‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مدرس‪:‬‬
‫ریحانه محمدی نژاد‬
‫دانشجوی دکتری ریاضی‬
‫دانشگاه گیالن‬

‫‪1‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫در پایان این فصل انتظار می رود که‪:‬‬

‫‪∞ 0‬‬
‫‪ )1‬بتواند صورت های مبهم ‪ ∞0 ،00 ،∞ − ∞ ،0 × ∞ ، ،‬و ∞‪ 1‬را رفع کند‪.‬‬
‫‪∞ 0‬‬

‫‪ )2‬انتگرال های ناسره را بشناسد و به شناسایی همگرایی یا واگرایی این نوع انتگرال ها تسلط الزم را داشته باشد‪.‬‬

‫‪ )3‬قادر به نوشتن بسط تیلور و مک لورن توابع باشد و از آن برای بدست آوردن مقادیر تقریبی توابع لگاریتمی‪ ،‬نمایی و مثلثاتی و ‪ ...‬استفاده کند‪.‬‬

‫با توجه به اینکه بیشتر دانشجویان در توابع مثلثاتی‪ ،‬نمایی و لگاریتمی ضعف دارند‪ ،‬مثال های این مجموعه آموزشی را حول این توابع انعکاس‬
‫دادم که این ضعف را در دانشجویان ریشه کن کنم‪.‬‬

‫‪2‬‬
 ‫𝟎 ∞‬
‫مبهم و‬ ‫صورت های‬ ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝟎 ∞‬

‫عبارت زیر را در نظر بگیرید‪:‬‬

‫)𝑥(𝑓 ‪lim‬‬
‫𝑎→𝑥 )𝑥(𝑓‬
‫‪lim‬‬ ‫=‬
‫)𝑥(𝑔 𝑎→𝑥‬ ‫)𝑥(𝑔 ‪lim‬‬
‫𝑎→𝑥‬

‫)𝑥(𝑓‬
‫در 𝑥‬ ‫حالت هایی را در نظر بگیرید که حد های هر دو تابع )𝑥(𝑓 و )𝑥(𝑔 برابر ‪ 0‬یا ∞‪ ±‬باشند‪ ،‬آن گاه می گوییم که خارج قسمت‬
‫)𝑥(𝑔‬
‫∞‬ ‫‪0‬‬
‫می باشد‪.‬‬ ‫𝑎 → به صورت مبهم یا‬
‫∞‬ ‫‪0‬‬

‫یکی از راه های رفع این ابهام بیرون آوردن عامل صفر کننده (یا بینهاین کننده) صورت و مخرج کسر و قبل از گرفتن حد این عامل ها را با هم‬
‫ساده می کنیم‪ ،‬به مثال زیر توجه کنید‪:‬‬

‫‪3‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال ‪ :1‬حد عبارت کسری زیر را بدست آورید‪.‬‬

‫‪𝑥2 − 1‬‬
‫‪lim‬‬
‫‪𝑥→1 𝑥 3 − 1‬‬

‫‪0‬‬
‫واضح است که با جای گذاری عدد یک به جای متغیر 𝑥 در صورت و مخرج کسر عبارت ‪ 0‬ایجاد می شود‪ .‬عبارت صفر کننده‬
‫صورت و مخرج کسر ‪ 𝑥 − 1‬می باشد‪ .‬با استفاده از اتحاد مزدوج و اتحاد چاق و الغر داریم‪:‬‬
‫‪𝑥2 − 1 = x − 1 x + 1‬‬ ‫‪,‬‬ ‫)‪𝑥 3 − 1 = (𝑥 − 1)(𝑥 2 + 𝑥 + 1‬‬

‫با جای گذاری این عبارات در تابع حدی داریم‪:‬‬

‫‪𝑥2 − 1‬‬ ‫‪x−1 x+1‬‬ ‫‪𝑥+1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪lim 3‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= lim 2‬‬ ‫=‬
‫‪𝑥→1 𝑥 − 1‬‬ ‫)‪𝑥→1 (𝑥 − 1)(𝑥 + 𝑥 + 1‬‬ ‫‪𝑥→1 𝑥 + 𝑥 + 1‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪4‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫یکی از روش های دیگر این نوع رفع ابهام ها روش هوپیتال می باشد‪.‬‬

