You are on page 1of 20

‫أحباث اقتصادية وإدارية ‪ -‬العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬

‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬


‫أ‪.‬نردودً ظترٌٍج‬
‫ظحِـر دشٌرذ‪ -‬جٍظزجثر‬
‫اهيوخط‪:‬‬
‫سٖدم ٕذٓ جٍدرجشر اٍ‪ ٙ‬جٍٗىٗم ؿَ‪ِ ٙ‬ضٌَر سِٗ‪ٜ‬ل ؿظز جٍِٗجزْر جٍـحِر‪ٗ ،‬ذًٍ ِّ‬
‫خ‪٤‬ل جٍٗىٗم ؿَ‪ ٙ‬جٍسضر‪ٜ‬ـحز جٍِحٍ‪ٜ‬ر ك‪ٜ‬ر جٍِْظٗط ؿَ‪ٖٜ‬ح ن‪ ٛ‬جٍضر‪ٜ‬ـر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ٗؤصرٕح‬
‫ن‪ِ ٛ‬ـحٍظر ؿظز جٍِٗجزْر ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسظحد ج‪١‬ش‪ ،ِٛ٤‬ػ‪ٜ‬ش سْحٍْٗح ؤدجس‪ِِٖ ّٜ‬س‪ِٕ ّٜ‬ح‪:‬‬
‫جٍسٗؼ‪ٜ‬م (جٍغرجثخ)؛ ٗجٍدٗر جٍذ‪ ٌِّٜ ٚ‬ؤّ سيُٗ دٔ ٕذٓ ج‪ٟ‬دجذ ٍسِٗ‪ٜ‬ل جٍـظز جٍِحٍ‪ٛ‬‬
‫ٍَػٌِٗحز ِّ ِْؼٗر اش‪ٗ ،ِٛ٤‬جٍيرٗع جٍـحِر ِٗح ‪ٜ‬سـَو دٖح ِّ ضرٗػ‪ٗ،‬اٌِحْ‪ٜ‬ر‬
‫جشسخدجِٖح ٍسِٗ‪ٜ‬ل ؿظز جٍِٗجزْر جٍـحِر ٍَدٍٗر‪.‬‬
‫اهنويبح اهيفخبحٍج‪ :‬جٍسٗؼ‪ٜ‬م‪ -‬جٍغرجثخ‪ -‬ؿظز جٍِٗجزْر –جٍيرٗع جٍـحِر‬
‫‪Abstact:‬‬
‫‪The aim of this study is to identify theproblem ofbudget deficitand methods‬‬
‫‪offinancing, through select thefinancial legislation which is not stipulatedin Islamic‬‬
‫‪law,and its impactin addressing thebudget deficitinIslamic Economics, where we take‬‬
‫‪two Important tools are:taxes,and the role that they can play these tools To finance‬‬
‫‪thefiscaldeficitfor governments from an Islamic perspective, andpublic loans that‬‬
‫‪related about these toolsfromconditions, and the possibility of their‬‬
‫‪usetofinancethebudgetdeficitof the State‬‬
‫‪Key Words:taoudhif, Taxes, budget deficit, public loans‬‬

‫خيهٍد‪:‬‬
‫‪ ٌِّٜ‬ادرجً ِضٌَر جٍدػش ِّ خ‪٤‬ل ْؼرذ شر‪ٜ‬ـر ٍَسيَدحز ج‪٣‬ىسظحد‪ٜ‬ر ن‪ ٛ‬جٍـحٍُ‪،‬‬
‫ٕٗ‪ٌ ٛ‬ص‪ٜ‬رذ ِسْٗؿر‪ٗ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗجػد ِّ ٌدر‪ٜ‬حز ٕذٓ جٍِضٌ‪٤‬ز ج‪٣‬ىسظحد‪ٜ‬ر‪ِٗ ،‬ضٌَر‬
‫جٍدػش سدؿْٗح ٍَٗىٗم ؿَ‪ ٙ‬رؤ‪ ٚ‬ج‪٣‬ىسظحد ج‪١‬ش‪ ِٛ٤‬ن‪ ٛ‬سيد‪ ُٜ‬جٍػَٗل ٗجٍِيسرػحز ٍٖذٓ‬
‫جٍِشسظدجز‪ٗ ،‬ؤظٍٖٗح ن‪ ٛ‬سرجش ِح ٌسدٔ نيٖحئْح ج‪ٟ‬ذٌ‪ٜ‬حء‪ٗ ،‬جْػ‪٤‬ىح ِّ ؤّ ِٗجظٖر ؿظز‬
‫جٍِٗجزْر ٕٗ اظرجء جشسصْحث‪ ٛ‬ػحرة ‪ٜ‬غحم ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٜ١‬رجدجز جٍدٗر‪ٜ‬ر ٗك‪ٜ‬ر جٍدٗر‪ٜ‬ر ٍَدٍٗر‪،‬‬
‫ش‪ٜ‬سُ سْحٗل ؤدٗجز سِٗ‪ٜ‬ل جٍـظز ن‪ ٛ‬جٍِٗجزْر جٍـحِر ٍَدٍٗر ؿَ‪ ٙ‬ؤشحس جٍهظل ٗؿدُ جٍخَػ‬
‫د‪ ّٜ‬ج‪ٟ‬دٗجز جٍِئىسر جٍس‪ ٛ‬سشسخدُ ن‪ ٛ‬ػحٍر جٍغرٗرذ دإػٌحِٖح جٍضرؿ‪ٜ‬ر ٗجٍس‪ ٛ‬ش‪ٜ‬سُ سْحٍٖٗح‬
‫ن‪ٕ ٛ‬ذج جٍدػش‪ٗ ،‬ك‪ٜ‬رٕح ِّ ج‪ٟ‬دٗجز جٍس‪ ٛ‬سشسخدُ دظهر دجثِر؛ ٗن‪ ٛ‬ظِ‪ٜ‬ؾ ج‪ٟ‬ػٗجل ؤ‪ٜ‬غحً‪،‬‬

‫جامعة حممد خيضر بسكرة ‪ -‬كلية العلوم االقتصادية والتحارية وعلوم التسيري‬
‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ٗجٍس‪ ٛ‬سضِل جٍظًٌٗ ج‪٣‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ْٕ ِّٗ ،‬ح ْسػدش ؿّ ؤدجس‪ِ ّٜ‬حٍ‪ٜ‬س‪ ّٜ‬نيػ ‪ٜ‬شسـحّ دِٖح‬
‫‪١‬زجٍر جٍغرٗرذ‪ٜٗ ،‬سيدرجّ ديدرٕح‪ِٕ ،‬ح‪ :‬جٍسٗؼ‪ٜ‬م (جٍغرجثخ)–جٍيرٗع‪.‬‬

