Civics and Ethical Education Fetena Net 307e

fetena.
net Ethiopian online exams and textbook
U°^õ ›”É
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/} }T]−‹ ÅÓV Óu=¨<” u›ÖnLÃ ”Ç=
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ ÁìÆ& k’Ÿ}K<ƒ” MÐ‹ SÉu?›KG<::
 ¾ዴ=V¡^c= Y`¯ƒ” U”’ƒ“ ›eðLÑ>’ƒ
K6— ¡õM }T]−‹ }T] ለ›uu‹፣ K5—
¨<nKI/¨<mÁKi፡፡ ¡õM }T] ö²=Á፣ Ÿ1—- 4— LK< }T]
 u›=ƒÄåÁ wN?a‹'wN?[cx‹“ Q´x‹
−‹ }T] ›eTT¨< መድቤAቸዋለሁ፣
S"ŸM ÁK<ƒ” M¿’„‹ ƒ[ÇKI/ƒ[ጃለሽ፡፡
}T]−‡ ƒŸ<` wK¨< uSÑ[U“ uSÅ’p
 ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ SW[„‹” c=ÁÇUÖ< qÃ}¨< ¨Å SÚ[h LÃ TÑ<[U
¨<nKI/¨<mÁKi፡፡ [U ጀመሩ:: ›„ c<vL¨<” #U”É’¨<; ‹Ó`
›K ”È;$ wK¨< Ö¾l:: }T] Su?ƒ ÍD”
1.1 ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ ƒ`ÑK¨< nM ¾}¨cÅ¨< ŸÓ]¡
s”s SJ’<” 5— ¡õM }U^‹%EM:: KS ለብቻዎ Eንዴት ተወካዮችን ሊመድቡልን ቻሉ;
J’< ዴV¡^c= TKƒ U” TKƒ ”ÅJ’ ›G<” ¾U”S^¨<“ ¾U”}ÇÅ[¨< u›”É ሰ¨<
ðnÉ“ õLÑAƒ መሆን Aይገባውም። vKð¨<
e¨<dL‹G<; ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒe;
¯Sƒ uY’ዜ?Ò“ Y’UÓv` ƒUI`ƒ SUI
^‹” ”Ç=I ÁK¨< ›"H@É ዴV¡^c=Á©
¾›„ c<vL¨< ”ÓÓ`፤ ›"H@É Eንዳይደለ ተገልፆልናል::
›„ c<vL¨< ¾Sg”+ 1— Å[Í ƒUI`ƒ በዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ T”—¨SKŸ†¨< c−‹ uÒ^
›uv ተነስተው vI`Ç` KSÉ[e 20 Ÿ=.T@ J’¨< S¨Á¾ƒ፣ SS"Ÿ`“ Hdw SKª¨Ø
c=k` ¾UƒÑ˜ Ÿ}T “ƒ:: ¾SËS]Á¨< Eንደሚገባም ተምረናል::
c?T>e}` ƒUI`ƒ u}ËS[ udU”~
›„ c<vL¨< ¾ƒUI`ƒ u?~” }T]−‹ ስK²=I —U ¾²=I ƒUI`ƒ u?ƒ }T]−‹
በሙሉ በትምህርት ቤቱ የ"De T@Ç ውሰጥ በመ uT>SKŸ}” Ñ<ÇÃ LÃ M”¨ÁÃuƒ“ M”S"
ሰበሰብ ¾T>Ÿ}K¨<” ”ÓÓ` ›Å[Ñ<:: Ÿùƒ c=Ñv u`f w‰ S¨c’< Aግባብ ›ÃÅ
KU::
#¨<É }T]−‹! Eንኳን K›Ç=e ¯Sƒ ሁላች
ንንም uሠLU AÅረc”፡፡ የAዲሱን ዘመን ƒUI pÇT@ “ G<É ተማሪዎች ሌሎች ሥራዎችና
`ƒ KSËS` uSwn‹” ”"D” Åe ›K”:: ኃላፊነቶች ቢኖሩባቸውስ; uTKƒ Hdw Ák
ÃI ¯Sƒ ¾}K¾“ ›ØÒu= ¨<Ö?ƒ ¾U“eS [u‹ dK }T]ዎች uTÁv^ ßwÚv ›É“q
²Ówuƒ Eንደሚሆን Eምነቴ የፀና ነው፡፡ በዚህ ታቸውን KSu?ƒ ገለፁላት:: ›„ c<vK¨<
ትምህርት ዘመን ልናከናውን ካቀድናቸው ነገሮች ¾Åe “ ¾`" eT@ƒ ò†¨< LÃ
›”É G<K~” EÖpeL‹%EKG<:: ¾ewev¨¨<c=Åc~ uT
u?„‡”፣ ¾5— ¡õM }T]−‹ u=a−‹”“ ¾†¨< Ó^ }Òu<::
ST]Á ¡õKA‹”፣ Ÿ1— - 4— ¡õM ÁK<
የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 1

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
›„ ›`"ÃÊ በAጠቃላይ }T]−‡”፤ u}KÃ መልመጃ 2

ደÓሞ ለሳa‚ ያላቸውን Aድናቆት ገለፁ::
#un! ¾T>ðKÑ¨< ÃH@ ’¨<! ’@U የY’²?Òና በሚከተለው ጥያቄ ላይ ተወያዩ፡፡
Y’UÓv` ƒUI`ƒ U” ÁIM }Óv^©
¾J’ ’¨<; }T]¨< U” ÁIM Ñw„M
 ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ uQ´w ”l }dƒö
¾T>SW[ƒ“ KQ´w ØpU pÉT>Á ¾T>
¾T>K¨<” KT¾ƒ ’u`ና ›eÅe‹G<—M:: WØ Y`¯ƒ ’¨< c=vM U” TKƒ ’¨<;
በሃሳባችሁም [¡‰KG<:: eK ዴV¡^c=“ ¾Ç=
V¡^c= Y`¯ƒ U”’ƒ uT>Ñv ”Å} 1.1.1 ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ ›eðLÑ>’ƒ፣
[Ç‹G< }Ñ”ú?›KG<:: u²=G< kØK<:: u`~!$  ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ ›eðLÑ>“ ÖnT>
uTKƒ ewcvውን ›Ö“kl::
’¨< የሚባለው KU”É” ’¨<;
መልመጃ 1
 ሀÑ^‹” ŸK?KA‹ ሀÑa‹ u}K¾ G<’@ u`"
wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ ÁLDƒ ሀÑ`
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ ፡፡ “ƒ:: eK²=I ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ u}KÃ
1. ŸU”vu< ÈV¡^c= “ ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ K›=ƒÄåÁ ÏÓ u×U ›eðLÑ> ’¨<:: U¡”
2. u¨<ÃÃ~
U” ”ÅJ’ }[Ç‹G<;
›ÖnLÃ H>Åƒ LÃ ¾ÈV¡^c=
Á~U:-
Y`¯ƒ ”Èƒ ”Å}”ìv[k }¨Á¿uƒ:: 1. ¾G<KÁ ”ÓÓ` }Ñ Ÿ<M’†¨<“ ØpT†¨< ”Ç=Ÿu` ÁÅ`
u=“ ƒ¡¡K— ’¨<; KU”; ÒM፣ Ÿ›ÉM* ¾ìÇ õƒሐ© ›W^`ን
4. ¾›„ O`"ÃÊ G<Kƒ ¨<d’@−‹ ŸÈV¡^c=
Y`¯ƒ ›”í` }Ñu= “†¨< ¨Ãe ›ÃÅ uTeð”ም G<K<”U ›”É ›É`ÑA uT¾ƒ
K<U:: KU”; }¨Á¿uƒ:: Sw†¨<“ ØpT†¨< ”Ç=Öup ያደር
ጋል:: በሀገራችን ›=ƒÄåÁ u›G<’< ¨pƒ
ዴV¡^c= ማለት YM×” ¨ÃU ›e}ÇÅ` ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ uSÑ”vƒ LÃ uS
¾Q´w ¾J’uƒና uQ´w ðnÅ˜’ƒ“ õLÑAƒ J’< wN?a‹፣ wN?[cx‹ “ Q´x‹ s”
LÃ ¾}SW[} S”ÓYƒ ÁKuƒ Y`¯ƒ
s†¨<፣ ]"†¨< “ vIL†¨< }ŸwbM::
TKƒ ነው:: uዴV¡^c= ሥርዓት Qú<
Q´x‹ us”s†¨< ¾SÖkU Sw†¨<
¾T>Áe}ÇÉ\ƒ” uõLÑA~ ÃS`×M፣ uS SŸu\ ›”É SW[© ¾Ÿ<M’†¨<“
[Ö¨< S] Ã}ÇÅ^M፣ በዴሞክራሲ የተመረ ¾Ÿ<M }ÖnT>’†¨< Swƒ }Óv^©
ጠውም መሪ Aeተዳደር ካልተስማማውም መሪ SJ’<” ÁdÁM::
ውን መሻር ይችላል:: 2. ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ u}KÃ K›=ƒÄåÁ
ÏÓ ›eðLÑ> ¾T>J”uƒ K?L¨< U¡”Áƒ
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ uQ´w ”l }dƒö ’²=I ¾}KÁ¿ wN?a‹፣ wN?[cx‹“
¾T>SW[ƒ ሠLU “ ÉÑƒ ¾T>[ÒÑØ Q´x‹ ”Ç=GÁ ¾ሚሰØ Y` ¨<” ›‰‹K¨< uÒ^ ¯LT ²<]Á uSÓ
¯ƒ ’¨<:: uዴV¡^c= Y`¯ƒ c−‹ ’<a› vvƒ S•` ”Ç=‹K< eKT>[Ç ’¨<::
†¨<” ¾T>S\ƒ፣ ‹Ó^†¨<” ¾T>ð~ƒ፣
¨<d’@−‹” ¾T>ë’<ƒ u¨<ÃÃƒ፣ uU¡¡`“ መልመጃ 3
Hdw KHdw uSÓvvƒ ’¨<::
¾T>Ÿ}K¨<” ØÁo በቡድን ተከፋፍላችሁ
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ uS”ÓYƒ Ÿõ}— ተወያዩበት፡፡
YM×” `Ÿ” LÃ ሕዝቡ ራሱ ወኪሎቹን
¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ u}KÃ KሀÑ^‹” ›=ƒ
S`Ù ¾T>ÁekUØበት Y`¯ƒ ’¨<:: vKY
M×“ƒU ŸQÓ ¨<ß ¾J’< }Óv^ƒ” ¾T>ð
 ÄåÁ ÏÓ ›eðLÑ> ’¨< ¾}vKuƒ U¡”
Áƒ U”É” ’¨<;
îS< ŸJ’ ŸYM×“†¨< uT¨<[É uUƒ"
†¨< K?KA‹” S`Ù uLò’ƒ x LÃ
TekSØ ¾T>‰Muƒ Y`¯ƒ ’¨<::

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
1.1.2 ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ SÑKÝ−‹፣ Sd}õ Ã‹LM:: S”ÓYƒ ¾T>Á¨×†¨<”

 u¡õL‹G< ¨<eØ ¾ዴV¡^c= ›W^` SS]Á−‹ን ሥራ ላይ ማªልና Eንደየሁኔ
›K; ¾ዴV¡^c= ›Wራር በክፍላችሁ ታው ¾T>hhK<uƒ S”Ñዶች ”Ç=•ሩ Ø[ƒ
ውስጥ uU” uU” ÃÑKíM; uTÉ[Ó Sd}õ K=J” Ã‹LM::
 ¾Hdw M¿’„‹” ›‰‹KA ›wa S•` K) ¾Q´x‹ Ÿ<M’ƒ SŸu`፣
TKƒ U” TKƒ ’¨<; uÈV¡^c=Á© Y`¯ƒ ¨<eØ ¾Q´x‹ Ÿ<
የHdw M¿’ƒ "L‹G<“ ከማትግባቡት ›”É M’ƒ ÃŸu^M:: T”—¨•^‹G<” Ó”–<’ƒ T•ƒ፣ uï“ uSሳሰK<ƒ U¡”Á„‹ M¿’ƒ
u}SKŸ} ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ wƒÖ¾l dÃÅ[Óuƒ Ÿ<M °ÉM“ Swƒ Ã•[ªM::
ULh‹G< U”É” ’¨<; W”Ö[ÿ” uÅw} uÈV¡^c= Y`¯ƒ የc−‹ Ÿ<M’ት ¾T>Ñ
^‹G< LÃ ÑMwÖ<“ Åe}— ŸJ“‹G< "Åe}— Kîv†¨< }Úvß S”ÑÊ‹U u`" “†¨<::
Q´x‹ uGÑ^†¨< ¨<eØ uSU[ØU J’
’˜" uT>K¨< Y`፣ Åe}— "MJ“‹G< "Åe}— uSS[Ø ¾Sd}õ ¾Ÿ<M’ƒ Swƒ ›L
†¨<:: uQÓ òƒU uŸ<M ¯Ã” ¾S¾ƒ
›ÃÅKG<U" uT>K¨< Y` ¾#$ UM¡ƒ Swƒ ›L†¨<:
Aድርጉ::
N) ¾S‰‰M vIM S•`፣
Åe}— Åe}—
É`Ñ>„‹/ }Óv^ƒ ’˜ ›ÃÅKG‹M TS” ’¨<:: ¾Hdw
”ÉƒW\ u=Å[Ó፤ M¿’„‹” SkuM M¿’„‹ S•^†¨<” ›U•
¾¡õM îÇƒ LÃ ከሌላ ሰው ጋር ŸSkuM vhÑ` ›”Æ ¾K?L¨<” Hdw T¡በ`
›wረህ/Aብረሽ ”ÉƒW\ ”U ÃÚU^M::
wƒSÅብ/ብትመደቢ፤
u›”É Èe¡ LÃ Ô” KÑA” ¾Hdw M¿’„‹” ›‰‹KA ›wa S•` ›”É
Eንድትቀመጥ/Eንድትቀመጪ Hdw — የማናምንበት“ ¾T”eTTuƒ u=J”
u=Å[Ó፤ ለሌሎች ÅÓV Gdu< SM"U ¾SWL†¨<”
¾›”É ¡uw ›vM wƒJን/ Hdw SW”²` Sw†¨< SJ’<” S[Çƒ“
ብትሆኚ “”} ¾¡በu< uîV“ “ u›¡waƒ TÇSØ S‰M ’¨<::
K=kS”u` wƒJን/ብትሆኚ፤ Ÿ²=IU vhÑ` Ÿ}‰K Hdw ከHdw ተፋጭቶ
¾u<É” Y^ ቢሰጥህ/ቢሰጥሽ“ ÉM ›É`ÑA M¿’„‹” KTe¨ÑÉ uWLT©
¾u<É’< S] ”ድትሆኚ/
”ÉƒJ” u=Å[Ó፤
S”ÑÉ S¨Á¾ƒ“ SŸ^Ÿ`፣ M¿’ƒ” Te¨
ÑÉ "M}‰K M¿’„‡ ”ÇK< }kwKA uWLU
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ ¾T>ÑKîv†¨< u`" ›wa S•` S‰M TKƒ ነው፡፡
vI`Áƒ ›K<:: Ÿ’²=I vI`Áƒ ¨<eØ ª“
uዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ ¨<eØ ¾T>•\ Q´
ª“−‡ ¾T>Ÿ}K<ƒ “†¨<፣
x‹ u¨<e×†¨< ¾s”s፣ ¾HÃT•ƒ፣ ¾wN?`“
G) ¾Q´w }dƒö S•`፣ የwN?[cw ”Ç=G SJ’<”
uTp[w፣ ›K=ÁU uU`Ý Ñ>²? ÃW^M—M ›U’¨< ÃkuLK<:: ስK²=I uዴV¡^c=Á©
wK¨< ¾T>ÁU’<uƒ” ÓKcw uSU[Ø K=J” Y`¯ƒ ¨<eØ ¾T>•\ Q´x‹ M¿’†¨<
Ã‹LM:: ”ÇK J• è u`d†¨< }‰‰K¨< S•`”
u›"vu= Ñ<ÇÄ‹ LÃ uT>S¡\ ewcv−‹ና vIL†¨< ÁÅ`Ñ<M::
u}KÁ¿ ሕ´v© Tሕu^ƒ ¨<eØ በAባልነት

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
¾Hdw M¿’„‹” SkuMU J’ ¾Hdw M¿’„ Sw„‹ c¨< c¨< uSJ’< U¡”Áƒ }Ÿwa
‹” ›‰‹KA ›wa S•` ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ ”Ç=•` K=Ÿu\Kƒ ¾T>Ñu< u}ðØa ÁÑ—
SW[© መርህ ’¨<:: †¨< Sw„‹ “†¨<:: ዴV¡^c=Á© Sw„‹
ÅÓV T”—¨ÁU”uƒ” ›SK"
መልመጃ 4 Ÿƒ uሠLT© S”ÑÉ ÁÛÉ ²”É K=Ÿu\
Kƒ“ K=[ÒÑÖ<Kƒ ¾T>Ñu< ŸY`¯~ ÁÑ—
¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ ሥሩ፡፡ †¨< Sw„‹ “†¨<::
1. ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ SÑKÝ “†¨<
ŸT>vK<ƒ ¨<eØ G<K~” ጥቀሱ::  T”—¨ ¾T>J’¨<
 2. M¿’„‹” uT‰‰M ›wa S•` U”
ØpU ›K¨<;
¾K?L¨<” Swƒ e"M}Òó É[e ’¨<::
3. ¾Hdw M¿’„‹” SkuMU J’ Eነዚህን

M¿’„‹” ›‰‹KA ›wa S•` ¾ዴV መልመጃ 5
¡^c= Y`¯ƒ SÌ ’¨< c=vM U”
TKƒ ’¨<;
 c”Ö[ÿ” uÅw}^‹G< uSÑMuØ ¾T>Ÿ}K<ƒን
¾Swƒ ¯Ã’„‹ #cw¯©$ ŸJ’< cw¯©
1.2 cw¯©“ ዴV¡^c=Á© Sw„‹፤ #ዲV¡^c=Á©$ ŸJ’< ÅÓV ÈV¡^c=Á©
በT>ሉት XØ” ¨<eØ ¾() UM¡ƒ ›É`Ñ<፤
1.2.1 ¾cw¯©“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ ›”É’ƒ“
M¿’ƒ፣ cw¯© ÈV¡^c=Á©
 cw¯© Sw„‹ uSvM ŸT>¨lƒ Swƒ Swƒ
¨<eØ ZY~” ጥቀሱ፡፡ የAካል ደህንነት መብት
የመደራጀት መብት
 ዴV¡^c=Á© Sw„‹ uSvM ŸT>
የመሰባሰብ መብት
¨lƒ ¨<eØ ZY~” ጥቀሱ፡፡ የግል ሃይማኖትን በነፃነት
cw¯© Sw„‹ ¾c¨< MÐ‹ ሁሉ c¨< J’¨< የማራመድ መብት
uSðÖ^†¨< w‰ u}ðØa ÁÑš†¨< Sw የመምረጥና የመመረጥ
መብት
„‹ “†¨<:: cw¯© Sw„‹ uSvM ŸT>¨ በሕይወት የመኖር መብት
lƒ ¨<eØ uሕÃ¨ƒ ¾S•` Swƒ፣ ¾›"M
ÅI”’ƒ Swƒ “ ከቦታ ቦታ የመንቀሳቀስ
Swƒ ª“ ª“−‡ “†¨<::
}T] SካEንንƒ “ መምህር Nc”፤
ዴV¡^c=Á© Sw„‹ uዴV¡^c= Y`¯ƒ
¾T>}ÇÅ\ Q´x‹ ¾Y`¯~ ›vM uSJ“ SካEንንƒ ¾T>vK¨< ¾6— ¡õM }T] Öªƒ
†¨< ¾T>ÁÑ–<ª†¨< Sw„‹ “†¨<:: ዴV¡ }T]−‹ ¨Å ¡õM ŸSÓv†¨< uòƒ u›Å
^c=Á© Sw„‹ c−‹ uT>•\uƒ ሀÑ`“ [Ñ<ƒ ¾WMõ Y`¯ƒ LÃ ¾ƒUI`ƒ u?†¨<
ሕw[}cw ¨<eØ uT”—¨Áe‹LD†¨< Sw„‹ “†¨<:: ዴሞክራሲያዊ Eና ሰብAዊ መብቶች Eየተረ
ገጡ Eንደሆነ Eና ሌሎችም በርካታ ችግሮች
ዴV¡^c=Á© Sw„‹ uSvM የT>¨lƒም
Eንዳሉ በመናገር ላይ ሳለ ¾ð[n S]¨< SU
Gdw” u’é ¾SÓKê Swƒ፣ ¾SÅ^Ëƒ“ I` Nc” ¨Å WMñ SÖ<::
ሠLT© cMõ ¾TÉ[Ó Swƒ “ ¾SU
[Ø“ ¾SS[Ø Swƒ ª“ ª“−‡ “†¨<:: U”É” ’¨<; wK¨< SካEንንƒ” Ö¾lƒ::
cw¯©“ ÈV¡^c=Á© Sw„‹ ተSddÃ’ƒ “”ÓÓ` ÁÅ[ÓŸ< ’¨<“:: wKA SKc:: “¾U”
“ M¿’ƒ ›L†¨<:: G<K~U Kc¨< MÐ‹ ”ÓÓ`;” Ö¾l መምህር Nc”:: “¾U”e u=J”
G<K< ¾T>ÁeðMÑ<“ SW[© Sw„‹ SJ U” ›Ñv−ƒ; ¾ðKÓŸ<ƒ” S“Ñ` ዴV¡
“†¨< }SddÃ “†¨< ያሰኛቸዋል:: cw¯©“ ^c=Á© Sw‚ ’¨<!” ›L†¨<:: መምህር Nc”
ÈV¡^c=Á© Sw„‹ ¾}KÁ¿ ¾T>ÁÅ`Ò† uSካEንንƒ SMe eK}udÛ uØò“ u`ÓÝ
¨< ÅÓV U”Ý†¨< ’¨<:: Ã¤¨<U cw¯© Á×Åñ ¨Å u=a Ã²¨<ƒ H@Æ:: u=a ›eÑw
}¨< u\” uSqKõ u›K”Ò Ñ[ñƒ::

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
መልመጃ 6  Á”Ç”Æ Y°M U” SM°¡ƒ Áe}LM

በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች óM;
መልሱ፡፡  Y°KA‡” SW[ƒ uTÉ[Ó ¾cw¯©“
1. SካEንንƒ< ÁÅ[Ñ¨< ”ÓÓ` }Ñu= ’¨< ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ Kc¨< MÐ‹ ¾T>
 ›Ã ÅKU; KU”;
2. ›„ Nc” SካEንንƒ”< SÅwÅv†¨<
cÖ<ƒ” ØpV‹ ²`´\::
ƒ¡¡M ’¨< ›ÃÅKU; KU”; ¾c−‹ ሁሉ ƒMl ምኞት Óõ“ ßq“ ¾K?
3. SካEንንƒ<U ›„ Nc”U ¾Swƒ Øcƒ Kuƒ፣ Ÿ‹Ó`“ Ÿõ`Hƒ ’í በJ’ ¯KU ¨<eØ
ðîSªM:: ¾}×c<ƒ Sw„‹ ¾ƒ™‡ S•` ’¨<:: Ÿõ}—¨< U™~ WLU፣ õƒ
Sw„‹ “†¨<;
4. SካEንንƒ< J’ ›„ Nc” Swƒ LKS Iና' Ÿ<M’ƒ Wõ’¨< T¾ƒ ’¨<::
×e U” TÉ[Ó ’u[v†¨<; eK²=I c−‹ Óõ“ ßq“” KTe¨ÑÉ ›S
1.2.2 ¾cw¯©“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ SŸu` î”፣ HÃM”፣ wØwØ” ¾SÚ[h ›T^ß
›eðLÑ>’ƒ፣ ›É`Ñ¨< ”ÇÃëÆ cw¯©“ ዴV¡^c=Á©
Sw„‹ u›Óvu< ”Ç=Ÿu\ TÉ[Ó ›eðLÑ>
’¨<:: cw¯©“ ዴV¡^c=Á© Sw„‹ }Ÿ
u\ TKƒ ¾c¨< MÏ ¾T>S–¨<” WLU፣
õƒሕ “ Ÿ<M’ƒ ›Ñ– TKƒ ’¨<:: õƒሕ
¾T>Á³v“ ›ÉM− ¾T>ðîU SØö ›S^`
በሚያጋጥምበት Ñ>²? u’í’ƒ“ uÓMî በመቃ
ወም ”Ç=¨ÑÉ ¨ÃU ”Ç=e}"ŸM TÉ[Ó
Ã‹LM:: ¾cw¯©“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹
ÏÓ u×U ›eðLÑ> Sw„‹ “†¨<:: U¡”
Á~U፤
 በሠLU KS•`፣
 T”—¨<”U Y^ uሠLU KTŸ“¨”፣
 Ÿ›ÉM*“ Ÿßq“ ’í J• uŸ<M’ƒ“
uõƒሐ© ›e}ÇÅ` Y` ”Ç=•` ያግዙ
ታል፡፡
መልመጃ 7
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡

 ¾cw¯©“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ Kc¨< MÐ‹
ÏÓ u×U ›eðLÑ> ¾J’< SW[© Sw„‹
 “†¨< ¾U”K¨< KU”É” ’¨<; (u¡õM ¨<eØ
“ uƒ/u?ƒ ¨<eØ ŸÕÅ™‰‹G•^‹G<” Ó”–<’ƒ SW[ƒ
uTÉ[Ó SMc<::)
Y°M 1.1 ¾cw¯ዊ“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ ØpV‹

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
1.3 u›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ }Se`}¨< ›”É ôÈ^L© ሥርዓት SY

Q´x‹ S"ŸM ¾T>¿ M¿’„‹፤ `}ªM::
Ÿ²=IU vhÑ` ²Lm WLU“ S[ÒÒƒ ¾Wð
’ባƒ፣ u›=¢•T> ¾uKìÑ‹“ ¾ዴሞ¡^c=
Y`¯ƒ ¾Çu[vƒ ›=ƒÄåÁ” KSÑ”vƒ Ï
KÏ }ÁÃ²¨< በEድገትና በልማት ¨Åòƒ
¾}^SÆ ’¨<::
¾›=ƒÄåÁ ôÈ^L© ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ
¾wN?a‹ን፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹” Swƒ
ሙሉ ለሙሉ የሚቀበል ሥርዓት ነው፡፡ uM¿
’„‡ ¨<eØ ›”É’ƒ ያለ ቢሆንም ›KSÓ
vv„‹“ Óß„‹ u=ðÖ\ ”"D Y`¯~ uS
‰‰M “ uሠLT© S”ÑÉ SõƒN? ”Ç=
ÁÑ–< ያስችላቸዋል:: u¨<ÃÃƒ K=ð~ ¾TÃ
Y°M 1.2. ¾›=ƒÄåÁ wN?a‹'wN?[cx‹“፣ Q´x‹ ‹K< J’¨< ¾}Ñ–<ƒ” ደግሞ ለፍትሕ Aካላቱ
 ከሥEሉ U” ተገነዘባችሁ; Eንዲቀርቡ በማድረግ ¾w²<H’<” ¨<d’@ uìÒ
 ›=ƒÄåÁ ¾wN?a‹“ ¾wN?[cx‹ S<²= }kwKA }Óv^© ”Ç=J’< Ã[ÇM::
¾U “ƒ c=vM U” TKƒ ’¨<;
 የ›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ መልመጃ 8
Q´x‹ ያላቸውን M¿’„‹ ዘርዝሩ:: ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ SMc<፡፡
 u¡õL‹G< ¨<eØ ከ}KÁ¿ wN?a‹፣ 1. በ›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´
wN?[cx‹“ ሕ´x‹ የመጡ የተለያዩ
ÃT• „‹ ተከታይ Sw„‹ን T¡u`
 x‹ S"ŸM ¾T>¿ M¿’„‹ U” U”
“†¨<;
U” ØpU ይኖረዋል; 2. ¾›=ƒÄåÁ wN?a‹ wN?[cx‹“ Q´x‹
›=ƒÄåÁ Ÿ8® በላይ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ u¨<e×†¨< vK<ƒ M¿’„‹ ¾}’d Óßƒ
Q´x‹ ¾T>•\vƒ ሀÑ` “ƒ:: Eነዚህ wN? ”ÇÃðÖ` U” TÉ[Ó ÃÖupv†
a‹ wN?[cx‹“ Q´x‹ ¾¾^d†¨< ¾Jኑ ªM; Óßƒ u=ðÖè U” TÉ[Ó
SÑKÝዎች ›ሏ†¨<:: Eያንዳንዱ ሕዝብ Ã•`v†ªM;
¾^c? wKA ¾T>¢ûƒ s”s፣ HÃT•ƒ “ 1.4 ¾¨<ß Ó”–<’ƒ፤
K?KA‹ vIL© SÑKÝ−‹ Aሉት::
’²=I wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ }kL 1.4.1 ›=ƒÄåÁ ŸÔ[u?ƒ GÑa‹ Ò` ÁLƒ
pK¨< u›”É’ƒ ¾T>•\vƒ ሀÑ` uSJ“E Ó”–<’ƒ፣
¾wN?a‹ ¾wN?[cx‹“ Q´x‹ S<²=¾U
¾T>M eÁT@ ›Ó˜K‹:: ÃIU ለዜጐቿ
ኩራት ነው፡፡ ስK²=I ÃI”” }ðØa ¾KÑW ›?`ƒ^
‹”” M¿ eÙ }”Ÿv¡u” Tq¾ƒ Ã•` የመን
w“M::
ሱዳን Ïu<+
ÃI”” M¿ ìÒ }”Ÿv¡x KTq¾ƒ G<L‹”U
uS"ŸL‹” Aንድነትና õp` ”Ç=’ÓY Iትዮጵያ
S×` ›Kw”:: ìw “ Óßƒ ”ÇÃðÖ`
S}dcw“ S‰‰M” ¾Kƒ }EKƒ MU
É“ }Óv` TÉ[Ó Ã•`w“M:: ሱማሊያ
¾›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ ዩጋንዳ ኬኒያ
uM¿’ƒ ¨<eØ ›”É’ƒ S•\” uT>Ñv }Ñ”
úው uSðnkÉ“ u^d†¨< õLÑAƒ LÃ Y°M 1.3 ›=ƒÄåÁ “ Ô[u?ƒ ›Ña‹

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
 "`¨<” በደwተራችሁ LÃ uSÑMuØ መልመጃ 9

¾›=ƒÄåÁ” Ô[u?ƒ ሀÑa‹ YU ጻፉ::
 ›=ƒÄåÁ ከጎረቤት ሀገሮች Ò` ÁLƒ Ó” በሚከተለው ጥያቄ ላይ ተወያዩ።
–<’ƒ ¾}SW[}¨< uU” SÌ LÃ
’¨<; ›=ƒÄåÁ ŸÔ[u?ƒ GÑa‹ Ò` ÁLƒ Ó”–<’ƒ
Ÿ›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= S`J  ¾}SW[}¨< SM"U Ñ<`wƒ“” uTÖ“Ÿ`
SÌ LÃ ’¨< e”M U” TK‹” ’¨<;
−‹ ¨<eØ ›”Æ ŸÔ[u?ƒ ሀÑa‹U J’ ŸK? uUdK? Aስረዱ::
KA‹ ¾›õ]" GÑa‹ Ò` u¾Ñ>²?¨< ÁÅÑ
¾T>H@É ›=¢•T>Á© ሕw[ƒ“ ¾Q´x‹” 1.4.2 ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c=
¨”ÉTT‹’ƒ TÔMuƒ” ’¨<:: ›=ƒÄåÁ SW[„‹፣
ŸÔ[u?ƒ GÑa‹ Ò` ÁLƒ Ó”–<’ƒ SM"U
Ñ<`wƒ“”፣ ¨”ÉTT‹’ƒ” “ uሠLU
›wa S•`” uTÖ“Ÿ` LÃ ¾}SW[}
’¨<::
ሀገሪቱ ŸÑA[u?ƒ ሀÑa‹ (ŸÏu<+፣ c<Ç”“
Ÿ?”Á) Ò` Áላት Ó”–<’ƒ ÏÓ ›u[‹ “
uŸõ}— G<’@ ÁÅÑ uSH@É LÃ ’¨<::
ለምሳሌ ¾Sc[} MTƒ Ó”–<ነ~” w”ëÉ
Ÿc<Ç” Ò` uUÉ` kØ ¾eM¡ Ó”–<’ƒ
ተዘርግቷል:: G<K~” ›Ña‹ ¾T>ÁÑ“˜
S”ÑÉ ተሰርቷል:: ለበርካታ ዘመናት Ô[u?„‹
J’” ¾•`” u=J”U G<K~”U ›Ña‹ u›e}
TT˜ G<’@ uuÒ“ u¡[Uƒ የሚያገናኘን
›”ÉU S”ÑÉ ›M’u[U::
KSËS]Á Ñ>²? ŸÔ”Å` S}T ÒLvƒ“
ÑÇ]õን የሚያገናኘውን መንገድ ለAብነት ያህል
መጥቀስ ይቻላል:: S”ÑÆ Ÿ}Ÿð} u%EL uG<
K~ ሀÑa‹ S"ŸM ¾}"H@Å ÁK¨< ¾”ÓÉ
Ó”–<’ƒ ¾}Ö“Ÿ[ ሄዷል:: ¾É”u` ሕ´x‹
¾”ÓÉ Ó”–<’ƒ፣ ¾Ò^ ¾ìØ ƒww`
¾SdcK<ƒ G<K< u}d" G<’@ ¾}"H@Æ
“†¨<::
eK²=I Ÿc<Ç” Ò` ÁK¨< Ó”–<’ƒ uØ\
G<’@ LÃ ÃÑ—M:: ÃI ÅÓV KMT‹”፣
KሠLT‹”“ KÇ=V¡^c= Y`¯ƒ Ó”v
Ø[‹” Ÿõ}— ›e}ªî* Aለው።
u}SddÃ ሁኔታም ŸÏu<+U Ò` በተመ
ሰረተው Ö”"^ Ó”–<ƒ G<K~U ሀÑa‹ }Ö
nT> ¾J’< ’¨<:: u›G<’< ¨pƒ ›”ÅT> Y°M 1.4 ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ SW[„‹
¨k¨< ¾Ïu<+ ¨Åw ª“¨< ¾ሀÑ^‹” ¾¨<ß
”ÓÉ S¨<ÜÁ“ SÓu=Á u` ’¨<:: Ÿ²=I  Y°M 1.4 ምንን ያመለክታል;
Ò` u}Á¾² ¾”ÓÉ፣ ¾ሕ´w Kሕ´w፣ ¾þK  ŸY°KA‡ ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ
+"“ ¾ìØ ግንኙነቶች ”Å²=G< ¾cñ“ SW[„‹ U” ”ÅJ’< KS[Çƒ ቻላ
¾}Ö“Ÿ\ uSH@É LÃ “†¨<:: ችሁ; Ÿ‰L‹G< ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<
’ƒ SW[„‹ ምንድን “†¨<;

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= SW[„‹ eKJ’U ብሔራዊ ØpT‹”” ¾T>ÁeÖwp

MTƒ“ ¾Ç=V¡^c= Y`¯ƒ Ó”v “†¨<:: ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= TKƒ uሀÑ^‹” ð×
uሀÑ^‹” Qú< }ÖnT> ¾T>J”uƒ ð×” ”“ ሕú<” ¾T>ÖpU MTƒ” KT[ÒÑØ'
MTƒ TU×ƒ“ ŸÉI’ƒ“ Ÿ%EL k`’ƒ ÈV¡^c= በሀÑ^‹” e` ”Ç=ሰÉ KTÉ[Ó
}Lq ¾}S‰† ’<a ”Ç=•` TÉ[Ó ¨d˜ ¾T>[Ç þK=c= TKƒ ’¨<:: ብሔራዊ
’¨<:: ¾ሀÑ^‹” ሕ´w ÏÓ Sሠ[© ØpT‹” S’h“ SÉ[h MTƒ“ ÈV¡^c=
¾J’¨< ØpU ÉI’ƒ”፣ ui”“ %ELk`’ƒ” “†¨<፣ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c=Á‹” S’h“
Te¨ÑÉ ’¨<:: SÉ[hU MTƒ“ ÈV¡^c= “†¨<::
¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= ሀÑ^© ØpU” ¾Te
Öup }M°¢ ያለው ነው፡፡ eK²=I ¾ሀÑ^‹” መልመጃ 10
¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c=U Ÿ²=I ¾}K¾ }M
°¢ ¾K¨<U:: ¾ሀÑ^‹” wN@^© ØpU በሚከተለው ጥያቄ ላይ ተወያዩ፡፡
TKƒ ¾›ÖnLÃ ¾Qú< ØpU ’¨<:: ÏÓ  ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= SW
Sc[© ¾J’¨<“ ¨d˜ ¾T>vK¨< ¾ሕú<  [„‹ MTƒ“ ¾Ç=V¡^c= Y`¯ƒ Ó”v
“†¨< ¾}vKuƒ U¡”Áƒ U”É’¨<;
ØpU ÅÓV ð×” MTƒ” TU×ƒ“
Ÿ²=G< }ÖnT> SJ” TKƒ ’¨<:: ¾›Ö
nLÃ ¾Qú< ØpU በሀÑ^‹” ÈV¡^c=“
SM"U ›e}ÇÅ` ”Ç=cõ” TÉ[Ó ’¨<::

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
¾U°^ñ TጠnKÁ
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ uQ´w U`Ý ¾}ssS S”Óሥƒ የሚመራበት'ሕ´x‹ ^d†¨< uS
[×D†¨< S]−‰†¨< ¾T>}}ÇÅ\uƒ Y`¯ƒ ’¨<:: ¾}KÁ¿ wN?a‹' wN?[cx‹“ Q´x‹ ”Ç=G[Ç” ¾ዴV¡^ሲ
Y`¯ƒ ’¨<::
ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ ¾T>ÑKîv†¨< u`" vI`Áƒ ›K<:: Ÿ’²=I vI`Áƒ ¨<eØ ª“ ª“−‡
¾Q´x‹ }dƒö S•`፣ ¾Q´x‹ Ÿ<M’ƒ SŸu`፣ “ ¾S‰‰M vIM S•` “†¨<::
cw¯©“ ÈV¡^c=Á© Sw„‹ }SddÃ’ƒ “ M¿’ƒ ›L†¨<:: G<K~U SW[© Sw„‹

uSJ“†¨< }SddÃ “†¨<:: M¿’†¨< ÅÓV cw¯© Sw„‹ c¨< c¨< uSJ’< u}ðØa ÁÑ—†¨<
Sw„‹ SJ“†¨<፣ ዴV¡^c=Á© Sw„‹ Ó” uዴV¡^ሲ Y`¯ƒ ዜጎች ŸY`¯~ ÁÑ—D†¨< Sw„‹
SJ“†¨< ’¨<::
¾cw¯©“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ Kc¨< ልጆች ሁሉ ÏÓ u×U ›eðLÑ> Sw„‹ “†¨<::
U¡”Á~U uሠLU KS•`ና፣ uሠLU T”—¨<”U Y^ KTŸ“¨”፣ Ÿ›ÉM*“ Ÿßq“ ’í J•
uŸ<M’ƒ“ uõƒሐ© ›e}ÇÅ` Y` S•` ”Ç=‹M ¾T>[Æƒ ’²=I Sw„‹ “†¨<“::
›=ƒÄåÁ Ÿ8® ¾T>uMÖ< wN?a‹ wN?[cx‹“ Q´x‹ ¾T>•\vƒ ሀÑ` “ƒ:: Á”Ç”Æ
wN?` wN?[cw“ Q´w ¾^c< s”s፣ HÃT•ƒ“ K?KA‹ vIL© SÑKÝ−‹ ›K¨<:: eK²=I ’²=I wN?
a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ ¾}KÁ¿ vIKA‰†¨<” Ã²¨< u›”É’ƒ ¾T>•\vƒ ሀÑ` uSJ“E ¾wN?a‹
¾wN?[cx‹“ Q´x‹ S<²=¾U ¾T>M eÁT@ ›Ó˜K‹:: ¾›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹
uM¿’ƒ ¨<eØ ›”É’ƒ S•\” uT>Ñv uSÑ”²v†¨< uSðnkÉ“ u^d†¨< õLÑAƒ LÃ }Se`}¨<
›”É ôÈ^L© ሀÑ` SY`}ªM:: Ÿ²=IU vhÑ` ²Lm WLU“ S[ÒÒƒ ¾Wð’vƒ፣ u›=¢•T>
¾uKìÑ‹“ ¾ዴV¡^ሲ Y`¯ƒ ¾Çu[vƒ ›=ƒÄåÁ” KSÑ”vƒ Ï KÏ }ÁÃ²¨< ¾}Õ²< ’¨<::
Ÿ›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= S`J−‹ ¨<eØ ›”Æ ŸÔ[u?ƒ ሀÑa‹U J’ ŸK?KA‹ ¾›õ]" GÑa‹
Ò` u¾Ñ>²?¨< ÁÅÑ ¾T>H@É ›=¢•T>Á© ሕw[ƒ“ ¾Q´x‹” ¨”ÉTT‹’ƒ TÔMuƒ ’¨<:: uSJ’ ¾T>J”uƒ ð×” MTƒ TU×ƒ“ ŸÉI’ƒ“ Ÿ%ELk`’ƒ }Lq ¾}S‰† ’<a ”Ç=•`
TÉ[Ó ¨d˜ ’¨<:: ¾ሀÑ^‹” ሕ´w ÏÓ Sሠ[© ¾J’¨< ØpU ÉI’ƒ”' ui”“ %ELk`’ƒ”
Te¨ÑÉ ’¨<::

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
¾U°^ñ lMõ nLƒ

ôÅ^L©፣ ^d†¨<” u^d†¨< uT>Áe}ÇÉ\ ¾¡MM S”Óeƒ ƒww` ¾}ªk[ S”Óሥƒ።
Ç=V¡^c=Á©፣ Ÿõ}— ¾S”ÓYƒ YM×” ¾Q´w ¾J’uƒ“ YM×’J’¨< uQú<
¨ÃU Qú< u’í uS[×†¨< }¨"Ä‹ ›T"Ã’ƒ የሆነበት ሥርዓት።
wN?`፣ wN?[cw፣ Q´w፣ có ÁK ¾Ò^ ÖvÃ ¾T>Á”ìv`p vIM ¨ÃU }SddÃ MUÊ‹
¾Ò^ ታሪክ፣ ሕልውና፣ ¾Y’ Mx“ ›”É’ƒ ÁL†¨<“ u}ÁÁ² SM¡¯ UÉ` ¾T>•\።

U°^õ ›”É ¾ÈV¡^c= Y`¯ƒ
¾U°^ñ ¾¡Kd ØÁo−‹
kØKA ¾k[u<ƒ” ¾¡Kd ØÁo−‹ uÅw}^‹G< LÃ ÑMw×‹G< Y\::

I. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’< #Gcƒ$ wL‹G< SMc<::
1. ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c=Á‹” ሀÑ^© ØpU” ¾TeÖup }M°¢ ›K¨<።
2. ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ uwN?a‹' wN?[cx‹“ Q´x‹ S"ŸM Ÿ›ÉM− ¾ìÇ ፍƒሐ© ›W^`
Ácõ“M።
3. cw¯©“ ÈV¡^c=Á© Sw„‹ ›”É’†¨< ¾T>ÑKì¨< G<KÁÑ—†¨<
SJ“†¨< LÃ ’¨<።
4. ዴV¡^c=Á© Y`¯ƒ ሕ´x‹ ^d†¨< uS[Ö<ª†¨< S]−‰†¨< ¾T>}ÇÅ\uƒ Y`¯ƒ ’¨<።
5. ¾Hdw M¿’„‹” SkuM M¿’„‹ S•^†¨<” ›U• SkuM w‰ dÃJ” ›”Æ ¾K?L¨<” Hdw
¾TÃeTTuƒ u=J”U T¡u`”U ÃÚU^M።
II. በ “ለ”ሥር የተዘረዘሩትን በ“ሀ” ሥር Ÿ}²[²\ƒ ጋር Aዛምዱ፡፡

G K
1. Gdw” u’ፃ SÓKê፣ ሠLT© cMõ TÉ[Ó፣ G. cw¯© Sw„‹።
2. uሕÃ¨ƒ S•`፣ ¾›"M ÅI”’ƒ፣ K. ¾¨<ß Ñ<ÇÃ þK=c= S`J−‹።
3. SM"U Ñ<`wƒ“፣ ¨”ÉTT‹’ƒ፣ N. ዴV¡^c=Á© Sw„‹።
4. MTƒ“ ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ Ó”v፣ S. ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= SW[„‹።
W. wN?a‹ wN?[cx‹“ Q´x‹።
III . ለT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K—¨<” SMe U[Ö<::

1. ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ SW[© vI] ¾J’¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
G) S‰‰M፣ N) ¾ሕ´w }dƒö፣
K) Ÿ<M’ƒ፣ S) G<Kd}ñƒ ”Èƒ ’¨<;
G) uSU[Ø“ uSS[Ø፣ K) u›"vu= ewcv−‹ uSÑ–ƒ፣
N) u}KÁ¿ ሕ´v© Tሕu^ƒ ›vLƒ uSJ”፣ S) G<KÁeÖwp ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= TKƒ U” TKƒ ’¨<;
G) uሀÑ^‹” ð×” MTƒ” KTU×ƒ ¾T>[Ç þK=c= TKƒ ’¨<፣
K) ÈV¡^c= uሀÑ^‹” e` ”Ç=cÉ KTÉ[Ó ¾T>[Ç þK=c= TKƒ ’¨<፣
N) Q´v‹”” kØ }ÖnT> KTÉ[Ó ¾T>[Ç þK=c= TKƒ ’¨<፣
S) G<KŸ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. ¾s”s፣ ¾HÃT•ƒ “ ¾K?KA‹ vIL© SÑKÝ−‹ M¿’„‹ vK<vƒ ሀÑ^‹” G<L‹”U }Ÿvw
[”'}‰‹K” “ }óp[” ”É”•` ¾T>[Ç” ሥርዓት -----------------’¨<::
2. ¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= SW[„‹-------------------“ ---------------- “†¨<::
V. የሚከተሉትን ጥያቄዎች u›ጭሩ መልሱ፡፡

1. ¾Hdw M¿’„‹” SkuM “ ¾Hdw M¿’„‹” ›‰‹KA ›wa S•` TKƒ U” TKƒ ’¨<; ØpS<e
U”É” ’¨<; uUdK? ›e[Æ::
2. ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ u}KÃ ”Å ›=ƒÄåÁ LK< ›Ña‹ ÏÓ u×U ›eðLÑ> ’¨< ¾T>vK¨<
KU”É’¨<; uUdK? ›w^\::

U°^õ G<Kƒ
¾QÓ ¾uLÃ’ƒ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/ 2.1.1 ¾¡MM QÑS”ÓYƒ ›eðLÑ>’ƒ፣
}U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤
 ክልሎች የራሳቸውን ሕገመንግሥት
 ¾QÑS”ÓYƒ” ›eðLÑ>’ƒ ¨<nKI/¨m
ማዘጋጀት ለምን ያስፈልጋቸዋል?
ÁKi፣
 QÓ” T¡u`“ TeŸu` K²?ÑA‹ ¾T>• የክልል ሕገመንግሥታት Eንደ የክልሎቹ ተጨ
[¨<” ÖkT@ ƒ[ÇKI/ƒ[Í=ÁKi፣ ባጭ ሁኔታ ክልሎች ራሳቸውን የሚመሩበ
 uQ´w }S^à‹“ ¾S”ÓYƒ vKYM
×“ƒ LÃ ÑÅw ¾S×M ›eðLÑ>’ƒ” ƒ ትና ሕዝቡን የሚያስተዳድሩበት ሕገመንግ
[ÇKI/ƒ[Í=ÁKi:: ሥት ነው፡፡ በመሆኑም የክልል ሕገ መንግ
ሥታት ከሚያስፈልጉበት ምክንያቶች ውስጥ
2.1 QÑS”ÓYƒ U”É” ’¨<; የሚከተK<ት ዋና ዋናዎቹ ናቸው።
 የብሔa‹፣ የብሔረሰቦችንና የሕዝቦችን
 ስለ ፌዴራል ሕገመንግሥትና ስለ
የሥልጣን ባለቤትነት ያረጋግጣሉ።
ክልል ሕገመንግሥት ምን ተምራችሁ
 ራስን በራስ የማስተዳደር ሁኔታን
Eንደነበር ታስታውሳላችሁ? ምን
ያመቻቻሉ።
ግንኙነት Aላቸው?
 የክልሉን ተጨባጭ ሁኔታ ያገናዘበ ሕግ
ሕገመንግሥት የAንድ ሀገር የበላይ ሕግ ማውጣት ያስችላሉ።
ሲሆን፣ የAንድ ሕዝብ ፖለቲካዊ፣ Iኮኖሚ  የፆታ፣ የቋንቋና የባህል Eኩልነቶችን ያረጋ
ያዊና ማሕበራዊ ª“ ª“ ዓላማዎች ተደን ግጣሉ።
ግገው የሚገለፁበት ሰነድ ነው፡፡ ሕገመንግ
ሥት ዜጐች በመብታቸው Eንዲጠቀሙና ኃላ መልመጃ 2
ፊነታቸውን Eንዲወጡ ይረዳል፡፡
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
የፌዴራሉ ሕገመንግሥት በዋነኝነት በሀገር
Aቀፍ ደረጃ ዋና ዋና የፖለቲካ፣ የIኮኖሚና
 1. ¾¡MM QÑS”ÓYƒ ¯LT U”É ’¨<;
2. ¾¡MM QÑS”ÓYƒ ›eðLÑ>’ƒ ¾TÁ
ማሕበራዊ ጉዳዮችን የሚመለከት ሰነድ ነው፡፡ ÑAÉK< U”¡Á„‹ Ze~” uSØke
›w^\::
የክልል ሕገ መንግሥታት ደግሞ ራስን በራስ
ማስተዳደርን ዓላማ ያደረጉ፣ የክልሉን የIኮኖ  ¾u<É” ሥ^ 1
ሚያዊ፣ የማሕበራዊና የልማት ፖሊሲ ስትራ የፌዴራልና የምትኖሩበትን ክልል ሕገ መንግ
ቴጂዎችን ያካተቱ መሠረታዊ ሰነዶች ናቸው፡፡ ስታት በቡድን Aንብቡና የሚከተሉትን ጥያ
ቄዎች በመሥራት Aጭር ሪፖርት Aቅርቡ/
መልመጃ 1 Eያንዳንዱ ቡድን የፌደራሉንና የራስን ክልል
ሕገ መንግስት ያንብw።
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ። 1. የፌዴራሉ ሕገ መንግሥት ያተኮረባቸውን
ዋና ዋና ጉዳዮች ዘርዝሩ፡፡
 1.2. ôÅ^M
QÑS”ÓYƒ U”É” ’¨<;
QÑS”Óeƒ u¨<eÖ< Á"}†¨<
2. የየክልሎች ሕገመንግሥታት ያተኮሩባቸው
ዋና ዋና ጉዳዮችን ግለፁ፡፡
Ã²„‹ uU” LÃ Á}¢\ “†¨<;
3. የፌዴራልና የክልል ሕገመንግሥታት Aን
ድነትና ልዩነት ምንድ”ነው;

U°^õ G<Kƒ ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ
2.1.2 ¾›"vu=Á© vIL© Å”x‹ Y`¯ƒ” ከብር ቢሆንም፤ ሌሎች ተማሪዎች በተመሳሳይ
uTeŸu` [ÑÉ ÁL†¨< É`h፣ መንገድ Eንዲያከብሩ የሚያደርገው ጥረት ዝቅ
ተኛ ነው፡፡ በመሆኑም ምንም Eንኳን ሚናስ
I የAካባቢያዊ ባህላዊ ደንቦች መኖር ለምን ሕጉን ቢያከበርም ሌሎች የክፍል ጓደኞቹ በተመ
ሳሳይ ሁኔታ ሕጉን Eንዲያከብሩ ባለማድረጉ
ያስፈልጋል; ሠላማዊ የመማር ማስተማር ሂደት ሊኖር Aልቻ
ሰዎች የEለት ተEለት ሥራቸውን በሚያከናው ለም፡፡ የAብዛኛው ተማሪ የመማር ማስተማር
ኑበት ጊዜ ማንኛውንም ዓይነት ተግባራት Aሸ ፍላጐትም Eየቀነሰ በመሄድ ላይ ይገኛል።
ንፎ ለመውጣት የተለያዩ ማሕበራዊ ተቋማትን
በማቋቋም ሲንቀሳቀሱ ኖረዋል፣ Aሁንም ይህንን መልመጃ 4
Eያደረጉ ይገኛሉ፡፡ ለምሳሌ ማሕበራዊ Eና Iኮኖ
ሚያዊ ችግሮቻቸውን ለመወጣት Eድር፣ Eቁብ፣ በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን
የቁጠባና ብድር ማሕበር፤ መንፈሳዊ ችግሮቻ ጥያቄዎች መልሱ፡፡
ቸውን ለመወጣት ደግሞ መንፈሳዊ ማሕበራ
ትን ያቋቁማል፡፡ ግጭቶች ሲነሱ ደግሞ ግጭ
 1. KQÑ<
’¨<;
}Óv^© ›KSJ” }ÖÁm¨< T”
ቶችን ማብረድ የሚችሉ ገላጋይ Aካላትን ያቋቁ 2. QÑ< k×Ã’ƒ ”Ç=•[¨< ¾¡õK< Lò
ማሉ፡፡ Eነዚህ ሁሉ ጉዳዮች የሚመሩv†¨< SUI` U” TÉ[Ó ’u[v†¨<;
ደንቦችና መመሪያዎች ሲኖራቸው በማEከላዊና
በክልል ደረጃ የሚወጡ ሕጐችን በማጠናከርና ሕግን ማክበር ማለት ዜጐች ሁሉ በሕጐች መገ
ሥርዓትን በማስከበር ረገድ AስተዋጽOቸው ዛትንና መመራትን ያመለክታል። ሕግን ማስከ
ከፍተኛ ነው፡፡ በር ደግሞ ሕጐች በሌሎች ሲጣሱ ሕጋዊ በሆነ
መንገድ መከላከልን የሚገልጽ ሃሳብ ነው፡፡ ሕግ
መልመጃ 3 ከሌለ ወይም ካልተከበረ ትምህርትን በAግባቡ
መማር Aይቻልም፣ ሠላም ስለሚጠፋ Eንደ ልብ
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ። መውጣት መግባትም Aይቻልም፣ ሰላማዊ ዜጐ
 1. ¾›"vu=Á© vIL© Å”x‹ S•`
ÖkT@¨< U”É’¨<;
2. ¾›"u=vu=Á© vIL© Å”x‹ Y`¯ƒ”
ችም በጉልበተኞች ይጠቃሉ።
መልመጃ 5
uTeŸu` [ÑÉ U” T>“ ÃÝ¨K<;
የሚከተሉትን ሁኔታዎች Aንብቡና ምን መደረግ
2.1.3 ሕግን Aለማስከበ` u²?ÑA‹ LÃ Eንደነበረበት ተወያዩ።
¾T>ÁeŸƒK¨< Ñ<Çƒ፣ 1. ›`õÊ ¾T>S× ¾ƒUI`ƒ u?ƒ W^}—
I ሕግን ማስከበር Aለመቻል ምን ጉዳት

 }T]−‹” ›`õÆ u=M፣
2. KƒUI`ƒ u?~ ¨<uƒ ¾TÃq[q` W^}—
¾ƒUI`ƒ u?ƒ ”êI“ ÃÖup u=M፣
ያስከትላል;
 QÓ” KTeŸu` SËS]Á QÓ”
የይስS<ላ ሕግ፤ T¡u` ÁeðMÒM::
የታሪክ የመጀመሪያ ደረጃ ት/ቤት የ6ኛ ክፍል
ተማሪዎች በዓመቱ መጀመሪያ ላይ ከክፍል
ተጠሪ መምህራቸው ጋር በመሆን የክፍል ሕግ
Aውጥተዋል፡፡ ላወጡትም ሕግ ሁሉም ተገዥ መልመጃ 6
Eንደሚሆኑ ስምምነት ላይ ደርሰዋል፡፡ ካወጧ
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ።
ቸውም የክፍሉ ህጐች መካከል በሰዓት ክፍል
ውስጥ መገኘትና የትምህርት ቤቱን ሥርዓት
Aክብሮ መከታተል የሚሉ ይገኙበታል፡፡ የክፍል
 1. QÓ ¾TÃŸu` ŸJ’ U” ‹Óa‹ K=Ÿc~
Ã‹LK<;
2. QÓ” T¡u` ¾T” Lò’ƒ ’¨<;
ሥርዓቱን Eንዲያስከብር የተመረጠው ሚናስ Te¡uè;
ነው፡፡
ሚናስ የወጡትን ሕጐች ሙሉ በሙሉ የሚያ

2.2 ሥነ ምግv`፤
2.2.1 ¾Y’UÓv` U”ነት የመልካም ሥነምግባር ዋጋ፤
ምሥግና የ6ኛ ክፍል ተማሪ ነው፡፡ በጥሩ
ባህሪው በቤተሰቡ፣ በጐረቤቶቹና በትምህርት
ቤቱ የተመሰከረለት ነው፡፡ ምሥግና በባህሪው
ብቻ ሣይሆን በትምህርቱም በጣም ጐበዝ ከመ
ሆኑ የተነሣ በጓደኞቹና በመምህራኑም ዘንድ
ተወዳጅ ነው፡፡
የትምህርት ቤቱን ሕግና ሥነሥርዓት በማክበ
ርም የታወቀ ነው፡፡ በብዙዎችም ዘንድ “የልጅ
Aዋቂ“ የሚል ሥም AትርፎAል፡፡ ከትምህርት
ሰዓት ውጭ በተለያዩ ክበባት ውስጥ ይሳተ
ፋል። በተለይም በሥነዜጋና ሥነምግባር
ክበብ ውስጥ የሚያደርገው ተሣትፎ ከፍተኛ
ነው፡፡ በዚህም ሁለት ጊዜ ተሸልሟል፡፡
በትምህርቱም ሆነ በመልካም ሥነምግባሩ ከA
ጠቃላይ የትምህርት ቤቱ ተማሪዎች ተመርጦ
ከርEሰ መምህሩ ማበረታቻ ሽልማቶችን ተቀ
Y°M 2.1 ›³¨<”„‹” S`Çƒ ›”Æ ¾Y’UÓv` SÑKÝ ብሏል፡፡
’¨<::
ምሥግና በቤተሰቡና በጐረቤቶቹ በመልካም
ሥነምግባሩና በትምህርቱም ውጤታማ በመ
ሆኑ በAካባቢው “ልጅ ከወለዱ Aይቀር Eንደ
ምሥግና ነው“ ተብሎ በምሣሌነት የሚጠቀስ
ሆኗል፡፡
መልመጃ 7
በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን
 1. KUYÒ“ SM"U Y’UÓv`“ uƒUI`
ጥያቄዎች መልሱ፡፡
~U ¨<Ö?T SJ” ›e}ªê* ÁÅ[Ñ<ƒ