‫قاعده ی هوپیتال‪:‬‬
‫فرض کنیم دو تابع )‪ f(x‬و )‪ g(x‬در بازه ی )‪ (a,b‬به جز نقطه ی ‪ c‬مشتق پذیر باشد ()‪ .)cϵ(a,b‬هم چنین فرض کنیم در بازه ی )‪ g´(x) ≠ 0 ،(a,b‬و‬
‫‪∞ 0‬‬ ‫)‪f(x‬‬
‫باشد و‬ ‫یا‬ ‫به صورت مبهم‬
‫‪∞ 0‬‬ ‫)‪g(x‬‬

‫)‪f´(x‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪=k‬‬
‫)‪x→c g´(x‬‬

‫آن گاه‪:‬‬

‫)‪f(x‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪=k‬‬
‫)‪x→c g(x‬‬

‫∞‬
‫و حدهای یک طرفه نیز استفاده می شود‪.‬‬ ‫دستور هوپیتال برای رفع ابهام‬
‫∞‬

‫‪5‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝟎 ∞‬
‫برخورد کردید‪ ،‬نگران نباشید باز هم از قاعده ی‬ ‫باز به یا‬ ‫تذکر‪ :‬اگر بعد از یک مرحله رفع ابهام‪،‬‬
‫𝟎 ∞‬

‫هوپیتال استفاده کنید تا رفع ابهام کامل شود‪.‬‬

‫‪6‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝐱‪𝐬𝐢𝐧(𝐱)−‬‬
‫را بدست آورید‪.‬‬ ‫مثال ‪𝐥𝐢𝐦 𝐱𝟑 :۲‬‬
‫𝟎→𝐱‬

‫‪0‬‬
‫حل‪ :‬با جای گذاری عدد صفر در ‪ x‬های عبارت حدی‪ ،‬ایجاد می شود‪ .‬از قاعده ی هوپیتال استفاده می کنیم (دقت کنید که با یک بار هوپیتال‬
‫‪0‬‬

‫گیری باز هم رفع ابهام نمی شود)‪:‬‬

‫‪sin x − x‬‬ ‫‪cos x − 1‬‬ ‫‪− sin x‬‬ ‫‪− cos x‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪= lim‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= lim‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪x→0‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x→0‬‬ ‫‪3x‬‬ ‫‪x→0 6x‬‬ ‫‪x→0‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫𝟏‪𝐬𝐢𝐧 𝐱−‬‬
‫𝐱 𝐬𝐨𝐜 𝛑𝐦𝐢𝐥‪.‬‬ ‫تمرین‪ :‬نشان دهید 𝟎 =‬
‫→𝐱‬
‫𝟐‬

‫‪7‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝐱 𝐧𝐥‬
‫را بدست آورید‪.‬‬ ‫مثال ‪𝐥𝐢𝐦 𝐱 :3‬‬
‫∞→𝐱‬

‫∞‬
‫به دست می آید‪ .‬از قاعده ی هوپیتال استفاده می کنیم‪.‬‬ ‫حل‪ :‬با جای گذاری بینهایت به جای 𝑥‪ ،‬عبارت‬
‫∞‬

‫‪1‬‬
‫𝑥 ‪ln‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪1‬‬
‫‪lim‬‬ ‫‪= lim = lim = 0‬‬
‫𝑥 ∞→𝑥‬ ‫‪𝑥→∞ 1‬‬ ‫𝑥 ∞→𝑥‬

‫𝟐𝐱‬
‫𝐱𝐞 𝐦𝐢𝐥 ‪.‬‬ ‫تمرین‪ :‬نشان دهید 𝟎 =‬
‫∞→𝐱‬

‫‪8‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝟐‪𝐞 𝐱 +𝐞−𝐱 −‬‬

‫کنید‪.‬‬ ‫𝟏‪𝐥𝐢𝐦 𝐜𝐨𝐬 𝟐𝐱−‬را محاسبه‬ ‫مثال ‪:4‬‬
‫𝟎→𝐱‬

‫حل‪:‬‬

‫‪𝑒 𝑥 + 𝑒 −𝑥 − 2‬‬ ‫𝑥‪𝑒 𝑥 − 𝑒 −‬‬ ‫𝑥‪𝑒 𝑥 + 𝑒 −‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪lim‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪𝑥→0 cos 2𝑥 − 1‬‬ ‫𝑥‪𝑥→0 −2 sin 2‬‬ ‫𝑥‪𝑥→0 −4 cos 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫𝟐𝐱‬
‫𝐱 𝐬𝐨𝐜‪𝟏− −‬‬ ‫𝟏‬
‫𝟐‬
‫𝐦𝐢𝐥‪.‬‬ ‫=‬ ‫𝟒𝟐 ‪−‬‬ ‫تمرین‪ :‬نشان دهید‬
‫𝟎→𝐱‬ ‫𝟒𝐱‬

