‫سال هشتم‬ ‫(فصل هشتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬

‫آمار و احتمال‬
‫علم آمار ‪ :‬جمع آوری اطالعات (داده ها) و بررسی آن ها را آمار می گویند‪.‬‬

‫داده آماری ‪ :‬اطالعات عددی را داده آماری می گویند‪.‬‬

‫انواع نمودار ‪:‬‬

‫‪ )1‬نمودار ستونی ‪ :‬برای مقایسه تعداد و مشخص کردن کمترین و بیشترین داده آماری استفاده می شود‪.‬‬

‫‪ )2‬نمودار خط شکسته ‪ :‬برای نشان دادن تغییرات در یک مدت مشخص کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪ )3‬نمودار تصویری ‪ :‬برای مقایسه داده های تقریبی کاربرد دارد‪.‬‬

‫‪ )4‬نمودار دایره ای ‪ :‬برای نشان دادن نسبت داده ها به کل و سهم هر بخش کاربرد دارد‪.‬‬

‫دامنه تغییرات ‪ :‬اختالف بیشترین و کمترین داده آماری را دامنه تغییرات می گویند‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬دامنه تغییرات داده های زیر را مشخص کنید ‪:‬‬

‫بیشترین‬ ‫کمترین‬

‫‪11 , −6 , 22 , 12 , −11 , 8‬‬ ‫‪⟹ 22 − (−11) = 22 + 11 = 38‬‬

‫میانگین داده ‪ :‬از تقسیم مجموع داده ها بر تعداد داده ها میانگین حاصل می شود‪.‬‬

‫مجموع داده ها‬ ‫𝑠‬

‫= میانگین‬ ‫= ̅𝑋 ⟹‬
‫تعداد داده ها‬ ‫𝑛‬

‫مثال ‪ :‬میانگین داده های زیر را به دست آورید ‪:‬‬

‫𝑠‬ ‫‪−4+01+01−01+1+01‬‬
‫= ̅𝑋 ⟹‬
‫‪44‬‬
‫‪−4 , 01 , 01 , −01 , 1 , 01‬‬ ‫=‬ ‫=‬ ‫‪=4‬‬
‫𝑛‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬

‫مثال ‪ :‬الف) میانگین ‪ 5‬درس ‪ 71/5‬شده است مجموع نرات چند است‪.‬‬
‫𝑠‬ ‫𝑠‬
‫= ̅𝑋‬ ‫‪⟹ 01/1 = ⟹ 𝑠 = 01/1 × 1 = 11/1‬‬
‫𝑛‬ ‫‪1‬‬
‫ب) میانگین ‪ 71‬و مجموع نمرات ‪ 761‬شده است‪ .‬تعداد درس ها چند است‪.‬‬

‫𝑠‬ ‫‪061‬‬ ‫‪061‬‬

‫= ̅𝑋‬ ‫= ‪⟹ 04‬‬ ‫=𝑛⟹‬ ‫‪= 04‬‬
‫𝑛‬ ‫𝑛‬ ‫‪04‬‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هشتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫آمار و احتمال‬
‫نکته ‪ :‬میانگین جدول فراوانی از رابطه ی زیر حاصل می شود ‪:‬‬

‫مجموع ستون )مرکز × فراوانی(‬

‫= میانگین‬
‫مجموع ستون فراوانی‬

‫جدول فراوانی ‪ :‬اگر تعداد داده های آماری زیاد باشد از جدول آماری استفاده می شود که شامل قسمت های زیر است ‪:‬‬

‫‪ )1‬حدود دسته ‪ :‬از کمترین داده تا بیشترین داده تقسیم بندی می شود‪.‬‬

‫‪ )2‬فراوانی ‪ :‬به تعداد داده های هر دسته فراوانی می گویند‪.‬‬

‫‪ )3‬خط نشان ‪ :‬به تعداد فراوانی هر دسته خط می کشیم‪( .‬در دسته های ‪ 5‬تایی)‬

‫‪ )4‬مرکز (متوسط) دسته ‪ :‬دو عدد دسته جمع و حاصل را بر عدد ‪ 2‬تقسیم می کنیم‪.‬‬

‫‪ )5‬مرکز × فراوانی ‪ :‬اعداد مرکز و فراوانی هر دسته را در هم ضرب می کنیم‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬نمرات ریاضی تعدادی از دانش آموزان به صورت زیر است ‪:‬‬

‫‪04/1 , 1 ,1/41 ,1/1 ,01/1 04/41 ,4/11 , 01 , 00 , 00 , 01 ,01/41 ,01/1 ,6/1 , 1 , 1‬‬
‫الف) جدول فراوانی داده شده را کامل کنید‪ .‬و میانگین نمرات را با استفاده از جدول به دست آورید‪.‬‬

‫حدود دسته‬ ‫فراوانی‬ ‫خط نشان‬ ‫مرکز دسته‬ ‫فراوانی × مرکز‬

‫‪1≤𝑥<4‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪1+4‬‬ ‫‪4×4 = 4‬‬

‫‪=4‬‬
‫‪4‬‬
‫‪4≤𝑥<1‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4+1‬‬ ‫‪4 × 6 = 04‬‬ ‫‪.‬‬
‫‪=6‬‬
‫‪4‬‬
‫‪1 ≤ 𝑥 < 04‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪1 + 04‬‬
‫‪= 01‬‬ ‫‪6 × 01 = 61‬‬
‫‪4‬‬
‫‪04 ≤ 𝑥 < 06‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪04 + 06‬‬
‫‪= 04‬‬ ‫‪1 × 04 = 44‬‬
‫‪4‬‬
‫‪06 ≤ 𝑥 ≤ 41‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪06 + 41‬‬
‫‪= 01‬‬ ‫‪1 × 01 = 14‬‬
‫‪4‬‬
‫جمع‬ ‫‪76‬‬ ‫‪712‬‬

