Koncepcja stanu natury i umowy społecznej u Hobbesa/locke

Teoria Hobbesa
Thomas Hobbes aby uzasadnić konieczność stworzenia państwa w swoich rozważaniach wprowadza
pojęcie stanu natury. Według niego w stanie natury znajdują się ludzie, kiedy nie istnieje państwo. Brakuje
wówczas zwierzchniej władzy. Można powiedzieć, że ludzie nie stanowią jeszcze społeczeństwa (stan
przedspołeczny). Hobbes twierdzi, że człowiek jest jednostką egoistyczną, a w swoim życiu skupia się na
realizowaniu swoich potrzeb. W stanie natury (stan pierwotny) każdy z nas jest równy, mamy te same uczucia i
potrzeby. Każdy z nas jednakowo boi się śmierci, boi się o swoje życie. Z drugiej strony w stanie pierwotnym
ujawnia się także nasza druga namiętność, którą jest chęć ciągłego bogacenia się. Chcemy posiadać coraz więcej i
więcej. Każdy człowiek chce być lepszy od innych. Chcemy władzy i zaszczytów. Ta chęć posiadania nigdy nie
będzie zaspokojona, jak twierdził Hobbes. Jedynie śmierć jest ją w stanie przerwać. W stanie natury trwała ciągła
walka pomiędzy jednostkami. Thomas Hobbes określa stan natury jako stan wojny wszystkich przeciw wszystkim.
W takim stanie nie obowiązują żadne prawa, ani też zasady religijne.
Sytuacja permanentnej wojny zmienia się dopiero po powstaniu państwa. Władza państwowa ustala wówczas
prawa i dba o ich przestrzeganie. Przez społeczeństwo zostanie wybrany suweren, który będzie posiadał
nieograniczoną władzę, a ludzie będą mu posłuszni. władza którą otrzymuje suweren jest władzą pochodzącą od
Boga, a została mu nadana za zgodą ludzi. Zadaniem władzy państwowej jest stworzenie odpowiednich
warunków, aby utrzymać pokój i przerwać stan wojny.
Prawo naturalne i pozytywne

Prawo natury jest ukazane człowiekowi słowem wiecznym Boga, występującym w człowieku jako rozum
przyrodzony. Najważniejszym prawem natury jest prawo do obrony. W celu uniknięcia konieczności jego
stosowania wspólnota polityczna ustanawia prawa pozytywne. Ogólnie przedstawione przez T. Hobbesa prawa
ustanowione podzielić można na: prowadzące do pokoju, eliminujące wojnę bez udziału arbitra i prowadzące do
uniknięcia walki z udziałem arbitra.Zdaniem Hobbesa jedynym sposobem na zaprzestanie wojny każdego z
każdym jest zrzeczenie się wolności jednostkowej przez zawarcie umowy społecznej, przekazującej całą władzę
suwerenowi (jednostce lub organowi kolegialnemu). Umowa taka tworzy wspólnotę i państwo, które musi być
wynikiem świadomej decyzji. Do zawarcia paktu popycha człowieka lęk przed skutkami stanu naturalnego, ale
nie tylko lęk. Państwo rodzi się tak samo w wyniku strachu przed potęgą jakiejś osoby, jak i w wyniku ufania
komuś, że jest on zdolny zapewnić opiekę i obronę. Umowa społeczna usuwa strach przed skutkami stanu
naturalnego, ale na jego miejscu pojawia się nowy lęk, tym razem jest to lęk przed państwem.

LOCKE
Teoria Locke’a
John Locke rozwinął koncepcję Hobbes’a i w swoich rozważaniach poszedł krok dalej. Twierdził, iż w stanie
natury zaistnieje w końcu taka sytuacja, że ludzie sami zdecydują o zmianie. Uważał, że suweren posiadający
niczym nieograniczoną władzę, stanowi większe zagrożenie niż człowiek dla drugiego człowieka w stanie natury.
Locke wierzył, że każdy człowiek posiada szereg praw, przysługujących mu z jeszcze przed wejściem w
społeczeństwo. W koncepcji przedstawionej przez Hobbes’a człowiek musi się ich wyrzec, przekazując je w
częściowo suwerenowi.