‫‪9‬‬
 ‫رفع ابهام ∞ × 𝟎‬ ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝟎 ∞‬
‫تبدیل کرده و حد تابع را بدست می آوریم‪.‬‬ ‫یا‬ ‫برای رفع این نوع ابهام‪ ،‬عبارت را به ابهام‬
‫𝟎 ∞‬

‫𝐱𝛑‬
‫𝐧𝐚𝐭 )𝟐 ‪ 𝐥𝐢𝐦 (𝐱 +‬را محاسبه کنید‪.‬‬ ‫مثال ‪:5‬‬
‫𝟐‪𝐱→−‬‬ ‫𝟒‬

‫حل‪ :‬با جای گذاری عدد ‪ −2‬به جای ‪x‬های عبارت حدی‪ ،‬ابهام ∞ × ‪ 0‬به وجود می آید‪ .‬اگر تابع تانژانت را وارون کرده و در مخرج کسر ‪x + 2‬‬
‫‪0‬‬
‫قرار دهیم ابهام حاصل می شود‪ .‬به عبارت های زیر دقت کنید‪:‬‬
‫‪0‬‬

‫‪πx‬‬ ‫‪x+2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪lim (x + 2) tan‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪πx‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪=−‬‬
‫‪x→−2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪x→−2 cot‬‬ ‫‪x→−2 π‬‬ ‫‪πx‬‬ ‫‪π‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪−‬‬ ‫‪(1‬‬ ‫‪+‬‬ ‫‪(cot‬‬ ‫)‬ ‫)‬
‫‪4‬‬ ‫‪4‬‬

‫‪10‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال ‪ 𝒍𝒊𝒎+ 𝒙 𝒍𝒏 𝒙 :6‬را به دست آورید‪.‬‬

‫𝟎→𝒙‬

‫حل‪ :‬با جای گذاری ‪0+‬به جای 𝑥‪ 0 × ∞ ،‬حاصل می شود‪ ،‬تابع 𝑥 ‪ ln‬را نگه داشته و تابع 𝑥را وارون کرده و در مخرج کسر 𝑥 ‪ ln‬قرار می دهیم‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑥 ‪ln‬‬ ‫𝑥‬
‫‪lim+ 𝑥 ln 𝑥 = lim+‬‬ ‫‪= lim+ 𝑥 = lim+‬‬ ‫‪=0‬‬
‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫𝑥‪𝑥→0 −‬‬
‫𝑥‬ ‫‪𝑥2‬‬

‫‪11‬‬
 ‫رفع ابهام ∞ ‪∞ −‬‬ ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫بهترین کار برای رفع این نوع ابهام در توابع کسری‪ ،‬مخرج مشترک کردن می باشد‪ .‬به مثال های زیر توجه کنید‪:‬‬

‫𝟓‪𝒙𝟐 −𝟐𝒙+‬‬
‫(𝐦𝐢𝐥را محاسبه کنید‪.‬‬ ‫‪−‬‬ ‫مثال ‪ :7‬عبارت )𝒙‬
‫∞→𝒙‬ ‫𝟐‪𝒙+‬‬

‫‪𝑥 2 − 2𝑥 + 5‬‬ ‫𝑥‪𝑥 2 − 2𝑥 + 5 − 𝑥 2 − 2‬‬ ‫‪−4𝑥 + 5‬‬

‫(‪lim‬‬ ‫‪− 𝑥) = lim‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫‪= −4‬‬
‫∞→𝑥‬ ‫‪𝑥+2‬‬ ‫∞→𝑥‬ ‫‪𝑥+2‬‬ ‫‪𝑥→∞ 𝑥 + 2‬‬

‫‪12‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫اما در برخی از مسائل خبری از کسر نیست‪ ،‬مانند مثال زیر‪ .‬در این حالت می توان کسری تشکیل داد که صورت و مخرج آن مزدوج عبارت‬
‫حدی باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ 𝐥𝐢𝐦 ( 𝐱 + 𝟐 𝐱 − 𝐱 − 𝐱) :8‬را بررسی کنید‪.‬‬

