10/23/2023

Geologia inżynierska
klasyfikacja gruntów, krzywa uziarnienia

dr Dawid Potrykus
dawpotry@pg.edu.pl
pok.304 Hydro

Politechnika Gdańska
Wy d z i a ł I n ż y n i e r i i L ą d o w e j i Ś r o d o w i s k a
K a t e d r a G e o t e c h n i k i i I n ż y n i e r i i Wo d n e j

Harmonogram zajęć
Nr Tematyka zajęć Data

1 Wprowadzenie do zasad dokumentowania 08.10.2023

2 Klasyfikacja gruntów 22.10.2023

3 Wiercenia 26.11.2023

4 Sondowania i badania hydrogeologiczne 10.12.2023

5 Konsultacje 14.01.2024

Nieprzekraczalny termin oddawania opracowań 31.01.2024*

*nie potwierdzono
Geologia inżynierska - ćwiczenia 2

1
 10/23/2023

Podział skał okruchowych

Geologia inżynierska - ćwiczenia 3

Frakcje uziarnienia
PN-EN ISO 14688-1:2018 średnica
[mm]
duże głazy (large boulders, lBo)
630 frakcje
głazy (boulders, Bo) bardzo grube
200
kamienie (cobbles, Co)
63
gruby (coarse, cGr)
20
żwir (gravel, Gr) średni (medium, mGr)
6.3
drobny (fine, fGr) frakcje
2.0
gruby (coarse, cSa) grube
0.63
piasek (sand, Sa) średni (medium, mSa)
0.20
drobny (fine, fSa)
0.063
gruby (coarse, cSi)
0.020
pył (silt, Si) średni (medium, mSi)
0.0063 frakcje
drobny (fine, fSi) drobne
0.0020
ił (clay, Cl)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 4

2
 10/23/2023

Frakcje uziarnienia
https://inzynierbudownictwa.pl/klasyfikacje-i-jakosc-gruntow-wg-norm-iso/

PN-EN ISO 14688-1:2018 średnica

duże głazy (large boulders, lBo) [mm]
630
frakcje
głazy (boulders, Bo) bardzo grube
kamienie (cobbles, Co) 200
gruby (coarse, cGr) 63
żwir (gravel, Gr) średni (medium, mGr) 20
6.3
drobny (fine, fGr) frakcje
2.0
gruby (coarse, cSa) grube
piasek (sand, Sa) średni (medium, mSa) 0.63
drobny (fine, fSa) 0.20
gruby (coarse, cSi) 0.063
pył (silt, Si) 0.020
średni (medium, mSi) frakcje
drobny (fine, fSi) 0.0063
0.0020
drobne
ił (clay, Cl)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 5

Właściwości fizyczno – mechaniczne gruntu w

odniesieniu do frakcji uziarnienia
Frakcja Żwirowa Piaskowa Pyłowa Iłowa
Rozmiar (mm) >2 0,063 do 2 0,002 do 0,063 < 0,002
fragmenty
głównie przeważnie
Skład różnych głównie kwarc
kwarc minerały ilaste
skał
Wodoprze- bardzo średnia /
mała bardzo mała
puszczalność duża duża
Spoistość brak brak mała duża
Zdolność
bardzo duża lub bardzo
zatrzymywania mała średnia
mała duża
wody
na ogół mała, maleje ze na ogół duża, rośnie ze wzrostem
Ściśliwość
wzrostem zagęszczenia wilgotności
Wytrzymałość na na ogół duża, rośnie ze na ogół mała,
ścinanie wzrostem zagęszczenia maleje ze wzrostem wilgotności

Geologia inżynierska - ćwiczenia 6

3
 10/23/2023

Klasyfikacja gruntów
Klasyfikacja gruntów może opierać się na różnych kryteriach:
➢zawartość ziaren poszczególnych frakcji
◦ problem z frakcjami drobnymi: utrudniona analiza granulometryczna,
właściwości inżynierskie zależne bardziej od zawartości i rodzaju
minerałów ilastych, niż od procentowego udziału frakcji pyłowej i iłowej
◦ norma PN i pierwotna norma ISO opierały się wyłącznie na uziarnieniu
➢granice plastyczności i płynności
◦ oznaczane w standardowych badaniach laboratoryjnych, pozwalają na
rozróżnienie między mało plastycznym pyłem i bardziej plastycznym iłem
◦ uwzględnione w USCS i nowych wersjach normy ISO
➢cechy makroskopowe
◦ określane za pomocą wzroku i dotyku, w pewnym stopniu subiektywne
◦ częściowo uwzględnione w normie ISO, w innych systemach służą tylko
do wstępnego określania rodzaju gruntu w warunkach polowych

