1 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Mjwa Dewlet Mrnenyn Kurd Di Pla Musulmanty De Musulmanty

Berg Duwem Ji Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan
Mohemed Emn Zeki Beg

Werger Dr. M. S. Cuma

2 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Navrok
Pdena li ser Dewlet Miletn Kevnar de, yn ku pwendya wan ligel koka Kurd de tte bidtin ..............................................................7 1. Dewleta Lollo ............................................................................8 2. Dewleta Goti..............................................................................9 3. Dewleta Kasay.........................................................................10 4. Dewleta Mtan ................................................................ 15 5. Dewleta Xeld-Orarto ..............................................................16 6. Dewletn Sobar ......................................................................17 7. Dewletn Nayri........................................................................17 8. Dewleta Mdya ........................................................................17 Kar barn Cengny Kaksars ....................................20 Be Yekem .............................................................................................26 Dery Yekem..............................................................................27 Dlkirin Rizgarkirina Salar-Merzeban..........................32 Li dawya Dlkirina Merzeban de.......................35 Wahsozan Kurn Merzeban ............................36 Ibrahim Salar...................................................................39 Wahsozan duwem .........................................................40 Mr Ahmedl ...................................................................42 Aq Songor Ahmedl........................................................43 Aq Songor duwem ........................................................44 Dery duwem .............................................................................48 Dery Syem ..............................................................................59 Hesnew...........................................................................59

3 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Ebu Necim Nasir El-Dele Bedir .....................................63 Siyaseta Bedriy Dirav.......................................70 Nav Nann w ...............................................71 Dery arem ..............................................................................76 Dery Pncem ............................................................................81 A. Dewleta Dostek.........................................................81 B. Dewleta Merwan .......................................................87 Bav Sed Mensur Mumehed El-Dewle.............91 Melek Adil Nasir El-Dewle Ehmed ...................94 Qasim Bav Nasir.............................................104 Mensur..............................................................106 Dery eem.............................................................................108 Mrnenya Derteng .....................................................111 Mrneinya Mahdet....................................................111 Dery Heftem ...........................................................................112 Dery Hetem...........................................................................116 1. Bav Tahir Mohemed ...............................................117 2. Etebik Hezar Esp.......................................................117 3. Etabik Tgele.............................................................119 4. Etabik ems El-Dn Alp Ergon.................................121 5. Etabik Yusif ah .......................................................121 6. Etabik Efrasyab.........................................................122 7. Etabik Nesret El-Dn Ehmed ....................................123 8. Etabik Rikin El-Dn Yusiv ah duwem ..................124 9. Muzefer El-Dn Efrasyab duwem ...........................124 10. Nur El-Wedud.........................................................125 11. ems El-Dn Peeng................................................125 12. Pr Ehmed ...............................................................125 13. Bav Sed ................................................................126 14. ah Husn ...............................................................126 15. Xeyas El-Dn Kawis ...............................................126 Rnkirin ........................................................................127 Dery Nehem............................................................................128 1. uca El-Dn Xurd...................................................129 2. Etabik Seyf El-Dn Restem.......................................130 3. eref El-Dn Bav Bekir ...........................................131 4. Ize El-Dn Gerasb....................................................131 5. Husam El-Dn Xell ..................................................131 6. Bedir El-Dn Mesud..................................................132 7. Tac El-Dn ah..........................................................133

4 8. Felek El-Dn Ize El-Dn.........................................133 9. Cemal El-Dn Xidir...................................................133 10. Husam El-Dn Umer ...............................................134 11. Semam El-Dn Mohemed .......................................134 12. Ize El-Dn Ehmed ...................................................135 13. Dewlet Xatn ..........................................................135 14. Ize El-Dn Husn.....................................................136 15. uca El-Dn Mehmud .............................................136 16. Mele Ize El-Dn Kur uca El-Dn.........................136 17. Melek Seyid Ehmed................................................137 18. ah Husn ...............................................................137 19. ah Restem..............................................................138 20. Ogoz Xan ................................................................138 21. Changr...................................................................139 22. ah Restem duwem...............................................139 23. ah Wird ................................................................141 Rnkirin ........................................................................143 Dery Dehem............................................................................144 1. K Bav Bavpr Sazmend v Serdary ne ew ji ku hatine?.................................................144 2. ilo ew bipkevtin?.................................................146 3. awan Mr Selah El-Dn p hate bigihatin..............148 4. na wy p ji bona Misr ....................................149 5. na Selah El-Dn duwem Misr ...........................151 6. na Syem Misr...................................................152 7. Wizareta Mr Selah El-Dn .......................................154 8. Li dawya mirina ehryar Nur El-Dn .....................160 9. pla ehryary.........................................................166 10. ehryar Selah El-Dn Xaperest .........................175 11. Mizia ehryar Ligel Leker Ingilz de ...............187 12. Mirina ehryar Selah El-Dn .................................194 13. Nann wiy bilind, Sinc Perwerdebna wy ba.............................................................196 14. opn wy Avany Bajarty .............................202 15. Kurn ehryar Selah El-Dn ..................................204 Melek Efdel, Melek Ezz Melek Adil ........................204 ehryarya Melek Adil ....................................207 Rew Rikn w ..............................209 ehryarya Melek Kamil .................................209 Nan Rikn w..............................212

5 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Melek Adil duwem .........................................213 Melek El-Salih Necim El-Dn Eyub .......................................216 pla ehryarya Toranah.............................................222 Paynbna serdarya Eyub li Misr de .........................224 2 . Serdarya Eyub li Heleb de (579-685 k. de). ...................................................226 3. serdarya Eyuby am................................229 4. serdarya Eyubiy Hema. ..............................231 5. Mrnenya Eyuby Hums.........................232 6. Mrnenya Eybuiy Yemen.........................232 7. Serdarya Eyubiy Cezr..............................234 Dtineke Git ................................................................234 Dery Yanzdehemn.................................................................236 Dery Duwanzdehemn............................................................248 Dery Szdehemn....................................................................251 1. pla Kerm Xan.........................................................253 A. Sinc Nann w.......................................262 B. Li dawya mirina Kerm Xan de. .................265 2. Rojgarya Lutif El Xan ............................................275 Dtineke Git derbar Znetn v Dewleta han de ......................................................................294 Dery ardehemn....................................................................296 Be duwem...........................................................................................300 A. Mrnenyn di navbera Cezr Drsim de .......................303 1. Mrnenya Cezr....................................................303 2. Mrnenya Xzan ....................................................306 3. Mrnenya rwan ..................................................306 4. Mrnenya Bedls ..................................................307 5. Mrnenya Sason.....................................................308 6. Mrnenya Siwd ...................................................310 7. Mrnenya Bazok...................................................310 8. Mrnenya Mrdes-Merdas-Merdis......................311 9. Mrnenya Cemukuzk ...........................................312 B. Mrnenyn di navbera Cezr Keles de ..........................313 10. Mrnenya Hesen-Husin Kf.................................313 11. Mrnena Suleman-Silvan.................................314 12. Mrnenya Zerak..................................................315 13. Mrnenya Keles Ezaz......................................315

6 C. Mrnenyn di navbera Cezr Xoy de...........................320 14. Mrnenya Hekar.................................................320 15. Mrnenya Mehmud.............................................321 16. Mrnenya Binyan .............................................322 17. Mrnenya Dunbul ...............................................322 18. Mrnenya Biradost...............................................330 1. Xanedana Mrnenya Somay......................329 2. Xanedana Mrnenya Tergever ..................329 19. Mrnenya Mukr ..................................................330 20. Mrnenya Iston ...................................................331 D. Koma Jr Hekar.................................................................333 21. Mrnenya Badnan:..............................................333 22. Mrnenya Dasn...................................................339 23. Mrnenya Soran...................................................340 Serdarya Paay Kor .......................................345 24. Mrnenya Baban ..................................................356 Mrnenya Bebey Daw:................................357 25. Mrnenya Bane ....................................................362 26. Mrnenya Gelbax................................................364 27. Mrnenya Kelher .................................................364 1. Begzadeyn Pelenkan...................................365 2. Begzadeyn Derteng.....................................365 3. Begzadeyn Mah Det-Maydet..................366 E. Mrnenyn rana Rojhilat ..................................................366 28. Mrnenya Siyah Mensur......................................366 29. Mrnenya ekn...................................................368 30. Mrnenya Zengene...............................................369 G. Mrnenya Xuresan:............................................................369 1. Mrnenya Koan....................................................369 2. Mrnenya Bocnord.................................................370 F. Mrnenyn iyay Libnan ...............................................371 1. xn mady Durz .................................................371 2. Mrn Kurn fayn Kurd.......................................372 3. Mrn Rees Neha Kurd ..........................................375

7 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Pdena li ser Dewlet Miletn Kevnar de, yn ku pwendya wan ligel koka Kurd de tte bidtin
Her mna ku me li berg yekem v mjw de dayite biaxivtin, hinek ji Miletn herema Zagros li gora op belgeyn tan sta dozand de herwehaj bi dtin, lvenerandin encamgirtina Zanistvann nwar mjw ve ligel koka Kurd de pwendyeke bi xurt ve tte biderkevtin. Ev pwendya han, heger ku em bi avek ve b al bi zanist ve ba l bidin bitemaekirin, d em w bidin bidtin, ku ew pwendyn Milet Akad Emor ligel koka Ereb de yn Milet Hn-Qon ligel Turk de ewende cudabn nedihate biderkevtin. Ca me j heger weku van herdu Miletan li nivsandina mjwa xwey kevnar de li ser na van herd Miletan de herin, ez bawernakim, ku h Tgihitvanek Xwedanbextek li me d bergryek bide bigirtin. Bi xwe j ve nta me li v j de bi tenya ve me div, ku em reman dtina hinek ji Zanistvann nwar mjw ji bona ser kaxez bidin bixistin. Ligel v j de div bte bizann, ku ev kanyn mjwa kevnin, herwehaj mna ku ew hj ji bona hin Milet tir j hsta j bi carek ve nehatine birnkirin. Ji bona me j dsan ew kanyn mjwa Miletn Kurd tan radeyek tar ttin bidtin. Ji bona rnkirina w mjw pwist bi xebateke zor demeke dirj ve tte bikirin. Lbel ev zneta han weku awan Miletn tir li lgerandina mjwa xwey kevnar de r li ber wan de nedaye bigirtin, ku ew li ser mjwa Miletn Kevnar pwendiyn wan de ligel koka Miletn xwe de btin biliberkevtin. Wehaj ev j div yarmetya me j bide bikirin, da ku em j li ser w opa wan de weku wan herin, tan servaj w neyte biderkevtin. me j mjwa wan Miletn kevnar, yn ku op

8 lvenerandinn tan sta wan bi koka Kurd didin bidann yanj ligel Kurd de pwenddar wan didib bidtin, bi pekya mjwa xwe ve didin bikirin. Ew Miletn Kevnar, yn ku ligel koka Kurd de km zor pwendyn wan tte biderkekevtin, di berg yekem de me li ser wan de daye biaxivtin. Di v berg duwem de li gora yarmetya op belgeyan bi tenha ve em li ser pkhatinn siyas ango li ser dewletn wan de bidin biaxivtin.

1. Dewleta Lollo
Mexabin, ku mj hstaj derbar v dewlet, drbna desthilatya w snor w de titek zor nehatye bizann. Li gora belgeyn dema Sargon Naram Sn Akad de div, ku ev dewleta han ligel Arafa-Kerkuk welat Kasay de hevsnor bte biderkevtine. Heger weha b, div liwaya Sulmany niha, naviya Horin-xan, Xorarto herema Zehaw-Halman bi welat Lolloy kevnar bte biderkevtin. Milet Lollo ligel beek Got de dewleteke serbixwe dihate biderkevtin. Navnya wna li gora hinekan ji Mjvanan bi Zemr ve tte biderkevtin. Lbel li gora Pirofsor Spayser-Sipayzer Navnya wna Arakad b. Ev Mjvan han bi xwe j ve dibje, ku Annobanni Qeral Lollo welat Halman-Arman daye bizeftkirin, ku ev j di nava sedsal bst hetemn p zayn (p.z.) de tte bikevtin. Mistir Hall-Hol di nivsta xwe de mjwa Rojhilata Nzk Kevnar de dibje, ku li duway Annobanni Qeralek bi nav Lasrab ve ji bona ser Text welat Lollo hatye bihatin. Weha tte biderkevtin, ku Sargon1 Akady bi nav bang ve di pla v Qeral de ji bona ser welat Lollo hatye bidakevtin. Dewleta Lollo tan heyam elmanaser syem Qeral Aur daye bidirjkirin. Dawya w li mjwa 828 p. z. de hatiye bidtin, di dema ku Leker Auri ew daye bidagrkirin.

Evaya Qeral P ye, y ku ew ji Malbata Qeraln Akad ye (2550-2332 p. z. de). V Qeral 55 salan daye biserdarkirin. Dell El-Methef El-raq R. 48, Bexdad sala 1943. Muhemed Ewni (M. E.)

9 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

2. Dewleta Goti
Rew zneta v dewlet j nediyare. Weha diyare, ku ev Milet han li dor bern Zey Koye de dihate birnitin. Ji wder de bere bere ew ber bi ber xuwar ve hatine bidakevtin li dawya mirina arkal areri ngir Naram Sn de li nzka nv sedsal 26 p. z. de ew ji bona nava welatn Akad Somer hatine bikevtin. Ew ligel wan Miletan de hatine bierkevtin hd hd ew li ser herdu Miletan de hatine bizalbn wan dewletn Bajarn Somer Akad bi bin engn xwe ve dane bixistin. Li gora lsteyek de, ku ew li Npor de hatye bidozandin, 21 Qeral Goti 125 salan cil roj li Babil de serdar dane bikirin. Nemaze ji van Qeralan Enridapizir zor bi hz hiner b. Snor desthilatya w bi carek ve mna snor desthilatya Naram Sn dihate biderkevtin. Di daw de Qeral Erx-Ark bi nav bang ve Utukhegal-Utuxegal ks li Dawvan Serdar Goty Babil de date bidtin w ew ji Akad date biderkirin dewleta Babil di sala 2524 p. z. de date bizeftkir2. Milet Got li dawya vna de ew ji bona welat xwey kok de li herema Zey Koye Kerkuk-Arayxa de hate bivegerandin. tir yekityeke siyas giring nema dikarbn bidana bipkann3.

Dibe, ku evaya Binemala Arak Pnceme. ya ku ew ji bal Utuxegal de di sala 2282 p. z. de hatye bipkhatin Di Dell Methefa raq de di Rpel 48 de hatye binivsandin: Binemala Goti bigir ji sala 2370-2282 p. z. de daye bidirjkirin. 1. Embiya 3 salan. 2. Engo 6 salan. 3. Nikil Lecab 6 salan. 4. elmi 6 salan. 5. Elolom 6 salan. 6. Enimabke 5 salan. 7. Ecoi 6 salan. 8. Iyar Leceb 15 salan. 9. Embate 3 salan. 10. Eyar Lece 3 salan. 11. Korm 1 Sal. 12. ... 3 salan. 13. ... 2 salan. 14. Irarm 2 salan. 15. Iranim 1 sal. 16. Xablim 2 salan. 17. Bozresin (Ibin) 7 salan. 18. Eyar Lenceda 7 salan. 19. Lasirab 7 salan. 20 Terkan 40 Roj. (M. E.).
3

10

3. Dewleta Kasay4
(Li ser Kasay de di w Kany bi xwe de, R. 51 de hatye: Binemala Babil, Kasay 1746-1669 yanj 1750-1170 p. z. de.1.Cenda, 2. Ecem Yekem, 3. Katilya Yekem, 4. Oi ... Ebi Reta. ... Katilya duwem. ... Tazcerma. ... Xerba-ibak. Ecem duwem (1598-1579). Korca Lezw Yekem (1578-1560). Milbak Yekem (1559-1541). Nazmrta (1540-1522). Yernabirya Yekem (15211503). Katilya Syem (1502-1484). Ecem Sye (1483-1465). Kere Enda Yekem (1445-1427). Kedeman Herbi Yekem (14261408). Korca Lezw duwem (1407-1389). Kedeman Inll Yekem (1388-1370). Yernabirya duwem (1369-1368). Kere Enda duwem (1367-1355). Kedeeman Herbi(1355-1345. Korica Lezw Syam (1344-1320). Nazimrta duwem (1319-1294). Kedeman Terco (1293-1277). Kedeman Inll duwem (1276-1271). Kodir Inll (1270- 1263). eciket erya (1262-1250). Katilya arem (12491242). Inll-Nadn-omi (1241-1240). Kedeman Herbi duwem (1240-1239). Edad-em-Idin (1238-1233). Idad-em-Nasir (12321203). Milbak duwem 1202-1188). Merdex Ebal Eden Yekem (1187-1175). Zibaba-em-Idin (1174). Inll Nadin-Exi (1173-1171). (M. E) Li zeman Yezdehemn Qeral dawy Samy-Emory di Babil de bi nav Samsor Dtana Milet Khatti-Xati ango Htit hrek bi ser Qeralitya Babilistan dewletn din Binemala yekem ve ango Emor ve date bibirin wan ew di sala 1926 p. z. de dane bilinavbirin. Li gora hinekan ji Mjvanan de li dawya talan wrankirin de v Milet Xati Babilistan date bichitin ew ji bona welat xwey Rojavay Furat hate bivegerandin. Li dawya vna de li Babil de
Dewleta Kasay di Mj Nivsandinn kevnar de bi Syem Binemal di Babil de hatye bidann. Binemala Yekem Dewleta Emori b, ya ku wna ji 2225-1926 p. z. de daye bidirjkirin. Hemoraby bi nav bang eemn Serdar v Binemal b. Di v Pl de li Bajarn Somer de hinek dewletn Serbixwe hebn, ku Pkhatinn Encmenn wan Git bi Binemala duwem dihate bidann.
4

11 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II dewleteke xwey welat hate bidamezirandin w nzka sedsal nvek date bidirjkirin. Di dawya v pl de Milet Kasay ji bona ser xwe hate birabn w hr bi ser v welat ve date bibirin wan Babilistan di sala 1760 p. z. de date bizeftkirin. Herwehaj wan welat kenar Somer j di sala 1710 p. z. de ji dest Qeral dawy Somer bi nav Ea-Gamil- Gamil ve dane bisitendin. Bi v reng ve wan welatn Somer Akad li jr nav nana Kar-Dunyiash-Kar Dunyai5 de dane biyekkirin herwehaj dewleta wan j bi w nav nana han ve hate binavkirin. Dannvan v dewlet Qeral Gandish-Gandi yanj Gaddash-Gadda b; belam derbar bi rdann zeman w agehdar nnin. Dema desthilatya Gandi azdeh sal b. Mistir Hall-Hol li nivsta xwe de Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, r. 199 de dibje, ku Ulam Buriash-Burya Kas, y ku ew Kur Qeral Babil Burnaburariash-Burnaburarya b, welat Kenar di sala 1710 p. z. de li Gamil Somer de date bizeftkirin. Agum syem Nevy Ulam Burya daw bajar Dur-ea-Dur- y pir xurt Somer date bigirtin. Mistir Hol di r. 200 de dibje, ku derbar Qeraln Kasay agehdaryn me zor km ttin bidtin. Li dawya Gandi Ushshi-Uii, Eby Ratash-Ebi Rata, Tashshigurmash-Taiigurma Agum duwem yanj Agum Kakerm hatine biderkevtin. Li gora vna de Mjwa Gity Mjvanan berg 1, r. 328 de destpkirina desthilatya Agum Kakerm di sala 1700 p. z. de dide binandan. Weha derdikeve, ku li dawiya Ganda de -mna ku Hall-Hol dibje, s ar Serdarn tir tan dawiya v mjwa han dirj bi desthilatya xwe ve dane bikirin. Di pla dewleta Agum Kakerm de Kasay erek zor gewre ligel Htitan-Hsisin de dane bikirin ew
Rojhilatnas Sr King li Nivsta xwey Mjwa Babilistan de, Rpel 244 de dibje, ku peyva Kardonya ji bona herdu welatn Yekgirty Somer Akad dihate bigotin, tev ku Parvekirinn Ciyografy van herdu Welatan j hatibn biparastin. Li gora remana Sr Sidni Simis de bingeh peyva Kardonya eveye: Donya Yekek ji Perestn Kasay b Kar bi tgihitina Zemn yanj Welat tte bidtin. Ger weha b, Kardonya bi tgihitina welat Xwedan Donya tte biliberkevtin. Ev tgihitina han bi mebesta prozy peresty hatye biwergirtin. Li gora nivsta Miletn Mizopotamya, Rpel 98 de peyva Kardonya ew navek kasay ji bona Bajar Babil hatye bigotin.
5

12 dane biikenandin. Wan Gewdeyn Perestn welat Marduk-Merduk Sarpanitum ji Htitan dane bisitendin, yn ku Htitan ew di pla dewleta dawy Binemala yekem de yan di zeman ngir dawy Hemorab de di gava girtin talankirina Babil de ligel xwe dabn bibirin. Dewleta Kasay li zeman v Qeral de zor fireh ji xwe re date biwergirtin. Agum Kakerm hem welatn Somer Akad datin bigirtin ew bi yek welat di bin nav nana Kardunya de bi jr destn xwe ve dane bixistin. Herwehaj w Milet Htit date biikenandin Jor w date bizeftkirin tan dema vegirtinn Misr di sedsal anzdehemn p. z. de ew bi ser Milet Emor ve hatib bizalkirin. (Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, r. 201). Li duway Agum Kakerm de Burnaboraya (Renege, ku ew y duwem be), Kashtiliash II-Katilya duwem Agum syem hatine bipeydabn. Belam derbar van de tu agehdar niye. Di pit derbasbna pleke din de navn Kadashman Kharabe I-Kadaman Xerab I, Kurigalzu I Meli Shpak I-Meli ipak I ttin bidiyarkirin. li dawya van de tan zeman desthilatya Kara Indash-Kara Inda6 de, ku li gora Mjwa Gity Mjvanan de di sala 1450 p. z. de dide bidestpkirin, tu agehdariyn me ninin. Li dawya pla dewleta Agum Kakerm de, ya w 22 salan daye bidirjkirin, tan zeman Kara Inda nzka du sed bst du salan rdann w dem nediyarin. Belam ji destpka sala 1450 p. z. de ji serdariya Agum Kakerm de mjwa Kasay tan radeyek tte bidiyarkirin kurtya w j eve ye:7 1. Kara Inda yekem di sala 1450 p. z. de: Di zeman v Qeral de dewleta Babil ligel dewleta Aur de pwendyn siyas date bipeydakirin. W ligel Serdar Aury bi nav Aur Bel N Eo ve peymaneke

Ev Qeral han hemdem Qeral Tehmetis arem Ferony Misr b.

The historians history of the world-Mjwa Gity Mjvanan, berg 1, R. 3283-29.

13 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II taybet derbar Snor de date bigirdan. W Perestgehek ji bona Xwedan E Anna date bidurustkirin. 2. Kadshman Bel yanj Kadashman Enlil I-Kadaman Bel yanj Kadaman Enlil I di sala 1430 p. z. de: Ew ligel Feron Misr Amen Hotep syem de hemdem b. Burnaburiash I- Burnaburya I di sala 1420 p. z. de: Ew ligel Qeral Aur de Pozor Aur arem de li ser Snor de hate bierkevtin. W li bajar Larsa de ji bona Xwedan ems Perestgehek date bidurustkirin. Kurigalzu II di sala 1410 p. z. de: Di pla serdarya v Qeral de nav w li ser bajarek hate bidann. Bi pirbn ve, w nav w bajar bi nav xwe ve date bidann, pit ku w ew date binuhkirin. Ev bajar han bi Xirbey Uqir Qof ve tte biderkevtin. Burnaburya II di sala 1400 p. z. de: ngir Kurigalzu b. Pla desthilatya w dirj bextiyar b. Kharakhardash-Xaraxarda8 di sala 1370 p. z. de: W Kea Qeral Aur Obalit Aur date bimarkirin. Kur w Kadaman Xarb yekem erek li ser Milet Sutu date bivxistin w zora wan date bibirin. W hinek ji xelkn xwe di nava wan de date biwarkirin. Di sala 1360 p. z. de bi hoy gewrebna destdirjya Aur ve di nava welat Kasay de Milet Kasay li ber Qeral xwe de hate birabn wan ew date bikutin li na w de wan Nazi Burgash-Naziburga li ser Text de dantin bidann. Belam ev Qeral han j ji bal Qeral Aur Aur Obalit de hate bibezandin bikutin.

3.

4.

5. 6.

7.

Mna ku di Dell de tte biderkevtin, ku ew y duweme. (M. E.).

14 8. Kurigalzu syem di sala 1350 de ji bal Serdar Aur de li ser Text Welt de hate bidann. V Qeral welat lam date bivegirtin bajar Susa yanj ua j date bizeftkirin. W ligel Bel Nirari Qeral Aur de date bierkirin.

9-13. Nazi Maruttash- Nazi Marutta di sala 1340 p. z. de, Kadashman Turgu-Kadaman Turgu di sala 1330 p. z. de, Kadaman Enlil duwem yanj Burya di sala 1330 p. z. de, Kudur Bel di sala 1304 p. z. de Shagarakti Buriash-agarakti Burya di sala 1298 p. z. de. Di zeman van her pn Qeralan de erek dirj no di navbera Babilistan Aur de hate bivkevtin. 14. Ji sala 1285-1270 p. z. de: Qeral Aur Tukulti Ninib yekem Babilistan date bidagrkirin ew ji bona nava bajar Babil hate bikevtin. W Xiznn Perestgehn Babil dane bizeftkirin Ptperest Merdok ji bona Aur date bibirin. Ev vegirtina han renge, ku ew di pla Qeral Kasay Bibeiasho- Bibeyao de hatibe bikirin. Lidvann v Qeral Bil om dn, Kadaman Xerib duwem (1277-1275 p. z. de) Edadom dn (1274-1269 p. z. de) evan bi Qeral Aur vegirday bn, y ku ew heft salan bi rast durust ve Serdar Babilstan b. Di sala 1270 p. z. de xelk Babilistan li ser Auryan de dabe birekirin ew ji nava welat xwe dane biderkirin. Wan Dadom-Osor dane biserdarkirin. Li zeman v Qeral de Babilistan geb. Wan hr ser welat Aur dane bikirin. Wan Qeral Bel Kudur- Asor Aur dane bikutin hinek ji welatn Aur bi ser Babilistan ve dane bivekirin. Di sala 1238-1224 p. z. de Meli Shipak-Meli ipak beramber bi Qeral Yenib-Apal-arra Qeral Aur ve cengek bi serkevt ve date bivxistin. Bi v reng ve di zeman Mardok-Apal-din Kasay de ji sala 1223-1211

15.

16.

15 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II p. z. de Babilistan t hrn Qeral Aurdan Aur b. Di sala 1207 p. z. de li encam serhildaneke Sam de dewleta Kasay hate bilinavcn, pt ku v dewleta han 576 salan neh mehan date bidirjkirin9.

4. Dewleta Mtan
Mtani ew Bereke jibern Netewn Ar (Hindo-Ewrop) ne. Di Nava Xwedann wan de Endera Orona bn, ji yn ku ew Xwedan Ary p bn.Mesud, y ku ew di sala 345 K. de mir ye, di Nivsta El-Tenbh Wel-raf, R. 78 de li ser Cih Milet Navn ln Kurd de dibje: "Ji wan Bazincan, ohcan, azincan, Neawert, Bozikan, Lor Cozqan, Celwan, Parsiyan-Pars, Celal, Mestekan (yan Metkan Metnan nihay dorhla Mrdn ne. H gman tde niye, ku ev peyva Mestekan ji peyva Metkan hatye. M. E.), Cabarqe, Cirogan, Kkan, Macerdan, Hezban yn din ttin bidtin, yn ku ew li Faris, Kerman, Sicistan, Xuresan, Isfehan li Xak iyan de ji Mahat: Mah
Mistir Kong dibje: Renge, ku nav Qeral Kasay daw Ea-Nadin--Nadin be. Sr Sidni Simis di mjwa Kevnar Aur de, R. 294 de dibje: Nav v Serdar Kasay daw Enlil-Nadin-Akhe -Enlil-Nadin-Axe ye. dewleta Kasay li ser hra Qeral lam otrok-Nafxerend de Dlkirina Serdar Kasay daw de hatye binabdkirin. Li dawya una lamiya Dewleteke Cih hate bipkhatin. Li gora Lista Sr Sidni Simis de Jimara Serdarn Kasay div bst yek bin. Xwedy Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk di Rpel 286 de dibje: ku Serdar dawy Kasay Bel-Nadin-Akhi-Bel-Nadin-Axi Kur Zammama-om-ddna b. Ew pit s salan ji Serdarya xwe bigir di sala 1180 p. z. de mirye, yanj ew hatye bikutin. Li dawya w de li Babil de dewleta Pashe-Pae Binemala arem hatye bidamezirandin. Li gora v Goyna han de dewleta Kasay bi hra lamyan linav nehatye biyn; belk ku ew li d bi serketina Aurdan Aur bi ser Zammay Kasay de xelk Babil Serhildan dabin bikirin dewleta Kasaya hatibe binabdkirin.
9

16 Kofe, Mah Besre, Mah Sebzan, Igareyn ji Burc Kerc Ebi Delef, Hemedan, ehrezor, Derabad, Samgan, Ezirbcan, Ermnya, Eran, Belqan, Bab Wel-Ebwab - ji Czr, ji am Sixur ttin bikevtin".Ji v di derbar niankirina welat Kurd Mjy Pere Miletn Hindo-Ewropy de, yn ku ji wan Netew Kurd tte pkhatin, diyartir niye, yn ku ew hj tan niha j bi rwend, Rabn, Rnitin Evsann xwey kevnar didin biparastin. (M. E.) Ev dewleta han div Qolek ji Kasay bte bidtin ew ji Komela Subar tte biderkevtin. Mtanyan li Jor Cezr de dewleteke gewre dane bidamezirandin. Ew ji ar dewletn mezin di dema xwe de dihatin biderkevtin, yn ku ew Misir, Htit, Kasay Mtan bn. Paytext v dewlet Waogan b. Di mjwa 1580 p. z. de Feron Misr Tehutimes yekem di na xwey Asya de li dewleta Mtan hatye birasthatin li erek ser snor de ew daye biikenandin. Ji v mjw pve pwend di navbera herdu dewletan de hatye bipeydabn. Li sala 1522 p. z de dewleta Mtan bi jr desthilatya Misr ve hate bikevtin. Di sedsal ardehemn p. z. de Mtanyan ligel dewleta Htitan peyman dane bigirdan ligel vegirtinn Milet Htit de pik pareke wan pir bi nan rmet ve tte biderkevtin. Li dawya sedsal szdehemn p. z. de Qeral Mtan Koan R Asaym sipah Misr ji welat Emor date biderkirin, Be lay Jory Sur date bidagrkirin, Milet Isral het salek bi jr destn xwe ve date bixistin, Be zor Kurdistan, welat Aur Arafa j bi jr desthilatya dewleta Mtan ve date bixistin. Li daw de dewleta Mtan bere bere bi b hz ve hate bikevtin. Welatn Rojavay Furat bi destn Httan ve hate bikevtin Jor Sur bi destn Feronn Misr ve hate bikevtin. Welatn Rojhilat j ji bal Tiglat Pilayzer Yekem Qeral Aur ve hatin bizeftkirin. Li zeman Aur Nasir Pal syem de di sedsal hetehemn p. z. de welatn din j ji destn dewleta Mtan hatin biyn dawya v dewlet p hate bide derkevtin.

5. Dewleta Xeld-Orarto

17 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Em li ser v dewleta han de didin bitrkirin, mna ku li ser w de di berg yekem de hatye biaxivtin.

6. Dewletn Sobar
Weha diyare, ku Sobaryan dewleteke yekgirty xurt nedane bidamezirandin. Dewletn wan her li dewletn bik bik de dihatin bipkhatin.

7. Dewletn Nayri
Ev Milet Nayry Nevyn Subar j dsan dewleteke wan gewre yekgirt neb. Belam wan dewletn bik bik bi reng Confidartion - Konfederasyon - Hevgirday ve ligel yekhevbn hebn. Qeral Aur Tgalt Pilayzer yekem li deta Melazgurd de li Kurdistana Jor de ligel bst s Qeraln Nayr de daye berkirin. (Sindi Simis, Mjwa Ar).

8. Dewleta Mdya
Bavik mjwy bi nav bang ve Herodot-Hrodot Yunan10 derbar bi bingeh danna dewleta Mdya ve bi kurt ve dibje: "Li pa ku dewleta Aur 520 salan li Asya Jor de (dibe, ku ew Asya Rojava be) serdar dane bikirin, Milet Mdya j li p de li jr destn wan de b. W ser xwe beramber Auryan date birakirin di er yek de Mdyan bi carek ve serxwebna xwe date biwergirtin. Miletn tir j, yn ku ew li jr destn Auriyan bn, av li Mdyan de dane bikirin ew j bi er ve yek li d yek de hatin biserxwebn.
Herodot-Hrodot li Halkarnas de, ya ku ew Yekek ji Avedanyn Vegirtinn Yunany Rojavay Enedol de b, di sala 484 p. z. de bi Dunyay ve hatye ew di sala 425 p. z. de ji v Dunaya Gewrik ye. (M. E.)
10

18 Di plek de Deioces-Dyosis11-Kqibad di nava Milet Md de hate bipeydabn, y ku ew Kur Feraort- Ferartes b. Ew Koxay Dyek-Key gundek b. Ew Peyak zor bi h b. Medyay ji bona , kar pirspkirin ji bona nik w dihatin biyn. Bi v reng ve w li hem Mdya de nav bang ji xwe re date bipeydakirin. Li daw de w date bigotin, heger hn ji min re dwan seran nebidin birkxistin min bi Serok xwe ve nedin bikirin, tir nema ez ji we re pevn mevnn we didim biarekirin ji we re hew amojgaryan didim bipkekirin. Milet bi van mercan ve hate biprnitin. Gava ku ew bi ser wan ve hate biderdarkirin, w gundn wan bi wan ve dane biolkirin bajar Aqbatan-Akbatan-Hemedan12 bi wan ve date biavakirin. W ev bajar han bi paytext xwe ve date bidann. Li dawya 53 saln Serdary de Kur wy bi nav Feraort ve na w date bigirtin. Bi v reng ve dewleta Mdya hate bidurustkirin". Bi rast j ev goya han ewende rast niye. Welat koky Milet Med bi banya ran ve tte biderkevtin. Renge, ku ligel Milet duwayy ran de bi xizimn- merovnhev ve btin biderkevtin. Dibe, ku Ziman wan bi zaravayek ran ve bte biderkevtin. Ew di koka xwe de gerok bn, belam li ax kvan de bere bere cgr bn. Rabn rnitina bajaran ji xwe re dane biwergirtin. Wan bajarn xwe li ser iyayn zal de bi ser dol newalan de didan bidirustkirin. Jyaneke wan Ery sade heb. Di lsta nav Gewreyn v Milet de end Gewreyn Eran bi nav bang bn. H serdarya yek ji wan li ser yn din de neb. Hem di mafe desthilatyn de mna hevbn. Navn wan mna navn Iranyan bn. Ziman wan di peyv tgihitina xwe de ew mna ziman Ern Kasay b. Di nava navn wan de h nanek ji bona Ahora Mazda neb. li vna de tte biderkevtin, ku Ayna Zerdet li daw de li nava v Milet de hatye bicgrkirin.
Serdarya w ji 708 yanj 701-655 p. z. de daye bidirjkirin. Tte gmankirin, ku ew Kqbade, y ku Goyn Rojhilat ji Ereb Faris li ser didin biaxivtin. (M. E.). Di Goyn Aur de Emdana hatye. Di Goyn Hxamenyan de Henk Metan bi tgihitina Cih Civn hatye. Ew niha bi nav Hemedan tte binavkirin li Kurdistana Iran de tte bikevtin. (M. E.).
12 11

19 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Qeral py Mdya Dyosis-Kqibad b, y ku ew Kur Duiaukku-Dayoko13 b. Dayoko Waly Manay- Manda b. W Kur xwe bi giraw ve li nik Russash-Rusa Serdar Orarto de danb bidann. Ev Kur han di erek Aur de ligel Orartyan de bi dlt ve bi nava destn Auryan ve hate bikevtin. Wan ew di sala 715 p. z. de ji bona Hamat- Hema Sr dane bidrkirin. Ji nav cih w weha tte biderketin, ku ev Mr Bik Danvan dewleta Mdya Dyosis-Kqibad bi xwe ve tte biderkevtin14. Xanedana wna demeke dirj hate bimayn ew bi xwe j ve bi Bavpr Serdarn Mdya ve hate biderkevtin, ku dewleta wan di serdema xwe de bi xurttirn dewleta dunyay ve dihate biderkevtin. Bi kurt Deioces-Diyosis li dawya kirina ar AqbatanAkbatan bi paytext dewleta xwe ve w ew ar han zor date bisengnkirin w ew pir date bixemilandin. W dema desthilatya xwe bi b ceng er ve date birabuhurandin. Wna ji bona bi yekkirina Ern Med gelek date bixebatkirin ew tde hate biserketn. Senherb Qeral Aur unke, ku ew di v nav de ligel Babil lam de xerk b, w nedikar v ksa damezrandina bi yekkirina Ern Med r li ber de bide bigirtin. Diyosis li gora Hrodot de ew li dawya serdarya 53 salan hatye bimirin. Li gora goyeke din de ew li dawya serdarya 46 salan de (ji 701-655 p. z. de) hatye bimirin. Fravartish yanj PhraortesFeravarti yanj Feraortis Kur w ji bona cgeh w hate bidann. Feravarti-Feraortis di gavek de ligel dewleta Aur de didate binirnkirin. Li daw de hinek ji Miletn Ary tirj. yn ku ew ji Rojhilat hatibn ew ligel Med de hevrehbn, ew ji bona jr serdarya Feravarti hatin bikevtin. Herwehaj Milet Faris, y ku bi avek sivik li wan de dihate bitemaekirin, ew j dsan bi Med ve
13 Goya Mur El-Dewle di Mjwa ran de, mna ku ew ji bal Hrodot de hatye biveguhestin, tte bicudakirin. Ew dibje, ku ev Dyosis bi xwe ew Kur Feraorte. Ew Dayoko herdu Yek mirovin. Li ser vna de div ew bi xwe ne Kur w ji bona nava destn Auryan ve hatibe bidlkirin. (M. E.). 14 Renge, ku ev Mre li daw de bi alkar Med Sur de bi her rengek hatibe birizgarkirin ew ji bona Mdya hatibe bivegerandin. Bi Rast j ve Tglat Pilayzer Syem li ser hin ji navn Eirn Md li Sur de dide biaxivtin. (mjwa Aur, Olmistd, R. 516).

20 hatin bivegirdan. Bi v reng ve hz hinera dewleta Med zor btir b. Patah Med xwest, ku ew ji v znet sd ji xwe re bide biwergirtin tir bi h navek ve bac ban nema ji bona Auryan dide bidan. Li ser v de ew ligel dewleta Aur de bi ceng er ve hate bikevtin. Di encam de ew hate biikenandin ew ligel be zor Mr Peyn xwe ve di sala 633 p. z. de hate bikutin. Li dawya Feravarti Biray wy bi nav Huvakhshatara yanj Cyxares-Huvaxatara yanj Kaksars15 ve ji bona geh w hatye bidann. Ev Mirov han Rberek pir ba b Serdarek wirya zor tgihit b. Kar wy p bi bxistn akkirina sipah xwe w date bidestpkirin; unke, ew li ikenandina Feravarti de hate bitgihatin, ku bi sipahek Ert tkel pkel ve erkirin ligel aipahek bi rxisty Aur ve nikare bte bikirin. Jibervj w sipahek li ser bing tazey w dem de date birkxistin. Koma Peyade Swar jihev date ^bicihkirin. Peyade w ew bi r, Tr Kevan date biekkirin. Koma Swar bi jhatbn krdar w ew date bipkann, ku ew li pir taybetyn xwe de bi ser Swarn Aur ve dihate biserkevtin.

Kar barn Cengny Kaksars

Gava ku Cyaxares-Kaksars Pkann, Frkirin Perwerdekirina Sipah xwe bi daw ve date biann beramber bi dewleta Aur ve ligel Nabopolassar-Nabopolasar Qeral Babilistan de di befirbar sala 615 p. z. de hate birkevtin, w rw xwe ber bi Aur ve date bivedan. Weha diyare, ku ew bi ser welatn Namr Mazamoa de hatye biderbasbn w welat Arrapha-Arafa bajar w j daye bizeftkirin. Ev bajar han ji bona koka welat Aur zor giring b. Weha diyare, ku K Aksars-K Aqsars ev bajar han bi wargeha xwey ceng ve ji xwe re daye bidann.
15 Mjwa Gity Mjvanan, berg 2. (Lbel ev Br Bawerya han ligel Hrodot tte bicudakirin. Hrodot Cyaxares ne bi Biray Feravarti dide bidann, belam ew w bi Kur w dide bidann. (M. E.).

21 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Sipah Md di sala 614 p. z. de ber xwe ber bi Nneva ve, ya ku ew paytext Aur b, date bivekirin16. W bajar Tabrz j date bidagrkirin. Li pa de ji bona girawkirina pwendyn xwe ligel sipah Babil de w rw xwe ber bi Jr ve date bivekirin bajar Aurerqat, y ku ew di kevnar de paytext Aur b, date bizeftkirin biwrankirin. Qeral Babil li dawya zeftkirina v bajar de bi ch ve hate bigihitin. Li wder de w ligel K Aksars de peymaneke tazey nuh derbar snor ayinde de di navbera dewletn xwe de date bigirdan. Ji bona xurtkirina pwendyn siyas di navbera herdu dewletan de K Aksars Kea Kur xwe Istiyag, ku nav w Amyitis b, ji bona Nabuchadnezzar-Nebuxadneser data bidan, y ku ew Kur Qeral Babil b17. Di mayna sala 614 p. z. de di sala diway de derbar tevger jhatyn sipah Med de agehdaryn me nnin. Belam Herodotus-Herodot Mjvan Yunan dibje, gava ku K Aksars cara yekem bi ser Nneva de hate bidakevtin, w bihst, ku ln Scythian-Styan bi ser Mdya ve dane bidadan; jiber v ew hate bivegerandin. Ew ligel Milet St de hate bierkevtin di encam de ew hate biikenandin welat Mdya 28 salan li jr serdar vegirtina Milet St de hate bimayn. Li pa de K Aksars bi fl ve hern Gewreyn Styan dane bikutin ew ji Mdya dane biderkirin. Li daw de ew ji nve careke din bi ser Nneva ve hate birakiandin. Ev goya Hrodot ne bi opn kevnar dozand ve l tte bipitgirtin ne j li gora rasty de tte biderketin; jiber di navbera hra
Mistir Hall-Hol di nivsta xwe de Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk de, R. 511 de dibje: Li dawya dewleta Aur Banbal de Qeral Mdya K Aksars ligel Ern Hevgirty Oman-Mandan de, yn ku ew ji Sipahn tevlihev St, Manay Kmmer Ermen dihatin bipkhatin, li pit iyay Cud-Got de bi serhev de hatin bikombn wan di sala 626 p. z. de hra xwe bi ser Nneva de dane berdan. Belam Bajar bi wan nehate bigirtin. Herodot-Hrodot dibje: ku Feravarti Md j di sala 634 p. z. de bi ser Aur de hatye, belam ew hatye biikenandin. K Aksars- K Aqsars li sala 630 p. z. de bi ser Nneva ve hat ardor ldate bivedan, belam li lay Milet St ve, y ku ew di bin Rberya Madayis de b, ew near veger kir. Ev herdu Goyn han ji H dr nnin. Weha tte biderkevtin, ku Mdya St her her bi rk nebn. Kutina Serok St Madayis li ser dest K-Aqsars de v rasty dide biderxistin.
17 16

Mjwa Aur, Olmsitd, R. 636.

22 yekem de ketina Nneva de bes bi tenha s sal hebn. Heger weha ba, ku welat Mdya 28 salan li jr vegirtina Milet St de b, bi sert ve ne dib, ku Qeral Mdya ji bona ser Nneva bide bihrkirin, yaxud inca li dawya van 28 salan de ango di sala 586 p. z. de div w Nneva dabe bizeftkirin. Bi kurt ve K Aksars li 612 p. z. de dsan bi ser Nneva ve hatye birakiandin, sipah Babil j bi w ve hate bigihitin hinek ji Eirn St18, yn ku ew di hewara Aur de hatibn, bi w ve hatin bigihatin, pit ku w ew Ern han bi talanya welat dewlemend Aur ve dane bidilbijandkirin. Ev Ern han j ligel sipah Mdya Babilistan de hev dane bigirtin. Pit v hevgirtina han K Aksars Qeraltya xwe bi nav Oman-Manda date binavkirin19. Di navbera swan-gulan gelawj de s hr ji bona ser Nneva hatin bikirin. Di Encam de ev bajar gewre ciwan ev paytext bi nav dewlemend ve bi destn Hevalbendan ve hate bikevtin Qeral Aury bedbext Sin-Shar-Ishkum -Sn-ar-Ikum j w xwe ligel mal Peyn xwe de date bistandin. Hevalbendan bajar Nneva dane bitalan biwrankirin. sipah Babil bi d beek ji Auryn ji bajr revyay ve hate bikevtin. Komeke Aur di bin Rberya Aur Obalit de xwe bi Heran ve date bigihandin wan li wir de ser li n de ji xwe re dewletek dane bidamezirandin.
Ev Milet St kokazin-Qoqazin. Di sedsal Heftemn P Zayn de ew li Jor Orarto li Jr Derya Re de hatine bidtin. Weha tte biderkevtin, ku ev Milet han li ser tengavkirina wan de ji bal Ern Kmmer-Gumer ji Jr Rsya de hatine biderkirin. Li zeman Aser Hadon Qeral Aur de (di sala 681-669 p. z. de) wan hr sinor Jory Aur dane bikirin. Li daw de Yekek ji Serokn St bi nav Bartatwa ji tirsa Kmmeryan ji bona Manay hatib w ligel Manay de bermber bi Sebaka-Ebaka Kastert yan Qeral St Kaskai peyman date bigirdan. Ev Bartatwa li gora Herodot de ew bi xwe Pirototiyose, y ku ew Bav Madayise, y ku w li pa navek de hem welatn Sur Felestin tan sinor Misr dane bivegirtin wrankirin. Qeral Aur Bartatwa li Cih Sebkay ikest de bi Qeral Rber sipahn Sti li Ermna Manay de date bidanin. (Mistir HallHol, R. 497). Oman-Manda Navnaneke Giti ye, ku ew ji bona Hevgirtina Ern Jor dihate bigotin, yn ku ew ji Med, Manay, St ji Hinek ji Kmmer dihatin bipkhatin. Mistir Hall-Hol dibje, ku Tgihitina Manda ji bona Med St navnaneke hevbeb. Babilyan Hevgirtina Gityi Eirn Hovy Jor bi v nav didan binasn.
19 18

23 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II K Aksars ligel St de di meha kewrnk de ji bona Mdya hate bivegerandin. Li ser hewara Nabopolasar de p w rw xwe ber bi paytext tazey Aur ve date biveda, y ku ew bajar Heran b. W ligel sipah Babil de paytext date bizeftkirin w ew dsan date biwrankirin. Li gora Mjwa rana Kevnar de20 Lidhitinn Aur di navbera Mdya Babil de hatin biparvekirin. Vegirtinn Aur di Asya Bik de bi destn Mdya ve hatin bikevtin. Ji Jr rbar Dicle tan digha bi Diyarbekir ve di navbera Mdya Babilistan de snor b. Ji Diyarbekir tan Furat j xzeke din herdu dewlet jihev didan bicihkirin. Ji kenar rast Furat bi pirbn ve tan Jor Meletya snor dewleta Kilkya b. Renge, ku snor dewleta Mdya dewleta Ldya j ji deta Ozin YaylaBana tan Halyas-Qezil rmq ji wder de tan derya Re di. Li pa gavek de li gora rana Kevnar de li ser reva hinekan ji Mrkujn Styan ji bona nik dewleta Ldya nehitina berdestkirina wan ji bona Mdya agir er di nava wan deh ate bivketin. Li gora goyeke din de er li ser avberdana dewleta Ldya dilbijandina wna ji bona welatn Aur hate bivketin, yn ku ew ji bal Mdya hatibn bigirtin, di dema ku wan Nneva dane bigirtin biwrankirin. Di navbera sipahn Mdya Ldya de li per em Halyas de erek giran dirj ji sala 591 tan 585 p. z. de hate bilidarkevtin. Di dawya er de di 28 gulana sala 585 de roj hate bigirtin herdu Layan ev bi nana bntengbna Xwed ve li ser xwe de datin bidtin. Li ser navcbna Qeral Babil Neboxed Nesir Qeral Klkya Seyeness de ew hatin bilihevhatin ew bi ava Halys bi snor ve di navbera xwe de p hatin birnitin. V lihevhatina han bi Jindan di navbera du Xanedan Serdar de pwendyn wan ligel hev de date bixurtkirin. Kea Qeral Ldya Aryenis ji bona Astyag21 Kur K Aksars di sala 585 p. z. de hate bidan.
Nivsteke Fars ye. Ew ji bal Mur El-Dewle Brniya hatye binivsandin. Ew li Tehran de di sala 1308 F. de hatye biapkirin. Tde hatya: ku bi nabdkirina Aur pwendiyn di navbera Mdya Babil de xurtir bn, bi taybet gava ku Qeral Md-Mad Xuweha xwe bi ngir Qeral Babil Bexti Nesir da, y ku ew di pit re ji bona Babil bi Qeral b. V Bexti Nasir di bajar Babil de Baxn pvekiry bi nav bang Yekek ji Heft Sersrn Dunyay date biavakirin. W ev Baxn han bi xelat ji bona Jina xwey Md date biavakirin. Ev Baxn han bi abn di bin nav nana Semirass Qeral Aur de bi nav bang b. (M. E.). Astyag-Astak bi Ziman Yunan dihate bipeyvkirin. Bi Ziman Babil ew bi xto Wko dihate bipeyvkirin. Di Kanyn Rojhilat de ji Faris Ereb de ew bi K Kawis dihate binavkirin, y ku ew tte bigmankirin, ku ew (Nerud) Ibrahm
21 20

24 Li dawya v lihevhatina han de bi salek ve K Aksars hate bimirin Astyag ji bona cih w hate bidann. Zeman Astyag bi b er ceng ve hate birabuhurandin. Belam hoyn neist linavuna dewleta Mdya bi pkevtin hzbna dewleta Faris ve dihatin biderkevtin. V rdana han di zeman Astyag de date birdan. Li layek tirj de hoyn linavuna dewleta Mdya wey nebabna dan sitenda Astyag ligel gelekan de ji Peyan Maqln Milet xwe dihate biderkevtin, yn ku ew ji ber v l hatin bitrekirin. Di daw de dewleta Pars-Farisy bi Mdya ve girday li Jr serperetya Mrn Binemala Achaimenes- Axmen de bere bere hz hinera wan btir b wan ji bil Milet Pars hin Miletn din de j mna Paris Hrekan ligel xwe de dane birkxistin ew li ber Mdya de hatin birabn. Rber v liberabna gewre Serdar Parsy bi nav bang Cyrus- Siros duwem yaxud Kurush-Kor yanj K Xesrew Gewre b22. Cyrus II yaxud Kurush-Sros duwem yaxud Kor Mezin bi lekerek zor ve bi ser Mdya date bidadan. W ligel sipah Astyag de erek sengn date bikirin. Qeral Mdya Astyag liberxwedaneke pir gernas, mrxas bhempa date bikirin, belam Harpagos Serek Xanedana Gewrey Mdya ligel w de bbext date bikirin. Ew bi Hevalbendn xwe ji bona lay Cyrus duwem-K Xosro n. Bi sert ve li encam v

Xelle, Silav li ser be. M. E.). Ev Xanedan Axmeny han ji herema Anshan-Anan yaxud ji Anzan ye. Renge, ku ev welat han li Jr Rojhilat Loristana ro de li nzka welat lam de bte bikevtin. Ev Xanedana han di p de her ew bi ser Be Pars-Furs de serdar b. Dibe, ku w ji xwe re navnana Qerality di pla nabdbna dewleta Aur de, yaxud di dawya mirina Aur Banbal de di pla zeftkirina Elam de dabe wergirtin. Li pa de wna welatn Paris-Furs Hrqan-Xuresan j ji xwe re dane dagrkirin. Li gora nivsandina Behiston Lvenerandinn Mistir Hall-Hol de ev Xanedana han renge, ku ew di Navna sedsal Heftemn p. z. de ji bal Hexman-Axemen hatibe bipkhatin. Li dawya Serdar duwem, y ku ew C-P b, Xanedan bi Du qol b. Li gora rana Kevanr Qolek j Paris b y din Anzan b. Mistir Hol dibje, ku ji Qol Anzan ar Serdar hatine ji Qol tir Paris S Serdar hatine. Cyrus-Sros duwem ku p Kurush-Kor ps dibjin bi navnana Gewre ew tte binavkirin. Ew Heftemn Serdare w ligel Istiyag de er kirye, w Babil girt ye ew Changrek bi nav bang b. Daryo-Dayos Yekem ew Nehemn Serdar v Xanedan b.
22

25 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II n de Astyag pir xerab hate biikenandin Milet Mdya ew ji padahy di sala 550 p. z. de ji ser Text date bidaxistin. K Xosro beramber bi kar yarmetya Harpagos Xanedann din Md ve dan sitendineke ba ligel wan de date bikirin. Chn wan di nava sipah de yanj wekhevbna wan beramber Xanedann Pars zor km cuda dihate biderkevtin, ango di derbar mafeyan diserhevgirtinan re cudabn di navbera Xanedann Pars Mdya de ew bi mna mafeyn Ingilz beramber bi Iskotlandyan ve yanj mafeyn Pirosyan beramber bi Bavaryan ve di pla ahnahya Elman de dihate biderkevtin23. Bi Kurt ve bi v encam ve dewleta Mdya li dawya desthilatya sed pnc sal ureeke mjy giring de hate bilinavn. Li cgeh w de dewleta Axemeny ran hate bipeydakirin. Li gora Mjwa rana Kevnar de ya Muir El-Dewle Milet Mad di koka xwe de ew li Azirbcan, Kurdistan raqa Ecem de24 b. Li daw de ew fireh b bazin desthilatya w ji em Halyas-Qezil-Irmaq ve tan welat Baxter yan Afganistan ji derya Xezer ve tan Pras Xuzistan dihate bizvirandin. Li daw de Zanistvann ciyografy kevnar dane bigotin, ku Mdya bi xwe ve ji du bean dihate pkhatin: 1. Mdya Gewre ew ji raqa Ecem dihate bipkhatin. 2. Mdya Bik ew ji Azirbcan dihate bipkhatin.

23

Mistir Hall-Hol, Mjwa Kevnar Rojhilata Nzk, R. 555.

24 Muir El-Dewle di Mjwa rana Kevnar de, R. 56 de dibje: ku raqa Ecem ji van Deveran dihate bipkhatin."Keros, Hemedan, Kermenah, Qezwn, raq, Isfehan, Nehawend, R" tan Derbend Derya Xezer di, ya ku ew bi snor di navbera Mad Prs de dihate bidtin.

26

Be Yekem
Dewletn Kurd di Pla Musulmanty de

27 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Ev dery bi ardeh bean ve tte biparvekirin: 1. Dewleta Rewad ji 230-616 K. de, 2. Dewleta salar li Azerbcan ji 300-420 k. de, 3. Dewleta Hesnewy Berizkan ji 330-405 li Hemedan de, 4. Dewleta edad li Aran de ji 340-465 k. de, 5. Dewleta Dosteky Merwan li Diyarbekr de ji 350-380-476 k. de, 6. Dewleta Enzawye li Helwan de ji 380-446 k. de, 7. Dewleta ibankar-ivankar li Faris de ji 412-658 k. de, 8. Dewleta Lor Mezin ji 550- 827 k. de, 9. Dewleta Lor Bik ji 570-1250 k. de li Loristan de, 10. Dewleta Eyub li Misir am de ji 567-685-950 k. de, 11. Dewleta Erdelan li ran de ji 617-1284 k. de, 12. Dewleta Padahy Kurd li Xuresan de ji 643-785, 13. Dewleta Zend li ran de ji 1167-1202 k. de 14. Dewleta Biraxoy li Bilucistan de ji 1172-1300 k. de.

Dery Yekem 1. Dewleta Rewad25 li Ezirbcan de (230-618 k.)

Li gora lgeradinn Insiklopdya Musulmanity de ev dewleta Rewad ji kevintirn dewletn Kurd tte bidann26. Ibin Xurdan, y ku w
25 Seyid Husn Mukriyan v dewleta han bi Orbaykan yaxud bi Musafir dide bidann. Ez nizanim, ku w nav Yekem ji ku hnaye. Insiklopdya Musulmanty bi v dewlet dewleta Rewad dibje, jiber ku Bav Merzeban li Era Rewad b ew bi Mamelan bi nav bang b. 26 Ev dewleta han bi rast koka dewleta salar ye. Biserdej rdann wan di nava hev de ne. Na, hj btir ew bi xwe yekin. Bes bi tenha Plek di nava wan de hate bidtin, ya ku tde Texlib Beni Sac dewleta salar di Azirbcan de date bipkann. Weha bi ba d bihata bidtin, ger ku ew herdu Dewlet bi Yek dewlet bihatana

28 di sala 232 k. de bajar Tevrz serdan date bikirin, bajar li jr Serdarya Mohemed Rewad de date bidtin. Herwehaj li gora w de di sala 280 k. de ev welat Azirbcan bi destn Sacid Mohemed Avin Kur Diyodad ve hatye bikevtin ew tan sala 317 k. de bi destn Nevyn Sacid Mohemed hate bimayn. Li duway Sacid de herema Meraxe bi destn Muzefer Kurd Dilmve, ango Nevy Rewady Kevnar ve hate bikevtin. Ev kan bi xwe j ve dibje, ku Merzeban Biray xwe Wahsozan j ji Xanedana Rewad bi xwe ve ttin biderkevtin. Bi rast j ve tan pla Merzeban derbar dewleta Rewady Kurd de tu agehdaryn me naytin bidtin. Kanyn Ereb ji destpka Merzeban pve bi dr dirj ve li ser v dewleta han de didin biaxivtin. Di axivtina me de li ser Deysem de di dewleta salar de d em bidin bidtin, ku Merzeban Kur Mamelan-Mohemed bi tep alkarya Wezr Deysem El Kur Cafer ve Azirbcan date bidagrkirin. Merzeban Nivsvanek wy taybet bi nav skoye heb, ku w her her li nik Merzeban de dij El Kur Cafer buxtan didan bikirin, di daw de w dil Merzeban bi dilbijandina mal El Kur Cafer date bidilbijandin. Gava El Kur Cafer evaya date bizann, w remana xwe ligel Merzeban de date biveguhertin. W xwest, ku ew bi diz ve tepek ji bona Merzeban bide bidann. W Merzeban bi vegirtina Tebrz ve pir date bidilbijandin, da ku ew mal xizna w ji xwe re bide bizeftkirin. Bi v reng ve Merzeban ji bona nava tora w hate bikevtin. Di daw de Merzeban Lekerek bi w date bidan ew ji bona ser Tebrz date binardin. El Kur Cafer ji bona ser bajar Tebrz hate birakiandin w ji bona xelk bajr xeber date binardin, ku Merzeban bi dilbijandina talankirina mal xizna bajr leeker bi ser de daye bikiandin w ew dane biretkirin, ku ew ji Deysem hewar bidin bixwestin Deylemyn nava bajr bidin bikutin. Bi rast j ve xelk Tebrz weha dane bikirin. Merzeban, gava ku w xebera hatina Deysem date bibihstin, bi lekerek ve rw xwe w ber bi Tebrz ve date bivedan li nzka w de ew t Deysem b w ew date biikenandin. Deysem bi xwe ve ligel leeker xwey may de ligel El Kur Cafer de ji bona nava bajar Tebrz n. Merzeban j hat w ardor bajr date bigirtin. W bi diz ve ligel El Kur Cafer de da sitend w
bidann. (M. E.).

29 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ew ji xwe re date bigirawkirin. Li pa bhnek de Deysem ji bona na Erdebl der El Kur Cafer j ji bona lay Merzeban . Di axivtina me de li ser Deysem de d em bidin bidtinb, ku bi tepa Wezr Deysem duwem, y ku ew Kur Neme b, Merzeban Erdebl date bizeftkirin Deysem date bidlkirin w ew ligel mala w de ji bona keleha Term date binardin. Merzeban, pit ku ew ji er mern Deysem hate birizgarkirin w Azirbcan hem ji xwe re date bivegirtin, w ber xwe ber bi akkirinn Hundir Welt ve date bivekirin. Di dema ku Merzeban bi van akkirinan di nava welat xwe de dihate birabn, di sala 332 k. de ew t hera talanya Milet Rus b. Ji nik ve ew bi gemyan ve di rya derya Xezer de bi dev ava Ker ve hatin bigihatin li wder de hatin bipeyabn ji wir wan ber xwe ber bi Azirbcan ve dane bivedan. Serdar keleha Berzee, ya ku ew li ser snor Jory Azirbcan de dihate bikevtin, bi lekerek ba ve r li Rusan de date bigirtin. Belam ew pit erek yek Demjimar hate biikestin. Rus bi n w ve hatin bikevtin wan di keleha Berzee de ardor dane bigirtin. Wan ew li pa de datin bigirtin. Wan di nava keleh de pir pst dane bikirin wan hem xelkn w dane bikutin. Gava Merzeban ev xebera han hate bipgihatin, w orduwek s hezar Kes date bikomkir rw xwe ber bi Rusan ve date bivekirin. Rusan beramber bi Merzeban ve xwe nikarbn bidana bigirtin. Belam dsan bi ern bik bik ve wan ew date bixapandin beek ji wan xwe bi Meraxe ve date bigihandin. Belam bi hoy zor mw xav xwarin, ew t veriandin bn gelek ji wan hatin bimirin yn may j hatin bibazdan. Gava Merzeban date bidtin, ku ev er mern han d pir bidin bidirjkin, w xwest, ku ew Rusan bi flbazyek ve bide bilinavbirin. Beek ji leker xwe ji bona boseyek li pya Rusan de date bicgrkirin ew bi xwe hza xwey may ve ligel Rusan de hate bierkevtin. Ji Qaz ve w xwe date biikenandin ew bi hza xwe ve tan nzka bos hate bigihatin. Li wder de w xwest, ku ew bi leker xwe ve bi ser wan ve bide bihrkirin. Belam leker w tirs bi wan ve hate bikevtin wan nedan bihrkirin. Gava Merzeban ev rewa han date bidtin, ew pir dilikest b. W dev ji can xwe berda w xwe bi ser Rusan de date bikiandin. Biray w ligel hin ji Merovn w xelkn xwe de tev li w bn. Leker w hatin biermezarbn, gava ku avn wan bi v azay mrxasya Merzeban ve hate bikevtin. Ew ji bona nava er hatin biveger-

30 andin yn di bos de j wan j dest dane bihilann. Bi v reng ve Rusan xwe di nava du agiran de datinbidtin. Kutarek zor li wan de hate bikirin Sergir wan j hate bikutin. Mayn wan j bi hezar yek dujwary ve xwe bi keleha ehristan ve dane bigihatin. Hem talan Dln Musulmanan Rusan di w keleh de dabn bikomkirin. Merzeban bi n wan ve hate bikevtin w ardor keleh date bigirtin. Di v bhne de xebera hra Ebu Ebdelah Hemdan bi ser Azirbcan ve bi Merzeban ve hate bigihatin. Ew near b, ku ew beek ji leker xwe ji bona dorlgirtina Rsan bide bihitin ew bi xwe j ve ligel leker xwey may de ji bona prgbna Ebu Ebdulah Hemdan . Kur Hemdan tan Selmas hatib w ligel Serok Era Hezban de Cafer Kur ikoye hevgirtibn. Merzeban ji bona er Ebu Ebdelah Hemdan hate birkevtin. Li dawya erek km de Ebu Ebdulah Hemdan bi hoy barna befreke zor nema w dikarb xwe bida bigirtin. unke, zor leker w Ereb bn berg ciln wan, tirag aroxn wan xwe li ber serm berf de nedidan bigirtin. Ew near b, ku ew ji bona Musil bte bivegerandin. Debera em ji bona ser hza Merzeban btin bivegerandin, ya ku w Rus ardorkiribn. Rusan pit demek ji liberxwedan evek ew ji keleh de hatin bidern wan xwe bi getyn xwe ve dane bigihatin ew li wan de suwarbn ew ji bona welat xwe hatin bivegerandin. Merzeban li dawya rk pkxistina kar barn welat xwe de xweset, ku ew welatn dirawsn xwe bide bidagrkirin. Ev hewesa han j li du titan de hatib biderkevtin: 1. 2. Ji hra dewleta Xuresan ji bona ser Rikin El-Dewle Serdar R, Ji pskirina Wner Merzeban ji bal Meez El-Dewle de. Bi serdej ve hinek ji Sergirdn Rikin El-Dewle de bi Terefdarn Merzeban ve katibn bikirin.

Yekek ji van Sergirdan bi nav Ely Kur Cuwa Nequle ve ji bona nik Merzeban hatib w p date bigotin, heger tu hr ji bona ser R bide bikin, d hem Sergirdn din j ji bona te yarmety bidin bikirin. Bi v ton ve w ew hate bidilbijandkirin. Merzeban ligel Nasir El-Dewle Serdar Musil de da sitend w ew ji bona na ser Bexdad date bidilbijandkirin, belam Naris ElDewle bi v dilbijandin ve nehate bidilgrbn w bersiva Merzeban

31 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II date bidan: Di p de div bajar R bte bizeftkirin di dawya v de Bexd bi hsan ve tte biderkevtin. Merzeban li pa de Bav Birayn xwe ji bona nik xwe dane bibangkirin. W ji wan li ser vlika xwe de remana wan date bixwestin. Bav Merzeban li ser una w de bi dil ve neb. W fermana nen p date bidan, belam Merzeban bi amojgarya Bav xwe nedate bikirin ew ji remana xwe nehate bidakevtin. Bav wna, gava ku w weha date bzann, w dest bi giryan ve date bikirin w date bigotin: Kur xwe d ez pit v temen dirj li ku w bidim bidtin! Merzeban bi b dudil ve bi mrxasyeke b hempa ve w bersiva w date bikirin w date bigotin: Tu d min li seraya bajar R de yanj di nava Kutyan de bide bidtin. Rikin El-Dewle li karxistina Merzeban de hatibn bixeberdarbn. Destbic w ji bona herdu Birayn xwe mad El-Dewle Meez El-Dewle hewara xwe date binivsandin. Ji layektirj ve w ligel Merzeban de date bipwendkirin. W dest bi elafy ve date bikirin date bigotin: Heger tu dest li min de bide bihelgirtin, ez d Zincan, Ebher Qezwn bi te bidim. Bi v flbazy ve w dixwest, ku ew Merzeban bide bixapandin, tan ku hewara Birayn w p bte bigihatin. mad El-Dewle di bin Rberya Ba Hacib de du hezar Suwar di hewara w de date binardin. Herwehaj Meez El-Dewle j hzeke wisa di bin Rberya Sebektegn de ji w re date birewankirin. Di v bhn de Mohemed Ebdul-Rezaq j bi hzek ve di hewara Rikin El- Dewle de hate bigihtin. Herwehaj Mohemed Kur Makan j bi hzek ve ji bal Hesen Frozan ji bona hewara Rikin El-Dewle hate birewankirin. Bi Kurt ve: Rikin El-Dewle orduwek bi hz ve date birkxistin. Ew Sergirdn, yn ku ew li wan de bigman dihate bikevtin, tevde dane bigirtin bizindankirin. W bi leker xwe ve rw xwe ber bi Qezwn ve date bivedan. Gava avn Merzeban bi leeker Rikin El-Dewle ve hate bikevtin, w date nizann, ku ew deraqet v leker nayte biderkevtin. Tevlivj w vegerandin ji bona xwe bi ermezar ve date bidtin. Ew ji bona nava er hate bikevtin. Hza wy rxist ji Kurd Deylem nzka pnc hezar Kes bn. Leker Rikin El-Dewle bi carek ve hr ser dest rast ep w date bikirin w ew date biikandin. Merzeban li navrast de xwe date biragirtin erek merdane date bikirin. Be zor Sergirdn w hatin bikutin yn may bi dlit ve hatin bigirtin. Di daw de Merzeban bi xwe j ve bi dlit ve hate bigirtin. Rikin El-Dewle Merzeban

32 ji bona Wezr xwe Ebu El-Fedil date bisipartin w ew ligel w de bi hzek ve ji bona keleha Simrem date binardin27.

Dlkirin Rizgarkirina Salar-Merzeban.

Li dawya gihatina Merzeban de ji bona keleha Simrem xistina w di zindan de w destn xwe ji xwarin date bikiandin. Bes bi tenha ve w ji bona jyandin tozek genim dide bixwarin. Gava ku Rikin El-Dewle evaya date bibihstin, w ferman date biderkirin, ku kirvan xwarina w ji bona nik Merzeban bte birkirin. Li dawya hatina v Xwarinkirvan de Merzeban ligel w de ji bona
Wezir Ebu El-Fedil Kur Emd di v yn de li ser flek de diaxive ew dibje: "Ew Komandarn Deylemyn ligel min de bn, ew ligel hevd de lihevhatin, ku ew li r de bi dar zor Merzeban berdin min j bidin bikutin. Gava ku min weha zan. ez j ji bona nik Merzeban m min j p got: ku ez j ji bona xizmeta te likarim. Merzeban hinek ponij w got: Heger tu rast dike, ez ji te dixwazim, ku tu vegere. Heri arez dike, ez ji bona te dikim. Min got: ez ditirsim, ku Hevaln min v ligel min de nekin. W got: ku weha b, tu Dost Dujminn xwe ji hevd nade binaskirin. Ewn ku dixwazin min berdin, ew bi xwe ne, yn ku ew dixwazin te bidin bikutin. Min got; bese tir min birwakir bi min bawer bike, ku ez ji her Kesek btir li xizmeta te de likarim. Li dawya v gift goy de ligel Merzeban de min ew hem Komandar Yeko Yeko ji bona nik xwe dane bibangkirin min bi wan date bigotin: ez j ligel we de me. Ev peyva min bi wan zor xwe b. Biryar me da, ku li gihatina Qonaxa pi de v kar han bi c bnin. Bi rast j, gava ku em bi Qonax ve gihitin, Merzeban bang min kir got: de min berdin. Min pgot: ku Mala Rikin El-Dewle, Xizne hem Giranya w j li bajar Isfehan de ye. Li lay min de weha ye, ku em bi v reng tan Isfehan biin li wder de w Xizn, w Girany Mal ligel xwe de j bidin bihilgirtin. Eve batir dibe. Bi servaj v de dibe, heger ku em li berdan de lezbikin, Hinek ji Komandaran ligel me de b bexty bikin. Ev gotinn han bi ser w bikevtin. Bi v reng Merzeban hate bixapandin. Gava lingn me bi Isfehan ve hatin bikevtin, min heb Komandarn Bbext girtin Merzeban j ligel Komandarek rast dilsoz ji bona Smirm date binardin.
27

33 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II rizgarkirina xwe bi kar ve hate bikevtin. Belam ev Merov han gj gl b. W ev veartina han pir date bibelavkirin. Parzvan keleh r Asfar Xwarinkirvan date bigirtin w ew ji Jor ser dwar keleh de ber Jr ve date biavtin. Bi v reng ve w ew hate bilinavbirin. Li layek din de w gerden li Merzeban de date bitengkirin. Dayika Merzeban bi nav Xerasuye ve dihate binavkirin. Ew Kea Cestan Kur Wahsozan Melek b. W pir avdrya xeberzann rizgarkirina Kur xwe dida bikirin. W ji bona v kar pir dida bikardikirin w pir pere j didatin birijandin. Kur Daban, y ku ew ligel Merzeban de Dl Zindankir b, bi her awayek ve w xwe date birizgarkirin ew ji bona nik Xerasuye hate bigihandin. W ji bona Xerasuye bi pera ve soz bi rizgarkirina Kur w ve date bidan. Di v dem de j Topan nav Pehlewanek erker Qumarbaz j, y ku w ji Meraxe dab bibazdan, w xwe ji bona lay Xerasuye dab bihavtin. V Mirov j sozdana rizgarkirina Merzeban ji bona Dya w date bidan. Xerasuye bi hz jrtya v Peyay ve zor bi hv b. W ew ligel Kur Daban de date birkxistin. Wan xwe bi Bazirgan ve dane bikirin. Ew ji bona likarxistina bazirgany pwistb, hem wan ji xwe re dane bidurustkirin bi r ve hatin bikevtin. Gava ku ew bi keleha Simrem ve hatin bigihatin, wan xeber ji bona r Asfar datin binardin. Ku ew Bazirganin ew ji bona destkary li karin. Di dema xwe de Merzeban hin ji mal ji wan kirb per wan hj nedaye. Tika ji te dikin, ku tu me w ligel hevd de r bi r ve bide bikirin. Parzvan keleh dil w bi wan ve hate bistandin. W ji bona lay xwe bang wan date bikirin. Van Bazirganan li lay r Asfar de gil gazinn xwe dane bikirin. Derbar zordar bbextya Merzeban de wan gelek peyv siqv dane bikirin wan date bigotin: Sipas ji bona Xwedan! Dunya ji sitembarya v Sitemkar hate birizgarkirin. Dil r Asfar bi wan ve hate biewitandin w ew yeke yeke ligel Merzeban de dane birbirkirin. Merzeban di cara p de di v fl de nehate bigihitin. Ew tre b w cinw bi wan ve date bidan. Bi deyn wan ve ew nehate biprnitin. Belam yekek ji Bazirganan bi avkirn ve ew date bitgihandin. Merzeban bi ser xwe ve hat bikevtin ew nerm b. W date bigotin: bel bi bra min ve tte bikevtin. Belam ez nizanim, b ka deyn we end b. Ez dixwazim temaey tomarkirina deftern wan bidim bikirin.

34 Bi v ton ve n hatin di nava wan de date bidestpkirin. Xurasuye Navmalyek xwey Deylemy jr dilsoz j bi tengala Bazirganan ve date bixistin. Bazirganan diyaryn pir bi ser Parzvan Karbidestn keleh ve datin birijandin. Bi saya barandina van diyaryan ve bi serbest ve n hatin ligel Merzeban de dihatin bikirin. r Asfar Peyayek wy cuwan heb. W her her cil bergn Deylem li ber xwe de didate bikirin w rim mertal bi destn xwe didan bigirtin. Merzeban ji v Pey han dilxwe b. W ji bona w pir pere diyar p didane bidan ew ligel w de hatib birkkevtin, ku ew j re destikn vekirina bend zincrn bide bipeydakirin. V Pey han hem destikn pwist ji bona vekirinn bend zincran ji Merzeban re dane biann. Merzeban dest bi birna bend zincrn xwe date bikirin. r Asfar her roja n ew ji bona lay Merzeban dihate bihatin w temaey bend zincrn w didate bikirin ew dihate bivedigerandin. Rojek n Topan li lay Merzeban de hatb bidanitin, Bazirgan tir li lay Dergevan de hatib birawestandin Pey bi cil bergn Deylem j ve li tenita Merzeban de hatib birnitin. r Afsar hat ew j li kleka Merzeban de hate bidanitin. Merzeban dest bi peyv ve date bikirin w ji bona r Asfar date bigotin: Heger tu min bide biberdan, tu i bixwaze, d ez w bi te ve bidim bidan. r Asfar ev wernegirt w p date bigotin: Ez h bbexty ligel Rikin El-Dewle de nadim bikirin. Gava ku Merzeban wisa date bizann, ew bi ser pyn xwe ve hate bihelsandin w rw xwe ber bi der ve date bivekirin. Topan xwe bi ser r Asfar ve date biengkirin w ew li erd de date bivegevizandin w ew bi Xinceran ve date bikutin. Bazirgan tirj Dergevan date bikutin. Merzeban ligel Hevaln xwey tir de hev dane bigirtin. Di v bhn de Parzvann keleh ji hev hatin bibelawelabn. gava ku ev hera hate bihelsandin, ew bi serhev de hatin bikombn. Gava ku wan date bitemaekirin, ku Serek wan hatye bikutin, hemyan xwe dane biberdestkirin. Hevalbendn Merzeban ji hem hlek ve bi serhev ve (di sala 342 k. de) hatin bikombn. Merzeban name ji bona Dya xwe, Biray xwe Dostn xwe date binivsandin. Ew helsa rw xwe w ber bi Azirbcan ve date bivedan. (Nivista Serphatyn Netewan, berg 2. El-Kamil, berg 9).

35 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Li dawya Dlkirina Merzeban de

Li pa ikenandin Dlkirina Merzeban de hzn wy di bin Rberya Cestan Kur ermezin, El Kur Fedil, ehir Feyruz Kur Kerduye hinn ji Rbern din ligel lekerek de bi hezar Kes ve ji bona Azirbcan hatin bivegerandin ew li dora Mohemed Kur Musafir Bav Merzeban de hatin bikombn. ji wir wan ber xwe ber bi Erdebil ve dane bivedan. Ew ji bona nava bajr hatin bikevtin wan Mohemed Kur Musafir bi Serdar xwe ve datin bidann. Wahsozan Kur w ji tirsa dan sitendina Bav xwey ne ba ligel xelk de ew ji bona keleha Term hate bibazdan. Ewende pne, ku xelk Deylem ji nebabna dan sitendina Mohemed Kur Musafir li ber de hatin birabn wan mebesta kutina w dane bikirin. Ji tirsan w ji bona nik Lay Wahsozan Kur xwe date bibazdan. W j Bav date bigirtin ew ji bona nava zindana keleha Sscan date biavtin. Ew tan mirina xwe di w zinadan de hate bihitin. Rikin El-Dewle li dawya girtina Merzeban de Azirbcan bi Mohemed Kur Eb-Dul-Rezaq date bidan w ew bi lekerek ve ji bona ser Azirbcan date binardin. Wahsozan beramber bi v rew ve ser l tkc ew bi berdana Deysem ve nearb. W ew xelatkir w ew ji bona er Mohemed Kur Eb-Dul-Rezaq date binardin. (Nivsta Serphatyn Netewan). Encam karn v rdana Deysem d em li cihek taybet de li ser de bidin biaxivtin. Gava Salar-Merzeban ji Smirm hat w tevgera Deysem date bitemirinadin. Ewende pne ew di sala 345 k. de t nexweyeke giran b w temniya xwe date bikirin: ku li dawya wna de Biray w Wahsozan bi Serdar Rewad ve bte bikirin Kur w Cistan bi ngir Mam xwe ve bte bidann. Li dawya v temnya han de pir pne ew mir.

36

Wahsozan Kurn Merzeban

Li pa mirina salar-Merzeban de Biray w Wahsozan hungulsk hin ji nann tir serdarya Merzeban ji bona Serdarn bajer kelehn Azirbcan date binardin w ji wan serdanna wan ji xwe re date bixwestin. Belam hc Kesek ji wan ser xwe jre nedan bitewandin; unke, salar-Merzeban li p temnya xwey daw de ji bona wan dab bigotin: Heger ku ez linavm: Di p de sertewadin ji bona Kur w Cistan bidin bikirin, li dawya w de Paday Rewad div Kur wy Ibrahm bte bikirin, li pa Ibrahm de div Kur wy Nasir bte bikirin. Heger ku ev Kurn w hem hatin bimirin, di w ax de div serdann hn tev ji bona Wahsozan bidin bikirin. Hem Sergird Mezinan li gora temniya p de dane bireftarkirin. V rewa han Wahsozan date bitrekirin w ev temnya Salar-Merzeban di ser guhn xwe re date biavtin. Di v bhn de Mr Ibrahm Birazy Wahsozan Zavay Wlkn Kur Xurd Serok Dilm, y ku ew ji bal Merzeban de li Erdebl de hatib bizindankirin, bi dilbijandina Jna xwe ve ew ji bona Erdebl . Ibrahm by, ku ew destr ji Mam xwe bide bixwstin, w Xezr xwe Wlkn ji zindan date biberdan. Wahsozan li ser v tevgera Mr Ibrahm hin prabnn din de tirs p hate bikevtin. Bi diz ve w Erdebl date bichitin ew ji bona keleha Term . Kar barn serdary hevsar desthilatya welt bi serxwey ve bi destn Cistan ve hatin bikevtin. Birayn w hem Sergirdan sern xwe ji bona w datin bitewandin. Bes bi tenha ve Cistan Kur ermezin, y ku ew Waly Erministan b, ser xwe jre neda bitewandin w dest bi remana serxwebna xwe ve date bikirin. Pit ku Wahsozan cih xwe li keleha Term de date bixurtkirin, ew li ser xwe de hate birnenitin. W bi tkdana di navbera Birazayn xwe de date bidestpkir w Dujminn wan li ser wan de datin bihelsandin. Gelacyn w wetov bikrbn, ku Kurn Salar-Merzeban bi Dujminn yektir bn.

37 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Wahsozan, ku w kar xwe bi v pily ve date bigihandin, w Ibrahm Birazy xwe ji bona nik xwe date bibangkirin zor r rmet p date bidan. Li layektirj de w ligel Nasir de da sitend w ew li ber Cistan de date birakirin. Nasir bi peyva Mam xwe ve date bikirin ew ji Cistan tefir w devj berda. Ew ji bona Moqan28-Mukriyan . Beek ji leker j li ser timay de ji Cistan cih b ew ji bona lay Nasir hat. Li pa vna de Nasir bi hzeke ba ve ji bona er Cistan29 . W rw xwe ber bi Erdebl de date bivekirin w ew bi hsan ve date bizeftkirin. Cistan near b, ku ew xwe ji bona keleha Nz bide biavtin.

Weha di Kok de hatye. Renge, ku ew bi a ve hatye; jiber Moqan yanj Mokan Mukriyan niye. Moqan-Mokan ew di navbera Erdebl gihandina emn Ker Res de tte bikevtin. Mukriyan ew nav Welayeteke Kurd ye, ya ku ew li Jor Welayeta Erdebl li Jr Gola Ormiy de tte bikevtin. (M. E). piy Cistan Kur Merzeban kutina Deysem di sala 346 k. de b. Ev Serdar han j li ser na Bav xwe de rewet. W guh bi Leker ve neda ew ligel jyandin Er de likarb. Li pa bhnek de w Nem Wezr xwe date bizindankirin. Wezr xwe Cistan ermezin, y ku ew bi nav Ebu El-Hesen bi nav bang b y ku ew Xizm Ebu Eb-Dulah Nem b. Ew li girtina Nem bi gman hate bikevtin. Ew tre b w ligel Ibrahm da sitend. W dil Ibrahm ji bona Padahiy date bidilbijandin. Bi rast j ewende p ne, ku Ibrahim ligel ermezin de ji bona ser Meraxa n wan ew zeftkir. istan ah Kur Merzeban gava ku w ev bihst, w ligel Kur ermezin Wezr w de da sitend w Nem j berda ew lihevhatin. Li dawya vna de Kur ermezin tir nema yarmetya Ibrahm kir. Flbaz Bbextya Kur ermezin ji bona herdu Biran hate bidiyarkirin. Wan ligel hevd de da sitend ew lihevhatin. Gava Kur Nem ji Zindan rizgar b, ew ji bona Moqan . Li wder de w ligel Ishaq Kur sa Kur Muktef Bil-Lah Ebas de da sitend. W ew ji bona wergirtina Xilafet date bidilbijandin. W ji bona w date bisozdan, ku ew d jre Lekerek bide bilidarxistin jre Azirbcan j bide bizeftkirin. Bi rast j ew bi Ssed Suwar ve ji bona nik w w ermezin j ji bona nik w mvandarkir. ermezin j dilsozya xwe ji bona Xilafeta shaq date biderxistin. Cistan ah ligel Mr Ibrahm Biray xwe de ligel v Daxwazvan Xilafet de, y ku w nav xwe bi Mustecr dan b, datin bierkirin. Wan ew date biikenandin girtin. Kur ermezin j xwe ji bona keleha Ormiy date avtin. (El-Kamil, berg 8).
29

28

38 Li pa de Serbazan Nasir ji bona nedana pern wan datin bitengavkirin. Nasir kir nekir, ku ew wan bide bihajkirin, ew haj nebn. Mam w di vxistina v gelacy de destgir neda bikirin. Ew li kar barn beramber Biray xwe de peman b. W ligel Cistan de da sitend ew ligel hevd de hajbn. Ew bi Padahya Biray xwe ve hate birnitin. Belam dsan j h bi wan ve nehate bikirin; jiber ku Serperetya Leker pereyn wan neb. kar Welt bi hoy van er meran ve tk pkb. Sergirn wan nema bi gotina wan ve dane bikirin. Herdu Biran beramber bi v rewa han ve xwe nedan biragirtin. Wan ji bona Ap xwe dane binivsandin, da ku ew ji bona lay w herin. Wan soz peyman j sitendin. Ew ligel Dayka xwe de ji bona Wahsozan Ap xwe n. Gava ku ew ji bona nik Ap xwe hatin bigihatin, Ap wan bbext li wan de date bikirin. Dij bi snd, soz peymann xwe ve ew dane bigirtin bizindankirin. Sermyandarya welt bi destn xwe ve date bixistin w Ismal Kur xwe j bi ungir xwe ve date bidann. W be zor welatan bi destn Ismal ve date bixistin. W pareyek zor bi ser leker ve date bidabekirin w ew p dane bidilxwekirin. Ibrahm Salar di v pl de ew ji bona Erministan b. Gava ku w xebera girtina Birayn xwe date bizann, w dest bi c ve ligel Pismam xwe Ismal de hate bierkevtin w xwest, ku ew Birayn xwe bide birizgarkirin. Gava ku Wahsozan ev xebera han daze bibihstin, ew a mao b. Li layektir j de hin ji xelk Leker Dlem j l hatin biwergerandin. Gava ku w weha date bizann, w Cistan, Nasir Dayika wan date bikutin. W ji bona Cistan Kur Sermezin date binivsandin, ku ew ji bona er Ibrahm bie w jre Pere leker j date binardin. Evaya di sala 349 k. de hate bikirin. Ibrahm beramber bi v zneta han ve nema dikarb xwe bida biragirtin ew ji bona Erministan hate bivegerandin. Cistan ermezin bi ser leker wy may ve date bidadan w ew date biikenandin. W Meraxe navnya nrnenya Ibrahm Ormy j date bidagrkirin. (ElKamil, berg 8, r. 209). Mr Ibrahm Salar ji bona Erministan hatib bivegerandin. Ew demek li wder de hate bimayn. W di sala 255 k. de lekerek ba date bipkannin. W xwest, ku ew dsan ji bona ser Ezirbcan bte biyn. W ligel Cistan Kur ermezin de da sitend ew ligel w de hate birkkevtin. Bi v ton ve hz desthilatya Mr Ibrahm btir b. Lihev hate birasthatin, ku di v bhn de Ismal Wahsozan hate bimirin. Mr

39 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Ibrahm ji v zneta han kar ji xwe re date biwergirtin ew ji bona ser Erdebl w ew ji xw re date bizeftkirin. W xwest, ku ew xwna Birayn xwe ji Mam xwe bide bisitendin. Wahsozan ji tirsan revya ew ligel Kur Mik de ji bona welat Deylem . Mr Ibrahm hem welat Azirbcan date bidagrkirin Mulkn Mam xwe hem date bizeftkirin. Li dawya demek de Wahsozan bi lekerek Deylem ve ji bona ser Azirbcan hate biyn ew ji bona nava keleha Term hate bikevtin. W Ebu El-Qasim Kur Mik bi lekerek ve ji bona ser Ibrahm date binardin. Li dawya erek qurs giran de Mr Ibarahm hate biikenandin. Pir bi derd dujwar ve Mr Ibrahm xwe bi keleha R ve ji bona nik Rikin El-Dewle Mr Xweha xwe ve date bigihandin. Rikin ElDewle pir jre rmet rz date bigirtin.

Ibrahim Salar
Di v Sal bi xwe ve li berrabna Deylem de di paytext Rikin El-Dewle de Ibrahm Salar karek zor hja ji bon Rikin El Dewle date bikirin. Ew tde birndar b, belam ew nemir. Li pa de Rikin El-Dewle lekerek ba ji bona Wezr xwe Ebu El-Fedil date bidan ew ligel Mr Ibrahm de ji bona ser Azirbcan date binardin. Ebu El-Fedil Kur ElEmd bi leker Bohm ve bi Azirbcan ve hate bigehatin w ew date bizeftkir. W Cistan Kur ermezin j ligel Mr Ibrahm de date bilihevann. Gava avn v Wezr jr zana bi dewlemend brn v welat ve hate bikevtin, w bi lez bez ve bi diz ve ji bona Rikin El-Dewle date binivsandin: ku heyfe, ev welat han bi destn Serdarek mna Salar Ibrahm ve bte bikevtin, y ku ew xwe di nava xweya jn jiyan de dide bivegevizandin. Di encam wey v jyana w de gerandina welt bi ba ve p nayte bikirin. Weha bi berjewend ve tte bidtin, ku ew li cgehektir de heremek ji bona serdarya w p bide bidan ew Azirbcan ji bona w bide bihitin. Rikin El Dewle bi daxwaza Ebu El-Fedil nikir w fermana vegera w date bidan. Mexabin, ku di derbar rdann pla dawy Mr Ibrahm de tu agehdarya me nne. Belam li gora goya Belavoka Pbikevtin 6 de div dewleta Ibrahm tan sala 380 k. de dabe bidirjkirin. Li pa w de

40 Rewady Kur w li pa Rewad j de Kur w Glas30 li pa Glas j Wahsozan Kur w ji bona serdarya Azirbcan di sala 415 k. de hatin bidan.

Wahsozan duwem
Welat Azirbcan li zeman v Serdar han de di sala 420 k. de t vegirtina Milet Xez b31. Wahsozan xwest, ku ew bi Mvandar ve bi karkirin ve ji bona wan welat xwe ji v er dir bide biparastin. W zor ji bona wan kar date bikirin, belam b sd b. Nermbn karkirina Wahsozan ln Kurd ji bona Xez ew btir p hatin bipayekirin. Kurd xwe li h xerab psya wan de nikarb bida biparastin. Wan Kurdistan t zyan talankirineke zor gewre dane bikirin. Li sala 429 k. de Xez xwe bi ser Meraxe de dane bikiandin. Wan xelkn bajr hem dane bikutin. Mizgeftn bajr wan datin bistandin. Ser bi ser ve wan bajar dane bitalankirin. Wan her ol bext qebl nedikir, wan ew didate bikirin. Eln Kurdn wan navan j bi agirn wan ve hatin biewitandin. Li dawya v hovt psty de Eirn Kurd xwe li dora Ebu ElHca Kur Rb El-Dewle de Serok Eira Hazban de dane bikomkirin. Wan ligel Wahsozan de ji bona drkirina belaya Xez havd dane bigirtin. Gava ku avn Xez bi v yekity hevgirtin ve hatin bikevtin, tirs ew datin bigirtin. Wan rw xwe ber bi bajar R ve dane bivekirin ew ji hatin bihevbelawelakirin. Kurd bi n wan ve hate bikevtin w zor ji wan date bikutin. Taqimek tir ji wan, y ku ew ji bona Erminstan hatibn bikevtin ew bi kutin talany ve hatib bimejkirin, bi bihstina v xeber ve ew ji bona Ormiya welat Eb El-Hcay Hazban hatin bivegerandin. Li hre de ew ti hra Kurdan bn. Di encam de herdu Layan ziyann pir gewre datin bidan. Eb El-Hca zora wan nebir.
30

Mucem El-Bildan di Rpel 189 de Xulak-Gulak dibje.

Xez Eireke Turkumany Buxara b. Ew zor dir hov b. Ew mldar kutin talan bn. Bi v reman Beek ji wan rw xwe ber bi Isfehan ve date bivekirin. Beek din ji wan di welat Xuwarzim de man. Beektir j rw xwe ber bi Azirbcan Kurdistan de date bivekirin. Ev Be daw li jr Komandarya Toqa, Kokta Mensur de b.

31

41 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Di sala 432 k. de Wahsozan Mamelan32 tepek ji bona Xez date bidann, da ku ew xwe ji wan bide birizgarkirin. W li bajar Tebrz de cejnek date bilidarxistin Gewreyn Xez dane bimvandarkirin. Bi fl ve w ew hem datin bigirtin. Li daw de w leker bi ser wan de date bidadan. W zor ji wan date bikutin ew ji xak Azirbcan dane biderkirin. Derbar bi zneta zeman v Serdar ve tir tu agehdariyn me nnin. Tan dema hatina Toxurl Beg Silcoq ji bona Azirbcan di sala 446 de km li ser zneta v welat de hatye biaxivtin. Li gora Insiklopdya Musulmanty berg 4, di sala 434 k. de hejandineke zor xurt bajar Tebrz date biwrankirin. Padah v welat Wahsozan ji tirsa Xez keleheke tir date biavakirin paytext xwe ji bona wder date biveguhestin. Di sala 438 k. de Nasir Xisro33 nav Serdarek li Tebrz de serperetya desthilaty didate bikirin ew bi nav nana Seyf El Dewle eref El-Mile Ebu El-Mensur Wahsozane Kur Mamelan ve bi nav bang b jre j Mewlana Emr El-Muminn dihate bigotin. Li sala 446 k. de Sultan Toxurl ji Isfehan ber xwe ber bi Azirbcan ve date bivedan. Mr Ebu El-Mensur Wahsozan Kur Mohemed Rewad ji bona prgbna wna bi lez bez ve ew . W ser xwe jre date bitewandin. Ji v mjwa han pve dewleta Azirbcan Rewad bi dewleteke pgirday ve dihate biderkevtin. Bi v reng ve dawya serxwebna v dewleta Rewad hate bidtin. Jiber dema pkhatina v dewlet diyar niye, em nikarin dema dirjbna v dewlet bidin bixuyankirin. Bike li Azirbcan j de beek ji iya j li jr serdarya v dewleta Rewad de dihate bidtin. Derbar dema dawy v dewleta han de agehdaryn me zor kmin. Bes bi tenha ve li ser Ahmedl de hatye peyivandin.
Di dema vegirtina Xez de ji bona Azirbcan Wahsozan Serdar w b. Ev Serdar han li gora Insiklopdya Musulmanty, berg 4, Rpel 584 de ew ji Xanedana Rewad b ew bi nav Wahsozan Mamelan ve bi nav bang b. Muncem El-Umran, berg 9, Rpel 189 dibje: Wahsozan Kur Xelan. Weha di Kok de hatye. Belam Changervan Farisy bi nav bang Nasir Xusro dibje, gava ku ew di bajar Tebrz re derbas b, Padah v Bajar Ebu ElMensur Wahsozan Kur Mohemed-Mamelan b. Ew bi nav nana Seyf ElDewle eref El-Mile dihate binav bibangkirin. ji xwe re li Gera Nasir Xusro, Rpel 13, apa Hind bide bitemaekirin. (M. E).
33 32

42 Belam Seyid Hisn Mukriyan dibje: ku Wahsozan duwem di sala 458 k. de hatye bimirin Ibrahm Kur w tan sala 490 k. de Serdar daye bikirin. Wer tte bidiyarkirin, ku di pla serdarya Ibrahm de Tebrz ji dest dewleta Rewad hate biderkevtin ew bi jr serdarya Turkan ve hate bikevtin. Dewleta Rewad bi rast ve bes bi tenha ve li Meraxe de dihate bidtin. (El-Kamil, berg 10, rpel 205).

Mr Ahmedl
Ev Mirov han bi p Insiklopdya Musulmanty ve ew "Kur Ibrahm Kur Wahsozan Rewady Kurd tte biderkevtin". Dibe, ku w dewleta Meraxe dabe bizindkirin, ya ku w tan mjwa sala 624 k. date bidirjkirin. Mr Ahmedl di sala 505 k. de, ya ku tde Sultan Mohemed Kur Melek ah lekerek bi Ser dewleta Rom ve date bikiandin, ligel Mr Tebrbz Segman Qubti de, ligel Mr Musil Modd de, ligel Ebu ElHica Serdar Hewlr de ligel hin Mrn tir de bi lekerek xwe ve ew di w er han de hatib bibedarkirin. W li Sur de ligel Padah Qudsy bi nav bang ve Jaseln date bierkirin. (Mjwa Heleb). Mr Ahmedl bi hoy mirina Segman Qutb Serdar Diyarbekir Azirbcan ve Sur date bichitin ew ji bona Azirbcan hate bivegerandin. Mebesta w ji v vegerandina han sitendina Mulk Bav Bavpran b. Ibin El-Cozi dibje34: Ku Mr Ahmed xwedan lekerek pnc hezar Suwar b hatina welat wy salane bi arsed hezar dnar dihate biderbikevtin. Di sala 501 k. de Etabik Tuxtikn Serdar am bi mvan ji bona nik lay Sultan Mohemed hatib. Ji bona v hatin piranya Mr Serdaran ji bona Bexd hatibn bimvadarkirin. Mr Ahmedl j di nava wan Mvanan de b ew li tenita Tuxtikn de hatib birnitin. Di v gav de Mirovek ji bona nava Jor hat biderkevtin kaxezek di dest w de b ew digirya. W tika kir, ku yarmetya w bte bikirin, da ku ew
Ibin El-Cozi di Mirat El zeman de dibje, ku Mr Ahmedl ji bona Bexdad bi Pnc Hezar Suwar hat. berg 3, R. 32.
34

43 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II kaxeza daxwaza xwe bi dest Sultan ve bide bigihatin. Mr Ahmedl ber xwe ber bi w Mirov ve date birastkirin w xwest, ku kaxeza daxwaza w ji dest w bide biwergirtin. Belam w Mirov bi xincera rt veart di dest xwe de bi ser Ahmedl de hate bidakevtin w xincerek l date bixistin. Ahmedl pgirt ew ji bona nava erd date biavtin. Yekek din xwe bi ser Ahmedl ve date biavtin xincereke tir l date bixistin. Bi kurt ve Hevalek wan tirj peydab w j xencerek li Mr de date bixistin. Bi v reng ew hate bikutin. Tuxtikn weha date bizanin, ku ev bi fermana Sultan ve hatye bikirin. Belam li pa de diyarb, ku ev Mrkujn han Batinbn35. (Insiklopdya Musulmanty Mucem ElBuldan).

Aq Songor Ahmedl
Ev Kur Ahmedl b ew li dawya mirina Bav xwe de bi Mr Meraxe ve hate bikirin. Di sala 514 k. de Serdar Musil Azirbcan Melek Mesd beramber bi Biray xwe ve Sultan Mehmud ser xwe date birakirin. W Qasim El-Dewle Buzurgiy Etabiky kevn xwe ji bona serdarya Meraxe date binardin. Belam ev serhildana han z hate bitemirandin. Di sala 515 k. de Mr Ahmedl dsan ji Bexd ji bona mrnenya w hate binardin. Di v Sal bi xwe ve Kon Toxdi Serdar Eran hate bimirin, y ku ew ji bal Sultan Toxril de hatib bidann. Aq Songor xwest, ku ew xwe li lay Sultan Toxril de bide bipvexistin ew cih Kon Toxdi ji xwe re bide bigirtin. Sultan Toxril jre xeber date binardin, ku ew bi deh hezar Kes ve ji Meraxe ji bona nik w bte bihatin, da ku ew ji bona zeftkirina Erdebl yarkirina w bide bikirin. Belam una Aq Songor b encam hate bimay di v bihn de Sultan Mehmud bi alkarya Ciy Beg Meraxe date bidagrkirin. Lbel li zincra rdanan de weha tte biderkevtin, ku Mr Ahmedl di daw de dsan ew ligel Sultan Mehmud de tte birkkevtin. Sultan Mehmud ew bi Etabiky perwerdekirina Kur xwey Dawid ungir xwe ve date bidann.
35

Husn Mukriyan v rdana kutina Ahmedl bi rengektir ve dide bivegerandin ew v ji bona ser Mucem El Buldan dide bivegerandin.

44 Di sala 523 k. de Mr Aq Songor li na ser Duws Mizyad de date bibedarkirin. Pit Salek ji v bedarbna han w ji bona danna Dawid li ser text Seltenet de gelek date bikarkirin. Di sala 526 k. de leker Sultan Toxril leker Dawid li nezka Hemedan de t yektirbn. Dawid bi hoy liberrabna leker w ve li ber w de w xwe nema dikarb bida biragirtin. Ew ligel Ahmedl de revya. Sultan Toxril Meraxe Tebrz date bidagrkirin. Li dawya demek de Dawid, Mam w Melek Mesd Etabik Aq Songor ji bona Bexd n. Li wder de Xelife yarmetyek zor ji bona wan date.bipkekirin Di daw de Melek Mesd, Dawid Aq Songor bi lekerek ve rw xwe wan ber bi Meraxe ve dane bivekirin. Bi alkar desthilatya Ahmedl ve Meraxe Azirbcan bi carek ve dane bidagrkirin. Li dawya vna de wan ruw xwe ber bi Hemedan ve dane bivekirin wan li wder j de hza Sultan Toxril dane bitarmarkirin Hemedan bi jr serdarya Melek Mesd ve hate bikevtin. Belam di dema girtina v bajar han de Aq Songor Ahmedl mna Bav xwe j ew ji bal Batinyan ve di sala 527 k. de hate bikutin. Ev Mrkuj han ji bal Wezr Sultan Toxril de ji bona v kar tawanbar hatib binardin.

Aq Songor duwem
Aq Songor duwem ew bi kur Songor Ahmedl yekem ve tte biderkevtin. Belam hinekan ji Mjvanan bi end navn tir ve li ser w de dane biaxivtin. Dujmin v Mr han Ozbek Kur Balnkar Dost Sultan Mesd b. W ji bona zeftkirina Eran Azirbcan kar didate bikirin. Mr Ozbek di sala 541 k. de li Meraxe de dor date bigirtin. Belam p ew nihate bigirtin. Di sala 545 k. de Sultan Mesd bi xwe ve bi lekerek ve ji bona ser Meraxe hate biyn. W ew date bigirtin keleha w j w date biruxandin. Belam pir p ne, Ozbek li ber keleha Ruwn Diz36 de ligel Mir Aq Songor de hate bihajbn. Kutina Ozbek di sala 547 k. de ji bal Sultan Mohemed de bi hoy trebna w j ve Mr ldegiz Mr Aq Songor pir hatin bibntengkirin.
Ruwn Diz kelehek zor as b. Ew li ser em Sof de 16 Kilo Mitir li lay Jor Meraxe de tte bikevtin.
36

45 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Van derdu Mran Melek Sulman li cih Sultan Mohemed de li ser Text Hemedan de dane bidann. Lbel careke din Sultan Mohemed Hemedan ji bona jr engn xwe date bivegerandin. W Peyn xwe ji bona nik herdu Mrn Azirbcan ldegiz Aq Songor ji bona hajbn datin binardin. Di sala 549 k. de di nava wan de hajbn hate bikirin welat Azirbcan di nava van herdu Mrn Gewre de hate biparbivekirin. Sultan Mohemed li p mirina xwe de Melek Dawid Kur xwey Bik ji bona bin avdriya Mr Aq Songor duwem date bidann, unke, w Sultan Arselan j li jr avdrya Mr ldegiz de dab bidann. Bi remana bi chkirina v Kur li na Bav w de Pehlewan Kur ldegiz bi lekerek ve ji bona ser Mr Aq Songor . Belam Mr Meraxe bi yarmetya ah Ermen li qeraxa em Sefdrod de Pehlewan di sala 557 k. de date biikenandin. Li pa de w pnc hezar Kes ji bona yarmetya Serdar R Inyainc date binardin, y ku w ligel ldegiz de didate bierkirin. Belam ev leker nard hate biikenandin. Belam wer tte bidiyarkirin, ku di nava demek de ldegiz Aq Songor ligel hevd de hatine bihajkirin; unke, li na ldegiz de ji bona ser welat Gurcistan Aq Songor yarmetya w dayite bikirin. Di sala 562 k. de Mr Meraxe ji bona Bexd . Li wder de ji bal Melek Dawid de pir rz rmet ji bona w hate bigirtin. Di v Sal bi xwe j ve Pehlewan Kur ldegiz Mr Aq Songor li Meraxe de dor l date bigirtin. Belam ew z ligel hevd de hatin bihajbn. Derbar bi dawya znetn Mr Aq Songor ve agehdaryn me nnin. Bes bi tenha ve Ibin El-Esir dibje: ku di sala 564 k. de Mr R nanc hate bikutin Qelex Biray Aq Songor ser xwe date bihildan Etabik Pehlewan Kur ldegiz ew date bisizakirin w dewleta Meraxe ji bona herdu Birayn Qeltex Ela-El-Dn Rikin El-Dewle date bisipartin. Ji v weha em ttin biliberkevtin, ku Mr Aq Songor duwem hate bimirin w ar Kur li d xwe de dane bihitin. Di navbera Aq Songer syem Biray w Qetilxe de zor er hatine bikirin. Li ser vna j de Pehlewan ji bona nava wan hate bikevtin dewleta wan ji bona herdu Kurn Bik Aq Songer duwem date bidan w herdu Birayn wytir El El-Dn Rikin El-Dewle j b pik parkirin. Ibin El-Esr di sala 570 k. de li ser Felek El-Dn Serdar Meraxe de dide biaxivtin, ku ew Kurezay-Nevy Aq Songor duwem b. Bav

46 wna jre ji serdarya xwe hatye bidakevtin. Li zeman v Mr de Pehlewan dsan ji bona ser Merxe keleha Ruwn Diz daye bihrkirin. Bi merc hitina Tebrz ji bona Binemala ldigiz hajbn di nava wan de hate bikirin. Ji v j de wetov tte biderkevtin, ku tan sala 570 k. de Tebrz j li jr serdarya Meraxe de b hem devera dorhla iyay Sehend bi dest Binemala Ahmedel de b. Li dawya vna de rdann s Saly winda de bes bi tenha ve li ser peymanek37 de di navbera Mr Meraxe Ela-El-Dn Beg de di sala 602 k. de ligel Mr Hewlr Muzefer El-Dn Gogberi de peyv hatye bikirin. Mebest j ji v peymana han zeftkirina Azirbcan ji Ebu ElBekir Kur ldigiz b. Lekern Hevalbendan ruw xwe ber bi Tebrz ve dane bivedan. Mr Eb Bekir Kolemend kevn Xanedan ldegiz Ay Toxmi ji bona hewara xwe date bibangkirin. Li daw de Muzefer El-Dn Gogberi ji bona Hewlr hate bivegerandin. Ay Toxmi j bi n El-Dn Beg ve hate bikevtin ew tan ber dev dergeh Meraxe hate bigihandin. Li daw de Ela El-Dn near b, ku ew keleha xwe jre bide bihtin, ya ku ew hoy v er pevn b. Beramber v j bajarn Ormiy ino ji bona Ela El-Dn hatin bidan. Li sala 604 k. de Ela El-Dn Beg hate bimirin, y ku Ibin El-Esr p Qere Songori38 dibje. Kur wy Bik li pa w de di cih w de hate bimayn, Peyak aza dilsoz Ela El-Dn Beg ev Kur w li ser dest xwe de daye biperwerdekirin. Belam Ev Kur han di sala 605 k. de hate bimirin. Eb Bekir ldegiz li dawya vna de bigir hem Mulk Ahmedl ji xwe re date bidagrkirin. Bes bi tenha ve keleha Ruwn Diz hate bimayn, ya ku ew j bi dest Pey aza dilsoz Ela- El-Dn b. Zor renge, ku ew Ela El-Dn Beg Serdar Meraxe ye, y ku ew ji bal air Nzam de di dwana w de Heft Pker li ser de pir pesn w hatye bidan. Nizam li ser du Kurn Ela El-Dn Beg dide biaxivtin, ku navn wan yek j bi Nesret El-Dn Mohemed ve y din bi Ahmed ve
Insiklopdya Musulmanty di benda Tebrz de dibje, ku ev Peymana han di navbera Mr Ela El-Dn Qere Songor Ahmedl Mr Muzefer El-Dn Gogebri de hatye bigirdan. (M. E.) Bi sert ve div evaya ligel Qere Songori Turk de bte bicudakirin, y ku w li zeman Olcaytoxan de li ser Meraxe de di mjwa sala 828 k. de daye biserdarkirin.
38 37

47 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II dihatin binavkirin. Heger em bn van daxuyanyan ligel daxuyanyn Ibin El-Esr de bidin biberamberkirin, d em bibnin, ku ev herdu Kurn han li p Ela El-Dn Beg de hatine bimirin. Dewleta Xanedana Ahmedl di demek j de ew ji bal Prekn wan de hatye biserdarkirin. Di 14 Sefera sala 618 k. de leker Megol bi van navan ve hatye bigihatin wan Meraxe bi dar zor ve dane bidagrkirin. Wan bajar dane bitalan, biwran bistandin hj bi serdej ve xelkn w dane bikutin. Belam Meleka Meraxe, ya ku ew li keleha Ruwn Diz de b, ji v belay rizgar b. Serdara dawy v Xanedana Rewad ev Meleka han b, ya ku ew Nevya Ela El-Dn Beg b. Ew bi nav Men Huwadad dihate binavkirin. Li dawya end salan de w bi Kur Ker Lal ldigiz Ozbek ve date bimrkirin. Li dawya vegerandina Cel El-Dn ji Iraq de w ev Meleka han date bimarekirin keleha Ruwn Diz j bi dest w ve hate bikevtin. (Insiklopdya Musulmanty, berg 3, r. 279, 280). Weha bi v reng ve li dawya dewleteke arsed sal de Xanedann Rewady Kurd hatin bilinavn.

48

Dery duwem 2. Dewleta Salar39 li Ezirbcan de (300-420 k. de)

Ezirbcan, mna ku me ew di berg yekem de dayte bixuyankirin, ew bi nav Mdya Bik dihate binavkirin. Di sala 33 p. z. de ah Ekany Ferhad arem40 ev welat han date bivegirtin. Weha bi v reng ve dewleta Ekan serxwebna Mdya Bik date bitalankirin ew bi dar zor ji xwe re date biwergirtin. Lbel ew beramber xebata xelkn w ji bona azadya xwe bi ser nehate bikevtin. Wan serxwebna xwey hundur berjewendyn di nava dewletn xwey bik de datin biparastin. Mexabin em km bi dirj ve li ser mjwa v devera Kurd de bi end sedsalan ber musulmanty di dema musulmanty de ttin biagehdarkirin. Weha bi v reng ve Mjvan Gervann Ereb Musulman bi xwe j ve beramber bi van km agehdaryn wan plan ve hatine birbirbn. Weha wan di dema pya vekirinn musulmanty de nedikarbn agehdaryn ba li ser v devara han de bi me bidin bidan; jiber v j bi me ve girdana rdan bynn mjy v devera han di

Sedef di mjwa dewletan de nav dewleta salar yanj Musafir li ser v dewleta han dide bidann. Diyare, ku Navnana p rastire; jiber ku Danvan v dewlet bi salar Merzeban dihate binavkirin. Herwehaj ew dibje, ku ev dewleta han Delem b. Biserdej Insiklopdya Musulmanty bgman v dewleta han bi Dewleteke Kurd dide bidann. Weha bi v reng Deylem di herdu Heremn Glan Teberistan beek ji Netew Kurd ttin bidtin. Herwehaj Iskender Men j di mjwa xwe de Chana Aray Ebas, R. 762 de v dibja. Herwehaj di nivsta Hezmey Isfehan de hatye, ku Iran peyva Deylem li ser Kurdn Teberistan didin bidann.
40

39

Mjwa Irana Kevnar, R. 156.

