Etyka w zawodzie informatyka

Etyka biznesu to pojęcie coraz częściej pojawiające się w rzeczywistości

gospodarczej. Jest to także przedmiot rozważań nauk o zarządzaniu. Etyka biznesu wywodzi
się ze społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR – corporate social responsibility). W
opozycji do niej funkcjonuje idea społecznie nieodpowiedzialnego biznesu (CSI – corporate
social irresponsibility). Ze społeczną odpowiedzialnością związane są również inne
koncepcje, tzw. osiągnięć społecznych przedsiębiorstwa (CSP – corporate social
performance) oraz osiągnięć finansowych (CFP – corporate financial performance). Etyka
biznesu odwołuje się do świadomości organizacji, co do konieczności wdrożenia w jej
funkcjonowanie poszanowania dla kwestii etycznych.1
Celem niniejszej pracy jest wyjaśnienie podstawowych kwestii związanych z etyką
biznesu oraz społeczną odpowiedzialnością biznesu, na przykładzie zawodu informatyka.
Etymologicznych korzeni słowa etyka upatrywać należy w języku greckim. Termin
ten najczęściej definiowany jest jako „nauka o obyczajach, zwyczajach, czyli o tym co
przystoi
w postępowaniu, co jest godne czynienia”.2 Etykę rozpatruje się w kontekście wartości
moralnych, które to pojęcie jest trudne w zdefiniowaniu. W najszerszym ujęciu moralność
odwołuje się do poczynań i zachowań społecznie akceptowanych, jednak uwzględnia wolność
wyboru człowieka i jego świadome działanie w zgodzie z własnym sumieniem,
przekonaniami i wyznawanymi wartościami. Etyka odwołuje się do niejako „oceny działań ze
względu na ich moralność, tworzy pewne kanony kryteriów moralności i normy
postępowania”.3 Na gruncie etyki nie funkcjonuje sklasyfikowana taksonomia norm, stanowi
ona drogowskaz którym można się kierować. Etyka więc najściślej związana jest z
moralnością, wolną wolą człowieka i jego świadomym działaniem.
Kwestie etyczne są wyznacznikiem decyzji podejmowanych w życiu społecznym
i zawodowym. Etyka oraz moralność dla każdej osoby są indywidualne. Według
Morfa Schumacher’a i Vittel'a etyka to nic innego jak „moralne zasady poszczególnych
jednostek wszczepione w ich procesy decyzyjne, które pozwalają pogodzić ostateczny rezultat
z ogólno społecznymi normami”.4 Na gruncie tak postrzeganej etyki można zakładać, że da
się przewidzieć zachowania poszczególnych osób w określonym kontekście sytuacyjnym.
1
A. Stachowicz-Stanusch Etyka biznesu – przegląd pojęć i konepcji, „Organizacja i Zarządzanie”, 2016, nr, 4, s.
82.
2
M.P. Migoń, Wstęp do etyki. Gdańska Szkoła Wyższej, Gdańsk, 2013, s. 16-17.
3
J. Pieter, Etyka a nauko o zjawiskach moralnych, „Etyka”, 1967, nr 2, s. 143-144.
4
A.D. Morf, M.G. Schumacher, S.J. Vitell, A Survey of Ethics Officers in Large Organizations, “Journal of
Business Ethics”, 1999, no 20, s. 265.

1
 Etyka jest pojęciem interdyscyplinarnym i szerokim znaczeniowo, można ją
rozpatrywać poprzez pryzmat różnych dziedzin ludzkiej aktywności. Etyka biznesowa
poszczególnych zawodów stara się badać związki pomiędzy etyką i moralnością,
problematyką rządzącą środowiskiem i światem biznesu. Badania te skupiają się zarówno na
wewnętrznym funkcjonowaniu całych organizacji jak i na postępowaniu biznesowym
poszczególnych jednostek. Etyka biznesu definiowana jest jako zasady i standardy, które
determinują akceptowalne postępowanie w organizacjach biznesowych. Kwestie etyczne nie
są normowane przez prawo, ale dotyczą ich normy społeczne. To dopuszczalność
akceptowalności zachowań w poszczególnych rodzajach działalności gospodarczej, które
wyznaczają klienci, kontrahenci, konkurencja, grupy interesu czy opinia publiczna. O
etyczności postępowania decydują indywidualne cechy, zestawy wartości i zasady
wyznawane przez właścicieli i pracowników. Celem etyki biznesu jest wdrożenie wartości
etycznych do zachowania w biznesie.5
Etyka informatyczna jest dziedziną stosunkowo nową, ponieważ funkcjonuje ona od
momentu pojawienia się komputerów i globalnej sieci internetowej. Pierwsze badania nad
legalnością stosowania komputerów oraz kwestią etyki podjął w latach 60. XX wieku Donn
Parker. Badania te odnosiły się do działalności profesjonalistów i polegały na analizie
przestępstw komputerowych popełnionych przy użyciu technologii komputerowej.
Następstwem pracy badawczej było opublikowanie w 1968 roku zasad etycznych
w przetwarzaniu informacji. W 1973 roku zatwierdzono pierwszy kodeks postępowania
zawodowego dla informatyków.6
Z etyką komputerową związana jest również postać Waltera Manera który jako
pierwszy posłużył się tymże terminem odnosząc go do "tego obszaru stosowanej etyki
zawodowej, który zajmuje się problemami etycznymi wytworzonymi, przekształconymi lub
stworzonymi przez technologię komputerową (…)”. Na skutek jego działań powstały
pierwsze materiały i wskazówki pedagogiczne związane z koniecznością przestrzegania etyki
zawodowej, które były przeznaczone dla nauczycieli akademickich uczących technologii
komputerowych. Pod koniec lat osiemdziesiątych zaczęły powstawać pierwsze podręczniki
dotyczące etyki komputerowej.7