’T” ÃSeLD‹%EM;
2. ¾SM"U Y’UÓv` vKu?ƒ SJ” U”
U” ØpV‹” ÁeÑ—M;
ድርጊቶች ጥሩ ወይም መጥፎ መሆናቸውን
የምንመረምርበት መለኪያ ሥነምግባር ነው፡፡
የሥነምግባር ትኩረቱ Aንድ ሰው የመልካም
Y°M 2.2 SM"U Y’UÓv`” ¾QÃ¨‹” SS]Á ምግባር ባለቤት ሆኖ Eንዲገኝ ማድረግ ነው፡፡
“É`Ó::
መልካም ሥነምግባር የሚባለውም ሕብረተ
 uY°K< ¨<eØ U” U”
}Óv^ƒ” }SKŸ‹G<; ሰቡ የሚቀበለውና ጠቃሚነት ያለው ባህርይ
 “”}e u¾ƒ™‡ }Óv^ƒ wƒd}ñ Åe ወይም ተግባር ነው፡፡ መጥፎ ሥነምግባር
ÃL‹%EM; የሚባለው ደግሞ ሕብረተሰቡ የማይቀበለው

ማንኛውም ዓይነት ተግባር ወይም Aድራጐት ከተማሪዎች የሚጠበቁ የመልካም ሥነምግባር

ነው፡፡ በAጠቃላይ ሥነምግባር የጥሩ ወይም መገለጫዎች በርካታ ናቸው፡፡ ከነዚህም ውስጥ
የመጥፎ ፀባይ ወይም ተግባር መለኪያ ነው የሚከተሉት ሊጠቀሱ ይችላሉ፡፡
ለማለት ይቻላል፡፡ የማፍራት ከፍተኛ ኃላፊነት ተጥሎባቸዋል፡፡
Eነሱም ከቀለም ትምህርት ጐን ለጐን መልካም
መልመጃ 8 ሥነምግባር ያለው ዜጋ በማፍራት ረገድ ጉልህ
ሚና ይጫወታሉ፡፡
Ÿ²=I u‹ ¾}SKŸ}¨<” c”Ö[» uÅw}
ሀ. የት/ቤትና የክፍል ሕጐችንና ደንቦችን
 ^‹G< ÑMwÖ<:: uTeŸ}MU ¾}²[²\ƒ”
¾Y’UÓv` SÑKÝ−‹ #SM"U UÓv`$ ማክበር፣
¨ÃU #SM"U ÁMJ’ UÓv`$ uT>K<ƒ Y` የመማር ማስተማሩን ሒደት ውጤታማ ለማ
ŸÁ”Ç”Æ N[Ó ƒÃ¿ #$ UM¡ƒ uTÉ[Ó ድረግ የሚያስችል Aሠራር ማስፈን Aስፈላጊ
›SM¡~:: ነው፡፡ ይህንንም ለማስፈን የት/ቤት ሕጐችና ደን
¾SM" SM"U ቦች ዓይነተኛ መሣሪያዎች ናቸው፡፡ ተማሪዎች
¾Y’UÓv` SÑKÝ−‹ U ÁMJ’ ትምህርት ቤታቸው የሚያወጣቸውን ሕጐችና
UÓv` UÓv` ደንቦች ማክበር ይጠበቅባቸዋል፡፡
UdK? UdK?
የትምህርት ቤትንና ¾ክፍል ከትምህርት ቤት ሕግና ደንብ በተጨማሪ ተማ
ደንቦችን ማክuር፣ ሪዎች ከመምህራኖቻቸው ጋር ተስማምተው
Aቅመ ደካሞችን መርÇት፣ የሚያወጧቸው የክፍል ሕጐች ይኖራሉ፡፡ Eነዚ
በሕብረተሰቡ ተቀባይነት ህንም ሕጐች ማክበር ያስፈልጋል፡፡ ስለዚህ የት
የሌለው ተግባር መፈìም፣ ምህርት ቤቱንና የክፍሉን ሕጎችና ደንቦች
ከሰዎች ጋር ግጭት Aክብሮ መገኘት ከተማሪዎች የሚጠበቁ የመል
መፍÖር፣ ካም ሥነምግባር መገለጫዎች ናቸው፡፡
ወላጆችንና ታላቅን
Aለማክuር፣ ለ. የትምህርት ቤትና የመማሪያ ክፍሎችን
Aቅመ ደካማዎችን መ“ቅ፣ ንብረቶች ከጉዳት መከላከል፣
ምሥጢር መጠuቅ፣ በትምህርት ቤትና በመማሪያ ክፍሎች ውስጥ
ግልፅና ታማኝ AለመJን፣ የሚገኙ ንብረቶች ከሕዝብ በተሰበሰበ ገንዘብ
Eውነተኛ መJን፣ የተገዙ ናቸው፡፡ ንብረቶቹ ብዙ ሃብት የፈሰሰባ
መዋgት፣ ቸው በመሆናቸው በቀላሉ የሚተኩ Aይደሉም፡፡
ማታKል፣ ስለሆነም ረዘም ላለ ጊዜ Eንዲያገለግሉ ይጠበ
ቃል፡፡ ረዥም ጊዜ ማገልገል የሚችሉት ደግሞ
ተማሪዎች በጥንቃቄ ሲጠቀሙባቸውና ንብረ
2.2.2 uƒUI`ƒ u?ƒ Å[Í ¾T>Öup ¾}T] ቶቹ Eንዳይጐዱ ከጥፋት ሲጠበቁ ነው፡፡ Eያንዳ
Y’UÓv`፣ ንዱ ተማሪ በኃላፊነት ስሜት ይህንን ማድረግ
I በትምህርት ቤት ውስጥ ከተማሪዎች ከቻለ ንብረቶቹ ተጠብቀው መጪው ትውልድ
የሚጠቀምበት ይሆናል፡፡
የሚጠበp ሥነምግባር ምንድን ነው?
ሐ. የትምህርት ቤትንና የመማሪያ ክፍሎችን
የተማሪ ሥነምግባር መገንባት የሚጀመረው በቤ ጽዳትና ውበት መጠበቅ፣
ተሰብ ውስጥ ነው፡፡ ልጆችን በጥሩ ሥነምግባር
Aንጾ ለማሳደግ የወላጆች ድርሻ ከፍተኛ ነው፡፡ ከተማሪዎች ከሚጠበቅ የመልካም ሥነምግባር
ልጆች ከማንኛውም መጥፎ ድርጊት ርቀውና ባህሪያት መካከል Aንዱ የት/ቤታቸውንና የመ
መልካም ሥነምግባር ኖሮAቸው Eንዲያድጉ ማሪያ ክፍሎቻቸውን ጽዳትና ውበት መጠበቅ
የማድረግ ከፍተኛ ኃላፊነትም Aለባቸው፡፡ ትምህ ነው፡፡ ይህ ዓላማ Eንዲሳካ ደግሞ ሁሉም
ርት ቤቶችም ከወላጆች ባልተናነሰ }T]−‹ ተማሪ ክፍሉን ማጽዳት፣ በት/ቤት ተተክለው
በመልካም ሥነምግባር ታንጸው Eንዲያድጉ ያሉ ዛፎችንና Eፅዋትን መንከባከብ፣ ጥፋት
ለሥነምግባር ጉዳይ ትኩረት ሰጥተው መንቀሳ Eንዳይደርስባቸው መከላከልና ደርሶም ሲገኝ
ቀስ ይጠበቅባቸዋል፡፡ በትምህርት ቤቶች ውስጥ ለት/ቤቱ Aስተዳደር ማሳወቅ ይኖርባቸዋል፡፡

የት/ቤቱ ጽዳትና ውበት የተስተካከሉ ከሆኑ ተማ መልኩ መሥራትና ማሰራት Aይፈቀድለትም፡፡

ሪዎች ትምህርታቸውን ለመማር ምቹ ሥፍ
ራዎች ይሆኑላቸዋል፡፡ ይህ ሲሆን ት/ቤቶች Eን ሰዎች ከተሰጣቸው ሥልጣን ውጭ የሚሰሩ
ደመማሪያ ሥፍራ ብቻ ሳይሆን Eንደመዝናኛ ከሆነ ትክክለኛ Aሠራር የሚባል ነገር ይጠ
ቦታዎችም ሆነው ያገለግላሉ፡፡ ፋል፡፡ ሁሉም የመሰለውን ተግባር በመሰለው
መንገድ ያከናውናል፡፡ ለምሳሌ የክፍል Aለቃ
መ. የትምህርት ቤቱን ማህበረሰብ ማክበር፣ የክፍል ሥነ-ሥርAትን ከማስከበር ያለፈና ያል
በት/ቤት ውስጥ የሚካሄደው የመማር ማስተ ተፈቀደ ተግባር ካከናወነ በክፍል ውስጥ ሰላም
ማር ሂደት ውጤታማነት የሁሉም የት/ቤቱ ይጠፋል፣ ተማሪዎችም ተረጋግተው መማር
ማሕበረሰብ ጥረት ጋር የተያያዘ ነው፡፡ ለመ Aይችሉም፡፡
ማር ማስተማሩ ሂደት ውጤታማነት Aስተ
ዋጽO የሚያደርጉትን Aካላት ሁሉ ማክበር
ከተማሪዎች የሚጠበቅ የመልካም ሥነምግባር መልመጃ 10
መገለጫ ነው፡፡ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ።
መልመጃ 9  1. ¾YM×” ÑÅw TÉ[Ó KU” ÁeðMÒM;
2. ¾YM×” ÑÅw vÃ•` U” U” ‹Óa‹
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ። K=Ÿc~ Ã‹LK<;
1. ¾¡õM Ö[â?³−‹“ SkSÝ−‹ uØ”no
Ñ<ÉKƒ U¡”Áƒ u=cvu\ uT>kØK¨< 2.3.2 uQ´w }S^à‹ LÃ ¾YM×” ÑÅw
¾S×M ›eðLÑ>’ƒ፣
 ¯Sƒ ¨Å²=I ¡õM ¾T>SÖ< }T]−‹
”Èƒ ST` Ã‹LK<; }¨Á¿uƒ“ Sõ
I የሕዝብ ተመራጮች Eነማን ናቸው?
ƒH@ ¾UƒLD†¨<” Hdx‹ ÖlS<::
2. uƒ/u?ƒ ¨<eØ Ÿ}T]−‹ ¾T>Öul Y’
UÓva‹ U”É” “†¨<;
3. }T]−‹ SM"U Y’UÓv` ”Ç=•^ ¾›„ S<L~ ƒ°u=ƒ፤
†¨< KU” ÃðKÒM; Aቶ ሙላቱ በሕዝብ የተመረጡ የAንድ ቀበሌ
4. uSM"U Y’UÓv` ¾}Ñ’v ƒ¨<MÉ uT ሊቀመንበር ናቸው፡፡ Eሳቸውም ሃላፊነት ከተሰ
õ^ƒ [ÑÉ ¾u?}cw É`h U” K=J” ጣቸው ጊዜ ጀምሮ ድሮ የነበራቸው ተወዳጅ
Ã‹LM:: ፀባያቸው Eየተለወጠ መጥቷል፡፡ በሕግ ከተሰ
ጣቸው eM×” ¨<ßU SY^ƒ ËU[ªM::
2.3 ¾YM×” ÑÅw፤ u›ÉKA “ u²SÉ ”ÅT>c\ ÃTK<::
2.3.1 ¾YM×” ÑÅw U”É’¨<; KUdK? ¾}KÁ¿ c−‹” kuK?¨< ŸT>Á
 ukuK?Á‹G< ¨ÃU u¨[Ç‹G< }S^ß Ÿ^¾¨< u?ƒ ÁKum U¡”Áƒ“ ukuK?¨<
ሆኖ uQÓ Ÿ}ðkÅKƒ YM×” ¨<Ü ማሕበራዊ ፍርድ ቤት በሕግ ሳያስወስኑ በማን
c`…M }wKA ¾}Ÿcc c¨< S•\” cU Aለብኝነት Aስወጥተው ለቅርብ ዘመዶቻቸው
‹G< ¨<nL‹G<; መስጠታቸው ያደባባይ ምሥጢር ነው፡፡
 u”Å²=I ዓÃ’ƒ }Óv` ¾}d}ð c¨< Ÿ²=IU K?L ŸYM×” ገደባቸው በማለፍ ለመ
U” ÙÍ K=¨cÉuƒ ÃÑvM ƒLL‹G<; ኖሪያ ቤት በሊዝ ጨረታ ለመሸጥ የተዘ
ጋጀውን መሬት የተለያዩ ጥቅሞችን በመቀበል
የሥልጣን ገደብ Aንድን ሥራ ለማከናወን በሕግ
ሸጠዋል። ሕገወጥ ግንባታም Eንዲከናወን ፈቅደ
የተሰጠ ሥልጣን ነው፡፡ በማንኛ¨<ም ደረጃ
ዋል፡፡ በዚህም የተነሳ የመረጣቸው ሕዝብ
የሚገኝ የህዝብ ተመራጭ ወይም የመንግሥት
ቅሬታ Aድሮበታል፡፡ ጉዳዩን ይፋ Aውጥተው
ባለሥልጣን ለሚሠራው ሥራና ለተሰጠው ኃላ
ሊወቅሷቸውና Eርምጃ ሊወስዱባቸው Aልቻ
ፊነት ሁሉ በልዩ ልዩ ሕጐችና ደንቦች የተወሰነ
ሉም፡፡
የሥራ መፈፀሚያና ማስፈፀሚያ ሥልጣን ተሰ
ጥቶታል፡፡ ይህን ሕጋዊ ሥልጣኑን በተገቢው Aንድ ቀን ቀበሌው ለሌላ ጉዳይ ባስጠራው
ጊዜና ቦታ በAግባቡ ተጠቅሞ መሥራት ይጠበ የሕዝብ ስብሰባ ላይ የAቶ ሙላቱን ምስጢር
ቅበታል፡፡ ይህ የሥልጣን ገደቡ ነው፡፡ ከተሰ የሚያውቅ ሰው Aቶ ሙላቱ Eያደረሱ ያሉትን
ጠው የሥልጣን ገደብ ውጭ በማንኛውም በደል በዝርዝር ጠቅሶ ግለሰቡ ከሥልጣናቸው

Eንዲወርዱና ለAደረሱትም ጥፋት በሕግ Eንዲ

ከሰሱ ጥያቄ ያቀርባል፡፡ ነገሩ በሁሉም ልብ ¾›Å^ nM ›U"˜፣
ውስጥ የነበረ በመሆኑ የተሰበሰበው ሕዝብ የቀረ ምሥጢሬን ጉዳይህ ብዬ ባጫወትኩህ፣
በው ጥያቄ ትክክለኛ መሆኑን በማጨብጨብ ለምን ያለቦታው Eንደ ወፍ ዘራኸው;
ገለጸ፡፡ Aቶ ሙላቱ ግን የቀረበባቸውን የጥፋተ በመሃላ ኪዳን ቃሌ ቃልህ ብለህ፣
ኝነት ክስ የማይቀበሉ Eና ሥልጣናቸውንም ምነዋ ከዳኸኝ Aደራህን ሰብረህ።
Eንደማይለቁ ገለጹ፡፡ የሰው Aይን Aስፈራኝ ጀርባዬ ጐበጠ፣
ባንተ ኪዳን ማፍረስ ውስጤ ተናወጠ።
መልመጃ 11 Eኔስ ላንተ ይብላኝ ጉዳቴ ያገግማል፣
ዓመታት ቢፈጅም ቁስሌ ይፈወሳል።
ከላይ በቀረበው ምንባብ መሰረት የሚከተሉትን (ዳግላስ ጴጥሮስ - 1977 ዓ.ም.)
ጥያቄዎች መልሱ።
1. ›„ S<L~ ŸQÓ ¨<ß ¾ðìS<ƒ }Óv` መልመጃ 13
 U”É’¨<;
2. c¨<¾¨< ØÁo c=Ák`w Qú< KU” ከላይ የቀረበውን ግጥም መሠረት በማድረግ
ÁÚuÚu ÃSeL‹%EM;
3. ›„ S<L~ YM×’@” ›KpU uTK†¨< 1. ÓØS< eK UYÖ=` ›Övup U” Áe}
uYM×” KÃ K=q¿ Ã‹LK<; KU”;
4. u›"vu=Á‹G< Ÿ²=I Ò` }SddÃ ¾J’  U^M;
2. UeÖ=\ ¾vŸ’uƒ c¨< Ñ<Çƒ uÓØS<
G<’@ SŸc~” cU‹G< ¨<nL‹G<; ¨<eØ ”Èƒ }ÑM×DM;
¨<Ö?~e U” J’; 3. UeÖ=\ ¾TÃÖupKƒ c¨< U” Ñ<Çƒ
ÃÑØSªM;
የሕዝብ ተመራጮች የሚባሉት በAንድ Aካባቢ የጓደኛ ምሥጢር ማለት በሁለት ወይም ከሁ
የሚኖር ሕብረተሰብ ወይም ሕዝብ ሕጋዊ ለት በላይ በሆኑ ጓደኛሞች መካከል በቃል
መብቶቹን Eንዲያስከብሩለትና Eሱን ወክለው ኪዳን ተጠብቆ የሚያዝ ጉዳይ ማለት ነው፡፡
ሕጋዊ ተግባራትን ንዲያከናውኑለት ከመካከሉ ምሥጢሩ ለሌላ ሰው ወይም Aካል ቢነገር
የሚመርጣቸው ተወካዮች ናቸው። በሕዝብ ተገቢ ምግባር Aይደለም፡፡ ምናልባትም ችግር
ተመራጮች ላይ የሥልጣን ገደብ ማÉረግ ወይም Aደጋ ሊያስከትል ይችላል፡፡ የጓደኛ
የሚያስፈልገው፤ ምሥጢር በትዳር ጓደኛሞች፣ በክፍል ወይም
በት/ቤት ጓደኛሞች፣ በሥራ ጓደኛሞች፣ በAካ
መልመጃ 12 ባቢ ጓደኛሞች ወዘተ መካከል ሊፈፀም ይችላል፡፡
Aንዳንድ ሰዎች በባህሪያቸው ምሥጢር ተብሎ
በሚከተለው ጥያቄ ላይ ተወያዩ። የተነገራቸውን የመጠበቅ ችሎታ ሲኖራቸው
1. uQ´w }S^à‹ LÃ ¾YM×” ÑÅw Aንዳንዶች ደግሞ ምሥጢርን Aሣልፎ ለሌላ
 S•\ ¾T>ÁeðMÓv†¨<” U¡”Á„‹ uS
²`²` }¨Á¿v†¨<::
ሰው የመስጠት ባህሪÁƒ Aላቸው፡፡ ምሥጢርን
መጠበቅ የማይችሉ ሰዎች የጓደኛን፣ የቤተሰብን
Eንዲሁም የሕብረተሰቡን ፍቅር Aያገኙም፤ የተ
2.4 UeÖ=` ናቁና የተጠሉ ይሆናሉ፡፡ ምሥጢርን ለመጠበቅ
2.4.1 ¾ÕÅ— UYÖ=`፣ ቃል በተገባቡ ጓደኛሞች መካከል በተለያየ ምክን
ያት ግንኙነታቸው ቢቋረጥም Eንኳ ምሥጢሩ
 የጓደኛ ምሥጢር ማለት ምን ማለት ነው; Eንደተጠበቀ ሊቆይ ይገባል፡፡ ምክንያቱም ምሥ
 ከጓደኞቻችሁ ጋር ምሥጢር ብላችሁ ተነ ጢሩ ቢባክን በAንደኛው፣ በሁለቱም ወይም
ጋግራችሁ ታውቃላችሁ; በሌሎች ሰዎች ላይ ችግር ወይም Aደጋ
 በጓደኛሞች መካከል ምን ምን ጉዳዮችን ሊያስከትል ይችላል፡፡
ነው ምስጢር ብሎ መያዝ የሚቻለው;

መልመጃ 14 መምህር Aስጨናቂ ሉባባን ለመርዳትና ወደ

ውጤት ለማምጣት ብዙ ጥረት ቢያደርጉም
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መMሱ። ¾KS¨< Aበረታች ውጤት ሊመጣ Aልቻ
1. ¾ÕÅ— UYÖ=` U”É” ’¨<; ለም፡፡ በዚህ ሁኔታ የፈተና ጊዜ ይደርሣል፡፡
 2. uÕÅ—V‹ S"ŸM K=•` ¾T>‹M UYÖ=`
UdK? eÖ<::
ሉባባ ጥሩ ውጤት ማምጣት Eንደማትችል
በማወቅና ይህ ውጤት ካልመጣ ደግሞ ሊገኝ
3. uÕÅ—V‹ S"ŸM K=Á´ ¾T>Ñv¨< UYÖ=` የሚችለው ጥቅም ሊቋረጥ Eንደሚችል በመገን
u=v¡” U” ‹Ó` K=Ÿcƒ Ã‹LM;
ዘብ መምህር Aስጨናቂ የፈተና ጥያቄዎችን
2.5 S<e“፤ በምሥጢር በማውጣት ልጅቷ በመልመጃ መልክ
Eንድትሠራ ያደርጋሉ፡፡ ሉባባም ዝግጅቷን Aጠ
2.5.1. ¾S<e“ U”’ƒ፣
ናቃ ለፈተና ትቀርባለች። በመጨረሻም ውጤቷ
ከክፍሉ ተማሪዎች ሁሉ ከፍተኛ ሆነ፡፡ ጉዳዩን
ተማሪዎችና መምህራን ለትምህርት ቤቱ Aስተዳ
ደር ያመለክታሉ፡፡ ጥቆማ የደረሰው Aካል
ጥቆማውን መሠረት Aድርጎ ሲያጣራ መምህር
Aስጨናቂ በጉዳዩ Eንዳሉበት ታወቀ፡፡ Aሁን
የመምህር Aስጨናቂ ጉዳይ ለትምህርት ቤቱ
የዲሲኘሊን ኮሚቴ ቀርቦ Eየታየ ይገኛል፡፡
መልመጃ 15
ከላይ በቀረበው ምንባብ መሠረት የሚከተሉትን
ጥያቄዎች መልሱ።
1. SUI` ›eÚ“m S<e“ ðêTEM ¨Ãe
Y°M 2.3 S<e“ ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ ”ÇÃŸu` ÁÅ`ÒM::

 ›MðìSU;
2. U” U” ¾S<e“ ¨”ËKA‹” ’¨< SUI`

›eÚ“m ¾ðìS¨<;
 uY°K< ¨<eØ የምትመለከታቸው c−‹ 3. SUI` ›eÚ“m KW^¨< Øóƒ U”
U” ÁÅ[Ñ< ’¨<? ¨<d’@ K=cÖ¨< ÃÑvM;
 የተወሰኑ ሰዎች ሕብረተሰቡን የሚጐዳ
ሙስና የAንድን ሀገርና መንግሥት መልካም
ተግባር ቢፈፅሙ ምን ታደርጋላችሁ?
Aስተዳደር የሚያቃውስ፣ ለዴሞክራሲ Eና Iኮ
ÃI‹ “ƒ ¨<Ö?ƒ፤ ኖሚ Eድገት የሚደረገውን ጉዞ የሚያደናቅፍ፣
የሰባተኛ ክፍል ተማሪ የሆነችው ሉባባ የሀብ በሰዎች መካከል Aብሮ የመኖርንና ለኣካባቢና
ታም ልጅ ናት፡፡ በትምህርቷ ግን በጣም ደካማ ለሀገር ልማት ተባብሮ የመስራትን ውድ Eሴ
ከሚባሉት ተማሪዎች Aንዷ ናት፡፡ መምህር Aስ ቶች የሚሸረሽር መጥፎ ድርጊት ነው፡፡ ሙስና
ጨናቂ የሉባባ የሂሣብ መምህርና የክፍሉም Aለመታመን፣ በተሰጠ Aደራ ላይ Eምነትን ማጉ
ተጠሪ ናቸው፡፡ መምህር Aስጨናቂ የሉባባን የቤ ደል፣ በገንዘብ መገዛትና በሞራል መዝቀጥ፣
ተሰብ ሁኔታ ጠንቅቀው ያውቃሉ፡፡ ስለዚህም በጉቦ በመማለጃና Aድሎ፣ ሀቅኝነትንና ታማኝነ
ቤተሰቦቹን በማስጠራት ልጅቷ በትምህርቷ ልዩ ትን ማጉደል ነው፡፡
ድጋፍ የሚያስፈልጋት መሆኑን ይነግሯቸዋል፡፡
ቤተሰቦቿም መምህር Aስጨናቂን በትርፍ ጊዜው መልመጃ 16
ሉባባን Eንዲያስጠኑላቸው ለድካማቸውም ጥሩ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ።
ገንዘብ Eንደሚከፍሉ ተነጋግረው የማስጠናቱን 1. S<e“ U”É” ’¨<; SÑKÝ−‡e U”
ሥራ ይጀምራሉ፡፡ በማስጠናት ሥራ የሚያገኙት
ገንዘብ በመደበኛ የማስተማር ሥራ ከሚያገኙት
ገንዘብ የሚበልጥ በመሆኑ ኑሮAቸውን ደጉሞላ
 É” “†¨<;
2. S<e“ U” Ñ<Çƒ ÁeŸƒLM;
ቸዋል፡፡

2.5.2 Lò’†¨<” u²’Ñ< ¾Q´w }S^à‹U

 መደለያን፣ ጉቦን፣ የማይገባ ስጦታን
J’ ¾S”Óeƒ vKeM×“ƒ K=ðìS< ¾T>
መቀበልና Aላስፈላጊ በሆነ መንገድ
‹K< ¾S<e“ }Óv^ƒ፣
ሰውን መጥቀም ወይም መጉዳት፣
I ኃላፊነታቸውን በዘነጉ ባለሥልጣናት ሊፈፀሙ  የመንግሥትን ወይም የሕዝብን መገል
የሚችሉ የሙስና ተግባራት ምንድ”ናቸው? ገያ ለግል ጥቅም ማዋል፣
 የመንግሥት ሥልጣንን መከታ በማድ
I በሕዝብ የተሰጠን ሥልጣን በምን ዓይነት ረግ በዘመድ Aዝማድና በመሣሰሉት ድር
መንገድ ነው መጠቀም ያለብን? ጊቶችን መፈፀም፣
 በማስገደድ መጠቀምና የግልን ጥቅም
ሥልጣን በሕዝብ ምርጫ፣ በፖለቲካ ሹመት ማመ‰ቸት፣
ወይም በትምህርት ደረጃና የሥራ ልምድ ሊገኝ  ምሥጢር ማvከን፣
ይችላል፡፡ ሕዝቡ መርጦ ሥልጣን ላይ የሚያስ  ስርቆትን፣ ማጭበርበርና ምዝበራን Tራ
ቀምጣቸው ሰዎች የሕዝብ ተመራጮች ሲባሉ መድ፣
በፖለቲካ ሹመት፣ በትምህርት ደረጃና የሥራ  በዝምድናና በጓደኝነት መYራት፣
ልምድ ምክንያት ሥልጣን የሚያገኙ ደግሞ
የመንግሥት ባለሥልጣናት ይባላሉ፡፡
መልመጃ 17
ማንኛውም ባለሥልጣን የሚጠበቅበትን ኃላፊ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
ነት Eና ግዴታ ከመወጣት ባሻገር በህግና 1. ¾ሕ´w }S^à‹“ የS”Óሥƒ vKe
በመመሪያው በተደነገገው መሠረት ሥራውን
ማከናወን ይጠበቅበታል፡፡ ከቀበሌ Eስከ ተወካ
ዮች ምክር ቤት ድረስ በሕዝብ ተመርጠው
 M×“ƒ M¿’ƒ U”É’¨<;
2. uሕ´w }S^à‹“ uS”ÓYƒ vKe
M×“ƒ K=ðìS< ŸT>‹K< ¾S<e“ }Óv^ƒ
የተወከሉ ግለሰቦች ኃላፊነታቸውን ካልተወጡ፣ ሕግ SÑKÝ−‹ ›^~” uSØke Tw^]Á
በሚፈቅደው መሠረት ካልሠሩ Aድራጐታቸው eÖ<፡፡
Eንደ ጥፋት ተደርጐ ይወሰዳል፡፡ በሕዝብ ተመ
ራጮች ወይም በመንግሥት ተሿሚዎች ከሚፈ
ፀሙ የሙስና ተግባራት መካከል የሚከተሉት
uምሳሌነት K=ጠቀሱ ይችላሉ፡፡

¾U°^ñ TጠnKÁ
QÑ S”Óeƒ ¾›”É GÑ` ¾uLÃ QÓ c=J”፣ uª’—’ƒ ¾GÑ]~” ª“ ª“ ¾þK+"፣ ¾›=¢•T>
TQu^© Ñ<ÇÄ‹” ¾Á² c’É ’¨<:: ¾¡MM QÑS”Óeƒ ÅÓV ¡MKA‹ ^d†¨<” u^d†¨<
”Ç=Áe}ÇÅ\ ¾T>Áe‹LD†¨< ¾¡MKA‹ ¾uLÃ QÔ‹ “†¨<::
QÓ” T¡u` TKƒ ²?Ô‹ G<K< uQÔ‹ SÑ³ƒ“ SS^ƒ” ¾T>ÁSK¡ƒ c=J”፣ QÓ” TeŸu` ÅÓV
QÔ‹ uK?KA‹ c−‹ c=×c< QÒ© uJ’ S”ÑÉ SŸLŸM” ÁdÁM::
KT”—¨Ñ˜
¾Q´w }S^ßU KT>W^¨< Y^ “ K}cÖ¨< Lò’ƒ G<K< uM¿ M¿ QÑA‹“ Å”x‹ ¾}¨c’
¾ƒ¡¡K— ¾Y^ SðìT>Á“ TeðìT>Á YM×” ¨c” ¨<eØ ”Ç=W\ KTÉ[Ó ’¨<::
Y’ UÓv` É`Ñ>„‹” Ø\ ¨ÃU SØö SJ“†¨<” ¾U”S[Uùƒ SKŸ=Á ’¨<:: Ø\¨<” ŸSØö
¨<’}—¨<” ŸGc}—¨<፣ }Ñu= ¾J’¨<” }Ñu= "MJ’¨< KÃ}” KSðìU ¾¨<È ÓÈ ¾U”Ñvuƒ
’¨<:: uƒUI`ƒ u?ƒ Å[ÍU }T]−‹ K=Öws†¨< ¾T>Ñu< u`" Y’UÓva‹ ›K<::
¾ÕÅ— UYÖ=` TKƒ uG<Kƒ ¨ÃU ŸG<Kƒ uLÃ uJ’< ÕÅ—V‹ S"ŸM unM Ÿ=Ç” }Öwq ¾TÁ´
Ñ<ÇÃ ’¨<:: UYÖ=\ u=v¡” u›”Å—¨< ¨ÃU uG<K~U ÕÅ—V‹ LÃ ¾T>ÁeŸƒK¨< ‹Ó` ¨ÃU
›ÅÒ K=•` eKT>‹M UYÖ=\ }Öwq Sq¾ƒ Ã•ùM::
S<e“ ¾›”É” GÑ` S”ÓYƒ SM"U ›e}ÇÅ` ¾T>Án¨<e፣ KÇ=V¡^c= Ó”v“ K›=¢•T> °ÉÑƒ
¾T>Å[Ó” Ñ<μ” ¾T>ÁÅ“põ፣ ›wa ¾S•`”“ }vwa ¾Se^ƒ” ¨<É c?„‹ ¾T>g[i` ’¨<::
HLò’†¨<” ¾²’Ñ< ¾Q´w }S^à‹U J’< ¾S”Óeƒ vKeM×“ƒ K=ðêTE†¨< ¾T>‹K< ¾S<e“ }Óv
^ƒ ›K<:: ’²=I ›dó] }Óv^ƒ ”ÇÃðìS< T”—¨•` Qw[}cw ¨ÃU Q´w QÒ© Sw„‡” ”Ç=ÁeŸw`Kƒ“
”ÉÁÑKÓK¨< ¾T>S`Ö¨< }¨"Ã::
¾YM×” ÑÅw፣ QÑS”ÓYƒ“ K?KA‹ QÑA‹”፣ Å”x‹”“ SS]Á−‹” SW[ƒ uTÉ[Ó ¾}cÖ
¾YM×” ¨c”::
S<e“፣ ŸS”Óeƒ ¨ÃU ŸQ´w ¾}cÖ” YM×” Hk˜’ƒ“ T˜’ƒ uÑAÅK¨< S”ÑÉ ŸY’UÓv`
¨<ß uSY^ƒ ¾Q´w” Hwƒ Kê ¨ÃU KK?L¨< c¨< ØpU c=vM ¾T>ðìU Øóƒ::


I ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’< #Gcƒ$ በማለት
SMc<::
1. ¾¡MM QÑ S”ÓYƒ ê” uê ¾Te}ÇÅ`” G<’@ ÁS‰‰K<::
2. ›”É ²?Ò QÓ” ¾T¡u` ”Í= QÓ” ¾TeŸu` ÓÈ ¾KuƒU::
3. uI´w }S^à‹ LÃ ¾eM×” ÑÅw SÅ[Ó ¾KuƒU::
4. uG<Kƒ ÕÅ—V‹ S"ŸM ¾}Á² UYÖ=` u=v¡” ‹Ó` K=ÁeŸƒM Ã‹LM::
 KT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K— ¾J’¨<” SMe U[Ö<::

1. ŸT>Ÿ}K<ƒ ëØ ¾SM"U Y’UÓv` UdK? ÁMJ’¨< ¾~ ’¨<;
G. ¾ƒUI`ƒ u?ƒ“ ¾¡õM” Å”w T¡u`፣
K. ¾¡õKA‹” êÇƒ SÖup፣
N. ¾K?KA‹ }T]−‹” ”w[ƒ ›KS¨<cÉ፣
S. SMe ›M}cÖU::
2. ŸT>Ÿ}K<ƒ ëØ uQ´w }S^à‹ LÃ ¾T>Å[Ó ¾YM×” ÑÅw” u}SKŸ} ¨<’ƒ ¾J’¨<
¾~ ’¨<;
G. Ÿ}cÖ¨< ¾YM×” ÑÅw ¨<ß SY^ƒ፣
K. Ÿ}cÖ¨< YM×” ÑÅw u‹ ›Ÿ“¨<• SÑ–ƒ፣
N. YM×’<” u}Ñu=¨< S”ÑÉ SÖkU፣
S. G<KðìS< ¾S<e“ }Óv^ƒ S"ŸM ÁMJ’¨<
¾~ ’¨<;
G. SÅKÁ“ Ñ<x SkuM፣
K. ¾S”ÓYƒ ”w[ƒ KÓM ›ÑMÓKAƒ TªM፣
N. T>eÖ=`” SÖup፣
S.uÚÉ“ SY^ƒ::
4. uG<Kƒ ¨ÃU ŸG<Kƒ uLÃ uJ’< ¨ÇÐ‹ S"ŸM unM Ÿ=Ç” }Öwq ¾T>Á´ Ñ<ÇÃ U”
uSvM Ã¨nM;
G. ¾u?}cw UYÖ=`' N. ¾GÑ` Uc=Ö=`'
K. ¾ÕÅ— UYÖ=`' S. ¾ÓM UYÖ=`'
III ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. ሕw[}cu< ¾T>kuK¨< T”—¨ËU[¨< Ÿ ’¨<::
3. QÓ” KTeŸu` SËS]Á T¡u` ÁeðMÒM::
 የሚከተሉትን ጥያቄዎች ባጭሩ መልሱ፡፡

1. ¾¡MM QÑS”ÓYƒ ŸT>ÁeðMÑ<v†¨< U¡”Á„‹ ¨<eØ G<K~” ÓKè::
2. Ÿ}T]−‹ ŸT>Öul Y’UÓva‹ S"ŸM Ze~” ²`´\::

U°^õ Zeƒ
Ÿ<M’ƒ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/} ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ Ÿ<M’ƒ
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ c=vM፣ ›”Ç†¨< ከAንዳቸው dÃuLKÖ< Sw
„‰†¨< uŸ<M Å[Í SŸu` TKƒ ’¨<::
 ¾›=ƒÄåÁ wN?a‹”፣ wN?[cx‹”“ Q´x ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ Q´x‹ Ÿ<M }Ö
‹” Ÿ<M’ƒ“ Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Sw„‹” nT>’ƒ Swƒ ¾T>ÁSK¡}¨< ¾ሕ´x‹
ƒÑ’²vKI/ ƒÑ’²u=ÁKi:: ›”Æ ¾K?L¨<” cw›©“ ÈV¡^c=Á© Sw„
 c?„‹ uMTƒ“ uGÑ` Ó”v K=•ሯ†¨< ‰†¨<” uT¡u`፣ uGÑ^†¨< Gwƒ Ÿ<M
¾T>Ñu< }dƒö−‹” ¨<nKI/ ¨<mÁKi:: ¾SÖkU“ ¾MTƒ ÉM ¾TÓ–ƒ Swƒ”
 ¾›"M Ñ<Ç}™‹ uƒUI`ƒ u?ƒ Å[Í K=• ’¨<:: Ÿ²=IU u}ÚT] በማንኛውም þK+
ሯ†¨< ¾T>Ñu< Sw„‹” ƒ[ÇKI/ƒ "©፣ ›=¢•T>Á©“ Tሕu^© ”penc? ¨<eØ
[Í=ÁKi:: ንቁ }dò“ }ÖnT> SJ”” ÁSK
¡M::
3.1 ¾Ÿ<M’ƒ Sw„‹፤ ›G<” uGÑ^‹” ¾}Ñ’v vK¨< ¾ÈV¡^c=
 u›"vu=Á‹G< ¾}}Ñu\ ÁK< ¾Ÿ<M’ƒ ሥ`¯ƒ ¨<eØ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´
Sw„‹” UXK? uTp[w ›eረÆ:: x‹ Ÿ<M uSJ“†¨< ከሚያገኙት የልማት
ውጤቶች ተጠቃሚ የመሆን መብታቸው በሕግ
የÈሞክራሲ ሥርዓት መሠረታዊ መርህ ከሆ የተረጋገጠ ነው፡፡ ስለዚህ የሀገራቸውን ሀብት
ኑት ’Ña‹ መካከል Eኩልነት Aንዱ ነው፡፡ በAግባቡ ለመጠቀምና ለመንከባከብ በጋራ
ትክክለኛና የተሟላ Èሞክራሲያዊ ሥርዓት ሊሠሩ ይገባል፡፡
የሚመዘነው መብቶች በEኩል ሲከበሩ ነው፡፡
መልመጃ 2
Ÿ<M’ƒ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ ”Ç=
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
GŸu\uƒ ’¨<::
u1987 ¯.U ¾ìÅk¨< ¾›=ƒÄåÁ ôÈ^L©  M’ƒ“ የŸ<M }ÖnT>’ƒ Sw„‹” ¾T>Á
[ÒÓÖ< }Óv^ƒ” ጥቀሱ::
ÈV¡^c=Á© ሪøwK=¡ QÑS”ÓYƒ ¾Ÿ< 2. W”Ö[ÿ” uÅw}^‹G< uSÑMuØ ŸT>
M’ƒ Sw„‹ን በዝርዝር Aስቀምጧል፡፡ Ÿ}K<ƒ ¾MTƒ ýaÓ^V‹ S"ŸM u›"v
u=Á‹G< ¾}²[Ñ<ƒ” uSK¾ƒ ¾}W^ ÁM}
መልመጃ 1 W^ uT>K<ƒ ›UÊ‹ Y` u›"vu=Á‹G<
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ ¾}²[Ñ<ƒ”“ ÁM}²[Ñ<ƒ” uSK¾ƒ ¾}W^
1. u›"vu=Á‹G< u›G<’< ¨pƒ ¾Ÿ<M’ƒ ÁM}W^ uT>K<ƒ ›UÊ‹ Y` ¾#$
 Sw„‹ U” ÁIM ¾}Ÿu\ “†¨<;
2. ŸU¨<s†¨< ¾Ÿ<M’ƒ Sw„‹ ¨<eØ
UM¡ƒ uTÉ[Ó ›d¿::
Ze~” Økc<:: ¾MTƒ ›¨<a‹ ¾}c^ ÁM}c^

3. ¾ሕÑS”ÓY~” ›”kî 25፣ 40 “ S”ÑÉ
41ን uT”uw u¨<e×†¨< ¾}"}~ ¾Ÿ<
M’ƒ Sw„‹” uSK¾ƒ }¨Á¿uƒ:: ¾Ö?“ Ÿ?L
¾Sw^ƒ ›ÑMÓKAƒ
3.1.1 ¾wN?a‹፣ ¾wN?[cx‹“ ¾Q´x‹ Ÿ<M’ƒ“
Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Sw„‹፣ ¾¨<H ›ÑMÓKAƒ
የዜጐችን የEኩልነት ተጠ
 u›"vu=Á‹G< ƒUI`ƒ u?ƒ
ቃሚነትን የሚያሳዩ }Óv^ƒን ጥቀሱ፡፡

U°^õ feƒ Ÿ<M’ƒ
3.1.2 u›”É ›"vu= ¾T>•\ Q´x‹ ¾u?’>h”Ñ<M Ñ<S<´ Q´x‹ wN?^© ¡MM፤
¾T>ÖkS<v†¨< }sTƒ፣ ¾u?”h”Ñ<M Ñ<U´ Q´x‹ wN?^© ¡MM
u›=ƒÄåÁ ôÈ^L© ÈV¡^c=Á© ]øwK=¡
QÑS”ÓYƒ SW[ƒ u1987 ¯.U Ÿ}s
sS<ƒ ¡MKA‹ S"ŸM ›”Æ ’¨<:: u¡MK<
¨<eØ u`"፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ ÃÑ—K<::
Eነዚህም Ñ<S<´፣ u`፣ g=“h፣ T*ና ¢V
ሲሆኑ Eነሱም uSðnkÉ uSW[~ƒ ›”É
’ƒ“ S}dcw ¾•\ ÃÑ—K<::
ሥ°M 3.2 ከu?”h”Ñ<M Ñ<S<´ Q´x‹ S"ŸM
kÅU ባሉት ዘመናት u?”h”Ñ<M Ñ<ሙ´ u›=

ƒÄåÁ ¨<eØ በ¾ƒ ›p×Ý ”ÅT>Ñ˜ Eን
ኳን w²<−‹ ›Á¨<lU ’u`:: ¾¡MK< Q´x‹
]"†¨<፣ vIL†¨<“ s”s†¨< }[e„
•bM:: u›"vu=Á†¨< ¾T>Ñ–< M¿ M¿ Gw„
‹“ Ñu=−‹ Kሕú< dÃJ” KØmƒ Ñ¸
SÅx‹ ጥቅም w‰ ”Ç=¨<K< ሲደረግ
ኖሯል:: u²=IU U¡”Áƒ የሕ´x‡ ¾MTƒ“
ሥ°M 3.1 Q´x‹ ¾T>ÖkS<v†¨< ¾MTƒ }sTƒ ¾Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Sw„‹ }’ፍገ¨< qÃ…
 u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< Q´x‹ ¾T>Ök M:: ³_ Ó” ¾¡MK< wN?[cx‹ና ሕዝብች
S<v†¨<” ¾MTƒ }sTƒ ²`´\ :: ^d†¨<” u^d†¨< uTe}ÇÅ` LÃ ÃÑ—
 ’²=I }sTƒ vÃ•\ K=Ÿc~ ይችላሉ K<:: uGÑ]~ ¾Ò^ GwƒU ŸK?KA‹ wN?a‹፣
የምትሏቸውን ‹Óa‹ ጥቀሱ:: wN?[cx‹“ Q´x‹ Ò` uŸ<M’ƒ }ÖnT>
kÅU vK<ƒ Y`¯„‹ wN?a‹፣ ብN?[c ”Ç=J’< U‡ G<’@ ተፈጥሮላቸዋል:: ¾GÑ]
x‹“ Q´x‹ ŸGÑ^†¨< Gw„‹“ ተsTƒ ~ ›pU uðkÅ SÖ”U ›w³™‡ ¾¡MK<
uŸ<M’ƒ ¾SÖkU ÉM ›M’u^†¨<U:: Ÿ}V‹“ S”Åa‹ ¾MTƒ }ÖnT>−‹
³_ ሀÑ]~ uUƒÑ’v¨< ¾ÈV¡^c= ሥ`¯ƒ በመሆናቸው ተሰፋ ሰጪ ለውጦች Eየታዩ
¨<eØ Ó” w²< K¨<Ù‹ ተደርገዋል :: ነው:: Ÿ}²[Ñ<ƒ ¾MTƒ ›¨<a‹ S"ŸMU

¾Sw^ƒ፣ ¾eM¡፣ ¾”ì TÉ[Ó KGÑ` ÉÑƒ“ wM
TƒU ሕ´x‡ u¾›"vu=Á†¨< uŸ<M’ƒ îÓ“ Ÿõ}— ÖkT@ ›K¨<:: ÃI ”Ç=
¾}ÖkS<v†¨< ÃÑ—ሉ:: ›ÑMÓKA~”U J”U Qw[}cu<“ S”Óeƒ uÒ^ K=c\
ÃÑv†ªM::
k×Ã KTÉ[Ó ሕú<“ Se}ÇÉ\ uÒ^
Ÿõ}— Ø[ƒ TÉ[Ó ÃÖupv†ªM::
መልመጃ 4
¾Ÿ<M’ƒ Swƒ u¡MK< u}Óv` uS[ÒÑÖ<
ሕ´x‡ KMTƒ“ KÉÑƒ ¾uKÖ }’de} የሚከተሉትን ጥያቄዎቸ መልሱ፡፡
ªM:: u›G<’< Ñ>²?U ÉI’ƒ” KTg’õ 1. ¾Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Swƒ e”M U”
uƒÒƒ uS[v[w LÃ ÃÑ—K<::
 TK‹” ’¨<;
2. ¾²?Ô‹ Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Swƒ uK?Kuƒ
Y`¯ƒ ¨<eØ U” U” ‹Óa‹ K=Ÿc~
መልመጃ 3 Ã‹LK<;
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ 3.2 ¾Ÿ<M’ƒ SÑKÝ−‹፤
1. ¾u?”h”Ñ<M Ñ<ሙ´ ሕ´x‹ uÒ^ ¾T>
ÖkS<v†¨<ን }sTƒ ŸU”vu< ¨<eØ  u›"vu=Á‹G< ¾Ÿ<M’ƒ SÑKÝ−‹ ŸJ
’<ƒ Ñ<ÇÄ‹ S"ŸM ሦስቱን ዘርዝሩ::
 ²`´\ ::
2. Tሕu[cu< Eነዚህን ተቋማት uŸ<
M’ƒ Eንዴት K=ÖkUv†¨< Ã‹LM ;
 ¾ሕ´x‹ Ÿ<M’ƒ SŸu` ¾T>ÁeÑ–¨<”
ÖkT@ ²`´\::
3. u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< ¾MTƒ }sTƒ” wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ Swƒ” uS
uS²`²` ¾ሕw[}cu<” Ÿ<M ተÖn ÖkU“ Lò’ƒ” uS¨×ƒ [ÑÉ Ÿ<M
T>’ƒ ”Èƒ ”ÅT>Á[ÒÓÖ< ›w^\::
4. ¾›"vu= Se}ÇÅ` MTƒን uTóÖ” “†¨<:: uGÑ^‹” ¾T>Ñ–< wN?a‹፣ wN?
[ÑÉ ¾T>•[¨<” ሚና ÓKè:: [cx‹“ Q´x‹ uHÃT•ƒ፣ us”s“ uSdc
K<ƒ ¾}KÁ¿ SJ“†¨< Ã¨nM:: ÃG<”
3.1.3 ¾Ÿ<Mƒ“ Ÿ<M }ÖnT>’ƒ Sw„‹” ”Í= ÃI M¿’ƒ ucw¯©“ ÈV¡^c=Á©
T¡u` ¾T>ÁeÑ–¨< ÖkT@፣ Sw„‹ SŸu` LÃ }î°• ›Ã•[¨<U::
 uUƒ•\uƒ ›"vu= uሕ´w“ uS”Ó T”—¨’ƒ Swƒ e”M u›”É GÑ` ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ ¾Ÿ<M’ƒ
¨<eØ ŸT>Ÿ“¨’< T“†¨ÁS T•„‹“ K?KA‹ vIL© SÑKÝ−‹ uŸ<
K¡ƒ ’¨<:: wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ M’ƒ SŸu^†¨< }Öni ’¨<::
uGÑ` MTƒ ¨<eØ Ÿ<M GLò’ƒ ”Ç
L†¨< G<K< ŸT”—¨’ƒ Swƒ uK?Kuƒ Y`¯ƒ ¨<eØ  የሚከተለውን ¾ሕÑS”ÓYƒ É”ÒÑ@ uT>
Ÿ<M’ƒ K=cõ” ›Ã‹MU:: Ñv uT”uw ¾}[Ç‹G<ƒ” ሐdw ÓKì<::
Ÿ<M’ƒ "Mcð’ ÅÓV Q´x‹ Sw„‰
”T”—¨<U ¾›=ƒÄåÁ wN?`፣ wN?[cwና
†¨<” KTeŸu` c=K< ¨Å Óßƒ ¨<eØ
Q´w us”s¨< ¾S“Ñ`፣ ¾Síõ፣ s”s¨<”
K=Ñu< Ã‹LK<:: ÃIU ¾ሕÓ ›KSŸu`“
¾TdÅÓ “ vIK<” ¾SÓKî፣ ¾TÇu`“
¾ሠLU S×ƒ ያeከትላል:: ÃI ŸJ’
¾Teóóƒ ”Ç=G<U ]Ÿ<” ¾S”ŸvŸw
ÅÓV ÉÑƒ“ MTƒ” በማፋጠን ŸÉI’ƒ“

Swƒ ›K¨<:: ›=ôÈ] QÑS”ÓYƒ መልመጃ 5

›”kî 39/2
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩባቸው፡፡
G. ¾s”s Ÿ<M’ƒ፣ 1. us”s ¾SÖkU Swƒ U” U” Ñ<Ç
 የቋንቋ Eኩልነት ማለት ምን ማለት ነው;
G<K<U ¾›=ƒÄåÁ Q´x‹ Ÿ<M “†¨<:: s”
 Ä‹” ÁÖnMLM;
2. ÁKc?„‹ ”l }dƒö ¾}TEL MTƒ TU
s−‰†¨< uŸ<M’ƒ ”Ç=ŸuሩL†¨< ÃðM ×ƒ ¾TÃ‰K¨< KU” ÃSeL‹%EM;
ÒK<:: ÃIU Swƒ uሕÑS”ÓY~ ›”kî 3.2.2 ¾c?„‹ Ÿ<M }dƒö KMTƒ“ KGÑ`
39 LÃ ተካቶ ይገኛል:: ÉÑƒ፣
wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ u^d†¨<  c?„‹ Ÿ¨”Ê‹ Ÿ<M ”Ç=d}ñ SÅ[Ñ<
s”s ¾SÖkU Swƒ ›L†¨<:: ÃIU c=vM KGÑ` MTƒ“ ÉÑƒ ¾T>ÁeÑ–¨<”
s”s†¨<” KƒUI`ƒ“ Ke’-îG<õ ¾SÖ ØpU ግለፁ::
kU፣ us”s†¨< ¾S“Ñ`“ ¾SÇ–ƒ፣ ”Ç= “c?„‹“ ~]Ú”
G<U s”s†¨<” ¾TuMìÓ Sw„‹” Á"ƒ K[ÏU ²S“ƒ UÓw“ SÖØ” Ku?}fx‰
M:: Ÿ²=IU K?L ሕ´x‹ Ÿ^d†¨< s”s †¨< ›×õÙ ¾T²ÒË~ Y^ uc?„‹ ƒŸh
u}ÚT] K?KA‹ s”s−‹” ¾ST`“ ¾T LÃ ¾¨Åk J• qÃ…M:: u}ÚT]ም K}
¨p Sw†¨< }ŸwaL†ªM:: eK²=I s”s KÁ¿ Ñ<ÇÄ‹ Ÿ\pU Ÿp`wU u”ÓÉ’ƒ
−‹” G<K< uŸ<M’ƒ T¡u`“ TeŸu` KT>SÖ< ¾Tሕu[cu< ›vLƒ }SddÃ ›Ñ
KሠLU፣ KÉÑƒ“ KÒ^ SÓvvƒ ÏÓ MÓKAƒ ¾SeÖ~” MUÉ ›Çw[ªM:: ke
ÖnT> ’¨<:: ukeU ¾¨<ß GÑ^ƒ ”ÓÊ‹” u}KÁ¿
›"vu=−‹ ÁKU”U ¡õÁ ›wM„፣ ›ÖØ„“
ለ. ¾ï Ÿ<M’ƒ፣ T[òÁ cØ„ ¾Sg–~ }Óv` ¾c?„‹ É`h
 ¾ï Ÿ<M’ƒ SŸu` ”ÇKuƒ U J• qÃ…M::
“L‹G<; ²ÓÃ„U Ÿ¨<ß ¾T>SÖ<ƒU J’< ¾›Ñ`
c−‹ u}ðØa›†¨< c?ƒ ¨ÃU ¨”É uS ¨<eØ ~]e„‹ Ñ”²w ŸõK¨< ¾T>ÑKÑ
J“†¨< ¾ï M¿’ƒ u=•^†¨<U Sw„‰ K<v†¨< J‚KA‹ SÅu— Y^ c=ËU\ L
†¨< Ó” uŸ<M Å[Í K=Ÿu\L†¨< ÃÑvM:: ò’~ Ÿc?„‹ Ý”n ›M¨[ÅU:: ÃI ሲጠ
c?ƒ u}ðØa ïª w‰ ¾U×¨< Swƒ ቃለል uGÑ^‹” K~]Ú Sì’e፣ S¨KÉ፣
K=•` ›ÃÑvU:: ¨”É ”Ç=G< ¨”É J• TÅÓ“ SÇu` የሴቶች ሚና ከፍተኛ ነው
uSðÖ\ U¡”Áƒ Ÿc?ƒ Á’c ¨ÃU ¾uKÖ TKƒ Ã‰LM::
Swƒ K=•[¨< ›ÃÑvU:: uUÓw“ SÖØ ›²ÑÍËƒ }Óv` Ÿp`w
¾ï Ÿ<M’ƒ TKƒ ¾¨”Ê‹“ የc?„‹ ዓSƒ ¨Ç=I ¨”Ê‹ SX}õ ¾ËS\ u=J
Ÿ<M’ƒ TKƒ ’¨<:: u²=IU SW[ƒ ¨” ”U Ÿq¾¨< MTÇ© ›W^` ËUa c?„‹
Ê‹“ c?„‹ uï†¨< U¡”Áƒ dÃuLKÖ< pÉT>Á¨<” Ã²¨< ÃÑ—K<:: Ÿ²=Iም u}Ú
Ÿ<M “†¨<:: c?„‹ ¾ሕw[}cu< ÓTi T] c?„‹ ¾Ï Øuw ¨<Ö?„‹ uJ’<ƒ uð
›"M uSJ“†¨< ’c<” ÁLd}ð T”—¨ ”ÉƒJ” Á
’¨<:: Å[Òƒ ’¨<:: uSJ’<U c?„‹ K~]Ú É
Ñƒ Ÿõ}— ›e}ªî* TÉ[Ò†¨<፣ ²`ñU
Ÿ]¡ ¾¨[e’¨<” c?„‹” uu‹’ƒ ¾T Kc?„‹ cò ¾Y^ °ÉM SõÖ\፣ uGÑ^
¾ƒ ›SK"Ÿƒ K=k¾` ÃÑvªM:: c?„‹ u› ‹” w‰ ÁM}¨c’ ዓKU›kó© Np ’¨<::
e}dcv†¨<፣ u›°Ua wn†¨<፣ uðÖ^
‹KA†¨<“ u›S^` cß’†¨< Ÿ¨”Ê‹ ‚Ñ@ ×Ã~ ¾~]Ú ¾Ë`v ›Ø”ƒ ¾J’
›Á”c<U:: ¨<” ¾J‚M Y^ uሀÑ^‹” uSËS`
Ó”v` kÅS<” x ÃÃ³K<:: Ÿ²=Á ¨Ç=IU