49 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II dema musulmanty dema ber w de bi hev re bidin bigirdan, yn ku ew di Ezirbcan de ttin bilidarkevtin. Tevlivj em dikarin ji una rdanan bynn mjy di v devera han de btin biliberkevtin, ku v devera han dewleteke xwey serbixwey gewre ji bona serperetya kar barn xwe heb. Herwehaj ev devera han her her bi mrga ceng er ve di navbera dewleta Iran Roman (Rojhilat Rojavay) de dihate biderkevtin. Bel du Zanistvann Ereb dihatin bidtin, ku wan ji yn din btir guh bi rew zneta Ezerbcan dane bidan. Y yek ji wan Kur Xurdazebe41 b, y ku w di sala 232 k. de di pla mrnenya Mohemed Rewad de serdana Tebrz dab bikirin. Y duwem El-Estexr42 b, y ku w di sedsal syem ko de bi gerandinek ve ji bona devera Ezirbcan hatib birabn. W bi herdu avn xwe ve dab bidtin, ku welat Tebrz Ceberdan-Dxwarkan ino li jr serdarya Ern Redn de bn, yn ku ew hemsayn dewleta Ben Sac bn, ya ku navnya w kevin bi bajar Meraxe ve dihate biderkevtin, ku di pit re navnya w bi bajar Erdebl-Erdewl ve hate bikirin. Yaqut Hemew di Mucem El Bildan de dibje: ku devera Ezirbcan demek di nava lepn Turkan de hatye bimayn, tan ku K Xisro ah Iran zora Serdar Turkan Efrasyab dayte bibirin ew dayite bikutin. Bi v reng ve dewleta Turkan ji ser v devera han hate bihilann. Weha tte bidiyarkirin, ku ev goya Yaqut Hemew bi carek ve rast niye. Ew bes bi tenha ve xwe bi goyeke Evsan ve tte biderkevtin. Em ba dizanin, ku Efrasyab Key Turkistan ango welat li pi em de b. Ew tucar Serdar devera Ezirbcan neb, mna ku Yaqut Hemew dide bigotin. Tevlivj diyare, ku welat Mdya Bik hem di nava lepn Kurdn Nevyn Mdya ji pla Md de dihate bidtin, tan ku hrn Turkan ber bi Rojava ve hatin bilivandin Xez di pi re j Silcoq-Silcok di sala 430 k. de hatin biderketin.
Ew Ebu El-Qasim Ubeydulah Kur Xurdazebey Faris b. nivsta w di sala 1309 k. de li bajar London hate apkirin. W ew di navbera Saln 232 272 k. de date binivsandin. Tte bigmankirin, mna ku ew li Insiklopdya Musulmanty de li ser hatye lgerandin, ku ew li dora Saln 300 hatye bimirin.
42 41

Di sala 340 k. -951 Z. de hatye bimirin. (Mohemed Ewn -M. E.)

50 Ev devera han di sala 288 k. de ji bona nava lepn Yusiv Ibin Eb-Kur Bav Sac ve hate bikevtin, mna ev li nik Yaqut de hatye bigotin. Ev devera han di nava lepn Yusiv de hate bimayn, tan ku Muenis El-Xadim di pla Xilafeta El-Muqteder Bil-Lah ji nava lepn w date biderann. Lbel Yusiv Kur Bav Sac bhnek ji bhnan bhna xwe neda bivedan, tan ku w careke din ev devera han ji bona nava lepn xwe nedan bivegerandin. Di sala 326 k. de Wemegr Serdar R xwe ji bona vegirtina v devera han date bilikarxistin. Lekn Lekern w di bin Rberya leker Kur Merd de Serdar iyan hatin birvekevtin. Wan rw xwe ber bi Ezerbcan ve dane bivedan, ya ku ew di w pl de ji bal Deysem Kur Ibrahm Kurd de dihat serdarkirin, y ku ew li nik Yusiv Kur Bav Sac hatib bidestnankirin. Deysem Kur Ibrahm Kurd bi lekerek pir mezin ve r li p leker Leker de date bigirtin. Herdu Leker ligel hevd de berengar er bn. Leker Leker d v er de hate biserkevtin Leker Deysem hate bibezandin. Belam Deysem xwe careke din bi serhev de date bicivandin ji ser n er date bilidarxistin. V car j ew hate biikenandin. Ew bi rev ve hate binearkirin. W hem welatn dever ji bil bajar Ardewl-Erdebl ji bona Dujmin date biberdan. Erdebl bi ten ve ji bona Deysem hate bimayn; jiber ku xelkn w bi mrxas gernasi ve li ber bajar xwe de datin bidan. Ew bi soz bext Leker ve nehatin bixapandin. Wan hewar ji Deysem datin bixwestin. Ew ligel Deysem de hatin bilihevhatin, ku ew bi hev re di yek roj de bi du hran ve li ser leker Leker de bidin bikirin. Di roja nankir de Erdebl ji keleha xwe hatin biderkevtin ew nala birsk ber bi leker Leker ve hatin bikiandin. Herwehaj di w bhn de leker Deysem j bi hra xwe ve li ser leker Leker de hate birabn. erek pir giran germ di nava wan lekeran de hate bivxistin. Pir kutin xwnrijandin hate bikirin. Pir bi zor dujwar ve Leker xwe ji kutina v er date birizgarkirin. Ew ji bona Moqan-Mokan pena b. Li wder de ew ji bal Esfehebdeha Kur Delule de bi hzeke leker ve hate biyarmetkirin. Ji n ve careke din w xwest, ku ew er dujmin xwe bide bikirin. Belam Deysem nexwest, ku ew ligel w de bide bierkirin. W xwe ji bona nik em Aras date bikiandin. Ew leker xwe li ser kelek mekn kenar em de hatin biderbasbn. Pit derbasbna xwe wan ew kelek mek ji bona kenar cihn wan nedan bizvirandin. Weha gava ku Leker bi kenar em ve hate bigihatin, nema dikarb xwe leker

51 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II xwe derbas al din em bide bikirin. Lbel bhvbn bin dil wan neda bigirtin. Hinekan ji wan ji aly Jor em de dikarbn btin biderbaskirin. Bi v derbasbna han ve hvyeke bik ber bi avn wan ve hate bikevtin. evek ji evan ew tevde derbas aly din em bn. Wan bi hev re mna birsk xwe bi ser leker Deysem de datin biavtin. Leker Deysem hate biikenandin bibezandin. Pit van kiandin, ikandin bezandinan Deysem ber xwe ber bi bajar R date bivedan. W Serdar w Wemegr date bidtin. W j re ser xwe date bitewandin hem mercn wy daxwazkir date bicihann. Ji wan mercn giring ku ew her sal sed hezar dnar ji bona Wemegr xkity bide birkirin nav w di gotina n de di mizgeftan de bide bixwendin. Beramber van mercan divab Wemegr Deysem bi hzeke sipah bide biyarmetkirin, da ku ew devera Ezerbcan ji nava pencn Leker bide biderxistin. Gava Leker bi v hza han ve hate biberamberkirin, ew li ber rab. W dest l date bidaweandin. Belam w nedikarb xwe li ber l dann w de bide bigirtin. W xwe ji welt ji bona beskirina xwnrijandin date bikiandin. W ber xwe ber bi Zozan43 ve date bivekirin, da ku xwe di nava iyan de bide bigirtin, pit ku w bajar gundn ser rya xwe tevde datin bikavil biwrankirin. Belam Ermen rya w datin bigirtin di danna bos de j re ew datin bikutin. Lbel Kur w li ser ser hzeke bik de xwe dikarb bi Musil ve bide bigihatin w xwe bi hza xwe ve bi Eb Ebdulah El-Hisn Ibin Sed ElHemdan Serdar Musil ve date bisipartin. Herdu ligelhevd de li ser rkxistina sipahek hevbe ji bona vegerandina Ezerbcan hatin bilihevhatin. Gava wan ev sipah han dane bilidarxistin, wan bi hev re ber xwe ji bona Ezerbcan erkirina Deysem datin bivedan. Belam Deysem dikarb sipahn wan ji hevd bide bitarmarkirin. Weha bi v reng ve careke din Ezerbcan ji bona bin dest Deysem hate bivegerandin. H gman tde niye, ku piranya pir ji hzn Deysem Kurd bn. Herwehaj hin ji wan hzan j ji leker Wemegr Deylem bn. Deysem bi hebna van hzn han ve guh p belb. W dt, ku hza Kurd
Zozan nav Heremeke iyay ji welat Kurda ye. Ew li Rojhilat Jor Musil ve dikeve Yaquti ew di Mucem El-Bildan de anye. Bi Kurd Zozan engo Havngehe. (M. E.)
43

52 piranya cihn bilind di sipah de ji xwe re dane bigirtin ew w didin biserperetkirin bi serdej ve ew piranya keleh bajarn giring didin biserdarkirin nema ew bi w ve tu pt didin bikirin. W pir dida biremankirin, b ka awan dsan serdar desthilatya xwey talankir ji n ve ji xwe re bide bivegerandin? W dt, ku batirn kar di v war han de di xurtkirina hza Deylem de beramber Kurd de tte bidtin, da ku tiraz di navbera herdu hzan de bte bidtin. Weha bi v reng ve ji bona bi cihanna remana xwe w date bidestpkirin, ku ew hinekan ji Serekn Deylem mna Saluk El Kur Fedil ji bona xwe bide binzkkirin. W pir diyar bi ser wan ve date birijandin ew ji bona xwe dane bihogirkirin. Ew bi v ten j ve ne hate birawestandin, lbelj hd hd w cihn bilind ji Kurdan dane bisitendin bajar gund ji wan datin birizgarkirin. W ew cihn bilind bajar gundn han bi Peyn Deylemyan ve datin bisipartin. Ew bi van titan j ve nehate birawestandin. W xwest, ku ew bi carek ve xwe ji Serokn Kurdan bide birizgarkirin. W dek dolabek li ser sern wan de date bigerandin. W ew datin bigirtin ew ji bona bin zindann kr datin biavtin. Weha bi v reng ve ew ji tirsa wan hate biparastin. Deysem bi xwe ve Xaric b, lbel Wezr w Ebu El-Qasim El Kur Cafer Batin b ew ji xelk Ezerbcan b. Dujminn Wezr Zikren w gelacya w li nik Deysem dane bikirin. Deysem li ser w de dilre b. Wezr bi v serkevtina vlikan ji bal Dujminn xwe de li nik Deysem de p hate bihestkirin. Saw tirs la w date bilerizandin. W bi diz ve ber xwe ji bona Term date bivekirin, da ku ew li wir de li nik Mohemed Kur Musafir44 de bte bipenakirin. Bext w di n rya w de re b. Pyn w hj bi dev dery Musafer negirtibn, w dt, ku Musafer ligel piranya Gewreyn Milet xwe de di berber pevn de dihate bidtin. V li ser Merzeban Wahsozan herdu Kurn Mohemed Kur Musafer de date binearkirin, ku ew Bav xwe ji serdar desthliaty bidin bixistin ew ji bona nava keleh dane bizindankirin. Beramber van rdanan El Kur Cafer near b, ku ew xwe ji bona Merzeban bide binzikkirin, da ku ew xewin hvyn xwe bide
Di Insiklopdya Musulmantye de hatye, ku ev Mohemed han bi nav Memelan dihate binavkirin. Di hin avyn din de hatye, ku ew bi nav Saluk bi nav bang b.
44

53 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bicihann. Weha w vegirtina Ezerbcan ji bona Merzeban dida bixwekirin. Van gotinn han dil Merzeban tenik dikirin guh w bi wan dihate bibelkirin. Pir p ne Merzeban ew ji bona xwe bi Wezr ve date bidann. H ew bi kar barek ve by Cafer ranedb. Bi v reng ve Cafer bi lez bez ve desthilatyeke mezin hefsar kar bar bi destn xwe ve datin bixistin. Cafer Batin b, lbel Merzeban i b. Merzeban r bi Cafer date bidan, ku ew bi ekerebn ve ji bona ra ola xwe bide biragiyandin. Pit bi serkevtina Cafer bi razbna Merzeba ve bi vegirtina Ezerbcan ve w date bidestpkirin, ku ew diln Dlemyan bi ser xwe ve bide birakiandin, yn ku wan di nava hzn Deysem de didan bierkirin. Gewreyn Deylemyan mldar Hevalbendya xwe ji Cafer re datin bidazann wan xwe ji bona bin Rberya w datin bixistin. Ev gavn han pir xurtbn ew ji bona navtdan ji bona Cafer Merzeban bi vegirtina Ezerbcan ve pir krdarbn. Weha bi v reng ve El Kur Cafer Merzeban li ser ser lekerek pir xurt de ji bona ser Ezerbcan xwe datin biraserkirin. Ew berengar leker Deysem bn ew ligel w de bi ceng er hatin bikevtin. Di vir de bbextiy roleke pir giran mezin di nankirina arensa er de di nava herdu hzan de date bilstin. Bi diz ve Deylem Qeflek ji Kurdan ve xwe ji leker Deysem datin bivedizandin wan ligel Merzeban de datin bialkirin. Weha bi v reng ve wan ligel Dost Hevalbend xwey don de li kleka Merzeban de datin bierkirin. Deysem ji desthilann hate bikevtin ew bi ser ser gj b. W nema dizan, b ka i tir div ew bide bikirin. W dev ji qada er date biberda, da ku btir xwn nema bte birijandin. Ew ligel hinekan de ji Peyn xwe ve ji bona nava iyayn Kurdistan -Ermnya hate bikiandin. Ew li wder de ji bona nik dost xwe Xak Kur Dran Serdar w welat bi mvadar b pir rz l hate bigirtin. Lbel Deysem b hv neb w rev bez ji xwe re bi mal nekir. W ji dil can date bikarkirin, da ku ew Kurdn wan deveran bide biserbazkirin ew xwe careke din ji bona vergerandina Ezerbcan bide bilikarxsitin. Gava ji Merzeban re hate bigirawkirin, ku bi w Peyn w ve tevaya welat Ezerbcan ji bil bajar Tebrz d bte birizgarkirin. Careke din j ji n ve bbext ser xwe ji me re dide bihilandan. V car j ew bi xwe ve di El Kur Cafer Wezr Merzeban de mna cara din tte biderkevtin, y ku ew niha Wezr Merzeban b cih bawerya w b. Merzeban Wezr xwe El Kur Cafer ji bona vegerandina Ezerbcan ji bona vegertina bajar Tebrz date binardin. Hj ew li r

54 de b, w ji bona xelkn Tebrz date binivsandin, ku Merzeban dilbajand ew dayite bigirtin av bi ser dev w ve li ser talanya mal dewlemendya wan de hatye bikevtin ew ji bal Merzeban de ji bona raw rtkirina mal dewlemendya wan hatye birkirin. W ji wan re date bixuyankirin, ku ji wan re bi ba ve tte bidtin, ku ew hewara xwe ji Deysem bidin bixwestin ew mna yek Mirov bi ser avn Deylemn Tebrz ve btin bipijiqandin. Ev remana han pir bi Gewreyn Tebrz ve xwehat. wan bi rast dirust ve ew remana han dane bicihann. Deysem j bi v reng ve di hewara wan de hat bigihandin ew bi hzn xwe ve ji bona nava bajar Tebrz hate bikevtin. Gava ev xebera han ber bi guhn hzn Merzeban ve hate bikevtin, Komeke pir ji Kurdn diljikest ji Merzeban bi diz ve xwe bi Deysem ve dane bigihatin. Ev rdann han hem bi diz ve di pit perd de b agehdarya Merzeban dihatin bikirin. Lbel gava ku xebern van dek dolaban di guhn Merzeban de hatin bipistkirin, bi lez pele ve w lekerek mezin date bilikarxistin w ber xwe ber bi bajar Tebrz ve date bivedan. Ew di erek germ giran de li nzka bajar Tebrz de berengar sipah Deysem b. Sipah Merzeban di v er han de mrxas, gernas hozaneke pir berz bala date biderxistin. V hit, ku Merzeban di v er germ giran de bte biserbikevtin. Deysem pir bi ps ve hate biikenandin w bi rev ve xwe ji bona keleha Bajr date biavtin, da ku ew li wder de bte bipenakirin. lbel Merzeban bi d w ve hate bikevtin. W ardor keleh bi xurt ve l date bizeftkirin w gerden li Deysem de date bitengkirin. Belam Deysem ligel hzn xwey may ve di bin poandina pern tarya ev de xwe ji ardorlgirtina xwe date birizgarkirin w ber xwe ji bona bajar Erdebl date bivekirin. Merzeban bi d Deysem ve hate bikevtin, pit ku w hzeke ba ji bona ardorlgirtina Tebrz li d xwe de date bihitin. Merzeban li wan de li bajar Erdebl de ardor date bikirin. Lbel gava ku ardorlgirtin date bidirjkirin bajar xwe neda biberdestkirin, Merzeban ji xwe re date biremankirin, b ka ew awan dujwaryn xwe dikare bide bikmkirin ji xwe re Xuwarin vexwarina er bide bipeydakirin? Di dawya daw de ew bi armanca xwey winday ve hate bigihatin. W Mirovek pir kose kone datin bidtin, ku ew bi batirn rola dek dolabn w ve bte birabn. Ev j bi kurt ve bi v reng ve

55 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hatye bidtin: Bi Bav Ebdulah Mohemed Kur Ehmed Nem, y ku ew ji bal Deysem de pit El Kur Cafer bi Wezr ve ji xwe re date bidann, Merzeban pre bi diz ve dan sitendin date bikirin. Kur Nem ji bona Merzeban date binivsandin ew dibje: Ez d tevaya kar bidim bikirin, ku ez di ser Deysem de pwistya daxwaza lihevhatin bidim bixistin. Gava ku hinek ji Gewre bi nav bangn bajr ji bona v mebest ji bona lay te btin bihatin, div tu wan bide bigirtin wan ji bona bin zindan bide biavtin nehil ew ji bona bajr careke din btin bivegerandin, tan ku ew Deysem ji bona te nedin biberdestkirin. Evaya navroka nameya Wezr Deysem ji bona Merzeban b. Ji her tpek w, ji her peyv gotek w bhna bbexty j tte biderketin. Merzeban bi carek ve hatinn di nam de date bichann. Weha bi v reng ve ev dek dolabn han hatin biserbikevtin. xelkn bajr Deysem bi zor ve dane binearkirin, ku ew berdestbna xwe ji bona Merzeban bide bikirin, da ku jna Zindevanan bte biparastin berdana wan bte bigirawkirin. Merzeban pir bi rz berdestkirina Deysem date bikirin. Gava Deysem ji w date bixwestin, ku ew j re ji bona rnitina mala w re keleha Term bide bidan, Merzeban ev daxwaza wna date bicihann. Weha bi v cor ve tevaya welat Ezerbcan bi pir mal xiznn xwe ve bi xr brn xwe ve bi b Hember Berber ji bona nava destn Merzeban hate bikevtin. Deysem demek li keleha Term de b deng livandin hate bimayn. Her her di nava ser w de gmana ceng er dihate bikirin. Di v pl de leker Bohm hr ser Ezerbcan date bikirin Merzeban bi dl ve hate bigirtin. Biray w Wahsozan Deysem ji bona nik xwe date bibangkirin, da ku ew rawestandina Kurdan li kleka xwe de bide bigirawkirin. W pir rz li hatina Deysem de ji bona nik xwe date bigirtin. W kar barn liberxwedana Ezerbcan dij vegirtina Al Boye bi w ve date bisipartin. Deysem zend bendn xwe bi pgir ve datin bipandin. W dikarb hzeke mezin ji Kurdan bide bilikarxsitin w hevsar kar bar li Ezerbcan de bi destn xwe ve date bixistin. Wi xwe bi carek ve date bilidarxistin, da ku ew r li r de beramber sipah Bohm de di bin Serokitya Mohemed Kur Ebdul-Rezaq de bide biceng bierkirin. Byn rdann van ceng eran Kur Meskewy di berg duwem de di nivsta xwey Serphatyn Netewan de dayite binivsandin, mna ku ew j re ji bal Deysem de bi xwe hatine bigotin. Meskew dibje: ku ji bona Mohemed Kur Ebdul-Rezaq Serdar sipah Bohm Ni-

56 vsvanek Xuresan bi nav Kur Mehmud heb ew pir cih bawer rzlgirtina w b. W ew ji xwe re bi Wezr ve date bidann. Lihevd hate birasthatin, ku w ew ji bona Ezerbcan date birkirin, da ku ew tapo bn Emr bide bicivandin. Li wir de eytan di nava ser w de date bilstin. eytan hit, ku ew ligel Mrzay xwe de bbexty bide bikirin. Bi lez bez ve w xwe ligel hz hem pern p re bi Deysem ve date bigihatin. Gava Ebdul-Rezaq ev xebera m date bibihstin, rewa di kabokn w de neman. Cih w hate bilerizandin. Rnitina w li Ezerbcan de nema hate bidirjkirin. W pita hust xwe date bixurandin ew di sala 342 k. de ji bona bajar R bi ikest ve hate bivegerandin. Deysem gerandina kar barn Wizaret Serdary ji bona ser miln Bav Ebdulah Nem Kur Seqr45 Fileh date biavtin w xwe ji bona likarxsitina serbazkirina jimarek pir ji Kurd Deyleman date bivalakirin. W bi alkarya wan dikarib desthilat serdarya xwe ji bona tevaya Ezerbcan bide bivegerandin. Lbel w nizanb, ku v car j desthilatya wna tan demeke kurt b. Pit demeke kurt Merzeban ji jrdestya dlbn hate birizgarkirin. Herwehaj El Kur Mk ji bin zindana Rikin El-Dewle hate biberdan. Herdu ligel Wahsozan de li ser derkirina Deysem de ji Welt hatin bilihevhatin.

Kur Meskuwye van peyvn han di berg duwem de ji Nivista xwe Serphatyn Netewan, R. 136 de bi rengek din dibje: ku Kur Seqir li ser mal aly Xoy Selmas de ji bal Merzeban de berpisiyar b. Gava ku w bi hatina Deysem bihst, ew bi lez bez ji bona nik Deysem w hem mal li nik xwe ji bona w dan w dilsozya xwe jre date biderxistin w ser xwe jre date bitewandin. Deysem pir dil w p hatebi akirin w ew ji bona xwe yawer date bidann. Gava Deysem ber xwe ji bona er Mohemed Kur Ebdul-Rezaq date vivekirin, w hem mal pern xwe ligel Kur Mehmud ji bona nava iyayn MoqanMokan date binardin. Kur Mehmud ligel Deysem bbext date bikirin. W xeber ji bona Mohemed Kur Ebdul-Rezaq date binardin. Gava ev xebera bbextya Kur Mehmud bi bin guhn Deysem ve hate bikevtin, w w ax xwe di gurbna ceng er de ligel Mohemed Kur Ebdul-Rezaq didt. V xeber pir p krkir ew p pir dilekest b. V hit, ku ew di ceng er de bte biikenandin.

45

57 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Deysem tu tit li ser rizgarkirina Merzeban de ji dlbn nizanb. Wezr w Bav Eb-Dulah Nem ji xwe re li ksek de digerya, da ku ew bbexty li Mrzay xwe de bide bikirin, da ku ew ji avnenya wna bte birizgarkirin. W dest bi zikreya Xuwarzay w Ganim ve beramber w date bikirin. W ew li ser de dihate bitjkirin. Xuwarzay w li berde hate birabn jre bi tirsa hza xwe ve ya Deylemyan date binivsandin. Bav Eb-Dulah Nem ev ksa han ji xwe re bi ba ve date bidtin, ya ku w ew dab bilikarxsitin, gava Ganim ji Erdebl ji bona nik Xal xwe Deysem di. Ganim ji Deysem Mal Bav Eb-Dulah Nivsvan w date bixwestin. W ew bi hza xwe hza Deylemyan dida bitirsandin. W Nivsvan El Kur Isa date bikutin tevaya mal Deysem date bigirtin ew p ji bona nik Kur Mik revya. Deysem di v dem de ew li dervey Erdebl de b. Gava ev xebera han p hate bigihatin, ew bi lez bez ve ji bona Erdebl hate bivegerandin. W lekerek gewre date bilikarxistin ew li ser ser w leker de ji bona er El Kur Mk . Gava destar er hate bigerandin, Koma Deylemyan xwe ji nava leker Deysem date bikiandin bi diz ve wan xwe bi hzn dujminn w ve dane bigihandin. Weha bi v reng ve v bbextya han arensa v er han date binankirin. Leker Deysem hate bibezabdin. Deysem hza wy Kurd xwestin, ku ew bi hev re ji bona Erministan btin bikiandin bipenakirin. Deysem li Ermenistan de cara pn p hate biagehdarkirin, ku Merzeban ji dlbn hatye birizgarkirin, Bi Ezerbcan ve hatye bigihatin w El Kur Mk dayite binardin, da ku ew na w bide bigirtin. Beramber van rdann han Deysem bi na Musil ve ji wder de ji bona na Bexd near b. Ew ji bona nik Meez El-Dewle penab, y ku jre pir rz rmet date bigirtin. W jre salanyek bi pnc hezar dnar date bidann. Deysem pir di xwey de dihate bijyandin. Herwehaj Meez El-Dewle pir pir j hezdikir, ku w ew bi nav Biray xwey Bav Salim Deysem ve dida binavkirin. Pir p ne, Deysem dev ji v xweiya han date biberdan; jiber Dost, Heval Merovn w li Ezerbcan de jre dilsozya xwe rastya navtdana xwe ji bona veger datin binivsandin. Wan j datin bixwestin, ku ew ji bona vegera xebat vegerandina Ezerbcan bte bivegerandin. W ev banga han ji bona xwe date bicihann. W xweser dev ji Begdad date biberdan, gava ku w date bibawerkirin, ku Meez El-Dewlele tu

58 yarmetyan jre nade bipkekirin; jiber ku ew dil Biray xwe Rikin ElDewle nade biikenandin, y ku di nava w Merzeban de Dostan Jinann heb. W di sala 343 k. de dev ji Begdad date biberdan ber xwe ber bi Musil ve date bivekirin. W ntdikir, ku d ew ji nik Nasir ElDewle El-Hemdan yarmety ji xwe re bide biwergirtin. W pir ji bona wergirtina v yarmetya han date bikarkirin, belam hem ev kar barn ber bi ba ve cn ew biserneketin. Lbel v biserneketina han dil w neda biikenandin bibhvkirin. W ber xwe ji bona Heleb date bivekirin, da ku ew ji xwe re yarmety ji Serdar w Seyf El-Dewle bide bigirtin. Werj ev na han j b sd hate bimayn. Di dawya daw de Deysem li Ermenistan de hate bidtin. W Xaik Dran j ji bona w mebesta xwe date bidtin. Lebel gava xebera hebna Deysem li nik Xak de bi ber guhn Merzeban ve hate bikevtin, w bi lez bez ve ji bona Xak date binivsandin, ku ew Deysem46 bide bigirtin. Di p de Xak bi girtina Deysem ve date bidudilkirin, lbel di pa de ew bi girtin berdestkirina Deysem ve ji bona Merzeban hate binearkirin. Merzeban avn Deysem date bipeqandin ew ji bona bin zindan date biavtin. Pit mirina Merzeban Deysem di zindana w de di sala 345 k. de dane bikutin.

46 Deysem: ew Bav Salim Deysem Kur Ibrahm Kurdye. Kur Meskewy dibje: ku Deysem mna Bav di br bawerya urat de bn. Ew ji Hevalbendn Heron ar de bn, y ku ew li Musil de di sala 283 k. de rab ew li wir de hate bikutin. Ibrahm Bav Deysem ji bona nava Ezerbcan revaya w Jineke ji Serokn Kurdan ji xwe re an. Ji v Jina han Deysem j re b. Kur Bav Sac Deysem li nik xwe de date bixwedkirin ew ligel w de mezin b w j re cihn mezin date bigirtin. Deysem pit Yusif Bav Sac di sala 314 k. de Ezerbcan bi bin destn xwe ve date bixistin. serdarya Deysem li Zerbcan de tan sala 330 k. de date bidirjkirin. (Mohemed Ewn- M. E.)

59 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Syem
3. Dewleta Hesnew47 li Hemedan de (330-405 k. de).

Bin v dewleta han ji bal Mr Hisn Gewrey Era Berzkan de di sala 330 de li bajarn Dnor ahrezor de hatye bidann. Wendad Ganim herdu Birayn48 Mr Hisn bn, ew Serokn Ern Eyan bn. Hem dor bern Dnewer, Hemedan, Nehawend, Samgan hin ji welatn Ezerbcan j di bin destn wan de bn. Wendad di sala 349 k. de Ganim di sala 350 k. de ber bi dilovanya Xwedan xwe dv n hem Mulkn wan bi destn Hesnew Kur Mr Hisn ve hate bikevtin.

Hesnew
Li pa mirina Bav xwe de ew ji bona ser text serdariy hate bihilkiandin. Bi rast ve ew j Daner v dewleta han tte bidann; jiber v dewleta han di dema Bav w de zneta xwey mr ji xwe re nedab bipeydakirin. Derbar pla Hesnew de agehdaryn me kmin. Nasyare, ku w di una Rikin El-Dewley Bohm de ji bona cenga Xuresan dayite biyarmetkirin. Mrza Husn Mukriyan derbar Hesnew de hinek ji me re daye bialkirin ew dibje:

Sedef xwedy nivsta Dewletn Islam, di berg 1., Rpel 429 de v dewleta han bi dewleta Hesnew dide binavkirin.
48 Li bal Kur Esr de ji Rpel 8-155 tte bigotin, ku Wendad Ganim herdu Kur Ehmed bn ew Xaln Hesnew bn. Ew Du Mrn Kurd bi corek din bn ew bi navn Eyan dihatin binavkirin. (Mohemed Ewn-M. E.).

47

60 "Meez El-Dewle lekerek di bin serperetya Yenal Ko de ji Musil ji bona ser ahrezor dayite birkirin Hesnew li Rojavay Hewlr de r li ber v leker de dayite bigirtin ew bi ps ve dayite biikenandin. Li dawya v de Meez El Dewle careke tir lekerek din ji bona ser Dnewer dayite binardin ew navaya dayite bitalan biwrankirin. Di v dem de Rikin Eldn Biray Meez El-Dewle li melbenda Cehne-Curcan- de ji bal dujminn xwe de t hr b. W ji Biray xwe Meez El-Dewle yarmet date bixwestin. Meez El-Dewle li ser v de hate binearkirin, ku ew ligel Hesnew de bte bilihevhatin, bi mercek ve ku nav Meez El-Dewle di gotina xwendina roja n de bte bixwendin. Bi v reng ve pwendyn dostanya dewleta Berzekanya Kurd ligel dewleta Bohm de pir hatin bixurtkirin. Di sala 356 k. de di navbera Iz El-Dewle Bextiyar Kur Meez ElDewle Hesnew de tk. erek germ giran di nava wan de hate bilidarxistin Bextiyar tde hate biikestin. Hz hinera Hesnew bi v serketin ve hate bibtirkirin. Di sala 357 k. de Bextiyar dsan ligel Hesnew de haj b w beramber bi Texelub Hemdan ve daxwaza yarmety ji Hesnew date bikirin. Ew p hate birnitin, ku snor Hesnew tan Zey Bahdnan bte bifirehkirin. B v merc han ve Hesnew ligel Bextiyar hate bilihevhatin w yarmetya w beramber bi Texelub ve date bidan. Bi v yarmetya han ve Bextiyar Texelub date biikenandin. Li pa de Hesnew bi ser Hewlr ahrezor ve ji bona Dnewer hate bivegerandin. Rikin El-Dewle ji lehevatina Hesnew Bextiyar Birazay xwe bnteng b. W bi v mehn ve lekerek di bin Serokitya Wezr xwe Bav Fedil Kur Emd de di sala 359 k. de ji bona ser Hesnew date binardin. Kamil di berg 8, r. 217 de dibje, ku hoy hatina leker Rikin El-Dewle ji bona ser Hesnew reftarkirina Hesnewy neba di derbar Sehlan Kur Musafir de b. Bi rast j ve Kur Meskewye di berg 2, r. 270 dibje, ku Hesnew pit bi hin serketinn xwe ve snorn welat xwe date bifirehkirin w desthilatyeke pir zor ji xwe re date bipeydakirin. Di er Xuresan de w komeka Rikin El-Dewle dab bikirin; jiber v j Rikin El-Dewle pir ji Hesnew memnn b. Ligel v j de avn Hesnew bi welatn w ve nehatin bitrkirin. W hr yan welatn tir date bikirin. Bac ji Kerwanan dida bisitendin gerden li Dewlemendan de dida bigivatin. Dsan Rikin El-Dewle avn xwe li van kar baran de dida bigirtin.

61 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Belam ji nikve navbera Hesnew Sehlan Kur Musafir Dlem49 tk. Kur Sehlan lekerek date bilidarxistin ew bi xwe ve li ser leker xwe de ji bona ser Hesnew hate bikiandin. Belam Hesnew ew date biikenandin w li ordugahek de l ardor date bigirtin. W nehit, ku ne nan nej av bi wan ve bte bigihandin. Li pa de w date bifermankirin, ku her Suwarek gulyek p yanj barek zing bide biann. Ew p zing li dor bern ordugah de date bikomkirin agir pve date bixistin. Li layek de germa havn li layek tir de virna agir p zingan Dlem pir p hatin bierpezekirin. Wan daxwaza xwe ber avtin datin bikirin ew hatin biberdestbn. Gava Rikin El-Dewle evaya date bibihstin, w xweser Wezr xwe Bav Fedil ligel lekerek de ji bona naskirina rastya v bihstin date binardin. Bi gihitina Bav Fedil ve ji bona Hemedan ew hate bimirin. Kur w Bav El-Feth cih w date bigirtin bi Serdar leker b. Da ku ew cih xwe bide biparastin, w xwest, ku ew z ji bona bajar R bte bivegerandin. Jiber v j ew ligel Hesnew de hate bilihevhatin. Beramber bi xerckirina kiandina v leker han de Hesnewi pnc hezar dna pere nzka van peran j diyar wilax ji Bav El-Feth re date binardin. Bi v reng ev hera han hate bidawkirin. (berg 2, r. 270). IbinKur Esir zor pesn babna serperet, malxobn sincy Hesnewy pak bilind dide bikirin. Di Insiklopdya Musulmanty de hatye binivsandin: "Li dawya mirina herdu Birayn w Wendad Bav Ganim de50 bi carek ve Hesnew karn welt bi destn xwe ve date bixistin.
avyn kevnar mna Kur Esir Kur Meskewye di nivsandina rastya nav Kur Musafir de hatinebi cudakirin? Gelo ew Mohemed yanj Ehmed b. Gelo Navnana wy Kurd Memelan yanj, Mehlam, yanj Sehlan b? Bi her awayek ew nav Yek Mirov bn, Mirovek bi nav bang geh bi nav Mohemed Rewad Kurd, gehj bi nav Mohemed Kur Musafir Dlem, gehj ew bi nav Xwedan Term, Wemran Ezerbcan dihate binavkirin. Ew Bavpr Kur Musafir Bidannvan dewleta Kurdy salar Rewad ye, y ku ew li Zerbcan de hatine bidamezirandin. (M. E.). Di v pevika han de pir telihev tte bidtin. Li Jor de di p de hatye bigotin, ku Mr Hisn Kurd Du Birayn w bi nav Wendan Ganim hebn. Jiber v div li v der de bte gotin, ku pit mirina Herdu Apn w Wendad Ganim de Hesnew.... Tevlivj wergirtina p ji bivsta Dewletn Musulmanty ji v Isiklopdya Musulmanty ligel nivsandin Ibin-Kur Esir de lihevnakin jiber Ibin-Kur Esir dibje, ku Wendad Ganm Xal Hesnew bn ew ne Apn w
50 49

62 Serdar desthilatya wna li be zor Kurdistan de dihate bikirin. Dnewer, Hemedan Nehawend ji bajarn bi nav bangn welat w bn. Bajar Sermac j paytext w b." Hesnew li heraya di navbera Eded El-Dewle Bextiyar de aly Bextiyar ji xwe re date bigirtin. diyare, ku hoy j bntegbna wy v dawya b, ya ku ew di navbera Rikin El-Dewl Bav Eded El-Dewle de Hesnew de hate birdan. Li layek tirj de Hesnew ew aly han ji xwe re ji tirsa dilbijandin avberdana Eded Eldewle ji bona vegirtina welat w date biwergirtin. Bi van remann han ve w aly Bextiyar Biray Eded El-Dewle ji xwe re date bigirtin di daw de peymanek di nava wan de hate bigirdan. Xwedy Serphatyn Netewan weha ji me re li ser veguhertina v bernameya Hesnew de dide biaxivitin: "Di sala 366 k. de Hesnew ligel Bextiyar de da sitend w xwe ji bona yarmetya w date bilikarxsitin. Herend b, ku w di er Ramhurmuz de nikar b ji Bextiyar re alkary bide binardin. Belam di w dema ku Bextiyar ji bona Wasit vegeryab, Hesnew herdu Kurn xwe Eb-Dul-Rezaq Bedir ligel hezar Suwar de ji bona nik w date binardin. Herwehaj divab, ku ew bi xwe j ve ji bona nik Bextiyar bihata bin. Kurn Hesnew ret li Bextiyar de dane bikirin, ku ew ji bona ser Begdad btte biyn li w der de er Eded El-Dewle bide bikirin, da ku ew bikaribe li orduw Musil Hemdan de bide bikarkirin. Belam Bextiyar bi hoy hogirya wy pir ji bona Peyak xwey Turk guh li gotina kesek de ne dida bigirtin. Eb-Dul-Rezaq ji kna v ji bona lay Bav hate bivegerandin jiber tirsa gazinan w Biray xwe Bedir li nik Bextiyar date bichitin. Ewende p ne, Bextiyar ji tirsa Eded El-Dewle waz li hem mafeyn xwe de date bihitin. Bedir j ew date bichitin ew ji bona nik Bav xwe hate bizvirandin." (Nivista Serphatyn Netewan, berg 2). Hesnew di sis Reb P de di sala 369 k. de li bajar Sermac51 de hate bimirin.
bn. Ew dibje, ku nav Bav wan Ehmed b...hd... (berg 8, R. 255). (M. E.).

Sermac ji bal Mr Hesnew Kur Hisn Kurd hate biavakirin. Ew Yekeke ji bi nav bangtirn opn w ne. (Yaqut).

51

63 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Ebu Necim Nasir

Li dawya mirina Bav xwe de ew bi Serdar Berzkan ve hate bikirin. Di v sal de bi xwe j ve w hin ji kelehn Rojavay Hewlr ji xwe re datin bizeftkirin. Eded El-Dewl Bohm ji xwe re mirina Hesnew bi ks ve date bizann, unke, Fexer-El-Dewle Biray w bi Hesnew ve pit sitr b Bextiyar Kurmam w j gelek sd komek ji Hesnew ji xwe re dida biwergirtin. Jiber van rew znetn han Eded El- Dewle zor kna w li ser Hesnew de hatib bihilgirtin. Li dawya mirina Hesnew de Eded ElDewle date bixwestin, ku ew Sedar desthilatya dewleta Hesnewyan bide bilinavbirin. Di p de w Xiznedar xwe Bav Nesir Xurd Yezdar bi nameyek ve ji bona nik Fexir El-Dewle, Mued El-Dewle, Qabus Wemegr date binardin. Mebesta w di rkirina v nameya han de ji bona wan Mirovan lihevhatin rkkevtin b. Kurn Hesnew li dawiya mirina Bavn xwe de libinguhn hevd hatin bikevtin. Her yek ji wan li gora dil xwe de ba ji ber guhn xwe ve dida biberdan. Kurn w ev bn: Ebu El-Ela, Eb-Dul-El-Rezaq, Ebu Necim Bedir, Asim, Ebu Ednan, Bextiyar Eb-Dul- Melik. Hinekan ji wan dij Eded El-Dewle ligel Fexir-El-Dewle de hatin birkkevtin. Hineke din ji wan ji Eded El-Dewle rwn xwe j datin biwergrandin. Bes bi tenha ve Bextiyar ji Birayn xwe cih b u ew li keleha Sermac de hate birnitin. W ligel Eded ElDewle de date bidan bisitendin p soz date bidan, ku ew d keleh j re bide biberdestkirin. Eded El-Dewle ji v du bendya di nava van Biran de date bikarkirin. W lekerek qurs date bikomkirin ew ji bona ser welat iyan date binardin. Ev leker han bi asan ve derbas nava Hemedan b. Zor ji Mr Serdarn Fexir El-Dewle Berzkan ligel leker Eded El-Dewle de hatin birkkevtin. Bi v reng ve Nehawend Sermac j bi hsan ve bi ber destn w ve hatin bikevtin. Mal talenyeke zor bi destn Eded El-Dewle ve hatin bikevtin. Kurn Hesnew li ser v de di rya Serdar leker Bav Nesir Xuwaaze de sertewandina xwe ji bona Eded El-Dewle datin biderxistin. Li daw de hem ji bona ordugeha Eded El-Dewle hatin bigihandin. Eded El-Dele hem Kurn Hesnew ji bona bin avdry datin bixistin di

64 daw de w Eb-Dul-Rezaq, Ebi-bav Ela, Ebi-Bav Ednan, Bextiyar El ligel hinek Peyayn Gewreyn Kurd de datin bigirtin. W Bedir ji bona nik xwe date bibangkirin. W ew bi rek ji zr ve bi hespek ve bi znek ji zr ve date bixelatkirin w ew bi Serek Kurdn Berzkan ve date binankirin. Wetovj w Asim Ab-Dul Melek j date bixelatkirin. Di daw de w hem Kurn Hesnewy mayn ligel Peyayn Gewreyn Kurdn girt de dane bikutin hem Mulk Maln wan ji xwe re date bizeftkirin. W di pit re Ebu-Bav Wefa Tahir Kur Mohemed bi lekerek ve ji bona ser keleha Sermac di Zil-Huce sala 369 k. de date binardin. W keleh date bizeftkirin hem mal Xizmn Hesnew date bitalankirin. Di pit vegerandina Eded El-Dewle ji bona Begdad de Asim ligel Serokn Kurdan de li ber Bedir rab. Bedir near b, ku ew bi lekerek ve ji bona ser Asim Hevalbendn w bte biyn. W Asim Birayn xwey din ligel w de tevde dane bilinavbirin. Ew bi ser xwe ve b Berber Hember hate bimayn. W dest bi veguhertinn ak ve di nava welat xwe de date bikirin snorn xwe date bifirehkirin. Tan mirina Eded El-Dewle w merc soz xwe ligel w de bi carek ve date bicihann. W di ern ligel Fexir El-Dewle de bi leker ve bi dil can ve yarmetya Eded El-Dewle date bikirin. li dawya mirina Eded El- Dewle de di navbera Mr Bedir Biray Eded El-Dewler Fexir El-Dewle de lihevhatin hate bikirin. Li ser v lihevhatina han de di navbera Mr Bedir Kur Eded El-Dewle eref El-Dewle de tk dujminayet di nava wan de hate bigrbn. Pit cigrbna eref El-Dewle li Begdad de w lekerek zor date bilikarxistin ew di bin Komdarya Qere Tekn Cuhiyar de di sala 377 k. de ji bona ser Bedir date binardin. Herdu leker li nzka Qermisn-Kermanan de berengar hevdbn. Li dawya erek sivik de Mr Bedir ji qazve xwe date biikenandin. W ordugah xwe ligel barxana xwe de ji bona Qere Tekn date bichitin. Qere Tekn bi v tep ve negihit. Wetov w dizan, ku Bedir bi rast ve hatye biikenandin. W xwe bi lez bez ve bi ordowa xwe ve ji bona talankirina ordugeha Bedir date bigihandin. Ew ligel leker xwe de hj bi talany ve likarbn. Pir pne, Bedir bi xwe lker xwe ve bi ser wan ve hate birakiandin bhna xwe komkirin nema bi destn wan ve hate bikevtin. W kutarek pir mezin li wan de date bikirin hem bargiranya wan ji wan date bizeftkirin. Qere Tekn bi

65 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hezar belan ve ligel end Peyn xwe ve hate birizgarkirin w xwe bi hezar dujwar ve bi pira Nehran ve date bigihandin. Pit end rojan ew ligel leker xwey tar markir peran may de di sala 377 k. de ji bona Begdad hate bivegerandin. Ev biserketina han bi pey hz serxwebna serdarya Berzkan b. Bi rast j ve Mr Bedir bi ba ve ji v biserketina han ji xwe re date bikarkirin bere bere w ji xwe re herema iyan date bidagrkirin. Di sala 379 k. de Mr Bedir bi ar hezar Suwar ve ji bona Fexir El-Dewle date biyarmetkirin, gava ku w rw xwe ji bona Iraq Ehwaz date bivedan, da ku ew er Esker Beha El-Dewle bide bikirin, y ku ew ji bona ser Fexir El-Dewle hatib birakiandin y ku ew hate biikenandin52. Serdar Berzkan li er herayn di navbera Mrn Bohm de zor bi hi xwe ve didate bilivandin. Li ser wan pevnn wan de Serdar Berzkan wirde wirde welat xwe date bigewretirkirin, tan ku w snor xwe bi em Kerxa ve date bigihandin bajar apor Xwast-Xurem Abad j bi destn xwe ve date bixistin. Herwehaj herema iyan j w bi destn xwe ve date bixistin, ya ku ew ji welat nihay Kermanay ahrezor tte bipkhatin. Mrn Bohm bi hoyn er pevnn nav xwe ve zor b hz hatin bikevtiin. Nebes ten wan nema dikarbn r li ber firehkirina welat serdarya Berzkan bidin bigirtin, hj btir zor caran ew near dibn, ku ew yarmety ji Serdar Berzkan bidin bixwestin. Hz hinera Bedir bi v reng ve her her ber bi Jor ve di. Xelif Ebas di sala 388 k. de53 nav nana Nasir El-Dn El-Dewle p date bixelatkirin. (El-Kamil). Bi rast ve Mr Bedir Serdarek zor dadwer xrxwaz b. Nav bang gewrebna xwe w nebes bi tenha ve ji meydann er cengan
Di Kok de dij v ye. Rastkirina v ji per rpel Serphatyn Netewan de hatye bikirin. (M. E.). Di Kok de di sala 338 k. de hatye. Gman niye, ku ev abneke ap ye. Rastkirina v ji bal Ibin-Kur Esr berg 9, R. 54 hatye biwergirtin. Ew dibje: Di sala 388 k. de hz hinera Bedir Kur Hesnew gewre b nav bagn w berz bala bn. Ji bal Dwana Xelife ew bi nav nana Nasir El-Dn El-Dewle hate binavkirin. Pwendyn w li El-Heremeyn de zor bn...hd. (M.E.).
53 52

66 dab biwergirtin. Di warn Bakirina Serperety, Avany Parastina andiny de pir bi nav bang b. Di war kar barn ayn j de ew li hem Hemsayn dema xwe de ptir b. Nivsta Serphatyn Netewan derbar qenc nann berz balayn v Serdar han zor bi hjabn nerxbn ve dide biaxivtin. Nasir El-Dn Bedir tan sala 400 k. de b Hember Berber bi xwe ve serbixwe serdarya xwe date bikirin. Ev dema serdarya wy b er pevn ji bona welat w zor bi xr br b ew ji bona xelkn Welt pir bi xwe ge hate biderbaskirin. Aram xwet li hem layek Welt de dihate bidtin. Belam di destpka v sal de rk pktya serperety tk pk; jiber Hilal Kur Nasir El-Dn Bedir bi gij bav xwe ve . Ibin-Kur Esir di Kamil de hoy v er di navbera Bav Kur de weha dide biveguhestin: Dayika Hilal xelk la azincan Kurd b. Pit zayna Hilal Bedir ev Jina han ji xwe date bidrkirin. W ewende j rw xwe bi Kur xwey Hilal ve nedida bidan. W Kur xwey bi nav Ebu-Bav sa ve xweewist dikir. Pit ku Hilal gewre b, car caran ew ligel Bav xwe de ji bona raw di. Ji rabn rnitina Nasir El-Dn Bedir b, gava ku ew t rek dihat bikirin, ku w ew bi destn xwe ve dida bikutin. Belam carek Hilal ks bi Bav xwe ve neda bidan w xwe bi ser r ve date birakiandin ew date bikutin. Bi Bav wna ve ev mrxasya han p nexwe b. W ji bona Lay xwe date bigotin, ku li lay te de weha ye, ku te biserkevtineke gewre ji xwe re dayite biwergirtin. Magelo di navbera r seg de i cudabn tte bidtin? Li dawya v bntengbna han de w xwest, ku ew Lay xwe ji xwe bide bidrxistin. Bi v remana han ve wna herema Samxan p date bidan w ew ji bona wder date binardin. Hilal j ev p xwe b. W j dixwest, ku ew ji Bav xwe bte bidrkevtin. Belam ewende p ne, Hilal ligel Serdar ahrezor Diraws xwe Ibin-Kur El-Mad de tk, y ku ew Karmend Bav w b. Gava ku Bedir ev date bibihstin, w ji bona Hilal date binivsandin, ku ew ligel Ibin-Kur El-Mad de nede bierkirin. Belam Hilal guhn xwe bi fermana Bav xwe ve neda bidan w hri bi ser Ibin-Kur El-Mad ve date bibirin. Nasir El-Dn dubare ji bona Hilal date binivsandin hri w kir w p got, ku tu her xerabyek derbar Ibin-Kur El-Madi de bide bikirin, tu w derbar min de dide bikirin. Hilal li pa van gotinn Bav xwe de bi servaj wan ve date bikirin. Destbic ve w leker date bikomkirin ew ji bona ser

67 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ahrezor u. Pit ardorlgirtineke kurt w ew date bizeftkirin w Ibin El-Mad ligel Kurn w de dane bikutin hem maln wan dane bitalankirin. Gava ku Nasir El-Dn ev xebera han date bibihstin, ew p zor tre b w derbar Hilal de prabnn xurt datin biwergirtin. Hilal j beramber bi prabnn Bav xwe dest bi tefiredana Peye Maqln w j date bikirin. W ji bona wan gelek diyar pare datin binardin. Bi v reng ve roj bi roj ve ew ji bona wan merdtir dib. V j cih xwe date bidigirtin kra xwe date bibtirkirin. unke, Bav wna ewende destn w firh nebn. Bere bere Hevalbendan rw xwe j datin biveguhertin. Bi kurt ve leker Nasir El-Dn Hilal li ber dergeh Dnewer de berengar yegbn. Di v dem de be zor ji leker Nasr El-Dn ji bona lay Hilal Nasir El-Dn Bedir j bi dlt hate bigirtin ew ji bona lay Kur wy Hilal dane bibirin. Hinekan ji Serdarn leker Hilal bi kutina Bav w datin bidilbijandin. Belam Hilal bi dilbijandina wan neda bikirin. W merdayet rmeteke pir bilind ji bona Bav xwe date bigirtin. Ew bi xwe j ve bi pyn xwe ve ji bona prgbna w w j re got: "Tu her her Mrim ez j Serleker te me". Bedir bersiva w da got: "Debera Kes guh li van peyvn te de nebin. unke, ev bi hoy linavbirina me herduwan dibe". Ev keleha han ji bona te, ev nana han j ji bona te ew mal dewleta di keleh tevde ji bona te wan bi bai bide biparastin. unke, xelk te divn, div tu Mr b min j div, ku tu kelehek bi min bide, da ku ez tde dabinim xerk limj rojya xwe bim. Hilal ev daxwaza Bav xwe date bicihann. Beek ji mal dewlet ligel kelehek de day54. Nasir El-Dn li v reftarkirina han de dilxwe neb. Bi rasti j ve pit ku ew li keleh de cigr b, w kaxesek ji bona Ebu El-Fetih kur Enaz Eba sa az Kur Mohemed date binivsandin, yn ku ew li Esed Abad bn. W ew li ser Hilal de dan bihandan. Bi rast j ve Ebu fetih ji bona ser Qermisn w ew date bizeftkirin. Eba sa j ji bona ser apor Xwast w ew date bitalankirin. Gava ku Eba sa xebera hatina Hilal date bibihstin, w rw xwe
di zeyl Kur Meskewye de hatye: ku li tkdana di navbera Bedir Kur w de dest Wezr Melek R Ebu Seed Ibin El-Fedil zor heb. (Daner). Em nizanin, b ka i zeyl Daner nt dike? Zeyl apkir di sala 389 k. de tte bidawkirin. Pevn di navbera Bav Kur de di sala 400 k. de hatya bikirin. (Mohemed Ewn- M. E.)
54

68 ji bona Nehawend date biwergerandin, ya ku ew bi dest Ebu Bekir Kur Rafi ve b. li wder de Hilal hr ser w date nikirin w ji Dlemyan arsed Kes date bikutin, ku not ji wan Serlker bn. Kur Rafi Abu sa date bigirtin w ew ji bona Hilal date biberdestkirin. Belam Hilal l hate bibuhurandin w ew ligel xwe de date bibirin. Gava ku Bedir ev date bizann, w Peyak ji bona nik Beha ElDewley Dlem date binardin daxwaza alkary j date bixwestin. Beha El-Dewle lekerek datel bikarxistin w ew di bin Komandarya Fexir El-Melek Ebu Galib de ji bona yarmetya Nasir El-Dn de date binardin. Gava ku ev leker han bi apor Xwast ve hate bigihatin, Mr Hilal ji Ebu sa pirs w j re date bigotin, ku va leker Beha El-Dewle tte bihatin, ma tu i dibj? Ebu sa j re date bigotin, div ku tu ji bona prgbna w bte biyn j re ser xwe bide bitewandin bi peran w bide dilbijandkirin. Heger ku ew bi peran ve nehate birazkirin, di w hingav de div tu r li ber wan de bide bitengkirin ji nve careke din div tu ligel wan de bide bidan bisitendin. Ev leker han weku leker p Dinewer55 niye. Tu bi wan nikar; jiber ku ew bi dilbijandin ve li ser daxwaza Bav te de ew ji bona ser te hatine binardin. Hilal ev amojgariya han bi flbaz ve date bizann w Abu sa date bikutin. li daw de w xwest, ku ew bi ev ve bi ser leker Fexir ElMelek de xwe bide biavtin. Belam Fexir El-Melek p date bizann. W xwe bi serhev ve date bidan w li ordugeh de ji bona parastina bargiranya xwe hzeke bik date bicihhitin. Ew bi xwe ve ji bona prgbna dujmin xwe . Gava avn Hilal bi dujmin w ve hate bikevtin, ew t gihit, ku amojgarya Ebu sa rast b. Ew poman b. W xeber ji bona Fexir El-Melek date binardin got: ku ez ne ji bona er te hatime, belk mebesta min ew b, ku ez bi nzk ve te bibim, da ku ez ser xwe ji bona te bidim bitewandin. Heger tu er nek, ez d ser xwe ji te re bidim bitewandin. Fexir El-Melek bi van peyvan raz b. W ev xebera han ji bona Bedir date birkirin da ew w di v pirs bide bitgihandin. Bedir reftarek bed beramber v Peyamber date bikirin. W ew date biderkirin. W Peyak din ji bona lay Fexir El-Melek date binardin w p date bigotin, ku ev reftara Hilal ji bil xapandin itek tir niye; jiber ku ew dizane, ku er nema p tte bikirin. Jibervj div ks p neyte bidan.
55

80).

Wetov diyare, lbel Ibin El-Esir jre Dergeh Nehawenddibje. (berg 9, R.

69 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Gava ku Fexir El-Melek eve date bibihstin, tir w date bibawerkirin, ku Bedir bi carek ve bi dujmin Kur xwe ve tte biderkevtin. W fermana er date bidan. Pir p ne Hilal bi dlit ve hate bigirtin ew ji bona lay w hate binardin. Hilal j date bihvkirin, ku ew w ji bona destn Bav w nede biberdestkirin. Ew bi v hvya han ve p hate birnitin. Li daw de w ji Hilal nana berdestkirina keleh date bipirskirin. Hilal nana keleh p date bigotin. Belam Dayika Hilal ligel Pasevann keleh de kelh ji bona Fexir El-Melek nedan biberdestkirin. Wan j daxwaza parastina jna xwe dane bixwestin. Fexir El-Melek ev daxwaza han j date bicihann. Li daw de ew ji bona nava keleh di pit re w ew ji bona Bedir date bidan, pit ku w hem mal dewleta xizna v ji xwe re date bizeftkirin. Xizna v keleh bqam bi zr, bi zv, bi xiir, bi cil bergan, bi ekan ve hd... dewlemend b. (El-Kamil, berg 9, r. 79, 80). Nasir El Dn li dawya v de, pit ku w bi alkarya Beha El Dewle ve welat xwe ji nava destn Kur xwe ve date sitendin, w welat ahrezor ji bona Eb-Dul-Emd El-iyu Wezr Beha El-Dele date dan. Ji bidestpkirina mjwa v dana han de welat ahrezor ji bal Wnern Emd El-Ciyu dihate sermiyankirin ew ji nava dest serdarya Bezrkan hate dern. Li dawya girtina Hilal de ew ji bona bin zindan hate biavtin. Gava ku Sultan El-Dewle j ji bona ser cih Beha El-Dewle hat bigihandin w fermandarya raq date bikirin, dsan w Hilal di bin zindan de date bihitin. Belam Tahir Kur Hilal ji nik ve ji bona meydan hate biderkevtin w ahrezor di sala 404 k. de ji Wner Emd El-Ciyu date bizeftkirin. Di sala 403 k. de56 Nasir El-Dn lekerek date bilikarxist w ew ji bona ser Hisn Kur Mesd Kurd date birakiandin. W di keleha Kosecd de ardor l date bigirtin. Bi hoy pir sermabna zivistan ve leker Bedir zor erpezet azar date bikiandin. Bi v kra han ve leker Bedir biryara kutina Nasir El-Dn date bidan. Bedir bi alkarya Hevalbendn xwe ve evaya fate bibihstin, belam w date bigotin: "Ev Segn han ine awan ew dikarin titek wetov bidin bikirin"? W guh p neda bidan. Dubare p hate bigotin, ku biryara kutina te hatye bidan. Dsan w guh p neda bidan. Rojek ji rojan gava ku ew li ber dev
56

Di koka Soran de sala 405 k. de hatye. (Cuma)

70 ordugah de li ser cihek bilind de rawestya b, end kesek ji Era Cozkan bi ser w ve xwe datin bidadan wan ew date bikutin Wan leker datin bichitin. Li daw de Mr Hisn Kur Mesd ji keleh hate biderkevtin gava avn w bi Term ve hate bikevtin, w date bifermankirin, ku ew bte bihilgirtin ew ji bona Meheda Hjay El (Xwed j raz be) date binardin ew li wder de hate biveartin. Weha Nasir El-Dn bi v reng v pit s sal ji serdarkirin di temenek gewre de hate bilinavn. Li dawya mirina Eded El Dewle de di sala 372 k. de tan tkna wna di sala 400 k. de ligel Hilal de, ango bst het salan w bisexwey serperetya welat Berzkan dida bikirin. W bi dadwer, bi hi nermbneke zor ba ve bi canek pir bala berz ve welat xwe dide bisermiyankirin. W ew date bivejandin w ew di her warek de date bipvexistin bigekirin. Xwediy Zl Serphatyn Netewan, y ku ew Wezr Ebu Eluca b, ji me re pir li ser pesin nann qenc v Serdar de dide biaxivtin: Hesenan: Serdarn Berzkan ji bona parastina Hecyn Mala Xwed her sal pnc hezar dnar ji bona Serokn Kerwann Hecyan didan bidan wan nedihitin, ku ew beramber karn xwe tu titek ji Hacyan bidin bisitendin. Bicge lvj wan bst hezar dnarn din j ji bona bakirina br ryn Hec parvekirina hinek ji wan ji bona ser Perann Ensar Muhacirnn Hicaz j dabn bitirxankirin. Ev rzana han j dihate bicihatin, tan ku Bedir sax b. Pit mirina w xerckirina van pern han j hate birawestandin.

Siyaseta Bedriy Dirav

Bedir zor bi hrbn guh bi , kar barn dirav ve dida bidan. Pir bi drbn hibn ve w sermiyandarya dirav dida bikirin; jiber v j her her xizna w dagirt b. Heger Fexir El-Melek Bav Galib li Sapor Xwast de mal w nebira, d hebnn xizna w pir zor tir bana. Yekek ji qencyn wy her gewre nehitina veartin hilanna mal b. Veartin hilanna mal jiber xelk ve w ew bi beramber bbexty ve dida bidann w ew bi gewretirn siza ve dida bikirin.

71 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II heger Hatina Git ji bin ser belayeke sert bihata bikmbikevtin bi rast j ve tu guneh Girtvann Erdan nebiwa, w ziyann wan Girtvann Erdan ji maln Sedeq ji wan re dida bizvirandin, yanj daynn wan pwist ji bona dewlet ji bona saleke din dida bihitin. Jibervj Kesek nedikarb li pwistyn dann dewlet de li ser xwe de bide bikmterxemnkirin, yanj ku ew li komkirina wan de bide bibbextkirin. W her sal ji bona kar barn qency xweity di nava bajr de komek pern nankir ji bona akirina destgehan karxanan dida bixerckirin. W ji bona avakirina r banan ji bona gekirina bazirgany avteng ne dida bikirin. Jibervj bazirganya welat w her her ber bi gey ve di. ji bona nimne: heger ku w ryeke giring bida bivekirin, di p de w i tit j re pwist biba dida biann bazareke dem li wir de dida bidurustkirin. Her tit li bajr de bihata bifirotin, w ew ji bona w bazar dida biann w ew titn di w bazar de bi buhayek zor km ve ji bona xelk didan bifirotin. Karger Hostn r ji xwe re ji w bazar tit mit didan bikirin. Bi v reng w ve qazanca bajr bazar dida bigirawkirin.

Nav Nann w
Bedir zor arezay siyaseta dema xwe b. Li ser leker xwe de ew serdar zal b. Beramber bi xelkn jr destn xwe ve ew dadwer, dilovan mehreban b. Siyaseta wy dirav pir ba b. Di civandina hatinan de di xerckirina wan de bi rast j ve pir avdr b. Qenc li ber dil w de pir rn b. Di br bawerya xwe de pgr b. Di dema ceng er de yekdil, pitgirday vejand b. Ern Berzkan w bi iyarbneke zor kr ve dida bisermiyankirin. W ew ji raw rtkirin didan bidrkirin. Ew di hem warek de didan bibakirin. W di nava wan de mldarya zanebn dida bipeydakirin. Bi saya v kar ve ew fr xwendin nivsandin bn. W Cotkar Gund didan biparastin. W tucar nema dihit, ku zad bnder btin bistandin. W ev reweta kevin ps zor bi hi ve date bilinavbirin. Li gora goya Zl Serphatyn Netewan de-Zl Tecarub ElUmem- de dibje: ku di demek de ji dema v Serdar di nava welat w de xerab zor b Cotkar Gundyan dest bi berdana andiny ve datin

72 bikirin. W ji bona Serokn Eran mvanyeke gewre date bilidarxistin tde hem reng nifn xwarin vexwarin li ser cil sifran date bidann. Belam nan li ber xwarin de nehate bidann. Kesek dest mestn xwe ji bona xwarin neda bidirjkirin. Hemyan avdrya anna nan didatin bikirin. Di v bhn de Bedir dest bi peyv ve date bikirin w rw xwe ber bi wan ve date bivekirin w ji wan re date bigotin: wa diyare, ku hn b nan xwarin nikarin bixun. Ke wa b, bo hn andinyn xelk linavdibin? Xwed Rwn we bide birekirin! Xwed li ser min we de Bnvan be, ji vder pve her kesek ji we xwe nzk andiny bidin bikirin zordary li Xwedyn wan de bidin bikirin, d ez xwna wan bidim birijandin. Bi rast j ve w sunda xwe date bicihann w gelek kes ji bona v kar date bikutin. Ev Reftara han ji bona Eran bi serphatyeke tir tal b. Kesek tir nema diwr xeraby zyanan li Cotkar Gundyan de bide bikirin. Ev rdana han pereyeke ji nimna dadwerya v Serdar han tte biderkevtin. Rojek ew ligel hinekan ji leker xwe de dihatin bigeryan. Di r de ew prgiy Gundk b, y ku w hinek dar li ser pita xwe de dida bihilgirtin. Hinekan ji Suwarn Bedir du nan ji w Peran reben dabn bisitandin. Gava ku Gund bi rast Bedir ve gihit, W ban w kir w j re date bigotin: Ho Serdar, ez peranek dar firoim. Du nanim p bn, wan tra min dikir pern darn xwe j min ew ji bona Mal Mendaln xwe didate biann. Di r de ez t Suwarn te bm. Yekek ji wan nann min ji min date bisitendin. Serdar lpirs? Ma tu w Suwar dinas? Rw got: bel, ger ku avn min p btin bikevtin, d ez w bidin binasn! Pit van peyv gotinn han di navbera Bedir zingvan de Bedir di derbendek de hate birawestandin w ferman bi ser leker xwe date bidan, ku ew di ber w re bte biderbaskirin. Bi rast j ve ewende p ne, zingvan Swar ji bona Mr Bedir date binankirin. Nasir El-Dn fermana dabezandina Swar date bikirin w p date bigotin: div t v bar zingan bide bihilgirtin w ji bona nava bazara Bajr bide bibirin w li wder de bide bifirotin pern wan bi v Pey han ve bide bidan. Suwar Peyak bi nav bang b. W xwest, ku ew bi pern xwe ve xwe ji v belay bide birizgarkirin. W nerx wan zingan ji brka xwe date biderxistin w ew ji bona zingvan date bidan. Belam Nasir El-Dn ev qebul nekir w zing bi Suwar ve date bihilgirtin w fermana xwe date bicihann. V nimna han kreke xwey zor mezin date bikirin. tir kesek din nema ev core sitemdar dane bikirin. Vedibjin, ku Meleka R zor ji

73 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hi tevdra Bedir pitrast b. Her her w ji bona kar barn serdarya xwe pirsiyar p didate bikir. Carek Mr Nuh Kur Mehmud Sebektekn57 Serdar Xuresan Peyamberek ji bona nik Meleka R date binardin w tirs tde datin bifirandin. Melek kaxezek ji bona Nasir El-Dn date binivsandin w br bawrya w ji xwe re date bixwetin. Bedir di bersiva xwe de j re date bigotin: tu w Peyamber ji bona nik min bide birkirin. Di dawya v birkirina han de Bedir lekerek gewre bi cil, berk ekn xwe ve date bikomkirin w ew ji dergeh R tan dergeh Sapor Xwast date birzkirin ew li v ber r de li aly din r de date biragirtin w hit, ku Peyamber Mehmud Sebektekn di nava w Leker re bte biderbaskirin. Ser li Peyamber de li v hz hinera han de hate bisrandin. Gava ku ew ji bona lay Nasir El-Dn hate bigihatin, Nasir ElDn pir rz rmet ji bona w date bigirtin w ret l date bikirin: ku Mehmud ligel Meleka R de div lihev bte bihatin. Li pa de ew ji bona nik Mehmud date binardin. Bi rast j ve Mr Nuh Kur Mehmud bi kra w tevdra Bedir ve hajbn bi ser er ve date bigirtin ew li ligel Meleka R de hate birkkevtin. Ew xapandina wnay cengn beramber Qere Tekn batirn nimne ye, ya ku ew hozan karna wnay ceng dide biderxistin. Li dawya linavna Nasir El-Dn Bedir de hz hinera Serdartya Berzkan rw xwe ber bi jrty ve date bivekirin ew ji reng serdarty hate biderkevtin w ji xwe re reng mrnenyeke zor bi xir cir ve date biwergirtin. Kur Esr-Ibin El-Esr di Kamil de58 dibje: Li dawya kutina Bedir de Era Cozekan ji bona lay ems El-Dewle Bav Tahir Kur Fexir El-Dewley Bohm date birakirin. Tahir Kur Hilal, Nevy Nasir El-Dn li dawya mirina Bavpr xwe de daxwaza serdary ji xwe re date bikirin ew ligel ems El-Dewle de bi er ve hate
Di Zila Serphatyan de bi Yemn El-Dewle Ebu El-Qasim Mehmud Ibin Sebektekn hatye. Ji xwe re li Kur Esir berg 9, R. 92 de bide bitemaekirin. di wir de hatye: ku welat jr dest Bedir Sapor Xwast, Dnewer,Birocerd, Nehawend, Ased Abad, Ehwaz keleh Wilayetn di nav wan de bn. (M. E.).
58 57

74 bikevtin. Belam ew di er de bisernekevt ew bi dlt ve hate bigirtin. Hem mal mulkn w hatin bitalankirin ew bi xwe j ve li Hemedan de hate bizindankirin. Li ser v rdana han de Ern Lor azincan xwe bi Bav ewk Kur Bav Feth Mohemed Kur Enaz ve datin bibestandin. Mulkn Berzkany may hem bi destn ems ve hatin bikevtin. Di v pl de Hilal Kur Bedir li nik Sultan El-Dewle de di zindan de b. Sultan El-Dewle pit girtina Welt ji bal ems El-Dewle ve Hilal ji zindan date biberdan. Hilal bi lez bez ve lekerek mezin ji bona sitendina mulk Bav xwe date bilidarxistin ew ligel w leker ve bi r ve hate bikevtin. Ew ligel ems El-Dewle de bi er ve hate bikevtin. Belam leker w erek bi dil xwe ve j nekirin wan datin bibazdan. Ew bi xwe j ve di er de di Zil-Qudet de di sala 405 k. de hate bikutin. Di sala 406 k. de ems El-Dewle Tahir Kur Hilal pit qewil sozdanan wna ji bona sertewandn j re ew date biberdan w ew bi lekerek ve ji bona ser welat Berzkan date birxistin. Li dawya demek de ew ligel Bav ok de bi er ve hate bikevtin. W ew date biikenandin Biray w Sad j date bikutin. Tevlivj li pa de hajbn di nava wan de hate bikirin w Xweha Bav ok ji xwe re date bimarkirin. Pir p ne Bav ok ew li bat Biray xwe de bi fl ve date bikutin. Bi v cor ve dawya Xanedana Hesnew hate bidawkirin. Beek ji welat wan per ahrezo ji bona nav dest mrnenya Kurn Enaz59 Kurd hate bikevtin. Mr dawy Xanedana Hesnew Bav Selm Deysem Kur Bav Xenam Biray Hesnew b, y ku w pit mirina Tahir bi demeke km ve serdaryek di keleha Kasan de li herema Zehaw de li nzka Baba Yadgar de dab bidamezirandin. Lbel rojn v Mr j pir km bn. Ew pir nejya. Pit mirina wna bi demeke kurt ve ew serdartya han hate biherifandin.

Weha li nik Kur Esr de bi Enaz hatye. Belam di erefname de bi Eyar hatye. Sed Paay Diyarberki-Xwed ldilovan be- di nivsata xwe de Mirat ElIber bi Turk bi Enan dide binavkirin. Wehaj Daner j w bi Enan dide binavkirin, mna ku d di jor de li ser dewleta Enan yanj Enazi de bte biaxivtin. (M: E.).

59

75 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery arem 4. Dewleta edad di 340-468 k. de di Aran de60

Mj li ser v dewleta hany Kurn edad de zor km agehdaryan bi me ve dide bigihandin, yn ku wan dewleta xwe li Aran de di sala 240 k. de61 datin bidamezirandin. V dewleta han tan sala 468 k. de dayite bijyandin. Piranya Mulkn v dewleta han ew ji bal Melekah Selcoq ve hatin bivegirtin ew bi ahnahya wy mezin ve hatin bipvekirin. Tevlivj hinekan ji Kurn v Malbata han serdar li hinekan ji heremn jrdestn Bav Kaln xwe mna Kencet-Cenze Andidan didatin bikirin, lbel yn ku ew li jr avdrya Sulcoqyan bn. Bi pirbn ve ev Malbata han Kurd bn.62 bajarn Nexcuwan, Kenhe, Tevls, Demrqebo Qerebax ji bajarn bi nav bagn v dewleta Aran han bn, yn ku piranya xelkn w ji El-Kez- Lezki bn. Gava ku di sala 337 k.- 948 Z. de Salar Merzeban Kur Mohemed Serdar Ezerbcan di Derbend R de bi dlt ve hate bigirtin, dewleta w ji hev hate bikevtin. Her Mrek ji Mrn herem kelehan serdar serxwebna
60

Ev dery han di koka Soran de niye. (Cuma).

Weha ev di Kok de hatye. Diyare, ku ev ji abna 340 k. de hatye biderkevtin. Ev Jimara 340 ew di hem Kanyn din de mna Muncem Ba dewletn Musulmanty hatye. Piranya avyan v Malbata han bi Kurd didin bidann. Herwehaj di dewletn Musulmanty de ji bal Etinli Lin Pol di Insiklopdya de ev hatye binivsandin. (Mohemed Ewn-M. E.)
62

61

76 xwe ji xwe re datin biwergirtin. Di nava van Mrn han de Mrek bi nav Mohemed Kur edad Kur Karho ve heb. W ber tevan d Debl de serxwebna mrnenya xwe date bidazann. Pir p ne sitra w di as de hate biurusandin. Hz hinera w weha berz bal b, tan ku ew bi tay hz hinera Serdar Ezerbcan b. Tan sala 344 k.- 955 z. de ew di xweiy de b Hember Bermber di nava mrnenya xwe de zal serdar b... Di pit v re hd hd hz hinera w dihate bikmkirin sitra w di as de dihate biilmisandin herema desthilatya dewleta w bi ser hev de dihate biqermiandin. Di dema Kur w de bes bi tenha ve herema Aran bi destn w ve hate bimayn. Di v pl de Serdarek bi nav Mr Fedlon ve li Kence de serdar dida bikirin. Wer tte biderkevetin, ku ev Biray Mohemed Kur edad de. Mohemed Kur edad Kurek w bi nav Bav Hesen El Kur Cafer Leker heb63, w het salan li welt de dayite biserdarkirin. Di pit w re Biray w Merzeban ji bona serdary hate bidann. W heft salan ji 368 tan 375 k. de li welt de date biserdarkirin. Ew ji bal Biray xwe Fedil Kur Mohemed de di dema nr de hate bikutin. Fedil Kur Mohemed li na Biray xwe de ji bona ser text serdariy hate birnitin. W pir dil bawerya xelk bi ser xwe ve date bikiandin. W pir xwe avan di nava welt de date bicihann. W zanist zanebn date bibelavkirin bigekirin. W pira meziny bi nav bang ve li ser em Res-Arakis de date biavakirin. W pir kar barn din qenc date bikirin. Ev Mr han li ser text serdary de il heft salan hate birnitin. W bi dadwer mehreban hevsar welt tan mirina xwe di sala 442 k. de di nava destn xwe de dida biwergirtin. Di pit w re Kur w Bav Fetih Musa ji bona ser text serdary hate birnitin. W bes bi tenha ve s sala date biserdarkirin. Di pit w re Kur w Bav Hesen El Kur Musay, y ku ew bi Leker ve bi nav bang b, ji bona text serdarkirin hate birnitin. Serdarya w tan sala 440 k. hate bidirjkirin. air Qetran bi nav bang ve pir pesn v Serdar han daye bikirin, y ku w ew li bajar Kence de dayite biparastin.
Weha ev hatye. Belam bgman ev bi a hatye binivandin. Ev weha di Nivista dewletn Musulmantiy de hatye binivsandin: "Leker Bav Hesen El Kur Mohemed 24 sala serdar dayite bikirin". (Mohemed Ewn-M. E.)
63

77 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Di pit v Serdar han re Kur w Nu rwan ji bona ser text serdary hate birnitin. Ew ji s Mehan pve li ser serdary de btir nema. Ew z ji bona bal Xwedan xwey mehreban bilind . Di pit v re Bav Eswar awir Kur Fedil ji bona ser serdary hate birnitin. Li ser v Serdar han de pir rok nivstn mjw bi qenc serbilindyn w ve ttin bixemilandin. Pir bi ba dirj ve li ser rojgaryn serdarya v Serdar de hatye bitomarkirin, ku ew ji yn bav Kaln w pir btirin. air Qetran xwedy nivsta Qabosname pir bi dr dirj ve ser kar barn wy pir qenc ba dayite binivsandin. Herwehaj Mjvan Kur Esr li ser w de dide biaxivtin ew dibje: Gava ku Artoxul Beg pit vegirtina w ji bona Tebrz64 di sala 446 k. de ew ji bona Kence hate bigihandin, Mr Bav Eswar Xwedan Kence ji bona prgbona w bi py w ser j re dan w dilsozya xwe j re date biderxistin65. Di sala 456 k. de Bav Eswar j bi Xwedan xwe ve hate bigihatin. Li na w de Kur w Minuceher cih wergirt, y ku ew bi Fedil duwem ve bi nav bang b. Nivsta Qabosname, ya ku ew di sala 468 k. de hatye binivsandin, ew bi nav Fedlun Kur Bav Eswar dihate binavkirin. Wer diyar dibe, ku serxwebna Kurn edad bi mirina v Fedlun ve tte bipoandin welat Aran j bi ahnahya Selcoq ve di pla Melekah de tte bipvekirin. Pir bi dujwar agehdar ve li ser v Binemala han de ttin bibihstin. Bi kurt ve em dikarin bjin, ku Fedlun bi xwe ve ew bi nav Mry Fedlun duwem Minuceher ve hatye binavkirin, y ku air Qetran pesin aba pdane bikirin. Herwehaj ew Pehlevan wan hem rok vanokanin, yn ku ew di Kabosname-Qabosname de hatine binivsandin. Wisa tte bidiyarkirin, ku serdarya v Mr Pehlevan di herema Kence, An Tuwn-Diwn de zal b. Ji lgernn Xankov tte biderkevtin, ku du Kurn Fedil Minuceher hebn ew Serdar Kence b, gava ku Melekah Kence di sala 481 k. de date bivegirtin. Herwehaj Bav Eswar duwem awir li ser An de
Mr Tebrz di v dem de Mr Mensur Wehsozan Kur Mohemed Rewad b. (M. E). Di Muncem El-Umran berg 9, Rpel 190 de xebera v Serbidann hatye binivsandin.
65 64

78 Serdar b66, gava ku Dawid duwem di sala 518 k.- 1124 Z. de bajar An ji xwe date bivegirtin. Kurek Bav Eswar bi nav Mehmud ve heb. Kurek Mehmud j bi nav Qay Sultan ve heb. Di v dawy de li bajar An de ferek kevn nivsand hate bidozandin, ku li ser w de agehdaryn pir bi nerx ve li ser Qay Sultan de hatine binivsandin. Li ser w fer de sala 495 k. hatye bineqikirin li kkelek j de nav Qayi Sultan Kur Mehmud Kur awir Kur Minuceher edad hatye binivsandin. Li ser ronahya agehdaryn v fer kevn nivsand de em dikarin nav saln Serdarn Kurn edad bidin bitomarkirin: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. Muhemd Kur edad Kur Karhu-Qerteq-Qerto: Ew di sala 340 k. de bi nav Fedlun yekem ve li Kence de ji bona ser text serdary hatye bihilkiandin. Bav Hesen El Kur Cafer Leker ji sala 360-368 k. de serdar daye bikirin. Merzeban serdar di sala 368 k. de daye bikirin. Fedil Kur Mohemed ji sala 375-422 k. de serdar daye bikirin. Bav Fetih Musa Kur Fedil ji sala 422-425 k. de serdar daye bikirin. Bav Hesen El Kur Mus Leker di sala 425 k. de daye biserdarkirin. Nurwan Kur El Kur Musa di sala 440 k. de daye biserdarkirin. Bav Esawir awir Kur Fedil Kur Mohemed ji sala 440-456 k. de daye biserdarkirin. Fedil Minuceher kur awir- Fedlun duwem di Kence de. Bav Muzefer Fedlun Syem di kence de. Bav Eswar awir Kur Minuceher di An de. Bav Fetih Cafer Kur El Kur Musa- Ala? di sala 470 k. de daye biserdarkirin.

Gurcan di bin Serokitya Dawid duwem de di sala 518 k. 1124 Z. de bajar An ji xwe re datin bivekirin. Ji v mjw p ve ev bajar han bi Bajarek Gurc hate biveguhertin.

66

79 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 13. 14. Muhemd Kur awir Kur Minuceher Kur Fedil di An de. Qay Sultan Kur Mehmud Kur awir di Ande di sala 495 daye biserdarkirin.

80

Dery Pncem 5. Dewleta Dostek Merwan li Diyarbekir de di sala 350-476 k. de.

A. Dewleta Dostek
Di sala 345 346 de w Beek ji welat Cezr bajarn Mesd Tebl ji xwe re date bizeftkirin. e salan di pa v de Melazekerd, Mako Gundn dor bern Gola wan j w ji xwe re dane bigirtin. W li cih bajar Adilcewaz de bajar abaz date biavakirin. Ev bajar han di dawya vna de ew bi destn Melik Adil Eyub ve hate bikevtin. Melek Adil nav vi Bajar ji n ve date biveguhertin ew care din bi nav Adilcewaz date binavikin.Di sala 355 356 k. de w bajar Arc Du salan li pa v j de bajarn Diyarbekir, Myafarqn, Ruha-Orfa j ji xwe re dane bivegirtin. Hesenkf, Cezre, Botan, Seruc Nisbn j p hatin bibestandin.Bav uca bajar Diyarbekr ji xwe re bi N Di Navn date bidann ji bal Xelif Begdad Nav Nana Bav uca p hate bidan. Di sala 360 k. de w Du reng Pl bi nav uca date bildan. Di sala 364 k. de w Beek ji Hekar, Kawa-Ardet di daw de keleha Wan j ji xwe re date bigirtin.Di sala 367 k. de di er di navbera Eded El-Dewle Hemdan de w alkarya Leker Bohm kir. Gava Eded El-Dewle ji bona Musil hat ew ji bona nik w . Gava avn Eded El-Dewle bi Baz ve hate bikevtin, ew bnteng b w xwest , ku ew w bi diz ve linav bibe birin. Belam Baz bi psbna dil Eded El-Dewle ve hestkir ew bi diz ve ji Bajar der w xwe bi Leker xwe ve date

81 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bigihandin.Bav uca li pa mirina Ede El-Dewle de di sala 372 k. de li Rojavay Musil de li cih Zenkar de Leker xwe komkir w xwest, ku ew ji bona ser Musil bie.Di sala 383 k. de Semsam ElDewle bi Lekerek ve Bav Seed Behram ji bona ser w date binardin erek ba di nava wan de hate bilidarbikevtin. sipah Bohm hate ikenandin Bav uca tan dergeh Musil bi d wan ve hate bikevtin. Ew ligel Pey Maquln Bajr de bi gift goy ve hate bikevtin w S Meh ji bona berdestbna wan bhn date dan. W Beek ji Leker xwe di bin Komandarya Mr El Serdar Fnik de li wir de bi ci date hitin ew bi xwe ji bona Diyarbekir hate bivegerandin. "Pkewtin 6". Rkxer v dewleta han Baz Bav uca Kur Dostek b. Xwedy nisvta Mjwa Musil dibje: "ku Baz Kurd Bav Eb-Dul-Lah Hisn Kur Dostek Mr Era Hemid b. Ew bi Bav uca ve dihate binavbangkirin. Li gora Ibin-Kur Xeldun de Bav Eb-Dul-Lah Husn Biray Baz b ew bi xwe neb. Baz yaxud Bad di xortanya xwe de ivan b. Ew zor bi hi jr b. Ew pir destvekir merd b. Qenc merd w pir ji bona Peran Hejaran dida bikirin. Nav deng w bi destfirebn merdbn ve di w nav de hatib biberz bibelavkirin. Car caran w raw rt j didate bikirin herc j bi destn w ve bihata bikevtin, w ew ji bona ser Reben Swyan dida bibelavkirin. Bi v reng ve xelkek zor l kom bn. Nav deng w roj bi roj ve btir dib". Ev goya han -li lay min de weha ye-, ku ew hatye bihnandin; unke, bi hi ve nayte bikevtin, ku Kur Mr Eireke gewre ivany cerdety bide bikirin. unke, Ev kar barn han ji nearya pwisty ve ttin bihelbijartin. Kur Mr Erek xwe ji van rengn pwistyan bi near ve dide bidrkirin. Rast eveye, ku Baz-Bav uca- bere bere hz hinera xwe date bifirehkirin. W lekerek ba date bipkann w dorhla xwe date bizeftkirin. Pir p ne, w hr bi ser Ermnya ve date bibirin w Erc date bizeftkirin. Ev bajar hany p b, y ku ew bi jr destn w ve hate bikevtin. Di dawya vna de btir btir biserbikevtin w ji xwe re dayite bigirtin. Bajar Diyarbekir ligel Myafarqn dorhla w j de bi jr destn Baz ve hatin bikevtin67. karn Baz-Bav uca hatin bidann ew li ak pbikevtin de bn.
67

El-Kamil, berg 9, R. 15. -Weha di koka Kurd de li nik Mohemed Emn Zek

82 Dibe, weku Husn Mukriyan dibje: bi hoyn rabn rnitinn w dem ve Baz yarmetya leker Bohm date bidan, ji bona ku ew Texlub Hemdan bide biikenandin. Bi v reng ve w pwendyn dostany di nava xwe Eded El-Dewle de date bipeydakirin. Bi rast j ve, gava bajar Musil bi destn Bohmyan ve hate bikevtin, Eded El-Dewle ji bona v Bajar hate bigihandin, Baz j bi lez bez ve ji bona dtina w . Lbel gava ku ew ji civata Eded El-Dewle hate biderkevtin, Eded ElDewwle ji Rnitvanan re date bigotin: Ev Mr han pir bi saw tirs ve tte bidtin. Ew ji bona dewlet metirsyeke gewre dide bipkann jyana w ji bona w pir bi zyan ve tte bidtin. W fermana girtina w date bidan. Belam ah Baz bi awira xwey p ve ligel Eded El-Dewle de bi dilpsya w ve hest p date bikirin ew z ji bajr der w xwe bi leker xwe ve date bigihandin. (Zeyl Tecarub El-Umem-Zeyla Serphatyn Netewan, b.3, r. 84 -87). Li dawya mirina Eded El-Dewle de di sala 373 k. de Baz-Bav uca welat Nisbn j date bivegirtin hz hinera w di nava dor bern Musil j de di. Bi v hoy ve tirs cih xwe di nava dil Semsam El Dewle de date bigirtin. W lekerek di bin Komandarya Bav Sed Behram Kur Erder de date bilikarxsitin ew ji bona ser Baz date birkirin. Baz ji bona prgbna v leker han erek qurs giran di navbera wan de hate biqewimandin68. Bav Sed zor xerab hate biikenandin zor Serlekern Bohm hatin bidlkirin. Di v Sal bi xwe j ve Semsam El Dewle lekerek bi hz hinertir ve di bin Komandarya Bav Qasim Seed Kur Hacib de date bilikarxsitin ew ji bona ser Baz date binardin. Herdu leker li dola Xabur Hisny69 de li cihek de bi nav Bacelaya de li nzka bajar Kewa de berengar hevbn. erek pir germ giran di nava wan de hate bivketin.
hatye, belam li nik El Ewn de di rnkirin de ji dlva R. 15, Rupel 130 hatye. Cuma avyn Ereb li ser cih v er de nadin biaxivtin. Bes bi tenha Seyid Husn Mukriyan dibje, ku ev er han li Zenkar de hatye bikirin ew li Rojavay Musil de tte bikevtin
69 68

Yan Xabur, ku ew bi em Dicl ve tte bigihatin. (M. E.).

83 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Dsan leker Bohm hate hate bitarmarkirin. Zor li w de hatin bikutin pir Dl l hatin bigirtin. Leker may xwe bi Musil ve date bigihandin. Pit ku Baz Dl ji bona pa xwe datin binardin, ew bi xwe leker xwe ve bi n mayn Deylem ve tan dor bern Musil hate bikevtin. Jiber ku xelkn bajar Musil ji zor sitema Deylemyan b zar bibn, wan ev rewa han bi ks ji xwe re datin bidtin. Ew di rw Deylemnan de hatin birabn wan bajar ji bona Baz datin berdestkirin. ah Baz li dawya cgirbn li Musil de dest bi komkirina lekerek ve date bikirin w xwe ji bona er dida bilikarxsitin. W dixwest, ku ew Begdan ji xwe re bide nivegirtin Xilafet ji binkra Deylemyan bide birizgarkirin. Gava ku Semsam El-Dewle ev xebera han date bibihstin, saw tirs ew date bigirtin. W z lekerek bi hz ve date bikomkirin ew ji bona Ziyar Kur ehra Koye date bidan, y ku ew ji Gewretirn bi nav bangtirn Komdarn Kurdn Deylem b. Ziyar bi leker xwe ve ber xwe ber bi Musile ve date bivedan. Baz bi leker xwe ve ji bona prgbna pya w . Di navbera wan de erek pir bi tn ve hate bidadan. Di Encam de Baz hate biikenandin, zor telefat p hate bikevtin j j gelek hatin bidlkirin70. Baz-Bav uca li dawya ikenandina xwe de ji bona Diyarbekr hate bivegerandin. Ziyar qolek ji leker xwe di bin Komandarya Seed Hacib de ji bona ser Cezr date binardin qolek din ji bona ser Nisbn date birkirin. Belam ev herdu qoln han ji fermana w hatin biderkevtin ji bona ser Baz-Bav uca nen. Gava ku ev xebera han bi guh Semsam El-Dewle ve hate bikevtin, w bi lez bez ve ligel Seed El-Dewle Kur Seyf El-Dewle Kur Hemdan Serdar Heleb de date bipwendkirin. Ew hatin bilihevhatin, ku Seed El-Dewle bi leker xwe ve ji bona ser Baz bide bihrkirin w bide binabdkirin. Beramber bi v ve w dana Diyarbekr ji bona w date biqewildan. Belam bi leker Heleb ve h p nehate bikirin. Gava ku ev Seed El-Dewle wetov date bizann, w xwest, ku ew bi flbaz ve Baz linav bide bibirin. W Peyak xwe ji bona ser w date binardin. Ev Pey han her awa b, w xwe bi nava leker Baz ve date
Husn Mukriyan dibje, ku ev er han li nzka Tekrt de hatiye biqewimandin tde Leker Deylemi hatiye biikenandin.
70

84 bigihandin. W xwe di bin poandina tarya ev de bi adira Baz ve date bigihandin w xwe ji bona nava w date biavtin di w erpezy de w urek li ling w de date bidawiandin bi lez bez ve w xwe date bikiandin w date bibazdan. Pit demek ku birna Baz ba b, w ligel Ziyar Seed date bdan bisitendin. Di nava wan de lihevhatin bi v merc ve hate bikirin, ku di nava destn Baz de tevaya Diyabekr nv herema Tor-Abidna iyay bte bihitin. Li ser v lihevhatin de Ziyar Pereyek ji leker xwe di bin Rberya Seed Hacib de li Musil de date bihitin ew bi xwe ve ji bona Bagdad hate bizvirandin71. Di sala 377 k. de 987 Z. de dsan ah Baz lekerek date bikomkirin w rw xwe ber bi Musil ve date bivedan. Lihev hate birasthatin, ku di w nav de Seed Hacib hate bilinavn eref El-Dewle Melk Begdad Bav Xuwaaze ji bona serdarkirina Musil date biandin. Gava ku pyn Bav Nesir Xuwaaze bi Musil ve hatin bikevtin, w bi avn xwe ve hz hinera sipah ah Baz date bidtin. W bi lez pele ve hewar ji eref El-Dewle date bixwestin. Belam ah Baz ew pir date bitengavkirin. Ew near b, ku ew hewar ji Ern Erbn Ibin-Kur Uqeyil Beni-Kurn Nemr bide bixwestin. Bi rast j ve erek zor germ bi tn ve van herdu Ern Ereb ligel leker Deylemy Baz de dane bivxistin. Baz di bin Rberya Biray xwe de batirn qol leker xwe bi ser wan ve date binardin. Belam di v er germ giran de leker Baz hate biikenandin Biray w j hate bikutin72. (ji xwe re li Ibin-Kur
Mjwa Musil di Rpel 127 de li ser alkarya Seed El-Dewle de nade biaxivtin. Ew bes bi tenha ve dibje, ku Peyak ji bal Zyar ji bona kutina Baz hatib binardin.
72 Husn Mukryan di 6-Pkewtin de dibje, ku Tele El-Dewle Biray Baz di er de hatebi kutin, belam dsan Leerker Baz hate biserbikevtin. 71

Nivsta Tecarub El-Umem-Serphatyn Netewan berg 3, Rpel 145 dibje: "ku Baz xapandineke pir kon hozan di v er han date bikarann. W p Dil ceger li Dujminan de date bilerizandin. W li sern qotn iyan de ga li klekn Peyn xwe ve bi rn urusand ve di nava destn wan bilindkir de date bidann. Van rn han li sern wan qotn iyan de bi ldana trjn Roj ji bona wan ve weha dihatin bicurusandin, ku ew tevde bi Serbazan didan bidann; jibervj di kabokn Dujmin de ji tirsa rewa di wan de nema ku ew xwe bi sern qotn iyan ve bi ser wan ve bidin birakiandin. Lbel Tele El-Dewle Biray Baz xwe bi ser wan de date berdan ew di er de hate bikutin

85 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Esr bide bitemaekirin. M. E. ). Di sala 379 k. de du kes li Kurn Nasir El-Dewley Hemdanyn Sur de yek bi nav Bav Tahir Ibrahm y din bi nav Bav Eb-Dulah Husn ve ji Begdad hatin wan lekerek ji Erebn Kurn Uqeyil Nemr dane bilidarxistin wan dixwest, ku ew p ji bona ser Musil herin. Belam tirs bi wan ve hate bikevtin wan newr bn, ku ew hra xwe bi ser Musil ve bibin bibirin. Li pa de wan pena xwe ber bi lay Mohemed Kur Musb Mr Era Uqel ve dane bibirin. xelk Musil j bi diz ve ligel Bav Tahir Ibrahm Hemdan de birkkevtibn. Herwehaj rkkevtinek di navbera Kur Musb Kurn Hamdan de hatib bigirdan, ku li gora w rkkevtin de Musil dor bern w ji bona Hemdanyan bte bihitin Nisbn Cezr ji bona Misb btin bihitin. Leeker Hemdanyan ji Rojhilat ve Era Kurn Uqeyl ji Rojava ve rwn xwe ber bi Musil ve dane bivedan xelk Musile j di rw Baz de hatin birabn. Leker ah Baz ji Rojhilat Musil ve ber xwe ber bi leker Hemdanya ve date bivedan. W zor ji leker Hemdanyan date bikutin ew tan Rojavay bajr bi d wan ve hate bikevtin. Di v bhn de xelk Musil dergehn bajr ji bona Misb dane bivekirin ji pit hr bi ser leker Kurd ve dane bidadan. Di v er de Baz hate birndarkirin ew bi v birna xwe ve di 2 cemada duwem de di sala 380 k. de p hate bimirin. Leker w li pa mirina w de b Xwed Xwedan hate bimayn. Ew hate biikenandin ew ji bona Diyarbekr hate bivegerandin73.

Di Nivista El-Kamil de di B. 9, R. 26 de herwaj di Zla Serphatyn Netewan de rdann v er daw bi rengek din ve didin bixuyankirin: Bi destn kurn Hemdan ve Musil hatib bikevtin. Baz j xwest, ku ew ji v ks gelk ji xwe re bide wergirtin ew Musil ji xwe re bide sitendin. W Lekerek zor ji xwe re date komkirin herwehaj Kurdn Banaw yarmetiya wi dane bikirin. air Merwany Husn Bawan di v wari de bi end malikn Ereb ve dibje, gava ku Bewanyan Xwedy keleha Fnih yarmetiya Xal xwey Baz dane bikirin: Benew ji bona dewleta we vane yaridarin, Sivik mna wan ne ji Ereb nej Ecem nnin. Havalbendn Baz ji Erc hla w ne, Li Hedbay ew likarin, li pesar Musil ne. ah Baz bi Leker xwe ve ji aly Rojhilat ve dora Msil date bigirtin. Kurn

73

86

B. Dewleta Merwan
Bav Eliy Hesen Kur Merwan Kur Dostek b, mna ku ew di berg duwem de di Wefiyat El-Eyan-Mirina Zadexanan de hatye binivsandin74. Li dawya er Musil de Ely Hesen ji Mam xwey Baz
Hemdan Bav Zewad Mohemed Kur Museyb j ji nava Bajre ve wan rwn xwe ber bi Baz ve dane bivedan ew di rbar de tperbn. Beektir j ji 2000 Siwar ji Erebn Kurn Uqeyl j di Jor Musil de di rbar de tperbn wan j ber xwe ber bi Baz ve dane bivedan. Gava ku Baz bi van livandinn Lekern berambri xwe ve hate biagehdarkirin, w xwest, ku ew rewa xwe bide bakirin. Wi xwest, ku ew xwe ji bona iya bide bigihandin. Belam dem kurt b, ev p nehate kirin. Rew zneta Leker w hate bierpezekirin. W hevsar Hesp xwe date biberdan w bi zengo l date xistin. Hesp w hate lukumandin ew ji ser Hesp xwe hate bengizandin gelek cih ji la wi hate ikenandin. Ps ew hate birndarkirin. Di v bikevtina han de Xwarzay w Bav Ely Hesen Kur Merwan xwe bi ser ve date gihandin w j got: De were suwar be, ta ku ez te bi Leker ve bidim gihandin. Baz j re got: Hn herin waz li min bnin. Ez temam bm. Bav El near b, ku ew w bi ci bide hitin ew xwe ligel Pncsed Suwari ve bi iy ve xwe bide gihatin xwe li wder de bide penakirin. Di daw vna de Mirovek ji Kurn Uqeyl avn w di nava Birndaran de bi Baz ve hate bikevtin w ew date naskirin. Hj Baz sax b. W Mirov han bi b insaf ser Baz bi saxit date jkirin w Ser w ji bona Kurn Hemdanyan bir. Li pa j de w Term Baz bi wan date nandan. Kurn Hemdanyan Dest Lingn w j datin jkirin ew ligel ser Baz ve bi hev re ji bona Begdad dane rkirin Per may ji la w wan bi Dergeh Mrnenya Musil ve dane vekirin. V dir hovtya han dil xelk Musil pir date ikenandin wan date hewarkirin, ku awan Mirovek qenc wehay bi nav bang ji bona kar barn Musulmantiy bi v reng ve ligel w de bte reftarkirin? Wan Term w ji Dergeh datin daxtin wan ew bi weyek pir mehreban, dilovan hjabn ve dan veartin... V bi xwe j date derxistin, b ka end xelk ji baz dida hezkirin. av di Xwarzt yanj Birazayna Ely Hesen de ji bona Baz ttin cudakirin. Li nik Kur Meskowy Kur Esir de Ely Hesen bi Xwarzay Baz ve tte
74

87 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate bicihbn. Ew ligel may leker de li pa bihstina kutina Mam xwe de ji bona keleha Hesenkf hate bivegerandin. Keleha Hesenkf zor as b ew li qeraxa ava Dicl de dihate bikevtin. Jinapa wiy Deylem di v keleha han de b. W j re xeber date binardin, ku Ap w hin tit ji bona w bi w ve dane bisipartin, da ku ew wan p bide bidan. Ew dixwaze w bide bidtin. Amojna w p date bibawerkirin. W j re dergeh keleh date bivekirin ew ji bona cem Amojna xwe . W biserhatya Mam xwe ji Jna w re date biveguhertin. W j pnkirina w ji bona xwe date bixwestin. W xwestina w ji bona xwe date bicihann. W bi v reng ve Jna Mam xwey Baz date bimarkirin keleha Hesenkfy pir as b xwnrijandin ji bona jrdestya xwe date bixistin75. Di Dawya vna de w bere bere dest bi komkirina leker Mam xwey belavkir ve date bikirin. W ji nve dewleta Dostek hd hd ji xwe re date bisaxkirin. Hem Serokn Kurdistan b er zikre pita w dane bigirtin sern xwe j re bi dil can ve datin bitewandin. Hz desthilatya wna roj bi roj ve ber bi bilindbn ve dihate bihildan. Kurn Hemdanyan li pa biserbikevtina wan de di Musil de date bixwestin, ku ew maynn welatn Dostek ji xwe re bidin bivegirtin. Wan bi v reman ve lekerek gewre ji xwe re dane bikomkirin. Ew ligel leker xwe Ser Baz de rwn xwe ber bi Diyarbekr ve dane bivedan. Weha wan didane bibawerkirin, ku welat b Xwed Xwedan tte bidtin ew d bi wan ve z bte bizeftkirin. Lbel ev br bawerya wan bi ser bin xwe ve h p b. unke, Bav El cigeh xwe gelek dab biqayimkirin. W tevaya maynn leker Mam xwe bi serhev ve dabn
bidann. Ji di hin avyan de ew bi Birazay Baz ve tte biderkevtin; jiber ku Bav Baz, Bav Merwan Bav El j bi Dosetek ttin binavkirin. Mebest ji v tte biderkevtin, ku Bav Baz Bav Merwan Biray hev bn. Lbel Xwehek Baz ji Bavek din heb. Merwan Biray Baz ew Xweh ji xwe re an. Bi v rengi Baz ji bona Ely Hesen Kur Merwan re him Mam him j Xal b. Bi v cor ew cudabna di nava avyan de li ser Ely Hesen Kur Merwan de hate hilann. Binavkirina dewleta wan bi Dostek ve rastir ji binavkirina wna bi dewleta Dostek Merwan ve tte biderkevtin. (M. E.). Di v Markirina Jinapa xwe de Ely Hesen dixwest, ku ew Memleket bide parstin.
75

88 bicivandin lekerek bi rk pk ve hj bi serdej ve pir bi rxist ve dab bipkann. Li layek tirj de zor sitema Hemdanyan, psbn zordarya serperetya wan ji bona xelk li berrabna xelk de di rw Hemdanyan de beramber v sitemkary kar barn Bav El beramber Hemdanyan date bisivikkirin. Di daw de Bav El ligel leker xwe ve hr ji bona ser leker Hemdanya date bidadan. erek germ giran pir bi tn ve di nava wan de hate bilidarxistin. W kutarek zor li Hemdanyan de date bikirin w ew pir ps datin biikenandin. W Bav Eb-Dulah Hemdan j bi dlit ve date bigirtin. Belam w zor l rmet rz date bigirtin w ew date biberdan. Bav Eb-Dulah ji bona lay Biray xwey Bav Tahir , y ku ew di w dema han de bi dorlgirtina Diyarbekir ve mijl b76. W ji bona Biray xwe date biretkirin, ku ew ligel Kurn Merwanyan de bte birkkevtin bilihevhatin; unke, j re pir bi dujwar ve tte bidtin, ku ew di dereqeta wan de bte biderkevtin. Belam Bav Tahir bi amojgaryn Biray xwe ve guh p neda bikirin. Ew li ser erkirin de pde . W ji Erebn Kurn Uqeyl Numeyr lekerek zor bi hz hiner ve date bipkann. Biray w Bav Eb-Dulah j near b, ku ew yarmetya w bide bikirin. Bav El bi lekerek ba ve di 11 sefer de di sala 381 k. de rw xwe bi ber wan ve date bigirtin herdu leker berengar yek bn77. A erek gewre pir giran di nava herdu lekern berengar hev de hate bigerandin. Leeker Hemdanya v car j pir ps hate biikenandin ew pir peran b. V car j Bav Eb-Dulah careke din j bi dlt ve ji bona nava dest Bav El hate bikevtin. V car w tu r bi Bav Eb-Dulah p neda bidan, mna ku w cara p r rmet p dab bidan. Pir bi sert ve w bermar w date bireftarkirin w ew ji bona bin zindana Diyarbekr date biavtin. Ev reftarkirina han beramber bi w ve rast durust b;
Li gora Seyid Husn Mukriyan de div Bav Ebu-Dulah ji bona Musile hatibe bivegerandin w li wder de Biray xweyi Tahir dabe bidtin. Belema ev goya han li gora goyn Kamil Nivista Serphatyn Netewan de nayte biderkevtin. Seyid Husn Mukriyan di Pkewtin de, Belavoka 6 de dibje: ku Bav El li Diyarbekr de b w ji wir bi Leker xwe ve rw xwe ber bi Musil de date vedan ew li nzka Zenkar ti wan b.
77 76

89 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II jiber rmeta Peyatiy r p nedida bidan, ku ew careke din beramber w reftarkirina ba Bav El r xwe di rw w de ji kalan w bide bihilkiandin. Li daw de Melek Misr di nava wan de hate bikevtin. W end Mele bi diyaryan ve ji bona nik Melek Bav El date binardin. W hvya berdana Bav Eb-Dulah j date bikirin. Bav El nexwest, ku ew hvya Patah Misr bide biikenandin. W ew bi merc nemana w ve ne li Xak Kurdistan Iraq de date biberdan. W ew ligel Meln Misr de ji bona Heleb date binardin78. Debera, em careke din ji bona ser Bav Tahir Hemdan btin bivegerandin. Ew li pa ikenandin peranya xwe de ji bona bajar Nisbn revya. Li wder de dost wy kevnar Mohemed Kur Musb Mr Kurn Uqeyl Bav Tahir date bidtin, y ku ew b desthilat hz b. W ji xwe re ev lawazya Bav Tahir bi ks ve date bizann. W xwe bi ser Bav Tahir, Kur wy El Muzefer79 Mr Kurn Numeyir ve ango dostn don ve date bidadan w ew hem girtin w ew dane bikutin. Li daw de ew ji bon ser Musil w ew j ji xwe re date bigirtin80. W ji bona Sultan Begdad Beha El-Dewle date binivsandin w j daxwaza nankirina Serdarek ji bona Musil date bikirin. Ji Begdad Muzefer Bav Husn Eb-Dulah hate binankirin. Di dest v Serdar han de ji bil komkirina bac peran pve btir neb. Hem kar
78 Weha di kok de hatye. Belam rastya wna mna ku ew li nik KurEsr de hatye, ku ew ji bona Misr hatye binardin li pa de ew ji bona Serdarkina Heleb hatye birkirin ew li wir de tan mirina xwe maye.

Weha di Ibin-Kur Esr de hatya. Belam di Zla Serphatya Netewan de bi nav Zeferan Mr Kurn Numeyr hatiye binivsandin. (M. E.). Her Ev Nivsan han dibje, ku li dawya v er de Bav El li Het Reb Yek de ji bona nava Musil hate bikevtin. W Navna Padahy bi xwe date dan w Pl j date bildan. Di Meha Cemada Yek de wi bihst, ku Bav Zewad Mohemed Kur Misb ji bona ser Nisbn ye. Dest bi c ve w Lekerek ji bona ser w date binardin. Wi ew zor xerab ikandin kotareke zor li Kurn Uqeyl de date kirin. Li pa v er han de Padah Merwan karn Musil ba rk pkxist. W Yekek ji Serdarn xwe, ku bi nav Erde r Kur Horez b, li ser Musil de bi serdar ve date bidann. li Pa v de ew ji bona Diyarbekir hate bivegerandin.
80

79

90 barn din bi carek ve di destn Mohemed Kur Musb de dihatin bidtin. Melek Bav El bi rxwe dadwery ve deng nav ji xwe re dab bisitendin. xelk ew zor xwe dixwest. Bi tenha ve xelk Myafarn di rw w Peyn w de hatin birabn. Ew roja cejn bi ser wan de ew ji bona nava bajr hate bikevtin Komandar w Bav Seqir j ji nava bajr date hrkirin, gava ku ew tevde li cihek dervey bajr de bi nav Meslayan de hatibn bikomkirin. (El-Kamil, b. 9, r. 27). Insiklopdya Musulmantiye di b. 2 de dibje, ku Bav El Serdar desthilatya xwe bi Xelat, Melazgerd, Erc tan welatn Jor Rojhilat gola Wan ve date bigihandin. Li aly Rojava de di demek j de w serdarya xwe tan Orfa didate bibirin. W ev bajar han di sala 381 k. de ji nava pencn Imperator Rom Basil duwem date biderxistin, gava ku w di welat Sur de dida bierkirin. Bav El di sala 387 k. de81 Kea Seed El-Dewley Kur Seyf ElDewley Hemdan Serdar Heleb ji xwe re date bimarkirin. Nav v Kea han Sit El-Nas b. Ji Heleb Bk ji bona Bav El hate binardin. W xwest, ku ew ahy li Diyarbekir de bide bikirin. Gewrey xelk Diyarbekr Eb-Dul-Ber hate bitirsandin, ku Melek Merwanyan d bi wan ve w bide bikirin, y ku w ew bi ser xelk Miyafaqn ve date biann. Bi v remana han ve wan j re tepek datin bidann. Gava ew ji bona nava bajr hate bikevtin, ew ji bal Sersery Kur Dumne de hate bikutin82. Pir xelk Koln Bav El bern xwe ber bi Myafarqn ve dane bivekirin. Hinekan ji Dilbijvanan j avn xwe ji bona ser text Bav El dane beliqandin.
Ibin-Kur Esr li ser v rdana han de di nava bynn sala 380 k. de dide nandan. Lbel Insiklopdya Musulmanty v rdan di sala 387 k. de dide derxistin herwehaj ew mirina Bav El j di v Sal de dide bidann. Li gora El-Kamil de Eb-Dul-Ber piti v tawankarya han de Kea xwe li Kur Dumne date markirin. V zavay Mrkuj Bedbunyad li dawya end rojan de Xezr xwey nembarek j, y ku ew pir bi serdary ve hatib bimijulkirin, date bikutin. Demek w bajar Diyarbekr bi destn xwe ve date xistin w ji xwe re Koek date bidurustkirin. W ligel Mumehed El-Dewle dewletn Dirwasn xwe de pwendyn ba date bidurustkirin. W tan zeman Nesir El-Dewle de date biserdarkirin.
82 81

91 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Belam Parzgr keleh di nav nv nta Dilbijanvanan de hate bigihatin. W ji bona wan date bigotin: Heger Melek sax be, li gel de hn dikarin ji bona keleh btin biserbikevtin. Heger ew linav be, ji her kes batir ji bona cih w Biray wy Momehed El-Dewle Bav Mensur bi xwe ye. Ewende p ne, bi lez bez ve Bav Mensur bi cih ve hate bigihatin ew ji bona ser text Bav El hate bihilkiandin ew bi Padah b83.

