Maroko

Za dwa tygodnie:
W tym numerze:
przewodnik + plyta DV
(okoio 60 minut filmu)

JIOOKO^
mmt
Tanger
Punkt strategiczny
str. 4

Marrakesz
Czerwone miasto kafaibskie IW^
str. 6 ^ j ' Wyspv •
i aibskic l | f

Casablanka Wyspy
Jak gwiazda filmowa
str. 8 karaibskie:
Aruha, Curagao, Bonaire
Rabat Juz za dwa tygodnie z „Kolekcj^
Stolica spokoju Dookota Swiata" wybierzemy SIQ
str. 9 na Arub^, Bonaire i Curagao
- malownicze wyspy potozone
na Morzu Karaibskim. Na Aru-
bie zwiedzimy m.in. Oranjestad
Potudniowe Maroko z Fortem Zoutman z 1796 r. oraz
Blizej Czarnego L^du zabytkowymi, bogato zdobiony-
str. 10 ^ mi domami w stylu holender-
skim. Poznamy tez pi^kne aru-
biahskie plaze, jak np. Eagle
Fez Beach czy Palm Beach, a takze
Park Narodowy Arikok z preko-
W sredniowiecznym duchu lumbijskimi malowldlami i ostoj^
str. 12 ptakow. Curagao zachwyci nas
wspaniatymi krajobrazami m.in.
w Parku Narodowym SintChristo-
Berberowie ffel, skalnymi urwiskami w rejo-
Niemowi^qf po lacinie nie Boka Tabia oraz niezliczony-
str. 14 mi piaszczystymi plazami, ktore
rocznie odwiedza blisko milion
turystow. Na Curagao odwiedzi-
my tez Willemstad ze staromiej-
Po drodze sk^cz^sci^wpisan^w 1997 r. na
Z poszanowaniem Koranu List^ Swiatowego Dziedzictwa
str. 15 UNESCO. Z kolei wyspa Bonaire
oczaruje nas m.in. koloniami fla-
mingow, fascynuj^c^ raf^ kora-
Mapa low^ oraz Parkiem Narodowym
Marrakesz - medyna Washington-Slagbaai z niezwy-
str. 16 M^^ faun^ i flor^.

e 2008 De Agostini Poisla sp. z 0.0. Wydawca: De Agostini Polsica Sp. z 0.0., Al. Jerozoiimslie 125/127, 00-973 Warszawa, tel. (22) 899 71 56, talis (22) 699 72 72 Oyrektor seneralny: Wojciecii Hoitiatowsld, Dyrektor finansowy: Da
Redaktor naczelna: Joanna DowgiaHo-Tyszka, Redakcja: Krzysztol Wielgopolan, Magdalena Czyzyk, Katarzyna Beliniak, Marzena DotMsz, Konsultacia: dr Ewa Malinowska, Projekt i wykonanie: DSign - Krzysztof Ijda Studio, Asystent redakcji: Luiza Bale
Finanse: Marta Al Abbas, Arkadiusz Klis, Ksi^owosc: Ewa Kosowska. Katarzyna Zakrzewska, Justyna Giera, Dorota ifawryluk. Marketing: Jan Sociioh, Joanna Ortowska, Patrycja Krasowska, Biuro Obstugi Klientow: Joanna K^dra, Produkcja:
Wronka Magdalena Kqplriska, Ewa Zdunlak. Dystrybucja I prenumerata: Maciej Gocat, Beata Slawierej, Anna Krupa. Druk: Grafpol s.c. ISBN 978-83-248-1638-5 (nr 76). 978-83-7316-738-4 (calosc). Indeks: 342 025
Prenumerata 1 sprzedaz egzemplarzy archiwalnych: tel. (022) 488 62 01, faks (022) 488 62 51. Numery arciiiwalne s^ wysytane za zaiiczeniem pocztowym po otrzymaniu pisemnego lub telefonicznego zamowienla.
Internetowe Biuro Obstugi Klientow: www.deagostini.pl/bok.html, Kopiowanie i wykorzystywanie calosci lub jakicirkoiwiek tragmentbw bez zgody wydawcy zabronione, Wszelkie prawa zastrzezone. QS^QJ^Q^QQ^^^^
Wydawca ostrzega P.T. Sprzedawcow, ze sprzedaz aktualnycii i arciilwalnycil egzemplarzy po cenie innej niz cena detaliczna ustalona przez wydawc? jest zabronlona i skutkuje odpowiedzlalnosci^ kam^. www.deagostini.pl

Maroko 2
Maroko Przed podrozq
~1(

Marnkn
Krolestwo Marokanskie (oryginalna
nazwa: z arab. Al-Maghrib, Al-Mamla-
kah al-Maghribiyyah) polozone jest
w poinocnej Afryce. Kraj oblewaj^
wody Oceanu Atlantyckiego i Morza
Srodzienmego. Od wschodu graniczy
z A l g i e r i ^ od poludnia z Sahara
Zachodni% a od poinocy z hiszpan-
skimi enklawami (Ceut^ i M e l l i l ^ .
Maroko obejmuje zachodni^ cz?sc
Gor Atlas, od ktorych na polnoc ci^-
gnie si? Meseta Marokanska (wy-
M A R O K O zyna]. Wzdluz wybrzezy Morza
( A F RY KA ) Srodziem-nego wznosz^ si? gory
Ar-Rif. Kraj o powierzchni 446,55 tys.
k m kw. zamieszkuje 33,8 m l n osob.
Wi?kszosc z nich to muzulmanie
(98 proc.) - w wi?kszosci Arabowie
(66 proc.) i zarabizowani Berberowie
laroko to kraj, ktory pomimo doskonale prosperujqcego przemystu turystycznego pozosta- (32 proc.]. W M a r o k u panuje dzie-
dziczna monarchia konstytucyjna.
je wci^z nieco tajemniczy. Z pewnosci^ maj^ na to wpfyw przestrzegane tu prawa pochodz^ce
J?zykiem urz?dowym jest arabski,
z Koranu, swi^tej ksi^gi muzutmanow. Zakrywanie twarzy ramion i nog przez kobiety nawotywania a powszechnq jednostk^ monetarn^
muezzinow o swicie albo posty pot^czone z wieloma wyrzeczeniami to prawdziwa egzotyka dIa wi^k- dirham marokanski (MAD).
szosci Europejczykow. A gdy do tego dodac bajeczne krajobrazy wybrzeza czy gor i gwarne miasta,
na ktorych ulicach wciqz mozna spotkac zaklinaczy w^zy - mamy prawdziwy pocztowk^ z Maroka.
Jest to kraj, ktory mieni s\q tysiqcem barw. Kolorytu nadajq mu bt^kitne wody oceanu i rocz-
nie tkane dywany sprzedawane podczas licytacji na targu, a barwne tuniki marokanskich kobiet
kontrastujq z czerwonq ziemiq pustyni. IVlaroko to ziemia przesycona aromatem kwiecia ogrodow
Marrakeszu i pachnidet zachwalanych przez natarczywych handlarzy. To won soczystych owocow
unoszqca si^ nad sukiem, zapach cynamonu i mi^towej herbaty podawanej po positku.
Maroko to rowniez niezliczone bogactwo smakow. TyIko tu tadzin smakuje tak wybornie, a daktyle
z Zagory rozplywajq SIQ W ustach. Tu tez zobaczymy wyznawcow Allaha padajqcych pi^c razy dzien-
nie na kolana z twarzq zwroconq w strong Mekki, a wieczorem maszerujqcych na suk, aby zasi^gnqc
rady wrozbity To na marokanskich targach wciqz sprzedawane sq tajemnicze masci na zte uroki, A Plac Dzemaa el-Fna - serce Marrakeszu
a obok catkiem udane podrobki markowych perfum, poniewaz Maroko to kraj kontrastow. i ulubione miejsce spotkaii jego mieszkancow