Geologia inżynierska - ćwiczenia 7

Klasyfikacja gruntów wg PN-EN ISO 14688

GRUNT ANTROPOGENICZNY GRUNT NATURALNY

Mg GRUNT (powstałe w wyniku procesów
(materiały wytworzone przez naturalnych)
człowieka lub materiały naturalne
przemieszczone przez człowieka)
GRUNTY GRUNTY ORGANICZNE
WULKANICZNE Or
Głazy wulkaniczne, Torfy, gytie, humus
NASYP NASYP pumeks, skoria,
KONTROLOWANY NIEKONTROLOWANY piasek wulkaniczny,
tuf

GRUNTY BARDZO GRUNTY GRUNTY

GRUBOZIARNISTE GRUBOZIARNISTE DROBNOZIARNISTE

Głazy Kamienie Żwir Piasek Pył Ił

Bo Co Gr Sa Si Cl

wg PN-EN ISO 14688

Geologia inżynierska - ćwiczenia 8

4
 10/23/2023

Klasyfikacja gruntów wg PN-EN ISO 14688

▪w nazwie gruntu wyróżnia się frakcję główną oraz frakcje drugorzędne

▪frakcja główna jest to frakcja określająca właściwości inżynierskie gruntu,
w nazwie gruntu zapisywana jest z wielkiej litery
▪w gruntach bardzo gruboziarnistych (kamienie, głazy) i gruboziarnistych
(piaski, żwiry) frakcją główną jest frakcja o przeważającej masie
▪w przypadku czystych żwirów i piasków (oraz pyłów), jeżeli można
wyróżnić dominującą podfrakcję (c: coarse, gruba, m: medium, średnia, f:
fine, drobna), należy uwzględnić ją w nazwie gruntu, np:
o fSa piasek drobny
o mGr żwir średni
o cSi Pył gruby

Geologia inżynierska - ćwiczenia 9

Klasyfikacja gruntów wg PN-EN ISO 14688

▪w gruntach drobnoziarnistych frakcją główną jest ta, która odpowiada
fizycznym i mechanicznym właściwościom gruntu – nie musi być to frakcja
przeważająca pod względem masy
▪pyły Si: mała zawartość minerałów ilastych, mała wytrzymałość w stanie
suchym, mała plastyczność w stanie wilgotnym, widoczne efekty dylatancji
▪iły Cl: duża zawartość minerałów ilastych, duża wytrzymałość w stanie
suchym, duża plastyczność, efekty dylatancji niewidoczne lub słabe,
błyszcząca powierzchnia przekroju, tłuste w dotyku
▪według aktualnej normy ISO i USCS rozróżnienie między pyłem i iłem
powinno opierać się na badaniu granic plastyczności i płynności

Iły wykazują
właściwości
ekspansywne –
pęcznieją podczas
iły plioceńskie w wykopie metra nawadniania, kurczą się
warszawskiego, z widocznym
glina zwałowa uskokiem
podczas wysychania

Geologia inżynierska - ćwiczenia 10

5
 10/23/2023

Klasyfikacja gruntów wg PN-EN ISO 14688

▪bardzo często grunty oprócz frakcji głównej zawierają jedną lub więcej
frakcji drugorzędnych, które nie są decydujące dla właściwości inżynierskich
gruntu, ale mają na nie wpływ
▪frakcje drugorzędne uwzględniane są w postaci dodatkowych określeń w
nazwie gruntu, zapisywanych z małej litery, np:
◦ grSa = gravelly sand = piasek ze żwirem
◦ siSa = silty sand = piasek z pyłem (piasek pylasty)
◦ grsiSa = gravelly silty sand = piasek z pyłem i żwirem
◦ grcSa = gravelly coarse sand = piasek gruby ze żwirem

▪w nazwie angielskiej (i skrótowej) gruntu określenia frakcji podaje się w

kolejności od najmniej znaczącej frakcji drugorzędnej do frakcji głównej, w
języku polskim kolejność jest odwrotna