Bav Sed Mensur Mumehed El-Dewle Bav Sed Mensur Mumehed El-DewleBav Sed Mensur Mumehed El-DewleBav Sed Mensur Mumehed El-Dewle

Bav Mensur li dawya mirina ah Baz de ji bona Myafarqn hate bivegerandin tan mirina Bav El ew Serdar w nav b. Pit kutina
Seyid Hisn Mukriyan dawya Seletena Bav El bi rengek din ve li ser dide biaxivtin ew dibje: "El ah ji bal Xelf Ebas ve Navnana Fexir El-Dewle p hatib dan. Ew tan sala 394 k. de ligel Kurn Bohm de hatib rbikevtin w gotina roja n bi nav Xelf Ebasy El-Qadir Bil-Lah ve di Mizgeftan de dida xwendin. Li sala 403 k. de w ligel eref El-Dewley Bohm de ji bona ser Ereb Kurn Esed Qeraw n. Di eva na 11 Sefer de Fexir El-Dewle Melk Diyarbekr di nava adir de hate bikutin. Kesek nizan b, ku Kutvan w ka k ye. Li ser v rdana han de Leker Kurd Musil olkir ew ji bona Diyarbekr hate bivegerandin. (Seyid Husn i li ser van mjwan de i j li ser dawya Bav El de bi cudabna El-Kamil Insiklopdya Musulmanty ve daye biaxivtin).
83

92 Bav El li Myafarqin de ew bi lez pele ve ji bona keleha w hate bigihandin ew bi Padah ve ji bona ser text welat Merwan hate bihilkiandin. Li gora mjwa Bav Fida w tan sala 402 k. de daye biserdarkirin. Em pir li ser pla v Padah han de nizanin. Pir km di ElKamil de belam bi taybet ve li ser sala serdarya wy daw de nemana dewleta w de hatye binivsandin: "Bav Mensur bi nav xwe ve pl ji xwe re l didate bidan gotina roja n bi nav xwe ve di Mizgeftan de dida bixwendin. Dostek wy bi nav erow Kur Mame heb, y ku ew Serdar bajr b. Peyak v dost han Serok Pols bajr b. Momehed El-Dewle ji ar v Pey han nedida biheznkirin w dixwest, ku ew w bide bikutin. Belam ji bona xatir Axay wna w waz lhna. Peye li nefreta Bav Mensur de agehdar b. Wirde wirde wna di nava Ax xwe Padah de date bitk bipkdan. ero li keleha Hetax84 de mvandaryek ji bona Bav Mensur date bilidarxistin. Ev keleha han Mulk ero b. Gav pyn Bav Mensur bi keleh ve hatin bikevtin, bi gora rasprtina ero ve Pasewann Gurcy keleh hr ser w kirin ew di sala 402 k. de dane bikutin. Pit kutina wna ero ji keleh hate biderkevtin w Pismamn Momehed El-Dewle dane bigirtin. Li daw de w rw xwe ber bi Myafarqin ve date bivekirin. Ew bi iran wey hatina Padahy ve xwe bi dergeh bajr ve date bigihandin. Pasevanan wer dizann, ku bi rast ve Padah bi xwe ye. Destbic wan dergeh date bivekirin. ero keleh ji xwe re dat bigirtin. W ji bona Komandarn kelehn din date binivsandin bidaxwazkirin, da ku ew j re sern xwe bidin bitewandin. Herwehaj w Peyak xwe ji bona keleha Erzen-Xerzan date binardin w ji Parzgr w Xoce Bav Qasim hatina nik xwe j date bixwestin berdestkirina keleh j j ji bona Pey xwe date bidaxwazkirin. Belam Xoce Bav Qasim keleh ji bona w Pey han neda biberdestkirin ew ji bona Myafarqin . Di nv r de w xebera kutina Momehed El-Dewle date bibihstin. Ew careke din ji bona Erzen hate bivegerandin. Bi lez bez ve w xeber ji bona Serdar Srt Bav
Niha ji bona v keleh nav keleha Lic tte kirin. Ew li Wilayeta Diyarbekr tte bikevtin. Wehaj Miry Dilovan Sed Paay Diyarbekr di Nivista xwey Mur-at El-Iber de bi Ziman Turk ve dayite binivsandin. (M. E.).
84

93 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Nesir Biray Mumehed El-Dewle date binardin. Bav Nesir85 ji bal Momehed El-Dewle Biray xwe de bi taybet ve hatib bidrxistin; jiber ku w hez li ar w de ne dida bikirin ew ligel w de pir xerab b86. Melek Adil Nasir El-Dewle Ehmed V Mirov han ji sala 402 tan 453 k. de dayite biserdarkirin. Ew di her warek de pir gewre bi nav bangtirn Padah Merwan b w bi dadwery ve nav bang ji xwe re dab bisitendin. Kur Esr 87dibje: Gava ku Xoce Bav Qasim Serdar Erzen ji bona na Mr Ehmed dab binardin, Nivsvan Ehmed j date bipirsn, magelo d tu bikaribe bi v kar bar han ve bte birabn? Mr Ehmed j re date bigotin: bel ez d bi v kar han ve bikaribim birabim! Li layektir de ero bi pele ve hzek bi ser w ve date binardin. Belam li p gihatina v hza han de ji bona dergeh Srt Mr Ehmed ji bona Erzen hatib bidern. Li wder de ji nve ero zan, ku xerab b. Di w gav de lihev hate birasthatin, ku Merwan Bav Momehed El-Dewle ligel Preka xwe de li Erzen b ew herdu li ser goristana Bav El de rnitbn. Xoce Bav Qasim ligel xwe de Bav Nesir Ehmed ji bona nik Bav w bir. W ji Bav w date bixwestin, ku ew sund bide bixwarin, ku ew d bi dadwer ve bide biserdarkirin. Qazy Erzen end Bnvann din j li wir de amedebn. Li pa sundxwarin de w Kilta keleha Erzen p date bidan. kelehn din welatn Merwan yek li d yek de bi bin destn w ve hatin bikevtin. El-Kamil, b. 9). Pit ku Melek Nasir El-Dewle di nava snorn welat xwe de kar barn xwe bi rk pk ve date bixistin dadwer xweit di sernaser
Seyid Husn Mukriyan berovaj Kur Esir dibje: di dema kutina Bav El de Nesir El-Dewle Ehmed li Diyarbekr b ew ngir w b. (Balavokn 6, ElKamil). Ew li ser Mumehed El-Dewle de nayte biaxivtin. Di El-Kamil de B. 9, R. 28 de hatye: ku hoy v nexweiya han di navbera herdu Biran de Xewneke Mumehed El-Dewle b. Wi di Xewna xwe de dab bidtin, ku Roj ji bona nava bawea w hatib bikevtin. Belam Bav Nesir hr bi ser de date dadan Roj j date bisitindin.
87 86 85

Ji xwe re li B. 9, R. 28 de bide bitemaekirin. (M. E.).

94 xak Merwan de date bicihann88, w di sala 410 k. de ji bona Istenbol, Misir Begdad Wnern xwe date binardin. W Kur xwe Mr Sulman li na xwe de date binavkirin w ew ji bona Cizr Botan date biserdarkirin. W ji bona xwe MyafarqnSilivan bi paytext date bidann,. Belam gelek caran j ew ji bona serdana bajar Diyarbekir di ew nzka mehek li wir de dima birnitin. Herwehaj ew ji bona serdanana Wan, Erc bajarn tir j di. Xelif Ebas El-Qadir Bil-Lah di sala 408 k. de nav nana Nasir El-Dewle p dane bidan. Di sala 415 k. de bi hoy Penabna Bav Qasim Megrib ve ji bona nik Melek Nasir El-Dewle de di navbera w Xelif Ebas tk. Belam li dawya mirina Bav Qesim de di sala 418 k. de li Myafarqn de bi temen 46 Sal de dsan di navbera Xelif w de lihevhatin dostan hate bidtin89. Li sala 416 k. de w bajar Ruha ji xwe re date bivegirtin. Serdar v bajar han xek Numeyry bi nav Etr b. W li ser bajr de Wnerek xwey bi nav Ehmed Kur Mohemed dab bidann. V Wner han pir bi ba dadwer ve kar barn bajr dida bigerandin. Belam x Etr mehne l date bigirtin ew date bikutin. Li ser v de xelk bajr ji x Etr bzarbn wan bi diz ve xeber ji bona Nasir ElDewle datin binardin, ku ew ji bona ruha Serdarek bide binankirin. W Zeng Wner xwey Diyarbekr ji bona Ruha date binardin. Zeng Ruha date bigirtin w kar barn bajr bi destn xwe ve date bixistin. Li daw de x Numeyr Etr bi alkarya Salih Kur Merdas ve hvya lbuhurandin ji Nasir El-Dewle date bikirin. Ew l hate bibuhurandin w j re Nv herema Ruhay j date bivegerandin.

Ibin-KurESir dibje: Rojn w pir ge xwe bn. Zanistvanan ji hem layek ji Dunyay xwe li welat w de didan bigirtin. Herwehaj Bav Eb-Dulah Karzun j xwe l date girtin w Ra afi di nava Diyabekr de date bibelavkirin. Pir airan xwe l didan girtin wan zor pesn w dane kirin. W j pir bi merd ve qenc bi ser wan de dida birijandin. Weha ji sala 402 tan mirina xwe di sala 453 k. de bi v rengi ve w dida biserdarkirin. Ew ji Het Sal mezintir b. welat w pir aram, ge xwe b. Nav wna di nava xelk de pir bi ba ve dihate biberz bibalakirin. xelk pir j hezdikir. Gava ku ew mir, Welat bi Kur w ve hate bihitin. (M. E.).
89

88

Ibin-Kur Esr, El-Kamil, B. 9, R. 13, 135. (M. E.).

95 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II x Etr pir bi v ve dilad bextiyar b w ber xwe ji bona Myafarqn ji bona nik Melek Nasir El-Dewle date bivedan, da ku ew w akya w bide bisipaskirin. Wezrn Melek Nasir El-Dewle bi kutina x Etr ve ew dan biretkirin. Belam Melek ev reta han ji xwe re neda biwergirtin. W date bigotin: Ez xwe ji er ne bi bbexty ve bidim biparastin, lbel ez dixwazim, ku ez xwe ji er bi dilsozy ve bidim biparastin. x Etr ji bona Ruhay hate bivegerandin w tde Cgierek xwe date bidann. Cger Melek Nasir El-Dewle Zeng rojek Ciger nuh x Etr ji bona nik xwe date bimvankirin. Gava ger x Etr ji mvandary hate bivegerandin, ew di r de ji bal Kur Cger p Ehmed Kur Mohemed de hate bikutin. Era Numeyr ji bona sitendina xwna xwe sern xwe datin bihildan. Zeng Cger Nasir El-Dewle ji bona erkirina ser wan . Ew di er de di sala 418 k. de hate bikutin. Bi v reng ve keleha Ruha ji destn Merwanyan ve der li ser hvya Salih Kur Merdas de Nasir El-Dewle waz li ar Ruhay de date biann90. Di sala 419 k. de Bedran Kur Muqeled Uqeyl bi lekerek Ereb ve rw xwe ber bi Nisbn ve date bivedan. hza parastina Nisbn ji bal Nasir El-Dewle de beramber bi hza Ereb ve nikarb xwe bida bigirtin ew hate biikenandin. Nasir El-Dewle lekerek din ji bona yarmetya hza xwe date binardin. Lbel Bedran ev hza han j date biikenandin. Nasir El-dewle zor p nexwe hate biderkevtin. W ji bona cara syem s hezar Suwarn tir ji bona Nisbn date binardin. V hza han ligel hza parastina keleh de hev datin bigirtin wan bi hev re Bedran datin biikenandin ew bi d w ve hatin bikevtin. Belam di w gava ku ev leker han de bi talany ve hatib bimijlkirin, Bedran ji nve bi ser wan de hate bivegerandin w ew pir ps dan biikenandin ew tan dergeh Nisbn bi d wan ve hate bikevtin. Li dawiya bihstina xebera hatina Qerawi Biray w de ji bona ser Musil ew z ji tirsa hate bivegerandin; ku di navbera w Biray w de xirab b. (El-Kamil). Li pa demek de Bedran ligel Biray xwe Qerawi Serdar Musil de hate bihajbn. Bi xwe j di w dem j de di navbera Nasir ElDewle de Qerawi de hatib bitkpkn. Hoy v tk pkna han di navbera Nasir El-Dewle Qerawi de Kea Qerawi b; jiber ku ew
Insiklopdya Musulmanty bervaj El-Kamil dibje, ku ev bajar RuhayOrfa ji bal Nasir El-Dewle ji Bzentyan hatye bizeftkirin.
90

96 Jina Nasir El-Dewle b. W Mr xwe lihev nedidan bikirin. Nasir ElDewle Jina xwe ji bona Bav w li Musil de date binardin. Qerawi daxwaza pa Qelen Kea xwe date bikirin. W daxwaza bst hezar dnar, Nisbn ji bona Biray xwey Bedran Cezr j ji bona xercya Kea xwe ji Nasir El-Dewle date bikirin. Belam Nasir El-Dewle bi van daxwazn han ve guh p neda bidan. Li ser v guh pnedana han de Qerawi lekerek ji bona Cezr, yektirj di bin Komandarya Biray xwey Bedran de ji bona ser Nisbn ew bi xwe j ve ligel hzek de ligel Bedran de ji bona dorlgirtina Nisbn hev dane bgirtin. Belam bi b girtina van herdu bajaran ve leker w ji hevdu hate bibelawelabn. Gava ku Berdan ev rew zneta han date bidtin, ew ji bona Myafarqn . W hv ji Nasir El-Dewle date bikirin, ku ew Nisbn bi w bide bidan. Bi rast j ve Nasir El-Dewle ev bajar han p date bibexandin. Herwehaj w yanzedeh hezar dnar j pa Qelen Kea Qerawi ji bona Qerawi date binardin. Bi v reng ve ev pevna han hate birandin. Di sala 422 k. de bajar Ruha bi destn Ibin-Kur Etr Ibin-Kur ebil ve bn. Kur Etr para xwe ji bona Padah Rom date bifirotin. Bi v reng ve leker Rom ji bona bajr hat bigihandin w ew hem date bidagrkirin w zor li Musulmanan de date bikutin. Gava ku Nasir El-Dewle evaya date bibihstin, w lekerek ji bon ser Ruhay date biandin. Li dawya dorlgirtineke tund ikenandina leker Rom de w bajar date bizeftkirin. Belam li pa de lekerek tir Rom ji bona hewara leker xwey ber ji bona ser Ruhay hat bigihadin w ji nve bajar date bivegirtin. Di sala 426 k. de Ibin-Kur Wesab Numeyr hzek zor Ereb Rom Ruhay date bikomkirin w rw xwe ber bi welat Merwan ve date bivekirin. Nasir El-Dewle leker date bikomkirin ji dorhl ve j j re pir hewar hatin bigihandin. Gava ku avn Kur Wesab bi v rew zneta han ve hate bikevtin, ew ji saw tirs ew hate vegeradin. Nasir El-Dewle kaxezek ji bona Qeral Rom date binivsandin tde gil gazin ji bona hoy neparastina soz peymann di nava wan de girday l date bikirin. W ew bi dorlgirtina Ruhay ve bi tund ve tirs tde date bifirandin. Belam Qeral Rom xwe b deng kir w ji bona Nasir El-Dewle hin diyar date binardin w j daxwaza lbuhurandin date bikirin. Nasir El-Dewle j waz lhna. Di receba salal 427 k. de Nasir El-Dewle hzek di bin Rberya Komandarek xwe de ji bona ser Suwda

97 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ji bona alkarya Kur Wesab Kur Etr date binardin. W hz Siwda date bizeftkirin91. Li dawya vna de ev hza han ji bona ser Ruhay ve w ardor l date bigirtin. Hewara Qeral Rom ji bona bajar Ruhay p hate bigihatin. Belam leker Rom xerab hate biikenandin di daw de bajar bi destn Kur Wesab Komandar Merwan ve hate bikevtin92. Di sala 432 k. de Milet Xez93, y ku w end salan Irana navn Ezerbcan bi kutin talany ve dab biwrankirin, rwn xwe ber bi Kurdistan ve date bivekirin. Ern Hezban zor bi xurt ve beramber wan rabn, belam b sd b. Be hza Xez li Ormy de rwn xwe ber bi welat Hekar ve dane bivedan ew ligel Kurdn wan navan de bi erek qurs bi tn ve hatin bikevtin. Dir hovtya v Milet Xez Prek Zarok j nedan biparastin. Kurd xwe ji bona ax iyan dane bikiandin. Wan derbend r li ber Xez de dane bibestin. Di daw de wan Xez dane biikenandin hezar pncsed kes li wan de wan dane bikutin. Kurdan zor ji wan bi dl ve dane bigirtin. Di nava van dlan de heft Mrn Xez sed kes ji Serokn wan bi hem ek, hesp, wilax talanyn wan ve bi destn Kurdan ve hatin bikevtin. Maynn Xez din di nava ax daxan de hatin bibelawelabn bitefirtnabn. Di v sal de bi xwe ve Ibrahm Yenal Biray Sultan Tugurl ji bona R 94. Xezn w nav ji tirsan welat R iyan dane bichitin.
Diyare, ku ev Swda han keleha Suwirek-Siyorek niha ye, ya ku ew di navbera Amed Ruhay de tte bikevtin. Ew bi v nav hany Zaravay cih hate binavkirin; jiber ku Erd w bi sor re ve tte biderkevtin. Bi bervaj v ve Erd Ruhay ber bi sip ve tte biderkevtin. (M. E.).
91

ji xwe re li nik Kur Esr B. 9, R. 167 de bi de temaekirin. Di wir de bbextya Sinosyan, girtina Hacan bivegerandina talanyn wan hatye binivsandin. Ev j tevdej bi alkarya Nesir El-Dewle hate kirin, y ku w bi xurt ve er Ermen bi giti ve Sinosyan bi taybet ve date bikirin.
93

92

Ji xwe re li Kanya p R. 144 de bide bitemaekirin. (M. E.).

Seyid Husn Mukriyan v rdana han bi rengek din ve dide biveguhestin u ew mna veguhestina Kur Esir niye.

94

98 Wan di sala 433 k. de rwn xwe ber bi Diyabekir Musil ve dane bivekirin. Di ryn pir sext de bi ser Zozanan ve ji bona ser Cezira Ibin Umer hatin bigihandin. Ber Xez Boqa, Nasifli end Serokn wan tir rwn xwe ber bi Diyarbekir ve dane bivedan. Wan Qerda, Beyazd, Huseyn Pxabur dane bitalan biwrankirin. Ber Xez Mensur Kur Xezxel ew li hla Rojhilat Cezr de b. Mr Sulman Bav Herb Kur Nasir El-Dewle kaxezek ji bona Mensur Xezxel date binivsandin, ku ew daxwaza aty j dide bikirin w p date bigotin, ku ew tan buhar dikarin li wder de btin bimayn li pa de ew ji bona am dikarin herin95. Mensur Xezxel nivsandin bi dil ve w b. Li daw de Mr Sulman Bav Herb mvandaryek ji bona Mensur date bikirin. Gava ku ew ji bona mvany ji bona Cezr hate bigihandin, w ew date bigirtin ew ji bona bin zindan date biavtin. W bi v kar ve pita lker Mensur date biikenandin. Qerawi Serdar Musil, Nasir El-Dewle Kurdn Benew xelkn keleha Fnik bi hev re leker ji bona ser Xez dane birasekirin ew ligel wan de bi er ve hatin bikevtin. Xez hem talanyn xwe bi c ve dane bihitin zor ji wan hatin bikutin. Hinek ji van Xezan ji bona talany ji bona hla Nisbn ingar bn. Gava ku ew vegeriyan, wan dor li Cezr de datin bigirtin. Li pa de wan dev ji Cezr datin biberdan rwn xwe ji bona Diyarbekr dane bivedan wan ew datin bitalan biwrankirin. Nasir El-Dewle Mensur Gerey Xez ji Bav Herb Kur xwe date bisitendin w ew bi merc olkirina welat Merwan ve date biberdan w hin mal j p date bidan. Belam v Milet han dev ji xerabya xwe bernedan. Wan dorhla Sincar, Nisbn Xabor ser bi ser ve dane bitalankirin. Qolek din ji wan ji bona ser Musile n wan ew ji xwe re dane bigirtin tda wan kutarek pir mezin dane bikirin. Nasir El-Dewle Melek Ehmed nameyek ji bona Sultan Tugurl date binivsandin w tde pir gil gazin ji dir hovtiya Xez date bikirin96. Di sala 439 k. de Esfer
95

Ji xwe li Kur Esr B. 9, R. 145 bide bitemaekirin. (M. E.).

Li nik Kur Esr de B. 9, R. 146 de hatye binivsandin, ku Xez Turkin ew Kole Bendn Silcoq ne.

96

99 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Texelub li hla Ser Kany de hate bipeydabn. W lekerek zor date bikomkirin w pesarn Padahya Roma ji xwe re dida birt bitalankirin. Nasir El-Dewle ew date bigirtin w ew date bizindankirin97. Di sala 440 k. de di navbera Kurdn Hemod-Hemd Hezben de tk. Herwehaj di navbera Qerawi Biray w j de pevn date bidestpkirin98. Li gora El-Kamil de hoy v tkn eve b99: Hoy v tkna han ev b, ku li nzka Musil de Kurdn Hemod-Hemd end kelehn wan mna Ekra hebn Serdarn wan j Bav Hesen Kur skany Hemod b. Gewrey Era Hezben Bav Hesen Kur MosekMoek Xwedy keleha Hewlr dorhla w b. Serdar Hewlr Birayek w bi nav Bav El ve heb. Mr Bav Hesen skan yarmetya Bav El ji bona girtina Hewlr date bidan. Bi rast j ve w Hewlr date bizeftkirin w Bav Hesen Biray xwe j date bigirtin. Qerawi Fermandar Musil daxwaza yarmety ji Bav Hesen skan Bav Ely Hezben date bikirin, ku ew ligel w de ji bona ser Nasir El-Dewle Ehmed Meleke Merwan herin. Bi rast j ve Bav Hesen skan bi xwe
97

Ji xwe re li nik Kur Esr B. 9, R. 201 de bide bitemaekirin. Kur Esr, El-Kamil B. 9, R. 204. (M.E.).

98

Seyid Husn Mukryan Xwedy Pkewtin di Belavoka 6 de dibje: "Hoy tkna di navabera van herdu Eran de Qerawi b. Nasir El-Dewle ferman ji bona Bav Hesen skan Serdar Ekr date dan, ku ew ji bona ser Musil bie. Qerawi ku wa zan, ku ew beramber w netwane bte biwestandin. W bi diz ve Peyak ji bona lay Mr Husn Mok Hezben date binadin, y ku ew Xwedy keleha Hewlr b. Pey Qerawi bi Mr Husn Mok Hezben ve got: heger tu ligel Mr skan de bide bierkirin, Cezr Zaxo j d ji bona te bte bidan. Bi v fl w ev hedru Mrn Kurd bi gij hev de dane biberdan. Nasir El-Dewle yarmet ji bona Mr skan date binardin. Qerawi j komek ji bona Mr Husn date biandin. Di nava van eran de Ern Ereb li Qerawi de bnteng bn wan li hem layek de j re serk sergj dane bikirin ew li ber w rabn. Melek Ezz Bohm, y ku w jiber destn Melek Bav Kalcar helatib, pena xwe ji bona Nasir El-Dewle birib".

99

100 ve . Lbel Mr Ely Hezben Jinbira xwe date binardin. Belam di w dem de navbera Nasir El-Dewle Qerawi ak b. (El-Kamil, b. 9). Di sala 441 k. de di navbera Mutemed El-Dewle Bav Muny Qerawi Kur Muqeled Uqeyly Mir di sala 444 k. de li Musil de Biray w Zem El-Dewle Bav Kamil Bereke Kur Muqeled Mir di sala 443 k. de li Tekrt de pevneke pir no hate bivketin. BirazyBirazay Qerawi Kur Bedran kur Muqeled li ser fermana Mam xwe de hr ji bona ser Bav Kamil date bibirin ew bi ser w ve hate bikevtin. Bav Kamil revya ew ji bona nik Bav Herb Mr Sulman Kur Nasir El-Dewley Merwan pena b. Nasir El-dewle ji bona sitendina tola Bav Kamil ji Qerawi ferman ji bona Kur xwe Bav Herb date binardin. Herwehaj w bi v reng ve kaxezek ji bona Mr Bav Hesen skan date binivsandin. Bi lez bez ve lekern herdu layan kom bn wan rwn xwe ber bi Musil ve dane bivedan. Li nzka Musil de ew t leker Qerawi bn. erek pir bi germ tin ve di nava wan de hate bilidarbikevtin. Leker Qerawi pir ps hate biikenandin Qerawi bi xwe j ve bi dl ve ji bona nava destn Bav Herb hate bikevtin. Bav Herb Qerawi ji bona Biray w Zem ElDewle Bav Kamil date bisipartin. Zem El-Dewle Bav Kamil ji tirsa peydakirina hza Kurd ji destna Musil w Qerawi date biberdan w ew ji bona Musil date binardin. Bav Herb Mr Sulman ji v kar tre b ew ji bona welat xwe hate bivegerandin100. Di sala 441 k. de Sultan Tugurl xeber ji bona Nasir ElEl-Kamil bi bervaj Seyid Husn Mukriyan ve li ser v rdana han de bi rengek din dide biaxivtin ew bi kurt ve weha dibje: Di navbera Qerawi Biray w Bav Kamil de tk herdu la Leker bi ser hev de datin bikiandin. Di w bhn j de Mr Sulman Kur Nasir El-Dewle, Hesen skany Hemd hin ji Ern Kurdn din j ji bona ser Meelsaya hatin wan ew datin biwrankirin. Li daw de ew ji bona ser Mexise n tde ew peyabn. Bav Kamil j bi Leker xwey Ereb ve ligel Kur Musb de ji bona mrga Bayniya- dibe ku ew Nineva behatin. Di navbera herdu Lekeran de Du Rojan er date bidirjkirin. Li daw de Mr Sulman Gewreyn Kurd bi xwe Lekern xwe ve Bek ji Leker Ereb ji bona lay Bav Kamil n. Bi v reng ve Qeraw lawaz b. Belam Gewreyn Ereban hin daxwazn qurs ji bav Kamil dane bixwestin, ku w ew nikarbn bide biciann. Ji tirsa mehna devjberdana Leker Ereb j ew ji bona lay Biray xwey Qerawi w j daxwaza lbuhurand date bikirin. Bi v reng ve herdu Bira lihevhatin. (B.9, R. 206).
100

101 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Dewle date binardin j date bidaxwazkirin, ku gotina roja n bi nav w ve di nava tevaya welat w de bte bixwendin. Nasir El-Dewle ev daxwaza Tugurl date bicihann101. Di v sal bi xwe j de Qeral Rom ji Melek Nasir El-Dewle date bidaxwazkirin, ku ew li nik Sultan Tugurl de ji bona berdana Melek xaz bide bihvkirin. Nasir El-Dewle x El-slam Bav Eb-Dulah Kur Merwan ji bona lay Sultan Tugurl date binardin w ew hvya han j date bikirin. Sultan Tugurl ji bona xatir Nasir El-Dewle bi b xkit ve Melek xaz date biberdan. V berdana han cih hjabna Nasir ElDewle li nik Qeral Rom de date biberztirkirin. Qeral Rom j re pir diyar datin binardin w ji bona xatir w j Mizgefta Istenbol ji nve date bivekirin binuhkirin. Di sala 446 k. de Sultan Tugurl ji Ezerbcan rw xwe ber bi Melazgurd ve date bivedan, ya ku ew di bin destn Rom de b. W ardor li bajr de date bigirtin. Di v ardorlgirtin de Nasir El-Dewle j re sipahek ji bona pitgirtina w date binardin prej w gelek diyaryn bi nerx ve j re datin birkirin102. Bav Herb Mr Sulman ji aly Bav xwe bi Serdar welt ve hatib bidann. W bi azay desthilanna xwe ve nav bang ji xwe re dab bisitendin p Bav Herb dihate bigotin. Her on b, di navbera w Mr Mosk Kur Mecel de Gewrey Era Bext Xwedy hin

101

Ev pere t daxwaza navcty li nik Kur Esr de nayte bidtin. (M. E.).

Li nik Kur Esr de di berg 9, Rpel 223 de hatye binivsandin: Ku di v sala han de Tugurl Beg ji bona Ezerbcan hat ew ji bona Tebrz nik Xwedy w Bav Mensur Wehsozan Kur Mohemed Rewadi . Bav Mensur Wehsozan kur Mohemed Rewad j re ser xwe date tewandin w j re dilsozya xwe date biderxistin. Wi Nav w di Gotina Roja n de di Mizgeftan de date xwendin. W j re pir bi Cavfireh ve diyar date biann wi Kur xwe bi giraw ve li nik w de date bidann. Ji nik w Tugurl Beg ber xwe ji bona Mr Bav Eswar Xwedy Cenzet date bivedan. W j Mrn dinn mna w j tevan sern xwe ji Tugurl re datin bitewandin. W welatn wan ji bona wan date biihitin. Ew ji bona Erministan u w ber xwe ber bi Melazgerd ve date bivekirin. Hatye bigotin, ku Nasir El-Dewle j re Diyari Supah dane rkirin herwehaj jiber j de w bi nav w gotina n dida xwendin ser xwe j re dab bitewandin. (M. E.).

102

102 kelehn Rojhilat Cezr tk. W kna xwe avt. Belam W dida bixuyankirin, ku ew hajbn ligel w de dide bixwestin. W ew date bihajkirin w xwest, ku ew Kea Bav Tahir Benew Xwedy keleha Fnik lbide bimarkirin. Ev Bav Tahir han Xwarzay Nasir El-Dewle b. W nexwest, ku ew dil Mr Bav Herb Xalozay xwe bide biikenandin. Ew bi v xwestina Kea xwe ve p hate birnitin w Kea xwe bi govendeke pir mezin giran ve bi pir dahol, zurnan berbk ve ji bona Mr Mosk date binardin. Bi v reng ve Mr Mosek li Mr Bav Herb de pit p rast b ew ji bona lay w . Belam Bav Herb ew date bigirtin ew ji bona bin zindan date bixistin. Ev xebera han di meydana er Rom de bi guhn Sultan Tugurl ve hate bigihatin. W nameyek ji bona Nasir El-Dewle date binivsandin w tde daxwaza lbuhurandin berdana Mr Mosk date bikirin. Belam di w bhn de Mr Mosk hate bimirin. Bi Bav Tahir ve ev reftara han zor p nexwe hate biderkevtin. W xeber ji bona Nasir El-Dewle Mr Bav Herb date binardin date bigotin: Heger we dixwest, ku hn Mr Mosk bidin bikutin, ji bona i we kea min di w nav de date bikarann we ez dame biermezarkirin? V gil gazina han Mr Bav Herb pir bnteng sergjkir. W jeher ji bona Bav Tahir date bidan w ew j date bikutin. Li dawya Bav Tahir de Kur w Eb-Dulah ji bona cih w hate bidann. Mr Bav Herb ji bona dilkiandina Eb-Dulah bi ser xwe ve w pir dildarya xwe ji bona w dida biderxistin. W xwest, ku ew w bide bihajkirin; jiber v j biryar hate bidan, ku ew civnek ligel hev de di navbera Fnik Cezr de bidin bikirin. Di v civn de Eb-Dulah Mr Sulman Bav Herb date bikutin103. Nasir El-Dewle li dawya v rdana han de Mr Nesir Kur xwe bi serdar ve ji bona ser Cezr date bidann w ew bi lekerek pir zor ve ji bona wder date binardin, da ku ew tola Biray xwe bide bisitendin.

103 Seyid Husn Mukriyan v bicudabn ligel Kur Esr de dide biderxistin. Ew dibje: Mr Sulman na Melek Nasir El-Dewle date bigirtin w piti Bav xwe bi 13 salan ve daye biserdarikirin. Lbel li gora di El-Kamil de ew p Bav xwe hatye bikutin .

103 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Di v pl de Serdar Musil Qurey Kur Bedran bi ks ve ji xwe re date bizann w xwe bi lekerek gewre ve ji bona ser Cezr date biajotin. Da ku ew girtina Cezr ji xwe re bide bimisogerkirin, w ligel Era Bext Benew de dan sitendin date bikirin wan ligel w de peyman dij Mr Nasir datin bigirdan. Hemyan bi hev re r li Mr Nesir de dane bigirtin erek qurs bi tn ve di nava wan de hate bivketin. Kutarek pir giran bi herdu layan ve hate bikevtin. Belam di encam de Mr Nesr Merwan ew datin biikenadin Qurey bi birndar ikest ve di sala 447 k. de ji bona Musil hate bivegerandin104. Weha ev rdann bi dilewat pevnn pir giran ve di nava wan de hatin birdan; hem j jiber nezan kurtbnya Bav Herb hatin bikirin. Di sala 452 k. de Melek Nasir El-Dewle Ehmed hate bimirin105. W ji het sal ber jor de date bitemenkirin w pnc du salan date biserdarkirin. Xlif Ebas El-Qadir Bil-Lah ew bi nav nana Nesir ElDewle ve date bixelatkirin. Welat Merwan di v dirjya dema han de zor bi ba ve hate biparastin bisermiyankirin bi avek pir hja berz ve l dihate bitemaekirin. Di v dem de km Padahn mna w bextiyar dadwer dihatin bidtin. Navmal, Sazinde Nuwazindeyn w pir pir bn, ku jimara wan ji pncsed btir b. Taqim bezm kf ji dused hezar dnar buhatir b. Ji bona frbna xwarin nanldan w gelek Mirov ji bona Misr datin binardin. Di koka wy Padahy de gelek Ken ah Padahan dihatin bidtin. Cewhereke zor hja bi nav Cebel Yaqut li nik w b, ya ku w ew ji Melek Ezz Kur Mensur Celal El-Dewle dab bikirn w ew li pa de ligel Sed hezar dnar de ji bona Sultan Tugurl date bidiyarkirin106. Ji Wezrn w Bav Qasim Megrib Fexir ElDewley Kur Cehr bn. Xweit gebna welat Merwan di dema w
104

El-Kamil, B. 9, R. 226. (M. E.). Li nik Kur Esir de, B. 10, R. 6. (M. E.).

105

106 Ev Melek Ezz Kur Celal El-Dewley Kur Beha El-Dewley Bohm b. Ew di sala 435 k.- 1043 Z. de li ser Begdad de bi Melek hate bidann. Belam di er xwe de ligel Melek Bicar Bohm de ew ji bona nik Nasir El-Dewle pena b ew tan mirina xwe li Miyafarqn de dihate birnitin ew li wder j de hate veartin. (mjwa Musil, R. 142).

104 de pir bi p ve hatib bikevtin. Pir ji ueran, Zanevan Zanistvanan l hatibn bikomkirin. (El-Kamil, b. 10, r. 6, 7). Mjwa Netewn Musulmanty dibje: Li hem layek de Zanistvann bi nav bang ve rwn xwe ji bona seraya Nasir El-Dewle dane bivekirin. Yekek ji van Zanistvanan j Bav Eb-Dulah Kazron b, y ku ji bal w de Ra afi di Kurdistan hate bibelavkirin. Nasir ElDewle Ehmed zor uera, Zanistvan ehreza xweewist divan. Sincyek wy zor pak bilind heb. (berg 3, r. 450). Ew bi navna Bav Nasir Edil ve hatib binavbangkirin. W pir karn mezin ji bona welat xwe date bikirin hem kesek j ew xweewist divan. (Insiklopdya Musulmanty). V Padah gewrey han ji bona avedankirina welat xwe zor daye bikarkirin. W li Myafarqn de zor avan dane bicvehitin. W keleh, Xestexane, Avgerm, Mizgeft Nivistaxane tda dane bidurustkirdin. W av ji dorhla bajr ji nava w dayte bikiandin. Baxek git w tde daye bidamezirandin. Herwehaj w li bajarn din j de gelek avanyn ba ba dane biavakirin. Wehaj W bajar Nasiriy j date bihebnkirin, ya ku ew ar fersexek ji Myafarqn tte bidrkevtin ew yekek ji opn wy mayn tte bidtin. (Insiklopdya Musulmanty).

Qasim Bav Nasir107 (Li nik Kur Esr de Nesir ne Nasir hatye binivsandin.(berg 19, r. 7, 11). Diyare, ku Nesir ji Nasir rastire). (M. E.). Qasim Bav Nasir1(Li nik Kur Esr de Nesir ne Nasir hatye binivsandin.(berg 19, r. 7, 11). Diyare, ku Nesir ji Nasir rastire). (M. E.).Qasim Bav Nasir1(Li nik Kur Esr de Nesir ne Nasir hatye binivsandin.(berg 19, r. 7, 11). Diyare, ku Nesir ji Nasir rastire). (M. E.).Qasim Bav Nasir1 (Li nik Kur Esr de Nesir ne Nasir hatye binivsandin.(berg 19, r. 7, 11). Diyare, ku Nesir ji Nasir rastire). (M. E.).

Di Wefiyat El-Eyan de bi nav Bav El-Qasim Nizam El-Dn Nesir hatye binivsandin. (berg 1, r. 57).

107

105 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li dawya mirina Bav xwe de bi yarmetya Wezr Fexir ElDewle ve w cgeh Bav xwe date bigirtin. W ji sala 543 tan 472 k. de date biserdarkirin. Di pya pla serdarya w de Biray w Mr Seed li ber hate birabn di nava wan de erek navxwey hate biberpabn. Belam Bav Nasir hate biserbikevtin. Ew li ser kar bar de zal b hem kelem li pya w de hatin birabn. W dil Biray xwe Seed date biwekirin w keleha Diyarbekir-Amed p date bisipartin. Seed di sala 455 k. de hate bimirin. Di sala 457 k. de w Heran Siwda-Suwrek j bi ser welat xwe ve date bivekirin. Ji bal Xilafet de navna Nizam El-Dewle p hate bidan. (Insiklopdya Musulmanty). Mensur Ew Kur Mr Seede w li dawya Bav Mam xwe de hem welat Merwan bi jr destn xwe ve date bixistin. Li gora goyek de gotina roja n di mizgeftan de him bi nav xwe ve him j bi nav Xelif Fatimy Misr de dida bixwendin. Jiber v Xelif Ebas l hate bibntengbn. Di daw de Melekah Sulcoq di sala 476 k. de welat Diyarbekir bi Fexir El-Dewle Kur Cuhr ve date bidan, y ku ew kevne Wezr Melek Nasir El-Dewle Ehmed b. Melekah hzek p date bidan ew ji bona ser Diyabekir-Amed date binardin. V Fexir El-Dewley nan xuw xuwer Melekn Merwanyan rw xwe bi Amed ve date bivekirin. Mensr daxwaza yarmety ji dirawsn xwe date bikirin. eref El-Dewle Muslim Kur Qurey Serdar Musil bi lekerek ve bi hewara Mensur Merwan ve hate bigihatin. Gava Fexir El-Dewle hewara dirawsn w j re date bidtin, w mldarya aty date bikirin. unke, w nedixwest, ku ew ligel xelkn Milet xwe de bide bierkirin. Sipahn Turk ku ev date bizann, ev bi diz ve wan hr ji bona ser leker Musil dane bibirin. Wan kutarek mezin li leker Musil de dane bikirin wan hem bar maln wan dane bitalankirin. eref El-Dewle bi hezar dujwar ve xwe bi Diyarbekir-Amed ve date bigihandin. Fexir El-Dewle bi leker xwe ve ji dorlgirtina ser w hate bigihandin. eref El-Dewle bi alkarya Komandar Turk Erteq ve di sala 477 k. de xwe date birizgarkirin. Fexir El-Dewle Diyarbekir di dorlgirtin de date bihitin w rw xwe ber bi Myafarqn ve date bivekirin. Melekah hzn din di

106 hewara w de dane binardin. W Myafrqn date bizeftkirin. Li pa de ew bi xwe ve di sala 478 k. de ji nve ji bona ser Diyarbekir hate bivegerandin li dawya serhildana xelkn Diyarbekr de w bajar di sala 479 k. de date bizeftkirin. Melek Mensr xwe bi Cezr ve date bigihandin ew li wder de cigr b. end kelehn w nav Botan di destn w de bn. Fexir El-Dewle li hre j de waz li Dawvan Serdar Xwedy nan xuya xwe ne dedate biann108. W lekerek ji bona ser Cezr date binardin w li bajr de date bidorlgirtin. Di Cezr de malbateke dewlemend bi nav Beno Wehban heb. Di keleh de deryek wan taybet heb, ku tre bes yek Nefer dikarb bihata biderbaskirin. Ji v dery han re dery Bobye dihate bigotin. Beno Wehban dery xwey keleh dane biikenandin. Leker Fexir El-Dewle di v dery han re ji bona nava keleh hatin biderbasbn Dawvan Melek Merwan Mensur bedbext li wir de dane bigirtin. Ew dewleta w bi carek ve hate bilinavn. (Kur Esr berg 10, r. 53. Ebu El-Fida).
Ev Fexir El-Dewle Kur Cuhr li nik Qurey Kur Bedran de Wezr b. W ew bi Balozvan ji bona nik Qeral Rom date birkirin. lihevhatib birasthatin, ku Nasir El-Dewle Ehmed Merwan j di w dem de Balozvanek ji bona nik Qeral Roma dab binardin. Di Dema bidtina Qeral de Fexir El-Dewle xwest, ku ew bi pkeve. Balozvan Nasir El-Dewle nehit, ku ew bi pya w ve bte bikevtin. Di daw bivegerandina wna de Qurey xwest, ku ew w bide zindankirin. Belam ew rizgar b. Ew ji bona Heleb . Ew bi Wezr Meez El-Dewle Bav emal Kur Salih b. Li pa de ew ji bona Meletiy ew ji wir ji bona lay Nasir ElDewle Ehmed hat. Nasir El-Dewle j pirs. ima te li nik Qeral Rome de ew reftar ligel Balozvan min de date kirin? W got: Min ew bi fermana Ax date bikirin. Nasir El-Dewle bi v bersiv ve dilxwe b w ew bi Wezr xwe date bidann. Li daw mirina Nasir El-Dewle w Wezrtya Kur w j date bikirin. Belam di daw de ew ji bona Begd ew bi Wezr Xelife b. Li pa demek de ew ji Wezrty date bixistin. Melekah Diyarbekir p da ev bi hoy linavna dewleta Merwan b. Belam Xwed zu tol j date bisitendin. Erteq ew ji Diyarbekr date biderkirin w ew ji bona Musil date binardin. Ew li Musil de di rew zneteke pir nexwe bi ser xwe ve di Muherem yaxud Receba sala 483 k. de mir. (ElKamil berg 10, r. 48, 52, 53 67).
108

107 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery eem 6. Dewleta Kurn Enan109 li Helwan de di sala 380-510 k. de

Bidannvan py v dewleta han Mr Bav Fetih Mohemed Kur Enan Mr Kurdn azincan b. Wi ev dewleta han di sala 381 k. de date bidamezirandin. Ev Mr li pa bi serdarkirina bst salan de di sala 400 k. de hate bimirin. Li pa w de Kur w Bav ewk-ewq di na w de hate birnitin. Nav Bav ewk Faris b ew bi navnana Husam El-Dn dihate binavkirin. Di navbera w Melek Hesnew Tahir Kur Hilal de dujminatyeke kevin heb. Gava Tahir ji zindan rizgar b, w lekerek ji bona ser Bav ewk date bikiandin. Di v er de Bav ewk hate bibezandin, Biray w j hate bilinavn beek ji welat Kurn Enan bi destn leker Hesnew ve hate bikevtin. Her end li dawya v er han de ew ligel hevd de hatin birkkevtin Jin j bi berdl ve bi hev re dane biveguhertin. Belam ewende p ne, Bav ewk ji nivk ve hr ser welat Hesew date bikirin w ew date bizeftkirin. Di sala 414 k. de Ela El-Dewle Kur Kakew110 rw xwe ber bi Denyewer de date bivedan w ew date bigirtin. Belam w ji tirsa Murif
Weha Sed Paay Diyarbekr di nivsta mjwa xwey hja de Mirat El-IberWneya Serphatyan bi Ziman Turk v nav dide binivsandin. Kur Esr li pa w de Muncem Ba v nav bi Enaz didin binivsandin. Di erefname de bi Eyar hatye binivsandin. Ez gmandikim, ku binivsandina erefname ji tevan rastir tte bidtin. (M. E.).
109

108 El-Dewle li Begdad de dest li Deynewer de date bihilgirtin ew ji bona Hemedan hate bivegerandin. Di sala 420 k. de destey Xez rwn xwe ber bi Deynewer ve dane bivekirin. Belam Bav Fetih Kur Bav ewk bi xurt ve beramber wan hate birawestandin. Zor ji wan date bikutin gelek j w ji wan date bidlkirin. W di sala 430 k. de Qermisn tevaya welat iyan date bidagrkirin. Bav Fetih bi nav Bav xwe ve welat Deynewer dida bisermiyankirin. Di bhnek de dil w ji bona keleha Bekora hate bibijandin, ya ku ew bi destn Muhelhel Mam w ve b. Ew ligel Mam xwe de ji bona girtina keleh bi er ve hate bikevtin. Ew hate biikenandin bi dlt ve hate biberdestkirin. Bav ewk lekerek dat bikomkirin ew ji bona ser Muhelhel . Belam Muhelhel hewara xwe bi Ela El-Dewley Kur Kakuye ve date bigihandin ew di hewara w de hate bibihatin. Kakuye bi lekerek ve ber xwe ber bi Deynewer Dorhla w ve date bivekirin w ew dane bigirtin. Li layek tir de Biray Bav ewk Surxab Daquq date bidagrkirin w hem xelkn wan navan bi carek ve ji ek datin bixistin w ekn wan dane bicivandin. Li van rdann han Bav ewk ji bona Begdad w yarmet ji Celal El-Dewle date biwergirtin. Ew ligel leker Begdad de ji bona Helwan hate bizvirandin. Muhelhel j ji bona nik Ela El-Dewle pena xwe date bibirin w li ser reta wna de ji bona Begdad nik Celal El-Dewle . Bi kurt ve li ser destn Begdad herdu Bira hatin birkkevtin. Belam Deynewer ji nava destn wan hate bidern. Li pa v lihevhatina han de Bav ewk rw xwe ber bi ehrezor ve date bivekirin w li keleha Bzarah de dor l date bigirtin. Xwedy v keleh Bav Qasim Kur Eyad bi merc berdana Bav Fetih ji zindan ve ligel Bav ewk hate birkkevtin. Bav ewk dev ji dorlgirtina keleh date biberdan ew hate bivegerandin. Belam Muhelhel Bav Fetih neda biberdan. Li ser v de Bav ewk rw xwe ber bi Semxan ve date bivekirin w hem mulkn Mu-

Ew Bidannvan dewleta Kurn Kakuya Kurd li Isfehan de ye, ya ku ew ji 394-437 k. de hatye bidirjkirin. Wek ev di dewletn Musulmanty de ji bal Lastenli Lin Pol herwehaj li nik Mencem Ba hatye binivsandin. (M. E.).

110

109 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II helhel dane bigirtin. Belam dsan Navpijgr ji bona nava wan hatin bikevtin herdu Bira hatin bihajkirin. Di v bhn de Ibrahm Yenal Biray Sultan Tugurl Selcoq bi lekerek zor ve rw xwe ber bi Deynewer date bivekirin. W ew bajar ligel Qermisn-Kermanah de date bidagrkirin. Bav ewk xwe ji bona Helwan date biavtin. Belam ew li wder j de nehate biparastin ew j ji dest . Ew near b, ku ew bi xwe mala xwe ve, bi dam destgehn ve ji bona keleha Srwan bte biyn. Bav ewk ligel Muhelhel de bi gift go ve hate bikevtin w ew ji bona beramberya Dujmin hevbe date dilbijandkirin. Di w bhne j de Bav Fetih di zindan de hate bimirin. Tevlivj dsan herdu Biran yekgirtin wan ji bona er Ibrahm Yenal xwe dane bilikarxsitin. Di v dem de Surxab Biray Bav ewk hr ji bona ser Penden date birin w ew date talankirin. Bav ewk di sala 437 k. de li keleha Srwan de hate bimirin. Li dawya w de Muhelhel bi Mr b. Seed Kur Bav ewk xwe ji bona nik Ibrahm Yenal date biavtin w j daxwaza vegerandina Mulk Bav xwe date bikirin. Ibrahm Yenal Qerqem-Kermanah ji bona Bedr Hesnew dab bidan. Muhelhel di sala 438 k. de hr ji bona ser Bedir date bikirin w Qerqems-Kermanah date bizeftkirin Leker Ibrahm Yenal j date biikenandin. Li dawya bhnek de Ibrahm Yenal Seed Kur Bav ewk ligel hzek de ji bona hra ser Helwan date binardin. W Helwan date bizeftkirin. Belam ewende p ne Muhelhel careke din ev bajar han date bisitendin. Seed bi er pevn ve demek ligel herdu Mamn xwe de date bibuhirandin. Di encam de bi dlt ve ji bona nava destn Surxab hate bikevtin. Kur Surxab Bav Esker li ser Bav xwe rab w bi yarmetya Kurdn wan navan ve Bav xwe date dlkirin w ew ji bona Ibrahm Yenal date birkirin. V Ibrahm Yenal Mr Silcoq avn Surxab dane biderkirin w Seed date biberdan. Seed j Hewlwan date bizeftkirin. Muhelhel li dawya erek zor ligel Xez de ew di sala 443 k. de ji bona Begdad nik Sultan Tugurl . Sultan Tugurl Daquq, ehrezor Samxan bi Muhelhel ve date bidan, Kelah Mahki w bi Surxab date bidan w Randbn ji bona Seed date bidan.

110 Di dawya vna j de er pevn di navbera Seed Muhelhel de her di. Di dawya daw de Muhelhel bi dlt ve ji bona nava destn Seed hate bikevtin. Seed ew ji bona Sultan Tugurl date binardin. Li ser v de Bedr Muhelhel di sala 446 de bi lekerek ve ji bona er Seed hate birkevtin. W ew date binabdkirin. Bi v reng ve dewleta Kurn EnanEnaz j ji bona goristana mjw hate biveguhestin. (Mir-at El-Iber, berg 7, r. 374-380).

Mrnenya Derteng
Ew di hundur welat Helwan de hatib bidamezirandin Navnya wna keleha Deteng bi xwe b. Mr nasn py v Xanedan Mr Zorab-Suhrab b, y ku w bi azaya dest xwe ve nav bang ji xwe re dab bisitendin di dema w de mrnenya Derteng gewre bib. Umer Beg Kur w li dawya Bav de bi Mr b ew bi desthilatya Sultan Sulman Qann ve hate bibestandin. Li dawya v Mr de Kur w Qubad Beg ji bona na w hate birnitin. Ev Mr han zor bi zerp zereng b. W snor mrnenya xwe tan Denyewer Snor Begdad date bibirdin. Ew Hemdem Xwedy erefname b.

Mrneinya Mahdet
Ew li Tlewer de cgir b. Di dema erefxande Mr w bi nav Mensur Beg dihate binavkirin.

111 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Heftem 7. Dewleta ubankare-uwankare-vankre li Fars di sala 412-658 k. de

Mr Fedlew ji ber Remany ivankar Kur El Kur Hesen Kur Eyb Gewrey Era xwe b. Ew di dema Sahib Adil Wezr Bohm de li Faris de bi Supahsalar hate bidann. Li p ve de Bohm zor ji bal uwankar de dihatin bigivatin bitengavkirin. Di mjwa Kezde de li ser liberrabna Serokek ivankare de bi nav Ismal ve di zeman Serdar Faris mad El-Dn Bav Kalcar de (ji sala 416-440 k. de) dide biaxivtin. Li dawya v Mr de Bav Nasir Kur Gewrey w na w date bigirtin, ku ew di sala 447 de hate bimirin. Cih w ji bal Biray wy Bik de Bav Mensur Filaston hate bigirtin, y ku Sahib Adil bi xwe ve Wezr v Mr b. Ev Serdar han li dawya liberrabna Fedlew de beramber bi w ve ew herwehaj Dayka w Xatna Xurasew ji bal Fedlew de hatin dlkirin welat w j Fedlew ji xwe re date bidagrkirin. W Bav Mensur di kelehek de li nzka rez de date bizindankirin. Di sala 448 k. de w Bav Mensur date bikutin bi fermana Fedlew Xatna ve Dayika w j di serok de hate bixeniqandin. weha bi v reng ve Mr ivankar bi Xwedan welat Faris j ve hate bikirin. Zor p ne ew ligel Silcoqya de bi er pevn ve hate bikevtin. Li dawya erek b sd de ligel Qart Biray Elp Erselan de ew hate binearkirin, ku ew bi desthilatya Elp Erselan ve bte bibestandin ew ji bal w de ji n ve bi Serdar Faris ve hate bidann.

112 Belam Dsan zor p ne, Fedlew carek din ser xwe li ber Elp Erselan de date birakirin. W xwe ji bona keleha Xorah date bikiandin li wder de ji bal Nizam El-Melek de Wezr bi nav bang ve l ardor hate bigirtin. W keleh date bivekirin li pa erek pir giran de Fedlew hate bigirtin ew di sala 464 k. de hate bidarvekirin111. Era ivankare demeke zor di welat Kerman Faris de bingeh er pevnan b. Di sala 492 k.- 1099 z. de ivankaran bi yarmetya Iranah Kur Qaurt Mr Kerman ve Waly Faris Onar bidin bibezandin, y ku ew ji Sultan Ber Keyareq hatib bidann. Demeke km li dawya v rdan de er di navbera ivankaran Fexir El-Dewle Cawl de, y ku ew di sala 510 k. de hate bimirin, hate bidestpkirin. V Cawl bi nav Sultan Mohemed Kur Melekah serdarya Iraq welat Faris dida bikirin. Mr ivankare Hesen Kur Mubariz Xusro bi serdarya Cawl li ser welat Faris de p nehate birntin. Mr Cawl Ket pir hr bi ser Xusro ve date birakiandin. Xusro di p de bi yarmetya Biray xwey Fedlew ve dikarb li hra w de ber l bide bigirtin. Belam di pit demeke din de Cawl li keleha Xusro de dor l date bigirtin. Lbel pit ku Xusro date bizann, ev dorlgirtina han ji w re him dujware himj dirje, ew ligel Cawl de lihevhat ew ligel w de ji bona er ser Kerman . Hoy v er han j eve b, ku Melek Kerman Serokek ivankare Mr Ismal Serdar Darayecurd bi penahinde ve li nik xwe de dab biwergirtin, y ku Cawl daxwaza berdestkirina w ji bona xwe dida bikirin. Belam ew ji bona Cawl nehate bidan. Li dawiya van rdann han de weha tte biderkevtin, ku Era ivankare di pla Sultan Mohemed kur Melekah de bi aram ve hatin birnitin. Belam di zeman Sultan Mohemed Kur Sultan Mohemed de bi hoy bedbna reftarkirina Wezr w Nasir Kur El Derkezn ve Era ivankare dsan liberrabn date bikirin. Demek w ew nav c dane biser biwrankirin. Di v pl de di dema rdana Kerman de pirseke din date birdan, ku ew cih ser peyivandin tte bidtin: Kur Mohemed Bav Tahir, y ku ew ligel Etabik Sulgor Songor de b, li daw de ji bona Ser Lor
Ev Goya hanji bal Kur Belx Xwedy Farisname hatye gotin, y ku ew bi xwe j ve di w zeman de dihate jiyandin.
111

113 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Gewre bi serdar b, pit ku w biserketina bi carek ve bi ser ivanakare ve date biann w bi v reng ve nav bangeke gewre ji xwe re date bisitendin. Ev j bi hoy penabna Zenky Kur Tekla ve ji bona nava Era ivankare hate bikirin. nca em ji bona ser mjwa her ronahy ivankare btin bivegerandin: Serek ivankare Qutub El-Dn Mubarez Biray wy Mr C-g Qutub El-Dn Mohemed di dema linavna dewleta Silcoqy Kerman de peydabna er pevnn b ser bin berday di nava wan navan de wan zor ji van rew znetan sd ji xwe re datin biwergirtin. Wezr Nasih El-Dn beramber bi Milet Xez ve ji wan hewar date bixwestin. Ew j bi hewara w ve n. Belam wan bi cudabna arezw v Wezr ve li ser daxwaza xelk c ve li p er Xez de navnya Berdesr datin bivegirtin. Bi v reng ve wan biserdarkirina welat Kerman ji xwe re di sala 597 k.1200 z. de dane bimisogerkirin. Li dawya vna de herdu Mr ligel Xez de bi er ve hatin bikevtin. Di v pl pewendyn di nava wan Etabik Faris de tk. Jiber v j wan yekek ji Xanedann Kerman bi Cger xwe ve li ser Kerman dane bidann ew bi lez ve ji bona welat xwe hatin bivegerandin. Belam Xez dsan welat Kerman dane bitalan biwrankirin. Yekek ji Mrn Kerman bi nav Hurmuz Tac El-Dn ehneah ve ligel Xez de hate birkkevtin. Nizam El-Dn112ji g-c hat w rw xwe ber bi Hurmuz ve date bivekirin. W di er de Hurmuz date bilinavbirin Turkn Xez j pir date biperankirin w ew ji hev dane bitarmarkirin. Ewende p ne, Nizam El-Dn dsan ji bona nava Berdesr hate bikevtin. Belam ew zor ji ser xwe w pir kman dane bikirin. evek Neyarn w ji nik ve bi ser ve dane biajotin ew Kurn w j di sala 600 k. de dane bigirtin. Li daw de wan destbigirtina Serokn lekern Mubariz j dane bikirin wan li wan de ardor j dane bigitin. Di v bhn Peyak din di meydana Siyaset de hate biderkevtin, ku ev Mirov han Ecem ah Kur Melek dnar b, y ku ew ji bal Xwarzimah de dihate bilpitgirtin biparastin y ku w ligel Xez de peyman dab bigirdan w ligel wan de rw xwe ji bona welat Ker112

Dibe, ku Qutub El-Dn Mohemed Serdar g-c be. (M. E.).

114 man date bivedan. W Kerman date bigirtin. W Nizam El-Dn bi girt ve ji bona lay Etabik Faris date binardin. Ecemah hvya w weha b, ku tir welat Kerman d bi hsan ve bi destn w ve bte bikevtin. Lbel Etabik Faris Seed Kur Zenki xebir j re date binardin, ku w ze El-Dn Fedlew Serdar xwe bi lekerek ve ji bona ser w dayite binardin. Div ew bi lez bez ve Pasevanya bajar Kerman bide biberdestkirin. Bi rast j ve Leker Faris bi Kerman ve hate bigihatin bajar ji dewleta ivankare date bisitendin. Mubariz Qutub El-Dn Biray w ji bona sitendina tol bi Lekerek ve hat, belam ji bil talankirin wrankirin pve h p nehate bikirin. Di sala 658 k. de Holako bi wan navan ve hate bigihatin w gc date bigirtin Mr ivankare j date bikutin. Ji v mjw pve demek Era ivankare li jr desthilatya Ilxanyan de hate bimayn ew li pa de ji bona jr desthilatya Malbata Muzefer Faris hate bikevtin.

115 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Hetem 8. Dewleta Etabeky Lor Gewre yanj Dewleta Fedlewey ji 550-827 k. de.

Ev dewleta han li Jr Rojhilat Loristan de hate bipkhatin w ji sala 550 tan 827 k. de date bidirjkirin. W 377 sal date bidirjkirin. Welat Loristan du pere b. Yek j Lor Gewre b y din j Lor Bik b. Ev perekirina han ji dawya sedsal syem ko ve heb. Du Bira j Serdar van du peran bn. Yek ji wan bi nav Bedir b y din j bi nav Mensur b. Li dawya Bedir Lor Gewre bi destn Nesir El-Dn Kurezay w ve hate bikevtin. Di w dem de nvek Loristan li jr serperetya Xanedena ol Kurd de b Serdar w Seyf El-Dn b. Ev Xanedana han li gora go evsann kevin kevnar de ji zeman Sasan de li v Welat de Serdar bn. Li dawya sedsal pncem ko de sed malek Kurd ji iyay Simaq di Jor Sur de ji bona Loristan hatin bikokirin ew li iyay Emad li nik Mohemed Xurd Wezr Melek Nesir El-Dn de cnen bn113. Gewrey v la Kurd bi nav Bav Hesen Fedlew ve dihate binavkirin.

113 Insiklopdya Musulmanty berg 3 dibje: Ev la han di bin Rberya Fedlew de ji Sur ji bona Myafarqn hatin. Li pa de ew ji bona Ezerbcan Glan n. Ew ligel Mr Glan Dbac de hatin birkkevtin ew li wder de hatin rnitin. Di sala 500 k. de ew ji wir ji bona Deta Jor Loristany itrankoh hatin bigihandin.

116

1. Bav Tahir Mohemed

Ew Bav Hesen Fedlew b. Di v dem de welat Faris bi destn Serdarn Sulgur ve b114. Kurezay Bav Hesen Fedlew bi nav Bav Tahir Mohemed ve bi azay mrxasya xwe ve hatib binavbangkirin. W ji Serdarn Farisan re dida bkarkirin. Serdarn Farisan ligel ivankare de dujminatya wan heb. Wan di bin Rberya Bav Tahir Mohemed Kur El Kur Bav Hesen Fedlew de lekerek xurt ji bona ser dewleta ivankare datin birkirin. Bav Tahir hate biserbikevtin ew hate bivegerandin. Etabik SongerSolger j zor memnn b w li ser arezoy w de naveya Koh Golew p date bidan. W lekerek j j re ji bona zeftkirina Loristan di sala 543 k. de date bilikarxsitin. Bav Tahir geh bi er ve geh j bi ait ve hd hd Loristan ji bona Jrdestya xwe date biann. Di daw de w serbixweya xwe date bidazann. Bi v reng ve ji bal Bav Tahir Mohemed de dewleta Fedlewy Kurd hate bidamezirandin. Bav Tahir demek serdarya welat xwe date bikirin ew di sala 555 k. de hate bimirin. W li d xwe de pn Kur dane bihitin: Hezar Esp, Behmen, Imad El-Dn Pehlewan, Nesret El-Dn Eyawa Ko Qezel Beckem?. Kur wy gewre bi rezamendya Birayn xwe ve ji bona cgeh Bave xwe hate birnitin.

2. Etebik Hezar Esp

Serdarek bi hi dadwer b. Di zeman w de Loristan zor hate bipkevtin pir hate biavadan bidewlemendkirin. Gelek Ern Kurd ji iyay Simaq ji Sur ji bona Loristan hatin bikokirin. Herwehaj ligel
114 Bidannvan v dewleta Solguri Yekek ji Komandar Solcoq b. Wi ew di sala 542 k. de date bidann. W tan sala 686 k. de date temenkirin. Li pa de Navna Etabek ji bal Selteneta Solcoq p hatye dan.

117 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II van Ern Kurd j de hin ji Eirn Ereb j hebn. Navn van Eran li gora mjwa Kezdey Faris de Ev bn: Asok, Mema Kone, dibe, ku ew Mame Koye be, Bextar115, Murasil, Sed Asan, Zahidan, Elani-Alan, Konend, Pwend, Beday, Bewazk, unewd, Rak, Cak116, Harm117, Esk118, Kef119, emu120, Nixoy, Kemak121, Mame S122, Ewlk123, Lraw, Delk Tuwan Kya, Medha Kurd Kolard...hd. Hezar Esp bi alkarya van Eran ve hz desthilatya xwe date bibtirkin w Binemala ol bi carek ve ji Loristan date biderperandin welat wan ji xwe re date bivekirin. W snor welat xwe bi ar fersexan ve dr ji Esfehan date bigihandin. Etabik Tekeley Sulgur end carek leker bi ser ve date binardin; belam w biserkevtin p neda bidtin. Di her carek de ew dihate biikenandin. Roj bi roj ve hz hinera Hezar Esp dihate btirkirin. Bazirgan andin her her di pveketin gebn de bn. Zor bajar gund hatin biavankirin avedan hate bibtirkirin. Li pa de w Kur xwe ji bona lay Xelfe Nasir El-Dn El-Lah Ebas date binardin w hvya navnana Etabiky j date bikirin Xelfe ew hvya w date bicihann j re belgey Etabiky xeftan w date binardin.

115

Bexyar Xak Harun Ek Koy Tehesof Kemanke Memast Ewmelk. ( ji Nivista Kurdler, r. 97 98).

116

117

118

119

120

121

122

123

118 Hezar Esp ligel Sultan Mohemed Xwarzim j dostayet date bipeydakirin. W Kea xwe bi Mr Xeyas El-Dn kur Sultan Mohemed Xwarzim ve date bidan. Pit Serdaryeke dr dirj ew hate bimirin. Mirina w di sala 655 k. de hatye bitomarkirin124. Ger ku evaya rast bte biderkevtin, div ku w sed sal ji 555 tan 655 k. de dabe biserdarkirin125.

3. Etabik Tgele
Ew kur Hezar Esp b Dayika w ji Xanedana Sulgurly Faris b. Gava xebera mirina Hezar Esp bi Faris ve hate bigihatin, Etabik Seedy Sulgur ji bona sitendina tola Xanedana ol w Pismam Hezar Esp bi nav Cemal El-Dn Umer ve bi lekerek du hezar kes ve ji bona ser Tgele date binardin. Tgele bi pncsed Suwar ve li nzka keleha Broy de berengar w b. Li dawya erek germ giran de Tgele hate biikenandin. Di v dema ikenandin de bi trek ve Cemal El-Dn Umer hate bikutin. Leker Faris ikestin date bixwarin biserkevtin ji bona Tgele hate bimayan. Li daw v er de Sulguryan s carn tir ber leker l dane bigirtin, belam hyan p nehate bikirin. Li pa demek de Tgele lekerek ji bona ser Lor Bik hin navyn wna date biseranserkirin w ew ji Husam El-Dn Xell Serdar w date bizeftkirin. Li ser hin hoyan de Xelf Begdad di bin Komandarya Beha ElDn Gerasb mad El-Dn Yunis de ji Xuzistan lekerek ji bona ser Loristan date binardin. V leker han hin ji welt date bitalan biwrankirin, Biray Tgele j date bidlkirin ew di keleha Lahoc de date bizindankirin. Etabik Tgele xwe bi ser hev de date bikomkirin w rw xwe ber leker Xelfe de date bivedan. ew ligel wan de berengar er b.
Di Nivsta dewletn Musulmanty de hatye binivsandin, ku ew li nzka 650 k. de hatye mirin. (M. E.).
125 Ev Mejwa han ji bal Insiklopdya Musulmantiy ji bona mirina hezar Esp hatina rnitina Etabik Tekele li ser Tex de hatye tomarkirin. Ev mjwa han ne raste unke, li dawya end salan ji Serdary, er pevn de Etebik Tekele ligel Holako b, gava ku w di Meha Muherama sala 666 k. de (di 16. 12. 1258 z. de) Begdad date bivegirtin. 124

119 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II W mad El-Dn Yunis date bikutin Beha El-Dn Gerasb j date bidlkirin. W ew bi sozdana berdana Biray xwe ve date biberdankirin. Li sala 655 k. de, gava ku Holako ligel Pln Mogol de rw xwe ji bona paytext Xlafeta Ebas date bivekirin, Etabik Tgele ji bona berjewendya welat dewleta xwe ligel Holako de hevrya na Begdad date bikirin. Holako ew ji bona nava hza Serdar Ktoqabus-Ktmoqa date bixistin. Etabik Tgele li destana Begdad de gelek sixlet b. Kutina Xelf Musulmanan zor kr tde date bikirin li hin cihan de w hestya nefreta xwe beramber wan karn kirn nedida biveartin. Ev gotinn wy han ber bi guhn Holako ve dihatin bikevtin ew bi wan ve l tre b. Gava ku Etabik bi v trebna Holako ve date bihestkirin, ew arezay dir, hov xwednenasya w b, w bi ks ji xwe re date bizann ew bi b azarya Holako ve ji bona Loristan . Holako Ktoqabus Serdar xwe bi lekerek ve ji bona girtina w date binardin. emis El-Dn Ergon Biray Etabik bi kak xwe ve date bigotin: Bi ba ve qazanc tte bidtin, ku tu min ji bona lay Holako bide binardin, tan ku ez bikaribim xebat ji bona birkkevtin lihehevhatina we bidim bikirin leker Megol j bidim bivegerandin. Etabik ev xwestina Biray xwey han bi ba ve date bizann w soz p date bidan, ku ew tan ji bona Loristan negh bigihatin, ew tu er ligel Megolan de nade bikirin. Gava ku emis El-Dn bi mrga Fehrege ve li ser snor Loristan de hate bigihatin, Ew t leker Megol b. W nta xwe bi wan ve date bigiyandin. Belam Serdarn leker Megol guh p binedan. Wan ew date bigirtin bi zincr ve wan ew date bibendkirin hemyn ligel w de wan ew dane bikutin wan ber xwe ji bona Loristan dane bivedan. Etabik Tgele ji tirsa kutina Biray xwe ve w tu liberxwedan neda bikirin w xwe ji bona keleha Cayinxet date bikiandin. Her end j Serdarn lekern Megol j soz bext p dane bidan, w bi bext wan ve nedida bibawerkirin, tan ku hunguliska bexty ji bal Holako de bi xwe ve ji bona w hate bidan. W gav ew ji keleha xwe hate biderkevtin. Wan ew ji bona Tebrz datin binardin. Wan ew li wder de tev li hem daynn soz bextn xwe ve dane bikutin. Peyn w bi diz ve meyt w dane bihilgirtin, wan ew ji bona Loristan dane bibirin wan ew li wder de dane bitin binevtin.

120

4. Etabik ems El-Dn Alp Ergon

Li dawya kutina Biray w Holako ew bi Etabik Loristan ve date bidann w ferman j bi vegerandina leker Megol ve ji Loristan date bidan. Gava ku Etabik taze ji bona Loristan hate bivegerandin, wi welat xwe wran peran date bidtin. Dir hovtya Megolan welat w dabn binabdkirin xelkn welt xwe ji bona sern iyan kwya dabn biavtin. Bere bere xelk ji bona geh rgehn xwe dihatin bivegerandin wan dest bi avany andiny ve didan bikirin. Bi v reng ve di demeke km de welat w bi dox car baran ve di. Xwe bextiyar di nava welt xelk de hatin bigekirin. Etabik di zivistanan de li bajarn dc-zac Sos de li dorhla utir de dida birabuhurandin. Havnan ew ji bona iyayn kanyn ava utir Zenderod di, yn ku ew bi ava xwey pir zor sard ve bi daristanya xwe ve mna Buhut dihatin bidtin. ems El-Dn Alp Ergon bi v reng ve bi aram, xwe bextiyar ve panzdeh salan ji xwe re date biserdarkirin li pa de ew hate bimirin.

5. Etabik Yusif ah
Di gava mirina Bav xwe de ew li lay Ebqa Xan de b. Pit derbasbna mehek li ser v mirin de Ebqa Xan Fermanek bi nankirina w li na Bav de ji bona biserdarkirina Loristan date biderxistin. Ligel v j de ew bi xwe dused Suwar ve li paytext Mogol de hate bimayn w ji bona serperetya Loristan Cgerek ji xwe re date bidann. Li er Boraq Xan de w bi lekerek Loristan ve yarmetya Ebqa Xan date bikirin w tde zor azay date binuwandin. Di na Ebqa Xan de ji bona welatn Glan Deylem ew ligel w de b. Peyn Deylem di er de xwe bi ser Ebqa Xan ve datin bidadan wan dora w datin bigirtin. Belam Yusif ah bi firyada w ve hate bigihatin w ew date birizgarkirin. Beramber bi v kar gewre ve Ebqa Xan welat Xuzistan, Koh Gloye, bajar Frozan Cerbazqan126 p date bibexandin. Pit v er Yusif ah
126

Ev bajar han Heft Fersexan li Jor sfehan de tte bikevtin.

121 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ji bona Koh Gloye w hr olyn hindamn Meme San date bikirin. W Biray Serdar wan j date bikutin. Li dawya linavna Ebqa Xan de Rojhilat welat ran bi bin destn Ehmed Takodar ve hate bikevtin. Yusif ah ligel ngir Ebqa Xan de, y ku ew Ergon b, lihev nedan bikirin. Tevlivj de w hinera liberrabna w di xwe de neda bidtin. Ew near b, ku di ern Xuresan de dij Ehmed Takodar yarmetya Ergon ligel xwe de bi du hezar Suwar deh hezar Peyede bide bikirin. Di er Xuresan de Ehmed Takar di sala 683 k. de hate biikenandin. Leker Lor di ser Tebas Notanza de di ryn Biyanbanan re ji bona Loristan hatin bivegerandin. Ji tna zor ji wan hatin bimirin wan xwe bi hezar dujwar bi Loristan ve dane bigihandin. Yusif ah li ser fermana Ergon de ji bona Loristan , da ku ew na Xoce ems El-Dn Sahib bide bigirtin. W li wir de Kea Sahib date bimarkirin. Li pa de w Sahib j date bigirtin w ew ji bona lay Ergon ah date binardin. Li pit mirina Xoce ems El-Dn de Yusif ah ji bona Loristan hate bivegerandin ew li wder de hate bimirin.

6. Etabik Efrasyab
Li dawya Yusiv ah de Efrasyab Kur w li na w de bi Etabik ve hate bidann. W j Ehmed Biray xwe ji bona paytext Megol date binardin ew bi xwe li Loristan de hate bimayn. Ew zordar b ew ji Xwed nedihate bitirsandin. W dest bi bbexty xeraby ve date bikirin. W dest bi girtina Wezrn kevnar dewra hezar Esp mna Xoce Nizam El-Dn, Celal El-Dn Sedir El-Dn ve her yek ji wan bi mehnak ve date bikirin. W Mal Mulkn wan date bidagrkirin w ew dane bikutin. Hinekan ji Meriv Hevalbendn van Xanedanan ji bona Isfehan datin bibazdan. Belem w li wder j de waz li wan de neda ann. W Peyn xwe bi d wan ve date binardin. Di w gav de Ergon Xan linav. Hinekan ji Gewreyn Malbatn kevnar Isfehan de sern xwe dane birakirin wan Waly Megol dane bikutin. Efrasyab ji v ks xwest, ku ew ji xwe re sd bide bigirtin. W ji bona Hemedan welat Faris tan gihandina Dilava Fars hin ji Xizmn

122 xwe bi Serdar ve date bidann, da ku ew bi carek ve desthilatya Megolan ji wan deveran ve bide bihilann. W Celal Kur Etabik Tgele bi lekerek ve ji bona parastina Kohrod date binardin. Liwder de ew t leker Megol b ew dane biikenandin. Belam leker wi dest bi xeraby, raw rtkirin ve date bikirin. Di v raw rtkirina leker de Megol ji nik ve li wan de hatin bivegerandin wan ew ps dane biikenandin. Gava ku ahnah Kxatoxan ev xebera han bihst, w di bin Komandarya Tolday dac de lekerek ji Megol Lor Bik date bilikarxsitin w ew ji bona ser Efrasyab date binardin. Efrasyab xwe ranegirt w xwe ji bona keleha Canxet date birakirin. Belam di daw de li ser ikenandina Hor Kodak Mr Faris de w ew di sala 696 k. de date bikutin.

7. Etabik Nesret El-Dn Ehmed

Li dawya Efrasyab Biray xwe de bi Etabik b. V Mirov han ji sala 696 de tan 730 yaxud 733 k. de dayite biserdarkirin. Ango 35 yanj 38 salan ew li ser Kursya Serdary de hatib bidantin. V Etabik han piranya jna xwe di Seraya lxanyan de date birabuhurandin. Ew zor Dadwer, bi Himend xelkperwer b. Di demek pir km de w kavil wranyn pla Efrasyab date biavakirin xwe bextiyar li Loristan de w date bigekirin w ew date bicwarkirin. W Dewlet Mal date bidewlemendkirin. W Melek Qutub El-Dn Kur Imad El-Dn Pehlewan bi Cgir xwe ve li Loristan de date bidann. Xusro ah Kur Melek Husam El-Dn w bi Serleker date binankirin. Di encam de w Serperetya welat xwe bi rengek ve date bidamezirandin, ku tevaya xelk di aramy xwey de dihatin bijyandin. Etabik Nesret El-Dn zor Zanist Zanistvan xwe dixwest. Mele Fedil El-lah Qezwny bi nav bang Nivista xwe Tarx El-Muecem fi Ehwal Miluk El-Ecem-Kurtya mjwa rewa Padahn Ecem bi nav Nesret El-Dn vedate binivsandin w ew ji bona w date bidiyarkirin127.
Ew li Faris de di sala 1280 hate biapkirin. Danek j di Nivstxana Misr de tte bidtin. (M. E.).
127

123 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Herwehaj Nivista Mecme El-Ensab- Civandina Binemalan j v Mirov han bi nav nana Pr dide binavkirin128. Gervan Kur Betute j dib: ku Etabik Nesret El-Dn 160 Dibustan dabn biavakirin. Li zac de il ar Dibustan dihatin bidtin. Hinek ji wan j w ji bona Eran di nava iyan de dab bidurustkirin129.

8. Etabik Rikin El-Dn Yusiv ah duwem

serdarya v Mirov ji sala 773 tan 740 k. de date bidirjkirin. Ew Serdarek Dadwer Himend b. Nivstoka Mecme El-Ensab dibje, ku desthilatya v Etabik han tan Besra, Xuzistan, Lamostan-Lazistan Frozan di.

9. Muzefer El-Dn Efrasyab duwem

Nav W Ehmed Kur (li gora Kur Betute de Biray) Yusif ah duwem b. Kur Betute di pla v Etabik han de li welat w de hatye bigerandin. Li gora x Mohemed Xudr de serdarya v Serdar tan sala 756 k. de dayite bidirjkirin130.

128

E.).

Destnivse. Ew ji bal Mohemed Kur El ivankere hatye binivsandin. (M.

129 Tan dawya pla Etabik Neser El-Dn bi dirj ve li ser w de di mjwa Kezde de tte bidtin. Belam li dawya v mjw han de bes bi tenha ve min sd ji Insiklopdya Musulmanty Nivista Dr. Frech-Firc dayite biwergirtin.

Dr. Frech-Firc di Nivsta xwe de Kurdler, r. 102 dibje: ku ev Etabik han di dema Tmorleng de b ew Yekek ji Serdar eker w b. Lbel em il Sal cudabn di navbera zeman vegirtina Tmorleng v Etabik han de dibnin.

130

124 Derbar ragiyandinn v Xanedana han agehdaryn me nnin yanj ew zor kmin. Mrza Iskender li gora Goyn Mjvann w pl de dibje:

10. Nur El-Wedud

Ew ngir Efrasyab duwem b. Zor musrif destbelav b. Xina Etabiky w di bin w de t hilda b. Li gora Chan Ara de w Mohemed Muzefer Serdar Faris ji 713-760 k. de ji xwe bi Kur ve dab bikirin.

11. ems El-Dn Peeng

Ew bi Kur Yusif ah duwem ve 131hatye bidann. Ew nger Nor El-Wedud b. W tan sala 780 k. de dayite biserdarikirin. Di zeman vi Etabik han de Loristan ji er pevnn Malbata Muzefer zor ziyan dayite bidtin. ah Mensor Muzefer ji xwe re ustir bi Navnya Wargeha Ceng date bikirin. W ji wder de end hr ji bona ser Loristan date bikirin. Jiber v j Bira Hember ah Mensur Bav uca di hewara Peeng de beramber Biray xwe vi er ve hatye bikevtin. Bi rast j li zec de hinek ji Pln ah uca hatine dozandin, ku ew ji bona Saln 762 74 k. de ttin bivegerandin.

12. Pr Ehmed
Li dawya mirina Bav xw de Peeng serdarya Loristan ji xwe re date bigirtin. Ew ligel Yekek de ji Mirovn xwe bi nav Melek Hoeng bi er ve hate bikevtin w ew date bikutin. Li gora hinekan ji goyan de Pr Ehmed Hoeng herdu Bira bn ew herdu j Kurn Nur El-Wedud bn. Li daw de ah Mensur Muzefer Melek Pr Ehmed ji
x Mohemed Xudr di Peyvdaryn xwe de dibje, ku ew bi nav ems ElDn Hoeng dihate binavkirin ew Kur Kur Efrasyab duwem b.
131

125 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Loristan date biderkirin w Yek ji Peyn Maquln Lor bi Serdar ve li na w de date bidann. Li sala 795 k. de, gavav ku Teymor Leng di Loristan re hate buhurandin, Pr Ehmed li Ram Hurmuz de ji bona nik w li pa j de w li raz de ji serdana w date bikirin. Teymor Leng zor rmeta w date bigirtin w bi Fermaneke taybet ve Mulk Bav Kaln w l date bivegerandin ew Du hezar Maln Lory, yn ku ew ji bal ah Mensur de hatibn biderkirin bidrkirin, dsan ew ji bona Loristan hatin bivegerandin. Teymor Leng Efrasyab Biray Pr Ehmed ligel ah Mensur de bi giraw ve li nik xwe de bi xwe re ji bona Semerqend date bibirin. Li pa demek de Teymor Leng Lor Buzurg-Mezin di navbera Pr Ehmed Efrasyab Biray w de date biparvekirin. Li dawya mirina Teymor Leng de Mrza Pr Mohemed li Kohan Diz de Pr Ehmed date biberdestkirin w di sala 811 k. de Serperetya serdarya Loristan date birkpkxistin. Belam pir p ne, ew di liberrabneke navxwey de hate bilinavn.

13. Bav Sed

Ew Kur Pr Ehmede. Ew Du salan bi giraw ve li raz de hatib bidann. Li Dawya mirina Bav xwe de ew bi Serdar Loristan ve hate bidann. Ew li sala 820 k. de linav.

14. ah Husn
Ew Kur Bav Sed b ew ngir w. Li dawbna w de bi Serdar Loristan ve ew ligel Xeyas El-Dn Kawis Mrek ji Merovn de di sala 827 k. de bi er ve hate bikevtin ew di w er de hate bikutin.

15. Xeyas El-Dn Kawis

Ew Kur Hoeng b. W Serdar ji ah Husn date bisitendin. Belam pir p ne, tani ku yekek ji Nevyn Sultan Ibrahm Kur ah

126 Rex Kur Teymor Leng Leker ji bona ser serdarya Fedlew date binardin w ew bi carek ve date binabdkirin. Li dawya encam v de Serdar ji bona nava destn Gewreyn Ern Bextiyar hate biveguhestin.

Rnkirin
Nivista Dr. Frech-Frc Elman, ya ku ew ji bal Serperetya Gity Barkirvanan de li Turky de ji bona Ziman Turk hatye wergerandin, ger ew ku bi rast ve wergerandina han bte biderkevtin, pir remann dujminayet beramber bi Kurdan ve dayite bibelavkirin. Ew li mjw de nae; unke, Mj div bi lay bte binivsandin ew rastya rdanan nede biveguhertin. Ji bona nimne, ji wekhevbna peyva Fedlew w xwestye, ku ew j sd bide biwerbigirtin bi cudabn ve ligel goyn Mejwa Kezde mjwn bi nav bangn din ve Fedlew bi Xanedaneke Turk ve bide bidann. Wer diyare, ku ew bi xwe j bi v dtina sersray ve nedaye bibawerkirin. Li pa de w Xelebey Bav Tahir bi Serleker Turk ve bi mal ve dayite bidann. Li daw de w pir kn beramber bi Milet Kurd ve dayite biderxitin ew nebna Milet Kurd di mjw de dide bibangkirin. Ligel vj de Mj dibje, ku Ev serdarya han bi hza Kurd ve hatye bipeydakirin ew di zeman Bav Tahir tan vebigirtina Megolan de ji Sedsal btir bi carek ve bi serxwey ve hatye jiyandin. Li pa de ew mna hem Serdaryn din Musulmanty di Rojhilat de bi near ve bi serdarya Megolan Teymor Leng ve hatye bibestandin

127 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Nehem 9. Dewleta Lor Bik ji sala 570-1250 k. de yanj Malbata Xurd

Ern Lor li Rojava Jor Loristan de tan sedsal eemn Ko de di jiyaneke l de dihatin bijyandin. Her Er lek Sermyandaryeke xwey taybet bi xwe ve hebn. Li gora mjwa Kezde de Ern Kurd di w dem de evanan bn: Daud, Ebas, Mohemed Komar, Kuroh Cengewer bn. (Ev Ern han koka Lor Bik bn Mr j ji wan bn. Ev Er jiber Silgornin). Ern tir: Karend, Cenger, Cengwer, Fedl, Sond, Alan, Kah kah, Ricwark, Perawend, Dar, Abadek, Ebu Ebas, Elo Memay, Keay, Selesk, Xodk, Bendoy...hd. Ern Sah, Ersan, Erk bih herend j ew bi Lor ve didin biaxivtin, belam ew bi xwe ve j Lor nnin. xelkn gundan j Lor nnin. Ev Ern han tani Nv sedsal eem Ko de Serperetyeke wan taybet bi xwe ve nedihate bidtin. Ew bi dewleta Navn ve li Begdad de dihatin bibestandin. Di sala 550 k. de Turkek Hevar-Efar bi nav Husam El-Dn Sohil ji bal Sulcoqyan ji bona Lor Bik Xozistan bi Serdar ve hate bidann. Bav Bavprn Malbata Xurid132 vebestn v Serdar Sulcoq
132 Insiklopdya Musulmantye dibje; Ber pkhatina dewleta Etabik Lor Buzurg-Gewre Serdarek li v Welat heb Wezrek w bi nav Xurd ve dihate bidtin. Renge, ku ev Xurd han ligel Gewreyn Malbata Xurd pwendyeke w bte bidtin.

128 bn ew ji Era Cengerd-Cengwery Lor bn. Bav uca El-Dn Xurd Kur Bav Bekir Kur Mohemed Kur Xurd ji Malbata Xurd b. W ligel Biray xwe Nur- El-Dn Mohemed de li nik Husam El-Dn Sohil de cihek berz bilind ji xwe re didatin bidtin. uca El-Dn Xurd ji bal Husam El-Dn ve ji bona Beek ji Lor Bik bi Parzvan ve hatib bidann.

1. uca El-Dn Xurd

Li dawya mirina Husam El-Dn de di sala 570 k. de Sca El-Dn Xurd ji bona hem Lor Bik bi Serdarek serbixwe ve hate bikirin. Era Cengerd-Cengewer, ya ku ew ku Bav Bavprn uca El-Dn j bn, di w dem de li jr Serperetya Surxab Kur Eyar.de b. Ev Mirov han Berber Dujmin uca eL-Dn b. Jibervj uca El-Dn Lekerek l date bigirtin w ew li keleha Diz Siyah-keleha Re de ardor l date bigirtin. Hem xelkn Manrod bo Kokirin ve hatin binearkirin. Xelf Begdad ji bona Navcya wan bikevtin. W ferman bi uca El-Dn ve date bidan, ku ew bes bi tenha ve waz li keleha Mangara de bide bihitin. uca El-Dn fermana Xelfe date bicihann. Xelfe li ser v bicihanna uca EL-Dn de bi dayna Melbenda Tarzak ve li Xozistan de date bidiyarkirin133. Mjwa Kezde li ser mayna rola uca de dide
133

mjwa Kezde v Rdana han bi corek din ve dide biveguhestin ew dibje: ku uca El-Dn bi dest ve date bigirtin. Di daw de Surxab Parzgeha Manrod ji bona uca El-Dn date biberdestkirin. Li pa de uca El-Dn Kurn xwe Bedir Heyder bi Lekerek ve ji bona ser Era Cengrew-Cengewer keleha Diz Siyah datin binardin. Wan li keleh de dorlpandin dane bikirin. Di er de Heyder hate bikutin. Li ser vna de uca El-Dn li ser Era Cangewer de hate biknbn w her Yekek ji wan bi destn w ve bihata bikevtin, w ew didan bikutin. Li ser encam vi kar han de hem Tudeyan Manrod dane bicihitin. Li pa navek de Navntya Xilafet uca El-Dn Biray w Nur ElDn ji bona hatina Begdad datin bibangkirin. Ew ji bona Begdad hatin biyn. Xelfe ji wan daxwaza berdana keleha Mangara date bikirin. Wan bi v daxwaza han ve nedane bikirin. Xelfe ew ji bona nava bin zindan datin biavtin. Nur El-Dn di zindan de hate bimirin. W ber mirina xwe ji Biray xwe re bi nedana keleh date bitemnkirin. Belam uca ku zan, b dana keleh ew ji

129 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bigotin: Ev Mr han zor pr bib; jibervj Bedr Kur w Seyf ElDn Restem Birazay w hergav di nokerya w de bn. Di v pl de Eira Beyat hinek ji Pereyn Loristan bi destn xwe ve dabn bixistin. Bedir Seyf El-Dn Restem Lekerek bi ser wan ve datin biraserkirin. Li dawya erek dirj de wan ew ji Loristan dane biderperandin.. uca El-Dn Bedr Kur xwe ji bona na xwe date binavkirin Seyf El-Dn Restem j ji bona na Bedir date binavkirin. Belam Seyf El-Dn boxtanek ji bona Bedir date bihelbestandin w ew date bikutin. Li pa bhnek de uca El-Dn xebera v tawankarya han p date bizann zori p ne, ku ew di sala 612 k. de li temenek ji Sed Sal btir hate bimirin. Ew Serdarek pir himend, dadwer xweevist b. Goristana wna li bal xelkn Lor de pir proz bi nav bang ve tte bidtin ew ji bal wan de tte biserdankirin. V Serdar han jiyaneke gerok didate birabuhurandin. Havnan ew ji bona Krbet dihate yn Zivistanan ew ji bona Gund Delorane di Pitkoh de dihate bidanitin. paytext wXurem Abad b.

2. Etabik Seyf El-Dn Restem

Ew Kur Nur El-Dn Mohemede Navnana Etabiky p hate bidan. Ew zor himend dadwer b. Derbar xwebna zeman v Mirov han de rok vanokn xwe ttin bigotin. Di dema serdarya w de talan, raw rtkirin xerab hatin bihilann. Belam v zneta han ewende dil Milet w neda xwekirin. Bdilovann wan xwe li dor bern eref El-Dn Bav Bekir Biray w de dane bikomkirin. Gava ku ew di Avgerm de b, ew tev ji bona ser w hatin biyn. Her end j ew ji v tep hate birizgarbn, belam ew bi n w ve hatin bikevtin. Di daw de Biray w ew ligel Mr El Kur Bedir de dane bikutin.

Zindan nayte biberdan. W ji dlva w ve keleha Tarzak Dorhla w ji Navnya Xilafet date bidaxwazkirin. Navnya Xilafet bi v guhertina han ve date bidilgirtin. W ew date biberdan ew di sala 590 k. de ji bona Loristan hate bivegerandin w di pit v re S Saln tir li Welt de date biserdarkirin.

130

3. eref El-Dn Bav Bekir

zeman v Mr bi er, pevn, berber, dujminayet bbexty ve di navbera Endamn v Xanedana han de hatye biderbaskirin.

4. Ize El-Dn Gerasb

Ev Biray eref El-Dn bav Kir b. W Melke Xatn Jinbira xwe date bimarkirin. ya ku ew Xweha Sulman ah b, y ku ew Serleker Xelfe Mutesem b. Husam El-Dn Xell Kur Bedir, y ku ew demek li Begdad de danitib, gava bihst, ku Ize El-Dn Gerasb ji bona Loristan bi Serdar ve hate bidann, ew ji Begdad ji bona Xozistanan hate yn. W li wder de Lekerek date bilidarxistin w ruw xwe ber bi Loristan ve date bivekirin. Ize El-Dn Gerasb nikarb w bide birawestandin. Belam li ser kra Preka xwe Xweha xwe de w berberya Husam El-Dn date bikirin. Leker Lor Hevalbend Husam El-Dn Ize El-Dn Gerasb dane bigirtin ew hate biberdestkirin. Serperetya welat w j ji bona nava destn Husam El-Dn hate biveguhestin.

5. Husam El-Dn Xell

Ew Kur Bedir Kur uca El-Dn Xuride. Ew li dawya kutina Bav xwe de ji bona Begdad hate yn ew li wder de hate binenkirin. Li dawya vna de. gava ku Mrnenya Loristana Bik bi destn w ve hate bikevtin, w Ize El-Dn Gerasb bi ngir xwe ve date bidann. Lbel w li pa salek de bi mehneyek ve ew ji bona nik date bibangkirin w ew date bikutin. Gava ku Jina Ize El-Dn Meleke Xatun evaya bihst, S Kurn Ize El-Dn, yn ku ew hj Mendal bn, w ew bi diz ve ji bona lay Biray

131 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II xwe ehab El-Dn134 datin binardin. Evaya bi hoya Dujminaty ve di navbera Husam El-Dn ehab de hate bikirin. Di mehek de wan end caran ligel Yektir de dane bierkirin. Di daw de Sulman ah hate ikenandin u keleha Buhar hin ji Heremn din Kurdistan bi destn Husam El-Dn ve hatin bikevtin. Li pa demek de Sulman ah bi yarmetya Xilafet ve Lekerek zor giran date bihilgirtin ew ji bona ser Husam El-Dn hate biyn. Di Deta aporxwast de herdu Leker tkel hevbn. Di encam de Sulman ah hate biserkevtin Husam El-Dn di sala 640 k.de hate bikutin.

6. Bedir El-Dn Mesud

Li dawya linavna Husam El-Dn de Biray w Mesud ji bona lay Menko Xan hate yn w gily xwe li lay wde date bikirin. Ew ligel Holako135 de ji bona ran hate bivegerandin. Di dema bizeftkirina Begdad de Sulman ah ji bal Holako hate bikutin. Bedir El-Dn Mesud Mala Sulman ah ligel Prek, Zarok Merivn w de ligel xwe de dane bihilbigirtin w ew ji bona Loristan dane bibirin. Li Pa biserdarkirina azdeh salan de ew di sala 658 k. de hate bimirin. Ev Mirov han Serdarek Dadwer b. Ew bi hi zana b. Di Zanistiya afi de ew pir areza b. Ew zor Dndar Dilovan b. Li dawya mirina w de di navbera herdu Kurn w Tac El-Dn ah Husam El-Dn de er pvn date bidestpkirin. Li Pa de Ibqa Xan Kurn Bedir El-Dn dane bikutin Serdar bi Tac El-Dn ve date bisipartin.
Ew Sulmane Kur Bercem wa ye, y ku ew Gewrey Tira Iway Turkuman b. Evaya di pvekirina mjwa Iraq de hatye bitomarkirin, ya ku ew ji bal Ezaw hatye binivsandin. W j ev ji Nehic El-Belaxe dayite biwergirtin. (M. E.). (Holako-Hulagu Xan: "Ew di sala 1217 z. de hat zayn ew di sala 1265 Z, de hate bimirin. Ew Nevy Cengz Xan b.." Insiklopdya Biuk Elman, Mayers Taschen Lexikon A/Z, Leiptzig, sala 1963 de, r. 436. Cuma).
135 134

132

7. Tac El-Dn ah
V Mirov han Hivdeh-Heftdeh salan Serdar date bikirin. Ew di serdarya xwe de ba b. Xwedy mjwa Alem Aray Ebas di berg duwem de dibj:, ku ev Xanedan Xurd bi Ebasyan j dihate binavkirin: jiber ku Mulk wan bi Xelfn Ebas ve dihate bibestandin. Di daw de Iqba Xan ew j di sala 677 k. de date bikutin.

8. Felek El-Dn Ize El-Dn

Li dawya kutina Tac El-Dn ah de Ibqa Xan ev herdu Kurn Bedir El-Dn Mesud bi Serdar ve li na w de datin bidann. Li gora fermana lxan-Megol de Karmenmendya karn Dirav bi Felek El-Dn ve hatin bisipartin bi Ize El-Dn Husn Biray w ve avdrya Mulkn Taybety bi Xaqan-Sultan Gewre ve hatin bisipartin. Van herdu Biran Panzdeh salan bi ba ve di Loristan de dane bisermiyandarkirin. Wan Hzeke ba bi Lekerek Heftdeh hezar Kes ve dane bipeydakirin. Wan Eira Beyat bi carek ve ji Lorsistan dane biderkirin. Wan snorn xwe bi utir, Hemedan Isfehan ve dane bigihandin ji aly din de wan ew bi Iraq ve dane bigihandin. Mr Felek El-Dn zor bi hi, zanevan liserxwe b. Lbel Mr Ize ElDn Biray w sert, Mrxas bidilovan b. V cudabna sertya wan kr li sermiyandarya wan de li ser Welt de neda bikirin. Herdu Biran bi dadwer ve Welat Tude bi r ve didan birin. Asayi ewlet li hem layek de li Welt de hatin bibakirin. Ligel Serdarn Dirawsn xwe de pwendyn wan dostany ak hebn Lihevhatineke seyr b, ku ev herdu Biran di Yek Salek j de bi Xwedan xwe ve di sala 606 k. de hatin bivegihatin.

9. Cemal El-Dn Xidir

Ev Mr han Kur Tac El-Dn ah b. Ew bi fermana Kxato Xan ve bi Fermanreway Lor Bik ve hate bidann.

133 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Lbel Du Berber j re hatin bipeydakirin wan nehit, ku ew sermiyandarya serdarya xwe bide bikirin. Ev herdu Berbern wy han xurt bn. Yek ji wan Husam El-Dn Umer Nevy Bedir Kur uca ElDn Xurd b y din ems El-Dn Ilyas Lek b. Van herdu Berberan sern xwe j re nedidan bitewandin. Wan bi alkarya Megoln w Nav de di dema raw ikare de Cemal El-Dn ligel end Xizmn w de dane bikutin. Bi v ton ve ira Malbata Husam El-Dn Xell di Welt de di sala 693 k. de hate temirandin.

10. Husam El-Dn Umer

V Mr han bi zora xwe ve serdarya Loristan bi destn xwe ve date bixistin. Belam Semam El-dn Mohemed, Nur El-Dn Mohemed Kurn Ize El-Dn Gerasb u Merevn wan ligel w de bi dujminat ve hatin bikevtin. Husam El-Dn bi yarmetya leker Mengol ve pita xwe dida bisitrkirin. Begzadeyn Xurdy din hevalbendtya Semam El-Dn Mohemed ji xwe re didan bigirtin; jiber ku ev Mr han zor aza bi hi b. Semam El-Dn Lekerek zori zor ji xwe re date bikomkirin w ji snor Xozistan ber xwe ber bi Xurem Abad ve date bivedan. Li daw de Husam El-Dn waz li Biserdarkirin date hnann w ew ji bona Semam El-Dn date bicihitin.

11. Semam El-Dn Mohemed

Rojgarya v Mr han di er pevnan de di navbera w Mirovn w de hate birabuhurandin. Di daw de ew bi fermana Gazan Xan ve di sala 695 k. de hate bikutin.

134

12. Ize El-Dn Ehmed

Ew Kur Mr Mohemed Kur Ize El-Dn Husn Kur Bedir ElDn Mesud b. Li dawya Semam El-Dn de ew bi Serdar Loristan ve hate bidann. Ew htaj Mendal b. Kurmam w Bedir El-Dn Mesud Kur Felek El-Dn Hesen ji Ize ElDn gewretir b; jibervj w ser xwe j re neda bidaxistin. Di daw de Olcayto Xan136 ev Kurmam bi Etebik Serdar Delar137 ve date dann. Be Enco j ji Welt bi destn Ize El-Dn ve hate bihitin. Li Pa demek de Bedir El-Dn mir hem Lor Bik bi Mr Ize El-Dn Ehmed ve hate bihitin

13. Dewlet Xatn

Li dawya mirina Ize El-Dn Ehmed de gerandina serdarya v dewlet bi destn Jina w Dewlet Xatn ve hate bikevtin. Lbel p gerandina serdary nehate bikirin; jiber ku Mengolan destdirjya nava serdarya wna didan bikirin138. Goyek vedibje: ku v Padiaha han bi Etabik Lor Buzurg Yusif ah ve date bikirin Text serdarya xwe ji bona Ize El-Dn Husn date bihitin, (y ku ew li gora erefname de Biray w b. M. E.).

Di erefname de ew ne bi nav Olcay Xan hatye binivsandin, lbel ew bi nav Sultan Mohemed Xweda Bende hatye bitomarkirin. (M. E.).
137

136

Di erefname de ji dlva Delar Welay hatye binivsandin. (M. E.).

138 mjwa Kezde li ser rdann v dewlet de tan zeman Dewlet Xatn dide peyivandin.. Li ser rdann din mayn de ew ji Insiklopdya Musulmanty ji Nivista Dr. Frech-Firc wergerandina wy Turk hatine biwergirtin.

135 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

14. Ize El-Dn Husn

serdarya Etabik han ji bal Sultan Bav Sed ve p hate birnitin w ardeh salan date biserdarkirin.

15. uca El-Dn Mehmud

Li gora Dr. Ferech-Firc de bay Serxwebn bi ser w ve hatib bikevtin ew nema Mengolan bide binaskirin. Lbel xelk bi v bay ber ser w ve nedan bikirin. Ew li ber w de hatin birabn wan ew dane bilinavbirin. erefname dibje: ku ew Kur Mr ber b. Kutina w ew bi ser hoyek tir ve dide bivegerandin, ku pevn di navbera w xelk de hate bivkevtin ew p hate bilinavn. Bi kurt ve ilo be, ev Serdar han di sala 750 k. de hatye binabdkirin.

16. Mele Ize El-Dn Kur uca El-Dn

Di dema mirina Bav xwe de ew htaj Mendalek Duwanzdeh Sal b. Di sala 785 k. de Muzefer ah uca bi Lekerek ve ji bona ser Xurem Abad hate bigihatin. W Kea Melek ze El-Dn ji xwe re date bimarkirin. Kea wy din j Sultan Ehmed elayer Serdar Begdad ji xwe re date ann. Di sala 788 k. de, gava ku Teymorleng139 bi ran ve hate bigihandin, Lor Bik di zneta tkn de b. Teymorleng li Frozkoh de xwe bi lez bez ve ji bona ser Loristan date bigihandin. W li Xurem Abad de dor l date bigirtin. Pit
"Teymorleng di sala 1336 z. de hate zayn ew di sala 1405 z. de hate bimirin. Ew Yekek ji Gewretirn Xann Mengol b. Li sala 1370 z. de ew li Semerkend de Serdar b. W Asya Navn ran datin bikavil biwrandkirin. W ji sala 1398-1399 z. de er li Hindistan de date bilidarxistin. Di nava dewleta Osman de w er di Saln 1400-1402 z. de bi serkevtve date bikirin" Insiklopdya Elmanyi Bik -Mayers Taschenlexikon A-Z, r. 1013, Leipzig 1963 de. (Cuma).
139

136 demeke kurt w ew date bizeftkirin w ew date bitextkirin. W tevaya Welt bi ber talany kutin ve date bivekirin. Mr Begzadeyn Lor hem w datin bikutin. Goyek vedibje, ku Melek Ize El-Dn ligel Kur xwe Seyid Ehmed di Dija Remyan de li nzka Birocord de hatin bidlkirin. Ew Kur xwe di Semerqend de di Dija Endekan de li nzka Hemedan de hatin bizindankirin. Li dawya S salan de ew ligel Kur w de ji bona Loristan hatin binardin. Li zeman Muzefer Zayin El-Abidn de Melek Ize El-Dn jhatbneke zor diyar date nuwandin. Di sala 795 k. de Teymorleng careke din ji bona ran hate bivegerandin. Melek Ize El-Dn li Birocord b ew ji wir ji bona ustir . Teymorleng v car bi rast xak Loristan date bitextkirin goln ji xwn j w di nava w de datin bipirkirin. Ligelvj de Melek Ize El-Dn bi ber destn Teymorleng ve nehate bikevtin. Kur w j revya ew j ber bi destn Teymorleng ve nehate bikevtin. Serdar welat Faris Mohemed Sultan ji v tevlihevbn ks ji xwe re date bidtin w di sala 798 k. de Loristan Xozistan bi bin destn xwe ve datin bixistin. Goyek vedibje, ku Melek Ize El-Dn li pa de ji bal Teymorleng hate bigirtin w ew di sala 804 k. de date bikutin.

17. Melek Seyid Ehmed

Di rdana kutina Bav xwe de w xwe dab biveartin. Li dawya linavna Teymorleng de (di sala 1405 z. de. Cuma) w xwe date biderxistin. Di sala 810 k. de w li Loristan de Serdariya ji nve date bilidarxistin. w tan sala 815 k. de date biserdarkirin.

18. ah Husn
Li dawya mirina Biray xwe Seyid Ehmed de w Serdar bi destn xwe ve date bixistin. W ks ji xwe re ji pevnn di navbera Nevyn Teymorleng de date bigirtin w snorn welat xwe datin

137 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bifirehkirin. W snorn xwe tan nzka Hemedan, Cerbazkan Isfehan dane bibirin. W hra ser ehrezor date bikirin. belam ew ji bal Era Beharlo ve di v hra han de hate bidlkirin p ew di sala 871 k. de hate bilinavn.

19. ah Restem
Ew Kur ah Husne. Li dawya Bav xwe de ew bi Serdar ve hate bikirin. ah Ismal Sefew li pa vekirina Begdad de ruw xwe ber bi Huwze ve date bivedan. Li wder de w Lekerek Deh hezar Kes di bin Komandarya Hesen Beg Lele Beyram Beg Qermanlo de ji bona ser ah Restem date bilikarxsitin binardin. V Mr han xwe ji bona sern iyan date biavtin. Belam ew ji bal leker ah Ismal hate bitengavkirin ew bi ber destbn ve hate binearkirin. Ew ji bona nik ah Ismal hate yn. ah Ismal l hate buhurandin w ew dsan bi Mrt ve ji bona Loristan date binardin140.

20. Ogoz Xan

Ew Kur ah Restem b. Ew ji bal ah Tehmaseb bi Serdar leker ran ve hate binankirin. Bi rast j ew Serlekerek pir ba b. Ogoz Xan di sala 940 k. de bi lekerek giran ve ji bona ser Serdar pit em ve Eb-Dulah Xan Oz Beg hate biyn, y ku ew di w gav de bi Xuresan ve hatib bigihatin w ran ber bi metirsye ve dab bilerizandin bixistin. Ogoz Xan gava ku ew ji bona v yn hatib yn, w Changr Biray xwe di na xwe de li ser serdarya Loristan de dab bidann. Lbel di dawya demek de Changr serxwebn date dazann Tuj de Hevalbendtiya wna datin bikirin.
Xwedy mjwa Chan Aray Ebas dibje, ku ah Restem r dirj b. ah Ismal ferman date bikirin, ku rya w bi Dur Cewheran ve bte xemilandin. Ew bi w qilafet xwe ve ji bona nik ah Ismal hate yn j re kfa ah Ismal pir hate bidtin. (berg 1).
140

138 Gava ku Ogoz Xan ji na er xwe hate bivegerandin, ew ligel Biray xwe Changr de bi er ve hate bikevtin. Ew di w er de hate bikutin.

21. Changr
Li dawya kutina Ogoz Xan de w b Berber u Hember serbixwe ve end Salek sermiyandarya serdarya xwe date gerandin. Ligelvj de pwendyn w ligel Serdar Sefew de bi carek ve nehatibn tkven. Di sala 848 k. de ah Tehmaseb ji bona serdana El-Dewle Rehnae Ostandar Deyzful ji bona wan navan hate yn. Changr ji bona lay w hate yn w j re pit date bigirtin w ji bona mezinbn hjabna wna ser xwe date tewandin. Iskender Men di berg duwem de di Nivista xwe de dibje, ku Changr li daw de ruw xwe li ran de date badan. ah Tehmaseb yekem di bin Komandarya Eb-Dulah Xan Osta Celo de Lekerek ji bona ser Changr date biraserkirin. Di er de Changr hate bikutin. Leker ran kutareke zor date bikirin. kurn Changr ah Restem Mohemed ji bona Begdad hatin birevandin. Li daw de li ser hvya Seyid Mr ji ah Tehmaseb de ew li restem ah de hate buhurandin141. Lbel bi hoyn livandinn w ve ji bona serxwebn w ew date bigirtin w ew date bikutin.

22. ah Restem duwem

Ew Kur Changre. ah Tehmaseb bi bdilya xwe bi serdarya w ve hate birnitin.; jiber ku Serdarn Loristan li xwe de nedihatin birnitin. Wan hergav ber pitn xwe didan bibzarbikirin. Hoy vj ev b, ku ah Tehmaseb dixwest, ku ew Ocax v Xanedana han bide temirandin. Bi xwe j ve ah Restem Birayek wy Bik ve Kesek wy din neb.
Isker Men bi xwe ve dibje, ku li dawya lbexandina ah Tehmaseb ji bona Restem Mohemed de w Mulk Lor Bik di nava wan de date biparvekirin. Lbel Insiklopdya Musulmanty bi corek din dide biaxivtin.
141

139 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Bi kurt ve ah Tehmaseb Yekek ji Mrn ah Restem bi nav Mr Mohemed ve j date tefirandin. W bi alkarya v Mr han ve ah Restem ji bona Tehran date ann dest bi c ve w ew date bizindankirin. Gava ku Ern Lor di mebesta ah Tehmaseb de hatin biliberkevtin, wan Mohemed Biray ah Restem di keleha engol-engol de datin biveartin wan Hzeke xurt bi Pasevan ve j re datin bidann. Bi v reng ve Loristan b Serdar hate bimayn w end salan j bi v reng ve date birabuhurandin. Ji ket pirt ve Mirovek hate peydabn w got: ah Restem ezim u min ji zindan daye bibazdan. Ev Mirov han zor arezay Loristan b herwehaj ew zor li ah Restem de dihate yn, bi rengek weha b, ku Jinn Restem cudabn p nedidan bikirin. Bi v reng ve Mrnena Loristan ji n ve belam bi renge din ve hate bivejandin. Gava ku ah Tehmaseb evaya date bihstin, bn l hate bitengkirin w ah Restem rasteqne date biberdan. W fermana serdarya Mrnenya Loristan ji bona ah Restem date bidan w ew ji bona Loristan date binardin. ah Restem derewn pi hate biekerekirin. Ew hate bigirtin ew hate bikutin. ah Restem rast serdarya xwe date bidamezirandin. Di v pl de Mohemed Biray ah Restem j gewre bib Hevalbendn pir ji xwe re dabn bipeydakirin. W j ji xwe re doza Serdary dida bikirin. Hindik mab, ku ew Biray xwe ligel hevd de bierkevin. Hin ji Mrn Loristan ji bona nava wan hatin bikevtin wan ew lihevd datin ann. are Mulk Loristan ji bona ah restem hate bidan Due may ji bona Biray w Mohemed hate bihitin. Bi v w ve wan demek datin birabuhurandin. Lbel Mohemed li xwe de nehate rnitin. w pir er bi ah Restem ve didan bifirotin. Di daw de bi mehna mvandary ah Restem ew date bimvandarkirin. W ew Peyn w di v mvandarya han de tevde dane bigirtin bizindankirin. Ev Mohemed han S Kurn wi hebn. Li ser v reftara derbar Bav xwe de wan sern xwe dane bihiladn. Wan ah Restem ah Tehmaseb pir dane bibzarkirin xelkn Loristan j t ziyaneke gewre bn. Gewre Maqln Lor kombn, da ku ew v serhildana han bnin bidawkirin. Wan bi pwist datin bidtin, ku Mohemed ji bona Serdariya xwe careke din bte bivegerandin; unke, ji bona hilanna v serhildan v malwrany ji bil berdana Bav wan p ve areyeke din

140 nayte bidtin. Wan tomara pevdaryn civna xwe ji bona Dwanxana ah Tehmaseb datin binardin. ah Tehmaseb bi merc rkirina Kurn w ve ji bona Tehrane bi giraw ve li nik w de bi hvya wan ji bona berdana Mohemed hate birnitin. Bi v ton ve Mohemed hate biberdan zor p nehate n, Kurn w j ks ji xwe re datin bidtin wan ji Tehran dane bibazdan. Mohemed li ser li n ve gerden li ah Restem de pir date bitengkirin w tevaya Loristan ji bona jrdestya xwe date ann. Mohemed li pa de ligel ah Iran de xerk kevt li daw de w ligel w de pwendyn ba dane bipeydakirin. Herwehaj w ligel ehryar Osman Murad Seyem de pwendyn zor ak dane bigirdan. W Loristana Bik bi jr parzvanya Osman de di sala 922 k. de date bixistin. Bi v cor ve w Naveyn Mendel, Bedre, Cesan Torsaq j bi ser Loristana Biuk ve datin bivekirin. Lbel z p ne, pwendyn w ligel dewleta Osman de hatin tkn w li ser nuh ve pwendyn xwe ligel ah Sefew de dane bibakirin. dewleta Osman Beglerbeg Begdad bi Lekerek ve ji bona ser w date binardin. Belam h p nehate bikirin.

23. ah Wird
Di gava mirina Bav Mohemed de ah Wird bi giraw ve li Begdad de b. Her ilo b, w xwe rizgarkir ew ji bona Loristan hate bivegerandin ew li cih Bav xwe de hate bidanitin. ah Sefew Xweda Benj de bi serdarya w ve hate birnitin. Di dema ku lesker Osman Nehawend date girin, ah Wird j ji bona lay Qorqurmiz Xan Serdar Hemedan hate biyn. Gava Senan Paa rw xwe ber bi Hemedan ve date bivekirin, ah Wird ji bona Serdar Hemedan date biretkirin, ku bi Lekerek km ve rawestnadin bermbar Senan Paa ba niye. V Serdar bi gotinn wna ve guh p nedan bikirin. Di encam er de ew hate bidlkirin. ah Wird-Derd j ji bona Loristan hate bivegerandin. (Mjwa Chan Araya Ebasi, berg 2). Di v dem de Era Qere Ulos, ya ku ew li dorhla Nehawend de b,w ji bona Loristan date bibarkirin. ah Wird ew dane biwergirtin

141 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ew ji bona parastina cih xwe li nik dewleta Osman de rz li wan de date bigirtin. Ew serbixwe di nava welat xwe de hate bijyandin. Di sala 1000 k. de, jiber ku dewleta Osman yarmet p neda bidan, ew dsan ligel ranyan de bi rk ve hate bikevtin. W Xwekeke xwe bi ah ran ve date bidan w bi xwe j ve Kea Mrek Sefew date bimarkirin. V tkely zor neda bidirjkirin. Di v dem de Ogorl Sultan Beyat Serdar Isfehan b. Ew ji bona komkirina B bacn Mr ji bona Birocord hat. Ew ligel ah Wird de bi pevn ve hate bikevtin. Li pa erek xurt de ah Wird ew date bikutin. Di v pl de ah Ebas ji bona Xuresan hatib yn. Gava w eve date bibihstin, w ber xwe ber bi Loristan ve date bivedan. ah Wird xwe li ber ah Ebas de neda biragirtin. w xwe ji bona nava xak Osman date biavtin. ah Ebas Beek Loristan ( herema Xurem Abad) ji bona Mehd Qel Xan amlo date bidan Be din ji Lor Bik w ji bona Sultan Husn Kur ah Restem date bidan w Era Qere Ulos j ji bona herema Elisker di sala 1002 k. de date biveguhestin. ah Ebas li dawya vna de rw xwe ber bi Era Beyat ve date bivekirin w ew zor dane bipskirin. (mjwa Chana Aray Ebas, berg 2). Di sala daw de ah Wird-Werd bi alkarya Itimad El-Dewle Ferhad Xan ve ji bal dewleta ran hate lbuhurandin. Ew ji bona Loristan hate bivegerandin. ah ew date bixelatkirin Xurem Abad j j re date bidan. Di sala 1006 k. de ah Ebas ji bona Xurem Abad lekerek ji bona ser w date binardin. ah Wird jiber w xwe ji bona nava keleha engole date biavtin. Belam Be ji leker ah Ebas de di bin Rberya El-Lah Werd Xan de bi d w ve tan keleha engole hate. Li pa erek kurt de ah Wird hate bigirtin ew ji bona Sedmere ji bona lay ah Ebas hate birin. Li wder de ah Ebas ew date bikutin. Her ende, ku li dawya ah Werd de Husn Xan Kur Mensur Beg bi ser Beek Loristan ve bi Serdar ve hate binankirin, Tehmaseb Qel ango Nadir ah herema Saymara, Hzman pitkoh ji bona Era

142 Iyano date bidan. Bi v reng ve di sala 990 K:- 1585 z. de serdarya Lor Bik bi daw ve hate bikirin142. Belam Nevyn ah Werd li Pitkoh de Serdaryeke Bik bi destn xwe ve dane bigirtin ew ji pla Husn Xan ve hate bihitin v Mrnenya bik han date bidirjkirin. Wann ku wan bi nav Walty ve dane biserdarkirin, ev bn: Jusn Xan, Ismal Xan, Esed Xan, Keleb El Xan, El Xan, Heyder El Xan (ev herdu Walyn daw Kurn Hesen Xan bn, y ku ew di sala 1256 k.- 1840 z. de hatiye bimirin), Husn Qel Xan Xulam Rida Xan. Di pla Wal Rida Xan de Rida ah Pehlev Loristan mna welatn din bi Navny ve date bigirdan w Wilayeta Serbixwey v Xanedana han date bihilann.

