Procesy państwowotwórcze

Wprowadzenie
Przeczytaj
Prezentacja mul medialna
Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Źródło: Arystoteles, Polityka, tłum. Ludwik Piotrowicz, Warszawa 1964, s. 1252.

Źródło: Michał Potocki, Jak powstaje nowe państwo: oto wyboista droga do niepodległości,
dostępny w internecie: forsal.pl [dostęp 6.03.2020 r.].
Źródło: Dominik Sipiński, Dekolonizacja Pacyfiku trwa. Jest nowe nowe państwo, dostępny w
internecie: polityka.pl [dostęp 6.03.2020 r.].
Źródło: Radosław Bania, Marek Marian Dziekan, Krzysztof Zdulski, Państwo Islamskie –
powstanie i działalność samozwańczego kalifatu, dostępny w internecie: histmag.org [dostęp
6.03.2020 r.].
Źródło: Ludwik Gumplowicz, Filozofia społeczna, tłum. Stanisław Posner, Warszawa 1918, s.
63.
Źródło: Thomas Hobbes , Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i
świeckiego, tłum. Czesław Znamierowski, 1954 r., dostępny w internecie: sady.up.krakow.pl
[dostęp 22.06.2020 r.].
 Procesy państwowotwórcze

Źródło: domena publiczna.

“
Arystoteles

Polityka
Państwo należy do tworów natury, że człowiek jest z natury
stworzony do życia w państwie, taki zaś, który z natury, a nie przez
przypadek żyje poza państwem, jest albo nędznikiem, albo nieludzką
istotą (...).
Źródło: Arystoteles, Polityka, tłum. Ludwik Piotrowicz, Warszawa 1964, s. 1252.

Na świecie funkcjonują obecnie 194 państwa, z których 193 są członkami Organizacji

Narodów Zjednoczonych – jedynie Watykan ma status stałego obserwatora. Palestyna
i Kosowo zaliczają się do państw nieuznawanych (parapaństw, quasi‐państw) . Są to
terytoria, które mają nieuregulowany status na arenie międzynarodowej, ponieważ nie są
uznawane przez wszystkie państwa, mimo że ogłosiły niepodległość. Obok już
wymienionych są to Naddniestrze, Górski Karabach, Tajwan czy Osetia Południowa.

Czy powyższe grupy są stałe? Nie, bo normalnym procesem jest tworzenie się nowych
państw, dzielenie się ich na mniejsze organizmy i – niestety – ich upadek.
Dlatego we współczesnym świecie możemy obserwować procesy państwotwórcze, a także
prowadzące do rozpadu lub upadku państwa. By nie sięgać daleko – przykładem może być
rozpad Jugosławii czy Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich albo powstanie
zjednoczonych Niemiec. Ten proces dzieje się na naszych oczach i jesteśmy jego
świadkami.

Twoje cele

Wyjaśnisz pojęcie państwa.

Przeanalizujesz poszczególne koncepcje powstawania państwa.
Scharakteryzujesz atrybuty państwa jako organizacji politycznej.
Omówisz funkcje państwa.
Wskażesz przykłady działalności państwotwórczej.
Przeczytaj

Państwo – próba zdefiniowania pojęcia

Państwo jest formą organizacji społeczeństwa, powstałą jeszcze w starożytności. Tworzenie
się państw było naturalną konsekwencją rozwoju społeczeństwa i kształtowania się relacji
międzyludzkich. Przez wieki powstało i upadło wiele państw, które charakteryzowały się
różnymi formami sprawowania i organizacji władzy. Obecnie państwo definiuje się jako
przymusową organizację społeczeństwa na określonym terenie, poddaną władzy
zwierzchniej.

Jest to trójelementowa definicja państwa

autorstwa Georga Jellinka, która wyróżnia
następujące elementy:

władzę – czyli możliwość wydawania

decyzji i wymuszania od społeczeństwa
ich wykonania;
terytorium – czyli obszar lądowy, cieki
wodne, przestrzeń powietrzną i wodną;
ludność – mieszkańców danego
terytorium.

Inaczej ujmuje pojęcie państwa definicja

politologiczna, w myśl której jest to
przymusowa organizacja wyposażona
w atrybuty władzy zwierzchniej. Jej celem jest
ochrona przed zagrożeniami oraz utrzymanie
ładu wewnętrznego.
Georg Jellinek, twórca trójelementowej definicji
państwa.
Źródło: Universitätsbibliothek Heidelberg, licencja: CC BY-SA
4.0.