¾~]Ú ›=”Æeƒ] ŸGÑ^‹” ¾›=¢•T> ²` መልመጃ 7

ö‹ ›”Æ J“EM:: K²=IU c?„‹ u~]Ú ከላይ የቀረበውን ሠንጠረዥ መሠረት በማድረግ
Se¡ uSkÖÙ J’ u›=”ye}`’ƒ uSW የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
T^ƒ K›=”Ç=eƒ]¨<“ KGÑ^‹” ÉÑƒ 1. ¾c?ƒ }T]−‹ lØ` uø`c”ƒ Ÿõ}—
Ÿõ}— T>“ uSÝ¨ƒ LÃ ÃÑ—K<::
U”ß:- ~]Ú ›Ç=e 5— ¯Sƒ lØ` 6 uŸòM ¾}
 ¾J’uƒ ¾›=ƒÄåÁ ¡MM ¾~ ’¨<; ´p}
—¨<e; M¿’~ U” ÁIM ’¨<;
¨cÅ:: 2. ÃI”” M¿’ƒ KTØuw U” SÅ[Ó
መልመጃ 6 ›Kuƒ ƒLL‹G<;
3. uUƒ•\uƒ ¡MM ¾c?ƒ }T]−‹ ተdƒö
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ U” ÃSeLM; ¾uKÖ KTdÅÓ Ÿ“”}
1. uU”vu< SW[ƒ c?„‹ KGÑ^‹” ¾~]Ú U” ÃÖunM;
 ÉÑƒ ÁÅ[Ñ<ƒ” ›e}ªî* ²`´\::
2. u›"vu=Á‹G< c?„‹ ¾}cT\v†¨< ¾MTƒ ŸLÃ u}cÖ¨< S[Í SW[ƒ ¾c?ƒ }T]
−‹ lØ` u›”Å— Å[Í ÁÅÑ SU×~”
Se¢‹” KÕÅ™‰‹G< ”Ñb†¨<::
3. ¾c?„‹” Ÿ<M’ƒ T¡u` KGÑ` Ó”vታ ÁdÁM:: ’Ñ` Ó” ÃI um ’¨< TKƒ ›ÃÅ
ÁK¨<” ÖkT@ uÅw}^‹G< LÃ íñ:: KU:: uSJ’<U uk×Ã ¾c?„‹” }dƒö
Ÿ²=ÁU ›w[ª‹G< Ÿ}kSÖ< }T]−‹ uƒUI`ƒU J’ uK?KA‹ ²`ö‹ KTdÅÓ
Ò` }¨Á¿uƒ:: ^d†¨< c?„‹፣ ሕw[}cu<“ S”ÓYƒ L
ò’ƒ ›Kv†¨<:: c?„‹ የŸ<M’ƒ Sw
Ÿp`w ዓSƒ ወዲህ uGÑ^‹” ¾}S²Ñu †¨< Ÿ}Ÿu[L†¨<“ °ÉK< Ÿ}c×†¨< Ÿ¨”
vK¨< MTƒ“ °ÉÑƒ c?„‹ Ÿõ}— ›e} Ê‹ ÁL’c wnƒ ”ÇL†¨< በተለያዩ የሙያ
ªî* uTu`Ÿƒ LÃ ÃÑ—K<:: ’Ñ` Ó” uHÑ መስኮች በመሠማራት Aስመስክረዋል፡፡ K²=IU
^‹” ÈV¡^c=Á© ሥ`¯ƒ SÑ”vƒ ŸËS Ñ<MI Te[Í¨< Ÿp`w ¯Sƒ ¨Ç=I uGÑ^
[uƒ Ñ>²? ›”e„ um vÃvMU w²< K¨< ‹”U J’ uK?KA‹ GÑ^ƒ የሴቶች ተሳትፎ
Ù‹ }S´ÓuªM:: KUdK? uƒUI`ƒ Se¡ በሁሉም መስክ Eየጐለበተ መምጣቱ ነው:: KU
¾c?ƒ }T]−‹ }dƒö ÁÅÑ SØ…M:: dK? uGÑ^‹” c?„‹ u›S^` Å[Í uT>’>e
Ÿ1998-1999 ¯.U É[e ØpM ¾}T]−‹ ƒ`’ƒ፣ u›ðÑ<v›?’ƒ፣ u›UvdÅ`’ƒ፣ ¾
¾ƒUI`ƒ }dƒö ¾T>Ÿ}K¨<” ÃSeLM:: c\ ÃÑ—K<:: uK?KA‹U ²`ö‹ u›=”ye}`
¾}T]−‹ w³ƒŸ1-8— ¾c?ƒ }T] ’ƒ፣ ueþ`ƒ፣ uƒUI`ƒ“ uSdcK<ƒ
¡õM −‹ lØ`
¡MM ¨”É c?ƒ
Ÿõ}— T>“ uSÝ¨ƒ LÃ ÃÑ—K<:: eK²=I
uS„— /%/ uሀÑ^‹” Kc?„‹ Swƒ SŸu`“ K}dƒö
ƒÓ^Ã 456,336 446,343 100.0 ›†¨< SÖ“Ÿ` G<KÁ 2,939,750 2,336,970 84.3 TT˜ MTƒ“ ÉÑƒ SJ’< ›ÁÖ^
fTK? 157,429 94,962 23.8 ØÙ::
u?”h”Ñ<M 91,477 66,508 105.5
Ñ<S<´ 3.3 ¾›"M Ñ<Ç}™‹ K=•b†¨< ¾T>Ñu< Sw„‹፤
Åu<w 1,676,866 1,326,424 85.0
w.w.I
ÒUu?L 37,117 21,773 100.6
N[] 19,502 15,329 100.3
›Ç=e 230,764 280,751 159.8
›uv
É_Çª 26,112 20,060 62.8
ÉU` 7,548,409 6,404,233 84.8 ሥ°M 3.3 ¾›"M Ñ<Ç}™‹ ÉÒõ "Ñ–< ¾}KÁ¿ Y^−‹”
TŸ“¨” Ã‹LK<::
U”ß:- ôÈ_i” U¡` u?ƒ ¯S© SîN?ƒ ƒUI  ŸY°KA‡ ¾}Ñ’²v‹G<ƒ” KÕÅ™‰‹G<
`ƒ T>’>c‚`” Öpf "k[uው ÓKè::
“HK=T“ ›?`¢” ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ T”—¨‹M ›ÅÒ c=J” u}ðØa›©
†¨< ËUa ¾›"M Ñ<Ç}™‹ ናቸው:: Ÿ²=IU ¨ÃU በc¨< ሠî ‹Óa‹ U¡”Áƒ ሊከሰት
¾}’d Ÿx x ¾T>”kdkc<ƒ u}iŸ`"] የሚችል ’¨<:: ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ ›”É” }
¨”u` ’¨<:: u²=I ዓSƒ HK=T ¾7— ¡õM Óv` ¨ÃU ”penc? ”Å S<K< Ö?“T
ተT] eƒJ” ›?`¢ ÅÓV ¾8— ¡õM ተT] c¨< J• TŸ“¨” ›KS‰M ’¨<:: ¾›"M
’¨<:: ÃG<”“ የሚማሩት ƒUI`ƒ u?ƒ vK Ñ<Ç}˜’ƒ” ŸT>ÁeŸƒK< }ðØa›© ‹Óa‹
›^ƒ öp I”é uTሠ^ƒ ¾kÉV−‡” S"ŸM Eንደ ፖሊዮ፣ የሥጋ ደዌ በሽታዎችና
ST]ያ ¡õKA‹ kÃb†ªM:: ¾UÓw Ø[ƒ ÃÖkdK<:: c¨< ሠî ŸT>
vK<ƒ ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ U¡”Á„‹ S"ŸM
u›Ç=c< I”é ምድር vK< ¡õ ¾Ö?“ ›ÑMÓKAƒ ›“d SJ”፣ ¾”îI“ Ñ<É
KA‹ ¨<eØ Ÿ1— eŸ 4— Kƒ፣ Aደጋ፣ Óß„‹“ Ù`’„‹ ÃÖkdK<::
¡õM ÁK< }T]−‹ ተደልድ
ለዋል:: ¾5— “ ¾6— ¡õM } uGÑ^‹” ¨<eØ uw²< g=I ¾T>qÖ\ ¾›"M
T]−‹ ÅÓV uk×Ä‡ ¾›” Ñ<Ç}™‹ ÃÑ—K<:: ’²=IU ¨Ñ•‹ u}KÁ¿
Å—“ G<K}— öq‹ LÃ vK< ¾S”ÓYƒ“ ¾ÓM }sTƒ ¨<eØ c=ÑKK<“
¾ST]Á ¡õKA‹ ተመድበ SÉKA c=Åèv†¨< ÃÁM:: Ÿp`w Ñ>²?
ዋል:: ¾7— “ ¾8— ¡õM } ¨Ç=I G<’@−‹ ¾}hhK< የመጡ u=J”U
T]−‹ ÅÓV ufe}— “ Ñ“ w²< Sሥ^ƒና የሁሉንም ወገን ጥረት
በ›^}— öq‹ LÃ vK< ¡õ የሚጠይቅ ’¨<::
KA‹ ¨<eØ ”Ç=T\ }Å[Ñ:: ¾›"M Ñ<Ç}™‹ uT”—¨²?
HK=T“ ›?`¢ Ó” uƒUI`ƒ }Ñu= ¾J’< Eንክብካቤ TÓ–ƒ ÃÑv†ªM::
k“ƒ ¾öq‡” Å[Í−‹ u} KUdK? uƒUI`ƒ u?ት }eTT> ¾ST]Á
iŸ`"] ¨”u` S¨<×ƒ“ ¡õM፣ ¾ST]Á ldle፣ õp`፣ ”¡w"u?“
S¨<[É Aልቻሉም:: ƒŸ<[ƒ TÓ–ƒ ›Kv†¨<:: K²=IU }T]
u¾Ñ>²?¨< ¾T>[Ç†¨<ን c¨< −‹፣ SUI^”“ ¾ƒUI`ƒ u?~ ሠ^}™‹
uT×ƒU ÏÓ }†Ñ\:: eK በተቻለ መጠን K=”ŸvDŸvD†¨< ÃÑvM::
J’U ›Sˆ ¾ST]ያ ¡õ ¾›"M Ñ<Ç}™‹ Sw„‰†¨< uQÑS”ÓY~
KA‹ ”Ç=k¾`L†¨< KƒUI ¨p“ ¾}c×†¨< c=J” ’ÅT”—¨Å[Ñ¨< ”penc? ¨<eØU
’¨< uTKƒ U”U TÉ[Ó Ÿõ}— }dò SJ”“ uMTƒ Y^
”ÅTÃ‹M ÑKçL†¨<:: ØÁoÁ†¨<U ULi ¨<Ö?ƒ TeS´Ñw ›Áp†¨<U::
eLLÑ– “ K?L ƒUI`ƒ u?ƒ u›"vu=Á†¨<
vKS•\ HK=T“ ›?`¢ ƒUI`†¨<” KT
s[Ø }ÑÅÆ:: መልመጃ 9
መልመጃ 8 ሕÑS”Óሥƒ ›”kê 41/5 uT
ከዚI በላይ የቀረበውን ምንባብ መሠረት
በማድረግ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ
 1. Ÿ›=ôÇ=]
ንuw S”Óሥƒ ›"M Ñ<Ç}™‹” KS`Çƒ
U” U” }Óv^ƒ K=ÁŸ“¨<M ”ÅT>
ተወያዩ፡፡ Ñv }¨Á¿::
2. uƒUI`ƒ u?ƒ Å[Í K›"M Ñ<Ç}™‹ K=Å
 1. ƒUI`ƒ u?~ KHK=T“ ›?@`¢ ¾c×†¨<
ULi }Ñu= ’¨< ƒLL‹G<; KU”; [Ñ< ¾T>Ñu< ÉÒö‹ ምንድንናቸው;
2. ƒUI`ƒ u?~ U” TÉ[Ó ’u[uƒ; 3.4 ¾HÃT•ƒ Ÿ<M’ƒ SŸu` ›eðL
3. u›"vu=Á‹G< }SddÃ ‹Ó` ¾Å[cv†¨< Ñ>’ƒ፤
¾›"M Ñ<Ç}— }T]−‹ ¨<nL‹G<; ‹Ó
^†¨< }nKAL†ªM; K¨Åò~ Ÿ“”}“  የሃይማኖት Eኩልነት መከበር Aስፈላጊነ
Ÿሕw[}cu< U” ÃÖunM; ቱን ግለጹ፡፡

uGÑ^‹” ¨<eØ ¾T>Ñ–< G<KÑKì<v†¨< Ñ<ÇÄ‹ ¨<eØ T”— ኖት Eኩልነት መከበርና ሁሉም ዜጋ Eምነቱን
¨<U c¨< u}“ÖMU J’ uÒ^ HÃT•ƒ” በነፃ ማራመድ መቻል Aለበት። eKJ’U ¾HÃ
መከተል፣ Te}T`“ Teóóƒ Ã‹LM:: T•„‹ ¾M’ƒ Swƒ መከበር ¾ÈV¡^c=
ÃI c=J” Ó” ›”Æ ¾K?L¨<” ሃይማኖት T” Y`¯ƒ ”ÇÃ“É፣ ¾Q´x‹ ሠLU ”ÇÃ“
sgi“ T““p ›Ã‹MU:: Ÿ²=I ÃMp uõ Ò“ ¾ÉÑƒ }eó ”ÇÃÚMU KTÉ[Ó
p`፣ uSÅÒÑõ“ uSŸvu` LÃ ¾}Sሠ[} ÏÓ ÖnT> ’¨<::
”penc? TÉ[Ó ŸG<K‰K¨< ሃይማኖትን በተመ
u›wa’ƒ }‰‹K¨< ኖረዋል፤ ¾•\ም ÃÑ ለከተ ዜጎች የጋራ Aመለካከት ሲኖራቸው ነው።
—K<:: uSJ’<U የ›wa’ƒ“ ¾S‰‰M vIL የጋራ Aመለካከታቸውም Eንዲዳብር ለሚከተ
‹” }Ö“¡a SkÖM ÃÑvªM። ሉት ጉዳዮች ልዩ ትኩረት መስጠት ተገቢ
uGÑ^‹” uÒ^ uS}vu`“ uõLÔƒ G<K<U ይሆናል።
wN?a‹፣ wሔ[cx‹“ Q´x‹ ›”É’ƒ ðØ G. ለሌሎች ሃይማኖቶች Eውቅና መስጠትና
[¨< ¾•\ ’¨<:: ÃI ›”É’†¨< k×Ã’ƒ Aለመግባባቶች ሲነሱም በውይይትና በሠላ
”Ç=•[¨< ¾ሕ´x‹ c?„‰†¨< uŸ<M’ƒ ማዊ መንገድ ብቻ መፍታት&
SŸu` ›Kv†¨<:: U”U ›ÉKA dÃÅ[Ó K. Aለመግባባቶችን በውይይትና በሠላማዊ መን
s”s†¨<፣ HÃT•†¨<“ K?KA‹ vIL© ገድ መፍታት ካልተቻለ በሕግ መሠረት ብቻ
SÑKÝ−‰†¨< Ÿ<M Ÿ}Ÿu\L†¨< uሕ´ መፍታት&
x‹ S"ŸM ሠLU“ መተሳሰብ ÃeóóM:: N. ሃይማኖት የግል መሆኑን በመረዳት የራ
ስን Eምነት በሌላው ላይ ለማስረፅ በማሰብ
²?Ô‹ ¾ScL†¨<” ሃÃT•ƒ ¾SÁ´ ’í’
ለግጭት Aለመነሳሳት&
†¨< ¾}Öuk "MJ’፣ Sw†¨< የተ
መ. ÓMê’ƒ“ }ÖÁm’ƒ” Teð”&
ሟላ Aይሆንም። ሥርዓቱም AድሎAዊ ነው
ሠ. በጋራ Aብሮ ለመኖር የሃይማኖት ልዩነት
ማለት ነው። ¾²?Ô‹ Swƒ ¾}Ñðð፣ ›ÉKA
Eንቅፋት Eንዳይሆን ሁልጊዜም መቻቻል፣
¾T>ðìUuƒ G<’@ "K፣ u›”É ¨ÃU uK?L
መከባበርና መተባበር&
SMŸ< ሕw[}cu< Sw~ መረገጡ ›Ãk
ረ. ምንግዜም Eራስን ለሕግ የበላይነት ማስገ
Ù:: ¾›”Æ” HÃT•ƒ ከፍ ሌላውን ሃይማ
ዛት ª“ ª“−‡ “†¨<::
ኖት ዝቅ Aድርጎ መመልከት የዴሞክራሲ
ሥርዓት መገለጫ Aይደለም።
መልመጃ 10
1. ¾HÃT•ƒ Ÿ<M’ƒ SŸu` ለAንድ ሀገር
 ¾›"M Ñ<Ç}™‹” S”ŸvŸw ¾G<K<U ²?Ò
ÓÈ ’¨<::  U” U” ØpV‹” ÁeÑ—M;
2. ¾HÃT•ƒ Ÿ<M’ƒ ”Ç=Ÿu` ŸÁ”Ç”Æ
²?Ò U” ÃÖunM;

¾U°^ñ TጠnKÁ
¾wN?a‹ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ ¾Ÿ<M’ƒ Swƒ SŸu\ KGÑ^‹” MTƒ“ ÉÑƒ ¨d˜ ’¨<:: ›G<”
uሀÑ^‹” ¨<eØ ¾}Ñ’v vK¨< ¾ÈV¡^c= ሥ`¯ƒ ¨<eØ Q´x‹ Ÿ<M uSJ“†¨< ŸGÑ^†¨< MTƒ
¾}ÖkS< ÃÑ—K<::
uGÑ^‹” ¾Ÿ<M’ƒ SÑKÝ ŸJ’<ƒ S"ŸM wN?a‹፣ wN?[cx‹“ Q´x‹ us”s†¨< SÑMÑL†¨<'
K?KA‹ vILዊ SÑKÝ−‰†¨<” TuMìÓ S‰L†¨<“ HÃT•†¨< uŸ<M’ƒ SŸu\ }ጠቃሽ ናቸው::
ÃIU uSJ’< u›G<’< Ñ>²? uÒ^ J’¨< ¾GÑ]~” MTƒ KTóÖ” ”Ç=[v[u< ›e‹LD†ªM::
uÈV¡^c= ሥ`¯ƒ ¨<eØ c−‹ c?ƒ ¨ÃU ¨”É uSJ“†¨< ¾ï M¿’ƒ u=•^†¨Ÿcƒ ’¨<:: uGÑ^‹” K›"M
Ñ<Å}™‹ ¾T>Å[Ñ¨< ÉÒõ ÏÓ ›“d J• qÃ…M:: uk×Ã’ƒ Ó” uƒUI`ƒ u?„‹U J’ uK?KA‹
Yõ^−‹ ¾›"M Ñ<Ç}™‹” SÅÑõ KGÑ` MTƒ ÏÓ ÖnT> uSJ’< }Ö“¡a SkÖM ÃÑvªM::

¾U°^ñ lMõ nLƒ
Ÿ<M’ƒ፣ uU”U U¡”Áƒ SÉKA dÃ•` °ÉKA‹”“ ØpV‹” uŸ<M TÓ–ƒ“ Lò’ƒ” uŸ<M
S¨×ƒ።
wN?`' wN?[cw' Q´w፣ “ሰó ÁK ¾Ò^ ÖvÃ ¾T>Á”ìv`p vህM ¨ÃU }SddÃ MUÊ‹
ÁL†¨<' K=Óvu<uƒ ¾T>‹K<uƒ ¾Ò^ s”s ÁL†¨<' ¾Ò^ ¨ÃU ¾}³SÅ QM¨<“ ›K”
wK¨< ¾T>ÁU’<' ¾Y’-Mx“ ›”É’ƒ ÁL†¨<“ u}ÁÁ² SMŸ¯ UÉ` ¾T>•\
ሕዝቦች::” (›=ôÇ=] IÑ S”ÓYƒ ›”kî 39/5።)
~]Ú፣ u}KÁ¿ ›"vu=−‹ KÔw–>−‹“ KS´““ƒ KT>SÖ< ¨Ñ•‹ ¾}KÁ¿ ›ÑMÓKA„‹“
Se}”ÓÊ−‹ ¾T>Å[Ñ<uƒ ¾›=¢•T> ²`õ::
~]eƒ፣ KS´““ƒ ¨ÃU KK?L ሥ^ ¾T>Õ´ Ôw–>።
›=”ye}`፣ ÁK¨<” Gwƒ ¨ÃU Ñ”²w u›”É የልማት ሥራ LÃ ÁªK ÓKcw ¨ÃU É`Ïƒ።


I ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "Jኑ #Gcƒ$ በማለት SMc<::
1. u1987 ¾›=ôÇ=] QÑS”ÓYƒ ለwN?a‹፣ ለwN?[cx‹“ ለQ´x‹ ¾Ÿ<M’ƒ Swቶች }Ñu=¨< x
›MተሰÖ¨<U::
2. u›"vu=Á‹” ¾}Ÿ“¨’< ¾T>Ñ–<ƒ” ¾MTƒ ýaÓ^V‹ TeðìU“ SÖup ÁKuƒ S”ÓYƒ w‰
’¨<::
3. ¾Q´x‹ Ÿ<M’ƒ uሕÑS”ÓY~ SŸu\ uGÑ^‹” MTƒ”“ ÉÑƒ KTU×ƒ ÖnT> ’¨<::
4. Kc?„‹“ K›"M Ñ<Ç}™‹ ƒŸ<[ƒ“ ”¡w"u? SeÖƒ ¾GÑ` ÉÑƒ” ÁÕƒM::
 በ “ለ”ሥር የተዘረዘሩትን በ“ሀ” ሥር Ÿ}²[²\ƒ ጋር Aዛምዱ፡፡

G K
1. ¾Ÿ<M }ÖnT>’ƒ ›KS•`፣ G. ¾¨”É“ ¾c?ƒ Ÿ<M’ƒ።
2. ¾ï Ÿ<M’ƒ፣ K. ›”É c¨< K=Åèuƒ ¾T>Áeu¨< Ów።
3. ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ፣ N. u}ðØa›© ¨ÃU uc¨< cî ‹Ó` ¾T>Ÿcƒ።
4. ^°Ã፣ S. ÉÑƒ ”ÇÃS× ¾T>ÁÅ`Ó።
III ለT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K—¨<” SMe U[Ö<::

1. GÑ^‹” ¨<eØ ¾}}Ñu\ "K< ¾Ÿ<M’ƒ Sw„‹ S"ŸM ›”Æ፤
G. ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ Ÿ<M’ƒ፣
K. ¾ï Ÿ<M’ƒ፣
N. ¾s”s፣ ¾vIM፣ ¾GÃT•ƒ“ ¾K?KA‹ vIL© SÑKÝ−‹ Ÿ<M’ƒ፣
S. G<KŸ}K<ƒ S"ŸM eK c?„‹ ƒ¡¡M ¾J’¨< ¾~ ’¨<;
G. c?„‹ Ÿ¨”Ê‹ Ÿ<M ”Ç=d}ñ TÉ[Ó U”U ØpU ¾K¨<U፣
K. ÁK c?„‹ }dƒö MTƒ“ °ÉÑƒ K=S× ›Ã‹MU፣
N. uTÅÓ LÃ vK< ¡MKA‹ ¾c?ƒ }T]−‹ lØ` Ÿ¨”Ê‹ ÃuM×M፣
S. vKñƒ ሥ`¯„ች Kc?„‹ ¾T>cÖ¨< ÓUƒ Ÿõ}— ’u`::
3. ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ” K=ÁeŸƒM ¾T>‹K¨<;
G. ui፣
K. ¾UÓw °Ø[ƒ፣
N. Óß„‹“ Ù`’„‹፣
S. G<KðÖ` ‹Ó` ¾KU::

5. uGÑ^‹” ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ Ÿ<M’ƒ SŸu\ U” ØpU ÁeÑ—M;

G. s”s†¨<፣ vIL†¨<“ HÃT•†¨<” SÖkU“ TuMìÓ Áe‹L†ªM፣
K. ŸÉI’ƒ“ Ÿ%ELk`’ƒ KSLkp“ uÒ^ KSሥ^ƒ U‡ G<’@ ÃðØ^M፣
N. õƒN© ¾GÑ` Gwƒ ¡õõM ”Ç=•` uTÉ[Ó cLU” ÁÖ“¡^M፣
S. G<KŸ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. s”s፣ vIM“ HÃT•ƒ ¾K?K¨< -----------------¾KU::
2. u›=ƒÄåÁ u%ELk` MTÊ‹ u›w³—¨< ¾T>Ölƒ-----------------“†¨<::
3. T”—¨’ƒ Sw„‹” T¡u` ¾T>ÁeÑ–¨<”
ØpU ግለፁ::
2. uƒUI`ƒ u?ƒ ¨<eØ Kc?„‹“ K›"M Ñ<Ç}™‹ K=Å[ÓL†¨< ¾T>Ñu< ”¡w"u?−‹” ግለፁ።

U°^õ ›^ƒ
õƒH©’ƒ
u²S’< Åu<w ›õ]"© Øl` ሕ´x‹ uØmƒ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/} ’à‹ ›Ñ³´ Ÿõ}— በደል ÃÅèv†¨< ’u`::
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ Ÿ}ðìS< SÉKA−‹ S"ŸM የሚከተሉት በም
 u}KÁ¿ x−‹ ¾T>ðìS< ›ÉLD© ›W^ ሳሌነት የሚጠቀሱ ናቸው፡፡
a‹” ƒ[Í=ÁKi/ƒ[ÇKI::
 u›"vu=Áችሁ ¾T>Ñ–< Tሕu^© ተsT
ƒ” ›eðLÑ>’ት ƒÑ’²u=ÁKi/ƒÑ’²vKI::
 ¾Tሕu^© }sTƒ ›ሠâ‹ Ÿ›ÉKA
¾ìÆ“ õƒN© K=J’< ”ÅT>Ñu< ƒ[Í=
ÁKi /ƒ[ÇKI::
4.1 ›Éሏ© ›ሠâ‹፤

4.1.1 u›"vu=Á‹G< ¾T>¿ ¾M¿ M¿ ›ÉKA›©
›Wâ‹ }Óv^ƒ፣
 ›ÉሎA© ›ሠ^` TKƒ U” TKƒ
’¨<;
Ÿ‹ ¾}²[²\ƒ }Óv^ƒ ›ÉKAA© መሆና
ቸውን ¨ÃU ›KSJ“†¨<” Kይታችሁ U¡”
Á‹G<” ÓKጹ::
1. SUI\ Ôu´ KT>LD†¨< }T]−‹
¾ð}“ ¨<Ö?ƒ Te}"ŸÁ ›Å[Ñ<:: Y°M 4.1 ’>Mc” T”ÈL
2. GŸ=S< uT>ሠሩuƒ Jeúል Mጃቸው
pÉT>Á I¡U“ ”Ç=ÁÑ˜ ›Å[ጉ:: ተወላጅ የAፍሪካ ሕዝቦች KU S_†¨<” }k
3. ¾kuK? S¨mÁ K=ëÆ }^ ŸT>Öw ምተዋል፡፡ ¾`h& ¾S•]Á “ ¾”ÓÉ x
lƒ K›³¨<”„‹ pÉT>Á ተcÖ:: −‹ ”Ç=•^†¨< ፈፅሞ Aይፈቀድም ነበር::
4. በ}SddÃ Øóƒ uሕÓ lØØ` ሥ` uS”Óሥƒ ›e}ÇÅ` ¨<eØ Sd}õ ለጥቁ
ŸªK<ƒ S"ŸM Ç—¨< Ô[u?ታቸውን u’í ሮች በሕግ የተከለከለ ነበር:: Øl` ሕ´x‹
›c“uቱ:: ’à‹” KTÑMÑM ¾}ðÖሩ “†¨< ተብሎም
5. ›wÆ ŸÕÅ™‡ Ò` ”Ç=Ý¨ƒ c=ðቀድ ይታመን ነበር:: eK²=I }¨LÏ ¾›õ]" ሕ´
Kƒ S]T u?ƒ ”ÉìÇ ²²‹:: x‹ ¾T>ðKÑ<ƒ Ku?ƒ Aገልጋይነትና KÑ<Muƒ
ሠ^}˜’ƒ w‰ ’በር:: ’à‹ በ}ªu< Ÿ}V‹
“’@Mc” T”ÈL” /¡õM ›”É/ c=•\ ጥቁር Aፍሪካዊያን Ó” uƒ”ንi eõ^
−‹ ”Ç=•\ ÃÅ[Ó ’u`::
uዓKT‹” Ÿõ}— ¡w` “ ´“ "Ñ–< Ømƒ
c−‹ S"ŸM ’@Mc” T”ÈL uቀዳሚነት ይጠ Eነዚህንና ሌሎች Aስከፊ በደሎችን ¾}n¨S<
ለŸõ}— e` “ ”ÓMƒ ተዳርገዋል። Aድ
ራሉ:: T”ÈL u›”É Övw ¡õM ውስጥ 27 ሎAዊ ሥርዓቱን በAደባባይ የተቃወሙ Ié“ƒ
ዓSƒን ue` ›dMðªM:: T”ÈL K[ÏU dÃk\ ¾}ÚðÚñuƒ ¨pƒU ’u`:: በሌላ
ዓSƒ Ke` ¾}Ç[Ñ<ƒ ወንጀል ፈጽመው በኩል ግን ይህን Aድሏዊ Aሠራር የሚቃወ
Aይደለም፡፡ ይልቁንም uGÑ^†¨< ¾’u[¨<” ሙትን የሚያንገላቱ፣ የሚያስሩ፣ የሚደበድቡ፣
›ÉLD© ›c^ር uÓMî uSn¨T†¨< ’u`:: የሚገሉ ወዘተ... ይሸለሙ Eና ይሾሙ ነበር፡፡

U°^õ ›^ƒ õƒH©’ƒ
T”ÈL ለረጅም Aመታት ለEስር የተዳረጉት መልመጃ 2

ይህን ዓይነቱን ሥርዓት ለዓለም ሕብረተሰብ
በማጋለጣቸውና የሕዝብ ተቃውሞን በማስተ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
ባበራቸው ነው። Ÿ27 ¯Sት u%EL ማንዴላ
ከEሥር ተፈተው ¾SËS]Á¨< Øl` ¾Å 1. ›ÉLD© ›Wâ‹” KSŸLŸM U” ¯Ã’ƒ
u<w ›õ]" መሪ J’¨< }S[Ö<:: በሥልጣ
ናቸው ዘመን U” ¯Ã’ƒ ÙÍ−‹” Ã¨
 ÙÍ−‹ S¨cÉ ›Kv†¨< wL‹G< ev
L‹G<;
eÆ ÃJ”; 2. u›"vu=Á‹G< ›ÉKA›© “†¨< ¾UƒLD†¨<”
É`Ñ>„‹ ²`´\::
መልመጃ 1 3. ›ÉKA›© ›Wâ‹ uT” ÃðìTK<; KÁ
በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች ”Ç”Æ feƒ፣ feƒ UdK?−‹ን ²`´\::
መልሱ። G. uÓKcw፣
1. ŸጹG<ፉ ¨<eØ uÅu<w ›õ]" ¾}ðìS< K. uS”Ócƒ }sTƒ:
›ÉLD© ›câ‹” ²`´\:: N. በK?ሎች ›"Lƒ፣
 2. ¾’@Mc” T”ÈL }Óv` ƒ¡¡M ’u`
¨Ã; ”Èƒ; 4.2 Tሕu^© }sTƒ፤
3. ŸT”ÈL }Óv` U” ትT^L‹G<; 4.2.1 u›"vu=Á‹G< ¾T>Ñ–< TIu^© ›ÑMÓKAƒ
4. T”ÈL ¾GÑ` S] c=J’< ›ÉLD© ›W^ cÜ }sTƒ ¾T>Ád¿ƒ ›W^` wnƒ“
a‹” KTe¨ÑÉ U” ¯Ã’ƒ ÙÍ õƒN©’ƒ፣
S¨<cÉ ÃÑv†ªM ƒLL‹G<;
 u›"vu=Á‹G< u×U Ø\ ƒUI`ƒ u?ƒ
Aድሏዊ Aሠራር ¾õƒሕ }n^’> ŸJ’<ƒ ’¨< ¾T>vK¨< ¾ትኛው ’¨<; Ø\ Áሰኙ
Aሠራሮች ›”Æ ’¨<:: ›Éሏ© ›ሠâ‹ uT ትን U¡”Á„‹ ²`´\::
”—¨Ñ–< ሌሎች Tሕu
Ã‹LK<:: ›ÉLD© ›câ‹ u}KÁ¿ ›"vu=
−‹ TKƒU uƒUI`ƒ u?ƒ፣ uÝ¨ x ^© }sTƒ S"ŸM SM"U ›ÑMÓKAƒ
−‹፣ ukuK?፣ uõƒሕ“ Tሕu^© }sTƒ Ãc×M ¾T>vK¨<” uSK¾ƒ SM"U
¨²}... ÃðìTM:: u}KÁ¿ ›"vu=−‹ ¾T> Áሰኙትን ሥራዎች ²`´\::
ðìS< ›Éሏ© ›ሠâ‹ U¡”Áታቸው Eን ማሕበራዊ ተቋማት ያለምንም ልዩነት ለሁሉም
ደዚሁ የተለያየ ሊሆን ይችላል::
ዜጎች Eኩል Aገልግሎት የመስጠት ኃላፊነት
Aድሏዊ Aሠራሮች ሰዎችን Eኩል ባለማየት Aለባቸው፡፡ ተቋማቱ ተገቢ Aገልግሎት ለመስ
Eና በሰዎች መካከል ልዩነት የሚፈጥሩ ተግባ ጠት ሁለት ጉዳዮችን ሊያሟሉ ይገባል፡፡ Aንደ
ራትን በመፈጸም ይገለፃል፡፡ ይህም የሚሆነው ኛው ፍትሐዊነት ሲሆን ሁለተኛው ጉዳይ ብቃ
ሰዎች ኃላፊነታቸውን ሲወጡ ዝምድናን፣ ጋብ
ቻን፣ ጓደኝነትን ወዘተ መሠረት Aድርጎ ተገቢ ትን የተላበሰ Aሠራር መኖር ነው፡፡ የማህበራዊ
ያልሆኑ ድርጊቶችን ሲያከናውኑ ነው፡፡ ሰዎች ተቋማት Aገልግሎት ፍትሐዊነት የተላበሰ መሆን
Aንዳንዴም በዘር፣ በቋንቋ፣ በሃይማኖት፣ በፆታ Aለበት ሲባል ከቦታ ቦታ ልዩነት ሳይደረግ ¾}
Eና በፖለቲካ Aመለካከት ላይ ተመስርተው S×Ö’ e`ßƒ መኖር ነው፡፡ በሌላ በኩል
Aድሎ ይፈፅማሉ፡፡ ሥM×”” SŸ uTÉ[Ó ማሕበራዊ ተቋማት ፍትሐዊነት የሚገለጸው
¾T>ðìS< }Ñu= ÁMJ’< É`Ñ>„‹ ሁሉ Aድ ዜጎች ያለምንም ልዩነት ማግኘት የሚገባቸውን
ሏዊ ተግባራት “†¨<:: Aገልግሎቶች ከተቋማቱ ማግኘት ሲችሉ ነው፡፡
›Éሏ© ›câ‹ ልማዳዊ በሆነ ኋላቀር Aመ ¾Tሕu^© }sTƒ” wnƒ የT>Ñለፀው }s
ለካከትም የተነሳ ሲፈፀሙ ይስተዋላል፡፡ ለዚህ ማቱ ›eðLÑ> በJ’< የሰው ኃይልና Sd]ያ−‹
ጥሩ ምሳሌ የሚሆነው uc?ƒ ሕጻ“ƒ LÃ የተደራጁ ሲሆኑ፣ የ}ቋማቱ ሠ^}™‹ የS<Á
¾T>ðìሙ ድርጊቶች ናቸው:: uGÑ^‹” ሕw wnƒ ሲላበሱ፣ ¾ሥ^ ሰዓትን Eና የተቋማቱን
[}cቡ c?ƒ ሕጻ“ƒ Ÿ¨”Ê‹ Ÿ<M ¾ƒU ኃብትና ንብረት በAግባቡ ለሥራው ማዋልዋና
I`ƒ ÉM ›Ãc×†¨<U:: uu?ƒ ¨<eØ የብቃት መመዘኛ ነጥቦች ናቸው፡፡
የሥራ Ý“U Ÿ¨”Ê‹ Ãልp uc?ƒ MÐ‹
ƒŸh LÃ Ã¨ÉnM:: eK²=I c?ƒ MÐ‹
Ÿ¨”Ê‹ Ÿ<M ¾}ðØa ‹KA†¨<” ¾T>Á
Çw\uƒ“ ^d†¨<” ¾T>ÁhiK<uƒ መንገድ
¾}’ðÑ< “†¨<::

 ¾u<É” Y^ 1  ¾u<É” ሥ^ 2
ŸÕÅ™‰‹G< Ò` uSJ” u›"vu=Á‹G< ¾T> GÑ^‹” ÉG ŸT>Ácšƒ Ñ<ÇÄ‹ S"ŸM ›”Æ
Ñ–<ƒ” Tሕu^© }sTƒ” ›ÑMÓKAƒ ›c የTሕu^© }sTƒ uum SÖ” uG<KŸ}K¨< Seð`ƒ በSÇce ›KSTEL†¨< ’¨<:: eK²=I የTሕu^© }sT
ከታች የተዘረዘሩትን ጥያቄዎች ሥሩ፡፡ ƒ” Y`ßƒ uTe}"ŸK< ሂደት U” ¯Ã’ƒ
1. የትኛው ተቋም የተሻለ ነው; ›e}ªî* KTu`Ÿƒ evL‹G<;
ሀ. የሥራ ሰዓት Aከባበር
ለ. በቂ ባለሙያዎች መኖር
ሐ. የሥራ ሰዓትን ለሥራ ማዋል 4.3 ¾Swƒ S×e“ ¾õƒሕ SÕÅM
መ. የበቂ መሣሪያዎች መኖር S”e›?−‹፤
2. በAጠቃላይ ውጤት የትኛው ተቋም በፍትሐ c−‹ KU” የK?KA‹ መብት የመጣስ É`Ñ>
ዊነትም ሆነ በብቃት ከሌሎች የተሻለ ነው;
„‹” ÃðîTK<; መብት የመጣስ ›ሠ^`
3. የምትኖሩበት Aካባቢ ከሌሎች Aጎራባች Aካባ KSðፀS< U¡”Áƒ “†¨< ¾UƒLD†¨<” ’Ø
ቢዎች Aኳያ ሲነፃፀር የማሕበራዊ ተቋማት
ፍትሐዊነትና ብቃት ምን ደረጃ ላይ Eንዳለ ቦ‹ ²`´\::
ግለፁ፡፡
¾›eðLÑ> ¾ሥ^ c¯ƒ”
¾e^ um vKS<Á M¿’ƒ /›ÉKA/ SX]Á−‹ u›Óvu<
¾}sT~ ´`´` c¯ƒ መከበር S•` ›KTd¾ƒ S•` SÖkU
Ø\ Å"T Ø\ ደካማ Å"T Ø\ Å"T Ø\ Å"T Ø\

1. kuK?
2. ƒUI`ƒ u?ƒ
3. Ö?“ ×u=Á
4. Ów`“ ×u=Á
ኃላፊዎቹ ወደ ቢሮዎች ሲገቡና ሲወጡ ያስተ

"›„ ”Ñ<c< ¾Ÿ}T g<S<" ውሉ ነበር፡፡
Aቶ ንጉሱ የAንዲት ትንሽ ከተማ የማዘጋጃ ከብዙ ጊዜ መመላለስ በኋላ ለAቶ ንጉሱም ሆነ
ቤት ሹም ናቸው፡፡ በከተማዋ የልማት ሥራ ለኮሚቴው ጉዳዩን ቢያስረዱም ምንም መልስ
ዎች ላይ ለመሳተፍ ለሚፈልጉ ማዘጋጃ ቤቱ Aላገኙም፡፡ ይባስ ብሎ Aቶ ንጉሱ Aካባቢያቸው
የተለያዩ ድጋፎችን ያደርጋል፡፡ ለምሳሌ ያህልም ለግንባታ ስለሚፈለግ በAስር ቀናት ውስጥ ቤታ
ማ²ጋጃ ቤቱ Eንዳላቸው የገንዘብ መጠን ለባለ ቸውን Eንዲለቁ በተላላኪያቸው በኩል መልE
ሀብቶች በቂ የግንባታ ቦታዎችን ያመቻቻል፡፡ ክት Aስተላለፉ፡፡ ባለጉዳዮቹም ምንም የምናደር
በባለሀብቶቹ የሚፈለጉ ቦታዎች የሚሰጡት ገው ነገር የለም በሚል የሚመጣውን መጠበቅ
በAቶ ንጉሱ በሚመራ ኮሚቴ ነው፡፡ ኮሚቴው ጀመሩ፡፡
በቂ ጥናት ካደረገ በኋላ ሕግን መሠረት በማድ
ረግ ማንንም በማይጎዳ መልኩ በቀረቡ የቦታ
ጥያቄዎች ላይ ውሳኔዎችን ያሳልፋል፡፡ መልመጃ 3
ነገር ግን በAንድ ወቅት Aቶ ንጉሱ በኮሚቴ ሳይ በምንባቡ መሰረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች
ወሰን ሦስት ተከታታይ የቀበሌ ቤቶችን Iንቨ
ስተር ነኝ ለሚሉት ለባለቤታቸው ወንድም Eን መልሱ።
ዲሰጥ ወሰኑ፡፡ በቤቶቹ ውስጥ ለረጅም ጊዜያት 1. õƒQ }ÕÉLDM wL‹G< evL‹G<; ¾}Õ
ነዋሪ የነበሩት ግለሰቦች ቤቶቻቸው ለሌላ መሰጠ
ቱን ያወቁት በAካባቢያቸው የግንባታ Eቃ
 ÅK<ƒ” ¾õƒQ É`Ñ>„‹ Økc<::
2. KvKGw~ ¾}cÖ<ƒ u?„‹ ¾“”} u=J’<
ሲራገፍ ነው፡፡ “”}U J’ u?}cx‰‹G< U” TÉ[Ó
›Kv†G<;
ጉዳዩን ለኮሚቴውም ሆነ ለከተማ ሹሙ ለማቅ 3. ¾¢T>‚¨< Ú }Ñu= ’u` ƒLL‹G<;
ረብ ያደረጉት ሙከራ Aልተሳካም፡፡ ኃላፊዎቹ 4. u²=I Øóƒ ¨<eØ YM×’<” ÁK›Óvw ¾}
ሥራ ላይ ናቸው በሚል የሚያስተናግዳቸው ÖkS¨< T’¨<; ÁM}ÖkS¨<e T’¨<;
Aላገኙም፡፡ ነገር ግን በመጡባቸው ቀናት ሁሉ

KõƒI SÕÅM“ KSwƒ S×e ¾T>Ÿ}K<ƒ 3. SwƒQ ”Ç=Ÿu` ¾K?KA‹” Swƒ ›¡

ነጥቦች በቀዳሚነት ይጠቀሳሉ፡፡ w` uT>K¨< ›vvM ƒeTTL‹G<; KU”;
ሀ. ¾²?Ô‹” Sw„‹ ›KT¡u`፣ ²?Ô‹ ¾} 4. ¾²?Ô‹” Swƒ T¡u`“ TeŸu` ›Kv†¨<
KÁ¿ Sw„‹ ›LD†¨<:: KUdK? u’é’ƒ ¾UƒLD†¨<” ›"Lƒ ²`´\፡፡
¾S•`፣ ¾ST`፣ ›pማቸው uሚðkÅው 4.4 õƒሕ ”Ç=•` ¾T>ÁeðMÑ<
¾ሥ^ Se¢‹ የScT ^ƒ፣ uS[ጡት< G<’@−‹፤
¾þK+" û`+ ›vM የSJ”፣ ¨²}...  uƒUI`ƒ u?ƒ Eና በመማሪያ ክፍላ
Ñ<ÇÄ‹ ¾T>Ökc< “†¨<:: ¾²?Ô‹ Sw ችሁ õƒሕ ”Ç=cõ” ¾T>ÁeðMÑ< G<’@
„‹ ”Ç=×c< ŸT>ÁÅ`Ñ<ƒ Ñ<ÇÄ‹ S" −‹ ምንድን ናቸው;
ŸM የፍትሕ Aለመከበር Aንዱ ነው፡፡ ይህ  ፍትሕ የተጓደለበት Eና መብቱ የተጣሰ
ማለት ደግሞ የሕብረተሰቡን ሕግ ወይም ሰው ምን ማድረግ Aለበት;
ሥርዓት Aለማክበር ማለት ነው፡፡
’@Mc” T”ÈL፣ /¡õM G<Kƒ/
ፍትሕ የዜጎችን መብቶች ማስከበሪያ ዋና
መሳሪያ ነው፡፡ በGÑ` LÃ õƒሐ© ›c^` ማንዴላ ከEሥር ከተፈቱ u%EL uÅu<w ›õ]"
‹Ó` "ÒÖመ¨< ¾²?Ô‹ Sw„‹ Ã× ¾SËS]Á¨< Øl` S] J’¨< }S[Ö<::
dK<:: የዚህ ዓይነት ሁኔታዎች Eንዳይከ ¨Å ሥM×” ”ÅSÖÁcõ’< ተከታ
ሰቱ የAንድ ሀገር የፍትሕ ሥርዓት በÓK
ታይ ÙÍ−‹” ወሰደ:: ከEርምጃዎች S"
cx‹ J’ በS”Óሥƒ ›"Lƒ K=Ÿuር ÃÑ ŸM ¾T>Ÿ}K<ƒ ÃጠkdK<፤
vM::  AÉLD© የሆኑ ማናቸውም ሕÔ‹ ”Ç=c
K. የተcÖ ¾ሕ´w“ ¾S”Óሥƒ [²< }Å[ገ::
ይህንን ኃላፊነት ለሥራ Aገልግሎት  G<K<U Åu<w ›õ]"© Ÿ<M ¾²?Ó’ƒ
ማዋል ተገቢ ሲሆን ሥልጣንን ከገደብ Swት ”Çለው }Å’ÑÑ::
በላይ መጠቀም ግን Aግባብ Aይደለም፡፡  ’ጮች“ Øla‹ u›”É ƒUI`ƒ u?ƒ
ስለዚህ የመንግሥትንና የሕዝብን ሥል ST`፣ u}SddÃ Ö?“ TŸKA‹ SÑM
ጣን Aላግባብ መገልገል የፍትሕ መጓደል ÑM ËSሩ::
Eና የመብት Øcƒ” ያስከትላል፡፡  ስፖ`© “ S´“— x−‹፣ ¨²}...
N. ²?Ô‹” uŸ<M’ƒ S”ðe Aለማስተናገድ፣ uŸ<M ሁሉንም ማገልገል ËS\::
በሰዎች መካከል የጎላ ምክንያታዊ ልዩነት  õƒሕ K[ÏU Ñ>²? }’õÑ¨< ¾’u\ƒ Øl`
ከሌለ በስተቀር Eኩል Aገልግሎት ማግኘት ሕ´x‹ uS”Óሥƒ Sሥ]Á u?„‹ }kØ
የሚገባቸው ሰዎች በEኩል የመስተናገድ [¨< Eና ተመድበው Sሥ ^ƒ ËS\::
መብት Aላቸው፡፡ ለምሳሌ Aንድ ዓይነት  uGÑ^†¨< Ñ<ÇÄ‹ LÃ u’é’ƒ ¾Sd}õ
ጥፋት ያጠፉ ሰዎችን ተመሳሳይ ቅጣት መስ Sw†¨< }[ÒÑÖ::
ጠት ተገቢ ይሆናል፡፡ ነገር ግን በሰዎች መካ  uÑÖ`ና uŸ}T ¾T>Ñ–< ¾›e}ÇÅ`፣ የፀ
ከል በሚደረገው የAገልግሎት Aሰጣጥ ተገቢ ጥታ Eና የፍትሕ }sTƒ G<K<”U ሕw[}
ያልሆኑ ልዩነቶችን በመፍጠር የሚሠሩ ድር cw ÁKAድሎ uŸ<M ¾T>Áe}“ÓÆ
ጊቶች ለመብት መጣስና ለፍትሕ መጓደል J’¨< }ªk\::
መንስኤ ይሆናሉ፡፡
u›ÖnLÃ u’ß“ Øl` ሕ´x‹ S"ŸM
መልመጃ 4 K²S“ƒ ¾’uረው ¾ØL‰“ ¾ukM eT@„‹
Sk’e ËS\:: በሀገሪቱም ሠላምና ፀጥታ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ። መስፈን ጀመረ፡፡ ሠላምና ፀጥታም ለEድገ
1. ¾Swƒ S×e“ ¾õƒሕ SÕÅM ድርጊ ትና ለብልፅግና መሠረት መሆኑ ታወቀ፡፡
ቶች uT” ÃðìTK<; T”ÈL ለረጅም ጊዜ የቆየውን የመድሎ
 2. e"G<” "ÒÖT‹G< ¨ÃU "Á‹G<ƒ /Ÿቴ ሥርዓት በፅናት በመታገላቸው Eና በመሪነት
K?y=»”፣ Ÿ_Ç=Ä፣ ¨ÃU Ÿ›"vu= ¨²}.../ ዘመናቸው በወሰዷቸው ፍትሐዊ Eርምጃዎች
Swƒ” ¾T>Øc< ተÓv^ƒ “†¨< ¾Uƒሏ የዓለማችን ªm ሰው ለመሆን በቁ፡፡
ቸውን É`Ñ>„‹ ›w^\::
መልመጃ 5 መ. መብትን ለማስከበርና ፍትሕን ለማግኘት

የተነሳሽነት ስሜት መኖር፣ የመብት
1. ¾U”vu< SW[ƒ õƒሕ” KTeð” ¾}
መጣስንና የፍትሕ መጓደልን ከሚያስ
 ¨cÆƒ” ÙÍ−‹ ²`´\::
2. በ›”Éን GÑ` õƒሕ ለማስፈን U” ¯Ã
ከትሉት ጉዳዮች መካከል ዜጎች መብታ
ችውን ለማስከበር Eና ፍትሕን ለማግኘት
’ƒ Eርምጃዎች K=ወሰዱ ÃÑvM;
ያላቸው ተነሳሽነት Aናሳ መሆን ነው፡፡
3. በፁሁፉ ላይ ተመሥርታችሁ የፍትሕን ጠቀ
ዜጎች የደረሰባቸውን የመብት መጣስም
ሜታ ዘርዝሩ፡፡
4. ¾T>Ÿ}K<ƒ ’Øx‹ Kõƒሕ Seð” ÁL† ሆነ የፍትሕ መጓደል ድርጊቶችን ለማስ
¨<” ÖkT@ ÓKì<:: ወገድ የራሳቸውን ጥረት ሊያደርጉ ይገ
 ሥነUÓv`፣ ¾ሕÓ ¾uLÃ’ƒ፣ ባል፡፡ በዚህም AድሎAዊ Aሠራሮችን Eንዳ
 ÈV¡^c=፣ Ÿ<M’ƒ። ይከሰቱ ከመታገል ባሻገር ጉዳዩን ለሚመለ
ከተው የፍትሕ ተቋም የማቅረብ ወይም የማ
ፍƒሐ©ነት ”Ç=cõን ŸT>ÁeðMÑ< ተÓv^ƒ ሳወቅ ልምድንም ሊያጎለብቱ ይገባል፡፡
S"ŸM ¾T>Ÿ}K<ƒ uª“’ƒ ይጠቀሳሉ፡፡
ሀ. õƒሐ© ›ሠâ‹” }Óv^© TÉ[Ó፣ መልመጃ 6
u}KÁ¿ Å[Í−‹ የሚገኙ የመንግሥት የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
ተቋማት Aገልግሎት Aሰጣጣቸው ፍትሐ 1. “”}U J“‹G< ÕÅ™‰‹G< ¾Å[c” ›É
ዊነትን የተከተለ መሆን ይኖርበታል፡፡
ukuK?፣ u¨[Ç፣ ¨²}... ¾T>Ñ–< የመንግ
 LD© É`Ñ>„‹ uTd¨p }Ñu= õƒQ KTÓ–ƒ
ÁÅ[Ò‹G<ƒ Ø[ƒ” uUdK?’ƒ ›pù<::
ሥት }sTƒ G<K<”U ²?Ò uŸ<M 2. u?}cx‰‹G< Swƒ” KTeŸu` ÁÅ[Õ†¨<
Ø[„‹ uSÖ¾p ²`´\::
¾T>Áe}“ÓÆ SJ” Aለባቸው::
3. uƒUI`ƒ u?‹G< õƒQ” uTeŸu\ H>Åƒ
ለ. ¾›"vu= ¾õƒሕ ›"Lƒ u}cÖ ሥM×”“ ÁL‹G<” Lò’„‹ ²`´\::
ሕÓ w‰ Sሥ^ƒ፣ u}KÁ¿ Å[Í−‹
¾T>Ñ–< ¾õƒሕ Aካላƒ የሚዋቀሩት
የሕብረተሰቡን ሠላምና ደህንነት ለማስ
ጠበቅ ነው፡፡ ስለዚህ Eነዚህ Aካላት ኃላፊ
ነታቸውን ሲወጡ ሕÓ” Sሠ[ƒ ›É`
Ñ¨< SJ” Ã•ùM:: ¾ሚወጡ ሕጎች“
Å”ቦች ¾ሕú<” ØpU“ õLÔƒ Eንዲያ
ስከብሩ ሆነው የተዘጋጁ መሆን Aለባ
ቸው፡፡
ሐ. ²?Ô‹ õƒሕ ¾TÓ–ƒ Sw†¨<” SÖ
kU፣ ²?Ô‹ በግል የT>Åèባቸውን በደል
KT>SKŸታቸ¨< ¾õƒሕ ›"Lት በTp[w
ተገቢ መፍትሄ Eንዲሰጣቸው መጠየቅ Y°M 4.2 Ów` S¡ðM ¾²?Ó’ƒ ÓÈ ’¨<::
ይኖርባቸዋል፡፡ ከዚህም በላይ በÈV¡^
c=Á© ሥርዓት ውስጥ Aንድ ²?Ò u^c< 4.5 Ów`
4.5.1 Ów` SŠ“ ”Èƒ }ËS[
LÃ eKT>Å`c¨< በደል w‰ dÃJ” uK?
KA‹ም LÃ የÅረሱ Aድሏዊ ድርጊቶችን  መንግሥት K²?Ô‹ ¾Ò^ ØpU ¾T>
መቃወም ይኖርበታል፡፡ ¨<K< Ñ<ÇÄ‹” TሟLƒ ¾T>‰K¨< Ÿ¾ƒ
ŸT>Ñ˜ Ñ”²w ’¨<;

#የ’ከድጃ ዘገባ$ በመባል ይጠራ ጀመር፡፡”

ŸÉÍና ÕÅ™ቿ cV’<” በÓw` “]"© ›S ከላይ ከነከድጃ ሪፖርት Eንደተረዳችሁት
×Ø “ ¾Ów` ¯Ã’„‹” LÃ ]þ`ƒ ” ግብር ሰዎች በAንድ ላይ ተደራጅተው በA
Ç=Ákù< ¾u<É” e^ ተሰጥቷቸዋል፡፡ ቤተሰ ንድ መንግሥት ሥር መተዳደር ከጀመሩበት
ቦቻቸውንና ባለሙያዎችን በመጠየቅ ያዘጋ ጊዜ ጀምሮ የተጀመረ ጉዳይ ነው፡፡
ጁት ዘገባ uT>Ÿ}Kው G<’@ ተቀናብሯM::
ከዚያ ጊዜ ጀምሮ መንግሥት ከሚያስተዳ
“¾Ów` ]ካ© ›S×Ø፣” /¡õM ›”É/ ድረው ሕብረተሰብ ግብርን ይሰበስብ Eንደ
“¾Ów` ]"© ›S×Ø ŸS”Óሥƒ Sð ነበር ተብራርቷል፡፡ ስለዚህ ከዚያ ጀምሮ
Ö` Ò` ¾}ÁÁ² ’¨<:: u}KÁ¿ ¾¯KU ¡õ ግብር የመንግሥታት ዋና የገቢ ምንጭ ሆኖ
ሎች ¾}Sሠ[~ Ø”© S”Óሥƒ Ÿሕw ማገልገል ጀመረ፡፡
[}cw የሚሰበስቡት Ów` ዋና የገቢ ምን
ጫቸው ’u`:: KUdK? ÁIM ከዛሬ feƒ g=I ከግብር የሚገኘው ገቢ የሕብረተሰቡን የጋራ
ዓSƒ በፊት ¾’u\ƒ ¾Ó]¡ “ ¾Ówî ጥቅሞች ማስጠበቂያ መሣሪያ ሆኖ ማገልገል
ጥንታዊ መንግሥታት ከT>Áe}ÇÉ\ƒ ሕ´w ጀመር፡፡ ለምሳሌ ጥቃትን መከላከል Eና
Ów` ይሰበስቡ ’u`:: ውስጣዊ ሠላምና ፀጥታን ማስከበር የተቻለው
ከግብር በሚሰበሰብ ገንዘብ Eና ሀብት ነበር፡፡
u—U GÑ` በØ”ት ዘመን የነበሩት መንግ
ሥታት ዋና የገቢ ምንጭ ከሕዝቡ በንብረ
መልመጃ 8
ትና በገንዘብ የሚሰበስቡት ግብር ነበር::
’Ñ` Ó” በሀገራችን uሕÓ }Å”ÓÔ Ów` መክ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
ፈል ¾ተËS[¨< Ÿ15—¨< ምEተ ዓመት ከAፄ
ወይም ንጉሥ ዘ`®ያEቆብ ዘመን ጀምሮ  1. u¯KT‹” ¾T>Ñ–< Ø”© S”ÓYƒ ŸÓ
w` ¾T>cueu<ƒ” ”w[ƒ“ Ñ”²w KU”
}Óv^ƒ Á¨<K<M;
’¨<::”
2. c−‹ Ów`” S¡ðM ¾ËS\ƒ uUƒŸ<
መልመጃ 7 U” KTÓ–ƒ ›eu¨< ’¨<;
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ። 4.5.2 Ów` የሚሰበሰብባቸው የገቢ ዓይነቶች፣
1. ¾Ów` Aመጣጥ KU” ŸS”Óሥƒ Sመ  uØ”ƒ ²S” c−‹ KS”Óሥ†¨<
ሥ[ƒ Ò` }ÁÁ²;
 2. uGÑ^‹” Ów`ን Scwcw SŠ }ËS[;
3. c−‹ Ów`ን S¡ðM SŠ ጀመሩ;
¾T>ŸõK<ƒ Ów` ¯Ã’„‹ን ²`´\::
“የ’ከድጃ ዘገባ” /¡õM ሦስት/

“የ’ከድጃ ዘገባ” /¡õM G<Kƒ/ ¾’ŸÉÍ ክፍል ሦስት ]þ`ƒ በÓw` ¯Ã’
Ów`” S¡ðM KU” ተËSረ; „‹ ላይ ያተኮረ ነበር፡፡ ከዚህ በታች በሁለት
“c−‹ u›”É ›"vu= KS•` ¾›"vu=Á†¨< ከፍሎች ተከፍሎ ቀርቧል፡፡
ሠLU“ ìØ K=Ÿu`L†¨< ÃÑvM:: Ÿ¨<Ü
የT>S× Ønƒን ለመከላከል uÒ^ ¾}Å^Ë
“¾Ów` ¯Ã’„‹ Ø”ƒ“ በAሁኑ ዘመን”
ÃM ›eðLÑ> ነው:: ለዚህም ¾ሕw[}cu<
¾è uè ƒee` ጠንካራ መሆን Aለ ሀ. uØ”ƒ ²S”፣ “uØ”ƒ ²S” ¾’u\ S”Ó
በት፡፡ ሊያጋጥሙ የሚችሉ ጥቃቶችን ለመከ ሥƒ Ów`” Ÿ}KÁ¿ ¾Ñu= ¯Ã’„‹
ላከል Eና ሕብረተሰቡን KTe}ÇÅ` S”Ó Ãcuስቡ ነበር። Aብዛኛው ጊዜ Ów` uÑ”
ሥƒ ¾T>vM Aካል }ðÖ[:: ’²=I” Lò ²w “ ŸU`ƒ ¨<Ö?„‹ የሚገኝ ቢሆ
’„‹ u›Óvu< KS¨×ƒ Eና ሌሎች የዜጎ ንም ›”Ç”É Ñ>²? ሰዎች ¾Ñ<Muƒ ›ÑMÓ
ችን የጋራ ጉዳዮች ለማሟላት S”Óሥƒ ከ²? KAƒ uSeÖƒ የግብር ግዴታቸውን ይወ
Ô‡ ¾Ñ”²w፣ ¾Ñ<Muƒ“ ¾”w[ƒ ÉÒõ ማግ ጣሉ፡፡ ከጊዜ በኋላም Ów`” በኃይልና
ኘት ›eðLÑ> J’:: Aብዛኛውን ጊዜ ዜጎች u}î• የማስከፈል Aሠራርም Eየተስፋፋ
ለመንግሥታቸው የሚከፍሉት ክፍያ ግብር መጣ፡፡