Geologia inżynierska - ćwiczenia 11

Grunty bardzo gruboziarniste

▪głazy Bo (duże głazy lBo) i kamienie Co stanowią łącznie ponad 50%
masy szkieletu gruntowego
▪przykładowe określenia rodzajów gruntu: głazy Bo, kamienie z głazami
boCo
▪ze względu na genezę można wyróżnić:
◦ zwietrzeliny – występujące w miejscu
wietrzenia skały pierwotnej (grunty
rezydualne, często towarzyszą im
gliny zwietrzelinowe)
(Wikipedia)
◦ rumosze – występujące poza miejscem
wietrzenia skały pierwotnej, ale nie
transportowane w wodzie
◦ otoczaki – osadzone w środowisku wodnym
▪występują głównie na obszarach górskich

Geologia inżynierska - ćwiczenia 12

6
 10/23/2023

Piaski, żwiry, pospółki

▪występują powszechnie na obszarze Polski: w dolinach rzek, na
obszarach polodowcowych (ozy, sandry, moreny czołowe), piaski
również na wydmach i plażach
▪są na ogół dobrym lub bardzo dobrym podłożem budowlanym, pod
warunkiem odpowiedniego zagęszczenia

pospółka (kc3.pl) żwir (kc3.pl) piasek (kc3.pl)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 13

Wpływ zawartości frakcji drobnych (Si +Cl) na klasyfikację

gruntów grubo- i drobnoziarnistych
◦ poniżej ok. 2% do 5%: czyste piaski Sa, żwiry Gr, pospółki saGr, grSa;
wodoprzepuszczalność bardzo duża/duża, brak plastyczności - typowe grunty
niespoiste
◦ od ok. 5% do ok. 10%-15%: piaski/żwiry pylaste / gliniaste / ilaste clSa, siSa, clGr,
siGr – wodoprzepuszczalność duża/średnia, w przypadku domieszki Cl mogą
wykazywać niewielką plastyczność
◦ od ok. 15% do ok. 50%:
o dominuje Cl – piaski gliniaste / gliny piaszczyste clSa, clGr,
wodoprzepuszczalność średnia/mała, plastyczność średnia/mała
o dominuje Si – piaski pylaste / pyły piaszczyste siSa, siGr, wodoprzepuszczalność
średnia/mała, plastyczność mała/brak
◦ powyżej ok. 50% frakcji drobnych:
o dominuje Cl: iły –wodoprzepuszczalność mała / bardzo mała, plastyczność
bardzo duża/duża - typowe grunty spoiste
o Cl, Si i Sa w zbliżonych proporcjach – gliny sisaCl itp., wodoprzepuszczalność
średnia/bardzo mała, plastyczność duża/średnia – typowe grunty spoiste
o dominuje Si: pyły – wodoprzepuszczalność średnia/mała , plastyczność mała

Geologia inżynierska - ćwiczenia 14

7
 10/23/2023

Gliny
glina zwałowa (nesoil.com)
▪lodowcowe (zwałowe) – uformowane
na skutek działalności lodowca,
powszechne w Polsce północnej
i środkowej, mogą być dobrym
podłożem budowlanym
(przy małej wilgotności)
▪zwietrzelinowe – powstają na skutek wietrzenia
skał, występują w Polsce południowej, mogą
być dobrym podłożem (zależnie od
wilgotności i zawartości większych okruchów
skalnych)
glina
▪aluwialne (mady) – występują w dolinach zwietrzelinowa
rzek, są słabym podłożem budowlanym (duża (radford.edu)
wilgotność i ściśliwość), z reguły zawierają
domieszki organiczne

glina aluwialna
(hutton.ac.uk)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 15

Iły plioceńskie

▪występują na znacznych obszarach Polski

środkowej, uformowane jako osady w dużym
zbiorniku słodkowodnym
▪wykazują właściwości ekspansywne – pęcznieją
podczas nawadniania, kurczą się podczas
wysychania
▪przy małej wilgotności charakteryzują się
dobrymi właściwościami mechanicznymi,
jednak są wrażliwe na zmiany wilgotności (np.
awarie rurociągów, zalanie wykopów, pobór
wody przez korzenie drzew)
▪mogą występować w nich uskoki iły plioceńskie w wykopie metra
glacitektoniczne i powierzchnie ścięcia warszawskiego, z widocznym uskokiem
zmniejszające stateczność zboczy (geotekst.pl)

Pliocen
druga epoka neogenu (trwająca od 5,33 do 2,58 mln lat temu)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 16

8
 10/23/2023

Lessy

grunty pochodzenia eolicznego, występujące m.in. w południowej i

południowo-wschodniej Polsce
◦ podatne na wymywanie cząstek przez wodę (sufozja)
◦ przy wzroście wilgotności wykazują tendencję do znacznego osiadania,
na skutek zniszczenia struktury gruntu (tzw. osiadanie zapadowe)

