Prof. Dr.

Faruk Önder Aytekin İş Hijyeni

11. Hafta
 Fenol (C6H5OH), 5 ppm, 19mg/m3nol (C6H5OH), 5 ppm, 19mg/m3:

Saf halde renksiz billur halindedir. Karakteristik bir

kokusu vardır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği

D- Narkotik (Uyuşturucu) Buharlar
- Genellikle sistemik etki göstermezler, maruziyet halinde uyuşukluk ve uyku hali oluşturarak,
dikkatin dağılmasına sebep olurlar ve kaza riskini arttırırlar.
- Devamlı maruziyet halinde narkotik maddenin cinsine göre bağımlılık yapabilir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 3

Etil Eter (C2H5)2O, 400 ppm, 1200 mg/m3
- Renksiz, uçucu ve çok parlayıcı bir sıvıdır.
- Kaynama noktası düşük olup tatlı, karakteristik bir kokusu vardır.
- Eterler olarak bilinen kimyasal bileşik sınıfının en genel üyesidir. Bütanolün izomeridir.
- Solunum yolu ile etki eder.
- Uyuşturucu özelliktedir. Toksisitesi çok düşüktür, zehirsiz sayılabilir.
- Modern Anestezinin başlangıcı William Morton’un 16 Ekim 1846’da başarıyla ETER’i kullanması
kabul edilir.
- Mukoza zarlarında hafif tahrişe de sebep olabilir.
- Endüstride, çözücü, seyreltici ve anestezik olarak kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 4

İzofuran C8CH3)CH2C(CH3)2CH2, 25 ppm, 140 mg/m3
- Şeffaf ve renksiz bir sıvıdır.
- Solunum yolu ile etki eder. 1965 – Terrell anestezide kullanmıştır.
- Kimyasal olarak stabil.
- Sodalaym ile kimyasal reaksiyona girmez.
- Nöroşirurji operasyonuna uygun.
- Beynin elektriksel aktivitesini, metabolizma hızını azaltır.
- Serebral kan akımını arttırır.
- Serebral O2 tüketimini düşürür.
- Düşük doz uyuşturucu özelliktedir.
- Gözlerde burun ve boğazda tahrişe neden olur.
- Reçine endüstrisinde çözücü olarak kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 5

N-Propil Asetat (CH3COOC3H7), 200 ppm, 840 mg/m3
- Berrak, renksiz hoş kokulu bir sıvıdır.
- Merkezi sinir sistemi üzerinde narkotik etki gözterir.
- Nitro selüloz ve seluloz türevleri, doğal ve sentetik reçineler için çözücü olarak kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 6

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 7
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 8
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 9
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 10
Pestisitler

PESTİSİTLER
Zararlı bitki ve hayvanları yok etmek amacıyla kullanılan maddelere genel anlamda pestisit adı verilir.

Pestisit türleri;

- İnsektisit; Zararlı böcekler için; (En çok karşılaşılan organik fosforlu bileşiklerdir. Asetil kolin esteraz enzimini inhibe ederek
etkisini gösterir böylece kolinerjik uyarı uzun süre etki göstermeye devam eder bu da klinik tabloyu oluşturur.)

- Herbisit; Zararlı otlar için;

- Fungusit, Zararlı mantarlar için;

- Rodentisit; Zararlı hayvanlar için (fareler, vb..)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 11

Organik fosforlu bileşik riski altında çalışılan meslek grupları;

Organik fosforlu bileşik üretim yerlerinde çalışanlar

Organik fosforlu bileşik depolama işlerinde çalışanlar

Organik fosforlu bileşiğin taşınması işlerinde çalışanlar

Tarım amaçlı Organik fosforlu bileşik kullanım işlerinde çalışanlar;

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 12

- Organik fosforlu bileşikler esas olarak vücuda solunum yoluyla girer ve kana karışır.
- Sindirim ve deri yoluyla da vücuda girebilirler.
- Organik fosforlu bileşikler iki tür Asetil Kolin Esteraz enzimini de inhibe ederler.
(Eritrositler ve plazmada) Plazmadaki enzime Pseudo kolin Esteraz adı verilir.
- Asetil Kolin Esteraz enziminin aktivitesinin yarısından daha fazlası inhibe edilene
kadar klinik olarak belirti gözlenmez.
- Asetil Kolin Esteraz enziminin aktivitesi %80’inin üzerinde inhibe edilirse ileri dönem
belirtileri ortaya çıkar.
- %90’ın üzerinde ise koma ve ölüm gerçekleşir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 13