በዚህ መሠረት የግብር Aከፋፈሉ ፍትሐ ŸõK<v†¨<” ¾›ÑMÓKAƒ ¯Ã’„‹ ²`´\::

 ከ`h S_ƒ፣  ከÑuÁ x፣
ዊነት የጎደለው መሆን ጀመረ፡፡ ለምሳሌ  ከ”ÓÉ፣ ከ‚K?y=»”፣
ግብርን ከAቅማቸው በላይ ¾T>ŸõK<  ከÅS¨´፣ ከeM¡ kö፣
”ÇK< G<K< ከÓw` ነፃ የሚሆኑ ’u\::  ከS•]Á u?ƒ፣ ከSw^ƒ q×]፣
በይበልጥ Gwƒ“ ሥM×” ÁL†¨< የÓw`  ከx Ãμ፣ ከEንስሳት ልማት።
¡õÁ Aይመለከታቸውም ነበር፡፡ ከግብር
የሚገኘው ገቢ ለሕዝቦች የጋራ ጥቅም 4.5.3 Ów`” uGk˜’ƒ S¡ðM የዜግነት ÓÈ
መዋሉ ቀርቶ ሥልጣን ላይ ላሉ ለጥቂ ነው፣
ቶች መንደላቀቂያ መዋል ጀመረ፡፡”  Ów`” S¡ðM KU” ¾²?Ô‹ ÓÈ ሆነ;
ለ. በAሁኑ ጊዜ ግብር የሚሰበሰብባቸው የገቢ  ²?Ô‹ Ów`” KS¡ðM U” ¯Ã’ƒ
ዓይነቶች፣ “¾Ów` ›cvcw G<’@ ŸÑ>²? ሥ’UÓv` K=•^†¨< ÃÑvM::
ወደ Ñ>²? ¾}Kª¨Ö ¾T>H@É ’¨<:: ¾T>
cucu¨< ¾Ów` Uንጮች Ÿ²S” ²S” Ów` uõnÅ˜’ƒ “ uõLÔƒ SከðM
ና ከመንግሥት መንግሥት Eንደዚሁም ÁKuƒ ¾²?Ó’ƒ ÓÈ ’¨<:: uዴV¡^c=
ŸGÑ` GÑ` ÃKÁÁሉ:: በዴሞክራሲዊ ሥርዓት Ów` S¡ðM ”Å Ç }Å`Ô
ሥርዓት ¾Ów` ›cvcw ¾}hhK ደረጃ ›Ã¨cÉU:: Ów` ለጋራ MTƒ የሚውል
ላይ ይገኛል:: Ów` ለማን፣ ለምን ተግ ከዜጎች የሚሰበሰብ ገቢ ነው። ¾}KÁዩ ›ÑMÓ
ባር Eና ŸU” ŸU” ገቢዎች ”ÅT>c KAƒ cÜ }sTƒ”ና S”ÑÉ” KSÑ”vƒ፣
ucu< uሕÓ“ uÅ”w }KÃተ¨< ይዘረዘራሉ::” KwH@^© ÅI”’ƒ ¾T>¨<M Ñ”²w ለማግኘት
ከሪፖርቱ Eንደምትረዱት ግብር የሚሰበሰቡ የሚያስችል ሥርዓት Eንደሆነ ሕብረተሰቡ
ባቸው የገቢ ዓይነቶች ከጊዜ ወደ ጊዜ Eየተ ይገነዘባል፡፡
ለዋወጡ የሚሄዱ ናቸው፡፡ ለምሳሌ በጥንት በዚህም መሠረት Ów` S¡ðM ¾²?Ó’ƒ
ዘመን ግብር በገንዘብ ብቻ የሚከፈል Aልነ ÓÈ SJ’<” በመረዳት ዜጐች ¾T>Öup
በረም፡፡ ከተለያዩ የምርት ውጤቶች Eና የጉ v†¨<” Ów` u¨p~ መክፈል ይገባቸዋል፡፡
ልበት Aገልግሎት በመስጠት ዜጎች የሚጠ uMTƒ uÑñ GÑa‹ Ów`” u¨p~ ›KS
በቅባቸውን የግብር ግዴታዎች ይወጡ ነበር፡፡ ¡ðM በሕግ የሚያስቀጣ ድርጊት ነው፡፡ Ÿ²=I
በAሁኑ ወቅት ግብር የሚሰበሰበው በገንዘብ u}ÚT]U ይህ ዓይነቱ ተግባር uሕw[}
ሲሆን የAሰባሰብ ሥርዓትና ሂደት የተሻሻ cu< ²”É ›e’ª] }Å`Ô ስለሚታይ መል
ለበት ደረጃ ላይ ይገኛል፡፡ ካም ስምን ያጎድፋል:: eK²=I ¾Ów` SÖ”
ግብርም ከተለያዩ የገቢ ዓይነቶች ይሰበሰ KS¨c” ይረዳ ዘንድ ዜጎች ስለገቢያቸው
ባል፡፡ ግብር u›G<’< ¨pƒ uGÑ^‹” ከቀ ሁኔታ Eውነተኛ S[Í በSeÖƒ Aስፈላ
ድሞ ጊዜያት በተሻለ ከተለያዩ ምንጮች ጊውን ግብር መክፈል ይጠበቅባቸዋል፡፡
ወይም Aካባቢዎች ይሰበሰባል፡፡
ª“ ª“ ¾Ów` መሠረቶች ወይም ¯Ã’„‹ መልመጃ 10
የT>Ÿ}K<ƒ “†¨<:: ከÓw`ና፣ ከ}KÁ¿ የ”
ÓÉ ሥ^−‹፣ ŸÅS¨´፣ ከów]"−‹ “ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ።
ከTÉ” Gw„‹፣ Ÿ›`w„ ›Å\፣ Ÿሌሎችም
የ›ÑMÓKAት ዘ`ö‹ KUdK? ~]Úና Jቴ
1. ²?Ô‹ Ów`” በ›Óvu< vÃŸðK< U” ዓይ
ነት ‹Óaች ሊከሰቱ ይችላሉ;
KA‹ ¨²}... ዋና ዋናዎቹ የግብር መሠረ 2. በØ”ƒ Ñ>²? ¾’u[¨< ¾Ów` ዓLT በ›G<’<
ቶች ናቸው፡፡ ወቀት ካለው በምን ይለያል;
መልመጃ 9
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።

1. u¾GÑa‹ ÁK¨< ¾Ów` ¡õÁ−‹ }S
ddÃ “†¨< wL‹G< ƒÑUL‹G<; KU”;
2. ŸT>Ÿ}K<ƒ ¨<eØ u?}cx‰‹G< Ów` ¾T>

¾U°^ñ TጠnKÁ
Aድሏዊ Aሠራሮች በተለያዩ ጊዜያትና ቦታዎች ይፈፀማሉ፡፡ ከትንሽ Eስከ ትልቅ ባሉ Aገልግሎት መስጫ
ቦታዎችም በየጊዜው ሲከሰቱ ይስተዋላሉ፡፡ የሚፈጠሩ Aድሏዊ Aሠራሮች ምክንያቶቻቸው የተለያዩ ናቸው፡፡
Eነዚህ ሁሉ Aድሏዊ Aሰራሮች የሚፈፀሙት በሰዎች Aማካኝነት ሲሆን ይህን ለማስወገድ ዜጎች ማንኛውንም
Aድሏዊ Aሠራሮች ከመፈፀም መቆጠብ ይኖርባቸዋል፡፡ ተፈፅመው ሲያገኙም ሊቃወሟቸው ይገባል፡፡
Aድሏዊ Aሠራሮችን ለመከላከል ሌላው መሠራት ያለበት ተግባር የማሕበራዊ ተቋማትን በሰው ኃይልና በቁሳቁስ
ማደረጀት Eና ያላቸውን ሥርጭት Eንዲስተካከል ማድረግ ተገቢ ነው፡፡ ለዚህም ሁሉም የሕብረተሰብ ክፍል
ተገቢውን ድጋፍና ትብብር ለመንግሥት Aካላት ማበርከት ይጠበቅበታል፡፡
ለዜጎች መብት መጣስና ለፍትሕ መጓደል ምክንያት ከሚሆኑት ጉዳዮች መካከል የዜጎችን መብት Aለማክበር፣
የተሰጠ የሕዝብ ሥልጣንን ያላግባብ መገልገል Eና ዜጎችን በEኩልነት Aለማስተናገድ ናቸው፡፡ ስለዚህ ፍትሕን
በዘላቂነት በህብረተሰብ ውስጥ ለማስፈን ፍትሐዊ Aሠራሮችን ተግባራዊ ማድረግ፣ የፍትሕ Aካላት በተሰጣቸው
ሥልጣን መሠረት Aገልግሎት Eንዲሰጡ ማስቻልና፣ ዜጎችም ፍትህ የማግኘት መብታቸውን የመጠቀም
ተነሳሽነት ስሜታቸው Eንዲጐለብት ማድረግ ይገባል።
በሌላ በኩል ዜጎች የሚጠበቅባቸውን ግብር በወቅቱ መክፈል የዜግነት ግዴታ መሆኑን ማወቅ ይግባቸዋል።
ለዚህም በግብር Aሰባሰቡ ሂደት ዜጎች ገቢያቸውን Aስመልክቶ ለመንግሥት የሚሰጡት መረጃ በሀቅ Eና
በEውነት ላይ የተመሠረተ መሆን Aለበት፡፡

¾U°^ñ lMõ nLƒ
በደል፣ ተገቢ ያልሆነ ጎጂ ድርጊት።

ሕግ፣ ሕዝቦች ተስማምተው የተቀበሉት የመተዳደሪያ ሥርዓት።
ደንብ፣ ማን ምን Eንደሚሠራ፣ Eንዴት Eንደሚሠራ የሚያመላክት መመሪያ።
ብሄራዊ ደህንነት፣ ሀገራዊ የሠላም ሁኔታ።
የተደራጀ ኃይል፣ ማንኛውንም ዓላማ ለማሳካት ሕብረት ፈጥሮ የሚገኝ ኃይል፡፡
ነገሥታት፣ በሕዝቦች ሳይመረጡ በቤተሰብ ውርስ Eየተፈራረቁ ሕዝብን የሚገዙ ግለሰቦች፣ ዘውዳዊ ሥርዓት፡፡
ባለሀብት፣ በተለያዩ ዘርፎች ሀብታቸውን ለልማት የሚያውሉ ሰዎች፣ ቡድኖች ወዘተ...፡፡


I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’< #Gcƒ$ wL‹G< SMc<::
1. ማሕበራዊ ተቋማት በተሟሉበት Aካባቢ ፍትሐዊ Aሠራሮች ተግባራዊ ይሆናሉ፡፡
2. የAንድ ተቋም ብቃት የሚረጋገጠው በቂ መሣሪዎች ከተሟሉለት ብቻ ነው፡፡
3. Aልፎ Aልፎ Aድሏዊ Aሠራሮች መፈፀም ተገቢ ነው፡፡
4. በዴሞክራሲ ሥርዓት ውስጥ ግብርን መክፈል የዜጐች ግዴታ ነው፡፡
5. በተለያዩ ቦታዎች የሚፈፀሙ Aድሏዊ Aሠራሮች መንስኤዎቻቸው ተመሳሳይ ናቸው፡፡

G K
1. uƒ¨<¨<p“ uÚÉ“ SY^ƒ ሀ. ¾wnƒ ‹Ó`
2. ¾²?Ó’ƒ ÓÈ ለ. õƒQ” Teð— S”ÑÉ
3. ›eðLÑ> Sd]Á−‹ ›KS•` ሐ. SÉKA
4. uGc}— S[Í LÃ }Se`„ መ. ¾õƒQ SÕÅM
õ`É SeÖƒ ሰ. Ów` S¡ðM
5. QÓ” T¡u` ረ. TQu^© }sTƒ

1. ¾Ów` õƒN©’ƒ ¾T>ÑKì¨< ŸT>Ÿ}K<ƒ É`Ñ>„‹ u›”Æ ’¨<፤
G. ²?ÑA‹ ”ÅÑu=Á†¨< SÖ” c=ŸõK<፣
K. G<KŸ}K<ƒ S"ŸM ¾Ów` U”ß ¾J’¨< ¾~ ’¨<;
G. `h፣ N. ”ÓÉ፣
K. ÅS¨´፣ S. G<K‹K< ›"vu=−‹ ¾ƒ™‡ “†¨<;
G. kuK?፣ N. ƒ/u?„‹፣
K. ¾õƒQ }sTƒ፣ S. G<K<U SMe “†¨<፡፡
4. KõƒQ S×e S”e›? ¾TÃJ’¨< ¾~ ’¨<;
G. uÑ”²w“ uØpTØpU SY^ƒ፣ N. õƒQ” TÕÅM፣
K. YM×”” ÁLÓvw SÖkU፣ S. ¾c−‹” Swƒ T¡u`::
5. ¾c−‹ Sw„‹ ”Ç=Ÿu\ U” SÅ[Ó ›Kuƒ?
G. uQÓ SÖkU፣ N. õƒQ” Teð”፣
K. uÑ<Muƒ Swƒ” TeŸu`፣ S. #G$ “ #N$ SMe “†¨<::
IV ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. ²?ÑA‹ ŸÑu=Á†¨< ›”í` KS”ÓY†¨< ¾T>ŸõK<ƒ ¡õÁ uSvM Ã¨nM::
2. ›ÑMÓKAƒ cÜ }sTƒ KQw[}cu< ¾T>cÖ<ƒ ›ÑMÓKAƒ K=J” ÃÑvM::

1. ƒUI`ƒ u?ƒ ¨<eØ õƒN© ›Wâ‹ ”Ç=cõ’< ŸÁ”Ç”Ç‹G< ¾T>Öul Lò’„‹” ²`´\::
2. ›ÉLD© ›Wâ‹” KSŸLŸM SW^ƒ ÁKv†¨<” }Óv^ƒ ²`´\::

U°^õ ›Ueƒ
¾GÑ` õp`
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/} የሚል ነው። የስድስተኛ “ሀ” ክፍልን ወክለው
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ የሚከራከሩት ኤልሳቤጥና ዳንኤል ናቸው። Eነ
 ¾GÑ` õp` SÑKÝ−‹” ƒÑ’²vKI/ ዚህ ሁለት ተማሪዎች ለመከራከሪያነት የመረ
ƒÑ’²u=ÁKi። ጡት ርEስ፤ “የሀገር ፍቅርን ለማጐልበት የግ
 ¾GÑ`” ]¡ T¨p KGÑ` õp` SÑAM ልና የቡድን መብቶች መከበር Aለባቸው”
uƒ ÁK¨<” ÖkT@ ƒÑ’²vKI/ƒÑ’²u= የሚል ነው። በዚህ ርEስ ዙሪያ ምን ምን ነጥቦ
ÁKi። ችን ቢጠቃቅሱ በክርክሩ ሊያሸንፉ Eንደሚ
 ¾uÑA ðnÉ ›ÑMÓKAƒ ¯LT” ƒ[ÇKI/ƒ
ችሉ ከክፍል ጓደኞቻቸው ጋር Eየተመካከሩ
[ÍKi::
 ²?Ó’ƒ ¾T>Ñ˜v†¨<” S”ÑÊ‹ ¨<nKI/ ነው።
¨<mÁKi:: የስድስተኛ “ለ” ክፍልን ወክለው የሚከራከሩት
ሐሊማና ዘሪሁን ናቸው። Eነዚህ ሁለት ተማ
5.1 ¾GÑ` õp`፤ ሪዎች የሚከራከሩበት ርEስ “የሀገር ፍቅርን
5.1.1 KGÑ` õp` SÑAMuƒ ¾TÁeðMÑ< G<’@ ለማጐልበት AድሎAዊ Aሠራር ሊወገድ ይገ
−‹፣ ባል” የሚል ነው። የክፍል ጓደኞቻቸውም የሚ
ባለ ብዙ ቋንቋ - ባለ ብዙ ዜማ፣ ከተሉትን ነጥቦች ለመከራከሪያነት Eንዲያ
Aኩሪ ታሪካችን - በዓለም የሚሰማ፤ ቀርቡ ምክር ሰጥተዋቸዋል።
የEድገት ጐዳናችን - መንገዱ የሰፋ፣ ሀ. በሀገሪቱ የፍትሕ Aሠጣጥ ዙሪያ Aድሎ
የሠላም ሕዝቦች ነን - ባለ ብሩህ ተስፋ። Aዊ Aሠራር ጐልቶ ከታየ ዜጐች ለሀገራ
ባንድ Eንደሚበሩ - የሠላም ርግቦች፣ ቸው የሚኖራቸው ፍቅር Aናሳ ይሆናል።
ባለ ብዙ ቀለም-ህብርነን-ውብ ሕዝቦች፤ ለ. በሴቶችና በወንዶች መካከል የትምህር
Iትዮጵያ ልጆችሽ - ቃል Eንገባለን፣ ትና የሥራ Eድል ለማግኘት Aድልዎ
ለEድገትሽ ልንሰራ - ላብና ደም ከፍለን። ከተደረገ ለሀገራችን የሚኖረን ፍቅር ይቀ
(ከህብረ ብሔር መጽሔት፤ህዳር 2000.ዓ.ም) ንሳል።
 ከዚህ በላይ የቀረበው ግጥም ምን ምን ሐ. ሰው ሁሉ በተፈጥሮው Eኩል ስለሆነ ለህ
ይዘቶች Eንዳሉት ግለፁ፡፡ ፃናት፣ ለAረጋዊያን ወይንም ለሴቶች
 በግጥሙ ውስጥ ህብረ ብሔራዊነት የተገ የተለየ ጥበቃና Eንክብካቤ ሊደረግ Aይ
ለፀው Eንዴት ነው? ገባም።
የስድስተኛ “ሐ” ክፍልን ወክለው የሚከራከ
¾}T]−‹ ¡`¡`፤ ሩት Aበባየሆሽና Aህመድ ናቸው። Aበባየሆ
የAድዋ ድል ትምህርት ቤት ተማሪዎች ሽና Aህመድ የሚከራከሩበት ርEስ፤ “የAካባ
በየሦስት ወሩ የክርክር ፕሮግራም Aላቸው። ቢንና የሀገርን ታሪክ ማወቅ ለሀገር ፍቅር
የዚህ ወር ተከራካሪዎች የስድስተኛ “ሀ”፣ “ለ” ስሜት መጐልበት ያግዛል” የሚል ነው። Aበ
Eና “ሐ” ክፍል ተማሪዎች ናቸው። ባየሆሽና Aህመድ የመከራከሪያቸውን ነጥብ
ለመከራከሪያነት የተሰጠው ርEስም፤ “ለሀገር የከፈሉት በሚከተሉት ሦስት ንUሳን ርEሶች
ፍቅር መጎልበት የሚያስፈልጉ ሁኔታዎች” ዙሪያ ነው።

U°^õ ›Ueƒ ¾GÑ` õp`
1. የሀገር ፍቅር ስሜት ማደግ የሚጀምረው መልመጃ 2

የቤተሰብን ታሪክ በማጥናትና በሚገባ በማ
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ።
ወቅ ነው።
1. SM¡¯ UÉ`” TÉ’p w‰ uª’—’ƒ
2. በAካባቢያችን ላሉ ልዩ ልዩ የታሪካዊ
መገለጫዎችና ለብሔሮችና ብሔረሰቦች  ¾GÑ` õp` SÑKÝ K=J” ›Ã‹MU
¾T>vK¨< KU”É” ’¨<;
ባህሎች ልዩ ትኩረት ስንሰጥ የሀገር ፍቅር 2. ›ÉLD©’ƒ ¾T>ÃÃuƒ ¾Q´x‹ Sðn
ስሜታችን ያብባል። k`“ SŸvu` ¨<Ö?~ U” K=J” Ã‹LM;
3. ለሀገራችን Aኩሪ የሕዝቦች ታሪክ በቂ 3. “”}e GÑ^‹G<” S¨<ÅÇ‹G<” ¾Uƒ
Eውቀት ሲኖረን የሀገር ፍቅር ስሜታችን ÑMì<ƒ U” uTÉ[Ó ’¨<;
ፅኑ መሠረት ይኖረዋል።
5.2 ÑAÍ=“ ›õî }Óv^ƒ፤
መልመጃ 1 5.2.1 KÒ^ ”w[„‹ ”¡w"u? ›KTÉ[Ó፣
በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች  የጋራ መገልገያ ንብረቶች የሚባሉት
መልሱ። ምንድን ናቸው?
1. ›?Mdu?Ø“ Ç”›?M ¡`¡\” Tg’õ
 ”Ç=‹K< u`°c< ²<]Á U” ’Øx‹”
”Ç=Á’c< ƒS¡b‹ªL‹G<;
›`›Á’ƒ ÁK¨< }Óv`፤
2. NK=T“ ²]G<” ÕÅ™‰†¨< KSŸ^Ÿ]Á የEውቀት ፋና ትምህርት ቤት፤ “የሀገር ፍቅር”
uc×D†¨< ŸG-N u}Ökc<ƒ ’Øx‹ LÃ በሚል ስያሜ የሚታወቅ ክበብ Aለው።
ƒeTTL‹G<; }¨Á¿uƒ:: የትምህርት ቤቱ “የሀገር ፍቅር ክበብ” Aባላት
3. ›uv¾Ji“ ›ISÉ T”dƒ ¾T>Ñv†¨<” መምህራንና ተማሪዎች ናቸው። የክበቡ Aባ
´`´` ’Øx‹ u}SKŸ} Ÿ¡õM ÕÅ™‰
‹G< Ò` uu<É” }¨ÁÃ‹G< ›ß` ¾ê ላት በየጊዜው በሚያደርጉት AርAያነት ያለው
G<õ ]þ`ƒ KSUI^‹G< ›pù<:: Eንቅስቃሴ ዩኒሴፍ (የተባበሩት መንግሥታት
የህፃናት መርጃ ድርጅት) ከሚባል ዓለም
Aቀፍ ድርጅት ልዩ ሽልማት ሊያገኙ ችለ
የሀገር ፍቅር ስሜት የሚጎለብተው የEያንዳ
ዋል። በቅርቡ በትምህርት ቤታቸው ግቢ
ንዱ ዜጋ የግልና የቡድን መብቱ ከAድሏዊነት
ውስጥ ያዘጋጁት ልዩ Aውደ ርEይ ብዙ ተመ
በጸዳ መልኩ ሲከበርለት ነው። የብሔሮችና
ልካቾችን Aስደንቋል። ዝግጅቱ የቀረበው በዓ
የብሔረሰቦች መብት ሳይሸራረፍ ሲከበር፣
መታዊ የትምህርት ቤቱ በዓል ላይ ስለነበር
የሕግ የበላይነት ሲሰፍን፣ ጠንክሮ መማርና
በርካታ ወላጆች ተገኝተው ነበር። ዝግጅቱ
መሥራት የዜጐች ባሀል ሲሆን የሀገር ፍቅር
የቀረበው በሦስት ክፍሎች ተከፋፍሎ ሲሆን
ስሜት ከፍ ይላል፡፡
የዝግጅቱ ይዘትም የሚከተለውን ይመስላል።
ነገር ግን የዜጐች መብት ሳይከበር የሀገሪቱን የመጀመሪያው ክፍል ትርIት የቀረበው በት
መልክዓ ምድር ማፍቀርና መውደድ ብቻ ምህርት ቤቱ ቤተ መጻሕፍት ውስጥ ነው።
በራሱ ትርጉም Aይኖረውም። Aድሏዊ Aሠ የቤተ መጻሕፍቱን ዋና በር ሲገቡ የተቀዳደ
ራር በሰፈነበት ማሕብረሰብ ውስጥ የሀገር ዱና ስEሎቻቸው ከውስጥ ተቦጭቆ የተወሰዱ
ፍቅር ስሜት ከመጎልበት ይልቅ የደበዘዘ ይሆ በርካታ መጻሕፍት ይታያሉ። በግርግዳውም
ናል። ሀገርን ከማንኛውም Aደጋ መከላከልና ላይ “ትውልድ ይፍረደን” የሚል ጽሑፍ ተጽ
ራስንም ሆነ ሀገርን ከሚጐዱ ጉዳዮች መጠበቅ ፏል።
ሀገሩን የሚወድ ዜጋ መገለጫ ነው፡፡

“ከ
ዚህ
ው
ስጥ
ያን
ተ/
ቺ
የት
ኛው
Y°M 5.1 ¾}Ñ’×ÖK<“ ¾}kÇÅÆ SíQõƒ
በሁለተኛው ክፍል ውስጥ በግዴለሽነት የተሰ

ባበሩ ወንበሮች፣ ጥቁር ሰሌዳዎች፣ ዴስኰችና Y°M 5.3 ¾Ñ’ðK<“ ¾}cvu\ e¡]ý„−‹“ `df‹
የቤተ ሙከራ Eቃዎች ተሰብስበዋል፤ በግÉግ ዝግጅቶቹ ተጠናቀው ጎብኚ Eንግዶቹ ከየክ
ዳውም ላይ “በግዴለሽነት የተጐዱና የተሰባ ፍሎቹ ሲወጡ በራፍ ላይ በቆሙ Aስተናጋጅ
በሩ የጋራ መገልገያዎቻችን” የሚል ጽሑፍ ተማሪዎች Aማካይነት Aነስተኛ ካርድ ታደ
ይነበባል። ላቸው፡፡ በካርዶቹ ላይ የተጻፈው ጽሑፍ
Eንዲህ የሚል ነው። “Eኛስ Aንዴ በግዴለ
ሽነት ተፈርዶብናል፤ ለቀሪዎቹ መጻሕፍትና
የመማሪያ መሣሪያዎች Eንክብካቤ Eንዲ
ደረግላቸው Aደራችንን Aስተላልፉልን።”
መልመጃ 3
1. ŸLÃ ¾k[u¨< #¾GÑ` õp` ¡uw$ ›vLƒ
 UdK?Á© ƒ`¯>ƒ U” eT@ƒ ›dÅ[v‹G<;
2. “”}e ¾ƒUI`ƒ u?‹G<” ¾Ò^ SÑMÑ
Á−‹ ”Èƒ ’¨< ¾UƒÃ²<ƒ;
በትምህርት ቤት ውስጥ ያሉ የጋራ መገልገያ
Y°M 5.2 uÓÈKi’ƒ ¾}ÑAÆ“ ¾}cvu\ ¾Ò^ መሣሪያዎች ለመማር ማስተማሩ ሂደት በጣም
SÑMÑÁ−‰‹” ወሳኝ ናቸው። ሀገራችን ካላት ውስን ሃብት
ተቆንጥሮ ለትምህርት ቤቶች የጋራ መገልገያ
በሦስተኛው የትርIት ማሳያ ክፍል ተማሪ Eንዲሆኑ የሚሟሉት መሣሪያዎች በጥንቃቄ
ዎች ቦጫጭቀው የጣሏቸው ደብተሮች፣ የገነ መያዝ ይገባቸዋል። የመማሪያ ወንበሮች ከጥን
ፈሉ Eስክሪu=ቶዎችና ቁርጥራጭ Eርሳሶች ቃቄ ጉድለት የተነሣ ቢሠበሩ ጉዳቱ የተማ
ተሰብስበው ይታያሉ። በግርግዳውም ላይ ሪው ነው። የክፍል ወለሉ ቢቆፋፍር የጤና
“ከዚህ ውስጥ ያንተ/ቺ የትኛው ነው?” የሚል ጉዳት የሚያስከትለው በራሱ በተማሪውና
ጽሁፍ ተጽፏል። በመምህሩ ላይ ነው። የጋራና የግል መገልገያ

መሣሪያዎች ጥንቃቄ በጎደለበት ሁኔታ መያዝ “መፀዳጃ ቤቴ ንፁህ ነው”

ጉዳቱ ከራስ Aልፎ የሚጎዳው ቤተሰብንና “ግዴለሽነት በሰፈሬ Aይታወቅም!” የሚሉት
ሀገርን ስለሆነ Eያንዳንዱ ዜጋ ሃላፊነት ይገኙበታል።
Aለበት።
ስካውቶቹ ባሉበት ሰፈር ቆሻሻ የሚደፉ ወይ
ንም በየመንገዱ የሚያዝረከረኩ ሰዎች Aይታ
 ¾u<É” ሥ^ 3 ዩም፡፡ የጋራ መፀዳጃ ቤቶቹን ንፅህና የማይ
ጉዳት Eንዳይደርስባቸው ጥንቃቄ ሊደረግባ ጠብቅና በግዴለሽነት ለAካባቢው ነዋሪዎች
ቸው የሚገቡ የትምህርት ቤታችሁን የጋራ መገ ጤንነት ጎጂ የሆነ ተግባር ሲፈፅም የተገኘ
ልገያ ንብረቶችን በመዘርዘር Eንዴት ሊጠበቁ ሰው Aካባቢው በመረጣቸው ዳኞች ቅጣት
Eንደሚገባቸው በቡድን ተወያይታችሁ ለመም ይወሰንበታል።
ህራችሁ የጽሁፍ ሪፖርት Aቅርቡ። የስካውት Aባላቱን ሥራ የሚተችና ሥራው
Eንዳይሠራ Eንቅፋት የሚሆን ማንኛውም
5.2.2 qhh” u¾x¨< S×M፣ uSìÇÍ u?ƒ ሰው በተመረጡት ዳኞች ቅጣትና ግሣፄ
u›Óvu< ÁKSÖkU“ ÓÈKi’ƒ፣
ይደርስበታል፡፡ በዚህም ምክንያት የቆሻሻ
 ቆሻሻን በየበታው መጣልና በመፀደጃ ቤት መጣያ የነበሩ ሥፍራዎች የጓሮ Aትክልት
ባግባቡ ያለመጠቀም ምን ጉዳይ ሊያስ ማልሚያ ሆነዋል። የቆሻሻ መጣያ ገንዳዎ
ከትል ይችላል? ችና የመፀዳጃ ቤቶቹም በንፅህና ሊጠበቁ
ችለዋል። ይህን በመሰለው AርAያነት ያለው
¾”ì<I S”Å` ¡”¨<•‹፤ የወጣቶቹ ተግባርም መንደሩ “ንፁህ” የሚል
የንፁህ መንደር ወጣቶች በፈቃደኝነት ተሰብስ ስያሜ Aግኝቷል።
በው የስካውት ቡድን Aቋቁመዋል። የስካውት
መልመጃ 4
ቡድኑ Aሥራ ሁለት Aባላት ያሉት ሲሆን
ዋነኛ ሥራቸውም የAካባቢያቸውን ጽዳት በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች
ማስጠበቅ ነው። ለወጣቶቹ ሙሉ የደንብ መልሱ።
ልብስ Aዘጋጅቶ የሰጣቸው የቀበሌAቸው
ጽ/ቤት ነው። ወጣቶቹ ራሳቸውን በተራ ደል
1. ¾”ì<I S”Å` e"¨<„‹ }Óv` U” ƒU
I`ƒ ”Åc×‹G< KÕÅ™‰†G< ›"õLD
†¨<::
ድለው በመኖሪያ ሰፈራቸው Aካባቢ Eየተ 2. ¾›"vu=Á‹G< ¾îÇƒ G<’@ U” ÃSeLM;
ዟዟሩ Aካባቢያቸውን ያፀዳሉ፣ የጽዳቱንም 3. ”Å ”ì<I S”Å` e"¨<„‹ u“”}e
ሁኔታ ይከታተላሉ፡፡ የውሃ መውረጃ ቦይ Eን ›”vu= UdK? ¾J’< ¨×„‹ ›K<;
ዳይደፈን፣ የሰፈሩ ወጣቶች የመጫወቻ ሜዳ
Eንዳይቆሽሽ በጥብቅ ይቆጣጠራሉ።
ነዋሪው ኅብረተሰብ ቆሻሻ በየቦታው Eንዳይ
ጥል ትምህርት ይሰጣሉ፣ ልዩ ልዩ ጽሑፎ
ችንና ፖስተሮችንም በመለጠፍ ይቀሰቅሳሉ።
Eነርሱም ምሳሌ በመሆን ሠርተው ያሠራሉ፡፡
በAካባቢያቸው ከለጠÐቸው ጽሑፎች መካከ
ልም፤
“ቆሻሻ የሚያቆሽሸው ራስን ነው!”
“Eኔና ቆሻሻ Aንገናኝም!”
“ሰፈሬ በፅዱነቱ ይታወቅ!” Y°M 5.4 qhh vÓvu< "M}¨ÑÅ KÖ?“ Ö”p ÃðØ^M::

5.3 uÑA vI`Áƒ፤

5.3.1 T”—¨<U ›õî }Óv` SnÜ፣
“ጽድቅና ኩነኔ ቢኖርም ባይኖርም፣
ከክፋት ደግነት ሳይሻል Aይቀርም።”
(ሕዝባዊ ግጥም)
 ይህ ሕዝባዊ ግጥም በጐ ባህርያትን Eን
ድናዳብር ምን ትምህርት ይሰጣል?
T–< ¨<h፤
Aንድ Aርሶ Aደር በጣም የሚወደው ታማኝና
በባህርይው የተመሰገነ ውሻ ነበረው። ይህ
ውሻ የጌታውን ቤት ተግቶ ይጠብቅ ነበር።
Y°M 5.5 ¾Ò^ SçÇÍ u?„‹ ”êQ“†¨< ¾}Öuk SJ” ›Kuƒ
ሌሎች Aራዊ„‹ም ግቢውንና ከብቶቹን
ከሥEሎቹ ምን ትማራላችሁ? Eንዳይደፍሩ በንቃት ይከላከል ነበር። በዚሁ
በEናንተ Aካባቢስ Eንዲህ ዓይነት ችግር ውሻ ምክንያት የዚህን Aርሶ Aደር ቤት
Aለ? ሌቦች ሊደፍሩ Aልቻሉም። ይህ ገበሬ በA
ቆሻሻን በየቦታው መጣልና ማዝረክረክ ንድ ወቅት ገንዘብ ቢቸግረው ለAንድ
በጤና ላይ ከፍተኛ ቀውስ ያስከትላል፡፡ የቆ ባለጠጋ ሰው ውሻውን Aሲዞ ገንዘብ ተበደረ።
ሻሻ መጣያ Aካባቢዎች በጽዳት ካልተያዙ ብድሩን ከፍሎ Eስኪያጠናቅቅም ውሻውን
ከቆሻሻው ላይ የሚነሱት ዝንቦች በAካባቢው ለAበዳሪው Aሳልፎ ሰጠው።
ነዋሪ ላይ የጤና ችግር ሊያስከትሉ ይች ያ ውሻ የጌታውን ችግር ተረድቶ የAበዳ
ላሉ፡፡ ያልተከተቡ ውሾች፣ ጅብና የመሳ ሪውን ቤትና ንብረት ልክ Eንደ ቀድሞ
ሰሉት Aውሬዎችም በዚያ Aካባቢ ስለሚር Aሳዳሪው ቤት በትጋት Eየጠበቀና ከሌቦች
መሰመሱ ከፍ ያለ ጉዳት ሊከተል ይችላል። Eየተከላከለለት በታማኝነት ያገለግለው
የመጸዳጃ ቤትን በጥንቃቄ ካለመያዝ የተነ ጀመር። Aንድ ቀን የAበዳሪው ልጅ በAል
ሳም በተላላፊ በሽታዎች ምክንያት የAካባ ጋው ላይ ተኝቶ ሳለ Aንድ ትልቅ Eባብ
ቢው ነዋሪ ሊጎዳ ይችላል። Eነዚህን መሰል በጣራው ላይ Eየተምዘገዘገ መጣ። ውሻው
ግዴለሽ ተግባራት Eንዲታረሙም የAካባ የዚያን Eባብ Eንቅስቃሴ ይከታተል ኖሮ
ቢው ወጣቶች ከፍተኛ ተግባራትን ሊያከና በፍጥነት ዘሎ Eባቡን ቦጫጭቆ በመግደል
ውኑ ይችላሉ። ልጁን Aዳነ።
መልመጃ 5 የዚህን ውሻ መልካም ተግባር የተገነዘበው
ሁለተኛው Aሳደሪ በውሻው ድርጊት ተደስቶ
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ። ወደ ቀድሞው ጌታው Aመስግኖ ሊመልሰው
1. u›"vu= Sqgi“ ¾SìÇÍ u?ƒ” u”îI“ ወሰነ። በAንገቱ ላይ የምሥጋና ቃል ጽፎ
 "KSÁ´ ¾}’d K=Ÿc~ eKT>‹K< ‹Óa‹
uu<É” }¨Á¿v†¨<::
በማሰርም ውሻውን መርቆ ሰደደው። ነገር
2. u›"vu=Á‹G< ÓÈKi’ƒ ¾T>e}ªMv†¨<” ግን ውሻው በሌብነቱ ያጋለጠውና የውሻውን
Ñ<ÇÄ‹ Á’d‹G< uu<É” }¨Á¿v†¨<:: ባለቤት የማይወድ Aንድ ሰው ውሻውንና
3. #›"vu=Â” u”îI“ KSÖup ¾’@ É`h$ ጌታውን ለማጣላት ተንኮል በመጠንሰስ በው
uT>M `°e ›ß` êOõ uu<É” îó‹G< ሻው ላይ ጉዳት Eንዲደርስ Aንድ ዘዴ
›pù<:: ፈጠረ።

ወደ ጌታው ቤት ቀድሞ በመሄድም ውሻው በጐ ባህርያት የመልካም ሰብEና ማጣፈጫ

ለሁለተኛው ጌታው Eንደማይታዘዝና ጌታ ቅመሞች ናቸው። በጐ ባህርያት በቅድሚያ
ውም በጣም ስለተቸገረ ወደ Eርሱ ሊመልሰው የሚጠቅሙት ራስን ነው። በበጐ ባህርይው
Eንደሚያስብ ተንኮሉን Aቀነባብሮ ነገረው። የሚመሰገን ሰው ሁልጊዜም የህሊና Eርካታ
የውሻው ጌታም በውሻው ድርጊት በጣም ይጐናፀፋል።
Aዝኖ የተበደረውን ገንዘብ ለመመለስ ወደ የታመመ ሰውን መጠየቅ፣ የተቸገረን መር
Aበዳሪው ቤት Eየገሠገሠ ሳለ ውሻው ወደ ዳት፣ ተስፋ የቆረጠን ሰው ማፅናናት፣ ለታላ
Eርሱ Eየሮጠ ሲመጣ መንገድ ላይ ተገናኙ። ላቆችም ሆነ ለታናናሾች ተገቢውን Aክብሮት
ውሻው ጌታውን Eንዳየ በደስታ Eየሮጠ በመ መስጠት በውዴታ ብቻ የምናደርገው ሳይሆን
ቅረብ ፍቅሩን Eንደወትሮው ይገልፅለት ሰብAዊ ግዴታችንም ጭምር ነው። ለራሳችን
ጀመር። ነገር ግን ጌታው በሰማው የተንኮል የህሊና Eርካታ ብለን የምናሳያቸው በጐ
ወሬ ተበሳጭቶ ውሻው ከAበዳሪው ቤት Aም ባህርያት ለሌሎችም ሊጠቅሙ ይችላሉ፡፡
ልጦ የመጣ ስለመሰለው በያዘው ዱላ Aንዴ በጐ ባህርያት ለቤተሰባችን Aባላት፣ ለጐረቤቶ
ቢያሳርፍበት ውሻው ወዲያው ሞተ። ቻችን፣ ለAካባቢያችን፣ ለትምህርት ቤት ጓደኞ
ገበሬው የውሻውን ሬሣ ቆሞ በሀዘን ሲያስ ቻችንና ለጠቅላላው ማኅበረሰብ ማሳየት የAስ
ተውል በAንገቱ ላይ የታሰረ ወረቀት Aገኘ። ተዋይ ሰው መለያ ባህርያት ናቸው። በጎ ባህ
ወረቀቱን ገልጦ ሲያነብም የውሻውን በጐ ተግ ሪያት የሌላቸው ሰዎች በኅብረተሰቡ ውስጥ
ባር የሚዘረዝር የምሥጋና ቃላት የተጻፈበት የሚኖራቸው ተቀባይነት Eጅግ Aናሳ ይሆ
ደብዳቤ መሆኑን ተረዳ። ስለ ውሻው መልካም ናል።
ባህሪም ባለፀጋው ሰው የገበሬውን Eዳ Eንደ ሌሎችን ሊጐዱ የሚችሉ Aፍራሽ ተግባራ
ማረው ይገልጻል። የውሻው ጌታ ምሥጢሩን ትንና AድሎAዊ Aሠራርን በፅናት መቃወ
ሲረዳ ስቅሰቅ Eያለ በማልቀስ በሥራው ምም የበጐ ባህርይ ሌላው ገጽታ ነው።
ተጸጸተ።
(ከበደ ሚካኤል፤ ተረትና ምሣሌ፤ 2ኛ
ለምሳሌ በሌብነት ላይ የተሰማራ ሰው በAካ
መጽሐፍ፤ 6ኛ Eትም 1994ዓ.ም ሊዚህ ክፍል ባቢያችን መኖሩን Eያወቅን በቸልታና በይሉ
Eንዲመጥን ተደርጐ የተወሰደ) ኝታ ብናልፍ Eኛም የጥፋቱ ተባባሪዎች መሆ
ናችንን መረዳት ይገባናል።
መልመጃ 6 Aንድ ሰው በሌባ ሲጠቃ Eያየን Eንዳላየ ሆነን
ብናልፍ Eኛንም ነገ ተመሳሳይ ችግር ቢገጥ
ከላይ የቀረበውን ታሪክ መሠረት
መን የሌላውን ሰው ትብብር ለመጠየቅ Eን
በማድረግ የሚከተሉትን ጥያቄዎች
ዴት Eንችላለን?
መልሱ።
2.1. ’¨<;
¾¨<h¨< SM"U }Óv` ¾}ÑKÖ¨< ”Èƒ
ÁK ›ÉM− ¾Ñ@¨<”“ ¾›dÇ]¨<” u?ƒ

uŸ<M’ƒ eLÑKÑK¨< ¨<h SM"U }Óv`
U” ƒUI`ƒ ›Ñ—‹G<;
3. ¨<h¨< K=Vƒ ¾‰K¨< KU” ’u`;
4. ¨<h Ç=I K?v” uTÒKØ“ SM"U }Ó
v` ¾T>ÁdÃ ŸJ’ Ÿ“”}e U” U”
¯Ã’ƒ SM"U }Óv`“ vI`Áƒ ÃÖu
nK<;

መልመጃ 7
የሚከተለውን ሠንጠረዥ በደብተራችሁ ላይ በመገልበጥ ልታዳብሯቸው የሚገቡ በጐ ባIሪያት

ንና ልታስወግዳቸው የሚገቡ Aፍራሽ ተግባራትን Eየለያችሁ Aመልክቱ፡፡
M“Çw^†¨< ¾T>Ñu< uÑA vI`Áƒ (}Óv^ƒ) M“e¨ÓÇ†¨< ¾T>Ñu< ›õî }Óv^ƒ (vI]Áƒ)
በቤት ውስጥ፤ በትምህርት ቤት ውስጥ
ምሳሌ፤ ምሳሌ፤
1. የጋራ መገልገያ የሆኑ ንብረቶችን የሚያበላሹትን ተማሪዎች ፊት
1. ለታላላቆች መታዘዝ።
ለፊት Aለማጋለጥ።
2.
2.
3.
3.
በትምህርት ቤት ውስጥ፤
በAካባቢዬ፤
ምሳሌ፤
ምሳሌ፤
1. ሰዓትን Aክብሮ በትምህርት ገበታ ላይ
1. ለAካባቢ ንጽህና ችግር የሚፈጥሩትን በግልጽ Aለመቃወም።
መገኘት።
2.
2.
3.
3.
በቤት ውስጥ
በAካባቢዬ፤
ምሳሌ፤
ምሳሌ፤
1. በውሸት የቤተሰብ Aባላትን ማጋጨት
1. Aርዓያነት ያለው ተግባር መፈጸም
2.
2.
3.
3.
5.4 ÉI’ƒ” Te¨ÑÉ፤

5.4.1 ÉI’ƒ” KTe¨ÑÉ ¾MTƒ þK=c=−
‹“ eƒ^‚Í=−‹ ›eðLÑ>’ƒ፣
Y°M 5.6 }Ó„ uSY^ƒ ÉI’ƒ” Te¨ÑÉ Ã‰LM::
 Aንዱን ሥEል ከሌላው ጋር በማነፃፀር

ምን መልEክት Eንደሚያስተላልፉ ከጓደ
ኞቻችሁ ጋር ተወያዩበት?

መልመጃ 8
¾öÃ cð` MÐ‹፤
ከላይ የቀረበውን ታሪክ መነሻ በማድረግ
ዳምጤ፣ ቦንገር፣ ረዳIና ሳጉሬን ያስተዋወ በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡
ቃቸው መጥፎ Aመላቸው ነበር። ሁሉም ወጣ
ቶች፣ ይሠርቃሉ፣ ይሰክራሉ፣ ለተለያዩ ሱስ
Aስያዥ Eፆችም ተገዢዎች ነበሩ።በዚህም
1.2. kÅU
ŸÇUÖ?“ ÕÅ™‡ ¾QÃ¨ƒ K¨<Ø uHEL
¾QÃ¨ƒ K¨<Ø U” uÑA ¨<Ö?„‹ }Ñ–;
c=M ¨×„‡ u’u^†¨< ¯Ã’ƒ ¾}
ያልተገባ ባህርያቸው ምክንያት ቤተሰቦቻ uLg QÃ¨ƒ KSK¨Ø U” SÅ[Ó
ቸውና የAካባቢያቸው ሰዎች Eጅግ ተማረው ›Kuƒ;
ነበር። በየጊዜው በፖሊስ Eየተያዙ ስለሚታሠ 3. ÉI’ƒ” ŸGÑ^‹” KTØóƒ ¾MTƒ
ሩም ከሰፈር በጠፉ ጊዜ ሁሉ Eነዳምጤ የት þK=c=−‹“ eƒ^‚Í=−‹ ÁL†¨< ÖkT@
U” K=J” ”ÅT>‹M uuÉ” }¨Á¿uƒ::
ሄዱ ሲባል፤ “ካምቦሎጆ ገብተዋል” ይባል
ነበር። ሀገራችን የበርካታ የተፈጥሮ ሀብትና የታሪ
ካዊ ቅርሶች ባለቤት ነች። Eነዚህን መሰል
ካንቦሎጆ የሚሉት Eስር ቤትን ነው። በዚህ ታሪካዊና ተፈጥሯዊ መኩሪያዎች ቢኖሩንም
ዓይነት ሕይወት የEድሜያቸውን ግማሽ ከኖሩ በAንጻሩ ግን ብዙ ችግሮች Aሉብን።
በኋላ በAንድ ወቅት ቢርቢርሶ በሚባል በAካባ
ቢው AርAያነት በነበረው ወጣት Aማካይነት የተፈጥሮ ሀብት ቢኖረንም ለሥራ የተነቃቃና
ሕይወታቸው ተለወጠ። ቢርቢርሶ ባደረገው ለAዳዲስ ፈጠራ የተነሣሣ በቂ የሥራ ኃይል
ያላሰለሰ ምክርም Aራቱም ወጣቶች ከተለያዩ መፍጠር ስላልተቻለ ሀገራችን በዓለም ፊት
ሱሶቻቸው ሙሉ ለሙሉ ተላቀቁ። መንግሥት በድህነት ለመታወቅ በቅታለች። Aስከፊው
በተለይ ለወጣቶች በነደፈው የልማት ፖሊ የድህነታችን ገጽታም በልዩ ልዩ Aቅጣጫ
ሲዎችና ስትራቴጂዎች ተጠቃሚ Eንዲሆኑም ሀገሪቱንና ዜጐቿን ሲያሸማቅቅ ኖሯል። ይህ
በቀበሌAቸው ጽ/ቤት Aማካይነት የመኪና Eጥ ንን ለዘመናት ተከትሎን የመጣውን ድህነት
በት ሥራ Eንዲጀምሩ ሁኔታዎች ተመቻቹ ለAንዴና ለመጨረሻ ጊዜ ታግሎ ለማሸነፍ
ላቸው። መንግሥት በርካታ ውጤታማ የልማት
ፖሊሲዎችንና ስትራቴጂዎችን ዘርግቷል።
ዳምጤ፣ ቦንገር፣ ረዳIና ሳጉሬ የመኪና Eጥ
በት ሥራቸውን በከፍተኛ ታማኝነትና ትጋት ለልማት ፖሊሲዎቹና ስትራቴጂዎቹ ተፈፃሚ
ስለሚያከናውኑ በደንበኞቻቸው ዘንድ መወደ ነትና ውጤታማነት Eያንዳንዱ ዜጋ ተግቶ
ድና ዝና የተጐናፀፉት በAጭር ጊዜ ነው። በመማርና በመሥራት ሀገሩን የማበልፀግ ኃላ
በሥራቸውም ስኬታማ ስለሆኑ በርካታ ሃብት ፊነት Aለበት፡፡ መደበኛ ኃላፊነትን መወጣት
ለማከማቸት ችለዋል። Aካባቢውን ያስቸገሩ ብቻ ሳይሆን ለበጐ ፈቃደኝነት Aገልግሎት
ሌሎች ጓደኞቻቸውንም ሥራ Eየሰጧቸው ራስን ማሳተፍም ድህነትን ለመቅረፍ Aንዱ
ሕይወታቸውን መለወጥ ችለዋል። ዘዴ ነው።
“የመንግሥት ጉዳይ ነው” ከማለት ይልቅ
Aልፎ ተርፎም Aስር ልጆችን ከጐዳና ሕይወት
በማውጣት ለልብሳቸው፣ ለምግባቸውና ለትምህር ጉዳዩ ይመለከተኛል ብሎ የድርሻን መወጣት
ታቸው ተገቢውን በጀት በመመደብ Eያስተማ የመነግሥትን የልማት ፖሊሲዎቹንና ስታራቴ
ሯቸው ይገኛሉ። Eነዚህ Aራት ጓደኛሞች ጂዎቹን ውጤታማነት ይበልጥ ያጐለብታል፡፡
በAቋቋሙት ድርጅት ስም መነሻነትም ቀደም መልመጃ 9
ሲል Aካባቢው የሚታወቅበት ስም ተለውጦ ለሚከተሉት ጥያቄዎች መልስ ስጡ፡፡
“Eፎይታ” የሚል ስያሜ ተሰጠው።
(በIትዮጵያ ቴሌቪዥን በ1999 ዓ.ም ተደጋግሞ 1. uu?}cw፣ u›"vu=“ uGÑ` Å[Í ¾ÉI’ƒ
SÑKÝ K=J’< uT>‹K< ’Ña‹ LÃ uu<
É” }¨Á¿::
ከቀረበ የወጣቶች ታሪክ ተሻሽሎ የተወሰደ)

Y°M 5.7 ¾uÑA }Óv` ¾²?Ô‹ ¾¨<È ÓÈ ’¨<
 ሥEሎቹ ምን መልEክት ያስተላልፋሉ?
በቤት፣ በAካvቢና በትምህርት ቤት ውስጥ የEኛን በጐ ፈቃደኝነት የሚጠይቁ በርካታ ተግባራት

Aሉ። በሚከተለው ሠንጠረዥ ውስጥ ጥቂቱን ለማመልከት ተሞክሯል።
uu?ƒ ¨<eØ u›"vu= uƒUI`ƒ u?ƒ ¨<eØ

1. የወላጆችን ትEዛዝ መጠበቅ 1. ረዳት የሌላቸውን፣ Aቅመ ደካሞ 1. የትUI`ƒ ቤታችን የe’²?Ò “
ብቻ ሳይሆን Aስቀድሞ Eቅድ ችንና Aረጋዊያንን መንከባከብ፡፡ e’UÓv` ክበብ Aባል በመሆን
በመንደፍ የግልና የጋራ ኃላፊ 2. ከሠፈር ጓደኞች ጋር በመሆን ማገልገል፡፡
ነትን መወጣት፡፡ የAካባቢን ፅዳት መጠበቅ፡፡ 2. የትUI`ƒ ቤታችን ግቢ ጽዳትና
2. የመኖሪያ ቤትንና ግቢን በንፅ 3. ለጐረቤትና ለዘመድ Aቅም የፈ ውበት Eንዲጠበቅ መንከባከብ፡፡
ህና መጠበቅና በራስ ፈቃድ ቀደውን ግልጋሎት መስጠት፡፡ 3. ወደ Aልተገባ ባህርይ Eየሄዱ ያሉ
ውበትን መፍጠር፡፡ ትን ተማሪዎች በመምከር የባህርይ
ለውጥ Eንዲያመጡ መርዳት፡፡
መልመጃ 10
ዜግነት በመወለድ ወይንም በሕግ የሚገኝ
1. uuÑA ðnÅ˜’ƒ ›ÑMÓKAƒ u›"vu=Á‹G<“ መብት ተብሎ በሁለት ይከፈላል። Aንድ ሰው
ከወላጆቹ Aንዱ Iትዮጵያዊ/Iትዮጵያዊት
 uƒUI`ƒ u?‹G< ¨<eØ wƒd}ñ ÁeÅ
e~“M ¾UƒLD†¨<” }Óv^ƒ ²`´\:: ከሆኑ ከIትዮጵያዊ ዜጋ በመወለዱ ብቻ
2. Kc¨< MÐ‹ ¾uÑA ðnÉ ›ÑMÓKAƒ uSe የዜግነት መብት ጥቅም ያገኛል። Iትዮጵያዊ
Öƒ u]¡ ¨<eØ }Öni ŸJ’< c−‹ ወላጁ/ወላጇ በውጭ ሀገር ቢኖር/ብትኖር Eንኳ
S"ŸM eK ›”Æ Ÿc−‹ ÖÃn‹G< ¨Ã የዜግነት መብቶቹን ከማግኘት የሚከለክለው
”U ŸSéQõƒ ›”wv‹G< KÕÅ™‰‹G< ነገር የለም።
]Ÿ<” ›"õLD†¨<::
ዜግነት የሚገኝበት ሁለተኛው መንገድ በሕግ
5.5 ²?Ó’ƒ፤ የሚገኝ ዜግነት በመባል ይታወቃል። Aንድ
5.5.1 ²?Ó’ƒ ¾T>Ñ˜v†¨< S”ÑÊ‹፣ የውጭ ሀገር ዜግነት ያለው ሰው በራሱ ፈቃድ
 ዜግነትማለት ምን ማለት ነው? የIትዮጵያዊነት ዜግነት Eንዲሰጠው ለመንግ
ቀደም ሲል የተማራችሁትን ትምህርት ሥት ጥያቄ ሲያቀርብና የሀገሪቱ ሕግ የሚጠ
በማስታወስ ስለ ዜግነት የምታውቁትን ይቀውን ሁኔታ መሟላቱ ሲረጋገጥ የIትዮጵ
ለጓደኞቻችሁ ንገሯቸው፡፡ ያዊ ዜግነት መብት ሊያገኝ ይችላል።

መልመጃ 11 መልመጃ 12
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ። ግጥሙን መሠረት በማድረግ የሚከተሉትን
1. u›=ƒÄåÁ QÓ SW[ƒ e”ƒ ¯Ã’ƒ ¾²? ጥያቄዎች መልሱ።

Ó’ƒ TÓ— S”ÑÊ‹ ›K<;
2. uS¨KÉ ¾T>Ñ–¨< ¾²?Ó’ƒ Swƒ uQÓ 1. ÓØS< K=Áe}LMõ
U”É” ’¨<;
¾ðKÑ¨< SM°¡ƒ
ŸT>Ñ–¨< ¾²?Ó’ƒ Swƒ uU” ÃKÁM; 2. uÓØS< ¨<eØ ¾c”Åp ¯LT‹” kKU
3. Ÿ›=ƒÄåÁ©Á” ¨LÐ‹ ¾}Ñ– ›”É c¨< ƒ`Ñ¨<KuKwuƒ
’ƒ ›MðMÓU TKƒ Ã‹LM; ¨pƒ ¾}SM"‡ eT@ƒ U” ”ÅT>
SeM ¾}ÑKì¨< ”Èƒ ’¨<;
5.6 wN?^© c”Åp ¯LT፤ yxþT×eÃ B¼¤‰êE sNdQ ›§¥ k§Y xrN
5.6.1 ¾c”Åp ¯LT“ ¾wN?^© ¯`T ƒ`Ñ<U፣ ÙÁ km¼L BÅ\ k¬C qY çñ bm¼lù
B¼¤‰êE ›R¥ XNd¸ñrW bሕgmNGo
¬CN xNqI3 §Y bZRZR tqMÈ*L””
ሦStÜM ql¥T XkùL çnW bxGDM
YqmÈlù”” ysNdQ ›§¥CN ሦስtÜ ql¥T
y‰úcW TRgùM x§cW”” xrNÙÁW y¸w
KlW LM§»NÂ BLIGÂN sþçN# BÅW
tSÍNÂ B„H zmNN ÃmlK¬L”” q†
dGä jGNnTNÂ mSê:TnTN YwK§L””
Y°M 5.8 ¾›=ƒÄåÁ c”Åp ¯LT
ksNdQ ›§¥W m¦L lm¦L በሰማያዊ
መደብ ላይ yተqm«W B¼¤‰êE ›R¥ XkùL
 bsNdQ ›§¥CN §Y ÃlW B¼¤‰êE m«N Æ§cW mSméC ytúl ykÖkB
›R¥ MN mL:KT ÃSt§LÍL? QRI nW”” kkÖkbù y¸fn_qÜ n{B‰öCM
bgùLH Y¬Ãlù”” kÖkbù ytúlW bwRÝ¥
ÃI‹ c”Åp ¯LT፤ qlM sþçN y¸wKlW yxþT×eÃ B¼¤
éC፣ B¼¤rsïCÂ ÞZïC Xንዲሁም ¦Y¥ñ
yxBé mñR sþúY yDL Bo‰T z¤Â#
èC bXkùLnTÂ bxNDnT lmñR Ã§cWN
yhg‰CN kù‰T yÞZïC L:LÂ#
Inù tSÍ nW””
sNdQ ›§¥ችን ÞÃW Æl ZÂ#
zl›lM xÄþS ÂT x¬WQM XRJÂ”” መልመጃ 13
tSÍ lMl¸tÜ xbÆÂ FÊ#
FQR moê:TnT yWbT ዝ¥Ê”” የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
¥nW y¥ÃlQS kdS¬ B²T# 1. ¾›=ƒÄåÁ” wN?^© c”Åp ¯LT“
¥nW y¥YkÖ‰ bhg„ nÉnT?  ¯`T S<K< kKTƒ ²`´\::
2. ¾wN?^© c”Åp ¯LT‹” kKTƒ”
ሰNdQ ›§¥CN S¬gኝ kF¬#
¥N YöÈ«‰L yLbùN TR¬? ƒ`Ñ<U ›”É u›”É ›w^\::
(¬Dl gDl¤ ]Uü\ TNQNQ\ 1993 ›.M) 3. wN?^© ¯`T‹” ¾Á²¨<” ƒ`Ñ<U
u›ß\ ÓKì<::