‫∞‪𝐱→+‬‬

‫حل‪:‬‬

‫‪x+2 x+ x− x‬‬
‫()‪lim ( x + 2 x − x − x) = lim ( x + 2 x − x − x‬‬ ‫)‬
‫∞‪x→+‬‬ ‫∞‪x→+‬‬ ‫‪x+2 x+ x− x‬‬

‫‪x+2 x−x+ x‬‬ ‫‪3 x‬‬ ‫‪3‬‬

‫‪lim‬‬ ‫‪= lim‬‬ ‫=‬
‫‪x→+∞ x+2 x+ x− x‬‬ ‫‪x→+∞ 2 x‬‬ ‫‪2‬‬

‫در ∞‪ ، x → +‬از عبارت های با توان کمتر در مقابل عبارت های با توان بیشتر صرف نظر می کنیم‪.‬‬
‫‪13‬‬
 ۲ ‫آموزش ریاضی عمومی‬

𝟏 𝟏
.‫𝐦𝐢𝐥 را محاسبه کنید‬+(𝐱 − 𝐬𝐢𝐧 𝐱) ‫ عبارت‬:9 ‫مثال‬
𝐱→𝟎

:‫حل‬

1 1 sin x−x cos x−1 − sin x

lim+ (x − sin x) = lim+ x sin x = lim+ sin x+x cos x = lim+ 2 cos x−x sin x =0
x→0 x→0 x→0 x→0

𝟏 𝟏 𝟏
.𝐥𝐢𝐦 + = ‫ نشان دهید‬:‫تمرین‬
𝐱→𝟎 𝟏−𝐞𝐱 𝐱 𝟐

14
 ‫𝟏‬ ‫∞‬ ‫∞و‬ ‫𝟎‬ ‫𝟎‪،‬‬ ‫𝟎‬ ‫رفع ابهام‬ ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫در این نوع رفع ابهام ها از تابع درون حد 𝒏𝒍 می گیریم و بعد از حد گیری از این عبارت جدید‪ ،‬برای بدست‬
‫آوردن حد اصلی‪ ،‬این مقدار را در توان عدد نپر (𝒆) می نویسیم‪.‬‬

‫مثال ‪ 𝒍𝒊𝒎 𝒙𝒙 :10‬را به دست آورید‪.‬‬

‫𝟎→𝒙‬

‫حل‪ :‬ابتدا از درون تابع حدی 𝑛𝑙می گیریم‪ 𝑦 = 𝑥 ln 𝑥 .‬به دست می آید‪ .‬از تابع 𝑦 حد می گیریم‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫𝑥 ‪ln‬‬
‫‪lim 𝑦 = lim 𝑥 ln 𝑥 = lim‬‬ ‫‪= 𝑥 =0‬‬
‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪𝑥→0 1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫𝑥‬ ‫‪𝑥2‬‬
‫حال عدد ‪ 0‬را در توان عدد 𝑒 می نویسیم و جواب حد تابع اصلی به دست می آید‪.‬‬

‫‪lim 𝑥 𝑥 = 𝑒 0 = 1‬‬
‫‪𝑥→0‬‬
‫‪15‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝐱 𝐧𝐚𝐭‬
‫𝐦𝐢𝐥 را محاسبه کنید‪.‬‬
‫𝛑‬
‫𝐧𝐢𝐬(‬ ‫)𝐱‬ ‫مثال ‪:11‬‬
‫→𝐱‬
‫𝟐‬
‫‪π‬‬
‫حل‪ :‬باز هم از عبارت داخل ‪ ln‬گرفته و برابر ‪ y‬قرار می دهیم‪ y = tan x(ln sin x) .‬به دست می آید‪ .‬از این عبارت در نقطه ی حد می گیریم‪.‬‬
‫‪2‬‬

‫‪cos x‬‬
‫)‪ln(sin x‬‬ ‫‪sin‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪− cos x‬‬
‫‪limπ y = limπ tan x(ln sin x) = limπ‬‬ ‫‪= limπ −‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪= limπ‬‬ ‫‪2‬‬
‫→‪x‬‬ ‫→‪x‬‬ ‫→‪x‬‬ ‫‪cot x‬‬ ‫→‪x‬‬ ‫)‪1 + (cot x‬‬ ‫) )‪x→ sin x (1 + (cot x‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪=0‬‬ ‫حال به مسئله بر می گردیم‪:‬‬

