‫(فصل اول)‬

‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬

‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫عددهای صحیح و گویا‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫یادآوری اعداد صحیح ‪ :‬اعداد صحیح از سه دسته تشکیل شده است ‪ ( :‬اعداد مثبت و عدد صفر و اعداد منفی )‬

‫}‪𝑍 = {000 , −2 , −1 , 0 , 1 , 2 , 000‬‬ ‫نکته ‪ :‬اعداد صحیح را با حرف انگلیسی 𝒁 نمایش می دهند ‪:‬‬

‫جمع و تفریق اعداد صحیح ‪ :‬ابتدا اعداد را مختصر کرده سپس اگر هم عالمت باشند دو عدد را جمع و اگر مختلف العالمت باشند دو‬
‫عدد را کم می کنیم و برای جواب عالمت عدد بزرگتر را می گذاریم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل هر عبارت را به دست آورید؟‬

‫‪[(−11) + (+12)] − (−7) = −11 + 12 + 7 = 1‬‬ ‫‪10 − 18 + (+6) − (−(−9)) = 10 − 18 + 6 − 9 = −76‬‬

‫ضرب و تقسیم اعداد صحیح ‪ :‬ابتدا عالمت ها را در هم ضرب کرده سپس اعداد را با توجه به عالمت بین آن ها ضرب یا تقسیم‬

‫می کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل هر عبارت را به دست آورید؟‬

‫‪[(−6) × (+4)] ÷ (−8) = (−24) ÷ (−8) = 1‬‬ ‫)‪(−1) × [12 ÷ (+4)] = (−1) × (+8) = (−24‬‬

‫‪ )2‬توان و جذر‬ ‫اولویت های ریاضی ‪ )1 :‬داخل مجموعه یا کروشه یا پرانتز‬

‫‪ )4‬جمع و تفریق‬ ‫‪ )3‬ضرب و تقسیم (از چپ به راست)‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت زیر با توجه به ترتیب عملیات به دست آورید؟‬

‫‪4 − 4 × 82 ÷ 6 − (9 ÷ 28 ) = 4 − 4 × 9 ÷ 6 − 1 = 4 − 86 ÷ 6 − 1 = 4 − 6 − 1 = −8‬‬

‫نکته ‪ :‬برای جمع اعداد یک سری منظم از رابطه های زیر استفاده می کنیم ‪:‬‬
‫عدد اول ‪ −‬عدد آخر‬ ‫عدد اول ‪ +‬عدد آخر‬
‫= تعداد اعداد‬ ‫‪+1‬‬ ‫= مجموع اعداد‬ ‫تعداد اعداد ×‬
‫فاصله اعداد‬ ‫‪2‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت زیر را به دست آورید؟‬

‫‪204 − 8‬‬ ‫‪204 + 8‬‬
‫= تعداد اعداد ‪8 + 6 + 9 + 000 + 204 = 7081‬‬ ‫= مجموع اعداد ‪+ 1 = 67 + 1 = 61‬‬ ‫‪× 61 = 207 × 84 = 7081‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬

‫نکته ‪ :‬برای جمع اعداد یک سری منظم که یک در میان مثبت و منفی باشند ابتدا دو به دو اعداد جواب می دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت زیر را به دست آورید؟‬

‫‪−2‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪10 − 12 + 14 − 16 + 000 + 102 − 104 = 24 × −2 = −41‬‬
‫‪104 − 10‬‬
‫= تعداد اعداد‬ ‫‪+ 1 = 47 + 1 = 41‬‬ ‫‪41 ÷ 2 = 24‬‬
‫‪2‬‬
 ‫(فصل اول)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫عددهای صحیح و گویا‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫اعداد گویا ‪ :‬هر عددی که به کسر تبدیل شود عدد گویا نام دارد‪( .‬صورت و مخرج عدد صحیح و مخرج مخالف صفر باشد)‬
‫𝑎‬
‫}‪Q = { 𝑎 , 𝑏 ∈ 𝑍, 𝑏 ≠ 0‬‬ ‫نکته ‪ :‬اعداد گویا را با حرف انگلیسی 𝑸 نمایش می دهند ‪:‬‬
‫𝑏‬

‫جمع و تفریق اعداد گویا (اعداد کسری) ‪ :‬ابتدا اعداد را مختصر کرده سپس مخرج مشترک می گیریم‪ .‬که بهترین مخرج همان‬
‫(ک‪.‬م‪.‬م) مخرج ها می باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل جمع و تفریق های زیر را به دست آورید؟‬

‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪8 5‬‬ ‫‪9−5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4 1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪−41 + 5 − 11‬‬ ‫‪61‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ‪(+ ) − (+ ) = −‬‬ ‫= =‬ ‫= ‪− + −‬‬ ‫‪= − = −1‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪4 12‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪12 8‬‬ ‫‪5 12 10‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪60‬‬

‫ضرب اعداد گویا ‪ :‬ابتدا در ضرب اعداد را ساده کرده سپس صورت در صورت و مخرج در مخرج ضرب می کنیم‪.‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫مثال ‪ :‬حاصل ضرب های زیر را به دست آورید؟‬

‫‪1‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪7 2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2 1‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ) ‪(+ ) × (+‬‬ ‫×‬ ‫×‬ ‫‪(−‬‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫×‬ ‫‪(−‬‬ ‫)‬ ‫=‬ ‫‪(−‬‬ ‫)‬
‫‪5‬‬ ‫‪21‬‬ ‫‪85‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬
‫تقسیم اعداد گویا ‪ :‬تقسیم به ضرب تبدیل می شود یعنی کسر اولی را در معکوس کسر دوم ضرب کرده و حاصل را به دست‬

‫می آوریم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل تقسیم های زیر را به دست آورید؟‬

‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬
‫‪7‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪15‬‬
‫= ) ‪(− ) ÷ (− ) = (− ) × (−‬‬ ‫‪7 = − 15‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪15‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪14‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪21‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت زیر را به ساده ترین صورت بنویسید؟‬

‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪15 − 14‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬
‫( ÷ ) ‪(− ) ÷ [(+ ) + (− )] = (−‬‬ ‫)‪) = (− ) × (+20) = (−1‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪10‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪20‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫نکته ‪ :‬نوشتن عددی گویا بین هر دو عدد گویا به چند روش است که دو روش کاربردی آن ‪:‬‬

‫‪ )2‬ابتدا مخرج مشترک گرفته سپس صورت و مخرج را در یک واحد‬
‫‪ )1‬صورت ها با هم و مخرج ها با هم جمع می کنیم‬
‫بیشتر از تعداد خواسته شده ضرب کنیم‪.‬‬
‫‪4 3‬‬
‫مثال ‪ :‬بین و دو عدد گویا بنویسید؟‬
‫‪5 4‬‬

‫‪8 7 11 4‬‬ ‫‪8 4 15 16 45 41 45 46 47 41‬‬

‫< < <‬ ‫< < < ⇒ < ⇒ و ⇒ و‬
‫‪4 9 14 5‬‬ ‫‪4 5 20 20 60 60 60 60 60 60‬‬

‫روش اول‬ ‫روش دوم‬

 ‫(فصل دوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫عددهای اول‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫شمارنده (مقسوم علیه) یک عدد ‪ :‬به اعدادی که عدد داده شده برآن ها بخش پذیر باشد‪ .‬شمارنده های آن عدد می گویند‪.‬‬

‫}‪ = {1 , 2 , 8 , 4 , 6 , 12‬شمارنده های عدد ‪12‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫عدد اول ‪ :‬هر عدد طبیعی بزرگتر از یک که فقط دو شمارنده (یک و خودش) داشته باشد‪ .‬عدد اول نام دارد‪.‬‬

‫} ‪ 2 = {1 , 2‬عدد اول‬ ‫} ‪ 11 = {1 , 11‬عدد اول‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫} … ‪ = {2 , 8 , 5 , 7 , 11 , 18 , 17 , 19 ,‬اعداد اول‬ ‫نکته ‪ :‬اعداد اول به ترتیب عبارتند از ‪:‬‬

‫عدد مرکب ‪ :‬هر عدد طبیعی که بیش از دو شمارنده داشته باشد‪ .‬عدد مرکب نام دارد‪.‬‬

‫} ‪ 4 = {1 , 2 , 4‬عدد مرکب‬ ‫} ‪ 15 = {1 , 8 , 5 , 15‬عدد مرکب‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬هر عدد مرکب را می توان به صورت حاصل ضرب دو عدد طبیعی بزرگتر از یک نوشت ‪ 15 = 8 × 5 :‬عدد مرکب‬

‫نکته ‪ :‬عدد یک نه اول است و نه مرکب است‪( .‬چون فقط یک شمارنده دارد)‬

‫مضارب طبیعی یک عدد ‪ :‬اگر یک عدد را در اعداد طبیعی به ترتیب ضرب کنیم‪ .‬مضارب طبیعی آن عدد حاصل می شود‪.‬‬

‫} … ‪ 1 = {1 , 16 , 24 , 82 ,‬مضارب طبیعی‬ ‫مثال ‪ :‬الف) مضارب طبیعی عدد ‪ 8‬را بنویسید؟‬

‫‪18 × 1 = 104‬‬ ‫ب) هشتمین مضرب ‪ 13‬چند است؟‬

‫نکته ‪ :‬اعداد طبیعی به سه دسته ( اعداد اول – اعداد مرکب‪-‬عدد یک) تقسیم بندی می شوند‪.‬‬

‫دو عدد متباین (نسبت به هم اول) ‪ :‬اگر (ب‪.‬م‪.‬م) (بزرگترین شمارنده ی مشترک) دو عدد یک شود آن دو عدد متباین هستند‪.‬‬

‫‪(14 , 15) = 1‬‬ ‫‪(11 , 25) = 1‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اعداد طبیعی زیر همواره نسبت به هم اول هستند ‪:‬‬

‫‪(14 , 1) = 1‬‬ ‫ب) هر عدد با عدد یک ‪:‬‬ ‫الف) دو عدد پشت سر هم ‪(21 , 22) = 1 :‬‬

‫مرکب‬ ‫‪(5 , 18) = 1‬‬ ‫ج) دو عدد اول متفاوت ‪:‬‬

‫اول‬
‫}‪ 11 = {11 , 22 , 88 , 000‬مضارب طبیعی‬ ‫نکته ‪ :‬اگر عددی اول باشد تمام مضارب آن غیر از خودش مرکب هستند ‪:‬‬
‫مرکب‬

‫}‪ 6 = {6 , 12 , 11 , 000‬مضارب طبیعی‬ ‫نکته ‪ :‬اگر عددی مرکب باشد تمام مضارب آن مرکب هستند ‪:‬‬
 ‫(فصل دوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫عددهای اول‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫تعیین عددهای اول (روش غربال) ‪ :‬در این روش مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬عدد یک را خط می زنیم‪( .‬چون عدد یک نه اول است و نه مرکب)‬

‫‪ )3‬تمام مضارب عدد ‪( 3‬غیر از خودش) را خط می زنیم‪.‬‬ ‫‪ )2‬تمام مضارب عدد ‪( 2‬غیر از خودش) را خط می زنیم‪.‬‬

‫‪ )5‬تمام مضارب عدد ‪( 7‬غیر از خودش) را خط می زنیم‪.‬‬ ‫‪ )4‬تمام مضارب عدد ‪( 5‬غیر از خودش) را خط می زنیم‪.‬‬

‫‪ )6‬به همین ترتیب مضارب اعداد اول را تا جایی خط می زنیم که مربع (توان دوم) آن عدد اول از بزرگترین عدد داده شده بزرگتر‬
‫باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬روش غربال از ‪ 1‬تا ‪ 33‬را به کار ببرید؟ آخرین عدد اولی که مضارب آن خط می خورد عدد ‪ 5‬است‪ .‬چون مربع عدد ‪ 7‬عدد ‪44‬‬
‫می شود که از عدد ‪ 33‬بزرگتر است‪.‬‬