5
M. Butrymowicz-Łapińska, Etyka w biznesie a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw, „Współczesne
problemy ekonomiczne”, 2018, nr 2(17), s. 54-55.
6
T.W. Bynum, Etyka a rewolucja informatyczna w: A. Kocikowski, K. Górniak-Kocikowska, T. Bynum,
Wprowadzenie do etyki inofrmatycznej, Poznań, 2001, s. 27.
7
Tamże, s. 28.

2
 Własne ujęcie etyki komputerowej zaproponował James Moor. Odwołuje się on
głównie do problemów, w których występuje “brak zasad etycznego postępowania“i “próżnia
w sferze reguł”. W nawiązaniu do społecznego i etycznego posługiwania się technologiami
informacyjnymi jego definicję rozwinął Bynum, zdaniem którego etyka komputerowa
“określa i analizuje wpływ technologii informatycznej na wartości społeczne i ludzkie, takie
jak zdrowie, bogactwo, praca, szanse, wolność, demokracja, wiedza, prywatność,
bezpieczeństwo, samorealizacja itd“. Jego rozumienie etyki komputerowej jest o wiele
szersze niż inne dotychczas zaprezentowane, ponieważ po raz pierwszy odwołuje się on tak
głęboko do kwestii szerokiego zastosowania technologii komputerowej w wielu dziedzinach
ludzkiej aktywności. Uwzględnia zarówno podejście teoretyczne jak i praktyczne. 8
Główne obszary etyki informatycznej odwołują się do 3 podstawowych płaszczyzn:
 fizycznej i logicznej ochrony komputerów,
 własności oprogramowania,
 odpowiedzialności zawodowej.9
Mając na uwadze poruszoną problematykę najważniejszy w kontekście niniejszej
pracy jest ostatni punkt odnoszący się do odpowiedzialności zawodowej. Należy mieć na
uwadze, że przewagą zawodu informatyka jest profesjonalizm przedstawiający się jako
posiadanie wyspecjalizowanej wiedzy, co pozwala istotnie oddziaływać na otaczający świat,
zachowania innych i cenione przez nich wartości.
W środowisku informatyków profesjonalistów funkcjonuje nieformalny dekalog etyki
komputerowej, na który składają się poniższe zasady:
1. Nie będziesz używał komputera, by szkodzić bliźnim.
2. Nie będziesz przeszkadzał bliźnim w pracy z komputerem.
3. Nie będziesz grzebał w plikach bliźniego.
4. Nie będziesz używał komputera do kradzieży.
5. Nie będziesz używał komputera do składania fałszywych świadectw.
6. Nie będziesz używał lub kopiował programów, za które nie zapłaciłeś.
7. Nie będziesz używał zasobów komputerowych bliźnich bez zezwolenia.
8. Nie będziesz przywłaszczał sobie własności intelektualnej bliźnich.
9. Będziesz rozważał społeczne konsekwencje programów, które napiszesz.

8
Tamże, s. 28-29.
9
N. Siemieniuk, Informatyka a etyka, s. 144,
https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/13553/1/N_Siemieniuk_Informatyka_a_etyka.pdf,
dostęp: 11.01.2023.

