‫سال هشتم‬ ‫(فصل هفتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬

‫توان و جذر‬
‫ضرب اعداد توان دار ‪ :‬الف) اگر پایه ها برابر باشند ‪ :‬یکی از پایه ها را نوشته و توان ها را با هم جمع می کنیم‪.‬‬

‫𝑛‪𝑎𝑚 × 𝑎𝑛 = 𝑎𝑚+‬‬ ‫‪47 × 43 = 401‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫ب) اگر توان ها برابر باشند ‪ :‬یکی از توان ها را نوشته و پایه ها را در هم ضرب می کنیم‪.‬‬

‫𝑚)𝑏𝑎( = 𝑚 𝑏 × 𝑚𝑎‬ ‫‪017 × 37 = 337‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫تقسیم اعداد توان دار ‪ :‬الف) اگر پایه ها برابر باشند ‪ :‬یکی از پایه ها را نوشته و توان ها را از هم کم می کنیم‪.‬‬
‫‪95‬‬
‫𝑛‪𝑎𝑚 ÷ 𝑎𝑛 = 𝑎𝑚−‬‬ ‫‪= 91‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫‪9‬‬‫‪3‬‬

‫ب) اگر توان ها برابر باشند ‪ :‬یکی از توان ها را نوشته و پایه ها را بر هم تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫𝑚‬ ‫𝑚‬
‫𝑚 𝑎‬
‫𝑏÷ 𝑎‬ ‫) (=‬ ‫‪118 ÷ 48 = 58‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫𝑏‬
‫نکته ‪ :‬اگر در ضرب و تقسیم اعداد توان دار پایه ها و توان ها برابر نباشند از تجزیه استفاده می کنیم‪.‬‬
‫‪103‬‬ ‫‪34‬‬
‫‪48 × 13 = (11 )8 × 13 = 109‬‬ ‫‪9 ÷ 17 = (31 )1 ÷ 33 = 3‬‬
‫‪1‬‬
‫مانند ‪:‬‬
‫تجزیه‬ ‫تجزیه‬
‫نکته ‪ :‬اگر اعداد توان دار مثل هم باشند و بین آن ها عالمت جمع باشد آن عبارت را تبدیل به ضرب می کنیم‪.‬‬
‫‪301‬‬
‫‪1 +1 =1×1 =1‬‬
‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬
‫‪95 + 95 + 95 = 3 × 95 = 3 × (31 )5 = 300‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫تجزیه‬
‫نکته ‪ :‬عدد منفی داخل پرانتز باشد عالمت منفی به تعداد توان ضرب می شود‪ .‬اگر عدد منفی داخل پرانتز نباشد منفی به تعداد‬
‫توان ضرب نمی شود‪.‬‬

‫‪(−4)2 = −4 × −4 = 61‬‬ ‫‪−42 = −(4 × 4) = −61‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬عدد منفی به توان زوج برسد حاصل عددی مثبت و اگر به توان فرد برسد حاصل عددی منفی می شود‪.‬‬
‫توان زوج‬ ‫توان فرد‬
‫‪(−3)4 = 16‬‬ ‫‪(−3)3 = −22‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر عدد توان دار داخل پرانتز باشد و توان دیگر داشته باشد پایه را نوشته و توان ها را در هم ضرب می شود‪.‬‬

‫‪(32 )2 = 34‬‬ ‫‪((22 )3 )4 = 224‬‬ ‫مانند ‪:‬‬

‫نکته ‪ :‬اگر عدد توان دار بدون پرانتز نباشد و توان دیگر داشته باشد پایه را نوشته و عبارت باال را جواب می دهیم‪.‬‬
‫‪32 = 9‬‬
‫‪2‬‬
‫‪23 = 2 9‬‬ ‫مانند ‪:‬‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هفتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫توان و جذر‬
‫مثال ‪ :‬حاصل هر عبارت را به صورت عدد توان دار بنویسید‪.‬‬

