TÜRK DÜNYASI COĞRAFYASI DERS NOTLARI

Türklerde Coğrafya Biliminin Gelişimine Katkıda Bulunan Bilim İnsanları

Evliya Çelebi (1611 – 1682)

Evliya Çelebi, 1611 – 1682 yılları arasında yaşamış ünlü bir seyyahtır. Evliya Çelebi, Seyahatname adlı
eserinde gezip gördüğü yerlerin sosyal ve ekonomik durumunu, ilgi çekici özellikleriyle dile getirmiştir

PİRİ REİS: (1470 -1554)

KİTAB-I BAHRİYE
Piri Reis bir kartograf, deniz bilimleri uzmanı ve denizcilik tarihine büyük katkılarda bulunmuş bir
kaptandır.

KÂTİP ÇELEBİ: (1609 – 1657) Coğrafi yapıtların en önemlisi olan Cihannüma Osmanlı coğrafyacılığında
yeni bir çığır açmıştır. Cihannüma, özünde tüm İslam ve Hıristiyan coğrafyacılığının da temeli olan
Batlamyus (Ptolemaios) kuramına dayanmakla birlite, o güne dek hemen hemen hiç yararlanılmayan
Batı kaynaklarını Osmanlı coğrafyacılığına tanıtması bakımından büyük önem taşır.

SEYDİ ALİ REİS: (?- 1562) Mir’âtu’l-Memâlik (Ülkelerin Aynası) adlı seyahatnamesi de coğrafya ve
tarih bakımından son derecede değerlidir.

BİRUNİ: (978 – 1048)

El-Kanun El-Maksudi 11. Yüzyıla damgasını vurmuş büyük Türk bilgini olan Biruni Batı Harezm’in
başkenti Kas’ da 978 yılında doğmuş ve 1048 yılında Gazne’ de ölmüştür. Güneşin ve gezegenlerin
eğimleri üzerinde durmuştur. Dünya ekseninin eğikliğini 23º 27’ bularak gerçek değerine (23º 26,7’)
çok yakın bir sayı bulmuştur. Dünyanın çapını da ilk olarak Biruni gerçeğe çok yakın bir değer olan
R=6425,7 km olarak bulmuştur. Jeodeziyle ilgili temel bilgiler verdiği için bu bilimin kurucusu
sayılmaktadır.

Uluğ Bey (1394-1449), astronomi ve matematik bilginidir. Timur’un oğlu olan Uluğ Bey, esasen
astronomi ile ilgilenmiştir. Bilginin esas çalışması “Zeyci Kürkani” veya “Zeyci Cedit Sultani” adı verilen
eserdir.

Türk kültürün oluşumu ve etkilendiği kültürler

Türk kültürünün ana kaynağı Orta Asya'dır, İslamiyet öncesi zamanlarda bu kültürün Çin ve
Hindistan kültürlerinden etkilendiği söylenmektedir. İslamiyet'in kabulünden sonra ise daha çok Arap-
İran kültürlerinden etkilenerek yeni bir kültür sentezine ulaşmıştır.

Türk dünyasındaki coğrafi terimler: BALIK: kent,şehir TURAN : türk yurdu ,ÖGÜZ/ÜGÜZ: ırmak
TENGİZ: deniz ,TAG/ART: dağ, KÖL : göl

İpek Yolu’nun oluşmasında ve gelişmesinde Türk medeniyetinin rolü

İpek Yolu üzerinde büyük ticaret merkezleri, kervansaraylar boy göstermiştir. Orta Asya ve Kafkasya
ülkelerinde ipekçilik adı verilen yeni uğraş alanı meydana gelmiştir. İpek Yolu üzerindeki en önemli
şehir Asya ile Avrupa’yı bağlayan İstanbul idi. İki kıtayı birleştiren ve “altın köprü”ye dönüşen şehir,
Bizans’ın başkenti iken Osmanlı Türklerince gerçekleştirilen fethin ardından İstanbul adıyla
tescillenmiştir. Orta Asya’da aynı görevi eski kent Otrar üstlenmiştir. Böylece Büyük İpek Yolu, Türk
halklarının kendi arasında olduğu gibi Türk halkları ile komşu halklar arasında ekonomik ve kültürel
ilişkiler kurmada büyük rol oynamıştır.

Bağımsız Türk devletleri ve başkentleri

AZERBAYCAN -> Bakü, KIRGIZİSTAN -> Bişkek, ÖZBEKİSTAN -> Taşkent, KAZAKİSTAN -> Astana,
TÜRKMENİSTAN -> Aşkabat, TÜRKİYE -> Ankara
 TÜRK DÜNYASI COĞRAFYASI DERS NOTLARI

BAĞIMSIZ TÜRK DEVLETLERİ