3
 10. Będziesz używał komputera z rozwagą i szacunkiem.10
Na gruncie powyższych zasad powstał Kodeks zawodowy informatyków autorstwa
Polskiego Towarzystwa Informatycznego. Praca informatyka jest służbą społeczną, ponieważ
wspiera rozwój różnych dziedzin funkcjonowania człowieka poprzez zastosowanie
technologii komputerowej. Wsparcie to powinno być nieszkodliwe a stosowane przez
informatyka w pracy rozwiązania wykorzystujące stworzone przez niego narzędzia i
algorytmy powinny służyć poprawie życia i funkcjonowania człowieka w otaczającym go
świecie nowych technologii. Rozwiązania te muszą wynikać z powszechnie akceptowanych
zasad logicznego działania, praw człowieka, ergonomii, zasad rządzących ekonomią.
Rozwiązania te nie mogą negatywnie wpływać na środowisko naturalne, w którym żyje
człowiek. Kolejna zasada odnosi się bezpośrednio do funkcjonowania informatyków w
środowisku pracy, w środowisku biznesowym. Celem informatyka jak i przedstawiciela
każdego innego zawodu jest dążenie do doskonalenia swojej wiedzy i poszerzania
kompetencji. W nawiązaniu do powyższego informatyk zawsze powinien przedstawiać swoją
wiedzę umiejętności praktyczne w zgodzie ze stanem faktycznym. Zawyżanie swoich
kompetencji na rozmowach rekrutacyjnych sprawia, że wykonując powierzoną pracę
informatyk może być nieświadomy popełnienia błędu
i związanych z nim możliwych następstw dla szeroko pojmowanej otaczającej
rzeczywistości.11
Tym co wiele osób postawiłoby na pierwszym miejscu rozważając problemy etyczne
w zawodzie informatyka jest poszanowanie własności intelektualnej i praw autorskich.
Z powyższym związane są również określone prawa majątkowe. Informatyk w swojej pracy
ma dostęp często do najbardziej wartościowych dla organizacji informacji. Dane znajdujące
się w systemach informatycznych pracodawcy są własnością przedsiębiorstwa i podlegają
ochronie, co wynika z systemu prawa formalnego. We współczesnym świecie jednym
z najpopularniejszych typów przestępstw jest kradzież danych osobowych. Z tego powodu
nikt nieuprawniony nie może przekazywać danych znajdujących się w systemach
przedsiębiorstwa, szczególnie danych osobowych dotyczących klientów, jak i danych
wrażliwych na temat firmy, związanych z tajemnicą przedsiębiorstwa, patentami, wdrożeniem
nowych projektów oraz przekazywać tych danych do podmiotów konkurencyjnych.
Informatyk zobowiązany jest do nienaruszalności integralności systemów informatycznych
10
Polskie Towarzystwo Informatyczne, Kodeks zawodowy informatyków Polskiego Towarzystwa
Informatycznego, https://xi-zjazd.pti.org.pl/images/b/bb/KZI_Kodeks_zawodowy_informatyków_PTI_-
_29_maja_2011_r.pdf, dostęp: 11.01.2023.
11
M. Cieciura, Problemy informatyki w pigułce, s. 11, https://cieciura.net/ebooki/ebook_pi.pdf, dostęp:
11.01.2023.

4
jakichkolwiek podmiotów zarówno w pracy jak i poza nią. Tym co należy w tym miejscu
podkreślić jest fakt, że kodeks dotyczący informatyka jak i każdego innego zawodu
obowiązuje go bez względu na miejsce i czas. Oznacza to że zasady te są tak samo ważne w
pracy jak i w czasie wolnym, po pracy w czasie odpoczynku, na wakacjach czy w święta.12
Kodeks etyczny informatyków odwołuje się do osób prowadzących własną
działalność dydaktyczną i prezentujących konkretne rozwiązania. Zgodnie z przyjętą zasadą
zawsze powinni oni przedstawiać możliwości alternatywne o podobnych funkcjonalnościach,
jeżeli takie istnieją na rynku. Społeczna odpowiedzialność zawodu informatyka polega na
przekazywaniu informacji, które zostały potwierdzone i udowodnione w przeciwieństwie do
przyjmowanych przez siebie założeń, co do przypuszczalności istnienia określonych
mechanizmów. Zasada ta szczególnie odnosi się do informatyków naukowców, którzy
prowadzą działania badawczo rozwojowe. W nawiązaniu do działalności biznesowej,
gospodarczej podkreśla się wagę rzetelności i wiarygodności zawodu informatyka
przejawiającą się poprzez przekazywanie klientom zawsze pełnych informacji co do
przewidywanych kosztów pracy oraz czasu realizacji przyjętego projektu lub przedsięwzięcia.
Z chwilą oddania gotowego projektu informatyk kierując się zasadą społecznej
odpowiedzialności, powinien przekazać klientowi wszystkie informacje związane
z technicznymi, finansowymi, społecznymi konsekwencjami wynikającymi z zastosowanych
w nim rozwiązań. Podobnie jak w przypadku innych zawodów będących niejako służbą
społeczną tak i informatycy nie podejmują pracy w przedsiębiorstwach konkurujących ze
sobą, jeżeli ich interesy są ze sobą sprzeczne. Przyjętą praktyką w pracy informatyka jest
unikanie jednoczesnego występowania w kilku rolach, które są w stosunku do siebie
opozycyjne. Oznacza to że informatyk nie może być jednocześnie zleceniodawcą i
zleceniobiorcą, podwykonawcą i kontrolerem, programistą i testerem oprogramowania w
jednym przedsiębiorstwie.13
Zasady etyczne, których powinien przestrzegać informatyk odwołują się do wartości
uniwersalnych, które są powszechnie uznawane przez społeczeństwo jako wartościowe.
Wartości te, to przede wszystkim dobro społeczeństwa i człowieka, do którego dąży się
minimalizując zachowania ryzykowne, to jest stwarzające możliwość szkodzenia innym.
Zasady etyczne wynikają z podstawowych praw człowieka. Zgodnie z nimi informatyk
powinien być uczciwy i godny zaufania, sprawiedliwy i niedyskryminujący. Naczelną zasadą
jego pracy powinno być poszanowanie prawa własności, szczególnie prawa autorskiego