‫‪limπ(sin x)tan x = e0 = 1‬‬

‫→‪x‬‬
‫‪2‬‬

‫‪16‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫𝐱 𝐧𝐢𝐬 𝟏‬
‫را محاسبه کنید‪.‬‬ ‫) 𝟐 (𝐦𝐢𝐥‬ ‫مثال ‪ :1۲‬عبارت‬
‫𝐱 𝟎→𝐱‬

‫‪1‬‬
‫حل‪ 𝑦 = sin 𝑥 ln(𝑥 2 ) :‬را در نظر می گیریم و از این عبارت حد می گیریم‪.‬‬

‫‪−2‬‬
‫‪𝑥3‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪1‬‬ ‫(‪ln‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)‬ ‫‪2‬‬ ‫‪−2(sin‬‬ ‫)𝑥‬ ‫‪2‬‬
‫‪lim sin 𝑥 ln( 2 ) = lim 𝑥 = lim − cos‬‬ ‫𝑥‬
‫𝑥‬ ‫=‬ ‫‪lim‬‬ ‫‪−‬‬
‫𝑥‬
‫‪cos‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪= lim‬‬
‫‪𝑥→0‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫‪𝑥→0‬‬ ‫𝑥 ‪𝑥→0 −𝑥 cos‬‬
‫)𝑥 ‪(sin‬‬ ‫‪2‬‬ ‫)𝑥 ‪(sin‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑥 ‪sin‬‬
‫𝑥 ‪−4 sin 𝑥 cos‬‬
‫‪= lim‬‬ ‫‪=0‬‬
‫𝑥 ‪𝑥→0 − cos 𝑥 + 𝑥 sin‬‬

‫‪17‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫حال داریم‪:‬‬

‫𝑥 ‪1 sin‬‬
‫) ( ‪lim‬‬ ‫‪= 𝑒0‬‬
‫‪𝑥→0 𝑥 2‬‬
‫‪=1‬‬

‫𝐱 𝟏‬
‫= ) 𝐱 ‪. 𝐥𝐢𝐦 (𝟏 +‬‬ ‫تمرین‪ :‬نشان دهید 𝐞‬
‫∞→𝐱‬

‫‪18‬‬
 ‫بسط تیلور‬ ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫باشند‪ .‬چند جمله ای تیلور تابع حول نقطه‪c‬ی‬ ‫دارای مشتقات متوالی در نقطه ی‪c‬‬ ‫فرض کنیم تابع ) ‪f (x‬‬
‫به صورت زیر است‪:‬‬

‫) ‪f (c‬‬ ‫) ‪f (c‬‬ ‫‪f‬‬ ‫) ‪(n‬‬

‫) ‪(c‬‬
‫‪f (c ) ‬‬ ‫‪(x  c ) ‬‬ ‫‪(x  c )2 ‬‬ ‫‪‬‬ ‫‪(x  c )n‬‬
‫!‪1‬‬ ‫!‪2‬‬ ‫!‪n‬‬

‫نکته‪ :‬اگر بسط تیلور را حول نقطه ی ‪ 0‬بدست آوریم‪ ،‬بسط مک لوران می نامیم‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال‪ :‬بسط مک لوران تابع ‪ f (x )  sin x‬را بدست آورید‪.‬‬

‫را در نقطه ی ‪ 0‬محاسبه می کنیم‪:‬‬ ‫حل‪ :‬ابتدا چند مشتق ابتدایی تابع ‪sin x‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪(0)  sin 0  0‬‬

‫‪f‬‬ ‫‪( x )  cos x  f (0)  cos 0  1‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪( x )   sin x  f (0)   sin 0  0‬‬
‫‪f‬‬ ‫‪( x )   cos x  f (0)  1‬‬

‫‪20‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫‪ f‬می باشد که برای مشتقات به تعداد فرد‬ ‫) ‪(n‬‬

‫پس می توانیم حدس بزنیم که ‪(0)  ( 1) 2 n 1‬‬

‫به صورت زیر می باشد‪.‬‬ ‫مرتبه عدد ‪ 1‬و ‪ -1‬تکرار می شود‪ ،‬پس بسط مک لوران تابع ‪f (x )  sin x‬‬