‫‪47 × 13 × (1/5)7 = 17 × 13 = 101‬‬ ‫‪34 × 31 ÷ 17 = 33 ÷ 33 = 33‬‬

‫تجزیه‬

‫‪113‬‬ ‫‪53‬‬ ‫‪47 × 38 47 38‬‬

‫‪= 1 = 54‬‬ ‫‪= × = 45 × 35 = 015‬‬
‫‪5 ×4‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪33 × 41 41 33‬‬
‫𝑎‬
‫مثال ‪ :‬اگر ‪ 3 = 5‬باشد حاصل هر عبارت را به دست آورید‪.‬‬
‫‪3𝑎+2 = 3𝑎 × 32 = 5 × 9 = 45‬‬ ‫‪22𝑎 = (33 )𝑎 = (3𝑎 )3 = 53 = 625‬‬
‫‪5‬‬
‫= ‪3𝑎−3 = 3𝑎 ÷ 33 = 5 ÷ 22‬‬ ‫‪92𝑎 = (32 )2𝑎 = (3𝑎 )4 = 54 = 125‬‬
‫‪22‬‬

‫نکته ‪ :‬برای مقایسه اعداد توان باید پایه یا توان اعداد را برابر کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد زیر را از کوچک به بزرگ مرتب کنید‪.‬‬

‫‪2‬‬
‫‪4 , 23 , 23 , 14 , (23 )2 ⟹ 22 , 29 , 23 , 262 , 21 ⟹ 22 < 23 < 21 < 29 < 262‬‬

‫‪2‬‬
‫جذر یا ریشه دوم اعداد ‪ :‬در تساوی ]‪ [3 = 9 , (−3)2 = 9‬عدد ‪ 9‬را مجذور اعداد ‪ 3‬و ‪ -3‬می گویند‪ .‬و اعداد ‪ 3‬و ‪-3‬‬

‫ریشه های دوم ‪ 9‬می گویند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬هر عدد دارای دو ریشه دوم است که یکی قرینه ی دیگری است‪.‬‬

‫مانند ‪ :‬ریشه های دوم عدد ‪ 33‬برابر است با ‪ 3 :‬و ‪-3‬‬

‫نکته ‪ :‬در جذر گیری فقط عدد مثبت آن در نظر گرفته می شود و جذر را با رادیکال ) √( نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬اعداد منفی جذر ندارند‪ .‬چون مجذور هیچ عددی ؛ منفی نمی شود‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬جذر اعداد صفر و یک برابر با خود آن اعداد است‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬جذر اعداد زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪49 × 25 2 × 5 2‬‬
‫‪√√61 = √4 = 2‬‬ ‫‪√0/25 = 0/5‬‬ ‫√‬ ‫=‬ ‫=‬
‫‪600‬‬ ‫‪60‬‬ ‫‪2‬‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هفتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫توان و جذر‬
‫جذر تقریبی اعداد ‪ :‬برای به دست آوردن جذر تقریبی اعداد مراحل زیر را به ترتیب انجام می دهیم ‪:‬‬

‫‪ )1‬ابتدا مشخص می کنیم عدد داده شده بین کدام دو عدد صحیح متوالی قرار دارد‪.‬‬

‫‪ )2‬سپس عدد وسط دو عدد را مشخص کرده و مجذور آن را می نویسیم‪.‬‬

‫‪ )3‬سپس اگر مجذور عدد وسطی از عدد داده شده بیشتر بود ‪ 4‬عدد کمتر از عدد وسطی و اگر از عدد داده شده کمتر بود ‪ 4‬عدد‬
‫بزرگتر از عدد وسطی را می نویسیم‪.‬‬

‫‪ )4‬داخل یک جدول مجذورهای ‪ 4‬عدد را نوشته سپس مجذور عددی که به عدد داده شده نزدیکتر بود همان جذر تقریبی عدد‬
‫است‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬برای این که بدانیم عدد داده شده بین کدام دو صحیح متوالی قرار دارد مجذور دو عددی را مشخص می کنیم که به عدد‬
‫داده شده نزدیک باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬مشخص عدد ‪ √32‬و ‪ √13‬بین کدام دو عدد قرار دارد و به کدام عدد نزدیکتر است‪.‬‬
‫‪5‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪60‬‬
‫√‬ ‫‪25‬‬ ‫<‬ ‫√‬ ‫‪32‬‬ ‫<‬ ‫√‬ ‫‪31‬‬ ‫(بین ‪ 5‬و ‪ 3‬که به ‪ 3‬نزدیکتر است)‬ ‫√‬ ‫‪16‬‬ ‫<‬ ‫√‬ ‫‪13‬‬ ‫<‬ ‫√‬ ‫‪600‬‬ ‫(بین ‪ 9‬و ‪ 11‬که به ‪ 9‬نزدیکتر است)‬

