‫درس سوم‪:‬تعیین عالمت‬

‫مثال‬
‫‪x2 −9‬‬
‫را حل می کنیم‪.‬‬ ‫نامعادله ‪≥ 0‬‬
‫ٔ‬
‫‪2x + 1‬‬

‫‪x2 −9‬‬
‫را تعیین عالمت می کنیم‪ .‬برای این کار ریشه های صورت و مخرج این کسر را پیدا می کنیم‪ .‬ریشه های‬ ‫برای حل این نامعادله‪ ،‬عبارت‬
‫‪2x + 1‬‬
‫ریشه معادله ‪ ، 2x+1=0‬عدد ‪ − 1‬است ‪ .‬بنابراین‪ ،‬جدول تعیین عالمت این کسر به صورت زیر است‪.‬‬
‫معادله ‪ ، x -9 = 0‬اعداد ‪ ±3‬هستند و ٔ‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬

‫‪1‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪-3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬

‫‪x2-9‬‬ ‫‪+ 0‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0 +‬‬

‫‪2x+1‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪+‬‬
‫‪x2-9‬‬ ‫‪- 0‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪-‬‬ ‫‪0 +‬‬
‫‪2x+1‬‬
‫تعریف نشده‬

‫‪x2 −9‬‬
‫بزرگ تر یا مساوی صفر است؛ پس مجموعه جواب این نامعادله عبارت است‬ ‫بنابراین اگر ‪ −3 ≤ x < − 1‬و یا ‪ ،x ≥ 3‬عبارت‬
‫‪2x + 1‬‬ ‫‪2‬‬
‫از‪. [−3, − 1)  [3, +∞) :‬‬
‫‪2‬‬

‫نامعادله های قدر مطلقی‬

‫فاصله ‪ x‬از مبدأ‪ ،‬روی خط اعداد حقیقی است‪ .‬مثال ً ‪ |3| = 3‬و‬
‫ٔ‬ ‫می دانیم که |‪ |x‬همان‬
‫فاصله هردو عدد ‪ ٣‬و ‪ -٣‬از مبدأ برابر ‪ ٣‬است‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫‪ |-3| = 3‬زیرا‬

‫فعالیت‬
‫فاصله آنها از مبدأ کوچک تر یا مساوی‬
‫ٔ‬ ‫نامعادله ‪ |x| ≤ 3‬رادرنظر بگیرید‪ .‬مجموعه جواب این نامعادله‪ ،‬شامل اعداد حقیقی ‪ x‬است که‬
‫ٔ‬ ‫‪1‬‬
‫‪ ٣‬باشد‪ .‬این اعداد را روی محور زیر نمایش دهید‪.‬‬

‫‪−Ǐ −ǎ −Ǎ −nj −Nj −NJ Ǔ‬‬ ‫‪NJ‬‬ ‫‪Nj‬‬ ‫‪nj‬‬ ‫‪Ǎ‬‬ ‫‪ǎ‬‬ ‫‪Ǐ‬‬

‫فاصله آنها از مبدأ بزرگ تر یا مساوی‬
‫ٔ‬
‫مجموعه مقادیری را که در نمودار باال مشخص کرده اید‪ ،‬به صورت بازه بنویسید‪.‬‬
‫ٔ‬
‫‪.....................................................................‬‬
‫نامعادله ‪ |x| ≥ 3‬را درنظر بگیرید‪ .‬مجموعه جواب این نامعادله‪ ،‬شامل اعداد حقیقی ‪ x‬است که‬
‫ٔ‬ ‫‪2‬‬
‫‪ ٣‬باشند‪ ،‬این اعداد را روی محور زیر نشان دهید‪.‬‬