“
Thomas Hobbes

Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa

kościelnego i świeckiego
Przez to bowiem upoważnienie, jakie mu daje każdy poszczególny
człowiek w państwie, rozporządza on tak wielką mocą i siłą mu
przekazaną, że strachem jest przed tą mocą kształtować wolę
wszystkich ludzi i zwracać ją w kierunku pokoju wewnętrznego oraz
wzajemnej pomocy przeciw wrogom zewnętrznym.
 Źródło: Thomas Hobbes , Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego, tłum. Czesław
Znamierowski, 1954 r., dostępny w internecie: sady.up.krakow.pl [dostęp 22.06.2020 r.].

Koncepcje powstania państwa

Każde państwo powstawało w charakterystycznych dla siebie warunkach. Przyczyny
tworzenia się państw mogą być różne, co powoduje, że występuje wiele teorii ich genezy.

Teoria naturalnego rozwoju, autorstwa 1

Arystotelesa, zakłada, że państwo jest
najdoskonalszą i naturalną formą organizacji
społeczeństwa, która przechodzi od jednego
etapu do kolejnego.

2 Teoria teistyczna, zakłada, że państwo

powstało w konsekwencji działania siły
nadprzyrodzonej, Boga lub bogów.
Konkretyzacji poglądów teorii teistycznej
dokonał św. Tomasz z Akwinu, który uważał, że
państwo stworzyli ludzie, a od Boga pochodzi
idea władzy. Dlatego każde wystąpienie
przeciwko władzy było przez niego traktowane
jako grzech.

Teoria umowy społecznej – według Tomasza 3

Hobbesa i Jeana-Jacquesa Rousseau powstanie
państwa było konsekwencją umowy zawartej
między społeczeństwem i władzą.
Społeczeństwo na zasadach umowy przekazuje
władzę osobom, które mają ją sprawować dla
dobra ogółu.
4 Teoria podboju i przemocy została opracowana
w XIX wieku przez Ludwika Gumplowicza, który
uważał, że państwa powstają w wyniku
podboju. Silniejsze podbijają słabszych
i zmuszają do uległości w ramach państwa.

Teoria marksistowska zakłada, że państwo 5

powstało w konsekwencji rozpadu wspólnoty
pierwotnej. Oznaczało to przejście od
wspólnoty pierwotnej, gdzie nie było własności
prywatnej, do społeczeństwa podzielonego na
posiadających środki produkcji i tych, którzy ich
nie posiadają. Twórcami byli Karol Marks
i Fryderyk Engels.

6 Teoria teologiczna – wymyślona przez św.

Augustyna w dziele De civita s Dei. Dowodził
on, że władza pochodzi od Boga. Ludzie zaś,
tworząc państwo, powinni wzorować się na
państwie niebieskim.

Teoria patriarchalna zakłada, że pochodzenie 7

państwa jest związane z rodziną i rolą w niej
ojca. Według tej koncepcji powstawały
monarchie feudalne doby średniowiecza. Inną
teorią o tej samej nazwie jest ta stworzona
przez Roberta Filmera, autora Patriarchy –
traktatu filozoficznego o pochodzeniu władzy
państwowej – która wywodzi ją od Boga, co
daje władcom absolutną władzę nad państwem.
Jako przykład podaje on Adama, który od Boga
otrzymał pełnię władzy nad światem.
 8 Teoria patrymonialna zakłada powstanie
państwa w wyniku połączenia ziem pod
panowaniem danej dynas i, która może
państwo traktować jako swoją własność.

Teoria solidarystyczna, autorstwa Emila 9

Durkheima, zakłada, że państwo powstało jako
konsekwencja solidarnego dzielenia się
obowiązkami przez społeczeństwo.

10 Teoria psychologistyczna stworzona przez

Leona Petrażyckiego opierała się na założeniu,
że państwo pozwala zaspokajać potrzeby
psychiczne w postaci bezpieczeństwa, afiliacji.