Jednym z naturalnych praw, które posiada człowiek jest według Locke’a prawo do własności. Locke uważał, że
stan natury nie jest ciągłym stanem wojny, jednak bardzo łatwo może się w niego przekształcić, jeśli ludzie nie
uzyskają gwarancji i ochrony nad posiadaną własnością. W stanie pierwotnym nie ma określonych praw, dlatego
też nie ma wystarczającej gwarancji własności. Taki stan rzeczy zmieniłoby dopiero powstanie państwa. Władza
oraz powołane przez nią polityczne instytucje określiłyby co jest zgodne a co nie jest zgodne z ustalonym
prawem. Dlatego też dla Locke’a państwo jest tworzone po to by chronić własność prywatną obywateli.

Umowa społeczna - Hobbes i Locke

Kwestia umowy społecznej stanowi jedną z najbardziej kontrowersyjnych koncepcji w myśli politycznej. Thomas
Hobbes głosił pochwałę absolutyzmu. John Locke uznawany jest za pioniera liberalizmu politycznego (formy
demokracji nowożytnej opartej na prawach jednostki). Umowa społeczna jawi się tu jako koncepcja odnosząca się
do doktryn prawa natury, które powstanie państwa wiążą ze zgodą wszystkich jednostek dotychczas
egzystujących w stanie natury. Umowa jest więc rodzajem kontraktu, który ma zapobiegać konfliktom
społecznym.Dla Hobbes a człowiek nie jest urodzoną społeczną istotą, ale egoistą. Twierdzi on iż w historii
ludzkości był pewien stan, nazwany stanem natury. Mimo, że w okresie tym każdy miał nieograniczoną wolność
naturalną, wszyscy mieli prawo także do krzywdzenia tych, którzy zagrażali instynktowi jednostki. Prowadziło to
do braku jakichkolwiek więzi społecznych między jednostkami, anarchii, absolutnej wolności, a w rezultacie do
wojny każdego (każdy mógł zabić każdego i być przez każdego zabity). Wojna każdego z każdym powoduje, że
ludzie zamiast korzystać z wolności muszą stale koncentrować się na przetrwaniu. W związku z tym, jednostki nie
chcąc obawiać się o własny los, życie i mienie, zaczęły dążyć do stabilizacji i poczucia bezpieczeństwa.
Postanowiono więc w sposób świadomy powołać państwo na mocy umowy społecznej. Tym samym ludzie
zrzekając się swoich osobistych praw do tworzenia suwerenności, w zamian za ochronę i lepiej funkcjonujące
społeczeństwo, zdecydowali się powołać organizację państwową. Dzięki temu wszyscy odnieśli korzyść. Państwo
uzyskało możliwość rozkazywania, wymuszania posłuchu, a jednostki gwarancje życia (nikt nie może nikogo
bezkarnie zabić) i nienaruszalności prywatnej własności.Autor Lewiatana wychodzi z założenia, iż ludzie w
odróżnieniu od innych istot nie są w stanie obyć się bez jakiejkolwiek władzy opartej na przymusie. Dzieje się tak
z kilku powodów. Po pierwsze ludzie stałe ze sobą współzawodniczą o zaszczyty oraz godności i przez to
popadają w nienawiść prowadzącą do wojny. Po drugie człowiek nieustannie porównując samego siebie z innymi
ludźmi, nie jest w stanie dążyć do osiągnięcia wspólnego dobra i tym samym koncentruje się na dobru
prywatnym. Po trzecie człowiek ma skłonność do kontrolowania działania tych, którzy rządzą państwem. Dlatego
też, zdaniem Hobbes a tylko społeczeństwo i państwo chronią ludzi przed stanem, gdzie każdy z nas miałby
nieograniczoną wolność naturalną. Umowa społeczna u Hobbes a jest ugodą jednorazową, zawartą pomiędzy
jednostkami, ale nie z suwerenem (umowę zawiera każda konkretna jednostka z inną konkretną jednostką). To
jednostki na mocy umowy powołują suwerena, godząc się nadać mu uprawnienia do reprezentowania całości. W
konsekwencji poddani tracą pewne przywileje. nie można także wypowiedzieć posłuszeństwa suwerenowi,
przeciwstawiać się jego działaniom, oraz skazać go na śmierć i w żaden sposób ukarać. Zrzeczenie się naturalnej
wolności na rzecz państwa jest nieodwracalne, a nawet wspólna decyzja poddanych nie ma mocy zniesienia
władzy państwa. Zerwanie umowy z danym suwerenem oznacza bowiem powrót do brutalnego stanu natury i
walki każdego z każdym. Zobowiązanie poddanych w stosunku do suwerena trwa jednak tylko tak długo, jak
długo trwa moc, dzięki której suweren jest zdolny ochraniać swoich poddanych.