‫)‪f (0‬‬ ‫‪f (0) 2 f (0) 3‬‬ ‫‪f ( n ) (0) n 1‬‬ ‫‪1 3‬‬
‫‪f ( x )  sin x  f (0) ‬‬ ‫‪x‬‬ ‫‪x ‬‬ ‫‪x  ‬‬ ‫‪x  x x ‬‬ ‫‪‬‬
‫!‪1‬‬ ‫!‪2‬‬ ‫!‪3‬‬ ‫!‪n‬‬ ‫!‪1‬‬ ‫!‪3‬‬
‫‪‬‬
‫‪( 1)2 n 1 2 n 1‬‬
‫‪sin x  ‬‬ ‫‪x‬‬
‫!)‪n 0 (2 n  1‬‬

‫‪21‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫بسط مک لورن توابع معروف به صورت زیر می باشد‪.‬‬

‫‪‬‬ ‫‪n‬‬
‫‪x‬‬
‫‪e ‬‬
‫‪x‬‬

‫! ‪n 0 n‬‬
‫‪‬‬
‫‪( 1) 2 n 2 n‬‬
‫‪cos x  ‬‬ ‫‪x‬‬
‫! ‪n 0 2 n‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ x n‬‬
‫‪1  x n 0‬‬
‫‪‬‬
‫‪1‬‬
‫‪  ( 1) n x n‬‬
‫‪1  x n 0‬‬

‫‪22‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫با انتگرال گیری یا مشتق گیری از توابع باال می توانیم به بسط های توابع معروف برسیم‪.‬‬

‫‪dx‬‬
‫|‪ 1  x  ln | x  1‬‬

‫‪23‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫انتگرال بگیریم داریم‪:‬‬ ‫از طرفی اگر از طرفین بسط مک لوران ‪1‬‬
‫‪1 x‬‬

‫‪dx‬‬ ‫‪( 1)n x n 1‬‬

‫‪ 1  x    (1) x dx    (1) x dx   n  1‬‬
‫‪n n‬‬ ‫‪n n‬‬

‫پس خواهیم داشت‪:‬‬

‫‪( 1)n x n 1‬‬

‫‪ln( x  1)  ‬‬
‫‪n 1‬‬

‫از بسط مک لوران برای پیدا کردن مقدار تقریبی توابع با میزان خطای اعالم شده به دست می آید‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫نکته‪ :‬برای پیدا کردن جمله ای که در بسط مک لوران آخرین جمله می باشد‪ ،‬باید مقدار تک تک جمالت را بدست‬
‫آورده و سپس توجه کنیم که در کدام یک از این جمالت مقدار به دست آمده از میزان خطای گفته شده کوچک تر‬
‫است و در اولین جمله ای که مقدار به دست آمده از خطا کوچک تر باشد ایستاده و تمام مقادیر به دست آمده تا این جا‬
‫را باهم جمع جبری می کنیم تا مقدار تقریبی به دست آید‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫به مثال زیر توجه کنید‪:‬‬

‫مثال‪ :‬مقدار ‪ sin1‬را با خطای کمتر از ‪ 0 / 001‬محاسبه کنید‪.‬‬

‫حل‪ :‬به یاد داشته باشید برای پیدا کردن اولین جمله ای که از خطا کوچک تر می باشد‪ ،‬ضریب های بسط مک لوران را به صورت‬
‫قدر مطلق حساب کنید‪ .‬ضرایب بسط مک لوران این تابع به صورت زیر می باشد‪.‬‬

‫‪1 1 1‬‬
‫‪1, , , ,‬‬
‫!‪3! 5! 7‬‬

‫‪26‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫که عدد اعشاری کسر های باال به صورت زیر می باشد‪:‬‬

‫⋯ ‪1, 0.167, 0.0083, 0.0001984,‬‬

‫که اولین عدد کوچک تر از ‪ ، 0 / 001‬مقدار تقریبی ‪ 0.0001984‬می باشد‪ ،‬بنابراین مقدار تقریبی‪sin1‬‬

‫مقدار زیر است‪:‬‬

‫‪1 1 1‬‬
‫‪sin1 1 ‬‬ ‫‪   1  0.167  0.0083  0.0001984  0.8411‬‬
‫!‪3! 5! 7‬‬

‫‪27‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫انتگرال های ناسره‬

‫انتگرال های ناسره دو نوع هستند‪ ،‬یک سری انتگرال هایی که تابع انتگرالی در بازه ی انتگرالی پیوسته نیست و دیگری انتگرال هایی که‬

‫یکی یا هر دو طرف بازه ی انتگرالی نامتناهی می باشد‪.‬‬

‫در هر دو حالت قسمت مشکل ساز را از ناحیه انتگرالی حذف کرده و به جای آن از حروف التین استفاده می کنیم‪ ،‬سپس بعد از تمام‬