‫اهيػوة األول‪ :‬يفهوى عجز اهيوازٌج اهعبيج هودوهج فٌ االكخظبد االشاليٌ‬


‫‪1‬‬
‫‪ٍ -‬لر‪ٜ :‬إس‪ ٛ‬دِـْ‪ ٙ‬جٍغـم‪ ،‬ن‪ٜ‬يحل ؿظز ؿّ جٍض‪ٛ‬ء ؿظزج جذج غـم ٍُٗ ‪ٜ‬يدر ؿَ‪.ٜٔ‬‬
‫‪ -‬ؤِح جظػ‪٤‬ػح‪ :‬نِّ د‪ ّٜ‬جٍسـحر‪ٜ‬م جٍس‪ ٛ‬سْحٍٗز ِظػَغ "ؿظز جٍِٗجزْر جٍـحِر" ِح ‪:َٜٛ‬‬
‫‪ .1‬ؿظز جٍِٗجزْر جٍـحِر ٍَدٍٗر ٕٗ‪ ":‬سًَ جٍػحٍر جٍس‪ ٌّٜٗ ٛ‬ن‪ٖٜ‬ح ج‪ْ١‬هحو جٍـحُ ؤٌدرر ِرّ‬
‫‪2‬‬
‫ج‪ٜ١‬رجدجز جٍـحِر ػ‪ٜ‬ش سـظز ج‪ٜ١‬رجدجز جٍـحِر ؿّ سلػ‪ٜ‬ر جٍْهيحز"‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫‪ٜٗ .2‬ـرم ؤ‪ٜ‬غح ؤْٔ‪" :‬نحثع جٍْهيحز جٍْٖحث‪ٜ‬ر ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٜ١‬رجدجز جٍْٖحث‪ٜ‬ر"‪.‬‬
‫‪4‬‬
‫‪ٗ .3‬ؤْٔ‪ " :‬سًَ جٍٗغـ‪ٜ‬ر جٍس‪ ٛ‬سٌّٗ ن‪ٖٜ‬ح جٍْهيحز جٍـحِر ؤٌدر ِّ ج‪ٜ١‬رجدجز جٍـحِر"‪.‬‬
‫‪ٜٗ .4‬ـرم "جٍـظز جٍِٗجزْ‪ ٛ‬ؤ‪ٜ‬غح دإْٔ‪ ٕٗ" :‬ؿدحرذ ؿّ رظ‪ٜ‬د ِٗجزْ‪ ٛ‬شرحٍخ دػ‪ٜ‬رش‬
‫‪5‬‬
‫ْهيحز جٍدٍٗر سٌّٗ ؤؿَ‪ ِّ ٙ‬ا‪ٜ‬رجدجسٖح"‪.‬‬
‫ٗسـسدر ؼحٕرذ جٍـظز دحٍِٗجزْر جٍـحِر ؼحٕرذ ِرٌدر ِـيدذ‪ ،‬سـٗد اٍ‪ ٙ‬ضدٌر ِـيردذ‬
‫ِّ جٍـٗجِل ٗجٍِئصرجز جٍس‪ ٛ‬سشُٖ ن‪ ٛ‬ػدٗش جٍـظز ٗسهحىِٔ‪ٕٗ ،‬ر‪ ٛ‬ؿٗجِرل ِٗرئصرجز‬
‫دـغٖح ‪ٜ‬ـٗد جٍ‪ ٙ‬جٍسل‪ٜ‬رجز جٍس‪ ٛ‬سػدش ن‪ ٛ‬جٍْهيحز جٍـحِر‪ٗ ،‬دـغٖح ج‪ٝ‬خر ‪ٜ‬سـَو درحٍسل‪ٜ‬رجز‬
‫جٍس‪ ٛ‬سػدش ن‪ ٛ‬جٍِٗجرد جٍـحِر ٍَدٍٗر‪ٗ ،‬دِـْ‪ ٙ‬آخر نبّ جٍـحِل ج‪ٟٗ‬ل ٍػدٗش ؿظز جٍِٗجزْر‬
‫جٍـحِر ‪ٜ‬سِصل ن‪ ٛ‬سزج‪ٜ‬د ِـد‪٣‬ز ِْٗ جٍْهيحز جٍـحِر ِّ ْحػ‪ٜ‬ر؛ ‪ٟ‬شدحخ ِسْٗؿر ِْٖح ِح ٕرٗ‬
‫غرٗر‪ٌْ ٚ‬س‪ٜ‬ظر ٍؼرٗم ػحرثر‪ِ ،‬صل‪ :‬جٌٍٗجرش جٍػد‪ٜ‬ـ‪ٜ‬ر ؤٗ جٍػرٗخ‪ِْٖٗ ،..‬ح ِح ٕٗ ك‪ٜ‬ر‬
‫غرٗر‪ ٚ‬ن‪ِ ٛ‬ـؼُ ج‪ٟ‬ػ‪ٜ‬حّ ٌحٍْهيحز جٍِدحٍق ن‪ٖٜ‬ح ن‪ ٛ‬جٍِدرحْ‪ ٛ‬جٍهرحخرذ‪ٗ ،‬ج‪٣‬ػسهرح‪٣‬ز‪،..‬‬
‫ٗك‪ٜ‬رٕح ِّ جٍْهيحز جٍس‪ ٛ‬سسػِل ؿدثٖح جٍِٗجزْر جٍـحِر‪ ،‬ؤِح جٍـحِل جٍصحْ‪ ٛ‬ن‪ٜ‬سِصل ن‪ ٛ‬سدرحػئ‬
‫ِـد‪٣‬ز ِْٗ ج‪ٜ١‬رجدجز جٍـحِر ِّ ظٖر جخر٘‪.‬‬
‫ٗ‪ٜ‬ـسدر ِٗغٗؽ جٍـظز جٍِحٍ‪ ٛ‬جٍػٌِٗ‪ٌٜٗ ٛ‬ه‪ٜ‬ر سِٗ‪ ِّ َٜٔ‬ج‪ِٟٗ‬ر جٍس‪ ٛ‬ؤظحزسٖح‬
‫‪ٗ ،‬ذٌرٕح دحشسهحغر ٌسَّحخ جٍْؼُ ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ِْٖحنـل جٍرشٗل‬ ‫جٍضر‪ٜ‬ـر دهـل رشٗل جٍََّٔ‬
‫ٍَِظحٍغ‬ ‫؛ ػ‪ٜ‬ش سرٗ‪ٍْ ٚ‬ح جٍش‪ٜ‬رذ جٍْدٗ‪ٜ‬ر ؿدذ ػٗجدش جشسيرع ن‪ٖٜ‬ح جٍرشٗل‬
‫جٍـحِر ؿدج ج‪٣‬ىسرجع جٍضخظ‪ ،ٛ‬نيد جىسرع جدرؿح ِّ ظهٗجّ دّ ؤِ‪ٜ‬ر ؿْد جٍخرٗض جٍ‪ٙ‬‬
‫ٗدرؿٔ ِرْٕٗر ن‪ِ ٛ‬حل جىسرع‪ٗ ،6‬جٍيرع ْٕح ٍ‪ٜ‬س‬ ‫كزٗذ ػْ‪ ،ّٜ‬ػس‪ ٙ‬ؤْٔ سٗن‪ٛ‬‬
‫‪ ،‬ؤٗن‪ ٙ‬جٍيرع ِّ ِحل‬ ‫ىرغح ضخظ‪ٜ‬ح ٗكِْح‪ ٕٗ ،‬ىرع ؿحُ‪ ،‬دد‪ٍ٣‬ر ؤّ جٍرشٗل‬
‫‪092‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫ٗ‪ –ٍٔٝ ٣‬رغ‪ ٛ‬جهلل ؿُْٖ‪ِْٖٗ ،‬ح ِح ذٌرٓ‬ ‫جٍظدىر‪ٗ ،‬جٍظدىر ‪ ٣‬سػل ٍٔ ؿَ‪ٜٔ‬‬
‫اهيبوردً؛ ديٍٗٔ "نَٗ جظسِؾ ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ػيحْغحو ؿّ ؤػدِٕح ٗجسشؾ ٍ‪ٞ‬خر‪ ،‬ظرم‬
‫ن‪ِٜ‬ح ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬ر ِِْٖح د‪ْٜ‬ح ِْٔ‪ ،‬نَٗ غحو ؿّ ٌل ٗجػد ِِْٖح ظحز ٍٍٗ‪ ٙ‬ج‪ِٟ‬ر اّ خحم جٍهشحد‬
‫‪7‬‬
‫ؤّ ‪ٜ‬يسرع ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِح ‪ٜ‬ظرنٔ ن‪ ٛ‬جٍد‪ ّٜٗ‬دّٗ ج‪٣‬رسهحو"‪.‬‬
‫ٗدذًٍ ْْسٖ‪ ٙ‬اٍ‪ ٙ‬ؤّ جٍـظز جٍِحٍ‪ ٛ‬جٍػٌِٗ‪ ٛ‬ؤِر ٗجىؾ نـ‪ٗ ً٤‬ظحثز ضرؿحً ٗؤّ سسُ‬
‫اٍ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع ٍَػحظحز جٍـحِر ٗسِٗ‪ٜ‬ل ادجرذ‬ ‫ِٗجظٖسٔ دـدذ ؤشحٍ‪ٜ‬خ‪ِٗ ،‬ح ٍظٗء جٍرشٗل‬
‫جٍدٍٗر‪ ،‬ا‪ٗ ٣‬جػد ِّ ج‪ِٟ‬صَر ؿَ‪ ٙ‬ؼٖٗر جٍـظز ن‪ ٛ‬سحر‪ٜ‬خ جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪.‬‬

‫اهيػوة اهذبٌٌ‪ :‬اهخوؼٍف (اهغرائة)‪:‬‬


‫اهفرؽ األول‪ :‬يفهويهب‬

‫‪‬ؤٗ‪ :ً٣‬ن‪ ٛ‬جٍَلر‪":‬جٍغر‪ٜ‬در ِضسير ِّ جٍهـل غرخ‪ِ ٕٛٗ ،‬ح ‪ٜ‬هرع ؿَ‪ ٙ‬جًٍَِِ ٗجٍـََِل‪،‬‬
‫ٗجٍدخل ٍَدٍٗر‪ٗ ،‬سخسَم دحخس‪٤‬م جٍيٗجْ‪ٗ ّٜ‬ج‪ٟ‬ػٗجل"‪ٗ ،8‬ظحء ن‪ٍ ٛ‬شحّ جٍـرخ‪:‬‬
‫" جٍغر‪ٜ‬در ٗجػدذ ِّ جٍغرجثخ جٍس‪ ٛ‬سئخذ ن‪ ٛ‬جٍظز‪ٜ‬ر ْٗػٕٗح‪ ِْٔٗ ،‬غر‪ٜ‬در جٍـدد‪ ،‬ؤ‪ٚ‬‬
‫‪9‬‬
‫كَسٔ‪ِ ٕٛٗ ،‬ح ‪ٜ‬ئد‪ ٜٔ‬جٍـدد اٍ‪ ٙ‬ش‪ٜ‬دٓ ِّ جٍخرجض جٍِيرر ؿَ‪ٗ ،ٜٔ‬سظِؾ ؿَ‪ ٙ‬غرجثخ"‪.‬‬
‫‪‬صحْ‪ّٜ‬ح‪ :‬ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ظػ‪٤‬ع‪:‬‬
‫ؤ ‪-‬جٍسـر‪ٜ‬م ن‪ ٛ‬جظػ‪٤‬ع ؿَِحء جٍهٌر ج‪٣‬ىسظحد‪ ٚ‬جٍٗغـ‪ٍ:ٛ‬يد ٗغؾ ٌسحخ جٍِحٍ‪ٜ‬ر‬
‫جٍـحِر ؿدذ سـحر‪ٜ‬م ٍَغرجثخ‪ِْٖ ،‬ح سـر‪ٜ‬هٖح دإْٖح‪ ":‬جٍسزجُ ْيد‪ ٚ‬سهرغٔ جٍدٍٗر ؿَ‪ٙ‬‬
‫ج‪ٟ‬ضخحط جٍػد‪ٜ‬ـ‪ٗ ّٜٜ‬جٍِـْٗ‪ٗ ّٜٜ‬نيح ٍيدرجسُٖ جٍسٌَ‪ٜ‬ه‪ٜ‬ر‪ ،‬دظهر ْٖحث‪ٜ‬ر ٗددّٗ ِيحدل‬
‫ىظد جٍِشحِٕر ن‪ ٛ‬سلػ‪ٜ‬ر ج‪ٟ‬ؿدحء جٍـحِر"‪.‬‬
‫خ ‪-‬جٍغر‪ٜ‬در ن‪ ٛ‬جظػ‪٤‬ع نيٖحء ٗؿَِحء جٍضر‪ٜ‬ـر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ ِّ:‬جٍِـَُٗ ؤّ ٌل ِح ٍُ‬
‫‪ٜ‬رد دٔ ْط ‪ٜ‬ػدد ِـْحٓ نبّ ٍَـَِحء ن‪ ٜٔ‬ؤىٗج‪ً٣‬؛ ٍٗذج نَيد جخسَهٗج ن‪ ٛ‬سـر‪ٜ‬هحسُٖ‬
‫ٍَغر‪ٜ‬در ٗاّ ٌحْز سددٗ ظِ‪ٜ‬ـٖح دِـْ‪ٗ ٙ‬جػد اٍ‪ ٙ‬ػد ِح؛ ػ‪ٜ‬ش ؿرنٖح ج‪ِ١‬حُ اهغزاهٌ‬
‫دإْٖح‪ِ" :‬ح ‪ٜٗ‬ؼهٔ ج‪ِ١‬حُ ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء دِح ‪ٜ‬رجٓ ٌحن‪ّٜ‬ح ؿْد خَٗ د‪ٜ‬ز جٍِحل ِّ جٍِحل"‪،10‬‬
‫ٗؿرنٖح ج‪ِ١‬حُ اهجوٌٌٍ دإْٖح‪ِ" :‬ح ‪ٜ‬إخذٓ ج‪ِ١‬حُ ِّ ِ‪ٜ‬حش‪ٜ‬ر جٍد‪٤‬د ٗجٍِصر‪( ّٜ‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء)‬
‫‪11‬‬
‫ِّ ػديحز جٍـدحد دِح ‪ٜ‬رجٓ شحدّج ٍَػحظر"‪.‬‬