‫‪−Ǐ −ǎ −Ǎ −nj −Nj −NJ Ǔ‬‬ ‫‪NJ‬‬ ‫‪Nj‬‬ ‫‪nj‬‬ ‫‪Ǎ‬‬ ‫‪ǎ‬‬ ‫‪Ǐ‬‬

‫‪91‬‬
 ‫فصل ‪ : 4‬معادله ها و نامعادله ها‬

‫مجموعه این مقادیر را که در نمودار باال مشخص کرده اید‪ ،‬به صورت بازه بنویسید‪.‬‬
‫ٔ‬
‫‪.....................................................................‬‬
‫‪ 3‬با استفاده از مراحل باال‪ ،‬جاهای خالی را با عبارت های مناسب پرکنید‪.‬‬
‫‪| x | ≤ 3 ⇒ ... ≤ x ≤ ...‬‬ ‫⇒‬ ‫………… = مجموعه جواب (به شکل بازه)‬
‫‪‬‬
‫⇒ ‪ x ≤ ...‬یا ‪| x | ≥ 3 ⇒ x ≤ ....‬‬ ‫………… = مجموعه جواب (به شکل بازه)‬

‫‪1‬‬
‫فرض کنیم ‪ a‬یک عدد حقیقی مثبت و ‪ u‬یک عبارت جبری باشد‪ .‬در این صورت‬
‫‪١‬ــ اگر ‪ |u| ≤ a‬آن گاه ‪. -a ≤ u ≤ a‬‬
‫‪2‬ــ اگر ‪ |u| ≥ a‬آن گاه ‪ u ≥ a‬یا ‪. u ≤ -a‬‬

‫مثال‬
‫نامعادله های زیر را حل می کنیم‪.‬‬
‫الف ‪| x − 3 | ≤ 2‬‬
‫ب ‪| 2x − 1| > 5‬‬
‫نامعادله دوگانه تبدیل می کنیم‪-2 ≤ x - 3 ≤ 2 :‬‬
‫ٔ‬ ‫نامعادله الف‪ ،‬با استفاده از خواص قدر مطلق آن را به یک‬
‫ٔ‬ ‫برای حل‬
‫اکنون داریم‪:‬‬
‫‪−2 ≤ x − 3 ≤ 2 ⇒ 1 ≤ x ≤ 5.‬‬
‫بازه [‪ ]1,5‬است و نمایش هندسی آن به صورت زیر است‪.‬‬
‫پس مجموعه جواب این نامعادله‪ٔ ،‬‬

‫‪−nj −Nj −NJ‬‬ ‫‪Ǔ‬‬ ‫‪NJ‬‬ ‫‪Nj‬‬ ‫‪nj‬‬ ‫‪Ǎ‬‬ ‫‪ǎ‬‬ ‫‪Ǐ‬‬ ‫‪ǐ‬‬ ‫‪Ǒ‬‬
‫نقطه ‪ ،3‬حداکثر دو باشد‪.‬‬
‫فاصله آنها از ٔ‬
‫ٔ‬ ‫نامعادله ‪ | x − 3 | ≤ 2‬به روش هندسی باید نقاطی مانند ‪ x‬را روی محور پیدا کنیم که‬
‫ٔ‬ ‫برای حل‬
‫بنابراین بازه [‪ ،]1,5‬مطابق شکل زیر به دست می آید‪.‬‬
‫‪-2‬‬ ‫‪+2‬‬

‫‪−nj −Nj −NJ‬‬ ‫‪Ǔ‬‬ ‫‪NJ‬‬ ‫‪Nj‬‬ ‫‪nj‬‬ ‫‪Ǎ‬‬ ‫‪ǎ‬‬ ‫‪Ǐ‬‬ ‫‪ǐ‬‬ ‫‪Ǒ‬‬

‫نامعادله ب نیز از خواص قدر مطلق استفاده می کنیم و داریم‪:‬‬

‫ٔ‬ ‫برای حل‬
‫‪2x − 1 > 5 ⇒ 2x > 6 ⇒ x > 3‬‬
‫‪| 2x − 1| > 5 ⇒ ‬‬
‫‪2x − 1 < − 5 ⇒ 2x < −4 ⇒ x < −2‬‬
‫ک‬
‫)∞‪ ( −∞, −2)  (3, +‬و نمایش هندسی آن جواب نیز به صورت زیر است‪ .‬ا‬ ‫بنابراین مجموعه جواب این نامعادله عبارت است از‪:‬‬
‫ر در کالس‬
‫‪−ǐ −Ǐ −ǎ −Ǎ −nj −Nj −NJ Ǔ‬‬ ‫‪NJ‬‬ ‫‪Nj‬‬ ‫‪nj‬‬ ‫‪Ǎ‬‬ ‫‪ǎ‬‬ ‫‪Ǐ‬‬ ‫‪ǐ‬‬