Teoria funkcjonalna twierdzi, że państwo 11

powstało jako konsekwencja ostatniej formy
rozwoju społeczeństwa. Autorem koncepcji był
Aureliusz Augustyn.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Atrybuty państwa
Międzyamerykańska Konwencja o prawach i obowiązkach państw z 26 grudnia 1933 roku
definiuje państwo jako podmiot prawa międzynarodowego o następujących atrybutach:
ludność, określone terytorium, władza wykonawcza, zdolność utrzymywania stosunków
z innymi państwami.
Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Funkcje państwa
Aby ostatecznie wskazać powody kształtowania się państw, musimy mieć świadomość, że
pełnią one liczne funkcje, których realizacja jest konieczna do sprawnego funkcjonowania
państwa i jego mieszkańców.

Funkcją państwa nazywamy zadania, jakie powinno ono realizować dla swoich obywateli
w celu zapewnienia im bezpieczeństwa oraz możliwości rozwoju. Funkcje te dzielimy na
wewnętrzne (dotyczące działalności państwa wewnątrz jego terytorium)
i zewnętrzne. Forma realizacji funkcji zewnętrznych świadczy o prestiżu państwa i jego
pozycji międzynarodowej.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Uznanie państwa
Celem działalności państwotwórczej jest utworzenie nowego państwa, jednak sam fakt jego
powstania jeszcze nie oznacza końca drogi jego twórców. Nowe państwo, by funkcjonować
na arenie międzynarodowej, musi uzyskać uznanie jego suwerenności przez inne państwa.

W tym celu należy spełnić określone kryteria uznania państwa w postaci efektywności
władz, czyli stabilności i skuteczności ich działania oraz możliwości utrzymywania przez
nie stosunków zewnętrznych z innymi państwami.

Takie uznanie ma wybitnie polityczne znaczenie, podejmują je poszczególne państwa

samodzielnie, odwołując się do kryteriów politycznych i prawnych. Pomocą w tym służy
prawo międzynarodowe, które zakazuje uznania państwa za niepodległe, jeżeli istnieją
poważne przesłanki pozwalające wątpić w trwałość i stabilność tego organizmu
państwowego.

Taką przesłanką może być tocząca się wojna, której zakończenie jest niewiadome. Dlatego
w takiej sytuacji nie należy uznawać istnienia państwa, bo jest to sprzeczne z istniejącymi
faktami oraz ma formę ingerencji w interesy wewnętrzne państwa trzeciego. Tak stało się
w przypadku przedwczesnego uznania przez część społeczności międzynarodowej
niepodległości Biafry czy Katangi.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
dekolonizacja

proces wyzwalania się narodów z zależności kolonialnej i tworzenia niepodległych

państw na dawnych terytoriach zależnych; może następować za porozumieniem stron –
w sposób pokojowy – lub na skutek powstania, rewolucji czy innego konfliktu zbrojnego

państwo

organizacja polityczna założona przez naród zamieszkujący określone terytorium

i sprawujący władzę zwierzchnią nad nim i jego mieszkańcami

secesja

(z łac. secessio – oddzielenie się); odłączenie się, zerwanie z czymś, wyodrębnienie się
nowego państwa bez upadku dotychczasowego

suwerenność

zdolność do samodzielnego, niezależnego od innych podmiotów sprawowania władzy

politycznej nad określonym terytorium, grupą osób lub samym sobą; suwerenność
państwa obejmuje niezależność w sprawach wewnętrznych i zewnętrznych

władza

możliwość wywierania przez jednostkę bądź grupę rzeczywistego wpływu na istotne

okoliczności życia przez ukierunkowywanie własnego postępowania lub postępowania
innych osób; władza społeczna jest zdolnością ukierunkowywania zachowań innych
ludzi, niezależnie od tego, czy jest to zgodne z ich interesem i wolą
Prezentacja mul medialna

Polecenie 1

Zapoznaj się z prezentacją i wykonaj ćwiczenia.

Powstanie państwa w doktrynie prawa międzynarodowego (wg

Lecha Antonowicza)

Materiał audio dostępny pod adresem: 1

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Zjednoczenie dwóch lub więcej państw

prowadzące do powstania nowego państwa

Źródło: Superikonoskop, CC BY-SA 3.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Zjednoczenie Niemiec

Po II wojnie światowej Niemcy zostały

podzielone na cztery strefy okupacyjne,
 z których w 1949 roku powstały dwa państwa
niemieckie – Republika Federalna Niemiec (RFN)
i Niemiecka Republika Demokratyczna (NRD).
Obydwa państwa zjednoczyły się 3 października
1990 roku.

Upadek muru berlińskiego dał początek

zjednoczeniu Niemiec.