‫شدن حل آن از مقدار به دست آمده در همان مقدار حذف شده حد می گیریم و جواب انتگرال معین به دست می آید‪.‬‬

‫اگر جواب به دست آمده متناهی بود‪ ،‬انتگرال را همگرا و اگر مقدار به دست آمده نامتناهی باشد‪ ،‬انتگرال ناسره واگرا می باشد‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال‪ :‬مقدار انتگرال ناسره را به دست آورید‪.‬‬

‫𝟐‬
‫𝟏‬
‫𝒙𝒅 ‪න‬‬
‫𝒙 𝟎‬

‫حل‪ :‬با دقت به بازه ی انتگرالی متوجه می شویم که نقطه ی صفر‪ ،‬نقطه ی ناپیوستگی تابع انتگرالی می‬
‫باشد‪ .‬بنا به توضیحی که گفته شد عدد صفر را از بازه ی انتگرالی حذف کرده و پارامتر 𝒂 را به جای آن‬
‫می گذاریم و انتگرال می گیریم‪.‬‬
‫𝟐‬
‫𝟏‬
‫𝒂 𝒏𝒍 ‪න 𝒅𝒙 = (𝒍𝒏 𝒙)│𝟐𝒂 = 𝒍𝒏 𝟐 −‬‬
‫𝒙 𝒂‬

‫‪29‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫حال از جواب به دست آمده به سمت نقطه ی صفر حد می گیریم‪:‬‬

‫∞‪𝐥𝐢𝐦( 𝒍𝒏 𝟐 − 𝒍𝒏 𝒂) = 𝒍𝒏 𝟐 − 𝒍𝒏 𝟎 = −‬‬
‫𝟎→𝒂‬

‫چون جواب به دست آمده نامتناهی می باشد‪ ،‬پس انتگرال ناسره واگرا می باشد‪.‬‬

‫‪30‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال‪ :‬انتگرال ناسره ی زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫∞‬
‫𝟏‬
‫‪න‬‬ ‫𝒙𝒅‬
‫𝒙 𝟏‬

‫حل‪ :‬این بار یکی از کران های انتگرالی بینهایت می باشد‪ .‬بنا به توضیحات بی نهایت را برداشته و‬

‫پارامتر 𝒃 را جای گذاری می کنیم‪.‬‬

‫𝒃‬
‫𝟏‬
‫𝒃 𝒏𝒍 = 𝟏 𝒏𝒍 ‪න 𝒅𝒙 = (𝒍𝒏 𝒙)│𝒃𝟏 = 𝒍𝒏 𝒃 −‬‬
‫𝒙 𝟏‬

‫‪31‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫حال از جواب به دست آمده در بی نهایت حد می گیریم‪:‬‬

‫∞ = 𝒃 𝒏𝒍 𝒎𝒊𝒍‬
‫∞→𝒃‬

‫مثال‪ :‬انتگرال زیر را حل کنید‪.‬‬

‫𝟎‬
‫𝒙𝒅 𝒙𝒆 ‪න‬‬
‫∞‪−‬‬

‫‪32‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫حل‪ :‬کران پایین انتگرال نامتناهی می باشد‪ ،‬پس مقدار منفی بی نهایت را برداشته و به جای آن از‬

‫پارامتر 𝒄 استفاده می کنیم‪:‬‬

‫𝟎‬
‫𝒄𝒆 ‪න 𝒆𝒙 𝒅𝒙 = (𝒆𝒙 )│𝟎𝒄 = 𝒆𝟎 − 𝒆𝒄 = 𝟏 −‬‬
‫𝒄‬

‫حال از جواب انتگرال به سمت منفی بی نهایت حد می گیریم‪:‬‬

‫𝟏 = 𝟎 ‪𝒍𝒊𝒎 (𝟏 − 𝒆𝒄 ) = 𝟏 −‬‬
‫∞‪𝒄→−‬‬

‫‪33‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫مثال‪ :‬انتگرال زیر را حل کنید‪.‬‬

‫∞‪+‬‬
‫𝟏‬
‫‪න‬‬ ‫𝟐‬
‫𝒙𝒅‬
‫∞‪−‬‬ ‫𝒙‪𝟏+‬‬

‫حل‪ :‬برای حل این انتگرال‪ ،‬چون انتگرال از دو سمت بی کران می باشد‪ ،‬پس داریم‪:‬‬