Rnkirin
Ji rdann v Serdary ve weha em ttin biliberkevtin, ku dema Serxwebna w ewende nedaye bidirjkirin. Bes bi tenha ve w di pla uca El-Dn Xurd duwem de S Sal Serxwebna xwe daye bikirin. Lbel er pevnn di navbera Endamn v Xanedana han de bi hoy b hzbna wan hate bikirin.. Ev zneta han j di nava piranya Serdaryn w zeman de dihate bidtin. Li pa de Bela Mengolan Teymorleng j ji bona ser v welat hate bidtin ew j mna welatn din hate bidagrkirin ew bi wan ve hate bivegirdan. Ligelvj de ew di Hundur Derve de bifirehkirin zor bi ba ve w serdarya xwe dida bikirin. serdarya wan nekem serdarya Menazire, Xesasine, Hemedan, Etabika Diyarbekir Mrdn b. Snorn Mulkn serdarya wan ji em Qarn tan ehrezor, ji snorn Iraq tan Hemedan Isfehan dihatin biyn. Bi bidtina dema w ve nimneyn w ve w Yekityeke siyasy giring ji xwe re dida bipeydakirin.

142

Weha hatye binivsandin, dibe ku ew di sala 1004 k.- 1595 z. de be. (M. E.).

143 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Dehem 10. dewleta Eyub (567-685-950 k.)143

1. K Bav Bavpr Sazmend v Serdary ne ew ji ku hatine?

Ev Dewlet yanj ev serdarya here gewre, ya ku Kurd ew dayite bisazkirin, zor bi pwist tte bidtin, ku em bi ba li kok bunyada w de btin biliberkevtin. Insiklopdya Musulmanity dibje, ku Bavpr Selah El-Dn Damezirvan v dewlet ad-azy Kur Merwane, y ku ew ji la Rewad-Rewandy Dewn b. Ev la han beek her gewrey Era Ezben-Hazben b144. Girdana nav ad bi bajar Dewn ve
(Ji xwe re di v babet de li nivsta Selah El-Dn Ingilz de Wergerandina Ereb de ji bal Dr. El Mad, Brud, sala 1988 de bide bitemaekirin. Ev nivsta han pir nerx di 489 rpelan de hatye nivsandin. Ew ji bal herdu Mjvann Ingilz Melkom Kamiron Liyoniz D. E. P. Cakson hatye binivsandin. Wan pir ji seravyn Rojhilat Rojavay ji bona binivsandina v Nivist kelk ji xwe re dane biwergirtin. Cuma).
143

Ev Era bi nav bang bi nav Hazban di piranya seravyn Erb Musulmanty de hatye bitomarkirin. Lbel Kur Xellkan w bi Hezanye dide bitomarkirin. Ev j pir j nzka koka wy Kurd ye, ya ku ew bi nav HezanXzan tte binavkirin. Ev nav han j hj ji bona Desteyek Kurd li Jr Gola Wan Bajarek Rojhilat Jr Bedls de tte bigotin. (M. E.).

144

144 giringbneke wy pir giran tte bidtin145; unke, em dizanin, ku serdarya edady Kurd li Dewn de hatye bisazkirin. Helbet li zeman ad de hta j nav banga v Serdary ji bra xelk neb.(Ev serdarya han Yekek ji gewretirn Serdaryn Welat bn, ya ku ew di drtirn snorn Kurdistany Jorn de hate bidamezirandin. M. E.). Hin ji Mjvann Ereb Kok Malbateke dr dirj ji bona ad dane bihelbestin. Ji bona nimne Kur Xeldon Binemala ad bi ser Ewf ElHemr El-Dos dide bigihandin. Belam ew h cihn bawery nnin. Rast eve ye, ku mjwa Bav Bavpr ad nayte binasn146. Kurn ad Eyub rkoh li Gund Ecdanekan-Ecdenkan de hatine Dunyay147. Qady Kur edad Xwedy Nivista Newadirn Sultan Hevry Selah El-Dn dibje, ku Necim El-Dn Eyub ji xelk Dewn b ew Waly Tekrt b.(Rpel 4). Xwedy Nivista Mj Tac El-Dn ehenah Eyub dibje, ku ad xelk Dewn b. Li gora Goyeke din de Necim El-Dn Eyub li Bajarok xtan, renge, xan148 de hatye Dunyay ew li Musil de gewre bye w ji

Bi rast ev pirsiyarya Dewn pir bi giring ve tte bidtin; jiber ku di nava Gevera Hewlr j de Bajarek bi v nav ve heb ew di demek de Sernavnya serdarya Soran b. Qolek gewrey ji Era Hazben j di hendama Etabegan de di nava wan navan de b. Renge, ku di navbera v Dewn, Qol Hazben Malbata ad de pwendyek hebe. Pir bi pwist ve ev yekan han div pir bi hr kr ve lbte bigerandin. Renge, Peyva Dewn Kurd be ew bi sda peyv yaxud pirs be.

145

146

Li gora Goya Kur Xellkan de nav Bav w Merwan b. Ber 2, r. 84.

Ev Ecdankan Gundek li nzka Dewn de dihate bikevtin. Jna Selah El-Dn Eyub, r. 57). Li nik Kur Xelkan de Secistan hatye binivsandin. Ew bi xwe ve v Goya xwe dide bilawazkirin ew bi ser ve dide kirin ew dibje, ku hatye bigotin, ku ew li yay Cor hatye zayn ew li Musil de mezin bye. (M. E.).
148

147

145 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bona Sultan Mohemed Melekah dida bikarkirin. Ew ji bal w ve ji bona Tekrt bi Parzvan w ve hate binavkirin. (Cengn Xaperestan, r. 112). Bi kurtbir ve Insiklopdya Musulmanty dibje, ku ad ligel Behroz Rom de Dostanya w heb. Ev Behroz han Mamostay Kurn Keyn Sulcoqyan b. Ji nik ve Behroz Dewn bichit ew ji bona Begdad . Bi hinera zanebna xwe ve z ew bi p ve hate bikevtin. Ew ji bal Sultan Mesud Kur Melekah de li ser Begdad de bi Parzvan hate bidann149. Li dawya vna de w xeber ji bona ad date binardin w ew ji bona lay xwe date bibangkirin

2. ilo ew bipkevtin?
Bavpr ehryary Selah El-Dn ad bi hvya Tkovan Oldary Behroz ve welat xwe bichit bi Mal ve ew ji bo Begdad . Li dawya demek de ehryary Mesud Tekrt bi Maldar ve ji bona Behroz date bipkekirin. W j ady Dost xwe bi Cgir xwe ve ji bona ser w Maldary date binardin. Li pa end Salek de ad ferma Xwed kir ew li Tekrt de hate binjandin. Necim El-Dn Kur wy gewre di cgeh w de hate bidann. Li sala 526 k. de150 Etabeg Musil mad El-Dn Zeng li Jor Tekrt de ligel Ordya Sulcoqy Begdad de erek giran date bikirin ew hate ikenandin. W di zneteke pir xerab de xwe bi Tekrt ve date bigihandin. Necim El-Dn Eyub Mvandarya w Merevn ligel w de pir bi ba ve date bikirin. W ji wan re Kelek Beleme datin bipeydakirin w ew di ser Rubar Dicle re datin biderbaskirin. serdarya Begdad li ser v yarmetya han de ji Necim El-Dn tre b. Li dawya demek de rdaneke tirj hate qewimandin. Esed El-Dn rkoh Biray Necim ElDn Eyub Yek ji Efsern Pasevann keleha Tekrt date bikutin. Bi

Xwedy Murat El zeman, B. 3, r. 58 dibje, Nehroz-Behroz ji bal Mohemed ah Sulcoqve di sala 507 k. de ji bona se Begdad bi Parzvan hatye bidann. Xwedy Nivista Jna Selah El-Dn Eyub, di r. 61 dibje, ku ev di sala 520 k. de hatye birdan.
150

149

146 vreng ve cihn wan hate bileqandin. Tkovan Oldary Behroz bi enda cih xwe ve Necim El-Dn Eyub ji Cigirya xwe date bixistin w l date bizorkirin, ku ew di Tekrt de nemnin. Necim El-Dn Eyub bi near ve ligel Birayn xwe Maln wan ve bi ev ve Tekrt bi c bidin bihitin. Bi hvya akya mad El-Dn Zeng ve wan ruw xwe ber bi Musil ve dane bivedan. Hinek dibjin, ku ehryary Seleha El-Dn li keleha Tekrt de di sala 532 k. de (li gora stanl Lin Pol de di sala 1137 z. de) ji bona Dunyay hatye bizayn. Hj btir Hinek Kes drtir dirin ew dibjin, ku roja byna wna ligel w roj de tte bilihevrasthatin, di w roja ku Tkoer Oldary Behroz fermana biderkirina wan ji Tekrt dab biderkirin. Li gora gotina Nivsvanek File de, y ku ew di karmendya Necim El-Dn Eyub de b, di w eva derketin ji Tekrt de Selah ElDn bi Dunyay ve hate bizayn. Jiber v j Bav w pir bnteng b ew ji bedbexta xwe bzar b. Jiber zayna v Kur ew Kur xwey din pir sexlet bn. Bi v reng ve wan Tekrt bichitin. Gava Necim El-Dn Birayn xwe bi musil ve hatin bigihatin, mad El-Dn Zeng akya Eyubyan bi ber avn xwe ve date hinann w ew bi rxwe sipas ve dane biwergirtin hatineke ba w ji bona wan date bitirxankirin. Herdu Bira bi rmet hjabn di Seraya Zeng de hatin bickirin. Ew ligel w de ji bona hin eran j n. Di hengava ku ad El-dn di sala 534 k. de ji bona ser Sur w Balebek date bidagrkirin, w Necim El-Dn Eyub bi Parzvan w date bidann. Li dawya mirina mad El-Dn Mulkn w di nava Kurn w de hate biparvekirin leker am ji bona ser bigirtina Balebek hat151. Gava ku Necim El-Dn evaya zan, w date bitderxistin, ku ew xwe li ber leker am nade bigirtin ew d bi her awayek ve Balebek bide bigirtin. ew bi remaneke drbn ve ligel wan de hate birkkevtin ji bona am . Ew li wder de hate birnitin. Bere bere ew hate bipvekevtin, Tan ku ew bi Serdar leker am b. rkoh Biray w j li nik Nur El-Dn Mehmud Kur mad El-Dn mab, ew j bi kar xwe, bi azaya xwe, bi htya xwe bi baya xwe ve hate bipkevtin, ew j ji bona leker Nur El-Dn bi Serleker b. Gava Xaperestan bajar am di hra xwey duwem de dane birapandin, Necim El-Dn
(Zeng di sala 541 k. - 1146 z. de hate bimirin. Nivsta Selah El-Dn, Wergerandina Ereb, apa Brd, sala 1988, r. 13. Cuma).
151

147 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II liberxwedaneke merdane berz date bikirin w lafawn Xaperestan dane biikandin w ew ji am dane bidrkirin. Mr am her end j bi girdana xwe ve ligel Nur El-Dn Mehmud de dihate birnitin, belam ehryar Nur El-Dn dsan mna Bav xwe av w her her li am de b. Bi remana bidagrkirina w w di bin Rberya rkoh de Lekerek ji bona ser am di sala 547 k. de date binardin. V zneta han Necim El-Dn ber bi dujwaryan ve date bixistin; unke w hejnedikir, ku ew beramber Biray xwe bte westandin.W hejnedikir, ku ew ligel Xwedy Qencya xwe de bi er ve bte bikevtin. Bi vrema ba ve w wist, ku ew v han bi at bide bibirn. Ew bi Fermwer ve ligel rkoh de date bigift bigokirin. Li dawya e rojan de Leker rkoh ji bona nava am hate bikevtin. Li pa demek de ehryar Nur El-Dn Necim El-Dn Eyub bi Serdar ve li ser am de date binavkirin w ew ligel xwe de date bidann. Bi v reng ve hate demandin, tan ku ehryar Nur El-Dn Selah El-Dn Kur Eyub ji bona Misr date binardin.

3. awan Mr Selah El-Dn p hate bigihatin?

W hin Saln Mendalya xwe li Balebek de date birabuhurandin. Belam derbar zeman Zarotya mjwa wde h em nizanin. Sitanli dibje, div ku Selah El-Dn j mna Mrzadeyn tir di Hucran de Quran dabe xwendin ew di wir de fr xwendin binivsandin hatye bikirin. Dsan her li Balebek de ew fr Rzann Ziman bye ew fr bingehn Xwexuwany, Binivsandin, Zanistya Peyvn Pxember hin titn tir j bye; jiber Bav wna Peyak zor gewre bilind b. Serut b, ku ew j re Mamostn her bi nav bang ve bide bipeydakirin. Nivsta Tebat El-fiye derbar Zarotya Selah El Dn de dibje: ku Selah El-Dn Zanistya Peyvn Pxember li layn Hafiz Bav Tahir Silf, Bav Tahir Kur Of, x Qutub El-Dn Npur, Eb-Dela Kur Bery El-Nehew hinn Mamostn dinbi nav bang de daye bixwendin. Quran, Nivsta Tenbh di Fiqih de hin Binivsandinn din jiber b. Derbar rabuhurandina dema w li am de li p na wy Misr de Mjvann Ereb h li ser nizanin. Lbel Hin ji Mjvann Rojavan dibjin, ku Selah El-Dn her her ew di civatn ehryar Nur El-Dn de dihate bidtin. Jiber ku Kur Serdar am b, l rmet rz dihate

148 bigirtin. Ew Xortek Himend ehreza b. Ew Pir bi perwer b. W zor rmeta Oldary dida bigirtin. Renge, w j mna Mrzadeyn zeman xwe mldarya raw ikari dida bikirin. Bgman j w yarya gog kao dida bikirin carnan j w ligel ehryar Nur El-Dn de ev yarya han dida bilstin. Li gora kaxezek de, ya ku w li dawya girtina am de ji bona Xelf Ebas El-Musted Bil-Lah li p na Misr de dayite binivsandin, ew di hem eran de ligel Bav Mam xwe b. Mna ku Xwedy Nivsta Jna Selah El-Dn dibje, li gora Milbna wy Kurd de ew Suwarekak b ew di mrxas merdayetya xwe de serefraz b. Qazy Kur edad di Nivsta xwey El-Newadir El-Sultanye de dibje, ku ew ligel Bav xwe de ji Balebek ji bona am hat. Ew her dem ax di nokerya Bav xwe de b w ji qenc babna Bav xwe zor sdmend ji xwe re dida biwergirtin, tan ku w ji xwe re nav nan datin bisitendin. Li daw de ehryar Nur El-Dn pir dildar jrbn jhatyn w b. Roj bi roj w cgeh w gewretir dikir. Xwedy Murat El-zeman di berg 3, Rpel 156 de dibje, ku ehryar Nur El-Dn ew di sala 560 k. de li ser bajar am de bi Parzvan date bidann.

4. na wy p ji bona Misr
Gava ku awir Wezr Xelf Misr daxwaza komek li ehryar Nur El-Dn de date bikirin, w rkoh bi Lekerk ve di sala 562 k. de152 ji bona ser Misr date binardin. Mr Selah El-Dn j bi fermana Mam w ve ligel v Leker han de 153. W Komandar Qol pek dikir. Kur
152

Insiklopdya Musulmanty sala 560 hatye binivsandin.

(li nik Kur Xellkan de Du Goyn hatine binivsandin. Yek di sala 559 k. de ye, ku ev j rast tte bidtin. Ya din ew di sala 558 k. de hatye bitomarkirin. M. E.).

(Li gora Nivsta Selah El-Dn, Wergerandina Ereb, apa Brud sala 1988, r. 18 de rkoh di 20 Cemada yekem de sala 559 k.- 15 Nsana sala 1164 z. de dest bi n ve ji bona Misr date bikirin. W ax Temen Selah El-Dn bi bst e salan ve hatib bigihatin. Cuma).

153

149 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II edad dibje, ku sd El-Dn rkoh her dikir, w pirs bawerya Selah El-Dn ji xwe re dida bigirtin; uke ew zor Himend konevanek pitrast b. Gava ku rkoh bi Misr ve hate bigihatin, w leker Derxam li Belbs de date ikenandin. W ev Wezr han li Qahire j de date rapandin. Li dawya Festas de Qahire j bi destn awir ve hate bikevtin Derxam j hatin bikutin154. awir rw xwe li rkoh de date wergrandin w nehit, ku ew ji bona Qahir bt. Li ser v de rkoh Selah El-Dn bi Leerek ve ji bona ser Belbs date binardin.Selah El-Dn erqy date bizeftkirin. awir ku waha zan, w xeber hewar ji bona Emark Qeral Xaperestn Quds date binardin w j daxwaza yarmety date bikirin.Qeral Quds li ser v hewar de Leerek bi hz ve ji bona ser Misr date binardin. rkoh Selah El-Dn Belbs beramber bi Leker Qudis Misr ve S Mehan bi rt li ber hrn wan de datin bidan155. Li layektir de ehryar Nur El-Dn ji bona komekeke dra dr bi Lekerek ve ji bona Keyetya Quds w li keleha Benyas de date bidorpkirin. Gava Qeral Quds evaya bihst, tirs ew girt. Ew ligel rkoh de rkevft wan biryar dan, ku Leer am Quds li xak Misr de btin biderkevtin. Li ser v peyv bir de rkoh bi Leker xwe ji bona bajar am hate bivegerandin. Li dawya vegerandina rkoh de awir flbaz ligel Qeral Quds de hate rkevtin Lekerek Bik Quds li Misr de date bidann. Serut b, ku ev bi servaj rkevtin b. ehryar Nur El-Dn ligel rkoh de biryara girtina Misr date bidan. XelfEbasy Begdad j bi v biryara han ve hate birnitin.

154 (Di 28 Cemada duwem de sala 559 k.- 24 Gulana sala 1164 z. de Derxam ligel Biray xwe de hate kutin. Kanya pn, r. 19. Cuma).

(Dorpana Belbs di 11 Remazana sala 559 k. di na Syem Trmeh deTemuza sala 1164 z. d ji bal Qeral Qus Leer Misr de hate bidestpkirin. Kanya pn, r. 20. Cuma).

155

150

5. na Selah El-Dn duwem Misr

Pit derbasbna S salan li ser na Misry yekem de rkoh156 ligel Mr Selah El-Dn de bi Lekerek Du hezar Kesn Helbijart ve bern xwe ber bi Misr ve dane bivedan li dawya dujwareke pir ew bi Etf ve hatin bigihatin, ya ku ew 42 Mlan ji Qahire dr b157. Ji wder de w xwe bi Cze ve date bigihandin. Leker Quds j li beramber w de li qerax epy Nl de b.. Qeral Quds Key Amor peymanek ligel Xelf Fatim de date bimorkirin. Li gora v peymana han de Misir bi jr parzya Key Quds ve hate bikevtin. Li dawya morkirina v peymana han de Key Quds ji nik ve li Nl de tper b. Gava avn rkoh bi v ve hate bikevtin, ew ber bi Sed ve hate yn. Leker Quds j bi d w ve hate bikevtin. rkoh li Babeyn hate birawestandin158. Leker Quds xwe l date binzkkirin. Herdu Leker berengar hevbn. Bi mrxas seperetya ba Mr Selah El-Dn ve Leker Quds zor xerab hate ikenandin159. Li dawya v bi serketina han ve Leker am keleha Iskendery j date bivegirtin. rkoh ev keleha wer bargiran bi destn Selah El-Dn ve date bixistin. Evaya yekem serdarya Mr Selah El-Dn b.li dawya vna de rkoh Beek ji Leker xwe ji bona Selah El-Dn bichit w ligel Be din berxwe ber bi Sed ve date bivedan. Qeral Quds ji bona dor bern Qihire hate verandin. li wder de w ligel serdarya misr de datin bibiryardan, ku ew dorpya Iskendery bidin bikirin. Li lay Derya ve j Kestyn Qeral Quds li
156

Ango di sala 562 k. de li gora rastirn Goye de tte biderkevtin.

(Ew di 6 Reb Daw de sala 562 k.- 30 Dsembera 1167 z. de bi Etfh ve li ser Nl de hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 23 de. Cuma).
158

157

E.).
159

Li nik Xellkan de di Etfh de b. Li nik Kur Esr de di Babeyn de b.(M.

(Ev eraya di 25 Cemada Dawde sala 562 k.- 19 Avdara sala 1168 hate bilidarxistin. Selah El-Dn, r. 27. Cuma).

151 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Iskendery dorpn dane bikirin. Mr Selah El-Dn beramber bi Ketyn Ceng Lekern Bejayy Misir Quds ve bi qehreman liberxwedan date bikirin. Gernas mranyek bhempa date binuwandin. Heft roj bi vreng ve beramber Dujminan di bejay av de mna ran hate bipgrkirin. rkoh j ruw xwe ber bi paytext Misr li Bereke El-Hebee de dorp l date bigirtin. V destbirina rkoh tirs lerz ji bona nava cerg hinavn Dujminan date bixistin; jiber v j wan daxwaza lihevhatin dane bikirin. Bi mercek ku Leker Quds am Misr bi c bihlin tir destdirjy ji bona kar barn hundir Misr nekin. Di bicanna v lihevhatin de end roj Mr Selah El-Dn li Ordogah Qeral Quds de date biderbaskirin. Sert b, ku ew bi hr kr ruw rzann Supahy Firengan bide bihnkirin. Li gora v lihevhatina han de herdu Leker ji Misir dern. Pir bi ser v lihevhatin ve ne, dil Qeral Quds Amark ji bona bizeftkirina Misr careke din hate bijandin bi Lekerek ve ruw xwe ji n ve ber bi Misr ve date bivedan. W Belbs date bigirtin kutarek zor li Tudey Misr de date bikirin. Mendal Jin j ji serbirna git rizgar nebn. V car Xelf Fatim bi xwe ve kevte hewar kaxezek ji bona ehryar Nur El-Dn date binivsandin w tde j hvya parastin date bikirin. W biskn Afretn Musulman j re datin binardin. Ev j nana karek pir giran b. awir Wezr Xelfe yekek b, ku mna w telaqre, bbext derwn km bn. W bi hvya dilbijandina Mal Misr Key Quds date bikarwerkirin. W ligel w de date bigift bigokirin. Mebesta wj ev b, ku ew dem bide birabuhurandin, tan ku hewara ehryar Nur El-Dn t. Bi rast bi w hvya dilbijandina Mal Misr j Key Quds li Pn Mlek de li dr Qahire de hate rawestan.

6. na Syem Misr
ehryar Nur El-Dn li ser hewara XelfFatim de biryara xwe date bidan. Bi xuyay ew ji bona yarmetya Xelfe di. Di rast de ew ji bona bizeftkirina Misr di. Ji bona bizeftkirina Misr w Lekerek zor bi hz hiner ve date bikomkirin w ew di bin Komandarya rkoh de ji bona ser Misr date binardin. Ev Leker han Het hezar Kes b. Tde gelek Girgirn bi nav bang ve dihatin bidtin. Mr Selah El-Dn Arzuw

152 yn neb, belam bi beramber fermana ehryar mam xwe ve netuwan bihata birawestandin. Ew j ligel Ap xwe de . Gava Amarik Qeral Quds xebera hatina rkoh bihst, ew hate eliandin. Di p de w xwest, ku ew nehle, rkoh ligel Leker Misr de yekdigr bibin. Lbel evaya p nehate bikirin. Di daw de ew di Reb duwem sala 564 k.- Dsembera sala 1169 z. de bi hvt ve ji bona Quds hate bivegerandin160. Li layektir de rkoh bi ber dev Qahire ve hate bigihatin. Xelfe Tudey Misr ji bona prgbna wna n.Wan bi xrhatin l dane bikirin pir sipasyn xwe j re dane bipkekirin. Di daw de rkoh adrn xwe li ber dev Qahire de datin bihiladn. Li pa de Xelfe j ji bona serdana Ordogah rkoh hat w j re sipas memnuntya xwe date biderxistin. awir j ji bona lay rkoh hat w j j re zor cih sipasy dildaryek dr date nuwandin. Jiber xwe w bi suwar ve her roj ji bona lay rkoh dihat w mna Dostek end Sal j re pir dilsoz b bergr ligel w de dida bireftarkirin. Remana w weha b, ku ew rkoh Serlekern am bide mvan bikirin ew wan di w ks de tevan bide binabdkirin. Belam Kamil Kur w p zan w ligel Bav de date bihereekirin w j re got: " Bi Xwed ger ku tu titek weha bide bikirin, d ez xeber bi rkoh ve bidim bigihandin". Tevlivj ew ji bona bbextya xwe her her li ks de dihate gerandin. Serlekern rkoh hemyan bi v bbext derewbna awir ve dabn bihestkirin. Rojeke n mna hercar awir ji bona serdana Ordogeha rkoh hat. rkoh li w der de neb. Mr SElah El-Dn ligel Hinek ji Serlekern tir de ligel awir de ji bona nr suwarbn. Wan li w Suwarn ligel w de dor dane bigirtin. Li pa de wan ew ji Hesp dane bitwerkirin. Wan miln w dane bibestbikirin wan ew ji bona Xelfe dane binardin. Xelfe j careke din ew ji bona wan date bivegerandin w ji wan serbirna w date bidaxwazkirin. Wan j fermana Xelfe bi c ann ser w ji Xelfe datin binardin161. Bi vreng ve hebna v Wezr bbext
160 ("Welm El Suwer xwe kiandina Emlerik ji Belbs di Roja Selexa Reb yekem de sala 565 k.- 2 Dsembera sala 1169 z. de dide binnkirin" Selah El-Dn, r. 39. Cuma).

(Serbirna awir Di 15 Reb duwem sala 565 k.- 18 Dsembera sala 1169 z. de hate bikirin. Selah El-Dn, r. 40. Cuma).

161

153 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate bidawkirin; jiber ku ewende nema b, ku w Misir ji bona jrdestya Firengan bide bixistin. Li dawya vna de Xelfe EL-ad ji bona d rkoh date binardin w ew ji bona nik xwe date bibangkirin. W ji bona rkoh xelata Wezry Navnna Melek El-Mensur Emir El-Ciyu p date bidan. Esed El-Dn rkoh nala Wezr Xelfe dest bi rkxistina karn Misr ve date bikirin. Belam Wezareta w ewende p ne w di roja em de di 22 Cemada Daw sala 564 k. de fermana Xwed date bicann162. Di dema Wizareta rkoh de piranya n bergiran ji bona Mr Selah El-Dn hatibn birkirin.

7. Wizareta Mr Selah El-Dn

Ji Mr Selah El-Dn re li dawya S rojn na Mam w de bi fermana Xelfe Wezaret hate derketin163.Hinek ji Serlekern am ev kar han b dil wan b; jiber v j ew ji bona am hatin vegeryan. tir wan zikrea w her her didan bikirin. Sert b, ku h Yek ji wan end Selah El-Dn li gora v kar de nebn. Xelfe navnana Melek ElNasir Ebu El-Muzefer Selah El-Dunya Wel-Dn Yusif Ibin Eyub pdate bidan. Melek Nasir bi temen bst du sal ve li dawya konbna wy siyas sipah de bi v cih bilind ve hate bigihatin. Belam gava w temaey dor bern xwe kir, Kesek ji Serdarn Lekern xwe ve bi dil neb. Di dawde w bi ba dt, ku ew Bav, Bira Merivn xwe ji bona nik xwe bide bibankirin wan li dora xwe de bide bikomkirin. W name ji wan re date binivsandin ew hatin. Gava Bav w hat, w xelata Wizaret ji ser an xwe date bihelgirtin w ew li ser miln Bav xwe de date bidann, Bav w xelat wernegirt j re got: "Heger ev bi te neketa, Xwed ev nedida te". Melek nasir wist, ku ew diln Tudey Misr ber bi xwe ve bide rakiandin, W ji bona wan zor qen datin bipkekirin w gelek ak
(Ew di 22 Cemada daw sala 565 k.- 23 Avdara sala 1169 z. de hate bimirin. Sela El-Dn, r. 43. Cuma). (Selah El-Dn bi Wezrt ve di 25 Cemada Daw sala 565 k.- 26 Avdara sala 1169 z. de hate binavkirin. Selah El-Dn, r. 47. Cuma).
163 162

154 ligel wan date bikirin. Her end j ku ew Sin b Tudey Misr j i bn, h w destdirjya karn Roly nedida bikirin. Bes bi tenha di peyvdarya roja n de li dawya nav Xelfe de nav Nur El-Dn j dihate birin. Di dema Wizareta w de Xaperestan Dumyat bidagrkirin. Melek Nasir Leker bi ser wan ve date bidan. W ahr ji wan date bisitendin w ew ji Misr dane biderkirin. Bicgeh li v j de w Bajarok Eqebe j date bizeftkirin, ya ku ew li ser rya Hecac Misrde dihate bikevtin. Van herdu biserkevtinn han kreke gewre li ser dil Tudey Misr de date bikirin. Evn dildarya beramber W hate bipeydakirin. Roj bi roj ve cih Melek di nava cerg hinavn xelk Misr Gewremerdn w de dihate biberz bibalakirin. Di navek de Mutemen El-Xilafe binavkiriy Cewher bi bbexty ve hate bikevtin w ligel Firengan de date bidan bisitendin w ew datin bihalandin, ku ew ji bona ser Misr bn, da ku Melek Nasir di nava agir Dujmin Hundur Derve de bte bidtin. Mutemen El-Xilafe bi Leer Pnc hezar Kesek Sudan ve pit situr b. Melek Nasir ksa v Bbext han date bilinavbirin. Li ser v de Leker Sudan ser li ber Selah El-Dn de date bibirakirin. Melek Nasir Biray xwe ems El-Dewle Toranah ji bona kujrandina agir v serhildan date bikarmendkirin. Bi rast j ev Biray aza dilsoz ba tra wan hat w di nava Du S salan de lingn wan datin birn. W ew li ser zemna Misr de Sudan nehitin. W zor li wan de dane bikutin mayn wan din ji bona Sudan dane birakirin. Li wder j de ew ji bal Biray wy Edil ve hatin bitefer bitunakirin. Li dawya kutina Mutemen El-Xilave binavkiriy Cewher de Melek Nasir Beha El-Dn Qereqo bi nav bang biMutemen El-Xilate date bidann. Melek Nasir hta taze Heraya Sudan dab birn, Xaperestan ji bona ser Dumyat xwe dane birakiandin. Qeral Quds ligel dewleta Rom de li hra Misr dab biqisekirin. Belam w xwest, ku ew Misir bide bidagrkirin, ber ku Leker Ketyn Cengy Rom bi Misr ve btin bigihatin; jiber v Qeral Quds bi xwe Leer xwe ji bona ser Domytyqwe dab rakiandin.Kelaha Dumyat ji bal Melek Nasir zor ba ji bona liberxwedan hatib biamadekirin.Jiber v j li dawya Pn roj de ji dorpana Leker Ketyn Cengyn Qeral Quds de di ern giran sext de Hrvanan pita hustxwe dane bixurandin ew bi zneteke zor xerab hate bivegerandin h bi wan ve titek nehate bikirin. Bicge li v j de bi fermana Xwed ve ferteneyeke gewre j li derya de

155 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate bipeydakirin maynn Kety Cengyn Rom j hatin binikunkirin. Li dawya v biserketina han de Melek Nasir dev ji zneta liberxwedan date biberdan. W bi Lekerek gewre ve ruw xwe ber bi Felestn ve date bivedan dest bi tengavkirina Dujmin xwe talanya wan ve date bikirin. Van guhertn rewn Supah iyasy Misr bi v reng ve hrkirina Ordowa Misr ji bona ser Felestn ji bona Tudeyn Misr rdaneke pir mezin b; jiber ku ew demek li jr desthilat dirbna Firengan de bn, yn ku ew her her didan bitalankirin. Belam bi saya babna serperet hozanya Melek Nasir ve Misir bi reweke tir ve hate bikevtin. V car Fireng li hra wan de tirs datin bigirtin. Guhertina znet bi v cur ve hejkirina Melek Nasir di dil Misriyan btir date bicigrkirin Nav nann w cih roj bi roj ve berz bala dib. Melek Nasir ligel ku ew Wezr Xelfe Adid Bil-Lah b, herwehaj ew Supahsalar pir dilsoz ehryar Nur El-Dn b. Bi nav bangn Qad Fedil Imad El-Dn Esfehan herdu li nik Melek Nasir Karmendn Nivsvanya wy Fermewr wirdarn wy taybet bn. Qaz Kur edad j li dawya 584 K- de bi Nivsvan Taybety eryar Selah El-Dn hate bidann. Melek Nasir li dawya kujandina tevlihevbna Navxwey de biserkevtina li se Firengan de xwest, ku ew ji bona Serbixwebn wirde wirde Rola Sun di nava Misryan de bide bibelavkirin. Bi v rema ak ve w Du Dibustann Ayny gewre date bivekirin. Yek bi nav Nasirye ya din bi nav Kamilye ve w datin binavkirin. Kur Esr dibje, ku w zindanxana Dar El-Meune date herifandin w li una w de Dibustanek ji bona Rola afi date bidurustkirin. Her wehaj w Dar El-Edil j bi dibustan ai kir. W Dadwern i Misr hem datin derkir w li gehn wan de Dadwern afi datin damn. ehryar Nur El-Dn ji bona xwendina peyvdarya Roja n bi nav Xelf Ebas ve zor j dida bixwestin. Lbel Melek Nasir helee p nekir. W xwest, ku ew di p de Cgeh xwe bide bixurtkirin di daw de ew dest xwe ji bona v bide biavtin. Li dawya demek de mna hercarn xwe w Civneke wirdary date bigirdan. W ligel wan de li ser daxwaza ehryar Nur El-Dn de date bigift bigokirin. Li pa de li ser biryara Civat de Peyvdarya Roja n bi nav Xelf Ebas ve hate xwendinandin164. Xelf Fatim Adid j di w gav de nexwe b. Bi
164

(Di Roja na P de 7 Muherema sala 567 k. 11 Sebtembera sala 1171 z. de

156 fermana Melek Nasir ve ev xebera han l datin biveartin. Bi rast j li dawya end rojan de Adid di sala 567 k. de hate bimirin. Melek Nasir ji bona mirina wna zor bnteng b; unke, ew ji bona Siyaseta w beramber bi ehryar Nur El-Dn pir bi sd b. Melek Nasir li dawya veartin ngirtina Xelfe Adid Fatim de Nev Xanedann Fatim ji Koka Xilafet dane biderkirin. Li Xanyek din de w Efretn wan dane bidann w zor temaey wan dida bikirin. Nta w di v cihbn j de di nehitina bna tevlihevbnan de b. W Xiznn Koka Xilafet bi ser Serdaran, Peyan, Maqulan Pwistvanan ve date biparvekirin. Li dawya mirina Adid Xelf Fatim de Melek Nasir bi Serdar Misry Serbixwe ve b. Pn w durustkirina keleha Qahire b. Di w dem de paytext ji end pareyek dihate bipkhatin. Ji Fustat, y ku gewretirn pere b, ji Taxn Tolon ji Qahira Elmaziye dihate bipkhatin165. Melek Nasir li dora vanan de Bedeneke zor xurt date bidurustkirin. W di nava beden j de kelehek bi nav xwe ji bona parastina bajr date biavakirin. W di nava keleh j de Sera, Dam destgehn Karmendy hin xanyn ba ji bona xwe herwehaj ji bona Hevbesteyn xwe ve date bidurustkirin. Melek Nasir nexwest, ku ehryar Nur El-Dn l bigman bte bikevtin; jiber v j w di Peyvdarya Roja n de li dawya nav Xelfe de nav ehryar Nur El-Dn j dide ann. W bi nav w j Pl datin bildan. W ji Xizneyn Koka Xelfn Fatim de diyaryn zor hja bi nerx ve datin bihelbijartin w ew ji bona ehryar Nur E-Dn datin binardin. Di dema ku Melek Nasir ji bona vekirina keleha obek li Felestn de li ser rya Bazirganya Misr am de b, w bihst, ku ehryar Nur El-Dn j ruw xwe ji bona wan navan date bivekirin. W ne xwest, ku ew t w bte bikirin. W waz li vegirtina keleh date ann ew ji bona Misr hate bivegerandin.
Bi nav Xelf Ebas de Peyvdra Roja n li Fustat hate xwendsin. Selah El-Dn, r. 63. Coma). (Qhire ji bal Fatimiyan de di sala 969 z. de ji nuh ve hate biavakirin. Mayers Taschen Lexikon A-Z -Insiklopdya Elmany Boik-, Leipzig, sala 1963 de, r.485. Cuma).
165

157 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Hin ji Serlekern ehryar Nur El-Dn, yn ku ew ligel vekirina Misr de ligel rkoh Melek Nasir de bn, bi bidanna Selah El-Dn di na erkoh de ew li nik w de neman ew ji bona lay ehryar Nur ElDn n. Van erlekeran her her xebat didan bikirin, ku ew dil ehryar Nur El-Dn ligel Selah El-Dn de bidin biguhertin. Hin vedibjin, li dawya vegerandina Melek Nasir ji keleha obek ehryar Nur ElDn ruw xwe ber bi Misr ve date bivekirin. W xwest, ku ew w bide bigirtin. Gava ku Melek Nasir ev xeberaya date bibihstin, w Civata wirdary date bikomkirin w ligel wan de date bigift bigokirin. Yekek ji Endamn Civat date bigotin, div em er ligel ehryar Nur ElDn bidin bikirin. gava ku Necim El-Dn Eyub Bav Selah El-Dn evaya bihst, ew tre b w got: "Ev Kiwer Kiwer ehryare. Em hem j re Kole Bendn dilsozin". Li ser v de Civat ji hev hate bibelavkirin. Li pa v de Necim El-Dn Eyub gelek gazin ret li Melek Nasir Kur xwe de date bikirin. Bi rast j jiber hin kar barn Cezr giring ehryar Nur El-Dn netuwanb ji bona Misr bihata. Melek Nasir li dawya endeyek Toranah Biray xwe ji bona rxistina kar barn Sudan date binardin. Li dawya bicanna karn Cezr de ehryar Nur El-Dn kaxezek ji Melek Nasir date biwergirtin, ku ew tde j re sertewandin dilsozya xwe dide biderxistin. ehryar Nur El-Dn xeber ji bona Melek Nasir date binardin, ku ew bi Lekerek ve ligel w de di Felestn de yekdigrbin ew bi hev re ligel Key Quds de er bikin. Bi rast Melek Nasir serfurtya ehryar Nur El-Dn date bikirin bi Leker xwe ve ji bona Felestn . Belam li p avpkevtina ehryar de ew bi hoy nexweya Bav xwe ve ji bona Misr hate bivegerandin. Bi rast j Mr Necim El-Dn Eyub li nzka Bab El-Nesir ji Hesp hatib wergerandin ew li pa end rojan de hate bimirin166. Tevlivj ehryar Nur El-Dn li vergerandina Melek Nasir ji bona Misr hate trekirin. W biryarya xwe date bidan, ku ew bi Lekerek xwe
166 (Ew di 18 Zilhuce de sala 569 k.- 31 Tr-Temuz de sala 1173 z. de ji Hesp kevtib ew di 27 Zilhuce de sala 569 k. 9 August de sala 1173 z. de hate bimirin. Selah El-Dn, r. 85. Coma).

158 ve ji bona ser Misr bie ew w bide bidagrkirin Melek Nasir j ji cih w bide biderkirin. Belam mirina w r p neda ew di roja Carema 21 ewal de sala 569 k. 25 Gulana sala 1174 de hate bimirin167. Li p mirina ehryar Nur El-Dn de Melek Nasir zor jhatbn date binuwandin. Ji layek ve li jr avdr fermana Bav xwe de leker Misr date birkxistin biperwerdekirin w ji qeraxa Derya Sp ve tan bajar Qabis hem Terablisa Rojava Tunis date bidagrkirin. Li yektirj de ji bona vekirina Yemen Toranah Biray xwe di Receba sala 569 k. de date binardin168. W Ew Kver Eden bi jr Destya Serperetya Misr de date bixistin. Di w nav de ji bal Xwexwevan Imaret El-Yemen Hin Kesn tir de tevlihevbnek hatib bidurustkirin. Vanan j ligel Key Fereng j de dabn biqisekirin, da ku ew ligel hevd de biyekbin. Belam li p rdana w tevlihevbn de Melek phate bizann. W Kirdarn dane bihelwestandin. Di w nav j de Ketyn Cingyn Siqilya ji bona ser Iskendery hatibn. Melek Nasir zor li beramber wan de hate birawestandin. Di w nav j de Qeral Key Quds j hate bimirin, y ku ew ji bona Melek Nasir Dujminek bi hz b. Li dawya mirina ehryar Nur El-Dn de ji bona Serbixwebna Melek Nasir tir h bergrek nema hate bidtin. Sert b, ku serdarya Biserxwey Rojhilat serdarya Musulmantiy hem ji bona nava destn Melek Nasir Selah El-Dn hatin bikevtin. Beramberek weha ji bona w nema, ku ew bituwane beramber w bte birawestandin. Kurn Menaln ehryar Nur El-Dn, Seyf El-Dn Fermanreway Musil, ehryar Silcoq di welat Rom de li wan navan de hebn, belam evanan h Yek ji wan snorn wan nebn, ku ew bituwanin Hembery ligel w de bidin bikirin. unke, Melek Nasir ser Firengan biderkirina wan li Kvern Islam de bi karmendyeke Ayn li ser ann xwe de dida bidtin, w xwest, ku ew ligel van Serdarn musulmanan de lihev bide bikirin, ku ew
(Li gora Nivsta Selah El-Dn, r. 91 de ew di Roja aremba 16 ewala sala 569 k.- 15 Gulana sala 1174 z. de hatye bimirin. Coma). (Ew di destpka Receba sala 569 k. 5 Februwera sala 1174 z. de hate birkkevtin. Selah El-Dn, r. 88. Cuma).
168 167

159 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hem hza Islam beramber bi Dujmin Ola Musulmanty ve bidin bikomkirin. Bi rast j ev rema ba bingeh siyaseta Ayindey Selah ElDn b bi rast ew li ser w j de di.

8. Li dawya mirina ehryar Nur El-Dn

Melek Salih hta Mendalek Panzdeh Sal b, gava ku ew ji bona cgeh ehryar Nur El-Dn Bav xwe hate birnutin. Bi hoy b serperetya w Serdarn Bav w li ser de hatin zalbn. Seyf El-Dn Amozay w, y ku ew Fermanreway Musil b, welatn Cezry ehryar Nur El-Dn Bav w hem dane bilayandin. Serdarn tir j her Yek di cgeh xwe de bay Serxwebn bi ber sern wan ve hate bikevtin. Gava ku Melek Nasir ev zneta han bihst, w kaxezek ji bona Wezr Melek Salih, y ku ew ems El-Dn Mohemed Kur Eb-Dul Melek Kur Muqedem b, date binivsandin w tde gazin dane bikirin w date bigotin: "Heger hn bi ba ve kar ji bona Keye Salih nekin Keyetya w nedin biparastin, d ez bi xwe ve bm d ez mafeyn w bidim biparastin". Serdarn Melek Salih guh bi van amojgarya nedan. Serdar Heleb ems El-Dn Kur Daye Seed El-Dn Kemitekn ji bona lay Melek Salih date binardin w ew ji bona hatina Heleb date bibangkirin, da ku destn Melek Nasir nema j re btin bigihandin169. Lbel Tudeyn am di p de nehitin, ku Melek Salih ji bona Heleb bie. Belam cara duwem Kemitekn hat w tirs tde dane firandin ew ligel xwe de ji bona Heleb bir. W li wder de ems El-Dn date bigirtin ew ligel Xizmn w de ji bona bin zinan datin biavtin. Li dawya vna de Kemitekn ji bona bixurtkirina cgeh xwe ligel dewleta Firengy Quds de date bidan bisitendin. W ligel wan de derbar Melek Nasir de lihevhatinek date bigirdan. Li ser van znetn han de
169 (Ji xwe re di v war de li Nivsta bi Zima Ereb de, 347 Rpel, Imaret Helem, Di pla serdarya Silcoq de ji 479-522 k. de, Mohemed Damin, amBrud, sala 1990 de bidin bitemaekirin. Ev Nistokeke bi nerxe ew ji bona tgihtina v Pl pir bi ba tte bidtin. Mero j j hinek btir li ser rdann kurdistan mjwa Kurdistan tte biagehdarkirin betir biliberkevtin. Coma).

160 Melek Nasir nameyek ji bona Xelf Ebas El-Musted Bil-Lah date binivsandin w tde gil li v orbn paagerdanya Keyetya Melek Salih de date bikirin. Bi rast j di v nav de rewa siyas ji bona Melek Nasir zor yardar b. Keyetya Felestn Sur di destn Du Mendaln bkar de bn. Ev j Yek ji wan Beldewin arem Belek Kur Melek Amor b. Y din ew Melek Salih Ismal Kur Nur El-Dn b. Diva b, ku ew sdmendy ji v ks ji xwe re bide bisitendin ew wan Kveran ji bona jrdestya bide bixistin. Tevlivj de Melek Nasir helee bi v kar ve pnekir. unke, w nedixwest, ku ew xelkn am ji xwe bide bitrekirin; jiberv w her her name ji bona Melek Salih didan binivdan. W zor rmet serfirwa xwe j re didan biderxistin. w bi nav w Pl didan bildan w bi nav w j peyvdarya Roja n dida bixwendin. Gava Melek Salih ji bona Heleb , Kemitkn xwe bi Serdarek Serbixwe ve date bizann. Kur Muqedem Serdarn terefdarn w tirs bi wan ve hate bikevtin. Wan kaxez ji bona Yusif El-Dn Serdar Musil datin binivsandin, ku div ew btin yarya wan ew bide bikirin. Lbel Seyf El-Dn bawer bi wan ve neda bikirin li dawya dudilyeke zor ew ligel Melek Salih hate birkkevtin. Gava avn Girgirn am j bi v birkkevtina han ve hate bikevtin, inca wan j hvya xwe ji bona Melek Nasir datin binivsandin wan rizgarkirina xwe ji v berbat j dane bixwestin. Melek Nasir demek b, ku w ev hewara han ji Xwed dida bixwestin. Destbic ew helsa w bi Lekerek ve deta Niye date bibirn. Btirs ew di ser zemna Felestn re hate tperandin ew bi xak Sur ve hate bigihatin. Bi xwe j ve w li p culandina xwe de ji bona Xelf Ebas dab binivsandin. ku zor bi pwist ve tte bidtin, ku Suri j bi destn w ve bte bikevtin, da ku ew bituwanibe ligel dewleta Firengan bte bixerkkirin ew li Musulmanty de bide liberxwedan. Bi xwe j ve serdarya bkarya Melek Salih ev kar hane p nayte bikirin w j ev karaya bi xwe j nedaye bikirin. Belk w hj btir ligel Dujmin de daye bilihevkirin. Melek Nasir bi v reng ve yarmetya Xelfe j ji xwe re date biwergirtin. Li lay hem Kesek de ew bi liberxwedanvan Musulmanty ve hate binasn. Jibervj ew nebes ten t ti liberxwedan neb. belk ji hem layek ve yarmet alkar j re dihate binardin. Kurtbir Melek Nasir bi Busra ve hate bigihatin Serdar w ji bona prgbna wna pewaz l date bikirin w ser xwe j re date

161 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bitewandin170. Ji v bajar han de raste rast w ruw xwe bi am ve date bivedan ew li dawya rebi yekem sala 570 k. de p hate bigihatin ew ji bona nava am hate bikevtin171. Ew ji bona Mala Bav xwe . Li pa bnvedanek keleha am j hate biberdestkirin. Xizne Malek zor tde hebn. W ew hem bi ser xelkn am de date bidabekirin. Hem Kesek li hatina wna de dilad bextiyar b. Melek Nasir bi remaneke hozan ve her her di rabn rnitina xwe weha dida nuwandin, ku ew bes bi tenha ji bona yarkirin karkirin ji bona Xwedy Qencvanya xwe Melek Salih hatye; jibervj hem Kes btir xweewist ldikirin. Serdar Gewremerdn am bi dil can ve pve hatin bigirdan bibestandin. Melek Nasir li dawya rkxistina karn am de Seyf ElIslam Biray xwe Tefkn bi ser w ve date bidann w ruw xwe ber bi Hums date bivekirin. W ar date bigirtin w end Hz j ji bona dorpana keleh bi c ve dane bihitin. W rw xwe ji bona Hema date bivedan. Serdar v bajar han Mr Ize El-Dn Cerdk b, y ku ew di na Syem Misr de ligel Selah El-Dn de b. Belam li dawya Wizareta w de w nexwest, ku ew ligel w de bte bimayn. Ew ji bona am hate bivegerandin. V Mr di p de nexwest, ku ew ser xwe j re bide tewandin. Belam di daw de Melek Nasir bext p date bidan w Bajar date biberdestkirin. Tenha keleh di destn Biray wi de hate bihitin. Ew ji bal Melek Nasir ji bona Heleb hate binardin, da ku li wde de Bedestvana bidin biberdan rdana rijandina xwn di nava Musulmanan nedin bihitin. Belam gava ku Mr Ize El-Dn bi Heleb ve hate bigihatin, Kemitekn ew date bigirtin w ew ji bona bin zindan date biavtin. Gava ku Biray Mr Ize El-Dn ev xebera han date bibihstin, w keleha Hema ji bona Melek Nasir date biberdestkirin. Li dawya vna de Melek Nasir rw xwe ber bi Heleb ve data bivedan. W di syem cemada daw sala 570 k. de dorpiya bajar Heleb date bikirin. W date bizann, ku ew ji bona dujminaty nehatye bihatin, belk ew ji bona nava
170 (Di mjwa Bav am de tte bigo, ku Ew di 24 Rebie yekem de sala 570 k.- 24 irya P sala 1174 z. de bi Busra ve hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 104. Cuma).

(Ew di 29 Rebi yekem sala 570 k. 28 irya Pn sala 1174 z. de ji bona nava am hate bikevtin. Kanya Pn, r. 106. Cuma).

171

162 v Welat ji bona rizgarkirina Padah ji nava destn Kemitkn hin ji Serdarn Serrakir hatye bihatin. Gava ku avn Kemitekn bi v zneta han ve hate bikevtin, w xwest, ku ew di rya Canbexen Ismal de Melek Nasir bide bilinavbirin. W Peyamber taybet ji bona lay Rber Ismal x El-Cebel Raid lDn Sinan date binardin. V x end Canbexek datin binardin. Belam Melek Nasir p zan w ew hem dane bikutin. Li dawya vna de bi bitengavkirina Kemitekn ve Melek Salih xelk derbar er ligel Melek Nasir de dane bidilbijandin. Bi rast ve Helebiyan bi xurt ve li ber xwe de didan bidan. Kemitekn li layektir de riyamond Serdar Terablis, y ku ew di dema Nur El-Dn de hatib bizindankirin, date biberdan, da ku ew beramber bi Melek Nasir ve yarmetya wan bide bikirin. Ev komandar Fireng li dawya berdana w de ew bi avdr ser Qeral Baldewn Quds ve b. W daxwaza yarmetya Kemitekn bi ks ve zan, ta ku ew tole ji Islam bide bisitendin. W bi Lekerek ve ruw xwe ber bi Hums date bivekirin. Gava ku Melek Nasir eve zan, w waz li dorpana Heleb de date ann. Wi ruw xwe ber bi Leker Quds date bivedan. Belam Riyamond newr b, ku ew bte rawestan. Ew hate bivegerandin. Melek Nasir j Balebek date bizeftkirin ew ji bona am hate yn. Melek Salih daxwaza yarmety ji Seyf El-Dn Serdar Musil date bikirin. V Fermanreway han detsbic bi xwe bi Lekerek ve di Hewara Melk Salih de hat ligel Leker Heleb de yekdigr bn. wan herdu layan ruwn xwe ber bi Melek Nasir ve datin bivedan. Belam unke, Melek Nasir hejnedikir, ku gelac di nava Islam de bte bivketin j Fireng sdmendy ji xwe re bidin biwergirtin. W daxwaza lihevhatin ligel wan de date kirin. W xeber ji bona wan date binardin, ku ew ji bil am pve wan hem welatn zeftkir dide biberdan. Bes bi tenha ve am bi nav Melek Salih ji bona xwe dide bihitin ew ji bona Misr tte bivegerandin. Belam Seyf El-Dn Melek Salih ev mercn han nayn bikirin. Li dawya vna de Melek Nasir ruw xwe ber bi wan ve date bikirin li nzka Hema di 19 Remezana sala 570 k. de erek qurs di nava wan de hate biqewimandin172.
(Ev eraya di Roja Yekem de di 19 Remezan sala 570 k.-13 Nsan sala1175 Z, de hate vketin. Selah El-Dn, r. 118. Cuma).
172

163 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Melek Nasir bi ser Dujmin ve kamwer b. W ew zor xerab datin ikenadin tan Heleb w ew datin bibezandin di bajr j de w ew datin bidorpkirin. Seyf El-Dn xwe derbaskir ew ji bona Musil . Lbel Leker Melek nasir j waz li wan de neda hann wan j ruw xwe ber bi Musil ve datin bivedan. Seyf El-Dn near b, ku ew Lekerek e hezar Kes ji bona prgbuna wan bide binardin. Ew Li Tel Sultan de berengar Leker Melek Nasir b. V car j Leker peran b. Zor li wan de bi Dl ve hatin bigirtin. Talanek zor bi destn Leker Misr ve hate bikevtin. Maynn Leker Musil ji bona Heleb dane bibazdan. Li dawya v kamwerbna han de Melek Nasir di rya xwe de kelehn Bizexe, Menbic Ezaz datin bizeftkirin. W dest bi tenggerdena keleha Heleb ve date bikirin. Di dema ku Melek Nasir ligel dorpana keleha Ezaz de di nzka Heleb de karwer b, rojek Canbzarek ji nik ve xwe bi ser Melek Nasir ve date biavtin w ser urek li ser w de date bixistin; belam jiber Kelaw wy zrn ve ldana ur zor km l date bikrkirin. Dest dora w bi firyada w ve hatin bigihatin wan ew Mirov dane bikutin. Zor p ne, ku Yek li d Yek de end Canbzar hatin bihelsandin wan bi Ser Melek Nesir ve xwe datin biavtin. Lbel hem hatin bilinavbirin. Ev Mrkujn han ji bal Kemitikn bbext hatibn binardin. Melek Nasir li dawya v rdana han de btir gerdena keleha Heleb date bitengavkirin. Di encam de xelk ar nema tuwana wan beramber bi tundbna Melek Nasir ve btin birawestandin. Wan bi hin Mercan ve lihevhatin dane bixwestin173. Di w hingav de Keeke ehryar Nur El-Dn Xweha Melek Salih ji bona lbuhurandin ji bo lay Melek Nasir Hat. Melek Nasir zor hjabn rmet l date bigirtin w ji bona xatir w kes neda biazardan. W hem Diln Heleb dane biberdan w hem Birindarn w j dane bidermankirin. Di encam de Melek Salih li ser mldarya Tude de bi lihevhatin ve hate birnitin. W waz li wan Kiveran de date hnann, yn ku ew bi destn Melek Nasir ve hatibn bikevtin. Bi v reng ve ji bil Heleb dorhla w ve h gehek din ji bona Melek Salih nema hate bihitin. Hem Kivern din bi jr destn serdarya Melek Nasir ve hatin bikevtin.
(Ev Lihevhatina han di 12 ewala sala 570 k. 6. Gulana sala 1175 Z, de hate bigirdan. Seravya Pn, r. 120. Cuma).
173

164 Di encam v lihevhatina han de Melek Nasir di ewala v Sal de ji bona am hate bivegerandin. Li wder de Xelatn xelf Ebas p hatin bigihatin. Bi nav Xelfe ew bi Xwedy misir am b navnana Sultan-ehryar j p hate bidan. Ji w roj pve bi nav Melek Salih ve nema pl hatin ldan peyvdarya roja n nema hate xwendin. Pl bi nav Melek Nasir Yusif Kur Eyub ve hatin ldan. Li dawya vna de di tevaya gety de heri talanyek bi destn w ve hatibn bikevtin, w bi Ser Leker de date bidabekirin.

165 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

9. pla ehryary
ehryar Selah El-Dn li dawya rkxistina karn Sur Desty Ismail date biperwekirin. Ber rabna xwe ji am w Toranah Biray xwe, y ku ew ji Yemen ji bona bidtina w hatib, bi Cger xwe ve li ser am de date navandin ew ji bona Misr hate zvirandin. W dest bi avakirina Bedena dora Qahire keleha w ve date bikirin. Bi rast ev Bedena han zor caran j hatye biveak bivenuhkirin. Belam Nans Ala ehryar, ku ew Heloyek sor li ser zemneke zer de b, hj ew li ser dwarek keleh de tte bidtin. Li dawya vegerandina ehryar ji bona Misre Firegan bi ks ve ji xwe re datin bizann wan bi Du Qoln cudan ve xwe ber bi am Balebeke ve dane rakiandin. Wan ew hindamn han dane birav bitalankirin. Toranah j wan dane biikenandin wan gelek ji Musulman j dane biradestkirin. Gava ku ehrya Selah El-Dn evaya date bihstin, w bi Lekerek Bik ve ruw xwe ber bi Felestn ve date bivekirin ew tan Reme hat. Li wder de ew t Leker bi hz Fireng ve b. Ew ligel wan de bi er ve hate bikevtin. Belam kamwerbn ji bona Dujmin b. ehryar jiberbatyeke di sala gewre hate birizgarbn, ya ku ew di sala 573 k. de hate birdan. Mr say Hekar di v er de bi destn firengan ve hate bikevtin. Li daw de ehryar bi paran ve ew date kirn. Teq El-Dn Omer hinn din ji Serlekeran hatin biradestkirin. sipah ehryar Selah El-Dn tevaya bargiranya xwe di na xwe de date bihitin ew t azar peranyeke mezin b. Li pa v de sipah Fireng ber xwe ji bona Hema date bivedan w ardor l date bigirtin. Ji bextya xwe di dema dorpana bajr de Mr Seyf El-Dn Ehmed Metub di keleha bajr de b. W ligel Serdar w de bi hev re bi pehlevan ve liberxwedana xwe dane bikirin. Dujmin near b. ku ew bi pitguhxurn ve dev ji keleh bide biberdan. ehryar Selah El-Dn ji bona Misr hate bivegerandin. V car wi Lekerek bi hz hiner ve date bikomkirin. Li dawya S Mehan de w ruw xwe ber bi Sur ve date bivekirin. W Leker am j bi tek xwe ve date bixistin w gre bi Firengan date bikirin. Di w dem j de Leker Filan gerden li Hema de dabn bitengkirin ew li daw de ji bona ser Harim n, ya ku ew li jr serdarya Heleb de b. Li dawya

166 sitendina Pereyek zor de ji Melek Salih ew ber bi pa ve hatin bivegerandin. Firengan xwe beramber bi ehryar ve lawaz dane bidtin. Tirse ew datin bigirtin. Wan dest bi xurtkirina ser snorn xwe ve dane bikirin wan dest bi avanya kelehek ve li nzka Beyt El-Yaqub de dane bikirin. keleha han ji bona Islame xerab b; jibervj ehryar xwest, ku ew bi dilbijandina Mal ve ji bona Firengan ve destn wan ji bidurustkirina v keleh bide kiandin. Belam kar w b sdmend ma. Wan keleha xwe dane biavakirin ew bi Sernavnyeke cengy pir giring b. Qeral Quds li pa paynbna avanya keleh de Lekerek ji bona ser Sur date binardin. ehryar j Mr Ferxah174 Birazay xwe bi Lekerek ve ji bona beramberya wan date andin. Ferxah Fireng pir ps dane biikenandin. Ewende nema b, ku ew Qeral Quds bide biradestkirin. Belam Yekek ji Suwarn wy bi nav bang ve bi Nav Hemferi ve ew date birizgarkirin. Li layektir j de ehryar Selah El-Dn bi xwe Leker xwe ve ji bona ser keleha Yaqub u w dest bi dorpcya w talanya hln Seyda Berude ve date bikirin. Qeral Quds ji bona biwergirtina tol ji ehryar nehitina talankirina Musulmana bi Lekerek zor bi hz hiner ve ber xwe ber bi Leker ehryar ve date rakiandin. Li Merc El-Iyun de erek zor germ giran di nava wan de hate bidadan. Firen zor bi ps ve hatin bibezandin. Zor li wan de bi Dl ve hatin bigirtin. Serdar Terablus Riyamond, Serdar Reme Boldewn, Serdar Teberya Herc hin Peyn Maquln Firengy din j di nava Radestvanan de dihatin bidtin. Ev di 2 Muherem sala 575 K- 10 Hezrana sala 1179 z. de hatye birdan. ehryar li dawya v kamwerbna bilind hany de bi Du Mehan ve bi Lekerek zor xurt ve xwe ji bona ser keleha Yaqub date birakiandin. Di nava Pnc Rojan w ew date bigirtin Parzvan wy Fireng date biradestkirin. W keleh j date bitkpkdan175.

Ew Bav Seid Iz El-Dn Dawid Ferxah Kur Nur El-Din ahnah Kur Necim El-Dn Eyub b. (M. E.). Ji xwe re li Kur Esr, B. 11, r. 185 de bide bitemaekirin. D hn bi dr dirj ve li ser de bibnin. (M. E.).
175

174

167 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Bi hoy lidestna keleha Yaqub ve Firengan lerz tirs datin bigirtin. Wan daxwaza Du salan devjihevdberdan datin bikirin. ehrya bi v daxwaz ve hate birnitin. Hem Mr Serdarn Fireng ji bil Serdar Entakya ji bona nava v lihevhatin hatin bikevtin. ehryar Selah El-Dn xwest, ku ew di v ks karn welat Cezire bide bisaxkirin. Serdar Hesen Kf Nur El-Dn, y ku ew Zavay Qelc Erselan Serdar Selcoqyi Rom b, ligel Xezr xwe de tk b. Li ser v de Qel Erselan dazanna ceng li ser Nur El-Din de dab bikirin. Tavil j Mr Nur El-Dn Tgildar ehryar b. Herend j ehryar li rdana Husen Reyan de riq w li Qel Ersilan b, belam dsan w nedixwest,, ku xwn di navbera Musulmanan de bte rijandin. W ew rkxistin ew bi xwe j ji bona ser Serdar Erminya Bik , y ku ew bi xwe Robn b176. W ew date ikenandin w ew near lihevhatin date bikirin. Li van biserkevtinn ehryar de Yek li d Yek de hem Kes agehdar bn. Wan dane bihitin, ku bi berzbna hz karna w an wy bilind ve p bte birniatin. Hem Serdaryn Bik ji bona Dostany ligel w de didan bihewildan Gewrebna ehryar Selah Eldin li ser xwe de p dihatin birnitin. Di navbera xwe ehryar de Peymanek di Cemada yekem de sala 575 k.- irya Pn de sala 1180 z. de dane girdan177. Ev Peymana han divab, ku ew Du salan bide demandin. Serdar Musil, Cezr, Hewlr, Hesen Kf, Mrdn, ehryar Rom Key Erministan ji bona nava v Peyman hatin bikevtin. Wan datin bisozdan, ku ew di nana wan Du salan de er ligel hevd de nadin bikirin. Bi v reng ve er di nava Musulmanan de hate bidawkirin. bi v Peymana han ve nav banga ehryar di nava welatn di navbera Derya Re, Tengava Fars Derya Sip de hate berz bilindbn. Bi saya v Peymana han ve karina bi karanna hem Hzn Islam ve beramber bi
Mna ku li nik Kur Esr de di B. 11, r. 190 de hatye binivsandin, ew bi Kur Liyon bi nav bang b. (M. E.).
176

(Li nik Kur edad de hatye, ku ev Peymana han di 10 Cemada yekem sala 576 k.- 2 irya Pn de sala 1180 de hatye bigirdan. Selah El-Dn, r. 182. Cuma).

177

168 Firengan ve hate biencamkirin. Li dawya vna de ehryar bi dilek bveday ve di Receba sala 576 k. de ji bona Misr hate bivegerandin. W Mr Ferxah Birazay xwe bi ser am ve bic date bihitin178. Gavav ku ehryar bi Misr ve hate bigihatin, w dest bi rkxistina karn w date bikirin. W Nivstxane Dibustan dane bivekirin r ban j dane biakkirin. W keleha Iskendery j date bixurtkirin. Toranah Biray w, y ku j re li dawya Balebek de Iskendery p hata bidan, li p bigihandina ehryar ji bona Misr ew hate bimirin. Gava ku ehryar ligel kar barn Misr de xerk b, xeber ji bona w hat, ku Rnold Arnat Fermanreway Kerk mercn peymana girday dane bitkdan. W Kerwanek Bazirgany Musulmanan li nzka Kerk de date bitalankirin. Lihev hate birastin, ku di w gav de Gemyek ji Hacac Filan li Dumyt de li lay w bn. ehryar beramber bi reftara Fermanreway Kerk ve ew Rwyn Mala Xwed dane bigirtin. Her di w nav j de Serdar Musil Cezr j Mr Seyf El-Dn Xaz hate bimirin. W ber mirina xwe dab bitemnkirin, ku w Cezra Ibin Omer ji bona Kur xwe incerah dab, Bajarok Eqra Hemd j ji bona Nasir El-Dn Kek dab maynn welatn Musil Cezr ji bona Biray xwe Iz El-Dn Mesud dab. Li dawya endak din j de Melek Salih Ismal j di 25 Receba sala 577 k. de hate bimirin179. W j ber mirina xwe Heleb ji bona Iz ElDn Mesud dab bitemnikirin. Mr Iz El-Dn Mesud j li daw de Heleb ligel Biray xwe mad El-Dn de bi Sincar ve di 13 Muherem sala 578 k. de date biveguhertin. ehryar bi mirina Melek Salih bizeftkirina Heleb ji bal mad El-Dn zor pest b. Belam bi hoy Peymana lihevhatina Du Sal ve nedib, ku ew ji bona ser Heleb bte yn w ji w bide bisitendin. Bi
(Selah El Dn di 8. Dsembera sala 1181 de ji am der ew di 2. Yenayera sala 1181 de bi bajar Wahire ve hate gihatin. eravya Pn, r. 184. Cuma).
178

(Ew di Roja na 25 Receba sala 577 k.- 4 Dsembera sala 1181 de li bajar Heleb de hate bimirin. Kanya Pn, r. 190. Cuma).

179

169 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II rast j ehryar pir guh bi parastina mercn Peymana lihevhatina dide bikirin. W h peyman Soz nedabn nedidan biikenandin, tev ku hta j ji bona payanbna w j ar Meh mabn. Xeber j re hat, ku Hinek Hevalbendn ligel x El-Cebel de ligel Firengan de derbar ehryar de xerk rkxistin ne. Li ser van rew znetn han de ehryar Selah El-Dn bi Lekerek ve ruw xwe ber bi am ve date bivekirin. W bargiranya xwe ligel Tac El-Miluk Boriy Biray xwe de ji bona am date andin. W bi Leker xwe ve dest bi talankirina welat Firengan ve date bikirin. Dujmin newr b, ku ew rya w bide bigirtin. Ew bi b dujwar ve di Sefera sala 578 k. de bi am ve hate bigihatin180. Li dawya bnvedana end rojek de dsan ew hate bihelsandin w bi ser welat Firengan de date bidadan. W zor li wan de datin bikutin, w bajarok Bsan j date bigirtin card ew ji bona bajar ame hate bizvirandin. Li dawya mehek de ew ji bona Brud w di bejay av de dorpana w dat bigirtin. Belam li p bigirtina v ehr de li ser daxwaza Gogbory Serdar Heran de w ruw xwe ber bi Cezr ve date bivekirin. Di v nav j de dema Peymana lihevhatin hatib bipaynkirin piranya Serdarn Cezr dixwestin, ku ew ji bona jr serdarya ehryar btin bikevtin. Wan ev arezuw xwe ji bona w dane bidaratin. Bi v reng ve ev ji boma ehryar pekyeke bi xr b. Wi xwest, ku ew ji v dasend sdmendy ji xwe re bide bisitendin Musil j bide bigirtin. Bi rast j ew w dorpya Musil j date bigirtin. Belam di dawya Du Mehan de Musil w date bichitin. Ew ji bona Sincar w ew di 2. Remezana sala 578 k. de date bigirtin. Di w nav de xeber bi w ve hate bigihatin, ku Fireng xwe ji bona bitanakirina Jr Sur didin bilikarxsitin. ehryar giring bi v xebera han ve neda. W got: Fireng di wan navan de dibe, ku ew hin Gund Mundan ji xwe re bidin bizeftkirin. me j li hre de Bajaran ji xwe re didin bigirtin. Di dema bivegerandin de d em nebes ten wan girtinn Firengan bidin bivegerandin, hj btir d em wan ji Welt bidin biderkirin. Bi rast j mebesta ehryary p daw di Yekitkirina Serdarn Musulmanan de di jrxistina wan de di bin desthilatya xwe de
(Ew di 7. Sefera sala 578 k.- 22. Hizrana sala 1182 bi am ve hate gihatin. Kanya Pn, r. 199. Cuma).
180

170 dida bidtin, da ku ew sdmendy ji nrmend yekitya wan beramber Firengan ji bona girtina Qudsa proz bide bigirtin. Bi v remana han ve di p de w xwest, ku ew kar barn Cezr bide bidawkirin. ehryar Selah El-Dn li dawya Sincar ruw xwe ber bi keleha Amed-Diyarbekir date bivedan. Li dawya dorpaneke Het roj de w ew keleha xurt gewre date bigirtin. Di w nav de xeber p hate bigihatin, Ku mad El-Dn Serdar Heleb di beramber w de ligel Firengan de lihevhatinek daye bigirdan, da ku ew bi hev re hr welatn ehryar bidin bikirin. Li dawya bihstina v xebera han de destbic di Firat de ew hate tperandin. Li ser rya xwe de w Entab di 16 Muherema sala 579 k. de date bigirtin. Li pa de w Heleb j date dorpandin. mad El-Dn ku zan, ew netuwane xwe bide biragirtin. W daxwaza lihevhatin ji ehryar date bikirin, ku ew li bat Heleb de Sincar pvekirinn w ji Nisbn, Xabur, Reqa Seruc ji bona w bide bidan. ehryar bi v veguhertina han ve hate birnitin ew di 17. Sefera sala 579 k.- 19. Hizrana sala 1183 z. de ji bona nava bajar Heleb hate bikevtin181. Tudeyn Heleb bi aheng ad ve pewaz l dane bikirin wan j re pir sipasyn xwe dane bipkekirin. Di gava dorpana Heleb de xra mirina Mecid El-Dn Bory Biray w j re hate bigihandin. Li ser v de ew zor sexlet b. Qaziy am Mihyedn Kur Zek li pa vekirina Heleb de bi Xwexuwanek ve pesin ji bona ehryar datin binivsandin. Di v Malik ew dibje: Vekirina wey Heleb bi r ve di sefer de mizgniya layandinya Quds ye di recb de. Bi rast j layandina Quds li pa ar salan de di Meha Muherem de hate bikirin. Li dawya layandina Heleb de Nr mendbna ehryar bi sert ve btir hate bigewrekirin. Ew bi Gewrey hem Serdarn Musulmanan ji bil Musul hate binasn. Ji Czre tan Remele li Felestn de ji Terablusa Rojava tan Yemen ev welatan hem bi jr desthilatya
(Dergehn keleha Heleb j re 18. Sefer sala 578 k.- 12. axlva sala 1182 z. de hate bivekirin. Kanya Pn, r. 234, 241. Coma).
181

171 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II w ve hatin bikevtin. Hem Serdarn van Welatan bi fermann w ve dihatin hilatin dahatin. Bes bi tenha ve remana vegirtina Qudsa proz biderkirina Firengan ji Kvern Musulman li ser bala ehryar de mab ew p xerk b. ehryar Selah El-Dn di 3 Cemada P de sala 679 ji Heleb der. Di w nav de Firengan ji mirina Ferexah ngir ehriyar li ser am de sudmend ji xwe re datin biwergirtin ew tan am wan Welat ji xwe re didan bitalankirin. Li layektir j de Mr Kerk tan Medna Munewer ew navanan j dane biwrankirin. Hj btir ewende neb, ku ew Medn j ji xwe re bide bigirtin. Belam Mr Lulu bi firyada w ve hate bigihatin. W Leker Kerk date ikenandin zor li wan de date bidlkirin. ehryar li van znetn han tre b. W xwest, ku ew zor ba firengan bide biperwerdekirin. Ew bi Lekerek ve di em Urdun de hate buhurandin. Ew bi Bsan ve hate bigihatin. W ew date bisutandin. Ew li Jor Uqule t Leker Fireng b. Bi bervaj ve piranya Firengan newrbn, ku ew ligel w de bierkevin. Wan xwe ber bi Pa ve tan Isfury dane bikiandin. Li dawya vna de ehryar ji bona ser Kerk w dorp l date bikirin. Belam w kelk j nedt. sala duway j ew ji bona ser w hate. Belam dsan j w ew neda biwergirtin182.
Kovara Misr Kul ey di Jimara xwe 296 di mjwa 11 Sebtembeta sala 1931 de di bin nan nana Seleh El-Dn Banwa Fireng de rokek li ser dorpana Kerk de dayite binivsandin. Kurtya w dibje: " Di irya duwem sala 579 k. de ehryar Selah El-Dn li Kekeha Kerk de gerden date bitengavkirin. Di w nav de Hemfiry arem Kont d Toron Kea Kont Rno D atlon dab bimarkirin. Di nava Burceke keleh de xerk aybn. Dayika Zave Banwa tanat Encumenek ji Peyayn Gewre ligel Diyaryan nameyek de ji bona lay ehryar Selah El-Dn date birkirin. W di nameya xwe de j date bihevkirin, ku ew di eva bidanna govend de w Burc nede biazakirin Bisulman j wan diyaryn wy ay ji xwe re bidin bgirtin. W ji w re date bigotin: "Div tu bi bra xwe ve bne ann, ga ku tu di nava Koka me de radest b. Me her her rmeta te dida bigirtin, xweiya te dida bixwestin guh bi te dida bidan. Ji bona xatir dostan brwerya wan rojan em hevdin, ku tu d aya Kur min nede biewandin". Bi rast j ehryar ferman date biderkirin, ku div t tengay di w dem de neyn bikirin. Sehryar kaxezek bi navnana xwe ve ji bona Ban date binardin". Li gora van agehdarya de em wer ttin biliberkevtin, ku ew demek radts b ew demek li jr destn Hemfer de ma b. (eravyn Musulmanty tu goyn weha nade naskin. M. E.).
182

172 Li pa v de Serdarn Firengan daxwaza lihevhatina ar salan li ehriyar dane bikirin. W ev daxwaza han j date biwergirtin ew ji bona bajar am hate bivegerandin. Di we nav de Serdar Musil bi alkarya Xelf Ebas ve xwest, ku ew ligel ehryar de btin lihevhatin. Bi v mebest j w Biha El-Dn Kur edad, y ku ew li lay ehryar de zor xweewist b, ligel x xan Sedir El-Dn de ji bona lay ehryar li am de datin binardin. Belam ehryar Selah El-Dn ev bi berjewend nezan. Li pa demek de w bi Lekerek ve ruw xwe ji bona Musil date bivedan dorp di sala 581 k. de l date bigir. Serdar Musil ji bona hvya lihevha ligel w de Dayika xwe, ya ku ew Kea ehryar Nur El-Dn b, ji bona nik w date binardin. Belam ev j b kar b. Gava ku ehryar xebern tkn lihevken Erministan date bihs, w dev ji dorpan date biberdan ew ji bona Myafarqne hate yn w ew di Rebia Daw de sala 581 k. de date bigir. Li pa de ew ji bona ser Musil careke din hate zvirandin. Belam nexweyeke giran ew date girin. Bi near ew ji bona Heran hate bivegerandin. Di Rya xwe de ew t Wnerek tir Serdar Musil b. Bi hin mercn ba ve mna xwendina peyvdarya roja n ldana plan bi nav ehryar ve berdana hin welatn tir hviya aty hate biwergirtin. Gava ehryar bi Heran ve hate bigihatin, nexweiya w l hate bigirantirkirin. Hinek ji Hevaln w umdya xwe ji jna w birn ehriyar j temnyn xwe dane bikirin. Belam zor p ne, nexweya w hate bisivikkirin ew hate biakbn. Di v gav de Kur edad ji bona Heran di dawya Zil-Qude de sala 581 de hate bigihatin w bi nav Serdar Musil ve nama lihevhatin date bimorkirin. Bi gora v lihevhatina han de ehryar Selah El-Dn bi Serdar Jor Cezr Beek din Kurdistan b. ehryar li dawya v lihevhatina han de ji Heran helsa ew end rojek li Hums ma. Li wder de w Nasir El-Dn Kur rkoh Mam xwe date bikutin. unke, w di dema nexweya ehryar de ligel Serdaran de ji bona serdarya xwe dab bixebatkirin. ehryar li cgeh Nasir El-Dn de Kur li ser Hums de bi Serdar date bidann. Ew di Muherema sala 582 k. de ji bona am hate bivegerandin.

173 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

174

10. ehryar Selah El-Dn Xaperest

Li dawya ku ehryar karn Sur Cezr de bi r ve bir, agir zikrey gelacya di navbera Serdarn wan navan de date kujandin, hem bi fermann xwe ve dane bibestandin, Hzn belavikiryn Serdarn Musulmanan, yn ku ew her her di er pevnn nava xwe de dihatin xerckrin, w ew hem bi ser hev de dane bikomkirin, da ku ew wan ji bona mebesta proz di vegirina Quds de derperandina Xaperastan ji Felestn bid bilikarxsitin. Ew li v Yekity desthilatya serdarya xwe de bi carek ve pitrast b. nca w biryara dazanebna xebata perest beramber bi Firengan ve date bidan. Cudabn gelacya Serdarn Firengan di Felestn de ji bona bicihanna v biryara han zor yardar b, bi taybet li dawya mirina Baldewn arem de karn dewlet bi Cgiry di destn Riyamond Serdar Terablus de b. Li daw de Sbla Mra Xweha Padah bi Mrek Fireng bi nav Co ve date biukirin w Tac j li ser ser w de date bidann. V Coy han bi Lekerek ve xwe ji bona ser Riyamond li Teberya de date bidadan. V Riyamond j daxwaza hewar ji ehryar date bikirin. Belam ehryar arezuy nikir, ku ew li p dawbna dema Peymana lihevhatin de hr ser Firengan bide bikirin. Ev wergerandina soz j di v car j de ji bal Firengan de di rya Rnold Mr Kerk de hate bikirin. Bi rast j di sala 582 k. de kerwanek gewrey Musulmanan di w gav de li nzka Kerk de dihate tpern, ew t hra Ferngan b. Hem Maln wan ji destn wan n. Peya Jinn v kerwan j hatin biradestkirin. Li gora goyek de tte bigotin, ku ehryar bi xwe ve j di nava Dln v kerwan de b. Rnold bi v j haj neb. W hin devavtin orn bvac j ji bona Musulmanty dane bikirin. Ev xeberanan ji bona ehryar hatin bigihatin. ew zor sexlet b. W sundxwar, Heger ez Rnold bidim bigirtin, d ez w bi destn xwe ve bidim bikutin. Li dawya v rdana han de ehryar dazanna hra git date bikirin. W ji bona parastina Rwyn Mala Xwed her ew pwist b, w date bilidarxistin bilikarxsitin. W li Qesir El-Selame de li nzka Busra de Ordugehek date bisazkirin. Zor p ne Leker Misr j p

175 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate bigihandin. Melek Fedil Kur w j li hla Eka de ikestineke ba bi Beek ve ji Orduwa Firengan date bigihandin. Di encam de Riyamond j ligel Firengan de haj b. Bi v reng ve hz hinera w zor b. ehryar Selah El-Dn Encumena ura xwey Cengn date bikomkirin. V Encumena han biryara er ligel Firengan de date bidan. Roja pnc em 16 Rebi yekem sala 583 k. de Leker Lek bi Lek hate livandin ew di roja n de di ser em Urdun de di Jr Teberya de date biderbaskirin183. Hzek ji bona avnrna Djmin w date binardin, y ku ew li Sefurye b. Li daw de wi hzek beramber bi Dujmin ve date bidann ew bi xwe ve ji bona ser Teberya w ew date bizeftkirin. Belam Mal Mendaln Riyamond xwe ji bona nava keleh datin biavtin wan hewar ji Melek Co re datin bixwestin. Li pa dawya gift goyeke dr dirj de Firengan biryara er ligel ehryar datin bidan. Wan di p de xwestin, ku ew rya av li se ehryar de bidin bigirtin. Belam ew bi a n. unke, ehryar ji xwe ev aly han dab bigirawkirin. W av ji ser leker Firegan date birn. Roja p Leker Firengan ji bona birna av dane bihewildan. Belem ew biser nehatin bikevtin. Di rojn germ de ew bi xwe ve ji p av erpeze bn ew ji bona Ordugahn xwe bi ser or ve hatin bivegerandin. Di nava rojn din de leker Musulmanan bi mrxasyeke rt ve ruwn xwe ber bi lekern Firengan ve dane bivekirin hr wan dane bikirin. Wan ew bitefir bitunakirin. Li yek ve Hra Musulmana li yektir ve kra tbn Fireng bi carek ve ji karxistin. Roja 26 Reb Daw sala 583 k. de bi roja ruxandina bingehn Mrnenyn Fireng ve li Felestn de tte bidtin184 Melek Co, Mr Kerk Biray Melek.hin ji Serdarn Lekern din j ligel Firengn zor bi dlt ve hatin bigirtin. Dar Xa perest j di nava talanan de b. Ji w roja ku Fireng ji bona van navan hatibn, ew weha zor t ikestineke wer gewre bi kr ve nehatibn bikirin185.
(Leker ji Ordugeha xwe di Roja n 17 Reb sala 583 k.- 27 Hizrana sala 1187 de hate birkkevtin. Selah El-Dn, r. 290, 298. Cuma).
184 (Di eva em li ser Yekem de di 25/26 Reb Dawem de sala 583 k.- 4/5 Temuza sala 1187 z.de livandina Leker hate bidestpkirin. Di roja Sem de 28 Cemada duwem sala 583 k.- 7 Temuz sala 1187 z. de ev malwranya han bi sern Xaperestan ve hate bchatin. Kaniya Pn, r. 308, 310. Cuma). 185 183

(Di v er de btir ji il hezar Nefer Leker Xaperestan dihate

176 Li dawya er de konek ji bona ehryar dane bihiladn tde Serdarn Leker, Pyn gewre Maqul hatin birnitin. Melek Co Mr Kerk j ji bona nik ehryar dane biann ew li wir de hatin bidantin. Melek Co daxwaza av date bikirin. Destbic zerikek avasar ji bona w dane biann. W tozek j date bivexwarin w zerika av ji bona Mr Kerk date bidan, Belam ehryar destbic nehit, ku Mr Kerk av ji zerik ji xwe re bide vexwarin w got:"me ava xwe bi wan Kesan ve nadin bidan, tan ku ew ji sitendin tola me ji wan neytin bipitrastkirin", Li dawya vna de ew li ser hovit dirbna Mr Kerk beramber bi Karwan Rwyn Mala Xewd ji Musulmanan date biaxivtin. Li pas de w bi destn xwe ve ser w date birn w sunda xwe date bicnann. Qeral Co li v reftar de pir hate bitirsandin, lbel ehryar ew date bidilxwekirin w ew ligel dln mayn de bi rmet hjabn ve ji bona am date binardin. Bes bitenha ve w Dused Kes ji nava Radestvanan date bihelbijartin, y ku ew bi xerab sitemkarya xwe ve beramber bi Musulmanan gelek bi nav bang bn. W ev Dused Kesn han hem dane bikutin. Li dawya end rojan de ehryar ji bona ser Teberya Jina Riyamond b hv b w keleh date biberdestkirin. Li pa v de ehryar ruw xwe ji bona welatn maynn Felestn date bivedan. Bi xwe j ve hzeke wan welatan wisa nema b, ku ew li beramber w de b birawestandin.. Gava ku ew ji bona her keleh Bajaerek dihate bigiha, destbic wan dergehn xwe j re didan bivekirin. W j derbar Tudeyn wan de her her rxwe dadweryeke zor dida niwandin. Li dawya Teberya de w rw xwe ber bi Eka ve date bivedan, lbel ev keleha han nehate biradestkirin w liberxwenadeneke kurt date bikirin. Li pa de w xwe bi hvya dilnermya ehryar ve date biberdestkirin Tudeyn j ha bidern. Li " Cemada Pn de sala 583 k. de sipah Islam ji bona nava keleh hate bikevtin. Wan di roja n de diMizgefta w de, ya ku Filan ew ji bonaKent dabn veguherandun, dane bilimjkirin186.
bitexmnkirin. Ji wan S hezar hatin kutn, Deh hezar hatn biradestkirin S hezar ji wan hatin birizgarkirin. Kanya Pn, r. 310. Cuma). (Di Roja Pncema 9 Cemada Pn de sala 583 k.- 9 Temza sala 1187 z. de Leker ji bona Hr hate amadekirin. Belam keleh xwe date berdestkirin. Kanya Pn, r. 290 312. Cuma).
186

177 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li daw vna de ehryar Melek Adil Biray xwey li Misr de ji bona ser tuxubn Felestn date binardin, da ku ew dest bi pakbna wan ji Xacperestan ve bide bikirin. Melek Adil Husin Mecdel Yana u bajar Yafa dane bigirtin pir dln zor bi destn w ve hatin bikevtin. ehryar jji Eka hin ji Qoln xwe j ji bona vekirina keleh bajarn Felestnyi mayn datin binardin. Wan Nasire, Qsarye, Heyfa, Sefurye, eqf, Filule Maleya dane bivegirtin. Li yektir de Nablos, Sebsete, Beha Qebir Zekerya hin Bajarokn tir j Lekern Musulmanan dane bivekirin. ehrya bi xwe ve j ji bona ser keleha Tenn , ya ku w vegirtina w ji bona Teq El-Dn Omer Kur Biray xwe dab bisipartin, w ew date bigirtin. Ji wir w ruw xwe ber bi Seyda date bivekirin. W ev bajar han j be er date bigirtin. W Brud li dawya Het rojn dorpn de date bizeftkirin. Li daw de ehryar xwest, ku ew Esqelan bide bigirtin, unke, ew li ser rya Misr welat am de b. Ew nala dergeh Quds dihate bidtin. Mexabin, ku di w dem de ehryar tu giringbn guhpdan ji bona bajar Sur nedab, y ku wirde wirde Gawir tde dihatin bikomkirin, belam ew b Serek bn. Ew d bi Hzeke sivik ve di w dem de bihata bigirtin. Tevlivj guhpdan bi bigirtina v Bajar ve nehate bidan. Li pa de keleha v Bajar bi Mla bizava Gawiran ve hate bikirin. Zor p ne, ku Markz Konard ji Qestentny ve bi Mal ekek zor ve ji bona v keleha v bajar han hat w liberxwedana keleha Bajer date birk bipkxistin. Ew bi mla bizava Hra Xaperestn Syem ve hate bikirin. Ew bi berbateke mezin ve ji bona Musulmanan hate bikirin. Guhpneda Sur ji bona Musulmana abnekeke gewrey siyas sipah b; jiber li p hatina Markz konard de Tudey Sur xerk berdestbna xwe bn. Belam gava ku Konard hat, wan remana xwe dane biveguhertin. ehryar Selah El-Dn xwest, ku ew di rya Bav Konard de, y ku ew li bajar am de Dl b, nehle, ku Konard liber Sur bide bidan. Belam ev tedbra han bi ser ve nehate bikevtin. ehryar li dawya vna de ruw xwe ber bi Esqelan ve date bikirin w ew date bidorpkirin. ardeh roja ew ligel vekirina v bajar xerk b. W xwest, ku ew keleha bajr di rya Qeral Co de bide bigirtin. Belam ev b kelk b. Di dawya Cemada Pan de bi xurt ve w hr bi ser keleha bajr de date bidadan w ew date bizeftkirin. Di dawya vna de w Xeze, Remle, Xell ElRehman, Beyt El-Lehem end cigehn din j datin bigirtin.

178 Ev hem vekirinn han di nava Du Mehan de ehryar dane bikirin. Bi rast j ev bi pikdarya h Padahek ve nehatib bikirin. Li dawya vna de rya Qudsa proz ji bona Musulmanan hate bivekirin. ehryar Selah El-Dn dizan, ku giringbna v ar piroz li lay Musulman Filan de zor bi mezinbn tte bidtin; jibervj w nedixwest, ku ew w bi zor er ve bide bigirtin ew w t dorpan wrankirin bide bikirin. Bi v reman ve w Encumenek ji bona Tudeyn Quds date binardin, da ku ew ji bona radestkirina wan ligel wan de bidin bipeyvnkirin. Firengan ev daxwaza radestbn nayn bikirin. Di w hingav de Serdar Remle Belyan b, y ku ew di er Hetne de hatib bidlkirin w destr ji ehryar xwestib, ku ew ji bona Quds bie, da ku ew Mala xwe bide ann ew btir ji evek li Quds de nemne.Belam ev Serdar brmet bi servaj v ve li Quds ma ew bi Serdar Liberxwedanvann bajr ve b. Het hezar Kes l hatin bikomkirin. Gewrey Ken Quds Xiznn Kentan ji bona w dane bivekirin, tan ku ew ji bona liberxwedan bide bixerckirin. ehriyar Selah El-Dn ke wa zan, ew bi Lekerek ve ruw xwe ber bi Quds ve date bivedan ew di 15 Receba sala 583 k.- (20 lona sala 1187 z. de, Cuma) bi Quds ve hate bigihatin w dorpan l date bigirtin. Li dawya lverandin serencek Pnc roj de w li lay Jor de hr bi ba ve date bizann. W Wargeh cenga xwe ji bona wde date bivegubihestin w iyay Zeytun ji xwe re bi sernavna Orduwa xwe ve date bidann. Li wder de w gerden li bajr de date bitengkirin. Leker Musulmanan hd hd dihatin bipvekevtin ew di ser ala dora bajr de hatin bitperbn wan bedena bajr j dane bikonkirin. Ev rewa han bi hoy bhvbna Liberxwedanvann Firengan hate bikirin.Wan daxwaza ewlety berdestbn dane bikirin. Li dawya gift goyeke dr dirj de bi merc ku Fireng di nava il Roj de bi serbest ji bajr btin biderkevtin her Peyak bi Deh dnaran , Jin bi Pnc dnaran Mendal bi du dnaran xkitya rizgarkirina xwe div bidin bidan. Ji destpkirina roja na 27 Receba sala 583 k.- (2 irya pn sala 1187 z. de, Cuma) xelk dest bi dern ji bajr ve dane bidestpkirin. Bi v reng ve vekirina Quds hate biprozkirin, mna ku Qazy am Muhyedn li dawya vegirtina Heleb dab bitexmnkirin. Ev Prozya han di Meha Receb de hate bichatin.

179 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ehryar ev Qazy birz ji bona Quds date bibangkirin, da ku ew di roja vekirina w de tde Peyvdarya Roja n bide xwendin187. Di w roja n de Limjvan weha zor bn, ku Mizgefta Eqsa ew nedigirtin188. Ev Xkitya ehryar Selah El-dn bes bi tenha ve li ser Leker Fireng Hevalbendn wa de hatib bidann. Fileyn xelkn bajar Quds mna hem Filn din li bajarn din de li cgehn xwe de man ew mna xelkn vebestyn Xwedan Nivist dihatin bidtin. ehryar li daw deruna Serdar Lekern fireng de ji bona nava Quds . Bcgeh li v j de ehryar heft hezar Peran li ser Hvya Biray xwe Melek Adil De hezarn din j w ew ji dana xkty dane birizgarkirin. Hj bi ser j de w rojek j ji sibeh tan var de bi b xkt ji bona derna hejaran date bidann. W destr ji bona Kean Karmendn Oldary date bidan , ku ew tan tuwanin, ligel xwe de ew it mitan bidin bibirin.
(W di Roja na 4 ubana sala 583 k.- 9 irya Pn sala 1187 z. de Pevdarya Roja n date Xwendin. Selah El-Dn, r. 322, 323. Cuma). Dilovan Ibrahm Efend Heyder dibje, ku Qaz Muhyedn ev Malika han bi destpkrina Peyvdarya Roja na vekirina Quds ve di Mizgefta Eqsa de dayite bidestpkirin: Supas ji bo Yezdan bi jrkirina dewleta Xaperestan ve serfiraz, serbilind b, Ola Musetefay Ereb bi Kurd ve (Weha Kurdan Qencyn mezin her her ji bona Zarokn Mustefay Ereb dane bipkekirin. Divab ku ev tev de li bal Ereb de cih sipas bihatana bidtin wan j qencyn Kurdan li wan de bidana bivegerandin. Belam mexabin Dya min di zarotya me de her her ji me re dida gotin, Ku Ereb b nan Xuw ne Nan xuya wan her her li ser kabogn wan de ttin bidtin. Sedam Kur Husn di 15 Nisa sala 1987 de tan Awgosta sala 1990 her her w dixwest, ku ew Kurdan bi Bumbn Kimyay biyoloc ve ji ser Zemna Kurdistan bide biqirkirin, da ku ew Kurdistan ji xwe re bide bierebkirin, Di v war de ji xwe re li Nivsta Ekrem Ceml Paa de bi Ziman Kurd ve, Diroka Kurdistan 372 Rpel, (Brud sala 1972 de), ji r. 122-164 de bidin bitemaekirin. Pir bi nerx ciwan ve li ser belgeyn Mjy de w ev danava han dayite binivsandin. ku w tde tevaya poxtya serdarya Ereb di Kurdistan de dayite tazkirin tevaya dirjya tarya Bihuta Evsana Ereb di nava Kurdistana me de li ber avan de dayite derxistin. Cuma).
188 187

180 Bi kurt Gewrebn, mehreban dawerya ehryar di layandina Quds de ji snor der b, ku tevaya Nivsvan Mjvann Filan p hatin birnitin bimukurhatin.. W zor rmeta Hejaran bi taybet ve rmeta Jinan didate bigirtin w zor yarmetya wan dida bikirin. W zor bi rmet ve ehban Sbl li ser daxwaza w de ji bona lay Qeral Coy Mer w date binardin, y ku ew li Nablis de Radest b. Hin ji Afretan di gava deruna xwe de bi bigihtina lay ehryar ve wan hvya berdana Mr, Bira Bavn xwe ji Dlbn j dane bikirin. ehryar zor bi van hvyn han ve hate bikrkirin biliberkevtin. W hvya wan date bichnann. Ev reftara mirovanya ehryar derbar Fireng Quds Felestn bi carek ve servaj reftara wan beramber bi Musulmanan ve b. Bi rast j gava ku di sala 492 k.- 1099 z. de Godferi Qudus date bizeftkirin, w pir rengn psty beramber bi Musulmanan date bikirin. Bi prnitina Mjvann Filan ve nzka Heft hezar Musulman dane bikutin. ehryar Selah El-Dn nzka mehek li Qudsa humanwer de ma. W karn w date birk bipkxistin. Mizgeftn w w dane binuhkirin bivejandin. Dibustan tde w dane biavakirin. Kmanyn w w datin bihilann. Di dawya van de w bi Leker xwe ve ruw xwe ber bi Sur ve date bivedan. Ketcengn Misr j bi fermana ehryar ve ruw xwe wan j ji bona w keleh dane bivekirin. Markz Konard ji v ks ji xwe re kar date biwergirtin. W ev keleha han zor pk xurtkir. Herend j di av bejay de ew hate bitengavkirin, b sd b. Bi xwe j Zivistan j bi ser ve hat. Li ser daxwaza Hinan de ji Serdarn Leker ve dorpn ji ser keleh ve datin bihilann. Belam ehryar ji v kar zor pest b. unke, Serdarn Leker giringbna v Dej mna ehryar nedidan bihjakirin. Tevlivj divab bi her awayek ve ew v Deja han ji destn Firengan bidin bisitendin Felestn bi carek ve ji wan bidin bipakkirin. Heyf ku bi dij arezy hryar ve Serdarn Leker li ser bivegerandin de sorbn. Diyare, ku di v al de S abn hatin bikirin. 1. 2. Di hingava xwe de di p vekirina Quds de divab ev Deja han ji destn Firangan de bihata biderxistin. Divab Ku ehryar Selah El-Dn nedaba bihitin, ku ewn di eran de dihatin bigirtin ew ji dlbn dihatin biberdan, yanj ewn ku di bajarn zeftkir de dihatin

181 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bidern ew tevde li Sur de dihatin bikomkirin wan bergirtineke taze ji bona Musulmana didan bipkann. Divab li dawya vekirina Quds de Leker Musulmanan bi ser v Deja han ve bihata binardin waz l nedana biann ew bi her rengek ve divab wan ew bidana bizeftkirin.

3.

Bi kurt vekirina Quds ji bal Musulmanan ve Eropay hatin biavsor bixwngermkirin. Ken tundr di nava Tudan de ji bona helsandina wan dagirtina wan bi qj hewar dihatin bihilatin bidahatin kef bi ser devn wan de dihate bikevtin, ku ew xelk ji bona er Musulmana bidin bilivandin. Pir p ne Hzeke pir gewre hate bikomkirin. Li hem lay de xelk ruw xwe ber bi Felestn ve dane bivedan. ahnah Elman, Padah Ingilz Riard, y ku ew bi nav Riard rdil189 ve bi nav bang b, hin ji Keye Serokn Gubgubn tir Ji Xacperestan di nava wan de diha bid190. ehryar Selah El-Dn di w nav de Deja hunn date bigir w dejn Kewkeb, Sefed Kerk j dane bidorpkirin. Ew di 6 Rebi yekem de sala 584 k. de ji bona am hate bivegerandin. Li w de w Lekerek zor helgirt w ruw xwe ber Terablos Entakaya date bivekirin. Li dawya vegirtina Entertos w Qeral Co date biberdan, bi mercek ve ku
189 "Richard Padah Ingilz ji sala (1157 - 1199) hate bijyandin. Ew ji sala 1189 de Padah b. Ew di sala 1193/94 bedar Getecengya Xaperestn syem b". Insiklopdya Elmany Bik, r. 839. (Ev Pepk han bedbext b. Ew li nik ehryar Selah -El-Dn de hate bidlkirin. Pit berdana wna careke din ew li Elmanya de ji bal Heinrih -Hayinri- arem de hate biberdestkirin. Cuma).

(Ji xwe re di v wari de li Nivsta Elemani Weltgeschichte-mjwa Chan-, Berlin 1963, B. 3 r. ji 374-387 de bidin bitemaekirin. Dery Duwanzdeh v Nivstok di bin nav nana: Pln Xaperestan ji bona ser welatn Rojhilat dorhla Deryas hatye binivsandin. Pir bi bai ve givasti ve mero dikare ji xwe re liber ern Xaperestan krn wan di Rojhilata Navn de bte biliberkev. Cuma).

190

182 ew beramber bi w ve nede bierkirin, li Sur de nemne ew ji bona Ewropa bte yn. Lbel ev Qeral virker ji bona Sur . Belam Konard ew wernegirt. Li pa de ew ji bona Terablos w hinn ji Maynn Xaperestan dane bikomkirin ew ligel leker Sur ji bona ser Eka . ehryar Selah El-Dn di v getcengya xwe de Merqeb, Cible, Laziqy, Sehyn hinn din ji bajar Dejn din j dane bizeftkirin. Li pa de ew bi ser Heleb ve ew ji bona am hate bivegerandin. W destra sipahy xwey git ji bona bnvedan date bidan. W bi sipah xwey taybet ve di zivistan de ji bona Sefed Kewkeb ruw xwe date bivekirin. W ew dane bizeftkirin. Di w nav j de xebera girtina Kerk ji bal Melek Adil ve p hate bigihatin. ehryar ji bil Sur hem ar Dejn Felestn dane bigirtin. Belam manebna Sur di nava destn Firengan de berbatyeke zor gewre b. Bi xwe j halandina xwngermbn sergermbna Ewropa Getcengiya Syem Xaperestan wirde wirde bi Sur ve dida bigihandin. Di encam de di bidestpkirina sala 585 k. de rew zneta Supahy ehryar hate biveguhertin. Ew ji hr near liberxwedan b. Konard Komandar Sur Lekerek zor bi hz ve date pekann. Ev bizava han pekya ferteneyeke mezin b, ya ku w ji bona Kivern Musulmanan dida bikirin. Qeral Co bi dij soz xwe ve Lekerek zor li Terablos de date bikomkirin. Ketyn Fireng j re her her xwarin vexwarin, ek teqemen diatin ann. ehryar Selah El-Dn beramber bi van rew znetn han ve xwe date bilikarxsitin ew bi Lekerek ve li Merc El-yun de avdrya prgbna Dujminn xwe dikir191. Li layektir j de w li Deja eqf Ernon de dorp date bikirin. Belam gava ku w dt, ku Firengan gerden li Eka de dane bitengkirin, w pereyek ji Leker dora eqif bic hit ew bi xwe ve ji bona Eka . Dorpvan Eka Qeral Co b. V dorpana han Du salan date demandin. Hoy dirjbna v dorpan bi bigihandina hewarek li d hewarek de ji bona Firengan b. Herwehaj Konard j bedar v dorpan b.

(Ew di 17 Rebi yekem sala 585 k.- 5 Gulana sala 1190 z. de bi Merc yun ve hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 344. Cuma).

191

183 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Heger ehryar Selah El-Dn guhpdaneke bi carek ve ji bona dorpana Eka bida bidan li p zorbna wan hatina Konard de ldaneke ba li wan de bida bidan, ne weha Dorpy dirj p dida kiandin nej dilbijandina Firenagan ji bona Quds Felestn dihate bikirin. Bi servaj v j ehryar zor giringbn bi Burca eqf ve date bidan. W Qeral Co serbest hit, ku ew roj bi roj ve hza xwe bide bibtirkirin. ehryar Selah El-Dn bi Eka ve hate bigihatin. W dt, ku Fireng ligel dorpaa w de xerikin. Li dawya end rojan de w hr ji bona ser Dorpvanan de date bidadan. Bi taybet Mr Teqi El-Dn Omer Kur ahnah Birazay w bi hreke rt ve layei Eka ji Dujmin date biolkirin w r ji bona bajr date bivekirin, da ku j re hewar yarmet btin binardin. Sitanl Dibje, ku ehryar bi xwe ve di panvroja 2 ubana sala 585 k. de ji bona nava Eka hate bikevtin. W Mr husam El-Dn Semn bi Serdar Burca w ve date bidann. Gava tarya ev kon xwe date bivedan, Leker Musulmanan card ji bona Ordugeha xwe zvirandin. Di v ks de Firengan xwe zor dane bixurtkirin wan ew rya, ku Orduw Musulmanan bi roj ve hatibn tperandin, dane biberbestkirin. Bi v cor ve renc ehryar bi valay ve hate biyn. Mrxas bi Dujmin ve hate bikevtin, ku w di Pnc Remezana sala 585 k. de bicgeh li Dorpana Burc de hreke gitiy xurt ji bona ser leker Musulmanan date bidadan. W ew jiberhevd dane bixistin w ew dane bibelawelakirin w ew ji dorhla Eka dane bidrkirin. Di v nav de Leker Musulmana zor bela wela bn. Beek j beramber bi Mr Entakya Boemend ve hatib birawestandin, Beek tir bajar am beramber bi Terablos ve dida biparastin Beek tirj Beramber bi Xaperestan ve Dumyat Iskenderiye didan biparastin. Li layek de v nvikenandin li layek tir de bi ser ve hatina zivistan Remezan sorbn daxwaza Serdarn Leker ji bona ernekirin192 bivegerandin ehryar Selah El-Dn near b, ku ew xwe

Kamwerbn biserkevtin di daw de li lay ehriyar Selah El-Dn b; jiber di v er de nzka Deh hezar Serbaz Efser ji Firengan hatin bikutin. Mjwa Musulmanty, r. 381.

192

184 ber bi pa ve tan Xerube bide vekiandin ew Eka ber bi fermana Xwed ve bide bisipartin. ehriyar Selah El-Dn li mran jhatbna Firengan de sist xwe vegirtina ji er ji bal Musulmana ve zor pest cergkiziri b. W hest bi pbniya malwranya hat ve date bikirin. W kaxez ji bona hem layek ve datin binivsandin w daxwaza komek date bikirin. W tevaya Zivistan bi b livandin ve li Xerube de date birabuhurandin. Ew ji w nexweiya xwe, ya ku ew t w bib, wirde wirde j hate akbn. Leker j le hatibn bikomkirin. Li daw de ew helsa w di 17 Rebi yekem de sala 586 k. de ruw xwe ber bi Eka ve date bivedan193. Tan w dem Dujmin kar barn dorpkirin dabn bipaynkirin u wan r liberxwedanvanan dabn bitengkirin. Li dawya v heft rojan de ehryar bi Eka ve hate bigihatin. Di nav de Ketyn cengy Misr ber bi Eka ve hatin wan Ketiyn cengy Fireng datin bisikenandin ew ji bona Bender Burc hatin biderbasbb. wan pwistyn Liberxwedanvanan dane bipirkirin Di v gav j de xebera ketina ahnah Eleman Friedrich Barbarossa-Firidri Barbarosa ji nava Xaperestan bi birkkevtina wna ji bona Felestn bi ehryar Selah El-dn ve hate bigihatin. ehryar Seleha El-Dn beramber bi epoln Xaperestan ve dawxwaza yarmety ji Serdar Girgirn Musulmanan date bikirin. W ji bona yarmetiy Encumenek ji bona ehryar Meraki Yaqub El-Mensur j date binardin. Mexabin, li h layek de guh bi peyvn ehryar nehatin bidan Kesek j yarmet ji bona w neda binardin. Weha bi v reng ve Qehreman gewrey Musulmanan beramber bi Xaperestan ve bi tenha xwe ma. J re bes bi tenha ve yarmetya Xwed ma. ahnah Eleman di 11 Hizrana sala 1190 z.- 586 k. de di derbasbuna emek de hate xenikandin194. Li dawya vna de Beek ji Orduwa Eleman ji bona welat xwe hate bivegerandin Bes din di bin
(Di 18 Rebi sala 586 k.- 25 Nisana sala 1190 z. de dest bi livandina xwe ve date bikirin. Kanya pin, r. 361. Cuma).
194 Ev em han em Cihan b. y ku ew di nava Kilikya de tte derbaskin. Ew di Nivistn Ciyografy kevn Musulmanan de bi nav em Messe dihate bibinackirin. (M. E.). (Bi latin ew bi nav ynidos-Sindos ve tte binavkirin. Selah El-Dn. r. 365. Cuma). 193

185 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Rberya Kur w Dog Doswabyada de di rya Entakya ve ruw xwe ber bi Felestn ve date bivekirin. Beek ji Orduwa Xaperestan ji bona dorpan xerk b ben din j ji bona er ehryar hatib bitirxankirin. V be duwem di 20 cemada duwem de sala 586 k.- 25 trmeha sala 1190 z. de bi ser leker hryar ve date bihrkirin195. Di ps de wan Beek ji Leker Musulmanan ps dane biikenandin ew hatin bibelavkirin. Hinekan ji wan tan Teberya am j xwe nedan bigirtin. Leker Fireng tan Ordugahn Musulmana hatin bipvekevtin. Li pa de Hzn Musulmann may bi ser Firengan ve date bidadan wan ew zor xerab dane biikenandin qada ceng bi termn wan ve dane bitijekirin196. Xaperest bi carek ve hatin biikenandin. Li layek tirj de Liberxwedanvann keleha Eka bi hin destikn sade ve Burcn Dorpvanan ligel ervann tde dane bistandin.

(Di Wergerandina Ereb de 26 Trmeha sala 1190 z. de hatye binivsandin. Di koka xwey Kurd de 25 Trmeha sala 1190 z. de hatye tomarkirin. Herwehaj di Nivsta Selah El-Dn j de Rpel 366 de roja 25 Trmeh hatye binivsandin. Rastya w j 25 Trmeh ye. Cuma). (Di v er de vedibjin, ku hem hza Fireng hate bikutin, ku ew bi btir ji duwanzdeh hezar Kes ve dihate bitexmnkirin. Kanya Pn, r. 366. Cuma).
196

195

186

11. Mizia ehryar Ligel Leker Ingilz de

Di 22 Cemada Daw de sala 586 k. de Lekerek gewre ji Xaperestan di bin Rberya Kont Hinri Biray Xweha Padah Ingilz de bi dergeh Eka ve hate bigihatin197. W di dora w de Ordugeh xwe date bisazkirin w xwe ji bona hr date bilikarxsitin. Gava ku ehryar ev xebera han date bibihstin, w cgeh xwe ji bona er yarder nedt. Ew ji bona Xerube hate bivegerandin. Bi v reng drkevtina ehryar ve sorbn xurtkirina Firengan ji bona dorpcan hatin bibtirkirin. Ser li n ve wan zor tengav li Dorpvanan de datin bikirin. Belam Parzvan keleh Mr Husam El-Dn ji alyek de Parzvan Senger Teqemenyan Beha El-Dn Qere Qo ji alyektir de bi mrxas gernasyeke pir merdane beramber bi hrn Firengan ve hatin birawestandin. Mjvan Mo zor pesin abaiya jhatbn tebtbna van herdu Rberan dide bikirin. Zor caran wan Burca ep Dujminanan datin bistandin, ya ku w agirn xwe ji bona ser keleh Burcn w didan bipeiqandin. Gelek car j ew ji keleh dihatin biderkevtin wan dujmin neardikirin, ku ew cgehn xwe bidin biveguhertin ber bi pa ve btin bivekiandin. Kont Hinri beramber bi van liberxwedann merdane ve b hv pest b. W hem hz hinera xwe bi ser dorpan bitengavkirina keleh ve date bigivatin. Di v nav de xwardemen teqemen li herd layan de hatin bikmbn. Belam ehryar ji Brud end pwist ji xwarin Teqemeny ji bona Eka date binardin w ew bi Liberxwedanvanan ve date bigihandin. Gava ku Xaperestan zann, ku Dorpana bejay ewende kr li ser Liberxwedanvan nade bikirin, wan hewara xwe ji bona Papa datin binardin. Ser li n de ragiyandin li seranser ewropa date bidestpkirin hzeke zor Xaperestan di rya dery re bi ber dev Eka ve hate bigihatin. hza Hanri rewa Ceng ji bona Xaperestan bi ba ve datin bidtin. Wan hra xwe ji bona ser lekern Musulmanan birin. Lihev
(Di 23 Cemada Daw de sala 586 k.- 28 trmeha sala 1190 Hinri bi hewara Xaperestan ve li Eka de hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 367. Cuma),
197

187 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate birasthatin, ku ehriyar Selah El-Dn nesax b ew li jr adira xwe de tik danitib w ji xwe re seyr qada ceng dida bikirin. ereke dirj kiand. Belam di encam de Firenagan ziyann zor datin bixwarin ew bi peok ve ji bona cgehn xwe hatin bivekiandin. Daner Musewer El-Islam Mrza Mr El dibje, heger ehryar bi xwe ve serperetya v er han bida bikirin, d w rast durst kamweryeke gewre bi destn xwe ve bida bixistin. Di v nav de bi hoy fertena Derya ve Ketcengyn Firengan ji Eka hatibn bidurkevtin. Leker Musulmana ji v Kamwerya han ji xwe re sdmend datin biwergirtin wan Liberxwedanvann Eka dane biveguhertin. Dij arezuy ehryar wan Lekerek kmtir tde dane bidann. Li layektir j wan ek Teqemenyeke ba bi wan ve nedan. Wan Mr Seyf El-Dn El El-Metub bi Komandar ser Eka ve datin bidann. Hin ji Mjvanan dibjin, ku hoy lidestna Eka di kmbna Liberxwedanvanan de, di erkirina bdil de di hatina yarmet hewareke gewre de ji bona Xaperestan tte bidtin. Qeral Firens Filip Ogost di duwazdeh rebi yekem sala 587 k. de bi lekerek zor ve bi ber dergeh Eka ve hate gihatin198 ew ligel Xaperestan de yekdigr bn. V hza taze jimareke pir gewre bi ser hzn Xaperestan ve date bixistin. ehriyar li ser v de ji Serdarn Musulmann pve girday daxwaza komek date bikirin. Zor p ne, Qeral Ingiliz Riarde Dilr j ji bona Eka hate bigihatin199, y ku ew bi azayya xwe ve li Ewropa de bi nav bang b200.
(Li gora Nivsta Selah El-Dn, r. 380 de Qeral Firens Filip Ogust di 23 Rebi yekem sala 587 k.- 20 Nisana sala 1191 z. de bi ber dev Eka ve hate bigihatin. Cuma.). (Ew di 11 cemada yekem sala 587 k.- 8 axlva sala 1191 bi Bst Pn Ketyn Cengn ve bi Eka ve hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 380. Coma).
199 198

gava Qeral Ingilz Firens bi Eka ve hatin bigihatin, ew ti nexwey bn. ehryar ku ev bihst, w ji bona van herdu Dujminn xwe ji iyay Lubnan Berf Mwn taze dane binirkirin. Musewer Mjwa slame.