¾U°^ñ TጠnKÁ
የግልና የቡድን መብቶች መከበር፣ AድሎAዊ Aሠራር Eንዳይኖር የግልን AስተዋጽO ማበርከት፤ የAካባቢንና
የሀገርን ታሪክ ጠንቅቆ ማወቅ ለሀገር ፍቅር መጐልበት በEጅጉ ይረዳል፡፡ ጐጂና Aፍራሽ ተግባራትን
በመዋጋትም የሀገር ፍቅርን ማዳበር ይቻላል። በተለይም ለጋራ መገልገያ ንብረቶች ተገቢ ጥንቃቄ ማድረግ
ከEያንዳንዱ ዜጋ ይጠበቃል። ከሰብዓዊ መገለጫችን Aንዱ በጐ ባህርያትን በማሳየት ምሣሌነት ያለው ተግባር
ማከናወን ነው። ነገሮችን በምንቸገረኝነትና Aያገባኝም በማለት ብናልፋቸው ዞሮ ዞሮ ጉዳቱ በEኛም ላይ
ሊንፀባረቅ ይችላል።
ሀገራችን ከምትገኝበት የድህነት Aዘቅት ውስጥ ለመውጣት Eያንዳንዱ ዜጋ ማበርከት የሚገባው AስተዋጽO
Aለ። መንግሥት ለነደፋቸው ፖሊሲዎችና ስትራቴጂዎች ተፈጻሚነት ዜጐች ሁሉ የAቅማቸውን ማበርከት
ይጠበቅባቸዋል። ከቤት፣ ከAካባቢና ከትምህርት ቤት ጀምረን ኅብረተሰቡን በበጐ ፈቃደኝነት ማገልገል
የሰብዓዊነታችንና የዜግነታችን ግዴታ ነው።
በመወለድም ሆነ በሕግ የሚገኝ ዜግነት የሚጠይቃቸውን ግዴታዎች በAግባቡ በመፈፀም ተገቢውንም የግልና
የቡድን ግዴታ መወጣት የEያንዳንዱ ዜጋ ግዴታም ኃላፊነትም ነው። ከዜግነት ኃላፊነቶች Aንዱ ለብሔራዊ
ሰንደቅ ዓላማና ለብሔራዊ መዝሙር ተገቢውን ክብር መስጠት ስለሆነ ሁሉም ዜጋ ይህንኑ መፈጸም
ይጠበቅበታል፡፡

¾U°^ñ lMõ nLƒ

SM¡¯UÉ`፣ የመሬት ተፈጥሮAዊ ገጽታዎች።
›ÉM−፣ ተገቢ ባልሆነ ሁኔታ ሌላውን ሰው ለመጥቀም የሚፈፀም ተግባር።
¾]¡ SÑKÝ−‹፣ የAንድን ሀገር ሕዝብ ታሪክና ባህል የሚገልፁ ቋሚ መረጃዎች።
S<e“፣ ሌላውን ሰው ወይንም ራስን ለመጥቀም የሚፈፀም ሕገ ወጥ ተግባር።
Q´v© ÓØU፣ ከትውልድ ትውልድ በቅብብሎሽ የመጡ ደራሲያቸው የማይታወቁ ግጥሞች።
þK=c=“ eƒ^‚Í=፣ ለAንድ ተግባር Aፈፃፀም መንግሥት የሚያወጣው ሕግ፣ ደንብና መመሪያ
°c?ƒ፣ Aንድ ማሕበረሰብ በጠቃሚነቱ የያዘው በጐ ልማድ ወይንም ባህል።
e"¨<ƒ፣ በበጐ ፈቃድ Aካባቢውንና ነዋሪውን በነፃ የሚያገለግሉ ወጣቶች ቡድን።
®¨<Å `°Ã (›?Ó²=u=i”)፣ በይፋ ለሕዝብ Eይታ የሚቀርቡ ማናቸውም ታሪካዊ ቅርሶች፣ የንግድ ሸቀጦች
ወይም የምርምርና የፈጠራ Aዳዲስ ግኝቶች።
eŸ?T፣ በተግባሩ ወይም በሥራው ውጤታማ የሆነ።
ew°“፣ የሰውን ልጅ ከሌላው ፍጡር የሚለየው ተፈጥሮAዊ ባህርይ።

¾U°^õ ¾¡Kd ØÁo−‹

I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’ #Gcƒ$ በማለት SMc<::
1. ጐታችና ጊዜ ያለፈባቸው ልምዶች ለEድገት ፀር ናቸው።
2. ለበጐ Aገልግሎት ተግባራት መመሪያ መስጠት የሚገባው መንግሥት ብቻ ነው።
3. መንግሥት የሚያወጣቸው የልማት ፖሊሲዎችና ስትራቴጂዎች ተፈፃሚ የሚሆኑት በመንግሥት
መ/ቤቶች ብቻ ነው።
II በ “ለ”ሥር የተዘረዘሩትን በ“ሀ” ሥር Ÿ}²[²\ƒ ጋር Aዛምዱ፡፡
ሀ ለ
1. ያለ Eድሜ ጋብቻ፣ ሀ. Èሞክራሲያዊ Aስተሳሰብ።
2. የሀገር ፍቅር መገለጫ፣ ለ. መልክዓ ምድር።
3. ሙስና፣ ሐ. ለራስ ወይንም ለሌላው ጥቅም I-ፍትሐዊ ተግባር
መፈጸም።
4. ዜግነት፣ መ. ጐጂ ልማዳዊ ድርጊት።
5. በምክንያት ያልተደገፈ ጭፍን ሠ. ልዩነት መፍጠር።
Aስተያየት፣ ረ. ሕዝብን ማክበር።
ሰ. የAንድ ሀገር ሕጋዊ Aባል መሆን።
6. Aድልዎ፣ ሸ. Aፍራሽ ተግባር።
1. ሀገሬን Eወዳለሁ ከሚል ዜጋ ከሚጠበቁ ተግባራት መካከል ይጠቀሳል፤
ሀ. የሕዝቡን ባህልና ቋንቋ ማክበር፣
ለ. የሥራ ተነሳሽነት መኖር፣
ሐ. AድሎAዊ ያለመሆን፣
መ. ሁሉም መልስ ሊሆኑ ይችላሉ።
2. ለሀገራችን ድህነት Eንደምክንያት ሊጠቀስ ከሚገባው መካከል Aንዱ ነው፤
ሀ. የተፈጥሮ ሃብት Eጦት፣
ለ. የውሃ Eጥረት፣
ሐ. የሥራ ባህል ያለመዳበር፣
መ. የርዳታ መቀነስ።
3. የጋራ መገልገያ ንብረቶችን መንከባከብ የሚገባን ለምንድን ነው?
ሀ. ሕጉ ስለሚያስገድደን፣
ለ. ጉዳቱ ለEኛም ስለሚተርፍ፣
ሐ. የሀገር ሀብት Eንዳይባክን፣
መ. ሁሉም መልስ ሊሆን ይችላል።
4. የግዴለሽነት መገለጫ ሊሆን የማይችለው የትኛ¨< ’¨<?
ሀ. ቆሻሻን በየቦታው ማዝረክረክ፣
ለ. መፀዳጃ ቤትን ያለAግባብ መጠቀም፣
ሐ. የትምህርትን ቤት የጋራ መገልገያዎች በAግባቡ መጠቀም፣
መ. መልሱ Aልተሰጠም።

5. ከሚከተሉት Aንዱ በበጐ ፈቃድ የምንሰጠው Aገልግሎት ነው።

ሀ. ለወላጆችና ለመምህራን በመታዘዝ ግዴታችንን መወጣት፣
ለ. የትምህርት ሰዓትን በAግባቡ መጠቀም፣
ሐ. Aረጋዊያንና Aቅመ ደካሞችን መንከባከብ፣
መ. ለሀገሪቱ ሕገ መንግሥት ተገዢ መሆን።
6. ሌባንና AድሎAዊ Aሠራርን ማጋለጥ፤
ሀ. ለፖሊስ ብቻ የተተወ ድርሻ ነው፣
ለ. የፍትሕ Aካላትን ብቻ የሚመለከት ነው፣
ሐ. የEያንዳንዱ ዜጋ ኃላፊነት ነው፣
መ. ሁሉም መልስ ሊሆኑ ይችላሉ።
IV ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች ƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. በመወለድ ወይንም በሕግ የሚገኝ መብት ይባላል።
2. ሀገርና ሕዝብን የሚወክል መገለጫ ምልክት ተብሎ ይታወቃሉ።

1. ከዜጎች ሁሉ ከሚጠበቁ መብትና ግዴታዎች መካከል ሁለቱን ጥቀሱ::
2. ጐጂና Aፍራሽ ተግባራት በIኮኖሚ Eድገት ላይ የሚያሳድሩትን ተፅEኖ በAጭሩ Aብራሩ::

U°^õ eÉeƒ
¾Lò’ƒ eT@ƒ
›v~ GÑ^†¨<” ŸÖLƒ KSŸLŸM Ÿ×K=Á”
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/}
Ò` ¾}óKS< ËÓ“ “†¨<:: ›uÛ ¾T>¨Ç
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤
†¨<” ›v~” U™ƒ KSðìU በሙያው
 ²?ÑA‹ ¾Lò’ƒ É`h” u¨p~ uT˜’ƒ“ ^c<” ›²ÒË:: uT°[Ó Ÿ}S[k u%EL ¾S
uwnƒ S¨×ƒ ÓÈ ”ÇKv†¨< ƒ[ÇKI/ ”ÑÉ Y^−‹ }q××] J• }kÖ[::
ƒ[ÍKi::
 ¾}ðØa Gw„‹”“ ]"© p`f‹” Ÿ¨<É u›”É ¨pƒ ¾S”ÑÉ Ø^ƒ ቁØØ` c=Á
Sƒ SÖup ¾Á”Ç”Æ ²?Ò Lò’ƒ Å`Ó ¾}W^¨< Y^ ŸÅ[Í¨< ¾¨[Å“
SJ’<” ƒÑ’²vKI/ ƒÑ’²u=ÁKi:: Tßuù` ¾}VLuƒ J• ›Ñ–¨<:: S”Ñ
Æ” K=W^ K}ªªK¨< É`Ïƒ S”ÑÆ” ›õ
`f ”ÅÑ“ ”Ç=W^ ¨<d’@¨<” ›e¨k::
6.1 nM Ÿ=Ç”፤ J•U ¾É`Ï~ Lò S”Ñዱ Ø^~” vMÖ
uk G<’@ Sሥ^~ dÁdõ[¨< ›u^” በSÅ
KM ²S“©“ ÏÓ ¨<É ¾J’ ›Ç=e SŸ=“
K=Áu[¡ƒKƒ“ ¨<d’@¨<” K=ÁeK¨<Ö¨< }²
ÒË::
u²=G< SW[ƒ ¾SŸ=“ª” VÈM“ kKU
¾T>ÑMê ¨[kƒ“ ¾SŸ=“ª” lMõ uþe
›É`ÑA ukÖa c=Ñ“–< Ÿw²< ¾TÓvu=Á
nLƒ በኋላ cÖ¨<:: ›uÛ Ÿõ„ "¾ u%EL
¾É`Ï~” Y^ S] uƒ´wƒ uSSMŸƒ
“KSJ’< ›=ƒÄåÁ© ’I;” wKA uSÖ¾p
þe¨<” ¨`¨<aKƒ N?Å:: eÓwÓu
GŸ=V‹ nK SGL c=ðêS< uþK=e ¡ƒƒM uT>Áe}TU” Te[Í
¨k::
 uሥ°K< LÃ ¾ሚታ¿ት ¨×ƒ GŸ=V‹ ›u^ uQ¡U“ LÃ J• G<’@−‹” c=Áe
U” ÁÅ[Ñ< ’¨<; ¨<e K›v~ ¾Ñv¨<” nM T¡u\ ŸU”U
 ቃለ SGL SðìU TKƒ U” TKƒ ’Ñ` uLÃ ¾IK=“ `" cÖ¨<:: ›v~U
’¨<; “ƒ GÑ\” uT˜’ƒ KTÑMÑM l`Ö—
›sU uSÁ²< ›ScÑ’<ƒ:: ›uÛ K?w’ƒ”
²S“© ›ù—፤ የሚªÒ ›ù— SJ’< u›ß` Ñ>²? ¨<eØ
›u^ ÅÑ< uUI”Ée“ S<Á }S`q Y^ ucò¨< }¨^::
ŸSËS\ uòƒ ›v~ ›ù—¨< ÅÑ< ”Å ¾S<Á Lò’†¨<” u›Óvu< u}¨Ö< NŸ=
d†¨< ›ù— ”Ç=J” S¡[¨<M:: Aበራም V‹ `Ç u›ß` Ñ>²? ¨<eØ É•
¾›v~” U’ƒ“ ›SK"Ÿƒ G<M Ñ>²? ÁÅ” Y^¨<”U kÖK:: Ÿ²=I }Óv\ uS’dƒ
nM:: “GÑ` “ƒ ’‹:: “~” uGp ¾TÁÑ “²S“© ›ù—” uT>M eÁT@ ¾}Ö^
KÓM ²?Ò Ÿc¨< ›ÃqÖÙ::” ¾T>K<ƒ” ›v ¡w`“ S¨ÅÉ” ›}[ð::
vL†¨<” ÁU”uM::

U°^õ eÉeƒ ¾Lò’ƒ eT@ƒ
መልመጃ 1 6.2 p”’ƒ፣ T˜’ƒ“ Gk˜’ƒ፤

 p”’ƒ U”É”’¨<;
ŸLÃ ¾k[u¨<” ]¡ SW[ƒ uTÉ[Ó  T–’ƒ“ Gk˜’ƒ ¾T>ÑKÖ¨<
¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ SMሱ::
 1. ›u^ ueÙ KSÅKM ¾VŸ[¨< c¨< }Ó
v` u°ÉÑƒ LÃ ¾T>ÁS×¨< }ê°•
”Èƒ ’¨<;
T–< Ó”u—፤
U”É’¨<;
2. ›ù˜’ƒ U”É’¨<; uU” uU” G<’@ ¾Ñ<Muƒ Y^ uSY^ƒ ¾T>•` ›”É ላብ
ÃÑKéM; Aደር Ó”w c=Ñ’v w²< c’Ê‹“ wa‹ Áሉ
3. ›u^ #²S“© ›ù—$ ¾}vK¨< uU” በት x`d ¨Éq uTÓ–~ Å’ÑÖ:: x`X¨<”
U¡”Áƒ ’¨<; ›ÑLwÙ c=SKŸƒ ”w[ƒ’~ ¾kÖ[¨< ÓKcw
nM Ÿ=Ç” ›”É” ’Ñ` uT˜’ƒ“ uሀk˜’ƒ SJ’<” ›¨k:: ላብAደሩU u²=Á c¯ƒ ›W]
KSY^ƒ K^d‹” ¨ÃU KK?KA‹ ¾U”c ¨< ¾Å[cuƒ weßƒ“ ß”kƒ cu¨<“
Ö¨< S}TS— ’¨<:: nM SÓvƒ Ÿõ}— ›²’Kƒ:: SSKe ”ÇKuƒU ¨c’::
¾Lò’ƒ eT@ƒ”“ ¾V^M ÓÈ” ÃÖÃ uSkÖMU ብዙ w` Áለበት x`X TÓ–~”
nM:: eK²=I nM ŸSÓv‹” uòƒ nL‹””
KÕÅ—¨< ነግሮ U” TÉ[Ó ”ÇKuƒ Ö¾
KSÖup ›pU“ ‹KA‹”” Sð}i }Ñu=
k¨<:: ÕÅ—¨‹K¨<” M¿ M¿
’¨<:: ÁMcuuƒ nM Ÿ=Ç” }ðéT>’ƒ
eKTÃ•[¨< ›KSS”” ÁeŸƒLM:: ¡w` Øpሞች ዘረዘረለት:: Ó”u—¨< Ó” uk[uKƒ
”U Ád×M:: u}ÚT]U }Ñu= ÁMJ’< U¡ Gdw ›M}eTTU:: ›ekÉV vkÅ¨< SW
”Á„‹” በTp[w Ãp` ¨Å SÖ¾p Á^ [ƒ ”w[~” ለvKu?~ cÖ¨<:: vK”w[~U
UÇM:: ¾Ó”u—¨<” ¾T˜’~” ê“ƒ uT¾ƒ c’Ê
‡” w‰ ëÊ Ñ”²ቡን gKS¨<:: uTÓe~U
eK²=I u}T]’ƒ Ñ>²?Á‹G< K^d‹G<፣ Ku?} ¾Ó”v ”w[„‹ Lò“ }q××] ›É`ÑA
cv‹G<፣ KK?KA‹ ¨Ñ•‹U u=J”፣ nM Ÿ=Ç” jS¨<::
eƒÑu< Ÿ›pU“ Ÿ‹KA uLÃ ”ÇÃJ” SÖ
”kp ÁeðMÒM:: nM” ›KT¡u` ቃMAባ መልመጃ 3
ይነት ’¨<“:: TÉ[Ó ¾Uƒ‹K<ƒ” ÅÓV የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
ul`Ö˜’ƒ“ uT˜’ƒ TŸ“¨” }Ñu= ’¨<:: 1. Ó”u—¨< ”w[ቱን ለባለቤቱ uSSKc<
ÃIU Lò’ƒ” ¾S¨×ƒ ƒ¡¡K— H>Åƒ
’¨<::  ÁÑ—†¨<” ØpV‹ ÓKፁ::
2. ¾Óንu—¨< É`Ñ>ƒ U”” Áe}U^M;
nMŸ=Ç” SÓvƒ“ nM” T¡u` uu?}cw 3. T˜’ƒ ¾T>Á¢^ ¾vI`Ã Gwƒ ’¨<&
QÃ¨ƒ ¨<eØ ÃËU^M:: ƒUI`ƒ” uY ›ÃÅKU; Tw^]Á ስጡበት::
`¯ƒ ST`“ uØ\ ¨<Ö?ƒ S^SÉ nMŸ=
Ç”” S¨×ƒ“ ¾u?}cw” U¡`“ SS]Á p”’ƒ፣T˜’ƒ“ Gk˜’ƒ፣ ¾T>ÑKì¨< uY^
›¡wa SkuM ’¨<:: ›pU“ ‹KA uðkÅው ’¨<:: YÛ፣ T%u^© vI`Ã ›K¨<:: ›”É
Y^ Ÿ¨<Ö?ƒ eŸ=Åè ¾w²< c−‹ ¨<k
መጠን ¾u?ƒ ¨<eØ” Y^ TÑÚ Ku?}cw ƒ“ Ñ<Muƒ ”Ç=G²? ÃŸðMuM:: Á
õp`“ ›¡waƒ ŸSÓKê vhÑ` Lò’ƒ”
¾S¨×ƒ }Óv` ’¨<:: ”Ç”Æ c¨< ¾É`h¨<” }Óv` uT˜’ƒ፣
up”’ƒ“ uGk˜’ƒ "Ÿ“¨’ ¨<Ö?~ w²< ØpU
መልመጃ 2 ÁeÑ—M:: KUdK?፣ Aንድ የመኪና ሾፌር የS
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ። Ÿ=“¨<” ÅI”’ƒ ðƒj፣ õØ’~ን }q×Øa፣
1.nM Ÿ=Ç” U”É’¨<; መንዳቱ QÃ¨ƒ”“ ”w[ƒ” ¾TÇ” Lp
 2. }ðéT>’ƒ ¾K?K¨< nM Ÿ=Ç” TKƒ U”
TKƒ ’¨<; Lò’ƒ” S¨×ቱ ’¨<:: Ñu_¨¨< ¾Tp[w ¾L
3. nMŸ=Ç’<” u}Óv` ¾ðçS ÓKcw u%w[}
cu< ¨<eØ ¾T>•[¨< Yõ^ U”É’¨<; ò’ƒ É`h ›Kuƒ:: T”—¨−‹ን በቅንነት ማገልገል

የሚጠበቅበት }Óv` ’¨<:: u²=I G<’@ c¨<
G<K< uÁ²¨< T”—¨’ƒ በሁሉም ²?Ò
Ó”³u? ¨<eØ S•` ›Kuƒ:: ›eðLÑ>’~”
Á”Ç”Æ c¨< c=ÁU”uƒ“ uY^ c=}[Ñ<
S¨<፣ K°ÉÑƒ“ KK¨<Ø SW[ƒ ¾J’<፣ up ሥ°M 6.3 ¾›ð` SÖwን KSŸLŸM ¾`Ÿ” Y^ በኮንሶ
”’ƒ፣ uT˜’ƒ“ uሀk˜’ƒ ¾}W\ ¨<Ö?  ŸG<K~ e°KA‹ U” }T^‹G<;
„‹ ÃÑ—K<:: ስለዚI Eናንተም በትUI`ƒ ¾T>Á²?S< ¨”μ‹፤
u?ƒ ውስጥ በምትሳተፉባቸው የቡድንና የተና
¾vK? }â‹ wN?^© û`¡ u›õ]" ¨<eØ
ጠል ሥራዎች በቅንነትና በታማኝነት በመሥ ŸT>Ökc< Ÿõ}— ¾}ðØa Gw„‹ SÑ—
ራት ውጤት በማሳየት ኃላፊነትን መወጣት ŸJ’<ƒ û`¢‹ S"ŸM ›”Æ ’¨<:: G<Kƒ
Aለባችሁ፡፡ g=I G<Kƒ S„ eŸ<«` Ÿ=KA T@ƒ` eóƒ
›K¨<:: u¨<eÖÑ–¨<” ~K< Ç=U~ }^
ŸLÃ u}cÖ¨< ê”c ሐdw SW[ƒ ^” ÁÖnMLM::
ŸHÁ uLÃ የ›Øu= ›^©ƒ“ Ÿ›”É S„ ›`v
1. Y^ T%u^© vI`Ã ›K¨< ¾T>vK¨<
¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ SMሱ::
uLÃ ¾›ªóƒ ´`Á−‹” u¨<eÖ< ›pö
KU”É’¨<; ¾Á²¨< ይኸው û`¡ uM¿ M¿ ሀÑ` ukM
2. Lò’ƒ” up”’ƒ፣ uT˜’ƒ“ uGቀ˜’ƒ êªƒ Å•‹ ¾}gð’ ’¨<:: u¯KU ¨<eØ
S¨×ƒ ለምን ›eðKÑ; u¾ƒ—¨Ñ–¨< uvK? }â‹ û`¡ ¨<eØ
’¨<::
ሥ°M 6.4 ¾vK? }â‹“

u¨<e×†¨< ¾Á³D†¨< ¾Æ`
”edƒ
ሥEM 6.2 ¾N[` Ó”w ØÑ“ ሲደረግለት

u}ÚT]U ¾¯KU w`p ¾›=ƒÄåÁ É”p vŸw፣ KG<KÁL ¨ÃU ¾ÅÒ ›Ò²”፣ ¾c QÃ¨ƒ Eንዲኖራቸው ያስችላል:: ¨<G፣ ›ð`፣
T@” kua ¨ÃU kÃ kua u²=G< ¨<w ¾}ð Å”፣ T°É“ƒ፣ ›^©ƒ“ ”edƒ Ÿ¨<ÉSƒ“
Øa ¡MM ¨<eØ Ã•^K<:: የÑ“K?“ የªu= ከጉዳት c=Öul u›Óvu< KMTƒ c=¨<K<
guK? ¨”μ‹U uvK? gKq−‹“ }Çó„‹ ¾ሀÑ` °ÉÑƒ“ wMêÓ“ ይረጋገጣል:: Y^
Á²?S<፣ QÃ¨ƒ ÁKSKS< ¨Å Åu<w ›Ø’ƒ፣ [Gw“ É%’ƒም ÃÖóM::
ምሥራቅ u´Ó ÃðdK<::
(U”ß' Ó^`' ¾¨”Ê Ñ’ƒ ›=”e+ƒ¿ƒ SêN?ƒ u²=G< ›"DÁU w`pÂ ›^©ƒ“ ›°ªóƒ
¾1978 ¯U ƒU) Å[Í¨<” uÖuk û`¡ ”Ç=•\ c=Å[Ó ¾ÑAw
˜−‹” lØ` uTw³ƒ ¾~]Ú” Y^ TÖ
መልመጃ 5 “Ÿ` Ã‰LM:: ÃIU ¾ሀÑ^‹”” ›?¢•T> ÁÑA
ŸLÃ ¾k[u¨<” U”vw SW[ƒ uTÉ KwM:: ¾kÅUƒ ›v„‰‹”” ¾°¨<kƒ“
[Ó ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ Sልሱ:: YM×’@ Å[Í ¾T>Áe[Æ ]"© p`f‹”
1.2. ~K<
û`¡ TKƒ U” TKƒ ’¨<;
Ç=U~ የIትዮጲያ 2—¨< Ÿõ}— }^^
SÖup፣ ¾ሀÑ]~” ]¡ S”ŸvŸw“ ¾T”’
ƒ”U Te[Í ŸTÖ“Ÿ` vhÑ` K~]Ú
ŸJ’ ›”Å—¨< T’¨<; ¾Y^ ²`õ cò G<’@ን መõጠር ’¨<::
3. ’>ÁL ¾T>Ñ–¨< ¾ƒ ’¨<; uSJ’Ñ˜
ÃSeላችHEል; “¾’@ ነው” uT>M ¾Lò’ƒ eT@ƒ KS”ŸvŸw
S¨c”“ K?KA‹ ê ¨ÇÊ‹ ¾T>ÁÅ`c<ƒ”
¾}ðØaና ]"© Gwƒ“ pè” ŸØóƒ Øóƒ KSŸLŸM ´ÓÌ SJ” Aለባችሁ::
¾SÖup Lò’ƒ፣ TKƒ Á”Ç”Æ c¨< ÃIU ¾wl ²?ጋ SKŸ=Á ’¨<::
¾^c<”፣ ¾T%u[cu<”፣ wKAU ¾ሀÑ`” Gwƒ“
p`f‹ “¾’@” uT>M ¨Ñ“© eT@ƒ ¾SÖup መልመጃ 6
¾²?Ó’ƒ ÓÈ TKƒ ’¨<:: ÃI ¾Lò’ƒ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
eT@ƒ uG<K<U c¨< ›e}dcw ¨<eØ c=k 1. ]"© p`f‹”“ ¾}ðØa Gw„‹” SÖ
[ê“ }kvÃ’ƒ c=ÁÑ˜፣ ¾}ðØa Gw„‹
Ÿ¨<ÉSƒ፣ ]"© Gw„‹“ p`f‹ ŸØó
 up KT” ይጠቅማል;
2. Y^ ›Ø’ƒ”፣ [Gw”፣ É%’ƒ” KT
ƒ“ Ÿw¡’ƒ }Öwk¨< QM¨<“†¨< ›e} Øóƒ ¾}ðØa Gw„‹ ”Èƒ ÁÑKÓLK<;
TT˜ ÃJ“M:: 3. ~]Ú U”É’¨<; ØpS<” ግለፁ::
T”—¨Ñ–<ƒ” ”w[„‹ uS”ŸvŸw K›ÑMÓKAƒ Ê‹ U” U” “†¨<;
”Ç=¨<K< TÉ[Ó ›Kuƒ:: KUdK? }T]−‹  ¾›?Ée” e`ßƒ KSk’e ¾}¨cÅ
u²=I ¾Lò’ƒ eT@ƒ Se^ƒ ¾UƒËU\ƒ ÁK¨< ÙÍ U”É’¨<;
Ÿu?ƒ ’¨<:: Ñ>²?፣ ¨<kƒ“ Ñ<Muƒ uðccuƒ
Ñ”²w ¾}Ñ³¨<” T”—¨<”U ¾u?ƒ ¨<eØ ¾›Ç=e }eó S”Å`፤
”w[ƒ }Ñu=¨<” ”¡w"u? uTÉ[Ó K[»U SUI`ƒ uKÖ< ¾eÉe}— ¡õM ¾H>Xw
Ñ>²? ›ÑMÓKAƒ ”Ç=cØ ልታደርጉ ይገባል:: SUI`ƒ “ƒ:: ¾¡õM Lò uJ’‹uƒ
uƒUI`ƒ u?ƒU KST` Te}T` H>Åƒ
›Sˆ G<’@ ¾T>ðØ\ƒ” ”w[„‹ ”Å “eÉe}— S” ¨<eØ ÁK<ƒ” WLd }T]−‹
ራሳችሁ Gwƒ uSÖup ØpU LÃ ”Ç= ueU u‹KA“ uvI]Á†¨< ¨<n†ªK‹፣
¨<K<“ K}}Ÿ= ²?ÑA‹U Eንዲተላለፉ TÉ[Ó ት¨Ç†ªK‹ም:: ƒUI`ƒ ዋናው Y^†¨<
›Kv‹G<:: uS•]Á ›"vu=U ÁK<ƒ” ¾} SJ’<” uTeÑ”²w Y^†¨<” u›Óvu< ¾T
ðØa“ ]"© Gw„‹ና p`f‹” KTMTƒ“ Ÿ“¨” Lò’ƒ ”ÇKv†¨< G<MÑ>²?U eÑ
KSÖup ²w SqU ÃÖupv‹%EM:: ¾}ðØ ’´v†ªK‹:: ’c ¾u?ƒ  QSU}—¨< u}ÖkSv†¨< ¾Øè w\

Y^ dƒW^ ¾S×‹ ¡õM ¨<eØ eƒÖ¾p i“ eKU SX]Á−‹ TKƒU ”Å
SSKe ›ÇÑƒ:: SUI`…U Ÿ=ae ‹Ó Øõ` Sl[Ý፣ ULß፣ ¨²}... Ö?’—¨<
bን KT¨p u°[õƒ c¯ƒ Kw‰ª ›’ÒÑ[‰ c¨< c=ÖkU፣
ƒ:: ¾Ÿ=ae ›vƒ u›?Ée ”ÅV~“ “…U  QSU}—¨< u}¨Òuƒ S`ô Ö?’—¨<
S¨< u›MÒ LÃ ”ÅT>Ñ–< }[Ç‹:: u› c¨< c=¨Ò ዋና ዋናዎቹ ናቸው።
v… Vƒና በEናቷ መታመም U¡”Áƒ u}ð በሽታው የማይተላለፍባቸው መንገዶች፤
Ö[¨< ‹Ó` Ÿ=ae“ G<Kƒ ““i I„  በመጨባበጥ፣
ƒUI`†¨<” ¨ÅTÃkØK<uƒ Å[Í ”ÅÅ
[c<U ›¨k‹::  Aብሮ በመብላት፣
SUI`…U Ÿ=ae“ I„‹ª ƒUI`†¨<”  የጋራ ሽንት ቤት በመጠቀም፣
”ÇÁs`Ö< KTÉ[Ó“ uQSU LÃ LK<ƒU  በክፍል ውስጥ Aብሮ በመማር ወዘተ...
“†¨< `Ç KSðKÓ ›kÅ‹:: ¨Å ናቸው።
“›Ç=e }eó S”Å`” É`Ïƒ uSN?É eKÉ` u›?‹.›Ã.y=/ ›?Ée ¾}Á² c¨< ui SŸL
Ï~ ›W^` Ö¾k‹:: ¾H@Å‹uƒ”U U¡”Áƒ ŸM ¾T>Áe‹K¨< G<’@ eKT>ÇŸU uM¿ M¿
›e¨k‹:: É`Ï~U በበÑA Aድራጊ ²?ÑA‹ QSV‹ ukLK< ÃÖnM:: ›pU“ Ö?“¨<
`Ç“ ÉÒõ ¾›?Ée QS<T”“ ¨LÏ ›Mv eKT>k”e KSY^ƒ ¨ÃU KST` ›Ã‹
MÐ‹” ”ÅT>[Ç ገለፁላት :: MU:: u²=I ¨pƒ ¾T>[Ç¨<“ ¾T>ÅÓð¨<
ŸK?K ›d³˜“ ŸvÉ YnÃ ¨<eØ Ã¨ÉnM::
SUI`ƒ uKÖ ¾ÉÒõ Sªà KTÉ[Ó ¨c’‹::
ኤች.Aይ.ቪ./ ኤድስ uÓKcw LÃ ¾T>ÁÅ
¾”eÉe}— S” ¡õM }T]−‹U u¾¨\ `c¨<” Ñ<Çƒ ÁIM uሀÑÙ °ÉÑƒ LÃ }ê
u’õe ¨Ÿõ HÁ ›Ueƒ X”+U uTª×ƒ • ›K¨<::
¾É`Ï~ ›vM“ ›Ò` ”Ç=J’< ›Å[Ñ‹:: Q´w” uSÚ[e LÃ ÁK¨< ÃI ›eŸò
Ÿ²=Á u%EL Ÿ=ae“ I„ ŸÉ`Ï~ ¨`G© ui uTeŸ}M LÃ ÁK¨< Ñ<Çƒ ²`ð w²<
ÉÒõ ÁÑ–< ƒUI`†¨<” SkÖM ‰K<::
¾SS<ƒ “†¨
ÁÖJ’< ¨×
መልመጃ 7 „‹ ¾GÑ` g¡ሞች ይሆናሉ፡፡ ÃIU G<’@
ŸLÃ ¾k[u¨<” ›ß` ]¡ SW[ƒ KT%u^© ’<a ‹Ó` ŸTeŸ}KŸ}K<}” ØÁo−‹ SMሱ። ÉI’ƒ፣ %ELk`’ƒ“ ¨”ËM ”Ç=eóó ÁÅ
`ÒM::
c=Öl ¾}Ÿc}¨< G<’@ U” ’u`; eK²=I Eናንተም u›?Ée QSU ›eŸò’ƒ
2. ¾SUI`ƒ uKÖ< }Óv` U”” LÃ }Ñu=¨<” Ó”³u? uSÚuØ ላለመጋለጥ
ÁSK¡M; ብርቱ Ø”no TÉ[Ó ይጠበቅባችHDል:: u}
ÚT]U K?KA‹” KTe}T`ና uui¨< K}
›?‹.›Ã.y=/ ›?Ée uõØ’ƒ ¾}³S} Q´w Á²<ƒU ÉÒõና ”¡w"u? TÉ[Ó ÓÈ
uSÚ[e LÃ ÁK ¾c¨< MÐ‹ k”Å— ÖLƒ Aለባችሁ:: ê” ከuiው የSÖup Lò’
’¨<:: e"G<” É[e K›?Ée SÉ’>ƒ ›M}Ñ ƒ” ¾S¨×ƒ }Óv` uSJ’< T”—¨<U ²?Ò
–KƒU:: ui¨< ”Å ›¨<aþ¨<Á” ›q× K=}Ñw[¨< ÃÑvM::
Ö` u1981 ›"vu= ¾}Ÿc} c=J”፣ u¯KU LÃ
uõØ’ƒ uSeóóƒ LÃ ÃÑ—M:: መልመጃ 8
¾ui¨< S}LKòÁ S”ÑÊ‹ ŸJ’<ƒ ¨<e
ØU፤ uzÃ[c< ¾}uŸK ÅU ¨Å Ö?’— c¨<
 1.2. u›?Ée
¾›?Ée S}LKòÁ S”ÑÊ‹” ÓKፁ::
U¡”Áƒ ¾}ÑAÇ u?}cw G<’@
ÅU c=Ñv፣ U” ÃSeLM; ¾²=I u?}cw MÐ‹e U”
ችግር ÃÅèv†ªM;
¾U°^ñ TጠnKÁ
Lò’ƒ ¾T>cT†¨<” ²?ÑA‹ KTõ^ƒ SW[~ u?}cw ’¨<:: ŸSM"U u?}cw uSM"U Y’ UÓv`
”ì¨< ¾T>¨Ö< ¨×„‹ Lò’ƒ” KS¨×ƒ wl ÃJ“K<::
Lò’ƒ ¾T>ËU[¨< uu?}cw ’<a“ QÃ¨ƒ ¨<eØ ’¨<:: Eሱም ¾¨LÐ‹” U¡`“ SS]Á }Óv
^© ለTÉ[Ó የሚሰጠውን Lò’ƒ በS¨×ƒ“ nM Ÿ=Ç”” በT¡u` ይ[Òገ×M:: uƒUI`ƒ u?ƒ
QÃ¨ƒU ŸSUI^”“ ŸƒUI`ƒ u?~ ¾T>cÖ¨<” ƒ³´ up”’ƒ“ uGk˜’ƒ SðìU K?L¨<
Lò’ƒ” ¾S¨×ƒ H>Åƒ ÏTa ’¨<::
¾u?}cw”፣ ¾%w[}cw”፣ ¾ሀÑ`” ¾}ðØa Gwƒ“ ”w[ƒ” ”Ç=GÁe‹ል }Ñu= É`Ñ>ƒ ’¨<:: ŸG<KÅ[Ó ”penc? LÃ Sd}õ Lp Lò’ƒ”
S¨×ƒ ነው::
Lò’ƒ M¿ M¿ ¯Ã’„‹“ Å[Í−‹ ›K<ƒ:: W^}™‹ G<K< ”Å ƒUI`ƒ Å[Í†¨<“ ¾S<Á ‹KA†¨<
u}KÁ¿ ¾Y^ ²`ö‹ }WT`}¨< ÃW^K<:: J•U ¾Å[Í“ ¾Lò’ƒ SÖ” M¿’ƒ S•\ ÓMê ’¨<::
T”—¨<U c¨< uÁ²¨< Y^ LÃ uGk˜’ƒ“ uT˜’ƒ ŸW^ ›ÖnLÃ ¨<Ö?~ MTƒ“ °ÉÑƒ ÃJ“M::

lMõ nLƒ
SS[p፣ ¾›”É ƒUI`ƒ Å[Í” በTÖ“kp Te[Í (¾Ue¡` ¨[kƒ) TÓ–ƒ።
›ù—፣ u}cKðuƒ T”—¨Á ¾T>cØ ¾nM S}TS—።
Y’ UÓv`፣ የc¨<” vI]“ }Óv` ƒ¡¡M SJ” ›KSJ’<” ¾T>ÑMê Gdw።
V^M፣ ግw[Ñw' ¾Ø\“ ¾SØö É`Ñ>„‹ SS²— G<’@።
pè፣ ²?“ ]¡” ¾T>ÖlS<፣ ¾kÅUƒ c−‹” YM×’@“ Øuw ¾T>Ád¿ ¾}Óv`
¨<Ö?„‹።
û`¡፣ ¾}ðØa Gw„‹/ ›^©ƒ፣ ›ªóƒ፣ êªƒ/ ¾T>Öuluƒ x።
Lw ›Å`፣ ¾Ñ<Muƒ Y^ ¾T>W^::


1. u}Óv` K=}[ÑAU ¾kÅ Kê ¨ÃU KK?KA‹ ¾T>cØ ¾nM S}TS— ¨ÃU }eó nMŸ=Ç”
ÃvLM::
2. ›”É c¨< c¯ƒ ›¡wa SÑ–~ w‰ Lò’~” ”Å}¨× ÃqÖ`KM::
3. W^}™‹ uS<K< ÁKv†¨< ¾Y^ Lò’ƒ“ ¾Y^†¨< Å[Í }SddÃ’ƒ ›K¨<::
4. ›^©ƒ፣ ›ªóƒ፣ M¿ M¿ êªƒ ¾T>Öuluƒ Yõ^ û`¡ ይባላል።
5. ¾›?Ée Seóóƒ KÉI’ƒ“ K%ELk`’ƒ ›e}ªê* Ã•[ªM::

G K
1. Lò’ƒ፣ G. ²S”“ ]¡” ¾T>ÑMê Gwƒ።
2. u?}cw፣ K. uðnÅ˜’ƒ ¨ÃU uƒ³´ Y^” Se^ƒ።
3. kÃ kua፣ N. ታሪካዊ p`f‹”“ ¾}ðØa Gw„‹” uTeÑAw–ƒ Ñu=
¾T>ÁeÑ˜ ¾Y^ ²`õ።
4. ¾}ðØa Gwƒ፣ S. የሀገር Eድገት Eንቅፋትና ፀረ ሰው።
5. ~]Ú፣ W. uc−‹ °¨<kƒ“ Y^ K=KT ¾T>‹M
”¡w"u? ¾T>h ”w[ƒ።
6. ›?‹.›Ã.y=፣ [. u¨LÐ‹“ uMÐ‹ ¾}Å^Ë ¾%w[}cw ¡õM።
7. ]"© pè፣ c. w†— ¾ሀገር ሀብት።

1. uT˜’ƒ“ up”’ƒ Lò’ƒ” S¨×ƒ TKƒ፤
G/ ƒ°Óe}— SJ”፣
K/ uƒ³Ú uõLÑAƒU KY^ ›KS’ddƒ፣
N/ K¨<Ö?ƒ SÑM“ ¾²?Ó’ƒ” ግዴታን S¨×ƒ፣
S/ }Óvu=’ƒ” Td¾ƒ።
2. ¾u?}cw” U¡`“ SS]Á S}Óu`፤
G/ uu?ƒ ¨<eØ Y^ S¨Ö`፣
K/ Y’ UÓv`” S}LKõ፣
N/ KØ“ƒ um Ñ>²? T×ƒ“ u}ê°• Y` S¨<Åp፣
S/ nM Ÿ=Ç”” T¡u`።
3. Á”Ç”Æ c¨< Lò’~” vÃ¨×፤
G/ T%u^© ’<a LÃ ‹Ó` ›ÃŸcƒU፣
K/ nMŸ=Ç” ÃÖunM፣
N/ u›"vu=“ u›Ñ` ÉÑƒ LÃ }ê• ÁS×M፣
S/ cLT© QÃ¨ƒ ÃkØLM።
4. ¾Q´x‹” YM×’@“ vIM ”Ç=G‰K¨<፤

G/ S}LKòÁ¨<” S”ÑÉ uTÒKØ፣
K/ ŸQSU}™‹ uS^p፣
N/ S}LKòÁ¨<” uT¨p“ uSÖ”kp፣
S/ ማሕበራዊ ግንኙነትን በመቀነe።
IV. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች ƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::
1. T”—¨<”U ¯Ã’ƒ ¾Y^ É`h uwnƒ“ u¨<Ö?ƒ TŸ“¨”
}wKA ÃÑKéM::
2. ¨`p፣ ’Ge፣ w[ƒ፣ þe¾U c=J’<፣ ¾w^“ SéQõƒ፣
›wÁ} S”ÓYƒ“ ÑÇTƒ፣ ¾ªh ሥEሎችና መስጊዶች ናቸው።
3. ¾›Ñ`” °ÉÑƒ ŸT>ÁÇ¡S<ƒ ‹Óa‹ S"ŸM ›ÅÑ—¨< ’¨<::
V. የሚከተሉትን ጥያቄዎች ባጭሩ መልሱ፡፡

1. nMŸ=Ç”” u}Óv` T[ÒÑØ Lò’ƒ” S¨×ƒ ¾T>ሆ’¨< ”Èƒ ’¨<;
2. û`¢‹”“ ¨<e×†¨< ¾T>Ñ–<ት” ¾}ðØa Gw„‹ ¾S”ŸvŸw Lò’ƒ ¾T’¨<;
3. ›?‹.›Ã.y=. ¨LÐ‹” c=ÁÖn uMÐ‹ LÃ ¾T>Å`c¨<” Ñ<Çƒ ›eረዱ::

U°^õ cvƒ
Ö”"^ ¾e^ vQM
#ÁL[c c’õ `õ ÁM’k’k፣
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/
}U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ KNUK? Sv‰ }×Øö ¨Åk።$
2. ¾²=I ÓØU }n^’> ¾J’< K?KA‹ G<Kƒ e”™‹
 ¾Y^” ¡u<`’ƒ ƒ[ÇKI/ƒ[Íለi። ¾ƒ™‡ “†¨<;
 Ö”¡a ¾SY^ƒ”“ Ñ>²?” u›Óvu< Y^ 3. eŸ= “”} ÅÓV eKÔu´ }T] ›ß`
LÃ ¾TªM” ØpU ƒÑ’²vKI/ለi። ÓØU êó‹G< KÕÅ™‰‹G< ›”wu<L†¨<::
 u›=.ô.Ç=.] QÑS”ÓYƒ ¨<eØ ¾}Å’ÑÑ<
¾›=¢•T>“ ¾MTƒ ’¡ ¯LT−‹” ƒ²[´ Ö”"^ ¾Y^ vIM TKƒ Aንድ ሕዝብ
^KI/ƒ²[´]ÁKi። ሠርቶ ለመኖር ያለው ጠንካራ ፍላጐትና
ልምድ ሲሆን W^}™‹ ÁL†¨< ¾SY^ƒ
7.1 Ö”"^ ¾Y^ vIM U”’ƒ፤ õLÔƒ“ uS<Á¨< ¾}hK ¨<Ö?ƒ KTeS
7.1.1 Ö”¡a SY^ƒ፣ ´Ñw ÁL†¨< l`Ö˜’ƒ TKƒ ’¨<:: Y^
 Ö”¡a SY^ƒ c=vM U” TKƒ ’¨<? ¾c¨< MÐ‹ G<K< ¾S•` ªeƒ“ eKJ’
Ö”¡a ከሠሩ Ÿê ›Mö ¾u?}cw”“ ¾›"v
 Ö”¡a uSY^ƒ ምን ጥቅም ይገኛል?
u=” ’<aን KSK¨Ø ¨ÅT>Áun Lp ደረጃ
Öl KY^፤ ÁgÒÓ^M::
Á[c Ñu_ `õ ¾’k’k፣ Y^ Ÿ›"vu= uT>Ñ–< ’Ña‹ LÃ }SY
¨õà¨< ”ÇÑd SeŸ[U ²Kk። `„ ŸkLM ’Ñ` uSËS` Ö”¡a Ÿ}W^
ÁL[c c’õ `õ ÁM’k’k፣ ¨Å }hK የኑሮ ደረጃ KTÅÓ Áe‹LM:: Ö”
ለNUK? Sv‰ }×Øö ¨Åk:: ¡a SY^ƒ c=vM u}cT\uƒ ¾Y^
S_~” Á[c uÅ”w ›KeMf፣ Se¡ ¾}hK ¾U`ƒ ¨<Ö?ƒ” TeÑ–ƒ w‰
ÑAMÑ<KA“ ›`V ÅÒÓV SLMf: dÃJ” ¾Y^ c¯ƒ” uT¡u`፣ S<Á© Y’
›´S^¨< c=óó cwK< S¤` Å`f UÓv`” uSLue“ ¾U`ƒ Ø^ƒ” uTdÅÓ
IK<” ÁeÑvM Ÿ›¨<ÉT¨< ›óõf:: ßU` ÃÑKíM::
Ôuμ‹ c=}Ñ< °[õƒ ¾ðKÑ፣
KY^¨< °¨<k~” Ñ<Muƒ ¾’ðÑ፣ መልመጃ 2
MÐ‹ Çx u=K<ƒ Õa }ggÑ:: የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
u`h u›=”Æeƒ]¨< uÑÖ` Ÿ}T፣ 1. u“”} ›"vu= K=W\ ¾T>‹K< ¾Y^ ¯Ã’
Ö”¡a SY^ƒ ’¨< GÑ` ”ÉƒKT::
c¨< uW^¨< Y^ ¨<Ö?ƒ ”Ç=Ÿu`፣
 „‹” Økc<::
2. Ö”¡a SY^ƒ K›"vu=“ KGÑ` eLK¨<
Y^” vIM ›`Ô TU[ƒ ’¨< KሀÑ`:: ÖkT@ uu<É” }¨Á¿::
(ŸI´v© ÓØV‹ Ò` uTŸM KTe}T]Á ”Ç= 7.1.2 Y^” ›KS“p፤
S‹ J• ¾}²ÒË Ø`/2000 ¯/U)
መልመጃ 1
በግጥሙ መሠረት የሚከተሉትን ጥያቄዎች

መልሱ፡፡
1. ŸÓØS< ÁÑ—‹G<ƒ” õ_ Hdw íñ“ u¾}^
KSUI^‹G< ›”wu<L†¨<::

U°^õ cvƒ Ö”"^ ¾e^ vIM
›dT] KSJ” ‰K:: Ôu²< MÏ uSvM

¾T>¨k¨< uÉ\ uÖªƒ }’e„ Ømƒ
ÝT−‹” ካሰማመረ u%EL ¨Å ƒUI`ƒ u?~
ÃH@ÇM:: ¾u?ƒ Y^¨<” uT>Ñv W`„“ ƒU
I`~” ›Ø”„ ¨Å ¡õM eKT>Ñv uÉ\ uS
UIa‡“ u}T]−‹ ²”É ¾T>¨ÅÉ }T]
’u`::
Y^ ¨ÇÆ MÏ ÝT Eያሳመረ Ømƒ Ñ”²w
”ÇÖ^kS K?L ¯Ã’ƒ }ÚT] Y^
SY^ƒ ”ÇKuƒ ›cu:: uSÚ[hU K›"
vu=¨< “E] Ø\ ›ÑMÓKAƒ KSeÖƒ ¾T>‹
Muƒ” ¾ÝT TÅh c²?
¨<eØ ¨Å uÉ\ ¾ÝT TÅh cS
×¨< Å”u— lØ` ¾ÚS[ H@Å::
u›G<’< Ñ>²? vKƒÇ`“ ¾Zeƒ MÐ‹ ›vƒ ¾J
’¨< ›„ uÉ\ Å‰~ በሚባል Aካባቢ u›ss
S¨< ¾ÝT ów]" ¨<eØ u¾ƒ—¨Ñ˜ c¨< U‡“ Ö”"^ ÝT
−‹ ÃS[K<:: ŸkLM ¾Y^ ¯Ã’ƒ ¾}’
d¨< uÉ\ ³_ uÉ_Çª Ÿ}T ውስጥ ከታወ
ቁት vKHw„‹ ›”Æ KSJ” up…M::
መልመጃ 3
ŸLÃ uk[u¨< ]¡ SW[ƒ ¾T>Ÿ}K<ƒ”
ØÁo−‹ መልሱ፡፡
1.uÉ\ uÅ”u™‡ ²”É U” ¾T>M SÖ]Á
 ’u[¨<;
2.በAካባቢያችሁ Ÿ›’e}— S’h Ñ”²w }’e
}¨< በከፍተኛ Å[Í LÃ ¾Å[c< c−‹ "K<
Y°M 7.1 T”—¨Åƒ ²`´^‹G< uSíõ u¡õM
 ከሥEKA‡ ምን ተገነዘባችሁ? ¨<eØ ›”wu<::
 u“”} ›"vu= ¾T>•\ c−‹ U” U” 3. ¾›„ uÉ\ ¾Y^ Ø”"_ ŸU” ¾S’Ú
Y^−‹” ÃW^K<? ÃSeL‹%EM;
 Y^” ›KS“p c=vM U” TKƒ ’¨<?
Y^” ›KS“p c=vM ¾ƒ—¨<”U ¾Y^
Ôu²< MÏ፤ ¯Ã’ƒ uŸ<M Å[Í SSMŸƒ“ ያገኙትን
uÉ\ ×H>` ¾}¨KÅ¨< ufTK? ¡MM uÏÏÒ ሥራ ሳይንቁ SY^ƒ TKƒ ’¨<:: Á”Ç
›"vu= u=J”U ¾¨×ƒ’ƒ °ÉT@¨<” ÁdK ”Æ ¾Y^ ¯Ã’ƒ ƒ”i ¨ÃU ƒMp dÃvM
ð¨< uÉ_Çª Ÿ}T ’u`:: ƒŸ<[ƒ ›Ó˜„ Ÿ}W^ Ø\ ¾Ñu= U”ß
K=J” Ã‹LM:: ³_ ƒ”i ’¨< ¾T>vM ›”É
በልጅነቱ በድ_Çª Ÿ}T w²< ¾Y^ °ÉKA‹ Y^ }Ñu=¨<” ƒŸ<[ƒ "Ñ– ነገ የሚሠራውን
”ÇK< LLq‡ c=Á¨\ cU…M:: eK²=IU ሰው Ÿõ ¨ÇK“ ¨Å}hK Å[Í ሊያደርሰው
Ÿ›Ô~ Ò` ¨Å É_Çª Ÿ}T uSH@É ›Ô~
ይችላል::
uÑ²<Kƒ ¾Y^ SX]Á ð×”“ Ôu´ ÝT

መልመጃ 4 7.1.4 Y^” ›KS“p“ Ñ>²?” u›Óvu< Y^ LÃ

የT>ከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ TªM Kê“ KGÑ` ÁK¨< ÖkT@፣
1. Y^” ›KS“p ¾T>•[¨<” ÖkT@
²`´\::
 “Ñ>²?” u›Óvu<“ SÖkU ማለት U”
TKƒ ’¨<?
2. ¾Y^ ¡u<`’ƒ uU” uU” G<’@ K=ÑKî  Ñ>²? ¨`p ’¨< ¾T>K¨< UXK?›©
Ã‹LM; ›’ÒÑ` U”ን ያሳያል;
7.1.3 Ñ>²?” u›Óvu< Y^ LÃ TªM፣
¯ሣ ›ØTÐ‡፤
 ¾“”}” ¾Ñ>²? ›ÖnkU ሁኔታ KÕÅ
™‰‹G< ”Ñ\:: T”—¨
 Ñ>²?” u›Óvu< Y^ LÃ TªM TKƒ H@É c¨< u×“ NÃp LÃ ¾T>”dðñ ƒ””i
U” TKƒ ’¨<? ”ኳ−‹” T¾~ ¾TÃk` ’¨<:: ’²=I”
”ኳ−‹ ¾k²ñ ¾T>’Æƒ u›w³—¨< uvI`
Ÿwƒ ›ù=ª ¯KT>~፤ Ç` Ÿ}T“ u²<]Áª ¾T>•\ ›ሣ ›ØTÐ‹
¨/a ¯KT>~ uvI`Ç` Ÿ}T ukuK? 03 “†¨<::
¾T>•\ ¾35 ¯Sƒ ¨Ã²a “†¨<:: Eኒህ ዓሣ ›ØTÐቹ uQw[ƒ ¾}Å^Ì“ Ö”¡[¨<
ሴት በAካባቢያቸው ከሚታወቁባቸው ባህሪያት uSY^ƒ KŸ}T¨< Q´w ƒŸ<e ¾ዓሣ
Aንዱ ጊዜን በAግባቡ ሥራ ላይ ማዋላቸው U`ƒ ¾T>Ákù< “†¨<:: ›vL~ ”ÅY^
ነው፡፡ በሚኖሩበት Aካባቢ ስለጊዜ ያላቸው ‹KA†¨< uu<É” ¾}ŸðK<“ Á”Ç”Æ u<É”
Aመለካከት Eንደምሳሌ የሚታይ ነው፡፡ በዚህ ¾^c< }Ö]“ uÑ>²? ¾}¨c’ ¾Y^ °pÉ
መሠረት ጊዜAቸውን በመከፋፈልና ጠንክሮ ÁK¨< ’¨<::
በመሥራት ሕይወታቸውን ወደተሻለ ደረጃ ¾u<É’< ›vLƒ ŸNÃl w²< ¾ዓd U`ƒ KS
የሚቀይር ሥራ ለመሥራት Aቀዱ፡፡ cwcw ¾T>Áe‹K¨<” U‡ Ñ>²? Á¨<lM::
ይህን ለማስፈጸም ወደ የAማራ ¾Ñ”²w lÖ Á”Ç”Æ ›vM ÃI” U‡ Ñ>²? uSÖkU
v“ wÉ` ¾Qw[ƒ Y^ }sU uSÓvƒ c¯~” dÁ³v Ö”¡a ÃW^M:: ³_ ›vL~
በተወሰነ ጊዜ የሚከፍሉት wÉ` ëÅ¨< ›” Ñ>²?” u°pÉ ŸóõK¨< uSY^†¨< Kዓሣ
Ç=ƒ ¡uÉ LU ገዙ፡፡ LT†¨< w²ÁeðMÕ†¨<” ²S“©
c?ƒ ØÍ ¨KÅ‹L†¨<:: LTE uk” ŸZeƒ SX]Á−‹ KTÅ^Ëƒ ‹KªM:: ƒ””i ”
K=ƒ` uLÃ ¨}ƒ ƒKw eK’u` KWð\ "D−‰†¨< u²S“© ¾V}` ËMv−‹ }kÃ
“E]−‹ ¨}ƒ uTŸ^¾ƒ uÑ>²? wÉ^†¨<” [ªM::
ከፈሉ፡፡ u¯S~ K?L ¾UƒKw LU Ñ´}¨<
ÚS\:: u²=I G<’@ ጊዜAቸውን በAግባቡ ²S“© ¾ዓሣ TØSÍ S[x‹”፣ ËMv−‹”“
በመጠቀም uŸwƒ ù= }Óv` LÃ Ö”¡[¨< ¾U`ƒ TqÁ Tk´k¹−‹” ›TEM}ªM::
W\:: ³_ ¨/a ¯KT>~ uvI`Ç` Ÿ}T uvI`Ç` Ÿ}T ¾ዓሣ TŸóðÁ c²? ¨Å Ñ>²? ¾ዓሣ U`†¨<”“ ¾Y^
ጥይቄዎች መልሱ፡፡ Ø^†¨<” ÁdÅÑ< uSU×†¨< U`
1. Ÿ¨/a ¯KT>~ የጊዜ Aጠቃቀም U”

ትማራላችሁ;
†¨<” ¨ÅK?KA‹ Ÿ}V‹ Ák`vK<:: ”Ç=G²?” u›Óvu< uY^ LÃ uTªM ¾T>Ñ
–¨< ÖkT@ U”É’¨<;

መልመጃ 6  MS“ ŸÓKcw ›Mö Tሕu^© ‹Ó`

¾T>J’¨< uU” U¡”Áƒ ’¨<?
በU”vቡ SW[ƒ ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo  c−‹ ¨Å MS“ ”ÇÃ¨Ö< U” SÅ[Ó
−‹ መልሱ፡፡
1. ¾Tሕu\ ›vLƒ ¾Ñ>²? ›ÖnkU U” ›Kuƒ ƒLL‹G<?
ÃSeLM; ŸU”vu< Te[Í ¾Ökd‹G< MS“ ‰¨<! ‰¨<!