‫‪1 , 2 , 8 , 4 , 5 , 6 , 7 , 1 , 9 , 10 , 11 , 12 , 18 , 14 , 15 , 16 , 17 , 11 , 19 ,20, 21 , 22 , 28 , 24 ,25 , 26 , 27 , 21 , 29 , 80‬‬

‫نکته ‪ :‬در خط زدن مضارب مرکب اعداد اول اولین مضربی که خط می خورد مربع آن عدد اول است‪.‬‬

‫‪72 = 49‬‬ ‫مثال ‪ :‬اولین مضرب عدد ‪ 7‬در روش غربال خط می خورد چند است؟‬

‫نکته ‪ :‬برای این که بدانیم در روش غربال عددی چند بار خط می خورد باید آن عدد را تجزیه کرد عوامل اول آن عدد تعداد را نشان‬
‫می دهد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬در روش غربال ‪ 1‬تا ‪ 233‬اعداد ‪ 27‬و ‪ 35‬و ‪ 42‬چند بار خط می خورند؟‬

‫‪27 = 88‬‬ ‫)یک بار خط می خورد(‬ ‫‪85 = 5 × 7‬‬ ‫)دو بار خط می خورد(‬ ‫‪42 = 2 × 8 × 7‬‬ ‫)سه بار خط می خورد(‬

‫شناخت اعداد اول و مرکب ‪ :‬برای تشخیص اول بودن یا مرکب بودن یک عدد آن عدد را براعداد اول کوچکتر از جذرش تقسیم‬

‫می کنیم‪ .‬اگر بر هیچ کدام بخش پذیر نبود اول در غیر این صورت مرکب است‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬آیا عدد ‪ 114‬اول است؟ یا مرکب؟ ابتدا جذر تقریبی عدد ‪ 114‬را می گیریم ‪√119 ≃ 10/9 :‬‬
‫پس عدد ‪ 111‬را بر اعداد اول کمتر از ‪ 2( 11‬و ‪ 3‬و ‪ 5‬و‪ )7‬تقسیم می کنیم‪ .‬چون بر عدد ‪ 7‬بخش پذیر است‪ .‬پس عدد ‪ 113‬مرکب است‪.‬‬

‫‪√151 ≃ 12/2‬‬ ‫مثال ‪ :‬با چند بار تقسیم می توان فهمید عدد ‪ 151‬اول است یا مرکب؟‬

‫باید بخش پذیر را بر اعداد اول کمتر از ‪ 2( 12‬و ‪ 3‬و ‪ 5‬و ‪ 7‬و ‪ )11‬بررسی کنیم‪ .‬چون بر هیچ یک بخش پذیر نیست پس با ‪ 5‬بار‬
‫تقسیم می توان فهمید عدد ‪ 151‬اول است‪.‬‬
 ‫(فصل سوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫چند ضلعی ها‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫چند ضلعی ‪ :‬به هر خط شکسته بسته ای به شرطی که اضالع آن همدیگر را قطع نکند چند ضلعی می گویند‪.‬‬

‫مانند ‪:‬‬

‫چند ضلعی منتظم ‪ :‬چند ضلعی که تمام اضالع و تمام زاویه های آن با هم مساوی باشند‪.‬‬

‫مانند ‪:‬‬

‫سه ضلعی منتظم‬ ‫شش ضلعی منتظم‬ ‫چهار ضلعی منتظم‬

‫چند ضلعی محدب ‪ :‬چند ضلعی که تمام زاویه های آن از ‪ 183‬درجه کمتر باشد‪.‬‬

‫مانند ‪:‬‬

‫چند ضلعی مقعر ‪ :‬چند ضلعی که حداقل یکی از زاویه های آن از ‪ 183‬درجه بیشتر باشد‪.‬‬

‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر در یک چند ضلعی دو نقطه دلخواه انتخاب کنیم و آن دو نقطه را با یک خط راست به هم وصل کنیم اگر قسمتی از خط‬
‫بیرون از چند ضلعی قرار گرفت آن چند ضلعی مقعر است‪ .‬اگر تمام خط داخل چند ضلعی قرار گرفت چند ضلعی محدب است‪.‬‬

‫چند ضلعی محدب‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫چند ضلعی مقعر‬

‫مرکز تقارن ‪ :‬اگر دوران ‪ 183‬درجه شکلی حول یک نقطه از شکل روی خود شکل قرار گیرد آن شکل مرکز تقارن دارد‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬برای این که بدانیم شکلی مرکز تقارن دارد یا نه ‪ .‬نقطه ای در وسط شکل به عنوان مرکز تقارن در نظر گرفته سپس از شکل‬
‫نقاطی به دلخواه انتخاب کرده به مرکز تقارن وصل و به همان اندازه ادامه می دهیم اگر نقطه حاصل روی شکل قرار گرفت آن شکل‬
‫مرکز تقارن دارد‪ .‬در غیر این صورت آن شکل مرکز تقارن ندارد‪.‬‬
 ‫(فصل سوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫چند ضلعی ها‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫𝐵‬ ‫مثال ‪ :‬کدام یک از چند ضلعی های زیر مرکز تقارن دارد؟‬
‫𝐴‬
‫𝐴‬
‫مرکز تقارن دارد‬ ‫𝑂‬ ‫𝑂‬ ‫مرکز تقارن ندارد‬
‫𝐴‬ ‫𝐴‬
‫𝐵‬
‫نکته ‪ :‬در چند ضلعی منظم اگر تعداد اضالع زوج باشد مرکز تقارن دارد و اگر فرد باشد مرکز تقارن ندارد‪.‬‬

‫به طور مثال ‪ 8 :‬ضلعی منتظم مرکز تقارن دارد ولی ‪ 7‬ضلعی منتظم مرکز تقارن ندارد‪.‬‬

‫محور تقارن (خط تقارن) ‪ :‬خطی است که اگر کاغذ را تا کنیم همه نقاط شکل روی هم قرار می گیرند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬خط تقارن خطی است که چند ضلعی را به دو قسمت مساوی تقسیم کند‪.‬‬

‫‪ 2‬محور تقارن‬ ‫محور تقارن ندارد‬ ‫مثال ‪ :‬هر یک از چند ضلعی های زیر چند محور تقارن دارد؟‬
‫‪ 2‬محور تقارن‬

‫نکته ‪ :‬چند ضلعی های منتظم به تعداد اضالع محور تقارن دارند‪.‬‬

‫به طور مثال ‪ 6 :‬ضلعی منتظم ‪ 6‬محور تقارن و مثلث متساوی االضالع (‪ 3‬ضلعی منتظم) ‪ 3‬محور تقارن دارد‪.‬‬

‫دو خط موازی ‪ :‬دو خطی که هر چه آن ها را امتداد دهیم همدیگر را قطع نکنند و فاصله بین دو خط تغییر نکند دو خط موازی می گویند‪.‬‬
‫𝑎‬ ‫عالمت موازی بودن‬
‫𝑏∥𝑎‬
‫𝑏‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫دو خط متقاطع ‪ :‬دو خطی که موازی نباشند یعنی دو خطی که همدیگر را در نقطه ای قطع کنند دو خط متقاطع می گویند‪.‬‬

‫𝑎‬ ‫𝑏∦𝑎‬
‫عالمت متقاطع بودن‬
‫مانند ‪:‬‬
‫𝑏‬
‫𝑏‬
‫دو خط عمود بر هم ‪ :‬دو خط متقاطعی که زاویه بین دو خط ‪ 43‬درجه باشد‪.‬‬
‫𝑎‬ ‫عالمت عمود بودن‬
‫𝑏⊥𝑎‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر دو خط موازی را خطی قطع کند (مورب باشد) ‪ 8‬زاویه حاصل می شود‪ 4 .‬زاویه تند مساوی و ‪ 4‬زاویه باز مساوی‪.‬‬
‫𝑐‬

‫𝑎‬ ‫‪3‬‬
‫‪2 1‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ 4‬زاویه تند ̂‪1̂ = 8̂ = 5̂ = 7‬‬
‫)𝑐 مورب ‪(𝑎 ∥ 𝑏 ,‬‬ ‫{⟹‬
‫‪6 5‬‬
‫𝑏‬ ‫‪7 1‬‬ ‫‪ 4‬زاویه باز ̂‪2̂ = 4̂ = 6̂ = 1‬‬
‫دو زاویه تند و باز مکمل اند ‪ :‬درجه ‪1̂ + 2̂ = 181‬‬
 ‫(فصل سوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫چند ضلعی ها‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫زاویه های باز با هم برابرند ‪:‬‬ ‫مثال ‪ :‬در هر شکل مقدار 𝒙 را به دست آورید؟‬

‫‪8𝑥 − 10‬‬
‫زاویه تند با باز مکمل است ‪:‬‬
‫‪3𝑥 − 11 = 2𝑥 + 15‬‬ ‫‪180‬‬
‫‪2𝑥 − 21 + 131 = 181‬‬
‫‪3𝑥 − 2𝑥 = 15 + 11‬‬ ‫‪2𝑥 + 111 = 181‬‬
‫‪2𝑥 + 15‬‬ ‫‪2𝑥 − 20‬‬
‫‪𝑥 = 25‬‬ ‫‪2𝑥 = 71‬‬
‫‪𝑥 = 35‬‬
‫‪ )5‬ذوزنقه‬ ‫‪ )4‬لوزی‬ ‫‪ )3‬مربع‬ ‫‪ )2‬مستطیل‬ ‫انواع چهار ضلعی ها ‪ )1 :‬متوازی االضالع‬

‫متوازی االضالع ‪ :‬چهار ضلعی است که اضالع روبه رو موازی و مساویند‪.‬‬

‫‪ )2‬زاویه های روبه رو مساویند‬ ‫خواص متوازی االضالع ‪ )1 :‬اضالع روبه رو موازی و مساویند‬

‫‪ )3‬زاویه های مجاور (کنارهم) مکمل اند‬ ‫‪ )3‬قطرهای متوازی االضالع همدیگر را نصف می کنند‬

‫مستطیل ‪ :‬متوازی االضالعی است که زاویه قائمه داشته باشد‪.‬‬

‫‪ )2‬دو قطر مستطیل برابرند‬ ‫خواص مستطیل ‪ )1 :‬تمام خواص متوازی االضالع را دارد‬

‫مربع ‪ :‬متوازی االضالعی است که چهار ضلع آن برابر و زاویه قائمه داشته باشد‪.‬‬

‫‪ )2‬دو قطر مربع برابرند‬ ‫خواص مربع ‪ )1 :‬تمام خواص متوازی االضالع را دارد‬

‫‪ )3‬قطرهای مربع عمود منصف یکدیگرند‬

‫لوزی ‪ :‬متوازی االضالعی است که چهار ضلع آن برابر است‪.‬‬

‫‪ )2‬قطرهای لوزی عمود منصف یکدیگرند‬ ‫خواص لوزی ‪ )1 :‬تمام خواص متوازی االضالع را دارد‬

‫ذوزنقه ‪ :‬چهار ضلعی است که فقط دو ضلع موازی دارد‪.‬‬

‫‪ )2‬ذوزنقه قائم الزاویه‬ ‫انواع ذوزنقه ‪ )1 :‬ذوزنقه متساوی الساقین‬

‫قاعده کوچک‬
‫‪ )2‬دو زاویه مجاور قاعده برابرند‬ ‫خواص ذوزنقه متساوی الساقین ‪ )1 :‬دو ساق آن برابرند‬
‫ساق‬ ‫ساق‬
‫‪ )3‬دو زاویه مجاور ساق مکمل اند‬
‫قاعده بزرگ‬
‫خواص ذوزنقه قائم الزاویه ‪ )1 :‬دارای زاویه قائمه است‬
 ‫(فصل سوم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫چند ضلعی ها‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫‪6𝑎 − 11‬‬ ‫در مستطیل اضالع روبه رو برابرند ‪:‬‬ ‫مثال ‪ :‬در هر شکل مقادیر مجهول را به دست آورید؟‬
‫‪6𝑎 − 11 = 4𝑎 + 8‬‬ ‫‪115‬‬ ‫در متوازی االضالع زاویه های مجاور مکمل اند ‪:‬‬
‫‪6𝑎 − 4𝑎 = 11 + 8‬‬ ‫‪𝑏 + 11‬‬ ‫‪𝑏 + 11 + 115 = 181 ⟹ 𝑏 + 115 = 181 ⟹ 𝑏 = 65‬‬
‫‪4𝑎 + 8‬‬ ‫‪2𝑎 = 18 ⟹ 𝑎 = 1‬‬
‫نکته ‪ :‬مجموع زاویه های داخلی مثلث ‪ 183‬درجه است‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬مجموع زاویه های داخلی چند ضلعی از رابطه ی ‪ (𝑛 − 2) × 181‬حاصل می شود‪.‬‬