‫‪092‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ِّٗ جٍِـحظر‪ٜ ّٜ‬ر٘ ِػِد ػَِ‪ ٛ‬جٍػٗجد‪ ٛ‬ؤْٔ "ؿْدِح ْػَو ؿَ‪ ٙ‬جٍسٗؼ‪ٜ‬م ٍهؼرر‬
‫"غر‪ٜ‬در" نبْٔ ‪ ٌّٜٗ ٣‬ا‪ ٣‬سظحٗزج‪ ْٟٔ ،‬ؤشِ‪ ِّ ٙ‬ؤّ ‪ ٌّٜٗ‬غر‪ٜ‬در ٗؿَ‪ ،ٜٔ‬نبّ ٌل سٗؼ‪ٜ‬م‬
‫غر‪ٜ‬در ِضرٗؿر ٍٗ‪ٜ‬س ٌل غر‪ٜ‬در سٗؼ‪ٜ‬هح"‪ٗ ،12‬ؿرّنٖح ‪ٜٗ‬شم ادرجٕ‪ٜٗ ُٜ‬شم نيحل‪ِ ٕٛ" :‬ح‬
‫سهرغٔ جٍدٍٗر نٗو جٍزٌحذ ٗشحثر جٍسٌحٍ‪ٜ‬م جٍِػددذ دحٌٍسحخ ٗجٍشْر ٗذٍرً ٗنيًرح ٍؼررٗم‬
‫جٍِظسِؾ ج‪١‬ش‪ٗ ،ِٛ٤‬سسِ‪ٜ‬ز ٕذٓ جٍغرجثخ دإْٖح ِئىسر دحٍؼرٗم جٍس‪ ٛ‬نرغز ِرّ ؤظَٖرح‪،‬‬
‫ٗ‪ ٌِّٜ‬ؤّ ‪ٜ‬ػَو ؿَ‪ٖٜ‬ح جٍغرجثخ ج‪٣‬شسصْحث‪ٜ‬ر"‪ٗ ،13‬ظحء ن‪ ٛ‬سـر‪ٜ‬هٖح ٌذًٍ دإْٖح "ج‪٣‬ىسػحؿرحز‬
‫جٍِحٍ‪ٜ‬ر‪ ،‬جٍـ‪ْٜٜ‬ر ِْٖح ٗجٍْيد‪ٜ‬ر جٍس‪ ٛ‬سيسػـٖح جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ِّ ؤِٗجل ج‪ٟ‬نرجد ىشرّج ٗدظرهر‬
‫ْٖحث‪ٜ‬ر دّٗ ؤّ ‪ِ ٌّٜٗ‬يحدَٖح ْهؾ ِـ‪ِ ّٜ‬ضرٗػ‪ٗ ،‬سخظط ٍسلػ‪ٜ‬ر جٍْهيحز جٍـحِر‪ٗ ،‬ن‪ْ ٛ‬هس‬
‫‪14‬‬
‫جٍٗىز سشسْد نرغ‪ٜ‬سٖح اٍ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬ػٌحُ ٗجٍيٗجؿد جٌٍَ‪ٜ‬ر ٍَضر‪ٜ‬ـر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر"‪.‬‬
‫ِِٗح شدو ‪ٗ ٌِّٜ‬غؾ ِهُٖٗ ٍَغر‪ٜ‬در ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسظحد ج‪١‬ش‪ ِٛ٤‬دإْٖح‪ِ :‬يدجر ِػدد ِّ‬
‫جٍِحل سهرغٔ جٍدٍٗر ؿَ‪ ٙ‬ؤِٗجل جٍٍِِّٗ‪ٍ ّٜ‬غرٗرذ ػحرثر؛ ِشسْدذ ن‪ ٛ‬ذًٍ اٍ‪ ٙ‬ىٗجؿد‬
‫جٍضر‪ٜ‬ـر جٍـحِر‪ ،‬دّٗ ؤّ ‪ٜ‬يحدل ذًٍ ْهؾ ِـ‪ٍَِِٗ ّٜ‬ل‪ ،‬سشسخدِٔ جٍدٍٗر ن‪ ٛ‬سلػ‪ٜ‬ر جٍْهيحز‬
‫جٍـحِر ٍَِٗجػْ‪ٗ ،ّٜ‬سِسحز ٕذٓ جٍغرجثخ دإْٖح ِئىسر دحٍؼرٗم جٍس‪ ٛ‬نرغز ِّ ؤظَٖح‪،‬‬
‫ٍٗ‪ٜ‬شز سضر‪ٜ‬ـّح دجثِّح ؤظ‪ ً٤ٜ‬دل ٕ‪ ٛ‬جشسصْحث‪ٜ‬ر سْسٖ‪ ٛ‬دحْسٖحء جٍؼرٗم جٍس‪ ٛ‬جشسٗظدسٖح‪.‬‬
‫اهفرؽ اهذبٌٌ‪ :‬يوكف عويبء اهيشويًٍ يً فرع اهغرائة‪:‬‬
‫صدز ؿّ ؤد‪ٕ ٛ‬ر‪ٜ‬رذ رغ‪ ٛ‬جهلل ؿْٔ‪ ،‬ىحل‪ ٍٗ" :‬ؿَُ جهلل ؤّ زٌحذ ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ‪ ٣‬سٌه‪ٛ‬‬
‫جٍهيرجء ‪ٟ‬خرض ٍُٖ ِّ ك‪ٜ‬ر زٌحسُٖ ِح ‪ٜ‬يٗسُٖ‪ ،‬نبذج ظحؽ جٍهيرجء ندؼَُ ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ٍُٖ"‪ٍٗ ،15‬يد‬
‫ؤنس‪ ٙ‬ؿَِحء جٍِشَِ‪ ّٜ‬ن‪ ٛ‬ؿظٗر ِخسَهر‪ ،‬دٗظٗخ اِدجد د‪ٜ‬ز جٍِحل دحٍِحل جٍ‪٤‬زُ ؿّ ػر‪ٜ‬و‬
‫جٍغرجثخ‪ ،‬جٍس‪ٜ ٛ‬هرغٖح ج‪ِ١‬حُ جٍـدل ٍدرء خػر ؤٗشد ػحظر ِؾ ٗظٗد جٍـظز ن‪ ٛ‬د‪ٜ‬ز‬
‫‪16‬‬
‫جٍِحل‪ٗ ،‬ضغ جٍِٗجرد جٍ‪٤‬زِر ٍسَد‪ٜ‬ر جٍْهيحز‪ ِّٗ ،‬د‪ٕ ّٜ‬ئ‪٣‬ء جٍـَِحء‪:‬‬

‫‪ .1‬اإليبى اهغزاهٌ‪ :‬ػ‪ٜ‬ش ‪ٜ‬يٗل‪" :‬ؤِح اذج خَز ج‪ٜٟ‬د‪ ِّ ٚ‬ج‪ِٟٗ‬جل ٍُٗ ‪ِ ِّ ٌّٜ‬حل جٍِظحٍغ‬
‫ِح ‪ٜ‬ه‪ ٛ‬دخرجظحز جٍـشٌر‪ ٍٗٗ ،‬سهرو جٍـشٌر ٗجضسلَٗج دحٌٍشخ ٍخ‪ٜ‬م دخٗل جٌٍهحر د‪٤‬د‬
‫ج‪١‬ش‪ ُ٤‬ؤٗ خ‪ٜ‬م ِّ صٗرجّ جٍهسْر ِّ ؤٕل جٍـرجِر ن‪ ٛ‬د‪٤‬د ج‪١‬ش‪ ،ُ٤‬ن‪ٜ‬ظٗز ٍ‪ِ٢‬حُ ؤّ‬
‫‪ٜٗ‬ؼم ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ِيدجر ٌهح‪ٜ‬ر جٍظْد‪."...،‬‬
‫‪ٜ .2‬يٗل اهضبػتٌ‪" :‬اْح اذج ىررْح اِحِح ِػحؿح ِهسيرج اٍ‪ ٙ‬سٌص‪ٜ‬ر جٍظْد ٍشد جٍصلٗر ٗػِح‪ٜ‬ر‬
‫جًٍَِ جٍِسشؾ ج‪ٟ‬ىػحر‪ٗ ،‬خ‪ ٤‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ٗجرسهـز ػحظحز جٍظْد اٍ‪ِ ٙ‬ح ‪ٌٜ ٣‬ه‪،ُٖٜ‬‬