(pgi.gov.pl) (Munoz-Castelblanco et al. 2011)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 17

Grunty organiczne
▪ grunty organiczne mają dużą wilgotność i
ściśliwość, małą wytrzymałość na ścinanie,
podlegają procesom biochemicznym i na
ogół nie nadają się do celów budowlanych
▪ grunty organiczne występują w Polsce dość
często, szczególnie na północy kraju (doliny
rzeczne, jeziora, bagna, torfowiska)
gytie i gliny (geotekst.pl)

gytie – osady bagienne i jeziorne z dużą zawartością

węglanu wapnia (ponad 5%), który może wiązać szkielet
gruntu, nadając mu większą wytrzymałość
torfy – grunty powstałe z obumarłych i podlegających
stopniowej karbonizacji części roślin; zawartość części
organicznych na ogół większa od 30%, zależnie od stopnia
rozkładu szczątków wyróżnia się torf włóknisty,
pseudowłóknisty i amorficzny torf (soil-net.com)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 18

9
 10/23/2023

Grunty antropogeniczne
Podział według pochodzenia:
◦ grunty wytworzone przez człowieka
(np. popioły i żużle z elektrowni, urobek z
kopalni w postaci pokruszonych skał, odpady
komunalne na składowisku, gruz)
◦ grunty pochodzenia naturalnego, Hałda w Rydułtowach (Wikipedia)

przemieszczone przez człowieka (np. piasek

lub żwir wydobyty ze złoża i użyty do budowy
nasypu drogowego)

Podział według sposobu ułożenia w podłożu: Składowisko Żelazny Most (Wikipedia)

◦ nasypy kontrolowane (budowlane) –
układane pod kontrolą inżynierską
◦ nasypy niekontrolowane (niebudowlane) –
układane w sposób przypadkowy

Nasyp drogowy S7 (http://www.s7-

koszwaly-ndg.pl/?tydzien-3,713)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 19

Analiza granulometryczna

badanie uziarnienia
(analiza granulometryczna)

metoda areometryczna
metoda sitowa
(hydrometryczna, sedymentacyjna)
lub metoda dyfrakcji laserowej
ziarna > ok. 0.063 mm
ziarna < ok. 0.063 mm
frakcje grube i bardzo grube
frakcje drobne

Geologia inżynierska - ćwiczenia 20

10
 10/23/2023

Analiza sitowa
▪Próbki NU, NW, NNS (Kategorie A, B, C)
▪przesiewanie próbki gruntu (na sucho lub na mokro) przez zestaw sit o
określonych rozmiarach oczek
▪określenie procentowej (wagowej) zawartości ziaren przechodzących
przez dane sito
▪najczęściej stosowane rozmiary oczek sit [mm]:
0.063; 0.125; 0.25; 0.5; 1; 2; 4; 8; 16; 32; 64;

Rozmiar cząstki ma charakter

umowny (zastępczy) – jest to
średnica oczek sita, przez które
może przedostać się ziarno
(niekoniecznie największy
wymiar ziarna)

sentryair.com Wytrząsarka do gruntu

Geologia inżynierska - ćwiczenia 21

Analiza areometryczna (hydrometryczna)

▪przygotowaną jednorodną zawiesinę

cząstek gruntu w wodzie odstawia się
w celu sedymentacji
▪w określonych odstępach czasu
wykonywane są pomiary gęstości
objętościowej zawiesiny
▪zmiany gęstości można powiązać z
prędkością swobodnego opadania
cząstek w cieczy, która z kolei zależy
od ich średnicy (prawo Stokesa)
▪wyznaczony w ten sposób rozmiar
cząstki ma charakter umowny terratesting.com
(zastępczy) – jest to średnica kuli, która
opada z taką samą prędkością
uwm.edu.pl

Geologia inżynierska - ćwiczenia 22

11
 10/23/2023

Krzywa uziarnienia
▪graficzne przedstawienie wyników analizy granulometrycznej
▪określonej średnicy d odpowiada zawartość wagowa (masowa) ziaren o
średnicy mniejszej lub równej d

100

80
% masy ziaren < d

60

40

20

0
0.001 0.01 0.1 1 10 100

średnica zastępcza d [mm] (skala logarytmiczna)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 23