Umowa społeczna John Locke,który uważa ludzi z założenia jako bardziej społecznych,a stan natury postrzega
jako czas, w którym istniała instytucja rodziny, grupy społeczne, własność, a co za tym idzie także różnego
rodzaju normy społeczne. Jego zdaniem w okresie tym nie należy mówić o anarchii i walce, bowiem człowiek
kierował się zasadami moralnymi wynikającymi z jego natury. Prawo naturalne jawi się tu jako idealne zasady
współżycia społecznego Mogłoby się wydawać, że w tej sytuacji państwo było bytem zbędnym, jednak wraz z
odkryciem przez ludzi przyjemności posiadania, gromadzenia i pomnażania dóbr, człowiek zwrócił się przeciwko
drugiemu człowiekowi. By przywrócić porządek konieczne stało się zawarcie przez ludzi umowy społecznej.
Podobnie jak w teorii Hobbes a, w wyniku umowy powstaje państwo stojące na straży bezpieczeństwa jednostek,
lecz w przypadku państwa Locke a, jednostki zawierając umowę, zrzekają się tylko części swojej wolności,
zachowując gwarancje własności i swobód obywatelskich. Władza państwowa ma więc charakter ograniczony,
utylitarny, a nie jak u Hobbes a absolutny. Władza ma prawo wymusić posłuszeństwo dla dobra jednostek, jednak
w przypadku, gdy nie wywiązuje się ze swoich obowiązków, lub stanowi zagrożenie dla jednostek, społeczeństwo
ma prawo buntu i zmiany rządu. Wówczas ludzie zawierają nową umowę społeczną i powstaje nowy rząd. Mimo
to państwo nie upada i nie ma powrotu do stanu natury. Natura dała ludziom wolność, niezależność i równość i
nikt nie może ich jej pozbawić, nawet oni sami w drodze umowy społecznej. Umowa nie służy zrzeczeniu się
naturalnych praw, tak jak u Hobbse a, ale ich umocnieniu - ludzie łączą się w społeczeństwo w celu wzajemnego
zachowania swych praw do życia, wolności i mienia. Władzy przekazano tylko jedno uprawnienie - zapewnienia
bezpieczeństwa przez karanie przestępców, suweren nie ma więc władzy absolutnej. W związku z tym, że każdy
ma prawo do zachowania życia, ono jest podstawowym wyznacznikiem kształtowania reguł rządzących
państwem. Problem tkwi jednak w tym, że państwo jest także ograniczeniem wolności. Autorem, który starał się
uratować wolność każdej jednostki z osobna i zarazem wszystkich bez uciekania się do władzy suwerena tyrana,
bez wątpienia był Locke, który przyznał jednostce prawa z natury i skierował jej wysiłek, inaczej niż Hobbes nie
w stronę walki o władzę, a w kierunku zdobywania dóbr.Nie należy jednak oskarżać Hobbes a, dla którego
człowiek jest z natury zły i agresywny. Jego zdaniem, to egoizm a nie appetitus societatis (instynkt społeczny
skłaniający ludzi do życia zbiorowego i zawierania umów społecznych) jest naturą człowieka. Próbował on
odkryć człowieka takim, jakim byłby gdyby nie istniały poglądy na temat dobra i zła. Stan natury pojawia się jako
sytuacja jednostki, która nie ma idei sprawiedliwości i niesprawiedliwości. Hobbes twierdzi, że ludzie są sobie
równi z natury, przez co neutralizują się, gdyż każdy ma mniej więcej tyle samo władzy. To z kolei oznacza, że
władzy jako takiej nie ma. Locke starał się skorygować zasady umowy społecznej Hobbes a. Autor Lewiatana