Materiał audio dostępny pod adresem: 3

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Rozczłonkowanie państwa na dwa lub więcej

nowych państw

Źródło: Kelvin, CC BY-SA 4.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Rozpad Czechosłowacji

Rozpad Czeskiej i Słowackiej Republiki

Federacyjnej nastąpił w wyniku upadku muru
berlińskiego i przemian w bloku państw
socjalistycznych. Rozpad dokonał się 31 grudnia
1992 roku. Od 1 stycznia 1993 roku
funkcjonują dwa suwerenne państwa –
Republika Czeska i Republika Słowacka.
 5

Źródło: en:User:Aris_Katsaris, CC BY-SA 3.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Rozpad Związku Socjalistycznych Republik

Sowieckich

Rozpad Związku Socjalistycznych Republik

Sowieckich (ZSRS) był konsekwencją przemian,
do jakich doszło za żelazną kurtyną. 16
listopada 1988 roku suwerenność ogłosiła
Estońska Socjalistyczna Republika Sowiecka,
która pełną niepodległość uzyskała 20 sierpnia
1991 roku. Podobnie było z Litwą i Łotwą. Ich
śladem poszły kolejne republiki i 26 grudnia
1991 roku ogłoszono deklarację Rady
Najwyższej ZSRS o samorozwiązaniu.
W rezultacie 15 republik wystąpiło z ZSRS
i ogłosiło suwerenność. Tym samym stały się
one niepodległymi państwami.

Państwa powstałe w wyniku rozpadu ZSRS:

1 – Armenia,
2 – Azerbejdżan;
3 – Białoruś;
4 – Estonia;
5 – Gruzja;
6 – Kazachstan;
7 – Kirgistan;
8 – Łotwa;
9 – Litwa;
10 – Mołdawia;
11 – Rosja;
12 – Tadżykistan;
13 – Turkmenistan;
14 – Ukraina;
15 – Uzbekistan.

6 Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Secesja części terytorium państwa dająca

początek nowemu państwu

Źródło: Tom, CC BY-SA 3.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Stany Zjednoczone Ameryki

W 1860 roku ze Stanów Zjednoczonych

Ameryki wystąpiło 11 stanów południowych,
które utworzyły Skonfederowane Stany
Ameryki. Dało to początek wojnie secesyjnej,
która zakończyła się utrzymaniem jedności Unii.

czerwień – stany Konfederacji

niebieski – stany Unii
jasny błękit – stany Unii, w których legalne
niewolnictwo trwało do końca wojny
biel – terytoria zorganizowane – terytoria objęte
przez Kongres ustawą Organic Act, które nie
miały autonomii i były pod kontrolą rządu
federalnego

8 Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Uzyskanie przez terytorium zależne

niepodległości w postaci nowego państwa

Źródło: User:mathiasrex Maciej Szczepańczyk, based on

layer of User:kgberger, CC BY-SA 4.0.

Materiał audio dostępny pod adresem:

h ps://zpe.gov.pl/b/PJLZgiRnB

Polska

Odzyskanie niepodległości przez Polskę

w 1918 roku było konsekwencją 123 lat
 niewoli zapoczątkowanej trzema rozbiorami
Polski.

Źródło: Englishsquare.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 1

Wyjaśnij, czym jest secesja.

Ćwiczenie 2

Przedstaw konsekwencje rozpadu ZSRS.

Ćwiczenie 3

Wyjaśnij pojęcie „jesień narodów”.

Sprawdź się

Pokaż ćwiczenia: 輸醙難

Ćwiczenie 1 難
Podaj definicję państwa według Georga Jellinka.

Ćwiczenie 2 醙

Zaznacz zdania prawdziwe.

Teoria teistyczna zakłada, że państwo powstało w konsekwencji działania siły


nadprzyrodzonej, Boga lub bogów.

 Św. Augustyn dowodził, że władza pochodzi od ludzi.

Według koncepcji patriarchalnej powstawały monarchie absolutne doby


średniowiecza.