W takt berberyjskiej muzyki mozna przemierzyc caty kraj; zanurzyc SIQ W stonych wodach oce-
anu, pokonac niedost^pne ost^py gorskie, przebyc wraz z nomadami pustyni^ i mimo to nie poznac
ich tajemniczego swiata.
Czerwona marokaiiska ziemia dIa wielu wciqz pozostanie zawieszona gdzies mi^dzy rzeczy-
wistosciq a swiatem basni. I moze to dobrze, bo szkoda pozbawiac si^ stodkich iluzji. To przeciez
nic ztego, zeby w Casablanca szukac sladow romansu Ingrid Bergman z Humpreyem Bogartem,
a wchodzqc do patacu suttana, wypatrywac czarnookich pi^knosci z jego haremu. To tyIko zapewne
doda smaku wspaniatej podrozy przez jeden z najbardziej egzotycznych krajow potnocnej Afryki.
A Berberyjskie przedmioty codziennego uzytku
na poludniu Maroka

Maroko 3
Maroko
Punkt strategiczny
L eiez^cy na poinocy kraju Tanger
znajduje si? w strategicznym punk-
cie. Dzi?ki Ciesninie Gibraltarskiej
Iqczy dwa kontynenty: A f r y k ?
z Europe. Polqczenia drog^ morsk^
z T a r i f f Gibraltarem, Sete i Alge-
ciras sprawiaj^, ze miasto jest do-
skonalym punktem do rozpocz?cia
podrozy po Maroku. Na pocz^tku
XX w. dzi?ki strefie mi?dzynarodo-
wej przyznaj^cej Tangerowi status
wolnego portu i Hberalizacji prze-
pisow podatkowych stal si? on
wspanialym kosmopolitycznym
kurortem. Wtedy przybywali t u
wolnomys'liciele, artysci i uchodz-
cy, m.in.: A l l e n Ginsberg, Paul
Bowles czy Ian Finlayson. Dzis
z tych dekadenckich czasow pozo-
A Jedno z niewielkich
ozdobnych wejsc staly jedynie nocne lokale i powie-
do pomieszczeri kazby sci Burroughsa (np. „Nagi lunch").
Zwiedzanie Tangeru najlepiej za-
cz^c od Grand Socco - Wielkiego
Targu (suku). To plac, ktory oddzie-
la star^ cz?sc miasta od nowej. Jego
oficjalna nazwa Place d u 9 Avril
1947 nie przyj?la si?, niestety,
i plac do dzisiaj nazywany jest
Maroko 4
A Widok na morze z bastionu w Tangerze
Grand Socco. Stragany targowe,
ktore sprawialy, ze miejsce to t?tni-
lo zyciem od rana do nocy, znikn?-
ly w latach 70. X X w. Dzis dzi?ki
licznym k a w i a r n i o m plac nadal
jest miejscem spotkah towarzy-
skich a wraz z pobliskim placem
de France - centrum zycia nocne-
go. Id^c w gor? od Grand Socco,
mozna trafic do anglikanskiego
kos'ciola sw. Andrzeja. Ta niezwy-
kla budowla polozona przy ulicy
d'Angleterre l^czy w sobie dwa
style: mauretanski i t5rpowo angiel-
ski. M i m o iz to pol^czenie wydaje
si? nieco karkolomne, przynioslo
udany efekt. Kosciol sw. Andrzeja
jest jednak odwiedzany glownie
A Rozlegia panorama potmilionowego Tangeru
Tanger
Groty Herkulesa
Zaiedwie 16 km od Tangem, na potudnie od
przylqdka Spartel, znajduje si? formacje
skalne, ktore staty si? symbolem miasta. To
Groty Herkulesa (Grottes d'Hercule). Wetfug
jednej z legend Tanger mial zatozyc syn
Herkulesa, ktory nazwat miasto imieniem
swojej matki Tingi. Groty znajdujq si? na
potaci dzikiej plazy zwanej Plaz^ Robinsona
(Robinson Plage). Ich ksztatt przywodzi na
mysl zarys kontynentu aftykaiiskiego. Przez
lata skaty te byty dr^zone przez kamieniarzy.
Dopiero na poczqtku XX w. robotnicy opu-
scili jaskinie, ktore staty si? jednq z atrakcji
turystycznych rejonu. Latem obok jaskiii
rozWadane s^ grille, na ktorych smazy si?
swiezo ztowione w zatoce ryby
z powodu przylegaj^cego do niego
cmentarza. Znajduje si? na n i m
mogily waznych dla miasta osob
o rodowodzie europejskim: Emily
Keane czy Waltera Harrisa. Na
tej samej ulicy miesci si? takze
Muzeum Sztuki Wspolczesnej Mia-
sta Tanger (Musee d'Art Conte-
mporain de la ViUe de Tanger).
Zobaczymy w n i m prace mlodych
artystow marokanskich i ciekawe
ekspozycje tematyczne. Kilka kro-
kow od Grand Socco stoj^ m u -
ry pot?znej medyny. Przechodzqc
bram^ wprost na Ulic? Zlotnikow
(Rue as-Siaghin), wchodzi si? na
trakt zabytkow najstarszej cz?sci
miasta. Mijaj^c kolorowe stragany
rozmieszczone po obu stronach
uUcy, dochodzimy do misji hisz-
pahskiej. Dzis o jej dawnej swietno-
sci swiadczy jedynie stara katedra.
Maroko

zniszczona i zamkni?ta dla zwie- Po drodze do kazby warto zwrocic

dzaj^cych. Ulica Zlotnikow prowa-
dzi wprost do Petit Socco. Ten nie-
wielki plac, nazywany rowniez
Malym Rynkiem (Zoco Chico),
jeszcze w XIX w. b y ! dwa razy
wi^kszy. Na pocz^tku XX w. wybu-
dowano tu wiele nocnych lokali,
a Petit Socco stalo si? zagl?biem
domow publicznych. Charakter
tego urokliwego zak^tka miasta
zmienilo jednak odzyskanie nie-
A Wqskie uliczki Starego Miasta
podleglos'ci (1956 r.). Zakaz sprze-
dazy alkoholu wprowadzony
przez nowe wladze spowodowal
upadek wielu calkiem
prosperujqcych klubow. Mroczne
odium jednak pozostalo, w posta-
ci unosz^cego si? dymu palonego
tu (absolutnie nielegalnie) haszy-
szu. Id^c w gl^b medyny od Petit
Socco, odkrywa si? stare, nieco
oniryczne miasto, z w i e l k ^ pasj^
sugestywnie opisywane
Paula Bowlesa.
LUKSUSOWAKAZBA
Plqtanina korytarzy, bialych m u -
row, tajemnicze ruiny, swietiiste
tarasy i przytulne placyki prowa-
dz^ nas wprost do otoczonej
murem kazby (pot?zna warownia
oddzielona murami od medyny,
wznosz^ca si? w najwyzszym
punkcie miasta).
uwag? na Wielki Meczet. Nie jest
latwo go wypatrzyc w labiryncie
zabudowaii, gdyz wydaje si? ukry-
ty przed ciekawym okiem niewier-
nych. Meczet powstal w XVII w. na
ruinach kosciola chrzescijaiiskie-
go dzi?ki hojnosci sultana Mulaja
Ismaila (w prostej l i n i i potomka
proroka Mahometa).
Wracaj^c jednak do kazby, juz po
przekroczeniu jej bram mozna si?
przekonac, ze jest ona dose wyj^t-
kowa. To skupisko obwarowanych
murami luksusowych w i l l i z lat 20.
XX w. O przyj?ciach, ktore wyda-
wala tu milionerka Barbara Hutton
do dzis kruz^ legendy. Palac mial
tu takze jeden z najbogatszych
ludzi w Ameryce Malcolm Forbes.
Po smierci magnata prasowego
dom zostal zamieniony w muze-
um. Obecnie p r z e j ^ l go k r o l
Maroka, ktory uzywa go jako
hotelu dla swoich p r y w a t n y c h
gosci. Najpi?kniejsz^ budowl^
kazby jest jednak XVII-wieczny
Palac Sultana Dar el-Makhzen.
Ostatni sultan, k t o r y mieszkal
dobrze
w jego murach (Mulaj A b d al-Ha-
fiz), podobno uwazal go za niewy-
godny, przestarzaly i z t r u d e m
pomiescil w n i m 168 osob swoje-
go dworu, z ktorego duz^ cz?sc
stanowil harem. Dzis w palacu
znajduje si? muzeum (Musee de
la Kasbah) rzemiosla i antykow.
przez
Muzeum podzielone jest na dwie A Widok Ciesniny Gibraltarskiej z regionu Tetouan
tematyczne ekspozycje: archeo-
logiczn^ i etnograficznq. Zaraz
przy glownym wejsciu na ekspo-
zycj? sztuki marokahskiej znajdu-
je si? Bit el-Mal, stary skarbiec.
A zaraz obok skarbca prywatny
meczet sultana. Za meczetem roz-
c i ^ a l y si? niegdys palacowe ogro-
dy, peine egzotycznych roslin
i pachn^cych kwiatow.