›w^\::
›Á”~ uØl` ›”ud Ó”w Y` u}kKc‹
2. ለዓሣ ›ØTÐ‹ Tሕu` ¾Ø”"_ SW[ƒ ¾Le+¡ u?ƒ ¨<eØ Ÿ8 ¯Sƒ MÍD Ò` ƒ•
የJ’<ƒን Zeƒ ª“ ª“ ’Øx‹” Økc<:: ^K‹:: ²¨ƒ` u¾SŸ=“¨< Se¢ƒ“ u¾c<
3. ¾“”}” ¾›”É k” ¨<KA ŸóõL‹G< uS q‹ u` ÍD” ²`Ó uUƒSç¨}¨< Ñ”²w
íõ KSUIራችሁ ›d¿›†¨<:: ¾dD”“ ¾MÍD” JÉ KSS<Lƒ ƒØ^K‹::
Y^” dÃ”l“ ƒ”i ’¨< uTKƒ dÁT`Ö< u¯Lƒን ¾Öuk‹ uŸ}T¨< uT>Ñ–<ƒ ›É
uSY^ƒ K¨<Ö?ƒ ¾ul ²?Ô‹ w²< “†¨<:: v^ƒ μ^ Uêªƒ ŸSÖ¾sU uLÃ ŸØl`
Y^” S“p ›ÃÑvU:: G<K‹K¨< Ñ>²?” uTkÉ“ ƒ ŸK?KA‹ Ò` ƒhTK‹:: ÃG<” ”Í= S<K<
K¨×¨< ¾Y^ °pÉ ê” uTeÑ³ƒ Ÿc\ Ö?”’ƒ“ Ö?“T ›°Ua ÁK¨< ”ÅdD ÁK
Ø\ ¨<Ö?ƒ KTeS´Ñw Ã‰LM:: c¨< KU” MS“ ”ÅT>¨× K^dDU ግልጽ
¾Ñ>²?” ›ÖnkU uT¨p Ö”¡a ¾T>ሠ^ ²?Ò Aልነበረም:: ¾u?}cvD” ÁK¾K?K Ø]ƒ uSgØ
uu?}cu<U J’ uQw[}cu< ኑሮ ላይ K¨<Ø ወደ ›[w ›Ñ` ŸS”Åb ¾}g–‹¨< ›Á”~
KTU×ƒ Ã‹LM:: e”s” Ú`d u›Ç=e ›uv Ÿ}T uÔÇ“
ሕÃ¨ƒ ŸŸ}S‹ Éõ” 14 ¯Sƒ VLƒ::
መልመጃ 7 ›Á”~ °ÉT@ª ¾ÚS[፣ MÏ’… ¾Åu
²²“ }eóªU ”ÅuÒ ÅS“ ¾u’’ uSU
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ ×~ Ÿ²=I ›ìÁò }Óv` ”Èƒ S¨<×ƒ
1. Ñ>¨<”²?” ÖkT@
u›Óvu< Y^ LÃ uTªM ¾T>Ñ–
²`´\::
”ÅUƒ‹M ²¨ƒ` cLeM ’u`::
uSÚ[hU Ÿ^dD Ò` S¡^ Ÿ²=Á ¾Ÿó
2. Y^” S“p ¾TÃ•`w” KU” ÃSeL QÃ¨ƒ MÍF” ›”ÖMØL u„KA TUKØ
‹%EM; ”ÅT>hM q[Ö‹:: MÍD”“ Ømƒ ¾ôeM
sÖa−ቿ” Ã³ ¨Å ƒ¨<MÉ S”Åb uT>Á
7.2 dÃW\ SwLƒ፤ Å`dƒ ›¨<„u<e }dð[‹:: ŸG<Kƒ k” Ñ<μ
7.2.1 dÃW\ SwLƒ uu?}cw Å[Í ¾T>ÁÅ`c¨< u%EL ¨Å S”Åb eƒÅè Á¾‹¨<” K¨<Ø
Ñ<Çƒ፣ KTS” Aልቻለችም::
Aዳዲስ S”ÑÊ‹ }²`Ó}ªM፣ Sw^ƒ“
eM¡ Ñw}ªM፣ ¾¨<H vD”vD u¾cð\ }Ç`
dDM:: ÑÖ` ¾’u[¨< ¾’ ›Á”~ S”Å`
¨ÅŸ}T’ƒ }kÃbM:: ›Á”~U ÃI” ›Ò
×T> }ÖpT ”Å S”Åb ¾^dD”U QÃ
¨ƒ KSk¾` Øn }’d‹:: K²=IU u?}
cvD“ ›"vu=ª ”ÅT>}vubƒ uTS” uS”
Å\ Ÿ}ssS¨< ¾wÉ` ¾Iw[ƒ Y^ TIu`
Ømƒ Ñ”²w }uÉ^ gk×gkØ SgØ ËS
[‹:: ƒ“”ƒ ÁKlU’Ñ` ÁdKð‹¨<” Ñ>²?
ulßƒ Áe¨c‹ K?ƒ Ÿk” Ö”¡^
ሠ^‹:: u›G<’< c¯ƒ ›Á”~ ›”É ¾gk×
gkØ SÅw` Ÿõ ^dD” ‹L uSY^ƒ
Y°M 7.2 MS“ ስብ°ናን የሚፈታተን ማህበራዊ ችግር ነው LÃ “ƒ::

መልመጃ 8 ሥራ ላይ ለመሠማራት የሚያስችልና ስለዚያ

ሙያ ሊኖረን የሚገባው Eውቀትና ችሎ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች በምንባቡ
ታን የሚያካትት ነው፡፡ የሙያ ሥነምግባር
መሠረት መMሱ፡፡
 1. MS“ ›eìÁò }Óv` ’¨< ¾}vK¨< ማለት ደግሞ Aንድ ሙያ በተግባር ላይ
ሲውል ባለሙያው ሊያከብረው የሚገባው የሙ
uU” U¡”Áƒ ’¨<;
2. MS“” KTek[ƒ U” SÅ[Ó Ã•` ያው ደንብና የAሠራር ሥነ ሥርዓት ነው፡፡
uM ƒLL‹G<; uu<É” uu<É” G<’<“
በዚህ መሠረት ¾S<Á ‹KA“ Y’ UÓv`
SõƒH@−‹” ²`´^‹G< }¨Á¿::
TKƒ ›”É c¨< ›”É” Y^ KSY^ƒ
3. ŸU”vu< u}[Ç‹G<ƒ SW[ƒ ›G<”
ÁK¨< wnƒ“ S<Á¨< ¾T>ðMÑ¨< ¾}Óv`
›Á”~ ምን ደረጃ ላይ ÁK‹ ÃSe SÓKÝ vQ] TKƒ ’¨<:: ÃG<” ”Í= ›”É
L‹%EM; W^}— ¾S<Á¨< ‹KA •aƒ ¾S<Á¨< Y’
UÓv` ŸK?K¨< ¾T>ðKÓuƒ” ›ÑMÓKAƒ eK-
u›”É u?}cw ¨<eØ ¾T>Ñ–< ¾u?}cw ›v TÃcØ }ÑMÒ¿ Q´w K=ÔÇ Ã‹LM::
Lƒ ”Å¾›pT†¨< uY^ "M}d}ñ ¾}
¨cኑ cዎች ብቻ በሥራ ብዛት ሊጎዱ ይች ›”É NŸ=U ታመው ¨Å `c< ለT>SÖ<ƒ
ላሉ፡፡ ›ªm−‹U J’< MÐ‹ ¨ÃU c?„‹U ui}™‹ }Ñu=¨<” U¡`“ ¾Q¡U“ °`Ç
J’< ¨”Ê‹ ”Åየ°ÉT@›†¨<“ ¾Y^ ‹KA SeÖƒ ¾S<Á ÓÈ¨< c=J” Qw[}cu<
†¨< uY^ S}ÒÑ´” ¾u?}cu< ¾Y^ ›ekÉV Eራሱን Ÿui ”Ç=ŸLŸM Te}
መርህ ማድረግ Ã•`v†ªM:: T` ¾S<Á¨< Y’UÓv` ›”Æ ²`õ ’¨<::
uK?LU uŸ<M eKSÉH’>ƒ ›¨dcÉ፣ uui¨<
Eንዲሁም Y^ dÃc\“ dÃÅ¡S< K?KA‹ ¾K U¡”Áƒ Ø”no eKT>Å[Óv†¨< Ñ<ÇÄ‹
ñuƒ” ¾T>uሉ "K< ÃI ›e’ª] }Óv` G<K< Te}T` ÃÖupuM:: ’²=I }Óv
SJ’<” uSÑ”²w ^d†¨<” KY^ T’ddƒ ^ƒ ¾Q¡U“ S<Á Y’ UÓva‹ “†¨<::
›Kv†¨<::
መልመጃ 10
መልመጃ 9
 1. MÐ‹ uu?ƒ Y^ ¨<eØ ”Èƒ Sd}õ
1.S<Á“ ¾S<Á Y’ UÓv` ›Ã’×ÖK[Æ
`ÒM ¾T>vK¨< KU”É” ’¨<?
G<Kƒ ¾SõƒH@ Hdx‹ን Økc<::
3. ›”É u?}cw uY^ ¾S}ÒÑ´” vIM 7.3.2 ¾S<Á Y’UÓv` SÕÅM u²?Ô‹
”Èƒ K=ÁÇw` Ã‹LM;
LÃ ¾T>ÁÅ`c¨< ‹Ó`፣
7.3 ¾S<Á ‹KA“ ¾S<Á Y’ UÓv`፤  ¾›”É vKS<Á ¾S<Á Y’ UÓv`
SÕÅM ¾T>ÔÇ¨< T”” ’¨<?
7.3.1 ¾S<Á ‹KA“ ¾S<Á Y’ UÓv` U”’ƒ፣  ¾S<Á ‹KA w‰¨<” ÖkT@¨<
›’e}— ’¨< ¾T>vK¨< KU”É’¨<?

›”É W^}— ¾S<Á ‹KA ›K¨< T”—¨Öul ¾}T] Y’ UÓ ላይ w‰ ›ÃqUU:: W^}—¨<ም ¾S<Á¨<”
va‹ U” U” “†¨<?
Y’ UÓv` "ላከuረ ¨<Ö?ƒ ›ÁÑ˜U& ¾^
ሙያ የራሱ የሆነ ልዩ Eውቀትንና ችሎታን c<”“ ¾u?}cu<” ¾’<a Å[Í KThhMU ›Ã‹
የሚጠይቅ የሥራ ዓይነት ነው፡፡ ለምሳሌም MU:: uS<Á¨< ¨<Ö?ƒ v× lØ` S<Á¨<”
ያህል ግብርና፣ ጋዜጠኝነት፣ መምህርነት፣ ዳኝ ¾uKÖ KTÇu` õLÔ~ Ãk”dM:: ÃI uT>J
ነት ወዘተ...። የሙያ ችሎታ ማለት በAንድ ”uƒ Ñ>²? ¾}ÑMÒÄ‹ን õLÔƒ ለማሟLƒ

የሚኖረው ›p`xƒ ¾}ÕÅK ÃJ“M:: 89 (2) መንግሥት የIትዮጵያውያንን የIኮ

ÃI c=J” S<Á¨< K=eóó ›Ã‹MU' ¾²?Ô‹ ኖሚ ሁኔታዎች ለማሻሻል Eኩል Eድል Eንዲ
የሥራ °ÉM ÃÖvM& ÃIU uGÑ` MTƒ“ ኖራቸው ለማድረግና ሀብት ፍትሐዊ በሆነ
u²?Ô‹ ’<a ShhM LÃ Ÿõ}— Ñ<Çƒ ÁS መንገድ የሚከፋፈልበትን ሁኔታ የማመቻቸት
×M:: ግዴታ Aለበት፣
መልመጃ 11 89 (5) መንግሥት መሬትንና የተፈጥሮ ሀብ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ ትን በሕዝብ ስም በይዞታው ሥር በማድረግ
1. uS<Á Y’ UÓv` SÕÅM ¾}’d ¾GÑ`
MTƒ ¾T>ÔÇ¨< ”Èƒ ’¨<;
ለሕዝቡ የጋራ ጥቅምና Eድገት Eንዲውሉ
የማድረግ ኃላፊነት Aለበት፣
2. S<Á“ ¾S<Á Y’ UÓv` ”Ç=Ÿu` U”
SÅ[Ó ›Kuƒ; 89 (7) መንግሥት በሀገር Iኮኖሚያዊና ማኅ
3. ¾S<Á Y’ UÓv` SÕÅM u}ÑMÒÄ‹ በራዊ ልማት Eንቅስቃሴ ውስጥ ሴቶች ከወን
LÃ ¾T>ÁÅ`c¨<” ‹Ó` ›w^`‹G< ዶች ጋር በEኩልነት የሚሳተፉበትን ሁኔታ
íñ:: የማመቻቸት ኃላፊነት Aለበት፡፡
7.4 Ö”"^ ¾Y^ vIM“ MTƒ፤ Eነዚህን ¾›=¢•T> ነክ ዓላማዎች በተግባር KT

[ÒÑØ Ów`“” T°ŸM ÁÅ[Ñ ¾ÑÖ` MTƒ
7.4.1 ¾›=.ô.Ç=.] QÑS”ÓYƒ ¾MTƒ ¯LT−‹፣ Ó”v T"H@É“ uK?KA‹U ¾MTƒ Se¢‹
uÒ^ `w`w TÉ[Ó Eጅግ Aስፈላጊ ነው፡፡
 ¾›=¢•T> ¾MTƒ ¯LT−‹ ¾T>v
K<ƒ U” U” “†¨<? ይኸም የሚገለጸው የሀገር ልማት ፕሮግራሞች
 ¾›=¢•T> ¾MTƒ ¯LT−‹ }Óv በሚዘጋጁበት ጊዜ መንግሥት ሕዝቡን በየደ
^© ÃJ’< ²”É U” SÅ[Ó ›Kuƒ; ረጃው በንቃት በማሳተፍና ለተግባራዊነቱም
¾›=.ô.Ç=.] S”ÓYƒ uGÑ]~ ð×”“ ²Lm Eንዲረባረብ ተገቢ ድጋፍ በመስጠት ነው፡፡
MTƒ” KTU×ƒ Ów`““ ÑÖ`” T°ŸM መልመጃ 12
ÁÅ[Ñ þK=c=“ eƒ^‚Í= k`ï ሕú<” KY^
የሚከተሉትን ጥያቄዎች ተወያዩባቸው፡፡
uT”kdke ›u[‹ ¨<Ö?„‹ ¾}S²Ñu<
ናቸው::  1. ¾’í ÑuÁ ›=¢•T> Y`¯ƒ U”É’¨<?
vKS<Á ÖÃn‹G< u¡õM ¨<eØ }¨Á¿::
GÑ]~ ¾UÛÅ¨< ¾MTƒ“ ¾›=¢•T> ’¡ 2. GÑ`” uMTƒ KTdÅÓ ¾“”} É`h
¯LT ሕ´x‹ u¾Å[Í¨< }ÖnT> ¾T>J’Lkluƒንና ሁሉም 3. የIኮኖሚ ነክ ዓላማዎችን ወደ ተግባር
ዜጐች በEኩልነት በሀገር ልማት ላይ የሚሳተ በመለወጥ የሚገኘው ጠቀሜታ ምንድን ነው?
ፉበትን የIኮኖሚ ሥርዓት ማስፈን ነው፡፡
ይህም በ›=.ô.Ç=.] ሕገመንግሥት የIኮኖሚ
ነክ ዓላማዎች በAንቀጽ 89 በግልጽ ተመልክ
ተዋል፡፡ በሕገመንግሥቱ ከተጠቀሱት የIኮ
ኖሚ ነክ ዓላማዎች የሚከተሉት በAብነት ሊቀ
ርቡ ይችላሉ፡፡
89 (1) መንግሥት ሁሉም Iትዮጵያውያን
የሀገሪቱ የተጠራቀመ Eውቀትና ሀብት ተጠቃ
ሚዎች የሚሆኑበትን መንገድ የመቀየስ
ኃላፊነት Aለበት፣

¾U°^ñ TጠnKÁ
Ö”"^ ¾Y^ vIM” ÁÇu[ ሕ´w °ÉÑ~ ð×” ›=¢•T>¨<U Ÿõ}— ›pU ÁK¨< ’¨<:: Y^ Kc¨<
MÏ ¾QM¨<“ SW[ƒ“ ¾°ÉÑƒ ›wÃ lMõ uSJ’< Ö”"^ ¾Y^ vIM vÅÑv†¨< GÑa‹ ¾²?Ô‹
ሕÃ¨ƒ በየትኛውም Aቅጣጫ ¾}S‰† ’¨<:: Y^” dÃ”l uY^’~ ›¡w[¨< ¾W\ ሕ´x‹ Ÿ›”Å—¨<
¾°ÉÑƒ °`Ÿ” ¨Å }hK¨< °`Ÿ” uSgÒÑ` ¾GÑ^†¨< ›=¢•T> uÖ”"^ SW[ƒ LÃ ”Ç=qU
ÁÅ`ÒK<::
Y^ u›w³—¨< Tሕu^©“ ¾w²< ²?Ô‹” }dƒö ¾T>ÖÃp eKJ’ KGÑ` MTƒ G<KÖkUuƒ G<’@ ŸÓKcw“ Ÿu?}cw
›Mö uGÑ` Å[ÍU Ñ<Çƒ ¾T>ÁS× ’¨<:: Y^ u›ÑMÒÃ“ u}ÑMÒÃ S"ŸM ÁK ÉMÉÃ ’¨<
KTKƒ Ã‰LM:: eK²=IU Á”Ç”Æ vKS<Á ¾S<Á ‹KA¨<”“ ¾S<Á Y’ UÓv\” uT×S`
KÖ”"^ ¾Y^ vIM ^c<” TeÑ³ƒ Ã•ùM::
¾›=ôÇ=] QÑS”ÓYƒ የIኮኖሚ ነክ ዓላማ G<K‹K<ƒ S<Á በEኩልነት ተWT`}¨<
GÑ^†¨<” ”Ç=ÁKS< cò °ÉM cØ…M:: ÃI”” ¾²?Ó’ƒ Swƒ uSÖkU Á”Ç”Æ vKS<Á ¾S<Á
Y’ UÓv`” uSLue“ S<Á¨<” ŸÑ>²? ¨Å Ñ>²? uThhM ¾GÑ\” ›=¢•T> KTÑ´ Ã‹M ²”É Ö”"^
¾Y^ vIM” TÇu` Ã•ùM::

¾U°^ñ lMõ nLƒ

ŸÏ ¨Å ›õ፣ }kTß ¾K?K¨<፣ ƒ`õ ¾TÃÑ˜uƒ Ñu=።
î’<፣ Ö”"^፣ ¾TÃuÑ`፣ ¾TÃg’õ።
¡uÉ LU፣ Mƒ¨MÉ ¾Å[c‹ LU።
S•፣ KŸw„‹ ¾T>²ÒÏ UÓw።
Uîªƒ፣ KMS“ ¾T>cØ፣ ¾T>KÑe፣ KêÉp }wKA በዓይነት ወይም በገንዘብ ¾T>cØ።
¾Ò” Sw^ƒ፣ ¾TÃÃ፣ °¨<k~ KK?KA‹ ¾TÃ}`õ።
}ÒLß፣ }ÔÍ=።


I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJኑ #Gcƒ$ wL‹G< SMc<::
1. GÑ` ¾UƒKT¨< ሕ´x Ö”"^ ¾Y^ vIM” uTÇu` Ö”¡[¨< c=W\ ’¨<::
2. Ö”¡a SY^ƒ ÁKuƒ uÑÖ` ›"vu= ¾T>•[¨< ›`f ›Å` w‰ ’¨<::
3. ›”É vKS<Á ŸS<Á¨< u}ÚT] ¾S<Á Y’ UÓv`” T¡u` ›Kuƒ::
4. ›”É W^}— uሠKÖ’uƒ S<Á Y^ "LÑ– ŸS<Á¨< ¨<ß kLM Y^−‹” SY^ƒ ¾KuƒU::
5. dÃW\ SwLƒ ØÑ˜’ƒ ŸT>ÑKêv†¨< G<’@−‹ ›”Æ ’¨<::
ሀ ለ
1. የIኮኖሚ ነክ ዓላማ፣ G. Ñ>²?” u›Óvu< SÖkU“ Å”u—” T¡u` ’¨<።
2. ¾S<Á Y’ UÓv` ›”Æ SÑKÝ፣ K. Kሕ´x‹ °ÉÑƒ“ MTƒ SW[ƒ ’¨<።
3. Ö”"^ ¾Y^ vIM SÇu`፣ N. °¨<k~ KK?KA‹ ¾TÃ}`õ c¨<።
4. ጥገኝነትን መፀየፍ፣ መ. የሠራተኛውን ጤንነት፣ ደህንነትና የኑሮ ደረጃ ማሟላት።
5. ¾Ò” Sw^ƒ፣ ሰ. ¾ዓሣ TØSÍ S[w።
ረ. ሌሎች በደከሙበት ውጤት ለመኖር Aለመፈለግ።
III ለT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K— የJ’¨<” SMe U[Ö<::

1. ›”É vKS<Á ¾T>Öupuƒ ÓÈ፤
G. ¾S<Á ‹KA፣ N. ¾S<Á Y’ UÓv`፣
K. Ñ>²?” u›Óvu< SÖkU፣ S. G<K<U።
2. ›”É GÑ` MƒKT ¾Uƒ‹K¨<፤
G.Ö”"^ ¾Y^ vIM ሲዳብር፣ N. የተወሰኑ ሥራዎች °Ÿ<M Ÿu_ c=ÁÑኙ፣
K. dÃW\ SwLƒ ሲጠናከ`፣ S. G<K²?” u›Óvu< SÖkU፣
K. uS<Á ሕ´w” TÑMÑM፣ S. dÃW\ SwLƒ።
4. ¾›”É ሕ´w TIu^© ‹Ó` ¾J’¨< የትኛው ’¨<?
G. ጠንካራ የሥራ ባሀል፣ N. Eኩልነት፣
K. MS“፣ S. G<K<U።
5. ŸT>Ÿ}K<ƒ መካከል ›”Æ ¾Ów`“ Y^ ›ÃÅKU፡፡
G. Ÿwƒ TÉKw፣ N. ²S“© `h፣
K. Å” TMTƒ፣ S. ¾T°É” lóa
IV ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች ƒ¡¡K—¨<” nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. ¾GÑ^‹” °ÉÑƒ u}Óv` K=Ã ¾T>‹K¨< ¾ሕú< —————— vIM c=Çw` ’¨<::
2. ŸGÑ^‹” Tሕu^© ‹Óa‹ S"ŸM ————— “—————- ÃÖkdK<::
3. ›”É vKS<Á ŸS<Á ‹KA¨< u}ÚT] K=ÁŸw[¨< ¾T>Ñv¨< ምግባር _____ ÃvLM::

1. ¾Y^ ƒ”i/ƒMp ¾K¨<U c=vM U” TKƒ ’¨<?
2. ØÑ˜’ƒ uU” uU” ÃÑKíM?

U°^õ cvƒ
U°^õ eU”ƒ Ö”"^ ¾Y^ vIM
ê” S‰M
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/} ራስን መቻል ማለት በየደረጃው ያለን የራስን
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ Eውቀት የIኮኖሚ Aቅም Eና ጉልበት በመ
ጠቀም ኃላፊነትን ወስዶ ለራስ፣ ለቤተሰብ
 ¾Tሕu^© “ ¾›=¢•T>Á© ØÑ˜’ƒ”
Eና ለሀገር የሚጠቅሙ ተግባራትን በማከና
U”’ƒ ƒÑ’²u=ÁKi/ƒÑ’²vKI::
ወን ከጥገኝነት መላቀቅ ማለት ነው፡፡ ይህም
 ¾ê” ê’< U’ƒ ŸK?KA‹ c−‹ Gdw Ò`
¾T××U” ›eðLÑ>’ƒ ƒÑ’²u=ÁKi/ƒÑ’² በቤት ውስጥ፣ በትUI`ƒ ቤት፣ በማሕበራዊ
vKI:: ግንኙነት፣ በIኮኖሚም ሆነ በAስተሳሰብ
የሌሎች ጥገኛ ሳይሆኑ የራስን ቁሳዊና መንፈ
ሳዊ ፍላጐትን ለማርካት ያስችላል፡፡ ለምሳሌ
8.1 ê” ¾S‰M ÖkT@፤ ተማሪዎች ኃላፊነትን በመውሰድ ራሳቸውን
 በተለያዩ Aጋጣሚዎች የተገነዘባችሁትን ችለው ሊያከናውኑት የሚገባ ተግባር የትምህ
መሠረት በማድረግ ራስን የመቻል ጠቀ ርት ቤታቸውን ሥነሥርዓት በማክበር ትምህ
ሜታ ግለጹ፡፡ ርታቸውን በትጋት መማር ነው፡፡
 በምትኖሩበት Aካባቢ በራሳቸው የሚተ ይህንን ካደረጉ ለራሳቸው፣ ለቤተሰባቸው Eና
ማመኑ ናቸው የምትሏቸውን ሰዎች ስም ለሀገራቸው የሚጠቅሙ ዜጐች ይሆናሉ፡፡
ጥቀሱ፡፡ በራሳቸው ይተማመናሉ ያላች የትምህርታቸውን Eና የጥናት ጊዜያቸውን
ሁበትን ምክንያትም ግለጹ፡፡ በማይጐዳ ሁኔታ ወላጆቻቸውን በሥራ በመር
ዳትና ራሳቸውን በማገዝ ለወደፊቱ ሕይወታ
ራሴን ችያለሁ፤ ቸው ጠንካራ መሠረት መጣል ያስፈልጋል፡፡
ችሎታዬን Aቅሜን መዝኘ Aውቄያለሁ፣ ባጠቃላይ ራስን መቻል ለማሕበራዊ Eና
የቻልኩትን በAቅሜ ተግቼ Eሠራለሁ፡፡ ለIኮኖሚያዊ ጥገኝነት ሳይጋለጡ በራስ በመ
Eውቀት Eያጋራሁ Eኔም Eየተማርኩ፣ ተማመን፣ የራስን Aመለካከት መከተል፣
ከሰው ጥገኝነት ከመመጽወትም ዳንኩ፣ የራስን Aቋም መውሰድ Eና መወሰን ያስች
ከሰው Eንደማላንስ በራሴም ተማመንኩ፡፡ ላል፡፡ ራሳቸውን የቻሉ ሰዎችም የEኩልነት
ከEንግዲህ Aልኖርም ከሰው ተጠግቼ፣ ስሜት ስለሚሰማቸው ከሌሎች ለሚገኝ ጥቅም
Aያጐበድዱም። ተመፅዋችም Aይሆኑም፡፡
ለልመና ምጽዋት Eጆቼን ዘርግቼ፡፡
ስለዚህም ነጻነታቸውን ጠብቀው በራሳቸው
ራሴን በራሴ Aስተዳድራለሁ፣
ተነሳሽነት Eና ሀላፊነት የሚሰሩ ጠንካራ የል
Aልሆንም ተመጽዋች ራሴን ችያለሁ፣
ማት ሀይል ይሆናሉ፡፡
ራሴን ስለቻልኩ ብርታት Aግኝቻለሁ፡፡
መልመጃ 2
መልመጃ 1 የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
ከላይ የቀረበውን ግጥም መሠረት
በማድረግ የሚከተሉትን ጥያቄዎች 1. ምረጡ፡፡
ከመካከላችሁ Aንድ Aወያይና Aንድ ፀሀፊ
ከዚያም Eጃችሁን Eያወጣችሁ ራስን
መልሱ፡፡ በመቻል የሚገኙ ጥቅሞችን ዘርዝሩ፡፡ ፀሀፊ¨<
1.2. ራስን ለመቻል ምን ማድረግ ያስፈልጋል?
ከግጥሙ ውስጥ ራስን በመቻል የሚገኙ ጥቅ
ጥቁር ሰሌዳው ላይ ይጻፍ፡፡ በመቀጠል ከቀረ
ቡት ዝርዝሮች ውስጥ ትክክለኛ የሆነውን Eና
ሞችን የሚገልጹትን ሐረጐች Eና ስንኞች ያልሆነውን በምክንያት Eየለያችሁ ተወያዩ፡፡
በማውጣት ተወያዩባቸው፡፡ በመጨረሻም የጋራ Aቋም ላይ ድረሱ፡፡

U°^õ eU”ƒ ê” S‰M
8.2 ጥገኝነት፤ Eዚያም ለመካኒኮቹ Eቃ Eያቀበለ የሚሠሩ

ትን ያስተውላል፡፡
8.2.1 ጥገኝነት ምንድን ነው?
Aቶ Eስማኤል በዘይኑ ሁኔታ ቢደሰቱም
በAህመድ ግን በጣም ያዝናሉ፡፡ የወደፊት
ሕይወቱም በጣም ያሳስባቸው ነበር፡፡
ታዲያ Aንድ ቀን Aህመድ ያለበትን Aደገኛ
ሁኔታ የሚያስገነዝቡበት ዘዴ ያገኙ ስለመሰ
ላቸው፣ ሁለቱንም ጠሩዋቸውና “Eኔ Eያረጀሁ
ነው፡፡ ስለዚህ ጋራዡን ከሁለት Aንዳችሁ
በሀላፊነት ታስተዳድራላችሁ፡፡ በመጀመሪያ
ግን Aንደኛችሁን ለመምረጥ Eንድችል ስለጋ
ራዥ ያላችሁን Eውቀት የሚያሳውቀኝ ፈተና
Eሰጣችኋለሁ” Aሉ፡፡
ሥEል 8.1 በፈተና ክፍል ውስጥ የሚኮርጅ ተማሪ ዘይኑ ቶሎ ብሎ “Eሽ” Aለ፡፡ Aህመድ ግን
ምንም ሠርቶ ወይም ሌሎች ሲሠሩ Aስተ
 በሥEሉ ላይ ሲኮርጅ የሚታየው ተማሪ ውሎ ስለማያውቅ በራሱ መተማመን Aልቻ
ጥገኛ የሆነበት ምክንያት ምን ይመስላ ለም፡፡ ወዲያውም ተበሳጭቶ “Aባዬ Eኔ
ችኋል? የAንተ ልጅ ነኝ፡፡ ስለዚህ ከጥገኛ ጋር
Aልወዳደርም” Aላቸው፡፡ Aቶ Eስማኤልም
 ይህ ተማሪ ከጥገኝነት ተላቆ ራሱን ለመቻል
ጥገኛ ባህሪይ ያለው Aህመድ መሆኑ የበለጠ
ምን ማድረግ Aለበት?
ጐልቶ ስለታያቸው በጣም Aዝነው “ጥገኛ
Aንተ Eንጂ ዘይኑ Aይደለም” Aሉት፡፡
ጥገኛው ልጅ፤
መልመጃ 3
Aቶ Eስማኤል፤ ፈትያ Eና Aህመድ የተባሉ
ሁለት ልጆች Aሏቸው፡፡ በተጨማሪም ዘይኑን በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን
በጉዲፈቻ ያሳድጋሉ፡፡ ዘይኑ ወላጆቹ ስለሞ ጥያቄዎች መልሱ፡፡
1. Aቶ Eስማኤል ዘይኑ ጥገኛ Aይደለም ሲሉ
ቱበት ነው Aቶ Eስማኤል የሚያሳድጉት፡፡
Aህመድ ክብደት የማንሳት ስፖርት ያዘወት
 ምን ማለታቸው ነው?
2. Aህመድ በራሱ ተማምኖ Eንዳይወዳደር
ራል፡፡ ምግብም በደንብ ይመገባል፡፡ ስለዚህ
Eንቅፋት የሆነበት ነገር ምንድን ነው?
Aካሉ በጣም ጠንካራ Eና የተገነባ ነው፡፡
3. በEናንተ Aስተሳሰብ ከዘይኑ Eና ከAህመድ
ፈትያ ልብሱን ታጥብለታለች፡፡ ዘይኑ መኝታ
የጥገኝነት Aሰተሳሰብ ያለበት ማን ነው?
ክፍሉን ያፀዳለታል፡፡ Aህመድ ተሠርቶ የቀረ
4. Aህመድ ለወደፊት ሕይወቱ በራሱ የሚተ
በለትን ምግብ ለመብላት EንካD ለEጆቹ መታ
ማመን ራሱን የሚመራ Eና የሚያስተዳደር
ጠቢያ ውሀ ቶሎ ካልቀረበለት ይቆጣል፡፡
ዜጋ Eንዲሆን ምን ማድረግ Aለበት?
ትምህርት ቤትም የክፍል ጓደኞቹ በጉልበቱ
ስለሚፈ\ት በፈተና ጊዜ ያስኮርጁታል፡፡ ጥገኝነት ማለት የራስ ቁሳዊና መንፈሳዊ ፍላ
ጐት በሌሎች Eውቀት ፣ገንዘብ፣ Eና ጉልበት
ዘይኑ ግን ጥገኛ መሆን ስለማይፈልግ በቤት
Eንዲሟላ መጠበቅ ማለት ነው፡፡ ይህ ፍላጐት
ውስጥ በAቅሙ የቻለውን ሥራ ያግዛል፡፡
ባለን Aቅም Eንዳንጠቀም፣ ለራሳችንም ክብር
Eውቀት ለማግኘት ስለሚፈልግም ጥናቱን
Eንዳይኖረንና ነጻነታችንን ለሌሎች Aሳልፈን Eን
Aጥንቶ፤ የተሰጠውን የቤት ሥራም ቶሎ
ድንሰጥ ያደርገናል፡፡ በራሳችንም Eምነት ስለ
ሠርቶ ወደ Aቶ Eስማኤል ጋራዥ ይሄዳል፡፡
ማይኖረን ሥራዎችን ለመሥራት Eንፈራለን፡፡

ሥራን ካልሠራን ደግሞ Eውቀታችን ሊዳብር Aይችልም፡፡

በEውቀት ^d‹”” በማሳደግ ውጤታማ ሥራዎችን የምንሰራበትን የወጣትነት ዘመን በዋዛ Eና
በፈዛዛ Eንድናሳልፍ ያደርገናል፡፡ ይህም የሀገር ሸክም የመሆንን Eጣ ፋንታ ይዞ ይጠብቀናል፡፡
ስለዚሀ መልካም ዜጐች ሆነን ለሀገርና ለወገን Eድገትና ብልጽግና መሥራት Eንድንችል
የጥገኝነት Aስተሳሰብን ከልጅነት ጀምረን ልናስወግደው ይገባል፡፡
መልመጃ 4
 1. ጥገኝነት ራሳችንን በEውቀት Eንዳናሳድግ Eንቅፋት የሚሆንብን Eንዴት ነው?
2. ጥገኝነት በራስ መተማመንን Eንዴት ያሳጣል?
3. ጥገኝነት Eንዴት ነው ነጻነታችንን ሊያሳጣን የሚችለው?
8.2.2 Tሕu^©“ ›=¢•T>Á© ØÑ˜’ƒ፣

 ኮንትሮባንድ ንግድ የሚያደርሰውን ማሕበራዊ Eና Iኮኖሚያዊ ጉዳት ግለጹ፡፡
Eንቆቅልሽ/Eንቆቅልህ፣
”qpMi / Eንቆቅልህ lØ` 1 ”qpMi / ”qpMI lØ` 2
1. ”qpMi (I) 2. ”qpMI
U“¨<pMI (i) U“¨<pMI (i)
ØÁo፣ ¢”ƒav”É ”ÓÉ U”É’¨< ØÁo፣ ¢”ƒav”É ”ÓÉ ›Ñ` ÁÅ¤ÁM፣
Ñ<Ç~; `Ç Övm ØÑ—፣ ÁÅ`ÒM ”Èƒ ”ÅJ’
SMe፣ Ø^ƒ ¾K?L†¨<“ Ã¤?” T” Áw^^M;
ያልተመረመሩ n−‹፣ SMe፣ ’@ ›w^^ªKG<፣
SÉH’>ƒ UÓx‹” ¨Å ›Ñ` k[Ø ¡e dÃŸõK< ”ÅT>ÁMñ ›¨<nKG<::
TeÑv~; ¢”ƒav”Ç=e„‹ Ów` ›ßu`w[¨<፣
ØÁo፣ K?Le U” ÃÑAÇM; የህዝwን ገንዘብ c`k¨< Áek^K<::
SMe፣ ¨”ËM መðçT>Á ¾Ù` ØÁo፣ U” ÃhLM Ç=Á;
Sd]Á−‹፣ SMe፣ ›=ƒÄåÁ ”ÉƒqU ከሀብV‹ }`፣
›Ua ET>ÑAÆ ›Å”³» ØÑ— dƒJ” uwÉ` u`Ç፣
ï‹፣ ¾I´x” cLU Ö?“ ¾T>’d¨<”፣
ድንበር ¾×c< uÉwp የÓw` ¾k[Ø ¾¡e Ñu=ዋን፣
ÁMóK<፣ c`q ¾T>Áek[¨<” ”ªÒªK” ¢”ƒav”É
የሕዝቦችን ሠላም“፣ ጤና ”ÓÉን።
Ã’dሉ።

መልመጃ 5 Eንዲገቡ ያደርጋል፡፡

በEንቆቅልሹ መሠረት የሚከተሉትን ጥያ በዓለም ደረጃ ወደ ተደራጀ የወንጀል Eንቅ
ቄዎች መልሱ፡፡ ስቃሴ Eያደገ የሄደው AEምሮን የሚጐዱ
1. ከላይ የቀረበውን Eንቆቅልሽ በደንብ Aጥ Eጾችም የሚዘዋወሩት በዚሁ በኮንትሮባንድ
 ኑትና በቃላችሁ ይዛችሁ ሁለት ሁለት Eየሆ
ናችሁ በEንቆቅልሽ ጨዋታ ደንብ ተጫወቱ፡፡
ንግድ Aማካይነት ነው፡፡ ስለዚህ በሀገር ላይ
ከፍተኛ ማሕበራዊና Iኮኖሚያዊ ቀውስ የሚ
2. Aንድ Aወያይና Aንድ ፀሀፊ ምረጡ፡፡ ያስከትል በመሆኑ ሁሉም ሰው ኮንትሮባንድ
በመቀጠልም ከEንቆቅልሹ ውስጥ የተገለ ንግድ የEድገትና የሠላም ጠንቅ መሆኑን ሊገነ
ጹትን ኮንትሮባንድ ንግድ በሀገር LÃ ¾T>Á ዘብና ሊዋጋው ይገባል፡፡
Å`c¨<” Iኮኖሚያዊና ማሕበራዊ ጉዳቶች
በዝርዝር Eየጠቀሳችሁ ተወያዩ። መልመጃ 6
3. Eቃዎች በኮንትሮባንድ ወደ ሀገር ውስጥ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
ሲገቡ ወይም ከሀገር ሲወጡ ስለመያዛቸው
በየጊዜው በመገናኛ ብዙሀን ሲዘገብ Eንሰ
 1. ኮንትሮባንድ ንግድ በIኮኖሚና በማሕበራዊ
ሕይወት ላይ የሚያደርሰውን ጉዳት ዘርዝሩ፡፡
ማለን፡፡ የEቃዎች መያዝ ብቻ Aይደለም፤ 2. በኮንትሮባንድ ንግድ ሥራ ላይ የሚሳተፉ
የEቃዎቹ ባለቤቶችም በፍርድ ቤት ቀርበ¨< ምን ዓይነት ባህሪ ያላቸ¨< ሰዎች ናቸ¨<?
ከፍተኛ የሆነ የገንዘብና የEስር ቅጣት
ይበየንባቸዋል፡፡ ታዲያ ለኮንትሮባንድ ንግድ 8.3 በራስ መተማመን፤
ይህ ሁሉ ትኩረት ለምን የተሰጠ ይመስላ 8.3.1 በራስ የመተማመን ባህሪ
ችኋል? የሚገለጥባቸው መንገዶች፣
 በራስ መተማመን የሚገለጹባቸው ተግባ
የኮንትሮባንድ ንግድ፤ ራት ናቸው የምትሏቸውን ዘርዝሩ፡፡
የሀገሪቱን ሕግ በመጣስ በሕገወጥ መንገድ  በራሳቸው የሚተማመኑ ተማሪዎች
Eቃዎችን ድንበር ጥሶ ከሀገር የማስወጣት Eና በትUI`ƒ ቤት ውስጥ የሚታ¨ቁባቸውን
ወደ ሀገር የማስገባት ተግባር ነው፡፡ በመሆኑም ባህሪያት ግለፁ፡፡
መንግሥት ለተለያዩ ማሕበራዊ Aገልግሎቶች
መገንቢያ ሊገለገልበት የሚችለውን ከቀረጥና የተማሪ¨< ¨<ጤት፤
ከውጭ ምንዛሪ የሚገኝ ገቢ በማሳጣት ሀገራ መምህሩ የፈተና ውጤት ለተማሪዎች በቃል
ችንን ለIኮኖሚ ጥገኝነት ይዳርጋታል፡፡ በመንገር ላይ ነበሩ፡፡ በመካከሉ Aንድ ተማሪ
በሌላም በኩል ከባህላችን ጋር ተጻራሪ የሆኑ Aጠገቡ ለተቀመጠው ተማሪ በሹክሹክታ፣
Eና በማሕበራዊ ሕይወት ውስጥ ችግር የሚያ “SUI^‹” ውጤቴን Aሳስተውwኛል”
ስከትሉ ፖስተሮች፣ ፊልሞች፣ ሥEሎች Aለ፡፡ ጓደኛውም፣
ወዘተ... ይገባሉ፡፡ የጦር መሣሪያዎችም “ኧረ ዝም በል። Eንዴት ተሳሳትክ
በድብቅ ድንበር ጥሰው Eንዲገቡ ያስችላል፡፡ ትለኛለህ ብለው ይቆጣሉ” Aለው፡፡
Eነዚህ በሕገ ወጥ መንገድ የገቡ መሣሪያዎች “Eኔ Eርግጠኛ ነኝ። ማስረዳት Eችላለሁ”
ባልተፈቀደላቸው ሰዎች Eጅ በመዘዋወር Aለ፡፡ ከዚያም Ÿ}kSÖuƒ }’d“፣
ለሽብርና ለዝርፊያ ተግባር ይውላሉ፡፡ “ጋሼ; የኔ” ውጤት ›ሳስ}¨<w—ል”
የምርት ጥራታቸው፣ Aገልግሎት ላይ የሚው Aላቸው፡፡
ሉበት Eድሜ፣ በመንፈስም ሆነ በAካል ላይ መምህሩም ¢e}` wK¨<፣
ጉዳት ስላለማድረሳቸው በባለሙያ ያልተረጋ “የፈተና ወረቀችሁን በትክክል ካረምኩ
ገጠላቸው ምግቦችና መድሀኒቶች ወደ ሀገር በኋላ ነው መዝግቤ ያመጣሁት” Aሉ፡፡

ተከታትያለሁ፡፡ የተሰጡ የቤት በራስ መተማመን ራስን ከመቻል ጋር ጥብቅ

ሥራዎችንም ሁሉ ሠርቼAለሁ፡፡ ለፈተናም ቁርኝት Aለው፡፡ በጥገኝነት የሚኖር ሰው
ተዘጋጅቼ ነው የገባሁƒ፡፡ uÅ”w eK} በምንም ሁኔታ ቢሆን በራሱ የሚተማመን ዜጋ
²ÒËG< ፈተናውም Aልከበደኝም፡፡ ስለዚህ መሆን Aይችልም፡፡ ራስን ለመቻል ደግሞ
የነገሩኝ ዝቅተኛ ውጤት የኔ ሊሆን ጠንካራ የሥራ ባህል መኖር መሠረታዊ
Aይችልም” Aላቸው፡፡ ጉዳይ ነው፡፡ በጠንካራ የስራ ባህል ታንጾ
ራሱን የቻለ ዜጋ በራሱ መተማመኑ Aይቀ
መምህሩም ተማሪው ያቀረባቸው ምክንያቶች ርም፡፡ Eንዲህ ዓይነት በራሱ የሚተማመን
Aሳማኝ ስለሆኑባቸው ወደ ቢሮ ተመልሰው ሰው ስለራሱ ትክክለኛ ግንዛቤ ያለው ነው፡፡
ሄዱ፡፡ ከዚያም የተማሪውን የፈተና ወረቀት
ስለዚህም ተወያይቶ ለመረዳዳትና የራሱን
ሲያዩ በጣም ተገረሙ፡፡ ምክንያቱም
Aስተሳሰብ ከሌሎች ጋር ለማስማማት Eንዲ
ተማሪው ያመጣው ውጤት በጣም ከፍተኛ ሁም ስህተቶችን Aምኖ ለመቀበልና ለማረም
ነበር፡፡ ወደ ክፍል ተመለሱና ይቅርታ Aይቸገርም፡፡ ከዚህም ባሻገር በራሳቸው የሚተ
Ö¾lት፡፡ ማመኑ ዜጐች የሌሎችን Aስተሳሰብ በነጻነት
ስለሚያስተናግዱ ለሀገራችን ዴሞክራሲ፣ ሠላ
መልመጃ 7
ምና ልማት ግንባታ ወሳኝ ድርሻ Aላቸው፡፡
በምንባቡ መሠረት የሚከተሉትን
ጥያቄዎች መልሱ፡፡ መልመጃ 8
1. ተማሪዎች Aንድ Aወያይ Eና Aንድ ፀሀፊ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
 ምረጡ፡፡ ከዚያም ከላይ ከቀረበ¨< ምንባብ
ተነስታችሁ ተማሪ¨< በራሱ Eንዲተማመን  1. በራስ ለመተማመን ራስን መቻል ለምን
ያስፈልጋል?
ያስቻሉትን ምክንያቶች በዝርዝር ግለፁ፡፡ 2. በራሳቸው የሚተማመኑ ሰዎችን መለያ ባህር
ደብተራችሁ ላይም ማስታወሻ መፃፍ Aትዘ ያት ግለጹ።
ንጉ፡፡
2. Eናንተ Eንደ ጐበዙ ተማሪ ዓይነት ችግር
ቢያጋጥማችሁ ምን ታደርጋላችሁ?
3. ጐበዙ ተማሪ ሀሳቡ በመምህሩ ተቀባይነት
Eንዲያገኝ ያስቻሉትን ምንክያቶች ግለፁ፡፡

¾U°^ñ TጠnKÁ
ራስን መቻል የሥራ ባህልን ከማዳበር Eና ሀላፊነትን ለመቀበል ዝግጁ ከመሆን ጋር የተያያዘ ነው፡፡ ራስን
መቻል በራስ የመተማመን ስሜትን ይፈጥራል፡፡ ተመጽዋችነትን Aስወግዶ በEኩልነት መኖር ያስችላል፡፡ በAንጻሩ
ግን ጥገኝነት Aቅምን Eያዳከመ የሞራል ውድቀትን የሚያስከትል የሕይወት ጠንቅ ነው፡፡
የሀገርን ጤና፣ Iኮኖሚ፣ ሠላም Eና ማሕበራዊ ሕይወት በከፍተኛ ደረጃ የሚያናጋው የኮንትሮባንድ ንግድም
Eንኳ የጥገኝነት Aስተሳሰብ ውጤት ነው፡፡ ስለዚህ ስለራሳችን Aቅም ትክክለኛ ግንዛቤ በመያዝ፣ የራሳችንን
Aስተሳሰብ ከሌሎች Aስተሳሰብ ጋር ማስማማት ይገባናል፡፡
ለራሳችን፣ ለቤተሰባችንና ለሀገራችን ይጠቅማሉ ብለን ያመንባቸውን ጉዳዮች በጽናት ማራመድ Eና ስህተቶቻ
ችንን Aምነን በመቀበል ማረም ጠቃሚ ነው፡፡ ለAንድ ሀገር Eድገት Eና ብልጽግና ዜጐች ራሳቸውን ለመቻል
የሚያደርጉት መፍጨርጨር Eና በራስ መተማመን ወሳኝ ድርሻ Aላቸው፡፡

¾U°^ñ lMõ nLƒ
ምፅዋት፣ ምንም ሳይሰሩ በልመና የሚገኝ ማናቸውም ነገር።

ተመጽዋች፣ ምንም ሳይሰሩ ቁሳዊና መንፈሳዊ Eርካታቸውን ከሌሎች የሚያገኙ፣ ለማኞች፡፡
ጉቦ፣ ሕጋዊም ሆነ ሕጋዊ ያልሆነን ጉዳይ ለማስፈፀም ሕጋዊ ባልሆነ መንገድ የሚሰጡት
ወይም የሚቀበሉት ገንዘብ ወይም ሌላ የዓይነት ስጦታ፣ መማለጃ፡፡
Eውቀትን ማጋራት፣ የሚያውቁትን ለሌሎች ማሳወቅ።


I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ eI}ƒ ŸJኑ #Gcƒ$ በማለት SMc<::
1. ê” S‰M ¾}Sêª‹’ƒ eT@ƒ” KTe¨ÑÉ Ã[ÇM።
2. ¾ØÑ˜’ƒ eT@ƒ ›pT‹”” S<K< uS<K< ”Ç”ÖkUuƒ ÁÅ`Ñ“M::
3. ያቅምን ያህል K?L¨<” c¨< S`Çƒ ^d‹”” ”Ç”‹M ”póƒ ÃJ”w“M::
4. u^d‹” S}TS” ¾U”‹K¨< eK ^d‹” ƒ¡¡K— Ó”³u? c=•[” ’¨<::
5. ¾^d‹”” ›e}dcw ŸK?KA‹ Ò` TeTTƒ ”É”‹M ¾K?KA‹” Gdw G<K< }kwK” SðìU ›Kw” ::

ሀ ለ
1. ራስን መቻል፣ G. ¾›Ñ`” ›=¢•T>“ ¾ሕ´w” ሠLU ÃÑAÇM።
2. ^c<” ÁM‰K ተማሪ፣ K. u^c< ¾T>}TS”።
3. eK^c< ƒ¡¡K— Ó”³u? ÁK¨<፣ N. ØÑ—።
4. Ñ<x uSeÖƒ Ñ<ÇÃ TeðìU፣ መ. }Ÿ^¡a TdS” ¨Ã”U ¾K?L¨<” c¨< Gdw ›U•
5. ¢”ƒav”É ”ÓÉ፣ SkuM።
ሠ. ð}“ ¢`Ð ¾T>ሠ^።

1. uê S}TS”፤
G. T”U c¨< Ø[ƒ "Å[Ñ u\Ý ›”Å— S¨<×ƒ Ã‹LM TKƒ ’¨<፣
K. ‹KA” “ ›pU” ›S³´• uS[Çƒ uê Ø[ƒ ê” ¾S‰M SW[ƒ ’¨<፣
N. ld©“ S”ðd© õLÑAƒ” KTTELƒ ¾K?KA‹ ØÑ— ›KSJ” ’¨<፣
S. K “ N SMe “†¨<::
2. ê” KS‰M፤
G. ªm c¨< SJ” ÁeðMÒM፣
K. }ÑÊ SY^ƒ ÁeðMÒM፣
N. u°¨<kƒ ê” TuMìÓ“ TÖ“Ÿ` ÁeðMÒM፣
S. K “ N SMe “†¨<::
3. u^d†¨< ¾T>}TS’< c−‹፤
G. ¾K?KA‹” c−‹ Gdw ›ÃkuKU፣
K. ›ÇÇ=e ’Ña‹” KSõÖ` ÃÅõ^K<፣
N. ¾c−‹” Gdw uîV“ uÇSØ ¾^d†¨<” U’ƒU KK?KA‹ Áe[ÇK<፣
S. ŸG ue}k` G<KÁe‹M ÖnT> ’¨<፣
K. V^M” ÁLgk ¾u‹’ƒ eT@ƒ” ÃðØ^M፣
N. ¾°ÉÑƒ SW[ƒ ’¨<፣
S. G<K ¾T>J’¨<፤
G. ŸGÃK— c−‹ l×“ p×ƒ KSÇ” c=vM Ÿ}Å[Ñ ’¨<።
K. ›=¢•T>Á© ØpU KTÓ–ƒ c=vM ¾}Å[Ñ ’¨<።
N. ¾’Ña‹” ƒ¡¡K— Ñî KTÓ–ƒ c=vM ¾}Å[Ñ c=J” ’¨<።
S. cK?KA‹ ²”É S<Ñd“ ØpU KTÓ–ƒ c=vM ¾}Å[Ñ c=J” ’¨<።


1. É”u`” ¾×c< gkÙ‹” ¨Å GÑ` ¨<eØ TeÑvƒ ______ ÃvLM::
2. ”Å xÃ ¨<H G<MÑ>²? uK?L c¨< Gdw SS^ƒ ¾ vI] SÓKÝ ’¨<::
3. YM×” vL†¨< c−‹ ›T"˜’ƒ ¾TÃÑv ØpU KTÓ–ƒ c=vM ¾T>cØ SÅKÁ ÃvLM::

1. ØÑ˜’ƒ ¾T>ÁÅ`c¨<” Ñ<Çƒ ÓKè::
2. ê” ŸS‰M ¾T>Ñ–< ØpV‹ ²`´\::
3. ¾^d‹”” ê’< U’ƒ “ ›e}dcw ŸK?KA‹ c−‹ Ò` T××U KU” ÁeðMÒM;

U°^õ ²Ö˜
¾lÖv vIM
Ã‰LM:: ¨LÐ‰†¨< Ñ”²w ¾qÖu<ƒ uÉ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/
”Ñƒ ”ÅT>V~ ›¨<k¨< ’¨< ¨Ãe
}U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ ›ÃÅKU; SMd‹G< ›−” ŸJ’ ”Èƒ
 የlÖv ÖkT@ን ¨<mÁKi/¨<nKI:: K=Á¨<l Ã‹LK<; SMd‹G< ›¨<k¨< ›ÃÅ
 ›LeðLÑ> ¨Ü−‹” Sk’e ¾lÖv ›”Æ KU ŸJ’ Ñ”²w KU” ”ÇekSÖ< ›e
SÑKÝ SJ’<” ƒ[ÍKi/ƒ[ÇKI:: [Æ::
 ê” u›pU M¡“ upÉ በSU^ƒ 2. u]Ÿ< Sሠ[ƒ ’ƒ`c=ƒ ^d†¨<” eŸ
”Èƒ ¾lÖv vIM” TÇu` ”ÅT>‰M T>‹K< É[e ያለችግር KST` Ÿ¨LÐ‰
ƒÑ’²u=ÁKi/ƒÑ’²vKI:: †¨< ¾¨[c<ƒ” Ñ”²w ”Èƒ SÖkU
Ã•`v†ªM;
9.1 ቁጠባ፤ lÖv w²< ÖkT@−‹ ›K<ƒ:: u}¨c’ Ñ>²?
9.1.1 ¾lÖv ÖkT@፣ ¾T>Ñ˜ Ñu=” uTwnnƒ K¨Åòƒ ለTek
SØ“ ÁMcu< ‹Óa‹ uT>ÁÒØS< Ñ>²?
 በAካባቢያችሁ በቁጠባ Aማካኝነት ’²=Á” ‹Óa‹ KSssU ÃÖpTM::
Eራሳቸውን የቻሉ ሰዎችን ታውቃላ
ችሁ; የቀድሞውንና የAሁኑን Aኗኗ lÖv Sc[© õLÔ„‹” ›ሟM„ KS•`
ራቸውን በማነፃፃር ለክፍል ጓደኞቻ ÏÓ ጠቃሚ ነው። የሰዎች Sሠ[© õLÔ
ችሁ ግለፁ፡፡ „‹ ¾T>vK<ƒ UÓw፣ Mwe“ SÖKÁ
“†¨<:: lÖv ÓKcx‹U J’< u?}cx‹ ^d†
ƒ`c=ƒ“ ¨”ÉV፤ ¨<” ”Ç=‹K<“ uê ¾S}TS” ‹KA ”
Ç=•^†¨< ÁÅ`ÒM:: ^d†¨<” ¾‰K< c−‹
ƒ`c=ƒ“ G<Kƒ ¨”ÉV “ƒ“ ›v†¨< ¾ØÑ˜’ƒ ¨ÃU ¾u‹’ƒ eT@ƒ ›ÁÉ`v†
uSŸ=“ ›ÅÒ ŸV~ ›”É ዓSƒ ›M÷† ¨<U::
ªM:: ’Ñ` Ó” ¨LÐ‰†¨< uሕÃ¨ƒ dK< lÖv uƒUI`ƒ ê” KTdÅÓ Áe‹LM::
ulÖv ያÖ^kS<ƒ Ñ”²w uS•\ MÐ‰ eKƒUI`ƒ c=’d w²< Ñ>²? u›Uሯ‹”
†¨< ÁK‹Ó` S•^†¨<” kØKªM:: ƒ` ¾T>S×¨< ¾MÐ‹ ƒUI`ƒ w‰ K=J”
c=ƒ ›e}ªÃ Mጅ eKJ’‹ ““j‹ ¨”É Ã‹LM:: ’Ñ` Ó” ƒUI`ƒ ÉT@ ›ÃÑÉ
V” uSU^ƒ ÁL†¨<” Ñ”²w u›Óvu< u¨<U:: ¨LÐ‹ ^d†¨< Ÿõ}— Å[Í LÃ
¾}ÖkS< ƒUI`†¨<” SŸ}M ”ÇK ¾Å[c< "MJ’< ’<b†¨<” KThhM c=K< Eየ
v†¨< ›e[Ç‰†¨<:: “U Ñ”²u<” ¾SÖ’< ሰሩ K=T\ Ã‹LK<:: KUdK? u¾ƒUI`ƒ
uS¨<cÉ }deu¨< Ã•^K<:: u?„‡“ u¾¢K?Ð‡ ¾T }ŸÃ ƒUI`ƒ
¡õKA‹ ¾T>T\ c−‹ ›w³—¨<” Ñ>²?
“¨LÐ‰‹” vK¨<K−‰‹” “†¨<:: ÃI” SÅu— Y^ ÁL†¨<“ ¾u?}cw Lò−‹
Ñ>²? ’`c< ÁekSÖ<ƒ Ñ”²w vÃ•` “†¨<:: ÃI” KTÉ[Ó ¾T>‹K<ƒ Ó” ŸT>Á
M” •a ³_ SÉ[h‹” U” ÃJ” ’u`;” Ñ–<ƒ Ñu= LÃ uSqÖw KƒUI`ƒ ¾T>Áe
ÁK< ÁScÓ“E†ªM:: ðMÒ†¨<” ¡õÁ ¾gð’< ’¨<::
lÖv uISU፣ u`Ï“ና uK?KA‹ም U¡”Á
መልመጃ 1 „‹ ¾Sሥ^ƒ ›pU uTÃ•`በት Ñ>²? ¾c
¨<ን Ï ŸT¾ƒ ÁÉ“M::
1. ’ƒ`c=ƒ ƒUI`†¨<” ÁKTs[Ø ¾}S‰† ’<a KS•` ÃÖpTM:: ¾}S‰†
 K=T\ ¾‰K<ƒ ¨LÐ‰†¨< vekSÖ<L
†¨< Ñ”²w SJ’<” Ÿ]Ÿ< S[Çƒ
’<a TKƒ ê” ‹KA S•` TKƒ ’¨<::