Krzywa uziarnienia

▪z krzywej uziarnienia możemy odczytać zawartość poszczególnych frakcji

uziarnienia

100

80
zawartość
% masy ziaren < d

frakcji
60
piaskowej

40

20

0
0.001 0.01 0.063 0.1 1 2 10 100

średnica zastępcza d [mm] (skala logarytmiczna)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 24

12
 10/23/2023

Krzywa uziarnienia
▪możemy też odczytać średnice charakterystyczne, odpowiadające
określonej zawartości ziaren – np. d10, d30 i d60
▪następnie możemy obliczyć parametry uziarnienia: d 60
CU =
Cu - współczynnik różnoziarnistości (jednorodności uziarnienia)
d10

Cc - współczynnik krzywizny uziarnienia CC =

(d 30 )2
d10  d 60
100

80
% masy ziaren < d

60

40
30
20
10
0
0.001 0.01 d10 d30 d60 1 10 100
średnica zastępcza d [mm] (skala logarytmiczna)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 25

Parametry uziarnienia

100
90 grunt równoziarnisty
80
grunt różnoziarnisty
% masy ziaren < d

70
60
grunt różnoziarnisty (dobrze uziarniony)
50 (źle uziarniony)
40
30
20
10
0
0.001 0.01 0.1 1 10 100
średnica zastępcza d [mm]

d 60
CU =
d10

CC =
(d 30 )2
d10  d 60
PN-EN ISO 14688-2

Geologia inżynierska - ćwiczenia 26

13
 10/23/2023

Obliczenia współczynnika filtracji

• Wzór Hazena - jest to jeden z najszerzej stosowanych i najstarszych

wzorów empirycznych na współczynnik filtracji:
k w m/d dla
temperatury
Wzór można stosować dla: wody 10°C

• Wzór "amerykański" (USBR, USBSC) - wzór ten został opracowany przez

hydrogeologów z dawnej Jugosławii i Polski, poprzez dopasowanie
formuły empirycznej do wyników pomiarów zaczerpniętych z literatury
amerykańskiej

Wzór można stosować dla:

Geologia inżynierska - ćwiczenia 27

Różne typy gruntów na krzywej uziarnienia

Cl Si Sa Gr Co

Geologia inżynierska - ćwiczenia 28

14
 10/23/2023

Krzywa uziarnienia – zadanie do wykonania

Na podstawie wyników analizy sitowej należy:

1. obliczyć procentową zawartość okruchów na każdym sicie
2. narysować krzywą uziarnienia
3. określić procentowe zawartości poszczególnych frakcji
4. określić rodzaj gruntu wg PN-EN ISO 14688-1
5. odczytać średnice charakterystyczne d10, d20 d30, d60
6. obliczyć współczynnik różnoziarnistości CU i współczynnik krzywizny
uziarnienia CC, na tej podstawie określić rodzaj uziarnienia
7. obliczyć współczynnik filtracji wzorem Hazena i wzorem
„amerykańskim”, porównać wyniki, wyniki przedstawić w m/d, m/h
i m/s

Geologia inżynierska - ćwiczenia 29

17

81,5

1,5

1. Należy obliczyć
procentową zawartość
okruchów na każdym sicie
2. Nanosimy punkty na
krzywą uziarnienia,
następnie łączymy je.
3. Obliczamy % zawartości
wszystkich frakcji i
wpisujemy do tabeli

Geologia inżynierska - ćwiczenia 30

15
 10/23/2023

17

81,5

1,5

4. Na podstawie obliczonych
procentowych zawartości frakcji
odczytujemy rodzaj gruntu

Symbol gruntu: Sa

Nazwa gruntu: piasek

Geologia inżynierska - ćwiczenia 31

Przykład
fGr 2 %
fSa 65 %
fSi 27 %
fCl 6 %

Symbol gruntu:
siSa

Nazwa gruntu:
piasek z pyłem (piasek pylasty)

Geologia inżynierska - ćwiczenia 32

16
 10/23/2023

5. Następnie odczytujemy średnice charakterystyczne: d10, d20 d30, d60.

6. W oparciu o średnice charakterystyczne obliczamy współczynnik różnoziarnistości CU i
współczynnik krzywizny uziarnienia CC, na tej podstawie należy określić rodzaj uziarnienia.
7. W oparciu o średnice charakterystyczne obliczamy również współczynnik filtracji wzorem
Hazena i wzorem „amerykańskim”, sprawdzając jednocześnie warunki stosowalności.

d10d20d30 d60

Geologia inżynierska - ćwiczenia 33

17