‫‪(𝑛−2)×081‬‬
‫حاصل می شود‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬اندازه ی یک زاویه ی چند ضلعی منتظم از رابطه ی‬
‫𝑛‬

‫‪(11 − 2) × 181 = 8 × 181 = 1441‬‬ ‫مثال ‪ :‬الف) مجموع زاویه های داخلی ‪ 13‬ضلعی منتظم را به دست آورید؟‬
‫‪(15 − 2) × 181 12‬‬ ‫ب) اندازه ی یک زاویه ی داخلی ‪ 15‬ضلعی منتظم را به دست آورید؟‬
‫‪= 13 × 12 = 156‬‬
‫‪1 15‬‬
‫زاویه خارجی ‪ :‬اگر یکی از اضالع چند ضلعی محدب را در همان راستا امتداد دهیم در بیرون از چند ضلعی زاویه ای تشکیل می شود‬
‫که به آن زاویه خارجی چند ضلعی می گویند‪.‬‬
‫𝐴‬
‫نکته ‪ :‬در هر مثلث اندازه ی زاویه خارجی برابر است با مجموع دو زاویه داخلی غیر مجاور آن‪.‬‬
‫زاویه خارجی مثلث‬ ‫درجه ‪𝐶̂1 + 𝐶̂2 = 110‬‬
‫به طور مثال ‪:‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫{⟹‬
‫𝐵‬
‫𝐶‬ ‫̂𝐵 ‪𝐶̂2 = 𝐴̂ +‬‬
‫نکته ‪ :‬مجموع زاویه های خارجی هر چند ضلعی ‪ 363‬درجه است‪.‬‬
‫‪361‬‬
‫حاصل می شود‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬اندازه ی یک زاویه خارجی چند ضلعی منتظم از رابطه ی‬
‫𝑛‬

‫مثال ‪ :‬اندازه ی یک زاویه داخلی و خارجی ‪ 12‬ضلعی منتظم را به دست آورید؟ (اندازه زاویه داخلی و خارجی مکمل اند)‬
‫‪361‬‬
‫‪= 31‬‬ ‫اندازه زاویه خارجی‬ ‫‪181 − 31 = 151‬‬ ‫اندازه زاویه داخلی‬
‫‪12‬‬
‫نکته ‪ :‬چند ضلعی منتظمی برای کاشی کاری مناسب است که عدد ‪ 363‬بر اندازه ی یک زاویه داخلی آن چند ضلعی بخش پذیر یاشد‪.‬‬
‫یک زاویه ی داخلی‬
‫‪ 6‬ضلعی منتظم‬ ‫مثال ‪ :‬کدام یک از چند ضلعی های زیر برای کاشی کاری مناسب است؟‬

‫‪361 ÷ 121 = 3‬‬ ‫ب) ‪ 6‬ضلعی منتظم مناسب است‬ ‫‪361 ÷ 135 ≃ 2/6‬‬ ‫مناسب نیست‬ ‫الف) ‪ 8‬ضلعی منتظم‬
‫یک زاویه ی داخلی ‪ 8‬ضلعی منتظم‬
‫)‪𝑛(𝑛−3‬‬
‫استفاده می کنیم‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬برای به دست آوردن تعداد قطرهای چند ضلعی از رابطه ی‬
‫‪2‬‬
‫‪7(7 − 3) 7 × 4‬‬ ‫مثال ‪ 7 :‬ضلعی دارای چند قطر است؟‬
‫=‬ ‫‪= 14‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫(فصل چهارم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫جبر و معادله‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫یک جمله ای جبری ‪ :‬عبارت جبری که از دو قسمت عدد (ضریب) و متغیر تشکیل شده باشد‪.‬‬
‫𝑎‬
‫𝑦𝑥‪5‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫چند جمله ای جبری ‪ :‬اگر بین عبارت های جبری عالمت جمع و تفریق باشد تشکیل چند جمله ای می دهد‪.‬‬

‫𝑦‪𝑥 + 2‬‬ ‫( دارای دو جمله )‬ ‫( دارای سه جمله ) ‪𝑎 − 𝑏 + 7‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫عبارت جبری متشابه ‪ :‬عبارتی که متغیر های آن (حروف انگلیسی) و توان متغیرها کامال مثل هم باشند‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫) ‪(5𝑥𝑦 , −4𝑦𝑥) , (8𝑎8 𝑏 2 , 𝑎8 𝑏 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫عبارت جبری نا متشابه ‪ :‬عبارتی که متغیرهای آن یا توان متغیرها شبیه هم نباشند‪.‬‬

‫) ‪(8𝑏𝑐 , 2𝑏) , (−4𝑥 2 𝑦 , 5𝑥𝑦 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫ساده کردن عبارت های جبری ‪ :‬جمالت متشابه را جدا کرده سپس مانند جمع و تفریق اعداد صحیح آن ها را جواب داده با این‬
‫تفاوت که حروف کنار اعداد نوشته می شود‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬عبارت های جبری زیر را ساده کنید‪.‬‬

‫𝑦‪−4𝑥 + 2𝑦 + 10𝑥 = 6𝑥 + 2‬‬ ‫𝑏𝑎‪𝑎2 𝑏 − 4𝑎𝑏 + 5𝑎𝑏 + 2𝑎2 𝑏 − 4𝑎𝑏 = 8𝑎2 𝑏 − 8‬‬
‫ضرب دو جمله ای ‪ :‬در ضرب دو جمله ای ضریب ها در هم و متغیرها در هم ضرب می شوند‪.‬‬

‫‪5𝑥(−2𝑥) = −10𝑥 2‬‬ ‫‪2‬‬

‫𝑐𝑏𝑎‪6𝑎𝑏 ( 𝑐) = 4‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪8‬‬
‫ضرب یک جمله ای در چند جمله ای ‪ :‬یک جمله ای در تمام جمالت چند جمله ای ضرب می شود‪.‬‬

‫𝑏𝑎‪−6𝑎(8𝑎 + 𝑏) = −11𝑎2 − 6‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫ضرب چند جمله ای در چند جمله ای ‪ :‬جمالت پرانتز اول در تمام جمالت پرانتز دوم ضرب می شود‪ .‬سپس عبارت را ساده می کنیم‪.‬‬

‫‪(2𝑥 − 𝑦)(𝑥 + 8𝑦) = 2𝑥 2 + 6𝑥𝑦 − 𝑥𝑦 − 8𝑦 2 = 2𝑥 2 + 5𝑥𝑦 − 8𝑦 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر یک چند جمله ای داخل پرانتز و به توان ‪ 2‬باشد آن عبارت را به صورت ضرب دو پرانتز می نویسیم‪.‬‬

‫‪(𝑎 + 𝑏)2 = (𝑎 + 𝑏)(𝑎 + 𝑏) = 𝑎2 + 𝑎𝑏 + 𝑎𝑏 + 𝑏 2 = 𝑎2 + 2𝑎𝑏 + 𝑏 2‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

 ‫(فصل چهارم)‬
‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫جبر و معادله‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫)𝑧 ‪(𝑦 +‬‬ ‫نکته ‪ :‬با توجه به مساوی بودن مساحت در دو شکل می توان برای یک شکل تساوی جبری نوشت‪.‬‬

‫𝑦‬ ‫𝑧‬ ‫𝑦‬ ‫𝑧‬ ‫مثال ‪ :‬با توجه به شکل یک تساوی جبری بنویسید‪.‬‬
‫𝑥‬ ‫𝑥‬ ‫‪𝑠1‬‬ ‫𝑥‬ ‫‪𝑠2‬‬ ‫𝑧𝑥 ‪ 𝑠 = 𝑠1 + 𝑠2 ⇒ 𝑥(𝑦 + 𝑧) = 𝑥𝑦 +‬کل‬

‫𝑠 کل‬
‫𝒃𝒂 و یک عدد سه رقمی را به صورت ̅̅̅̅̅‬
‫𝒄𝒃𝒂 نشان می دهیم‪.‬‬ ‫نکته ‪ :‬یک عدد دو رقمی را به صورت ̅̅̅̅‬

‫̅̅̅̅ نشان می دهیم‪ .‬مثال مقلوب عدد ‪ 37‬برابر با ‪ 73‬می شود‪.‬‬

‫̅̅̅̅ را به صورت 𝒂𝒃‬
‫نکته ‪ :‬مقلوب عدد 𝒃𝒂‬

‫نکته ‪ :‬مجموع هر عدد دو رقمی با مقلوب آن همواره مضرب ‪ 11‬می باشد ‪:‬‬

‫̅̅̅‬
‫̅̅̅ ‪𝑎𝑏 +‬‬
‫)𝑏 ‪𝑏𝑎 = 01𝑎 + 𝑏 + 01𝑏 + 𝑎 = 00𝑎 + 00𝑏 = 00(𝑎 +‬‬

‫نکته ‪ :‬اختالف هر عدد دو رقمی با مقلوب آن همواره مضرب ‪ 4‬می باشد ‪:‬‬

‫̅̅̅‬
‫̅̅̅ ‪𝑎𝑏 −‬‬
‫)𝑏 ‪𝑏𝑎 = 11𝑎 + 𝑏 − 11𝑏 − 𝑎 = 1𝑎 − 1𝑏 = 1(𝑎 −‬‬

‫مقدار عددی عبارت جبری ‪ :‬به جای متغیرها اعداد داده شده را قرار می دهیم سپس با توجه به ترتیب انجام عملیات (اولویت)‬
‫عبارت را جواب می دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مقدار عددی عبارت های جبری زیر را به ازای مقادیر داده شده به دست آورید‪.‬‬

‫‪5𝑥 − 2𝑥𝑦 + 7‬‬ ‫)‪(𝑥 = 1 , 𝑦 = −2‬‬ ‫‪5(1) − 2(1)(−2) + 7 = 5 + 4 + 7 = 16‬‬ ‫الف)‬

‫𝑏𝑎‪𝑎2 + 𝑏 2 − 4‬‬ ‫)‪(𝑎 = −2 , 𝑦 = 2‬‬ ‫‪(−2)2 + 22 − 4(−2)(2) = 4 + 4 + 16 = 24‬‬ ‫ب)‬

‫تجزیه عبارت جبری ‪( :‬تبدیل به ضرب یا فاکتورگیری) مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ -1‬ابتدا (ب‪.‬م‪.‬م) ضرایب را به دست می آوریم‪.‬‬

‫‪ -2‬حروف مشترک با توان کمتر را کنار (ب‪.‬م‪.‬م) ضرایب می نویسیم‪.‬‬

‫‪ -3‬تمام جمالت عبارت را بر جمله ی مشترک تقسیم کرده و داخل پرانتز می نویسیم‪.‬‬

‫عامل مشترک‬ ‫(ب‪.‬م‪.‬م) ضرایب‬ ‫مثال ‪ :‬عبارت های زیر را به ضرب تبدیل کنید‪.‬‬

‫)‪𝑥𝑦𝑧 − 𝑥𝑧 = 𝑥𝑧(𝑦 − 1‬‬ ‫)‪10𝑎𝑏 + 15𝑎 = 5𝑎(2𝑏 + 8‬‬

‫‪𝑥 2 𝑦 + 𝑥𝑦 2‬‬ ‫)𝑦 ‪𝑥𝑦(𝑥 +‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪= 2 2‬‬ ‫=‬
‫𝑦 𝑥‪𝑥 𝑦 +‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪8‬‬ ‫𝑦𝑥 )𝑦 ‪𝑥 𝑦 (𝑥 +‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫(فصل چهارم)‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫𝑦𝑥‬ ‫جبر و معادله‬