U°^õ ²Ö˜ ¾lÖv vIM
መልመጃ 2 ከÓw`“ vKS<Á−‡ የወሰዱት ƒUI`ƒ ግን

ሊሰሩ ÁkÆƒ” qU wK¨< ”Ç=Áeu< ›É`Õ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ። †ªM:: Ÿ²=G< Ò` ÅÓV ue^†¨< ¾T>}
1. Ÿu?}cv‹G< ¨ÃU ŸU¨<lƒ ¾›"vu= ÇÅ\ ²Ö˜ ¾u?}cw ›vLƒ” Mwe“ kKw
G<’@ uS’dƒ' ŸLÃ uU”vu< Ÿ}Ökc<ƒ
 ¾lÖv ÖkT@−‹ S"ŸM fe~” K¡õM
ÕÅ™‰‹G< ÓKèL†¨<::
የTTELƒ Lò’ት Aለባቸው<::
ስለሆነም “Aሥር ጊዜ ለካ Aንድ ጊዜ ቁረጥ”
2. u“”} Å[Í MƒqØu<ƒ ¾Uƒ‹K<ƒ ’Ñ` Eንደሚለው ተረትና ምሳሌ ሊመጣ የሚችለውን
"K ›e[Æ:: ችግር በመገንዘብ ምኞታቸውን ከመፈጸማቸው
9.1.2 M¿ M¿ ¾SqÖu=Á ²È−‹፣ በፊት ደጋግመው ማጥናት ይኖርባቸዋል፡፡
 ¾SqÖu=Á ²È c=vM U” TKƒ
ነው; ለመምህራችሁና ለክፍል ÕÅኞ መልመጃ 3
ቻችሁ ግለፁ። በT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ላይ ተወያዩ::
1. ›„ }cT“ ¨/a ›‰U¾Ki በ²=I ዓSƒ
ያሏቸው pÊ‹ e”ƒ “†¨<; U”“ U”;
›Y` Ñ>²? K" ›”É Ñ>²? l[Ø፤
u›”É S”Å` ¾´“w Ø[ƒ K=Ÿcƒ ”Å
 2. K¨Ü ያሰቡት ¾Ñu= U”ß Ÿ‹Óa‰†¨<
Ò` ÃS×Ö“M ¨Ãe ›ÃS×Ö”U;
T>‹M ¾}Ñ’²ቡ ¾Ów`“ vKS<Á−‹ Kሕw ”Èƒ;
[}cu< ƒUI`ƒ KSeÖƒ ¨Å²=Á S” 3. ŸpÊ‰†¨< ¨<eØ K=c[´ ¾T>‹M ›K
Å` }Õ²<:: u²=IU Sሠ[ƒ u²=Á ›"vu= ¨Ãe ¾KU; SMd‹G< #›K$ ¾T>M ŸJ’
¾T>•\ c−‹ uሚS×¨< ዓSƒ K[Gw ”Ç ¾ƒ—¨<; #¾KU$ ¾UƒK< ŸJ’ KU”;
ÃÒKÖ< Ÿ¨Ç=G< ÁL†¨<” ulÖv SÖkU 4. ¾vKS<Á U¡` SeTƒ“ SŸ}M KU”
”ÅT>•`v†¨< vKS<Á−‡ cò ƒUI`ƒ ÃÖpTM; ]Ÿ<” Sሠ[ƒ uTÉ[Ó“
c×D†¨<:: Ÿ›"vu=ያችሁ }Úvß G<’@ uS’dƒ SM
f‰‹G<” eÖ<::
Ÿ²=Áም u%EL ›„ ተcT“ vKu?†¨< ¨/a
›‰U¾Ki u²=I ዓSƒ“ uT>S×¨< ዓSƒ u›”É Ñ>²? Ÿ}Ñ– w²< Ñ”²wU J’ u¾Ñ>²?¨<
K=ÁŸ“¨<“E†¨< vcv†¨< }Óva‹ LÃ }kU ŸT>Ñ˜ Ñu= ”Å Ñu=ው መጠን SqÖw ÏÓ
Ö¨< S’ÒÑ` ”ÇKv†¨< ተስማሙ:: ›eðLÑ> ’¨<:: KSJ’< ¾SqÖu=Á ²È−‹
¾T>vK<ƒ U”É “†¨<; kØሎ ¾k[u<ƒ” ¾}
u²=I ዓSƒ ƒMs MÍ†¨< uÓM ¢K?Ï Ñw KÁ¿ ¾SqÖu=Á ²È−ችን uUdK?’ƒ SØ
ST` ”ÇKvƒ ›dU“†¨< GdvD” }kw ke Ã‰LM::
KªM:: ¨”É MÍ†¨< ደግሞ vKu?~ ’õc
Ö<` eKJ’‹ ’`c< ²”É SØታ wƒ¨MÉ G. ›LeðLÑ> ¨Ü−‹” Te¨ÑÉ ¨ÃU Sk’e፣
”ÅT>hM ë’¨< eŸUƒS× ድረስ }²Ò ›LeðLÑ> ¨Ü−‹” Te¨ÑÉ ¨ÃU Sk’e
Ï}¨< ¾}Övul ’¨<:: ›”Æ የቁጠባ መንገድ ’¨<:: KUdK? G<Kƒ
uZe}— Å[Í ÅÓV u?†¨<” Ÿd` ¡Ç” MÐ‰†¨< ¨Å ƒUI`ƒ u?ƒ ¾T>H@Æ ¨LÐ‹
¨Å q`qa ክዳን Sk¾` ”ÇKv†¨< kÅU KTሕu` ÉÓe ÅÒÓS¨< ŸT>Á¨Ö<ƒ ¨Ü
wK¨< ë’¨< eK’u` Á”’< KTÉ[Ó ¾} ÃMp የMÐ‰†¨<ን ¾ST]Á Sሣ]Á−‹
²ÒÌ “†¨<:: K’²=I G<K< ¾T>ÁeðMÒ†¨<” ማTELƒን pÉT>Á K=cÖ<ƒ ¾T>Ñv Ñ<ÇÃ
¨Ü KSgð” Ácu<ƒ ÅÓV Ÿfe~ u_−‰ ’¨<:: ’²=I c−‹ um Ñ”²w ŸK?L†¨<
†¨< ›”Æ”፣ uÔ}^†¨< Ÿ}kSÖ¨< ÁKð¨< ¾p”Ùƒ n−‹” SÓ³ƒ፣ u¾Ñ>²?¨< iì`
ዓSƒ U`ƒ ÅÓV G<Kƒ Ÿ<”M Ø^Ø_፣ SÕ´፣ ”ÓÊ‹” ¾Òu²< TwLƒ“ TÖ×ƒ
E”Ç=G<U ›”Ç=ƒ ”lLM ¾UƒØM Êa“ ›Ã•`v†¨<U::
›”Ç=ƒ õ¾M uSgØ ’¨<::

K. ê”“ u?}cw” upÉ“ u›pU Te}ÇÅ`፣ መልመጃ 4

ê”“ u?}cw” upÉ“ u›pU Te}ÇÅ` የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
K?L¨< ¾lÖv ²È ’¨<:: uw²< ›=ƒÄåÁ¨<” 1. upÉ SS^ƒ TKƒ U” TKƒ ነው;
¾›“E“E` ²È u`" u?}cw” ›pö S•`ና 2. uu?}cv‹G< ¨ÃU uK?KA‹ ›ካvu=−‹ ¾}
መደጋገፍ ¾}KSÅ ’¨<:: ÃI G<’@ Ÿõ}—
¾J’ ¾pÉ“ u›pU ¾S•` Øuw”
 KSÆ “†¨< ¾UƒLD†¨<” ¾lÖv ²È−‹
uêOê ›²ÒÏ‹G< K¡õM ÕÅ™‰‹G<
ÃÖÃnM:: የw²< ¾u?}cw ›vLƒን የUÓw፣ ›”wu<L†¨<::
የMwe፣ የÖ?““ የƒUI`ƒ ወጪን ለመሸፈን 3. uu?}cx‰‹G< S"ŸM ¾v”¡ H>dw ¾Ÿð~
የሚያስችል um“ ›e}TT˜ Ñu= ¾TÃ•ùƒ ¨ÃU lw ¾T>ØK<፣ ›KuK²=ÁU ul
›Ò×T> w²< ’¨<:: Öv“ wÉ` Iw[ƒ e^ Tሕu` ¾}Å^Ì
›vLƒ ካK< ¾T>Ÿ}K<ƒ” ØÁo−‹ ÖÃ
eKJ’U ከድህነት የተነሳ u?}cw KSu}”፣ n‹G< SMc<” uêG<õ KSUI^‹G<
MÐ‹U ¨Å ÔÇ“ S¨<×ƒ ¨ÃU KÑ<Muƒ ›pù<::
wú³ የመጋለጥ Eድላቸው የሰፋ ይሆናል::
በAንድ ጊዜ ለሁሉም የቤተሰብ Aባላት Aዲስ ሀ. Ñ”²w ¨Å v”¡ ¾¨cÆ ¾T>Ÿ~ƒ uU”
ÁIM Ñ>²? ’¨<; ¾T>Á¨Ö<ƒe;
ልብስ መግዛት ከባድ ሊሆን ይችላል፡፡ ወይም
ለ. Ñ”²u<”e KT¨<×ƒ ¨Åv”¡ ¾T>H@Æƒ
ደግሞ ለሁሉም የቤተሰብ Aባላት በተመሳሳይ
U” ዓÃ’ƒ Ñ<ÇÃ c=ÁÒØT†¨< ’¨<;
ጊዜ ትልቅ ወጪን የሚጠይቅ ጥቅም ለመፍ
ጠር Aስቸጋሪ ይሆናል፡፡ በቤተሰብ መካከል 9.2 u›ካvu= ¾lÖv vIM” ¾T>é[\
Aድልዎ ሳይፈጽሙ በመግባባት ማስተዳደር }Óv^ƒ፤
ይገባል፡፡ በዚህ ጊዜ ትልቅ ነጥብ ሆኖ የሚመ
ጣው ጥሩ የቁጠባ ባህል ማዳበርና ያንኑ ባህል
በቤተሰቡ ዘንድ ግንዛቤ Eንዲያገኝ ማድረግ
ነው፡፡
የተቆጠበው ገንዘብ በAንድ ጊዜ የሚፈለገውን
ሁሉ ማሟላት ካላስቻለ የEያንዳንዱን የቤተ
ሰብ Aባል ፍላጐቶችን በማጤን ለሚብሰው
ቅድሚያ መስጠት ተገቢ ነው፡፡ u?}cw” ŸS
Sሥ[ƒ ›”e„ Ñu=” ›wnp„ ÏÓ ¨d˜“
Sሠ[© KJ’< ¨Ü−‹ w‰ KTªM
S¨c” }Ñu= ’¨<:: ቤተሰብን መመጠን፣
ገቢንና ወጪን ማመጣጠን በEቅድ የመኖር
Aጋዥ ሁኔታዎች ናቸው::
N. }kTß Ñ”²w ”Ç=•` TÉ[Ó፣ Y°M 9.1 lÖv” ¾T>í[\ G<’@−‹
¾v”¡ H>dw S¡ðƒ፣ lw Sጣል፣ ulÖv“  በሥEሉ ላይ ያሉት SM¡„‹ ”Èƒ
wÉ` ሕw[ƒ e^ Tሕu` SÅ^Ëƒ Ø\ lÖv” ¾T>é[\ ሊሆኑ Eንደሚችሉ
¾lÖv ²È−‹ “†¨<:: ለመቆጠብ ከፍተኛ ግለጹ::
የገንዘብ መጠን መመደብ Aያስፈልግም፡፡
G. Ÿ›pU uLÃ ÉÓe፣
ቁጠባን ትንሽ ትንሽ ሳንቲም በማጠራቀም
 በAካባቢያችሁ ከAቅማቸው በላይ የሚደ
መጀመር ይቻላል፡፡ “ሣንቲሞችን ጠብቋቸው፣
ግሱ ሰዎች ካሉ የደረሰባቸውን ችግር
ብሮች Eራሳቸውን ይጠብቃሉ” የሚል ዘመናዊ
ግለጹ፡፡
Aባባል ይህን ጉዳይ Aጉልቶ ያሳያል፡፡

¾}Å^[u ‹Ó`፤ ቸው የነበረውን ንብረታቸውን ማጣታቸው፣

H>\ƒ“ çÇK< ¾ƒUI`ƒ u?ƒ Mwf‰†¨< ¾} በብድር Eዳ መዘፈቃቸው ለጊዜው Aልታያ
Ñ²<ƒ Ÿfeƒ ዓSƒ uòƒ ነበር:: Mwf‡ Sk ቸውም፡፡ ሌላው ቀርቶ ልጆቻቸውን Eንኳን
¾]Á eKK?L†¨< ŸSÖ” uLÃ ›`Ï}¨< }kÇ በመጪው የትምህርት ዘመን ወደ ትምህርት
ÉªM:: SkÇÅÉ w‰ dÃJ” kKT†¨J” Ñ”²w ”ÅK?L†¨< Ã’ መልመጃ 6
Ób†ªM:: K²=IU U¡”Á~ ¨LÐ‰†¨< ¾›u የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
MÍ†¨<” ልጅ SMe ስለሚጠሩ፣ ¾}ŸT† 1. %ELk` ›SK"Ÿƒ ማለት U” TKƒ ’¨<;
Ów` ”Ç=ŸõK< uSÑÅÇ†¨<፣ SÜ¨<”  2. ŸLÃ ”Åk[u¨< c−‹” Kß”kƒ “
K‹Ó` ¾T>Ç`Ñ< %ELk` ›Wâ‹” Ÿu?}cw
›Ç=e ዓመት በዓል ከሌሎች ሰዎች ባላነሰ
uSÖ¾p“ uS¨Á¾ƒ KSUI^‹G< uêOõ
ሁኔታ T¡u` eKT>•`v†¨<ና kØKA KT>Ÿu
›pù<::
[¨< ¾SekM u¯M u_ Ñ´}¨< ፍሪዳ
ኋላቀር Aመለካከቶች ሰዎች በኑሯቸው Eንዳ
መጣል eLKv†¨< SJ’<” Ã²[´\L†ªM::
ይሻሻሉ የማድረግ ኃይል Aላቸው፡፡ ለምሳሌ
መልመጃ 5 በይሉኝታ ንብረትን Aፍስሶ ለEይታ የሚውሉ
የቅንጦት Eቃዎችን መገዛት፣ ለጠንቋይ መገ
በምንባቡ መሠረት በሚከተሉት ጥያቄ በር የመሳሰሉት ለዚህ ማስረጃዎች ናቸው፡፡
ዎች ላይ ተወያዩ፡፡ ሴቶችን ከወንዶች ያነሱ Aድርጐ መመል
 1.2. ÃI”
የEነዚህ u?}cx‹ ª’— ‹Ó` U”É’¨<;
‹Ó` ”Èƒ Te¨ÑÉ ይችላሉ;
ከትም ሌላው ኋላቀር Aመለካከት ነው፡፡ በዚ
ህም የተነሳ ሴት ልጅ ሰርታ የራሷ ንብረት
Eንድታፈራ Aትበረታታም፡፡ Eነዚህ የተጠቀ
ለ. %ELk` ›SKካŸƒ፣ ሱት ልማዶች ቁጠባን የማያበረታቱ ናቸው፡፡
 ስለኋላቀር Aመለካከት የምታውቁትን
መልመጃ 7
ሀሳብ ግለጹ፡፡
¾›„ TIÅ`“ ¾vKu?†¨< aa፤  1. %ELk` ›SK"Ÿ„‹ ”Èƒ ¾c−‹ ’<a ”Ç
ÃhhM K=ÁÅ`Ñ< Ã‹LK<::
›„ TIÅ`“ ¨/a ƒ`”Ô MÍ†¨< ƒ´ 2. u›"vu=Á‹G< ¾T>’Ñ\ %ELk` ›SK"Ÿ„‹
uÖ“ SS‹v†¨<:: u²=I Ñ>²? ¾ISTE” “†¨< ¾UƒLD†¨<” Økc<::
U”ß KT¨p“ SõƒN? KShƒ Ÿ›ካv
u=Á†¨< ^p wKA ¨ÅT>Ñ˜ Ö”sÃ ²”É 9.3 ÉI’ƒ፤
9.3.1 የድህነት Aስከፊነት፣
H@Æ:: ጠንቋዩ ¨Å`c< ¾H@Æuƒ” Ñ<ÇÃ Ÿ}
[Ç u%EL MÍ†¨<” ለህመም የዳረጋት “በቡዳ
መበላቷ” eKJ’ ›”É ’ß S<¡ƒ Ñ´}¨<
”Ç=ÁSÖ<Kƒ“ Ÿ²=ÁU SõƒN?¨<” ”Å
T>’Ó^†¨< ›e[Ç†¨<::
c−‡ ”Å}vK<ƒ S<¡~” uÓ Ñ´}¨< Ñu=
›Å[Ñ<:: ’Ñ` Ó” uÑ<” Ÿ}kuK u%EL ”ÅÑ“
K?L ¨`p ”Ç=Ñw\Kƒ Ö¾n†¨<:: u²=I Ñ>²?
G<K~ c−‹ ÁL†¨<” Ñ”²w ›TEÖ¨< ’u`::
ÃG<” ”Í= “¾K”U ብንል SõƒN?¨<” Aይሰ
ጠንም” ብለው ስለሰጉ ŸÔ[u?†¨< KSuÅ`“
¾²²<ƒ” KSðçU }SMc¨< H@Æ:: ÃI Y°M 9.2 ŸÉI’ƒ Ñî−‹ ›”Æ
ÅÓV ¨Å vc ‹Óር ¨<eØ Ÿ}†¨<::  ከላይ ያለውን ሥEል በመመልከት የድህነ
የልጃቸው ህመም Eየተባባሰ በመሄዱ በEጃ ትንና የረሃብን Aስከፊነት ግለጹ፡፡

ÉI’ƒ ስብEናን ይነካል፡፡ ÉI’ƒ ¾T>¨Æƒ” ጥገና Eያስደረገ ከተንከባከበው፣ ጋሪው ለረ

Ád×M:: ÉI’ƒ ¡w`” Ád×M:: ÉI’ƒ ጅም ጊዜ Eንዲያገለግለው ማድረጉ ነው፡፡
G<Kƒ SM¢‹ ›K<ƒ:: ¾Ñ”²w ÉI’ƒ ›”Æ ፈረሱንም የሚገባውን ምግብ Eየመገበ Aስፈ
’¨<:: K?L¨< ÅÓV ¾›e}dcw ÉI’ƒ ’¨<:: ላጊውን Eረፍት Eንዲያገኝ በማድረግ ከተንከ
G<K~U Kc−‹ በ´p}— ’<a S•`“ è ባከበው ለረጅም ጊዜ የሚገለገልበትን የገቢ
uè Snn` Sc[„‹ “†¨<:: G<K~U ØÑ ምንጩን Eየጠበቀ ወይም Eየቆጠበ ነው፡፡
˜’ƒ” ÃðØ^K<:: ØÑ˜’ƒ ÅÓV Ÿê ›Mö
ØÑ— ¾J’<uƒ” c¨< ይጎዳል። ነገር ግን ጋሪው ሲጎዳ Eያየ ማስጠገኛ ገንዘብ
ለማውጣት ከሰሰተ፣ ለፈረሱም ቀለብ መግዣ
¾›ስተሳሰብ ÉI’ƒ ÁKuƒ c¨< ሥ^ Sሥ
ሳይመድብ ከቀረ Aቅም Eያሳጣው ነው፡፡
^ƒ ›Ã‹MU:: Ö”¡a Sሥ^ƒ ›Ã‰K
መጨረሻውም የከፋ ይሆናል፡፡
¨<U:: በሰዎች ትከሻ ላይ ለመኖር ይመኛል::
¾›ስተሳሰብ ÉI’ƒ ŸÑ”²w ÉI’ƒ ÏÓ ¾Ÿó መልመጃ 9
’¨<::
¾Ñ”²w ÉI’ƒ Ö”¡a uSሥ^ƒ“ upÉ
uSS^ƒ K=g’õ Ã‹LM:: ¾Aስተሳሰብ ÉI  1. lÖv
“†¨<;
¾T>Ö“Ÿ`v†¨< ²È−‹ U” U”
’ƒ Ó” ሊቀየር የሚችለው Sሠ[© ¾J’ 2. wŸ<”’ƒ KÉI’ƒ S”e¯@¨< ’¨<:: ÃI
¾›e}dcw K¨<Ø ለTU×ƒ በሚያስችለው ”Èƒ K=J” ”ÅT>‹M u¡õM ¨<eØ
ትምህርት ብቻ ነው። uu<É” J“‹G< }¨Á¿uƒ::
ከዚህም ጋር ›Ç=e ›e}dcw“ ›ሠ^`” KS
kuM ðnÅ˜’ƒ” ÃÖÃnM:: KST`“ 9.3.3 ÉI’ƒ” KTØóƒ ¨Ü” Sk’e“ lÖv”
KT¨p Ñ<Ñ< SJ”” ÃhM:: SMSÉ፣
 ወጪን ለመቀነስ የሚያስችሉ ሁኔታዎች
መልመጃ 8
ምን ምን ናቸው?
1. ÉI’ƒ ŸT>ÁeŸƒL†¨< k¨<f‹ መካከል
ሦe~” ጥቀሱ::
¨Ü” KSk’e ›eðLÑ> ¾J’<“ ›eðLÑ>
ÁMJ’< ¨Ü−‹” KÃ„ T¨p ወሳኝ ’¨<::
2. ÉI’ƒ“ ¾Y^ vIM ›KS•` ”Èƒ KUdK? ¾›?K?¡ƒ]¡ Sw^ƒ uK?Kuƒ S”Å`
¾›”É d”+U G<Kƒ Ñê−‹ K=J’< ” የሚ•` Aንድ ገበሬ ¾Ÿ<^´ ላምባ ለመግዛት
ÅT>‹K< uêG<õ ለመምህራችሁ Aቅርቡ:: ገንዘብ ማውጣት K`c< ›eðLÑ> ’¨<:: ’Ñ`
Ó” ዓSƒ u¯M uS× lØ` KMÐ‹ ›ÇÇ=e
9.3.2 ¾›v"˜’ƒ“ ¾ÉI’ƒ ÚÉ“፣ Mwe TMueና ŸT” ›”g? õ]Ç S×M ¾}
 Aባካኝ ሰው ማለት ምን ማለት ነው? Ò’’< ¨Ü−‹ K=J’< Ã‹LK<::
ከድህነት ጋር በምን ይያያዛል?
የቤተሰብ በዓልና ÉÓe c=•Ù u×U pùƒ
ድህነት የሚመጣው በተለያዩ ምክንያቶች ÁL†¨<” Ømƒ c−‹ w‰ በSÒu´ Aብሮ
ነው፡፡ ከEነዚህ ምክንያቶች መካከል ብኩን ማክበርና TሳKõ c=‰M ŸT” ›”g? ፉክክር
ነት ዋነኛው ነው፡፡ ብኩንነት ያለንን ማናቸ
ቁጥሩ የበዛ ተጋባዥ SØ^ƒ“ TwLƒ
ውንም ገንዘብ ወይም የንብረት ዓይነት
K=¨Ö<ƒ ŸTÃ‹K<ƒ ‹Ó` ¨<eØ ÃŸM::
ያለEቅድ ማውጣትና መጠቀም ነው፡፡ ለም
ሳሌ Eቁብ የደረሳቸው ሰዎች ያለቁም ነገር መልመጃ 1
ሌሎችን በመጋበዝ የሚበትኑት ከሆነ፣ የመሥ
ሪያና የመገልገያ መሣሪያዎችን ያለጥንቃቄ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ።
የሚያንገላቱ ከሆነ Eንደ ብኩንነት ይቆጠ
ርባቸዋል፡፡ ይህንን ነጥብ በምሳሌ Eንመል
 1. ›eðLÑ> ¾J’< ¨Ü”“ ›eðLÑ> ÁMJ’”
¨Ü Ÿ›"vu=Á‹G< ŸUe}¨<K<ƒ }Ú
vß G<’@ uS’dƒ uUdK? ÓKè፡፡
ከተው፡፡ 2. ›eðLÑ> ÁMJ’” ¨Ü uSk’e ÉI’ƒ”
”ìÈƒ Te¨ÑÉ ”ÅT>‰M uu<É”
Aንድ ጋሪ ነጂ ጋሪውን በየጊዜው Aስፈላጊውን
¨<ÃÃƒ ›É`Ñ<uƒ፡፡

¾U°^ñ TጠnKÁ
c−‹ ¾}[ÒÒ“ Ÿድህ’ƒ ¾}Lkk ’<a KS•` ¾lÖv vIM K=•^†¨< ÃÑvM:: ¾lÖv vIM S•` w²<
ÖkT@−‹ ›K<ƒ:: uSqÖv†¨< [Hw”“ ‹Ó`” ÉM Sƒ}¨< ¾}ÅLÅK ’<a ¾T>S\ u`" c−‹
u¾›"vu=¨< ›K<:: lÖv ’<a” KThhM፣ ê” uትምህርትና በ¨<kƒ KTÔMuƒ ÃÖpTM::
¾}KÁ¿ ¾lÖv ²È−‹ ›K<:: Ÿ’²=I S"ŸM ª’—¨< u›pU M¡ S•`” SMSÉ ’¨<:: ተቀማጭ
ገንዘብ Eንዲኖር ማድረግና u›pU M¡ S•` ›eðLÑ> LMJ’ ¨Ü ŸSÇ[Ó ÁÉ“ሉ::
¾lÖv vIM” KTÇu` lÖv” ¾T>é[\ ›"vu=Á© MTÊ‹” ›¨<q SÖ”kp ÃÖpTM:: Eነዚህ
Aካባቢያዊ ልማዶች ለብኩንነትና ለድህነት ያጋልጣሉ፡፡ Ÿ›pU uLÃ SÅÑe፣ %Eላቀር Aመለካከቶችና
የመሳሰሉት ሌሎቹ KwŸ<”’ƒ ¾T>Ç`Ñ< ልማዶች “†¨<::
በAጠቃላይ ¾lÖv vIM ›KS•` KÉI’ƒ ÁÒM×M:: የቁጠባ ባህል Aለመኖር Aባካኝነት መኖሩን
ያሳያል፡፡ ብኩንነት ተገቢ ያልሆነ የገንዘብ Aጠቃቀም ነው፡፡ ይህንን ችግር ለማስወገድ ወጪን መቀነስና
ቁጠባን መልመድ ያሻል፡፡ ምክንያቱም ÉI’ƒ cw›© ¡w`” Ád×M:: eKሆ’U uê uS}TS”
KS•`፣ ”Ç=G<U ¾K?KA‹ c−‹ ØÑ— J• ችግር ላለSõÖ` Ø\ ¾lÖv vIM” TÇu` ÃÑvM::

¾U°^ñ lMõ nLƒ
ÉI’ƒ፣ Ùƒ፣ ‹Ó`፣ ÅH SJ”።

wŸ<”’ƒ፣ Ñ”²w” ÁK›Óvw፣ ÁKpÉ“ ÁK¯LT TØóƒ።
”w[ƒ፣ Ñ”²w፣ Gwƒ፣ Ø]ƒ።
¾}S‰† ’<a፣ uê S}TS” ÁKuƒ፣ ¾}ÅLÅKና ችግር የሌለበት ኑሮ።
wÉ`፣ ¨Åòƒ ለመክፈል ቃል በመግባት uÑ>²?¨< LÒÖS ‹Ó` S¨Ý ŸK?L c¨< ¨ÃU
›uÇ] ¡õM ¾T>¨cÉ Ñ”²w ¨ÃU ”w[ƒ።




1. ÅH ¾’u[ c¨< GwU K=J” ”ÅT>‹M G<K< GwUም c¨< ሊደኸይ Ã‹LM::
2. የAስተሳሰብ ድህነትና የገንዘብ ድህነት ፍፁም ተመሳሳይ ችግሮች ናቸው፡፡
3. የኑሮ pÉ“ lÖv ¾›”É d”+U G<Kƒ Ñê−‹ “†¨<::
4. ›”É c¨< wÉ` ሳይበደር ሕÃ¨~” SU^ƒ Aይችልም::
5. u¾ƒ—¨ ’¨<።

G K
1. ÉI’ƒ፣ G. ØÑ˜’ƒ።
2. ¾lÖv vIL© }sU፣ ለ. U¡”Á© ÁMJ’ ¨Ü።
3. wŸ<”’ƒ፣ N. ê” S‰M።
4. ²S“© ¾lÖv }sU፣ S. v”¡።
W. °lw።

1. lÖv፤
G. Kƒ¨<MÉ ¾T>}LKõ Gwƒ ማቆየት TKƒ ’¨<፣ N. K¨Ñ” SÉ[h ’¨<፣
K. ¾›ÅÒ“ ¾‹Ó` Ñ>²? ªeƒ“ Ãc×M፣ S. G<K ¨Ü” Te¨ÑÉ TKƒ፤
G. upÉ S•` TKƒ ’¨<፣ N. ê” ÔÉ„ K¨Åòƒ Tcw TKƒ ’¨<፣
K. u?}cw” SÚq” TKƒ ’¨<፣ S. G<K<U SMf‹ ÃJ“K<::
3. wŸ<”’ƒ TKƒ፤
G. eKlÖv ›KTcw TKƒ ’¨<፣ N. eeU’ƒ TKƒ ’¨<፣
K. ¾HLò’ƒ eT@ƒ ›KS•` TKƒ ’¨<፣ S. #G$ “ #K$ SMf‹ “†¨<::
4. ¾lÖv vIM TÇu` Kc−‹ ÅI”’ƒ ªeƒ“ Ãc×M c=vM፤
G. ¾ê” Lw SÖkU `"” Ãc×M፣ N. G “ K SMf‹ “†¨<፣
K. u?}cw ”ÇÃðè Ã[ÇM፣ S. SMc< ›M}cÖU::
5. ¾›e}dcw ÉI’ƒ TKƒ፤
G. Y^” ›KS¨<ÅÉ ማለት ነው፣
K. KÒ^ ØpU ›KTcw ማለት ነው፣
N. K%EL k` MTÉ SÑ³ƒ TKƒ ’¨<፣
S. G<KŸ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች ƒ¡¡K—¨<” nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

1. lÖv” ከሚé[\ Aካባቢያዊ MUÊ‹ SካŸM “ K=Ökc< Ã‹LK<::
2. ከቁጠባ ዘዴዎች መካከል “ ÃÖkdK<::

1. ¾lÖv vIM” TÇu` ÉI’ƒ” KSªÒƒ ”Èƒ ”ÅT>[Ç uUdK? ›e[Æ::
2. ¾lÖv vIM” ŸT>é[\ ›"vu=−‹ MUÊ‹ S"ŸM u=Á”e G<Kƒ UdK?−‹” uSØke ”²=I” uU” ²È
SssU ”ÅT>‰M ÓKè::

U°^õ ›e`
”l Q´v© }dƒö
¾`°c SUI^ች” ”ÓÓ`፤
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/}
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤ ¾Ñ<”ËL ƒUI`ƒ u?ƒ `°c SUI` ”Å}
KSÅ¨< ¾S”ðk ¯Sƒ SM¡†¨<”
 ”l Q´v© }dƒö ¾T>ÁeÑ–¨<” ÖkT@
KƒUI`ƒu?~ }T]−‹ በ”ÓÓ` ›ሰU}
ƒÑ’²vKI/ƒÑ’²u=ÁKi:: ªM:: ud†¨< ›ÑLKê ¾ƒUI`ƒ u?~ ^°Ã
 ”l Q´v© }dƒö ¾T>ÖÃl ›"vu=Á©
wl ²?Ô‹” KTõ^ƒ SW[ƒ S×M ’¨<::
Ñ<ÇÄ‹ን ¨<nKI/¨<mÁKi:: K²=IU ƒUI`ƒ u?~ ¾T>c×†¨< ƒUI`
 u›"vu=I/u›"vu=i ¾T>Ñ–< ¾c=y=¡ TIu
^ƒ” }Óv^ƒ ƒ[ÇKI/ ƒ[ÍKi:: „‹ Ø^†¨<ን የጠበቁ መሆን ይገባቸዋል፡፡
uÑ<”ËL ƒUI`ƒ u?ƒ ¾ƒUI`ƒ Ø^ƒ
10.1 ¾”l Q´v© }dƒö ›eðLÑ>’ƒ፤ ”Ç=[ÒÑØ ¾T>Ÿ}K<ƒ ችግሮች K=¨ÑÆ Eን
ደሚገባም ›SM¡}ªM:: um ¾¨<G ›p`xƒ
›KS•`፣ ¾SçÇÍ u?ƒ T’e፣ ¾u?} SéQ
õƒ ›KS•`፣ ¾u?} S<Ÿ^ ›KSW^ƒ፣
¾ƒUI`~” H>Åƒ ¾T>ð}’<“ ƒUI`ƒ
uØ^ƒ ”ÇÃ"H@É Sc“¡M ”Å’u\ ›e
[É}ªM:: ƒUI`ƒ u?~ የ10ኛ ¡õM ተማ
ሪዎችን ለSËS]Á Ñ>²? eKT>Áeðƒ” }T
]−‡ uum G<’@ S²ÒË†¨<” ›KT
[ÒÑØ K?L¨< ‹Ó` ’u`::
}T]−‡ uƒUI`ƒ u?ƒ qÃ†¨< ¨pƒ
Ÿ¡õM ¨<ß Eውቀታቸውን ሊያዳብሩ ¾T>‹
Y°M 10.1 ¾Y^ ²S‰ uƒUI`ƒ u?ƒ K<uƒ U”U °ÉM Aልተፈጠረላቸውም
ነበር:: ›G<” Ó” ¾}T]−‹ ¨LÐ‹ uƒUI
`ƒ ›S^` }Å^Ï}¨< ŸƒUI`ƒ u?~
Ò` S”kdke በSËS^†¨< w²<−‡
‹Óa‹ }k`ðªM:: }ÚT]ም ¾¨<G Se
S` Ñw…M::
Ø\ u?}SéQõƒ }c`„ SéQõƒU eK}
cvcu< ³_ }T]−‹ ¾T×kh êOö‹”
uSÖkU LÃ “†¨<:: ›Ç=e ¾u?} S<Ÿ^
Q”é uSÑ”v~ ƒUI`~ uS<Ÿ^ ¾Ñ²
uScÖƒ LÃ ÃÑ—M:: ¾¡õM ƒUI`ƒ u}
Y°M 10.2 ¾Iw[}cw }Xƒö u›"vu= MTƒ Y^ LÃ
ÕÇ˜ ƒUI`ƒ ”penc? ”Ç=ታገዝ ŸSÅ
 uG<K~ Y°KA‹ S"ŸM ÁK<ƒ” M¿’„‹ [Ñ< K?L ”Å Y’ ²?Ò“ Y’ UÓv` ¡uw
u´`´` ግለጹ:: vK<ƒ eKU`Ý õƒN©’ƒ“ T>³“©’ƒ }Ó
 uG<K~
S"ŸM LK<ƒ M¿’„‹ U¡”Á v^© MUUÊ‹ SÅ[Ò†¨< ƒMp ›e}
„‡ U” ይመስላችኋል; ”l Q´v© }d ªê* ”ÇK¨< ›eÑ”úªM:: u}KÃም
ƒö የሚታየው u¾ƒ—¨< ¨<eØ ÃSe KSËS]Á Ñ>²? ƒUI`ƒ u?~ KwN?^©
LM; ð}“ ¾T>Ádƒó†¨< ¾10— ¡õM }T]−‹

U°^õ ›e` ”l Q´v© }dƒö
um ´ÓÏƒ Eንዲያደርጉ uM¿ M¿ ¾ƒU óÃÇ ›Ã•[¨<U:: S”Å^‹”” ŸK?L ›"vu=

I`ƒ ¯Ã’„‹ uSUI^” ¾T>Ñ´ M¿ “Ñ“˜ wK” w”’d ከAካባቢው Qw[}cw
¾Ø“ƒ S`NÓw` }’Éö u}Óv` ¾}} Ò` uÒ^ "LŸ“¨”’¨< w‰‹”” ¾U”ð
[ÔS SJ’<”U ›w^`}ªM:: êS¨< ’Ñ` ›ÃJ”U::
}T]−‹ uƒUI`~ ›e}ÇÅ` ”Ç=d}ñ ÃI ¾T>Ád¾” uTሕu^© ሕÃ¨ƒ ¨<eØ ”l
KTÉ[ÓU }’Éö ¾’u[¨< ¾}T]−‹ S} Q´v© }dƒö ¾~” ÁIM ›eðLÑ> ”ÅJ’
ÇÅ]Á Å”w በ}T]−‹ የST¡`ƒ ¢T>‚ ’¨<:: Ç=Á ”Ç=I "K¨< ”l }dƒö Ÿ²=I
Ÿ¾ u%EL ŸØmƒ Thhያ−‹ Ò` çÉsM:: uòƒ ”Å}SKŸƒ’¨< uÓM M”ÖkU ”‹
LK”:: ÃIU c=vM Ÿ¨<Ö?~ Á”Ç”Ç‹”
ÃI G<K< ÙÍ ¾}¨cÅ¨< ¨LÐ‹“ Qw[}
cu< uƒUI`ƒ ›S^\ LÃ u}Å^Ë SM¡ É`h‹”” ¾U“Ñ˜uƒ G<’@ K=•` Ã‹LM፡፡
Sd}õ uSËS^†¨< ”ÅJ’ `c SUI\ ŸH>Å~ Á”Ç”Æ }dò }V¡a“ ƒUI`ƒ
›eÑ”úªM:: uSJ’Ÿ“¨” }Óv` ”l }dƒö TÉ[Ó
ችል ÁL†¨<” U’ƒ ÑMçªM:: Ó” Ÿ²=I ¾Lk ›eðLÑ>’ƒ ÁK¨< ’¨<::
(“Md’ “±É” ›”Å— ¯Sƒ lØ` 1 Ø` - SÒu=ƒ' ØpSJ”uƒ
2000 Ÿ}vK¨< ¾›ç? “*É ƒUI`ƒ u?ƒ S”ðn© G<’@ Ãu³M:: u¨<Ö?~ }ÖnT>¨< ¾›"v
Ò²?×' S’h’ƒ ”Ç=eTT }Å`Ô ¾}¨cÅ::) u=¨< Qw[}cw uS<K< ÃJ“M:: Ÿ¨<e”
›"vu=U }ሻÓa K¨[Ç¨<' Kμ’<' K¡õK Ÿ}
መልመጃ 1
T¨<፣ K¡MK< wKAU KሀÑ\ K=ÖpU Ã‹LM::
ከላይ በቀረበው ንባብ መሠረት የሚከተ uSJ’’ƒ
1.ሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
¾Ñ<”ËL ƒUI`ƒ u?ƒ ‹Óa‹ U” U”
ÔL ÁK ƒ`Ñ ›ÃÅKU
¾T>M c¨< u=ÑØT‹G< U” Te[Í uT
ƒ“ uSõƒ [ÑÉ ¾ƒUI`ƒ u?~ }T]
−‹ U” ›e}ªê* ›É`ÑªM; p[w ƒŸ^Ÿ^L‹G<;
3. uÑ<”ËL ƒUI`ƒ u?ƒ ‹Óa‹ ¾SK¾ƒ“ 2. Ÿ”l Q´v© }dƒö Tሕu^© ÖkT@
¾Sõƒ H>Åƒ }T]−‡ ¾}hK }dƒö ”Èƒ K=Ñ˜ ”ÅT>‹M u›ß\ Aሰረዱ::
K=ÁÅ`Ñ< ¾T>‹K<uƒ G<’@ Ã•` ’u`;
uUdK? ›e[Æ:: ¾Sp[ó ƒUI`ƒ u?ƒ፤
4. ¾^d‹G<” ƒUI`ƒ u?ƒ }Úvß G<’@ የመቅረፋ ትምህርት ቤት ከAዲስ Aበባ ውጪ
S’h uTÉ[Ó ®uÃƒ ¾J’<ƒ” ›Ueƒ በAንድ መለስተኛ ከተማ ውሰጥ የሚገኝ የመ
‹Óa‹ uSK¾ƒ KÁ”Ç”Ç†¨< SõƒN? ጀመሪያ ደረጃ ትምህርት ቤት ነው፡፡ ወደ
−‹ን ›ekUÖ<:: Aንድ ሺህ ስምንት መቶ የሚሆኑ ተማሪዎች
5. በ²=I ‹Ó`” ¾SK¾ƒ“ SõƒN? ¾Se
Öƒ H>Åƒ ¨<eØ ”l }dƒ÷†¨<” Á[Ò ያሉት ይህ የመንግሥት ትምህርት ቤት በር
ÓÖ< ²”É ¾ƒUI`ƒ u?~ }T]−‹ T>“ ካታ ችግሮች Aሉበት፡፡ ከችግሮቹም ላቅ ያለ
U” K=J” ÃÑvM; ውና የትምህርቱን ጤናማ ሂደት ክፉኛ ያወ
ከው የተወሰኑ ተማሪዎች በፈጠሩት Aደገኛ
›”Ç”É }Óv^ƒ uÓM K=Ÿ“¨’< ¾T>‹K<
ቡድን የሚፈጸም ተግባር ነበር፡፡ የቡድኑ Aባ
u=J”U K?KA‹ ÅÓV uÒ^ "MJ’ uk` u}
ላት በትምህርት ሰዓት ጭምር Eየጠጡ በመም
“ÖM ¾TÃŸ“¨’< ወይም ቢከናወኑም ²=I
ጣት በመምህራን፣ በተማሪዎችና በቀሩትም
Óv ¾T>vM ¨<Ö?ƒ ¾TÁSÖ< ›K<:: KUdK?
¾›"vu=Á‹”” çØ ¾TeŸu` }Óv` “Ÿ የትምህርት ቤቱ ማሕበረሰብ Aባላት ላይ ብዙ
“¨<” w”M uÓM ¾U“Å`Ñ¨< Ø[ƒ w²< ችግር ያደርሱ ነበር፡፡

በየመንገዱና በየመንደሩ ከT>ፈጽሙት ሌላ  ¾u<É” ሥ^

Eነዚህ ሥርዓት Aልበኛ ተማሪዎች በሴት
ተማሪዎች ላይ በትምህርት ቤቱ ግቢ ውስጥ 1. ራሳቸሁን የዚሁ ትምህርት ቤት የተማሪዎች
የተለያዩ ጥቃቶች ያደርሱባቸዋል፡፡ የትምህ መማክርት ምክር ቤት Aባል Eንደነበራችሁ
ርቱን ሰዓት Aክብረው ወደክፍላቸው ስለማይ በመቁጠርና በቀረበው ታሪክ ላይ በመመሥረት፣
ገቡ ከመምህራኑ ጋር መጋጨትና መወዛገብ በየቡድናችሁ በጊዜው የነበረውን ችግር በዝርዝር
ያበዛሉ፡፡ በመለየት የራሳችሁን የመፍትሔ ሃሳቦች በጽሑፍ
Aዘጋጅታችሁ Aቅርቡ፡፡
የሚቆጣጠራቸው ከማጣታቸው የተነሳ ብዙ
2. በትምህርት ቤታችሁ በAሁኑ ወቅት ያሉትን Aበይት
Aስነዋሪ ድርጊቶችን ስለሚፈጽሙ ለቀሩት
ችግሮች በየቡድናችሁ በመለየት በEናንተ ንቁ ተሳ
ተማሪዎች መጥፎ ምሳሌዎች Eየሆኑ ነው፡፡
ለመምህራኑ ተገቢውን Aክብሮት ስለማይሰጡ ትፎ ይፈቱ ዘንድ መከናወን ያለባቸ¨<ን የመፍ
ደፍሮ ተግሣጽና ምክር የሚሰጣቸው መምህር ትሔ ሃሳብ በመቀመር በጽሑፍ Aዘጋጁና ለክፍላ
Aልተገኘም፡፡ በAጠቃላይ ትምህርት ቤቱ በE ችሁ Aቅርቡ፡፡
ነሱ ምክንያት የትምህርት ቤት ባህሪ ሊኖረው ”ÅT”—¨<U É`Ïƒ ƒUI`ƒ u?ƒU ¾^c<
Aልቻለም፡፡ Qw[}cw ›K¨<:: T”—¨<U ¾ƒUI`ƒ u?ቱ
Ñ<ÇÃ Qw[}cu<” ÁÑvªM:: ÈV¡^c= ucð
በነበራቸው ልምድ ችግሩን ይፈታሉ ተብለው
’uƒ G<’@ ¨<eØ Á”Ç”Æ ›vM uÓKcwU
ወደዚህ ትምህርት ቤት ተመድበው የመጡት J’ uu<É” uƒUI`ƒ u?~ Ñ<ÇÃ G<K< u”nƒ
Aዲስ ርEስ መምህር መፍትሔ መሻት Sd}ñ }Ñu= ’¨<::
ጀመሩ፡፡ ችግሩ ጊዜ የሚወስድ መሆኑን ባይክ
ዱም ሁኔታውን ወደጤናማ የትምህርት Aካ eK²=I uT>}LKñ ¨<d’@−‹ G<K< Á”Ç”Æ
›vM }dƒö¨< K=[ÒÑØ ÃÑvM:: ›vK<U
ባቢ ለመለወጥ Eንደሚቻል Aልተጠራጠሩም::
uuŸ<K< ÁKT”U }ê• u’é uê }’di’ƒ“
ይህ ውጤት ሊመጣ የሚችለው ግን Aንድ uÑ³ ðnÆ ”l }dƒö uTÉ[Ó ለ}sS<
ነገር ከተሟላ Eንደሆነ Aመኑ፡፡ ይኸውም ÉÑƒ“ ShhM ¾É`h¨<” ›e}ªê* TÉ
ውጤቱ ሊገኝ የሚችለው በEሳቸው ጥረት ብቻ [Ó ÃÖupuM:: ÃIU Á”Ç”Æ }T]
ሳይሆን የተለያዩ የትምህርት ቤቱ ማሕበረሰብ ¾ƒUI`ƒ u?~ Ñ<ÇÃ ¾T>SKŸ}¨< eKJ’
Aባላትና የAካባቢው ሕብረተሰብ ከልብ U”Ñ>²?U ”l }dƒö TÉ[Ó ÃÖupuM
በመነሳሳት ጥሩ ተሳትፎ ካደረጉ ብቻ ነው፡፡ ማለት ነው::
በዚህ መሠረት ሁሉንም ወገኖች Aብረው
ከጐናቸው Eንዲቆሙ Aነሳሱ፡፡ ይህም ተሳካ መልመጃ 3
ላቸው፡፡ መምህራንና ወላጆች በኅብረታቸውና የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
በማሕበራቸው ተማሪዎች በመማክርታቸው
Eንዲሁም የAካባቢው ሕብረተሰብ በቀበሌ
 1. ÈV¡^c=Á© uJ’ Y`¯ƒ u›”É SY]Á
u?ƒ ¨<eØ uLò’ƒ x LÃ dÃJ” u}^
ማሕበራቸው Aማካኝነት ከጐናቸው ቆሙ፡፡ W^}—’ƒ ¾T>ÁÑKÓM c¨< uSY]Á u?~
ችግሩም በጋራ ክንድ ተፈታ፡፡ ውሎ ሲያድ Ñ<ÇÃ ¾T>ðçU” }Óv` T¨p“ u¨<d’@
ርም ይህ ሁሉ ንቁ ተሳትፎ የትምህርት ቤቱን ›c×Ø H>ÅƒU Sd}õ Ã•ùM”;
KU”; ”Èƒ;
ሌሎች ችግሮችን ለመፍታት ያለማቋረጥ ተን 2. Eናንተስ uƒUI`ƒ u?‹G< Ñ<ÇÃ u¨<d’@
ቀሳቀሰ፡፡ ዛሬ የመቅረፋ ትምህርት ቤት ከዞኑ ›c×Ø Mƒd}ñ ÃÑvM”; KU”;
በትምህርት Eንቅስቃሴና በሥነምግባር ምርጥ
ሆኖ በምስጉንነት ተሸላሚ ሆኗል፡፡




10.2 uc=y=¡ Tሕu^ƒ }Å^Ï„ የዓለም Aቀፍ ¾"”c` k” uSL¨< ¯KU u¾¯
¾Sd}õ ÖkT@፤ S~ ÃŸu^M:: ለዚህ ¯Sƒ ¾}S[Ö¨<
S] nM “Ÿc=Ò^ Ö=c ’í ¾J’ ¾MÏ’ƒ QÃ
¨ƒ hKG<!” ¾T>K¨< ’¨<:: ÃIU ¾¯KU
Qí“ƒ G<K< U™ƒ ”ÅJ’ ÃS“M::
“c=Ò^ ŸT>ÁÖ?c¨< c¨< ›Mö u›"vu=¨<
ÁK<ƒ” K?KA‹ c−‹ን Ö?“ ÃÔÇM:: uSJ
’ÁÖ?c< c−‹ ŸÉ`Ñ>†¨<
K=Ñ~ ÃÑvM:: G<L‹”U ሲጃራ የሚያጨሱ
c−ች በAካባቢያችን ካሉ ŸÉ`Ñ>~ E”Ç=q
Öu< Tdcw ÃÖupw“M::” ይላል T+Áe፡፡
የዓለም Aቀፍ ¾"”c` É`Ïƒ ¾¯KU”
Qé“ƒ Ÿc=Ò^ Ö=e ”ŸLŸM ¾T>K¨<” S]
Y°M 10.3 ¾›"vu= wŸL
Ndw }Óv^© KTÉ[Ó ¾G<L†”” }dƒö
ÃðMÒM:: c=Ò^ ¾T>ÁÖ?c<ƒ” ሰዎች ÔÍ=’
~” uTe}T` ŸÉ`Ñ>~ ”Ç=qÖu< TÉ[Ó
¾G<L‹” Lò’ƒ Eንደሆነም ያሳስባል::
uu?ƒ፣ uSŸ=“ ¨<eØ፣ uQé“ƒ T°ŸLƒ“
uQ´w Scwcu=Á“ SÑMÑÁ x−‹ c=Ò^
”ÇÃÚe SŸLŸM ¾G<L‹”U }Óv` መሆ
ኑን ይገልፃል:: K²=I Ø[ƒ Sd"ƒም ¾Qé
“ƒ፣ ¾¨LÐ‹፣ ¾Qé“ƒ ¨ÇÐ‹፣ ¨²}...
Lò’ƒ Ÿõ}— Eንደሆነ ያመለክታል::
በመሆኑም Qí“ƒ vM}uŸK ›"vu= ¾S•` መብ
ታቸው K=Öup Eንደሚገባ ያስተምራል::
Y°M 10.4 የAካባቢ wŸለትን የመቃወም ”penc?
(Ÿ›Ç=e ²S” Ò²?× Ø` 25 k” 2000 ¯.U. Ñê 2
 ከዚህ በላይ ካሉት ሥEሎች ምን ƒ[Ç ”Ç=eTT }Å`Ô ¾}¨cÅ::)
L‹;
 Y°M 10.4 LÃ ÁK¨< TQu` KQw
[}cu< U” ØpU ሊያስገኝ ይችላል;
Ÿc=Ò^ Ö=c ’í ¾J’ ¾MÏ’ƒ
QÃ¨ƒ hKG<!
“u¯KT‹” LÃ MÐ‹” K=ÔÆ ¾T>‹K< u`"
’Ña‹ ÃÑ—K<:: Qí“ƒ Ÿ’²=I ¾SÖup
Swƒ E”ÇL†¨< በዓለም Aቀፍ QÔ‹ }Å”Ó
ÕM:: “”}U ^d‹G<” KÑ<Çƒ ŸT>Ç`Ñ<
’Ña‹ SÖup Ã•`v‹%EM” ይላል ማቲያስ
የተባለው ይህንን መልEክት የላከልን የIትዮ
ጵያ የፀረ ካንሰር ማህበር Aባል የሆነው የ12
Y°M 10.5 uçÇ ›"vu= ¾S•` Sw‹” ÃŸu`
ዓመት ታዳጊ፡፡

መልመጃ 4
ቱቱዬና ›Á… ›wÂ፤
ከላይ በቀረበው ምንባu< መሠረት የሚከ
ቱቱዬ፣ ›wÂ TÂ ÁŸu[‹MI e”}— ¯Sƒ
ተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡ MÅƒI” ’¨<;
1. uîOñ ¾}Ökc<ትን የG<Kƒ ¾c=y=¡
›wÂ፣ cT”Á eU”}— ¯S‚” ’¨<፣ MÎ::
 Tሕu^ƒ” eV‹ ጥቀሱ:: U” K=ÁŸ
“¨’< ”ÅT>‹KŸ}K<ƒ” ›Ÿ“ SØ ›KwI! Ÿu?ƒU S¨<×ƒ ¾Kw
¨<’<:: IU!” ƒK—K‹;
G. uƒUI`ƒ u?‹G< K}SddÃ ተÓv` M
ssS< eKUƒ‹K<ƒ ›”É ¡uw ›e[Æ:: ቱቱዬ፣ ›KT¨s U’< LÃ ’¨<፣ ›wÂ; ’@U
K. ŸUslS<ƒ Ÿ²=I ¡uw K=Ñ–< ¾T>‹K<ƒ” wJ” uMÅ‚ k” ›Ç=c<” Mwc?” Kwg?
ÖkT@−‹ ²`´^‹G< ›pù<:: ›gwò፤ uÕÅ™Š፣ uI‚“ u¨”ÉT@
N. ÃI”” Sሠ[ƒ uTÉ[Ó ¾ƒUI`ƒ u? SHM uSkSØ u?ƒ ¨<eØ ”É”´
‹G< }T]−‹ u¡uu< ¨<eØ ”Ç=d}ñ ““ ›ÃÅM ¾UÅ[Ñ¨<; ›”}e uMÅ
¾T>[Ç ¾pekd eMƒ uT²ÒËƒ ›pù<:: ƒI KwcI“ ÅUkI uu?}cw SHM
›ƒkSØU;
¾c=y=¡ Tሕu^ƒ ¾¾^d†¨<” ¾}KÁ¿ Tሕu ›wÂ፣ ›Ã ቱቱዬ ›”Û ÁMÑvi ’Ñ` ›K::
^© ¨ÃU ›=¢•T>Á© ¯LT−‹ Ã²¨< ›¾i ¾°ÉT@ vKçÒ MJ” ¾‰MG<ƒ
uê }’di’ƒ uÓKcx‹ ¨ÃU uu<É•‹ ÃI” ÁIM ²S” ¾›"vu=Á‹”” ¾M
¾T>SW[~ Tሕu^ƒ “†¨<:: ’²=I Tሕu Tƒ Tሕu` ŸTssU ËUa ³_
^ƒ uê ðnÉ ¾T>SW[~ ¾S”ÓYƒ eŸÅ[cuƒ Å[Í dÑKÓM uS•_“
×Mn Ñw’ƒ ¾K?Kv†¨< ’í“ ሕጋዊ የሆኑ SkSØ” ƒŠ Ô”ue k“ ÁMG< uS
Tሕu^ƒ “†¨<:: eK²=IU uÈV¡^c=Á© Y^‚ ’u`:: ¾²=I ÉT@Â U¡”Áƒ
Y`¯ƒ ¨<eØ KQ´w ልዩ ልዩ ማሕበራዊ፣ ¾Y^ õp` ’¨<:: eK²=I MÅ‚” dŸ
Iኮኖሚያዊና ፖለቲካዊ Aገልግሎቶች KSeÖƒ w` K²=I Áun˜”“ ¾Tðp[¨<”
cò °ÉM Ã•^†ªM:: Y^” MK¾¨< ›ÃÑvU:: Kwg?“ ›U_
¾c=y=¡ Tሕu^ƒ u`" ÖkT@−‹ ›LD uu?}cw SHMT Kum Ñ>²? }k
†¨<:: S”ÓYƒ vK¨< ¨<ስ” ›pU U¡”Áƒ Uጬ ’u`:: Ÿ²=Á u%ELም Mwc?”
K¨<Þ SY^ƒ ’u[w˜:: uMTƒ
K=ÁŸ“¨<” በማይችልባቸው መስኮች w²< ›Ñ TQu_ ÅÓV Kw`~ Y^ kÖa
MÓKA„‹ ሊሰጡ Ã‹Lሉ:: Qú< uS”ÓYƒ ›Kw˜:: ልደቴን "Ÿu`ሁ u%EL ’²=I”
þK=c=−‹ LÃ }¨ÁÃ„ KTÇu`“ ¾þK+" G<Kƒ ¨ÇÐŠ” ”Èƒ M`d†¨<;
H>Å~” KSq×Ö` ”Ç=‹M ¾ዴV¡^c= ”ÓÇ=I Ÿ“ƒi ÁM}Óvv’¨< u²=I
MUUÉU ”Ç=ÁÅ`Ó ›Sˆ SÉ[¢‹” U¡”Áƒ ’¨<::
ÃðØ^K<:: ቱቱዬ፣ I ›G<” Ñv˜ ›wÂ:: ’@U Á”}”
u}ÚT]U uc=y=¡ Tሕu^ƒ ¨<eØ ÓKc ›`›Á ’¨< ¾UŸ}K¨<::
x‹ u›vM’ƒ ”l }dƒö uTÉ[Ó MUÉ“ ›wÂ፣ cÃ MÎ! ÅÑ>M˜! ›”Û ¾’@”
¨<kƒ ”Ç=ÁÑ–< Áe‹L†ªM:: ›vL~ ÉT@ ÃcØi! ¾Y^ õp` Ã’<ì!
¾S}dcw“ ¾S}vu` vIM ”Ç=ÁdÉÑ<
”Ç=G<U ¾Y^ õp`” ”Ç=ÁÔKw~ ለማድ
ረግም ይጠቅማሉ:: መልመጃ 1
የቀረበውን ውይይት መሠረት በማድረግ
መልመጃ 5  የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
1. በEናንተ Ó”³u? uቱቱዬ “ƒ“ uቱቱዬ
የሚከተሉትን ጥያቄዎች ሥሩ፡፡ ›Áƒ S"ŸM ¾}ðÖ[¨< M¿’ƒ
1. uY^ õp^†¨< eKU¨<s†¨< ›”É ›³
 ¨<”ƒ ¨”É ¨ÃU c?ƒ S[Í ›cvev‹G<
›ß` êOõ ›pù<::
U”É’¨<;
2. Ÿ›wÂ QÃ¨ƒ ÁÑ—‹G<ƒ” G<Kƒ ®uÃƒ
2. ¾c=y=¡ TQu^ƒ” ÖkT@ ²`´\:: ƒUI`„‹ ግለጹ=::