Otoczona murami medyna

Stowo tnedyna oznacza dostownie miasto. Obecnie medynq nazywa si? zabytkow^, arabskq
cz?sc miasta, otoczon^ pot?znymi murami. Prowadzq do niej rownie pot?zne bramy cz?sto
bogato zdobione. Teren w granicach murow to prawdziwy labirynt w^kich uliczek, kolorowych
kramow pefriych orientalnych towarow i domow mieszkalnych. Kazda medyna miesci w sobie
takze liczne warsztaty rzemieslnicze i swi?te budowle. Dzielnice medyny oprocz wtasnego
meczetu majg rowniez piekarni?, suk (targ), szkot? i hammam (tazni?).

A stragany w poblizu Grand Socco

 Maroko Marrakesz

A Plac Dzemaa el-Fna w Marrakeszu

Czerwone miasto Malo wiemy o historii Dzemaa el-

-Fna i nawet pochodzenie jego
Bowles mial racj? - bez Dzemaa
el-Fna Marrakesz bytby zaiedwie
nazwy jest niejasne. Czasami tlu- jednym z wielu miast. O t y m , jak
maczy si? je jako „plac bez mecze- wazny jest on dla jego mieszkan-
tu". Dzemaa oznacza bowiem me- cow, a przede wszystkim turystow,
T iez^cy u podnoza Aflasu Mar- czet, ktory to faktycznie mial stance swiadczy fakt, ze gdy po odzyska-
rakesz to magiczne miasto ton^ce na w i e l k i m placu. I n n i widz^ niu niepodleglosci w 1956 r. nowy
w kwiatach, peine zapachu orien- w nazwie nawi^zanie do XIX- rz^d stworzyl w t y m miejscu targ
talnych przypraw i oszatamiaj^ce wiecznej historii tego miejsca, zbozowy, turysci przestali odwie-
m
¥TTTT»T»TTTTTTTTTTTTTT
feeri^ barw. Malo
ze nazwa paristwa marokahskiego
kto w i e , kiedy to plac byi miejscem egzeku-
cji. Ci tlumacz^ j ^ jako „zgroma-
dzac Marrakesz. Takze rodowici
marrakeszanie przeciwstawiali si?
pochodzi wlasnie od Marrakeszu, dzenie umarlych", gdyz dzemaa decyzji rzqdu, twierdz^c, ze pozba-
najbardziej afrykahskiej z maro- oznacza tez zgromadzenie. Nikt wiono ich najwazniejszego miejsca
kanskich metropolii. Kiedys nazy- juz nie pami?ta, sk^d plac si? w z i ^ l , spotkari. Po roku rzqdz^cy, widz^c,
wano je Miastem Maroko, dzisiaj ale wszyscy zgadzaj^ si?, ze Paul jak wielki b l ^ d popelnih, zmieruli
A Mozaika na murze
w madrasie Alego ben Czerwonym Miastem od pozosta-
Jusufa los'ci czerwonych murow, ktore je
okalaj^. To, co wyroznia Marrakesz
od innych miast, to polozony
w jego sercu ogromny plac Dzemaa
el-Fna. Niezwyklos'c tego miejsca
trudno uj^c w slowa, trzeba tu po
prostu przybyc i dad si? porwac
w i r o w i zdarzeri.