‫معادله ‪ :‬معادله یک تساوی جبری است که به ازای بعضی از اعداد به یک تساوی درست تبدیل می شود‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬برای حل معادله مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬مجهول ها را به طرف چپ و عددهای معلوم را به طرف راست انتقال می دهیم‪( .‬عددی که انتقال داده شود عالمت آن عوض می شود)‬

‫‪ )2‬عددهای مجهول با هم و عددهای معلوم را با هم جواب می دهیم‪.‬‬

‫‪ )3‬حاصل عددهای معلوم را بر حاصل عددهای مجهول تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬معادله های زیر را جواب دهید‪.‬‬

‫‪2𝑥 + 8 = −7‬‬ ‫‪−6 + 𝑥 = 2𝑥 + 5‬‬ ‫𝑥‪4(𝑥 − 2) = 2‬‬

‫‪−10‬‬ ‫𝑥‪−‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪𝑥 − 2𝑥 = 5 + 6‬‬ ‫𝑥‪4𝑥 − 1 = 2‬‬
‫‪2𝑥 = −7 − 8‬‬ ‫𝑥‪2‬‬
‫‪−10‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪4𝑥 − 2𝑥 = 1‬‬
‫=𝑥‬ ‫‪= −5‬‬ ‫=𝑥‬ ‫‪= −11‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪𝑥 = −11‬‬ ‫‪𝑥= =4⇒𝑥=4‬‬
‫‪𝑥 = −5‬‬ ‫‪2‬‬
‫نکته ‪ :‬در معادالت کسری دو طرف معادله را در (ک‪.‬م‪.‬م) مخرج ها ضرب کرده تا تبدیل به معادله معمولی شود‪.‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪8 5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪− 𝑥 + = ⇒ 12 × (− 𝑥 + ) = ( ) × 12 ⇒ −6𝑥 + 9 = 10 ⇒ −6𝑥 = 1 ⇒ 𝑥 = −‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪4 6‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬
‫(ک‪.‬م‪.‬م) مخرج ها ‪[2 , 4 , 6] = 12‬‬
‫نکته ‪ :‬سه عدد متوالی را به صورت )‪ (𝑥 , 𝑥 + 1 , 𝑥 + 2‬و سه عدد فرد یا زوج متوالی را به صورت )‪ (𝑥 , 𝑥 + 2 , 𝑥 + 4‬نمایش‬

‫می دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مجموع سه عدد زوج متوالی ‪ 63‬شده است‪ .‬عدد بزرگتر چند است؟‬

‫}‪𝑥 + (𝑥 + 2) + (𝑥 + 4) = 60 ⇒ 8𝑥 + 6 = 60 ⇒ 8𝑥 = 54 ⇒ 𝑥 = 11 ⇒ {11 , 20 , 22‬‬

‫مثال ‪ :‬به پنج برابر عددی هشت واحد اضافه کرده ایم حاصل از قرینه دو برابرآن عدد شش واحد کمتر است آن عدد چند است؟‬

‫آن عدد ‪5𝑥 + 1 = −2𝑥 − 6 ⇒ 5𝑥 + 2𝑥 = −6 − 1 ⇒ 7𝑥 = −14 ⇒ 𝑥 = −2‬‬

 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫(فصل پنجم)‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫بردار و مختصات‬
‫بردار ‪ :‬خط راست جهت داری است‪ .‬برای نام گذاری بردار از دو حرف بزرگ انگلیسی یا یک حرف کوچک انگلیسی استفاده می شود‪.‬‬

‫مختصات بردار ‪ :‬برای به دست آوردن مختصات یک بردار از ابتدا طول (جهت افقی) سپس عرض (جهت عمودی) را به دست می آوریم‪.‬‬

‫⃗𝑎‬ ‫مثال ‪ :‬مختصات بردارهای زیر را بنویسید‪.‬‬

‫⃗⃗𝑏‬
‫‪88‬‬
‫=𝑎‬
‫⃗𝑐‬ ‫‪8‬‬
‫‪𝑏⃗⃗ = −4‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪−6‬‬
‫= ⃗𝑎‬ ‫= ⃗𝑐‬
‫‪8‬‬ ‫‪−8‬‬

‫دو بردار مساوی (هم سنگ) ‪ :‬دو بردار در صورتی مساویند که ‪ :‬هم جهت و هم اندازه و موازی باشند‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫⃗⃗𝑏 = ⃗𝑎‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫دو بردار قرینه ‪ :‬دو بردار در صورتی قرینه هم هستند که ‪ :‬هم اندازه و موازی ولی خالف جهت هم باشند‪.‬‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫⃗𝑜 = ⃗⃗𝑏 ‪𝑎⃗ +‬‬ ‫نکته ‪ :‬حاصل جمع هر بردار با قرینه اش برابر با بردار صفر است ‪:‬‬

‫جمع بردارها (برآیند بردارها) ‪ :‬برای جمع دو بردار از دو روش استفاده می شود ‪:‬‬

‫‪ )0‬روش مثلثی ‪ :‬اگر دو بردار پشت سر هم باشند از این روش استفاده می شود و در این روش برای برآیند بردارها از ابتدا بردار اولی‬
‫به انتها بردار دومی رسم می شود‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫⃗𝑐‬
‫‪ )2‬روش متوازی االضالع ‪ :‬اگر دو بردار پشت سر هم نباشند از انتهای یکی از دو بردار مساوی بردار بعدی رسم کرده تا دو بردار‬
‫پشت سرهم شوند و در آخر از ابتدا دو بردار به انتهای بردار جدید رسم می کنیم‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫⃗⃗𝑏‬
‫مثال ‪ :‬حاصل جمع بردارهای زیر را رسم کنید‪.‬‬

‫(بردارهای مساوی با هر بردار طوری رسم می کنیم که بردارها پشت سرهم باشند) ‪:‬‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗𝑓‬
‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑒‬ ‫⃗‬
‫𝑓‬ ‫𝑒‬
‫⃗‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗‬
‫‪ℎ‬‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗𝑑‬
‫⃗⃗‬
‫‪ℎ‬‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫𝑘‬‫⃗⃗‬
‫⃗𝑐‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫(فصل پنجم)‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫بردار و مختصات‬
‫⃗𝑑 = ⃗𝑐 ‪ ∶ 𝑎⃗ + 𝑏⃗⃗ +‬تساوی جبری‬ ‫‪ ∶ 𝑒⃗ + 𝑓⃗ + ℎ‬تساوی جبری‬
‫𝑘 = ⃗⃗‬
‫⃗⃗‬
‫مثال ‪ :‬برای شکل زیر یک جمع برداری و یک جمع مختصاتی بنویسید‪.‬‬
‫(در شکل دو بردار را طوری مشخص می کنیم که پشت سر هم باشند)‬
‫𝐵‬
‫𝑩𝑪 ‪⃗⃗⃗⃗⃗⃗ +‬‬
‫𝑪𝑨 ∶ جمع برداری‬ ‫𝑩𝑨 = ⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫⃗⃗⃗⃗⃗⃗⃗‬
‫𝐴‬
‫‪6‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪5‬‬
‫𝐶‬ ‫∶ جمع مختصاتی‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪−1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪4‬‬

‫تجزیه بردارها ‪ :‬اگر بردار حاصل جمع را داشته باشیم از انتها آن بردار به موازات دو محور رسم کرده هر جا محور یا امتداد محور را‬
‫قطع کرد انتهای دو بردار به دست می آید‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬بردار ⃗⃗‬

‫𝑪 را در امتداد های رسم شده تجزیه کنید‪.‬‬
‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗𝑐‬
‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑐 = ⃗⃗𝑏 ‪ ∶ 𝑎⃗ +‬تساوی جبری‬
‫⃗𝑎‬
‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗⃗𝑏‬
‫𝑥‬ ‫𝑥𝑘‬
‫] [= 𝑦 ×𝑘‬ ‫ضرب عدد در بردار ‪ :‬در ضرب عدد در بردار آن عدد هم در طول و هم در عرض ضرب می شود ‪:‬‬
‫𝑦𝑘‬
‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت های زیر را به دست آورید‪.‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪−15‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪−5‬‬ ‫=‬ ‫‪2‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪2‬‬ ‫‪−11‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪−1‬‬ ‫‪2‬‬
‫= ⃗⃗𝑏 باشد‪ .‬مختصات بردار ⃗⃗𝑏 ‪ 𝑐⃗ = 3𝑎⃗ −‬را به دست آورید‪.‬‬ ‫= ⃗𝑎 و‬ ‫مثال ‪ :‬اگر‬
‫‪4‬‬ ‫‪3‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪𝑐⃗ = 3‬‬ ‫‪−‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪5‬‬
‫⃗⃗𝑏‪−‬‬
‫مثال ‪ :‬بردار خواسته شده را رسم کنید‪.‬‬
‫⃗𝑎‬ ‫⃗⃗𝑏‬ ‫⃗⃗𝑏 ‪𝑐⃗ = 2𝑎⃗ −‬‬ ‫⃗𝑐‬ ‫⃗𝑎‪ 2‬در همان جهت)⃗⃗‬
‫𝒂(‪ 2‬برابر بردار‬
‫⃗𝑎‪2‬‬
‫𝑏‪ −‬درخالف جهت)⃗𝒃⃗(‪ 1‬برابر بردار‬
‫⃗⃗‬
‫معادله مختصاتی ‪ :‬برای حل معادالت مختصاتی همانند معادالت معمولی عمل می کنیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬مجهول ها در سمت چپ و مختصات ها را به سمت راست منتقل می کنیم‪.‬‬

‫‪ )2‬حاصل مجهول ها و مختصات ها را به دست می آوریم‪.‬‬

‫‪ )3‬طول و عرض مختصات را بر ضریب مجهول تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬در حل معادله مختصاتی عدد های معلوم یا مجهول از یک طرف تساوی به طرف دیگر منتقل شود عالمت آن ها قرینه می شود‪.‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫(فصل پنجم)‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫بردار و مختصات‬
‫مثال ‪ :‬معادالت مختصاتی زیر را حل کنید‪.‬‬
‫‪−5‬‬ ‫‪−5 ÷ 5‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪8‬‬
‫= ⃗𝑥‪5‬‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥‪− 2‬‬ ‫= ⃗𝑥‪⟹ −2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬
‫‪11‬‬ ‫‪11 ÷ 5‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪4‬‬
‫‪8 ÷ −2‬‬ ‫‪−4‬‬
‫= ⃗𝑥‬ ‫=‬
‫‪4 ÷ −2‬‬ ‫‪−2‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫⃗𝑥‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−5‬‬ ‫‪−5‬‬
‫‪3𝑥⃗ +‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥‪+ 2𝑥 ⟹ 3𝑥⃗ − 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪−4‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪−1‬‬
‫‪0‬‬
‫بردارهای واحد مختصات ‪ :‬به دو بردار ‪( 𝑖⃗ = 1‬واحد طول) و ‪( 𝑗⃗ = 1‬واحد عرض) بردارهای واحد مختصات می گویند‪.‬‬
‫‪0‬‬

‫نکته ‪ :‬برای تبدیل یک بردار به برادر واحد مختصات کافی است عدد طول مختصات را ضریب ⃗𝒊 و عدد عرض مختصات را ضریب ⃗𝒋 قرار‬
‫دهیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬بردارهای زیر را بر حسب ⃗𝒊 و ⃗𝒋 بنویسید‪.‬‬