200

188 Dorpana Eka ji aly bejaty av de bi tund ve hate bidirjkirin. Liberxwedanvanan bi rast j bi pelevan ve dane biliberxwedan. ehryar Selah El-Dn hita j re yarmet nehatibn hza w j ji bona hr ne amadeb. Zor p ne, ku Liberxwedanvan t birbn mirina re bn. Li jr van derdan de ew zor bhz hatin bikevtin. Bi fermana ehryar ve Gemyek ji Brud pir li xwarin, vexwarin teqemen de ji bona Eka hate birkirin. Belam ew di r de t hra Qeral Ingilz b. Komadar Gemy bi near ew date binikonkirin, da ku ew bi destn Dujmin ve neyte bikevtin. Ev bi xwe ve ji bona Liberxwedanvann Eka ldaneke xurt b. Xaperestan ji aly reay av de bi xurt ve r li keleh ve dane bitengkirin. Liberxwedanvan li layek de beramber bi tengav bumbebarandinn Dujmin bn li layektir j ew beramber bi birbn pir rengn nexwey bn. Karina liberxwedana wan bi carek ve hate sikenandin. keleha Eka Du salan bi mrxas qehreman ve beramber bi epol lafawn Xaperestn Firengan ve hate bitudkirin w xwe date biragirtin. Belam tir havil tde nema b. W daxwaza yarmety ji ehryar date bikirin, belam unke, hza Leker Musulmanan ewende nemab, ku ew yarmetya wan bidin bikirin. Komnadar keleh Mr Seyv El-Dn El Metub beramber bi v znet ve ew ji bona lay Qeral Firens ji bons gift gokirin w p got: "Gava em ji we re bajr bidin biberdestkirin, bi mercek ve div hn w reftar ligel me de bidin bikirin, ya ku me ligel xelk we de date bikirin, gava wan j bajar ji me re datin biberdestkirin". Filip Ogust beramber bi v daxwaza maqul han ve got: "Ez h raz nabim, ku ji xelk Eka Liberxwedanvann w Yek Mirov bte bisaxhitin". Li ser v bersiva han de Mr Seyf El-Dn ji bona eka hate bivegerandin. Eka demeke tir j xwe date biragirtin, belam birbn nexwey bhn l nedan bivedan. Di encam daw de bi merc parastina can Musulmanan ve ew di 17 receba sala 587 k.- 12 trmeha sala 1191 z. de hate biberdestkirin201. Li gora mercnameya berdestbnn de divab ku 1600 dln Xaperestn li nik Musulmaman de btin biberdan dused hezar dnar ji boma Gewreyn Xaperestan btin bidan.

(Li gora Nivsta Selah El-Dn, r. 380, 384 de ku Eka di 7 cemada Daw sala 587 k.- 12 temuza sala 1191 z. de hatiye berdestkirin. Cuma).

201

189 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Belam Xaperest bi serkevtin ve mest sergerm bn. Wan guh bi merc sozan ve p nedan wan kutineke gity zor li Eka de dane bikirin. Qeral Ingilz Maynn liberxwevedanan li dora bajr de di 23 Receb de dane bikomkirin w ew hem dane bikutin. Bi v reng ve liberxwedana Eka bi hoy linavna st hezar Musulman ve b. Li p girtina Eka de di navbera Serokn Xaperestan de gelacy, berbery dubery datin bidestpkirin. Di navbera Qeral Firens Ingilz de hate lehevketin. Di navbera Qeral Co Markz Konard de li ser dilbijandina Taca Text Felestn de hate tkn. Qeral Filip hevalbendtiya Konard dida bikirin. Qeral Riard j hevalbendt pita Co dida bigirtin. Qeral Firens li ser hin reftarn rikenadinn Qeral Riard de tre b w di 7 Receba sala 587 k. de Felestn bchit ruw xwe ber bi Ewropa ve date bivedan. Konard di bin re ligel ehryar de dida distend ew ligel w de xerk lihevhatin b. Bi kurt ve ev berber duberya han di navbera Serokn Xaperestan de zorwer tundbna Firengan datin bisistkirin ew bi kelk Musulmana ve hatin. Qeral Ingilz li pa nzka bnvedana mehek li Eka de ruw xwe ber bi Yafa ve date bivedan. Di r de ew her her li jr hrn Lker Musulaman de b. Bi w ve pir ziyan hatin bikevtin. Qeral Riard Yafa date bisengnkirin w hin keleh burcn din j di det de dane bidurustkirin. Belam Leker Musulmana k p nedidan wan her her bi hr ern xwe ve ew bitengavdikirin. Carek ewende nema b, ku ew Riard radest bikin. Bi kurt ve Qerale Ingilz li pa tgihatina xwe de ku sorbn xwe ragirtina ehriyar hunera wy cengny ligel h Dujminek din de pvandin nayte bikirin beramber bi v Dujmin gewre ve erkirin b havl tte bidtin. i ev bawerya han i j mldarya vegrandina wna ji bona Ingilistan ew bi ser daxwaza lihevhatin ve hate bikiandin. ehryar Selah El-Din, y ku ew bi sincyn pir bilind ve bi mrxasya xwe ve pir bi nav bang b her wehaj ew zor bi ziyann gewrey Leker Musulmanan ve hatib bikrkirin, lihevhatin bi ba ve date bidtin. Jibervj w dan bisitendin ligel Riard ji bona Biray xwe Melek Adil date bisipartin. Melek Adil Riard hevd bidtin Hemfer Dotorn di nava wan de wergerandin dida bikirin. Jiber ku Mercn Qeral Ingilz ji bona lihevhatin yarker nebn, Gift gokirin hat yin ser nedan bigirtin. Tevlivj de li ser daxwaza Aty de ji bal Marki Dofurwa de Qeral Ingilz dsan j daxwaza Aty date bikirin. Di

190 encam gift goyn de Melek Adil Qeral Iingilz Richard -Riard li ser van mercn jrn de lihevhatin: 1. Ku Qeral Ingilz Xweha xwe ji bona Melek Adil bi Jinit ve bide bidan ew tevaya Mulkn xwey bi destkevt ve di qeraxa derya de bi reng xelata jinann ve ji bona Melek Adil bide bihitin. Div ehryar Selah El-Dn welatn Firengyn girt veker ji bona Melek Adil bide bihitin bajr Quds di navbera Musulmanan u Filan de bi Bajerek hevpar ve bte bidann ew di bin Serperetya Xweha Melek Ingilz Preka Melek Adil de bte bixistin.

2.

ehrya Selah El-Dn bi b dil xwe ve ev mercn hane dane biwergirtin. Belam Kee bi v Jinann ve nehatin birnitin wan heree ji bona ser Qeral Xweha w datin biavtin, ku ew ji Filety hatine biderkevtin. Jibervj ev lihevhatina han nehate biserkevtin. Bi tenha qazanc ji v gift goy, hatin yn ve eve b, Ku ehryar Selah El-Dn ji v ks ji xwe re sd date biwergirtin w keleha Esqelan di 29 ubata sala 587 k. de date wrankirin. Hoy wrankirina v keleh j ev b, ku Serlekern Musulmanan nedixwestin, ku ew mna Eka li ber w de bidana bidan yanj ku ew careke din bi destn Firengan ve bte bikevtin. Di dawya vna j de ewhryar fermana wrankirina Remle j date bidan. Ew bi xwe Leker xwe ve ji bona ser Eyin El-Netrun . w di wan navan de cgehek nehit, ku Xaperest j bikaribin j sdmendy ji xwe re bidin biwergirtin. Gava zivistan hat, ehryar ji bona Qudsa human . W destra ervann xwe ji bona maln wan date bidan w Hzek km li dewir bern xwe de date bihitin. Di rya v hza xwe de w sengern Quds didan bixurtkirin li layektir j de w avdr li ser livandin tevgern Dujmin de dab bidann. Rard di pya Zil-Huce sala 587 k. de di nava il Zivistan de ruw xwe ber bi Remle ve date bivedan w bi ezyeteke zor ve ev Bajarok han date bigirtin li pa de ew tan Beyt Nobe j hate bihatin. Belam w xwe ranegirt ew hate bivegerandin. W hinek Xaperest ji bona talanya wan Hlan de date bihitin. Ew ji bona Yafa Eka n. Weha bi v reng ve hza Rard km b. W xwest Esqelan bide biavakirin w ji bona xwe bi Sernavna bingeh tevgern xwey cengin

191 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ve bide bikirin. Belam berberya di navbera Xaperestan de, duberya Konard ligel Rard de hatina neyn nexwe ji Ingilistan de Rard bhv kirin. Dsan w daxwaza lihevhatin date bikirin. Di dema buhar de hin serhildan li welatn Cezr de hatin birdan. ehryar Selah El-Dn near b, ku ew hin ji leker xwe ji bona nava Cezr bide binardin. Rard xwest, ku ew ji v znet ji xwe re kar bide biwergirtin ew ji bona ser ehryar bide bidadan. Bi v reman ve w Leker bi ser hev ve date bikomkirin. W di Nv Cemada yekem de sala 588 k. de tan Husun El-Dawrun . Li dawya wrankirin kutarek zor ji Musulmann wan navan de Rard ji tirsa biikandin negirtina Quds xwest, ku ew bte bivegerandin. Belam Xaperestan bi gotinn w nekirin. Ew near b, ku ew tan Beyt Nobe bte yn. Beramber bi v tevgera Xaperestan ve ehryar Selah El-Dn xwe ji bona liberxwedan liberwestandin dab bilikarxsitin. W her kan avanyek li ser rya dujmin de dab biwrankirin. Di encam de v zneta han erlekern Xaperestan date bibzarkirin wan di civneke ceng de biryara xwe datin bidan, ku ew waz li Quds de bidin biann ew ji bona ser Misr biin. Qeral ji bona Eka hate bivegerandin ser li n de kaxezek ji bona ehryar date binivsandin w tde daxwaza lihevhatin date bikirin. Di nava wan de gift goy ji bona lihevhatin date bidestpkirin. Di encam daw de di Bst duwem ibana sala 588 k.- duwem Dsembera sala 1192 z. de bi merc mana Yafa j di destn Xaperestan de lihevhatin hate bigirdan. Evaya encambna getcengiya Syem Xaperestan b. Ev end ded hezar Canbzar Cengawern lafawn xwngermn Ewrop, yn ku wan ruwn xwe ber bi Qudsa human ve dabn bivedan, pnc salan beramber bi pgr, gernas qehremanya ehryar ve di er ceng de bn. Myek wan bi serperetiya ba ehryar ve binedan bikrkirin. Di daw de Du Bajarokn kenar Derya bi destn wan ve hatin bikevtin. Piranya Lekern wan linavn Beek km j j derbas b ew ji bona welat xwe . Debera em ji bona kara ehryar ji van er cengan btin bivegerandin. Nivsvan Jna Selah El-Dn Eyub dibje: "ern Felestin ji bidestpkirina er gewrey Hetne hatye bidestpkirin. Di ber w gav de bihustek ji xak Felestn di destn Musulmana de nedihate bidtin. Belam li dawya lihevhatina Remele de di 22 ubana sala 588 k. de hem Felestn ji bil pereyek bik ve ji Sur tan Eka tevde

192 bi Mulk ehryar ve bib. Fireng ji hem Kveran hatibn biderkirin. Beyt El-Muqedes- Mala Xwedy human hatib bivegerandin. an rmeta Musulmanty ser li n ve de hatib biberz bibalakirin". Qehreman Kurd Musulmantiy li dawya lihevhatin de ji bona Quds . W kar barn serperetya hundur dane birkpkxistin. W tde hin Nivistokxane Xestexane dane bidurustkirin. Li pa de w xwest, ku ew ji bona Mala Xwed bie. Belam Serleker Premerdn Musulmanan ji tirsa bbextiya Firengan l di r de wan j datin bihvkirin, ku ew nee. Di daw de li ser sorbna daxwaza wan de j w waz li v remana human de date ann. Li pa navek de ew ligel hzeke xwey taybety bik ji bona welat ser kenar . W li keleh Bircn w de datin bilnern venerandin. W ji bona xwebna jna Tudeyn w karn pwist dane bikirin. Li pa de bi ser Nablos, Bsan Kewkeb ve ji bona Berud . Li wder de w ligel Mr Entakya de bidtinek kir. Li daw de di 26 ewala sala 588 k. de ji bona bajar am 202.

(Ew di 26. ewal - 4 irya pan de sala 1192 z. de bi am ve hate bigihatin. Selah El-Dn, r. 423. Cuma).

202

193 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

12. Mirina ehryar Selah El-Dn

ehryar Selah El-Dn li am de ji bona rkxistina karn welt dabekirina qency bi ser Parsekan, Peran Swyan ve ji bona binardina ervanan ji bona cihn wan xerk b. Hem rojek j end Demik j w bi rav nr ve didan birabuhurandin. Di roja 14 Sefer de sala 589 k. de ji bona prgbna pwazya Hecacan der203. Ev pwazya han pir bi qerebalix b. Van temaeyn rewanyn xwe u bilind ji vegera Rwyn Mala Xwed zor kr tde dane bikirin. Ew li nena xwe de ji bona Mala Xwed pir li xwe de tre b w dest bi gir ve date bikirin. Her di w ev j de lerz ew date bigirtin. Roj bi roj ve nexweya w l hate girantirbn. Di daw de di roja arema 27 Sefera sala 589 k.- 4 Avdara sala 1193 z. de w fermana Xwed date bicann. Temen w 57 Sal b. xelk hem ji bona w giryan. Roja mirina w Kes ji Mala xwe ji bona derve ne. Bazar Dukan ne bn. Rgeh kolan vala man. Term human b xeml dengn hate bihzarkirin biveartin. Li dawya S salan de Melek Efdely Kur w li nzka Mizgefta Emew de Mala Peyak Qenc date bikirin w maynn la wy perest di roja Aura de bi rmet hjabneke mezin giran ve date biveguhestin ser li n ve ew careke din hate biveartin. Melek Efdel S roj n ji bona w date bidann. Di roja duwem mirina w de Tude kombn deng gir na wan bi Asman ve dihate bigihatin. Z ev n, n gir hate hilann. Bes bi tenha ve Xwexwevan Imad Isfehan bi xwexwewaneke dirj ve n na w date bigirtin. Dr. Ehmed El-Beyl dibje: "ehryar mird bi mirina w re Netew Musulman Padahek zor bi hz hiner ve li ks de , y ku w ew ji layek weha rizgar kir, ku ewende nema b, ku ew t neman biba. ehryar Selah El-Dn mird Dujminn w j p hatin birnitin, ku ew Mamostak gewre Karkerek gewre b, ku wan j hnbnn Azay ehsuwary datin bigirtin. Ew nimneya merdty, nmna Sincya bilind Serav dilovany u dilnerbn b".
(Di 15 Sefera sala 589 k.- 20 remeha sala 1193 z. de ew ji bona pewazya Rwyn Mala Xwed hate biderkevtin. Seravya Pn. r. 432. Cuma).
203

194 Di dema jna w de Deh Kur w Heft Ken w hebn, mna ku ev di Nivsta El-Fetih El-Qes fi El-Fetih El-Qudis de hatya binivsandin.

195 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

13. Nann wiy bilind, Sinc Perwerdebna wy ba

Em di kurtya mjwa v Qehreman Musulmanty de ba hatin bitgihitin. Ji w roja ku ew bi Wezr Xelfe Adid tan roja mirina xwe ve b ka w end gor end kar barn mezin ji bona Chana Rojhilat dane bipkekirin. B ka w end kamweryn Musulman bi ser Firengan ve datin bikirin. B ka awan w dikarb Du welatn mna Sur Misir bi cudabnn Rol ve dilbijandin berberyn Kesity ve zor ji hevd cuda li jr serdarya xwe de bide bixistin. B ka awan w ji Kurdistan tan Tunis, Yemen Eden zor Miletn cuda cuda li jr desthilatya xwe de bide bikomkirin ew Biraty di nava wan de bide bicann. Em dibnin, ku di nava wan Miletan de Kes neb, ku ji dil ehryar xwe neb ew ji fermana w nedihate biderkevtin. Di dema tengavy de Tude can maln ji bona wna didan gorkin. Ev hem j nana evn rmeta git ji bona w b. Wan ew xwe dixwest; jiber ku ew ji bona wan Alkar Pitvan b. Ew Ji bona Dujminan Leheng Qehreman b. Ji bona rewana xwe mal dunyay w nedaye bikarkirin. Hem kar xebata w ji bona berjewendya Musulmanty b. ehryar Selah El-Dn bi tenha bes bi hi xwe ve nedida bikirin. Her her w ji reman bawerya Gewremendan Himendan udmend dida bigirtin. Ev rewa han j li gora yasay Ola Musulmanty Reweta Pxember b. H w hej ji zordary zordesty nedida bikirin. Zor caran li ser reman biryarn Encumena wirdaran w dev ji br bawerya xwe dida biberdan, mna ku me li beramber Sur Eka de date bidtin. Li rakiandina dilan de bi ser xwe ve ew zor areza b. Hem Kesek ew xwe dixwest; jibervj mirina w bi hoy n, n gir ve ji bona hem Xizim, Serdar, Bestvan Jrdestvann w b. Hem Kesek ehryar bi xwe bi Bavek dilsoz dilovanan ve, bi Padahek Dadwer ve, bi Serdarek tund sert ve ji Dujminan, bi Pitvanek rast ve, bi Sitemkar ve ji bona Dujminan, bi Penay Peyay ak ve, bi Hrvanek xurt ve, bi Karkerek Ol Yekkirina Musulmanty ve dida bidann. Ji bona karkirin ji bona Musulmanty nenexwey, nemal Mendalan j dikarbn r liber bidin bigirtin.

196 Gava ku w Kur xwe Melek Zahir bi karmend kir, w ev amojgarya ba han p date bigihatin:" Ez te bi bisertewand ji bona Xwed amojgar dikim; jiber ev bingeh hem bayek ye. Ew ku Xwed bi te p dide bifermankirin, ez j bi te p didim bifermankirin, unke, ew bi hoy rizgarkirina te ve tte bidtin. Xwe ji xwnrtne bide biparastin; unke, xwnrijandin nikare Dil Tude bide biragirtin. Div tu li rew zneta jiyana xelk de bide bitemaekirin biguhpdan; unke, tu li ser wan de dilsoz min dilsoz Xwed ye. Div tu Dil Serdar Karmendn bingehn Serdary bide biragirtin; unke, kamweryn min bi saya reftara pak ve ligel wan de ttin bidtin. avrey bi Kesek ve nede biavtin, unke, ku mirin bhn bi Kesek ve nade bidan. Di reftara xwe de ligel Tude de zor wir be; unke, heger ku ew li te dilxwe nebin, Xwed li te nayete bexandin. Ew di navbera te Xwed de ye, ew li te bi tobekirin ve tte bilbuhurandin, unke, ew gewreye l buhure". ehryar Selah El-Dn beramber bi xwebestvann xwe ve h nemeznay nej ehryar daxwaz b. Hem Kes bi b dujwar dituwan ji bona lay w bte yn. Ne Dervan nej Wezper dikarb ber li ber wan bide bigirtin. Xwedy gil bi b tirs saw ji bona lay w di gily xwe dida bikirin. Ji hem layek Gilvan ji bona lay w dihatin h carek ew sexlet nedib. Tude ji bona lay w din, unke, areza b, mehreban b mafe sitend b. Li lay ehryar de Gewre Bik di meqam mafe de yekbn. Dil w nazik b. Ew zor liberdihate bikevtin, gava ku w deng Reben Hejaran dida bibihstin. Mehrebanya w dil w nermdikir avn w bi hstiran ve pir dikir. W ji bona wan xelat u yar didan bipkekirin. Mirovan qecn li lay w de pir xwe b. H w nediht, ku li Navmal Kolan de bte bilxistin; unke, di w hingav de rew zneta van reng Mirovan zor xerab b. Heger avn w bi wyek ve bihata bikevtin, mehrebanya w dihate cobn. Heger Kesek w nebaya, W cgehek ji bona w dida dozandin. Heger Kesek w bibuya, w pare mangane dida pdan, tan ku ew bte biperwedekirin. Dilovanya Xwed lbit. Li cil bergn xwe de, di xwarin vexwarina xwe de di nava mala xwe de nimneyeke sadebn merdayety b. Carek xanyek ba j re di bajar am de hate bidurustkirin. Gava ku ew ji bona wder hat endek temaeyi xan kir, w got: "Di v xany han de tan daw em namnin. Ev xany han bi kr w Kes ve nay bidtin, y ku mirin li na w de tte gerandin. Kar me di v dunyay de bes bitenha ve ji bona Xwed karkirine". Mal mulkn pir ew h bi payebn nedan bikirin. W digot: "Mal xol li lay

197 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II min de yekin". Jibervj ku her Kesek daxwaza dan lbida bikirin, w ew b hv nedkir. Her her w ji dwaxwaza dayn btir ji bona daxwazvan dida bidan. Jiber zorbna merdt destvekirina wna Xiznedarn wna pir caran pern Xiznan li ber w de didan biveartin, da ku ew di dema tengavy de b pere neyte bihitin. Nimneyek ji bona zor gewrebna merdt destvekirina wna tte bidtin, gava ku ew mir, ne pere, ne mulk ne xan w li d xwe de datin bichitin. Mr Mohemed di Geta am de dibj: "Xwedldilovan ji snor der merd avfireh b dibjin, ku li dawya mirina w de bes bi tenha ve 47 Direhem li pa w de hatin bichitin. Dibe, ku lipahitina Parsekek j j v lipahitina wna de bi gelek ve zortir bte bidtin". Di sala 1316 k.- 1898 ahnah ahbanwa Elmanya serdana am datin bikirin204. W di peyvdarya xwe de got "Zor p min xwee, ku ez li arek de dibim, ku di dema xwe de Mirovek Gewrey weha tde jiya ye. Ew her gewretirn Pey Heyam xwe b. Di azay gernasya xwe de p hempa b. an rmeta w di tevaya dunyay de bi nav bang b. Ev Qehreman Gewrey han Selah El-Dn Eyub b". Li dawya vna de w destek gul ji bona yadgarya mezinbna wna li ser Goristana w de date bidann205. Li ser w destgul bi ziman Ereb hatib
(Weke ku bi bra min ve tte bikevtin, ku ev serdana han di sala 1913 z. de bi vekirina ivia Tirina Hicaz ji am tan Medn hate bikirin. Di Navna am de li Mere de ahnah Elman pevdaryeke pir mjy bi perdehilanna yadgariya vekirina w iv ve date bigotin. W serdana Aramgeha ehryar Selah El-Dn date bikirin tevaya hundur Aramgeh bi girantirn buhatirn Kayn Mayisner date bixemilandin. Cuma). (Di sala 1919 gava General Goro bi Leker xwe ve bajar am date bileyandin, ew xweser ji bona ser goristana elah El-Dn w Tapan Potina xwe li ser Kla ser w de date bidann w date bigotin: "Tev li te j de vaye em careke din j hatin". Min mjuwa gelek Vekirvanan di pln mjy cudan de dayite bixwedin. Bi rast j ve reftar gotinn weha ters ors min nedane bixwedin bibihstin. Heger w dixwest, ku ew tola Qeral Filp duwem bide biwergirtin, divab ew ser xwe bide bitewandin, jiber ku bi saya ser Seleh Al-Dn ve Filip bi sax careke din ji bona Firensa hate bizivirandin. Eve ji alyeki de ji alyek din hem Rewet, Rewend. Destur, Qanun, Yasa Rzann Supah di serans mjwa Mirovany de li ser Serlekeran dide binearkirin, ku ew bi rmet hjabn ve ligel bidestkevtinn Dln xwey Serlekeran ve bidin bireftarkirin. Hjbtir div beramber hem Miryan rz rmet bte girtin. Belam General goro ev rmeta
205 204

198 binivsandin: "Wilhilm duwem ahnah Elemanya Padah Pirusya v destgula han ji bona yadgarya Qehreman Selah El-Dn Eyub dide bidann". Nivsvan Jiyana Selah El-Dn Eyub dibje: ku w di erek Xaperstan de bi b guhdan u vegirtina xwe ve bi trbarna Leker Xaperestan ve bide bidan, w xwe ber bi p ve date helkutandin w ji bona Dujmin date bang biqrkirin: "Li cgehn xwe de biwestin, dil v r ji dil r we mezintire". Di demek de ku hrin li dhev de ew dabn westandin jiber xurtbna nexweya w ew li ser hesp de zor dihat biandin. Hevaln w j re dane bigotin: "Dabeze tozek bhna xwe bide bivedan". Belam w bi gotinn wan ve neda bikirin w ji wan re date bigotin: "Heger ku ez ji hesp dabezim, w say ez bi nexweya xwe ve dizanim". Bi kurt ve ev ehryar bi saya Sinc, nav nann xwey berz bilind ve b hempa b. Ew nimneya Musulmanty Pt gewrey Rojhilat b. Civatn w bi Zanistvanan Himendan dihatin bidagirtin. Ber dergeh w ji Peran, Reben Pwistvanan tije b. Ligel v hem gewrebna xwe j de ew bi endazek weha bpayeb, ku p hatiye bigotin: "Bi rast bpayebn Oldarya wna sern Mirovan dida surandin". Zor caran di er de ji bona kamwer, sitendin rizgarkirina Kverk w xwe t berbaty dida bikirin. Di v war de pir nimneyn yektay bilind di canpzary anbilindy de ttin bidtin. Bickeh li v j de ew ji bona rk pkxistina kar u barn Welt zor likar b. Bi saya v gerandina konevan ve Kver Eyub di w zeman de di hem warek de pveketirn welat Chan b. Ew ji bona Tudey xwe ve mna Bavek dilsoz b. Her her w ew ji bona qenc bextiyarya wan didane biamojgarkirin.
han ne ji bona xwe date bigirtin nej w ew ji bona Milet xwe date bigirtin. ehryar Selah El-Dn bi v ldana potina han ve biuk neb, lebl h gman tde niye, ku General Goro p pir hate binizmkirin. Hin ji nevyn Ereb j mna Efleq, Sedam hinn din j li ser Kurtlxwer Can Kurdan de nav ehsuwarn Selah El-Dn datin bidann. end b ermezar ye, end epel ye, na hjbtir end bedbextiya Ereb tde tte bidtin, ku ew navek weha urusand di asuw mjwa Chan de bidin gemarkirin. Cuma).

199 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Di v babet de Bnvann her bi hz ve Dujminn w bi xwe ve ttin ditin. Istanl dibje: "Dunya weha di Nan Sincyn v ehryar de hatibn bitgihitin, ku h gman li rewanya wy pak bilind de, li qehreman azabna wna de, li pir hestbna dilovanya w de, li pakbna dil wy sade ji bona jn de xwe vegirtina w ji dilbijandinn Din ve ji bona Ola xwe dihatin bidtin ew hj bi serdej ve pir bi rumet b. Ev nav nann berz bala bi rast ve ldihatin, ku ew bi nimneya Qehreman Musulmanty ve bte bidann". Nivsta mjwa Mjvanan dibje: "Derbar Selah El-Dn de, titn ku Fileh p hatibn sersurandin, ev bn: Bext bilindbna rewanya w, merdbn avfirehbna w, dilovan mehrevanya w, lbuhurandin pgirtina soz peymann w bn. Bi rast j ve ev cih sersurandin niye, ku van hem nav nann bilind diln Tudeyn Ewropay beramber bi ehryar Selah El-Dn ve pir bi rz hjabn ve dane bidagirtin. Ev hem nav nann Mirovek gewre b, y ku bi ser wan ve kamwer datin bigirtin w ew ji Asya dane biperandin." W pir rmeta Mirovn dorhla xwe dida bigirtin. Ew ligel wan de gelek ba b. Heger w poxyek li nik Yekek ji wan de bidata bidtin, H w ew bi rw wan ve ne dida bixistin. Peyvn zor km w dikirin. W Hevaln dora xwe j bi v reng ve dabn bifrkirin. Civata w zor pak b. Kesek nediwra, ku ew li dij Heval xwe yanj Kesek din de li lay w de bide bidujnkirin. W Mal Mendaln xwe xwedixwest. Zor caran j w ligel Zarokn xwe de dida biyarkirin. Ew zor dndar b w wer j Zarokn xwe p dabn bigihandin. Dadwer li nik w de zor xweevist b. Her kesek bi dij dadweriy ve bida bireftarkirin, w bi tund ew didan bisizakirin. Heftey du caran ew bi xwe ve ji bona bihstina gilyn Sitemxweran dihate bidantin. Dergeh w ji bona Bik Mezinan, ji bona Hejar Dewlemendan vekirb. Ev reweta han w di dema getyn xwe j de neda biveguhertin. Estivinsin dibje: "ehryar Selah El-Dn di kar barn xwe de biserkevt b, di xwe de areza b di bitexmnkirin liyekdana hza dujmin de wirya b. Heger w biryara kirina ek bida bikirin, w di kirina w de h dudil nedida bikirinn. Di de w qet westandin bzar nedida bizann. Beramber bi dujwary westandin ve gelek ew bnfireh b. Baweryeke wy pir berz bi xwe ve heb. Ev hem nav nann berz tde dihatin biberzkirin. Bidtina w di de zor rastgo b dadwerkirina wna di derbar mafe de zor dadwer b".

200 ehryar Selah El-Dn di berg duwem Wergerandina Musewer Tarx El-Islam- Wney mjwa Musulmanty de ji bal Mrza Mr El bi v reng ve pesn w hatye bidan: "Selah El-Dn Yekek ji gewretirn Qehremantirn Vekirvann Padahn Chan dihate bidtin." Ehmed Zek Paa di pevdarya xwe de di Kenit de derbar Selah El-Dn de dibje, ya ku ew j di Kovara Ramesis de hate bibelavkirin: "Milet Qubt ev Padah gewre zor xweewist bn; unke, ew didan biparastin guh bi wan ve dida bidan. Di pla ehryarya w de avn wan bi xwety gebn ve hatin bikevtin. Nana her gewrebna v evndarya wan eveye, ku wney ehryar Selah El-Dn li tenita Wney Isay perest dihate bidann". Kovar pde dire ew dibje, ku Yekek ji Xwexuvann Endelos bi nav Eb-Dl Munim El-Endelos ve di serdana xwe de di w pl de ji bona Misr bi avn xwe ve w evndarya Milet Qubt ji bona Selah El-Dn dayite bidtin. Di v war de w xwexuwanyek-bi Ziman Erbeb, Cuma- dayite birkxistin: Em van herdu Malikan j tnin: Wan ji bo te di nava Mala Xwed de wn te datin bihiladn wan mna bawrya wan ji bo wn Perest bi te bibawerkirin J re Kee ser dida tewandin, pesnn w w didan biberzkirin w p ji bona nexwe Bmarvanan nivt didane binivsandin W di wesyetnama xwe de gotye: "r min j ligel min de bidin biveartin, da ku ew di roja Heleste de ji bona min batirn Bnvany bide bidan". (Hammer, B. 4, r. 207, 209).

201 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

14. opn wy Avany Bajarty

opn gewrey ehryar Selah el-Dn ne bes ten di kamwer, Yekkirina Musulmanan, babna Serperety, hozan konevanyi wy Supah siyas de dihatin bidtin. Ligel van tevan j de zor zor bi avanyn ba ba ve welat xwe w daye xemilandin. W dt, ku hnkirin di mizgefta Omer de li Festat de mna hnkirina nihay Ezher b. Di sala 566 k.- (di Nv uban/Nsana, Cuma) sala 1170 z. de li nzka Mizgefta kevin de Dibusta Nasiriy ji bona hnbnn Rola afi date bidurustkirin. Ev Dibustana han j Pn dibustan b, ya ku ew li Misr de hatib bidurustkirin. Li dawya vna de w Dibustana El-Qemhye li nzka w de ji bona Rola Malik date biavakirin. W di sala 572 k.- 1176 z. de Dibusta Rola Henef de date biavakirin, ya ku j re Xany Wezr El-Betaih hate bitirxankirin ya ku j re niha Dibusta El-Siyufiye tte bigotin. Ligel avakirina van Dibustan j de w kar barn Mamostan Xwendevanan j date binankirin. Bi v reng ve w dikarb li na Rola i de Rola Sun bide bibelavkirin. Xwedy Nivsta Subuh El-ea dibje: "ku Xaneqa Tekye li p serdarya Eyub de li Misr de nebn. Sazvan psy vanan ehryar Selah El-Dn b. Wi li durustkirina Xaneqy Selahye de, ya ku ew bi nav Sed El-Sueda ve bi nav bange, date bidestpkirin w hin Ewqaf j re Qsariyet El-urb di nav Qahire de Bax El-Hebanye di Kolana Bereke de date bidann. Bingeh hza Deryay li Misr de ew ji bal ehryar Selah El-Dn hate bidann. Di bina Navnana Dwan El-Ustol dam destgehek taybet li jr avdrya Melek Adil Biray xwe de date bisazkirin. Iskenderye Dumyat li ser kenar Derya Sip de, Festas Qos li ser Nl de Bendern giring deryay bn. unke, Iskenderye her her t bidadana Firengan dib, w Beden keleha w zor ba datin biavakirin. Li wde li Misr de w Du Xestexane j dane bidurustkirin. W Koka Ezz Ibin El meez Fatim, y ku w ew di sala 384 k. de dab biavakirin, bi Nexwexan ve date biveguhertin. W herwehaj di nava w Koka han j de Mvanserayek date biavakirin.

202 W ji bona bakirin andiny hsankirina kar Werzevanan hin pir cohok j dane bidurustkirin. Ji bil van karan j w bedeneke xurt sengn li dora paytext Misry ji Festat, Esker, Qehire Medery de date biavakirin. Keleheke xurt j li cgehek berz date biavakirin, ku ew bi ser her ar pern paytext ve bte biserjorkirin. Di nava w keleh j de w xanyek ji bona xwe seraya Serdary date bidurustkirin. Hstaj bi ser dwar v keleh ve Wn Heloyek Na Ala Selah El-Dn Eyub bi xwe ve tte bidtin. Ew Helo sorek li ser xamek zer de hatye bineqkirin. Bac Gomrik j bi carek ve w date hilann206. Bi v reng ve w kar barn Werzevanan Bazirganan zor hsan xwekir. Bi rast j di hingava serdarya Fatim de Tudey Misr li jr bargiranya van bacan de bi carek ve hatib bipitxzkirin. Di ruwn van Bacan de zor sitemkar li Tudey Misr dihate bikirin. Bicgeh li van Bacan j Sal Du hezar dnar ligel hezar Erdem Genim bi Mr Mek ve nala Baca Hecacan dihate bidan. Doktor Ehmed Bil di dawya dana v ehryar gewre de dibje: "Ev ku me li ser de date biaxivtin, ew letek ji nsann v ehryar tte bidtin. Ev Serdar bi hz hiner ve, ev Vekirvan Biserkevt, ez di w br bawery de me, heger k mna Selah El-Dn di nava Padah Musulmanan de zor bihatina bidtin, d rewa Musulmanty bi v ton ve di derve hundur de weha lawaz bkelk nehata bidtin". Mrza Mr El dibje: " ku gava Fedil El-Qad Wezr Selah ElDn b, ew dest rasty ehryar ji bona bicanna kar barn Qency b. Nebes ten serdarya Selah El-Dn wirad ji Qereqo, Husam ElDn, Mett hinn din mna wan dihate pkhatin, belk j Mirovn mna Qad El-Fadil, Katib Imad El-Dn, say Hekar hin ji Zanistvann bi nav bang ve di nava w de dihatin bidtin"207.
206 (Fermana Selah El-Dn ji bona hilanna Bacn Gomrik ji Qehir Festat di Roja na 3 Sefera sala 567 k.- 6 irya Pn sala 1171 z. de hate bixwendin. elah El-Dn, r. 65, 68. Cuma). 207 Getvan bi nav bang Eb-Dul-El-Letif li dawya lihevhatna Quds de ligel Selah El-Dn de hate rnitin. Ew dibje: " Di eva p de di na min de li nik w de min dt, ku ew di nava civatek ji Zanistvan de hatye bidanitin. Ew guh li peyv biaxivtinn wan dide bigirtin. Car caran j w hevparya gift goy dida bikirin. Ji bona xurtkirin sengnkirina Bedena Quds zor caran w bi miln xwe ve kevir didan bikiandin. Her Roj li Rojhilat de ew ji bona ser Beden dihat w bi avn xwe li ser Karker Hostan de avdri dida bikirin. W eva xwe j bi karn dewlet ve dida birabuhurandin. Tarx El-Islam El-Musewer).

203 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

15. Kurn ehryar Selah El-Dn

ehryar Selah El-Dn di dema jna xwe de serdarya Felestn Sur bi Melek Efdel El Bav Hesen Nuredn El date bidan. serdarya Misir j w bi Melek Ezz Osman Bav Fetih mad El-Dn date bisipartin. serdarya Heleb j w bi Melek Zahir Xaz Xeyas El-Dn dab. Melek Adil Biray w j Beek ji Cezr bi destn w ve b. Kurn rkoh Mam xwe j li Hums de dabn bicgirkirin. Yemen j bi destn Kurn Biray w Seyf El-Islam Textekn ve b. Di ber mirina xwe de ehryar Kes bi Phat nwar xwe ve nedab bidann. Jibervj Kurn wna her Kesek li cgeh xwe de gerandina Serdariya ji xwe re dane biwergirtin. Bigir nzka Salek hemyan pvgirdana xwe bi Melek Efdel ve dane biparastin. -----------------------------

Melek Efdel, Melek Ezz Melek Adil

Melek Efdel Kur py ehryar Selah El-Dn b. Li dawya Bav w de Serdarn maynn Eyub pve dihatin bigirdan. Diya El-Dn Kur Esr -Biray Mjvan bi nav bang Kur EsrWezr Serkar kar barn Melek Efdel b. Ev Wezr han di serkar Siyaseta xwe de zor lawaz b. Jibervj ew girdana gerandin z tk . Li ser ruw v Wezr bgerandin tedbr de Serdarn bi nav bang ve guzarvann zeman ehryar Selah El-Dn z jiber avn Melek Efdel hatin bikevtin w ew ji cihn wan dane bidaxistin. Jibervj hem j trebn. Yek li duway Yek de Sur wan datin bichitin ew ji bona Misr ji bona lay Melek Ezz n. Bi xwe j ve zor p ne, ku Melek Ezz Serbixwebna li Misr de date biekerekirin. W di sala 590 k. de ji bona bizeftkirina Mulk Biray xwe li Suri de bi lekerek ve ber xwe ber bi Sur de date bivedan. Pevna di navbera van herdu Biran de bi navctya Melek Adil hin ji Gewreyn Eyub de, her ku ew ilo b, v car hate bibdengkirin. Belam di sala diway de Melek Ezz dsan xwe ji bona ser Suri date rakiandin. V car Melek Adil yarmetya Melek Efdel date bikirin. W bi konet navtdana xwe ve Leker Misr li Melek

204 Ezz de date wergrandin. Ev ahzaj de di encam de bi vegern ji bona Misr near b. Melek Adil di p de bi diyar ve Hevalbend birkkevtina Birazayn xwe b. Belam ku di daw de w temaey b serkar b serphatyn wan date bidtin, w zan, ku rencn ehryar Selah El-Dn li ruw Kurn wna de d btin biberbakirin d welat Eyub t b hzy btin bikirin. W xwest, ku ew xwest, ku ew gerandina Welt bi jr destn xwe ve bide bixistin. Bi xwe j ve nerkya Birazayn w j ji bona v mebest dida bikarkirin. Bi v reman ve w lay Melek Efdel ji xwe re date bigirtin Melek Ezz bi bhvt ve ji bona Misr hate bivegerandin. Li pa de dsan wan agir nuhkirin Melek Efdel ji bona am hate bivegerandin Melek Adil bi xwe j ve ji bona Misr , da ku ew bi rk pkxistina karn Misr bi nav Melek Ezz ve bide bikirin ew li wder ma. Bi rast j ve w dixwest, ku ew bingeh serdarya xwe li welat Ferunan bide bidann. Li dawya navek de bi hin mehnan ve w legel Melek Ezz de Lekerek bi ser Melek Efdel de date bidadan. Li dawya er pevnan de di sala 592 k. de wan am datin bizeftkirin. Melek Efdel bedbext ji dlva bajar am bi near ve bi keleha Sarxed ve hate birnitin. Weha welat am bi diyar ve bi Melek Misr ve dihate bibestandin, belam di rast de ew li jr destn Melek Adil de dihate bidtin. Bi rast ve ev reftara han di war Sinc Xizmayety de zor bi nairn ve tte bidtin. Belam ew ji bona parastina welat Eyub weha dida bipwistkirin, da ku ew beramber hrn li dhevdy Xaperestan de rk pkxistina karn Welt bikarba bihate birabn. Ji Welt re Serdarek bi an, bi desthilat xurt ve dihate bidivakirin. Jibervj heger em temaey berjewendya git bidin bikirin, H gazineke mjy ruw xwe ji bona Vekirvan Kerk nade bivekirin. Melek Adil li dawya saxkirina Sury de ji bona xwe bi rk pkxistina kar barn wna ve ew ji bona getiyeke li sergerandin de ji bona ser Cezr de date bidestpkirin. W serperetiya w j date bisazkirin. Li dawya mirineke ket pir Melek Ezz de di 27 Muherema sala 595 de bi near ve ew ji bona Sur hate bivegerandin. unke, Melek El-Mensur Mehmud Kur Melek Ezz hta j mendal b, Melek Efdel Mam w ji bona Misr hatib bibangkirin ew bi Cgir Melek Mensur ve hatib bidann. Melek Efdel xwest, ku ew ji v karmendy ji xwe re sd bide biwergirtin ew tola xwe ji Melek Adil Mam xwe bide bisitendin. W

205 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ligel Melek Zahir Biray xwe Serdar Heleb de date bidan sitendin. W soz yarmety li w j de date biwergirtin. W dest bi karxistina ser Suri ve date bipkirin. Melek Adil li ser v dan sitendina han de beberdar b. W bi konet siyaset ve z di navbera Melek Efdel Serdarn Hevaln w de date bitkpkdan. W bi Lekerek gewre ve ruw xwe ber w ve date bivekirin w p gre date bikirin. Di encam de w di Rebi duwem de sala 596 k. de ew near berdestbn kir herwehaj w Melek Mensur j Misr date biderkirin. W welat Misr j date bidagrkirin pvekirina wna bi welatn xwe ve date dazn. Melek Efdel telaqre bi bhvbn ve ji bona Burca Sarxed hate bivegerandin. Di dawya navek de Melek Zahir Biray w xwest, ku ew am j re bide bisitendin. Ew bi Leker Heleb ve ji bona ser bajar am hat. W dor l date pandin. Belam v car j bi konat siyaseta Melek Adil ve di nava Herdu Biran de hate tkn. Melek Zahir waz li dorpan date ann ew ji bona Heleb hate bivegerandin. Melek Efdel j ji bona Serxed hate bivegerandin. Di dawya navek de Melek Adil keleha Necem, keleha Suruc keleha Semsad ji bona Melek Efdel dan. Belam van qencyn han j ewende nedane bidirjkirin. Di sala 599 k. de ew careke din ji nava destn w hatin biderxistin. Dayika Melek Efdel gelek tika li Melek Adil date bikirin, da ku ew wan kelehan ji bona Melek Efdel bide bivegerandin. Belam sda w neb. Gava ku Melek Efdel evaya zan, w dest bi avankirina keleha Semsad ve date bikirin w girdana xwe bi Silcoqyn Rom ve date dazn. Demek j w bi v reng han ve ji xwe re date birabuhurandin. Gava Melek Zahir Biray w hate bimirin, w xwest, ku ew bi yarmetya Kkawis Serdar Silcoq ve Heleb ji xwe re bide bigirtin ew ji xwe re li wder de Serdaryek bide pkann. Belam v car j ew bi mebesta xwe ve bi hoy nerkevtina Hevalbendn xwe ve destdirjya Melek Eref Kur Melek Adil nehate bigihatin. Ev ahzadey bedbext di sala 610 k. de bi bhvbn ve ji bona keleha Semsad hate bivegerandin. Ew tan payna jiyana xwe b Kes Kus li wder de ma. Ew di sala 622 k. de kewt pir hate bimirin.

206

ehryarya Melek Adil

Seyf El-Dn Melek Adil di 16 rebi duwem de sala 596 k.- 2. remeha sala 1200 z. de li Qahire de serdarya xwe date bidazann. Mna ku me dab biaxivitin, wna bi hozan ve bigir tevaya Kvern jr destn ehryar Selah El-Dn ji bil Heleb pve ji bona jr desthilatya xwe dabn ann. Derbar Serperetiya xwe ve ew li ser na Biray xwe de revit. Serperetya welatn xwe bi nav xwe ve ji bona Kurn xwe datin bisipartin. Melek Kamil Kur xwe li ser Misr de date bidann. Melek El-Miezem say Kur xwe li Sur de date binankirin. Melek Eref Musewy Kur xwe li Cezr date binavkirin. Kurn xweyi din w ew li ser cgehn din datin bidann ew ligel Birayn wan din de.datin bibestandin. Di hingama serdarya Melek Adil de bigivatina tundbna Xaperestan li ser welatn Musulmanan de ne ewende xurt b. Tevlivj de Serdarn Firengan bi ayna xwey taybet ve soz pemann girday ligel ehryar Selah El-Dn de dane biikendanin. Wan Orduwek gewrey Xaperestan di rya derya re ji bona ser Brud datin bikiandin ew date bigirtin. Ev rakiandina han li ser Brude de di dema er herayn di navbera Kurn Selah El-Dn hate bikirin. Li dawya ku Melek Adil ji bona ser Text hate hilkiandin, ew bi Lekerek ve ji bona ser Yafa w ew datze bigirtin. Xaperestan j di w nav de li Tibnn de dor dabn pandin. Belam ew bi wan ve nehate bigirtin. Di daw de lihevhatin di nava wan de hate bilidarxistin wan ji bona S salan At di nava xwe de dane bibestandin. Bi v reng ve fertena hatina arem Xaperestan hate bibirandin. Di sala 613 k. de Melek Zahir Xazy Serdar Heleb hate bimirin. Melek Efdel xwest, ku ew bi alkarya Kkawis Selcoqy Rom de v Bajar ji xwe re bide bigirtin. Belam vj sernegirt. Heleb j bi destn Melek Eref Kur Melek Adil hate bikevtin. Bi v reng ve serdarya Kurn Seleha ElDn her gewrey Qehreman Musulmanan hate bidawkirin. Ji xwebextya Melek Adil b, ku agir hatina arem Xaperestan v car bi Kvern salam ve nehat bigihatin. Bes bi tenha ve wan v car Istenbol dane bistandin biwrankirin. Papay nosan Syem di sala 613-614 k.- 1216-1217 z. de fertena hatina Xaperestn pncem date bidurustkirin. Qeral Meciristan, Doqn Otr Bavarya ligel Serdarn Elmanya Jrn de tev de ligel v

207 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hatina Xacperestn Pncen de tklel b. Wan Orduwek ji dused pnc hezar Kes ve bi pir ji Elaman ve datin bilikarxsitin u wan ruw xwe ber bi kenar Sur ve datin bivedan. Di rya derya re ew ji bona dewr bern Eka hatin wa ew nav dane bitalan biwrankirin. Herwehaj ew ligel filn Sur j de bi er ve hatin bikevtin. Li dawi de wan datin bibiryardan, ku ew ji bona ser Misr j herin Bi rast j ew ji bona qeraxa derya hatin bivegerandin ew li Gemyan de suwar bn. Wan ruw xwe ji bona devbigihandina em Nil ji bona derya Sp dane bivedan ji wder de ew ji bona dewr bern Dumyat hatin dor ldane bipan. Melek Adil di w nav de li Jor Sur de b, gava ku p xebera dorlpcana Dumyat hate bigihatin. Da ku ew bi lez bez ve lekerek ji bona beramberkirina Xaperestan bide bikomkirin, w ruw xwe bi ber bajar am ve date bivekirin. Belam hatina mirin bhn p neday ew li nzka bajar am de li Elakn de di Camada duwem de 31 Awgosta sala 1218 z. de hate bimirin.

208

Rew Rikn w
Daner Musewer Tarix El-Islam Mrza Mr Mohemed El dibje: Seyf El-Dn Melek Adil Mirovek zana bi tedbr b. Ew zor drbn b. Di rabn rnitn xwe de qencperwer b. Ew di biryarn xwe de pgr b di kar barn xwe de ew mldariy aky b. W j mina Biray xwe zor zanist zanebn xwedivst. Ew di er de aza bi cerg b. Di siyaset serperety de bi hi kone b. Ew di zeman Biray xwe de dest wy rast b. i di hikama Biray xwe de i di hingama xwe de w ern zor ligel Xaperesta de datin bilidarxistin Ligel Qeral Ingilizy Riard rdil de zor dostanya w dihate bidtin. V qeral di peyv nameyn xwe de ligel w de bi Xweevist Bira ve j re digot. Li ser v dostanya han de w Melek Kamil Kur xwe ji bona nava Cengawern-ewaly date bixistin. Navnana wy Padahy li ser Pulan de bi nav Eb El-Fida dihate bilxistin. Di zeman xwe de w xurtbn anbna serdariy bi carek ve dab biragirtin.

ehryarya Melek Kamil

Nav nana w Nasir El-Dn b. Ew bi nav Eb El-Meal Mohemed dihate bibangkirin ew Kur Melek Adil b. Ew di Rebi yekem sala 576 k. de hate bizayn. Li dawya mirina Bav xwe de w serdarya Misr ji xwe re date biwergirtin. W Xaperest ji dewr bern Domyat tevaya xak Misr dane biderkirin. Di w nav de Melek El-Muezem sa erf El-Dn Serdar Sur b Melek El-Eref Musa Muzefer El-Dn j Serperetya Heleb bi destn xwe ve dab bigirtin. Orduwa Xaperestan demeke zor li Domyat de dane bidorpandin wan ew gelek dane bitengavkirin. i Dorpvanan i j Dorlpvanan jiber nexweiy birbn zor ziyann mezin bi wan ve hatin bikevtin. Li dawya Sal nvek ji dorlpandin tengavy de nca Domyate bi destn Xaperestan ve hate bikevtin. Di dema

209 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II liberxwedan de serjimara Tudeyn v bajar Heft hezar Kes b. Di dema berdestbn de serjimara wna bes bi tenha S hezar Mirov mabn. Ev j ji bal Xaperestn tundr xwnxwar tevde bi hev re berbikutina git ve hatin bixistin. Orduwa Xaperestan li pa girtina Domyat de ruw xwe ber bi Qahire ve dane bivedan. Orduwa Melek Kamil her enj de ew ji bal Lekern Birayn w ve hatib bixurtkirin, Belam dsan j beramber bi Leker Dujiminn xwe ve zor km b p hr ji bona ser Leker Dujimin nedihate bikirin. Jibervj Melek Kamil ligel Serdarn Xaperestan de bi gift go ve hate bikevtin. Bi merc wazanna wanan ji bona Domyat d ew ji wanan re Felestn bide bivegerandin. Belam ev daxwaza lihevhatin ji bal Xaperestan bi nayn ve hate bivegerandin. Biwergirtina Domyat hra Qahire ji bal Xaperestan kreke pir gewre li Orduwa Xaperestan hate bikirin. Xaperestan avn xwe ji bona girtina tevaya Misr dane biberdan. Melek Kamil j ji bona rizgarbikirina Misr li wazanna Quds Felestn de ji bona Xaperestan amede b. Di v zneta han de bkarya Orduwa Xaperestan avrabna em Nl kseke zor ba bi Melek Kamil ve hate bidan. W fermana ikenandina hem derbendan date bikirin Deta Delta Nl tevde date binavkirin. Rya veger li Xaperestan hate birn yarmetiya xwarin vexwarin di rya Derya re nema bi wan ve hate bigihatin. Ew t bicbneke xerab bn. Li layektir j de Leker Musulmanan bi komikn bik bik ve hr bi ser Leker Xaperestan didan bidadan wan ew ji hev didan bijenandin. Li ser van rew znetn han de Xaperestan daxwaza lihevhatin dane bikirin, ku bi merc rya veger ji bona wan ve bte bidan Serdana Hecann wan ji Quds bte bihitin. Lihevhatin hate bigrdan Xaperst hatin bivegerandin. Li dawya vna de, ku heraya hatina Xaperestn eem hate birn, ewende p ne, ku di nava Kurn Melek Adil de er navmaly date bidestpkirin. Melek El-Muezem sa Serdar Sur li ser Biray xwe de hate wergerandin. W avn xwe ji bona ser Text Misr datin biavtin. Ew ligel Cela El-Dn Xwarzim ah de xerk b, ku ew ligel w de bte bilihevhatin. Gava ku Melek Kamil evaya bihst, ew zor sexlet b. Di v nav j de Fridrke duwem ahnah Elman bi Lekerek gewre ve rw xwe ber bi Misr ve dab bivedan. Melek Kamil near b, ku ew maweyek ligel ahnah Elman de gitf goy bide bikirin. W dixwest, ku ew lihevhatinek ligel w de bide bikirin.

210 Bi fermana Xwed ve di w nav de Melek El-Muezem Serdar Sur di Zil-Qude sala 624 k. de hate bimirin. welat w ji bona Melek Nasir Dawid Kur w hatib bichitin. Melek Kamil ji v zneta han ji xwe re sd date biwergirtin u ew bi Lekerek ve ji bona ser am . Melek Eref Biray w ji w lay de xwest, ku ew yarmetya Melek Nasir bide bikirin. Belam di daw de ew j ligel Melek Kamil de hate birkkevtin wan bi hev re am dane bigirtin. Melek Kamil biramber bi Hinekan ji welatn Cezr ve welat am bi Melek Eref di sala 626 date bidan. Melek Kamil Kerk, obek Hin ji kelehn din ji maynn welat am ji bona Melek Nasir Dawid dan208. Melek Kamil li dawya c bi ckirina karn Sur de w ruw xwe ber bi Czir-Mzoptamya ve date bivekirin. Ji bona berbestkirina lafawn Xwarzem Mengolan w ev welat han date birkpkxistin. W hin cgeh j dane bigirtin, yn ku ew bi destn v u w de bn. W Husin Kurd bi maldar ve ji bona Kur xwey mezin Necim El-Dn date bidiyarkirin w ew bi Serdar ve ji bona ser Cezr ve date bidann. Di w nav de w alkarya Necim El-Dn Eyuby Kur xwe bi Lekerek ve ji bona girtinn sipahn Xwarzimiy ji hev bela wela date bikirin, da ku ew bituwanin li beramber lehyn Mengolan de berbesty bidin bikirin. Di sala 629 k.- 1229 z. de ahnah Eleman Firidrik bi Sur ve hate bigihatin. Di navbera ahnah Melek Kamil de gift goy ji bona lihevhatin di nava van rojan de bi payn ve hat. Li gora v lihevhatina han de Qudsa human ligel Nasire bi dorhla w ve ji Aka tan Yafa j bi perak ji Kenar j bi rengek dem ve ji bona nava destn ahnah Elman Firidrik ve hate bikevtin bi beramber v j ve tan derbasbna Deh salan, e Mehan Deh Rojan waz li er ceng de tte ann. Li layektir j de ahnah Eleman divab, ku ew berbamber bi hem Dujminn Melek Kamil ve yarmetya w bide bikirin. Bi kurti ve v Peymana han ne Musulman ne j File dane bidilkirin. ahnah Eleman j zor p ne, w Felestn date bichitin ew ji bona Elemanya hate bivegerandin. Li dawya v lihevhatin de zor p ne, ku di navbera

Tarix El-Islam El-Musewer dibje, ku Melel Kamil kelehn Heran, Ruha Reqay bi Melek Nasir Dawid ve dan. Belam li gora rdann tn, evaya rast nayte biderkevtin.

208

211 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Melek Kamil Melek Eref Biray w de ligel ehryar Romy Selcoq de tk. ehryar Kqibad Selcoq bi lekerek ve xwe ji bona ser Jor Cezr di sala 631 k. de date rakiandin ew ligel leker Eyub de bi er ve hate bikevtin. Di p de biserkevtin ji bona Leker Silcoq b wan hin cgeh ji Mulkn Eyub dane bidagrkirin. Belam ew bi wan ve nehate biparastin. Dawya van er cengan bi mirina ehryar Kqubad ve hate birn. Leker Silcoq ji xak Eyub di sala 633 k. de hate biderkirin. Xwebna di navbera Melek Kamil Melek Eref Biray w de ewende neda bidirjkirin. Melek Eref dij Biray xwe ligel Gewreyn Eyuby din de vlikek date gerandin. Gava ku Melek Kamil evaya bihst, w bi lekerek Misr ve dest bi pkery ve date bikirin w ruw xwe ji bona welat am date bivedan. Belam li p bidestpkirina er ligel Melek Eref Hevalbendn w de Melek Eref li bajar am de di 4 Muherema sala 635 k. de hate bimirin. Bi v reng ve bajar am bi b er ve bi destn Melek Kamil ve hate bikevtin. Belam beramber berdestbna bajar am w Balebek Bsra ji bona Melek Salih Ismal Biray xwe p dane bisipartin. Melek Kamil di dawya v kamwerya xwe de bi end Mehan ve li ar am de di 21 Receba sala 635 k.- 8 Avdara sala 1238 z. de hate bimirin.

Nan Rikn w
Melek Kamil bguman Serdarek zor ba hinermend b. Ew xwedan nann berz u bilind b. i di meydann ceng er de i di warn kar barn siyas de ew zor wirya ehreza b. Bi mirina w ve sernevbna serdarya Eyub date bidestpkirin. Ew li bal Riard rdil bi Cengawer-uwal hatib biwergirtin. Di warn zanisty, zanebn avany de ew li ser na Bav Mam xwe de di. Hin ji opn wy ba di rkxistina kar barn avdana Misr de ttin bidtin. Ew di w kar de gelek xerk b. Di zeman w j de bixurtkirin sengnkirina keleha Qahire hate bidawkirin. Bi rasti j berdestkirina Qudsa human hin Cgehn din ji bona ahnah Eleman bi diyar ve cih gil tte bidtin. Belam li p v de div ber ku Mirov br baweryeke bi carek ve di v war de bide

212 biderxistin, div Merov bi avek hr kr ve znet rewa siyasy taybety w zeman bi ber avn xwe bide bixistin. Herwehaj div ku mero Znet zikreiya Birayn w j li ber avn xwe de bide bidann.

Melek Adil duwem

Li dawya mirina Melek Kamil de Gewreyn Eyub Melek Adil duwem, y ku ew Kur bik Melek Kamil b, bi ehryar ve dane bidazann. Weha ev ahzadey han i jiber bik ve i j jiber b kary ve karbna wy serdary neb. Di v bar de mafe li lay Melek Necm El-Dn Biray wy gewre b, y ku ew di w nav de Serdar Cezr b. Di gava ku ew di dorlpana Ruhay de xerk b, xebera mirina Bav xwe zan. W waz li dorlpan de date ann. W xwest, ku ew ji wder de ji bona Sur bte bivegerandin. Belam ji nikve ew t serhildana hinn Ji sipahn Xwarzim di nava Leker xwe de b. Wan xwestin, ku ew w bidin bigirtin. Her ilo b, w xwe date birizgarkirin w xwe ji bona Sincar date bigihandin. Gava ku Bedir El-Dn Lulu Xwedy Musil eve zan, w xwest, ku ew v ksa xwe han ji nava destn xwe ji xwe re ji bona binabdkirina Mr Necim El-Dn nede biberdan; jiber ku ew Yekek ji Dujminn w b. W bi Lekerek xurt ve xwe ji bona dorlpana ser ingal date rakiandin. Belam bi saya ser Wezr Qazy wy ehreza, Himend bi rabn rnitina xwey nerm ve di navbera w Xwarzimyan de hajbn hate bilidarxistin. Bi yarmetya sipah Xwarzimyan Leker Bedir ElDn Lulu zor xerab hate ikenandin. Ji wder de w ruw xwe ber bi Diyarbekr ve date bivedan. W ehryar Rom j li dorhla keleha Diyarbekr de date biikenandin. W welatn Cezr dsan ji bona jrdest serdarya xwe datin ann. Di sala 636 k. de Serdar am Melek Cewad Yunis ji bona Mr Necim El-Dn veguhertina welat am bi Sincar, Reqa Ane ve ji welatn Cezr j re date bipkekirin. Mr Necim El-Dn nexwest, ku ew v ksa v veguhertin ji nava destn xwe bide biberdan w ev veguhertina han date biwergirtin. W Toranah Kur xwe bi ser Cezr ve date bichitin. Heran, Ruha hin igehn din j w ji bona Fermandarn Xwarzim datin bidan.

213 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II W bi lekerek ve ruw xwe ber bi Sr ve date bivedan w am j date bigirtin Melek Adil duwem Mr Dawid Amozay w Serdar Kerk bihev re dabn bibiryardan, ku ew bi hev re ji bona ser Melek Necem- El-Dn biin. Di w nav de hin ji Gewreyn bi nav bangn Fermandarn Leker ji reftara Melek ligel wan de j hatibn bitrekirin ew ji bona nik Melek Necim El-Dn hatibn. Herwehaj Mr Dawid Kurmam w j dixwest, ku ew ji bona nik w bi mercek ve b, ger ku ew am p bide bidan. Belam Melek Necim El-Dn ev daxwaza Kurmam xwe date binaynkirin. Amozay w Mr dawid dsan xwe bi ser Melek Adil duwem ve date badan. Di sala 637 k. de Melek Necim El-Dn ji bona bizeftkirina Misr xwe date bilikarxsitin. Ew bi Pnc hezar Kes ve ji am hate helsandin ew ji bona Nablis . Melek Necim El-Dn xwest, ku ew bizanibe. Magelo bi rast ve Melek Ismail Ap w dixwaze yarmetya w bide bidan yanj na? unke, V Ap wna pir j re elaf didan bikirin. Bi peyv ve w h kmasyek nedida bihitin. Belam di bin re v Mam han ligel w de bbext dida bikirin. Li jr de w legel Mr Hums de dida bipeyvnkirin, ku ew bi hev re Serlekern Melek Necim El-Dn bi pir sozn cudan ve dij w bidin birakirin. Ew bi hev re bi v mesta xwe ve hatin bigihatin. Ji nikve Leker Necim El-Dn di Nablus de xwe ji dorhla w date bidrkirin. Melek Necim El-Dn li wdr de bi tenha xwe ve hate bichitin. Gava ku Mr Dawid Serdar Kerk evaya bihst, ew bi lekerek ve ji bona ser nablus hat w Melek Necim El-Dn date biradestkirin. W ew ji bona Kerd date binardin. Herenj de Melek Adil duwem j date bidaxwazkirin, ku ew w j re ji bona Misr bide binardin. Lbel w ev daxwaza w date binaynkirin. Di nav de dema Peymana di nava Melek Kamil ahnah Firidrik Eleman de hate bidawkirin. Belam Firengan nedixwestin, ku ew Quds li gora Mercn w Peyman de dsan ji bona Musulmanan bidin bivegerandin. Mr Dawid bi ser xwe ve rab ew bi Lekerek ve ji bona ser Quds . Li pa dorlpaneke bst yek roj de di Cemada yekem de di sala 637 k. de w Quds date bizeftkirin. W hem xurtkirin sengnkirinn bajr ji bal Ferengan ve datin bitkpkdan. Carekedin ji n ve Felek ruw xwe bi gebn ve ji bona Melek Necim El-Dn date bivekirin. Gift goyn di navbera Mr Dawid, Melek Ismail Melek Adil duwem de ser negirtin. Li ser navctya Mr Hema de

214 Melek Necim El-Dn Eyub Mr Dawid hatin birkkevtin. Herduyan li Quds de di navbera xwe de peymanek dane bigirdan. Li gora v Peymana han de divab, ku Misir ji bona Melek Necim El-Dn bte bidan Sur welatn Rojhilat j ji bona Mr Dawid btin bihitin. V lihevhatina han di navbera Mr Dawid Melek Necim ElDn de Melek Adil duwem date bitirsandin. Destbic w ferman bi Melek Ismail Mam xwe ve date bidan, ku ew ji bona ser Morkirvann w peyman bte biyn. Melek Adil duwem j bi xwe ve ligel Leker xwey Misr ve ber xwe ber bi Felestn ve date bivedan. Li Banyas de w Ordugah xwe date bidamezirandin. Beek gewre ji Leker w Memluk bn, ku ji wan re Erefiy p dihate bigotin, jiber ku ew bi nav Eref Biray Melek Kamil ve dihatin bigirdan. Ew ji Melek Adil duwem dilikest bn. Ew li Ordugah de ji bona ser w n wan ew date bigirtin. Wan ew ji ehryary datin bixistin. wan ew ji bona Qahire datin binardin wan ew li wder de datin bizindankirin209. Li pa end rojan de Padahya Misr ji bona Melek Necim El-Dn hate biveguhestin.

Melek Adil duwem Bav Bekir tan sala 645 k. de di w zindan keleh de hate bihitin ew di v mjw de di w zindan de hate bidarvekirin.

209

215 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Melek El-Salih Necim El-Dn Eyub

Ew Kur Gewrey Melek Kamil b. Ew di sala 603 k. de hate bizayn. Ew di sala 625 k. de ji bal Bav Xwe de bi ungr ve hate bidann. Belam bi kr buxtann Dayika Melek Adil duwem ve ew jiber avn Bav xwe ve hate bikevtin ew ji Misr hate bidrkirin. Mna ku me li Jor de date bixuyankirin, ew zor t ezyet jan b. Belam di daw de ji bkr bkarya Melek Adil Bav Bekir ve bext bi firyada w ve hate bigihatin. Li dawya daxistin bizindakirina Melek Adil duwem Melek El-Salih Necim El-Dn Eyub ji bona Misr hate bibangkirin li wder de di sala 637 k.- 1240 z. de Sehryariya w hate dazann. Zor p ne, ehryarya Melek Salih Necim El-Dn ji bal Xelf Begdad p hate birnitin. Weha bi v cor ve b er hera Misir ji bona Melek Salih hate bisaxkirin. Herwehaj welatn Rojhilat Kurdistan j bi alkarya Toranah Kur w ve li jr gerandineke pir ba bi rk pk ve dihatin bidtin. Bi tenha ve Sur di navbera er, or pevnn Gewreyn Eyubiyan de sergj ser mab. Heger ku ev welat han j ji bona w bihata bisaxkirin, d bi carek ve an xurtbna zeman ehryar Selah El-Dn bi endazek nuh ve bihata bivegerandin. Tit ku Melek Necim El-Dn Eyub dida bisexletkirin, Peymana Quds b, ya ku ew di navbera w Mr Dawid de hatib bigirdan. Bi rast j bi dest w ve nedi, ku ew Sur bi destn Mr Dawid de bide bihitin. Bi xwe j Peymana Quds di navbera wan de li jr tengav givatin de hatib bimorkirin. Jibervej ewende hjabna wy Mafey Snc ne b. Melek Salih Necim El-Dn Eyub bi v reman bawerya han ve hilanna v Peyman date bidazann. Bi xuyan ve w Mr Dawid j bi soz bidann Serdar am ve p date bigihandin. Melek Salih sala xwey duway j ligel rkxistina karn Misr de date birabuhurandin. W Bedewyn Joriy Misr bi xurt ve dane biserjrkirin. Serok xn wan serhilday dane bigirtin Mulk Maln wan bi ser Hevalbendn xwe ve date biparvekirin. Di w Sal j de w di nava Girava Rewde de di nava em Nl de Serayek ji bona xwe Qileyek ji bona Hevalbendn xwe date bidurustkirin. Di w Sal bi xwe de Melek Necim El-D ligel Dujminn xwey xwemal de tk. Mr Dawid li dawya hilanna Peymana Quds de ba

216 hate bitgihitin, ku ehryar Necim El-Dn meydan p nade bidan, tan ku ew desthilatya xwe bide bizorkirin. Herwehaj Mr Necim El-Dn Ismail Mam ehryar Necim El-Dn Eyub j jiber bbextya wy p ve ligel Pismam w de tirs lerz date bigirtin. W wer dizan, ku ehryar d am j ji nava destn w bide bihilann. Li Rojhilat-Cezr- j de Bedir El-Dn Lulu Serdar Musil desthilatyeke zor ji xwe re dab bipeydakirin. W ar Amed ji Toranah Kur ehryar Necim El-D dab bizeftkirin. Ji bil Hesen Kf keleha El-Ham pve cgehek din w di destn w de nehitibn. Di daw de Mr Dawid Mr Ismail Xwedan am dij ehryar Necim El-Dn ligel Firengn Felestn de hatin birkikevtin, ku ew welatn Teberya, Seqf Arnon Sefed, yn ku ew ji bal ehryar Selah El-Dn hatibn bivekirin, ji bona Ferengan bidin zvirandin. Herwehaj destr ji bona wan hate bidan, ku ew ji xwe re ekan ji am bidin kirn. Bi kurt ve di navbera Mrn zikre dilbijokn Eyub Firengan de ji bona nabdkirina ehryar Necem El-Dn de peymanek hate bigirdan. Destbic ji bona bicanna bernameya xwe wan xwe dane bilikarxsitin. Ser bin v gelacya han Mr Necim El-Dn Ismail Mam ehryar Necim El-Dn Eyub b. Di dema xwe de dsan v Mr han her bi fen xapandin ve am ji Melek Cuwad Yunis date bisitendin, y ku ew ji tirsa w ve ji bona nik Firengan date bibazdan. Mr Ismail ji v Peyman tkelya w ligel Firengan de sd date bigirtin. W end Pere ji bona Firengan date binardin beramber w ji wan Melek Cewad Yunis date biwergirtin. W ew bi hovt ve date bikutin. Bi kurt ve ji bona ruxandina binaxey ehryarya Eyub Dawid Ismail pstyeke mezin dane bikirin. Tan radeyek li jr de wan xeber ji bona Firengan datin binardin, ku Dln Musulmanan li eqf Aron de d sern xwe bidin bihildan. Gava ku Xwngermn Firengan ev xebera han datin bizann, wan hem Berdestvann Musulmanan dane bihelgirtin ew ji bona Eka dane biveguhestin. Li wder de wan ew hem dane bikutin. Li dawya navek de leker Firengan ligel Dawid Ismail de bi hev re ruwn xwe ber bi Leker ehryar Necim El-Dn ve dane bivekirin. Di navbera Xeze Esqelan de herdu Leker berngar hevd hatin bikirin. erek qurs u bi tn ve di nava wan de hate bidadan. Di w gav de leker Musulmann li jr Rberya Mr Ismail de xwe j dane bicihkirin ew tevde ji bona lay ehryar Necim El-Dn Eyub de n. Di Encam de Hevalbend zor xerab hatin biikenandin. Gelek ji Firengan bi dl ve

217 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hatin bigirtin ew near bn, ku ew ligel ehryar Misr de hajbn bidin bikirin. Leker j ji bona welat xwe hate zvirandin. Bi hoy drkevtina ehryar Necim El-Dn ji Sur ve di sala duway de Firengan ligel Mr Dawid de bi hin ern bik bik xwnav ve hatin biprabn. Di sala 641 k. de di navbera ehrya Necim El-Dn Mr Ismail de gift goyn lihevhatin hatin bidestpkirin. Bingehn van gift goyn lihevhatin evanan bn: Ku Mr Ismail Melek Xeyas El-Dn Kur ehryar Necim El-Dn210, y ku ew li bal w de radest b,bide biberdan ew xwe bi Bestvan Necim El-Dn bide binasn Pevdarya Roja n bi nav w ve bide xwendin. Belam Mr Ismail xeber bi ber guhn w ve hate bikevtin, ku ehryar Necim El-Dn bi diz ve Xwarizimyan li ser w de dide bihandan. Bi hoy v ve w gift go ligel ehryar Necim El-Dn de date birn. Di dawya v Sal de Ismail Dawid ligel Firengan de Peymaneke daw dane bigirdan. Li ser bingeh v Peyman de wan destbikiand ji Be zor Felestn ligel Qudsa human hin Cgehn din perest Musulmanan de dane bidestpkirin. Di sala 641 k. de Mr Dawid, y ku ew Dujminek zor noy Firengan b, near b, ku ew Zinar Zengoy Buraq Pxember di Mizgefta El-Eqsa de ji bona Firengan j bide biberdestkirin. ehryar Necim El-Dn beramber bi van Dujminn Hevalbendan ve Xwarzimyan bi heware xwe ve dane biann. Bi rast j Leker Xwarzimyan di duway sala 642 k. de li ser rya xwe de Qudsa Human dane bizeftkirin. Wan di wan navan de wrankirinn pir mezin dane bikirin. ehryar Necim El-Dn j ji Misr ve Lekerek ji bona yarmetya Xwarzimyan date binardin. smail j Lekerek ji bona hewara Firengan date binardin. Herdu Lekeran j li Xez de erek zor germ giran bi hev re datin bidadan. Kamwerya bi carek ve bi destn Leker Xwarzimyan Misr ve hate bikevtin. Leker Xwarzimyan talankirineke bjimar snor dane bikirin. Li dawya v kamwery de Leker Misr Qudsa Human211 Felestn di sala 642 de datin bileyandin. Ev welat han ji
Ev ahzadey han di dema na ehrya Necim El-Dn ji bona Nablus bi Dlt ve ji bona nava destn Ismail hate bikevtin. Qudsa Human di pla bhzbna Xelf Ebas de di nava destn Silcoqyan de hatib bikevtin. Xelf Mustensir Bil-Lah Fatim di sala 439 k. de Qudis ji Silcoqyan date bisitendin. Li daw de di sala 492 k. de Firengan ew date leyandin.
211 210

218 destpka v mjw de tan sala 1336 k.- sala 1918 z. de di destn Musulmanan de hate bihitin. Mr Dawid bi tenya ve Kerk, Selt Eclun p hate biparastin. Leker Misr li bajar am j de date bidorlpankirin. V dorlpanya han zor dirj date bikiandin. Inca di sala 643 k. de Ismail hate biberdestbn. Beramber bi am ve Balebelk, Busra hin pvekirinn w ji bona Ismail hatin bidan. Li dawya v kamwerya han de Xwarzimiyan temayeke gewre dil wan date bigirtin. Belam unke, ku ew bi destkevtinn destn xwe ve nehatin bitrkirin, ew ji bona nava Leker Ismail Dawid hatin bikevtin. Bi fermana wan ve wan li bajar am de dor ldatin pandin. Ji bal Komandarek Eyub de tan pya sala 644 k. de bi bnimne ve li ber am de bi qehreman ve hate bidan. Mr Heleb Hemay tan w dem j Hevalbendtiya ehryar Necim El-Dn nedane bikirin. Belam wan ji bona xatir birna er wrankirinn Xwarzimiyan Lekern xwe ji bona ser wan dane binardin. Xwarzimyan near bn, ku ew waz li dorlpana ar am de bidin ann. Ew ji bona prgbna Leker Heleb n ew li Qeseb de (dibe ku ew Qesr be, M. E.) t wan bn. erek giran bi tn ve di nava wan de hate bigerandin. Xwarzim zor xerab hatin biikenandin. Yekek ji Serleker wan gewre hate bikutin yn din near duar bazdan hatin bikirin. Mr Ismail j xwe ji bona Heleb date biavtin Mr Heleb Yusif duwem ew date biparastin. Belam Balebek ji destn w ew bi destn ehryar Necim El-Dn Eyub ve hate bikevtin. Zarok Prekn w j hatin biberdestkirin ew ji bona Qahire hatin binardin. Mr Dawid j ji bil Kerk ve hem Mulkn w ji destn w n. W j ji bona Heleb date birakirin. W Kurek xwey gelek bik bi ser Kerk ve date bichitin. Mr Heleb zor riq w Li ehryar Necim El-Dn Eyub de dihate helsandin. Ji bona liberxwedana Mulkn xwe ve beramber bi ehryar Necim El-Dn Eyub ve w xwest, ku ew Hums j bide bizeftkirin. W Leker xwe ji bona ser w Bajar date binardin. Li dawya Du Mehan de ji dorlpan de w ew ji Mr Eref di sala 646 k. de date bidagrkirin. ehryar li ser van destdirjyn Nasir Yusif duwem de zor
Heft rojan wan tde bikutina gist datinbi lidarxistin. Di Mizgefta El-Eqsa de wan Not hezar Kes dane bikutin. Di sala 538 k. de ehryar Selah El-Dn ew date birizgarkirin ew bi destn w ve hate bikevtin.

219 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II hate bitrekirin ji bona er w ew ji bona bajar am hat. W Yekek ji Serleker xwe ve bi Lekerek ve ji bona ser Hums date binardin. Pit bigihandina wna ji bona am bi ber guhn w ve hate bikevtin, ku hatina Xaperestn Heftem di bin Rberya Liws heftem Padah Firensa de bern xwe ber bi Domyat ve dane bivedan. V rdana han p date bineararkirin, ku ew binavctya Xelf Begdad ligel Nasir Ysif duwem de bi lez bez ve bte lihevhatin. Li dawya v lihevhatin de tev li nexwya wy giran de ew li ser darbest de ji bona Amunen hate biveguhestin. Belam tevlivj de w tuwanb, ku ew Xaperestan bide biderkirin Domyat j bide bivegerandin. unke, li dawya nexwekevtina wna de best girdana di navbera Leker w de hatin bisistkirin. Herwehaj Bediwn ji Eira Kenane de, yn ku wan hin ji cihn nzk meydana er de parastina wan bi ser hustuwn xwe ve dabn hiladn, gava ku wan zann, ku ew chanan ji bal lekern ehryar de hatine bichitin, destbic bi nemerdayet ve ew devern han dane bitalankirin j wan dane bibazdan. ehryar Necim El-Dn demeke km li p mirina xwe de li zneta Kurn Mr Dawid de bi avek dildar date bitemaekirin. Bi rast j gava Kur Mr Dawid Gewre dt, ku Bav w Biray wy Bik li cgeh xwe de bi Serdar keleha Kerk ve dayite bidann. Ew bi Lekerek ve ji bona ser Biray xwe w ew date biberdestkirin. Ew bi lez bez ve ji bona lay ehryar Necim El-Dn hate bivegerandin w keleha Kerk j re date bipkekirin, bi hvya ku ew cgehek tir ji bona w biramber Kerk j re bide bidan. ehryar Yekek ji Serlekern xwe bi Lekerek ve ji bona leyandina keleh date binardin. ehrya Necm El-Dn Eyub di 15 ubana sala 647 k.- 23 irya duwem de sala 1249 z. de hate bimirin.

Armanc opn wna

Armanca berz proz v Serdar han di pkanna Dewleteke xurt bihz mna dewleta ehryar Selah El-Dn Bav w Melek Kamil de li Misir, Felestn, Sur Cezr de dihate bidtin. Bi cudabneke zor km ve ev armanca w di dawya ehryarya w de hate bichatin. Bes bi tenha ve Mrnenyn Heleb Musil li jrdesthilatya wna de biderbn.

220 Melek Necim El-Dn ji bona yadkirina xurtbn Kra xwe Lekerek Memluk date bipeydakirin212. Ev hza ekdar di zeman xwe de bi rast j zor kar bikr b. Belam ev hza ekdary Bgane mna hem Hzn ekdaryn hempayn xwe di mjw de li daw de bi hoy linavna dewleta Eyub ve li Misir am de hate bikirin. Melek Necim El-Dn bi ser Karmend Serlekern xwe ve saweke zor heb. H Yekek ji wanan di civata wna de nikarbn bidana bipitkirin, yanj j bidana bipirskirin. V Melek Gewre ji bona avan avedany zor karn giring giran dane bikirin. Kokn Rewde, Kokn Kebi Dibustann avakir hem nimneyn karn wy zor bilindin. Bicke li vanan j bajar Salihy j w date bidurustkirin. Mebesta w ji avanya v Bajar b, ku ew w nala kelehek li ser snor Rojhilat de bide bilidarxistin.

Ev Memlukn-Kolemendn han sipah taybety ehryar Necim El-Dn bn. Ji wan re Kolemendn Derya dihate bigotin. Hemyan Koley erkes Gorc bn, yn ku ew bi peran ve hatibn kirn. Ew li nav em Nl de di Girava Rewde de di Qileyeke taybety xwe de dihatin bijyandin. Li zeman ehryar Kolemendan Qelawin de Desteyek din ji van Kolemendan hate bipeydakirin bi Burc ve hatin binavkirin; jiber ku ew di hundur Burcn keleha Qehire de dihatin bijyandin. Be yekem dewleta Eyub li Misir Sur de ji sala 648 tan 792 k. de date dagrkirin. Be duwem ehryarya Kolemendn Derya date bilinavbirin wan tan pla bikevtina ehryar Selm yekem Osman ji bona Misr di sala 922 k. de date biserdarkirin. Ew ji bal Selm yekem Osman de hatin binabdkirin.

212

221 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

pla ehryarya Toranah

Ew Kur Melek Salih Necim El-Dn Eyub ye. Di gava Mirina Bav xwe de ew Serdar Cezr Kurdistan b. Hta li zeman Bav xwe de di er mern Bedir El-Dn Luluy Xwedan Musil ehryar Silcoqy Rom de li karn Serdary Serperetiy de p hatib bigihatin. Di hunera cengny de w nav bangek gewre ji xwe re dab biwergrtin. Gava ku w xebera mirina Bav xwe date bibihstin, destbic ve ew hate helsadin w ruw xwe ber bi Misr ve date bivedan. eceret El-Dure Jinbava w Jineke zor tgihit himend b. Tan gihitina Toranah ji bona Misr w mirina Melek Necim El-Dn dab biveartin. Gava Toranah bi Misr ve hate bigihatin, destlic de ew ji bal Gewre Serlekern Eyub de hate helbijartin ew bi ehryar ve hata bidazann. Tan w dem j Leker Xacperestan di bin Rberya Sin Liwis de Domyat dabn bidagrkirin w ew ji xwe re bi Sernavnya Wargeha Ceng ve dab bidann. Li dawya hatina yarmetiy j re ji bal Ingilz Firensan ve w ruw xwe ber bi paytext Misr ve date bivedan. Armanca py Xaperestan bajar Mensure b. Li dawya gihitina Toranah de ji bona Misr destlic de ew ligel komkirina Lekerek girawkirina liberxwedan de xerk b. Xaperestan bi sistyeke sersrand ve inca di nava mehek de ji Domyat bi bajar Mensure ve hatin bivegihatin. Toranah ji sist teralbna Xaperestan kar ji xwe re date biwergirtin. W Lekerek ba date bikomkirin li layektir j de w Bajarok Mensure pir bi ba ve date bixurt bisengnkirin. Di v nav j de Leker Eleman j ji bona yarmetya Xaperestan hatib bigihatin. Ev Leker gewrey Xaperestan bi Mensure ve hatin bivegihatin bi bguhpdan bi xurtkirin sengnkirina wna ve wan l datin bidorlpandin. Avhilatina Rubar Nl bernameya Sn Liwis date bitkpkdan. Bi fermana Toranah ve pir avbendn di navbera Mensure Qahire de hatin biikenandin. Lafawn av li hem layek de Ordugeha Xaperestan li ber xwe date bidan. Rya veger li wan de hate birn. Li layektir j de Leker Toranah li hem alyek de gre li ser sern Lekern Xaperestan date bilidarxistin n hatina wan j ligel

222 Domyat de datin bibirn. Wan ew t birbn nexweyeke zor xerab dane bikirin. Li yektir j de Toranah bi karek berz ve ji bona bizeftkirina Domyat birna rya derna Xaperesta p hate birabn. W hin ji Gemyan dane bijihevxistin pere bi pere ve bi pita Devan ve ji bona kenar Derya Sip ve dane bigihandin. Li wder de ji n ve w ew datin bilihevxistin. Bi v reng ve w Desteyek Ketyn Cengn ba li wder de date pkann. W ew kert pirt ji bona ser Domyat datin binardin pwendyn Xaperestan ligel Evropa de datin bibirn. Bi kurt ve li layek de tengavya leker Misr lafawn epoln pln avhilatina Rubar Nl bi ser Firengan de li layektir j de birbn nexwey Serdar Leker Xaperestan bi bivegerandin ve date binearkirin. Di v xwe vekiandina han de Leker Misr zor ji Leker Xacperestan dane bikutin w bi wan ve dane bigrekirin di daw de wan ew di sala 647 k. de dane bidlkirin. Sin Liwis j bi xwe Ala Perest ve, ya ku w ew ji Dra San Dens de ligel xwe de dab bihilgir, bi destn Toranah ve hate bigir. Li dawya dana seraneyek hetsed hezar dnarn Zr berdestkirina Domyat de inca Sin Liwis xwe Serlekern xwe dane birizgarkirin. W Peymanek j ligel Toranah de date bimorkirin. Li gora v Peyman de divab, ku ew destbic ve xwe ji ser xak Misr bide kiandin. W ev merc han date bicann ew ji bona Sur . S Salek ew li wder de ma. Zyann Xacperestan di van eran de bi btir ji S hezar Kes ji ervanan ve hate bitexmnikirin. (Mealim Tarix El-Qurun El-Wista-Agehdaryn mjwa sedsaln Navn). Li daw birna er mern Xaperestan de Toranah ji bona sazkirina best bendeke Supah di nava Leker Kolemendan de xerkdar b. Bee Deryay ji hza Kolendan, yn ku ew ji Kolemendn Bav w bn, zor ew xwedser bn ew bi sern xwe ve bn. Toranah bi Leker Cezr ve pit sitr b. W xwest, ku ew Kolemnendn Deryay ji bona jrbna best bend bide biann. V remana ehryar ji bona leker Kolemendan hit, ku ew ji fermana w b biderkev ew l btin biwergerandin. Wan j re tepek dane bidurustkirin wan ew di sala 648 k. de dane bikutin. Hinek ji Mjvanan dibjin, ku di v tawankarya han de dest eceret El-Durey Jinbava w tde dihate bidtin. Renge, ku ev peyva han rast bte bidtin; jiber v Afreta han j avn xwe ji bona ehryary dabn biavtin. Bi hesta Jinbav ve bi sert ve w ji Toranah nedida bihejkirin. Li layektir j de pwendyn w ligel van

223 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Tawankarn Kolemendn Deryay zor bi rk pk b. Hj btir w li pa demek de pit biwergirtina ehryary bi Komandar Kolenmendn Deryay ve date bikirin, y ku ew bi Eybik dihate binavkirin. Ca bi gora vna ve h derew niye, ku bi rk pkxistina v tawankarya han bi agehdarya eceret El-Dur ve hatibe bilidarxistin. Bi kurt ve herilo be, ji bedbextya welat Eyub b, ku ew ji Padahek sert qehreman ji Serdarek bi nav bang ve bte bibparkirin. Toranah ehriyar dawy Eyub b, y ku ew pir bi pgr, gir cerg hinav b. Zore renge, ku d wna xemleke ba bi ehryarya Eyub ve bida bidan. Belam Feleka bbext bbextya navxwey qad p neda dan. mjw ji me re date biveguhestin, ku bes bi tenha ve veguhestina Ketiyn Cengny li ser pita Huturan de w her ev li nik v Serdar han dayite bidtin. Inca li dawya Du Sed ar salan de ehryar Mohemed Vekirvan Turk beramber bi Bedena Istenbol ve ev kar han date bikirin213. H gman tde niye, ku ehryar Mohemed Vekirvan Gewre ji Toranah hatib bihnkirin. Bicke livj de nabdkirina Orduw Xaperestan dlkirina Qeral Firens j bi saya an, rmet gernasya v Serdar ve hatye bikirin.

Paynbna serdarya Eyub li Misr de

Kolemendn Deryay Serhilday li dawya kutina Toranah de eceret El-Dure Jinbava wna bi Padah ve li ser Text Misr de dane bidann. Peyvdarya Roja n bi nav w ve dihate xwendin Pl j bi nav w ve hatin bildan. Li ser Puln wna de "El-Mustesimiye ElSalihe El-Meleket El-Muslimn, Um Melek El-Mensur Xell- Rumetvana Qenca Padaha Musulmanan Dya Padah Mensur Xell" dihate bineqikirin. Li dawya dazanna Padahy de w Meez El-Dn Eybek Serok Kolemendn Deryay bi Serleker Misr ve date bidann ehryarya eceret El-Dure zor neda bidirjkirin; unke, ku Gewreyn Misr li ser nankirina Serdarek ji nava Xanedana Eyub de
(Evaya di sala 1453 z. de beramber bi vekrina Istenbol de ji bal ehryar Muhememed Verkirvane Gewrey Turk hate bikirin. Cuma).
213

224 sorbn. Di daw de Melek El-Eref Musay Xwarzay Melek Kamil Kur Mr dawy Eyub li Yemen de li cgeh eceret El Dure di sala 648 k. 5 Awgosta sala 1250 z. de bi Padah Misr hate dan. Belam Serdar desthilat di nava destn Mr Meez El-Dn Eybek214 de bn. Li dawya Salek de Misir ligel Melek Nasir Yusif Serdar Heleb de tk . V er pevun Salek di nava wan de date bidirjkirin. Di daw de Xelf Begd Melek Nasir Yusif Aybek di sala 652 k. de dane bilihevann. Mr Kolemendn Deryay Serleker Misr Meez El-Dn Eybek di sala 653 k. de Serdariya xwe serbixwe li ser Misr date dazann w Melek Eref ji ser Text Patahy date bidaxistin w ew ji bona nik Merevn wna li Yemen de date binardin. Bi v reng ve ehryarya Eyuby xurt binav bang li Misr de hate bipaynkirin ew di daw de ji bona nava destn Kole Bendn wan hate biveguhestin. V kar siyas Supahy han bi hoy linavna serdarya Ebas hate bikirin. Herwehaj w kar j serdarya Eyub li Misr de date binabdkirin. Bi her awayek ve divab, ku Melek Adil li p danna bingeh Leker Kolemendan de bi hr kr ve temaey mjwa Xilafeta Ebasyan ji xwe re bida bikirin w j ji xwe re hnbnn bi nerx ve bidana bigirtin.

214 Xwedy Tarx El-Islam El-Musewer Mrza Mohemed El dibje: "Aybek ji Axa Bek hatye". Belam ji hi nedre, ku ev Ay Bek bi tgihitina Mr Heyv bte bidtin.

225 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

2 . Serdarya Eyub li Heleb de (579-685 k. de).

ehryar Selah El-Dn cara yekem ev welat Heleby han ji bona Zahir Xazy Kur xwe date bidan, y ku ew htaj Yanzdeh Sal b. Li dawya end Mehan de w serperetya v Welat ji bona ser miln Melek Adil Biray xwe date biavtin. Di sala 582 k. de ehryar ji nve welat xwe date biparvekirin. W Melek Adil bi Etabik Melek Ezz Kur xwe ve li Misr de date bidann. W dsan welat Heleb bi Melek Zahir Xazy Kur xwe date bidan w Deife Xatun215 Kea Melek Adil Biray xwe l date bimarkirin. Melek Zahir di jyana Bav xwe de her her dilsozek rast durust w b. Di hem ern Xaperestan de w ligel Bav xwe de komek didan bikirin. Li dawya mirina Bav xwe de ew bi Melek Adil Mam xwe hate bigirdan. Armanca berz v Mr b, ku ew bilihevhatin tirazw hza Serdaryn Eyub bide biparastin. da ku ew bikaribe liberxwedana xwe li ber hem hran de bide bikirin, w keleha Heleb zor bi sengn ve date biavakirin bixurtkirin. Melek Zahir di sala 613 k. de hate bimirin. Mehrevan Xwed li p mirina xwe de Melek Ezz Mehmud Kur xwey bik Kur Kea Melek Adil bi Phaty xwe ve date bidann. Mebesta w j ji v j b, ku ew ji yarmet desthilatya Melek Adil sd ji bona mala xwe bide biwergirtin. Melek Eref Musay Kur Melek Adil Fermanrya Leker Heleb bi ser miln xwe ve date bihildan ew bi xwe beramber hra ehryar Kkawis Selcoq ve bi ba ve hate birawestandin. Gerandina Kar barn welat w di nava destn Etabik Tuxurl Cgir Melek Zahir Qad Beha ElDn Kur edad bi nav bang de dihhate bidtin. Melek Adil Melek Kamil Phatiy Kur w bi serdarya Melek Ezz ve hatin birnitin. Melek Ezz di sala 628 k. de gerandina kar barn welat xwe bi ser miln xwe ve date bixistin. Ji bona girawkirina serperetya xwe w ji Gewreyn Hevalbendn xwe Karmendn taze dane binankirin. Herwehaj w fermandarya keleha Heleb j ji bona nava destn Mrek ji Hevalbendn xwe date bisipartin. Bi yarmetya Kamil
215

Bi nav bang b, ku nav w Sefiyet Xatun b. (M. E.).

226 Xal xwe ve w keleha zer date bigirtin. keleha Bre j, ya ku ew Bajarokek li ser Furat de b ya ku ew di nava lidmayinn Melek Zahir Dawid Mam w de dihate bidtin, bi destn w ve hate bikevtin. i Bav i j w j wan zor bajar Heleb dane biavedankirin. Wan Bazirganya wna pir bi p ve dane bixistin. Wan snorn w ji aly Cezr Sur de dane bifirehkirin. Melek Ezz di sala 634 k. de di nava xortanya xwe de hate bimirin. Cih serdarya xwe w ji bona Melek Nasir Yusif duwem Kur xwe date bichitin216, y ku ew hta Heft Sal b. Nenka Yusif Deyfe Xatun di pla tengavyeke siyas de gerandina kar barn welt bi destn xwe ve date bixistin. Ew bi Cgir Melek b. Li dawya trebnek de di navbera w Melek Kamil de w Hevalbendiyek ligel Melek Eref Serdar am de date bigirdan. Di dema ku Leker Misr ji bona vegirtina welat w xwe bi ser ve date rakiandin, w dikarib zor bi ba ve liberxwedana xwe bide bikirin. Orduwa w di bin Fermandarya El-Muezem Kur Selah El-Dn de Leker Dujmin t ziyann pir gewrekirin w ew dane bivegerandin. Deyfe Xatun ji bona btirkirina desthilat xurtbna xwe bi ekere ve ligel ehryar Kxisroy Silcoqy Rom de peyman date bigirdan. W xwe bi Bestvann w ve date biwergirtin. W bi nav w Pul dane bildan peyvdarya roja n bi nav w di nava Mizgeftan de date xwendin. W Xweha Kxisro ji bona Melek Nasir Nevy xwe date bixwestin. Di v nav de berbatyeke zor gewre ruw xwe ber bi Sur ve date bivedan. Hem xelkn ervann Xwarzim li Jr Derya Xezer de, yn ku ew ji bal Cengz Xan de ji Xaka xwe hatibn biderkirin, ruwn xwe ber bi Cezr ve dane bivekirin. Wan welat Melek Salih Eyuby Kur Kamil dane bileyandin. Mexabin, ku ew kn berberiya di navbera Mr Gewreyn Eyub de nehit, ku ew beramber v berbatya han de biyekbin, yaxudj ku ew li gora berjewendiya xwe de xwe li ber Xwarzimyan de bidin biyekgirtin. Di daw de di sala 638 k. de Leker Heleb beramber bi hza zor lafawy Xwarzim ve hate biikenandin Melek Muezem Kur Selah El-Dn Fermandar leker Heleb j hate biberdestkirin. Hem bargiranyn leker Heleb bi destn Dujmin ve hatin bikevtin. Hem
216

Ev Melek Nasir ji Fatime Xatun Kea Melek Kamil b.

227 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II welat Sur tan Hemay bi jr destn Xwarzimyan ve di sala 638 k. de hate bikevtin. Li Pa de Leker Heleb ji bal Melek Hums Ern Gerokn Ereb ve, yn ku wan jiber Xwarzimyan dabn bibazdan, hate bixurtkirin. W hzeke wetov date bipeydakirin, ku ew ser li n de ligel leker Xwarzim de bikaribe bide bierkirin. Di vketina er de di navbera herdu lekeran de Leker Xwarzim xerab hate ikenandin w date bibazdan. Leker Heleb tan Rehbe bi d w ve hate bikevtin ji wir pve ew nema bi d w ve . Xwarzimyn ikest xwe ne li Heran ne j li Ane de dane bigirtin. Ew ji wir ji bona nava xak Xelif Ebas hatin bikevtin. welat Cezr, y ku ew ji bal Xwarzimyan hatib bileyandin, hate birizgarkirin hem Dln Musulman hatin biberdan, yn ku ew tevde li Heran de hatibn bizindankirin. Di sala 640 k. de leker Heleb careke din j ps Leker Xwarzimyan date biikenandin. Li dawya v kamwerya han de bi end Mehan ve Sefiya Xatun hatebi bimirin. Melek Nasir Yusif v car kar barn gerandina serdarya xwe bi destn xwe ve date bixistin. W li ser be zor Sur de ji Er tan Furat dida biserdarkirin. Ji bal Xelf Begd de Navnana ehryar p hate bidan. Zor mexabin, ku bedbextya wrankirina Tataran hate bidtin. Bi rast j Holako di sala 658 bi epoln pln Mengol de ruw xwe ber bi Heleb ve date bivekirin. ehryar Nasir bi b sd ve avnrna alkarya Misr date bikirin. Di daw de ew near b, ku ew Heleb bide bichitin ew ji bona bajar am . Belam dsan ew rizgar neb ew bi nava destn Holako ve hate bikevtin w ew date bilinavbirin. Bi v reng ve serdarya Heleby Eyub j li ser destn Holako de hate bidawkirin.

228

3. Serdarya Eyuby am
ehryar Selah El-Dn di jna xwe de welat am bi Melek Efdel Kur xwey gewre ve dab. Li dawya mirina wna de zor p ne, tan ku di navebera Melek Efdel Biray w Melek Ezz Serdar Misr de tk . Li daw j de Melek Adil j xwe tkel v heray kir. Demeke dirj v hera pevna han date kiandin. Di w nav de bajar am Sernavnya serdarya Melek Efdel end carek bi jr dorlpan ve hate bikevtin. Inca li dawya mirina Melek Ezz ikestina Melek Efdel de am Sur bi jr desthilatya Melek Adil ve hate bikevtin. Li dawya mirina Melek Adil de serdarya Sur bi destn El-Muezem say Kur w ve hate bikevtin. Di zeman v de berbatya Firengan bnvedana v Welat dane bitengkirin. Li dawya El-Muezem de Melek Nasir Kur w bi Serdar welat am ve hate bidann. Belam Melek Kamil waz l nehna ew bi Lekerek ve ji bona ser w . Di p de Melek Eref Musay Biray Melek Kamil lay Melek Nasir date bigirtin, belam di daw de ew ligel Melek Kamil de hate birkkevtin wan bi hev re bajar am dane bigirtin serperetya v bajar han di sala 626 k. de bi destn Melek Eref ve hate bikevtin. Ewende p ne, Melek Eref ji bona liberxwedana berbatya Celal El-Dn Xwrzimah ligel ehryar Rom Kqubad de lihevhatinek date bigirdan. W Lekerek di bin Fermandarya Mr Ize-El-Dn Umer Hekar de ji bona hewara Hevalbend xwe date binardin. Van herdu Hevalbendan Celal El-Dn li nzka Erzencan de di 28 Remezana sala 627 k. de dane biikenandin. Li dawya navek de di navbera Melek Eref Melek Kamil Biray w de tk . Herwehaj di nava wan Hevalbend wan Ela El-Dn Kqubad j de tk , y ku w hr ser welat Cezre date bikirin Pereyek j date leyandin. Inca li daw Du salan de ango di sala 633 k. de ew Pere hate bivegerandin. Melek Eref di dawya jna xwe de ligel Melek Kamil j de tk Leker Misr j ji bona ser bajar am hat. di w nav de Melek Eref hate bimirin. Di zeman Melek Adil duwem de er heran di navbera Mrn Eyub datin bidestpkirin. Melek Salih Ismail Serdar am ligel Firengan de beramber bi Melek Salih Eyuby Serdar Misr ve Hevalbendtiyek date bigirdan. Melek Salih Eyubi bi yarmetya Leker

229 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Xwarzimyan ve sipahn Hevalbendan li Xeze de di sala 634 k.- sala 1244 z. de date ikenandin w ser li n ve Sur Misir biyekkirin. Li dawya Mirina Melek El-Muezem Toranah Kur Salih Eyubi de Serdar Heleb Melek Nasir Yusif bajar am date bizeftkirin. Ev ahzadey han bi xwe j ve dawvan Mr Eyubi li ser am b. bajarn welatn am di zeman Eyubiyan de zor avedan, avankirin, pkevtin geit datin bidtin. Mr Jinmrn Xaneda Eyubi Gewremerdn v pl de di avankirina Seran, Kok Kaxn ciwan ciwan de bi hev re didan bipbazkirin. Bi taybet ve bajar am di v pl de pir hate bipvekevtin. Ew bi navnya zanisty komek ji dibustanan ve hate bikirin. Getvan bi nav bang ve Kur Cebir, y ku w li zeman ehryar Selah El-Dn de bajar am dayite bidtin, dibje: ku di bajar am de Bst Dibustanek hebn, belam ewende p ne, tan ku jimara wan Dibustanan hate bidubarekirin.

230

4. Serdarya Eyubiy Hema.

Li dawya bikevtina Hemah de bi destn Eyubiyan ve ehryar Selah El-Dn ew ji bona Melek Muzefer Kur Teqi El-Dn Biray xwe date bidan. Nevyn v Mr han li hre de her her Serdar bn. Wan her her dixwestin, ku pwendyn wan ligel Serdar Gewremendn Eyubi bi ba ve bte birabuhurandin. Gava ku Holako ji bona ser Sur hat, wan nikarbn xwe li ber w de bidin biragirtin. Li dawya biikandin vegarandina Holako ji Sur de ew bi serdarya Kolemendn Misr ve hatin bibestandin. Ev Malbata han di mjwa 698 k. de hatin bilinavbirin. Birazay Melek pay Hema Mjvan Zanistvan bi nav bang ve Mr Ebu El-Fida Ismail b, y ku w ligel ehryar Mohemed Nasir de bedar er b. V ehryar gelek ji Ismail hejdikir w Hema p date bidan pre j w Navnan Mafey ehryary j p date bidan. Di hingama Eb El-Fida de ar Hema zor hate bipvekevtin. Gora v Mr gewrey han di nava Goristana bajar Hema de tte bikevtin. Li dawya ehryar Eb El-Fida de Melek El-Efdel Mohemed Kur w bi hoy b Serperetya xwe ve ewletya ehryar Misr bi xwe ve date biwindakirin. Di encam de ew hate bigirtin ew li keleha am de hate bibendekirin. Bi v reng ve serdarya Eyub li Hema hate bidawkirin.

231 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

5. Mrnenya Eyuby Hums

Ev welat Hums di sala 570 k. de bi destn ehryar Selah ElDn hate bikevtin. Li dawya v mjwa han de bi ar salan ve w bi Mohemed Kur koh Mam xwe ve data bidan. Di v nav de ev welat han ji bal Melek Nasir Yusif duwem de Serdar Heleb di sala 646 k. de hate bizeftkirin. Belam ewende ew bi destn w ve nama ew careke din ji bona nava destn Nevyn erkoh hate biveguhestin. serdarya v Xanedana han tan sala 661 k. de date bidemandin. Bi hatina Holako ve b liberxwedan w dergeh xwe j re date bivekirin serdarya Xanedana erkoh li nav hate biyn.

6. Mrnenya Eyuby Yemen.

Em dizanin, ku ew ji bal Melek El-Muezem Toranah Biray ehryar Selah El-Dn di mjwa 569 k. de hate bivekirin217. W Du salan
Di Mirat El-zeman, berg 3 de hatye: Ku ems El-Dewle Toranah, gava ku w ber xwe ji bona vekirina Yemen date bivedan, ew di rya xwe de Di ser Meka proz re hate derbaskirin. W dixwest, ku ew ji bona nava bajar Mek here. Bela Mr wna Dergeh Keb date kildkirin ew ji bona ser iyay Bav . Toranah ber xwe date Kabe, da ku ew xwe li dora w bide zvirandin. W dt, ku dergeh Kab hatye kildkirin. W destn xwe ber bi Jor ve date berzkirin u w ji bona Xwedan date bangkirin got: Xwedo! Heger ku ez bi mebesteke pak ve ji bona v cih hatime, de v der tu ji min re bide vekirin. W destn xwe ji bona kild date avtin bi hza Xwed ve dergeh Kab j re hate vekirin w tde date limjkirin. Gava ev xebera han bi Bav Qeys ser iy ve hate gihatin, w xwe ji ser iy date berjrkirin ew ji bona nik Toranah hat w j re hvya lbuhurandin date bikirin. Toranah l hate buhurandin, w ew date bixelatkirin di cih w de w ew date bihitin. Toranah bi sipah xwe ve hate birkkevtin ew ji bona Yemen hate bigihatin. Li wder de ew ligel Hezn Eb-Dul Neb Kur El-Mehd bi er ve hate bikevtin. Wi ew date bipirtpitrkirin. Ev Serdar pirt pirtkir zor sitemkar bedkar b. Karn wyi Zaroty ji H derbn. W Gorek Aramgehek ji bona Bav xwe bi avzr ve dabn biavakirin. W bi dar zor Tude neardikirin, ku ew ji dilva Kab ve serdana goristana Bav w bidin bikirin. Toranah ev Sitemkar Bedkar han date bigirtin ew date kutin. Tevaya maln w Aramgeha Bav wy avzrkir tij bi cewher kevirn giran ve dane bizeftkirin.
217

232 li Yemen de bi nav Biray xwe ve date biserdarkirin. Li daw de w Cgirvanek li una xwe li ser de date bidann ew ji bona Misr hate bivegerandin. Li dawya mirina w de Yemen bi Melek Ezz Textekn Biray ehryar Selah El-Dn ve di sala 579 hate bidan. Ev Mr han tan mirina w di 16 ewala sala 593 k. de li wder de ma. Di dawya wna de El-Meez Ismail Kur w na wna date bigirtin. Belam ew di sala 598 k. de hate bikutin. Nasir Eyubiy Biray w cgeh w date bigirtin ew j di 12 Muherema sala 611 hate bikutin. Li dawya v de Melek Mesud Selah Eldn Yusif Kur Melek Kamil bi Serdar Yemen ve hate binankirin w bi hzeke mezin ve ber bi Yemen ve date bivedan. Ew di 2 Muherema sala 612 k. de bi Sernavnya Yemen ve hate bigihatin, ya ku ew Zubey de b. Li dawya girtina Teez de Sulman Kur Teqi El-Dn Umer Kur ehinah ji bona Misr hate bivegerandin. Ew ligel Imam Yemen de bi er ve hate bikevtin. Di roja 8 Cemada duwem de sala 614 w Sena date bizeftkirin. Li sala 619 k. de kar barn Yemen w ji bona nava destn Kurn Resuly Hevalbendn Eyub datin bisipartin ew di sala 620 k. de ji bona Misr hate bivegerandin. Di sala 624 k. de careke din ew ji bona Yemen near bivegerandin b. W Kurn Resul dane bizindakirin w ew di w roja girtina wan j de ji n ve dane biberdan. Ew di sala na xwe de card ji bona Misr hate bivegerandin, pit ku w dsan Serperetiya Yemen ji bona Nur El-Dn Umer Kur Resul date bisipartin. Li dawya derbasbna demek de Nur El-Dn dazanna Serxwebna xwe date bikirin. Bi v reng ve bingeh serdarya Resul li Yemen de hate bisazkirin.

233 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

7. Serdarya Eyubiy Cezr

V serdarya han ji roja bidanna wna tan sala 643 k. de date bidirjkirin. Navnya wna Myafarqn218 b. Di zeman El-Muzefer Xaz ew bidestn Mengolan ve hate bilinavn. Belam li hin bajarn Cezr Kurdistan de Maynn Eyubi her mabn. Ji van j Mrnenya Hesenkf219 b, ya ku w tan sedsal Dehem Ko j date demandin.

Dtineke Git
Sehryariya Eyubi li na dmayna Xilifn Fatim di Misr de Etabikan li Sur de hate bidamezirandin. Tev hrsn Xaperestan Yek li d Yek j de di hingava ehryar Selah El-Dn, Melek Adil Melek Kamil de neke wy pir diyar heb. Di pla Melek Adil duwem de ji b serperet sistya wna de ew hate bibhzkirin. Belam Melek Salih Necim El-Dn Eyubi bi dujwar bi karek bikr ve di daw de bi ser wan Serdarn bker, Dilbijok Gen ve hate bikevtin. Tan radeyek w card xemla p p date bidan. Wehaj Kur w Toranah j d bida bikirin, ger ku ew t serhildana leker Kolemendan nehata bikirin. Dib, ku w j karek zor mezin ji bona v Serdasrya han bida bikirin. unke, ku ew Serdarek pri ba b. Jhatbnn ehryarn Eyubi bi tenha ve di qadn er de nedihatin bidtin. Belk ew di qadn Zanistiy, Zanebn, Avany Abur de dihatin bidtin. Wan di van waran de opn gewre bi nav banh ve li dxwe de dane bichitin. Di derbar andiny Avdany de zor xerk

Niha Ev bajar han bi Silvan tte binavkirin, Ev nav han jiber E$ra Silvany Kurdy mezin l hatiye bikirin. Kurd ji Silman Silvan dibjin ew ji bona Silman Silvan dibjin. Silwan di Neqn Turk de hatye binivsandin. (M.E.) Ew niha bi nav ernex ve tte binavkirin. Li dorhla w de Era Melekan tte bidtin, ya ku ew di mjw de pir kevnar bi nav bang tte biderkevtin. (M. E.).
219

218

234 bn. Di zemann xwe de wan ji bona pvexistin gekirina Bazirgany gelek peyman ligel Serdaryn welatn Ewopa de datin bigirdan. Orduwa Eyub Du Be b. Leker taybetyi Kolemendan leker Mr Serdarn pve girday bn. Ev reng pkhatinan bi gora w zeman ve zor ba bn ew li gora hatinn Serdary de ji dihatin bilihevhatin. Leker Kolemendan, yn ku ew hem Kole bn ew bi peran ve hatibn kirn, bi remaneke Supah ve hatibn bipeydakirin. Di p de mna Leker Turky Ebas Inkary Osman pir ba bn wan gelek karkirin. Lbel di pla lawazya Serdary de ew mna Mikrobek berbat bi Serdariy ve hate bikevtin w ew t nexweya neman kir. Di hingava ehryarya Eyubi de ji bona Chana Musulmanty bingehek xurt pkevt hate bidann. Li hem layek de Zanistvan Karnasn bi nav bag ruwn xwe ber bi Serayn ehryaryn Eyubi ve dane bivedan. ehryarn Eyubi j zor ji bona wan rmet an dane bigirtin. Ji bona zanebn avankirina welt wan zor karn hja bi nerx ve dane bikirin, Wan Bingehn rzann gerandina Welt dane bidann. Wan B Bacn Serdary ji bona rzaneke bi rk pk ve dane bixistin. Wan ewey rabn rnitina Serayn Serdary Nav Nann Mr dane birkpkvexistin. Rzann Mrnenyan -(Derebegyan)- di nava welatn Eyubi de zor hatin bipvekevtin. Zor ji rzann Eyubi ji bona Siwarn Mrxasn Ewropa hatin biveguhestin. Ji bona nimne Durujm Xanedanann Keyan Padahan Ewropyan ji Eyubiyan dane biwergirtin.