Ogrody Marrakeszu
Dla Man'akeszu ogrody sq tym, czym miny starych zamkow dla innych miast. Zostaty
zatozone juz na poczqtku istnienia miasta i kwitnq do dzis. Jeszcze w latach 20. XX w.
zajmowaty dwie trzecie dzisiejszej medyny Dawaty przyjemny cieri w upalne, letnie dni
i wabify zapachem najpi^kniejszych kwiatow. Dzis, niestety, jest ich znacznie mniej, ale
te, ktore pozostaly na tej suchej i trudnej do okietznania ziemi, przypominaj^ skrawki
raju. Menara i Agdal to najwl?ksze z nich. Lez^ na obrzezu medyny. Jardin Agdal
powstat w XII w. i stuzyl przez setki lat wtadcom jako miejsce zabaw i wypoczynku.
Jardin de la Menara, choc w nieco innym stylu, jest rownie stary. Jego gtownq atrakcjq
jest pi?kny pawilon polozony nad stawem.
A Grupa grajkow na glownym placu miasta
Maroko 6
Maroko
decyzj? i plac ozyl na nowo. Dzis
w c i ^ dnia pos'rod krzyku sprze-
dajqcych i dzwi?ku instrumentow
zaklinaczy w?zy odbywa si? targ.
Mozna t u kupic niemal wszystko,
a przy okazji wysluchac basni opo-
wiadanych przez zawodowych
„opowiadaczy". Noc^ targowisko
zamienia si? w ogromny seen?, na
ktorej wyst?puj^ grajkowie, spie-
wacy i akrobaci. Tu, w blasku setek
kolorowych lampionow, w oparach
zupy ze slimakow czy baraniego
mozdzku mozna wysluchac prze-
powiedni wrozbity lub kupic pro-
szek na zle uroki.
ROG OBFITOSCI
Zeby choc na chwil? odpocz^c
od zgielku i c i ^ l e g o nagabywania
Marokahczykow, nalezy udac si?
do pobliskiej kawiarni Cafe de
France. Tu, popijaj^c mi?towq her-
bal?, mozna si? przyjrzec jednej
z najciekawszych budowli w mie-
scie - minaretowi Kutubijja. Ta
70-metrowa konstrukcja powstala
w X I I w. Jego wspaniale zdobienia,
ceramiczne dekoracje i zwiencza-
j^ce minaret charakterystyczne
trzy miedziane kule robi^ napraw-
d? imponuj^ce wrazenie. Droga
naprzeciwko Cafe de France pro-
wadzi wprost do istnego rogu obfi-
tos'ci Marrakeszu: najciekawszych
sukow w mies'cie. W kr?tych ulicz-
kach targowych latwo si? pogubic.
Towary wystawiaj^ tu przedstawi-
ciele wszystkich rzemiosl i za-
wodow uprawianych w okolicy.
Rolnicy handlujq zbozem i przy-
prawami, wlasciciele drzewek
owocowych - slodkimi cytrusami.
Na suku Marine handluje si? tkani-
nami i ubraniami. Owcze skory
sprzedaje si? na targu Btana. Na
zaniedbanym placu Rahba Kedima
mozna poczuc si? jak w zaulku
alchemikow, choc dziwne substan-
cje, ktore si? tu sprzedaje, to glow-
nie naturalne kosmetyki. Niestety,
bezgraniczne zaufanie do sprze-
dawcow moze okazac si? zgubne.
A Grobowce krolewskiej dynastii Sadytow
Malo kto wie, ze zarowno czarna
henna, jak i inne oferowane tu
proszki maj^ dzialanie toksyczne.
Tu tez na straganach aptekarskich
mozna nabyc wszelakie specyfiki
do rzucania czarow. Zobaczymy
szpony czy rogi blizej nieokreslo-
nych zwierz^t, suszone gady czy
tajemnicze ziola, ktorych nazwy
prozno szukac w slowniku.
Targ berberyjski (nazywany Souk
Zrabia albo Criee Berbere) znajdu-
je si? na osobnym placyku, do kto-
rego prowadzi przejs'cie usytuowa-
ne na koricu targowiska Rabha
Kedima. Dzis' sprzedaje si? t u glow-
nie dywany, za to niecale sto lat
temu (do 1912 r.) sprzedawano
niewolnikow. Barwy i wzory dywa-
now w duzej mierze zalez^ od
regionu, w k t o r y m powstawaly.
Kupimy tu rowniez oryginalne ber-
beryjskie chodniki. Na sukach des
Babouches (suk wytworcow panto-
fh) i el Attarin jest az tloczno od
turystek, ktore kr^z^c mi?dzy kra-
mami, w^chaj^ eteryczne olejki
i mierz^ pantofle. W okolicach
meczetu Mwassin ulokowali si?
przedstawiciele najci?zszych zawo-
dow. Na Souk Haddadine w pocie
czola pracuj^ kowale, a na pobli-
skim Souk Chouari - stolarze.
Kto jednak chce zobaczyc maro-
kanski targ wolny od naganiaczy
i narzucaj^cych si? sprzedawcow,
powinien udac si? do Bab Alien
- to centrum handlu zwyklych
mieszkancow Marrakeszu. Osoby
A Piel^gnowane od wiekow ogrody miasta
niezainteresowane folklorem pa-
mi^tkarskim ucieszy koj^ca wizyta
w madrasie Alego ben Jusufa. To
najpi?kniejsza i najwi?ksza szkola
koraniczna w Maroku. Misterne
zdobienia i elementy dekoracyjne
p o k r y w a j ^ kazdy centymetr
go wspanialego budynku. Kunszt,
z jakim zostaly wykonane, przypo-
mina jedynie doskonalosc maure-
tahskich sztukaterii w Alhambrze.
A Dzemaa el-Fna to najwazniejsze miejsce
spotkaii marrekeszan
Marrakesz
Pod l<oniec XVI w
krol Ahmad I al-Ma
nsur z dynastii Sadytow kaza
wybudowac nowq, wspaniatq
nekropoli? dla cztonkow swoj
go rodu. Okoto stu lat poznie
kledy Mulaj Ismail tupit i plqd
wat te tereny, z szacunku d
zmartych oszcz?dzit grobowc
krolow, a nawet zapobiegliwie
kazat je otoczyc pot?znym
murem. To wystarczyto, zeby
na kolejne dziesiqtki lat catko
wicie zapomniec o tym miej
scu. Grobowce niszczaty i d
piero przypadek sprawit, ze
w roku 1917 francuski genera
Lyautey wypatrzyt je z samol
tu. Dzis grobowce Sadytow
(Tombeaux Saadiens) sq jedn
z atrakcji turystycznych Man-
keszu. Na terenie krolewskie
te
nekropolii odkryto takze star
sze groby (sprzed czasow
panowania dynastii Sadytow)
Najbardziej wiekowy datowany
jest narok 1557.
Maroko
 Maroko
Jak gwiazda
filmowa
Oblicza Casablanki
Casablanka to aglomeracja o wie-
lu obliczacti. Turysci widzq na
ogot olsniewaj^cy meczet Has-
sana II, luksusowe hotele i zabyt-
kowe budowle stojgce w repre-
zentacyjnej cz?sci miasta. Jednak
miasto boryka si? takze z proble-
mem skrajnej n?dzy i przest^p-
czosci. Wzdtuz torow kolejowych,
w slumsach zwanych tu bidonvil-
les, ulokowali si? najbiedniejsi
mieszkaiicy miasta i tzw. margi-
nes spoteczny Rzqd, zdajqc sobie
spraw? ze skali biedy w Casa-
blance, uruchomit programy po-
mocowe. Ma jednak dose trudne
zadanie, gdyz mieszkaiicy bido-
nvilles wol^ swoje prowizoryczne
schronienia niz pizesiedlenie do
wielopi?trowego btoku.
Maroko 8
Casablanka
O tym, jak wielkq moc ma
dziewi^ta muza, przekonali si?
mieszkancy Casablanki. Film M i -
chaela Curtiza pt. „Casablanca"
sprawil, ze kazdy turysta podrozu-
j^cy przez Maroko chce chociaz
kilka godzin sp?dzic w miescie,
gdzie rozegral si? filmowy romans
Ingrid Bergman i Humpreya Bo-
garta. Malo kto bowiem wie, ze
wszystkie sceny kultowego f i l m u
nakr?cono nie w Casablance, tylko
w Hollywood. Nie przeszkadza
to jednak romantycznym duszom
szukac t u egzotycznych plenerow
i filmowych uniesien.
[j
Casablanka to najwi?ksze miasto
•Ik.
Maroka, a jednoczesnie czwarta co
A Meczet z minaretem wzniesione w 19ti. okazji 60. urodzin Hassana I
do wielkosci aglomeracja Afryki.
Zamieszkuje j ^ okolo 10 proc. lud-
w o d a m i oceanu standi pot?zny
nosci kraju, czyli 3,8 m l n osob. Po-
meczet, to on stal si? symbolem
wstaje t u poiowa produkcji prze-
Casablanki. Podobno przy jego
myslowej kraju. Pomysl przybylych
zdobieniu w nocy i w dzieh praco-
tu na pocz^tku X X w. Francuzow,
walo 2,5 tys. najlepszych rzemiesl-
zeby z 20-tysi?cznego miasta stwo-
nikow z calego kraju. Swi^tynia
rzyc metropoli? na wzor Marsylii,
jest w stanie pomiescic 25 tys.
cz?sciowo udalo si? zrealizowac
wiernych, a kolejne 80 tys. dziedzi-
- powstal tu jeden z najwi?kszych
niec. Giowna sala modlow jest tak
portow zachodniego wybrzeza. A Kadr ze slynnego tilmu .Casablanca
duza, ze mozna by w niej schowac
Do niedawna glown^ atrakcji tury-
cal^ rzymsk^ Bazylik? sw. Piotra. rozsuwac. Konstrukcja powstala
styczn^ miasta byla kolonialna za-
Przez jej przeszklon^ podlog? z mysl^ o naukach Koranu tak, aby
budowa centrum. Ale gdy w 1993 r.
widac wod?, a dach jest tak skon- kazdy przest?puj^cy progi swi^ty-
na zlecenie krola Hassana I I nad
struowany, zeby mozna go bylo n i muzulmanin mogl podziwiac
boski ocean i niebosklon.
Natomiast turysci zainteresowani
swieck^ architektur^ Casablanki
z pewnosci^ udadz^ si? do postko-
lonialnej cz?sci miasta. Powstala
ona na pocz^tku wieku XX. Naj-
ciekawsze budowle mozna zoba-
czyc m.in. przy ulicy Muhammad
V (Hotel Lincoln, siedziby redakcji
„Maroc Soir" i „Le M a t i n d u
Sahara"], Rue Tahar Sebti czy Rue
Abdel K a r i m Diouri (Bar Lyoimais,
Hotel Volubilis).
Panorama Casablanki z dominuj^c^ nad ni^wiez^ minaretu Hassana I
 Maroko
Stolica
spokoju
T
- L / e z ^ c y na zachodnim wybrze-
zu Rabat od czasow francuskiej
dominacji (1912-1956) peini fun-
kcj? stolicy kraju. M i m o to atmos-
fera miasta tchnie raczej prowin-
cjonalnos'ci^. Nies'pieszne tempo
zycia stolicy odstrasza halasli-
wych turystow, a p r z y c i ^ a praw-
dziwych milosnikow wspanialej
architektury. A n i w Rabacie, ani
w przyleglej Sali nie brakuje
bowiem wspanialych budowli.
Tereny okolic Rabatu byly zamie-
szkane wlasciwie juz w czasach
paleolitu. Potem Fenicjanie i Kar-
taginczycy przybyli t u w celach
handlowych. Dopiero Rzymianie
jako pierwsi zalozyli t u osad?,
zwan^ Colonia Sale, ktora stala
si? najodleglejsz^ koloni^ cesar-
stwa na poludniu. Dobrze prospe-
ruj^cq^ osad? przej?li w 250 r. n.e.
Berberowie, ktorzy wkrotce zosta-
l i nawroceni na islam.
W 1146 r. A b d al-Mumin (Berber),
zalozyciel dynastii Almohadow,
wybudowal tu ufortyfikowany
oboz polqczony z klasztorem
(ribat) dla wojownikow bior^cych
udzial w s'wi?tej wojnie (dzihad)
1 Mury otaczaj^ce starei cz?sc Rabatu
przeciwko Hiszpanii. Kilkadziesi^t
lat pozniej, w r o k u 1184, trzeci
kalif Jakub al-Mansur (Mulaj
Jakub) z dynastii A l m o h a d o w
ustanowil Rabat swojq stolicy. Na
jego panowanie przypadaj^ zlote
czasy miasta. Wtedy tez powstaly
najpi?kniejsze budowle. Wladca
rozbudowal kazb?, zbudowal me-
czet Hassana i otoczyl stolic?
murami. Dzisiaj po wielkiej swi^-
tyni Hassana pozostal jedynie
cz?sciowo minaret i kilka k o l u m n
podtrzymuj^cych niegdys ogrom-
ny gmach.
Choc wi?kszosc sredniowiecznej
zabudowy zburzyli w X V I w.
najezdzcy z Portugalii, z czasow
dawnej swietnos'ci medyny ucho-
w a l si? takze W i e l k i Meczet zbu-
dowany w X I V w. Na szcz?scie
rowniez wspaniala kazba al-Udaja
oparla si? dzialaniu czasu. Pro-
wadzi do niej jedna z najpi?kniej-
szych mauretahskich bram - Bab
A Pot^zna kazba w stolicy kraju
A Wieza Hassana w Rabacie
Udaja. Typowe dla stylu almo-
hadzkiego zdobienia r o b i ^ do dzis
imponujqce wrazenie na zwiedza-
j^cych. Spacer po kazbie to praw-
dziwa przyjemnos'c: malownicze
u l i c z k i , ogrody peine k w i a t o w
i wspanialy w i d o k na morze
- czego mozna chciec wi?cej?
Na prawo o d bramy wznosi si?
XVII-wieczny palac. Do niedawna
miescilo si? w n i m M u z e u m Sztu-
k i Marokahskiej, ale i dzis' organi-
zowane s^ t u ekspozycje pos'wi?-
cone kulturze kraju. Do palacu
przylegaj^ urocze ogrody, zwane
andaluzyjskimi (choc urzqdzih je
Francuzi). Tu posrod egzotycz-
nych ros'lin w pi^tkowe i niedziel-
ne popoludnia spotykaj^ si? maro-
kanskie kobiety.
Dzisiaj Sala trakto-
* ^ wana jest jako cz?sc
przedmiescia Rabatu. Jednak
od upadku dynastii Almohadow
do czasow powstatej tu pirac-
kiej Republiki Bu Raghragh
(XVIII w.) to ona stanowita cen-
trum miasta. Wchodzqc na
teren tutejszej medyny, mozna
miec poczucie, ze czas standi
w miejscu. Ludzle mieszkajqcy
w Sali wydaje si? bardziej przy
wi^ani do tradycji niz cl
z Rabatu. Dodatkowo specy-
ficzny klimat tworzq zabytkowe
budowle. Tu, obok malowni-
czych sukow z wetn% wznosi
si? Wielki Meczet, przy ktorym
stoi wspaniata madrasa Abu-a
Hassana. Z tarasu tej XIV-
-wiecznej budowli roztacza si?
cudowna panorama biatego
miasta i przeptywajqcej przez
nie rzekl.
Maroko 9
Maroko Potudnie