‫‪1‬ــ در هریک از این نامعادله ها‪ ،‬اگر عالمت مساوی وجود نداشته باشد‪ ،‬هیچ کدام از جواب ها نیز عالمت مساوی ندارند‪.‬‬

‫‪92‬‬
‫درس سوم‪:‬تعیین عالمت‬

‫کار در کالس‬
‫‪ 1‬در هریک از نامعادله های زیر‪ ،‬مجموعه جواب را با نماد بازه به دست آورید؛ سپس آن را‬
‫روی محور نشان دهید‪.‬‬
‫‪x‬‬ ‫‪2‬‬
‫الف) < |‪| + 1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬
‫ب) ‪| 5 − 2x | ≥ 1‬‬

‫‪Ǔ NJ Nj nj Ǎ ǎ Ǐ ǐ Ǒ ǒ NJǓ‬‬
‫بازه (‪ )1،٩‬باشد‪.‬‬
‫نامعادله قدر مطلقی بنویسید که مجموعه جواب آن ٔ‬
‫ٔ‬ ‫‪ 2‬یک‬

‫نامعادله قدر مطلقی بنویسید که مجموعه جواب آن )∞‪ (−∞, 3]  [6, +‬باشد‪.‬‬
‫ٔ‬ ‫‪ 3‬یک‬
‫‪Ǔ NJ Nj nj Ǎ ǎ Ǐ ǐ Ǒ‬‬

‫تمرین‬

‫‪ 1‬در هریک از نامعادله های زیر‪ ،‬مجموعه جواب را به شکل بازه بنویسید‪.‬‬

‫ث) ‪x (x2 + 4) < 0‬‬ ‫الف) ‪1 < 2x - 3 ≤ 3‬‬

‫‪x3 −x‬‬
‫ج) ‪≤ 0‬‬ ‫‪x + 1 ≤ 5 − x < 2x + 3‬‬ ‫ب)‬
‫‪x 2 − 2x + 2‬‬

‫چ) ‪|7 - 2x| < 1‬‬ ‫‪5−x‬‬

‫< ‪−2‬‬ ‫پ) ‪< 0‬‬
‫‪2‬‬
‫‪x −1‬‬ ‫‪4 − 2x‬‬
‫‪−1 ≥ 3‬‬ ‫ح)‬ ‫‪≥0‬‬ ‫ت)‬
‫‪2‬‬ ‫‪3x + 1‬‬

‫‪ 2‬به ازای چه مقادیری از ‪ ،k‬عبارت ‪ A= x2 + 3x + k‬همواره مثبت است؟‬

‫‪ 3‬به ازای چه مقادیری از ‪ ،m‬سهمی ‪ y = mx2 − mx − 1‬همواره پایین محور ‪x‬هاست؟‬
‫‪ 4‬یک جسم از باالی یک ساختمان که ‪ ١٣‬متر ارتفاع دارد‪ ،‬به هوا پرتاب می شود‪ .‬اگر‬
‫رابطه ‪ h = -5t2 + 18t + 13‬محاسبه شود‪ ،‬در چه‬
‫ثانیه ‪ t‬از ٔ‬
‫ارتفاع این جسم از سطح زمین در ٔ‬
‫فاصله زمانی‪ ،‬ارتفاع توپ از سطح زمین بیشتر از ‪ ١٣‬متر خواهد بود؟‬
‫ٔ‬
‫‪ 5‬تعداد ضربان قلب‪ x ،‬دقیقه (‪ )0 ≤ x ≤ 8‬پس از پایان یک کار سنگین بدنی‪ ،‬طبق ٔ‬
‫رابطه‬
‫‪15 2‬‬
‫=‪ y‬به دست می آید‪ .‬در چه  زمان هایی پس از یک کار سنگین بدنی‪،‬‬ ‫‪x − 30x + 200‬‬
‫‪8‬‬
‫تعداد ضربان قلب از ‪ ١١٠‬بیشتر است؟ آیا تمام جواب های به دست آمده قابل قبول اند؟‬

‫‪93‬‬