235 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Yanzdehemn 11. Dewleta Kurn Erdelan ji 617-1284 k. de

Bi gora erefname ar sedsaln Dawy Iraq ve ev Serdar zor gewre bihz b. Li gora goyn Tudeyn Erdelan ev serdarya han pir kevnar b ew tan Hingava Ebasyan hj btir tan hingava Sasanyan j die. Bi rast j ji bona rastya duwem belgeyek rast durust bi destn me ve niye. Belam Mcer Longirk dibje: ku ev Serdariya han ji bal Cengzxan p hatye birnitin220. Doktor Firc dibje: ku Cengzxan Sazvan v Serdary ji bona van navan date binankirin221. Div, ku ev serdarya han li dawya Xilafeta Ebas de hatibe bidamezirandin; unke, Leyandina Iran ji bal Cengzxan de di sala 617 k. de hatye bikirin ew di hingava Xilafeta Nasir El-Dn El-Lah de hatye birdan. ca bi gora v mjw ve dibe, ku ev serdarya Kurn Erdelan geh bi Serxwebn geh j pir caran j bi reng best ve ji e sedsalan nv btir hatye bidemandin. unke, mjwa linavna w de di sala 1284 k. de tte bidtin. debera em careke din ji bona ser pirsiyarya bidamezirandina wna btin bivegerandin. Di v war han de Mj titek bi weyek gity bi carek ve ji me re nade bizann. erefname dibje: ku Baba Erdelan ji Xanedana Ehmed Merwane, y ku w serdarya Merwan Kurd li Kurdistana Navnde dayite bisazkirin. w ji Diyarbekir ji bona
220

ar sedsaln Dawya Iraq, Rpel 6. Kurdler, r. 119.

221

236 nava Ern goran dayite bikokirin222. Li dawya vna de gava ku Cengzxan Iran date bizeftkirin, w ji Mengolan re date bikarkirin wan ew ji bona arezor datin biserdarkirin. Goya ar sedsaln dawy Iraq di koka xwe de ew j mna goya erefname ye. Lbel ew btir bi ser ve dide bivekirin dibje, ku Baba Erdelan li Malbateke kevn Gewrey Diyarbekir b. W ji bona nava Era Goran date bibarkirin. Ewende p ne, w desthilat ji xwe re date bipeydakirin Ern arezor Xlatn Rojhilat Hewreman j ji bona jrdestya xwe dane bikiandin. Gava Cengzxan ji bona wan navan hat, ew bi serdarya Baba Erdelan hate birnitin. Getvan Rojihilatvan Ingilzy bi nav bang R dibje, ku Xanedana Kurn Erdelan di koka xwe de bi xwe j ew ji Goranin ew jiber Mamoyne. Lnernn v Mjan ji Hi zor nzkin. Dibe, ku ew bi hza Era xwe ve bi ser Ern wan navan ve hatibe zalbn w serdarya xwe dabe bidamezirandin223. erefname derbar serdarya Baba Erdelan ende agehdaryan nade bidan. Lbel Mcer Longrik dibje, ku Kelol Beg Kur Baba Erdelan bi xwe ve Hewlr j ji bona jr serdarya xwe date ann pla serdarya Xidir Beg Kur Kelol Beg Ilyas Beg Kur Xidir Beg bi b er pevn hatye birabuhurandin btir v serdariy hz hiner ji xwe re dayite bipeydakirin. Biderkevtina serdarya Celayer di sedsal Hetemn Ko de li Iraq de di zeman Mrek sist bkr (dibe, ku ew Xidir Beg Kur Ilyas Beg be) Erdelan de lihev hatye birasthatin. Be Jor Rojavay Erdelan ji dest . serdarya Celayer ji bona vegirtina mayna welat Erdelana zor date bikarkirin.Lbel beramber azay konetya Mr tazey Erdelan Hesen Beg Kur Xidir Beg h bi w ve nehate bikirin. Li daw de di sedsal Nehemn Ko de-Panzdehemn Zayn de- di pla serdarya xurt Mamun Beg224 de ew Be lay Jor, y ku ew ji bona nava
Ev serdarya Merwan di dawya sedsaln pncan de hatye bilinavyn. Zor dibe, ku Baba Erdelan her di w dem j de jiber sor sitema Wezr Bav Cuhr ji bona nava Goran dabe bibarkirin. Doktor Fir di Nivsta xwey Kurdler de, ya ku ew tde zor bi dildar guh bi Xwngerbna Turk ve dide bidan, koka Baba Erdelan bi rengeg din ve dayite binivsandin.
224 223 222

Ev Mamun Bege, ew kur Munzir beg Hesen bege, y ku ew beramber

237 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II destn Celayeryan hatib bikevtin, hate bivegerandin. Dsan Zey Badnan-Zey Mezin- bi snor Jor Erdelan b. Hzeke Erdelan j li Rewanduz hate bidann. Li Serdaryn Dirawseyn Iraq de di w pl de tan w roje de h Serdaryeke weha peyda nebib, ku bi qed serdarya Erdelan wer bi hz hiner ve hatibe bipeydakirin. Di v ple de xelk welat arezor bi xwe hj ew xelkn wy ro bn. Zengene, Hemewend Caf hta ew ji Iran nehatibn. Malbatn Ayn mna xan, Taleban Cebar hta zor nebibn wan rengn Eran ji xwe re hj nedabn bipeydakirin. Doln Rojhilat Kerkuk bi destn Gundyn tevlihevn Kurd bn. Jiyana Bajarty bi bidtina ro ve zor km b. Derne Pencewna roy li ser snor de, Kuy, Herr, Rewanduz Akr her yekek ji van Bajaran xwedan serdarya xwey bik keleha xwe bn. Li lay Jor Zey Badnan de Mrnenya Imady b. Ekra, Dr, Duhok hin caran j Zaxo bi Mrnenya Imady ve girday bn. Ev Mrnenya han ji sedsal Duwanzdehemn tan ardehemn Zayn de date demandin. Ango w Dused Sal li jr serdarya Erdelanan de date bidirjkirin. Di dawya v mjwa han de ew bi jr serdarya Celayer ve hate bikevtin. Li hre de ji bidestpkirina sedsal ardehemn Zayn de Xanedana Badnan bi Serdar bn. xelk v Welat j ji Ern Hekar bn. welat Mukr j li jr serdarya Erdelanan de b. Mamun Beg S Kurn w hebn: Bkeh Beg, Surxab Beg Mehmud Beg. Li daw mirina w de Bkeh Beg Kur wy gewre li na w de hate birnitin. Lbel w netuwan hem welat Erdelan ji bona jr serdarya xwe bide ann. Birayn w her Yek li welat xwe de gerandina xwey serbixwe dane bidamezirandin. Ew Per ku ji bona Bkeh Beg mab: keleha Zelem, Texeso, emran, Hewar, Sman, Dawdan-Rawdan, Avrawdan- Kelenber bn. Diyare, ku di zeman Bkeh Beg de bynn giring gewre nehatine birdan. Heger wan j dabin birdan, ew ji bona me nediyarin. Belam bi gora ku ew di
serdarya Celayer bi merdayeti ve hate birawestandin. Li gora Mjvan El Ekber Hingava serdarya v Mamun li sala 862 k. de tan sala 900 k. de ango 38 salan dayite demandin. Insiklopdya Musulmanty.

238 bidestpkirina sedsaln Nehemn Ko de bi Serdar Erdelan bye, renge, ku ew ligel pla Yawiz ehryar Selim de lihev hatibe birastin. Mcer Longrik dibje: Li dawya Kamwerya aldran de ew ligel Mrnenyn maynn kurdn din bi dewleta Osman ve hate bigirdan. Belam li lay min de ev bawerya han l tte bigmankirin; unke, Mewlana Idrs li na xwey Kurdistan de h biaxivtineke wisa nedaye bikirin. Li dawya Bkeh Beg de Mamun Kur w ji bona Cgeh w hatye birnitin. Ev Serdar han di pla ehryarya Sulman Qann de -ji 926-974 Kode- hatye bipeydakirin. Ew bi dewleta Sefew ve dihate bigirdan. Bere bere w Welat Dewhilatiya xwe dida bifirehkirin. W snor xwe bi Zey Koye ve date bigihandin. Hewreman, arezor, Qeredax Deta Kermiyan j di navbera iyay Qeredax Rya KefrKerkuk j de bi jr serdarya w ve hatin bikevtin. Firehbna desthilatya serdarya Erdelan bi v reng ve ji bona serdarya Osman dest nedida. Di p de dewleta Osman ji bona berbestiya w Hzek Inkar li Kerkuke de date bidann. Li pa w de bi mehna girawkirina rya Begdad hrn Ern arezor ji bona dor bern we ry ve di bin komandarya Hisn Paa de li sala 945 k. de Lekerek ji bona ser Mamun date binardin. Be zor v Leker han j Gewreyn Kurd bn. Di nava v Leker han de Sultan Hisn Mr Imady j dihate bidtin. Armanca vi Leker bizeftkirina mirwan Sune b herger netuwan ew van Bajaran bide bigirtin. H nebe, divab, ku ew kman ve arezor bide bigirtin. Mamun Beg beramber v Leker han liberxwedaneke merdayet date bikirin li daw de w xwe ji bona nava keleha Zelem date vekiandin. Leker Osman xwe ji bona ser keleh date rakiandin w l dor date pandin. Gava ku Mamun Beg bhv b, w xwe bi Istenbol ve date bigihandin225. Belam ew li wder de hate bizindankirin. Leker Hisn Paa j li dawya wrankirin talankirina welat w de hate bivegerandin. Li dawya Mamun Beg de Surxab Beg Mam w ligel ah Iran Tehmaseb de pwendyn xwe date bitazekirin welat Birazay xwe j date bileyandin.

Li gora Goyek din de Mamun Beg bi Dl ve hate bigirtin ew ji bona Istebol hate birin. Kurdler, r. 122.

225

239 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Gava ehryar ev xebera han date bibihstin, w Mamun ji zindan date derhnann Melbenda Hule p date bidan Ismail Biray w j bi serdar Melbenda Seroek ve date binankirin. Belam Surxab Beg zor ba xwe dab bicgrkirin bi van herdu Biran ve beramber bi Mam wan ve h p nehatin bikirin. Di sala 948 k. de El-Qas Mrzay Biray ah Tehmaseb bi destn Leker Kurd ve hate bikevtin wan ew ji bona lay Surxab Beg dane bibirin. Lbel zor p ne, Ismail Mrza bi Leker Qezilba ve xwe ji bona ser Surxab date kiandin. W dor li Surxab Mrza El-Qas di keleha Merwan de date pandin. Mr Surxab near b, ku ew El-Qas Mrza bide biberdestkirin, da ku ew welat xwe ji er Qizilbaan bide biparastin226. El Paa Waly Begdad ev zneta han ji bona ber Istenbol date biraxistin. Dergeh Bilind ev zneta han bi kra sistya El Paa date bizann w ew ji cgeh w date bidaxistin li na w de w Balte Mohemed Paay bi nav bang bi Walit ve ji bona ser Begdad di sala 956 k.- 1549 z. de date binardin. V Waly nuh Osman Paa ji bona vegerandina arezor date bikarmendkirin w ew bi lekerek ba j ligel hzeke xurt Top ve date bilikarxsitin w ew lgel hzeke Kurd j ji bona ser ehrezor date binardin. V Leker han Surxab Beg li keleha Zelem de dor l date pandin. V dorlpana han zor date kiandin. Di daw de Balte Paa bi xwe j ve ji bona ser keleh hat w Komandarya Leker ji bona nava destn xwe date bihiladn. W bi konevanyeke hozan ve b er ligel Surxab de hate birkkevtin. Surxab keleh date bichitin ew rot. Bi v reng han ve keleha Zelem bi destn Balte Paa ve hate bikevtin. W Wel Beg bi hzeke ba ve ji bona ser keleh date bidann. Ji sala 961 k. de Serperetya v Welat di nava dewleta Osman de hate birkpkxistin. Di goyn bajar Sune de h ev peyvanan tde nayn bidtin. Surxab Beg li dawya derna wna ji keleha Zelem de bi alkarya serdarya Iran ve disan bi ser Erdelan ehrezor ve hate bicgrkirin demeke zor w serdar date bikirin. Li Seraya ah Sefew de rmet hjabneke wy zor dihate bidtin. W Behram Kur xwe ji bona ser Rewanduz bi Serdar ve date bidann w liwder de demeke zor date biserdarkirin.
226

mjwa Elem Aray Ebas.

240 Doktor Firc dibje: ku Surxab Beg li pa navek de destparastina Iran ji ser xwe date bifirdan w dest bi serperetiya serbixwe ve date bikirin. Demeke zor w b er or li gora dil xwe de serperetya serdarya xwe date bikirin. Ev Mirov han ji giringtirn Serdarn v Binemal b. erefname zor pesn himend bilindbna serperetya wy qenc dide bikirin ew dibje, ku w Yanzdeh Kur li dxwe de dane bihitin. Di dema ku Surxab Beg hevalbend Iran b, Mohemed Beg Kur Mamun Beg hate bipeydakirin. Bi hoy mirina Bav wna Mam w Melbenda Hule227 Serok p date dan. Bere bere w Snorn welat xwe datin bifirehkirin. W Qeredax, arbajr Demheran -Dilcoran- ji bona jr serdarya xwe datin biann. W ji ehryar Sulman Osman date bixwestin, ku ew van welatn han p bide bisipartin. Renge, bi ser vaj kra daxwaza Mohemed Beg ve zor p ne, tan ku Restem Paay Serekwezr ligel Osman Paay Mr Miran Begdad Mr gewreyn Kurdistan de ji bona bizeftkirina Erdelan hate bikarmendkirin. Lekerek gewre giran li keleha Zelem de dorlpan date bikirin. V dorlpana han Du salan date kiandin. Mohemed Beg j di w nav de hate bimirin. Li layektir j ve ah Tehmaseb yarmetya keleh dida bikirin; jibervj Restem Paa hate binearkirin, ku waz li dolpana keleh de bide hnann ew ber xwe ji bona welat ahrezor bide bivedan. Di w nav de ew j hate bimirin. Li cgeh Restem Paa de dsan Balte Mohemed Paa bi Lekerek zor ve ji bona ser ehrezor hate binardin. W ahrezor date bidagrkirin. Surxab Beg di v nav de Serdar Erdelan b ew Hevalbend Iranyan b. Di dawya mirina Surxab de Sultan El Kur w ji bona na w hate rnitin. Lbel li dawya Salek de ew j hate bimirin. Di w nav de di navbera Bisat Biray w Teymurxan Kur w de er pevn li ser serdary date bidestpkirin. Bisat cgeh Biray xwe date bigirtin. Belam Teymurxan Birazay w waz l neda hnann w ew bi yarmetya dewleta Osman ve pir date bitengavkirin. W Ap xwe date ikenandin serdarya Erdelan ji bona jr serdarya xwe date hnann. ehryar Murad Syem welat ahrezor ligel Na Mr Mran
Pwendya Hule ligel Seroek de cih gman ye. Renge, ku ev Nav Hule bi a ve di erefname de hatibe bitomarkirin.
227

241 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Navnana Paety j p date bidan w ar Kurn w j b Mrt ve li Ser Melbendan de di sala 988 k.- 1580 z. de date binankirin. Di erefname de derbar Kurn Teymur Paa Malbendan de hatye binivsandin: 1. 2. 3. 4. Sultan El Mr Malbenda Sune, Hesen Abad keleha Qezelce b. Bodaq Beg Mr Malbenda Qeredax b. Murad Beg Mr Malbenda Mehrewan-Merwan- b Bedirxan Mr Malbenda arbajr b.

Doktor Firc dibje: ku hingama serdarya Teymurxan Paa ji bona Kurdistan malwran b; unke, v Mir han zor hej ji talany dida bikirin. Mrn Loristan Omer Beg ahwrdi hevd dane bigirtin, da ku ew ji bela w btin birizgarkirin wan ew date bigirtin. Belam dsan ew ji nava destn wan hate birizgarkirin ji n ve w dest bi tengavkirina Dirawsn xwe date bikirin. Di na talanyeke xwe de di sala 998 k. de hate bikutin. Li dawya Teymurxan Paa de Heloxan Biray w bi Mr Erdelan b. V Ciwanmr han mna Teymurxan hej ji talany nedida bikirin. Belam li gora rzann zeman de nedihate bikirin, ku Eran bi carek ve ji talany bidin bidrkirin. Derbar ehryar Murd Seyem de bestandineke wy ba heb. erefname tan Mjw sala 1005 k. de agehdaryn dirj li ser v Mrnenya han de dide bidan. Insiklopdya Musulmanty ar sedsaln Daw li Iraq de derbar zeman dawy v serdarya han zor km li ser de dide biaxivtin. Diyare, ku li dawya Heloxan de serdarya Erdelan di sala 1014 k.- 1605 z. de bi nava destn Xan Ehmed Xan ve hatye bikevtin. Ev Serdar han ligel ah Ebas de zor rk b w welat Erdelan bi Iran ve date bibestandin. Bi parstina ah ve pit estr b w xwe bi ser Eir Mrnenyn Kurdy jr serdarya dewleta Osman de dide birakiandin. I wy p b, ku w ji bona ser Ern Mukr date bihrkirin. Li salann diway de w Rewanduz Imady j date bizeftkirin w Karmendn xwe li ser wan de datin binankirin. W Koye Herr j ji bona jr fermana xwe datin bihnann. V Serdar desthilatya Xan Ehmed Xan bi ser van Welatan de ewende nedan bidirjkirin. Ligel v j de Bsta Saln p di hingama serdarya Xan Ehmed Xan ji bona Erdelana Gewre bi rast j ve pir bi an, rmet, proz

242 xwe b. W di w hingava han de hem welat Erdelany kevnar date biparastin. Di v pla han de w zor dildar alikar ji ah Ebas ji xwe date biwergirtin. Bi serdej ah Ebas Xweha xwe j l date bimarkirin. (Mjwa Nema). Xan Ehmed Xan bi remaneke drbn himend ve xwe bi ser wan Cgehan ve nedida rakiandin, yn ku ew rast rast ji bal serdarya Osman ve dihatin biserperetkirin. Bes bi tenha ve ew ligel Serdariyn Kurdy Cih de xerkdar b. Belam li geta ah Ebas de ji bona ser Begdad de di sala 1034 k. de Xan Ehmed Xan bi Leker Erdelan ve ligel b. Ew ji bona ser Kerkuk w ew li dawya erek kurt de date bigirtin. W ahrzor j date bidagrkirin, (Mjwa Cihana Ar Abasi). Bi v reng ve Serdar desthilatya Xan Ehmed Xan ji Rojavay Imady tan snor Kermanan hemedan di ew ji Loristan tan Goma Ormiy di. Tevaya Mrnenya Soran j li jr desthilatya Erdelan de dihate bidtin. Hingama xurtbna Erdelan li dawya mirina ah Ebas di sala 1037 k. de nema date bidirjkirin. Di sala 1039 k. de Serek Wezr Xusro Paa ji bona sitendina Begdad ji bona Musil hat. Li wder de bi reta Gewreyn Kurdan mna Seyid Xan Imady, Mrbeg Soran hinin tir ve w ruw xwe ber bi welat Erdelan ve date bivekirin. Xan Ehmed Xan ligel serdarya Iran de Peymana Parastina Dostany dab bigirdan. Bi xwe j ve w ev dostanya han li ksa geta dawy ah Ebas de ji bona ser Begdad de date bickirin. Di navbera Mran, Maqul Peyan de zor Kes hebn, ku ew Hevalbendn serdarya Suny Osman bn. Van hemya li nzkbna Serdar Xusro Paan de ks ji xwe re datin bidtin. Gava Orduwa Osman ji Kerkuk xwe date birxistin, gelek ji Serdarn Xanedana Erdelan ligel Bst Xann din Kurdistan ji bona nik Serek Wezir Xusro228 hatin. Leker Osman li ahrezor de hate westandin il pnc Rojan ew ligel avankirina keleha Kelenber xerk b.
Mjwa Neima dibje: ku Xan Ehmed Xan di w gave de di birna Zey Kuye de b. W xwe ji bona bext Serek Wezr Xusro date biavtin. Serek Wezir ehryar di xwe avtina w de lhatin bibuhurandin ew li Musil de dane bicigrkirin. Belam ev Goya han ewende rast niye. Bi ras ve di navek de Xan Ehmed Xan li serdarya Iran ruw xwe dab wergerandin. Ev j ji bewr w b, ku bi Fermana ah Sefew ve avn Kur w dabn bihilkirin.
228

243 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li dawya vna de Serek Wezr Hzek ji bona ser keleha Mehreban date binardin w ew date bigirtin. Hj di v nav de Orduwa Osmany kok li Musil de b, gava ku Serdar Iran Zeynel Xan Xan Ehmed Xan bi Lekerek il hezar Kes ve ji Hemedan hate birkkevtin. Bi b rya vegerandina Qol Mehreban bidin bibirn, ew ligel wan de bi erek sexte ve hatin bikevtin. Di germya v er de yarmetyn Xusro Paa bi firyada Qol Osman ve li Mehreban de hate bigihatin Zeynel Xan xerab hate biikandin end hezar Kes j l hatin bikutin. Herwehaj ew bi xwe j ji bal ah ve hate bidarvekirin di una w de Restem Xan bi Serdar ve hate binankirin. ah Iran bi xwe j ve ligel Leker xwe de ji Isfehan ji bona gorepana er hate birkkevtin. Xusro Paa li dawya v kamwerya gewre de ruw xwe ber bi Sernavnya Erdelan ve date veda, ya ku ew keleha Hesen Abad b Sernavnya Xan Ehemed Xan b. w ew date bitalan biwrankirin. Di axlva sala 1040 k.- 1630 z. de ew bi ber dev Hemedan hate bigihtin. Li daw wrankirina Hemedan Dergezn de li pa talankirin kutarek zor de Serek Wezr Xusro Paa ji bona ser begdad hate bivegerandin. W il roj dor l date pandin. Belam h p nehate bikirin. W xwe ber bi pa ve di ser rya Musil de di sala 1041 k.- 1631 z. de date bivekiandin. Htaj Serek Wezir Xusro Paa ji Musul dernekevtib, Xan Ehmed Xan xwe ji bona ser arezor date helkotandin w ew date bizeftkirin. Derbar dawya serdarya Xan Ehmed Xan Phatyn wna de agehdaryn wisa bi destn me ve nehatine bikevtin. Di demek de Xan Ehmed Xan bi hoy sitemkarya ah Sefew ve ruw xwe li dewleta Iran de date wergerandin ew ji bal ehryar Osman de li bajar Musil de hate bidann229. serdarya Erdelan bi destn Sulman Xan Erdelan
229 Von Hemmer Xwedy mjwa dewleta Osman di v babeti de bi kurt ve dibje: Ku Xan Ehmed Xan ji reftara bed ah Sefew de hate bitrekirin. Phaty ah Ebas zor stema w beramber bi Xan Ehmed Xan ve wer ps b, ku w avn Kur Xan Ehmed Xan datin biderxistin. Xan Ehmed Xan beramber bi v zordariya han ve near b, ku ew dev ji Iran bide biberdan ew ji bona nik Derwleta Osman li Musil de bte bihatin. Kuk Ehmed Paa ji bona Dergeh Bilind li Istenbol de li ser hatina Xan Ehmed Xana de date binivsandin. Dergeh Bilind j re Xelatn Sun Nana Beglerbegy Nann din datin binardin bipevekirin. Ew ligel Ehmed Paa de bi Lekerek gewre ve ji bona ser Iran n. Li deta Mehreban de ew ligel Iranyan de berengari er bn.Du rojan v er date bidirjkirin tde sipah Turk U Kurd hate bitar u bimarkirin Ehmed Paa j hate bikutin. Xan Ehmed Xan pir

244 ve hate bikevtin, y ku ew bi xwe j ve ji w Malbat b. Renge, ku di zeman Sulman Xan de di mjwa 1694 z. de Sulman Beg Bebe ji bona ser Erdelan xwe dayite rakiandin. Evej dibe, ku ew di pla serdaryeke sist u bxr Erdelan de hatibe bikirin. Beek Erdelan bi jr leyandina Baba Sulman ve hate bikevtin. Belam li dawya Salek de Srdar Erdelan bi yarmetya dewleta Iran ve Baba Sulman date ikenandin welat xwe j date bisitendin. Li geta cenga Waly Begdad Hesen Paa de di sala 1143 k. de ji bona ser Hemedan Serdar Erdelan El Qel Xan b, y ku ew bi b er ve bestevan dewleta Osman b; unke, ew ji bal dewleta Iran ve ji cih w hatib bidaxistin. W gelek hv li ser alkarya Hesen Paa de dab bigirdan. Li ser v j de Xane Paay Bebe bi fermana Hesen Paa ve Erdelan date bidagrkirin. El Qel Xan zor Gewreyn w j sern xwe ji bona Xane Paay Bebe dane bitewandin. li dawya er erefxan Efxan Ehmed Paay Serdar de di Dsembera sala 1726 z. de Mrnenya Erdelan ji bona Xane Paay Bebe hate bidan; jiber ku ew bi hoy ikenandina sipah Osman b. ar Salek tan hingama Nadir ah Erdelan di nava destn w de hate bihitin. Belam gava ku desthilatya Iran bi destn ah Tehmaseb Qel ve hate bikevtin w Leker Osman ji nava xak Iran date biderkirin. W welat Erdelan j ji bona Subhan Werd Xan Erdelan date bidan serdarya Bebe-Baban- hate bidawkirin. Di sala 1793 z. de Sulman Paay Serdar Bebe-Baban- beek ji welat Erdelan date leyandin, gava ku w ji bona cara duwem Selm
bi dilikest ve ji bona Musil hate bivegerandin. V bezandina han zor li ser v Mr mrxas gerans Nevy ehryar Selah El-Dn de date bikrkirin. Ew di sala 1064 k. de hate bimirin. Jiber ku malikn Farisyn tn, mjwa zayina w mirina w didin bitomarkirin, em wan li vder de didin binivsandin. Me ew ji Rojnama Jn Kurd dayite biwergirtin: Xan Ekrad Yani Xan Ehmed Sal Bext 1002 emde zi Edem brun Sal kecbext 1023 yaft Hukum cilus Dexelet 1039 ket wele mecnn Baz Suhbet enderxem 1040 yaft Hukmi zibtir Efzn Sal Xemha 1046 hezmeti dadendReft brun ez Eyn zemene don.

245 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Paay Mam xwe li Qizile de date ikenandin w cih w ji xwe re date biwergirtin. Belam zor p ne, Subhan Werd Xan ew ji welat Erdelan date biderperandin. sala duwa bi navtdana Kerm Xan Zend Sulmaan Paa dsan ji bona ser Erdelan w bi yarmetya Leker Kerm Xan ve bajar Sune date bizeftkirin. Li dawya Salek de Sulman Paa hate bikutin El Beg Kur w bi Serdar Mrnenya Erdelan ve hate dan. Mohemed Paa Biray Sulman Paa j li keleha ewalan de Serdar b. Mrn Zaroyn Erdelan ligel Aga Mohemed Xan Qaar de hevalbend bn, y ku ew Dujmin her gewrey Malbata Zend b; jiber v j Kerim Xan Zend pitban li Mrn Baban de dida bigirtin. v zneta han zor caran Leker Iran ji bona ser Erdelan ahrezor dayite hnann zor caran j w Leker Begdad ji bona wan navan dayite ann. Li dawya Subhan werd Xan serdarya Erdelan ji bona nav destn Xusro Xan di sala 1168-1214 k. de hate bikevtin, y ku w bi nav Gewre ve deng bang dayite bisitendin230. Li sala 1190 k. de Ehmed Paa Waly Begdad bi Hzeke mezin ve ji bona Kermenan hat Mohemed Paay Bebe ji bona Sune . Mohemed Paa Leker Erdelan date ikenandin w Bane j date bigirtin. Di erek din de w Xusro Xan xerab date biikandin. Belam zor p ne, Leker Kerim Xan Zend di bin Komandarya Kelb El Xan de bi Erdelan ve hate bigihatin w Mohemed Paa date biderperandin ew tani dewir bern Kerkuk hat. Bi kurt ve li hingama serdarya Bebe de Erdelan zor leyandin wrankirin date bidtin. Li dawya Xusro Xan de Eman El-Lah Xan Kur w, y ku disan nav banga wy Gewre heb, ji bona cgeh bav xwe hate birnitin. W ji sala 1214 tan 1240 k. de dayite biserdarkirin. Ev Serdar han bi rast j ji bona zanebn avanya welat xwe zor xerk b. W ar Sune zor date bicuwankirin. W ew bi sernavnya Zanisty, Wjey Xwexuwany date bikirin. Sr Con Malkom R mvan w bn. Wan zor pesn serperet kar wna dane bikirin. Li dawya v Serdar Xusro Xan Kur w, y ku ew bi nav Nakam binav deng b, ji bona na w hate birnitin w Deh Salek date biserdarkirin. Di Xwexuwany Wje de behrek wy pir bilind heb. Mah eref Xanim Xwexuwa bi nav bang ve Jna v Serdar b. Li
Mcer Son dibje: ku Xusro Xan duwem Kea ah Fetih El ji xwe re dayite bixwestin. Belam renge, ku ev Xusrow yekem be.
230

246 dawya mirina w de li zeman Rida Qeli Xan Kur w231 de er heran di navbera Begzadeyn Erdelan de hatin bivketin Waly wan anzdeh Sal li Tehran hate bizindankirin. Inca li dawya mirina Mohemed ah de ew hate birizgarkirin Eman El-Lah xan Biray w, y ku ew Serdar dawy Erdelan b, ji sala 1265 tan 1284 k. de date biserdarkirin. Li sala 1268 k. de serdarya Tehran bi dozandina behanan ve date bidestpkirin. Di sala 1284 k. de Nasir El-Dn ah Xanedana Erdelan ji bin ve date binabdkirin w Ferhad Mrzay Mam xwe bi Serdar ve ji bona ser Erdelan date bidann. Bi rast j hta li v Xanedana han de hin Kes mane. Belam hc di destn wan de niye. Mna ku me li Jor de li ser de date biaxivtin, ev serdarya Erdelan Yekek li Serdaryn Gewreyn Kurdn Iran de b. Li gora erefname di navek bi carek ve ew biserxwe b. W Pl bi nav xwe ve ldidan peyvdariya roja ne j bi nav Serdar xwe dida xwendin. weha diyare, ku v hingama Serbixwey ji dawya serdarya Ilxan ve ji destpka sedsal Heftem Ko ve tan hingama Sefew de di destpka sedsal Dehem Ko de ango Du sed Sal dayite demandin. Li dawya vna de bi bendbna xwe ve ligel Iran hin caran j Osman de dsan Serxwebna navxwey tan li navuna Xan Ehmed Xan dida biparastin. li dawya vna de gewrebna desthilatya siyasy Iran bi ser ve hate zalbn. Di Encam de di sala 1284 k. de bi carek ve ew ji bona Goristana mjw hate biveguhestin232.

Mcer Son dibje: ku nav v Serdar Xulam ah Xan b. "Raport Sulmany", Kelkuta, sala 1918 de. 232 Danervan hja di dawya v danav de Dara Binemala Zaroyn Erdelan de dayite bidann, yn ku ew li Iran de bi nave Binemala Wal Zade hatine binavbagkirin. Ew ji Nivsteke Ingilz bi nav Er Peyn Rojavay Iran hatiye biwergirtin, ya ku ew di sala 1918 de hatya biapkirin. Me nikarib ew niha bida wergerandin li vder de bida bitomarkirin. Me ew date binxistin, tan ku ks ji me re bte bivedan, da ku em ji bona tevaya Darn Binemaln Serdarn Kurdistan v kari bidin bikirin. (M. E.).

231

247 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery Duwanzdehemn 12. Dewleta Padahn Kurd yanj Kurt ji sala 643785 k. de

Ev serdarya han li gora br bawerya Krozon li Sstan de ji bal Era Kurd Gel di sala 634 k.- 1245 z. de hatye bisazkirin w tan 785 k.- 1383 Z, de dayite bidirjkirin. Pir mexabin, ku tan hsta j h bi dirj ve li ser v serdarya han de agehdar bi destn me ve nehatine bikevtin. Bes bi tenha ve ewende em dizanin, ku ev la xurt han di Mjweke ne diyar de ji Kurdistan ji bona wder hatiye yanj ew hatye binardin. Krozon ev agehdaryn han ji Nivista hjay Rawilson berg yekem, ji Per Rpel wy 228 dayite bigirtin233. Nivista Qamus El-Ilama Turk di v babet de li ser v serdarya han de dibje: Ku ev serdarya han di nzka sedsal Heftem Hetem Ko de li welat Herat, Gor, Gurcistan Sstan de di hingama Ilxan de hatye bipeydakirin. Ev serdarya han ji bal ems El-Dn Mohemed di sala 643 k. de hatye bisazkirin, y ku w na Bav Dya xwe di serdarya Gor de dayite biwergirtin. Di hingama ahnah Menqaan Ilxan de fermana ehryar ji bona prnitina serdarya w sipartina Mrnenya Harat ji bona w hatye biderkevtin. Mrnenya wna s
(ji vir pda ev dana apa Kurd de niye. Belam ew di dana apa wergerandina Ereb de tte bidtin. Cuma).
233

248 s salan dayite bidirjkirin. Ew di hingama ahnah Ebqaxan Ilxan de di sala 676 koc de hatye bimirin. Ev Mr han Serperevak zor ba b ew Xwexwevak dildar b. ji Malbata wna e Phatyn w ji bona serdary hatine hilkiandin. Di hingama hatina Phaty wy Heftemn Padah Meez El -Din Bav Hesen Mohemed de w ksa nema ahnahya Ilxanyan li iran de ji xwe date biwergirtin w sinor Wlat xwe date firehkirin Serxwebna xwe date bidazann. Li pa v Padah han de Mr kur w Xeyas El-Dn ji bona serdary hate birnitin. W Serxwebna xwe tan pla Teymurxan date biparastin. Teymurxan ew li Herat de date dorlpandin. W ew tevaya Binemala w di sala 783 k. de datin binabdkirin. Dirjya v Serdary weha b: Li pa emis El-Dn Sazvan py v Binemal de Kur w Rikin El-Dn na wna date bigirtin. serdarya w ji sala 676 tan 694 Ko de date dirjikirin. Li pa v de Kur w Fexir El-Dn na w date bigirtin, y ku ew Heft salan di pla Bav xwe de girt b. Li pa de li ser hvya Mr Newroz ji Bav w de ew hate biberdan ew bi Penahinde ji bona nik Xazan Xan . Ew bi saya Mr Newroz ve ji bona ser Text Serdary hate hilkiandin. Belam ew beramber Mr Newroz b nan xuw hate biderkevtin. Gava ku Mr Newroz jiber Mr Qeltex date bibazdan w xwe l date bigirtin.W ew ji bona Dujmin w date berdestkirin. Plek w ser xwe li ber ahnah Xazanxan de date birakirin. Herwehaj w er Biray xwe Olaytuxan date bikirin. Weha bi v reng ve w rojn jyana Serdariya xwe bi er pevnan ve ligel Dujmin Hemsayn xwe de Duwanzdeh salan j Deh Sal di jna Bav xwe de du sal j li pey w de date birabuhurandin. W di sala 706 Ko de ji bona Dunya din date bibarkirin. Li pa w de Xeyas El-Dn Biray w bi fermana Ilxan ve ji bona serdarya Gor Xuresan hate binankirin. Ew di sala 721 Ko de ji bona serdana Mala Xwed . Di vegera xwe de w rya xwe bi paytext Ilxan ve date bixistin ew bi bidtina ehryar Bav Seed Mr opan ve hate bihjakirin. Gava ku di navbera ehryar Bav Seed Mr opan de pevn date bidestpkirin Mr opan ji bona nik w hate bipenahindekirin, w dostanya xwe ligel Mir opan neda biparastin. W bi bbext ve ew Kur w dane bikutin sern wan w ji bona ehryar Bav Seed dane birkirin. Weha b v reng ve li pa serdarya Bst Du salan de ew hate bimirin. Li pa w de Kur w emis El-Dn ji bona ser Serdary hate hilkiandin. W guh bi kar barn Mrneny ve nedida bidan. Ew bi kf meybazy ve hatib bikevtin. serdarya w pir neda bidirjkirin. Ew li pa Deh Mehan

249 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II de di sala 730 Ko de hate bimirin. Li pa w de Biray w Hafiz Du salan serdarya welt date bikirin. Di nava sala 732 Ko de Biray w Meez El-Dn ji bona Serdary hate birnitin, y ku ew bi mezintirn Padah Kurt ve tte bidtin. Gava di sala 743 Ko de ehryar Bav Seed ji bona Dunya din date bibarkirin, w Serxwebna xwey bi carek ve date bidazann. W bi nav xweve pl datin bildan w peyvdarya roja n li Xuresan welat Gor de bi nav xwe ve dida xwendin. Weha bi v reng ve w bi dadwer zenebn ve serperetya welat xwe dida bikirin. Ew di sala 771 Ko de bi dilovanya Xwed ve hate bigihatin. Zanistvan Seed El-Dn El-Teftezan Nivista xwey bi nav, bang dirj ve di zanistya Ziman de bi nav v Padah dayite binivsandin. Li pa w de Kur w Xeyas El-Dn Pr El ji bona ser Text Serdary hate hilkiandin. Ew Hetemn Padah Dawvan v Binemala Kurty bi nav bang ve li Xuresan Gor de b. W Duwanzdeh salan date biserdarkirin. Li pa de Teymor bi Lekern xwe ve li keleha Herat de dor l date pandin. V dorlpandina han bi ern pir dujwar dirj ve date bidirjkirin. W bi qehreman ve liberxwedana xwe date bikirin. Belam di daw de ew ji bona nava destn Teymur hate bikevtin. W ew tevaya Binemala wna datin biqirkirin. weha bi v reng ve serdarya Koma Kurd li Xuresan j de hate bidawkirin234.

V serdarya han hin ji Kanyn nuh w bi serdarya Koma Kurd li Xuresan Sstan de didin binavkirin, ya ku ew di Nivistn kevnar mjw de bi nav Padah Kurt yanj Kurn Kurt ve bi nav bangin. Weha ew bi v nav han ve hatye binavkirin; jiber Sazvan w emis El-Dn Mohemed Kurt bi v nav hatib binavkirin. Ew bi Kurt ve hate binavkirin, gava ku w rzn Xwarzimyan di er de datin birandin. Xwarzimiyan ev nav han dane bilkirin; jiber di ziman Xwarzim de Kurt bi tgihitina Birrn tte biliberkevtin. Hin j di bjin, ku Kurt bi tgihitina Gewre yanj Ciwanmerd tte biliberkevtin. Mjvan di tomarkirina gotin j de neyekin. Hin ji wan bi Kert hin ji wan bi Kurt ve v gotin didin bitomarkirin. Ew bi Kert ve bi nav bange. Herwehaj cudabn di koka v Binemal j de di nava Mjvan de pir gewre tte bidtin. Magelo ew Faris ye, Kud ye Tack ye, yaxud ew Turk ye yaj Turkuman ye?. Xwe re li Cami El-Duwel ya Muncum Paa, Chan Ara ya Xefar, Murat El-Edwar Murqat El-Exbar ya Eri bide bitemaekirin. (M. E.).

234

250

Dery Szdehemn 13. Dewleta Zend ji 1202 - 1167 k. de.

mjwa Iran ji destpka kutina Nadir ah tan hingama sazkirina serdarya Qacar de bigir nzka Nv Sed salek ve bicegeh li rojgarya Kerm Xan Zend de zor tevlihev b. Li p peydabna Kerm Xan de rewa Irany Hundur bi w reng ve b. Di dema ku Ehmed Xan ji bona vegerandina ewlety ji bona Xuresan hatib bikarmendkirin, Gewrey Era Qacariy Turkuman Mohemed Hisn Xan xwe li Ister Abad de dab bidamezirandin. W hem welat Mazenderan j ji bona jr serdarya xwe dab hnann. Feth El Xan Bav w ew ji bal Nadir ah hatib bikutin; jibervj ew ligel Nevyn Nadir ah de di dujminaty de bn. Ehmed Xan ji tirsa v ve, da ku Mehemed Hisn Xan kar l nede bitkdan, Lekerek Efxan ji bona ser Mazenderan date binardin. Belam ev Leker han hate ikenandin ziyaneke zor gewre pve hate bikevtin. Ev j bi hoy btirbna hz desthilatya Gewrey Qacar b. welat Azirbcan di v pl de li jr serperetya Esed Xan Efxan de b. welat Glan li jr serperetiya Yekek ji Serokn cih de b, y ku ew bi nav Hidayet Xan ve dihate binavkirin. W Serxwebna xwe date bidazann. Gurcistan j li jr serperetya Heraqliyos de b, y ku ew Generalek Filey Nadire ah b. wer dihate biderkevtin, ku avn v General j ji bona Serxwebn dihatin bigerandin. Di v nav de zneta Jor Iran weha tkb, ku El Merdan Xan j, y ku ew Yekek ji Serokn Era Bextiyar b, ji bona ser Esfehan

251 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II w ev bajar han ji Bav El-Fetih Xan Wely ahrux date bizeftkirin. Da ku ew dil Tudey v paytext ber bi xwe de bide rakiandin, w Yekek ji Zaroyn Sefew de ji bona ser Text v bajar date bidann Belam ligel v j de bi b yarmet netuwan ew v bide biserann. Ew near b, ku ew end ji Gewre Maqulan ji bona nik xwe bide bibangkirin. Yekek ji van j Kerm Xan Zend b, y ku ew ji Xanedaneke gewre neb235. Ew di Orduwa Nadir ah de Komandar neb. Belam w bi mrxas sincya xwe ve nav bang ji xwe re dab bisitendin. Mjvan dibjin: ku Kerim Xan di p de ligel El Merdan de derbar bidanna ehzadeyek Sefew li ser Text de yek br bawer bn. Biryara wanan weha b, ku Yekek ji wanan li lay v ahzadey han de bi Wezr be y din j bi Serdar Supah be. Hin ji Seravyn din dibjin, ku Kerm Xan nexwestye, ku ew ligel El Merdan Xan de xwe bi mna w ve bide bidann. Belk bi tenha ve li dawya mirina wna de w avn xwe ji bona cih w dabn biavtin. unke, ev Serok Bextiyar zor pr Ocax kor b. Li dawya girtina Esfehan de El Merdan derbar Tud wve zor sitem date nuwandin. Belam Kerm Xan pir li ber Gerek Culfay de, y ku ew ji bal w ve hatib leyandin, date bidan w nehit, ku xwn maln Gerek w btin birijandin. V kar han zor kra xwey bilind date bikirin; unke, Be pir v Tax File b. Belam Kerm Xan ne bi drbna dilgermbna Ayn ve belk bi bilindbna sincya xwe ve ligel wan de date bireftarkirin; jiber wna bi mirovan mehrevanya xwe ve nav bang ji xwe re dab bisitendin. Bi nav bangbna Kerm Xan dildarya Tude j re zikreya El Merdan Xan ji bona w date ann. Ewende p ne, ku bi carek ve navbera wan hate tk pkn. El Merdan Xan dida biremankirin, ku ew Kerm Xan bide bidrkirin, da ku ew li Tudey Taxa Culfa bide bitengavkirin. Ev remana han li nik xelk de diyar b. Li layekitir j de w Waly Esfehan date bikutin. Diyar b, ku Tawankariya wy duwem d di bikutina Kerm Xan de bte bidtin. Bi kurt ve niga rewrewka di ser Eli Merdan Xan de di encam de bi hoy er vxistin ve di nava Herdu Hevalan de hate bikirin. Kerm
Li gora Goyn Xoye bi xwe ve Kerm Xan Kur Imak b, y ku ew Keleek bi nav bang b. Nav Bavpr w nayte bizann.
235

252 Xan bi xwe Hevalbendn xwe ve beramber bi El Merdan Xan ve hate westandin w er li ser w de date bidazann. Li dawya end er de El Merdan Xan bi dest Serok bi nav Mohemed Xan ve di sala 1160 k.1753 z. de hate bikutin. Bi v reng ve Irana Jr bi b Hember ve ji Kerm Xan re hate bimayn. Belam li p vna de, da ku ew bituwan li v Welat de bi xwet ehryary bide bikirin, divab, ku ew end Dujminn xurt jiber xwe bide malandin. Be her zor Leker Kerm Xan ji Era Lek b, ya ku Zend Tirek j b. i bi hz i j bi mrxasya xwe ve ji bona serdarya Iran ew lidarbn. Herwehaj Tudey Bajaran j hem Hevalbendn Kerm Xan bn; unke, ew li sincya wy pak dadwerya w de pitrast bn. Eirn Ereb j bi dil can ve ligel Kerm Xan de bn. Eirn Turk ligel Dujminn Kerm Xan de bn, tevlivj de wan bi avek rmet ve temaey Kerm Xan didan bikirin.

1. pla Kerm Xan

Li dawya mirina Eli Merdan Xan Du Dujminn bi hz Kerm Xan mabn: Yeke j Esed Xan Efxan b y din Mohemed Hisn Qacar b. Kerm Xan di pi de ruw xwe ber bi Esed Xan ve date bibivekirin. Li nzka Qezwn de berengar er w b. Ew bi rengek ve hate ikenandin, ne ku ew bes ten destn xwe ji ser Esfehan bide bihelgirtin, belk j w waz li raz j de date hnann. Kerm Xan li daw ikenandina xwe de xwe ji bona nava axn di navbera Newala Faris Dilava Faris de li nzka Dola Kermsr date kiandin. Beramber bi v zneta han ve rewa Kerm Xan hate bidujwarkirin. Restem Sultan Xet, -Xet Gundek bi k b ew li nzka Lt axek bilind zal bi ser Kermsr de b.-, li hre de yarmetya Kerm Xan date bikirin. Li Derbend sext Kumari de w Esed Xan date ikenandin. Kerm Xan j bi xwe u Leker xwe li Dol de hatibn westandin. Maynn Leker Esed Xan, yn ku ew li Derbend Komarc de ji destn Restem Sultan hatibn birizgarkirin, li Dole de li nzka Xet de t Kerm Xan bn.Zor li wan hatin bikutin. Biserkevtina Kerm Xan b hampa b. Be Leker w, y ku ew ji Ern wan navan bn, bi na maynn deryn Dujminin ve hatin bikevtin ew tan raz bi n wan

253 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ve n ew dane bigirtin. Li dawya v rdana han de Esed Xan tir nema ji bona beramberbna Kerm Xan hat. Esed Xan di erek de ligel Mohemed husn Xan dsan ew hate biikenandin w ji bona Begdad date bibazdan. Waly w her enj de w pir rz l date bigirtin, belam w pita w nedagirtin, ku hzek ji bona w bide bipkekirin, da ku ew welat xwe bide bisitendin. Li Pa de w xwe ji bona nik Ostandar Gurcistan Hiraqliyos date biavtin, belam w j ji bona w h neda bikirin. Di daw de w xwe ji bona lay Kerm Xan date bihavtin. Kerm Xan zor rz rmet l date bigirtin w ji bona w cihek bilind p date bidan. Cihek bilindy wetov ku ew ji bona Kerm Xan bi cih bawerya w ve b. Ewende p ne, ku ev Hemer Dujmin no bi Dostek ba Kerm Xan ve hate bikirin. Dujmin her xurt Kerm Xan Muhed Husn Xan Qacar b. Ev Era Turky Qacar li zeman Teymur Leng de ji Sur ew ji bona Iran hatib binardin. Ew Yekek ji Heftn Ern ku wan ah Ismail ji bona ser Text dabn bihnann. Karm Xan li pa bi destkevtina welat Faris de li pa, ku ew ba hate bicigrkirin, w zor kelk ji er herayn di navbera Esed Xan Mohemed Husn Xan de ji xwe re date biwergirtin. Ne ku bes ten w welat Faris ji xwe re dab bigirtin, lbel j w welat Esfehan Beek ji Iraqa Ecem j ji xwe re dab bisaxkirin. Belam ewende p ne, ku ew Be zor van Welatan bi near ve bide biberdan; unke, Mohemed Husn Xan li dawya ikenandina Esed Xan de welat Ezerbcan bi ser welat xwe ve date bivekirin w bi Lekerek gewre ve ruw xwe ber bi Esfehan ve date bivekirin. Leker w wisa gewre b, ku li dawya Nadir ah de tan w roj de Lekerek wetov h li dora Serdarek de nehatib bikomkirin. Kerm Xan date bihewildan, ku ew berbest v Orduw bide bikirin. Belam b kar b. Ew near b, ku ew ji bona raz bte bivegerandin ew li wder de liberxwedana xwe bide bikirin. Mohemed Husn Xan li pa de ku w xwe ba date bigirtin, w Het hezar Kesek li Esfehan de date bicihitin ew bi S hezar Kesek ve ji bona dorlpana raz bi r ve hate bikevtin. Di w dem de li dorhla raz de hem merc ji bona Hrvanan alkar bn. Hem Ber tij dexl p gihitb. Gava ku ew bi raz ve hate bigihatin htaj w Topn xwe nedabn bisazkirin, Ew di sala1170 k.- 1757 z. de t hra x l Xan b, y ku ew Serokek bi kar azay Era Zend b. Ji nikve w ji bona ser bargiran dawya Leker Mohemed Husn Xan date bidadan. xelk wan navan j, yn ku wan Mal Mendaln xwe ji

254 bona nava iyayn w dorhl biribn, hemyan yarmetya x El Xan dane bikirin. Ev hra han bi hoy kmbna Zad Zexi ve b Lekeer Mohemed Husn Xan j bhn l hate bitengkirin. Li layektirj de di dirjbna kiandina dorlpan de ev leker b best bend, y ku ew bes bi tenha ve bi zordarya Serokn xwe ve hatibn bikomkirin, hate bibzarkirin. Bigeh li vj de lihevhatin dilsoz di nava wan de nedihate bipeydakirin. Hinek ji wan hzan taze ji bona jr ek dabn ann. Hinek ji wan j ji Maynn Leker Esed Xan dihatin bipkhatin, yn ku wan end Mangek li p de ligel Mohemed Husn Xan de dabn bierkirin. Di v nav de leker Gorc Sebkar Kerm Xan li Dorpvanan de zor tengav dane bikirin. Ne bes ten wan Bajar bi mrxas ve li ber datin bidan, belk ji bona bibelavkirin ziyanldana Dorlpvanan wan h dirx nedan bikirin. Di encam de bi radeyek wetov hate bivegehatin, ku hem roj Beek ji leker Mohemed Husn Xan jihevd dihate bibelawelakirin. V kar Serok Qacaran date binearkirin, ku ew waz li Dorlpan de bide hann. Bi rast j kirt pirt ve w az date bicihitin ew ji bona Isfehan hate bivegerandin. hza ku w ji bona Dorlpana bajar raz li dxwe de dab bihitin, ew j jihevd hate bibelawelakirin. Mohemed Husn Xan li Isfehan j de xwe neda bigirtin ew ligel Orduweke Duwanzdeh hezar Kesek de lawaz ziravikest xwe ji bona Mezenderan date bigihatin. Kerm Xan li dawya ku w xwe ba date bikomkirin ewletya welat Faris date girawkin, w ruw xwe ber bi Isfehan de date bivedan. Ew ji bal Tudey ar Isfehan di sala 1170 k.- 1756 z. de bi aheng semawend ve hate bipwazkirin. Piranya bajarn Iraqa Ecem j bi v reng ve bi destn w ve hatin bikevtin. Kerm Xan ji bona vegrandina xurtbn karnnbna xwe pwist biserkevtin b. Bi rast j li ern ku w dabn bikirin, li hinekan de ew hatib biserkevtin. Belam di pirbna wan de ew biserkevtin nehatib bibextiyarkirin. Zneta wna zor caran cgeh hvy neb. Belam ew rzlgirtina ji bal Tudey Bajaran ji bona w ji kev date biparas u di encam de w ew date biserxis. Kerm Xan ligel vj de, di wan welatn ku ew bi arezuwa xwe ve pve hatibn bibestandin, bi ba ve karn wan date birxis. Li layektir j de w x El Xan ligel Lekerek helbijart de ji bona ser Mezenderan date binardin, da ku ew bi carek ve Mohemed Husn Xan nearr sertewandin bide bikirin. Ji bona v yek j divab, ku ew di p de Yekitya Ern Qacar bide bitkpkdan. Ev Era mrxas pir S

255 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Ber b: Yekek ji wan li dorhla Kence de b, ya duwem li hla Mero b w snor Xuresan jiber hrn Ozbkan dida biparas, Ya Syem j li welat Ester Abad de b. Ev Bern han bi xwe j ve di koka xwe de li jr desthilatya Du Xanan de bn. Yekek ji wan li p demek de bi ser hem Er de Serdar b. Yuxar Ba Xan di v dem de i bi dilbijandina Kerm Xan ve i j bi dilbijandina xwe ve Serdar v Er b. Lihevrats- hainek b, ku Nav v j Mohemed Husn Xan b. Herdu Xan j bi nav Mohemed Husn Xan ve diha binavkirin. Berber Dujminatya di navbera herdu Xanan de hit, ku Yuxar Ba Xan ji bona nava Leker x El Xan bte bitevlkirin. V rdana han Dujmin Kerm Xan Mohemed Husn Xan date bilawazkirin. Ligel vj de Mohemed Husn Xan near b, ku ew ligel Hzeke lawaz de ligel x El Xan de bi er ve bte bikev. Belam di dema germbna er de Beek ji Leker w ew date bichi ew bi xwe j ve rizgar neb. Ew bi dl ve hate bigir236. di encam v kamwerya mezin de Mazenderan, welat Glan Perey zor Ezerbcan bi destn Kerm Xan ve ha bikev. Belam welat Ezerbcan ewende p ne, ew t leyandina Fetih El Xan Serok Era Hevar b. V Serok han gelek car komek ji bona Dujminn Kerm Xan dabn bipkekirin. V car bi ekere ve ceng li ser w de date bidazann. Li Jr Tevrz de li Deta Qemn de hate biikandin w ruw xwe ber bi Ormiy237 ve date bivedan. Li dawya dorlpana end Mehan de ku w zan, liberxwedan p nema tte bikirin, w xw ji bona lay Kerm Xan date bifirdan Kerm Xan di sala 1173 k.- 1760 z. de lhate bibuhurandin. Fetih El Xan li p berdestbna xwe de w ligel hinekan ji Serlekern Ordwa Kerm Xan de ji bona kua wna dab bipwendkirin. Belam ev vlika kua Kerm Xan hate biekerekirin. Fetih El Xan siza xwe date bixwarin. Herwehaj end ji Serlekern bi nav bang j ve hatin bihilwesatandin. Mjvann Iran dibjin, ku bi hoy v bbextya
Kurn Mohemed Husn Xan ji bona Turkistan xwe dane birakirdin. Li pa ar salan de ew ji bona nik Kerm Xan ha w zor rz rumet ji bona wan date bikirin. Aga Mohemed Xan Kur gewrey Mohemed Husn Xan li pa de bi hoy binabdkirina Malbata Zend b. Mjuvan bi nav bang Strabo bi v Bajar ve Thebarma dayite bigo. Gman tte bikirin, ku Zeradet li v Bajar de hatye bizayn.
237 236

256 han j ve Serdar Serleker bi nav bang x El Xan j hate bidarvekirin. Belam ev Goya han bi rast j ve pwist bi pitgir ve tte bid. Kerm Xan di git er pevnn xwe de ji bona Serdary desthilatya xwe yarmetyeke ba ji Ern Ereb hla Dilava Faris ji xwe re dida biwergir. Hinek ji Hzn Ereb tan Isfehan ligel w de n. Jiber v j reftara w ligel wan de ba b. Bes bi tenha ve w Leker bi ser wan ve dida binardin, gava ku wan ser li ber w de didan bihiladn, yanj gava ku wan b bacn xwe ji bona w nedidan birkirin. Ji bona nimne serhildana Mr Muhana Mr Bender Rg238, y ku w navbera rya raz Bender Boeher dab birrn. Bi v reng ve Kerm Xan bi xurt ve ew dida bisertewandin. Gava x Sulman Serok Era Keeb j beramber bi Kerm Xan ve ser xwe date birakirin, Kerm Xan near b, ku ew bi Lekerek ve ji bona ser w bte yn. x Sulman bi Ketyek ve ji bona Giraveke nzk date bibazdan. serdarya Kerm Xan gelek car bi hoy nobn erdagrsandina Zek Xan239 Biray w dihatebi andin. V Zek Xan bi carek ve ser xwe li ber Kerm Xan date birakirin. W xwe ligel hin ji Gewreyn Serlekern Kurdn lay Era Feyl de beramber Kerm Xan date biyekkirin. Belam ev Serrakirina han ji bona w bi ser ve ne. Ew hate bivegerandin w xwe ji bona lay Kerm Xan date biavtin. Kerm Xan lhate buhurandin karmendit p date bisipartin. W ew ji bona ser Damegan240 date binardin; jiber Husn Qel Xan Qacar li w Dever de ser xwe beramber bi Kerm Xan ve dab birakirin. Zek Xan z ev serrakirina han date bitemirandin. Husn Qel Xan ji bona nava Turkumanan date biraykirin. er nobna Zek Xan bgman ji bona paraaya Welt b sd neb; unke, mehrevan dadwerya Kerm Xan mran bi hin Serok
Ev Bender Rg li drbna Nv Derece de li Jor Rojavay Bender Boeher tte bikevtin.
239 Zek Xan bi Biray Kerm Xan ve hatye bidann. Lbel ew him Amozay w b him j ew Zirbiray w b. Bicgeh li Zek Xan Zirbiray w Iskender Zirxweha w ji Dayka w bn. Belam ew ji Bav w nebn. 238

240

Damegan welat Xanedana Pars (Ekan) b.

257 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Serlekeran date bidan, ku ew li ber w de sern xwe bidin birakirin; jiber ku wan dizan, di encam de d ew ji bal Kerm Xan btin bilbuhurandin. Belam tir hem Kesek hate bitgihitin, ku her serrakirin d ew ji bal Biray wy sert bte temirandin h lbuhurandina Kerm Xan ji bal w ve nayte biguhpdan. Serrakirin her li Damegan de bi tenha xwe ve neb. Li mazenderan zor cgehn din j ew hatibn bipeydakirin. Belam ew hem bi xurt darc ve hatin bikujandin. Zor caran j p bigihitina leker Serrakirvan ji hevd dihatin bibelawelakirin. Bi kurt ve sertbn nobna Zek Xan Iran ji serhildanan date bipakkirin saln dawy pla Kerm Xan ji bona nava westandin bdengy w date bixistin. Xweha ah Husn Sefew Kur xwe Ismail Neh Sal bi alkarya El Merdan Xan ve ji bona ser Text.ahy date bihiladn. smail ah ji bal Kerm Xan j hate biparastn. Kerm Xan bi navnana Cgir ah ve hate bitrkirin. Mldarya wy biwergirtina cgeh Serdary neb. W raz bi paytext xwe ve date bidann ew tde hate bidanitin.Etir w bi xwe ve nema serperetya leker dida bikirin. W ew ji bona Serlekern xwe date bihitin. W Lekerek zor ji bona dorlpana bajar Besra date bikomkirin. W ew leker ji bona jr Komandarya Biray xwe Sadiq Xan date bixistin. Dibe, ku w j mna hem Serdaryn p Iran j ji bona girawkirina asaya hundur xwe xerk cengn Derve dj Turkan didan bikirin wan ew bi ba ve dida bizann. Li gor v bidtina han de wan Br Baweryn Git ji bona mebest armanca xwe didan bibernamekirin. Kerm Xan dizan b, ku h titek bi qed bizeftkirina cihn perest, yn ku tde Perestgehn e ttin bidtin, li nik iyan de wan didin dilbijandin bisergermkirin; jiber v j de Kerm Xan vekirina welat Iraqa Ereb ji bona xwe dab biarmanckirin. Kerm Xan di p de li ser Omer Paa Waly Begdad de li nik serdarya Istenbol de date bigilkirin; unke, Omer Paa Bek ji bona ser Serdanvann Iran ji bona cgehn perstn wan dayite bidann. serdarya Osman ev gily Iran date bivegerandin w ew di ser guhn xwe re date biavtin. Sadiq Xan j bi lekerek pnc hezar Kes ve li nzka Kenar Dilava Faris de ruw xwe ber bi Besra ve date bivedan S Ketynn Cengy sivik j ji Derbendn Boeher Rg de ligel Lekern w de hatin birkkevtin. Bi rast serdarya Osman li Bera de end Ketyn Cengn hebn, belam wan ligel Ketyn Cengyn Sadiq Xan de netuwann berambery bidin bikirin. Sadiq Xan li dawya vna de bi ser Rubar Erb ve hate

258 zalbn. Zu bi z ve w Pirek ji Beleman date bidurustkirin w Orduw xwe ji bona Kenar Rasty Rubar Ereb date perandin. Destlic w xwe ji bona dorlpan date bilikarxsitin. ar Besra zor gewre b pir baxe di nava w dihatin bipeydakirin. Serjimara Tudey wna texmna Pnc hezar Ten dihate biderkevtin. hza parastina wna ji aryek ji Sermara w btir b. Ostandar wna Sulman Aga b. Ew Serbazek aza b ji bal Serbaz Serdarn xwe dildar b. Dwar keleha Besra zor berz b, belam xurt neb. Xza bingehy liberxwedan end Burc bn di nava wan de sed topek dihatin bidtin. Li zivistana sala 1189 k.- 1775 z. de dor li Besra de hate pandin sipah Iran hate bipveketin. serdarya Osman ferman bi Ostandarn Wan, Musil, Diyarbekr, Heleb ame ve date bidan, ku ew bi hem Hzn xwe ve li bajar Begdad de btin bixirkirin Weha dihate bigmankirin, ku evanan ji bona Begdad tn, da ku ew ligel Ostandar v Welat de bi firyada Besra ve herin. Bel ew ji bona Begdad hatin bihatin. Wan bi remana dilxwekirina Serdar Iran ve Omer Paay Ostandar datin bikutin deslic wan Encmenek ji bona raz ji bona nik Kerm Xan datin binardin, da ku ew ji Kerm Xan re bidin bigotin, ku Kirdar vxistina v r han Ostandar b ew hate bikutin Arezuw w hate bichatin. Belam Kerm Xan guh bi gotinn ve neda bidan. W xwest, ku ew ji lawazya serdarya Osman kar ji xwe re bide bigirtin. Bi kurt ve Ostandar Besra li dawya Szdeh Mehan ji liberxwedan de bi hoy nemana zad zexr ve bi near ve di Hezrana sala 1190 k.- 1776 z. de hate biberdestkirin. Ostandar berdest Girgirn bajr bi rzlgirtin hjabn ji bona raz hatin binardin. Sadiq Xan j bi ba ve reftar ligel xelk Besr de date bikirin. W El Mehmud Xan bi Komandar ve ji bona ser Besra date binankirin ew ji bona raz hate bivegerandin. Mehmud Xan bi b agehdar xwe bilikarxsitin ve xwe tkel er di navbera Du Eran de date bitkirin.Ew t ikanadin b zor ziyan bi w ve hatin bikevtin Komandarn w j hatin bikutin. Gava Sadiq Xan evaya bihst, z w xwe bi Besra ve date bigihandin. W bi babna reftar sincya xwe ve di wan navan de at date bidamezirandin tan mirina Kerm Xan bi hsan ve serperetya wder date bikirin. Li pa de bi hoyn xwey ve w Besra date bichitin. Li dawya vna de Ostandar Bedad j bi sivik hsan ve bajar Besra date bisitendin. ___________________

259 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li p zeman Kerm Xan de Ewropa jiber tevlihevbnn Hundur ran ve ewende guh bi bazirganya ran ve nedida bidan. Lbel di zeman Kerm Xan de bazirgan j mna andiny li ran de pir hate bipveketin. V Serdar pir bihi hem Zenevann Pe ji Ermenyan ranyan j pir ew datin bidilbijandin datin biparastin. Bi rast j ve di pla dawya serdarya w de ran bi xwebn bextiyary ve hatib bigihatin. Xwed Mulkan Zevvanan ji hatinn xwe Beek zor km ji bona serdarya dida bidan. Belam her gava ku Serdar ji wan daxwaz bida bikirin, wan bi dilxwe ve daxwaza w didan bicann. Jiber v j piranya van xelkan bigir bi ser xwe bn. Ew Xwedan dewlemend bextiyarya xwe bn ew ji xelkn din bextiyartir bn. Di pla Kerm Xan de her yarmetyek alkaryek bi nigaa Mirov ve bihata bikevtin, ew ji bona v Bir dihate bikirin. Hem bajarn ran di pla v Serdar de hatin bipvekevtin. Belam h ji wan mna raz nebn. Kerm Xan ev bajar han ji xwe re bi paytext ve date bidann; jiber ku ew ji cih Era wna nzk b biserdej dilgirdana xelkn w bi w ve pir xurt b. Pir w xwe tde date andin. W karn liberxwedan tde date birkxistin. W bajar bi gelek avanyn ciwan ve zor bi kelk ve date bixemilandin. Dor bern w w bi bax baxan ve date biqeengkirin. end ew ligel xemilandin, ciwankirin qeengkirina bajr de xerk b, btir j ew ligel girawkirina xwe bextiyarya xelk w de li kar b. "ira v roja xwe" ew ji bal Mjvanek ran241 bi ba ve hatye pesindan. Gava ku ew li ser Kerm Xan dide biaxivtin, ew dibje: "V ronahya han tevaya Welt date bitijekirin. Belam tna wna di raz de btir b. xelkn v bajar nazenn bi carek ve li xwebn bextiyary de behremend bn. Wan di nava civatn Ke Kurn ciwan de dema xwe didan birabuhurandin. ah kf li hem layek de serdar zal b. Krm Xan li temenek Het Sal di 13 Sefera sala 1193 k.- 1779 242 z. de hate bimirin. Bi serxwebneke bi carek ve w Bst Het salan
241

mjwa Xanedana Zend, ya ku ew ji bal El Riza hatye binivsandin.

Ew li bajar raz de hate veartin. Belam dawya pkhatina serdarya Qacari de Aga Mehmud Xan bbext hestyn w ji raz yn Nadir ah ji Mehed datin biderxistin ew herdu li ber dery Sera xwe de datin binajtin, da ku ew her roj bi pyn xwe ve di ser wan re bte biderbaskirin. (Mjwa Sr Con Malkolm).

242

260 date biserdarkirin243. Bi taybet ve di Bst Saln daw de bi carek ve w bi b Hember bi ser xwe ve serdarya ran date bikirin.

243 Hinek dibjin, ku ew li temen Heft Pnc Sal de hatye bimirin. hinekan j dayite bigotin, ku ew li temen Het e Sal de hatye bimirin. Belam reman zor li ser v ye, ku ew li nzka Het Sal de hatye bimirin. Lbel j dibe, ku Kerm Xan bi xwe j ve mjwa zayna xwe nizanibe; unke, tomarkirina zayn li nik Eran de rewet neb.

261 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

A. Sinc Nann w Wnekirina Sinc Bayn v Ciwanmr weha sivik hsan niye. Bi rast j opn Serdarn bi sern xwe tte dihatin bipeydakirin. Ew ne zor sert b nej zor ew mehrevan b. Ew Peyak li ser xwe b. Di hem pln jyana xwe de bi cansiviky azay ve nav deng ji xwe re dab bisitendin. Jiber van hoyan j w xwe ji abn payebna cgehn bilind dida biparastin w parastina dilovany nerbn dida bikirin. Ligel v j de w mna Mirovn tir hin Kes bi xurt ve didan bisizakirin. Her her w dij sertya xwe bi Yekek din ve dida bisipartin. Bi v kar ve w saw tirs ji bona nava cerg hinavn Dujmin Serrakirvanan dida bixistin. Lbel j ewende ew ji bona her Kesek mehrevan b, yn ku wan xwe ji bona ba wna didan bipenakirin daxwaza lbuhurandin l didan bikirin. W ew daxwaza wan nedida bivegerandin. Yekek ji her nsann wy bilind dilpak akya w b. W serkuzet jyana xwe dida bivegerandin, ya ku ew pir sr xwe b. Kerm Xan di lbuhurandin hajbn de mrxasiyeke wy pir bilind heb. Heger w li Mirovek de bida bilbuhurandin, w p dida bibawerkirin w pita xwe p dida bisipartin. w ew xweser bi xwe ve dida bigirdan. Bi dil ve w hem Kes xwedixwest. Di erkn Ayn de zor durust b, lbel ew tde ne xwngerm b nej rtund b. Ew ruxwe dilk. Li xweyn jn de bi carek ve pikdar b. W dixwest, ku her Kesek j mna w li xweyn jn dunyay de behredar bin. Di v babet de w mldarya btirbn nedikir. W carek h ew bi pileyek ve neda bigihandin, ku ew krek li cih w de yanj li kar serdarya w de bide bikirin. Kerm Xan h xwendewar neb. W nikarb bida xwendin nivsandin. Renge, di zeman zarotya xwe de ew ji bona Hucr nebe, yanj w nexwestiye, ku ew ji bona w here. Ew Kur Serokek Bick Eireke Koh b244. W ji bil wan titan p ve, yn ku ew ji bona jyana w bikar dihatin, fr titektir nedib. Kerm Xan j li ser w n de di. Ew bi qed Palevanek ve bi hz alak b. di suwary de ew b hempa
i Zend i j Qoln din Ern Lek mna hem Ern din ran di zneteke pir lipavemay de bn.
244

262 b. Di hem rengn supahbaz de pir qenc b. Tev ku ew Xwendewar neb. w dixwest, ku hem Kes bixwnin w ew ji bona xwendin didan dilbijandin. Civata w cih Zanistvanan Hozanvanan b. Aramgehn x Sad hafiz, yn ku li dor bern raz de bn, ser li n de w ew li ser cgehn wany kevnar datin biavakirin. W hatinn hin bax erdan j ji wan re date bitirxankirin ji wan re w Pasevan datin bidann Ev karn han ji gewretirn kar di nava karn w de ttin jimartin; jiber Tudey raz van bi opn wy pir hja bi nav bag di pla ehryarya w de didin bidann. unke, ev bajar han cih van herdu Xwexuwan mezin b ew bi wan ve pir serbilind b. Yekek ji reweta Kerm Xan b, ku w her roj end demek ji bona bihstina gil gazinn Bestvann xwe ve didan bitirxankirin. Di v war de rokek tte bigotin, ku bi rast ve ew naneke zor ciwan bilind li ser xweybn dadwerya Kerm Xan de di serperetya Serdary Tude de dide biderxistin: "Rojek li Dwana Dawery de w xwe dab bipaynkirin w dixwest, ku ew bie. Ew di w roj bo hoy kawerwerya Dadwery de zor hatib westandin. Di w gav hingav de Peyak pt bi zend bend ve ji bona dev rya w date bibazdan bi qern hewar ve Dad! Dad! dida bibangkirin. Kerm Xan j date pirsn: - Tu k ye? Peya:- Ez Bazirganim. Her min heb, ew hate dizn. Kerm Xan:- awa li kder de ew hate dizn? Peya:- Ez razay bm. Kerm Xan:- Bi zimanek trebn xwngermbn got: - ima te date bixewkirin? Peya: Ez abm. Wer mim zan, ku tu iyar. V bersiva han trebn xwngermbna Kerm Xan date binehitin. Mrxasya v Peyay beramber bi rexnegirtina xwe ve zor p xwe b. W ferman ji bona Wezr xwe date bidan, ku ew Nerx Mal wna ji Xizna dewlet p bide bidan. w j re got: - Div tu bide bixebatkirin, da ku tu v Mal bide dozandin. Malkolm, mjwa ran r. 87). Rya na Kerm Xan ji bona sazkirin parastina Hiner desthilatya xwe li ser saya Hestya Rewany Kesty dihatebi bixurtkirin. H w mldarya talany nedida bikirin. W nedixwest, ku ew bi alkarya talany xeraby ve Orduwek bide bixewkirin. W nedixwest, ku ew ji bona btirkirina rmeteke Mily bkelk yanj ji bona berzkirina cih serdarya xwe Siyaseteke h p bide birvebirin. Di sertya de ew

263 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II zor sade b di cil bern xwe j de ew pir sade b. Ligel v j de gotin fermann w yek peyvbn ew divabn dest li c de btin bicann. Derbar Mlet xwe ve bi git ve rxwe b w dixwest, ku ew tev bi xwe ve bijn. Di inc Sertya xwe de h bi qed w ve ba sr neb. W dikarb, ku ew di dorhleke wisa de, ya ku ew tde dihate bijyandin, hesteyek sert mirovan di nava hem prabnn serdarya xwe de bide bicann. Ev biserkevtina wna ji bona hem Serdarn bi Sern xwe ve div bi hnbneke ba ve bte bidtin. Ew bi bextyar ve hate bijyandin. Mirina w mna mirina Bavek zor xweewist zor ayan pitgirtina mala xwe b. Her ranyek w dem nav Kerm Xan ligel wan kar barn w de, yn ku w ew ji bona sazkirina serdarya xwe dab bikirin, bi mezinbn perest l dida bitemaekirin. Bi hoy berzbna an rmeta w ve hem Kesek bi dil can ve xwe pve dida bigirdan. Her gava ku li ser nan rikn w de bihata peyivandin, bgman zor pesin aba li ser wan de dihatin bikirin bi tenha ve dihate bigotin: " Ku ew bes Padiahek gewre ne b, Xwedan Seran peyan neb vekirinn w zor nebn, Belam div p bte rnitin, ku ew Serdarek b Heval Hempa b"245

ji biwergirtina mjwa Kedxweda Sr Malkolm dibje: Min ev ji devn gelek Gewreyn dewleta Qacery diway pla Kerm Xan dayte bibihstin. Binning di Nista xwe de berg 2, Rpel 267 de dibje: "Di nava hem rzn navn Serdarn ran de bi tenha ve nav Kerm Xan ji bal hem Tudeyan ve mna Bavek rn Serdarek Dadwer dihate bibrxistin. Ew zor ji sitem darzory dr b".

245

264 B. Li dawya mirina Kerm Xan de. Mirina Kerm Xan bidestpkirina tkna serdarya Zend b herifandina bingehn dewleta ran b. Kerm Xan xwedan pnc Kur b. Yekek ji wan li p w de hatib bimirin. Bes bi tenha ve li pa w de ar Kur mabn, yn ku ew erxa Felek hem t bbext telaqreiya Serokn Malbata wan dane bikirin246. Zek Xan her li dawya mirina Kerm Xan de Serdar ji bona jr destn xwe date ann. Hin ji Gewreyn Era Zend bi xwe ve li Zek Xan de pitrast nebn. Ew ji bbextya wna ditirsiyan; jibervj wan keleha nava bajar raz dane bigirtin wan ji bona liberxwedana xwe ew dane bilikarxsitin prej wan xwe bi Hevalbendn Ebu El-Fetih Xan Kur Kerm Xan dane bizann. Zek Xan bi dazanna Cgern Eb El-Fetih Biray w247 ve ji bona ser Text Bav wan pitgirtina xelk ji bona Gewreyn Era Zend date binaynkirin. Lbel bi rast ve Herdu bi nav ve Serdar bn. Bi hoy ku ew Xizm wan b ev Herdu ahzade di warn Sermiyandarya dewlet de ne ahreza bn, hem Serdar Desthilat w bi destn xwe ve dabn bixistin. W li hem karek de yaremet ji bal Xuwarz xwey bi nav bang ve Eli Murad Xan dida biwergirtin. Zek Xan ji bona bizeftkirina keleha nava bajar raz gelek hewlda. Belam ev e ewende sivik neb. Zek Xan li enda dorlpana dr dirj de rya fen flbazy ji xwe re date bigirtin. Bi sund Quranan Gewreyn keleh dane bipitrastkirin. Nebes ten w xweset, ku ew li wan de bte buhurandin, belk w xwest, ku ew Karmendyn gewre gewre j bi wan ve bide bisipartin. Van Gewreyn han p dane

Her Gewrey van Kuran Selah Xan b, y ku ew ber bte ser serdary avn w ji bal Pismam w hatin bikorkirin. duwem wan Ebu El-Fetih Xan b, y ku ew li dawya bi navbna ah ve di pla serdarya Sadiq Xan Mam w de avn w hatin nirakirin. Syem wan Mohemed El Xan ji bal Ekber Xan hate bikorkirin. aremne wan Mohemed Rehm Xan di pla Bav xwe de hate bimirin ew ji korbn hate birizgarkirin. Bcemn wan Ibrahm Xan b, y ku ji bal Ekber Xan ziman w hate bijkirin.
247

246

Ev ahzade Zavay Zek Xan b.

265 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bibawerkirin u wan xwe ji bona w dane biberdestkirin. Zek Xan tev bi sund sozn xwe ve hem bi rengek pir dir hov ve dane bikutin. Gava Sadiq Xan xebera mirina Kerm Xan date bibihstin, w Besra date biihitin ruw xwe ber bi az ve date bivekirin. Gava ku ew nzka bajr b, w adirn xwe dane bihiladn. W Cafer Xan Kur xwe ji bona nava bajr date binardin, da ku ew remana Zek Xan derbar serperetiya Serdary de bide bizann. Cafer Xan hate bivegerandin w soz peymann Zek Xan ji bona Bav xwe dane bivegerandin. Ligelvj de w Bav xwe bi nebawerkirina wan ve date bitemnkirin, unke dib, ku ew j t w bbextiy telaqreya Zek Xan bihata bikirin, ya ku w ew derbar Gewreyn Zend dane bikirin. V temnya han kr li Sadiq xan date bikirin. W umdya birkkevtin date birn w biryar date bigirtin, ku ew raz bide bidorlpkirin. Bi gora mezinbna evndarya Orduwa xwe ve ew li serkevtin de pitrast b. Bi v bawery ve w xwe dab bilikarxsitin. Li v lay de Zek Xan date bitemaekirin, ku ew bi fen xapandinan ve Sadiq Xan nade birakiandin. Destbic ve w Eb El-Fetih date bizindankirin Mohemed El Xan Biray w, y ku ew tan w gav di Serdarkirn de hevbe Ebu El-Fetih Xan b, bi tenha ve bi ah ran ve date bidazann. W S Kur Sadiq Xan j dane bizindankirin, yn ku ew li raz de bn. W dergeh bajr date bidaxistin. W date bidazann, ku ew d Mal Menaln hem Efser Nefern Ordowa Sadiq Xan bide bidarvekirin. Bi v dazanna han ve daxwaza w hate bichatin; unke, hem Kes dizan, ku rijandina xwna wan Belengazan li lay Zek Xan de weku av vexwarin ye. Ji tirsa v hem Efser Nefern Orduwa Sadiq Xan, yn ku Mal Menaln wan di bajr de bn, devj biberdan ew ji bona raz n. Bi v reng ve hem pilan hvya Sadiq Xan bi serkevtin ve tk . Bes bi tenha ve Ssed Kesek li dora w de ma. Ew near b, ku ew xwe ji bona Kerman bide kiandin. Zek Xan Hzeke Suwar ji bona ser w date binardin. Li il Mlek Rojhilat raz de li Derbend Orsncan de ew t w bn bi er ve hatin bikevtin. Bi kutina Komandar v Leker Suwar ve ev hza hane hate ikenadin ew ji bona raz hate bivegerandin. Sadiq Xan xwe bi Kermane ve date bigihandin w xwe di nava keleha wy bick de date bipenakirin. Yekek ji rdann giring pa mirina Kerm Xan rizgarbn derna Aga Mohemed Qacar ji raz b. Ev Mirov han di sala 1160 k.- 1747 z. de hatib bidlkirin ew ji w mjw de tan hsta li keleha raz de bendb. Di navek de r p hatib dayn, ku ew car caran ji

266 bona raw bte biyn. Kerm Xan zor qedr w dida bigirtin w di karn Serdarye de ji br baweryn w dida bikarkirin. Aga Mohemed Xan bext xwe bi mirina Kerm Xan ve dab bigirdan w avdrya w dida bikirin. Xuweha w j Jina Kerm Xan b. Di roja mirina Kerm Xan de w ji sergjya Serdary Pasevan date bikarkirin ew ligel end Peyn xwe de ji bajr hatin biderkevtin ew bi r ve hatin bikevtin. W xwe bi welat xwe ve date bigihandin. W di derbasbna dem de Hzek zor date bikomkirin w di sala 1193 k.- 1779 ahtya xwe date bidazann. Zek Xan dizan, ku Serok Qacaran bi tenha ve bi Mazenderan ve nayte rnitin; jibervj w Lekerek helbijart di bin Komandarya El Murd Xan Xuwarzy xwe de ji bona ser w date binardin, da ku ew pkevtina w bide bigirtin. Lbel w xwe bi v clandin ve btir t berbaty date bikirin.Xuwarzy w aza jr b ew bi serhatya xwe ve p hatib gihatin, ku merc znetn welt ji bona Kesek mna xwe bi b hz alkar ve nayte bidtin. W bi v bawerya han ve li na ksek de dihate bigerandin, da ku ew beramber bi Serdarek weha Sitemkar ve, y ku h pit p ve nayte bigirdan h Mirovek jrdestn w j j nade bihejkirin, ser xwe li ber bide birakirin. Bangkirin hewara Sadiq Xan di dema rakirina w de ji raz gihitina El Murad Xan ji bona Tehran bi bihaneyeke ba b, da ku ew w remana xwe bide bicann. W Serok Efsern Leker dane bikomkirin w ji bona wan date bigotin: "magelo yarpdan bi Serokek mna Zek Xan ve, y ku w reftareke zor xerab beramber bi Kurn Kerm Xan ve dayite bidan, duruste? Bi kurt ve w bi asan ve diln wan bi ser xwe ve date birakiandin. Li dawya vna de El Murad Xan ruw xwe ber bi sfehan ve date bivedan. Gava ku ew nzk w b, Waly Zek Xan tde date bibazdan. Teva xelkn bajr bi hem nyn xwe ve hevalbendya El Murad Xan dane bikirin. Bigeh li v j de w date bidazann, ku mebesta w ji v culandin bes bi tenha ve anna Kur Gewrey Kerm Xan ji bona ser Text Bav w ye. Ji bil v mebest mebestek wy din niye. V dazanna han btir evndariya Tude j re date birakiandin. Gava ku Zek Xan li serrakirina Xuwarzy de xeberdar b, hi di ser w de nema. Z bi z ve w Lekerek date bikomkirin w ruw xwe ber bi sfehan ve date bivekirin. Belam tolhilanna Xwed l hatib binzkkirin, Gava ku ew bi Yezed Xwast ve hate vegihatin, w ji xelk w ba w Sal date bidaxwazkirin w fermana komkirina wan date biderxistin. xelk dana ban jiber kmbna zneta xwe nedan. Ji dlva

267 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II lbuhurandina wanan w Peyn Gewre Maquln wanan datin civandin ew ji pencarn keleh de date bitwerkirin. Bi v j w waz neda hnann. W Mrzayek proz v Bajar j ji bona nik xwe date rakiandin bi w mehn j ve w xwest, ku ew w kar hin psty j p bide bikirin. Belam Pasevann keleh nehitin, ku ew w kar dir hov bide bikirin. Bi hoy v dir hovbna wna ew l sar bn wan xwe l datin wergerandin wan ew di sala 1779 z. de date bikutin. Li dawya kutina Zek Xan Ebu El-Fetrih Xan Kur Kerm Xan di sala 1780 z. de bi ah ran ve hate bidazann. Ev Mirov han mrxas dadwer b. Xwedan sertyeke dilsoz b. Belam wa diyare, ku w pir dijwar b. Tevlivj de gman neb, ku ji bona nehitina linavna Xanedana Zend asay di nava Welt de ji bil dazanna ahnahya w pve areyeke din neb. Gava Sadiq Xan xebera linavna Zek Xan date bibihstin, ew helsa w ruw xwe ber bi raz ve date bivekirin. Sadiq Xan bi xemilandineke ahnah ve di 30 Cemada yekem de di sala 1194 k. de ji bona nava bajar raz . Ev Mr han Serdarek ba b bi hi tedbr b. Belam ew zor dildar Desthilaty b. Li layektir j de li jr serperetiya Serdarek nezan lawaz j deyan p nexwe b. Bi kurt ve dan sitendin di v war de di navbera Mam Xwarz de nedihate bikirin. Di encam de Sadiq Xan Birazay xwe date bigirtin avn v zimanbest datin bihilkirin. W xwe di sala 1194 k.- 1780 z. de bi ahnah date bizann. Belam h w hv nedida bikirin, ku Textek bi v sitemkariy bte bideskevtintin, d ew bte bidirjkirin. Bi rast j ve berbatya her gewrey El Murad Xan roj bi roj ve her dihate bigewrekirin. W Cafer Kur xwe ji bona sfehan date binardin, tan ku ew li wder de avdrya livandinn El Murad Xan bide bikirin. Di gava rdann van bynan de El Murad Xan li Tehran b. Gava ku w ev xebera han date bibihstin,destbic w xwe bi ah ve date bidazann w ligel lekerek zor de ruw xwe ber bi sfehan ve date bivekirin. Gava ku ew nzka bajr b, Waly wy taze date birakirin. Sadiq Xan Orduweke Bst hezar Kes date bilidarxistin. W ew Leker li jr Serperetya Teq Xan Kur xwe de date bidann. V Leker hr ser El Murad Xan date bikirin. W pkevtina w date birawestandin w Leker w ji hev j date bibelavkirin hinek ji wan j ji bona nava Leker Teq Xan hatin tevlbn. El Murad Xan ligel hinekan ji Xizm Peyn xwe de ji bona Hemedan hatin bivegerandin w ev welat han date biparastin.

268 Sadiq Xan kaxezek ji bona Kur xwe date binivsandin j re date biamojgarkirin, ku ew ji v biserkevtin v bext ba ji xwe re sd bide biwergirtin El Murad Xan bide binabdkirin. Belam v ahzadey Nezan guh bi amojgarya Bav xwe ve p neda bidan ew bi kamwer ve ji bona nava sfehan hate bikevtin. W nzka mehek bi b agehdar ve dema xwe date birabuhurandin. Belam El Murad Xan bi carek ve ji v ksa han ve ji xwe re date bikelkgirtin. Di dema ku Teq Xan ber xwe ji bona Iraq date bivekirin, da ku ew vekirinn xwe bide bifirehkirin, Hinekan ji Serokn li nik w de xwe j dane bicihkirin. Ew li nzka Hemedan de t El Murad Xan hat ew zor xerab hate biikenandin. Bi hezar dujwar ve ew bi sax ve ji er der w ji bona raz date birakirin. El Murad Xan j li dawya v biserkevtina han ve end vekirinn din j dane bikirin. W ji xwe re Hzeke zor date bipeydakirin w biryarya dorlgirtina raz j date bidan. Gava ku Sadiq Xan date bibihstin, ku El Murad Xan xwe ji bona ser paytext w dide rakiandin. Bi lez bez ve w orduweke Peyadar date bilikarxsitin w ew ji bona drbna Bst Pn Mlek ji raz ve datin binardin. Da ku ew nehlin, El Murad Xan bte bipkevtin. Gava ku ev leker han xerik bekirina xuwarin vexuwarin b, ew t hra El Murad b. W date birakirin ew ji bal Leker Suwar ve bi xurt ve hate bidkevtin. raz Het Mehan hate bidorlpkirin. Dorlpvana ji bona girtina keleh xwe h nedan biandin. Belam liberxwevadanan Tudeyn keleh jiber pwistya wan zor zor bi xwarin vexwarin ve wan dev ji remana liberxwedan dane biberdan Beek ji Liberxwedanvanan dergeh datin bizeftkirin wan ew ji bona El Murad dane bivekirin. Bi v reng ve Bajar bi destn w ve hate bikevtin w bi ba ve reftar ligel Tudey bajr date bikirin. Sadiq Xan bi xwe bi Mal Mendaln xwe ve xwe di keleha nav bajr de dab biqaymkirin. Belam ewende p nec, ku ew bi berdestbn ve hate binearkirin. Ew ligel hem Kurn wy wdere de di sala 1781 z. de bi spy ve hatin bidarvekirin. Bes bi tenha va Cafer Xan Kur w hate birizgarkirin; unke, ku zor li p girtina bajr de ew ligel El Murad Xan tkelya xwe dab bipeydakirin. Sadiq Xan li zeman Kerm Xan Biray xwe de bi nermbn, babn dadwerya xwe ve li ran de navek ba ji xwe re dab bisitendin. Bi taybet j w di vegirtina Besra j de anek tirj bi ser yn yn ve ji xwe re w dab bigirtin. Belam di daw de bi p tevgera w

269 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II dan sitendina w de beramber bi Xizim Karn w ve w ew nav nann ban xwe dabn biwindakirin. Hvya w bi Serdariy serdarkin ve h nemab. Di v zneta han de bi rast j ve Merov nizane, magelo bezey Merov bi ser Sadiq Xan ve ji bona biwergirtina Tac bte bikirin, yanj ji bona avbiderkirinn Kurn Kerm Xan ji bal Sadiq xan ve bte bikirin? Ma ne bi saya azaya Kerm Xan ve Xanedana Zend ev rumet nav nana han ji xwe re dab bipeydakirin? Wer bi v reng ve El Murad Xan bi ah Iran ve hate bikirin. Ji tomarn kar biserkevtinn w ve tte biderkevtin, ku welat w end Salek di nava Serlekern w de bi qada berbery pevun ve dihate bidtin. H Kesek di dema Dorlpan de bi qed Ekber Xan Kur Zek Xan nav Nan nedab bisitendin. Ew weha end aza mezbot b, wehaj ew zordar sitemkar b. Bi radeyek weha ve ku w bi lezkirina kutina Sadiq Xan, S Kurn w hinek ji Serdarn w ve neda bitrkirin. Belk w ew bi destn xwe ve dane bikutin. Hjbtir ew bi bidanna tepek ji bona kutina ah ve hate bitawankirin baweriya El Murad Xan bi v tawanbary dijwar neb. W ferman bi Cafer Xan ve date bidan, ku ew v Mr Xwnrij han bide bidarvekirin, y ku hj destn w bi Xwna Bav Birayn w ve hatine bisorkirin. El Murad Xan li dawya end Mehan de ji bona sfehane w ew bi paytext xwe ve date bikirin. W zor bawer bi Cafer Xan ve dida ann wi ew li se Isfehan bi Wal ve data bidann. W Kur xwe x Weys bi Serleker date binankirin w parastina snor Jor avdrya livandinn Aga Mohemed Xan Qacar p date bisipartin. Di p de v ahzadey han biserkevtin dane biwergirtin. W Mazenderan date bidagrkirin w Serok Qacar date biikenandin w ew bi bazdan ve ji bona Esteabad date binaarkirin. W Hzek ji bona d w date binardin. Belam Mohemed Zahir Xan Serdar v Leker rya veger parastina xwe ji xwe re neda biwergirtn. Li daw de rya vegerandina Mazenderan hate birn ew t hra Qacar b ew hate kutin. Orduwa w j hate tefer tunabn. Hinek ji lekern w dercn wan xwe bi Leker x Weys ve dane bigihandin. W j ew ji hev dane bela biwelakirin. x Weys j bi xwe j ve near b, ku ew Mazenderan bide bichitin ew ji bona Tehran bte bivegerandin. Di v Bajar de di sala 1199 k.- 1784 z. de ew ligel Leker El Murad Xan de yekdigrb. El Murad Xan t nexweyeke zor giran hatib. Belam ligelvj de w jhatbneke pir berz dida binuwandin. W lekerek ji bona ser

270 Mazenderan date binardin w bi xwe j dida biremankirin, ku ew li daw v leker de bie. Di v bhn de w bihist, ku Cafer Xan ser xwe daye birakirin w ber xwe ber bi paytext w ve dayite bivekirin. El Murad Xan ewende bi v xeber ve hate biliberkevtin, ku w xwe ranegirt. W ruw xwe ber bi Isfahan ve date bivedan, her end j Wezr Pijik w tika l dane bikirin. Gelek negirt, di w Zivistana sar de bi w nexweiya qurs siwarbn rewet ve di encam de li r de di sala 1785 z. de hate bimirin. Serok, Peye Maquln Leker mirina ahn Xwe dane biveartin tan ew bi paytextd ve hatin bigihatin, ji n ve Leker li mirin de xeberdarb. Ew ji hev hate bibelavkirin wan li hem layek de dest bi xeraby talany ve dane bikirin. Li ser Sincya El Murad Xan ji bal pir Kesan ve hatye bixuyankirin. Weha diyare, ku ew zor mrxas gernas b. H gotinek di v war de mna peyva Dujminek nala Aga Mehemed Qacar nayte bidtin, y ku w di jna v Serdar de ji bona parastina Mazenderan zor t azar hatye bikirin. Wi her her beramber bi dilbijandinn Peyn xwe ji bona na ser Iraq digot:"Bnferehbin, tan ku ev Kor hja li nav bte biyn, inca li dawya v de me tte biserkevtin"248. Li pa mirina El Murad Xan de bi Pn Rojan ve Cafer Xan bi Isfehan ve hate bigihatin. Di v behn de Navnana Sahty ji bal Waly Isfehan Bekir Xan hatb bizeftkirin. Belam gava ku cafer Xan bi paytext ve hate bigihatin, w date birakirin. Cafer Xan Peye bi na w ve datin binardin w ew date bigirtin. tir ji bil x Ws Kesektir p ve nama, ku ew bi tuwane daxwaza ahty ji xwe re bide bikirin. Cafer Xan kaxezeke Birat ji bona w date binivsandin. Li dawya v de w ew ji bona jr Serdar Desthilatiya xwe date bihnann. Li pa de w reftareke wetov bedkar ligel w de date bikirin, ku tir w nema dikarb li beramber Mam xwe de dawxaza Serdary bide bikirin; jiber ku w ew date bikorkirin. Aga Mohemed Xan Qacar, Y ku w soz bi Hevalbendn xwe ve dab bidan, date bicihnann. Bi rasti j w ji wan re gotib, ku ew d li dawya mirina Eli Murad Xan de ligel wan de ji bona ser bte yn. tir ji bona bi cihanna v soz han ve tu bergir nemabn. Ew ligel Pncsed
Aga Mohemed Xan bi v reng ve nav El Murad Xan dibird. Bi rat j ve avek wi kor b.
248

271 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II tan esed Suwarek taybety xwe de ji iyayn Mazenderan hate jrn. Di r de w dt, ku ligel hza w de pir Hevalbend tevldibin ew ber bi pirbn ve tte yn. W xwest, ku ew xweser ji bona ser Isfehan bte yn, da ku ew navtdan mrxasy bi Orduwa xwe ve bide bidan. Li ber dawya Du Mehan de ji mirina El Murad Xan de di 6 Gulana sala 1786 z. de ew derbas nava bajar Isfehan b. Cafer Xan j li p gihitina w de bi tehluke ve Bajar dab bichitin. Di v tehluk de hem bargiran, xizne Ala ahty j ji bal Serhildann nava bajr ve hatin bitalankirin249. Di dema ku Hember wy bi hz ve bi v reng ve ji bona nava Isfehan hate bicigrbn, Cafer Xan j ji bona nava raz hate bikevtin. Belam dostanya Seyid Murad Serdar raz jre zor cih bawery neb250. Lbel Tudey raz bi kra Maql Gewreyn bajr ve pitban l dane bikirin. Di nava van Maqul Gewreyan de ji tevan j jhattir xurtir ji bona pitgirtina w Hac Ibrahm b. Cafer Xan j destbic ve Nana Kelanter ango Waltya Faris bi Hac Imrahm ve date bidan. Aga Mohemed Xan nexwest, ku ew ks bide biwindakirin. W hinek er mern bkelk ligel Bextiyaryn welat Faris dane bikirin. Di encam de ew near b, ku ew bi pele ve ji bona Tehran bte bivegerandin. Cafer Xan ji v ksa han kar ji xwe re date biwergirtin. W Isfehan date bisitendin Rehm Xan Waly Aga Mohemed Xan date bigirtin w ew date bikutin. Belam di dawya navek de w bajar date bichitin, gava ku w bihst, Aga Mohemed Xan dsan ruw xwe ber bi Isfehan ve dayite bivekirin. Beramberya Cafer Xan ligel Aga Mohemed Xan de bes bi tenha ve di berxwedan de dihate bidtin: unke, Aga Mohemed Xan zor hz ji xwe re dab bipeydakirin. welatn Jor Iran Iraqa Ecem hem w dabn bidagrkirin. W herwehaj dixwest, ku ew raz j bide bidorlpankirin. Cafer Xan beramber bi Serok Qacaran ve lawaz b hz b. W nema dikarb xwe li ber serhildann hundur j de bida bigirtin. Waly Hemedan bi nav Ismal Xan ve ser xwe li ber Cafer Xan de dab
Dibjin, ku ev Serhildana beramber w ji bal hin ji Serokn w hate bikirin, yn ku ew ji zindana w hatin birizgarkirin. Di nava van Serokn han de Bakir Xan Waly py Isfehan j heb.
250 249

Ev Seyid Murad Xan han Xwarzay-Xwekezay El Murd Xan b.

272 bihiladn w ew Leker Cafer Xan date biikenandin, y ku w ew ji bona ser w dab binardin. Herwehaj li dawya ziyaneke zor de bajar Yezd j li destn Cafer Xan de hate dern. Belam li dawya Saln serdarya w de bext careke din yarmetya w date bikirin. Lutuf El Xan Kur w di neke xwey biserkevt de welat Lar date bidagrkirin. Drbna Aga Mohemed Xan mrxas bi Cafer Xan ve date bidan. W bi hzeke zor ve ruw xwe ber bi Isfehan ve date bivekirin. W hza Pasevanya v bajar date biikenandin. Belam v biserkevtina han ewende neda bidirjkirin, xebera nzkbna Serok Qacaran dsan p ev bajar han date biolkirin. Cafer Xan ji bal Tude zor xweevist b reftara w ligel Biyanyan de ba b. Sertya w dilovan b ew rmetdar Dadgery b. Kar barn Serperety ji bona nava destn Wezrek bi hi hja dab251. Belam reftara wy nairn derbar bi Yekek ji Serokn wy zor dilsoz ve nav binana w date bibedkirin hjbetir w bi w reftar ve avanya jna xwe serdarya xwe j date biruxandin. Di nava Serdarn Cafer Xan de Hac El Qol Xan Kezeron heb. Ev Mr han ji bal Cafer Xan ji bona temirandin serhildana Kaan hatib binardin. Ereb Mohemed Husn Xan Serek v Serhildan b. W Hac Qol Xan pir tengavkir ew near sertewandin date bikirin. Di nava dln serhildan de 1500 kesek Xurasan hebn. Ku wan li dawya liberxwedaneke pir xurt de bi merc parastina avruwa wan ve xwe dane biberdestkirin. Cafer Xan guh bi van sozn Hac El Qol Xan ji bona wan neda bidan. W ev Xurasanyn han tevde ji bona bin zindan datin avtin. Her ende Hac El Qol Xan j ji bona berdana wan date bihvkirin, ew b sd b; jiber ve j v Mr bi rmet ve dev ji kar Cafer Xan date biberdan ew ji bona welat xwe . Di nava demek de Cafer Xan Lekerek ji bona ser w date binardin daxwaza hatina w ji bona raz l date bikirin. Belam w bi sozn Cafer Xan ve nedida bibawerkirin ew nehat. Di daw de ew hate bigirtin ew ji bona raz hate ann ew ji bona bin zindan hate avtin. Hac El Qol Xan ligel hinekan ji Zindevanan de ji bona hilanna heyfa xwe jre tepa kutina w datin bilikarxsitin. Di nava wan Zindanvanan de Yekek ji wan Seyid

Ev Wezr Mrza Husn Bav Mrza Buzurk Wezr ahzade Ebas Mrzay ungir reway ran b. Ev Mrza Husn ji bal Tude de zor xweewist b.

251

273 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Murad Xan b252, y ku w rolelek pir giring bi kr ve ji bona biserkevtina v vlika han date bilstin, ya ku ew bi v reng han ve hate bicihatin: Jineke dlkir hinek ji derman bhiity bir w ew ji bona nav xwarina Cafer Xan date bixistin. Di w dema bhiity de bi alkarya Havalbendn xwe ve Zindanvan hatin birizgarkirin wan xwe bi Oda Cafer Xan ve dane bigihandin wan ew date bikutin. Wan ser w ji nava keleh ji bona ber dergeh w datin biavtin. Wan di nava bajr de datin bicarnkirin, ku Cafer Xan hate bilinavn. Ev di sala 1789 z. de hate bikirin.

Ev Mirov han Ostandar raz b. W zor yarmetya Cafer Xan dab bikirin. Belam li daw de nava wan tk. Cafer Xan ew ji bona bin zindan date biavtin.

252

274

2. Rojgarya Lutif El Xan

Lutif El Xan Kur Cafer Xan di w dem de ew li Kerman b. Seyid Xan Serok Bizava re xwe bi ah ve li ser ran de data bidazann. Lbel li dawya end Mehan de serdarya w hate biwergerandin. Waly gitiy Faris Hac Ibrahm, y ku ew zor ligel bextyar biserkevtina Lutif El Xan de pwenddarb, ligel hinekan ji xelk Serokn Ern Hundur peymanek dab bigirdan. Gava ku Lutif El Xan xebera kutina Bav xwe bihst; unke, bawerya w bilLeker w nemab, w ji bona lay x Bav eher date birakirin. W netuwan bi bez bi zy ve daxwaza Text Bave xwe bide bikirin. x Bav eher j z hate bimirin. W ji bona Kur xwe x Nasir temn date bichitin, ku ew div yarmetya Lutif El Xan bide bikirin. Bi rastj v x han j Lekerek Bik p date bidan w ew ji bona raz date binardin. Lbel ev Leker han beramber bi hza Hac Haim Biray Seyid Xan hate biikenandin ew ji hev hate bibelawelakirin. Duwem car gava ku Hac Ibrahm Leker ji bona ser Lutif El Xan date binardin, ew li jr komandariya El Mehmud Xan de b. Ev Serleker han di nava dil xwe de Dujmin Hac Ibrahm b ew di bin re bi soz peyman ve Hevalbend Lutif El Xan b. Gava ku ew ji bona nik w hate bigihastin, w hevalbendtya xwe ji bona Lutif El Xan date bidazann. ahzade Lutif El Xan di v kar de omed pe hate bikevtin. W ruw xwe ber bi paytext ve date bivekirin. Bi alkarya Dost Hevalbendn w ve br baweriya git j re hatb bilikarxsitin. Ew ji bal Tude ve di sala 1789 z. de hate bipwazkirin. Seyid Xan xwe ji bona nava keleh date avtin. Lbel zor p ne, ew hate biberdestkirin ew hate bidarvekirin. Lbel Hac El Qol, y ku ew Yekek ji Gewreyn serhildan b, ligel gelektiri ji Serdaran de ji bal Hac Ibrahm Xan ve hatin bipitrastkirin Lutif El Xan j nebes ten ku w ev soz Hac Ibrahm date bipitgirtin, belk hjbtir w dilovan pitgirdana xwe ji bona wan date biderxistin. Lutif El Xan li temen Bst Sal de b. Belam di rojgarya Bav xwe de her her ew di karmendy de b. Ew bi plikeke wetov hatib bigihatin, ku w Dost Dujmin ji hev didan biderxistin. Di w de ew ji Gernas ervann welat xwe b. W kar jhatiyn weha didan biniwandin, ku bi rast ew ligel snc nav nann wy bilind dihatin lihevhatin. Rumet ann w zor diyar bn. Ew bi qam Qiyafet b. Ew

275 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Xortek alak, bi bejin bala b. Ew bark, gurc mezbut b. Ew bi hz b Siwarek eleng alak b. Ew li hem rengek frbna xwe de hunervan b haval hempa b. Belam mejy w ji bona Serperetiya Serdary ba nedida bikarkirin, mna ku w di war er ceng de pir bi ba ve dida bikarkirin. Ew li p hatina ser Text de zor nazik b ew derbar Biukan pir dilnerm mehreban b. Belam lidawya Serdary ewende p ne, ku w sertya xwe date veguherandin ew li nann xwey p de nema. Li cgeh dilnerm mehrebanya xwey kevin de tund b mehreban date binuwandin. W nema guh bi Qencvann xwe ve date bidan. Ew beramber bi Hac Ibrahm Xan ve, y ku ew bi hoy hatina wy ser text ve b, zor hate veguhertin. W bi Dujminat gmanlkirin l dida bitemasekirin. Bi rasti j evaya pir seyr b, ku w bi avek kn ve li w hza wy gewre dida bitemaekirin, ya ku w Tac ji bona ser ser w dab bidann. Hta ew di destpka pla serdarya xwe de b, ku Aga Mohemed Xan ruw xwe ber bi raz ve date bivekirin. V Serdar Nezan mrxasyeke zor berz bala date nuwandin, ku ew bi xwe ve ji bona prgbna w . Ew li Gund hezarbze de t w b. Belam ew beramber bi hza zor Qacar ve hate ikenandin ew po poman ji bona raz hate bivegerandin. Aga Mohemed bi payebna v biserketin ve ji bona ser raz hat ew li dawya Mehek ji dorlpan de ji bona Tehrana paytext xwe hate bivegerandin. sala duway bi endsa hreke tir Lutif El xwe ji bona liberxwedaneke bi hz ve date bilikarxsitin. Belam Aga Mohemed bi hoy karwerya xwey Ezirbcan ve nehat. Lutif El Xan nexwest, ku ew w hza xwey komkir bkar bide bihitin. W ligel w de ruw xwe ber bi Kerman ve date bivedan. Ew bi hin mercn Waly w ji bona berdestbn hate prnitin. unke, dema er hatib bibuhurandin Xrxwazn w j l dane biretkirin, ku ew wan mercan bide bigirtin. Yekek ji wan mercan b, ku ew avn xwe ji Wal Hevalbendn w bide biwirkirin. Belam Lutif El Xan ev merc han er nekir. Li ser v de w bi dorlpan ve di w Zivistana sext de date demandin. Orduw Dorlpvanan Wilax Mirovn zor li ber serma birstiy li ks de n. Li daw de baran berfeke zor bi anna Xwarin vexwarin ve j h r p neda bidan. Di daw de bi zora Hinekan ji Leker nerazbna hemyan w waz li dorlpan de date ann ew bi zneteke pir peran ji bona raz hate bivegerandin.

276 Li p r bi rbna wna de di v na ikest de w Biray xwey Bik, y ku ew hita Menal b, bi nav ew ji bona Walye Faris date binankirin. Di w dem j bi xwe de w serdarya raz Dorhla w bi Hac Ibrahm ve date bisipartin Komandarya hza parstina w bi cih ve w bi Serokek Era Zend bi nav Bextiyar Xan date bisipartin. W keleha Hundur j ji bona jrdestya Serokekek tir Zend date bixistin. Mebesta w li biparvekirina van desthilatyan de nehtna bna bbexty b. Bextiyar Xan Peyak lawaz pozbilind b. Ew bi cih xwe serxwebna serperetiya Supahya xwe ve ji ser xwe ; jiber v j w xwest, ku ew bi ser Hac Ibrahm ve bte zalbn ferman l bide bikirin. Belam ew bi v ve nehate biserkevtin. W date bidestpkirin, ku ew Lutif El Xan derbar w de bide livandin. Van livandinn han km yanj btir l kra xwe dane bidtin. Lutif El Xan li dawya hatina xwe ji Kerman de di hem reftra xwe de weha dida binandan, ku ew tir nema pita xwe bi Wezr xwe ve dida bigirdan. Bi xwe j demek li p v j de rdanek di navbera Hac Ibrahm Lutif El Xan de krek pir giring di pwendyn wan de ligel hev de date bihitin. Lutif El Xan li ser tikaya Hac Ibrahm de li end Kesekan de, yn ku gman li ser kutina Bav w de li wan dihate bikirin, hate bibuhurandin. Di nava vanan j de Mrza Mehd heb, y ku li p de Cafer Xan ew di karmendya leker nivs-Hejmr leker- dida bikarann. Li dawya dozandin hin dizy de li ser w de ew hate biderkirin guhn w j hatin bijkirin. Gava Cafer Xan hate bikutin ser w ji bona ber dergeh keleh hate bifirdan, Mrza Mehd j herdu Kuhn w dane birn. Belam w ev kar han nayn dikir. Hac Ibrahm, unke, bi bgunehbna w ve bawer b, w daxwaza libuhurandina w ji Lutif El Xan dab bikirin. Serdar li dawya v de soz bi Ibrahm ve dab w gotib: heger j w ev rdan ev pstya han j dabe bikirin; jiber xatir te dsan ez b dudil l tm buhurandin. Li dawya end Mehan de Lutif El Xan Xelat dane bidabekirin w xelatek j ji bona Mrza Mehd date bidan. Gava Dayika w evaya bihst, w bang w kir w got: "Magelo libuhurandina kutina Bav te nedida bitrkirin? Tu biserdej hj nanan p dide bivekirin. Evaya brwerya Bav dide bibedkirin". Van peyvan zor kr li Lutif El Xan de dane bikirin. Ew ji bona Seraya Serdary hate bivegerandin w ji bona Mrza Mehd date bibangkirin. Li dawya gazineke zor de w fermana standina w date bikirin. Gava Hac Ibrahm evaya zan, bi pele ew ji bona Serdar ew ev li v reftara han de xeberdar b. Bi beheti ve w la stawy Mrza Mehd bi avn xwe

277 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II date bidtin. Li dawya vna de- mna ku Hac Ibrahm bi xwe ve ji bona Sr Malkolm dayite gerandin, tir h bawerya w bi Lutif El Xan ve nemab. Ev cudabna di navbera Serdar u Wezr w de li lay hem Kesek diyar b. Lutif El Xan dida bikarkirin, ku ew w rstika kar, ya ku w tan w dem p dihate rnitin, bide biberbadkirin. Belam w di xwe de ew mran nedida bidtin, ku ew bi ekere ve hr w rstika kar bide bikirin; jiber ku ew ji hz hinera Wezr xwe dihate bitirsandin. Bi rast j bicgeh ji pwendyn Tudey raz ligel Hac Ibrahm de zor ji Ostandarn Welatan Serokn Eran j ligel de bn wan bi germ ve j pitgirtina w didan bigirtin. Biray w j Komandar Orduwa Peyade di Supah de b. Li gora v zneta han de Serdar bi sert ve mldar bikarna nobn neb. Belam w torebna xwe li hem titek de dida biderkirin. Gava ku Wezr zan, jiyan hebna w di bin tirs de tte bidtin, w biryara li navbirina Lutif El Xan date bidan. Di v nav de, ku znetan bi v reng ve didan bidirjkirin, Lutif El Xan reman bi una ser Isfehan ve dida bikirin. Di p de, mna ku w ilo li p na Kerman de dab bikirin, v car j w Kar barn Mry raz date biparvekirin: Ji Malbata xwe w Mrek ji bona Komandar hza parastina bajr ve date bidann, Yekektir j ji w w ew ji bona Komandarya keleha nav bajr date binankirin. Gmana w wer b, ku bi saya van rkxistinan pvetir tu tirs ji Wezr w nema tte bidtin. Ligel v j de w nedituwan titek tir li ser Wezr de ji bil dostanya wna ligel w de bide dozandin. Li dawya vna de bi rengek Mr ve w xatir xwe ji Ostandar raz date xwestin. Di dema bi birkkevtina Orduw de w ji Hac Ibrahm re got: ku ew Kur xwey Gewre, y ku ew bi nav Mrza Mehmud b, ji bona Wargeha Orduw bide binardin. Ev Kure unke zor Bik b, bi sert b, ku h karek karmendyek p nedihate bikirin. Diyar b, ku ew bi girawa kar barn Bav xwe ve tte bikirin. Tan v rdan Hac Ibrahm di bicihanna biryara xwe de dudil dida bikirin. Belam gmana wna h cih dudily nema j re date bihitin. W biryar date bidan, ku ew rojeke ztir vlika xwe bide bicihann. Vlika w j bi v reng b, ku ew raz ji bona Aga Mohemed Xan bide biberdestbikirin ew bi v reng ve w bi Serdar Yekane ve ji ran bide bikirin. Bi rast j Hac Ibrahm tir h bawerya wna bi Lutif El Xan ve nemab. Bi xwe j ew Dujminek wy zor b. Ji bona parastina jiyana xwe w xwest, ku ew bi kar xwey gewre ve parastina Padahek xurt ji

278 xwe re bide bidtin. Ew ji bona pkebikirina v kar han tuwankar b. Belam gava ku w li v kar de dida biremankirin, ya ew ku bi berbatya Xanedanek ve dihate bidawkirin, ya ku ew bi bingeh vejandina hz rumeta w ve hatib bikirin, pir cerg bext wna dihate bistandin253. Li dawya ku Lutif El Xan end qonaxan hate drbikevtibin, Hac Ibrahm bi hza bajr ve, ya ku w ew dab pkann w ew li jr serperetya Mohemed Hesen Xan Biray xwey Biuk de dab bidann, keleha bajr date bigirtin w Parzvan bajr Komandar keleh j bi zor hsan ve date biberdestkirin. W ev xebera biserkevtin ji bona Biray xwe date binivsandin, y ku ew ligel Leker Lutif El Xan de b y ku w Ordugaha xwe Pnc Fersexan dr Li Gund Komera de hatib biwarkirin. Leker Qacar j li jr Komandarya Baba Xan Xwarzay Aga Mohemed Xan de ruw xwe ber bi wan ve dab bivedan. Ew Bst Mlek nzk wan b. Biray Hac Ibrahm ligel Serok Efsern orduw de ji bona bbexty hatibn rkkevtin. Wan datin biryardan, ku tark dahat, div beek Leker Peyade Baregeha Lutif Xan ber bi tevingan ve bide bikirin ew
253 Ev Hac Ibrahm Kur Hac Haim b, y ku ew Yekek ji Rumetvanen raz b. Ew li temenek zor pr de hate bimirin. W li d xwe de Maleke zor reben Peran date bichitin. Belem ewnede p ne, ku Kur wna ji bona nava rza Rumetvanan hate bikevtin. inc, reftara wyi ba, jrbna w liberketina wna zor pdane bipvexistin wa ji bona nik pilindaya Kerm Xan datin bigihandin.Kerm Xan Hac Ibrahm li cgeh Bav wi de date bidann. El Murad Xan ew bi Serok hem Gewreyn Heydr ve date bidann, yn ku wan di w gav de bigir nv Tudey raz bn. Di dema ku Cafer Xan ji Isfehan date birakirin ew ji bona raz hat, Baja bi hsan ve Haj Ibrahm j re date biberdestkirin. Li v j de Cafer Xan ew bi Ostandar gity Faris ve date binankirin. Bi saya v karmendya gewrey han ve w gelek desthilat ji xwe re date bipeydakirin. W beramber bi qencya Cafer Xan ve Lutiv El Xan Kur w bi v bilindaya serdary ve date bigihandin. Sr Malkolm dibje, ku min bi xwe ve di vi wari de ligel Hac Ibrahm dayite peyivandin. W wisa date biderxistin: ku mebesta w di v kar han de rizgarkirina welt ji er pevnan b nehitina rxandina Dewlet b. W got:" Her Yek li Zend i Yek li Qacar de heger ew ji bona ser Tex bnebi rnitin, ew r li ber talanya Leker de nadin bigirtin. Balam ew ji bona hemyan pwiste, ku ew Yekek p ran bte bihzkirin ew aramy bdengiy di seranser Welt de bide bibickirin".