Z pielgrzymkq do Tamegroute
Na potudniu, kilkanascie kilometniw od
miejscowosci Zagora, lezy niewielka wies
Tamegroute. Byt to kiedys jeden z najwaz-
niejszych osrodkow zycia religijnego
w Maroko. Niewielkie Tamegroute zacz?to
si? rozrastac w XVII w., kiedy osrodek prze-
j?to bractwo Naciri (Nasiriyya) i utworzyto tu
jednq z najbardziej prestizowych zawii.
(zawija to rodzaj klasztonj muzulmariskiego
bractwa religijnego sktadajqca si? z gro-
bowca swigtobliwego ascetyka, pomiesz-
czeii na modlitw?, swiqtyni?, szkot? kora-
nicznq oraz z izb dla uczniow, pielgrzymow
i podroznych). W Tamegroute pochowano
zatozyciela bractwa Abou Abdallaha
Muhammada ben Naceura. Przybywajq tu
pielgrzymi cierpi^cy zwtaszcza z powodu
choroby umystowej i nadcisnienia.

ostatniego obrazu stal si? wspania-

ly kasr (obronna budowla berberyj-
ska) z A i t Benhaddu. Ta polozona
na skalach ufortyfikowana wioska
byla kiedys miejscem wytchnienia
dla karawan. Kupcy, ktorzy w?dro-
wali natrasie Marrakesz - Warzazat,
przewozili sol, kosc sloniow^, zloto
i . . . niewolnikow. Z czasem handel
niewolnikami przeniosl si? na
\^
A Pustynne wydmy w poblizu Erfud Wybrzeze Kos'ci Sloniowej, a kasr

Blizej Czarnego
si? wyludnil. Pozostalo w n i m zaie-
zielone oazy i bezkresny bl?kit dwie kilka rodzin, ktore dzis opie-
nieba, na tie ktorych zawieszone sa^ k u j ^ si? k r u c h ^ budowl^. Glina

L^du najpi?kniejsze berberyjskie kazby. pise, z ktorej jest zbudowana, nie

Urod? tego miejsca docenili naj- jest, niestety, trwalym materialem,
wi?ksi artysci, czyni^c poiudnie wi?c azurowe zdobienia kasru
Maroka tlem swoich filmow. Tu wymagaj^ c i ^ l y c h prac remonto-
powstaio „Ostatnie kuszenie Chrys- wych. Z pewnosciq rozpocz?ly si?
X oludniowe Maroko, zdomino-
tusa" i „Kundun" Martina Scorsese, one juz w wieku XVI, na ten okres
wane przez masyw Atlas, znacznie
tu tez nakr?cono „Lawrence'a datowany jest bowiem czas ppwsta-
rozni si? od pozostalej cz?s'ci kraju.
z Arabii" Davida Leana. Tlem tego nia osady.
To w przewazaj^cej cz?sci kamie-
niste, dzikie pustkowie. Ogromne
przestrzenie czerwonej ziemi ot-
wieraj^ drog? na Sahar? - najwi?k-
sz^ pustyni? s'wiata. Krajobrazy
towarzyszqce podrozy w gl^b
Czarnego L^du nie pozostawiaj^
nikogo oboj?tnym. Wielkie doliny:
Wadi Dara, Todra, Ziz czy Tafilalt
i pot?zne szczyty Atlasu Wysokiego
A Skaty wulkaniczne to wyzwanie dla podroznikow.
w dolinie Dades Wlas'nie obrazy poludnia sprawia-
j ^ , ze Maroko jest tak ch?tnie
odwiedzanym krajem. Zlociste
wydmy, spalona sloncem ziemia.