Teoria marksistowska zakłada, że państwo powstało w konsekwencji rozpadu


wspólnoty pierwotnej.
Ćwiczenie 3 醙

Połącz funkcję państwa z jej definicją.

polega na zarządzaniu, administrowaniu

funkcja administracyjna przez powołane do tego organy różnymi
dziedzinami życia w państwie

funkcja gospodarczo-organizatorska żaden opis nie pasuje do tej funkcji

dotyczy umiejętności zarządzania przez

funkcja prawodawcza państwo gospodarką i oddziaływania na
nią

polega na stanowieniu prawa przez

funkcja kulturowa
uprawnione do tego organy państwowe
Ćwiczenie 4 醙

Dokonaj analizy ilustracji i wykonaj polecenie.

Robert Filmer, Patriarcha, Londyn 1680.

Źródło: Kelly Library, licencja: CC BY 2.0.

Zaznacz teorię państwotwórczą, której autorem był Robert Filmer.

 marksistowska

 funkcjonalna

 patriarchalna

 solidarystyczna
Ćwiczenie 5 醙

Zaznacz, która z koncepcji powstania państwa zawiera poglądy Ludwika Gumplowicza.

teoria naturalnego rozwoju – zakłada, że państwo jest najdoskonalszą i naturalną


formą organizacji społeczeństwa, która przechodzi od jednego etapu do kolejnego

teoria podboju i przemocy – opracowana w XIX wieku, zakłada, że państwa

 powstają w wyniku podboju; silniejsze podbijają słabszych i zmuszają do uległości
w ramach państwa

teoria patrymonialna – zakłada powstanie państwa w wyniku połączenia ziem pod


panowaniem danej dynas i, która może państwo traktować jako swoją własność.
Ćwiczenie 6 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenia.

“
Michał Potocki

Jak powstaje nowe państwo: oto wyboista droga do

niepodległości

Teoretycznie do powstania państwa wystarczy spełnienie czterech

kryteriów, które zawarto w pamiętającej 1933 rok konwencji
z Montevideo. Państwo musi mieć stałą ludność, terytorium
z określonymi granicami, suwerenną władzę i uznanie międzynarodowe.
O trzy pierwsze kwes e nietrudno: gdyby niepodległość ogłosiła
warszawska dzielnica Bemowo, miałaby zarówno terytorium (25 km kw.
to więcej, niż dysponują Watykan czy Monako), ludność (populację
mniejszą niż bemowskie 116 tys. obywateli ma na świecie 18 w pełni
uznanych państw), jak i demokratycznie wybrane władze w postaci
burmistrza i rady dzielnicy. Gorzej byłoby z uznaniem
międzynarodowym.

Świat uznaje secesję, gdy nie grozi to lawiną żądań ze strony innych
separatystów. Po pierwsze taką okazję daje dekolonizacja. W Europie
z tego tytułu w latach 60. niepodległość uzyskały należące do Wielkiej
Brytanii Cypr i Malta. ONZ uznaje, że obecnie na świecie istnieje 16
terytoriów podlegających dekolonizacji, z czego tylko jedno – Gibraltar
– leży w Europie. Tyle że akurat niepodległego Gibraltaru raczej nie
zobaczymy. Jego mieszkańcom jest dobrze jako poddanym królowej
Elżbiety i nie chcą myśleć o zmianie statusu.

Drugi przypadek to rozpad federacji. Państwa powstałe po upadku

ZSRR, Jugosławii czy Czechosłowacji nie miały problemu z uznaniem
międzynarodowym, bo wcześniej stanowiły tzw. jednostki pierwszego
rzędu. Przekładając to na prostszy język, o ile Ukraina została uznana
 natychmiast, o tyle Czeczenia nie miała na to szans. Ukraina była
bowiem „aż” republiką, a Czeczenia „jedynie” republiką autonomiczną
w składzie innej republiki sowieckiej – Rosji. Powtórzenie takiego
scenariusza jest w Europie możliwe jedynie w przypadku Belgii, o której
rozpadzie na Flandrię i Walonię dywaguje się od lat.

Trzeci przypadek to dogadanie się z władzami centralnymi. Jeśli te

powiedzą „tak”, nikt nie będzie się przecież sprzeciwiał. To kazus
Sudanu Południowego, który ogłosił samodzielność w porozumieniu
z Sudanem. Dzięki temu w dniu wejścia w życie deklaracji
o niepodległości nowy kraj uznawało już 26 państw, a po pięciu dniach
Sudan Płd. stał się dumnym 193. członkiem ONZ. W ten sposób
niepodległość może uzyskać Szkocja, której władze planują na 2014 rok
plebiscyt w tej sprawie. Katalonia nie pasuje do tego schematu. Madryt
jej po prostu nie uzna, obawiając się, że do nowego kraju zechcą się też
przyłączyć inne, zdominowane przez Katalończyków regiony, jak Baleary
czy Walencja. – Niepodległa Katalonia? Po moim i moich kolegów trupie
– oświadczył reprezentujący wojskowych płk Francisco Alaman, zaś król
Juan Carlos nazwał dążenia katalońskiego premiera Artura Masa
mianem pogoni za chimerami.