279 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II dest bi qern qjne ve bidin bikirin. Ev j na kombna Ber Hac Ibrahm b. Bi rast j li gora biryar de hate clandin. Hera hate bipeydakirin. Lutif El Xan behet ma tirs p ve hate bikevtin. W Peye datin binardin, da ku ew bizanibin, b ka i ye. Peye hatin wan p dane bigotin: Suwarbe dere; uke, Leker te ji bona te bi Dujmin bye. Bes bi tenha Tehmaseb Xan Feyl ligel Heft Suwarek bi n w ve hatin bikevtin. Serok Serlekern may ev Serdar bedbext dane bichitin. Lutif El Xan bi Omdya ku raz bi bestn Komandarn w ve ye, w ligel Hevaln xwey di felaket de ruwn xwe ber bi paytext de di sala 1792 z. de dane bivekirin. Belam li dawya na wna de ji Ordugah bi du rojan ve ew li znetan xeberdar b hza wna j bi Ssed Suwarek ve hatib bigihatin. Her ilo b, w xwe bi dergeh raz ve date bigihandin. W Peyak ji bona lay Hac Ibrahm date binardin w hoyn reftara wna j date pirsn. Hac Ibrahm li bersiva v pirs de li ser xwe de w got: "Li zneta Lutif El Xan remana wna de ez hatim tgihitin biliberkevtin, ku ez ji bona parastina jna xwe divab w ji hza wna bidim birtkirin w bidim bidrxistin. Div tu w bide biamojkirin, da ku ew dev ji Xwedanya raz bide biberdan. P bide bigotin, ji bona rizgarkirina can wna bickeh ji rakirin pve tu are nema tte bidtin"254. Belam v Serdar peyevan tev kmbna hza xwe j ev amojgarya han date bivegerandin w date bigotin: "Her ilo be, ev Bbext han Merevek Bajar ye. Hz Hinera w j di encam de ji Beqal etaranin, yn ku ew netuwanin beramber Supahek aza btin birawestandin". Bi v Nigaa han pita Lutif El Xan sitr b. Ew li nzka Dwarn bajr de hate dabezandin w Ordugeha xwe date bihildan. Hac Ibrahm ku wisa zan, w flek tiri j re date bidozandin. W ji bona sipahn Xwedyn Mal Menaln nav bajr de xeber date binardin ji bona wan date bigotin: heger ku ew z Lutuf El Xan bcnehlin ew ji bona nava bajr neyn, d ew hem Mal Mendaln wan bide bikutin. Bi rastj v zor kra xwe di nava Supah de date bikirin sipah Lutif El Xan dane bichitin. Serdar bedbext near b, ku ew ligel ar pnc kesek de ji bona bajar Bav eher . Belam gava ku ew p hate bigihatin, w date bitemaekirin, Ku x wna mna p dostanya wna nema ye; uke ew j Hevalbend Hac Ibrahm b. Jibervj ew ji bona Benderk . Serdar w zor bi ba ve pewaz l
254

mjwa Hac Ibrahm.

280 date bikirin w tan dikarb yarmetya w date bikirin. Bi saya v yarmetiya han ve w dikarb hinek Hz ji xwe re bide bikomkirin w ligel wan de date bixebatkirin, da ku ew raz bidin bisitendin. Kmya Leker Lutif El Xan bi saya azaya xwe ve bi dostanya Supah j re ewende derengnekevt, tan ku kamwerya wy p bi ser Leker Bav ehr ve hate bikevtin255. duwem er w ligel Serdar Kazeron date bikirin. W ew date bidlkirin w avn w datin biderkirin256. V kar bedkar ne bi kara w ve hate bidawkirin. W Dujminn w date bihzkirin Dost Hogirn w j dane bidrkirin. Di v kar nezan de bedbextya w dihate bipeydakirin ew bi hoy nemana w ve dihate bikirin. Lutif El Xan di van kamweryan de desthilann date biwergirtin ew dsan ji bona ser raz . W dest bi dorlpan tengavya w date bikirin. Belam ji kmbna Peyade Topiyan w ve Dorlpan p nehate bikirin. Tevlivj de Hevalbendn Dorlpanvan j li dora w de dihatin bikomkirin wan xwe bi w ve didan bigihandin. Wan hvya biserkevtin sitendina Serdariy layandina raz j didan bidaxwazkirin. Lbel Qehreman xebata v ahzadey nezan ji ser xwe y t Mirovek hatib bikirin, y ku w bi h, jrbn tevdr ve hem berbatiyek li p byna wna de p dihate biliberkevtin. W nobn ligel nermbn de her her dida bikirin. Bi b divabn, ew ji Duminn xwe nedihate bitirsandin. Her her ew li ser Hevalbendn xwe de Kervan avdrvan b. Van nann berz pir bilind di jna v Mirov han de zor krn xwey giran giring di hem qonaxn Jna w de dane bikirin. Li dawya cihbna Lutif El Xan ji Leker xwey serhilday di rdana Isfehan de ew Leker serhilday bi reben peran ve ji bona raz hate bivegerandin. Hatina v hza han hz hinera Ern
Ev er han li Gund Tenkestan de hate birdan. Qol Suwar Bav eher, y ku ew di bin Komandarya Rida Qol Xan de b, ew ji bona nik Lutif El Xan hat bigihandin. Li dawya v rdan de hza Peyade b er hate biikenandin w date birakirin.
256 Ev Serdar han Hac El Xan b. Ew ji bal Lutif El han hatib bilbuhurandin. Dsan j bawrya w p nehate biann. W ji bona lay Aga Mohemed Xan dateb irakirin. Biray w Rida Qol Xan Serdar Kazeron b. Di roja rakirina Lutif El Xan ji raz de w hr w kir w bargiranya w date bitalankirin end Welaxn w j dane bibirin. 255

281 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II ekdary Faris date bibtirkirin W ew bi Duwanzdeh hezar Kesn Suwar ve date bigihandin. Peyade yaxud sipah bajr hem ji Destkar ji Besdestkevanan bn. Ew bes bi tenha ve Pncyekek ji w jimara sipah Eiran b. Hac Ibrahm j bes bi tenha ve pita w bi yarmetya sipah bajr ve situr b; unke, wan Eran dewlemend bextiyarya xwe di demandina serdarya Zend de didan bidtin; Jibervj h nedib, ku ew li ser remana Hac Ibrashm de bin. Ango ku ew p btin birnitin, ku Serdar desthilat ji bona nava destn Qacaran btin biveguhestin. Hac Ibrahm date bibawerkirin, ku ev hza han nahle, ku ew bernameya xwe bide bicihann; jibervj w date bibiryarkirin, ku ew ekn wan ji wan bide bisitendin wan ji nava Supah bide biderkirin. W ev bernameya xwe liserxwe bi lez bez ve date bicihann. W ji bona d wan Eiran date binardin w ji wan re date bigotin: ku ew divn di demeke nankir de ji bona nava Bajer bn, da ku ew xelat nanan bi ser wan ve bide bibelavkirin. Hemyan banga wna dane bicihann. Bi kurt ve bi flbazyeke zor behet ve bi b er pevn ve w ekn tevan ji wan date bisitendin. Li daw de w ew hem ji bona nava Gundn wanan datin bivegerandin. ji vanan hinek ji bona lay Lutif El Xan hatin beek zori j ji wan b ek avrewanya sernivita xwe didan bikirin. Hac Ibrahm zeman girtina raz ji bona Aga Mohemed Xan date binivsandin, Serok Qacaran j di bin Komandarya Mustefa Xan de Lekerek ji bona yarmetya Hac Ibrahm date andin. Li layek din de Lutif El Xan di kseke ba de xwe ji bona ser w Leker date bidan. Li dawya serek no giran de w ew Leker ji hev date vejandin. Gava ku Aga Mohemed Xan ev xebera han date bibihstin, w ceng date dazann w Hzeke xurt di bin Komandarya Can Mohemed Xan Rida Qol Xan de date binardin. Li gora pirbna v Leker de w dida bitrkirin, ku ew v er bne bidawkirin. V leker han, li dawya ku ew ligel hza raz de yekdigerbn, ji bona hra ser Lutif El Xan rw xwe ber bi w ve date bivedan. Leker Lutif El Xan zor di avn wan de bik b. Ew Dehyek ji wan b. V ahzadey bi rmet ve nexwest, ku ew ruw xwe bide biwergrkirin. Belam jiber kmbna hza xwe ve bi remaneke hozan ve hin ji Bax dehln wan navan de date leyandin, tan ku ew bi v reng ve bi yarmetya sextbna cih xwe ve bikaribe beramberya v hza gewre bide bikirin. Di destpk de er ji bona Dujminn wna alkar b. Wan ji bona nava cihn wna dane bihriskirin wan Liberxwedanvan dane biderperandin ew bi n wan ve hatin bikevtin. Belam Lutif El Xan, ku bi rast ve karn bidtineke wy dr heb, dt,

282 ku Leker Dijmin bi talany rtkirin ve hatye bikevtin Ordugeha w maye valabn. W ev bi ks ve ji xwe re date bidtin. W end Siwarek datin bikomkirin. W bi hz hiner ve xwe bi ser Dujmin ve date birakiandin. Gava avn Leker wy ikest bi qehreman Serok wan ve hate bikevtin, hem bi hev re ji bona ser Dujmin hatin bivegerandin. Wan Dujmin li hem layek de dane biikandin. Bi v reng ve kur gman bi serkevtina Lutif El Xan ve nema. Bi Dujmin ve ziyaneke pir zor hate bipkevtin Beek zor j j hatebi berdestkirin. Di nava van Bedestvanan j de Rida Qol Xan b, y ku ew Yekek ji Serokn Qacaran b. Hac Ibrahm zan, ku ev kamwerya duwem an, nav banga Lutif El Xan d bide biberz bibalakirin ev j ji bona w xerabe. Wna ji bona Aga Mohemed Xan date binivsandin, ku ew bi pele ve xwe bi raz ve bide vegihatin. Ev Serdaraya hate tgihitin, ku znet di metirsy de ye. Destbic w bi Hzeke zor gewre bi S hezar Kes ve ruw xwe ber bi iraz ve date bivekirin. Ev hza beramber bi hza Lutif El Xan ve Sedbiyek b. Ev j nan b, ku Aga Mohemed Xan bi avek pir bilind ve li mrxas pehlevanya Dujmin xwe dida bitemasekirin ji xwe re hilanneke ba dab biwergirtin. Bel evaya j mafeye w b. Aga Mohemed Xan bi hza xwe ve hate bipvekevtin ew bi Gund Miyan ve li nzka Istexerd- Persepols de hate gihatin. Li wder de Ordugeha w ji nivek ve t hra Lutif El Xan b. V ahzadey han bi mrxas qehremanyeke weha ve ji bona qada ceng er hate xwarn, ku t bje, li lay w weha b, ku w xwe di nava dlan govenda xwebna jn de dida bivegevizandin. W lingn xwe ji bona Tacgra ran ji bona nava meydana er date biavtin. V cengbna rt pdarya Aga Mohemed Xan ji hev date bijenandin biletletkirin. Ew bi n wan ve hate bikevtin. W bi end Sed Suwaran ve xwe ji bona ser lekerek s yanj s pnc hezar kes ve date bidadan. Li layek de tariya ev, li layektir de tirs sawa di rya bazdana pdarya leker Aga Mohemed Xan de hate bipeydakirin herwehaj sawa nav Lutif El Xan orduwa Qacar bi rengek wer ve date bitaw bikirin, ku w ew date bitkpkdan. Evaya j bi xwe j ve mna nana pekya biserkevtin dihate bidtin257. Bi xwe j ve hem Orduwa Aga Mohemed ji hev hate
Lutif E Xan bi destn xwe ve Ibrahm Xan Serok Qacaran ligel Hinekan ji Peyn w de date kutin. V Serok han li Derbend di nava Miyane Ebrez de Boseyek li ber ahzade Lutif Ei Xan dab bidann.
257

283 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II belawelakirin Hrvan j bi Baregeha Aga Mohemed Xan bi xwe ve hatin gihatin. Di v bhn de Yekek ji Serdarn Lutif El Xan ji ahzade re got: Ku Aga Mohemed ligel Bazdvana de daye birakirin w j re date bigirawkirin got: Ez hejnakim, ku ew Mal, Dewlemend Xizna ahty, yn ku ew bi ezyet bi dest ve hatine bikevtin, ji bal Orduw ve bi talan ve bte biyn258. Sed Heyf ku ahzade p date bibawerkirin dest bic w ferman bi Leker ve date bidan, da ku ew rawestin ew ji bona nava Baregeha ah ve nein. Bi rast j Leker bi fermana w ve dane bikirin wan ruw xwe bi layektir ve dane bivekirin wan dest bi talanya lidhitinn leker bazday ve datin bikirin. Roja duway li ber beyan de li reweke wetov de, ku ahzade bi serkevt ve bi pit dujmin ve hatibu bikevtin, ji nikve bi sersuray ve w date bidtin, ku li Ordugeha Dujmin de banga Sib hate dan xelk ji bona nmj tte bibangkirin. Ew Kesn, yn ku ew di nava ordugeh de mabn, li v de hatin tgihitin, ku Aga Mohemed Xan di cgeh xwe de mab259 w Baregeha xwe nedab bihitin. Bi rast j ve gava ku Aga Mohemed Xan avn w bi karn orduwa w ve hate bikevtin w dt, ku ew naytin biakkirin. Ew li Baregeha xwe de ligel Hinekan ji Pasevann xwe hate birawestandin w ser Dujmin xwey mrxas bi rk pk ve date bikirin. Lutif El Xan ji xewna kamwerya xwe hate biiyarkirin. W date bizann, da ku ew bi berdesty ve neyte bigirtin, ji bil xwederkirin pve areyeke din j re nayte bidtin. W wetov j date bikirin. Ev prabuna bi mran ve ji bona sitendina Serdariy bickirina Desthilatiy nabe, ku ew bi karek b hvt l bte bitemaekirin; unke, karna biserkevtin tde nema dihate bidtin. Lutif El Xan bi serphatyn xwey zor ve bi ba ve hatib bitgihitin. Ku lekerek hrskir heger yekcar j peok jihevjenn di nava w de bte bipeydakirin, tir xwe bikomkirina wna nayte bikirin. Dsan j w ba dizan, ku piranya Serokn Eran htaj ew di navbera w Aga Mohemed j de dudil bn. Van Serokan her gav axan li gora znetan zeman de xwe didane

Serdar Amojvan Mirza Fetih El-lah Erdelan b. Hinek ji Mjvanan dibjin, ku w ev amojgarya han bi dilek pak ve dayite bikirin. Hinek din ji wan dibjin, ku ew Sxur Aga Mohemed b.
259

258

Her gava ku ah li gel Orduw de ba, bi v reng ve bang dihate bikirin.

284 bilivandin. lbel heger her Yek ji wan bi azadya xwe ve ji xwe re di nava Herduwan bida helbijartin, d wanan bi bdudil ve ji xwe re hevalbendtya Lutif El Xan bidana helbijartin. Li layektir j de Lutif El Xan li ser rastiy b, ku w hv bi encam v biserkevtina b hempa ve bide bikirin; jiber ku w hem destikn bi serbikevtin ji bona biserkevtina daw ve bi ser dujminn xwe ve bi alkarya van Serokn Eran ve dab bilikarxsitin. Ji v pesn han tte bidtin, ku pilana Hra ahzade bi rast j ve b kmas b w pir bi wiryay ve xwe dida bilivandin. Ji nik ve w pdarya leker Aga Mohemed Xan date bitarmarkirin ew di bhna p de hate biserkevtin. Ev biserkevtina han nana karn mrxasya wy berz b. Belam biserkevtina bi carek ve bi hoyek weha ve ji nava destn w , y ku ew di piranya encam man nemana Serdary dewletan de dide bikrkirin. Bi rast j ilo Lutif El Xan lihevhaty biserkevtin b, wehaj Aga Mohemed Xan lihavhaty Taca ahnsahy b, ya ku ji w roj pve jre hate bisaxkirin. Ev Serdar han li bhvt peranya leker xwe de h tengav neb. Ev j nana tebtbna wy pir berz b. Mejy w her her ligel v rdana han de karwer b. Pir caran ew di pjna w de b. Di mjwa dawy ran de bes bi tenha ve s tit div bi ba ve ji bona nifn tn bte bihnkirin: Rk pkbna Hac Ibrahm xurtbna wna b, y ku w ligel end Dukandaran Destkaran de raz date bidagrkirin w ew end Mehan beramber bi hem Ern ervan ve date biparastin. 2. Qehremanya pir berz balay Lutif El Xan b, y ku w ligel Carsed yanj Pncsed Kesek de xwe bi ser Orduweke S hezar Kes ve date bidadan. 3. Dilxurtya Aga Mohemed Xan b, y ku w di dema hem Kesek dab bibazdan, w Baregeha xwe neda bichitin parastina aramiy date bikirin. Mna her car j di rya Bangdan de w dost dujmin p dane bigihandin, ku w di cih xwe de xwe daye bigirtin ne peok nej ikenandin p dane bikrkirin. *********************************** 1.

285 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Lutif El Xan tan Kerman nehate birawestandin. W li wder de dest bi bikomkirina leker ve date bikirin. Aga Mohemed Xan j bi xwe ve ruw xwe ber bi raz ve date bivekirin w lekerek260 j ji bona ser Lutif El Xan date binardin. Ew end Kes, yn ku ew li dor bern Lutif El Xan de hatibn bikomkirin, gava ku wan ev xebera han dane bibihstin, ji hev hatin bibelawelakirin. Li ser v de ahzade di sala 1207 k. de ji bona Xuresan ; unke, Ev Welataya ji mirina Nadir ah de tan w Roj de bi destn Hinan ji Serokn Serbixwe ve mab. Yekek ji van Serokan Mr Husn Xan b, y ku ew Serdar Dever bajar Tuwbos b. W ahzade date biparastin w dused Suwarek j re date bilidarxistin ahzade ligel v hz hin ji Peyn xwey dilsoz de, yn ku ew h j cih nebn, ruw xwe ber bi Yezd ve dane bivekirin. Ostandar v ahr lekerek ji bona rlibergirtina w date binardin. Lbel ahzade bi bdudil ve xwe bi ser w Leker ve date bidan w ew date bitefir bitunakirin. Li daw v biserketina bi saya leker xwey biuk ve w ruw xwe ji bona Gund Ebrekoh date bivedan, y ku li ser snor Faris de b. V Gund ser xwe j re date tewandin. Li wder de w xeber ji bona Hevalbend Dostn xwe date binardin, ku ew ser li n de ji bona gorepana xebat hatye bivegerandin.. Bi rast j bi rengek veart ve hj hin Hevalbendn w mabn. Li dawya ku biserkevtina w di wan navan de date dengn, zor Kes bi ekere ve Hevalbendtya xwe j re date bidazann. Bi v reng ve ewende p ne, ku Jimara Leker w bi hezar Pncsed Kes ve hate gihatin. W ligel vanan de di sala 1208 k. de li Dar curd de date dorlpandin. Her end j ev bajar xweik han mna caran gewre qerebalix nemab, lbel j htaj w giringbna xwe dab biparastin Serjimara w bi Deh Panzdeh hezar Kesek ve dihate biderkevtin. Jiber giringbna cih w Lutif El Xan hewil date bikirin, ku ew w bide bizeftkirin. Lebel gava ku di w nav de xebera peydabna w ji n ve hate bibelavkirin, Lekerek Faris qurs li Teharan de ji bona ser w hate binardin. Li layektir j de Hac Ibrahm bi Hzeke Peyade ve ligel Biray xwey Biuk de ji bona xurtkirina Liberxwedann Darbicurd date birkirin. Nzkbna v leker han ahzade date binearkirin, ku ew ji bajr bte bidrkevtin. W date bixebatkirin, ku ew xwe di sextbna
Komandar hza Suwar v Leker Wel Mohemed Xan b. Komandar hza Peyadey w j Eb-Dul-Rehm Xan Biray Hac Ibrahm b.
260

286 gund Ronz de bide bigirtin. Belam. Li pa er end rojan de ew near b, ku ew bi hreke sr ve bte birabn, da ku belk Bext j re bte biurusandin. Lbel di encam pirbna dujmin de biserkevtina w ew near b, ku ew careke din ji bona lay Serdar Tobos bte biyn. V Serdar han dsan j bi ruxwe ve l pewaz date bikirin. Belam di daw de ji tirsa cih xwe w j re date bitemnikirin, ku ew ji bona Qendehar bte biyn ew li wder de daxwaza yarmety ji Teymur ah Serdar Efgan bide bikirin; jiber ku ew bes bi tenha xwe ve dikare w ji bona ser Text Bav Kaln w bide bixistin. Lutif El Xan guh bi amojgariya w ve p date bidan w ruw xwe ber bi Seraya Padah Afgan ve date bivekirin. Lbel li pa na end qonaxan de w date bibihstin, ku Temur ah hate bimirin. Di v zneta han de w date bibiryarkirin, ku ew li ran de bte mayn. Di v dema ku ew di mana xwe de hj dudil b, nameyek ji Du Serokn Nermanr (herema Rojhilat Kerman), ku yek ji wan Mehmud Xan y din Changr b, bi dest Lutif El Xan ve hate bigihatin. Wan tde j re dabn bitemnkirin, ku ew welat xwe nede bichitin. Wan j re dane bigirawkirin, Heger ew bte bivegerandin, her yarmet karek pwist d ew j re bidin bipkekirin. Nivsvanek ran li ser rastiy b, gava ku w dayite bigotin: "uruskeke km di dil ervanek de agir hvyek dide bipeydakirin". ahzade li ser wan sozan de destbic hate helsandin w ruw xwe ber bi Nermanir ve date bivekirin. Di v bivegerandin de end Sed Serbazan xwe li jr Beyaxa w de datin bikomkirin. Hvya w hate bixurtkirin w biryara girtina Kermane date bikirin. W xwe bi lez bez ve nzk Kerman date bikirin. W Mam xwey aza, y ku ew bi nav Eb-Dulah Xan b y ku w di hem ern Lutif El Xan de nav dab biwergirtin, ligel niv hza xwe de date bipvexistin, tan ku ew hrek ji dervey bajr bi ser dujmin ve bide bikirin. W hza xwey may ji bona hilan ligel xwe de date bihitin. Gava ku w dt, dujmin hem hz hinera xwe ji bona ser Eb-Dulah Xan dayite bigirdan, w xwe ligel hza xwe de bi ser keleh ve li layektir de date bidadan. Bi v reng ve w Komandar bajr date biakirin li p ku ew bi v abna han bte biliberkevtin, hza Lutif El Xan bi dwarn keleh ve hatin bihilkiandin. Bi v reng ve w Parastvann bajr dane bitawkirin. Belam dsan j wan zor liberxwedan dane bikirin. Ligelvj de ewende pne, ku hem cihn wan ji destn wan hatin bisitendin ew hatin binearkirin, ku ew xwe ji bona nava Burcn keleh

287 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bidin avtin. Li wir j de wan xwe nedan bigirtin z wan ew der j dane bichitin.Komandarn keleha Kerman her ilo b, ew hatin bidern261. Belam piranya hza w hate kutin hem bargiran maln wan bi destn ahzadey Biserkevt ve hate bikevtin. Lutif El Xan li dawya v kamweriya han de zneta serdary ji xwe re date biwergirtin. W ji bona yadgarya v kamwerya xwey daw bi nav xwe Pl dane bildan. Mjvann v pl dane bigotin: "Bext v ahzadey han mna birskek zor dihate biurusandin, ya ku w xwe di dema kujandina xwe de didate bidtin". Gava ku Aga Mohemed Xan di sala 1210 k. de xebera bizeftkirina Kerman date bibihstin, w bi hem hzn xwe ve ruw xwe ji bona nava wan navan date bivekirin. Lutif El Xan jiber zorbna leker dujmin xwe di xwe de neda biderxistin. unke, yekem leker w di rya end biserkevtinan de hunerbaz mrxas ji xwe re dab biwergirtin, duwem j ew bi an qehremanya xwe ve pitsitr b. Belam li dawya mehek ji dorlpan tengavkirineke zor tbn de hinekan li hzn Liberxwedann wna de bdilya xwe dane biderxistin. Hinekan Ji Serbazn Peyade karmendya liberxwedana end Buracn ji nik ve dane bichitin wan ew Burcn han ji bona dujmin dane bihitin. Li p bihstina Lutif El Xan de ji bona v bbextya han du s hezar kesek ji orduwa Aga Mohemed Xan ji bona nava wan Burcan hatin bikevtin. Gava Lutif El Xan evaya date bibihstin, destbic w xwe ji bona ser wan Burcan date bidadan. Li dawya erek germ sext de w Dujmin date biderkirin. Evaya j bi xwe j ve biserkevtina wy daw b. Yekek ji Serlekern wy zor bawermend ligel w de date bibbextkirin. V Serleker Bbext li ber keleha hundur de dida bidan li layektir j de w hevbeya liberxwedana hin Burcn keleha derve j dida bikirin. V Efser Bbext dergeh beramber Dujmin date bivekirin Aga Mohemed Xan bi deh duwanzdeh hezar Kes ve ji bona nava bajr hate bikevtin w hza xwey may j ji bona yarmetiya xwe date bilidarxistin. Gava ku Lutif El Xan li v Bbextya duwem de hate biagehdarkirin, w bi mrxasyeke pir berz ve ji bona ser Dujmin date bidadan, belam ev serbidadana han bi sd neb. Kar li kar de tiraz b;
Ev Herdu Komandarn Mohemed Husn Xan Yek j Qerekozlu b yn din Eb-Dul-Rehman Xan Biray Hac Ibrahm b.
261

288 unke, Dujmin pir pirbn. Di encam de gava ku Lutif El Xan dt, ku sipahn wy her aza bi kr ve hatine kutin, w bi near ve xwe ber bi pa ve date vekiandin. Mebesta yekaney Aga Mohemed Xan nehitina derna ahzade b. W tevaya dor bern bajar Kerman date bigirtin. W li ber her dergehek keleh de Desteyek zor xurt date bidann. Lutif El Xan ligel v j de, tev ku li hem layek j de dor l hatib girtn, S Demjimaran w xwe di nava bajr de date bigirtin. Gava ku ev bi ser w ve hat, ew ji cih xwey veart hate derketin w bi alkarya pereke text tenik ve, ya ku ew li pa bi karanna w ve ji bal Dujmin de hatib avtin, hate dern. Belam divab ku ew xza Dujmin dervey bajr j bide dirandin. ahzade bi mrxasyeke bhempay bhv ve hr ser w xza Dujmin date bikirin. W ligel S Kes de ev Xza derve datin irandin ew hatin dern wan xwe bi sax ve ji bona devera Nermanr datin bigihandin. Li dawya girtina Kerman de Aga muhemed Tudey bajr hem kutin. W ji bil Mendal Jinan p ve Kesek din tde neda hitin. W ew Jinn han j ji bona Supah dane bisipartin. S Roj evan sipahn wiy hov dir di nava bajr de xerk kutn, talan psty bn. Mebesta w j li v reftara han de ev b, da ku h bajarek din w mrxasy di xwe de nede bidtin, ku ew yarmetya Lutif El Xan bide bikirin. Lutif El Xan di p de ji bal Ostandar Nermanr de bi ba ve hate bipwazkirin. Belam ewende p ne, ku rojek Ostandar ji bal Biray xwe ve, y ku ew ligel Lutif El Xan de ji bona Kerman hatib biyn, hate bibangkirin. W Biray xwe tde date bigihandin, ku ev biparastin pwazya Lutif El Xan j re pir xerab tte bidtin ew d t bntengya Aga Mohemed Xan bte bikirin. Evndarya wna ji bona Biray w tirsa w ji roja pa biserkevtina Aga Mohemed Xan zora w date bibirin, ku w ew soz peymandann han tevde ji bra xwe dane bibirin. W date bibiryarkirin, ku ew ahzade bide bigirtin ew ji bona girawkirin ayinda jna xwe w ji bona Aga Mohemed Xan bide biberdestkirin. Hevaln Lutif El Xan li p rdana v Bbextya han de p hatin bigihatin. Wan xeber ji bona ahzade datin binardin, da ku xwe bide birizgarkirin. Belam w bi amojgarya wan ve guh l neda bigirtin w p neda bibawerkirin. Hj btir bi windabna Hevaln w j ve, yn ku ew di hem demjimarn felaket de j nehatibn bichbn, disan j ew tamara xewa bagehdarya xwe nehate biiyarkirin.

289 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Belam zor p ne, tan ku w Mirovn pir bi ek xwe giraday ve li dora xwe datin bidtin. Wax w date bizann, ku bel Hevaln w rast j re dabn bigotin. Destbic w destn xwe ji bona r xwe date biavtin w xwe bi ser wan Peyan ve date bidadan, yn ku wan dixwestin, ku ew w bidin bigirtin. Li dawya erk berz giran de ahzade xwe bi Hesp262 xwe ve date bigihandin ew suwar w b. Di w nav de Yekek ji Hrvanan urek li Qac hesp w date bidan. ahzade ligel hesp xwe de hate bikevtin. Ser li n de ew hate bihelsandin erek berz giran date bidestpkirin. Di encam de ahzade li ser mil qol xwe de du birnn zor giran dane bixwarin ew hate bikevtin. Bi w zneta han ve wan ew ji bona nik Aga Mohemed Xan dane bibirin. Aga Mohemed Xan di p de bi destn xwe avn w dane bihilkirin li pa de ew ji bona Tehran date binardin. Li wder j de bi pstyeke pir zor hov ve263 w fermana linavbirina w ahzadey di sala 1794 z. de date bidan, y ku w di w zneta Dlty, bikevtin drandin j de disan Dujmin xwey bi hz ve dida lerizandin264. Lutif El Xan li p paynbna temenek Bst Pn Sal de li dawya jneke pir berz bilind de hate bilinavun. Sr Con Malkolm dibje: "Di nava jiyana v ahzadey han de hin alyn ayann dilovan
Ev Hespaya bi nav Korrond dihate binavkirin. Ew ji tuxm Hespn Ereb resn Ereb b, lbel ew li rane de hatib bizayn. Ew pir ciwan eleng b hza w ayan srbn b. Lez beza w ji xelk re bi rok ivanok ve bib. Zor caran w hzade date birizgarkirin. Lutif El Xan pir j dida bihejkirin. Sr Con Malkolm dibje: ga ku Lutif El Xan ji bona lay Aga Mohemed Xan dane bibirin, w pir bi hovti pst ve reftar derbar wi de date bikirin. Mirov nikare w reftara hany dir hov bide binasn. Her Yek ku w Nivstk ji xwe re didin xwendin, beramber bi wan hovt dirbna Aga Mohemed Xan ve dil w tte rabn; jiber ku ew dij rmeta Mirovin. Aga Mohemed Xan derbar bi hem Malbata Zend ve bi git ve bi taybet ji bona v ahzadey han ve kneke wy piri mezin heb. Tevlivj de w hjabna babnn w j didan bikirin. Li p girtina Kerman de bi demeke kurt ve xeber p hate bigihandin, ku Xuwarz w ngir cih w Fetih El Xan di Yek ev de end Kur j r bn. Li ser v de w date bigotin: "Xwedo! Tu Yekek ji van Kuran mna Lutif El Xan bide bikirin".
264 263 262

290 mehrebany ttin bidtin hin alyn din j ayann berz balabn ne. Heger Mero ji xwe re temaey kar tevgern w bide bikirin, ji bil rikn wy Supah p ve titek din Merov ji xwe re nade bidtin. ahzade di nava Welatek fireh de di Pleke weha de ji bona Dunyay hatib, ku sertewandna bi carek ve ji bona Serdar reweteke git b. Dibe, ku Nav nann v ahzadey han mna Nav Nann Cengz Teymurleng btin bidtin. Belam li gora znet mercn dema w de, ya ku ew tde ji bona ser Tex hate bidtin, ji bil Qenc bayn Xwey karn Konebna Xwey p ve naneke tir biserkevt neb. Agehdarya wna ji bona serperetiy, biliberkevtin durbn neb. Jiber dilbijandinn wy bilind ve Jirbn tgihitina wna kra wan pir di kar barn w de km bn. Bi b snor ve ew bipayebn b. Hjbtir di dema hilkiandina w de ji bona ser Text w li xwe de neda bidann, ku ew ligel wann Xwedann karn desthilaty di Welt de bte bibilihevhatin. Ew pir bnteng b ew zor serhik b. Heger w ber xwe ji bona layandna welatek bida bivekirin, w pir bi sert ve hza xwe dida bikarann biserkevtin li her layek de prg w dihat. W tundbn nobn bi rengek wetov ve dida bikarann, ku bes bi tenha ve Serdarek cigrby bi hz hiner ve dikarib weha bida bikirin. Belam ev tundbn nobn ji bona w nedibn. W divab ew neda bikirin. Wan j re pir dujmin dane bipeydabikirin. Belk li ser w j de dihate bidtin, ku ew pir qency bide bikirin ew li kmanyn dujmin berambern xwe bte bibuhurandin, da ku ew pir Kes Dostan ji xwe re bide bipeydakirin. Bi servaj v j ve w bi tundbn nobna kar xwe ve pir Dujmin ji nava Mirovn Gewrey xurt dane bipeydakirin, yn ku ew j mna w her her di beramber rdanan veguhertinn dem de di ceng er de bn. Tevlivj de bi kmanyeke zor ve tte bidtin; jiber nan rikn bilind v ahzadey dawy Xanedana Kerm Xan ku ew ji bal Mjvann v Pl bte bijibrkirin". Serdarn Xanedana Zend nzka nv sedsalek bi ser beek zor ran ve datin biserdarkirin. Belam li dawya mirina Sazkirvan v Xanedana han de Serdar desthilatya w h bi carek ve nehate bidamezirandin. Evej di p j de jiber pevnn di nava w Xanedann de nehate bikirin duwem j jiber hoy jrbn tgihitina Aga Mohemed Xan Dujmin wan nehate bikirin. V Serdar han ji roja ku w ev ahzadey han ji raz date biderkirin, ji w roj pve w her her dida bixebatkirin, ku ew w bide binabdkirin. Di Encam de ew hate biserkevtin. Bi serkevtina wna btir ji hza wy ekdar ve ew bi saya

291 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II pgr azaya w ve hate bichatin. W bi kar xwe ve dida bizann, ku ew ji v Dest yanj her Yekek din, yn ku wan belk avn xwe ji bona ser Text bida biberdan, hem265 i bi kutina wan ve yanj bi avderkirina wan ve ew didan bilinavbirin. Nek bes ten w Era Zend belk hem Eirn din, yn ku wan bi rast ve yarmetya Xanedana Zend dabn bikirin, bi carek ve ji welat Faris dane bibarkirin w ew ji bona welatn dr dane binardin. W li cgehn wan de Ern Faris Resen dane bic biwarkirin266. Be zor van sitemkariyan kutina git ew ji bal Hac brahm Bbext ve hatin bikirin. Di v war de nivsta Measir El Sultaniye- opn Sultan- ango mjwa Qacaran dide bigotin: ku Hac Ibrahm ev karn bbext dane bikirin, bi hvya ku ew Biserxwe ve li raz de bte bihitin. Belam ji tirsa Aga Mohemed Xan newrb, ku ew v bide biekerekirin. Bi diyarya dilsoz ve w keleha raz ji bona Aga Mohemed Xan date biberdestkirin. Aga Mihemed Xan ew bi Ostandar Faris ve date bidann, belam w h li bbext fisitya wna de nedida bigmankirin. Ligel v j de w jiber devavtina xelk de xwest, ku ew di ksek de li Hac Ibrahm bte bizvirandin. Hac Ibrahm derbar Maynn Zend de zor sitemkar dane bikirin. W erg Hinavn Lawn Zendyan bi sojinan ve dida biderkirin. Xizim Mirovn w j di sitemkar kutina zendiyan de bi hev re didan bibrkirin. Di encam de Dadwer bi carek ve tol j date bisitendin. Li dawya mirina Aga Mohemed Xan de bi demeke km ve ah Fetih El Xan fermana biderkirina avn Hac Ibrahm, Kur Prekn w j date biderkirin. Herwehaj prej w fermana nabdkirina Birayn w hem Mirovn w j date biderkirin. W Hac Ibrahm ligel Mal Mendaln w
265 Sr Malkolm dibje:" weku ez dizanim, Bes bi tenha ve di v nav de EbDulah Xan Mam Lutif El Xan hate birizgarkirin; unke, w Xweka Hac El Qel Xan Kezeron hnab. Di rya v Serok han de lhate bibuhurandin. Ev Hac El Qel Xan zor qedir rumeta w li bal Aga Mohemed Xan de dihat bidtin.

Ev Navdana li ser serdarya Zend piranya w ji mjwa bi nav banga Mcer General Sr Malkolm ve hatye biwergirtin. Ev Mjvan bi nav bang ve li dawya nabdkirina serdarya Zend bi end Salek bi xwe ve ji bona raz hatye yn. Ew ligel Hac Ibrahm hin Kesn din w dem de hatye biaxivtin. Zor sd j min ji v Nivista wy pir bi nerx ve dayite biwergirtin.

266

292 j ji bona Qezwn date bibiveguhestin w ew li wder de dane bihitin, tan ku ew hatin bilinavn. Di pla serdarya Fetih El ah de Mohemed Xan Kur Zek Xan daxwaza Serdary date bikirin. W tan Isfehan j date bigirtin. Lbel ew p nehate biparastin w ji bona lay serdarya Osman date birakirin. Bicgeh li v j de titek din j nedan birdan. Xanedana Kerm Xan ji bal Qacaran ve bi carek ve hate binabdkirin.

293 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dtineke Git derbar Znetn v Dewleta han de

Dibjin, ku mj xwe dide bivegerandin. Ev peyva han zor raste. piranya serdaryan bi bingehek pir nuh ve ttin bipkhatin ew di znet mercn nealkar de ttin bilinavn. Heger ku em li serdarya Teymur Celawr, Qere Aq Qoyunl, Sefew, Efgan Nadi de bidin bitemaekirin, d em bibnin, ku ew hem bi cudabneke km yanj zor ve mna hevin. Bidestpkirina wan bi an rmet ve pir tte bidagirtin dahatin bikevtina wan j pir bi bedbexty ve tte bitijekirin. H gman tde niye, ku Sazvann wan bi ser rik nann xwey ve bext qird j ji wan re hogir yar bn. Di dema ku Nevyn wan tan radeyek wetov ew ji wan rik nann hany bilind ve yanj ew ji hogir yarbna bext qird ve yek ji deh bpik par bn. serdarya Zend j bi xwe j ew j mna nimneyn xwe bi berbatya w rzan ve hate bikevtin. Kerm Xan bi nan merdbna xwe ve bi yarmetya bext ve li hbn de Serdaryeke Gewre date bidamezirandin. Belam di nava Nevyn w de bi tenha ve El Murad Xan Lutif El Xan karna wan bi serdarkirin ve heb. Mirin ji bona y p r p neda bidan. Ew di temenek navny ber bi jr ve bi nexweya tisqa ve hate bilinavn. Bel karna w heb, ku ew ran bi carek ve ji hembern xwe bide bipakkirin ew payedariy ji bona Serdariya xwe tan demeke dirj bide bigirawkirin. Debera, em ji bona Lutif El Xan btin bivegerandin. Ev Serdar han her mna ku Genaral Malkolm dibje, ku di w de hem nav nann Cengz Teymur dihatin bidtin. Mrxas merdayetya wna ji bal dujmninn wy xwn de mna Aga Mohemed Xan dihate biprnitin. Heyf mexabin, ku ew t Wezirek ps bbext b. Hac Ibrahm li lay Sr Con Malkolm de zor date bixebatkirin, ku ew gerdena xwe bide bipakkirin. Belam bbext psbna wna h cih gman tde niye. Kerm Xan Bav w ber bi p ve date bixistin w qencyn zor p dane bikirin. Cafer Xan Kur w naneke zor gewre p date bivekirin welat Fars p date bisipartin. Bi v reng ve li hbn de ew bi Peyak serdarya Zend b. Belam ev Cewrik Gur di encam de derbar Xwedan qencyn xwe de tuxm xwey bed date

294 biderxistin, mna ku Sady Merevan dibje: "Eqibeti Gurgzade Kerk ud" ango ew Xwedan xwe dide bifewitandin. Nivsvan mjwa Qacaran Eb-Dul-Rezaq Kur Necif Qel bi Xameyeke blay rast ve dibje: "ku Hac Ibrahm ji mj de tep vlik didan bigerandin. Hc gman tde niye, ku gava gur bik tte bimezinkirin, ber her tit ew Xwedy xwe dide xwarin". Heger Lutif El Xan li bnferehbn drbnya Kerm Xan Bavpir xwe de pik pareke wy bi carek ve bihata bidtin heger j w dil xelkn iraz j bi h tevdir ve bi ser xwe ve bida birakiandin, d wna bida bikarn, ku ew siza bbextya Hac Ibrahm li p rdana wna de bide bidan xwe ji w bbextiy bide birizgarkirin. Belam heyf ev ser encam tar ji bona v r ciwanmr bi qedir b. Divab weha bibaya wehaj b. Hovbn pstiya Aga Muhemd Xan derbar Lutif El Xan de cih nefreta mjy ye ew nifira Nifn tn bi ser de didin barandin. Ev Mezin girgire awate xwazb, ku di nava Malbata w de Qehremanek mna Lutif El Xan bte bipeydakirin, ango weha w didate biderxistin, ku ew meftn mrxas merdayetya w b. Belam gava Ku Lutiv El Xan destbest birndar ji bona lay w hate bihnann, ew mna Gornepa b, w xwe ji bona ser w date biengkirin. w bi neynkn psn xwe ve ew avn wy ciwan dane biderkirin. Ew bi v j nehate birnitin w ligel w j de reftareke hovity weha date bikirin, ku mna Sr Con Malkolm dibje: "ku Mj di branna v hovitiy han de ermezar dibe".

295 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Dery ardehemn 14. Dewleta Mrnenya Biraxwey ji sala 11721300 k. de,

Di berg yekem de me li ser v Era gewre de date biaxivtin. Lbel em li ser Kok Serperetya wy kevnar de nen. Li gora Insiklopdya Musulmanty de li dawya nema pla Megolan de di ran de hin ji Ern Kurd ruwn xwe ji Rojava ber bi Rojhilat ve ji bona welat Kerman dane bivekirin. Renge, ku Di nava van Ern han de ev Eira Ko yanj Kurd di axn welate Kerman de ligel Ern Bilu de hatin bicigrbn. (berg 1, laper 636). Di vir de wer tte biderkevtin, ku Insiklopdya Musulmanty nizane, b ka ev Ern Kurd kenk ilo ew ji bona Kerman hatine bibarkirin. Belk Lgerandinn Mjvanan v aly han ji me re bidin bisaxkirin. Mister Curzon-Korzon di Nivista xwey bi nerx ve dibj: "Li Sistan de Era Kurdgel heye, ku ew ji Kurdn Kurdistan ne ew di zemanek nenas de ji bona hre hatine wan di walat Gor de Serdaryek bi nav Melek Kurd267 ve dane bisazkirin. V serdarya han ji sala 1245 tan 1383 k.de ango 138 salan date bidirjkirin. (Bege 1, Laper 228).
V peyva Padahn Kurt,yn ku ew di mjw de bi nav bangin, tevlihevbnek date bikirin. (M.E.).
267

296 Ziman Era Biraxwey bi Kurdgel ve bi nav bang b. H dr niye, ku ev Era Sistan j Berek ji v Er be. Bi xwe j ve Sistan Bilucistan j yek li tenit yekin. Insiklopd btir dide bidiyarkirin ew dide bigotin: unke, ku Eirn Biraxwey jiber Dirawdy Hind nnin, div ew ji Milet Ko Kurd bin, yn ku ew li dawya layandina Megolan de ji bona Kerman di pa j de ji bona Mekran hatine biyn. Li daw de Hinek ji Eirn Bilu Afgan j li gel wan de hatine bitkelbn Biraxwey Bilucistan ji wan hatine bipkhatin. Ev tkelbn yekitya han div ew bere bere hatibe bibyn., mna ku ilo wan j hin ji Ziman Dirawd j ji xwe re dane bigirtin. Ern Jor Biluc beramber bi van Biraxweyan ve xwe nedan biragirtin. Bere bere wan di Rojhilat re jiber Biraxwey ji bona Hindistan dane bibazdan. Weha diyare, ku gava Nadir ah ji bona Hindistan , Biraxwey yarmetya w dane bikirin. W hinek ji erdn Kulhuray Hindy zefkir ji bona Biraxwey date bipkekirin. Eb-Dulah Xan268 Gewrey Ern Biraxwey ligel Muhebet Xan Kur xwe de ligel Buluc Daracat date bierkirin erdn wan date bidagrkirin.. Di dawya navek de ew ligel Ern Kulher de bi er ve hate bikevtin ew tde hate bikutin. Di w dem de Muhebet Xan Nasir Xan Kr w li lay Nadir ah de bn dest li ser wan de b. Di daw de Muhebet Xan bi ber destn Ehmed ah Dorayiy Serdar Efganistan hate bikevtin ew di zindana w de hate bimirin. Nasir Xan kar barn serdarya Biraxwey mna Serdaryeke vebest bi Efganistan ve ji bona nava destn xwe datin bixistin. W li Mekran Ke de Serperetyeke xurt bi rk pk Biraxwey ve date bidamezirandin. Ehmed ah devera al Mostang j bi ser devera w ve date bivekirin. W desthilatya xwe bi ser Las Bl-la Kera j ve date bipeydakirin. Hin cgehn din ji w li Hindistan j datin bidagrkirin.
Renge, ku ew Nevy Qenber Xan be. Ew di dema nema dewleta Sefew de di Nv sedsal Hivdeh Zayn de Gewrey Era Biraxwey b. W Parastina xwe li ser Raceyek ji Racn Hindistan beramber sipah Afgan date biderxistin. Wer diyar dibe, ku w hefsar kar baran di Melbendek w Mr Hind de bi destn xwe ve dayite bixistin. Em titek din li ser paroja v Mir Biraxwey han de nizanin. (Ev ji Nista Deh hezar Ml yanj Het salan li ran de. Mcer Pursi Molsort Syks-Sayks, London 1902.
268

297 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II desthilatya wna li Rojavay bajar Pambor j de, ya ku ew Sed Bst Mlan li Rojhilat Bajr Kerman de tte bikevtin, hate bickirin. (Deh hezar Ml Ger li ran de, Sykes-Sayks, London 19o2). her gewrey Nasir Xan rkxistina Serperet pkanna hzn Biraxwey b. Ev Era Kurdy han du bir b. Yek ji wan Serwan b ya din ahelewan b. W Gewrey Era Rayzan bi Serok Bira Yekev date bidann. Ji bona Bira duwem w Gewrey Era Zehr bi Serok ve date binankirin. W ev biparvekirina han bi remaneke Supah ve date bikirin. Her Birek di tengay de divab, ku ew Lekerek ji bona Nasir Xan bide andin. Gava ku Nasir Xan bi berzbna hz hinera xwe ve hate bigihatin, btir w nema tu giring bi Ehmed ah ve date bidan w xwe nema bi Bestvan w ve date bizann. Li ser v de Ehmed ah di sala 1172 k. de leker ji bona ser w date birkirin w ew li nzka Mostang de date ikenandin. W li Nasir Xan de li keleha Kelat de il rojek date bidorlpankirin. Belam ew p nehate bizeftkirin. Ew bi lihevhatn ve hate binearkirin, bi mercek ve ku Nasir Xan bi Bestvanya wna ve bte birnitin ew ligel Leker xwey Efgan hate bivegerandin. Bi rast j Nasir Xan bi Serxwey ve welat xwe dida bigerandin. Bes bi tenha ve w di dema ceng de yarmet ji bona Ehmed ah dida bipkekirin. Wer bi v reng ve ew bi xwe Leker xwe ve bi destik serkevtinn Ehmed ah ve hate bikirin. Mrxas gernasya Nasir Xan ligel babna Serperet Siyaseta wna de zor berz, bala giring bn. Bi rast j ew ji her gewretirn Serdarn Biraxwey b. Nasir Xan di sala 1210 K- 1795 z. de hate bimirin. Mehmud Xan Kur w, y ku ew hita Mendal b, ji bona cgeh w hate birnitin. Behram Xan Kur Muhebet Xan, y ku w hin caran j di zeman Nasir Xan j de tevlihebn didan bilidarxistin, ser xwe date bihildan. Belam h pnehate bikirin. Ligelvj de Mehmud Xan sermiyandarya Mrneinya w p nehate bikirin. Hin ji Mukln w j dest n. Kerac j di nava wan de b. Mehmud Xan j di sala 1821 z. de hate bilinavyn Mehreban Kur w bi Mr b. W ji bav xwe btir karna xwe date biderxistin. Belam Ehmed Yar Xan Kur Behram Xan li ser de raser b di encam de li Kelat de w ew date bidarvekirin. Zeman v Mr j bi ba ve nehate rabuhurandin. Li ruw Daud Mohemed Gulzay de hin Era Cahelawan Biraxwey l cihbn devera Haran Dahl j ji nava destn w n. Li ruw parastina ah uca El-Melek de tkelya w ligel serdarya Dorany Efgan de di sala 1250 k. de hate tkn. Li layektir j

298 de nebabna serperetya Daud Mohemed Serdar di pa w j de Cger w Mohemed Husn kurtbna bidtina wanan hit, ku pwendyn wan ligel Ingilzan de btin tkn. Ingilzan Hzeke Supah ji bona ser Muhrab Xan dane birakiandin wan Kelat dane bizeftkirin Muhrab Xan j di v er de hate bikutin. Hinek ji Mulkn Biraxwey ji bona Serdar Doran hate bidan. ah Nuwaz Xan Nevy Muhebet Xan bi Mr Biraxwey ve hate bikirin. Li ser vna de Kur ardeh Saly Muhrab Xan hewara xwe ji bona lay Ernn Nuirwan date bibirin. Wan Eran ligel hinekan ji Ern Serawan de hrs ser Kelat dane bikirin wan ew date bigirtin. Di Encam de ah Nuwaz ji ser Text hate bidaxistin Kur Muhrab Xan bi nav Nasir Xan duwem ve bi Mrt ve hate bidann. Komandar sipah Ingilz hate biberdestkirin. Di dawya navek de ew di sala 1840 de ji bona welat w hate bivegerandin. Li pa Salek de dewleta Ingilz bi Mrt ve bi Mrnenya Nasir Xan duwem date bikirin. Di sala 1843 z. de w pwendyn xwe ligel Serdarnaya Efgan de date birn w bestbna xwe ligel serdarya Hind date bidazann. Ev bestbna han tan v roja me j hj tte demandin. Nasir Xan duwem di sala 1274 k.- 1857 z. de hate bimirin Biray w Xwedad Xan una w date bigirtin. Di sala 1893 w dev ji serdarkirin date biberdan. na w Mr Mohemed Xan di Mrneny de date bigirtin tan hstaj ew Mrnenya xwe dide gerandin. (Insiklopda Musulmanty, berg yekem

299 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Be duwem Mrnenyn Kurd di pla Musulmanty de

300

Be duwem Mrnenyn Kurd di pla Musulmanty de269

Mirov li xwendekarya zneta py Milet Kurd de ba tte biliberkevtin, ku ev Milet han di p daw de Serxwey nava xwe b. Ev mafey han j mafey wy sert b. W ew tan dawya sedsal Szdehemn Ko bi cudabnn km yanj zor ve dab biparastin. Di sedsaln Navn de hin caran j znetan yarmet pdane bidan, ku ew di Pereyek welat xwe de Serxwebna xwey Derve j bi destn xwe ve bide bigirtin.Belam v zneta han zor neda demandin. Mercn wy Reway Civak ligel hin hoyn din de ew Serxwebna w ji dest dane birin bes bi tenha ve Serxwebna xwey Hundur bi destn w ve hatye bihitin. Ew ji bona parastina v mafey han her her ligel w Milet li ser zal de di er hera de b. Heyf ku em derbar zeman zor kevin de beramber bi v serxwebna hundur ve titek wetov nizanin. Bes bi tenha ve di byna hin rdanan de derbar v Serxwebna han de em ji xwe re remanek didin bipeydakirin. Ji bona nimne di er Qeral Ar ligel Lollo, Got Nayr de, li er Ferhad arem Serdar Ekan de ligel Mad Bik de ... hd, di pla Duway Islam j de di er pevnn Yek li duway Yek de em Kurdistan zneta w dibnin, ku Milet Kurd ji bona li destneda Serxwebna xwe de her her xwe dayite bikutin bigorkirin.
Ew S Pnc Mrnenin yanj mna wanin. Ew di Heft koman de ttin bidtin. (M. E.).
269

301 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Belam jiber ku ev rdann mjy han bi ba ve nehatine binivsandin, sert ye, ku em derbar wan Mrneinyan li ser dirj hoyn ern wan de titek wer nizanin. Xwedy erefname derbar bi znetn va Mrninyan ve titek daye binivsandin. Belam ev j tan dawya sedsal Hewftem Ko270 dide bigirtin. Be zor van agehdaryan ji rok goyan hatine biderxistin ewende bawer bi wan ve nayte bikirin. Ligel v j de tan ku agehdaryn batir bi bingehtir ve bi destn me ve neytin bikevtin, em nearin, ku em bi agehdary erefname hin ji yn Zanistvann mjw p btin birnitin. Mjvan Rojhilatnas mezin Pirofsor Minorisk van Mrnenyan ba dide biparvekirin me j wer ba date bizann, ku em j li ser rya w de herin kurtyek li ser mjwa wan de bidin binivsandin. Belam derbar Mrnenyn Badnan, Soran Baban de me xwestye, ku em btir li ser wan de btin birawestandin.

Weha di Kok de hatye binivsandin. Rastya w sedsal heftdehemn zayn yanj sedsal Yazdehemn Ko ye. (M. E.).

270

302

A. Mrnenyn di navbera Cezr Drsim de

1. Mrnenya Cezr Li gora erefnama div Mrn v Mrneny ji Xanedana Emew bin ew ji Binemala Hjay Xalid Kur Weldin271.Belam unke, Mjwa Musulamnty derbar bibna Hjay Xalid yanj Sulman Kur w li Kurdistan de titek nade bigotin, hj btir bi xwe j ve diyare, ku Binemala v Qehreman Ereb Musulamnty hatye binemankirin272. Ku weha b, bawerkirin bi v vebja han tte bidujwarkirin273.
271

Binivsandineke wisa di erefname de nayte bidtin. (M. E.).

Ji xwe re li ser bedbextkirin wrankirina v Mirov li Kurdistan de li Droka Kurdistan ji bal Ekrem Ceml Paa, Brud sala 1973 de, ji r. 122-131 bide bitemaekirin. Cuma. Li gora Go Vebjn dorhla Srt Cezr de div Goristana Hjay Xalid li nzka Sert de bte bikevtin. Di gava ku mjwa rast dibje, Hjay Xalid li bajar Humis hatye bimirin ew li wder j de hatye biveartin. Belam weha ye, ku ev vebja han ji hejkirina Milet Kurd ji azay qehremanya Hjay Xalid hatye bikirin; Cunke, Mej Binemala Hejay Xalid bi neman ve dide bizann. Kurn wy bi nav bang ve Sulman, Eb-Dul-Rehman Muhacir bn. Py wan li Ber Hjay El de b ew di er Sefn de linav. duwemn wan Ostandar Humis b. Bi fla Maawiye ve ew ji bal Bijikek Cuhu ve hate bijarkirin. (Mjwa Xalid Kur Weld, Ebu Zeyd ibl, r. 208). Xwedy Nivsta Esed El-Gabe j, berg 2, r. 104 dibje, ku Zarokn Hjay Xalid di maweyek nzk de il ji wan bi Mirina Re ve li bajar am de hatin bilinavn. Jiber b Dondty Mulkn wy di bajr de ji bona Eyub Kur Selme Kur Eb-Dul-Lah hate bidan. Xwedy Nista Nihayet El-Erb j pita v gotina han dide bikirin ew dibje: "Kesek ji wan ne di Rojhilat ne j di Rojava de ma. Her Yekek ku ew xwe bi wan ve dide bigihandin, ew di v bigihandina xwe de rast niye h., her yekek ku ew v j dibje, ew dide biderewkirin". (B. 2, r. 356). Zor dibe, ku Ern Cezr ji Nevyn Kald-Xaldy Mjy bin, yn ku wan demeke zor bi ser Orarto ve dabn biserdarkirin di layandina Milet Kemmer serdarya wan ji nava destn wan hate dern ew ji hev hatin belavbn. Bi xwe j ve Hinek ji Rojhilatnasan Kald Xald mna navn hevbe didin binivsandin. Ev vebja Xald ji v di wan navan de hatiye belavbn.
273

272

303 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Kurtya erefname Sulman Kur Hjay Xalid bi Bavpr Mrn Cezr ve dide bidann. Ew dibj, ku di pla Emew de ev Mrnenya han hatye bisazkirin. Weha diyare, ku Dr. Frech-Firc ev Goya han bi bingeh ve ji xwe re dayite bidann, byi ku ew pwisty bi hrbnn kanyn din ve bide bikirin. W br baweriyn zor a b bingeh dane biderxistin. Weha Goya erefname br bawerya Dr. Frech-Firc di Kurdeler , r. 143 de beramber li tevaya Br bawerya Zanistvann mjw de ji hjabna xwe hatye bikevtin. Bi kurt ve erefname li ser goya xwe de tte biyn ew dibje, ku li dawya Sulman Kur Xalid Kurn w Mr Ezz, Mr Hac Bedir Mr Ebdal welat xwe di nava xwe de dane biparvekirin. Ji v j de Xanedann Ezz, Bedr Ebdal hatne bipeydakirin. Xanedana Ezz-Ezzye Cezre dorhla wna li pa nemana Silcoqyan bi destn xwe ve dane bixistin. Belam derbar pla Mr Ezz, Kurn w Nevyn w tan Pita arem de tu agehdaryn mey wetov nnin. Mrnenya Mr Eze El-Dn Kur Bedir El-Dn Kur sa Kur Mecid El-Dn Kur Mr Eb-dul-Ezz di pla Teymorleng de hatye bidtin. Ew li Mrdn de ji bona lay Teymor ye, da ku ew welat xwe ji er w bide biparastin. Belam li daw de w ser xwe beramber bi Kur Teym ve daye bihildan. welat w ji bal Teymoryan hate bidagrkirin wi xwe bi hezar bela ve date birizgarkirin w xwe date biveartin. Li dawya Teymoriya de Kurn Mr Ezz ber bi p ve hatin bikevtin wan Mrneinya xwe dane bivejandin w tan Navnya sedsal nozdehemn Zayn de date bidirjkirin. Ew li dawya rea Bedir Xan Beg de di sala 1847 z. de hate bilinavn274 Be Malbata Bedr li hla Gorgl de hate bidamezirandin ew tan zeman erefxan Bedls hatib bimayn ew li sala 1005 k. de di dest Mr Ehmed Kur Mr Mohemed de b. Agehdariyn diway vna diyar nnin.

274 Ew bi Bedirxan Paa ve bi nav nange. Ew Bavpr Malbata Berdirxanyane. Ew Malbata Kurdy Zanevan bi nav bange, ya ku ew li bajar am Kurdistana Turky de dij. (M. E.).

304 Be Malbata Ebdal j di hla Fnik de hate bidamezirandin w tan pla ehrya Sulman Qanun date bidirjkirin. Li dawya vna de ew bi ser Mrnenya Cezr ve hate bixistin.

305 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 2. Mrnenya Xzan erefname Xanedanek Xenes bi Sazvan v Mrnenyve dide bidann. Ji v Xanedan S Bira Dil Bek, Bel Bek Bilc Bek hebn ew di Xzan275, Mekis Ispayerde de Mr bn. Renge, ku wan di dawya pla Silcoq de ev Mrnen han dabin bidamezirandin. Era bi hz v Melbend ve Nemran b. V Mrnenya han bi her S Qoln xwe ve gelek dayite demandin ew di pla Osman j de Mirnen b. Di dema binivsandina erefname de di sala 1005 k.- 1597 z. de Xzan di dest Mr Hesen de b, Mekis di dest Mr Ehmed de b Perak Ispayerd j ji bona Kurn Mr eref hatib hilann. Derbar bi rew zneta dawy v Mrnenya han ve tan htaj agehdariyn wetov nnin. 3. Mrnenya rwan erefname dibje, ku gava serdarya Eyub li Sur de di sala 626 k. de hate binemankirin, Yekek ji w Xanedan ji bona Hesen Kf hat w li wder de mrnenya Melekan date bisazkirin. Bav Bavprn Mrn rwanyan276 di w Mrnenya Melekan de karmendya Wezran ji xwe re didane biwergirtin ew ji Xanedana Eyubyn Hesen Kf bn. S Bira ji vanan Iz El-Dn, Bedir El-Dn, Imad El-Dn di demek de ew bi hev re ji bona Kifr hatine wan bi yarmetya serdarya w nav de li Kifr de Mrnenyek dane bidamezirandin. Ji v Xanedan Mr p Mr Hesen Kur Ibrahm b. W di jna xwe de Mrnenya xwe di nava Kurn xwe de date biparvekirin hem bi Mr Kifri ve dihatin bigirdan.

275

Xzan Melbendeke di Ostandara Bedls de b.

Evaya nav Heremek ye, ya ku ew li Ostandara Wany kevnar de tte bikevtin Navnya wna j Kifri b.

276

306 Ev Mrnenya han Qoln w ebestan, ron, Awl Kefre di pya pla Osman j de hj mabn wan di w zeman j de de tan demek datin bidemandin. 4. Mrnenya Bedls Xwedan erefname, unke, ku ew bi xwe ve ji Nevye Xanedan v Mrneny b, derbar bi v Mrneny ve gelek agehdar dane bipeydakirin w ew datin binivsandin. erefxan koka v Xanedan ji bona ser koka Xaneda Sasan dide birin. Belam Dr. Frech-Firc bi dirj rnkirinn erefname ve nade bibawerkirin. Renge, ku ew j rast bte bidtin; unke, bi rast j hin rdan nav tde ttin bidtin, ku ew ewende ligel mjwa rast de yek nadin bigirtin. Dr. Frech-Firc dibje: "Li gora agehdaryn rastiy Mejw de yekemn Serdar nas Betls Melek Eref b, y ku ew ber bi Mr Bedls bte bikirin, ew li nik Eyubyn Sur de Yek ji Serdar Leker wan b. Gava ku Celal El-Dn Xwarzimah ji bona van navan hat, v Melek Eref ew date biparastin. Li daw de li ser daxwaza Megolan de w ew ji snorn xwe dane biderkirin". Li lay min de weha ye, ku hrbnn Dr. Frech-Firc j bi kmve ttin ditin, unke, ku li gora Mejwa serdarya Eyub de hatina Celal El-Din Xwarzimah ligel zeman Melek Eref Kur Melek Adil Serdar Sur de tte bilihevrasthatin. Bi xwe j v Melek han j beramber bi Cela ElDn ve ligel Ela El-Dn Kiqubad Sultan Silcoqy Rom de peymanek dayite bigirdan w li jr Komandariya Mr Iz El-Dn Omer Hekar de Lekerek ji bona ser w date binardin w Leker li nzka Erzencan di sala 627 k. de date ikenandin. Ca ku weha b, renge, ku yekemn Serdar Bedls Mr Iz El-Dn Omer Hekar bte biderkevtin, y ku ew Serdarek Eyuby Sur b. Di heyam Teymurleng de Mr Bedls Hac eref Beg b w ser xwe ji bona Teymurleng date bidann. W ji bal Teymurleng ve zor hjabn date bidtin. Teymurleng Pasn Melazkurd j bi ser xak w ve date bivekirin. Belam di daw de ew ji bal Ayeq Sofy Cigir Teymurleng hate bizindankirin ew hate bilinavn. Mr emis El-Dn Kur w ligel Gewreyn Era Rojk de ji bona ran n.

307 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II erefname dibje, ku li dawya Hac eref Beg de Mr emis ElDn bi Serdar ve hate bikirin li zeman v Mr de Qere Yusif Qere Qoyonl ji bona Bedls hatye w xwe ji bona nik v Mr dayite biavtin w Kea xwe j ji bona v Mr dayite bidan. W bi alkarya v Mr ve wirde wirde serdarya Qere Qoyonly ser li n ve dayite bidamezirandin. W bi b birnek km zor ve tan navnya sedsal nozdehemn Zayn de dayite bidemandin. Mr dawy v mrneny Mr eref Beg b, y ku mrnenya w di sala 1836 z. de ji bal serdarya Osman ji dest w hate bisitendin. Yekek ji giringtirn rdann v Mrneny Penabna Bav erefxan ji bona ran li pa navek de vegera wna ji bona Bedls tte bidtin ew ji bal serdarya Osman ve bi Mr Bedls ve hate binasn. Di sala 1066 k. de Melek Ehmed Paay Ostandar Wan bi xuray ve er bi Mr Eb-Dulxaan Serdar Bedls ve date bifirotin. ew bi lekerek, y ku be zor w kurd bn, ji bona ser w w ew near rev date bikirin. W mal mulkn w dane bitalankirin Mrnenya w j date bilinavbirdin. 5. Mrnenya Sason Xanedana v mrneny ji nevyn Mr Iz El-Dn Biray Serdar Bedls Mr Diya El-Dn b, ango ku ew ligel Mrn Bedls de Pismam bn. Herwehaj ew bi nav Mr Iz El-Dn ve yaxud Ez j bi wan ve dihate bigotin. Era Sason beramber bi Era Rojk277 ve Era duwem dihat bidtin ew ar ber b: rw, Yabos, Sosan Tamok. Li dawya vna de Erzen j bi ser Sason ve hate bivekirin Eirn Xald, Dermegan Ezzan j bi jr serdarya Mrn Sason ve hatin bikevtin. Li gora erefname de Bidannvan v Mrneny Mr Bav Bekir b w ew di pla serdarya Aq Qoyonl de date bidamezirandin. Li daw de Mrn Sason parastina ah Ismal ji xwe re p hatine
277 Ev Era Rojak Bst ar Ber Du Be b: Ebas Kawals b. ar Bern w di p de li dor bern Bedls de bn. Li daw de Bst Bern din j ji bona wder hatin bigihandin. Li gora goyeke din de wan Bedls ji Qeral Gorcy Dawid de dayite bizeftkirin.

308 birnitin. Di dema biserkevtina aldran de Mehmud Beg Mr Sason xwe bi serdarya Osman ve date bigirdan. keleha Erzen j j re hate bidan. Li ser v keleha han de ew ligel Melek Xell Serdar Hesen Kf de bi er pevn ve hate bikevtin. v Mrnenya han j mna Mrnenyn mayn tirj di pla Osman de gelek date bidirjkirin.

309 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 6. Mrnenya Siwd Li gora erefname de Mrn v Malbat Nevyn Bermek bn. Di goyeke din de Era Siwd ji Gund Siwd278 ji bona Kurdistan hatine ev gund han j du Fersexek li lay Jor Medna Munewer de tte bikevtin. Ev mrnenya han, mna ku peyv li ser de tte bikirin, zor li p serdarya Aq Qoyonl de hatye bisazkirin. Pcemn Mr v Mrneny Mr Fexir El-Dn b. Biray w ji bona lay Serdar Aq Qoyonl Hesen Dirj w Xan Cok Cebaqcor p date bidan. Navnya Mrneny bajar Kenc b. Di pla erefxan de Mr Siwd Sulman Beg b ew li lay serdarya Osman de zor birmet b. V mrnena han j mna ewann tirj di pla Osman de demek date bidirjkirin li pa j de ew j hate bilinavn. 7. Mrnenya Bazok Era Bazok li gora Goyek de ran b279. Li gora goyeke tir de Mr v Mrneny ji Era Siwd b. Era Bazok Du Ber b: Xalid Beklo ukir Beklo bn. herema Ber yekem Xins, Melazgerd Naveyeke M b. Ber duwem bi Mrn Bedls ve dihate bigirdan. Derbar zneta kevn v Mrneny agehdaryn me nnin. Bes bi tenha ve nav Sazvan Ber yekem Hisn El Beg hatye binasn ku Xalid Kur ehwar Beg Kur Hisn El Beg li nik ah Ismal de b w
278 Nezktir ji hi rasty tte biderkevtin, ku ew ji keleha Siwd hatine, ya ku ew di navbera Amed Ruhay de tte bikevtin ya ku ew li bal Kurdan de bi Sorak bi Ziman Turk Swerek tte binasn. H li vder de cih Siwda Medna Munewer tgihitinek nade bigirtin. (M. E.).

Ango ew ji Kurdn ran bn; jiber erefname nav v Mrneny j di nava wan Mrnenyan dide ann, yn ku Kurd ew li ran de dane bisazkirin. Belam Daner v Mjy guh bi cih wy ve dayite bidan w ew di nava welat Osman Turkya niha de dayite biann. (M. E.).

279

310 di r Cengn ah Ismal nav nan date biwergirtin w di wan eran de destek xwe date biwindakirin ew bi nav Xalid Yekdest ve hate binasn. Ji bal ah ve Xins, Melazgerd dorhln Oxkan280 p hatin bidan. Belam li daw de ew ji ah Ebas veb w derxwebna xwe date bidazann. Li pa de ew ji bona ehriyar Selm Yawiz . Zor p ne w ser xwe li ber w j de date birakirin ew bi fermana ehrya Selm Yawiz ve hate bigirtin bikutin. Nevyn v mrneny j gelek dirj dane biserdarkirin. Li zeman Mrtya Qel Beg de pereyek ji v Era han ji bona nava cihn Era Dumil dane bibarkirin ew bi serdarya Osman ve hatin bivegirdan. 8. Mrnenya Mrdes-Merdas-Merdis Li gora erefname de Xanedana v Mrnenya han ji Nevyn Ebas ne. Sazvan v Mrneny xek bi nav Pr Mensur b, y ku ew ji Hekar hatib ew li keleha Egl de hatib birnitin. Li dawya vna de Pr Musay Kur w xit ji xwe re date biwergirtin. Li dawya vna j de Pr Bedr Kur Musa xit ji xwe re date biwergirtin. W ji desthilatya xitya xwe kar ji xwe re date biwergirtin w keleha Egl date bidagrkirin. unke, ku Eira Merdas zor yarmetya v Xanedana han dayite bidan; jiber vj v mrnenya han j bi w nav ve nav bang ji xwe re dayite bisitendin. li pa navek de Silcoqyan keleha Egl ji Pr Bedir dane bisitendin Pr Bedir bi xwe j ve ji bona Miyafarqn . Di w gav j de Leker Elp Ersela ji bona ser w Bajar hatib Pr Bedir j di er de hate bikutin. Li pa navek de Boldoq Kur Pr Bedir bingeh Xanedana Egl date bidann ji v Xanedan Ber Palo Ber ermoq j j hatin biaxkirin. Di pla ah Ismal de ew bi dest serdarya Osman ve hate bikevtin w demek date bidirjkirin

Weha di Kok de hatye binivsandin. Di erefnama apa Rusya de Ohkana M di apa Qahire de Ockana Ms hatye binivsandin. (M. E.).

280

311 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

9. Mrnenya Cemukuzk Xanedana v mrneny bi goyek ve ji Nevyn Ebas ne ew li gora Goyeke tir de ji Nevyn Silcoq ne. Bidannvan nasyar v mrneny Melek Mohemed Bav w b. Melek ah Kur Melek Mohemed di sala 596 k. de ji bona serxwebna er ligel Silcoqyan date bilidarxistin. Ew di w er de hate bilinavn mrnenya wna j bi destn Silcoqyan ve hate bikevtin. Li pa navek de Kur Melek Mohemed Melekah mrnenya xwe date bivejandin w s du keleh anzdeh nave dane bizeftkirin. Era w bi nav Melekah hate bi nav bangkirin li ran j de hezar Maln w hebn. Snorn serdar kra v mrneny weha hate bifirehkirin, ku nav nana Cemukuzk bi Al ve ji bona tevaya Kurdistan hate bikirin. V mrnenya han di Pln Mengolan, Teymuran Qere Qoyonlyan de xwe zor bi ba ve date biparastin. Belam di pla Aq Qoyonlyan de hin ji Ern Turk ji bona nava wan hatin binardin. Pr Hisn Mr w her end j w ev Ern han j dane biderkirin w ser xwe ji ah Ismal j re date bitewandin, careke din j b sd b. Serokitya v mrneny ji bona nava destn Gewreyn Qilbaan hate bikevtin. Li dawya navek de Yawiz ehryar Selm Mrnenya Cemukuzk ji bona Mr Pr Husn date bidan. V Mr han, y ku w bi azay netirsa xwe ve Yawiz ehriyar Selm dab biheyrankirin, ji bona ser Serdar Qizilbaan Nur El date bihrkirin. W ew date bikutin mrnenya xwe date bisitendin. Li dawya mirina Pr Husn de mrnenya w bi S Bir Mecingurd, Portoq Seqman ve hate bikirin ew Bir tan navnya pla serdarya Osman hatin bidirjkirin. Bckeh ji Gewreyn van S Xanedanan ve Pr Husn Beg ji bona Neh Kurn xwey tirj de ji bona her Yekek ji wan ji bal serdarya Osman ve Heremek bi Mulkayet ve date biwergirtin.

312

B. Mrnenyn di navbera Cezr Keles de

10. Mrnenya Hesen-Husin Kf erefname dibje, ku Padahn v Mrneny ji Nevyn Malbata Eyub ne. Serdar py v Malbata han Padah Sulman b, y ku ew di pla Cengz de hatye bidtin. Ger ku weha b, div ku ev Mrnenya han li nzka 736 k. de hatibe bidamezirandin. Padah Mohemed Kur Padah Sulman ligel Mengolan serdarya ran de bi ba ve dayite birabuhurandin. Padah Eref Nevy Padah Mohemed di pla Teymurleng de hatye bidtin ew di Mrdn de ji bona lay wna hatye biyn w parastina wna li ser xwe de dayite biwergirtin. Padah Xell Kur w ji bona ahrex Kur Taymur de ser xwe dayite bitewandin. Padah Xelef-Bav Sefn Kur Padah Xell zor bi cerg aza b. W beramber bi leyandina Aq Qoyunlyan ve ji bona Husin Hesen Kf bi merdayet ve date biliberxwedan. Belam bi bbextya Yekek ji Serdarn Leker wna ve keleh bi destn Dujmin ve hate bikevtin ev Mrnenya han ji bona demek hate bilinavn. Padah Xell nav Mrek v Malbat b, y ku w di pla Leyandina Aq Qoyunl de ji bona bajar Hema date birakirin. Di w gav j de Gewreyn Aq Qoyunl ji bona hilkiandina ser Text ehryary bi pxrn hevd ve hatin bikevtin. Ev Padah Xell ji bona Kurdiastan hate bivegerandin w bi alkarya Eran ve Srt date bizeftkirin. Li daw j de w Hesen-Husin Kf j date bisitendin. W ser li nve de Mrnenya xwe date bisazkirin. Padah Xell her end j w ligel Xanedana Sefew j de Xizmayet j dab bipeydakirin, belam ew li er ah Ismal de nehate birizgarkirin. ah Ismal ew date bigirtin w ew S salan li bajar Tevrz de date bizindankirin. Li dawya er aldran de w xwe date birizgarkirin ew ji bona ser Mrnenya xwe hate bivegerandin. ehryar Selm l hate buhurandin w ew date biparastin ew bi serdarya Osman ve hate bibestandin. Demek Mrnenya wna di nava destn Nevyn wna date bidirjkirin. Li daw de ew ji bal serdarya Osman de hate bilinavbirin.

313 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

11. Mrnena Suleman-Silvan erefname Xanedana v Mrneny ji bona ser S Kurn Xelf Dawy Emew Merwan Mohemed dide bigihandin. Ew dibje, ku ew S Kurn han li dawya linavna serdariya Emew de ji bona herema Qolb281 hatin. Wan bi yarmetya Era Banok-Baneky Kurd ve wirde wirde ew navanan tan Dicle dane bidagrkirin wan hin keleh Nave j ji Ermenyan Gorcyan dane bisitendin wan di nava wan navan de Serdaryeke ba dane pkann. Ev Mrnenya han ji Het Ern Gewre dihate bipkhatin. Hin ji wan Sun bn hin ji wan j Yezd bn. Be zor wan Gerok b Era Sulman282 j ji wan Eran b. Dsan erefname dibje, dibe, ku Sazvan v Mrnenya han Merwan navek be, y ku ew li zeman Pncem pita v Mr de Mr Diyadn283 p gotin, ah Ismal Sefew hatya peydabn. Mr Diyadn ligel Ostandar Diyarbekry Sefew de ba dida birabuhurandin ew bi Zavay w ve hate bikirin.. Li pa mirina v Mr de Serperetya Serdary ji bona nava destn Birazayn w hate bikevtin Ber tde hatin bipeydakirin: 1. Ber Xanedana Gelab Batman 2. Ber Xanedana Miyafarqn hatin bipeydakirin. Serdar desthilatya van herdu Xanedann han tan bidestpkirina sedsal bstan tan radeyek mabn. (Insiklopdya Musulmanty B. 3, r. 161).

281 Ew Melbendeke di nava Wilayeta Bedlsy kevin de b ew niha j Melbendeke di nava Wilayeta Kenc Turky de ye.

Era Sulman-Silwan-Silvanyye, ya ku ew niha li Hla Miyafarqn de tte bidanitin. (M. E.).

283

282

Diyadn Kur Ibrahm Kur Iz El-Dn Kur Beha El-Dn Kur Merwan b.

314

12. Mrnenya Zerak erefxan Bedls dibje, ku navna Zerak ji Ezreq hatye bipeydakirin Bidannvan v Mrnenya han x Hesen b. Ew ji Sur ji bona Mrdn hatib. Ew bi qenc pdtinan ve hate binav bibangkirin. unke, ku w ciln n didan biliberkirin, j re Ezreq p didan bigotin. Zor p ne, ku ev x han ji bal Serdar Mrdn, ku dibe, ew Aq Qoyonl be, hate bizindankirin. Belam ew di daw de jiber hin karn wy pbidtinan hate biberdan.. W li dawya Xezr xwey Serdar Mrdn de serdarya Mrdn bi destn xwe ve date bixistin. Li pa de ji Nevyn v Mirov han ar Xanedann din hatin bipeydakirin: 1. Derzn, 2. Kerdekan, 2. Etaq 4. Tercl. Ber yekem ji bal Hayil Kur x Hesen li keleha Drzn de hate bipeydakirin. Ber duwem ji bal Nevy Hayil ve li keleha Kerdekan de hate bipeydakirin. Ber Syem ji bal Mrek Zerak li keleha Etaq de hate bipeydakirin. Ber arem li keleha Tercl de li nzka Diyarbekr de hate bipeydakirin. Van her ar Beran di pla Osman de demeke zor datin bidirjkirin. 13. Mrnenya Keles Ezaz Insiklopdya Musulmanty dibje, ku Xanedan v Mrneny bgman ji Merevn Xanedana Mrnenya Hekar Imady ne. erefname dibje, ku Tuxm wan Ebas b ew j S Bira bn: yekem emis El-Dn b, y ku ew Bavpr Xanedana Mrnenya Hekar b. duwem Beha El-Dn b, Bavik Gewrey Mrn Badnan b. Syem Muntea b, y ku ew Bidannvan Xanedana Mrnenya Keles b. Navn van Mirovan ji bal Kurdn wan navan de jiber Zarav wan bi emon, Behdn Mend ve hate biveguhertin. Ji van Biran Muntea-Mend hzeke ba Kurd date bikomkirin ew ji bona Misir am w serdarya Eyub date bikarann. Ji bal ehryar Eyub de li nzka Entaky d naveya Qesr p hate bidan. Bere bere Mend Yezdyn wan navan ln Kurdn Som Keles di ber hln xwe de datin bikomkirin ew li ser kar dilsozya xwe de ji

315 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bona Eyubyan date biyn. Li ser v kar dilsozy de ehryar Eyb ew bi Mr Kurdn am Heleb j ve date bixelatkirin. Di pla Kolemendn Misr de Cgirn Eyb de Nevyn Mend zor ligel Yezidyan xerk bn. Mr Qasim Beg di zeman Osman de ligel x Iz El-Dn Serok Yezdyan de bi er ve hate bikevtin. Di daw de bi yarmetya parastina Yezdyan ji bal serdarya Osman de bi saya Qerece Ehmed Paay Waly Heleb ve Qasim Beg hate bigirtin biktin Canpolad Beg Kur w ji bona Istenbol hate bibirin ew ji bona nava Seraya ehryar hate bixistin, da ku ew li wder de ligel Kurn Padahan de li ser zanistya leker de bte biperwerdekirin bihnkirin. x Iz El-Dn j bi Mr Kurn wan navan ve hate bidann. Li zeman ehryar Sulman de inca Mrnein bi dest Canpolad ve hate bikevtin. Tan zeman ehryar Ehmed tan radeyek Serdar desthilatya Nevyn Canpolad hatin bidirjkirin. Di daw de Mr El li ber serdarya Osamn de rab w Serxwebna xwe li Heleb de date bidazann Belam zor p ne, sipah Osman di bin Rberya Serek Wezran Qoyo Mirad Paa de ew datebi ikenandin Bi v reng ve ev mrnenya han di sala 1061 k. de hate bilinavbirin. Kurtyek ji nivsta Exbar El Eyan fi Cebel Lubnan- Neyn Gewreyn yay Lubnan284 "Di v war de tte bibrvexistin, ku li pa penabna Mr El Paa de ji bona Istenbol di sala 1607 z. de hin ji Endamn Binemala Canpolad ji er Qoyo Murad Paa hatin birizgarkirin wan xwe di hln Heleb Keles de dane biveartin. Di sala 1630 z. de k ji bona Sed Beg Canpolad Zade ligel Kur w Rebah p hate bikevtin, ku ew ji bona Brud btn biyn wan xwe li Malbata Meen de datin bigirtin. Jiber ku di nava van herdu Malbatn Mezin de pwend dostan dihate bidtin, Maql Gewreyn Lubnan ji bona serdanya wan pir rmet hjabn dane bigirtin wan ji wan datin bixwestin, ku ew li iyay Luban de btin birnitin. Bi rast j ve Sed Beg li Werzea of de hate bidantin. Mr y Mr Fexir El-Dn bi bidtina w ve hate bidiladkirin w ew ji bona Nava Peyn xwey taybet date bixistin. W Mr Sed Beg bi Serdar ve ji bona ser keleha eqf Ernod ligel pnc Peyn xwe ve di
Ji vir p de di Dana Kurdy Soran de niye, belam ev di Wergerandina Ereb de hatye binivsandin. Cuma.
284

316 sala 1640 z. de date binardin. Lbel Sed Beg di w Sal de hate bimirin. Dilovanya Xwed l bte bikirin. Herwehaj Rebah Kur w j li pa end salan de hate bimirin. W S Mr li dxwe de datin bihitin: El, Faris eref El-Dn bn. El Keca x Qublan, y ku ew ji Gewreyn xn of b, ji xwe re date biann. Gava ku di sala 1712 z. de x Qublan ji bona ber dilovanya Xwed hate biyn, W na Xezr xwe date bigirtin. Weha bi v reng ve ks j re hate bidtin, ku ew karn xwe babna Serperet dadwerya xwe beramber xelk ve bide biderxistin. Wetov w dil xelk ehabyan bi ser xwe ve date birakiandin wan tevan bi dilsoz ve j re dane bikarkirin. Ew di sala 1778 z. de li Bajarok Bazeran de hate bimirin. W li dxwe de e Kur dane bihitin. Ji wan Qasim ch Bav date bigirtin. Pwendyn wna ligel Ehmed Paay Cezar ba bn. Lbel Kur w Ber ser xwe li ber desthilatya Ehed Paay Cezar de date birakirin; jiber ku Serbazn wna pir zor sitem li ser xelk de di Welt de didan bikirin. xelk bi near ve xwe li hl bern v Xort han de, y ku ew hj bi ardeh sal ve nehatib bigihatin, hatin bikombn. W Serbazn Ehmed Paa Cezar datin bitarmarkirin. W ew tan bajar Seyda datin bibezandin. Pir ji talan raw rtkirina wan Serbazan bi destn w ve hatin bikevtin. Gava ku Bav wna li barjar am de hate bimirin. Bi Mrt ve Serokayet ji bona nava destn w hate biveguhestin. Nobn di navbera w ehabyan de demek date bidestpkirin; jiber v j ew near b, ku ew ji bona devera Horana am di sala 1795 z. de bte bipenakirin. Ehmed Paay Cezar ew du ehab li bajar Brud de dane bigirtin w ew ji bona Eka dane binardin w ew ji bona bn zindan li wder de dane biavtin. Belam w ew li pa rabuhurandina ar salan de di bin zindan de date biberdan. W nameyeke sipasiy ji Perest Papa ve li ser yarmetya Maronyan de di tengayn wan de date biwergirtin. Ji opn w di iyay Libnan de kiandina cihokeke av ji Barok tan Muxtare di sala 1800 z. de tte bidtin, ya ku ew li ser w de pir bi malek giran ve hate birawestandin. Di sala 1810 z. de ew ligel sipah Sulman Paa Waly Eka de ji bona na ser Waly am Yusif Paay Kurd hate bibedarkirin. Ew Mr Ber ligel Sulman Paa de li Teberya de bihev hatin bigihatin. Di Qetena de erek germ di nava wan Waly am de hate bivketin. Waly am hate biikestn w ji bona Misr date bibazdan. Sulman Paa ligel x Beir de ji bona nava bajar am hatin bikevtin. Rumeta

317 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II x Ber Canpolad di avn xelk de hate bibtirkirin nav nann w di iyay Libnan de hatin bibilindkirin. Di sala 1811 z. de w desthilatya xwe bi ser Durz iyay Libnan ve dij Waly Heleb date bivedan; jiber ku Waly Heleb dixewst, ku ew ziyan bi wan ve bide bigihandin. W Durz bi dil Mr Ber ve ji bona Zehl datin biveguhestin w ew di melbendn wan navan de dane bickirin. W di sala 1818 z. de Mizgefteke gewre li Muxtary date biavakirin. Herwehaj w pir Erd Mal ji bona Maronyan date bipkekirin, da ku ew j di Muxtary de ji xwe re Kentek bidin biavakirin. Di sala 1840 z. de lihevhatin dostany di nava w Mrn Imadyan de hate bilidarxistin. Ew ligel wan de di hem kar barn iy de yek b. Di daw de Waly am x Ber ligel Peye Serlekern w de bi flbaziyeke sersuray ve ji bona am datin biann ew tevde li wder de dane bizindankirin. Li pa demek de w ew date biberdan. Belam li ser daxwaza Waly Eka de w ew ligel x Emn Imad datin bidarvekirin. Temen w di w ax de pn sal b. Dilovanya Xwed li ser be. Ew pir dadwer, mrxas merd b. W qenc ji bona tevan dida bixwestin. Ew bi nav nana Situna Merdty dihate binavbikirin. W pir ji r, ban, pir mizgeft dane biavakirin. Di pla w de aram xwe di tevaya y de dihate bidtin. Pir Kesn zorlkir Peran xwe l didatin bigirtin. Mexabin, ku Mr Ber ehab li pa darvekirina v Mirov Mezin de bi zordarlkirina Malbata Canpolad ve date bidestpkirin. W gelek ji mal xanyn wan bi serdej ve Mizgefta Mezin li Muxtary j de date biherifandin. W mal wan mulkn Era wan date bitalankirin. V kar han poz Waly Eka date biewitandin. W destdirjya nava w kar de date bikirin w fermana veguhestina wan ji bona Sefed date bikirin. W ew li wder de dane bicwarkirin. Herwehaj w ji wan re Mehane dane binankirin bipkekirin. Di sala 1832 z. de di Hra Ibrahm Paa bi leker xwey Misr ve ji bona ser welat am Gewreyn Malbata Canpolad pita dewleta Osman dane bigirtin wan tevan xwe ji bona nik Waly am dane bigihandin. er Hums di navbera leker Misr Osman de hate bivketin. Leker Osman hate biikenandin ji Canpolad Mr Sed Mr Ismal xwe ji bona nava y dane biavtin. Yn din ji wan xwe ligel Leker Osmany ikest de ji bona Heleb dane bikiandin Serek Wezr Mohemed Red Paa zor rmet ji wan re date bigirtin. Tev ku Leker Serek Wezr hate biikenandin ew bi xwe j ve hate biberdest-

318 kirin, Malbata Canpolad dev ji Osmanyan nedan biberdan, Osmanyn ku wan her her Malbata Canpolad bi xelatan ve didan bixemilandin. Di daw hilanna pirsiyara Misr Turk de ji Canpoladan Mr Hesen Mir Husn ji bona nava y hatin bivegerandin. Belam Mr Ber avdr li ser wan de dab bidann. W Mr Hesen date bigirtin w ew date bikutin. Mr Husn j xwe jiber avan date bibetwetakirin. Mr Sed Mr Ismal Kurn x Ber ji Canpoladan, yn ku wan xwe ji bona nava iy dabn biavtin, bi near ve ji bona nik Mr Ber hatin biyn. W destbi ve ew ji bona lay Ibrahm Paa datin binardin. W j ew ji bona Misr dane bisorgonkirin. Belam Sed dilsozya xwe ji bona Misryan date biderxistin ew bi nana Efser ve ji bona nava sipah Misr hate bikevtin. Di sala 1838 z. de Ibrahm Paa nana Yuzbay p date bivekirin li pa de w nana Begbay j pe date bivekirin. Herwehaj Birayek w j bi nav Numan ve, y ku ew li Istenbol de b, ji bona Misr hate yn ew bi Nana Mr Alay ji bona nava sipah Misr hate bikevtin. Di daw de Sed Beg ligel amyan de dikarb ji Misr ji bona iy bte bibazdan, jiber ku Biray w Ismal Beg ji bal dewleta Osman de li ser iy bi Serdar -x xan- ji dlva Bav w x Ber ve hatb bidann. Wehaj Numan Beg j dikarb xwe ji sipah Misr bide bicihkirin ew ji bona iy bte bivegerandin. Ew ji dlva Bav xwe ve li ser iy de bi Serdar ve hate bikirin".

319 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

C. Mrnenyn di navbera Cezr Xoy de

14. Mrnenya Hekar Derbar bi koka Xanedana v Mrneny ve agehdaryn mey durust nayn bidtin. erefname dibje, ku Bavpr w nav w ems ElDn b.( Ji xwe re temaey nvandina li ser Keles de bide bikirin). Li layektir de dibje, ku ev mrnenya han duwemcar ji bal Esed El-Dn Kulab de hatye bivejandin, y ku ew bi Zrn Cenk ve hatib bi nav bibangkirin. Ew li Misr b ew bi saya Arryn wder de bi Mrt ve hate binankirin. Dr. Frech-Firc li gora van agehdaryan de nav emun-embo dibje, unke, ku bi Ar ve nav enbe nav rojek ye, div ev Mr han j Aur be. Wer ev remana han zor bi hele ve tte bidtin, unke, ku emo Kurd ye. Heger j em li gora wekhevbna peyv j bihlin bte biyn, div em bjin, ku embo Kurd b. Bi kurt ve mna ku erefname di peyva xwe de li ser Mrnenya Keles de dibje, ku emis El-Dn Bavpr Gewrey v Xanedanana han div bte biderkevtin; jiber v j bi v Mrneny ve embo p hatye bigotin. Li dawya Esed El-Dn de Melek Iz El-Dn r-Yezdan r bi Mr b. st salek w date biserdarkirin. Li dawya w de Zahid Kur wna mrnesnya xwe bi jr parastina dest ah Ismal Sefew ve date bixistin. Li dawya Zahid Beg wer tte biderkevtin, ku Kurn wna Melek Beg Seyid Ehmed Beg her Yekek ji wan li beek Hekar emdnan dane biserdarkirin. Nevyn v Binemal tan sedsal nozedehem zayn j de hatibn bimayn Biserdarkirina wan j dihate bidtin. Ev mrnenya han ji gewretirn Mrnenyn Kurdistana Navn dihate biderkevtin. Zekeriya Beg Ibrahm Beg li Colemerk Elbaq de serdar bn ew di pla refxan Bedls de di sala 1005 k. de dihatin bidtin. Olya eleb zor pesn v mrneny dide bikirin ew dibje, ku hergav deh hezar Tivingy w hebn. W di dema tengavy de il pnc hezar ervan didate bikomkirin. Dawvan Mr v Xanedan Nur El-Lah Beg Serdar Botan b. Mrnenya wna li dawya urea Bedirxany bi nav bang ve li dest hate biyn. Di sala 1945 z. de Helme Xanim Ba keleh285 ji bona Turkan date biberdestkirin.Weha bi v reng ve roja
285

Ew keleha Elbaq kevnare ew di Wilayeta Wanyi Turkya niha de ye. (M.

320 dawya v Mrneny hate bidtin. Mjvan Mezin Hammer di Begr Nehemn mjwa dewleta Osman de nav Mrek ji Mrn Hekar bi nav Mr Imad El-Dn dide ann, y ku ew ji bal Serek Wezran di Dwan de di sala 1049 k. hatye bikutin. 15. Mrnenya Mehmud Derbar koka Malbata ahzadeyn Mehmud de zor Goyn hene. Belam Dr. Frech-Firc dibje, ku Bidannvan v Serdary Behlul Beg Sulmany b ew ji Nevyn Merwan Kur Mohemed Dawvan Xelf Binemala Emew b. Belam erefname dibje, ku Bidannvan v Malbata han nav w x Mehmud b ew ji am hatib li gora goyeke tir de ew ji bajar Cezr ligel Era xwe de ji bona lay Serdar Qere Qoyunl Qere Yusif hatib. Ji bal v Serdar ve keleha Aot bi Era w ve hate bidan w ew bi xwe j ligel xwe de date bidann. Di nava demek de w mrxas merdayetya x Mehmud date bidtin. W ew bi Mr Aot Xoab ve date bidann Era w j bi nav v Mr Mehmud hate binavkirin. Mr Hesen Kur x Mehmud Mrnenya xwe date bigewrekirin. W Iz El-Dn r Hekar date biikenandin NeveyaTenyo-Tno286 j date bizeftkirin. Li daw de Mr Bedls yarmetya Iz El-Dn r dayite bikirin di er em Mr Ehmed287 de Mr Hesen hate bikutin. Li Pa de ev mrnenya han bi du ber ve Mehmud Aqe keleh hate bikirin li dawya sedsal dehem ko de berek syem tir j l hate bipeydakirin. Bi kurt ve w tan Navnya pla serdarya Osman dayite bidirjkirin. Olya eleb li ser hz hinera gewrey v Mrneny de dibje, ku ev serdarya han li lay Rojhilat Wan de hatib bikevtin ew ji
E.). Dibe, ku ev ji gotina enbo hatibe biderkevtin; jiber ku ew gotin di erfname de wetov hatye binivsandin: ku w Wilayeta enbj date bizeftkirin. (M. E.).
287 286

E.).

Ew em Xoab ye, mna ku ew di erefname de hatye binivsandin. (M.

321 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II nzka sed l dihate biderkevtin Leker wy hergav bi e hezar Suwar ve dihate bidtin. Hammer di berg eem mjwa xwe de dibje, ku Serek Wezr Qere Mustefa Paa Serdar Aot di sala 1049 k. de date bikutin. 16. Mrnenya Binyan Insiklopdya Musulmanty li ser v Mrneny de nade biaxivtin. Dema ku ev Mrnenya han di pla Osman de di nava wan Mrnenyn gewre de dahate bidtin. Ew bi nav bang b ew Diraws Mrnenya Mehmud b. Olya eleb288 dibje, ku hza wy Serbaz hergav ekdar dihatin bidtin. 17. Mrnenya Dunbul Dr. Frech-Firc di nivsta xwey Kutdler de zor bi kurt ve li ser v Mrneny dayite biaxivtin. Bi xwe j ve w guh bi rnkirinn erfname ve p nedane bikirin289. Belam nivsta Asar El-e El-mamye li gora mjwa Dubul290 de bi dirj ve ji me re li ser v serdarya han dide biaxivtin ew ji me re dide biveguhertin ew dibje, ku Serdar yekem v Xanedana han Melek Tahir Kur Mr Isay Kur Mr Musay Serdar am b. Ev Mr Musay han j Kur Yehyay Bermeky
Ji xwe re di v war de bi zaravay soran li nivista: Kurd le Mjw dirawskan de, Siyahetnamey Olya eleb, Wergran Sed Nakam, apxana Kor Zanyar Kurd, Bexda 1979 de bidin bitemaekirin. Cuma Li gora erefname de Goya rastir div weha bte bidtin: Ku Era Dunbul ji Hekar ji bona Ezirbcan daye barkirin. Mr Isa Bav Melek Tahir ew ji bajar Cezr hatye barkirin.
290 mjwa Dunbul li j navnana Riyad El-Cene ji bal Eb-Dul-Rezaq Kur TEcfeqely Dunbul bi ziman Faris hatye binivsandin. Daneyek j di Nivstxana ahnah de li Tehran de tte bidtin. Bcgeh li v j de Emn Ehmed El-Zaz di bin navnana Heft Iqlm bi ziman Faris ve derbar mjwa Mrn Dunbul de dayite binivsandin. 289 288

322 Wezr Haron El-Red b. Li gora Nivista Ensab El-Ekrad de koka291 wan ji bona ser Binemala Bermeky bi nav bang ve tte biyn. Ji v Era han zor ber l hatine biderkevtin bi nav bangtirn Bern ji wan Dunbulv Yehyay (Nevy Mr Yehyay), emsek (Nevyn ems El-Melek Cafer, sa Beglo (Nevyn Mr sa), Begzade (Nevyn Mr Firdon), Eyobxan.... hd. Ev Bern han ji bal Xelfe Mamun, Teymurleng, ehryar Selm de ji bona nava welatn Kaan, Xuresan, Xeboan, rwan, Kence Qerebax de hatine bibelavkirin. Mrn v Xanedana han di sedsal aremn ko de li Kurdistan Ezirbcan de bi Serxwey ve dane biserdarkirin serdarya wan tan zeman x Heyder Sefew de dayite bidemandin. Di zeman v xde Mr Behlul Dunbul bi Arezw xwe ve xwe pve date bigirdan ev serdarya han nala Mrnenyke bestevan bi x Heyder ve dihate biderkevtin. Li ser Serdarn v Mrneny li jr de em bi kurt ve didin binivsandin. Bi dirj ve li ser wan de di Nivista Kurdan: Nawbank ya Meahr El-Ekrad de tte bidtin: Mr Mohemed: aremn Mr v Malbata han b ew li am de Serdar b. W hin Cgeh j li Hekar de ji xwe re dabn bizeftkirin. Hin Binivsandinn w di warn Zanisty Huner ttin bidtin. Ji opn wy avany de keleha Bay bi nav bang ve tte bidtin, ya ku ew di sala 378 k. de t de hatye biveartin. Mr ulman: Bi ser Kurdistan, Ezirbcan am ve desthilatya w dihate bidtin. Li iyay ingar de Seraya ulman date bidurustkirin. W Mamost ji ran dabn biann w Zarokn xwe fr xwendin dane bikirin. Xwediy Meariq El-Enwar x Recem Purs li nik v Mr de dihate bidanitin. Ew di sala 410 k. de hate bimirin. Mr Cafer duwem:

Ev Nivista han ji bal Zanistvan Mjvan bi nav bangf Bav Henfey Dnor Xwed Nivista Exbar El-Tiwal hatiye binivsandin.

291

323 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Di rojgarya v Mr han de li yay Sengeran de Rehn Zr hatin dozandin Zr w bi nav Zr Cafer hate binavbangkirin. Ev iyay han li nzka keleha Dunbul de tte bikevtin. Ew di sala 441 k. de hate bimirin. Mr Yehya: erefname dibje. ku ji Filan s hezar mal p ve dihatin bigirdan w nzka hezar Pnsed Tek di nava iyan Kohustann Kurdistan, Ezirbcan am de datin biavakirin. Ew di sala 477 k. de hate bimirin. Mr Isa: Ew bi nav Selah El-Dn Kurd hatye binavbangkirin. W sed hezarek ji maln Yezdanyn Kurd ji bona Ezirbcan Kohustan dane biveguhestin. W piranya dema xwe li Tevrz de dida birabuhurandin. Mr Cafer: Ew bi nav ems El-Melek ve bi nav bang b. Ew Hemsay dema Minoeher rwan ah b. Xwexwevan Xaqany rwany bi nav bang ve gelek pesn w dayite bidan. Ew di sala 535 k. de hatiye bimirin. Emr Beg: W ligel ehryar Sincer de bi ba ve dayite birabuhrandin. W hin ji Avanyn Gewre li bajar Xoy de li dxwe de dane bihitin. Ew di sala 590 k. de hatye bimirin. Mr Ehmed: Xwedy Mesnewya bi nav bang ve Mewlana Rom li nik v Mr b. Mr Ibrahm: Navnya wna bajar Tevrz b. W Pwendyn xwe ligel Cengz Xan de dabn bibakirin. Bi v reng ve w welat xwe ji wrany date birizgarkirin. Ew di sala 692 de hate bimirin. Mr Cemd

324 Ew ligel Mengolan de bi er ve hate bikevtin. Di sala 725 k. de Gazan Xan Lekerek zor ji bona ser w date birakiandin w ew li iyay ele Xane de date bikutin. Emr Behlul: Ew Kur Mr Cemd b. Ew di sala 760 k. de hatye bimirin. ah Mensur: Ew Kur Mr Behlul b ew di sala 795 k. de hatye bimirin. Mr Mehmud: Ew Kur ah Mensur b. W li nik ehryar Bayezid Osman de zor rmet ji xwe re dayite bigirtin. W bajarok Mehmudy li Kurdistan de dayite bidurustkirin. Ew di sala 820 k. de hatye bimirin. Emr Wel: Ew li bajar Xoy de dihate bidanitin. Haci Beg: Ew Kur Mr Wel b ew di sala 822 k. de hate bimirin. Sultan El: Ew Kur Hac Beg b ew di sala 835 k. de mir ye. Emr Nezer: Ew Kur Sultan El b. Emr ferdon: Ew bi Mr Ql ve bi nav bang bib. Li gora mjwa Cihannema de w li ser hem Ezirbcan Kurdistan Erministan de dayite biserdarkirin. Navnya Mrnenya wna bajar Xoy b. Ew di sala 860 k. de hatye bimirin ew li bajar Xoy j de hatye nijandin. Emr Behlul: Ew di pla biderkevtina x Heyder Sefew de dihate bidtin. W Teberistan Dagistan j bi jr destn xwe ve datin bixistin. Bi arezy xwe ve w xwe bi x Heyder Sefew ve date bibestandin. Ew di er

325 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II navbera Xanedana Sefew ah Xell Aq Qoyunl de di sala 880 k. de hate bilinavn. Emr Restem: Ew bi ah Wrd Beg ve hatib binavbangkirin. Ew dI sala 898 k. de hate bimirin. Emr Behroz: Navnana wna Sulman Xelfe b ew tan Temen 95 Sal Mr b. Ew li nik ah Tehmaseb de ji bona nava er Osman hate bikevtin. Ew di sala 985 k. de hate bimirin. Eyun Xan: Ew Nevy Emr Behroz b. W Nana Beglerbegy Supahdar ji xwe re date biwergirtin. Ew di sala 994 k. hate bimirin. ah Bende Xan: ........ ...... ....... Behroz Xan: Ew ji Peyn pir nzk ah Ebas bn. erefname li ser mrxas jrbna wna de dide biaxivtin. Ew di sala 1014 k. de hatye bimirin. El Xan: Ew Kur Behroz Xan b. W bi nav nana Sef Qel Xan ve nav bang ji xwe re dayite biwergirtin. Gava ku ehryar Murad ji bona ser Ezirbcan hate bigihandin, ew ligel Orduw ah Sef de b. Herwehaj gava ku Ferhad Paa ji bona ser Kurdistan hate bigihandin, El Xan li iyayn Hekar de zor liberxwedar date bikirin. Li pa de ew ligel Ehmed Paay Waly Begdad de hate bilihevhatin ew er pevnn han hatin bidawkirin. W li Ezirbcan Erminisatan j de dida biserdarkirin. Murteda Qel Xan: Ew kur El Xan b hergav ew li Isfehan de ligel ah Ebas duwem de b.

326 Xeyas Beg: Ew j Kur El Xan b ew Yekek ji Serdarn Leker ah Ebas b. Ew di er Kendehar de nehate biserkevtin; jiber v j ruw w nedihate hilatin, ku ew ji bona nik ah Ebas careke din bte bivegerandin. Ew ligel Era xwe ve di nava wan Hlan de hate bimayn. Tra Xerab ji Nevyn v Mr han ne. Fetih-Ela Xan Key Xwexwevanan di dewleta Qacar de Mehmud Xan Kur wna ji v Tra han bn. ehbaz Xan: Ew Kur Mueteda Qel Xan b. Di keleha Xoy de ew ji bal EbDulah Paa dee hate bodorlpankirin. Li daw de ew di sala 1144 k. de hate biberdestkirin binabdkirin. Emr Ehmed Xan: Ew di Heyam Nadir ah de b. welat Bavprn w di nava destn w de dihate bidtin. W Pnc sal e mehan li mrnenya xwe de date biserdarikirin.. Gava ku ew li lay Kermxan Zend de b, Kurn ehbaz Xan ew datin bikutin. Necif Qel Xan: Ew Kur ehbaz Xan b ew Yekek ji Serdarn Leker Nadir ah b. Ew Beglerbeg Tevriz b. Ew Xwexwevan Wjevan b. Ew di sala 1196 k. de hate bimirin. Emr Xweda Dad Xane: Ew kur Necif Qel Xan b. Aqa Mohemed Xan: Ew j Kur Necif Qel Xan b Fetih-El Beg: Ew Kur Xweda Dad Xane b.

327 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II

Eb-Dul-Rezaq Beg: Ew j Kur Necif Qel Xan b. Ew ji Xwexwevanek bi nav bang b ew ji Pey Maqln ahzade Ebas Mrza b. Hn ji Nivistn wy Wjey ttin bidtin. Herwehaj w Nivisteke Mjy derbar Xanedana xwe de dayite binivsandin Daneyek j j di Nivstxana ahnahy de li Tehran de tte bidtin. Ew di sala 1243 k. de hatye bimirin. Beha El-Dn Mohemed Aqa: Ew Kur Eb-Dul-Rezaq Beg b. Ew Mirovek Zanistvan, Qencvan Xwexwevanek ba b. Dwaneke wy Xwexwevany tte bidtin. Kok Xan. Ew Kur Beha El-Dn Aqa ye. ehbaz Xan: Ew Kur Murteda Qel Xan duweme. Ew li raz de bi dest Kermxan ve hate bidlkirin. Mehmud Xan: Ew Kur ehbaz Xan b. Ew Belerbeg- Mr Mrann- sfehan b. ehbaz Xan: Ew kur Mehmud Xan b. Ew di Heyam Nasir El-Dn ah de b. Emr Husn Qel Xan: Ew Kur Ehmed Xan b.

328

Mohemed Sadiq Xan: Ew Kur Husn Qel Xan Beklerbeg Ezirbcan b

329 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 18. Mrnenya Biradost Xanedana v mrneny Nevyn Hesnew ne. Li dawya kutina Mr Hilal Kur Nasir El-Dewle Bedir de Kurn Hilal ji bona nava Biradost hatine bibarkirin. Evanan S Bira bn. Yekek ji wan Tahir b, y ku ew li cgeh Bav xwe de ji bona arezor bi Serdar ve hate bikirin. Yekek din j wan ji bona Serek Era Agor hate bikirin. Syem wan j ew ji bona bajar Selmas hat w ew ji bona jr destn xwe date bixistin. erefname dibje, ku Mr her bi nav bang v Xanedan Gaz Qeran Kur Sultan Ehmed b. Di p de w ligel ah Ismal de dujminayet dayite bikirin li daw de ew ligel w de hatye birkkevtin. ah ew bi Navnana Gaz Qeran ve dayite bixelatkirin. Herwehaj w j re hln Tergever, Soman Dol j datin bipkekirin. Ev Mr hany mrxas tan er gewrey aldran bi Nv Serxwey ve bi ah ve dihate bibestandin.. Li daw de w j ligel tevaya Mrn Kurdan de sern xwe ji bona Yawiz datin bitewandin. ehreyar Selm zor rmeta w date bikirin w ji bona w hin ji melbendn Iyalatn Hewlr, Begdad Diyarbekr bi ser mulk w ve date bivekirin. Li dawya Gaz Qeran de ev Mrnenya han bi du be Somay Tergever ve hate bikirin: 1. Xanedana Mrnenya Somay 1. Xanedana Mrnenya Somay1. Xanedana Mrnenya Somay1. Xanedana Mrnenya Somay Ev Mrnenya han ji bal ah Mehmud Beg Gaz Qeran ve hate bisazkirin. Ew tan nemana xwe di nava destn Nevyn ah Mehmud Beg ve dihate bidtin. Di sala 1005 k. de Mr Soma Olya Beg b. 2. Xanedana Mrnenya Tergever 2. Xanedana Mrnenya Tergever2. Xanedana Mrnenya Tergever2. Xanedana Mrnenya Tergever Mrn v Xanedana han ji Era Biradost bn. erefxan dibje, ku Nasir Beg Kur r Beg kur x Husn nav Mrek b, y ku ew di zeman w de Serdar Tergever b.