A Ait Bentiaddou - ufortyfikowana osada (ksai) na potudniu kraju

Maroko 10
Maroko
01-
SZLAKTYSIACAFORTEC
Droga z Warzazatu do Tinerhiru
to prawdziwy szlak berberyjskiej
architektury. Lez^ca na n i m doUna
Dades nazywana bywa krain^ ty-
si^ca kazb. To jedno z najbardziej
malowniczych miejsc w Maroko.
Dzika rzeka Dades zbieraj^ca wody
splywaj^ce z gor plynie dohnq
wyznaczon^ przez wzniesienia
Atlasu Wysokiego i wulkaniczne
skaty Dzabal Sarhro. Skaly przy-
bieraj^ce w promieniach zacho-
dz^cego sloiica czerwon^ barw?,
pyl i otwarta przestrzeh - oto praw-
dziwie ksi?zycowe widoki.
Ale nawet na takim pustkowiu
pojawiaj^ si? oazy zamieszkiwane
przez ludzi. Jedn% z nich jest Skura.
Wies ukryta w gaju palmowym
jest oddalona o 30 kilometrow od
Warzazatu. Slynie z niezwyklej
urody XVII- i XVIII-wiecznych
kazb. Najwspanialsza z nich to
Amerhidl - bogato zdobiona forte-
ca pochodz^ca z XVII w. Zaraz za
n i ^ stoi inna warowna budowla,
pot?zna Dar A i t Sidi el-Mati,
a kilka kilometrow dalej kolejne:
el Kabbaba i Ben Amar.
Podr6zuj^c na polnoc od Skury,
mozna zobaczyc rownie urodziwe
kazby, m.in. A i t Ben Abou, nie
wszystkie jednak otwarte s^ dla
turystow. W podroz szlakiem ber-
beryjskich budowli najlepiej wy-
brac si? wiosn^. Wowczas okoUce
Skury oraz polozonej 50 kilome-
Poiudnie
^1
trow na polnocny wschod El Kelaa
M'Guna zakwitaj^ tysi^cem roz.
Krzewy tych kwiatow (m.in. roza
damascehska) maj^ t u zastosowa-
nie takze jako zywoploty oddziela-
jqce poszczegolne domostwa.
Naturalne bogactwo tych terenow
wykorzystali producenci perfum,
ktorzy w El Kelaa M'Guna wybu-
dowah fabryk? wody rozanej. Ale
nawet przemyslowcy zadbali o to,
by nic nie zaklocalo wspanialego
kraj obrazu i budynki fabryczne
stylizowane s^ na star^ kazb?. Co
roku na polach rozanych pracujq
zast?py kobiet, ktore zbieraj^ kilka
tysi?cy ton platkow kwiecia. Pod A Gaza z palmami daktylowymi...
koniec zbiorow (na przelomie maja
i czerwca) organizowane jest wiel-
kie swi?to roz, na ktore s'ci^aj^
mieszkancy okolicznych wiosek.
Droga z El Kelaa M'Guna w stron?
Tinerhiru prowadzi na wzniesie-
nia Dzabal Sarhro. Turysci rzadko
zapuszczaj^ si? w te dzikie rejony,
co pot?guje wrazenie wszechobec-
nej pustki. Poprzecinane w ^ w o -
zami wulkaniczne skaly gdzie-
niegdzie naznaczone s^ sladami
ludzkiej obecnosci. Niewielki ruch
na szlakach turystycznych czyni te
k... oraz ksar w rejonie Atlasu
miejsca bardziej atrakcyjnymi.
Natomiast sam Tinerhir jest zdomi-
SwiQto Daktyli
nowany przez ruiny kazby Glawich
Erfud to niewielkie miasteczko na skraju pustyni. Gdy wieje wiatr od strony wydn
i niezwykly gaj palmowy - jeden
zasypuje piasek. Jednak to wtasnie tutaj co roku jest organizowane trzydniowe
z najwi?kszych w Maroku. Gaje Daktyli. Specjalnie na t? uroczystosc w paidziemiku do Erfudu przybywaj^ nie t
palmowe polozone sq po obu brze- turysci, lecz takze przedstawiciele plemion bertjeryjskich. Daktyle twwiem to sy
gach rzeki Todra. szcz?scia. Dawniej Bert)eryjki przywiqzywaty je dzieciom do ramienia, aby niemo
zyskato „stodkie usposobienie". Dzisiaj podarowanie komus daktyli jest znakiem
jazni. Podczas swi?ta organizowany jest wielki bazar. tez wyscigi wielbtqdow
procesje. Prezentuje si? tradycyjne stroje I wybiera Krolowq Daktyli. Trzeciego
natomiast catq noc wszyscy bawi^ si? przy dzwi?kach berberyjskiej muzyki.
Maroko
Maroko
W duchu
sredniowiecza
A e z - doskonale zachowane sred-
niowieczne muzulmanskie miasto.
Jest to jednoczesnie takze dawna
stolica panstwa Marynidow i Ala-
witow. Miasto tradycyjnie sklada
si? z zabytkowej dzielnicy - medy-
ny, i pofrancuskiej ville
Medyna Fezu to jednak
dwa oddzielne miasta.
z nich lazy w dolinie Wadi Sibu
i nazywane jest Starym Fezem
A Meczet AI-KarawiJ|in w starej cz^sci Fezu i patac kroiewski w nowej (z prawej)
Maroko 12
A Nowy Fez lez^cy na skraju doliny Wadi Sibu
(Fas al-Bali). Drugie to polozony
na skraju doliny Nowy Fez (Fas al-
-Dzdid). Nie dajmy si? jednak zmy-
lic nazwie, gdyz tzw. Nowy Fez to
dzielnica powstala 800 lat temu.
Najwi?cej klopotu turystom przy-
sparza Fas al-Bali. Malo k o m u
udaje si? t u obyc bez przewodnika.
Sprytni mieszkancy rowniez nie
ulatwiaj^ poruszania si? po popl^-
tanych uliczkach, a drogowskazy
do najwazniejszych zabytkow s^
w j?zyku arabskim. Do Starego
Fezu prowadzi kilka bram, m.in.
nouvelle. poludniowa Bab al-Dzdid, polu-
jakby dniowo-wschodnia Bab Ftuh, pol-
Pierwsze nocna Bab Guissa i zachodnia Bab
Bu Dzelud. Pi?knie zdobiona
zachodnia brama stala si? jedno-
czesnie glownym wejsciem na
teren Fas al-Bali. Powstaio tu mno-
stwo przytulnych kafejek i sklepi-
kow. Prawdziwy labirynt kramow
prowadzi do palacu Dar Batha. Jest
on siedziby Muzeum Marokanskiej
Sztuki i Rzemiosla. Posrod zgroma-
dzonych w n i m ekspozycji najcie-
kawsza wydaje si? wystawa cera-
miki. W kolekcji znajduje si? nawet
XVI-wieczne eksponaty. Poza t y m
mozna zobaczyc wspaniale przy-
klady kaligrafii arabskiej, snycerki
czy hafciarstwa. Kolorowe plj/tki
zdobiq^ce budynek nie s^ czyst^
fanaberi^ artysty. Zieleh symboli-
zuje islam i muzutmanow, kolor
niebieski natomiast tradycyjnie
przypisjrwany jest Fezowi.