Źródło: Michał Potocki, Jak powstaje nowe państwo: oto wyboista droga do niepodległości, dostępny w internecie:
forsal.pl [dostęp 6.03.2020 r.].

1. Wyjaśnij, jakie drogi do powstania nowego państwa wskazuje źródło. Wskaż kryteria, jakie
powinno spełnić takie państwo.

2. Wytłumacz, dlaczego autor uważa, że nowym państwom najtrudniej spełnić warunek

dotyczący uznania międzynarodowego.
Ćwiczenie 7 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“
Dominik Sipiński

Dekolonizacja Pacyfiku trwa. Jest nowe nowe

państwo

20 lat po zakończeniu wojny domowej Bougainville 98 proc.

uczestników referendum opowiedziało się za niepodległością. Na razie
jednak trudno być optymistą co do przyszłości tego niewielkiego kraju.

Mieszkańcy praktycznie nieznanego na świecie regionu Bougainville,

wciąż należącego do Papui-Nowej Gwinei, 23 listopada rozpoczęli
dwutygodniowe referendum niepodległościowe. Głosowanie trwało do
7 grudnia. Z 206 tys. uprawnionych do głosowania w referendum
wzięło udział 187 tys. osób, a 98 proc. opowiedziało się za
niepodległością mimo intensywnej kampanii władz.

Bougainville – 194. niepodległe państwo świata

Mieszkańcy Bougainville dołączają tym samym do listy społeczeństw,

które w suwerenności widzą szansę na lepsze wykorzystanie bogactw
naturalnych i koniec grabienia ich najpierw przez kolonialistów, a potem
okupacyjne władze centralne. Na razie jednak trudno być optymistą co
do niepodległej przyszłości Bougainville.

Powstanie kraj przynajmniej na początku bardzo słaby gospodarczo, ze

szczątkowym systemem edukacji i ochrony zdrowia oraz narażony, jak
cały region południowej Oceanii, na najbardziej gwałtowne skutki
katastrofy klimatycznej. Wielu mieszkańców realistycznie zdaje sobie
zresztą sprawę, że bycie autonomiczną częścią Papui-Nowej Gwinei
jest dla nich bardziej opłacalne. Ale wydarzenia w Bougainville pokazują
 też, że skutki bardzo krwawej wojny domowej i nieufności wobec
oddalonej stolicy w kraju stworzonym przez kolonialistów są
długofalowe. „Starsi mieszkańcy pamiętają czasy, gdy Bougainville
korzystało na znajdujących się tu zasobach naturalnych i rozwijało się
ekonomicznie… Mamy nadzieję, że głosowanie cofnie nas do tych
czasów” – mówił „Guardianowi” jeden z lokalnych aktywistów.

Źródło: Dominik Sipiński, Dekolonizacja Pacyfiku trwa. Jest nowe nowe państwo, dostępny w internecie: polityka.pl
[dostęp 6.03.2020 r.].

Podaj główne przyczyny dążenia Bougainville do niepodległości.

Ćwiczenie 8 難

Zapoznaj się z tekstem i wykonaj polecenie.

“
Marek Marian Dziekan, Radosław Bania, Krzysztof Zdulski

Państwo Islamskie – powstanie i działalność

samozwańczego kalifatu

Państwo Islamskie (ISIS) to salaficka organizacja terrorystyczna, która

ogłosiła swoje powstanie na terytorium Iraku i Syrii w 2014 roku.
W odpowiedzi prezydent USA Barack Obama autoryzował
międzynarodową interwencję przeciwko Państwu Islamskiemu. Dzięki
temu udało się zahamować ekspansję terrorystów z samozwańczego
kalifatu.

W roku 2014 światowe media zelektryzowała informacja o militarnych

sukcesach jednej z organizacji terrorystycznych na Bliskim Wschodzie,
określanej mianem Państwa Islamskiego Iraku i Syrii – ISIS. Bojownicy
tej organizacji w spektakularny sposób zajęli najważniejsze miasta Iraku
– Mosul i Tikrit.