‫‪−3‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ⃗𝑎‬ ‫⃗𝑗‪= −3𝑖⃗ + 2‬‬ ‫⃗𝑗‪𝑏⃗⃗ = −5 = −5‬‬ ‫= ⃗𝑐‬
‫‪4‬‬
‫⃗𝑖‪= 4‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪1‬‬
‫مثال ‪ :‬مختصات بردار ⃗𝑗‪ 𝑎⃗ = 2𝑖⃗ − 4‬را نوشته سپس بردار ⃗⃗‬
‫𝒂 را در دستگاه مختصات رسم کنید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫⃗𝑖‪2‬‬ ‫= ⃗𝑗‪𝑎⃗ = 2𝑖⃗ − 4‬‬
‫‪−4‬‬
‫⃗𝑎 ⃗𝑗‪−4‬‬

‫مثال ‪ :‬اگر ⃗𝑗‪ 𝑎⃗ = 3𝑖⃗ − 2‬و ⃗𝑗‪ 𝑏⃗⃗ = 𝑖⃗ + 2‬باشد‪ .‬مختصات بردار ⃗⃗𝑏‪ 𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 3‬را بنویسید‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫= ⃗𝑗‪𝑎⃗ = 3𝑖⃗ − 2‬‬
‫‪−2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪1‬‬
‫= ⃗⃗𝑏‪𝑐⃗ = 𝑎⃗ − 3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫=‬ ‫‪+‬‬ ‫‪= −8‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪−6‬‬
‫= ⃗𝑗‪𝑏⃗⃗ = 𝑖⃗ + 2‬‬
‫‪2‬‬
‫مثال ‪ :‬معادالت مختصاتی زیر را حل کنید‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪−2‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪1÷2‬‬
‫‪2𝑥⃗ +‬‬ ‫= ⃗𝑥‪= 3𝑖⃗ − 𝑗⃗ ⟹ 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫] ‪= [2‬‬
‫‪−3‬‬ ‫‪−1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2÷2‬‬
‫‪1‬‬

‫⃗𝑥‪−‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−3‬‬ ‫‪−6‬‬ ‫‪−6 ÷ −1‬‬ ‫‪6‬‬
‫‪𝑥⃗ + 3𝑖⃗ = 2𝑥⃗ − 3‬‬ ‫= ⃗𝑥‪⟹ 𝑥⃗ − 2‬‬ ‫‪+‬‬ ‫=‬ ‫= ⃗𝑥 ⟹‬ ‫=‬
‫‪−2‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6 ÷ −1‬‬ ‫‪−6‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫(فصل ششم)‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫مثلث‬

‫مثلث قائم الزاویه ‪ :‬مثلثی است که دو ضلع آن بر هم عمود باشند‪ .‬ضلع روبه رو به زاویه ‪ 43‬درجه وتر نام دارد‪.‬‬
‫𝐴‬
‫وتر مثلث‬ ‫نکته ‪ :‬وتر مثلث قائم الزاویه بزرگترین ضلع مثلث است‪.‬‬

‫𝐵‬ ‫𝐶‬
‫رابطه فیثاغورس ‪ :‬این رابطه فقط در مثلث قائم الزاویه نوشته می شود ‪:‬‬
‫𝐴‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬
‫𝑏‬ ‫)ضلع دیگر( ‪) +‬یک ضلع( = )وتر(‬ ‫کالمی ‪:‬‬
‫𝑐‬

‫𝐵‬ ‫𝐶‬ ‫‪𝑏 2 = 𝑎2 + 𝑐 2‬‬ ‫جبری ‪:‬‬

‫𝑎‬
‫نکته ‪ :‬اگر در مثلثی مجذور یک ضلع با مجموع مجذورهای دو ضلع دیگر برابر باشد‪ .‬آن مثلث قائم الزاویه است‪( .‬عکس رابطه‬
‫فیثاغورس)‬

‫مثال ‪ :‬در هر شکل مقدار 𝒙 را به دست آورید‪.‬‬

‫𝑥‬
‫𝐴‬ ‫‪𝑏 2 = 𝑎2 + 𝑐 2‬‬
‫‪132 = 𝑥 2 + 52‬‬
‫𝑥‬ ‫‪5‬‬ ‫‪13‬‬ ‫‪5‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪𝑥 2 = 62 + 82‬‬ ‫‪161 = 𝑥 2 + 25‬‬
‫𝐵‬ ‫‪𝐶 𝑥 2 = 36 + 64 = 111‬‬ ‫‪𝑥 2 = 161 − 25 = 144‬‬
‫‪6‬‬
‫‪𝑥 = √111 = 11‬‬ ‫‪𝑥 = √144 = 12‬‬
‫مثال ‪ :‬کدام یک از مثلث های زیر قائم الزاویه است؟ چرا؟‬

‫‪152 = 122 + 12‬‬ ‫‪8‬‬

‫‪132 = 112 + 82‬‬
‫‪12‬‬
‫✓‬ ‫‪225 = 144 + 81‬‬ ‫✗‬ ‫‪13‬‬ ‫‪161 = 111 + 64‬‬
‫‪11‬‬
‫‪225 = 225‬‬ ‫‪161 ≠ 164‬‬

‫اعداد فیثاغورسی ‪ :‬اعدادی هستند که مربع ضلع بزرگتر با مجموع مربعات دو ضلع دیگر برابر باشند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬بعضی از اعداد فیثاغورسی پرکاربرد عبارتند از ‪:‬‬

‫)‪(3 , 4 , 5) , (6 , 8 , 11) , (5 , 12 , 13) , (1 , 12 , 15) , (15 , 21 , 25‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫ششم)آن دو عدد زیر رادیکال شود‪ .‬سپس مثلث قائم‬
‫مربعات‬ ‫رسم پاره خط به طول 𝒂√ ‪ :‬ابتدا دو عدد مشخص کرده که مجموع‬
‫(فصل‬
‫الزاویه با این اضالع رسم کرده وتر مثلث به اندازه ی همان عدد خواسته شده است‪.‬‬
‫مثلث‬
‫مثال ‪ :‬پاره خطی به طول ‪ √11‬رسم کنید‪ .‬ابتدا دو عدد پیدا کرده که مجموع مربعات آن دو عدد ‪ 13‬شود ‪:‬‬

‫‪32 + 12 = 1 + 1 = 11‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪√10‬‬

‫وتر مثلث جواب مسئله است‬
‫‪1‬‬
‫شکل های همنهشت ‪ :‬اگر دو شکل را با یک یا چند تبدیل (انتقال و تقارن و دوران) بر یکدیگر منطبق کنیم‪ .‬به طوری که‬
‫کامال یکدیگر بپوشانند آن دو شکل همنهشت هستند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬در دو شکل همنهشت اجزای متناظر دو مثلث (ظلع ها و زاویه ها) برابرند‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬دو مثلث زیر همنهشت هستند‪ .‬نوع تبدیل و مقدار 𝒙 و 𝒚 و 𝒛 را به دست نوع‬
‫آورید‪ .‬تبدیل ‪ :‬انتقال‬

‫̅̅̅̅‬
‫̅̅̅̅̅ = 𝐂𝐁‬
‫𝑷𝑵‬ ‫̅̅̅̅‬
‫̅̅̅̅̅ = 𝐂𝐀‬
‫𝑷𝑴‬ ‫𝑵𝑴 = ̅̅̅̅‬
‫𝐁𝐀‬ ‫̅̅̅̅̅‬
‫‪2y = 12‬‬ ‫‪𝑥 + 1 = 2𝑥 − 8 3𝑧 + 1 = 7‬‬

‫‪y=6‬‬ ‫‪𝑥=9‬‬ ‫‪𝑧=2‬‬

‫مثال ‪ :‬دو شکل زیر همنهشت هستند‪ .‬الف) نوع تبدیل را بنویسید‪( .‬دوران)‬
‫‪3𝑎 + 8‬‬ ‫𝐹‬ ‫𝐺‬
‫𝐴‬ ‫𝐵‬
‫ب) مقادیر مجهول را به دست آورید‪.‬‬
‫𝑐 𝑏‪3‬‬ ‫‪𝑑−2‬‬
‫‪12‬‬ ‫‪31‬‬ ‫𝑫=̂‬
‫𝐀‬ ‫̂‬ ‫𝑬=̂‬
‫𝐁‬ ‫̂‬
‫𝐷‬ ‫𝐶‬ ‫𝐸‬ ‫‪21‬‬
‫̅̅̅̅‬ ‫‪3𝑏 = 42‬‬ ‫‪𝐶 = 31‬‬
‫̅̅̅̅‬
‫̅̅̅̅ = 𝐁𝐀‬
‫𝑫𝑬‬ ‫̅̅̅̅ = 𝐂𝐁‬
‫𝑭𝑬‬
‫‪3𝑎 + 8 = 21‬‬ ‫‪𝑑 − 2 = 12‬‬ ‫‪𝑏 = 14‬‬
‫‪𝑎=4‬‬ ‫‪𝑑 = 14‬‬
‫حالت های همنهشتی دو مثلث ‪ :‬دو مثلث دلخواه در سه حالت با یکدیگر همنهشت هستند ‪:‬‬

‫‪ )3‬سه ضلع برابر (ض ض ض)‬ ‫‪ )2‬دو زاویه و ضلع بین برابر (زض ز)‬ ‫‪ )1‬دو ضلع و زاویه بین برابر (ض زض)‬

‫حالت های همنهشتی دو مثلث قائم الزاویه ‪ :‬دو مثلث قائم الزاویه در دو حالت با یکدیگر همنهشت هستند ‪:‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫‪ )2‬وتر و یک زاویه تند (وز)‬ ‫‪ )1‬وتر و یک ضلع (وض)‬
‫(فصل ششم)‬
‫نکته ‪ :‬دو مثلث با سه زاویه برابر (ززز) همنهشت نیستند‪.‬‬
‫مثلث‬
‫نکته ‪ :‬هر نقطه روی نیمساز زاویه از دو ضلع زاویه به یک فاصله است‪.‬‬
‫‪A‬‬

‫)𝑀𝑂 نیمساز( ‪𝑂̂1 = 𝑂̂2‬‬

‫‪1‬‬ ‫‪M‬‬
‫‪O‬‬ ‫درجه ‪𝐴̂ = 𝐵̂ = 09‬‬ ‫𝐵𝑀 = 𝐴𝑀 ⟹ 𝑀𝐵𝑂 ≅ 𝑀𝐴𝑂 ⟹‬
‫‪2‬‬
‫ضلع مشترک = 𝑀𝑂 = 𝑀𝑂‬ ‫)وز(‬ ‫)اجزای متناظر (‬
‫‪B‬‬

‫نکته ‪ :‬هر نقطه روی عمود منصف یک پاره خط از دو سر پاره خط به یک اندازه است‪.‬‬

‫‪O‬‬ ‫)𝐻𝑂 عمود منصف( 𝐵𝐻 = 𝐻𝐴‬

‫𝐻 = ‪̂1‬‬
‫𝐻‬ ‫درجه ‪̂2 = 09‬‬ ‫𝐵𝑂 = 𝐴𝑂 ⟹ 𝑂𝐻𝐵 ≅ 𝑂𝐻𝐴 ⟹‬
‫‪A‬‬ ‫𝐵‬ ‫ضلع مشترک = 𝐻𝑂 = 𝐻𝑂‬ ‫)ض ز ض(‬ ‫)اجزای متناظر (‬
‫‪H‬‬

‫مثال ‪ :‬در شکل زیر دو مثلث 𝑪𝑩𝑨 و 𝑪𝑩𝑴 متساوی الساقین هستند‪ .‬دلیل هم نهشتی دو مثلث 𝑪𝑴𝑨 و 𝑩𝑴𝑨 را‬
‫بنویسید‪.‬‬