Giowna aleja prowadz^ca
bramy Bab Bu Dzelud dochodzi do
jednego z najpi?kniejszych budyn-
kow Fezu - madrasy (szkoly kora-
nicznej) Bu Inania. To arcydzielo
architektoniczne z XIV w. powsta-
io na zlecenie sultana A b u Inana
Farisa. Wladca ten znany b y l
z tego, ze w c i ^ 10 lat splodzil
325 synow, zdetronizowal ojca
i w okrutny sposob zamordowal
wielu ludzi. Religijni doradcy
okrutnego sultana poradzili mu, by
w ramach pokuty i prob opanowy-
wania trudnego charakteru wybu-
dowal madras?. Marynidzki krol
bez wahania rozpocz^l budow?
i tak powstala najwi?ksza i najbar-
dziej drogocenna madrasa w Fezie.
Legenda glosi tez, ze Abu Inan
Faris po ukonczeniu budowy mial
wrzucic rachunki do rzeki, mowi^c:
„wartos'ci rzeczy pi?knej nie mozna
obliczyc". Dzis w budowli najbar-
dziej zachwycaj^ drewniane zdo-
bienia. Zaden opis tych misternie
rzezbionych dekoracji nie zast^pi
ich widoku.
Do madrasy nalezy rowniez prze-
dziwny zegar wodny, ktorego zasa-
dy dzialania do tej pory nikt jesz-
cze nie odkryl. Sklada si? on
z rz?du trzynastu okien, specjal-
• Suszenie na stoiicu wyprawionych skor
nych platform, miseczek i ci?zar-
kow. Podobno co godzin? jedno
z okien otwieralo si?, a do miseczki
wpadal ci?zarek.
Od madrasy Bu Inania prowadzi
ulica, przy ktorej zachowalo si?
kilka zabytkowych fundukow, czyh
odpowiednika pol^czenia wspol-
czesnego hotelu z nocn^ kawiar-
ni^. Dawniej pomieszkiwali w nich
od
A Panorama na g?st^ zabudowe Starego Fezu
kupcy i bogaci studenci. Dzis, nie-
stety, w tych pi?knych budowlach
mieszcz^ si? magazyny, sklepy
i warsztaty rzemieslnicze.
Za uUc^ z fundukami znajduje si?
szewska aleja. Zobaczymy na niej
szewcow wytwarzaj^cych podob-
no najlepsze babouches (tradycyj-
ne pantofle marokanskie) w kraju.
Dalej stoj^ kramy z ceramik^, a za
n i m i jeden z najwi?kszych mecze-
tow w kraju: Al-Karawijjin. Meczet
pochodzi z IX w., ale obecne roz-
miary zawdzi?cza przebudowie,
ktorej dokonano trzysta lat pozniej.
W glownej sah modlitewnej moze
pomiescic az 20 tys. wiernych.
Niestety, niemuzulmanie nie mog^
do niej wchodzic. A szkoda, bo
samo obchodzenie w o k o l budowh
nie oddaje bogactwa znajduj^cego
^ i W okolicy Fezu znaj-
" " duje si? kilka kuror-
tow. Najbardziej znane z nich to
lezqcy 15 kilometrow na potu-
dniowy wschod od Fezu SWi
Harazem oraz Mulaj Jakub
potozony na potnocnym zacho-
dzle. Sanatoria te majq dtugq
tradycj? - dziatajq juz od kilku
wiekow. Kurort Sidi Harazem
stynie z leczniczych wod mine-
ralnych bogatych w vtapn i s
d?. Pierwszy uzdrawiajqc^ moc
tego miejsca zauwazyt sultan
Er-Raszid, ktory w XVII w.
postawil tu swi^tyni?. Dzis
leczq si? w nim osoby z dhor
bami nerek i artretyzmem. Ku-
rort Mulaj Jakub slynie ze
starych lazni temialnych. Pro-
wadzq do nich strome schody
z ktorych rozciqga si? wspania
ly widok na okolic?.
Stare garbamiew Fe-
zie robiq naprawd?
duze wrazenie. Nie bez powo-
du wszystkie wycieczki przy-
jezdzajqce do miasta odwie-
dzajq to centmm przemyslu
skdrzanego. Zapach, ktory
unosi si? w okolicach garbarn
moze, bye tmdny do zniesienia
jednak obrazek, ktdry ukaze si
oczom tych, ktorzy go znios^
b?dzie naprawd? nieeodzienny
Warunki i zasady tu panuj^ce
niewiele rozniq si? od XVI-
-wiecznych. Z okien domow
wyplywa woda potrzebna do
si? we wn?trzu. Przy meczecie obrobki skor. Swiezo wypra-
wione suszq si? na dachach
znajduje si? biblioteka o tej samej
Skory farbuje si? w ogromnych
nazwie. Powstala ona w IX w. drewnianych kadziach wypel
dzi?ki czionkom rodziny Al-Fihri nionych banvnikami. Garbarnie
z Kairuan, ktorzy sprowadzOi tu najlepiej obsera/owac z ta-
rasow sklepow. Z powodu uno
niemal wszystkie dzieia z bibliote-
szqeego si? fetoru klientom
k i w Kordobie. Z czasem zgroma- rozdaje si? do w^chania llscie
dzono w niej najwi?kszy w tej cz?- orzezwiajqeej ml?ty.
s'ci s'wiata zbior k s i ^ islamskich
i naukowch.
A Kadzle do farbowania skor
Maroko 13
Maroko Berberowie

Muzyka i gesty
I Tradycyjna muzyka Berberow wystQpuje w trzech najbardziej
I popularnych formach: wiejskiej, rytualnej i profesjonalnej.
I Wiejska wykonywana jest przez wszystkich mieszkancow
1 danej wioski. Zbierajq si? na uroczystosci po to, by taiiczyc
, i spiewac przy wtorze bendirow (b?bn6w) i nai (fletow). Muzyk?
rytuainq mozna poznac, uczestniczqc w berberyjskim slubie
I lub ceremoniach przep?dzania ztych duchow. Dzwi?ki instnj-
mentow i rytmiczne klaskanie majg na celu zmian? rzeczywistosci duchowej lub dost?p do
innego jej wymiaru. Wsrod profesjonalnych muzykow bardzo popularni s^ rwai z plemienia
Szleuha. Tworzq oni rodzaj teatru muzycznego, w ktorym liczy si? nie tylko muzyka i spiew, ale
rownie duzq rol? odgrywajq bogate stioje i wykonywane gesty.