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 14
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 15
Başlangıç belirtileri;
Sekresyon artması;
Terleme;
Baş ağrısı
Baş dönmesi;
Bulanık görme;
Adele krampları;
İshal ve karın ağrısı;
İleri dönem belirtileri;
Pupillerde (Göz bebeklerinde) daralma tipiktir.
Bilinç kaybı
Koma ve ölüm

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 16

TANI

Maruziyet öyküsü (Organik fosforlu bileşikler ile ilgili işlerde çalışanlar)

Asetil Kolin Esteraz enzim aktivitesine bakılır. Her iki enzim birlikte tayin edilir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 17

TEDAVİ;

Organik fosforlu bileşikler maruziyeti olan kişiyi ortamdan uzaklaştırarak Organik fosforlu bileşik
konsantrasyonun düşürülmesi. ( Günde %1.5 oranında dönüşüm olur) Vücutta ve elbiselerde
bulaşma olmuşsa elbiseler çıkartılmalı vücut bol su ile yıkanmalıdır.

Atropin (Parasempatolitik)(100mgr ‘ı geçmeyecek şekilde 15 dk arayla günlük 1-2mgr doz uygulanır.

Atropin tedavisine cevabın izlenmesi pupillerin kontrol edilmesi yoluyla yapılır.

PAM (Pralidoksin) 2-4mgr/kg

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 18

KORUNMA
Teknik Korunma
- Kişisel koruyucu maske kullanımı.
- Pestisitlerin tarım alanlarına uygulanması sırasında rüzgarsız havalar tercih edilmeli yada
uygulamayı yaparken rüzgar arkadan gelecek şekilde uygulama yapılmalıdır.
- Günün erken saatlerinde ya da akşam saatlerinde organik fosforlu bileşiklerin pulverizasyon
(Püskürtme) işlemi yapılmalıdır. Diğer saatlerde yapılan püskürtme sırasında havanın
sıcaklığından dolayı buharlaşma daha fazla olmaktadır, bu da solunan havayla vücuda daha fazla
miktarda organik fosforlu bileşik girmesine neden olur.
- Deri yoluyla organik fosforlu bileşiklerin maruziyetinin önüne geçmek için pulverizatör( depo)
sızdırmaz olmalı ve pulverizasyon işlemi sırasında vücuda sızdırmaz giysi giyinilmesi
sağlanmalıdır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 19

B) Tıbbi Korunma

İşe giriş muayenesi (Tarım sektörü çalışanlarında kolinesteraz enzim aktivitesi tayini yapılmalıdır.)
Periyodik muayene
Sağlık eğitimi. (Pestisitlerin’in sağlığa etkileri)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 20

Siderozis;
- Akciğerlerde demir tozunun ve demir oksitlerinin (FeO, Fe2O3) tozlarının depolanması sonucu
ortaya çıkan bir pnömokonyoz türüdür.
- Demir dünyada en yaygın olarak kullanılan mineraldir. Demirin erime noktası 1530C ve özgül
ağırlığı 7.8gr dır.
- Bazı cevherlerde demir silis ile birlikte bulunur. Bu durum karışık toz maruziyetine sebep olur
oluşan tabloyada Siderosilikozis adı verilir.
- Silis olmaksızın yalnız demir tozu maruziyeti olduğunda, pnömokonyozun oluşması için demir
tozu maruziyetinin çok yoğun ve uzun süreli olması gerekir.
- Siderozis li hastaların akciğerlerinde 2mm yada daha küçük çaplı demir depo alanları oluşur, bu
alanların çevresinde de anfizematöz değişiklikler meydana gelir.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 21

- Demir depolanmasına bağlı fibrotik değişiklikler çok nadir olur. Mikroskobik muayenede damar
endotelinde ve makrofajlar içerisinde demir depolanması görülür.

siderozis riski altında çalışılan meslek grupları;

- Demir madenciliği işlerinde çalışanlar

- Kaynak işlerinde çalışanlar (Tank ve sarnış gibi kapalı alanlarda)
- Demirdöküm işlerinde çalışanlar

Siderozis’e bağlı etkilenme belirtileri;

- Hafif – orta derecede obstrüktif tipte solunum fonksiyon bozukluğu ( Efor Dispnesi en sık
belirtidir.)

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 22

TANI

Maruziyet öyküsü (Demir tozlu ortam çalışma öyküsü);

Klinik muayene bulguları; Genellikle normaldir.