‫(جاهای خالی را کامل کنید)‬

‫‪B‬‬
‫𝐶𝐴 = 𝐵𝐴‬
‫𝐶𝑀 = 𝐵𝑀‬ ‫𝐶𝑀𝐴 ≅ 𝐵𝑀𝐴 ⟹‬
‫‪M‬‬ ‫‪A‬‬
‫𝑀𝐴 = 𝑀𝐴‬ ‫)ض ض ض(‬
‫‪C‬‬

‫مثال ‪ :‬نشان دهید طول دو مماس رسم شده از نقطه خارج دایره با هم برابر هستند‪.‬‬

‫‪A‬‬ ‫شعاع دایره 𝐵𝑂 = 𝐴𝑂‬

‫‪O‬‬ ‫‪M‬‬ ‫درجه ‪𝐴̂ = 𝐵̂ = 09‬‬ ‫𝐵𝑀 = 𝐴𝑀 ⟹ 𝑂𝐵𝑀 ≅ 𝑂𝐴𝑀 ⟹‬

‫ضلع مشترک = 𝑀𝑂 = 𝑀𝑂‬ ‫)و ض(‬ ‫)اجزای متناظر (‬
‫‪B‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫(فصل هفتم)‬

‫توان و جذر‬

‫ضرب اعداد توان دار ‪ :‬الف) اگر پایه ها برابر باشند ‪ :‬یکی از پایه ها را نوشته و توان ها را با هم جمع می کنیم‪.‬‬

‫𝑛‪𝑎𝑚 × 𝑎𝑛 = 𝑎𝑚+‬‬ ‫‪47 × 48 = 410‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫ب) اگر توان ها برابر باشند ‪ :‬یکی از توان ها را نوشته و پایه ها را در هم ضرب می کنیم‪.‬‬

‫𝑚)𝑏𝑎( = 𝑚 𝑏 × 𝑚𝑎‬ ‫‪127 × 87 = 867‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫تقسیم اعداد توان دار ‪ :‬الف) اگر پایه ها برابر باشند ‪ :‬یکی از پایه ها را نوشته و توان ها را از هم کم می کنیم‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫𝑛‪𝑎𝑚 ÷ 𝑎𝑛 = 𝑎𝑚−‬‬ ‫‪= 92‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪9‬‬‫‪8‬‬

‫ب) اگر توان ها برابر باشند ‪ :‬یکی از توان ها را نوشته و پایه ها را بر هم تقسیم می کنیم‪.‬‬
‫𝑚 𝑎‬
‫) ( = 𝑚 𝑏 ÷ 𝑚𝑎‬ ‫‪201 ÷ 41 = 51‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫𝑏‬
‫نکته ‪ :‬اگر در ضرب و تقسیم اعداد توان دار پایه ها و توان ها برابر نباشند از تجزیه استفاده می کنیم‪.‬‬
‫‪216‬‬ ‫‪84‬‬
‫‪41 × 28 = (22 )1 × 28 = 219‬‬ ‫‪9 ÷ 27 = (82 )2 ÷ 88 = 8‬‬
‫‪2‬‬
‫مانند ‪:‬‬
‫تجزیه‬ ‫تجزیه‬
‫نکته ‪ :‬اگر اعداد توان دار مثل هم باشند و بین آن ها عالمت جمع باشد آن عبارت را تبدیل به ضرب می کنیم‪.‬‬
‫‪810‬‬
‫‪2 +2 =2×2 =2‬‬
‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪95 + 95 + 95 = 8 × 95 = 8 × (82 )5 = 811‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫تجزیه‬
‫نکته ‪ :‬عدد منفی داخل پرانتز باشد عالمت منفی به تعداد توان ضرب می شود‪ .‬اگر عدد منفی داخل پرانتز نباشد منفی به‬
‫تعداد توان ضرب نمی شود‪.‬‬

‫‪(−4)2 = −4 × −4 = 16‬‬ ‫‪−42 = −(4 × 4) = −16‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬عدد منفی به توان زوج برسد حاصل عددی مثبت و اگر به توان فرد برسد حاصل عددی منفی می شود‪.‬‬
‫توان زوج‬ ‫توان فرد‬
‫‪(−3)4 = 81‬‬ ‫‪(−3)3 = −27‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر عدد توان دار داخل پرانتز باشد و توان دیگر داشته باشد پایه را نوشته و توان ها را در هم ضرب می شود‪.‬‬

‫‪(32 )2 = 34‬‬ ‫‪((22 )3 )4 = 224‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫نکته ‪ :‬اگر عدد توان دار بدون پرانتز نباشد و توان دیگر داشته باشد پایه را نوشته و عبارت باال را جواب می دهیم‪.‬‬
‫‪( 32 = 1‬فصل هفتم)‬
‫‪2‬‬
‫‪23 = 2 1‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫توان و جذر‬
‫مثال ‪ :‬حاصل هر عبارت را به صورت عدد توان دار بنویسید‪.‬‬

‫‪47 × 28 × (0/5)7 = 27 × 28 = 210‬‬ ‫‪84 × 82 ÷ 27 = 86 ÷ 88 = 88‬‬

‫تجزیه‬

‫‪206‬‬ ‫‪56‬‬ ‫‪47 × 81 47 81‬‬

‫‪= = 54‬‬ ‫‪= 2 × 8 = 45 × 85 = 125‬‬
‫‪52 × 46 52‬‬ ‫‪8 ×4‬‬
‫‪8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4 8‬‬
‫𝑎‬
‫مثال ‪ :‬اگر ‪ 3 = 5‬باشد حاصل هر عبارت را به دست آورید‪.‬‬
‫‪3𝑎+2 = 3𝑎 × 32 = 5 × 1 = 45‬‬ ‫‪27𝑎 = (33 )𝑎 = (3𝑎 )3 = 53 = 125‬‬
‫‪5‬‬
‫= ‪3𝑎−3 = 3𝑎 ÷ 33 = 5 ÷ 27‬‬ ‫‪12𝑎 = (32 )2𝑎 = (3𝑎 )4 = 54 = 625‬‬
‫‪27‬‬

‫نکته ‪ :‬برای مقایسه اعداد توان باید پایه یا توان اعداد را برابر کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد زیر را از کوچک به بزرگ مرتب کنید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪4 , 23 , 23 , 84 , (23 )2 ⟹ 22 , 21 , 23 , 212 , 26 ⟹ 22 < 23 < 26 < 21 < 212‬‬

‫‪2‬‬
‫جذر یا ریشه دوم اعداد ‪ :‬در تساوی ‪ 3 = 9 , (−3)2 = 9‬عدد ‪ 4‬را مجذور اعداد ‪ 3‬و ‪ -3‬می گویند‪ .‬و اعداد ‪ 3‬و ‪-3‬‬

‫ریشه های دوم ‪ 4‬می گویند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬هر عدد دارای دو ریشه دوم است که یکی قرینه ی دیگری است‪.‬‬

‫مانند ‪ :‬ریشه های دوم عدد ‪ 36‬برابر است با ‪ 6 :‬و ‪-6‬‬

‫نکته ‪ :‬در جذر گیری فقط عدد مثبت آن در نظر گرفته می شود و جذر را با رادیکال ) √( نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬اعداد منفی جذر ندارند‪ .‬چون مجذور هیچ عددی ؛ منفی نمی شود‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬جذر اعداد صفر و یک برابر با خود آن اعداد است‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬جذر اعداد زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪41 × 25 7 × 5 7‬‬
‫‪√√16 = √4 = 2‬‬ ‫√‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪111‬‬ ‫‪11‬‬ ‫‪2‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫‪√1/25 = 1/5‬‬
‫(فصل هفتم)‬

‫توان و جذر‬
‫جذر تقریبی اعداد ‪ :‬برای به دست آوردن جذر تقریبی اعداد مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬ابتدا مشخص می کنیم عدد داده شده بین کدام دو عدد صحیح متوالی قرار دارد‪.‬‬

‫‪ )2‬سپس عدد وسط دو عدد را مشخص کرده و مجذور آن را می نویسیم‪.‬‬

‫‪ )3‬سپس اگر مجذور عدد وسطی از عدد داده شده بیشتر بود ‪ 4‬عدد کمتر از عدد وسطی و اگر از عدد داده شده کمتر بود ‪4‬‬
‫عدد بزرگتر از عدد وسطی را می نویسیم‪.‬‬

‫‪ )4‬داخل یک جدول مجذورهای ‪ 4‬عدد را نوشته سپس مجذور عددی که به عدد داده شده نزدیکتر بود همان جذر تقریبی‬
‫عدد است‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬برای این که بدانیم عدد داده شده بین کدام دو صحیح متوالی قرار دارد مجذور دو عددی را مشخص می کنیم که به‬
‫عدد داده شده نزدیک باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مشخص عدد ‪ √32‬و ‪ √83‬بین کدام دو عدد قرار دارد و به کدام عدد نزدیکتر است‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪√25 < √32 < √36‬‬ ‫(بین ‪ 5‬و ‪ 6‬که به ‪ 6‬نزدیکتر است)‬ ‫(بین ‪ 4‬و ‪ 13‬که به ‪ 4‬نزدیکتر است)‪√81 < √83 < √111‬‬

‫مرحله ‪1‬‬ ‫مثال ‪ :‬جذر تقریبی عدد ‪ 47‬را به دست آورید‪.‬‬

‫مرحله ‪2‬‬
‫عدد وسط‬ ‫مرحله ‪3‬‬
‫مجذور عدد وسط‬
‫‪6‬‬ ‫‪6/5‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪√36 < √47 < √41‬‬ ‫‪(6/5)2 = 42/25‬‬ ‫‪42/25 < 47‬‬
‫چون مجذور عدد وسط کمتر از عدد شده مجذور‬
‫مرحله ‪4‬‬
‫‪ 4‬عدد بزرگتر از عدد وسط را می نویسیم‬
‫عدد‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪6/7‬‬ ‫‪6/8‬‬ ‫‪6/9‬‬

‫مجذور عدد‬ ‫‪73/56‬‬ ‫‪77/89‬‬ ‫‪76/27‬‬ ‫‪77/60‬‬

‫‪√47 ≃ 6/8‬‬

‫مثال ‪ :‬جذر تقریب عدد ‪ 127‬را به دست آورید‪.‬‬

‫مرحله ‪1‬‬
‫مرحله ‪2‬‬ ‫مرحله ‪3‬‬
‫عدد وسط‬
‫‪11‬‬ ‫‪11/5‬‬ ‫‪12‬‬ ‫مجذور عدد وسط‬ ‫‪132/25 > 127‬‬
‫‪√121 < √127 < √144‬‬ ‫‪(11/5)2‬‬ ‫‪= 132/25‬‬ ‫چون مجذور عدد وسط بیشتر از عدد شده مجذور‬
‫‪ 4‬عدد کوچکتر از عدد وسط را می نویسیم‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫(فصل هفتم)‬

‫توان و جذر‬
‫عدد‬ ‫‪00/0‬‬ ‫‪00/2‬‬ ‫‪00/3‬‬ ‫‪00/7‬‬
‫مرحله ‪4‬‬

‫مجذور عدد‬ ‫‪023/20 025/77‬‬ ‫‪027/69‬‬ ‫‪029/96‬‬

‫‪√127 ≃ 11/2‬‬

‫نمایش اعداد رادیکالی روی محور اعداد ‪ :‬برای نمایش این اعداد چهار مورد زیر را باید مشخص کنیم ‪:‬‬

‫تعداد مثلث‬ ‫‪ )3‬جهت حرکت‬ ‫‪ )2‬تعداد حرکت‬ ‫‪ )1‬مبدا حرکت‬

‫مثال ‪ :‬اعداد ‪ √07‬و ‪ 0 − √5‬را روی محور اعداد نمایش دهید‪.‬‬

‫‪√17‬‬ ‫‪√5‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫خواص ضرب و تقسیم رادیکال ها ‪ :‬در ضرب و تقسیم رادیکال ها می توان رادیکال را جدا از هم نوشت‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪11‬‬
‫‪√111 = √1 × 111 = √1 × √111 = 31‬‬ ‫‪25 √25 5‬‬
‫= √‬ ‫=‬
‫‪36 √36 6‬‬
‫نکته ‪ :‬در جمع و تفریق رادیکال ها نمی توان رادیکال را جدا از هم نوشت و جواب داد ‪:‬‬