12
Tamże, s. 17.
13
N. Siemieniuk, cyt, dz., s. 146.

5
i patentów. Własność intelektualna i prywatność innych oraz poufność informacji powinny
być chronione przez informatyka i szanowane, co przejawia się nie udostępnianiem tych
danych nieautoryzowanym odbiorcom.14
Postępowania zgodnego z etyką zawodową oczekuje się od każdego przedstawiciela
danego zawodu. Kodeks etyczny zawodu informatyka odnosi się przede wszystkim do
poczucia jego osobistej odpowiedzialności, przedstawia problemy z jakimi muszą mierzyć się
profesjonaliści w branży nowych technologii. Jak wynika z analizy kodeksu można podzielić
go na dwie zasadnicze części: pierwszą dotyczącą zasad etycznych i drugą związaną
z postępowaniem zawodowym W kodeksie przedstawione zostały również imperatywy
moralne jakimi powinien kierować się informatyk. Ustanowienie kodeksów etycznych
poszczególnych zawodów, chociaż nie są one sankcjonowane prawem przyczynia się do
zwiększenia społecznej odpowiedzialności biznesu.

Bibliografia
Butrymowicz-Łapińska M., Etyka w biznesie a społeczna odpowiedzialność przedsiębiorstw,
„Współczesne problemy ekonomiczne”, 2018, nr 2(17), s. 54-55.

Bynum, Etyka a rewolucja informatyczna w: A. Kocikowski, K. Górniak-Kocikowska,

T. Bynum, Wprowadzenie do etyki inofrmatycznej, Poznań, 2001.

Cieciura M., Problemy informatyki w pigułce, s. 11, https://cieciura.net/ebooki/ebook_pi.pdf,

dostęp: 11.01.2023.

Kulesza, Ius internet. Między prawem a etyką, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne,

Warszawa, 2010.

Migoń M.P., Wstęp do etyki. Gdańska Szkoła Wyższej, Gdańsk, 2013.

Morf A.D., Schumacher M.G., Vitell S.J., A Survey of Ethics Officers in Large Organizations,
“Journal of Business Ethics”, 1999, no 20, s. 265.

Pieter J., Etyka a nauko o zjawiskach moralnych, „Etyka”, 1967, nr 2, s. 143-144.

Polskie Towarzystwo Informatyczne, Kodeks zawodowy informatyków Polskiego

Towarzystwa Informatycznego,
https://xi-zjazd.pti.org.pl/images/b/bb/KZI_Kodeks_zawodowy_informatyków_PTI_-
_29_maja_2011_r.pdf.

Siemieniuk N., Informatyka a etyka, s. 144,

https://repozytorium.uwb.edu.pl/jspui/bitstream/11320/13553/1/N_Siemieniuk_Informatyka_
a_etyka.pdf, dostęp: 11.01.2023.

14
J. Kulesza, Ius internet. Między prawem a etyką, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa,
2010, s. 18-21.

6
Stachowicz-Stanusch A., Etyka biznesu – przegląd pojęć i konepcji, „Organizacja
i Zarządzanie”, 2016, nr, 4, s. 82.