polowie I I I w. p.n.e. Numidowie Obecnie Berberowie nadal stano-

zrzeszyli si? w dwa krolestwa:
Masesyliow (Numidia wschodnia)
pod wladz^ Syfaksa i Masyliow
(Numidia zachodnia) pod rz^dami
Masynissy, ktory w 201 r. p.n.e.
zjednoczyl obydwa palistwa. W n u k
Masynissy Jugurta doprowadzil do
przegranej wojny z Rzymem, tzw.
wojny jugurtyhskiej (111-105 r.
p.n.e.), w w y n i k u ktorej Numidia
zostala oddana w lenno Mauretanii.
W wojnie Pompejusza Wielkiego
z Cezarem Numidia stan?la po
stronie Pompejusza, za co zaplacila
utrat^ niepodleglosci (46 r. p.n.e.)
i stala si? rzymsk^ pro wine j ^ o na-
zwie Nowa Afryka (w 25 r. p.n.e.
wl^czona do p r o w i n c j i Afryka).
A Berber na wielbt^dzie posrod czerwonych piaskow pustyni
Jednak na kultur? Berberow naj-
w i ^ znaczn^ cz?sc ludnosci Ma-
roka. To o n i tworz^ foEdor tego
kraju. Ich kolorowe stroje, dywany
a przede wszystkim muzyka rozpo-
znawane s^ na calym s'wiecie.
Istnieje pewna grupa Berberow,
ktorzy nadal prowadz^ koczowni-
czy tryb zycia. Zajmuj^ si? wypa-
sem koz, tkaniem dywanow i han-
dlem. Przenosz^ si? z miejsca na
miejsce wraz ze zwierz?tami i mie-
szkaj^ w namiotach ze skory. Ich
wn?trza wylozone s^ wzorzystymi
dywanami i kapami z wielbl^dziej
welny. Mi?kkie poduszki i zapach
swiezo zaparzonej mi?ty tworzy
specyficzny klimat rodem z „Basni
tysi^ca i jednej nocy".
Zwyczaje i sposob zycia Berberow

Niemowi^cy
wi?kszy w p l y w mial najazd Ara-
zalezy tez od terenow, jakie zamie-
bow p o d koniec V I I w. To o n i
szkuje. Berberyjscy gorale buduj^
zmusUi tubylcz^ ludnosc do przyj?-

po lacinie
na zboczach gor kamienne chaty
cia islamu i zmiany dotychczaso-
i agadiry (warowne spichrze).
w y c h obyczajow. Dzis w Berberach
Mieszkaiicy rownin wznosz^ ufor-
na nowo budzi si? swiadomosc ich
tyfikowane budowle z ubitej gliny
wlasnych korzeni.
[pise) - kasry.
k-dzenni mieszkancy Maroka
to Berberowie. Etjmiologia nazwy
ludu nie jest jasna. W j?zyku arab-
skim opisuje si? t y m poj?ciem „lud
niemowi^cy po lacinie", a z lacin-
skiego barbarus oznacza barba-
rzync? (tak mieli nazywac Rzy-
mianie mieszkancow Numidii).
Inne zrodla nazw? „Berberowie"
wywodz^ od starozytnej greckiej
nazwy „Iberowie", czyli mieszkaii-
cy Polwyspu Iberyjskiego.
Panstwo Berberow Numidia istnia-
lo juz w I I I - I I w. p.n.e. W drugiej

4 Ekspozycja ceramicznych naczyii bertieryjskich i dywanow

Maroko 14
 Maroko
Z poszanowaniem Koranu
Marokanczycy, mimo iz przywykli do widoku turystow, dbajq
o respektowanie koranicznych praw w swoim kraju. Przekroczenie
kulturowego tabu jest zle widziane. Dostosowanie siq do panujqcych
tu zasad zjednuje przychylnosc mieszkancow. Nie nalezy siq jednak
obawiac tej odmiennosci. To ona sprawia, ze kraj ten wciqz spowija nimb
tajemnicy, ktora intryguje przybyszow z innych stron swiata.
Tylko prawq r^kq
Marokaiiczycy to niezwykle goscinny narod. Ch^tnle podejmujq gosci w swoich domach przy sirto
zastawionych stotach. Podczas biesiady w marokaiiskim domu obowi^ujq specjalne zasady, swoisty
savoir-vivre, ktory dobrze jest poznac, zanim zasi^dzie si? do wspolnej kolacji. Siedz^c wygodnie
na poduszkach, jada si? przy niskich, najcz?sciej okrqgfych stotach przykrytych wzorzystymi obmsami.
Positek zaczyna si? od obmycia r^k w misce napetnionej wodq. Ta troska o higien? wynika z dwoch
przyczyn: po pierwsze, w Maroko tradycyjnie nie uzywa si? sztuccow, a po drugie, jada si? ze wspolnego
talerza. Uczt? rozpoczyna zawotanie gospodarza bismillah, co oznacza „w imi? Allaha litosciwego
i mitosiernego". Zgodnie z zasadami islamu jada si? tylko prawq r?kq, nabierajqc potraw? chlebem
wtozonym mi?dzy palce. Maiikuci mogq czuc si? niezr?cznie, gdyz lewa r?ka uzywana jest tu wytqcznie
do korzystania z toalety.
k9
Po drodze
Wschodnia bieslda
Tradycyjnym daniem, od ktorego Marokanczycy zaczynajq biesiad?, je
harira - pikantna zupa fasolowa z makaronem. Potem podaje si?
drobno pokrojonq satatk?. Daniem gtownym moze bye tadzin {tajine
Nazwa tej potrawy gotowanej na parze pochodzi od naczynia, w ktory
jest podawane. Tadzin to pi?knie zdobiony ceramiczny talerz
przykrywany stozkowatq pokrywkq. Na jego srodku ktadzie si? mi?so
drobiowe z oliwkami i marynowanymi cytrynami lub wotowe czy baran
z migdatami i suszonymi sliwkaml. Wokot mi?sa uktada si? warzywa.
Potraw? jada si? oczywiscie kawatkiem chleba - od brzegow talerza d
srodka. Tradycyjny marokaiiski chleb to okr^gta harsha posypana
zjarnami zbdz lub baghira, ptaska z licznymi dziurkami. Na deser w
skosztowac daktyli z Zagoru, bo podobno tam rosnq najstodsze.
Na koniec obowi^kowa mi?towa herbata, ktora wspomaga trawienle
i najlepiej gasi pragnienie. Jej picie uwaza si? tu za bardzo wazny rytu
Pi^c fllarow wlary
Znajomosc zasad islamu i ich szanowanie pozwoli bezpiecznie porusz
si? po tym egzotycznym kraju. Muzutmaiiskie obyczaje i prawa
pochodz^ wprost ze swi?tej ksi?gi islamu - Koranu. Podstawq doktryn
jest pi?c filarow, na ktore sktada si?: szahada, czyli wyznanie wiary
gtoszqce, ze „nie ma boga procz Allaha, a Mahomet jest jego
prorokiem", salat - modlitwa pi?c razy dziennie, saum - post
w ramadanie, hadzidz - pielgrzymka do Mekki, I zakat - obowi^e
dawania jatmuzny. Co roku ma miejsce ramadan - post, podczas
ktorego od switu do zmierzchu nalezy powstrzymac si? od jedzenia,
picia, palenia i kontaktow seksualnych. Przynajmniej raz w zyciu nalez
odwiedzic swi?te miejsce wszystkich muzutmanow (miejsce narodzin
Mahometa) Mekk? i ucatowac czamy kamien Al-Kaby
Maroko 15
 Marrakesz - medyna
ISBN 978-83-248-1638-5

1. Dzemaa el-Fna 9. Ratusz

2. Patec kroiewski 10. Meczet Doukkala
3. Patac Bahia 11. Meczet Mwasin
4. Ogrody Hotel Mamounia 12. Meczet Ben Jusuta
5. Meczet Kutubijja 13. Madresa Ben Jusufa
6. Ogrody Kutubijja 14. Suki
7. Brama Djedid 15. Muzeum Marrakeszu
8. Park Moulay Abdessalam 16. Fontanna Mulaja Raszida