‫‪092‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫نَ‪ِ٢‬حُ اذج ٌحّ ؿد‪ ٣‬ؤّ ‪ٜٗ‬ؼم ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ِح ‪ٜ‬رجٓ ٌحن‪ٜ‬ح ٍُٖ ن‪ ٛ‬جٍػحل اٍ‪ ٙ‬ؤّ ‪ٜ‬ؼٖر‬
‫ِحل د‪ٜ‬ز جٍِحل‪ ،"..‬صُ ‪ٜ‬ذٌر ج‪ِ١‬حُ جٍضحػد‪ ٛ‬شدخ ؿدُ ٗظٗد ٕذج جٍهرع ِّ ىدَٔ ن‪ٜ‬يٗل‪:‬‬
‫" ٗاِْح ٍُ ‪ْٜ‬يل ِصل ٕذج ؿّ ج‪٣ ٍّٜٟٗ‬سشحؽ ِحل د‪ٜ‬ز جٍِحل ن‪ ٛ‬زِحُْٖ دخ‪٤‬م زِحْْح‪،‬‬
‫نبّ جٍيغ‪ٜ‬ر ن‪ ٜٔ‬ؤػر٘ ٗٗظٔ جٍِظَػر ْٕح ؼحٕر‪ ،‬نبْٔ ٍٗ ٍُ ‪ٜ‬هـل ذًٍ جٍْؼحُ ٍدػَز‬
‫ضٌٗر ج‪ِ١‬حُ‪ٗ ،‬ظحرز د‪ٜ‬حرْح ؿرغر ٍ‪٤‬شس‪٤ٜ‬ء جٌٍهحر"‪.‬‬
‫‪ٜٗ .3‬يٗل ج‪ِ١‬حُ اهجوٌٌٍ‪..." :‬نبّ جسهو ِؾ دذل جٍِظٖٗد ن‪ ٛ‬ذًٍ نيرجء ِػسحظّٗ ٍُ سم‬
‫جٍزٌٗجز دػحظحسُٖ‪ ،‬نػو ؿَ‪ ٙ‬ج‪ِ١‬حُ ؤّ ‪ٜ‬ظـل ج‪٣‬ؿسْحء دُٖ ِّ ؤُٕ ؤِر ن‪ ٛ‬دحٍٔ‪."..‬‬
‫ْٕٗحً ؤ‪ٜ‬غح جٍـد‪ٜ‬د ِّ جٍـَِحء جٍذ‪ ّٜ‬ؤضحرٗج دظٗجز نرع جٍغرجثخ ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿ‪ٜ‬ر ِّ‬
‫جٍِشَِ‪ ،ّٜ‬ؿْد جٍػحظر ٗىظٗر ا‪ٜ‬رجدجز د‪ٜ‬ز جٍِحل ؿّ جٍٗنحء دحٍِظحٍغ جٍـحِر‪ٌ ،‬حٍضحنـ‪،ٛ‬‬
‫ٗجٍِحٗرد‪ٗ ،ٚ‬جدّ س‪ِٜٜ‬ر‪ٗ ،‬جٍْٗٗ‪ٗ ،ٚ‬جدّ ػزُ‪.‬‬
‫ٗجٍِشسـرع ‪ٟ‬ىٗجل جٍـَِحء جٍشحٍهر جٍذٌر‪ٜ ،‬ظد ؤُْٖ ‪ٜ‬يٍّٗٗ دظٗجز نرع جٍغرجثخ؛‬
‫دل دٗظٗدٖح ن‪ ٛ‬جٍػح‪٣‬ز جٍػحرثر دْحء ؿَ‪ ٙ‬جٍيٗجؿد ٗج‪٣‬ؿسدحرجز جٍضرؿ‪ٜ‬ر‪ِٗ" ،‬ؾ ذًٍ ْٕحً‬
‫دـع جٍـَِحء جٍِـحظر‪ ّٜ‬جٍذ‪ٜ ّٜ‬ـحرغّٗ جٍغرجثخ‪ٗ ،‬ػظسُٖ ٕ‪ ٛ‬ؤّ جٍػٌِٗحز نحشدذ‬
‫ٗ‪ٜ‬ظخ ؤ‪ٜ ٣‬شِغ ٍٖح دهرع جٍغرجثخ؛ اٍ‪ ٙ‬ؤّ سـِل ؿَ‪ ٙ‬جٍسيَ‪ٜ‬ل ِّ ٕذج جٍهشحد‪ ،‬ؿَ‪ ٙ‬ؤّ‬
‫ٕذج جٍِٗىم ‪ ٌِّٜ ٣‬جٍدنحؽ ؿْٔ ن‪ ٛ‬جٍـحٍُ جٍػد‪ٜ‬ش‪ِ ،‬ح ٍُ ‪ٜ‬شسػ‪ٜ‬ؾ ٕئ‪٣‬ء جٍـَِحء ؤّ ‪ٜ‬د‪ْٜٗ‬ج‬
‫دظٗرذ ِيْـر ٌ‪ٜ‬م شسيُٗ جٍدٍٗر دسـدثر جٍِٗجرد‪ ِّ ،‬خ‪٤‬ل ِظحدر ك‪ٜ‬ر غر‪ٜ‬د‪ٜ‬ر ٍسِٗ‪ٜ‬ل‬
‫اْهحىٖح‪ ،‬ػس‪ْ ٍٗٗ ٙ‬زٍز ٗؼحثهٖح اٍ‪ ٙ‬جٍػد ج‪ٟ‬دْ‪ٗ،ٙ‬ؤّ ج‪٣‬شسرجس‪ٜ‬ظ‪ٜ‬ر جٍِْحشدر ٍسيَ‪ٜ‬ل جٍهشحد‬
‫ٍ‪ٜ‬شز ن‪ ٛ‬ك‪ٜ‬حخ جٍغرجثخ‪ ،‬دل ن‪ ٛ‬ادخحل جٍِشحءٍر ٗجٍظػحنر جٍػرذ ٗجٍِظَس جٍْ‪ٜ‬حد‪ٛ‬‬
‫جٍِْسخخ ٗجٍسهس‪ٜ‬ص ٗجٍِرجىدر‪ِ ،‬ؾ ج‪ٜ‬ظحد ٕ‪ٌٜ‬ل ىحْْٗ‪ِٗ ٛ‬ئشش‪ٍِ ٛ‬ـحىدر جٍِظرِ‪ ،17"ّٜ‬ك‪ٜ‬ر‬
‫ؤّ جٍرؤ‪ ٚ‬ج‪ٟ‬رظغ ٕٗ جٍرؤ‪ ٚ‬جٍذ‪ ٚ‬دؿح اٍ‪ ٜٔ‬ؿدد ِّ جٍهيٖحء جٍِضٖٗر‪ ّٜ‬جٍذ‪ِٜ ّٜ‬صَّٗ ؿَِ‪ٜ‬ح‬
‫ظِ‪ٜ‬ؾ جٍِذجٕخ جٍهيٖ‪ٜ‬ر؛ دجنـٗج ن‪ ٜٔ‬ؿّ ػو جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ن‪ ٛ‬سـدثر دـع جٍِٗجرد ِّ‬
‫خ‪٤‬ل جٍغرجثخ ٍسٌِ‪ْٖٜ‬ح ِّ ؤدجء ٗؼحثهٖح دٌهحءذ‪ ،‬نحٍيرغحٗ‪ ٚ‬ذٕخ اٍ‪ ٙ‬ؤّ "ِشئٍٗ‪ٜ‬حز‬
‫جٍدٍٗر ىد سزج‪ٜ‬دز ٌص‪ٜ‬رج ِؾ جٍزِّ‪ٍ ،‬ذًٍ ِّ جٌٍِِّ جٍيٗل دإّ ػو جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ن‪ٛ‬‬
‫سـدثر دـع جٍِٗجرد‪ ِّ ،‬خ‪٤‬ل جٍغرجثخ ‪ ٌِّٜ ٣‬ج‪٣‬ؿسرجع ؿَ‪ ،ٜٔ‬ضر‪ٜ‬ػر ؤّ سـدإ دػر‪ٜ‬ير‬
‫‪18‬‬
‫ؿحدٍر ٗن‪ ٛ‬ػدٗد ج‪٣‬ػسِحل"‪.‬‬