‫𝑏√ ‪√𝑎 + 𝑏 ≠ √𝑎 +‬‬ ‫𝑏√ ‪√𝑎 − 𝑏 ≠ √𝑎 −‬‬

‫نکته ‪ :‬برای ساده کردن عدد زیر رادیکال می توان برای بعضی از اعداد یک ضرب نوشت به شرطی که یکی از دو عدد جذر‬
‫دقیق داشته باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد زیر را به صورت ضرب یک عدد طبیعی در رادیکال بنویسید‪.‬‬

‫‪√21 = √4 × 5 = 2√5‬‬ ‫‪3√48 = 3√16 × 3 = 12√3‬‬

‫جذر‬ ‫جذر ×‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬

‫(فصل هشتم)‬

‫آمار و احتمال‬

‫علم آمار ‪ :‬جمع آوری اطالعات (داده ها) و بررسی آن ها را آمار می گویند‪.‬‬

‫داده آماری ‪ :‬اطالعات عددی را داده آماری می گویند‪.‬‬

‫انواع نمودار ‪:‬‬

‫‪ )0‬نمودار ستونی ‪ :‬برای مقایسه تعداد و مشخص کردن کمترین و بیشترین داده آماری استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ )2‬نمودار خط شکسته ‪ :‬برای نشان دادن تغییرات در یک مدت مشخص کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪ )3‬نمودار تصویری ‪ :‬برای مقایسه داده های تقریبی کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪ )7‬نمودار دایره ای ‪ :‬برای نشان دادن نسبت داده ها به کل و سهم هر بخش کاربرد دارد‪.‬‬

‫دامنه تغییرات ‪ :‬اختالف بیشترین و کمترین داده آماری را دامنه تغییرات می گویند‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬دامنه تغییرات داده های زیر را مشخص کنید ‪:‬‬

‫بیشترین‬ ‫کمترین‬

‫‪01 , −6 , 27 , 02 , −00 , 8‬‬ ‫‪⟹ 27 − (−00) = 27 + 00 = 38‬‬

‫میانگین داده ‪ :‬از تقسیم مجموع داده ها بر تعداد داده ها میانگین حاصل می شود‪.‬‬

‫مجموع داده ها‬ ‫𝑠‬

‫= میانگین‬ ‫= ̅𝑋 ⟹‬
‫تعداد داده ها‬ ‫𝑛‬

‫مثال ‪ :‬میانگین داده های زیر را به دست آورید ‪:‬‬

‫𝑠‬ ‫‪−4+11+13−18+8+15‬‬
‫= ̅𝑋 ⟹‬
‫‪24‬‬
‫‪−4 , 11 , 13 , −18 , 8 , 15‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=4‬‬
‫𝑛‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫مثال ‪ :‬الف) میانگین ‪ 5‬درس ‪ 17/5‬شده است مجموع نرات چند است‪.‬‬
‫𝑠‬ ‫𝑠‬
‫= ̅𝑋‬ ‫‪⟹ 17/5 = ⟹ 𝑠 = 17/5 × 5 = 87/5‬‬
‫𝑛‬ ‫‪5‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫ب) میانگین ‪ 14‬و مجموع نمرات ‪ 168‬شده است‪ .‬تعداد درس ها چند است‪.‬‬
‫(فصل هشتم)‬
‫𝑠‬ ‫‪168‬‬ ‫‪168‬‬
‫= ̅𝑋‬ ‫‪⟹ 14‬‬ ‫آمار و =‬
‫احتمال‬ ‫=𝑛⟹‬ ‫‪= 12‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫‪14‬‬
‫نکته ‪ :‬میانگین جدول فراوانی از رابطه ی زیر حاصل می شود ‪:‬‬

‫مجموع ستون )مرکز × فراوانی(‬

‫= میانگین‬
‫مجموع ستون فراوانی‬

‫جدول فراوانی ‪ :‬اگر تعداد داده های آماری زیاد باشد از جدول آماری استفاده می شود که شامل قسمت های زیر است ‪:‬‬

‫‪ )0‬حدود دسته ‪ :‬از کمترین داده تا بیشترین داده تقسیم بندی می شود‪.‬‬

‫‪ )2‬فراوانی ‪ :‬به تعداد داده های هر دسته فراوانی می گویند‪.‬‬

‫‪ )3‬خط نشان ‪ :‬به تعداد فراوانی هر دسته خط می کشیم‪( .‬در دسته های ‪ 5‬تایی)‬

‫‪ )7‬مرکز (متوسط) دسته ‪ :‬دو عدد دسته جمع و حاصل را بر عدد ‪ 2‬تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫‪ )5‬مرکز × فراوانی ‪ :‬اعداد مرکز و فراوانی هر دسته را در هم ضرب می کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬نمرات ریاضی تعدادی از دانش آموزان به صورت زیر است ‪:‬‬

‫‪14/5 , 8 ,7/25 ,3/5 ,18/5 14/25 ,2/75 , 11 , 11 , 11 , 11 ,17/25 ,13/5 , 6/5 , 8 , 1‬‬
‫الف) جدول فراوانی داده شده را کامل کنید‪ .‬و میانگین نمرات را با استفاده از جدول به دست آورید‪.‬‬

‫‪.‬‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫حدود دسته‬ ‫فراوانی‬ ‫خط نشان‬ ‫مرکز دسته‬ ‫فراوانی × مرکز‬

‫‪1≤𝑥<4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1+4‬‬

‫‪=2‬‬ ‫‪2×2=4‬‬
‫‪( 172‬فصل هشتم)‬ ‫‪2‬‬
‫= میانگین‬ ‫‪≃ 11/75‬‬
‫‪4≤𝑥<8‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪16 4 + 8‬‬ ‫‪2 × 6 = 12‬‬
‫آمار و احتمال‬ ‫‪=6‬‬
‫‪2‬‬
‫فراوانی‬
‫نمرات ریاضی‬ ‫‪8 ≤ 𝑥 < 12‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪8 + 12‬‬ ‫ب) نمودار ستونی‬
‫‪= 11 6 × 11 = 61‬‬
‫‪2‬‬
‫‪6‬‬ ‫را رسم کنید‪.‬‬
‫‪12 ≤ 𝑥 < 16‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪12 + 16‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪= 14 3 × 14 = 42‬‬
‫‪2‬‬
‫‪4‬‬ ‫‪16 ≤ 𝑥 ≤ 21‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪16 + 21‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪= 18 3 × 18 = 54‬‬
‫‪2‬‬
‫‪2‬‬ ‫جمع‬ ‫‪16‬‬ ‫‪172‬‬

‫‪1‬‬

‫‪0‬‬ ‫حدود دسته‬

‫‪4‬‬ ‫‪8‬‬ ‫‪12‬‬ ‫‪16‬‬ ‫‪23‬‬

‫احتمال یا اندازه گیری شانس ‪ :‬احتمال رخ دادن هر اتفاق از رابطه ی زیر به دست می آید ‪:‬‬

‫تعداد حالت های مطلوب‬

‫= احتمال‬
‫تعداد کل حالت ها‬

‫نکته ‪ :‬احتمالی که رخ دادن آن غیر ممکن باشد با عدد صفر نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬احتمال ممکن را با عدد کسری بین صفر تا یک نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬احتمال حتمی را با عدد یک نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ = 6‬کل حالت ها ⟹ }‪ = {1 , 2 , 3 , 4 , 5 , 6‬اعداد تاس‬ ‫مثال ‪ :‬در پرتاب یک تاس احتمال های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 1‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {6‬اعداد زوج مضرب ‪3‬‬ ‫الف) احتمال آمدن عدد زوج مضرب ‪: 3‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4 2‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 4‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {1 , 2 , 3 , 4‬اعداد کوچکتر مساوی ‪4‬‬ ‫=‬ ‫ب) احتمال آمدن اعداد کوچکتر مساوی ‪: 4‬‬
‫‪6 3‬‬
‫‪3 1‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 3‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {2 , 3 , 5‬اعداد اول‬ ‫=‬ ‫ج) احتمال آمدن اعداد اول ‪:‬‬
‫‪6 2‬‬

‫مثال ‪ :‬در یک کیسه ‪ 4‬مهره قرمز ‪ 2 ،‬مهره زرد و ‪ 3‬مهره سفید است‪ .‬یک مهره را تصادفاً بیرن می آوریم ‪:‬‬
‫‪ = 4 + 2 + 3 = 1‬کل حالت ها‬
‫‪4‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 4‬حالت مطلوب‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫الف) احتمال بیرون آمدن مهره قرمز ‪:‬‬

‫(فصل هشتم)‬
‫‪6 2‬‬
‫= = احتمال ⟹ ‪ = 4 + 2 = 6‬حالت مطلوب‬ ‫ب) احتمال بیرون نیامدن مهره سفید ‪:‬‬
‫آمار و احتمال‬ ‫‪1 3‬‬

‫نکته ‪ :‬مجموع احتمال ها در یک مسئله همواره عدد یک است‪ = 1 .‬احتمال رخ ندادن ‪ +‬احتمال رخ دادن‬

‫‪3‬‬
‫است‪ .‬احتمال نیامدن رنگ سبز چند است‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬احتمال آمدن رنگ سبز در یک چرخنده‬
‫‪11‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪ = 1 −‬احتمال رخ ندادن ⟹ احتمال رخ دادن ‪ = 1 −‬احتمال رخ ندادن‬ ‫=‬
‫‪11 11‬‬

‫حالت های ممکن در یک پیشامد ‪ :‬برای به دست آوردن کل حالت ها می توان از جدول نظام دار یا نمودار درختی استفاده‬

‫کرد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬یک سکه و یک تاس را با هم پرتاب می کنیم‪ .‬تمام حالت های ممکن را به روش جدول نظام دار و نمودار درختی به‬
‫دست آورید‪.‬‬

‫(جدول نظام دار)‬

‫تاس‬ ‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫سکه‬
‫رو‬ ‫‪ - 1‬رو‬ ‫‪ - 2‬رو‬ ‫‪ - 3‬رو‬ ‫‪ - 4‬رو‬ ‫‪ - 5‬رو‬ ‫‪ -6‬رو‬

‫پشت‬ ‫‪ - 1‬پشت‬ ‫‪ - 2‬پشت‬ ‫‪ - 3‬پشت‬ ‫‪ - 4‬پشت‬ ‫‪ - 5‬پشت‬ ‫‪ - 6‬پشت‬

‫(نمودار درختی)‬

‫سکه‬
‫رو‬
‫پشت‬
‫‪1‬‬ ‫رو‬
‫‪2‬‬ ‫پشت‬
‫رو‬
‫‪3‬‬ ‫پشت‬
‫تاس‬ ‫‪4‬‬ ‫رو‬
‫پشت‬
‫‪5‬‬ ‫رو‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫(فصل نهم)‬

‫دایره‬
‫دایره ‪ :‬به مجموعه نقاطی که از یک نقطه مشخص (مرکزدایره) ‪ ،‬به یک اندازه باشند‪.‬‬
‫دایره‬ ‫شعاع‬
‫𝑟‬ ‫نکته ‪ :‬دایره را اختصار به صورت )𝒓 ‪ 𝒄(𝒐 ,‬نشان می دهند‪.‬‬
‫مرکز‬

‫اجزای دایره ‪:‬‬

‫‪ )0‬شعاع دایره ‪ :‬فاصله ی مرکز دایره تا محیط دایره را شعاع و با حرف )𝑹 یا 𝒓( نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ )2‬کمان دایره ‪ :‬فاصله ی ایجاد شده روی محیط دایره را کمان و با دو حرف و سه حرف نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ )3‬وتر دایره ‪ :‬پاره خطی که دو نقطه ی روی محیط دایره را به هم وصل کند وتر و با دو حرف نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ )7‬قطر دایره ‪ :‬پاره خطی است که دو نقطه ی روی محیط دایره را به هم وصل می کند و از مرکز دایره می گذرد‪ .‬قطر را با دو‬
‫حرف نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬بزرگترین وتر دایره ‪ ،‬قطر نام دارد‪ .‬و قطر ‪ 2‬برابر شعاع است‪.‬‬