¾U°^ñ TጠnKÁ
”l Q²v© }dƒö KTሕu^© MTƒና KQ´x‹ ÈV¡^c=© Y`¯ƒ Ó”v ›eðLÑ> ’¨<::
ÈV¡^c=Á© Y`¯ƒ K=ÔKwƒ፣ ð×” TIu^© ÉÑƒ K=S×፣ Tሕu^© Å”’ƒ K=[ÒÑØ ¾T>‹K¨<
²?Ô‹ G<K< ”l Q´v© }dƒö c=ÁÅ`Ñ< ’¨<:: uÈV¡^c=Á© Y`¯ƒ K”l Q´v© }dƒö ›Sˆ G<’@
ÃðÖ^M:: Ÿ’²=I G<’@−‹ ›”Æ u’í ¾SÅ^Ëƒ Swƒ ’¨<:: SÅ^ËƒU ¾}u}’ ÃM }cvex
Ö”"^ ›pU ”Ç=ðÖ` ÁÅ`ÒM::
¾c=y=¡ Tሕu^ƒU ¾SÅ^Ëƒ Swƒ ¨<Ö?„‹ “†¨<:: ÓKcx‹“ u<É•‹ uê }’di’ƒ K}KÁ¿
Tሕu^©“ ›=¢•T>Á© ¯LT−‹ c=y=¡ TQu^ƒ” ÁslTE†ªM:: ’cÅƒ
lØØ`“ }dƒö TÉ[Ñ>Á SÉ[¢‹ J’¨Öupv‹G<” ¾²?Ó’ƒ É`h Mƒ¨Ö<
ÃÑv‹%EM:: u”l }dƒ÷‹GÁÑ–<ƒ ØpU።

Tሕu^© ÖkT@፣ Ÿ›”É ’Ñ` c−‹ uÒ^ ¨ÃU ¾}¨c’< ¾ሕ´w ¡õKA‹ u¨M ¾T>ÁÑ–<ƒ
ØpU።
pekd፣ c−‹ ›”É” ¯LT ¨ÃU }Óv` ”Ç=[Æ፣ ”Ç=ÅÓñ፣ ”Ç=n¨S< ¨²}...
KTÉ[Ó ¾T>"H@É ¾TÓvvƒ ¨ÃU ¾T’ddƒ }Óv`።
¾Y^ õp`፣ Y^ KS•` ¾T>ÁeðMÓ SJ’<” uS[Çƒ Y^” ¾T¡u` eT@ƒ።


I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJ’ #Gcƒ$ በማለት SMc<::
1. ”l Q´v© }dƒö K=ÁeÑ˜ ¾T>‹K¨< ÓL© ÖkT@” w‰ ’¨<::
2. ¾U”•[¨< u¨<ÉÉ` ¯KU ¨<eØ eKJ’ T”—¨ }Óv` K=Ÿ“¨” ¾T>Ñv¨< uÓM w‰ ’¨<::
3. ¾Y^ õp` ¾T>ÑKì¨< eKY^ ÖkT@ uS“Ñ` w‰ ’¨<::
4. ¾c=y=¡ TIu^ƒ }Å^Ï}¨< KQ´w cò“ ÖnT> }Óv` KTŸ“¨” ”Ç=‹K< ÈV¡^c=Á© Y`¯ƒ
ÁeðMÒ†ªM::
5. ”l Q´v© }dƒö ¾Y^ õp` ”Ç=ðÖ` Ã[ÇM::
G K
1. uÓM ¾TÃŸ“¨”፣ G. u?}cw፣ kuK? ፣¨[Ç፣ ¡MM“ ›Ñ`።
2. Ÿc=y=¡ Tሕu^ƒ ÖkT@−‹ ›”Æ፣ K. ¾”l Q´v© }dƒö ¨<Ö?ƒ::
3. Tሕu^© ÖkT@” ¾T>ÁÑ–< ›"Lƒ፣ N. ¾c=y=¡ Tሕu`።
4. ŸS”ÓYƒ ×Mn Ñw’ƒ ’í ¾J’፣ S. ¾›"vu= MTƒ።
5. ÈV¡^c=Á© Y`¯ƒ፣ W. uS”Óሥƒ ›pU w‰ K=W\ ¾TÃ‹K<ƒ” Y^−‹ TÑ´።
[. vIL© Ý“።
c. K”l I´v© }dƒö ¾T>ÁS‹ G<’@።

1. Ÿc=y=¡ Tሕu^ƒ ÖkT@−† ›”Æ፤
G. ›vL~” KþK+" YM×” Twn~፣
K. S”ÓYƒ ¾›pU ¨<e”’ƒ eLK¬ }¡„ƒ SY^~፣
N. ¾S”Óሥƒ” þK=c=−‹ KTÇu` ሕ´w ¾T>d}õuƒ” SÉ[¡ SõÖ\፣
S. K}Ññ Tሕu^© ¡õKA‹ ¾þK+" ¨Ñ”}—’ƒ Ãμ SÑK<።
2. T“†¨ }Óv^ƒ፤
G. uÓM K=Ÿ“¨’< ÃÑvM፣ N. uÓM ¨ÃU uÒ^ K=Ÿ“¨’< ÁeðMÒM፣
K. uÒ^ K=Ÿ“¨’< ÃÑvM፣ S. SMc< ›M}cÖU::
3. eKc=y=¡ Tሕu^ƒ ¨<’ƒ ¾J’¨< ¾~ ’¨<;
G. uÓKcw ¨ÃU uu<É” uê ðnÉ“ }’di’ƒ K=SW[ƒ Ã‹LM፣
K. ŸS”ÓYƒ uT>cÖ¨< ›S^` SW[ƒ ÃW^M፣
N. Tሕu^© ”Í= ›=¢•T>Á© ¯LT ›Ã•[¨<U፣
S. SMc< ›M}cÖU::
4. Ÿ›vL~ ”l Q´v© }dƒö Tሕu^© ÖkT@” ¾T>ÁÑ–<፤
G. ሀÑ]~፣
K. ¾kuK?¨< Qw[}cw፣
N. ¾¨[Ç¨< Qw[}cw፣
S. G<K<U ƒ¡¡M “†¨<::

1. ¾c=y=¡ Tሕu^ƒ u’í ------------------- Swƒ ¨<Ö?„‹ “†¨<::
2. ›”É Qw[}cw u›"vu=¨< uÒ^ ›”É ¾MTƒ Y^ u]’ƒ ›Ÿ“¨<• Ÿ¨<Ö?~ Ÿõ ÁK ›ÑMÓKAƒ u=ÁÑ˜
ÃI ¾--------------------------Tሕu^© ÖkT@ ›”É SÑKÝ ÃJ“M::

1. Ÿc=y=¡ Tሕu^ƒ ÖkT@−‹ G<K~” ጥቀሱ ::
2. Ÿ”l Q´v© }dƒö ¾T>Ñ–<ƒ” ÓL©“ Tሕu^© ÖkT@−‹ M¿’ƒ Udሌ ¾c×‹G< ›e[Æ::

U°^õ ›e^ ›”É
¨<kƒ” Shƒ
¾U°^ñ ¯LT−‹፣ ÃI”” U°^õ }U[I/}
U[i ስÖ“pp/eÖ“pm፤
 ¾°¨<kƒ” ª“ ª“ U”à‹ ¨<mÁKi/
¨<nKI::
 %ELk` ›e}dcw“ ›SK"Ÿƒ” uSK¾ƒ
¾°¨<kƒ ÖkT@” ƒ[ÇKI/ƒ[ÍKi::
 ¾”vw MUÉ“ ¾S[Í ›ÁÁ´ ØpU”
¨<mÁKi/¨<nKI::
11.1 ª“ ª“ ¾°¨<kƒ U”ጮች፤
Y°M 11.3 c−‹U ¾°¨<kƒ U”à‹ “†¨<

 uY°M 11.1 ¾U”SKŸ†¨< c−‹ K°
¨<kƒ U”ß ¾T>J’< S[Í−‹” Ÿ¾ƒ
ÁÑ–< ÃSeL‹%EM;
 uY°M 11.2 “ 11.3 ላይ የምትመለከቷ
ቸው ¾°¨<kƒ TÓ— ²È−‹ uU” ይSd
cLK<; M¿’†¨<e U”É’¨<;
ØpUƒ፤
Y°M 11.1 SéQõƒ ¾°¨<kƒ U”à‹ “†¨< ¨`ሀ ØpUƒ uw²< ¾GÑ^‹” ›"vu=−‹ uG<
Kƒ ’Ña‹ ƒ¨nK‹፣ u›uv“ ugƒ:: ›uv
¾ሠLU፣ ¾Åe“ ¾UY^‹ UM¡ƒ ’¨<::
Ÿ²=I ባሻገር c−‹ ›uv” Kõp`፣ KT˜’ƒ፣
KUeÒ“ SÓKÝ“ KSdcK<ƒ ÃÖkS<uM::
›uv uN²” Ñ>²?U ÁÑKÓLM:: U¡”Á~U
›ux‹ „KA ¾T>[Óñ uSJ“†¨< Kc¨< °ÉT@
›ß`’ƒ uUdK?’ƒ Ãk`vK<::
¾ØpUƒ K?L¨< SKÁ gƒ ’¨<:: ¨}ƒ“ pu?
”ÅMw ¾T>Ñ˜በƒም ¨` ነው፡፡ U” Ã¤? w‰
&ØpUƒ ¾T` Su?ƒU “ƒ& Á¨K<ƒ ¾›u¨< ›vvKA‹ uØpUƒ
G<KÑ–<ƒU ’Ña‹ U`Ø U`Ø SJ“†¨<”
Y°M 11.2 ƒUI`ƒ ¾°¨<kƒ U”ß ’¨< ÁdÁK<::

U°^õ ›e^ ›”É ¨<kƒ” Shƒ
›vvKA‡ ¾}Ñ–¨<” ’Ñ` uØ”no SÁ´ Å^c=¨< ›"vu=¨<” uT>Ñv }SM¡…M፣

”ÅT>ÁeðMÓU ÃÖlTK<:: KUdK? “MÏ” ¾›v„‹”U ›vvM ›ÇUÙ S´ÓvDM:: ÃI
uÖ<ƒ፣ IM” uØpUƒ” ¾T>K¨<” ”¨< G<’@ °¨<kƒ uSÑw¾ƒ H>Åƒ ¨<eØ ¾UM
cÉ:: MÏ uQé”’~ uT>Ñv "MÁ²<ƒ "MSÑ Ÿ”፣ ¾TÉSØ”፣ ¾”vw”“ ¾S[Í” l`˜ƒ
u<ƒ ¨ÃU "M}”ŸvŸu<ƒ፣ c=ÁÉÓ SM"U ÁSK¡M::
²?Ò ›ÃJ”U:: uØpUƒ ሰብሉ Eንዳይጐዳ
Eውቀትን ከAካባቢያችን የምናገኘው ነገሮችን
በት በመጠበቅና በመንከባከብ Eንዲሁም
ukØ uSSMŸƒ፣ uTi}ƒ፣ uSpSe፣
በታህሣሥና በጥር ወራት ያገኘውን ምርት uSÇceና uTÉSØ ነው:: eK›"vu=Á‹”
uY`¯ት ካልያዘው፣ uc’@“ uNUK? Sû< ¨”μ‹ ¾¨<H SÖ” SÚS` ¨ÃU Sk’e፣
›ÃkÙ:: eKJ’U U`~” ከቡቃያነቱ eKc−‹ ሠLT© ”penc?፣ u›"vu=Á‹”
ጀምሮ uØ”no SÁ´ ÁeðMÒM Tለƒ eLK¨< ¾MTƒ G<’@ °¨<kƒ ¾U“Ñ–¨<
’¨<:: ukØ u›"M ux¨< }Ñ˜}” ’¨<::
ØpUƒ ¾Uƒ¨k¨< u’²=I ’Ña‹ w‰ በdይ”d© S[Í LÃ ¾}SW[} °¨<kƒ
›ÃÅKU:: ¾¨”´ ¨<H¨Ñ ŸU“Ñ˜v†¨< U”à‹ ª“¨< ƒUI`ƒ u?ƒ
–¨< uØpUƒ ’¨<:: ‹Ó\ ¾ØpUƒ ¨<H ’¨<:: ÃI ¾T>J’¨¨< ƒ”i ’¨<:: “¨<H ¾ØpUƒ ’uì ¾WKÖ’< SUI^” uƒUI`ƒ u?ƒ eKT>Ñ–<
T” uÖ×i& U¡` ¾ÉH ’uì T” ucTi” ’¨<:: ’cvK¨< K²=I ’¨<:: kƒ ÁÅ^Ì Ák`vK<:: u`ÓØ M¿ M¿
("QdÃ Ñw[ Ó²=›wN?`' 1998'112-115 êOö‹” uT”uwU w²< °¨<kƒ M“Ñ˜ ”
}ሻiKA ¾}¨cÅ)
‹LK”:: ”Å ሬÇ=Ä“ ‚K?y=»” ÁK<ƒU Ø\
¾°¨<kƒ U”à‹ “†¨<:: uÑ<w˜ƒU °¨<
መልመጃ 1 kƒ ¾T>ÑuÃv†¨< S[Í−‹ ›K<:: KUdK?
ከዚህ በላይ የቀረበውን ምንባብ uGÑ^‹” eKT>Ñ–<ƒ eKØÁ ƒ¡M É”ÒÄ‹፣
መሠረት በማድረግ የሚከተሉትን eKße ¯vÃ ÷÷‚፣ eKvK? É_ ሼህ ሁሴን
ጥያቄዎች መልሱ፡፡
 1. eKØpUƒ ¨` ¾éð¨< c¨< ¾êOñ”
¾›UM¢ x፣ eKN[` Ó”w፣ ¾c¨< ²` SÑ—
eKJ’¨< eKNÇ`፣ ”Ç=IU eKeUØ gKq
S[Í Ÿ¾ƒ ÁÑ–¨< ÃSeL‹%EM; NÃq‹ T¨p e”h፣ ¾Ñ<w˜ƒ S[Í ª“¨<
2. Å^c=¨< S[Í¨<” ”Èƒ K=cueu¨< ‰K ¾°¨<kƒ U”ß ÃJ“M::
ƒLL‹G<;
3. Ÿ²=I }’e‹G< °¨<kƒ K=Ñ˜ ¾T>‹Mv ÃG<”“ ለEውቀታችን መዳበር የሚያስፈልÑ<ƒ”
†¨<” ¾S[Í−ች U”à‹ን ²`´\:: S[Íዎች ስንወስድ Ø”no ÁeðMÒM:: U¡
”Á~U ›”Ç”É Ò²?Ù‹ ¨ÃU _Ç=Ä ×u=
Á−‹ ”Ç=GÁÉÓ የህሊና Gwƒ ’¨<:: °¨<kƒ vK” የተዛባ ሊሆን ስለሚችል ነው፡፡ ስለዚህ መ[Í
S[Í M¡ ¾T>S²” ’¨< TKƒ Ã‰LM:: ¨<” ŸSkuL‹” uòƒ፣ ŸK?KA‹ U”à‹ Ò`
eK²=I u°¨<kƒ SÇu` H>Åƒ ¨<eØ ¾S[Í TSdŸ` ”Ç=GÃ ›ÃJ”U:: ችን SÖ¾p“ T[ÒÑØ ÃÖupw“M::
°¨<kƒ ከመጻህፍት፣ ŸÒ²?Ù‹፣ Ÿ_Ç=Ä“
Ÿ‚K?y=»ን ”Ç=G Ÿ}K<ƒ `f‹ S"ŸM ¾T>S‰‹G<”

uSU[Ø ¨ÃU SUI^‹G< ¾T>c×D‹
G<” è uS¨<cÉ S[Í−‹” Ÿ}KÁ¿ }T] SŸ=Á
U”à‹ cweu<:: S[Í−‡”U u}KÁ¿
S”ÑÊ‹ ›Å^ÍD†¨<፣
¨ÅÚ[n μa Si“ƒ ui
ሀ. ¾ƒ/u?‹G<“ ¾¨LÐ‹ Ó”–<’ƒ U” ÁeŸƒLM::
”ÅT>SeM፣
ለ. ¾°wÉ ¨<h ui S”e›?¨<“ K=Å[Ó }T] ²T`ÁU
¾T>Ñv¨< Ø”no U” ”ÅJ’፣
ሐ. u›"vu=Á‹G< ÁK< Ñu_−‹፣ ›`w„ 1. c?ƒ MÏ }U^
›Åa‹ ¨ÃU ’ÒÈ−‹ SW[© ¾ƒU ›ƒÅèU::
‹Óa‹ U” ”ÅJ’<“ ”Èƒe K=Á
e¨ÓÇD†¨< ”ÅT>Ø\፣
መ. uST` H>Åƒ ¨<eØ ¾¨LÐ‹ É`h
2. MÏ u°ÉK< ÁÉÒM::
U” ”ÅJ’።
2. ’²=I” ¾cucv‹%E†¨<” S[Í−‹ uT>Ñv
›Å^Ï‹G< KSUI^‹G< ›d¿:: }T] Oጁሉ
11.2 %ELk` ›e}dcw“ ›SK"Ÿƒ፤ መልመጃ 3
 %ELk` ›e}dcw“ ›SK"Ÿƒ e”M የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
U” TK‹” ነው; 1. Ÿ›Ue~ }T]−‹ S"ŸM %ELk` ›S
 u›"vu=Á‹G< ¾Ue}¨<LD†¨< U” K"Ÿƒ Ã²¨< ¾SÖ<ƒ ¾ƒ—‡ “†¨<;
¯Ã’ƒ %ELk` ›SK"Ÿ„‹ ›K<; ÃI” KTKƒ U¡”Á‹G< U”É ’¨<;
¾SUI`ƒ ÑL’@ ¾u?ƒ Y^፤
 2. “”}e ’²=I” ¯Ã’ƒ %ELk` ›e}dcx‹
v"vu=Á‹G< ›e}¨<L‹%EM; e+ ¾Ökd
SUI`ƒ ÑL’@ ¾T>Áe}Ub†¨<” ¾6— ‹G< u¡õM ¨<eØ }¨Á¿v†¨<::
¡õM }T]−‹ u›"vu=Á†¨< ÁK< ኀELk` 3. ¾’²=I ›SK"Ÿ„‹“ ›e}dcx‹ S’h
›SK"Ÿƒ“ ›e}dcx‹ መዝግብው ”Ç=ÁS U¡”Áƒ U” K=J” Ã‹LM;
Ö<“ u¡õM ¨<eØ ”Ç=¨Á¿v†¨< ›Å[Ñ<:: 4. %ELk` ›SK"Ÿ„‹ °¨<kƒ ¾Shƒ“
}T]−‡U uTu[cu< ²”É Ãe}ªLK< ¾TÇu`” ´”vK? ”Èƒ ÃÑAÇK<;
ÁLD†¨<” %ELk` ›SK"Ÿ„‹“ ›e}dcx‹ %ELk` ›SK"Ÿƒ udÃ”e vM}ÅÑð ßõ”
በዝርዝር ይዘው SÖ<:: ¾}¨c’<ƒ }T]−‹ ÓUƒ LÃ ¾}SW[} ÔÍ= MTÉ ’¨<:: u}
Ã²ª†¨< ¾SÖ<ƒ ¾T>Ÿ}K<ƒን ’u\:: KÃ u}ðØa“ c¨< Wî ‹ግa‹ e”Ön
K%ELk` ›e}dcx‹ ¾SÒKØ °ÉL‹” Ãc
óM:: KUdK? u‚¡•KAÍ= Ó²” um U`ƒ
Qé“ƒ c=SS< K›Év` TU[ƒ "M‰M”' ´“w c=Á”e ¨ÃU c=u³
SdM SõƒN? ›ÃÅKU:: cwL‹” ÃÖów“M:: Á’@ ”^vK”::
e”^wU ›”É uÅM W`}” ›UL¡ ¾ተ
}T] vM‰ ቆ×” K=SeK” Ã‹LM:: ’Ñ` Ó” u²S“©
ƒUI`ƒ uT>Ñ–< ¾‚¡•KAÍ= ¨<Ö?„‹ }Ö
›wj SÖ×ƒ c−‹” uƒUI`ƒ pS” w“S`ƒ“ ^d‹”” w”‹M Ÿ²=I
Ôu´ ÁÅ`ÒM:: ¯Ã’ƒ ßõ” ÓUƒ ”^knለ”:: c−‹
¾Ö?“ Snë ‹Óa‹U ÃÑØTE†¨<
ተT] ›ÁIK<iU ÃJ“M:: ›”Ç”É ÓKcx‹ KQST†¨< S’h

¾ሚJ” U¡”Áƒ ”ÇK ÁevK<:: KUdK? መልመጃ 4

›?Ée” Ÿð×] l× Ò` ¾T>ÁያÃ²< c−‹ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
›ÃÖñU:: ÃI Ç=Á eKui−‹ ›S×Ø 1. %ELk` ›e}dcx‹ uÖ?@“ LÃ U” Ñ<Çƒ
ÁMተÚuÖ ›SK"Ÿƒ SõÖ` ’¨<::
%ELk` ›SK"Ÿ„‹ Kv°É ›UM¢ K=Ç`Ñ<”
 K=ÁeŸƒK< Ã‹LK<;
2. uv°É ›UM¢ SÖSÉ ¾T>S×¨<
Ã‹LK<:: v°É ›UM¢U uQÃ¨ƒ LÃ ŸU”É’¨<; c<e U” Ñ<Çƒ ›K¨<;
U”U }ê°•“ óÃÇ ¾TÃ•^†¨<” ’Ña‹ 3. uƒUI`ƒ SÓóƒ Ÿ%ELk` ›e}dcx‹
SK¢© ÃM ”ÇL†¨< uTS” ¾ KSLkp ”Èƒ Ã[ÇM;
’c< }Ñ» SJ” ’¨<:: ›”Ç”É c−‹ ¾}
KÁ¿ ”cdƒ S”ðd© ÃM ›L†¨< wK¨< 11.3 S[Í፤
uTS” K”ed~ Ów` ÁeÑu<L†ªM::  “”} S[Í−‹” uY`¯~ ›Å^Ï
K?KA‹ ÅÓV ´“w c=Öó ¨ÃU K?L ¯Ã’ƒ ‹G< ƒÃ³L‹G<; e"G<” uY`¯ƒ ¾Á
‹Ó` c=ÑØT†¨< ÃI” ÁÅ[Ñ¨< ¾¨”²< ³‹%E†¨< U” U” S[Í−‹ ›LD‹G<;
›UL¡ ’¨< ¨ÃU ¾”edƒ ¨<nu= ’¨<  ÁLD‹G<” S[Í−‹ uT>Ñv ›Ö“p^
wK¨< uTcw KT>ÁU’<uƒ ’Ñ` Seª°ƒ ‹G< SÁ³‹G< ØpS< U”É’¨<;
Ák`vK<::
u%ELk` ›SK"Ÿƒ“ ›e}dcw Y` ÁK< ›e}ª¿ ²u`Ò፤
¨Ñ•‹ MTƒ” uY^ ŸTU×ƒ ÃMp ²u`Ò uØÁ ƒ¡M É”ÒÄ‹ ›"vu= "K‹ ›”
“ÁKM˜” ›L×¨<U“ uTKƒ °ÉL†¨<” Ç=ƒ ÑÖ` ƒ/u?ƒ ¾T>T` ¾6— ¡õM }T]
SÖvup ÃS`×K<:: ScKA‰†¨< Ÿ‹Ó` } ’¨<:: ÃI MÏ u}ðØa¨< ”l፣ uƒUI`~U
Lk¨< c=SKŸ~U “°ÉK< ØöKƒ ’¨<“ ƒÑ<Q ’¨<:: Ñ“ T”uw“ Séõ ”Å‰K፣
ይላሉ:: ’<a ›Md" "L†¨K¨<” ›õî UdK?Á© ”ÓÓ` ²SÊ‡” ¾QÃ¨ƒ ]¡ ßU` uTÖÁ¾p
¾U”cT¨<:: °ÉM” ¾}SKŸ} ÓØUU ›K፤ vß\ S²Ñu:: u²=IU Y^¨< c< ¾¾ƒ—¨<
¾Ñ<^Ñ@ u?}cw }¨LÏ ”ÅJ’ KT¨p
“¨Ã ’@” ÓÅK˜ ¨Ã °ÉK?” v`Ÿ¨< V¡bM::
JÈ }kÅÅ c=ù˜ ¾TŸ¨<::“
Ÿ²=IU ›Mö ¾²=Á” ›"vu= ›Ueƒ kuK?−‹
ÃI” ScM ›´TT>Á ÅÓV Sg’õ”“ }eó SÖ]Á eV‹ Ÿ›³¨<”„‹ ¾Ö¾k S²Ñu::
kØKAU kuK?−‡ KU” ’²=I” eV‹ K=Á
Sl[Ø” ÁeŸƒLM:: Ñ–< ”Å‰K< ›³¨<”„‡” ¾Ö¾k uƒMp
c−‹ }eó c=q`Ö²? ÅÓV
”“ uƒÓM Ÿ‹Ó` ŸS¨<×ƒ ÃMp ^d† ¾ØÁ” ƒ¡M É”ÒÄ‹ ]¡ Ÿ›"vu=¨< }¨
¨<” ›ÅÒ LÃ K=ØK< Ã‹LK<:: uØpK< c=Ã LÐ‹“ ŸSUI^” ¾Ö¾k SS´Ñw ËU
bM:: ÃI” ¾6— ¡õM” ¾Y’²?Ò“ Y’UÓ
%ELk` ›SK"Ÿ„‹“ ›e}dcx‹ ጎጂነታቸው v` ƒUI`ƒ }Ua c=ÁÑvÉÉ ÅÓV፣ eKu?}
ከፍተኛ ነው። eKJ’U Ñ<Ç†¨<”“ óÃÇu= cu<፣ u›"vu=¨< eKT>e}ªK< ÖnT> }V¡
e’†¨<” KTu[cu< u}Óv` uTd¾ƒ a−‹ Ÿ²=I ሰó ÁK S[Í ”ÅT>Ácv
uH>Åƒ M“e¨ÓÇ†¨< ÃÑvM:: ›ekÉS” Ó” ew }“ÓbM::
— ^d‹” uƒUI`‹” Ö”¡[” ›e}dc
v‹”” udÃ”d© ›SK"Ÿƒ LÃ SSY[ƒ ²u`Ò ÃI” ÁÉ`Ó ”Í= ›”Ç”É ÕÅ™‡
Ó” M¡ ”ÅY^ðƒ Á¿M:: “²u`Ò ƒUI
ÃÖupw“M:: `~” ŸTØ“ƒ“ uƒ`õ Ñ>²?¨< u?}cu<”
ŸTÑ´ ÃMp ¾[v-ÁM[v ’Ñ` c=ሞ’Ýß`
Ã¨<LM” ÁK< ÃdKluM::

መልመጃ 5 K=c[lw”U Ã‹LK<:: Ÿ}c[lw” ÅÓV

UYÖ=^‹” ŸS¨<×~U u}ÚT] —
ከላይ በቀረበው መሠረት የሚከተሉትን ¾Kó”uƒ” K?L¨< ÃÖkUuM TKƒ ’¨<::
ጥያቄዎች መልሱ፡፡ eK²=I ”Å ²u`Ò ÁK ”l c¨< S[Í ŸSc
wcw Ô” KÔ”' c’Ê‹” uØ”no eKSÁ´“
1. ²u`Ò ƒ¡¡M ’¨< ¨Ãe u`ÓØU ¾Y^
ðƒ Y^ ¾W^ ’¨<; uY`¯ƒ
›Kuƒ::
eKTekSØ Ó”³u? TÓ–ƒ
2. ²u`Ò ÃI” ¾ËS[¨<” }Óv` ¾uKÖ
¨<Ö?T KTÉ[Ó ŸS[Í Scwcu< Ô” መልመጃ 6
KÔ” U” TÉ[Ó ÁKuƒ ÃSeL‹%EM;
S[Í eKu?}cv‹”፣ eK›"vu=Á‹”፣ eK^d
‹”፣ eK ƒUI`ƒ u?‹”፣ ”Ç=G Ndቦች ¾U“Ñ˜uƒ
1. S[Í
’¨<;
ÖnT> ’¨< ¾T>vK¨< KU”É”
2. S[Í u›Óvu< "M}Á² U” Ñ<Çƒ

S”ÑÉ ’¨<:: ²u`Ò ÃI” uS[Ç~ ’¨< ÁeŸƒLM;
›pS< ¾ðkÅKƒ” ’Ñ` G<K< ¾}Ÿ}K ¾T>
S²Óu¨<፣ ስለዚህም K=Å’p ÃÑvªM:: 11.4 ¾T”uw MUÉ፤
S[Í ÖnT> በመሆኑ u}ŸÃ K=cucw“
uØ”no K=Á´ ÃÑvM:: ይህም c=vM uT”—
¨<U ¨pƒ ¾U“Ñ–¨<” መ[Í d“nMM
SS´Ñw ›Kw” TKƒ ’¨<:: KUdK?
ŸdU”ƒ uòƒ ¾’u[¨<“ ³_ ÁK¨< ¾›¾`
G<’@ u=Á”e SÖ’— M¿’ƒ Td¾~
›ÃkÙ:: eKJ’U dU”ƒ S´Óu”ªM
wK” ³_ TKõ ¾Kw”U::
u²=G< ¯Ã’ƒ ¾”ÓÉ °n−‹ ªÒ፣ ¾Ö?“‹ን
G<’@፣ uc−‹ LÃ ¾T>e}ªK< vQ`Áƒ፣
¾”cdƒ“ ¾°îªƒ °ÉÑƒ ¨²} u¾Ñ>²?¨<
K=Kª¨Ö< Ã‹LK<:: በመሆኑም d“s`Ø ¾}
Ÿ}M” SS´Ñw ÃÑv“M::
11.4 ”vw uu?}SéQõƒ
S[Í uØ”no K=Á´ ÃÑvM e”M u›”É
uŸ<M uUYÖ=` SÖup ›Kuƒ TK‹”
’¨<:: KUdK? ¾u?}cx‰‹””U J’ ¾^d‹””
vQ`Ã ¨ÃU ¾Ö?”’ƒ G<’@ e”S²Ów
uUYÖ=` TekSØ ›Kw”:: u²=I ¯Ã’ƒ
uUYÖ=` K=Á²< ¾T>Ñv†¨< ¾ÓM፣ ¾u?}cw፣
¾Q´w፣ ¾Se]Á u?ƒ፣ ¾GÑ`“ K?KA‹U Ñ<Ç
Ä‹ ›K<:: Ø”no uK?L uŸ<M S[Í−‹ ”Ç
ÃÖñ ¨ÃU ”ÇÃv¡’< ለመጠበቅ ይጠቅ
ማል::
S[Í−‹” SS´Ñw w‰ dÃJ” ¾}S²
Ñu<ƒ” uY`¯ƒ TekSØ ŸØóƒ ÁÉ“
†ªM:: S[Í−‹ uY`¯ƒ "M}kSÖ<
e”ðMÒ†¨< LÃÑ–< Ã‹LK<፣ ¨ÃU ÃScn
kK<“ KSK¾ƒ Áe†Óረ“M:: vM¨k G<’@ 11.5 ”vw uu?ƒ ³ Y`

ÁKw” ”Å’ +†` uÅ”w e“ÉÓ

’¨<:: e“’wU uu?} SéQõƒ“ uu?
‹” ¾Ø“ƒ ¡õL‹” ¨<eØ w‰
SJ” ›Kuƒ::
Ö”¡`፣ ÓÅÃU J’ ²U²U }de‹%EM::
¾U“Ñ–¨<” êOõ G<K< T”uw ¾Kw
”U:: ’+†` ¾T>cÖ<”” ¾u?ƒ Y^
KSY^ƒ ¾T>ÁeðMÑ<”” SéQõƒ
“’vK”:: MxKÊ‹”U T”uw ›ÃŸ
óU:: Ò²?× ŸJ’ Ó” ¾eþ`ƒ ›U
Ê‹” w‰ T”uw ÃunM::
K?KA‹ êOö‹ን T”uw Ó” ØpU
¾K¨<U::
11.6 ”vw u³õ Y` መልመጃ 7

 ›²¨<ƒ^‹G< ’vL‹G<; ¾U’u< ŸJ’ ከላይ በቀረበው ውይይት መሠረት
u¾k’< KU” ÁIM Ñ>²? ¾T”uw MUÉ የሚከተሉትን ጥያቄዎች መልሱ፡፡
›L‹G<; ¾T’u< ŸJ’e KU” ›’u<U;
 U” ¯Ã’ƒ êOö‹” ’vL‹G<; KU”
”Ç=I ÁK< êOö‹” KT”uw ƒ¨ÇL
 1. ÁK¨<
ŸZe~ }T]−‹ eK”vw ¾}hK ›sU
T’¨<; KU” ÃመeL‹%EM;
2. eKZe~ }T]−‹ ¡`¡` Ÿ}¨ÁÁ‹G<
‹G<; u%EL eKT”uw MUÉ U” }Ñ’²v‹G<;
 ›²¨<ƒ^‹G< ¾U’u<ƒ ¾ƒ ’¨<; ”Å
²=Á ÁK x ¾UƒS`Ö<ƒe KU”É’¨<;
”vw °¨<k‹”” ¾U“Çwùƒ SX]Á
¾T’¨< ƒ¡¡M; ’¨<:: e”TÙ SUI^” ¾T>’Ó\”” w‰
SkuM dÃJ”፣ —U w²< ›”wu” }ÚT]
ÓÅÃ፣ Ö”¡`“ ²U²U ¾T>vK<ƒ ¾6— °¨<kƒ TÓ–ƒ ›Kw”:: eKJ’U Ñ“
¡õM }T]−‹ eK”vw MUÇ†¨< ¾}KÁ¾ ŸMÏ’‹” ËU[” Ÿ”vw MUÉ Ò` ›w[”
›sU ›L†¨<:: ÃI””U ›sT†¨<” ”ÅT> TÅÓ ÃÑv“M:: eK”vw MUÉ Mw ¾U”
Ÿ}K¨< ÑMç¨<M:: L†¨< Ñ<ÇÄ‹U ›K<:: uU“’wuƒ Ñ>²? }S
ÓÅÃ፣ ›’@ K”vw u×U Ÿõ ÁK õLÔƒ ××˜ w`H” ÁK¨< x SU[Ø ›Kw”::
›K˜:: w²< ¯Ã’ƒ êOö‹” ›’v Ÿõ}—U J’ ´p}— w`H” vKuƒ x
KG<:: êOö‡U Ò²?Ù‹፣ SêN? T”uw K¯Ã” Ö”p ’¨<:: ›”Ç”É c−‹
„‹' SéQõƒ ¨ÃU Åw}aŠ uìNÃ ¨<eØ J’¨< ¨ÃU ÏÓ Ÿõ vK ¾›?
K=J’< Ã‹LK<:: ¾T’u¨
S××˜ w`H” vKuƒ x TKƒU Á’uÁ
u³õ Y`፣ uu?}SéQõƒ ¨<eØ፣ Å`Ñ< MÐ‹ c=ÁÒØTE‹G< K¯Ã” QSU
uu?ƒ ³ Y`፣ uu?ƒ ¨<eØ ’¨<:: ”ÇÃÒKÖ< U¡b†¨<::
²U²U፣ ÓÅÃ M¡ ›ÃÅKIU:: T”uw ¾T>Ñ K?L¨< Mw TKƒ ÁKw” ¾”vw U`Ý Ñ<ÇÃ
v” ƒ”i ƒ”i w‰ ’¨<& ›KuK²=Á ’¨<:: T”uw ¾T>Ñv” ¾U”T[¨<” ƒUI`ƒ
¯Ã“‹” K=Öó Ã‹LM:: ›v‚U w²< w‰ ›ÃÅKU:: }ÚT] S[Í ¾T>cÖ<
¾T>Á’w c¨< ሥ^ðƒ ’¨< ^c<”U ጹሁፎችንም T”uw ÃÖupw“M:: ¾Ò²?Ù‹”“
ÁdUTM wKA—M:: T”uw ÁKw”U ¾SêN?„‹”U ¾}KÁ¿ ›UÊ‹” u=Á”e ›Kõ
Åw}^‹””“ ST]Á SêNö‹” ›Kõ ÁM” T”uw ›Kw”:: K”vw Ñ>²?“ x
w‰ SJ” ›Kuƒ:: K?L ’Ñ` T”uw S¨c” ›eðLÑ> u=J”U፣ ’²=I” ’Ña‹
›S"˜„ Ÿ”vw S²“Òƒ Ó” ›ÁeðMÓU::

¾ÓÉ uu?}SéQõƒ w‰ "MJ’ ›L’wU ÃcK†—M:: ¾TÖ“¨< ð}“ c=Åè ’¨<::

TKƒ ¾Kw”U:: }S××˜ w`H” e"K ¾Uð}’¨< ƒUI`ƒ ’Ñ ’¨< c=vM Åw}_”
É[e u³õ Y`፣ u¡c=“ u›¨<„u<e LÃ፣ ›’d“ ŸS˜ ¡õK? ÑvKG<:: Ÿ²=ÁU eŸ=Å
udKA” ¨<eØ፣ uS˜ u?‹”“ uK?KA‹U ¡S˜ TØ“ƒ ’¨<::: dÖ“U ¾TÃÑv˜ ’Ñ`
Yõ^−‹ T”uw Ã‰LM:: "K U”U TÉ[Ó ›M‹MU፣ ²KªKG<::
Å^c= S”ÓY~ KT”፣ ›„ ÃÉ’n†¨< w`SጪƒU u}^ª kÖK‹:: ’@ u›”É k”

w²< uTØ“ƒ ^c?” TeÚ’p ›M¨ÉU::
}cT”፣ øaôc` ›¡K=K< KT”፣ ›„ ÃMT u¾k’< ¾}T`Ÿ<ƒ” ŸY` ŸY` ›Ö“KG<::
È_d”፣ vKp’@ ጸÒÂ Ñw[ SÉ”” ¾SdcK< "MÑv˜U ŸÕÅ™Š Ò` ’ÒÑùKG<:: ’@U
¾GÑ^‹” LLp c−‹ Lp KSvM ¾ulƒ "MÑv˜ ›e}T]Â” ÖÃnKG<:: Ø“ƒ
w²< ŸT”uw“ ’Ña‹” uØMቀƒ ŸSS`S` ŸSËS_ uòƒ ¾T>ÁeðMÑ<˜” ’Ña‹ TK
’¨<:: “”}U ¾’c<” ›`›Á uSŸ}M ƒU ”Å S´Ñu nLƒ፣ Te¨h ደብተር፣
የታወቃችሁ ምሁራን ሆናችሁ GÑ^‹G<” KT TÑ“²u=Á SéQõƒ ›²ÒÍKG<:: ¾T’u¨<”U
eÖ^ƒ w²< T”uw ›Kv‹G<:: ’Ñ` uTe¨h Ã³KG<:: ”Å²=I "Ö“G<
uÅ”w ÃÑv—M:: K²=I ÃSስK—M vKð¨<
መልመጃ 8 ¯Sƒ ›”Å— ¨ØŠ ¾}gKUŸ<ƒ። ²”ÉaU
በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡ u‚e„‹ Ø\ ¨<Ö?ƒ ÁÑ–G< ’¨<፣ ›”Å—
1. KT”uw ¾}¨c’ x SU[Ø ¾ÓÉ ”ÅU¨× AMÖ^ÖÙ::
 ›eðLÑ> ›ÃÅKU ¾}vK¨< KU”É’¨<;
2. ›²¨<ƒa T”uw U” ØpU ÁeÑ—M;
3. uST`“ w²< uT”uw KGÑ^†¨< ¨<K መልመጃ 9
¾W\ Zeƒ c−‹” unK SÖÃp ¨ÃU
u”vw S[Í ›cveu<:: Ÿ²=ÁU ’²=I በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡
²?Ô‹ KQ´v†¨<“ KGÑ^†¨< ¾ªK<ƒ” 1. ŸŸÉ`“ Ÿw`Sጪƒ Ø\ ¾Ø“ƒ MUÉ
¨<K K¡õM ÕÅ™‰‹G< ›pù<::  ÁK¨< T’¨< ƒLL‹G<; KU”;
2. Ÿ}^ lØ`1 SMd‹G< ›”é` e¿ƒ Ø\
11.5 ¾ƒUI`ƒ ›Ö“” ²È፤ ¨<Ö?ƒ KTU×ƒ ”Èƒ TØ“ƒ
ÁeðMÒM;
 ƒUI`‹G<” TØ“ƒ ŸSËS^‹G<
uòƒ U” U” ´ÓÏƒ Å`ÒL‹G<; ¾Ø“ƒ ”vw“ K?L¨< ”vw SÖ’— M¿’ƒ
 ƒUI`‹G<” uTØ“ƒ H>Åƒ U” ›L†¨<:: ÖpLL °¨<kƒ“ S[Í−‹” የምና
YMƒ ƒŸ}LL‹G<; eƒÚ`c<e; ነበው vÑ–”uƒ x G<K< K=J” Ã‹LM:: u”
Ç=I ¯Ã’ƒ ”vw Te¨h SÁ´“ ¾SL
ŸÉ`“ w`SÜƒ፤ Kc< T”uw ¾ÓÉ ›ÃÅKU::
— ƒUI`ƒ u?ƒ ŸÉ`“ w`Sጪƒ ¾T>vK< uØ“ƒ ”vw Ó” ¾ƒUI`~ ’Øx‹ eŸ=Ñu<”
¾6— ¡õM }T]−‹ ›K<:: ŸÉ` ›”Ç”È É[e ¾SLKe” “’vK”:: e“Ö“U w`
u¡õM ¨<eØ ”pMñ ÃS×uM:: uƒUI መጪት ¾Ökc‰†¨<” ›eðLÑ> ¾Ø“ƒ SX]
Á−‹ T²ÒËƒ ›Kw”:: Ÿ²=IU u}ÚT]
`~U ÅŸU ÁK ¨<Ö?ƒ ›K¨<:: w`Sጪƒ çØ ÁK¨< x SU[Ø“ U‡ SkSÝ
Ó” Ôu´ }T] “ƒ:: u¡õM ¨<eØ SUI −‹ LÃ SkSØ ÁeðMÒM::
^” c=Áe}U\ ÁMÑvƒ” ’Ñ` ƒÖÃnK‹፣ ስናነብም ’Ña‹” uƒŸ<[ƒ ¾S[S`”
K?KA‹ c=ÖÃlU uSSKe ƒd}óK‹:: SJ” ÃÑvªM:: ÁMÑu<””U ’Øx‹ KÃ}”
SUI`ƒ w`¡+ ÃI” ¾G<K~” MÐ‹ M¿’ƒ uT¨<ጣƒ KÕÅ™‰‹” ¨ÃU K¡õM ¨<Ã
›e}¨<KªM:: ›”É k” SUI`… G<K~ Ãƒ Tp[w ÁeðMÑ“M:: ¾U“’u¨ÁÖ’< a‰‹” w‰ መሆን የለበትም። ¾}T`“†¨<”
K¡õK< ”Ç=Áe[Æ Ö¾s†¨<:: `f‹ ¾T>SKŸ~ SéQõƒ” uTðLKÓ
ተÚT] Tw^]Á−‹” TÓ–ƒ ¾Ôu´ }
ŸÉ` ”Ç=I c=M ›e[Ç:: u¾k’< TØ“ƒ T]T] }Óv` ’¨<:: ›Ø”}” c=un”U õ_

’Ña‹” U” ÁIM ”Å}[Ç” M¿ M¿ ØÁo

−‹” uSY^ƒ ^d‹”” SS²” }Ñu= መልመጃ 10
’¨<:: cŸ}K<ƒ ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡
Ø“ƒ ¾T>Ÿ}K¨< ¯Ã’ƒ H>Åƒ ›K¨<፤ 1. ¾Ø“ƒ ”vw“ K?ላ¨< ”vw U” M¿’ƒ
pÉS ´ÓÏƒ TÉ[Ó H>Åƒ1  ›L†¨<;
2. uØ“ƒ ¨pƒ ÁMÑu<” ¾ƒUI`~ ’Øx‹
u=•\ U” TÉ[Ó ›Kw”;
3. uUÖ’<uƒ Ñ>²? uT>Ÿ}K<ƒ Å[Í−‹ LÃ
1. u}SeØ* T”uw U” TÉ[Ó Ã•`v‹%EM;
2. }³TÏ êOö‹” H>Åƒ2
G. pÉS ´ÓÏƒ uምታደ`ጉበት ¨pƒ፣
SSMŸƒ K. uØ“ƒ ¨<eØ vL‹G<uƒ ¨pƒ፣
N. Ø“ƒ "Ö“kn‹G< u%EL።
ÓKU²“ TÉ[Ó
H>Åƒ3

¾U°^ñ TጠnKÁ
u²=I U°^õ Y` eK°¨<kƒ U”à‹' eKÔÍ= ›SK"Ÿ„‹“ ›e}dcx‹ }¨ÁÃ}“M:: °¨<kƒ ”Å
ƒUI`ƒ u?ƒ፣ SéQõƒ፣ Ò²?Ù‹“ ŸSdcK<ƒ M¿ M¿ U”à‹ ¾T>Ñ˜ ’¨<:: ÃI ¨<kƒU ^d‹””
”Ç=GÁe‹K” SJ’<” ›e}¨<K“M::
eKÔÍ= ›SK"Ÿ„‹“ ›e}dcx‹ን u}SKŸ}U Á’d’¨< ’Øw ÖnT> lU ’Ña‹” ›eÚwÙ“M::

}Úvß vMJ’< ÓU„‹“ MTÊ‹ SS^ƒ ¾%ELk` ›SK"Ÿƒ }Ñ» ”ÅT>Áደ`Ñ”ም ተረድተናል።
cÁn¨<e Ø`Ø`
¾K¨<U:: KÖ?”’ƒ Ñ<ÇƒU K=Ç`Ñ” ”ÅT>‹M ÃÑv“M:: eKØ“ƒU Á’d“†¨<” õ_ ’Ña‹ vß\
”Ç=I M“ekU×†¨< ”‹LK”::
Ø“ƒ pÉS ´ÓÏƒ ÁeðMÑªM:: u²=I Å[ÍU KØ“ƒ ¾T>ÁeðMÑ<”” ’Ña‹ ›TEM}” “k`vK”::
¨Å Ø“~ e”Ñv u›”É u}¨c’ Ñ>²? ¨<eØ }kUÖ” }Óv^‹”” “Ÿ“¨<“M:: ›Ø”}” e”Úè
ÅÓV uM¿ M¿ SM¡ ^d‹”” ንS´“K”::

¾U°^ñ lMõ nLƒ
°¨<kƒ፣ ”Éð Ndx‹”' ’Ña‹”“ G<’@−‹” uØMkƒ ¾S[Çƒ ‹KA።

S[Í፣ eKc−‹' eK›"vu=' eK’Ña‹' eKÑ<ÇÄ‹ KS[Çƒ ¾T>cucw Ø_ Ndw።
%ELk` ›SK"Ÿƒ፣ udÃ”e ÁM}ÅÑð' uMTÉ w‰ ¾T>S” Ô‹ ÓUƒ“ U’ƒ።
v°É ›UM¢፣ ’Ña‹ uQÃ¨ƒ LÃ SK¢© }ê°• ”ÇL†¨< uSkuM Tምለ¡።
Ø“ƒ፣ ”Éð Ndw” uØMkƒ ለመረዳት êOó© ¨ÃU K?KA‹ ¾S[Í U”à‹”
¾ð}ሹና ¾S[S\ TÖ?”።
”vw፣ ¾}KÁ¿ S[Í−‹” ŸÁ²< êOö‹ Ò` S’ÒÑ`።
ÓKU²“፣ ŸØ“ƒ u%EL ØÁo−‹” uSY^ት ¾}[Æƒ” õ_ ’Ñ` SŸKe።


I ¾T>Ÿ}K<ƒ ¯[õƒ ’Ña‹ ƒ¡¡M ŸJኑ #¨<’ƒ$ ƒ¡¡M "MJኑ #Gcƒ$ በማለት SMc<::
1. ª“ው ¾°¨<kƒ ም”ß ƒ/u?„‹ “†¨<::
2. ƒUI`ƒ c=eóó %ELk` ›SK"ŸƒU Y` ¾cÅÅ ÃH@ÇM::
3. ¾}hK u?ƒ ¨<eØ KS•` ¾}hK °¨<kƒ ÁeðMÒM::
4. S[Í °¨<kƒ” KTÇu` ›”Æ ›T^ß ’¨< TKƒ Ã‰LM::

G K
1. %ELk` ›SK"Ÿƒ ’¨<፣ G. c?ƒ MÏ” Te}T` ØpS< ƒ”i ’¨<።
2. ª“¨< ¾°¨<kƒ U”ß፣ K. ¾Ø“ƒ ldlf‹” SU[Ø።
3. Ø“ƒ፣ N. c”ÅnዓLT” T¡u`።
4. pÉS Ø“ƒ፣ S. ŸK?L¨< ”vw u}K¾ G<’@ Ã"H@ÇM።
5. ¾S[Í U”à‹ W. ƒUI`ƒ uƒŸ<[ƒ ¾T>’uwuƒ H>Åƒ።
[. ƒUI`ƒ u?ƒ።
c. _Ç=Ä፣ ›[Ò¨<Á”፣ VvÃM።

1. %ELk` ›e}dcx‹ K=k¾\ ¾T>‹K<ƒ SŠ ’¨<;
G. Q´w uƒUI`ƒ c=’ê፣ N. uƒUI`‹” e”Ñó፣
K. dÃ”e“ ‚¡•KAÍ= c=ÁÉጉ፣ S. G<K<U::
2. eKØ“ƒ ƒ¡¡M ¾J’¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
G. TØ“ƒ ¾T>‰K¨< uƒUI`ƒ u?ƒ w‰ ’¨<፣
K. uÅ”w ማጥናት ¾T>Ñv” ¾ð}“ cV” c=n[w ’¨<፣
N. ¨<Ö?T SJ” ¾T>‰K¨< ŸY` ŸY` c=Ö“ ’¨<፣
S. ŸÕÅ™‹ Ò` TØ“ƒ ƒŸ<[ƒ” Ã[whM።
3. ŸT>Ÿ}K<ƒ S"ŸM S[Í ሊሰጠን ¾T>‹K¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
G. ‚K?y=»”፣ N. Ò²?×፣
K. _Ç=Ä፣ S. G<K<U::
4. uØ“ƒ Ñ>²? Te¨h SÁ´ uª“’ƒ KU” ÃÖpTM;
G. ÁMÑu<”” Ñ<ÇÄ‹፣ K¨<ÃÃƒ KTp[w፣ N. Te¨h SÁ´ w²Ÿ}K<ƒ S"ŸM %EL k` ›e}dcw ¾J’¨< ¾ƒ—¨< ’¨<;
G. ›²¨<ƒa T”uw ›Ñ<M õMeõ“ ¨<eØ ÃÚU^M፣
K. c?„‹ uT”—¨Åƒ ¾T>K¾¨< uU”É’¨<;
3. v°É ›UM¢ K%EL k` ›e}dew K=Ç`Ó ¾T>‹K¨< ”Èƒ ’¨<;
4. %ELk` ASK"Ÿ„‹” KTe¨ÑÉ ¾T>‰K¨< ”Èƒ ’¨<;

Civics and Ethical Education Fetena Net 307e

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Civics and Ethical Education Fetena Net 307e

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

fetena.

net Ethiopian online exams and textbook

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 1

›„ ›`"ÃÊ በAጠቃላይ }T]−‡”፤ u}KÃ መልመጃ 2

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 2

1.1.2 ¾ዴV¡^c= Y`¯ƒ SÑKÝ−‹፣ Sd}õ Ã‹LM:: S”ÓYƒ ¾T>Á¨×†¨<”

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 3

3. ¾Hdw M¿’„‹” SkuMU J’ Eነዚህን

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 4

መልመጃ 6  Á”Ç”Æ Y°M U” SM°¡ƒ Áe}LM

በሚከተሉት ጥያቄዎች ላይ ተወያዩ፡፡

Y°M 1.1 ¾cw¯ዊ“ ¾ዴV¡^c=Á© Sw„‹ ØpV‹

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 5

1.3 u›=ƒÄåÁ wN?a‹፣ wN?[cx‹“ }Se`}¨< ›”É ôÈ^L© ሥርዓት SY

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 6

 "`¨<” በደwተራችሁ LÃ uSÑMuØ መልመጃ 9

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 7

¾›=ƒÄåÁ ¾¨<ß Ó”–<’ƒ þK=c= SW[„‹ eKJ’U ብሔራዊ ØpT‹”” ¾T>ÁeÖwp

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 8

cw¯©“ ÈV¡^c=Á© Sw„‹ }SddÃ’ƒ “ M¿’ƒ ›L†¨<:: G<K~U SW[© Sw„‹

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 9

¾U°^ñ lMõ nLƒ

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 10

¾U°^ñ ¾¡Kd ØÁo−‹

kØKA ¾k[u<ƒ” ¾¡Kd ØÁo−‹ uÅw}^‹G< LÃ ÑMw×‹G< Y\::

II. በ “ለ”ሥር የተዘረዘሩትን በ“ሀ” ሥር Ÿ}²[²\ƒ ጋር Aዛምዱ፡፡

III . ለT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K—¨<” SMe U[Ö<::

IV. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

V. የሚከተሉትን ጥያቄዎች u›ጭሩ መልሱ፡፡

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 11

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 12

I ሕግን ማስከበር Aለመቻል ምን ጉዳት

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 13

~U ¨<Ö?T SJ” ›e}ªê* ÁÅ[Ñ<ƒ

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 14

ማንኛውም ዓይነት ተግባር ወይም Aድራጐት ከተማሪዎች የሚጠበቁ የመልካም ሥነምግባር

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 15

የት/ቤቱ ጽዳትና ውበት የተስተካከሉ ከሆኑ ተማ መልኩ መሥራትና ማሰራት Aይፈቀድለትም፡፡

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 16

Eንዲወርዱና ለAደረሱትም ጥፋት በሕግ Eንዲ

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 17

መልመጃ 14 መምህር Aስጨናቂ ሉባባን ለመርዳትና ወደ

Y°M 2.3 S<e“ ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ ”ÇÃŸu` ÁÅ`ÒM::

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 18

2.5.2 Lò’†¨<” u²’Ñ< ¾Q´w }S^à‹U

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 19

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 20

¾U°^ñ lMõ nLƒ

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 21

¾U°^ñ ¾¡Kd ØÁo−‹

 KT>Ÿ}K<ƒ ØÁo−‹ ƒ¡¡K— ¾J’¨<” SMe U[Ö<::

III ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

 የሚከተሉትን ጥያቄዎች ባጭሩ መልሱ፡፡

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 22

Ze~” Økc<:: ¾MTƒ ›¨<a‹ ¾}c^ ÁM}c^

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 23

ሥ°M 3.2 ከu?”h”Ñ<M Ñ<S<´ Q´x‹ S"ŸM

kÅU ባሉት ዘመናት u?”h”Ñ<M Ñ<ሙ´ u›=

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 24

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 25

Swƒ ›K¨<:: ›=ôÈ] QÑS”ÓYƒ መልመጃ 5

የሥነ ዜጋና ሥነምግባር ትምህርት የተማሪ መጽሐፍ  6ኛ ክፍል 26

¾~]´U ›=”Æeƒ] ŸGÑ^‹” ¾›=¢•T> ²` መልመጃ 7

“HK=T“ ›?`¢” ¾›"M Ñ<Ç}˜’ƒ T”—¨<U c¨< K=ÁÒØ

መልመጃ 6  Á”Ç”Æ Y°M U” SM°¡ƒ Áe}LM

 "`¨<” በደwተራችሁ LÃ uSÑMuØ መልመጃ 9

cw¯©“ ÈV¡^c=Á© Sw„‹ }SddÃ’ƒ “ M¿’ƒ ›L†¨<:: G<K~U SW[© Sw„‹

IV. ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

~U ¨<Ö?T SJ” ›e}ªê* ÁÅ[Ñ<ƒ

Y°M 2.3 S<e“ ¾QÓ ¾uLÃ’ƒ ”ÇÃŸu` ÁÅ`ÒM::

2.5.2 Lò’†¨<” u²’Ñ< ¾Q´w }S^à‹U

III ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

Ze~” Økc<:: ¾MTƒ ›¨<a‹ ¾}c^ ÁM}c^

5. uGÑ^‹” ¾wN?a‹፣ የwN?[cx‹“ የQ´x‹ Ÿ<M’ƒ SŸu\ U” ØpU ÁeÑ—M;

IV ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

KõƒI SÕÅM“ KSwƒ S×e ¾T>Ÿ}K<ƒ 3. SwƒQ ”Ç=Ÿu` ¾K?KA‹” Swƒ ›¡

IV ¾T>Ÿ}K<ƒ” ¡õƒ xዎች uƒ¡¡K— nM ¨ÃU G[Ó S<K<::

ÁK ›ÉM− ¾Ñ@¨<”“ ¾›dÇ]¨<” u?ƒ

Y°M 5.7 ¾uÑA }Óv` ¾²?Ô‹ ¾¨<È ÓÈ ’¨<