‫‪099‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫اهفرؽ اهذبهد‪ :‬اهخوؼٍف وعجز اهيوازٌج اهعبيج‬
‫‪ٜ‬ـسدر ٕذج جٍِٗرد ِّ جٍِٗجرد جٍِحٍ‪ٜ‬ر جٍِِٖر؛ جٍس‪ٍَ ٌِّٜ ٛ‬دٍٗر جشسخدجِٖح ن‪ ٛ‬سػي‪ٜ‬و‬
‫ِددؤ جٍسٗجزّ ن‪ ٛ‬جٍِظسِؾ‪ ،‬خحظر ٗؤّ ظِ‪ٜ‬ؾ جٍهيٖحء ىد ردػٗج د‪ِ ّٜ‬ضرٗؿ‪ٜ‬ر ػو جٍدٍٗر ن‪ٛ‬‬
‫جٍسٗؼ‪ٜ‬م؛ ٗد‪ٗ ّٜ‬ظٗد ػحظر ؿحِر ‪ ٣‬سٌه‪ ٛ‬جٍِٗجرد جٍِحٍ‪ٜ‬ر جٍـحد‪ٜ‬ر ٍَدٍٗر ٍَٗنحء دٖح‪ٌِ ،‬ح‬
‫جضسرػ دـغُٖ ؤّ ‪ ٌّٜٗ‬ج‪ِ١‬حُ ؿد‪ ،19"٣‬نبذج ػرؤز ؼرٗم جػسحض ن‪ٖٜ‬ح جٍِظسِؾ ٗجٍدٍٗر‬
‫ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر اٍ‪ ٙ‬ج‪ِٟٗ‬جل ٌحّ ٍٍٗ‪ ٛ‬ج‪ِٟ‬ر ؤّ ‪ٜ‬ػدد جٍِدَق جٍٗجظخ سػظ‪ َٜٔ‬ؿَ‪ ٙ‬غٗء ِح سَِ‪ٜٔ‬‬
‫جٍػحظحز جٍغرٗر‪ٜ‬ر ٍَِظسِؾ‪ ،‬صُ ‪ٜ‬يُٗ دحٍسػظ‪ٜ‬ل ِّ ٌل نرد ؿَ‪ ٙ‬ػشخ ِيدرسٔ ٗ‪ٜ‬شحرٓ‬
‫ٗذًٍ دهرع جٍغرجثخ جٍـحدٍر‪ ٕٗٗ ،20‬جٍرؤ‪ ٚ‬جٍذ‪ ٚ‬جسهو ؿَ‪ ٜٔ‬جٍـَِحء‪ٗ ،‬ظحء ن‪ ٛ‬نسحٗ٘‬
‫جٍْدٗذ جٍرجدـر ٍيغح‪ٜ‬ح جٍزٌحذ جٍِـحظرذ‪" :‬دإّ ج‪ٟ‬ظل ؤّ ‪ ٌّٜٗ‬سِٗ‪ٜ‬ل ِ‪ٜ‬زجْ‪ٜ‬ر جٍدٍٗر ِّ‬
‫ا‪ٜ‬رجدجز ج‪ ً٤ِٟ‬جٍـحِر ٗك‪ٜ‬رٕح ِّ جٍِٗجرد جٍِحٍ‪ٜ‬ر جٍِضرٗؿر‪ ،‬نبذج ٍُ سٌم ٕذٓ جٍِٗجرد‪،‬‬
‫ظحز ٍٍٗ‪ ٙ‬ج‪ِٟ‬ر ؤّ ‪ٜٗ‬ؼم جٍغرجثخ دظٗرذ ؿحدٍر‪ٍِ ،‬يحدَر ْهيحز جٍدٍٗر جٍس‪ٜ ٣ ٛ‬ظٗز‬
‫جٍظرم ؿَ‪ٖٜ‬ح ِّ جٍزٌحذ‪ ،‬ؤٗ ٍشد جٍـظز ن‪ ٛ‬ا‪ٜ‬رجدجز جٍزٌحذ ؿّ ٌهح‪ٜ‬ر ِشسػي‪ٖٜ‬ح‪ٗ ،‬دِح ؤّ‬
‫شْد ظٗجز جٍسٗؼ‪ٜ‬م جٍغر‪ٜ‬د‪ ٕٗ ٛ‬ىحؿدذ جٍِظحٍغ‪ ،‬ن‪ٜ‬ظخ ِرجؿحذ جٍِظَػر جٍِـسدرذ ؿْد‬
‫نرع جٍغرجثخ ن‪ ٛ‬غٗء جٍْؼحُ جٍِحٍ‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ٗ ِٛ٤‬ج‪ٕ٣‬سدجء دحٍيٗجؿد جٍضرؿ‪ٜ‬ر جٍـحِر‬
‫ِٗيحظد جٍضر‪ٜ‬ـر‪ٜٗ ،‬ضسرػ ٍسٗؼ‪ٜ‬م جٍغرجثخ ؤّ سٌّٗ جٍػحظر اٍ‪ ٙ‬نرغٔ ػي‪ٜ‬ير"‪ٜٗ ،21‬ر٘‬
‫ضحدرج ؤّ " جٍزٌحذ ‪ ٣‬سيَل دحٍغرٗرذ ِّ جؿسِحدجز جٍِٗجزْر جٍس‪ ٛ‬سرظدٕح جٍػٌِٗحز‬
‫ٍِدنٗؿحز جٍِـْٗر ٗجٍرنحٓ‪ ٣ٗ ،‬سـه‪ ٛ‬جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ِّ جسخحذ اظرجءجز غر‪ٜ‬د‪ٜ‬ر ٗدرْحِط‬
‫‪ ١‬ؿحدذ سٗز‪ٜ‬ؾ جٍدخل ٍٗز‪ٜ‬حدذ نرط جٍسضل‪ٜ‬ل ٗجٍسضل‪ٜ‬ل جٍذجس‪ ،ٛ‬نبذج ٍُ سٌم ػظ‪َٜ‬ر جٍزٌحذ‬
‫‪22‬‬
‫ن‪ ٤‬دد ٍَِظسِؾ ِّ ا‪ٜ‬ظحد ٗشحثل ؤخر٘ ٍدَٗف جٍٖدم جٍِركٗخ"‪.‬‬
‫ِّٗ جٍِهغل جؿسدحر جٍِيحظد ْيػر جْػ‪٤‬و ٗسػٗ‪ٜ‬ر ْؼحُ غر‪ٜ‬د‪ ٛ‬ؿحدل ٗنـحل‬
‫‪ٜ‬شحؿد ؿَ‪ ٙ‬سػي‪ٜ‬و ٕذٓ جٍِيحظد ِّ دّٗ خرو سـحٍ‪ ُٜ‬جٍيرآّ ٗجٍشْر ِّٗ دّٗ جٍٗظٗل اٍ‪ٙ‬‬
‫غرجثخ ؤٗ ؿظٗز ِٗجزْر ِهرػر‪ٗ ،‬غِّ ٕذج جٍْػحو نبّ جٍـَِحء ٗظدٗج ؤّ جٍغرجثخ‬
‫جٍِدحضرذ ؤٌصر ِركٗد‪ٜ‬ر ن‪ ٛ‬غٗء سرٌ‪ٜ‬ز ج‪١‬ش‪ ُ٤‬ؿَ‪ ٙ‬جٍـدجٍر‪ْٕٗ ،‬حً ؿدد ِّ جٍـَِحء ُِْٖ‬
‫جٍض‪ٜ‬خ ػشّ جٍدْح‪ٗ ،‬جٍيرغحٗ‪ٗ ٚ‬جٍـدحد‪ٜٗٗ ،ٚ‬شم جدرجٕ‪ٜٗ ُٜ‬شم ٗظدٗج ؤّ جٍْؼحُ‬
‫ج ٍغر‪ٜ‬د‪ ٛ‬جٍسظحؿد‪ِْ ٚ‬شظُ سِحِح ِؾ آدجخ ج‪١‬ش‪ٜ ْٟٔ ُ٤‬شحؿد ؿَ‪ ٙ‬سيَ‪ٜ‬ل جٍسهحٗز ن‪ٛ‬‬
‫جٍدخل ٗجٍصرٗذ‪ٗ ،23‬ؤّ "ِيسغ‪ ٙ‬جٍـدجٍر ؤّ ‪ٜ‬شحُٕ ٌل نرد ِّ ؤنرجد جٍِظسِؾ دِح ‪ٜ‬سْحشخ ِؾ‬