‫مرحله ‪1‬‬ ‫مثال ‪ :‬جذر تقریبی عدد ‪ 47‬را به دست آورید‪.‬‬

‫مرحله ‪2‬‬
‫عدد وسط‬ ‫مرحله ‪3‬‬
‫مجذور عدد وسط‬
‫‪1‬‬ ‫‪1/5‬‬ ‫‪2‬‬
‫‪(1/5)2 = 42/25‬‬ ‫‪42/25 < 42‬‬
‫‪√31 < √42 < √49‬‬
‫چون مجذور عدد وسط کمتر از عدد شده مجذور‬
‫مرحله ‪4‬‬ ‫‪ 4‬عدد بزرگتر از عدد وسط را می نویسیم‬
‫عدد‬ ‫‪6/6‬‬ ‫‪6/7‬‬ ‫‪6/8‬‬ ‫‪6/9‬‬

‫‪√42 ≃ 1/1‬‬
‫مجذور عدد‬ ‫‪73/56‬‬ ‫‪77/89‬‬ ‫‪76/27‬‬ ‫‪77/66‬‬

‫مثال ‪ :‬جذر تقریب عدد ‪ 127‬را به دست آورید‪.‬‬

‫مرحله ‪1‬‬
‫مرحله ‪2‬‬ ‫مرحله ‪3‬‬
‫عدد وسط‬
‫‪66‬‬ ‫‪66/5‬‬ ‫‪62‬‬ ‫مجذور عدد وسط‬ ‫‪632/25 > 622‬‬
‫‪√626 < √622 < √644‬‬ ‫‪(66/5)2‬‬ ‫چون مجذور عدد وسط بیشتر از عدد شده مجذور ‪= 632/25‬‬
‫‪ 4‬عدد کوچکتر از عدد وسط را می نویسیم‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هفتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫توان و جذر‬
‫مرحله ‪4‬‬

‫عدد‬ ‫‪66/6‬‬ ‫‪66/2‬‬ ‫‪66/3‬‬ ‫‪66/7‬‬

‫‪√622 ≃ 66/2‬‬
‫مجذور عدد‬ ‫‪623/26 625/77‬‬ ‫‪627/69‬‬ ‫‪629/96‬‬

‫نمایش اعداد رادیکالی روی محور اعداد ‪ :‬برای نمایش این اعداد چهار مورد زیر را باید مشخص کنیم ‪:‬‬

‫تعداد مثلث‬ ‫‪ )3‬جهت حرکت‬ ‫‪ )2‬تعداد حرکت‬ ‫‪ )1‬مبدا حرکت‬

‫مثال ‪ :‬اعداد ‪ √67‬و ‪ 6 − √5‬را روی محور اعداد نمایش دهید‪.‬‬

‫‪√07‬‬ ‫‪√5‬‬
‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫‪0‬‬ ‫‪0‬‬

‫خواص ضرب و تقسیم رادیکال ها ‪ :‬در ضرب و تقسیم رادیکال ها می توان رادیکال را جدا از هم نوشت‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬حاصل عبارت های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪60‬‬
‫‪√900 = √9 × 600 = √9 × √600 = 30‬‬ ‫‪25 √25 5‬‬
‫= √‬ ‫=‬
‫‪31 √31 1‬‬
‫نکته ‪ :‬در جمع و تفریق رادیکال ها نمی توان رادیکال را جدا از هم نوشت و جواب داد ‪:‬‬

‫𝑏√ ‪√𝑎 + 𝑏 ≠ √𝑎 +‬‬ ‫𝑏√ ‪√𝑎 − 𝑏 ≠ √𝑎 −‬‬

‫نکته ‪ :‬برای ساده کردن عدد زیر رادیکال می توان برای بعضی از اعداد یک ضرب نوشت به شرطی که یکی از دو عدد جذر دقیق‬
‫داشته باشد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬اعداد زیر را به صورت ضرب یک عدد طبیعی در رادیکال بنویسید‪.‬‬

‫‪√20 = √4 × 5 = 2√5‬‬ ‫‪3√41 = 3√61 × 3 = 62√3‬‬

‫جذر‬ ‫جذر ×‬
‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