Źródło: Radosław Bania, Marek Marian Dziekan, Krzysztof Zdulski, Państwo Islamskie – powstanie i działalność
samozwańczego kalifatu, dostępny w internecie: histmag.org [dostęp 6.03.2020 r.].

Wyjaśnij, dlaczego tzw. Państwo Islamskie nie zostało oficjalnie uznane przez społeczność
międzynarodową.
Dla nauczyciela

Autor: Jarosław Dyrda

Przedmiot: wiedza o społeczeństwie

Temat: Procesy państwotwórcze

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony

Podstawa programowa:

Zakres rozszerzony

V. Państwo, myśl polityczna i demokratyzacja.

Uczeń:

2) charakteryzuje atrybuty państwa jako organizacji politycznej (terytorialność,

przymusowość, suwerenność zewnętrzna i wewnętrzna); przedstawia cechy władzy
państwowej.

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

definiuje pojęcie państwo;

analizuje poszczególne koncepcje powstawania państwa;
charakteryzuje atrybuty państwa jako organizacji politycznej;
omawia funkcje państwa;
wskazuje przykłady działalności państwotwórczej.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów;
 rozmowa nauczająca;
kula śniegowa.

Formy zajęć:

praca indywidualna;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg zajęć:

Faza wstępna

1. Przedstawienie tematu i celów zajęć.

2. Krótkie wprowadzenie na temat państwa i jego roli w życiu narodów i społeczeństw.

Faza realizacyjna

1. Kula śniegowa – „Czym jest państwo i w jaki sposób ono powstaje?”, uczniowie
przedstawiają swoje propozycje, które następnie są zapisywane na tablicy, tworząc
rozbudowaną definicję państwa i procesów państwotwórczych. Następnie wspólnymi
siłami redagują właściwy zapis do zeszytu przedmiotowego.

2. Przedstawienie i omówienie teorii dotyczących genezy państwa – rozmowa nauczająca.

3. Analiza teorii genezy państwa:

teistycznej;
naturalnego rozwoju;
teologicznej;
patriarchalnej;
patrymonialnej;
umowy społecznej;
podboju i przemocy;
solidarystycznej;
psychologicznej;
marksistowskiej;
funkcjonalnej.
4. Omówienie atrybutów państwa; suwerenności, powszechności, przymusowości,
ludności, terytorium, władzy i zdolności do utrzymywania stosunków dyplomatycznych.

5. Burza mózgów dotycząca funkcji, jakie pełni państwo. Klasa na tablicy przedstawia swoje
propozycje funkcji i zadań państwa. Są one omawiane na forum klasy i następnie
definiowane w postaci notatki do zeszytu.

Funkcje wewnętrzne:

prawodawcza;
porządkowa;
administracyjna;
kulturowa;
socjalna;
gospodarczo‐organizatorska.

Funkcje zewnętrzne:

ochrona granic;
polityka zagraniczna.

6. Analiza sytuacji, kiedy można uznać istnienie państwa za legalne. Praca z multimedium
bazowym o sposobach powstawania państw według Lecha Antonowicza.

7. Wykonanie ćwiczeń do medium bazowego oraz podsumowanie zajęć.

Faza podsumowująca

1. Wykonanie ćwiczeń 1–5 z sekcji „Sprawdź się”.

Praca domowa:

Dokończenie ćwiczeń oraz krótka analiza tego, jak powstało państwo polskie.

Materiały pomocnicze:

Thomas Hobbes, Lewiatan, czyli materia, forma i władza państwa kościelnego i świeckiego,
tłum. Czesław Znamierowski, Warszawa 1954.

Ludwik Gumplowicz, Filozofia społeczna, 1909.

Michał Potocki, Jak powstaje nowe państwo: oto wyboista droga do niepodległości, forsal.pl.

Dominik Sipiński, Dekolonizacja Pacyfiku trwa. Jest nowe nowe państwo, polityka.pl.

Marek Marian Dziekan, Radosław Bania, Krzysztof Zdulski, Państwo Islamskie – powstanie
i działalność samozwańczego kalifatu, histmag.org.
Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Prezentacja multimedialna może być wykorzystana do lekcji powtórzeniowej lub jako

inspiracja do przygotowania prezentacji o powstawaniu wybranego państwa.