‫‪322‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫ِيدجر (جٍـهٗ) جٍذ‪ٍ ٚ‬د‪ٗ ،ٜٔ‬اِْح ‪ٜ‬ػيو ذًٍ ْؼحُ سظحؿد‪ٍَ ٚ‬غرجثخ ‪ٜ‬رسهؾ ن‪ ٜٔ‬شـر‬
‫جٍغر‪ٜ‬در ٌَِح زجد ِيدجر جٍـهٗ ٗجٍهغل‪ٗ ،‬دٖذج ْشسدـد جٍغرجثخ جٍْشد‪ٜ‬ر ٗجٍسْحزٍ‪ٜ‬ر ِّ‬
‫جٍغرجثخ جٍِدحضرذ ن‪ٜ ٤‬دي‪ٍ ٙ‬د‪ْٜ‬ح ك‪ٜ‬ر جٍغرجثخ جٍسظحؿد‪ٜ‬ر جٍس‪ْ ٛ‬رجٕح سػيو ؤٕدجم‬
‫جٍسضر‪ٜ‬ؾ ج‪١‬ش‪ٗ ِٛ٤‬سسشو ِؾ رٗع ج‪١‬ش‪ٜٗ ،24ُ٤‬ػٌُ جٍـَِحء ؿَ‪ْ ٙ‬ؼحُ غر‪ٜ‬د‪ ٛ‬دإْٔ ؿحدل‬
‫اذج ٌحّ ِٗجنيح ٍرٗع ج‪١‬ش‪ِٗ ،ُ٤‬سٗجنيح ِؾ ص‪٤‬صر ِـح‪ٜٜ‬ر‪ :‬األول‪ٜ :‬ظخ نرع جٍغرجثخ‬
‫ٍسِٗ‪ٜ‬ل ِح ٕٗ غرٗر‪ ٚ‬ىػـح ٍظحٍغ سػي‪ٜ‬و جٍِيحظد‪ ،‬اهذبٌٌ ‪ٜ‬ظخ ؤ‪ ٌّٜٗ ٣‬جٍـخء‬
‫جٍغر‪ٜ‬د‪ ٛ‬صي‪ ٤ٜ‬دحٍِيحرْر ِؾ ىدرذ جٍْحس ؿَ‪ ٙ‬جٍسػِل ٗ‪ٜ‬ظخ سٗز‪ٜ‬ـٔ سٗز‪ٜ‬ـح ؿحد‪ ٣‬د‪ّٜ‬‬
‫جٍيحدر‪ ّٜ‬ؿَ‪ ٙ‬جٍدنؾ‪ ،‬اهذبهد ‪ٜ‬ظخ ظرم جٍػظ‪َٜ‬ر جٍغر‪ٜ‬د‪ٜ‬ر دإِحْر ن‪ ٛ‬جٍلرع جٍذ‪ ٚ‬ظِـز‬
‫ِّ ؤظَٔ‪ٌٗ ،‬ل ْؼحُ غر‪ٜ‬د‪ٜ ٣ ٛ‬ه‪ ٛ‬دٖذٓ جٍِـح‪ٜٜ‬ر جٍص‪٤‬صر ‪ٜ‬ـد ظحثرج ِّٗ صُ ِرنٗغح‬
‫دح‪١‬ظِحؽ‪ٗ ،‬ىدل آدُ شِ‪ٜ‬ش دِدذ ػٗ‪َٜ‬ر شدو جٍهيٖحء اٍ‪ِْ ٙ‬حىضر ِدحدة جٍغر‪ٜ‬در‪ٗ ،‬رٌز‬
‫ظِ‪ٜ‬ؾ جٍخَهحء جٍرجضد‪ ٣ٗ ّٜ‬ش‪ِٜ‬ح ؿِر ٗؿَ‪ٗ ٛ‬ؿِر دّ ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز ؿَ‪ ٙ‬ؤّ جٍغرجثخ ‪ٜ‬ظخ‬
‫ؤّ سظد‪ ٙ‬دحٍـدل ٗجٍرنو‪ٗ ،‬ؤ‪ ٣‬سٌّٗ نٗو ػحىر جٍْحس ؿَ‪ ٙ‬جٍسػِل‪ٗ ،‬ؤ‪ ٣‬سػرُِٖ ِّ‬
‫ػحظحسُٖ ج‪ٟ‬شحش‪ٜ‬ر‪ ،‬نيد ذٕخ ؤدٗ ‪ٜٗ‬شم اٍ‪ ٙ‬ؤّ جٍْؼحُ جٍغر‪ٜ‬د‪ ٛ‬جٍـحدل ‪ٜ‬ظخ ؤ‪ٜ ٣‬ئد‪ ٚ‬اٍ‪ٙ‬‬
‫ز‪ٜ‬حدذ ج‪ٜ١‬رجدجز نػشخ دل اٍ‪ ٙ‬سِْ‪ٜ‬ر جٍدَد ؤ‪ٜ‬غح ٗ‪ٜ‬ر٘ جٍِحٗرد‪ ٚ‬ؤّ جٍْؼحُ جٍغر‪ٜ‬د‪ٜ ٛ‬ظخ‬
‫ؤّ ‪ ٌّٜٗ‬ؿحد‪ٍَ ٣‬ػرن‪ٍ :ّٜ‬دجنـ‪ ٛ‬جٍغر‪ٜ‬در ٍَٗخز‪ْٜ‬ر‪ ،‬نحٍز‪ٜ‬حدذ سؼَُ جٍْحس ٗجٍْيظحّ ‪ٜ‬ؼَُ‬
‫‪25‬‬
‫جٍخز‪ْٜ‬ر جٍـحِر‪.‬‬
‫ٗىد ؤٌد جدّ خَدّٗ ؿَ‪ِ ٙ‬ددؤ جٍـدجٍر ن‪ِ ٛ‬يدِسٔ‪ ،‬نيد جشسضٖد دِيحػؾ ِّ رشحٍر‬
‫ػحٕر دّ جٍػش‪ ،ّٜ‬جٍيحثد جٍـشٌر‪ٍَ ٚ‬خَ‪ٜ‬هر جٍِإِّٗ‪ ،‬اٍ‪ ٙ‬جدْٔ ؿدد جهلل دّ ػحٕر ػحٌُ جٍرىر‬
‫(ن‪ ٛ‬شٗر‪ٜ‬ر)‪" :‬نٗزّؿٔ (جٍخرجض‪ ،‬جٍغر‪ٜ‬در)‪ ،‬د‪ ّٜ‬ؤظػحدٔ دحٍػو ٗجٍـدل ٗجٍسشٗ‪ٜ‬ر ٗجٍـُِٗ‪،‬‬
‫ٗ‪ ٣‬سدنـّّ ض‪ٜ‬ثح ِْٔ ؿّ ضر‪ٜ‬م ٍضرنٔ‪ ٣ٗ ،‬ؿّ كْ‪ٍ ٛ‬لْحٓ‪ ٣ٗ ،‬ؿّ ٌحسخ ًٍ‪ ٣ٗ ،‬ؿّ ؤػد‬
‫ّ ِْٔ نٗو ج‪٣‬ػسِحل‪ٌِ ،"..‬ح ٗغؾ جدّ خَدّٗ ن‪ٛ‬‬
‫ِّ خحظّسً ٗ‪ ٣‬ػحض‪ٜ‬سً‪ ٣ٗ ،‬سإخذ ّ‬
‫ِيدِسٔ دحدح دـْٗجّ جٍظدح‪ٜ‬ر ٗشدخ ىَسٖح ٌٗصرسٖح ند‪ ّٜ‬ن‪ ٜٔ‬ؤْٔ "اذج جشسِرز جٍدٍٗر ٗجسظَز‬
‫ٗسـحىخ ٌَِٖٗح ٗظحء جًٍَِ جٍـغٗع‪ٗ ،‬جٍػغحرذ ٗجْلِس ؤٕل جٍدٍٗر ن‪ ٛ‬جٍْـ‪ٗ ُٜ‬جٍسرم‬
‫ن‪ٌٜ‬صرّٗ جٍٗؼحثم ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿح‪ٜ‬ح ٗج‪ٌٟ‬رذ ٗجٍه‪٤‬ػ‪ٗ ّٜ‬شحثر ؤٕل جٍِلحرُ‪ٍ …. ،‬سٌصر ٍُٖ‬
‫جٍظدح‪ٜ‬ر ٗ‪ٜ‬غـّٗ جٌٍِٗس ؿَ‪ ٙ‬جٍِدح‪ٜ‬ـحز‪ٌَِٗ ،‬ح ٌصر جٍسرم زجدز جٍػحظحز ٗج‪ْ١‬هحو‪،‬‬
‫نسز‪ٜ‬د جٍدٍٗر ِّ جٍٗؼحثم ػس‪ ٙ‬سصيل جٍِلحرُ ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿح‪ٜ‬ح… ِِح ‪ٜ‬ـٗد ؿَ‪ ُٖٜ‬ديَر ج‪٣‬ؿسِحر‬