‫∞‪+‬‬ ‫𝟎‬ ‫∞‪+‬‬

‫𝟏‬ ‫𝟏‬ ‫𝟏‬
‫‪න‬‬ ‫𝟐‬
‫‪𝒅𝒙 = න‬‬ ‫𝟐‬
‫‪𝒅𝒙 + න‬‬ ‫𝟐‬
‫𝒙𝒅‬
‫∞‪−‬‬ ‫𝒙‪𝟏+‬‬ ‫𝒙 ‪−∞ 𝟏 +‬‬ ‫𝟎‬ ‫𝒙‪𝟏+‬‬

‫‪34‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫به جای منفی بی نهایت انتگرال اول‪ ،‬پارامتر 𝒂 و به جای مثبت بی نهایت انتگرال دوم‪ ،‬پارامتر 𝒃 قرار‬

‫می دهیم‪ .‬انتگرال ها را جداگانه حل کرده و در نهایت با هم جمع می کنیم‪:‬‬

‫𝟎‬ ‫𝟎‬
‫𝟏‬ ‫𝟏‬
‫‪න‬‬ ‫𝟐‬
‫𝒙𝒅‬ ‫=‬ ‫‪න‬‬ ‫𝟐‬
‫𝒂 𝟏‪𝒅𝒙 = (𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝒙)│𝟎𝒂 = 𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝟎 − 𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝒂 = − 𝒕𝒂𝒏−‬‬
‫𝒙 ‪−∞ 𝟏 +‬‬ ‫𝒙‪𝒂 𝟏+‬‬

‫حال از جواب باال حد در منفی بی نهایت می گیریم‪:‬‬

‫𝟏‪−‬‬
‫𝝅‬ ‫𝝅‬
‫𝒏𝒂𝒕 ‪𝒍𝒊𝒎 −‬‬ ‫‪𝒂=− −‬‬ ‫=‬
‫∞‪𝒂→−‬‬ ‫𝟐‬ ‫𝟐‬

‫‪35‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫حال سراغ انتگرال دوم می رویم‪:‬‬

‫∞‪+‬‬ ‫𝒃‬
‫𝟏‬ ‫𝟏‬
‫‪න‬‬ ‫𝟐‬
‫‪𝒅𝒙 = න‬‬ ‫𝟐‬
‫𝒃 𝟏‪𝒅𝒙 = (𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝒙)│𝒃𝟎 = 𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝒃 − 𝒕𝒂𝒏−𝟏 𝟎 = 𝒕𝒂𝒏−‬‬
‫𝟎‬ ‫𝒙‪𝟏+‬‬ ‫𝒙‪𝟎 𝟏+‬‬

‫حال از جواب باال حد در بی نهایت می گیریم‪:‬‬

‫𝝅‬
‫= 𝒃 𝟏‪𝒍𝒊𝒎 𝒕𝒂𝒏−‬‬
‫∞→𝒃‬ ‫𝟐‬

‫حال داریم‪:‬‬

‫∞‪+‬‬
‫𝟏‬ ‫𝝅 𝝅‬
‫‪න‬‬ ‫𝒙𝒅‬ ‫=‬ ‫𝝅= ‪+‬‬
‫∞‪−‬‬ ‫𝟐𝒙 ‪𝟏 +‬‬ ‫𝟐 𝟐‬

‫‪36‬‬
 ‫آموزش ریاضی عمومی ‪۲‬‬

‫تمرین‪ :‬انتگرال های زیر را حل کنید‪.‬‬

‫∞‬
‫𝒙𝒅 𝒙 𝒏𝒊𝒔 ‪න‬‬
‫𝟎‬

‫∞‬
‫𝒙𝒅 𝒙 𝒔𝒐𝒄 ‪න‬‬
‫∞‪−‬‬

‫‪37‬‬
 ‫واد‬
‫عمومیم ‪۲‬‬
‫پیشرفته‬
‫ریاضی‬
‫آموزشآنالیز‬
‫آموزش‬

‫این اسالید ها بر مبنای نکات مطرح شده در فرادرس‬

‫«آموزش ریاضی عمومی ‪»۲‬‬
‫تهیه شده است‪.‬‬

‫برای کسب اطالعات بیشتر در مورد این آموزش به لینک زیر مراجعه نمایید‬
‫‪faradars.org/fvmth103‬‬

‫‪38‬‬