‫وضعیت خط و دایره ‪ :‬خط و دایره دارای سه وضعیت هستند ‪:‬‬

‫‪ )1‬خط ممکن است بیرون از دایره باشد‪ .‬در این حالت خط و دایره نقطه مشترک(برخورد) ندارند‪.‬‬

‫(رابطه ی مقایسه شعاع با فاصله مرکز تا خط)‬ ‫<‬

 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫‪ )2‬خط ممکن است داخل دایره باشد‪ .‬در این حالت خط و دایره دو مشترک(برخورد) دارند‪.‬‬
‫(فصل نهم)‬

‫دایره‬
‫‪ )3‬خط ممکن است مماس (چسبیده) بر دایره باشد‪ .‬در این حالت خط و دایره یک مشترک(برخورد) دارند‪.‬‬

‫=‬ ‫(رابطه ی مقایسه شعاع با فاصله مرکز تا خط)‬

‫است‪ .‬مقایسه شعاع با فاصله مرکز تا خط)‬ ‫نکته ‪ :‬شعاع دایره در نقطه ی تماس بر خط مماس عمود‬
‫>‬ ‫(رابطه ی‬

‫مثال ‪ :‬الف) شعاع دایره ‪ 3‬سانتی متر و فاصله ی مرکز تا خط ‪ 5‬سانتی متر است‪ .‬خط و دایره چند نقطه ی مشترک دارند‪.‬‬

‫چون فاصله ی مرکز تا خط از شعاع دایره بیشتر است پس خط بیرون دایره قرار دارد و نقطه مشترکی ندارند‪.‬‬

‫ب) قطر دایره ‪ 6‬سانتی متر و فاصله ی مرکز تا خط ‪ 3‬سانتی متر است‪ .‬خط و دایره چند نقطه ی مشترک دارند‪.‬‬

‫قطر دو برابر شعاع دایره است پس شعاع دایره برابر با ‪ 3‬سانتی متر است‪ .‬چون شعاع با فاصله ی مرکز تا خط برابر است پس خط‬
‫و دایره یک نقطه ی مشترک دارند‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬با توجه به هر شکل زاویه ی خواسته شده چند درجه است‪.‬‬

‫(شعاع دایره در نقطه تماس بر خط مماس عمود یعنی زاویه ی ‪ 43‬درجه تشکیل می دهد)‬

‫(مجموع زاویه های داخلی هر مثلث ‪ 183‬درجه است)‬

‫‪𝑥̂ = 27°‬‬
‫‪90‬‬ ‫‪90‬‬ ‫‪𝑥̂ = 43°‬‬

‫مثال ‪ :‬با توجه به هر شکل مقدار 𝒂 را به دست آورید‪( .‬در مثلث قائم الزاویه برای اندازه ی ضلع مجهول از رابطه ی فیثاغورس استفاده می شود)‬

‫‪𝑎 2 = 82 + 32‬‬ ‫‪𝑎2 = 152 − 122‬‬

‫‪𝑎2 = 64 + 1 = 73‬‬ ‫‪𝑎2 = 225 − 144 = 81‬‬

‫‪𝑎 = √73‬‬ ‫‪𝑎 = √81 = 1‬‬

 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬
‫عمودمنصف های آن دو وتر را رسم کرده که محل برخورد‬ ‫پیدا کردن مرکز دایره ‪ :‬ابتدا دو وتر غیر موازی رسم می کنیم‪ .‬سپس‬
‫(فصل نهم)‬
‫آن دو عمودمنصف مرکز دایره نام دارد‪.‬‬
‫دایره‬
‫مثال ‪ :‬در یک دایره دلخواه مرکز دایره را با رسم دو وتر نشان دهید‪.‬‬

‫ابتدا دو وتر غیر موازی 𝑩𝑨 و 𝑫𝑪 را رسم می کنیم‪.‬‬

‫سپس عمود منصف آن دو را که با نقطه چین مشخص شده رسم می کنیم که محل‬
‫برخورد دو عمودمنصف همان مرکز دایره است‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬خطی که از مرکز بر وتر عمود باشد آن را به دو قسمت مساوی تقسیم می کند‪ .‬و بر عکس خطی که از وسط وتر و مرکز‬
‫دایره بگذرد ‪ ،‬بر وتر عمود است‪.‬‬

‫𝐻𝐵 = 𝐻𝐴‬

‫زاویه مرکزی ‪ :‬زاویه ای است که رأس آن مرکز دایره و دو ضلع آن شعاع دایره باشد‪.‬‬
‫𝑂‬
‫𝐵𝐴 = ̂𝑂‬
‫اندازه ی زاویه مرکزی ‪ :‬زاویه ی مرکزی برابر است با اندازه ی کمان روبه رو آن‪.‬‬
‫𝐴‬ ‫𝐵‬
‫نکته ‪ :‬محیط دایره بر حسب درجه ‪ 363‬درجه است‪ .‬و بر حسب سانتی متر )𝑟𝜋‪ 2‬یا ‪ × 3/14‬قطر( می باشد‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر دو کمان مساوی باشند وترهای نظیر آن دو کمان نیز برابرند و برعکس‪.‬‬

‫تقسیم دایره به کمان های مساوی ‪ :‬ابتدا یک شعاع دایره رسم می کنیم سپس محیط دایره (‪ 363‬درجه) را بر تعداد کمان های‬
‫خواسته شده تقسیم کرده ‪ ،‬نقاله را منطبق بر شعاع گذاشته و زاویه مورد نظر را مشخص می کنیم و در آخر دهانه ی پرگار را به‬
‫اندازه ی وتر ایجاد شده باز کرده روی یکی از نقاط ایجاد شده روی محیط دایره گذاشته و متوالیاً کمان می زنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬یک دایره رسم کنید و آن را به ‪ 5‬کمان مساوی تقسیم کنید‪.‬‬

‫𝑂‬
‫‪72°‬‬

‫محاسبه طول یک کمان از دایره ‪ :‬برای محاسبه طول کمان از رابطه ی زیر استفاده می کنیم ‪:‬‬

‫اندازه ی کمان‬ ‫طول کمان‬

‫=‬
‫‪361‬‬ ‫محیط دایره‬
 ‫سال هشتم‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫ناحیهیکزاهدان‬ ‫مسعودزیرکاری‬

‫(فصل نهم)‬

‫دایره‬
‫مثال ‪ :‬در هر شکل طول کمان 𝑩𝑨 چند سانتی متر است‪.‬‬
‫‪ × 3/14 = 6 × 3/14 = 18/84‬قطر = محیط دایره‬
‫‪ × 3/14 = 5 × 3/14 = 15/7‬قطر = محیط دایره‬
‫‪1 41‬‬ ‫𝑥‬ ‫𝐵‬ ‫‪1 11‬‬ ‫𝑥‬
‫=‬ ‫=‬
‫‪361 18/84‬‬ ‫‪11°‬‬ ‫‪361 15/7‬‬
‫𝑚𝑐‪𝑂 3‬‬ ‫‪𝐴 1‬‬ ‫𝐴‬ ‫‪4‬‬
‫‪°‬‬
‫‪41‬‬ ‫𝑂‬ ‫𝑚𝑐‪2/5‬‬
‫𝑚𝑐‪𝑥 = 18/84 ÷ 1 ≃ 2/11‬‬ ‫𝑚𝑐‪𝑥 = 15/7 ÷ 4 ≃ 4‬‬
‫𝐵‬

‫𝐴‬
‫زاویه محاطی ‪ :‬زاویه ای است که رأس آن روی محیط دایره و دو ضلع آن وتر دایره باشد‪.‬‬
‫𝐶𝐵‬
‫= ̂𝐴‬ ‫اندازه ی زاویه محاطی ‪ :‬زاویه محاطی برابر است با نصف اندازه ی کمان روبه رو آن‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫𝐵‬
‫𝐶‬

‫نکته ‪ :‬زاویه های محاطی روبه رو به یک کمان برابرند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬اندازه ی زاویه ی محاطی روبه رو به قطر دایره ‪ 43 ،‬درجه است‪.‬‬

‫زاویه محاطی نصف کمان روبه رو‬

‫مثال ‪ :‬اندازه ی کمان و زاویه های خواسته شده را بنویسید‪.‬‬
‫𝐴‬ ‫‪81°‬‬ ‫∘‪161‬‬
‫زاویه محاطی روبه رو قطر‬
‫̂‬
‫=𝐴‬ ‫‪= 41‬‬ ‫‪°‬‬ ‫𝐴‬ ‫̂‬ ‫‪°‬‬
‫‪2‬‬ ‫∘‪21‬‬
‫‪𝐴 = 11‬‬ ‫‪𝐵̂ = 11°‬‬
‫𝑂‬ ‫زاویه مرکزی برابر کمان روبه رو‬
‫𝐵‬ ‫𝐶‬
‫‪̂ = 81°‬‬
‫𝐶𝑂𝐵‬ ‫𝑂‬
‫𝐵‬ ‫‪𝐴𝐶 = 21°‬‬ ‫‪𝐶̂ = 81°‬‬
‫𝐶‬ ‫‪̂ = 361° − 81° = 281°‬‬ ‫∘‪181‬‬
‫∘‪81‬‬ ‫𝐶𝐴𝐵‬

‫محیط دایره‬

‫𝐴‬ ‫𝐵‬ ‫∘‪111‬‬

‫‪𝐵𝐷𝐶 = 221°‬‬ ‫‪𝐵𝐶 = 111° 𝐶̂ = 41°‬‬
‫𝐵‬ ‫∘‬ ‫∘‬
‫‪111‬‬
‫𝐶‬
‫‪81‬‬
‫‪1‬‬ ‫𝐶‬
‫∘‬
‫‪51‬‬
‫𝑂‬ ‫‪𝐵𝐴𝐶 = 361° − 221° = 141°‬‬ ‫𝐴‬ ‫𝑂‬ ‫‪̂1 = 111°‬‬
‫𝑂 ‪𝐴𝐵 = 81°‬‬

‫𝐷‬ ‫‪𝑂̂ = 141°‬‬ ‫∘‪181‬‬

 ‫ﻧﻤﺮه ﺑﺮﺗﺮ‬
‫‪NOMREBARTAR.COM‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮﺟﻊ آﻣﻮزﺷﯽ و ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮااﻟﺖ درﺳﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻣﻘﺎﻃﻊ‬

‫ﺟﺰوه ﻫﺎی ﺑﯿﺸﺘﺮ‪) ‬ﮐﻠﯿﮏ ﮐﻨﯿﺪ( ‪: ‬‬

‫|‬ ‫ﺟﺰوه ﻫﺎی ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫||‬ ‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺳﻮاﻻت ﻫﺸﺘﻢ‬ ‫||‬ ‫ﮔﺎم ﺑﻪ ﮔﺎم راﯾﮕﺎن ﻫﺸﺘﻢ‪ ‬‬ ‫|‬

‫ﺟﻬﺖ داﻧﻠﻮد ﺟﺪﯾﺪ ﺗﺮﯾﻦ ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮ روی ﭘﺎﯾﻪ ﺧﻮد روی ﻟﯿﻨﮏ ﻫﺎی زﯾﺮ ﮐﻠﯿﮏ ﮐﻨﯿﺪ‪.‬‬

‫اﺑﺘﺪاﯾﯽ‬

‫ﺷﺸﻢ ‪ ‬‬ ‫ﭘﻨﺠﻢ‪  ‬‬ ‫ﭼﻬﺎرم‪  ‬‬ ‫ﺳﻮم‪   ‬‬ ‫دوم‪   ‬‬ ‫اول‪   ‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ اول‬

‫ﻧﻬﻢ ‪ ‬‬ ‫ﻫﺸﺘﻢ‪ ‬‬ ‫ﻫﻔﺘﻢ‪   ‬‬

‫ﻣﺘﻮﺳﻄﻪ دوم‬

‫دوازدﻫﻢ‬ ‫ﯾﺎزدﻫﻢ‪   ‬‬ ‫دﻫﻢ‪   ‬‬