starając się uchronić ludzi od niedogodności stanu natury poddał ich władzy, która zdaniem Locke a sama jest
zagrożeniem dla powołujących go jednostek. Jest to zarazem główny zarzut jaki stawia on Hobbes owi. Lewiatana
można się bowiem tak samo bać jak i wojny wszystkich ze wszystkimi. Autor Dwóch traktatów o rządzie stawiał
sobie za cel zagwarantowanie praw jednostki, bez przelewania ich na ręce suwerena. Chciał aby to prawo było
niepodważalne i zarazem absolutne. U Locke a państwo i władza polityczna mają ochraniać prawa, które człowiek
ma naturalnie. Już w stanie natury człowiek ma prawo do życia, wolności, własności oraz karania tych, którzy
wystąpią przeciwko tym prawom. Locke przyznaje ludziom prawa obowiązujące od zawsze . Jedyny sposób
przekazania naturalnej wolności może się odbyć tylko poprzez umowę społeczną. Locke utrzymywał, że tym, co
zagraża jednostce jest głód, a nie inna jednostka. Dlatego skierował on wysiłek istoty ludzkiej w stronę natury,
skupiając uwagę ludzi na pomnażaniu dóbr. Praca była w koncepcji umowy społecznej kategorią centralną.
Jednostki wchodziły w relacje między sobą, jako pracownicy i właściciele. Ale ich rywalizacja powinna
przebiegać w pokojowy sposób. Suma dóbr indywidualnych pomnaża bowiem dobro ogółu. Pierwszym etapem
powstania państwa jest utworzenie społeczeństwa. Początkowo ma ono charakter niezorganizowany, ale z chwilą
gdy jednostki zawierają umowę ze sobą, powstaje rząd. Drugim etapem jest powoływanie przez społeczeństwo
aparatu władzy. Społeczeństwo jest zatem zarówno pracodawcą, jak i tym, na rzecz którego ono powstanie.
Można więc mówić o dwóch aktach umowy. Pierwszy to umowa między jednostkami powołująca społeczeństwo,
drugi natomiast stanowi umowa społeczeństwa z władzą, powołująca rząd. Mimo iż on ma szereg praw, nie ma
uprawnień innych, od nałożonych mu przez same jednostki. Ludzie zachowują więc naturalne prawa w państwie,
kontrolując ich wykonywanie przez swoich przedstawicieli. Jednak, by ludzie docenili wartość wspólnoty,
konieczne jest istnienie świadomości i rozumienia podstaw jej funkcjonowania. Locke proponuje, by podstawy
umowy społecznej zawrzeć w formalnym akcie, którego przykładem może być konstytucja. Zaś sama umowa
powinna być tak sporządzona, w taki sposób, by dawać tylko absolutnie niezbędną władzę wspólnocie nad jej
członkami, aby każdy z nich musiał rezygnować w jak najmniejszym stopniu z interesu własnego. W związku z
tym, wyłonienie konkretnego suwerena powinno przebiegać na podstawie świadomego wyboru wszystkich ludzi,
np. poprzez wybory. Władza powinna spoczywać w rękach ogółu, który jednak nadaje suwerenowi pewne
prerogatywy, mówiące co należy robić. Władca z kolei powinien pamiętać, że jego rządy powinny opierać się na
prawie ustanowionym przez wszystkich, a nie na zasadzie przemocy i siłowego wdrażania swoich postanowień.
Nie należy także zapominać, że ze względu na prawa natury, nie należy ograniczać wolności wypowiedzi,
zrzeszania się i prowadzenia działalności gospodarczej.