Radyolojik testler; Akciğer parankiminde demir tozu birikmesine bağlı yaygın mikro nodüler tarzda
görüntü

SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun düzeyi belirlenir, hastalığın takibinde ve maluliyetin

değerlendirilmesinde kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 23

 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma düzeneklerinin kurulması,
Tozun solunum havası düzeyine erişiminin englellenmesi
KKD (Maske kullanımı)

TIBBİ KORUNMA;
İşe giriş muayenesi
Periyodik muayene
Eğitim

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 24

ORGANİK TOZLARA BAĞLI AKCİĞER HASTALIKLARI
- Tarım hayvancılık ve gıda endüstrisinde çalışanlar organik kaynaklı bazı tozlara maruz kalabilirler.
- Organik tozlar akciğerde depolanmazlar ve fibrotik reaksiyona yol açmazlar.
- Organik tozlara maruz kalan kişilerde zaman içinde nefes darlığı ve solunum yetmezliği oluşur.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 25

Bisinozis;
- Pamuk tozunun solunması sonucu ortaya çıkan solunum sistemi hastalığıdır.
- Pamuk tozunun dışında keten , kenevir, kendir tozlarına maruziyetin olduğu işlerde çalışanlarda
da benzer hastalık tablosu ortaya çıkar.
- Solunum yoluyla akciğere gelen pamuk tozu, akciğerde histamine benzer bir madde salınımına
yol açarak akut (ani) gelişen bronkospazm’ a neden olur. (Pamuk tozunun solunmasından bir kaç
saat sonra ortaya çıkar ve bir süre sonra da düzelir.
- Her gün işe başladıktan sonra toz maruziyetine bağlı olarak bu tablo zaman içerisinde kronik bir
akciğer rahatsızlığına dönüşür.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 26

Pamuk tozu riski altında çalışılan meslek grupları;

Pamuklu dokuma endüstrisi işlerinde çalışanlar;

(Çırçır işlemi, hallaç işlemi, tarak işlemi = en riskli işlem, tarak fırçalama işlemi)

Keten kenevir bitkisinden üretim işi yapanlar,

Pamuk tozuna bağlı etkilenme belirtileri;

Pazartesi hastalığı;
Nefes darlığı;
Göğüste sıkışma hissi;
Kronik bronşit;
Anfizem;
Akut tabloda Wheezing ve Raller duyulur

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 27

TANI

Maruziyet öyküsü (Pamuk tozlu ortam çalışma öyküsü);

Klinik muayene bulguları; Genellikle normaldir.

Radyolojik testler; Normaldir.

SFT ; Akciğer fonksiyonlarındaki bozukluğun düzeyi belirlenir, hastalığın takibinde ve maluliyetin

değerlendirilmesinde kullanılır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 28

 TEDAVİ
Spesifik bir tedavisi yoktur, semptomlara göre tedavi planlanır.
KORUNMA
TEKNİK KORUNMA;
Tozun oluştuğu bölümlerde uygun havalandırma düzeneklerinin kurulması (yukardan aşağıya doğru hava akımı
oluşturulması)
Tozun solunum havası düzeyine erişiminin engellenmesi için vakum süpürgelerle temizlik yönteminin uygulanması.
KKD (Maske kullanımı)
İplik fabrikalarında ipliğin kopmasını engellemek için nemlendirme işlemi toz kontrolünde yarar sağlar.
Pamuk iplik yerine sentetik iplik kullanımı
TIBBİ KORUNMA;
İşe giriş muayenesi
Periyodik muayene
Eğitim

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 29

Sert Odun Tozları;
- Meşe ve kayın gibi sert yapılı ağaçların tozları da sağlık yönünden sakınca yaratabilir.
Sert odun tozu riski altında çalışılan meslek grupları;
- Kereste sanayi çalışanları
- Yonga, levha , sunta parke, merdiven yapımı gibi işlerde çalışanlar

- Solunum yoluyla vücuda giren sert odun tozları, özellikle üst solunum yollarında ( burun boşluğu
ve sinüslerde) adenokanser oluşuma neden olur.
- Sert odun tozlarına bağlı gelişen kanserlerde sert odun tozlarının yanı sıra işlemler sırasında
kullanılan kimyasalların da etkili olduğu görülmüştür.
- IARC (Uluslararası kanser araştırma ajansı) de sert odun tozunun insanda kanser yaptığı kesin
olarak kabul edilmiştir. = Grup1 kanserojen listesinde yer almaktadır.

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 30

Hiper sensivite pnömonisi

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 31

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 32
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 33
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 34
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 35
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 36
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 37
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 38
Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 39
Mesleksel astıma yol açan maddeler ve meslekler Moscato G et al. Allergy 2012; 67: 491-501

Lisansüstü Eğitim Enstitüsü | İş Sağlığı ve Güvenliği 40