‫‪014‬‬
‫= میانگین‬ ‫‪≃ 01/11‬‬
‫‪06‬‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هشتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫آمار و احتمال‬
‫فراوانی‬ ‫ب) نمودار ستونی نمرات ریاضی را رسم کنید‪.‬‬
‫‪6‬‬
‫‪5‬‬
‫‪1‬‬
‫‪3‬‬
‫‪2‬‬
‫‪7‬‬

‫‪0‬‬ ‫حدود دسته‬

‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪72‬‬ ‫‪76‬‬ ‫‪20‬‬

‫احتمال یا اندازه گیری شانس ‪ :‬احتمال رخ دادن هر اتفاق از رابطه ی زیر به دست می آید ‪:‬‬

‫تعداد حالت های مطلوب‬

‫= احتمال‬
‫تعداد کل حالت ها‬

‫نکته ‪ :‬احتمالی که رخ دادن آن غیر ممکن باشد با عدد صفر نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬احتمال ممکن را با عدد کسری بین صفر تا یک نشان می دهند‪.‬‬

‫نکته ‪ :‬احتمال حتمی را با عدد یک نشان می دهند‪.‬‬

‫‪ = 6‬کل حالت ها ⟹ }‪ = {0 , 4 , 1 , 4 , 1 , 6‬اعداد تاس‬ ‫مثال ‪ :‬در پرتاب یک تاس احتمال های زیر را به دست آورید‪.‬‬

‫‪0‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 0‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {6‬اعداد زوج مضرب ‪1‬‬ ‫الف) احتمال آمدن عدد زوج مضرب ‪: 3‬‬
‫‪6‬‬
‫‪4 4‬‬
‫= = احتمال ⟹ ‪ = 4‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {0 , 4 , 1 , 4‬اعداد کوچکتر مساوی ‪4‬‬ ‫ب) احتمال آمدن اعداد کوچکتر مساوی ‪: 1‬‬
‫‪6 1‬‬
‫‪1 0‬‬
‫= = احتمال ⟹ ‪ = 1‬حالت مطلوب ⟹ }‪ = {4 , 1 , 1‬اعداد اول‬ ‫ج) احتمال آمدن اعداد اول ‪:‬‬
‫‪6 4‬‬

‫مثال ‪ :‬در یک کیسه ‪ 1‬مهره قرمز ‪ 2 ،‬مهره زرد و ‪ 3‬مهره سفید است‪ .‬یک مهره را تصادفاً بیرن می آوریم ‪:‬‬
‫‪ = 4 + 4 + 1 = 1‬کل حالت ها‬
‫‪4‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 4‬حالت مطلوب‬ ‫الف) احتمال بیرون آمدن مهره قرمز ‪:‬‬
‫‪1‬‬

‫‪6 4‬‬
‫= احتمال ⟹ ‪ = 4 + 4 = 6‬حالت مطلوب‬ ‫=‬ ‫ب) احتمال بیرون نیامدن مهره سفید ‪:‬‬
‫‪1 1‬‬
‫سال هشتم‬ ‫(فصل هشتم)‬ ‫درسنامه و نکات کلیدی‬
‫آمار و احتمال‬
‫‪ = 0‬احتمال رخ ندادن ‪ +‬احتمال رخ دادن‬ ‫نکته ‪ :‬مجموع احتمال ها در یک مسئله همواره عدد یک است‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫است‪ .‬احتمال نیامدن رنگ سبز چند است‪.‬‬ ‫مثال ‪ :‬احتمال آمدن رنگ سبز در یک چرخنده‬
‫‪01‬‬
‫‪1‬‬ ‫‪1‬‬
‫‪ = 0 −‬احتمال رخ ندادن ⟹ احتمال رخ دادن ‪ = 0 −‬احتمال رخ ندادن‬ ‫=‬
‫‪01 01‬‬

‫حالت های ممکن در یک پیشامد ‪ :‬برای به دست آوردن کل حالت ها می توان از جدول نظام دار یا نمودار درختی استفاده کرد‪.‬‬

‫مثال ‪ :‬یک سکه و یک تاس را با هم پرتاب می کنیم‪ .‬تمام حالت های ممکن را به روش جدول نظام دار و نمودار درختی به دست‬
‫آورید‪.‬‬

‫(جدول نظام دار)‬

‫تاس‬ ‫‪7‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪6‬‬

‫سکه‬
‫رو‬ ‫‪ - 7‬رو‬ ‫‪ - 2‬رو‬ ‫‪ - 3‬رو‬ ‫‪ - 1‬رو‬ ‫‪ - 5‬رو‬ ‫‪ -6‬رو‬

‫پشت‬ ‫‪ - 7‬پشت‬ ‫‪ - 2‬پشت‬ ‫‪ - 3‬پشت‬ ‫‪ - 1‬پشت‬ ‫‪ - 5‬پشت‬ ‫‪ - 6‬پشت‬

‫(نمودار درختی)‬

‫سکه‬
‫رو‬
‫پشت‬
‫‪7‬‬ ‫رو‬
‫‪2‬‬ ‫پشت‬
‫رو‬
‫‪3‬‬ ‫پشت‬
‫تاس‬ ‫‪1‬‬ ‫رو‬
‫پشت‬
‫‪5‬‬ ‫رو‬
‫‪6‬‬ ‫پشت‬
‫رو‬
‫پشت‬