330 Yekek ji bi nav dengtirn Mirn v Xanedana han j Liberxwedanvan keleha Dum Dum Emr Xan Yekdest b. Ew di pya pla ah Ebas de hate bidtin w di sala 1017 k. de di keleha Dum Dum de ser xwe beramber bi ah Ebas ve date birakirin.

19. Mrnenya Mukr1 292 19. Mrnenya Mukr1 19. Mrnenya Mukr119. Mrnenya Mukr1 erefname dibje, ku Seyf El-Dn nav Mrek Somay b ew Bidannvan v Xanedana han b. V Mirov han di pla serdarya Turkuman de (di Sedsal Nehem Ko de) di p de naveya Derbasy ji Ereke Turkuman date bisitendin. Di daw de w Dola Bark, Ixtac, ltimor Seldoz j bi ser ve date bivekirin. Bere bere w mrnenyeke bi hz hiner ve date birkxistin. W navna xwe, mrnenya xwe Era xwe bi nav Mukr ve date binavkirin. W demeke pir dirj b er pevn date biserdarkirin. Li dawya Mr Seyf El-Dn Mukr ve Sarim Beg Kur w cih w date bigirtin. ah Ismal di pla Sarim Beg de tevaya Kurdistan date bileyandin. ah Ismal Lekerek ji bona ser Sarim Beg date binardin, belam Leker w hate biikestin. Li daw de (di sala 912 k. de) ah Ismal Lekerek qurstir ji bona ser w date bikiandin. V car j Sarim Beg Leker Qizilba zor xerab date biikenandin. Belam li pa navek de ji bona parastina xwe ji er Sefew de w ligel Mrn Kurdn mayn din de parastina serdarya Osman ji bona ser xwe dane biwergirtin. W li Istenbol de serdana ehryar Osman date bikirin. Li dawya Sarim Beg de serdarya Mukr ji bona nava destn Pismamn w x Heyder, Mr Nezer Mr Xidir hate bikevtin. Van Hers Biran waz li serdarya Osman de datin biann ew (di sala 948 K de) bi Hevalbendn Sefew ve hatin bikirin.. Li ser vna de hryar Sulman Osman ferman bi Mr Imady Sultan Husn, bi Mr Hekar Zeynel Beg bi Ern Biradost ve date bidan, ku ew xwe ji bona ser

Li gora Goyeke de ev Xanedana Mukryi han Bireke ji Xanedana BibeBaban ye.

292

331 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II wan bidin rakiandin. Li dawya erek germ giran de Hers Mirn Mukr hatin bilinavn. Li dawya v er de ehryar Sulman ev mrnenya han bi Emre Beg Hac Omer Beg Kur Sarim Beg ve date bisipartin, y ku w nzka s sal di mrnenya xwe de date biserdarkirin. Li dawya v Emre Beg de mrnen bi dest Emre Beg Kur x Heyder ve hate bikevtin. Di dema w de Mukr dsan ji bona jr parastina Sefew hate bikevtin. Li zeman (ah Mohemed Xweda Bend) de mrnenya Mukr ligel Mrnenya Loristan Erdelan de dsan bi serdarya Osman ve hatin bibestandin. Emre Beg ji v rewa han date bikarkirin w Mulk Bavprn xwe ligel arezor Wilayeta Musil de bi p rnita ehryar Murad ve date bivegerandin herwehaj ahryar Murad Hewlr Meraxe j bi Kurn Emre Beg ve date bidan. Zor p ne, bi hoy kar azaya w ve ehryar ew bi Nana Mr Mran bi navnana Paa date bixelatkirin. Emre Paa demeke zor date biserdarkirin. Li Pa de ew ligel Cafer Paa Begler Beg Tevrzy Osmad de tk, y ku w hinek ji Mulkn Mukr j dane bisitendin. Tevlivj de demeketir j v Mrnenya han date bidemandin. Ew di pla ah Ebas yekem de du car li zeman Qubad Beg r Beg de t kutina git hate bikirin. Derbar payanbna v Mrnenya han de agehdaryn dr dirj di nava destn me de naytin bidtin. 20. Mrnenya Iston293 20. Mrnenya Iston1 20. Mrnenya Iston120. Mrnenya Iston1 erefname li ser v Mrnenya han de nade biaxivtin. Li gora Lgerandinn Insiklopdya Musulmanty de Xanedana Kevnar emdnan Ebas b. Li dawya v Xanebidana han de Seydn NehrNeyr Serdar desthilatya v Mrnenya han bi destn xwe ve dane bixistin. Yekek ji van Seyidan bi nav x Bav Bekir Kur x Eb-DulEzz b ew li Gund Iston de dihate bidanitin. desthilatya wy Rewan hz hinera wy Supah di nava xelkn w hle de ew bi nav Iston ve hate binavbangkirin. Bi nav bang x Ubey Dul-lah Nehr Nevy x Bav Bekir b. x Ebey Dul-Lah Nehr cih xwey bilind di nava emdnan Mukr de ji bona Serxwebna Mil bidamezirInsiklopdya Musulmanty li ser Mrnenyn Zarza Tarza de dide biaxivtin. Belam ew derbar Serperet, Cih Taybetyn wan titek nade bigotin.
293

332 andina Dewleteke Kurd di Saln 1880-1883 de date bikarann. Di encam de ew bi ser ve nehate bikevtin. Ew hate girtn ew ji bona Istenbol hate binardin. Li wder de ew ji bona Hicaz ew li wir de hate bimirin.

D. Koma Jr Hekar
21. Mrnenya Badnan: Bi v Mrnenya han ve Behadinyan j p didin bigotin. Li gora erefname de div ku ew di pla Ebas j de hatibe bidtin. Li gora goyeke din de erefname Bidannvan v Xanedana han li Xanedana Kurn Ebas b nav wna Beha El-Dn b. Bi hoy nav wna Beha ElDinyan-Behadinyan-Badinyan p hatye bigotin. erefname li layektir de dibej294, ku li zeman Teymurleng ahrex Kur w de bajar Imady li jr serdarya wan de b. ahrex Kur w payna temen xwe li wder de dayite birabuhurandin w bajar Imady ji bona Mr Seyf El-Dn Kur xwe dayite bipkekirin. Li dawya Mr Seyf El-Dn de Mirnen bi dest Mr Hesen Kur w ve hate bikevtin. W zeman xwe ligel er pevnn Aq Qoyonl de dayite birabuhurandin. Li daw de ew ji bona jr parastina ah Ismal de hatye yn Li dawya Mir Hesen de Kur Gewrey w Sultan Husn bi Mr ve hate bidann. Ev Mr hane li pa navek de bi serdarya Osman ve hate bibestandin. Ew di Nana xwe de Wal b s salek mrt date bikirin. Di sertewandina Mrnenya Mukr de bidkevtina El-Qas

Ji xwe re li Serefnama apa Qahire de bide bitemaekirin, d tu bi cudabna v peyv bide bidtin. Ew dibje, ku di pla Temurleng Kur w ahirx de Mr Imady Zeyin El-Dn b. W bi Dadwer bi pgr ve li Welt de dida biserdarkirin. Li pa w de Mr Seyf El-Dn ur w li pa v j de Kur w Mir Hesen ... cih w date bigirtin. (M. E.).

294

333 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Mrza de w ji bona serdarya Osman karn gewre dane bikirin. ar salan j Sinceqa Musil li jr dest w de b. Li dawya Sultan Husn de Qubad Beg Kur w bi Mr ve hate bikirin. Zor p ne, ku ew ligel Baram Beg Biray xwe de bi er ve hate bikevtin. Baram-Behram Beg ji lawaz rebenya Qubad Beg kar ji xwe re date biwergirtin. W Ern Behdna li ser w de dane birakirin w bi xwe j ji bona lay ah Ismal duwen date birakirin. Qubad Beg her ilo b, w ew Er dane binermkirin. Belam zor p ne, ku Ern Mizur l rast bn wan bi zor ve Sulman Beg, y ku ew Mrek ji Mrn Bahdnan b, bi Mrt ve li ser Mrneny ve datin bidann. Qubad Beg bi near ve ji Musil ji bona Sincar hate yn w li wder de li ser rdanan de ji bona Istenbol date binivsandin. Behram Beg di v kse de ji bona Imady hat w Mrtya xwe date bidazann. Qubad Beg demek li Zaxde hate bidantin ew li daw de ji bona Istenbol hate biyn. Serek Wezr w gav Seyawi Paa b w fermana Mrnenya w p date bidan w ew ji bona wder date binardin. Qubad Beg ji bona Dihok hate bigihatin w xwest, ku ew Serhildanvanan bide bilinavbirin. Belam di w gav de Sulman Beg ligel Mr Melek Serok Mizuryan bi lekern xwe ve ruw xwe ber bi Dihoke ve dane bivedan Tudeyn bajr dergeh ji bona wan datin bivekirin. Dihok bi destn wan ve hate bikevtin Qubad Beg j di sala 984 k. de hate bikutin. Gava ku Behram eve zan, destbic ve ew ji bona lay Era Mizur hate biyn w mrnenya xwe li ser w de p date birastkirin. Kurn Qubad Beg Seyid Xan Bav Sed ji bona lay serdarya Osman hatin biyn wan l daxwaza vegerandina mrnenya xwe dane bikirin. serdarya Osman ferman bi Serdar Ferhad Paa ve date bidan, ku ew Behram Beg bide bigirtin. Di w gav de Serdar ji bona vekirina Gurcistan di. W Behram ji bona nik xwe date bibangkirin w soz p date bidan, ger ku ew di v er de ligel w de bte bibedarkirin, d ew li pa de Mrnenya wna p bide bidan. Behram Beg bi v hvya han ve Seyid Xan Birazay xwe li na xwe de date bidann ew ligel leker xwe de ji bona lay Serdar hate biyn. Li dawya er Gurcistan de Serdar Behram Beg date bigirtin w ew bi boxtana Kutina Biray w bi dadwerya dadgehek ve li Erzerom de date bidarvekirin295.
Xwedy Nivista ar sedsal Dawy Iraq dibje, li dawya ku Seyid Xan Biray xwe ji bona Istenbol hatin biyn, ehryar Murad Syem Mrnenya
295

334 Bi v reng ve Mrnenya Badnan ji bona Seyid Xan di sala 994 k. de hate bimayn. Ev Mr han di zeman Xwedy erefname de Serdar Badnan b w demeke zor li ser mrnenya xwe de date biserdarkirin. Wer tte biderkevtin, ku li dawya Seyid Xan de Yusif Xan bi Mr bye ew di zeman xwe de ti hra Melek Ehmed Paa Waly Diyarbekr di sala 1048 hatye bikirin. W ew dayite bigirtin w ew demek ji bona bin zindana Diyarbekr dayite biavtin. Ew li pa dana bertleke mezin de li dawya mirina ehryar Murad de hatye biberdan296. Li dawya Yusif Xan de, wetov diyare, kur w mrnen bi destn xwe ve dayite bixistin. Di zeman v Mr de di sala 1070 k. de mrnenya wna zor hz hinera wna hate bipkevtin. Leker w ji Het tan deh hezar kes Suwar bn ewenj de Peyade hebn. Her gav yarmetya dewlet dida bikirin297. Mj di sala 1112 k.- 1701 z. de Qubad-Rebat298 Paa bi Mr Imady ve dide binandan ku ew ligel Leker Musil Diyarbekr de ji bona Jr Iraq hatye yn, da ku ew tde rea Muntefekiyan bide bitemirandin. Di sala 1138 k. de Baram-Behram Paa, renge, ku ew Kur Qubad-Rebat Paa be, bi mr Badnan ve hate bidann. W bi nav Baram-Behram Gewre nav deng ji xwe re date bisitendin. Ew li dawya serdarya l Sal de di sala 1181 k.- 1767 z. de hate bimirin.

Imady bi Seyid Xan ve date bidan. W Ferman ji bona Serdar Ferhad Paa date bidan, da ku ew yarmetya v Mr han bi Lekern Begdad, Kerkuk Mrnenyn Kurd bide bikirin. Di encam de Ferhad Paa, her ilo b, Imady date bigirtin w Seyd Xan di sala 1585 z. de bi Mr ve li ser de date bidann. r. 42.
296

Olya eleb Nivista ar Sed Saln Dawy Iraq, r. 98.

297

(Di Dana Kurd de Du car Rebat Paa hatye binivsandin, Belam di Dana Wergerandina Ereb de Du caran Qubad Paa hatye binivsandin. Mn li gora Dana Ereb de dayite binivsandin. Cuma).

298

335 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li dawya Baram-Behram Paa de Ismal Paay Kur w bi Mr ve hate bikirin w demeke dirj date biserdarkirin. Di sala 1202 k.1787 z. de ew t er serhildann ji bal hin Berbern xwe ve hate bikirin. Nedilsozya Birayn ji bona wna ew ts er pevuneke xwe Mal hate bikirin. W Birayn xwe bi dar zor ve ji Imady dane biderkirin. Ew ji bona keleha Zaxo n wan ew date bizeftkirin.Ismal Paa di bin Rberya Biray xwe El Beg de lkerek ji bona ser wan date binardin. W ew ji wder dane biderkirin keleha Zaxo ji destn Birayn xwey dujmin date bisitendin. Li pa Salek de Ismal Paa ligel Birayn xwe de hate bilihevtin w keleha Akr ji bona wan date bipkekirin. Belam ew tevlivj de li xwe de nehatin birunitin. Careke din ew hate binearkirin, ku ew xwe bi lekerek ve ji bona ser wan bide birakiandin wan bide biberdestkirin bisertewandin. Di sala 1203 k. de Isaml Paa ligel Biray xwe Qubad Beg bi Lekerek ve ji bona ser keleha Akr hatin biyn, ya ku t de Birayn wan Teyfur Beg, Letif Beg Hac Xan Beg dihatin bidtin. Wan dorlpana keleha Akr dane bikirin wa hin ji xelkn w dane bigirtin wan ew ji bona bajar Musil dane binardin. Li pa demek de di nava wan Birayn wan de lihevhatin hate bikirin. Imal Paa ji bona wan Birayn xwe Naveya Kendr date bidan w keleha Akr ji bona Biray xwey Qubad Beg li ser karn wy ba de date bipkekirin. Belam li ba Salek de Ismal Paa keleha Akr ji Biray xwey Qubad Beg date bisitendin w Kur xwe Murad Xan li ser de date biserdarkirin. Qubad Beg li ser v de ji bona nik Mr Sulmany Eb-Dul Rehman Paa hate bipenakirin. Di sala 1205 k. de Ismal Paa xwe bi ser Gundn xan ve date rakiandin ew ligel Yezdyan bi er ve hate bikevtin. W Mr wan Temur Aga Peyn wna dane bikutin w Xencer Beg Bi Mrt ve li ser wan de date bidann. Di sala 1206 k. de w Mr Xencer Beg date bixistin li na w de Hesen Beg Colo bi Mrt ve li ser wan de date bidann. Di sala 1209 de Di navbera Ismal Paa de Birayn w de lihevhatin dostany date bidestpkirin. Di sala 1213 k. de erek di navbera Qubad Beg Mr Zaxo Mohemed Mr Botan de li ser talanya end gundn Botan de hate bivkevtin. Di v er de pir Kes hatin bikutin. Di v sal j de Ismal Paa hate bimirin, pit ku w s sal date biserdarkirin Ji bona ser Mrnenn Kur wna Murad Xan Beg na

336 wna date bigirtin.Belam Biray w Mohemed Teyar Beg herwehaj Qubad Beg sern xwe jre nedan bitewandin wan demek j er w dane bikirin, tan ku Mohemed Paay Cel Waly Musil ew dane bilihevann. Di sala 1214 k. de Qubad Beg Mr Zaxo ligel Hesen Beg Mr Yezdyan de li xan de bi er ve hate bikevtin. Pir Kes di v er han de hatin bikutin. Di sala 1215 k. de hzek sipahy xurt ji bona Imady di bin rberya Ibrahm Paay Mr Sulmany de hate binardin. Li pa erek kurt de Murad Xan mrnenya xwey Imady ji xwe re date bihitin keleha Akr ji bona Qubad Beg hate dan. Di sala 1218 k. de Qubad Beg Mrnenya Imady bi destn xwe ve date bixistin ew bi nav Qubad Paa hate binavkirin. El Paa Waly Begdad Mohemed Paay Serdar Koyesenceq bi hzeke sipah ve ji bona alkarya Qubad Paa pitgirtina wna ji bona vedana desthilatya w li ser Mrneny de date binardin. Belam di mrneinya Imady de bajar Imady, Akr keleha Qemer bi destn w ve bi carek ve nehatin bikevtin. Di sala 1219 de Era Mizury kevnar hr ser Qubad Paa date bikirin w ew date bigirtin w ew ji bona bin zindana Imady date biavtin. W tevaya mal mulkn w yn Lutif El-Lah Beg, Teyfur Beg Hac Beg Kurn Ismal Beg j dane bitalankirin. Qubad Beg di zindana Mr Imady Edil Paay Mam xwe de hate bimayn, tan ku Xwed dida bixwestin. Di w Sal j de pir beln mezin ji destn sitemkar genbna serperetya Mr Serdaran bi ser welat mrnenya Badnan ve hatin bikevtin. Ehmed Beg Biray Qubad beg pir Kele li dora xwe de dabn bikomkirin w bajar u gund didan bitalankirin. Bi ser ve j wan demek li Imady j de dane bidorlpkirin. Di sala 1220 k. de El Paa Waly Begdad Lekereki pkhat ji Hzn Xalid Eb-Dul-Rehman Paayn Baban Mohemed Paay Sorany Serdar Koyesinceq ji bona ser Imady date binardin. Belam cudabn di navbera Eb-Dul Rehman Paa El Paa Waly Begdad date bidestpkirin. er di navbera Eb-Dul-Rehman Paa El Paa Waly Begdad de hate bivkevtin. Eb-Dul-Rehman Paa sipah Musil, y ku ew li jr Rberya Biray w Xalid Paa de b, li nzka Altun Kopr de date biikenadin w ew navaya date bitalankirin. Gava ku sipah El Paa Waly Begdad ji bona qada er hate bigihatin , erek germ giran di navbera Herdu layan de li nzka Kerkuk de hate

337 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bidadan, Leker Eb-Dul-Rehman Paa ps hate ikenandin w xwe ji bona Derbenda Bazyan bi nav bang ve date bikiandin. Li pa v biserkevtina han de El Paa Mrnenya Imady ji bona Mohemed Paay Cell Waly Musil date bidan. W j Xelat diyar ji bona Edil Paa Mr Imady date binardin w ew li na w de date bihitin. Di sala 1223 k. de Edil Paa hate bimirin ew ji bona ber dilovanya Xwed hate yn Biray w Zubr Paa ji bona na w hate birnitin. W bi prunitina Waly Begdad Qubad Paa ji zindana Imady date biberdan w keleha Zaxo ji bona w date bidan. Belam Qubad Paa ji Imady nehate biderkevtin ew li wder de hate birnitin. Di daw de berbery pevn demek di navbera Zubr Paa Numam Paa Waliy Musil de date bidestpkirin. V berbery pevn pir xelk Hevalbendn Herdu layan datin biandin. Weha careke din dujminatya ji dema Behram Paa de ligel Malbata Celly Musil de ji n ve hate bigrkirin299. Di dema ku Mrnenya Badnan t hra Mr Soran Mohemed Paay Kor b, Sed Paa Mr Imady b. Seid Paa xwe li ber Mohemed Paay Kor de nikarib bida bigirtin. Li na w de Mohemed Paay Kor Biray xwe Resul Paa bi serdar ve li ser Imady de date bidann. Li dawya linavna Mohemed Paay Kor de Ismal Paay Badnany Serdar Kevn Akr ji bona ser qad hate biderkevtin w Mrnen bi destn xwe ve date bixistin. W demek Ostandar Misil nce Bayer Iqdar Mohemed Paa date bidilnexwekirin bitengavkirin w nedida bihitin, ku ew destdirjya nava Mrnenya w bide bikirin. Belam zor p ne, Serek Wezr Mustefa Red Paa bi Lekerek ve ji bona ser Imady xwe date rakiandin w ardor li ser Imady date bigirtin w Ismail Paa date bigirtin.W ew ji bona Begdad date binardin. Ew li wder de ji bona bin zindan hate biavtin ew tde di
299 Kurtya ji Nivista: (Xerab El-Eser f Hewadis Rubu El-Qern El-Salis Eeropn Sersuray di rdann aremna sedsaln Szdehemn de, Yasn El-Umr, Musil, sala 1940 z. de)

338 sala 1259 k.- 1843 z. de hate bimirin. Weha bi v rengi ve Mrnenya w bi carek ve hate bilinavn. 22. Mrnenya Dasn Li gora Insiklopdya Musulmantiye ev Era Dasn li herema Dihok de b ev bajar han bi destn w ve b. Li daw de Mr Badnan Dihok ji Sinceqa Dasen date bisitendin. Li pa de gava ku ehryar Sulman Qann ji bona vekirina Begdad , w serdarya Hewlr ji Mr Iz-El-Dn Soran date bisitendin w ew ji bona Husn Beg Serok Era Dasen date bidan w Mr Iz-El-Dn j date bikutin. Li dawya mirina Sulman Beg Soran Biray Iz El-Dn de tevaya Mirneny ji bona nava destn Husn Beg hate bikevtin. Di w nav de Yekek ji Nevyn Mrn Soran bi nav Mr Seyf El-Dn Kur Mr Husn ve li Hela Somaqeleq de rniti b, gava ku w bihst, Mirnenya Soran bi Xanedaneke din ve hatye bidan, ew ligel Husn Beg de bi er hera ve hate bikevtin. Li dawya erek zor de w Husn Beg Dasen date biikenandin. Husn Beg Dasen ji bona Istenbol hate bibangkirin ew li wder de li ser v ikenandina han de hate bidarvekirin.

339 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 23. Mrnenya Soran erefname dibje, ku Binemala Mrn Soran ji bona Mirovek Begdad bi nav Kewlos-Kolos tte bivegerandin, y ku ew Kur Peyak ji Maquln Begdad b. Herilol b, ew ji bona hla Ewan hatib w li gund Hodiyan de van dida bikirin. Dr. Frech-Firc dibje, ku Peyva Kewlos-Kolos mna Navn Ereb nayte biderkevtin. Lebel ew peyveke Kurd ye ew ji bona w Kes tte bigotin, y ku Dirann wy p hatine bikevtin, yanj y ku ew a mao bte bidtin. Bi rasti j br bawerya Dr. Frech-Firc ji hi ve nziktir tte bidtin. Ev Kewlos han S Kurn w bi navn Isa, Ibrahm x Idrs ve hebn. Isa Kur wy gewre b ew zor aza, mezbt, Xwer merd b; jibervj ew zor xweewist b. Lihev hate birasthatin, ku di wan navan de Hinan xelk didan biandin. xelkn wan navan ji bona rizgarkirina xwe ji wan Kelean hatin binearkirin, ku ew Isa bi Gewrey xwe ve bidin bidann. Isa di demeke km de zor Kes li dora xwe de dane bikomkirin w li keleha Ewan de date bidorlpandin300. Di w gav w ligel Hevaln xwe de li ser hinekan ji Tae Berdek Sor beramber bi keleh ve ji bona er xwe didane bilikarxsitin. Liberxwedann keleh avn wan hatin bitirsandin. xelkn keleh ew bi nav Sorberde ve dane binavkirin. Li daw de Nevyn Mr Isa bi Soran ve hatin binavbangkirin301.
300 Di erefname de Kolos dibe, ku ew ji Kewlos hatibe ew ji bi tgohitina bikevtina Dirann p ve di wan navan de tte biliberkevtin. Min bi guhn xwe ve evaya ji Kurdn wan navan di serdana xwe di Payiza sala 1947 z. de date bibihstin. Gtona Ewan h gman tde niye, ku ew ji gotina Rewan hatye biderkevtin, ya ku ew niha bi keleh bajar Rewanduz ve tte binavkirin. Rewan nav bajre Diz bi keleh di hin Zaravayn Kurd de tte biderkevtin. (M. E.).

Nivista Car sedsaln Dawy Iraq dibje, ku Surxab Beg Serdar Erdelan Kur xwe Behram Beg ji bona ser Rewanduz date binardin w ew date bigirtin. Behram bi Serdar w ve hate kirin. serdarya Soran ji Behram Beg hatye biderkevtin ew Ssed Sal hatye bijyandin. Bi rasti j Dr. Frech-Firc j dibje, ku Kurek Suxrab Beg bi nav Behram Beg heb ew di pla ah Tehmaseb de Mr Erdelan b. Mjvan bi nav

301

340 Mr Isa di daw de keleh date bizeftkirin. W mrnenyek date bisazkirin, w demeke zor bi serxwey ve date biserdarkirn. Li dawya mirina wna de ah El Beg Kur w ji bona cgeh w hate birunitin. W demek li ser mrneny de date biserdarkirin li pa de w Mrnenya xwe di nava Kurn xwe Mr Isa, Mr Bodaq, Mr Husn Mr El de date biparvekirin. Ew bi xwe j ve di keleha Herr de hate bimayn, ya ku ew ji pika Mr Isa dihate biderkevtin. Mr Isa li pa de t hra Biray xwey Pr Bodaq b ew hate bilinavn. Mr Bodaq Biray w ,ji bona cgeh w hate birunitin w Somaqeleq j ji ranyan date bizeftkirin. ah El Beg302 Biray Mr Isa Serdar eq Abad-eqa Abad b. Ew Mrek aza zana b. Da ku ew tola Biray xwe ji Pr Bodaq Beg bide bisitendin, ew ligel w de bi er ve hate bikevtin w di encam de ew date bikutin. Bere bere w Hewlr, Musil Kerkuk j ji Qizilbaan datin bizeftkirin w mrnenyeke gewrey bi nav bang ve date bidamezirandin. Bi serxwey ve w ew date biserperetkrin. Gava ku wna fermana Xwed date bichnann, s Kur w mabn: Mr Seyf ElDn, Mr Iz-El-Dn r Sulman Beg bn. Mr Seyf El-Dn b Donde hate bimirin; jibervj mrnen bi destn Mr Iz El-Dn r ve hate bikevtin. V Mr han Hewlr bi navnya xwe ve
bang Hammer li ser na Xusro Paa ji bona ser Hemedan dibje, ku Mr Erdelan Soran di v dem de Xan Ehmed Xan b. Ji v tte biliberkevtin, ku Mrnenya Soran di Nv yekem sedsal Yazdehemn Koi de li jr Siwana parastina Mrnenya Erdelan de dihate bidtin. (berg 9.). Dr. Frech-Firc di Nivista xwey Kurdler de di Rpel 260 de dibje: ku w Mr Soran, y ku w Pr Bodaq Beg date bikutin, ew Mr Sd Kur Ah El b. Wisaj ev Mjvan han di Nista xwe de di Rpel 250 de dibje: "ah Ely Soran ar Kurn w hebn: Mr Isa, Mr Bodaq, Mr Husn MIr El". Di Rpel pit de ew dibje: "Mr El Pr Bodaq Beg date bikutin". Heger weha bit,div nav Mr Sd bi a ve bte bidtin. Gman tde nye, ku ev rdana han di zeman ehryar Murd Syem (982-900 k.de)de hatye bidtin. Wer tte bidiyarkirin, ku ah El div Kur Mr Isa bte biderkevtin; cunke, Mr Isa bes bi tenha ve Du Birayn w hebn. Yek ji wan Ibrahm b y din x Idrs b.
302

341 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II date bidann w demek sermyandarya mrnenya xwe date bikirin. Di w nav de ehryar Sulman Qann ji bona vekirina Begdad hate biyn. Gava ku ew bi wan nav ve hate bigihatin, w buxtaneke gewre l date bikirin. Ew bi fermana ehrya Sulman Qann ve di sala 941 k.- 1534 z. de hate bigirtin bikutin. Li dawya kutina Mr Iz-El-Dn r ehryar Sulman Qann Hewlr bi Husn Beg Dasen303 ve date bidan. V Mr han j li dawya demek de li pa mirina Mr Sulman ah El Beg de hem Mrnenya Soran j bi destn xwe ve date bixistin. Belam li dawya navek de Mr Seyf El-Dn Kur Mr Husn Kur Mr Bodaq ah El Beg l raser b li dawya er herayeke zor de Mrnenya Bavprn xwe j date bisitendin serdarya Osman li Mr Seyf El-Dn de bnteng b w Sultan Husn Beg Mr Imday hin ji Mrn Kurdn tir j ji bona ser w datin binardin. Belam wan xwe li ber w de xwe nedan bigirtin. Di encam de w bi gotina Gaz Qeran Yusif Beg Biradost ve date bikirin ew ji bona Istenbol w xwe ji bona Bext ehryar Sulman date biavtin. Belam ehryar l nehate buhrandin w ew date bikutin. Li dawya mirina Mr Sulman Kur ah El Beg de Qel Beg Kur w ji bona lay ah Tehmaseb ; Gava ku w dt, Husn Beg Dasen Mrnenya Soran ji xwe re date bizeftkirin. Belam li pa demek de ew ji bal ehryar Sulman bi serdar bajar Semawe ve hate bidann. Li dawya bidarvekirina Mr Seyf El-Dn de li Istebol de xelk Soran daxwaza lbuhurandin ji ehryar dane bikirin, ku ew Qel Beg bi Mr ve li ser wan de bide binankirin. Bi rast j ve Fermana Mrtya mrneny ji bona Qel Beg hate binardin Naveyn Herr j p hatin bidan. W nzka Bst Salek sermiyandaryek ba date bikirin. Li dawya Qel Beg de Bodaq Kur w bi Mr ve hate bikirin w du salek b er hera sermiyandar date bikirin. Li pa de Sulman Beg Biray w l hate birastkirin Bodaq Beg xwe li ber w de neda biragirtin ew ji bona lay Sultan Husn Beg Mr Badnan hate biyn. Li wder de hin yarmet p hatin bidan di vegera w de ew li Akr hate bimirin Ji Sulman Beg Biray w re b berber mrnen j re hate bisaxkirin. Ew Mrek dadwer tudeperwer b. Ew di demek de bi
303

Dasen nav nana Era Dasen-Taseny Yezd ye. (M. E.).

342 lekerek szdeh hezar Suwar ve ji bona ser Era Zerza hate biyn w ew date biikenandin bitalankirin. V Eira han li Istenbol de l date bigilkirin. ehrya Murad xwest, ku ew lekerek bi ser w ve bide rakiandin. Belam Sulman Beg di w gav de ji bona ser ran hatib yn w talanek zor ji bona xwe dab hnann w ji wan hin diyaryn ba ji bona Peyn ehryar li Istenbol de datin binardin. Li ser van diyaryan de di sala 994 k. de waz l hate bihilann. Li dawya mirina Sulman Beg de El Beg Kur w bi Mr ve hate bidann ew ligel Xwedy erefname de hevdem b. erefxan tan zemane v Mr li ser Soran de dide biaxivtin. Li dawya vna de li Zneta Mrneny de bi wird ve l nema hatiye bigerandin. Xwedy mjwa Nemay Turk dibje: Di sala 1039 k. de, gava ku Serdar Xusro Paa ji bona Musil hat, Mre Beg Soran Seyid Xan Imady bi Lekern xwe ji bona lay w hatin. Ji v em ttin biliberkevtin, ku li dawya El Beg de Mire Beg bi Mrt ve hatiye bidann. Belam em znet dirjbna Mrtya wna nizanin. Li gora Raport Serperetya Ingilz de li ser Rewanduz de304 Navnya Mrnenya Soran geh ew li Dewn, geh ew li Herr, geh ew li Kalfan geh j ew li Rewanduz dihate bidtin. Wisa tte biderkevtin, ku Mrn Soran li sedsaln Dehemn Ko de Navnya wan Dewn-Devn b ew tan mjwa sala 1143 k.- 1730 z. de li wder de hatine bimayn. Li daw de serdarya Bebey-Baban Sulmany ew dane bitengavkirin. ekel Beg Mr Soran Navnya serdarya xwe ji bona Herr dayite biveguhestin. Sulman Kur w li ser ax Herr de kelehek sext bi nav keleha So ve date bidurustkirin w hin ji avanyn din de li d xwe de dane bihitin, ku wan kar ji bona zanistiy dane bikirin. Di rojgarya w de Gewrey Zanistvanan x Heyder May b. Sulman Beg li Herr j de ji destn Bebe nehate

Derbar znetn serperetiya Melbenda Rewadiz de di sala 1919 z. de Raportek Ingilz hatye binivsandin ew di sala 1920 z. de li Begdad de hatye biapkirin Di w raport de Kurtyeke mjwa Soran ji sala 1040 k.- 1630 z. de tte bidtin. Ew Nav Begzadeyn Soran bi Mran Beg ve dide bidestpkirin. Ji v wer tte biderkevtin, ku Nav Mre Beg, renge, ku ew nav Kur Sulman Beg be, ji bona Xanedana w bi Nav Nan ve hatye bikirin. Tev ku em Maka v Raport han j nizanin, bi near ve ji bona peyivandina li ser mjwa duway Soran de div em sd ji xwe re j bidin bigirtin.

304

343 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II birizgarkirin wan ew zor dane bitengavkirin. W di Temenek heft sal de Fermana Xwed date bicann ew li Herr j de hate binijandin. Li gora goyeke cih de ev Beg han di demek de di navbera w serdarya Begdad hatye bitkn ew hatye bigirtin. Ew ji bona bin zindana Begdad hatye biavtin ew li wder de hatye bimirin. Di w Ple de Xanzada305 Xweha w serperetya Mrneny daye bikirin w pir opn Qency li d xwe de dayite bihitin. El Beg Sulman Beg berbestya hra Bebe p nehate bikirin w Mrnenya xwe di sala 1192 k.- 1778 z. de ji bona Gund Kalfan, y ku ew li dola Alana de di ber dev Derbend Rewanduz de tte bikevtin, date bibirin. Li pa de Derbend Rewanduz bi nav w bi nav Gely El Beg ve hatye binavkirin. W li pa de ew li herdu Seran de beramber bi hev ve bi keleha Serderya Sereeme ve date bisengnkirin. Herwehaj wi li nava herdu avn Rewanduz de li Balekiyan-Balek j de kelehek date biavakirin. Li dawya El Beg Ogoz Beg gewrey Kur w b Mr ve hate bidann w navnya mrnenya xwe di sala 1201 H.- 1787 z. de ji bona Rewanduz date birin. Bere bere w serdarya xwe ji bona nava Sdekan, Hewdiyan, deta Diyana date bigihandin w Ern Filn wan navan j ji bona jr destn xwe dane bixistin. Ehmed Beg Kur w j mrnenya xwe date bifirehkirin. Ogoz Beg Bik Kur w j li ser una Bave xwe de hate biyn. Di zeman Mrtya Mustefa Beg Kur Ogoz Beg Bik de ser li n de er Bebe Soran date bidestpkirin. Bebe tan demek Navnya Mrneny w dabn bidorlpankirin bi girtina w ve wan ew dida bitirsandin. Belam Mustefa Beg di encam de leker Bebe date biikenandin. Ew bi n wan ve hate bikevtin w kutareke zor li wan date bikirin. Li daw de Mustefa Beg ji bona birna v er han Fatima Xanima Kea xwe ji bona Husn Beg Kur Muhemud Paay Bebe date bidan. Li pa^v Atya han de w dest bi akkirina mrnenya xwe date bikirin. W Teymur Biray xwe bi Serdar Hevdyan-Hewdiyan ve
305 Niha Hotlek nuh bi nav v ahzadeya Kurd ve li Havngeha eqlawey bi nav bang ve li Jr Iraq de tte bidtin. (M. E.). (Herwehaj hj Kaviln keleha w li nzka Hewlr de ttin dtn. Min Wne Film w keleh j di sala 1993 de dane bigirtin. Cuma).

344 data bidann w Yehya Beg j bi Serdar Heremn Sdekan Biradost date bidann w Mohemed Beg Kur xwe j li na xwe de date bidann. Ew di sala 1242 k. de hate bimirin.

Serdarya Paay Kor

Mohemed li dawya mirina Bav xwe de herdu Mamn xwe dane bigirtin. Bere bere w dest bi firehbna mrnenya xwe ve date bikirin.W Ern rwan Biradust ligel oryan de ji bona jr destya xwe datin bihnann. W serdarya Bebe ji Herr date biderperandin. W bajar Hewlr date bizeftkirin. W Era Dizey date bisertewandin. W Eltun Kopr, Koye Ranye j date bidagrkirin. W Zey Koy di navbera xwe Baban de bi snor ve date bidann. Mrza J. Bailie Fraser- C. Bili Firzer di sala 1834 z306. de ji bona serdana ino b w pla Mohemed Paa date bixwendekarkirin. W ji raport Dr. Ross-Ros, y ku ew ji Begdad ji bona dermankirina Mustefa Beg Bav Mohemed Paa hatib, kar ji xwe re j date biwergirtin. Ew bi kurt v dibje307: Mohemed Paay Mr Rewadiz mna hem Gewreyn
306 (Ji xwe re temaey Nivsta J. Baillie Fraser, Travels in kurdistan and Mosopotamia, Richard Bentley, New Burlington st. London 1840. bi Ziman Ingilz bide bikirin. Herwehaj ji xwe re li hin ji wergerandina wy Ereb ji bal Cafar El-Xeyat, apxana El-Mearif, Begdad sala 1964, r. 10-61, Namaye P ji Ormiy di 17 rya Pn Nameya duwem ji Sulmany di yekem erya Pan de bide bikirin. Di v Gera w de li ser Kurdistan de ji bona v pla han pir agehdaryn bi nerx hja ttin bidtin. Her Gervanek Zanistvan ji v Nivista v Ger dikare ji xwe re pir bi ba ve di Rew Zneta Kurdistan de herwehaj di Zneta ehryarya Osman ahnahya Iran de ba dikare bte biliberkevtin. Wergerandina Ereb hem Nameyn w nedane wergerandin. Cuma).

(Min di wergerandina xwe de ji bona v per han btir btir pita xwe bi wergerandina Cafer El-Xeyat, Begdad, sala 1964, Nameya P ji Ormiy di 17 rya P de, r. 10-28 dayite bidan; jiber di vir de tevaya Namey pir bi bai ve hatye wergerandin. W tevaya Nivista w mna Naman ji bona Preka w hatiye binardin. Ev Per han di Dana Kurd de niye.Cuma).

307

345 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Kurdan desthilatya xwe di p de li ser dereveke bik de ji Kurdiastan date bivedan. Ew pir jr jhat b. Dibjin, ku rojek w bihst, Birayek wy rn li berdil w de ji bona nava Baxek b destra Xwedy w svek308 ji xwe re j date bijkirin. Paa bi lez bez ve ji bona d Biray xwe date binardin w j date bipirsn: Te bi kjan Dest Sv dayite bijkirin? Biray w jre date bigotin: Min bi v dest han ve min ew date bijkirin. W card j date bipirsn, bi kjan tilyan te sv date bigirtin? W got: Min ew bi van tilyan ve ew date bigirtin. W gav Mr date bigotin: Div ew btin bijkirin. W destbic ve tilyn Biray xwe dane bijkirin. Bi rast ve rokeke wisa j li ser Nadir ah ah Irany Mezin j tte bigotin. Em dikarin hin ji agehdaryn mjyy pla v Mr han ji Dr. RossRos, y ku ew Dektor Baloxana Ingilz li Begdad de b y ku ew ji bal Mr Mohemed Paa ji bona welat Soran hatib bixwestin, bidin biwergirtin. Ew dibje: "Mohemed Paa ev Dektor han ji bona dermankirina avn Bav xwe Mustefa Beg, y ku ew hatib bikorkirin, dab biann. Kesek ji Bganan ji bil v Dektor Serheng Tayler serdana v dever hj nedabn. Ros ligel Beyazd Beg Mam Mohemed Paa de di 15 gulana sala 1833 z. de ji Begd de bern xwe wan ber bi Hewlr ve dane bivekirin. W cudabneke mezin di navbera Karmendn Turkan Karmendn Mrneny de date bidtin. W bi herd avn ser xwe ve rew zneta peran belengazya xelkn gundyn jr dest Rida Paa Waly Bedgad date bidtin. Pir ji wan gundyan ji gundn xwe dabn bibarkirin bivalakirin yn may ji wanan di perany rebeny de dihatin bijyandin. Wan her gava ku r ji xwe re bidana bidtin, wan gil gazinn xwey pir didan bipskekirin biderxistin. Hergava ku wan hatina Karmendek dewlet didan bidtin, wan xwe jiber avan didan biveartin. Lbel ew bi destn gulan ve li bajar Altun Kupr de, y ku di nava w Hewlr de pir gundn ava xwe dihatin bidtin. Ji bona pya Bayezd Beg dihatin bidtin. Herwehaj gava ku ew ji bona Hewlr j hatin bigihandin. Pwazyeke pir mezin hja ji wan re hate bikirin. Di 19 gulana sala 1933 de Dr. Ros ji Hewlr ji bona Rewanduz , y ku ew nzka w prgeh Mustefay Pr b. Li pa bi rkevtina
Di koka xwe de ew di Rpel Gera Fraser-Firser de di Wergerandin Cafer El-Xeyat de di apa Erb de li Begdad de di sala 1964 de ew bi Hinar hatye binivsandin. Cuma).
308

346 end demjimaran de di nava yayn bi daristan pir avedan ve ew ji bona keleha Dum Dum hatin bigihatin, ya ku ew C Wargeha Mustefa Beg b. Ji v keleh deta Rewanduz Sengnyn wy bi nav bang ve dihatin bidtin, yn ku ew demjimarek ji keleha Dum Dum dihatin bidrkevtin. Dum Dum keleheke bike ew li ser Tehteke pir bilind bi sengn ve hatye biavakirin di pesar w de gundek bi du sed maln Peran ve tte bikevtin, yn ku ew di nava dar baxan de ttin bikevtin. Ji wder Rewanduz bi Du hezar ve dihate biderkevtin ew mna Gelehek di navbera iya de Zab Gewre dihate dtn. .... R bi Dr. RossRos ve ji bona serdana bajar Rewanduz gera dorhla w p nehate bidan.... Di daw de ew li ser Tude de dide biaxivtin, ku ew titek ba li ser v Dunyay de nizanin cil bergn perpit zivar ttin bidtin. Xanyn wan mna Axurn Berazan dihatin bidtin... Cil bergn dewlemendn wan mna cil bergn dewlemendn Begdad bn Cil bergn Perann wan ji tikek kin, erwalek hiry fireh berdilkek dihatin bipkhatin.... Her roj var e yanj het gundyan nan v li mala Mr dida bixwarin. Mr Mustefay Pr hatib bikorkirin h derman j re nedihate bidtin. Hoy korbna wna, mna ku w bi xwe ve didate bigotin, rojeke pir germ ew bi ser y ve dihate hilkiandin w Berf li ser ser xwe de date bidann ew li ser de hate razan... Mr Mohemed Paa ar Birayn w hene, lbel Du ji wan Yek Teymur Xan y din Sulman Beg ji bal Mohemed Paa ji bona bin zindana kelehek Pn Demjimara dr ji Rewanduz hatine biavtin. Biray syem Ehmed Beg b, y ku ew Serdar Hewlr b. Biray arem Resul Beg b ew Berpirsiyar Supah b.... Jiber nebna Zarokn wna Resul Bek bi Cgirvan wna dihate bidtin..... Wer ji gotinn Dr.Ross-Ros tte biderkevtin, ku na w ne bi dil w b. Guhpdan pir p nehatye bidan. Ew dibje: "Sertya Kurd bi er ve hatye bisitirandin; jiber ku ew di dergn xwe de li ser er de ttin birkirin.... Ew pir bi avek nizim ve li serdarya Begdad sipah w didin bitemaekirin. Ew dibjn, herger ku ji wan re bajar tde qazanc bihata bidtin, d Turkan di ruwn wan de ji bona vekirina bajr nikarbana bes rojek bihatana birawestandin. Wan hin caran ks ji xwe re ji bona vekirina Hewlr Altunkupr dane bidtin. Bes bi tenha ve vekirina Hewlr btir ji Demjimarek pve nehate bidirjkirin. Ew pita xwe ji bona pwistyn xwe bi h Welatek ve ji bil welat xwe pve

347 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II nadin bigirdan. Hem Pwistyn wan di nava welat wan de ttin biberkirin. iyayn wan zor ji bona liberxwedan sengnin ew zor li ber Bganan Vekirvan de pir dujwar ttin bidtin....". Dorhla Hewlr ji bal Paa ve ji bona xn herem ji bona hilann bidanna wan bi wey derebegy cih ve hatye bidan. Herwehaj Era Tey Ereb j li jr destya Pae de tte bidtin ew j re pir Peyan ji bona leker wi dide birkirin, y ku ew niha li hla Akr de tte biwarkirin.... Mna ku tte bidiyarkirin, xelk ji Pa didin bihejkirin, yaj ew j ttin bitirsandin. Dibe, ku evaya ji sertbna serdariya wna tte biderkevtin. Pir km li ser dizy de tte bibihstin. H derye ji tirsan di ev de nayte bidadan. Tevlivj de pir km di nava wan de tawankarya bidarvekirin tte bicann. Bel dest li ser dizy de tte bijkirin p j li ser reva ji Serbazy de tte bijkirin. avek yanj herdu av li ser tawankaryn din de ttin biderkirin. Rojek ji rojan xek ji xn Era Ereby Tey309 ji bona nava welat Mr hate bipenahidekirin, pti ku ew ji hla xwe ji bona derbaskirina Dicl ji bal Era Cerbay xurt ve hate binearkirin. Ew li wder de bi xwe bextiyar ve li jr saya qann yasayn Mir de hatin bijyandin. Belam ew ji w jna xwe bdeng ha bibntengkirin. Gave ku Kerwanek mezin dewlemend di ber Konn wan re hate biderbaskirin, av bi ser devn wan ve hate bikev. Ji nikve wan xwe bi ser w ve da bidadan wan ew kerwanaya da biraw birtkirin. Belam di roja duwem de hj vara w nehatib bidawkirin, Nv destek ji Kurdan b destur ji bona nava kon x hatin biderbaskirin wan ser w bi bdeng ve li ber dev kon de dane bijkirin ew careke din ji bona cih xwe hatin bivegerandin. Gava ku Dr. Ross-Ros li bajar Hewlr de b, ew Mvan Biray Mr Ehmed Beg Mr Serdar Hewlr b j re pir rz hjabn l hatin bigirtin. Li wder de Sultan Beg Ehmed yekek ji Serokn Serbazan ji bona serdana w hat w date bizann, ku leker Pa ji panzdeh tan bst hezar Serbazan tte bipkhatin ew li Akr de bi b kar ve dihatin biwarkirin; jiber ku wan ew ber demek dab bigirtin....Paa bi xwe ve
(Weha li nik Fraser-Firser de di Dana Wergerandina Ereb de, r. 21 de hatye. Herwehaj hem Peren tn j ew j ji v Dana Ereb ttin biwergirtin. Cuma).
309

348 rberya Leker xwe ji bona hr date bikirin w keleh di nava s demjimaran de date bigirtin, pit ku w bes bi tenha ve sed pnc Serbaz dane biwindakirin. Kurdn Imady ji v hra xurt ji nivk hin xwe ji sern xwe dane biberdan wan cih bi b er ve dane bivalakirin. Di roja 30 gulan de nameyek ji Paa hate bigihatin, ku ew tde bi mana Dr. Ross-Ros ve li Hewlr de dide bifermankirin, tan ku ew w bide bixwestin. Herwehaj div ku jre pir rz hjabn bte bigirtin. V hit, ku zneta jiyan bnvedana wna bte bibakirin. Di 6 axle^v de xeber hate bigihandin, ku znet li Imady de hatin bisafkirin. Seyid-Seid Paa dev ji Cih xwe date biberdan Musa Paa ji bona Cih w hate bidann. Herwehaj Selm Paa ji bona li ser Akr hate bidann; jiber ku tevaya welat Badnan ji bona jr desthilatya serdarya Rewanduz hate bikevtin, her tit bi careke ve hate bibdengkirin... Di daw de di S Yulyo-Temz310 de fermana Paa ji bona binardina Dr. Ross-Ros ji bona Baregeha wy Leker li Akr de bte bigihandin....Dr. Ross-Ros ligel w de hate civandin ew li ser w de dibje, ku ew nzka il pnc sal tte biderkevtin. Ew Mirovek dirj lihevhat ye. Ew pir ji qency dide bihezkirin. Ew rusip ye nann Xurya li ser ruw w de ttin bidtin. avek w kor bye ew hatye bikrkirin. Rya w Duwanzdeh Bosa dihate bidirjkirin. Ew qehwerengek sivik b. Jr w nehatib biehkirin; jiber vj ew di nava hev de hatib bibadan. Cil bergn wyi din bi rk pk bn. Lingek w dihate kulandin; jiber ku ew ji bal Hespek xwe ve hatib pnandin. Ew bi dengek nizim ve dihate peyivandin. Ew ligel Dr. Ross-Ros de bi dr dirj ve end caran li ser Danavn git de hate biaxivtin. W pirsa ewey Xwendin li Ingilistan de, Oldarya Tudn Hindistan n j j date bikirin....W dixwest, ku ew Pwendyn me ligel Iran Rusa bide binaskirin. Herwehaj w pir caran pirsa pir titan dida bikirin, mna awa bi karanna dermanan krn ttin bikirin. awan l dana dil di nexwey de tte bidtin. awan mirina Re Kolra ttin biberam310 (Di Wergeradina mjwa Kurd Kurdistana Ereb de, r. 409 ,410 Mj ligel Wergerandin Fraser-Firser Ereb de, r. 22 de naytin bilihevderkevtin. Min mjwa Wergerandin Frseri-Firser Ereb dayite biwergirtin; jiber ku ew w rastir didim bidtin. Cuma)

349 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II berkirin bidermankirin. Li pa de ew ji bona ser pirsn ceng er hate biveguhestin....Ew ber biderkevtina ber beyan bi carek ve nedihate birazan; jibervj ew tan Demjimara Neh yanj Deh Ber Nivro dihate birazan. Hza wy ekdar li kar de, mna ku Dr. Ross-Ros date bizann, bi deh hezar Mr ve dihate biderkevtin. Ev j Nv w dihate biderkevtin; jiber ku w Peyn xwe destura wan ji bona maln wan dab bidan, da ku ew paleya xwe bikaribin bidin bikirin. Di bargeha wy sipah de h rk pk di nava sipahn w de nedihatin bidtin. Bes bi tenha ve rk pk di nava bazin kombna adirn bik de di dorhla adira Pa de bidtin. Di nava wan adiran de Ss hezar Pasevann wy taybet dihatin bidtin, yn ku ew herwehaj di w dem de bi xwe ve j navmalyn w bn. sipah w Peyedar bi tiving xenceran ve dihatin biekkirin sipahn wy Suwar bi rim xenceran dihatin biekkirin. Her Serokek lek bi tenha xwe ve adirn la w li dor bern w de hatibn bivedan. V wey bivedana adiran sipehbna Supahgah dida binairnkirin, belam li gora rzann Supahy Ewrop de Jimara w wer bi Pnc hezar Mr ve dihate biderkevtin. Lbelj tevnebna v rk pekyi j b dengbn xwe li ser Supahgah de dab bipoandin. Herwehaj her Mirovek dikarib di nava pnc deqqan de ji bona cih xwey nakir bihata bigihatin. Mirovan jiber xwe her roj xwe fr Rimbaziy ldana nan didan bikirin. Her var ji Sed tan Du Sed Serbaz ji Ern cuda de di nava Kon Pa de dihatin bivkirin. Di nava Supahgeh de hin ji Dilln bestand bi zincrn hesin ve di host lingn wan de dihatin dtn. Dr. Ross-Ros dibje , Ku paa her gav tevaya talany bidestkevtyn Ceng bi buhay Du qat ve dida kirn. Di roja 8 Yulyo-Temuz de Dr. Ross-Ros dev ji Supahgah Pa date biberdan w rya Musil date bigirtin. W li aly din Zab de Sed Suwarn Ereb ji la Bav Sulman bidtin, ku ew likarin, da ku ew ligel w de di nava welat Mr Rewanduz btin biyn. W ji wan re got, ku ev Sed Suwar ji bona ligel una w de zorin. Belam Serok van Siwaran ew date biliberxistin, ku Fermann Mir li ser w v jimar didin binearkirin ew nikare dev ji Yek Mr bide biberdan. Dr. Ross-Ros ji xwe re ks date biwergirtin, ku ew di navbera cudabnn rabn rnitinn Karmendn v Pa han Karmendn Turk de bide biderxistin. Di w bhna ku ew ji bona nava xak jrdestya Osman hate bikevtin, ew bi daxwaza bexan hate bibarandin. Wan ew ji tevaya

350 hilgirtyn wna dane bitazkirin hjbtir wan Xryan tan vih rnitina w j dev j nedan biberdan. Wan her her btir je didan bixwestin. Lbel di nava welat Rerdarya Rewanduz de h bexi nedihate bidtin. Weha Dr. Ross-Ros di navbera hem alyek ji alyan de di navbera serdarya El Paa di Begdad serdarya Mr de date bikirin. W babn bi serdarya Mr ve date bidan. W date biderxistin, ku hem peyvdaryn bbexty bi ekere ve beramber bi El Paa ttin bigotin. di gava ku di hem layek de pesin aba ji tevan bi ekere ve ji bona Mr tte biderxistin. Tan v snor wisa ez d dev ji hatinn di rojn Dr. Ross-Ros de bidim biberdan. Lbel hem agehdaryn, yn ku ew ji bal piranya Mirovn agehdar ji min re hatin bibigotin, ligel piranya dirjyn hatinn rojann Dr. Ross- Ros de ttin bilihevkirin. Kestya Mr Sincyn wna di karn w de ttin biderkevtin. Ew b snor bi dilbijok ve tte bidtin ew guh bi ryn bigihandina mebest dilbijokya xwe nade bidan; jiber bi her away ve ew dixwaze, ku ew bi mest dilbijoka xwe ve bte bigihatin Ew pir jr, zikre gmankir tte bidtin. Tev dadwerya wy bi rast ve, ya ku ew h ji elavy nade bihezkirin, ew bi br baweryn xwe ve dide bigaltekirin, da ku ew btir btir dilbijandinn xwe bide bitrkirin. Hj btir ew mldar rijandina xwn niye, ku Mirov bi hovit dir ve yanj b hoy btin bikutin. Tevlivj ew nade bidilovankirin, tev li giringbna w j gava ku pwist v j bide bixwestin. Tte bigotin, ku lek ji ln Kurdan bi xurt ve er w di dorlpana Imady didane bikirin. Li pa girtina Imady j de wan dev ji er xwe ligel w de nedan biberdan. W sipah xwe bi ser wan ve date birakiandin. W zora wan date bibirin. W her Mirovek ji wan bi destn w ve hate bikevtin, w ew dane bikutin. Weha jimara Kutyn wan bi hezaran ve hate bigihatin. W ev kar hane date bikirin, da ku ew xelkn din j bide bihn bifrkirin. Bes bi tenha ve kna Mr ji bona wan Bganan dihate bigihandin, yn ku ew b diyarbna kar barn xwe j re di nava Welt de dihatin bigerandin. Lbel Bazirgan, Bark xelkn welatn dorhla w b pasport di nava welat w de dihatin din. Belam Mirovn ji drhat bi taybet ve ji wan welatn, yn ku wan rojek ji rojan dujminayet beramber w dabn biderxistin, divabn ew bihatina bigirtin yanj bizindankirin li wan de mna bbextan bihata bitemaekirin. Min ji xelk date bipirsn, magelo d i bi ser min ve bte bikirin, ger ku ez b biwergirtina destr ji bona nav Welt btim yn? Berseva tevan li ser

351 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II v prabna han de dihate bidan, ku ev pir bi dnit kurtbn ve tte bidtin; jiber ku ew Mirovek bedreman tte bidtin. Dibe, ku ew min bi bbext ve bide bidann ew reftareke xerab ligel min de bide bikirin; jiber ku ez ji bona nava Welat di Rya Tebrz de bihatama bikevtin. Gava min bi xurt ve xwest, ku ez bizanibim, b ka ew d i reftar ligel min de bide bikirin. Wan ji min re gotin: dibe, ku tu di cihek pir sengn de bte bigirtin, tan ku Mr ji min i tit bizanibe, ji xwe re bide biwergirtin. Li pa de dibe, ku ew te ji bona Dervey Welt bide biderkirin, byi ku tu h titek ji Welt bide bidtin. Dibe, ku tu sertyek di nava welat w de beramber xwe nede bidtin; jiber ku ew naxwaza nav bang xwey ba bide bixerakirin. Lbel dibe, ku tu di rya biderkevtina xwe de ji welat w ji bal etan bte bindin. Evaya j bi rast j pir bi hsan ve dibe bte bikirin; jiber di Welatek wehay tevlihev de b ser bin karn wetov pir bi hsan ve dikarin btin bikirin..... Lbel daketina w ji ser serdarya pir btir ch gman l tte bikirin. Hin dibjin: ku ew bi darzor ve ji bal Kur xwe hatye biavtin. Herwehaj Hinek din dibjin, ku w date bibawerkirin, ku d Kur w j Mezintir bte bidtin; jibervj ve Kal pr bi dil xwe ve dest ji Serdary date biberdan w xwe dr kar dilbijandinn v dunyay date bikirin w Kur xwe li na xwe de date bckirin. ... Mohemed Paa cih pyn xwe bixurt sert ve date bigirtin. Tevaya Serdary di bajar wy Rewanduz de bi carek ve j re hate bideskevtin. W dest bi xurtbna desthilatiya xwe ve date bikirin w xelk li dor bern xwe de ji bona ern hat de dane bikomkirin. Lbel vejandina wna bi cenga di navbera ran Rusya de date bidestpkirin; jiber ahzadey Cihgir ah hate binearkirin, ku ew hz hinern xwe ji bona beramberkirina dujminek bi tirstir li ser welt bide bikiandin, yn ku w ew ji bona nabdkirina Mr bi serhevd ve dabn bikomkirin. Mr ji v ksa han kar ji xwe re date biwergirtin, nebes ten w heremn, yn ku ahzadey ran ew j dab bibpik bibparkirin date bigirtin, lbel j w heremn Rojava Jor j dane bigirtin. W bi v cor ve dikar b, ku ew piranya Be gewrey Jor Nava Herdu eman bide bigirtin. Herwehaj prej w tevaya devern dirjkir ji Hewlr tan Kerkuk di aly Rojhilat Dicl de date bizeftkirin. Bi rast durust ve niha btir ji pnc hezar Mr di bin jr destya w de ttin bidtin. Btir ji nvn wan batir ve bi rk pk ve mehann wan ji wan re ttin bipkekirin ew bi rengeh hergav ve ttin bikarann; jiber ku ew wan hj ji bona vegirtina Heremn Sengn li ser w

352 de dide bikarann. Weha bi v reng ve welatn jr destn w bi lez bez ve ttin bifirehkirin. ...Nv din Leker w ji Peyn Eran dihate bipkhatin".311 Waly Begdad El Rida Paa beramber bi hz hinera Mr Kor ve h p nehate bikirin. Ew near b, ku ew ligel w de xwe bi rn ve bide birandin. Ew bi serdarya w ve hate birnitin w nana Mr Mran j ji Istenbol j re date bisitendin. Di sala 1249 k.- 1833 z. de Mohemed Paa Lekerek ba bi rk pek ve date pkann. W bi dilbijandina Musa Paay Badnan ve j re ruw xwe ber bi Badnan ve date bivedan. Li dawya end erek de ligel Ismal Paay Badnan de w Akra date bigirtin ew li w de ji bona ser Imady hate biyn. W Sed Paay Serdar w date bidlkirin Bajar j date bizeftkirin. Li pa de w ruw xwe ber bi Yezdyn aly Baiq ve date bivekirin. W kutareke zor li wan de date bikirin. W El Beg Serok wan j date bigirtin w ew ji bona Rewanduz date binardin w ew li w der de du salan date bizindankirin li pa de w ew date bikutin. Bi goyek ve ew li v der de w ruw xwe ji bona Cezra Ibin Umer date bivedan w Mrdn Nesbn j li Bedirxanyan de date bizeftkirin. Bi kurt ve Mohemed Paay Kor di demeke pir km de w gelek welat dane bidagrkirin. Ji Rany deta Pider tan Nisbn Mrdn ji Kelen tan Mexmur serdarya w dihate bikirin. Bi v reng ve bi serkevtin xurtbna Mohemed Paay Kor serdarya Osman date bitengnavkirin. Sultan Mehmud Serek Wezr Mustefa Red Paa bi lekerek zor ve ji bona ser w date binardin w El Rida Paay Begdad Mehmud Paay Musil j ji bona alkarya Red Paa datin bikarmendkirin. Gava ku Mr Mohemed Paa wisa zan, w xwe ji bona Rewanduz date kiandin. W li wder de xwe ji bona liberxwedana xwe date bilikarxsitin. Leker Serek Wezr li dawiya bizeftkirina Badnan de ruw xwe ber bi Rewanduz ve date bivekirin. El Rida Paa leker Musil j
(Bigir tev de ji Nameya wy P ji Ormiy di 17 rya Pn de di sala 1834 de, r. 10-28, ji Nivista Wergerandina Ereb, apa Begdad sala 1964 de hatye biwergirtin. Ez hvdarim, ku ez d rojek j Nameyn wy Taybet, yn ku ew bi Kurdan ve ttin bigirdan, bidim biwergerandin.Coma).
311

353 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II bern xwe ber bi Hewlr ve datin bivedan. Beek zor leker Serekwezr El Rida Paa ji Ern Kurd bn Ev Herdu Orduwn han li Deta Herr de berengar hevd hatin bikirin. Mr Mohemed Paa Gely El Beg dab bigirtin. Serekwezr ligel w de date bidan bisitendin. W ew ji bona Xwnrijandina Musulmanan biderkevtina ji fermana Xelfe date bizinharkirin w girawkirin p datin bidan. Li ser van de Mr Mohemed Paa xwe ji bona ber destn Mustefa Red Paa date berdestkirtin. Ew ji bona Istenbol hate birin li wder de l hate buhurandin ew hate bivegerandin. Belam li ser nivsna El Rida Paay Begdad ew di sala 1253 k. de li rya Terabzne de hate bigirtin bikutin312. Li dawya Mr Mohemed Paa de Ehmed Beg Biray w bi Serdar Soran b Resul Paay Biray w j bi Serdar Imady b. Ehmed Paa li duway Du salan de ji bal Kurmamn w hate bikutin
Gava ku Mcer Milington di sala 1870 z. de ji bona Wan hate yn, Resul Paa li wder de Wal b. W j re biserhatinn Biray xwe bi v reng ve da biveguhestin: "Li nzka sala 1834 z. de b, ku Mohemed Paa xwest, ku ew welat xwe ji nava destn serdarya Osman bide birizgarkirin ew w ji bona jr serdarya Xanedana xwe bide xis. Mohemed Paa nann Vekirvan Serperetvan di xwe de didan bikomkirin. W dikarb bi Ordow xwey Kurd ve welatn Dirawsn xwey Kerkuk Musil j ji bona jr desthilatya xwe bide ann. Resl Paa bi xwe j ve Komandar Leker w b herwehaj ew ngr wi b. Dergeh Bilind Lekerek li jr Serperetya Red Paay Ser Serbaz de, y ku ew Dost Mohemed Paa b, ji bona ser w date binardin. Belam Serdary dixwest, ku ew v heraya han b er bide birn. Li jr perda dostany de Bbext li Mohemed Paa de hate bikirin. Mohemed Paa ji bona nava dafn Bbexty hate bikevtin ew ji bona gift goy ji bona Baregeha Red Paa hate yn. Belam ew hate bigirtin ew ji bona Istenbol hate binardin. ehryar zor rz hjabn j re date bikirin. Dergeh Bilind date bibiryardan, Ku Mohemed Paa bi Waly tevaya Kurdistan ve bte bidann Desthilatyn pir mezin j p hatin bidan.Bi v soz biryar ve ew suwar Keteyeke Cengiy Turk hate bikirin ew ji bona welat w hate binardin. Eve S Pc Salin, ku Mohemed Paa li Istenbole de hatiye bidern. Belam ew hj bi welat xwe ve nehatiye bigihatin. Li h cihek de Kesek ew nedaye bidtin. Xwed dizane, b ka i bi ser w Pnc Peyn w ve hatye bikirin. Li dawya Mohemed Paa Resl Paa bi xwe Leker xwe ve xwe date biberdestkirin. Navek ew li Begdad hate danitin. Li er Qirim-Kirim de wi serdarya Lekerek Suwary Kurd dida kirin. W di w er de karn mezin dane kirin. Li daw de Serdary ew bi Ostandar Qars ve date bidann li Pa de ew ji bona Ostandar Wan hate biveguhestin". (Jiyaneke Hoviti di Kurdistan de, r. 85).
312

354 Sulman Beg Biray w bi Mr ve hate bidann. Belam bi hoy bkarbna wna ve bes e mehan ten Mrt p hate bikirin. Li pa navek de li ser hvkirina xelk de bi alkarya Serdary ve Resul Paa ji Imady hate bihatin w mrnen bi destn xwe date bigirtin. Li dawya heft salan de bi b deng aram serdarikirin, dewleta Osman li ser nedana Pern Mrt Lekerek bi ser ve date rakiandin. Li dawya Du eran de li Dre Xelifan de w xwe ji bona Rewanduz date giandin. Li wder j de li ser tengavkrina dewleta Osman hate binearkirin, ku ew ji bona ino bte biyn. Pnc salek li wder de ew ma. Mrnenya Soran j mna Melbendek rast rast bi jr serdarya Osman ve hate bikevtin. Li daw de li ser hvkrina Cgir ah ran de ji bal dewleta Osman de l hate buhurandin. Ew ji bona Begdade hat ew li wder de hate bidanitin j re ji bala Serdariy Mehane 7500 Qur j re hatin bidann. Li er Qirim-(Kirim ji 1853-1856 z. de Cuma) di navbera dewleta Osman Rus de ew ji bona xebat . Ew li Erzerom de bi Komandar Hzn Esrn Kurd Hzn Alkarn Turk b. Ew di sala 1275 k. de ji bona Begdad hate bivegerandin. Li dawya na Hicaz Istenbol de ew bi Ostandar Wan ve hate bidann. Li dawya S salan de ew ji bona Erzerom hate yn ew ji xwe re li wder de hate bidantin. Di sala 1301 k. de ew li wder de hate bimirin.

355 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 24. Mrnenya Baban erefname Bebn-Babann Kenar li Iran de cihn wan dide bidtin. Ew dibje, ku Danevan v Binemala han Pr Bodaq b. W bingeh Serdaryeke gewre xurt date bidann, gava ku w welat Larcan313 ji Era Zerza welat Soran ji Ern w314 date bisitendin w Heremn Meyagerd Soldoz j ji Qizilbaan date bizeftkirin. Navnana v Mr han Bebe-Baba b; jiber v j tevaya v Binemal j bi Bebe yanj bi Baban ve hate binavkirin. Li pa naveke de li nr de ew ji bal Mr Sd- (renge, ku ew Kur ah El be) Serdar Soran hate bikutin. Pr Bodaq Kurdnde b; jibervj Birazay w Bodaq Beg Kur Restem ji bona cihe w hate birnitin. Li dawya biserdarkirina du salan de yekek ji Peyn w bi nav Pr Nezer ve j Mrneinya wna date bizeftkirin. Li dawya mirina Pir Nezer de welat koka Mrneny ji bona Destn Mr Sulman hate bikevtin Mayna welat Mrneny din j ji bona nava destn Mr Ibrahm hate bikevtin. Van herdu Mran di demek de bi ati ve her kesek di nava welat xwe de serperet dayite bikirin. Belam di daw de di nava wan de hate tkn. Mr Sulman Mr Ibrahm date bikutin w Be welat w j date bidagrkirin. W yanzdeh salan serdarya herdu layan date bikirin. Mr Sulaman ar Kur Mr Ibrahm S Kur li d xwe de dabn bihitin. Ev Mrnenya han di navbera van herdu Xanedanan de her dem her gav di nava er pevnan de dihate bidtin. Di daw de di pla ehryar Sulman Qann de (ji 926-974 k. de) Senceq-Melbenda Merge bi dest Xidir Beg ve mab. Ev Xidir Beg nav Mendalek Kur Mr Husn Kur

Ew di navbera R Teberistana Kevnar de Navnya Heremek b. (Renge, pwendyek di navbera v Navnya dr de Danav de neyte bidtin. Belam bi rast ve t bidtin, ku ev peyva han ji Lahcan (Lacan Cuma) hatye biveguhertin. Bi rast Lahcan li herema Saceblaq tte bikevtin, ya ku ew j bi cihn Zerza ve tte bidtin. (M. E.). Wer di koka xwe de ev hatye binivsandin, belam ew wer di erefname de hatye binivsandin: "Wi Sw Meagerd ji Soran Wilayeta Seldoz ji Qizilbaan date bisitendin....hd..(M. E.).
314

313

356 Sulman Beg b. Li dawya mirina v Xidir Beg han de Xanedana Sulman Beg bi carek ve hate bilinavn315. Mrnenya Bebey Daw Dibjin, ku binaxey v Mrnenya han ji bal Feqe Ehmed hatye bidann ev Mr han ji Malbata Soran b ew ji Era Nur ElDny Pider b. Derbar biserguzete v Mirov han hin goyn nav Pider ttin bidtin. Bi kurt ve Feqe Ehmed gelek Kes li dor bern xwe de dane bikomkirin w nav nana Bebe bi xwe ve daye bidan bere bere w hz ji xwe re dayite bipeydakirin. Li duway de Sulman Bebey Kur w cgeh w ji xwe re dayite biwergirtin ew bi danvan koka v mrneny ve hatye bidann. Ew zor aza bi rk pk b. W ji sist bkarya serdarya Erdelan de ji xwe re date bikarkirin w di sala 1106 k.- 1694 z. de hin cgeh ji Erdelan date bidagrkirin. Belam di sala duway de Lekerek zor ran Erdelan ji bona ser w xwe dane birakiandin. Ew hate ikenandin. Li dawya vna de Sulman Beg ji bona Istenbol hate biyn. Li pa navek de ew bi Ostandar Edern ve hate bidann ew li wder de di sala 1115 k. de hate bimirin. Li dawya Sulman Beg de beek ji xak Bebe bi destn Era Zengene ve hate bikevtin beek j bi destn Kurn Sulman Beg ve hatebi bimayn. Ji van Kuran Bekir Beg hate biserkevtin. W bere bere welat Bebe date bigewrekirin w snor xwe ji em Srwan tan Zey Koye date bigihandin. Wer tte bidiyarkirin, ku Bekir Beg avn xwe ji bona vekirina Kerkuk dabn biavtin; jiber v j ew ligel serdarya Osman de hate tkn, Leker Begdad ji bona ser w hate binardin w di sala 1129 k. de hate bikutin. Pnc salan xak Bebe li jr serperetya serdarya Osman de hate bimayn. Di w nav de Xane Paay Birazay Bekir Beg hdi hd ligel serdarya Begdad Peyn w de hate birkkevtin. Di sala
Li gora agehdaryn goyn erefname de div Xanedana duwem Bebe di bidestpkirina sedsal Yanzdehemn Ko de hatibe linavn. Xanedana Syem Bebe di dawya sedsal yazndehemn ko de ew li Fiqe Ehmed de hatye bipeydakirin. Li gora vna de di navbera Xanedana Mr Sulman Feqe Ehmed de bes bi tenha ve demek st Heft Salek tte bidtin.
315

357 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 1134 tan radeyek w welat Bebe ji bona jr serdarya xwe date bihnann Xane Paa ligel Hesen Paay Waly Begdad de ji bona er hate biyn. Beramber bi v na han ve mrnenya Erdelan bi ser mrnenya wna ve hate bivekirin. Di er Eref Xan Efxan leker Osman de di sala 1139 k. de w lay Eref Xan date bigirtin ew bi hoy ikenandna Leker Turk ve hate bikirin. Tan destpka pla Nadir ah Erdelan di destn w de mab welat Bebe j bi destn Xalid Paay w ve mab. Di zeman Xalid Paa de Mrnenya Bebe Soran bi er ve hatin bikevtin Be Koye bi destn Bebe ve hate bikevtin. Nadir ah di sala 1143 k. de Erdelan ji destn Serdar Bebe date bisitendin. Di sala 1156 k. de w welat Bebe ji bona Selm Paay Kur Bekir Beg date bidan. Serdariya Begdad j xwest, ku ew Sulman Paay Kur Xalid Paa bi ser welat Bebe ve bide biserdarkirin. Ev dxwaza han bi hoy er merek zor ve hate bikirin. Sulman Paa Waly Begdad di sala 1164 k. de bi ar qonaxan ve li Jor Begdad de ligel Selm Paay Bebe date bierkirin w ew date biikenandin. W Sulman Paay Bebe bi Serdar xak Bebe ve date bikirin. Vi Mr han ardeh salan date biserdarkirin. Demek j ew ji bal Mohemed Paay Kur de Xane Paa Selm Bekir Beg hate bisergjkirin hin caran j welat w j ji destn hate biyn. Di daw de Waly Begdad di sala 1174 de leker Mohemed Paa li ser em Narn de date biikenandin Mohemed Paa hate bilinavn. Selm Beg j end caran ji bona xwe bi ser welat Bebe ve date birakiandin, belam h p nehate bikirin. Li dawya mirina Sulman Paay Waly Begdad de Sulman Paay Serdar Bebe li ser pirsiyara nedana miravn mr de ligel Waly Begdadyi nih de hate bitkn. Wi di sala 1175 k. de bi lekerek ve ruw xwe ber bi Begdad ve date bivedan. Li nzka Kefr de ew ligel leker Begdad de bi er ve hate bikevtin. Belam ew hate biikestin ew ji bona ran hate biyn. Li wder de ew bi Ostandar Erdelan ve hate bidann. Belam li dawya Du salan de ji bal Omer Paay Waly Begdad dsan ew bi Serdar Bebe ve hate bidann. Demeke w Serperetiyeke ba date bikirin. W snor Bebe ji bona Zehaw, Rany Koye date bigihandin. Xalid Beg yaxud El Beg Kur w j Serdar Erdelan b. Li daw de ew di sala 1178 k. de li keleha Qere ewalan de bi kutin ve hate biyn.

358 Li dawya Sulman Paa de Mohemed Beg Biray w bi Serdar Bebe ve hate bikirin. Ew li pa navek de ligel Ehmed Paay Biray xwe de hate tkn bawerya bi Biserdarkirina Begdad ve nema hate bikirin. W ser xwe beramberi w date birakirin. Di daw de Waly Begdad Lekerek bi ser w ve date rakiandin w welat Bebe j date bisitendin Ehmed Paay Biray w bi Serdar Bebe ve date bidann. Belam zor p ne, Mohemed Paa ligel lekerek Irany xurt de xwe ji bona ser welat Bebe date bikiandin. W keleha Qere ewalan date bizeftkirin. Di sala 1192 k. de bi yarmetya Leker Iran ve welat Bebe bi destn Ehmed Paa ve hate bikevtin ew end salan bi destn w ve hate bimayn. Di gava ku ew di sala 1193 de ligel Leker xwe de ji bona Begdad dihate yn, ew di rya xwe de hate bimirin. serdarya welat Bebe bi destn Mehmud Paay Biray w ve hate bikevtin. Di pla v Mr han de pir er pevn hatin bivkevtin. end caran w ruw xwe ber bi serdarya Osman ve date biveguhertin. Di encam de li ran de ew hate bilinavn. serdarya Bebe bi destn Ibrahm Paay Kur Ehmed Paa ve hate bikevtin. V Mr jr bi hi ve ar Sulmany date bidurustkirin navnya mrneny ji keleha Qere ewalan di sala 1199 k.- 1784 z. de ji bona bajar Sulmany w date biveguhestin. Di sala 1202 k. de Osman Beg Kur Muhmud Paa bi Serdar Bebe ve hate bikirin. W bi Lekerek ve bedarya er sertewandina Ern Mutefek li Jr Iraq de date bikirin. Belam serdarya Begdad li daw de li remana wy neba de beramber bi w ve l hate bigmankirin. W ew date bigirtin w ew ji bona bin zindan date biavtin. Dsan w Ibrahm Paa date binankirin. Belam serdarya duwem v Mr han ji Salek btir neda bikiandin. serdarya Bebe ji bona Eb-Dul-Rehaman Paay Mehmd Paa hate bidan. Ev Mirov han zor aza, bikar avnr biserdarkirin b. Bigir w li dhevd de km btir bst ar salan date biserdarkirin. Du caran li Derbend Bazyan de carek j li nzika Kufr de ew ligel Leker Begdad de bi er ve hate bikevtin. Li daw j de li ser Fermana Dergeh Bilind de ew ligel Halet Efend leker Musil de ji bona sertewandina Sulman Paay Waly Begdad hate yn. Li nzka Demjimarek ji drbna r ji bajar Begdad w Sulman Paa date ikenandin Begdad j date bizeftkirin. Zor w ji bona Waltya Begdad date bihewilbidan, belam serdarya Osman ew p neda bidan.

359 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Heyam Eb-Dul-Rehman Paa zor bi er mer ve hate bibuhurandin. Berber Dujminatya ligel Xalid Paay Pismam w de ew zor dane bixerkkirin ew ji bona welat w er ziyaneke zor bn. Ji Nivista Xerab El-Eser tte biderkevtin, ku di pla v Mr han de Du Ern Kurdan ji ahrezor Zerzar Lek hr ser Ern kenar em Xabur dane bikirin wan ew zor dane biandin li pa de ew careke din ji bona nava cihn xwe li ahrezor de di sala 1209 k. de hatine bivegerandin. Li dawya Eb-Dul -Rehman Paa de serdarya Bebe bi destn Mehmud Paay Kur w ve di sala 1228 k. de hate bikevtin. Li dawya ar salan de bi b hoy ve ew ji ser erdary hate bidaxistin. Belam bi yarmetya hza ran ve w Eb-Dul-Lah Paay Cigir xwe date ikenandin, lbel w Mrnen bi destn xwe ve neda bixistin. Di zeman v Mr de Defterdar Dawid Efend, y ku ew bi nav Kolemen Dawid Paa dihate binavbangkirin, ji kna Waly Begdad ji bona lay Mr Bebe hatb w bi yarmetya leker Bebe Begdad ji Sed Paa date bizeftkirin ew li ser w de bi Walt ve hate bikirin.. Tan demek di navbera Waly Begdad Mehmud Paa de zor bi rk pk b. Belam li daw de di nava wan de hate bitkn. Mehmud Paa bi yarmetya ran ve zor ba xwe date biragirtin. Li pa Penabna Eb-Dul-Lah Paa de ji bona nik ahzade Mohemed El Mrzay Serdar Kermanah di navbera serdarya Begdad Mehmud Paa de hate biaktirkirin. Di gava ku Leker Ecem ruw xwe ber bi ahrezor ve date bivekirin, Dawid Paa lekerek bi firyada Mehmud Paa ve date binardin. Belam ev Leker han xerab hate biikenandin Sulmany j bi destn Eb-Dul-Lah Paa ve hate bikevtin. Li dawya gerandina Leker ran mirina ahzade Mohemed El Mrza de Mehmud Paa hzek date bipkann w Eb-Dul-Lah Paa ji xak Bebe date biderperandin. Li dawya demeke kurt de Begdad lekerek ji bona ser Mehmud Paa datebi rakiandin. Dsan w Sulmany date bichitin. Belam di daw de serdarya Begdad ran di sala 1239 K- de hatin birkkevtin Mehmud Paa bi Serdar Bebe Eb-Dul-Lah Paa bi Serdar Koye ve hatin bidann. Li dawya Mehmud Paa de Sulman Paay Biray w bi Serdar Bebe ve hate bikirin. W het salek date biserdarkirin. Belam w zor caran Mehmud Paa date biandin.

360 Li dawya Mirina Sulman Paa serdarya Bebe ji bona Ehmed Paay Kur w hate bidan. Ehmed Paa ahzadeyek aza ahreza b. Ji bona xurtkirin firehkirina mrnenya xwew zor dida biremankirin. Li p hem titek de w binax lekerek rk pk date bidann. Her end j Mehmud Paay Mam w j ji kol w nedihate bikirin w z z Leker ran ji bona ser w didate hnann. Dsan j w li remana xwe de lay neda bidan w di sala 1256 k. de bi carek ve xwe date bidamezirandin. Be dawy dewrana Ehmed Paa ewende diyar niye. Vedibjin, ku v ahzadey han beramber bi Begdad ve Serbixwe b. Di gava dorpana Koye de ji bal leker bi nav bang Kozlek Necb Paay Waly Begdad ve ligel Eb-Dul-Lah Paay Biray Ehmed Paa de w zor li berxwe de date bidan. Belam li pa de di evek de teq toq di nava Leker Ehmed Paa de hatin bipeydakirin. Leker w ji hev hate bibelavkirin Sulman Paa bi naar ve ji bona Sulmany hate bivegerandin. W leker date bikomkirin ew ji bona ahrezor hate yn, da ku ew Lekerek nuh ji Cafan316 bide bilikarxsitin. Tan ku ew hate bivegerandin, Necb Paa Sulmany date bidagrkirin. Li daw de Ehmed Paa ji bona ran hate yn bi alkarya Balozvan Osman ve l hate bibuhurandin ew ji bona Istenbol hate biyn. (ji xwe re li ser dirjya vna de li nivsta Kurdn Bi nav bang de bidin bitemaekirin). Li pa Ehmed Paa bi navna Qaimqam Eb-Dula Pay Biray w ar salan li Sulmany de date biserdarkirin. Li dawya w de bi w navnan ve Liwa Ismal Paa bi Qaimqam ve li ser Sulmany de hate bidann. Ji w roj de serperetya mrnenya Bebe bi carek ve di sala 1267 k.- 1851 z. de hate bidawkirin.

mjwa Hammer di berg Nehem de ji Wergerandina Turk de li ser lihevhatina di navbera serdarya Osman ran de di pla Murad arem de di sala 1049 k. de li ser v Era Caf Kurdy gewr de dide biaxivtin. Herwehaj ew li ser biparvekirina wna de di navbera ran Osmanyan de dide biaxivtin. Ew dibje, ku Herdu ln Diya El-Dn Haron ji v Era han ji pika serdarya Osman bn. Herwehaj Nivista Muneat Sar Eb-Dul-Lah li ser v Danava han de dide peyivandin ew Caq ji dlva gotina Caf dide bikarann?...

316

361 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 25. Mrnenya Bane Bi gora erefname ve ev mrnenya han li p heyam Islam j de heb. W bi dil kfa xwe ve Oldarya Musulmanty ji xwe re date bihelbijartin; jibervj Xanedan mrneny bi navnana Ixtiya El-Din hatine binavkirin. Rew znetn v Mrnenya han ji destpka zeman Mrza Beg Kur Mr Mehmud Beg ttin bidiyarkirin. Ev Mr han Serdar kelehn Proy obowe b317, yn ku ew niha li Melbenda Baney Iran de ttin bikevtin. Ew Zav Pke Beg Serdar Erdelan b. Li ser v Jnann de ew ligel Sultan Eliy Serok Era Tetlc Kurd de bi dujminat ve hate bikevtin. Li daw de Sultan El zora w date birin w ew ji Mrneny date biderperandin318. Li na w de w Biray w Qantenme bi Mrt ve date bidann. Mrza Beg bi yarmetya Xezr xwe ve welat Bane date bisitendin w demek tde bberber date biserdarkirin. Li dawya mirina w de Bodaq Beg Kur w ji bona ser cih w hate birnitin. Du Birayn wy ji Dayikeke din de bi nav Mohemed Oxorlo ligel w de bi er pevn ve hatin bikevtin. Wan ew date bezandin wan ew ji Mrneny date biderperandin. Bodaq Beg ji bona lay ah Tehmaseb hate yn. W bi yarmetya ah ve Mrnenya xwe date bisitendin. Belam li dawya navek de li Qezwn de hate bimirin. ah Tehmaseb Sulman Beg Biray Bodaq Beg bi Mrit ve date bidann. Belam li ser dilbijandina Mr Mohemed Oxorloy Birayn w de Er l hatin birastbn. Li ser vna de Lekerek ran bi firyada Sulman Beg ve hat w Serhildan date bitemirandin. Mr Sulman bst salek date biserdarkirin. Ew Mrek zor dadwer, bi hi ji Xwed dihate
Weha di koka xwe de hatye binivsandin, belam di erefname de bi rengeg din ve hatye binivsandin ew dibje: ku Ostandara Bane ji keleha Proz we Naveyek bi tenha ve tte bipkhatin ew di nava Ostandarn Erdelan, Mukr Baban de tte bikevtin. Nav Navey bi Bane ve tte binavkirin. Herwehaj ew li ser Sultan El Beg Era Tetlce nade biaxivtin, lbel ew Sultan El Beg bi peyva Xenlc ve dide bipesindan. (M. E.). Insiklopdya Musulmanty v rdana han bi corek din ve dide bivegerandin. Li lay min de weha ye, ku goya erefname bi hztir ve tte biderkevtin.
318 317

362 bitirsandin. Di dawya Serdariya xwe de w Kea xwe li Bedir Beg Birazay xwe de date bimarkirin w mrnenya xwe j p date bidan ew helsa ji bona Medna Munewer hate biyn. Li wder de tan mirina xwe w xwe bi Mj dndary ve date bikarwerdekirin. Ev Sulman Beg han Hemsay dema Xwedy erefname b319. Ev Mrnenya Bane di zeman Mr Bedir de bi Erdelan ve hate bibestandin. Rojhilatnas Rech-R di sala 1236 k. de di Ban re hate biderbasbb. W ligel Nur-El-Lah Xan Serdar Ban de dtinek date bikirin. Dawvan Xanedana Ixtiyar El-Dn Kerm Xan b, y ku ew ji bal Yunis Xan Noker xwe hate bikutin. Bane bi destn v Yunis Xan han ve hate bikevtin. Li dawya navek de Yunis Xan j bi destn Fetah Beg Birazay xwe ve hate bikutin Mrnenya Ban ji bona nava destn Heme Xan Kur Yunis Xan hate bikevtin. Ev Heme Xan j li psya er Gewre de di sala 1333 k. de ji bal Ibrahm Bedls Serok hza Osman ve li Irane de hate bikutin. Wehaj Xanedana Yunis Xan j bi daw ve hate bikirin Bane j bi melbendeke Sablax ve hate bikirin.

319

Di erefname de titek weha nehatiye binivsandin. (M. E.).

363 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 26. Mrnenya Gelbax Ev mrnenya hane ji bala Ebas Agay Osta Celo hatye bisazkirin. Di p de w li devera Merwan de bajar Serawe ji Pekye Beg Serdar Erdelan date bisitendin li pa navek de w Blwer j ji Ern Kulher date bidagrkirin. W hin ji Eran li dor bern xwe de date bikomkirin320. ah Tehmaseb j ji bona w bi mrnenya Blewer ve p hate birnitin. V mrnenya han li pa de bibestandina xwe bi serdarya Osman ve ji xwe re date biwergirtin serdarya Osman Kerend, xan, akaran, Xorxora, Nrezened, keleha Tepe hin ji cgehn tir j bi wey sinseqan ve ji bona El Xan Gelbax date bidan. Yar El-Lalah Xan j mrnenya xwe btir date bigewrekirin. Rdann din v mrneny ji me re ne diyarin. 27. Mrnenya Kelher Ez v reman rast nabnim; jiber ku hinek nan ji bona Barkirina Cuhan warkirina wan di wan deveran de bidin derxistin, ku Kelher ji Nevyn wan Cuhan bin. Bel Bavprn wan Kelheran ji xwe re ji rabn runitinn wan Cuhan hin rewet ji xwe re dane biwergirtin; jiber ku ew ligel wan de dihatin rabn runitin. Tevlivj de Mj dibje, ku Kros-K Xisro pit vekirina Babil pvekirina wna bi ahnahya xwe ve Cuhuwn drkir ji bona welat wan Felestn datin bivegerandin: Nedre, ku Kelher Nevyn Reham Kur Koderzbin, y ku ahname w dide nandan, yanj ku ew Yekek ji Padah Ekan b, y ku w er ligel Meherdad Qeral Erministan de dayite bikirin ew zor bi nav bang b erefname dibje, ku Kelher Nevy Kiyo Koderzin Xanedana v Era Mrnenty s bein: 1.
320

Begzadeyn Pelenkan.

Mna Ern Lek, Sulman, Madek-Badek Wermeziyar. (M.E.).

364 2. 3. Begzadeyn Derteng. Begzadeyn Mah Det.

1. Begzadeyn Pelenkan Mr nasn Pelekan Xeyb El-Lah b. Hin ji kelehn ehrezor kelehn nzka v Welat bi destn w ve bn. Li dawya w de ji bal ah Tehmaseb Mohemed Beg Kur w bi Mrt ve hate bidann. V Beg han zor kar zanisty zanebn di nava welat xwe de date bikirin. Li daw de ah Tehmaseb Kea w ji xwe re date bixwestin. V Xezrtya han mrnenya Mohemed Beg btir date bigewretir bixurttirkirin. Di jna xwe de w welat xwe di nava ar Kurn xwe de date biparvekirin. Li pa mirina w de Mr Iskender Kur w ji bona cih w hate bidann. Bst Ssalik w serdar date bikirin. Li dawya Mr Iskender de keleha Pelenkan bi dest Mrek Dinewer321 ve hate bikevtin li pa de ew bi Heremeke Osman ve hate bikirin. 2. Begzadeyn Derteng1 Di koka xwe de li vder de li ser Mrnenya Kur Enan li Helwan de dihate binivsandin. Ew ji bona Dergeh serdaryan ve hate biveguhestin, mna ku ber v li ser de hatye biaxivtin. (M. E.). Ev mrneinya han li herema Helwany kevnar de hate bidann. Navnya wna keleha Derteng b. Bi nav bangtirn Mrn w ev bn: yekemn wan Zorab-Suhrab Beg b, y ku w di mrxas, azayet merdbn de pir nav bang ji xwe re date bigirtin. Di pla w de snorn mrnenya w hatin bifirehkirin. Li pa w de Kur w Omer Beg hate runitin w ser xwe ji bona ehryar Sulman Qann date bidann w parastina wna ji bona ser xwe date bigirtin.. Li pa w de Kur w Qubad Beg ji bona cih w hate runitin. W pir bi jhatbn jrt ve welat xwe date vejandin. W sinorn Mrnenya xwe tan Dnewer Begdad j date bigihandin. Ew

Ew Solax Husn Teklo b, y ku ew ji bal ah Ismal Serdar Dinewer b. (M.E.).

321

365 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II pir jr, jhat, xurt bi sinc b. Ew hemsay dema Mr erefxan Bedlsiy Xwedan erefname b322. 3. Begzadeyn Mah Det-Maydet Ev Mrenenya han li Bajarok Blewer323 de hate bidann. Mensur Beg di pla erefxan Bedlsy bi nav bang ve Mr w b.

E. Mrnenyn rana Rojhilat

Insiklopdya Musulmanty dibje, ku Ern Bingehy Kurdy ran Sis bn: Siyah Mensur, ekt Zengene bn. Bavprn van her S Eran S Birabn ew ji Loristan hatibn. Bicke li vanan j de dsan her ew Kanya han bi xwe j ve di berg xwey arem de li ser Er mrnenya ivankare j de dide biaxivtin, ya ku ew li welat Faris Kerman de bn. Bi kurt ve mjwa van mrnenyan eve ye: 28. Mrnenya Siyah Mensur Li gora erefname ev mrnenya han di zeman ah Tehmaseb de hatye bisazkirin. ah Tehmaseb Xell Beg, y ku ew nav Mrek Syah Mensur b, ji bona nik xwe date biann w navnana Xan p date bidan. W ew bi Mr Mran ve date binavkirin w hem Kurdn ran bcgeh li Siyah Mensur de bst ar Ern Kurdy din j ji bona jrdestn w dane bixistin. Herwehaj w pir welat Erd di navbera Ezerbcan raq j de p bidan. Herwehaj w Milk welat w j p date bidan. Hergav S hezar Suwar di tengala w de dihatin bidtin. Ew di
erefname dibje, ku w serdarya keleha Pawe, Baske, Alan, Zencr, Rewanser, Duwan Zirmank dida bikirin. (M. E.).
323 322

Di cihek din de di erefname de bi Tlewer ve hatye binivsandin. (M. E.).

366 navbera Qezwn Tevrz de dihate bidanitin. W parastina Tude R Banan dida bikirin. Li dawya S salan de babna serperetya Xell Beg r xwe ber bi jrbn ve date bivekirin xerabkar di nav de hate bizorkirin. Li ser v j de ah Tehmaseb Sultan Mohemed ji bona Xuresan Xell Beg dane bidrkirin. Li dawya vna de bes bi tenha ve Era Siyah Mensuri bi destn w ve hate bihitin. Di daw j de ew bi Parzvan snor Xuresan ve hate binankirin. Li pa Xell Beg de Doltiyar Xan Kur wna ji bona cgeh w hate birunitin ew ji bal ah bi Parzvan snor Ezerbcan ve hate binankirin. W bi fermana ah ve li wan navan de pir akkirin avan dane bikirin. Belam li pa navek ew li ber Serdary hate birabn. Li jr Komandarya Murid Qol Xan de Lekerek ran xwe bi ser ve date birakiandin w di keleha Sstan de dor l date birapandin. Belam rojek ji nikve Doltiyar ji keleh hate biderkevtin xwe bi ser Leker Qizilbaan de date bidadan. Wi ew dane bitarmarkirin. W kutarek zor li wan de date bikirin talanek mezin w ji wan date bisitendin. Li dawya v biserkevtina han de Doltiyar Xan dil xwe ji bona Ostandara raq324 date bijandin. Belam ah Ebas325 lekerek rany zor di bin Rberya Mehd Qel Xan de ji bona ser w date binardin. Doltiyar Xan neda bierkirin w xwe ji bona ber Bext ah date avtin. ah ew hevalbendn w dane bizindankirin li daw de w ew tevde dane bilinavbirin. Wer tte biderkevtin, ku li dawya Doltiyar Xan de ev Mrnenya han j hate binabdkirin.

(Di Kurd de, r.423 weha hatye:"Li dawya v biserkevtina han de w dil xwe ji bona hin Alyn raq date bijandin". Cuma). Ew Yekeke ji Ostandarn Serperety ran b. Dibe, ku ew raqa Ecemiya be. (M. E.). ("ah Ebas Mezin li sala 1557 hatye bizayn ew di sala 1629 z. de hatye bimirin. Ew ji sala 1587 z. de bi ah ve hate bikirin". Mayers Taschen Lexikon A/Z-Insiklopdiya Elmany Bik, Leipzig, 1963, r. 1. Cuma).
325

324

367 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II 29. Mrnenya ekit erefnam dibje, "ku ev Era ekit di nava Ern Kurdy ran nav bangek wan gewre hab. Belam unke Serekek wan bikar neb, ew di nava raq Ezerbcan de hatin bibelavkirin ew ligel xeraby cerdetiy dihatin bixerkkirin. Tudeyn wan Welatan li lay ah Tehmaseb de li ser wan de dane bigilkirin. Ji bona linavbirina wan bi hem layek de fermana ah hate biderkevtin. Li ser vna de Pncsed Malek326 ji wan ew ji bona Xuresan hatin biyn". Di w nav de Serdar Herat Qezaq Xan Teklo b. V Serdar han ewende hej li ah Tehmasen de neda bikirin. W xwest, ku ew li v Era sitembar de kar ji xwe re bide bikirin. Bi v remana han ve w ew li Karcistan de di navbera Herat kabul de date bic biwarkirin. Gava ku ah Tehmaseb weha date bizann, w reftara xwe beramber bi v Era han ve date veguhertin ruw xwe ji bona w date bidan. W Bodaq Beg ekt bi Mrt ve li ser Era ekt de date bidann. Bi saya jhatbna v Mr han ve Era ekt ji bona Xuresan hate bivegerandin ew li wder de hate bicigrkirin. Bodaq Beg li er Eb-Dul-mumun Xan Ozbek de di sala 1001 k. de bi xwe Era xwe ve zor karek mezin date bikirin. Li ser vna de ah Ebas cih Mrity ji bona w Pnc Kurn w date bidan w ew bi Mr Mran ve di leer ran date binankirin. Li gora erefname de ev Mr han Hemsay dema erefxan b ew Yekek ji Serdarn her Maquln ah Ebas b. Mexabin, ku em derbar Zneta dawy v Mrnenya han de h agehdariyek bi destn me ve nehatye bikevtin.

Di erefname de hatiye binivsandin, ku Pncsed Nefer Begzade Maqulan hatine yn hin dirjyn din hatine binivsandin. (M. E.).

326

368 30. Mrnenya Zengene erefname ji me re dide bigotin, ku ev Mrne tan pla ah Ismal Yek j bi nav bang b. Li daw de Xanedann v mrneinya han hatin bilinavn hin ji Er j ji bona nava Pasevann ah hatin bikevtin327.

G. Mrnenya Xuresan:
1. Mrnenya Koan Di berg yekem de li ser peyvna ciyografya Kurdistan de me date bigotin, ku li welat Xuresan j de Ern Kurd ttin bidtin. Hon. George N. Curzon di Gernameya xwe de li rane de derbar bi Kurdn Xuresan ve hin rnkirinan dide bidan ew dibje: ah Ebas Gewre ji bona parastina sinor Jor Rojhilat ran beramber bi Ern Turkmanan ve hin ji Ern Kurdan ji sinor Rojavay Jor ran ji bona Xuresan date biveguhestin. Ev Ern Kurdn han ahdello-ahdanlo, Zaferanlo, Kwanlo-Krwanlo Emanlo bn. Xwedy Nameya Rojavay ran, Er Peyn wna dibje, ku bes u bi tenha ve Serjimara Era Zaferanlo nzka il hezar Mal dihate biderkevtin. Bes Berek ji v Era han serjimara wan het hezar Mal dihate biderkevtin ew li melbenda inaran dihate bidanitin. Herwehaj Serjimara Era ahdello j li gora amara serjimara sala 1908 z. de 2800 mal dihate biderkevtin. (r. 130-132). Be zor ji van Eran li devera Koan de dihatin birunistin. Ber ahdello ji li Bocnord hln w ve dihate bicigrkirin. Ern Koan mrenenyeke nvserbixwe ve ango li jr Serperetya xwey Hundury serbixwe ve heb Qann Dadgehn taybet bi xwe ve habn. Bestandina wan ligel serdarya ran de bes di dana Beke salane de dihate bidtin.
Rnkirin: Di Kok de li pa Mrnenya Zengene de li ser Mrenenya iwankare-ivankare dihate biaxivtin. Belam ew di rk pkxistina nuh de ji bona Dery yekem li ser dewletan de hate biveguhestin. (M. E.).
327

369 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Nadir ah xwest, ku ew v Mrnenya han ji bona jrdestya xwe bide ann; Jibervj w Kea lxan j ji bona xwe date biann. Belam ev j b kar b. Di dawya serdarya xwe de ew bi orduweke gewre ve ji bona ser wan hate biyn. Belam li ber keleha Koan de evek di nava adira w de di sala 1747 z. de ser w hate bibirn. Di pla serdarya Qacar de ah Fetmeel Xan ji bona ser hate biyn. Belam bi w j ve h p nehate bikirin bi naar ve ew ligel wan de hate birkkevtin. Di sala 1832 z, de Ebas Mrza bi orduwek ve ji bona ser Koan hate biyn. W bi saya hza topiy li jr serdarya Efsern Ingilz de Koan date bitextkirin. W Mr Er Rida Qel Xan date bigirtin w ew ligel xwe de ji bona Tehran date bibirin. Ji wder de ew ji bona Tevriz hate binardin ew li wder de hate bidarvekirin. Li cigeh Rida Qel Xan de Sam Xan Kur w bi lxan ve hate bikirin. Di sala 1886 z. de di pla Gera Curzon-Kurozon ran de lxan Mr Mran. uca El-Dewle Mr Husn Xan b. Di navek de ew ligek serdarya ran de hate tkn ew ji ser cih w hate bidaxistin. Li pa de ew careke din ligel serdarya ran de hate birkkevtin ew ji bona ser cih xwe hate bivegerandin. Ew Mrek xurt pir xwedan Desthilat b. Mrnenya Koan dewlemend bi hz b. Belam Mrnenya BocnordBexbawerd perantir bi km hztir b. 2. Mrnenya Bocnord Ev Mrnenya han lawaz b ew li jrdestya hin ji Ern Turkimanan de b. Navnana Mrn w lxan b. Insiklopdya Birtan di w dem de Amara Serjimara wan herdu Mrnenyan bi 250 hezar Kes ve dide bidann328.

(Di vir de nivsandina v berg duwem Kurd tte bidawkirin, Lbel di wergerandina Ereb de be F. Mrnenyn Cyay Lubnan tte biservekirin. Cuma).

328

370

F. Mrnenyn iyay Libnan

Ji Nivsta (Exbar El-Eyan fi Cebel Lubnan-Agehdaryn li ser Gewreyn iyay Libnan de329 tte biderkevtin, ku li wder de end Mrnenyn Bik Kurdan di hln iyay Libnan de dane bidamezirandin. Em li ser vann tn de didin bibrxistin: 1. xn mady Durz Pavpr van madyan bi nav mad ve dihate binavkirin w ji mady ji Ostandara Musil ji bona iyay Bilind di Libnan de date bibarkirin. Ew li gund Mertehon de hate biwarkirin. Li pa de ew ji bona gund Telna hate biveguhestin. Li pa navek de ew ji bona devera ElErqub hate bikokirin ew li Ladey El-Zenbeqy de hate bidanitin. Di daw de ew Hevalbendn xwe ligel Malbata Canpolada bi nav bang de bi er pevn ve hatin bikevtin.. Ji Malbata Canpolad gelek Peyn w hatin bikutin; jibervj mad hatin binearkirin, ku ew ji bona Eyin Wezye li pa de ji bona El-Barok btin bibarkirin. Li wder de mad hate bimirin ew ji bona bal Dilovanya Xwed hate yn. W ar Kur li dxwe de datin hitin. Belam Maqultya Malbata wan ji bona Biray w Serhal hate biveguhestin. Di daw de Xedban Kur Bik mad ligel Mr El Fexir El-Dn El-Meen de di erek hate bikutin, y ku Ehmed Paay Bik di Xan Hasbiya de dij y p hate birabn. Herwehaj Birayn wy din j di qadn er de hatin bikutin, yanj wan xwe bi xwe ve dane bilinavbirin. Di sala 1600 z. de Ehmed Paay Kuwrl x Serhal Nevy mad ji dlva Mrn Meenyan li ser of de bi Serdar ve date bidann. Vna hit, ku ew ligel madyan de di bin Serekitya Mr Ehmed Meen Hevalbendn w de bigir tevde hatin bilinavbirin. Lbel Yekek ji wan xwe dikarb bida biveartin w di bin navek din de dikarb rza v Malbata han demeke nekm bide biparastin. Yekek ji v Malbata han li pa van rdanan de bi nav Qasim Kur x Selam mad hate
Nivsvan wna x Tenos Kur Yusif El-edyaqe, ya ku ew li Brud de di sala 1809 z. de hatye biapkirin.
329

371 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II binavbangkirin. Ew zor jr jhat b ew ligel x El Canpola de di sala 1788 z. de bi er pevn ve hate bikevtin. V hit, ku Tudeyn wan navan ji bona du bendan btin biparvekirin, Yek ji van Bendan ji bal Yezbekyan dihate bisermiyandarkirin ew ji j Komn Kurn mad, Kurn Telhoq Kurn Eb-Dul-Melek dihatin pkhatin. Benda duwem Canpola bn. Di sala 1793 de Mr Qeedan ehab ferman ji bona xn Imadyan Nekdyan date bidan, da ku ew xwe bi ser Canpolan de bidin birakiandin. Ew bi v kar han ve ba p hatin birabn. Weha bi v reng han ve ew di piranya rdann Libnany mezin w ax de hatin bibedarkirin. Herwehaj x Xetar ji Nevyn madyan ligel Mr Emn Erselan de bi Ssed Serbazn xwe ve ji bona Erzerom hate yn, da ku ew dij Rusan di sala 1854330 de bide bierkirin. Belam bigihandina Mr ji bona Istenbol di w ax de hate bihitin, da ku x Xetar ji bona iy bte bivegerandin. (r. 161, Dery 16). 2. Mrn Kurn fayn Kurd Ev Mrn han ji Nevyn Efesr Cemal El-Dn fa bn. Ew li hla Terablos, Ekar Husun El-Ekrad de dihatin birnitin. Ew Serdarn devera di navbera em Kelb brahm de bn. Gava ku di sala 1528 z. de di navbera Zarwn eb Serdarn Terablos Zarwn fa de er pevn date bidestpkirin, Zarwn fa hatin binearkirin, ku ew ji bona Barok btin bibarkirin. Li wder de ew ji bal Binemala Esaf Meenyan hatin bipitgirtinkirin wan ji bona ser ibyan datin bihrkirin. Wan Ekar ji wan datin bisitendin ew li wder de hatin bidanitin. Serek wan Yusif Paa demek cih Serdar Terablos ji xwe re date bigirtin. Lbel di daw de pwendyn w ligel dewleta Osman de hate bitkn ew hate binearkirin, ku ew dev ji cih xwey Serdary bide biberdan ew ji bona Berya am bide bibarkirin. Di sala 1590 z. de ew ji nik ve bi Seroktya hzek ve hate biderkevtin w ji bona ser Esafya date bihrkirin. W Mohemed Mr wan date bikutin. Di sala 1602 z. de w bajar Balebek date bileyandin w ew date bitalan biwrankirin. Li pa de ew ji bona Terablos hate bivegerandin. Di sala 1605 z. de ew ligel
(Ev er Kerim-Qerim b, Y ku ew di navbera dewleta Osman Rusan de ji sala 1853 tan 1856 hate bivkevtin. Cuma).
330

372 Serdar Heleb El Paay Canpola de hate bilihevhatin. Li ser v lihevhatina han de Du salan nehatin biderbasbn, tan ku er pevn di nava wan de hate bivkevtin. Di nava wan de erek li Hema de hate bivkevtin tde Yusif Paa hate biikenandin ew ji bona bajar am hate yn. Lbel Dujmin w El Paa bi alkarya Hevalbend xwe Mr Fexir El-Dn Meen ve gerden l date bitengkirin. Di daw de ew ligel El Paay Dujmin xwe de bi mercek ve hate bilihevhatin, ku ew ji bona Husun El-Ekrad bte bivegerandin ew bes bi tenha ve j re bte bihitin. Gava El Paay Canpola ser xwe li ber dewleta Osman de date bihildan, Yisif Paa xweser bi fermana serdarya Osman ve xwe ji bona ser Dujmin xwey serhilday date birakiandin. Ew j ligel hza Osman de di er sertewandina w de hate bibedarkirin. Heleb hate bivegirtin Yusif Paa j ji bona Ekar hate bivegerandin. Di sala 1618 z. de Omer Paay Waly Terablos Mr Fexir ElDn Meen bi hev re dane biryardan, ku ew ji bona ser Yusif Paa xwe bidin brakiandin. Wan di keleha Hums de dor l datin rapandin. Belam pir p ne, tan ku dewleta Osman l hate bibuhurandin w serdarya Terablos ji bona w date bisipartin. Herwehaj Omer Beg ji Zarwn fa ji bal serdarya Osman de bi Serdar Hums di sala 1624 z. de hate binankirin. Yosif Paa li Terablos de hate bimerin. Xwed dilovan w be. Ew zor di er de mrxas bnfereh b. Ew Paay p b, y ku ew li ser Ostandara Terablos de bi Ostandar ve hate bidann. Li pa w de ji Heft Zarwn w Qasm Kur w cih wy Terablos ji xwe re date biwergirtin. Mr Mohemed Kur w Serdar Husun El-Ekrad b Mr Belek Kur w bi Serdar Ekar b. Gava Mr Sulman Birazay Yusif Paa Waly Terablos ji bona Ekar bi Serdar ve hate binankirin, Pismamn w hatin, nearkirin, ku ew ji bona Husin btin bibarkirin. Di sala 1625 z. de Mr Qasim Kur Yosif Paa keleha El-Merqeb date leyandin. Li pa de w Husin j date biwergirtin di navbera w Mr Fexir El-Dn Meen de lihavhatin hate bibn. Ji bona Binemala fan serdarya Terablos li ser bedarbna wanan de di er serdarya Osman de li jr Rberya Ehmed Paay Bik de di sala 1833 z. de ji bona sertewandina Mr Fexir El-Dn Meen hate bisipartin. Di sala 1634 z. de Qasm Paa Nana Mr Mran date biwergirtin u ew ji bona Serdar Terablos hate bidann, bi mercek ve ku ew di er ligel ran vket de bte bibedarkirin. Belam w nikarb, ku ew di w er han de bte bibedarkirin.

373 Kurtya Mjwa Kurd Kurdistan - II Li pa demek de Birazay w Mr El ji bona cih w hate bidann, y ku ew di daw de ji bal Mam xwe Mr Esaf de hate bihrkirin. Mam w ew bi reva Brud ve date binearkirin. er Pevnan di navbera Ap Biraza de demek datin bidirjkirin. Di sala 1635 z. de Nan Mustefa Paa li ser Sinceqa Terablos de bi Mutesirif ve hate binnakirin. W bi baya siyaset ve date bidtin, ku ew serdarya welat iy, Bitron Dnye ji bona Mr El bide bisipartin ew welat Ekar, Husin Safta ji bona Merevn w bide bisipartin. Herwehaj w Ch Wilayet ji bona Mr Esaf date bidan, gava ku ji bona wna serdarya Lekern Osman di er ran p hate bidan. Bi v reng ve lihevhatin demek di navbera Mr El Mr Esaf de hate bilidarxistin. Belam carekere din mna her car ji n ve erek notortir di nava wan de demek hate bivketin. Tude dewlet bi wan er pevnan ve hatin bitengavkirin. Gava ahn Paa bi Ostandar Ostandarya Terablos ve hate binankirin. xweser w dest bi kutina Mr El Esaf date bikirin. Da ku ew linavbirina v Binemala han bi carek ve bide bikirin, w ev kar han ji bona Peyn xwe Mr Ismal Kurd x Hamade date bisipartin. Ew pir bi xurt ve bi v kar sipart ve di sala 1640 z. de p hatin birabn wan Kesek ji wan li Terablos de nedan biberdan. (r. 349-358).

374 3. Mrn Rees Neha Kurd Ev Kurdn han ehryar Selm Osman di sala 1558 z. de li Melbenda Kore li iyay Libnan de dane biwarkirin. da ku ew parastin Pasevanya iy ji Firengan bidin bikirin. Herwehaj hatye bidiyarkirin, ku ahn Paa bi Ostandar Ostandarya Terablos ve hatye binankirin xweser w Ismal Kur Mr Musa x Hemade ji bona linavbirina Binemala Sfa di sala 1637 z. de dane bikarmendkirin. Mohemed Paay Koberl di sala 1654 z. de Mr Ismal ji xwe re date bikarann. Belam ew di sala dw de l hate bntengkirin w Lekerek ji bona sertewandina wna ji bona ser w date rakiandin. Mr Ismal li ber v Leker han de xwe nikarb bida biragirtin; jibervj ew ji bona nik Mr Ehmed Meen hate bipenakirin. Mr Ehmed xweser ew ji bona bajar Sur bi Serdar ve date bidann. Di sala 1660 z. de Serdary kfa xwe j re dida biderxistin w soz bext p dane bidan, tan ku w ew ji bona bajar Terablos date biann. Li wder de bi fermana Mohemed Paa ve ew hate binabdkirin. Herwehaj di pla Serekwezr El Paa de Mr Seeb Kur Husn ji v Binemala han bi Serdar ve ji bona melbenda iy hate bidann. Lbel rojn w pir nehatin bidirjkirin: jiber ku ew Merovn wna di hrek ji nik de tevde ji bal madyan hatin bikutin. (r. 164-165). =================================================== Wergerandina v Benda han li bajar Berlin de di roja Ssemba 26. berfbara 1993 de hatye bidestpkirin ew di roja duemba 18. trmeha sala 1994 de hatye bidawkirin. Ez wergerandina v nivsta han ji bona Dr. Noridn Zaza didim bidiyarkirin, da ku brwerya v Zanistvan Dizilsoz Kurdistan di nava bext Milet me de bte biparastin. Dr. Cuma