‫‪321‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ٍذٕحخ ج‪ِٟ‬ل ن‪ْ ٛ‬هٗشُٖ ديَر جٍْهؾ اذج ىحدل د‪ْ ّٜ‬هـٔ ِٗلحرِٔ‪ ،‬نسْيدع ٌص‪ٜ‬ر ِّ ج‪ٜٟ‬د‪ٚ‬‬
‫ؿّ ج‪٣‬ؿسِحر ظَِر‪ ،‬نسْيط ظَِر جٍظدح‪ٜ‬ر ػ‪ْٜ‬ثذ دْيظحّ سًَ جٍٗزجثؾ ِْٖح‪ٜٗ ،‬ـٗد ٗدحل ذًٍ‬
‫ؿَ‪ ٙ‬جٍدٍٗر ‪ ّٟ‬نحثدذ ج‪٣‬ؿسِحر ؿحثدذ اٍ‪ٖٜ‬ح‪ٗ ،‬سٌشد ج‪ٟ‬شٗجو ٍهشحد ج‪ِٝ‬حل ٗ‪ٜ‬ئذّ ذًٍ‬
‫‪26‬‬
‫دحخس‪٤‬ل جٍـِرجّ"‪.‬‬
‫ٗدٖذج ‪ٜ‬ؼٖر ٌِح ‪ٜ‬ر٘ جٍـ‪ِ٤‬ر جدّ خَدّٗ ؤّ جٍِدحٍلر ن‪ٗ ٛ‬غؾ جٍغرجثخ ٗجٍرشُٗ‬
‫ٗجٌٍِٗس ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿ‪ٜ‬ر ٍشد ػحظحز ْٗهيحز جٍِسرن‪ٗ ّٜ‬جٍِسْـِ‪ ّٜ‬ن‪ ٛ‬جٍدٍٗر‪ ،‬سئد‪ ٚ‬اٍ‪ ٙ‬جٍيـٗد‬
‫ؿّ جٍـِل ٗىسل ػٗجنز جٍسِْ‪ٜ‬ر ٗج‪٣‬شسصِحر‪ٗ ،‬جٍسيحؿس ؿّ جٍي‪ٜ‬حُ دحٍِضحر‪ٜ‬ؾ ج‪ْ١‬سحظ‪ٜ‬ر دشدخ‬
‫نيدجّ ج‪ِٟ‬ل ن‪ ٛ‬سػي‪ٜ‬و ج‪ٟ‬ردحع‪ ،‬ؿْدِح ‪ٜ‬يحرّ جٍِشسصِرّٗ د‪ِ ّٜ‬ح ‪ٜ‬ػظل ٍُٖ ِّ نحثدذ‬
‫ٗردغ ن‪ِ ٛ‬يحدل ِح ش‪ٜ‬دنـّٗ ٍَدٍٗر ِّ غرجثخ‪ٗ ،‬دٖذج ‪ ٣‬سظد جٍدٍٗر ِح سهرع ؿَ‪ٜٔ‬‬
‫جٍغرجثخ نسيل ؤٗؿ‪ٜ‬ر جٍغر‪ٜ‬در‪ٕٗ ،‬ذج ِح ‪ٜ‬شدخ ىَر جٍِٗجرد ٗىَر جٍظدح‪ٜ‬ر ن‪ٜ‬ـٗد ذًٍ ؿَ‪ٙ‬‬
‫جٍدٍٗر ن‪ِٜ‬ح ٍٗ جشسِر دحٍغـم‪ِٗ ،‬ح ؤضحر اٍ‪ ٜٔ‬جدّ خَدّٗ ن‪ٕ ٛ‬ذج جٍِظحل ٍٖٗ ؤػدش ِح‬
‫سٗظل اٍ‪ ٜٔ‬ؿَِحء جٍهٌر جٍِحٍ‪ ٛ‬ن‪ ٛ‬جٍـظر جٍػد‪ٜ‬ش‪ٌٗ ،‬ذًٍ ىٗل ؿَ‪ ٛ‬جدّ ؤد‪ ٛ‬ػحٍخ ن‪ٛ‬‬
‫ِػحٍدسٔ رغ‪ ٛ‬جهلل ؿْٔ؛ ٍـحَِٔ ؿَ‪ِ ٙ‬ظر دسخه‪ٜ‬م جٍخرجض ؿّ ؤَٕٖح ِرجؿ‪ٜ‬ح ػحىسُٖ جٍهرد‪ٜ‬ر‬
‫ٗجٍيِٗ‪ٜ‬ر‪ِ ،‬ـَ‪ ٤‬ذًٍ دإّ ٕذج دجنؾ ٍُٖ ٍ‪٤‬شسظحدر ٗدػ‪ٜ‬خ ْهس ٍِح ‪ٜ‬هرع ؿَ‪ ِّ ُٖٜ‬سٗؼ‪ٜ‬م‬
‫ِحٍ‪ ٛ‬آخر سشسدؿ‪ ٜٔ‬جٍؼرٗم ج‪٣‬ىسظحد‪ٜ‬ر‪ْ ٌٍّٜٗ" ،‬ؼرً ن‪ ٛ‬ؿِحرذ ج‪ٟ‬رع ؤدَق ِّ ْؼرً‬
‫ن‪ ٛ‬جشسظ‪٤‬خ جٍخرجض ‪ ّٟ‬ذًٍ ‪ٜ ٣‬درً ا‪ ٣‬دحٍـِحرذ ِّٗ ػَخ جٍخرجض دل‪ٜ‬ر ؿِحرذ ؤغر‬
‫‪27‬‬
‫دحٍدَد ٗؤًَٕ جٍـدحد"‪.‬‬
‫ؤِح ٌ‪ٜ‬م سشسػ‪ٜ‬ؾ جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ؤّ سـزز ا‪ٜ‬رجدجسٖح جٍغر‪ٜ‬د‪ٜ‬ر دضٌل نحؿل دّٗ رنؾ‬
‫شـر جٍغرجثخ ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿ‪ٜ‬ر‪ ،‬ن‪ٌِْٖٜ‬ح ذًٍ ؿّ ػر‪ٜ‬و ػشّ جٍظدح‪ٜ‬ر ٌِٗحنػر جٍسٖرخ‬
‫جٍغر‪ٜ‬د‪ٗ ٛ‬جٍسرٌ‪ٜ‬ز ؿَ‪ ٙ‬ج‪٣‬شسصِحر ن‪ ٛ‬جٍِضرٗؿحز ج‪ْ١‬سحظ‪ٜ‬ر جٍغخِر جٍس‪ٜ ٛ‬ـظز ؿْٖح‬
‫جٍيػحؽ جٍخحط‪ٌٗ ،28‬ذًٍ نحّ جٍْؼحُ جٍغر‪ٜ‬د‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ِٛ٤‬ىد رجؿ‪ ٙ‬ؿدُ اغرجر ٕذٓ‬
‫جٍغرجثخ دحٍِظحٍغ جٍـحِر ٍ‪ِ٠‬ر‪ٌ ،‬ب‪ٜ‬يحؽ جٍغرر دحٍظْحؿحز ٗٗشحثل جٍسِْ‪ٜ‬ر ٗج‪٣‬شسصِحر‬
‫ن‪ِٜ‬ح ٍٗ زجدز ٕذٓ جٍغرجثخ ؿّ ػد ِـ‪ِِ ،ّٜ‬ح ‪ٜ‬ئد‪ ٚ‬اٍ‪ ٙ‬ىسل ػٗجنز ج‪٣‬شسصِحر ٗذًٍ‬
‫ؿْدِح ‪ٜ‬ر٘ جٌٍَِم ؤّ ِـؼُ ردػٔ ىد ذٕدز دٔ جٍغرجثخ‪ ،‬ن‪ٜ‬يـد ؿّ ج‪٣‬شسصِحر ِِح دشدخ‬
‫‪29‬‬
‫جٍرٌٗد ج‪٣‬ىسظحد‪.ٚ‬‬

‫‪320‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫ٌِح ؤّ نرع جٍغرجثخ ك‪ٜ‬ر جٍـحدٍر سػدش ْزؿر ؿْد ٌص‪ٜ‬ر ِّ جٍٍِِٗ‪ٍَ ّٜ‬سٖرخ ِّ‬
‫دنؾ جٍغرجثخ‪ٗ ،‬اٍ‪ِ ٙ‬صل ذًٍ ‪ٜ‬ض‪ٜ‬ر ج‪ِ١‬حُ جٍِحٗرد‪ ٚ‬ديٍٗٔ‪ٜ ٣ٗ" :‬شسيظ‪ ٛ‬ن‪ٗ ٛ‬غؾ‬
‫جٍخرجض كح‪ٜ‬ر ِح ‪ٜ‬ػسَِٔ‪ٍٜٗ ،‬ظـل ن‪ٟ ٜٔ‬ردحخ ج‪ٟ‬رع دي‪ٜ‬ر ‪ٜ‬ظدرّٗ دٖح جٍْٗجثخ ٗجٍػٗجثط –‬
‫صُ ذٌر ؤّ جٍػظحض ٌسخ اٍ‪ ٙ‬ؿدد جًٍَِ دّ ِرٗجّ ‪ٜ‬شسإذْٔ ن‪ ٛ‬ؤخذ جٍهغل ِّ ؤِٗجل‬
‫جٍشٗجد‪ ،‬نِْـٔ ِّ ذًٍ ٌٗسخ اٍ‪ ٣ :ٜٔ‬سٌّ ؿَ‪ ٙ‬درًِٕ جٍِإخٗذ ؤػرط ًِْ ؿَ‪ ٙ‬درًِٕ‬
‫جٍِسرًٗ ٗؤدو ٍُٖ ٍػِٗح ‪ٜ‬ـيدّٗ دٖح ضػِٗح"‪ٌ ،30‬ذًٍ رٌز ؿَِحء جٍِشَِ‪ ّٜ‬ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٍ٣‬سزجُ‬
‫ج‪ٟ‬خ‪٤‬ى‪ ٛ‬جٍٗجىؾ ؿَ‪ ٙ‬دجنـ‪ ٛ‬جٍغرجثخ ٍشدجد غرجثدُٖ دإِحْر‪ ،‬نيد ذٕدٗج اٍ‪ ٙ‬ؤّ جٍْحس‬
‫ددنـُٖ جٍغرجثخ اِْح ‪ٜ‬يِّٗٗ دٗجظدُٖ ٍسٌِ‪ ّٜ‬جٍدٍٗر ِّ جٍي‪ٜ‬حُ دٗؼحثهٖح دضٌل نـحل‪،‬‬
‫ٍَِشحؿدذ ؿَ‪ ٙ‬سػي‪ٜ‬و جٍِيحظد‪ٗ ،‬ؿ‪ٗ٤‬ذ ؿَ‪ ٙ‬ذًٍ نبّ ِـؼُ جٍغرجثخ جٍس‪ٜ ٛ‬دنـْٖٗح سذٕخ‬
‫دظٗرذ ِدحضرذ ؤٗ ك‪ٜ‬ر ِدحضرذ اٍ‪ ٙ‬جٍخدِحز جٍس‪ٜ ٛ‬سَيْٖٗح ِّ جٍدٍٗر‪ٗ ،‬ىد ‪ِّ ٌّٜٗ‬‬
‫جٍِركٗخ ٍَػٌِٗحز ِػحٍٗر جشسـحدذ جٍسٌحٍ‪ٜ‬م دظٗرذ ِدحضرذ ِّ ِشسخدِ‪ ٛ‬جٍخدِحز ؿَ‪ٙ‬‬
‫ؤشحس جٍِـحْٗر‪ ،‬ا‪ ٣‬ؤّ جٍظـٗدحز ج‪١‬دجر‪ٜ‬ر ٗجؿسدحرجز جٍـدجٍر ىد ‪ ٣‬سشِغ دِٗح دٖذج‪ٗ ،‬ؿَ‪ٜٔ‬‬
‫نبّ ظزء ٌد‪ٜ‬رج ِّ ٌَهر جٍخدِحز جٍػٌِٗ‪ٜ‬ر ‪ٜ‬ظخ ظدح‪ٜ‬سٔ ن‪ ٛ‬ظٗرذ غرجثخ ؿَ‪ ٙ‬ؤشحس‬
‫جٍيدرذ ؿَ‪ ٙ‬جٍدنؾ‪ٗ ،‬سسػَخ جٍـدجٍر ج‪ٟ‬ني‪ٜ‬ر ٗجٍضحىٍٗ‪ٜ‬ر ن‪ٕ ٛ‬ذٓ جٍـَِ‪ٜ‬ر ؤّ ‪ٜ‬ـحِل جٍِسشحّٗٗ‬
‫دظٗرذ ِسشحٗ‪ٜ‬ر ٗك‪ٜ‬ر جٍِسشحٗ‪ ّٜ‬دظٗرذ ك‪ٜ‬ر ِسشحٗ‪ٜ‬ر ٕٗذج ‪ٜ‬ظ‪ٜ‬خ ؿّ ػظر دـع خظُٗ‬
‫‪31‬‬
‫جٍغرجثخ دإّ جٍدٍٗر ‪ ٣‬ػو ٍٖح ن‪ ٛ‬ظدح‪ٜ‬ر جٍغرجثخ ددّٗ ْهؾ ِٗجز ٍدجنؾ جٍغر‪ٜ‬در"‪.‬‬
‫ٗدذًٍ ‪ٜ‬سغغ ٍْح ؤّ جٍِحٍ‪ٜ‬ر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ِحٍ‪ٜ‬ر ِْغدػر‪ ٣ ،‬سظ‪ٜ‬ز ج‪ٍ٣‬سظحء اٍ‪ ٙ‬جٍغرجثخ‬
‫ا‪ٍَ ٣‬غرٗرذ ٗديدرٕح‪ ،‬ند‪ِْٜ‬ح سـد جٍغر‪ٜ‬در ن‪ ٛ‬جٍهٌر جٍٗغـ‪ ِّ ٛ‬ج‪ٜ٣‬رجدجز جٍِحٍ‪ٜ‬ر جٍـحد‪ٜ‬ر‬
‫ٗجٍدٗر‪ٜ‬ر ‪ٜ‬ـسدر جٍسٗؼ‪ٜ‬م ن‪ ٛ‬جٍهٌر ج‪٣‬ش‪ ِّ ِٛ٤‬ج‪ٜ٣‬رجدجز جٍِحٍ‪ٜ‬ر ك‪ٜ‬ر جٍـحد‪ٜ‬ر ٗك‪ٜ‬ر‬
‫جٍدٗر‪ٜ‬ر‪.‬‬
‫اهيػوة اهذبهد‪ :‬اهلروع اهعبيج‬
‫اذج ٌحْز جٍْظٗط جٍضرؿ‪ٜ‬ر‪ٗ ،‬سػَ‪٤ٜ‬سٖح جٍهيٖ‪ٜ‬ر جشَِسْح اٍ‪ ٙ‬جٍيٗل دظٗجز جٍسٗؼ‪ٜ‬م‪،‬‬
‫نبّ جٍيٗل دظٗجز جٍيرٗع جٍـحِر سػٌِٔ ىٗجؿد جٍي‪ٜ‬حس جٍظَ‪ ّٟ ،ٛ‬جٍيرٗع ِأٍٖح اٍ‪ٙ‬‬
‫جٍِيحغحذ ٕٗ‪ ٛ‬ارظحؽ جٍيرع اٍ‪ ٙ‬ظحػدٔ دحٍِصل؛ اّ ٌحّ ِصَ‪ٜ‬ح ٗدحٍي‪ِٜ‬ر اّ ٌحّ ى‪ِٜ‬ح‪ ،‬ؤِح‬
‫جٍسٗؼ‪ٜ‬م نٖٗ جشسِ‪ٟ ً٤‬ظل جٍِحل ِّ ك‪ٜ‬ر ِيحغحذ‪ٗ ،‬دٖذج ْسد‪ ّٜ‬ؤّ ظٗجز جٍيرع ِّ‬
‫‪32‬‬
‫دحخ ؤٍٗ‪.ٙ‬‬

‫‪323‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫اهفرؽ األول‪:‬خعرٍف اهلرع اهعبى‪:‬‬
‫‪ٍ-‬لر‪ :‬ظحء ن‪ٍ ٛ‬شحّ جٍـرخ‪" :‬جٍيرع ن‪ ٛ‬جٍَلر ‪ٜ‬دل ؿَ‪ ٙ‬جٍيػؾ ِّٗ ؤشِحء جٍيحػؾ‬
‫جٍِيرجع ٗ‪ٜ‬دل ؿَ‪ ٙ‬جٍِظحزجذ دح‪١‬ػشحّ ٗج‪١‬شحءذ ؿَ‪ ٙ‬جٍشٗجء‪ٗ ،‬شِ‪ ٛ‬جٍيرع ىرغح‬
‫ٌٍّٗ جٍِيرع جىسػؾ ظزء ِّ ِحٍٔ ٍَِيسرع‪ٗ ،‬جٍيرع ِح ‪ٜ‬سظحز٘ دٔ جٍْحس د‪ُْٖٜ‬‬
‫ٗ‪ٜ‬سيحغُْٖٗ‪ٗ ،‬ظِـٔ ىرٗع‪ِ ٕٗٗ ،‬ح ؤشَهٔ ِّ جػشحّ ِّٗ جشحءذ‪ٗ ،‬ىحل جٍظٕٗر‪:ٚ‬‬
‫‪33‬‬
‫جٍيرع ِح ‪ٜ‬ـػ‪ ِّ ٜٔ‬جٍِحل ٍ‪ُٜ‬يغَحٓ"‪.‬‬
‫‪-‬جظػ‪٤‬ػح‪ٜ :‬ػَو جٍهيٖحء ؿَ‪ ٙ‬جٍيَرِع ٍهؼ "جٍشََّم" ٕٗٗ ِضٖٗر ِـرٗم‪ٗ ،‬ىد رٗ٘‬
‫ِحًٍ ن‪" ٛ‬جٍِٗػإ" ؿّ جدّ ؿِر رغ‪ ٛ‬جهلل ؿَ‪ ٜٔ‬ىحل‪" :‬جٍشََّمُ ؿَ‪ ٙ‬ص‪٤‬صر ٗظٗٓ‪ :‬شََمٌ‬
‫ُسشَِِهُٔ سر‪ٜ‬د دٔ ٗظٔ جهلل‪ ،‬نًَ ٗظٔ جهلل‪ٗ .‬شََمٌ سُشَهٔ سر‪ٜ‬دُ دٔ َٗظَِٔ ظحػدً‪ ،‬نًَ ٗظٔ‬
‫ظحػدً‪ٗ ،‬شََمٌ سُشَهٔ ٍسإخذ خد‪ٜ‬صًح دػ‪ٜ‬خ‪ ،‬نذًٍ جٍردح"؛ ؤ‪ ٚ‬جٍيرع جٍردٗ‪ ٚ‬جٍِػرُّ‪،‬‬
‫ٗجٍخد‪ٜ‬ش‪ ٕٗ :‬جٍز‪ٜ‬حدذ جٍِػرِّر‪ٗ ،‬اِْح ‪ٜ‬ئخذ ؿٗغحً ؿّ جٍػ‪ٜ‬خ‪ ٕٗٗ ،‬جٍػ‪٤‬ل جٍذ‪ٚ‬‬
‫‪34‬‬
‫ؤؿػحٓ‪ٌ ْٟٔ ،‬حّ ػ‪ّٜ‬دحً ىدل ؤّ ‪ُٜ‬يْرِغٔ ؿَ‪ٗ ٙ‬ظٔ جٍردح‪.‬‬
‫ٗ‪ٜ‬ر٘ عير عتد اهعزٍز اهعبٌٌ ؤْٔ ‪ٜٗ ٣‬ظد " سـر‪ٜ‬م ٍَيرع جٍـحُ نر‪ ٛ‬جٍِردْٗحز‬
‫جٍهيٖ‪ٜ‬ر‪ٗ ،‬اِْح ٌحّ جٍسـر‪ٜ‬م ِيسظرج‪ ،‬ؿَ‪ ٙ‬جٍيرع جٍخحط د‪ ّٜ‬ج‪ٟ‬نرجد ٗ‪ ٣‬نرو ظٕٗر‪ٜ‬رح‬
‫د‪ ّٜ‬جٍيرغ‪ ِّ ،ّٜ‬ػ‪ٜ‬ش جٍػيٗو ٗج‪ٍ٣‬سزجِحز"‪ٜٗ ،35‬ػَو جٍـحُ ؿَ‪ ٙ‬جٍيرع جٍرذ‪ ٚ‬سـيردٓ‬
‫جٍضخظ‪ٜ‬حز جٍِـْٗ‪ٜ‬ر ٌحٍدٍٗر ؤٗ اػد٘ ِئششحسٖح ِرّ ْػرٗ جٍرٗزجرجز ؤٗ جٍٖ‪ٜ‬ثرحز ؤٗ‬
‫جٍِظحرم‪ِ ،‬ؾ ضخظ‪ٜ‬حز ِـْٗ‪ٜ‬ر ِصَٖح ؤٗ ِحد‪ٜ‬ر ٌإنرجد جٍْحس‪.‬‬
‫ٗن‪ٕ ٛ‬ذج جٍِهُٖٗ ‪ٌِْْٜ‬ح ؤّ ْـرّنٔ دإْٔ‪ :‬ؿيد سدرِٔ جٍدٍٗر ؤٗ اػد٘ ٕ‪ٜ‬ثحسٖح جٍـحِر ِؾ‬
‫جٍظِٖٗر ؤٗ ِؾ دٍٗر ؤخر٘‪ ،‬سسـٖد دِٗظدٔ ؿَ‪ ٙ‬شدجد جٍيرع ؿْد ػَٗل ِٗؿد جٍشدجد ِّ‬
‫جٍشَػر جٍِخسظر‪ٗ ،‬جٍهيٖحء ‪ٜ‬ػَيّٗ ؿَ‪ ٙ‬جٍيرع دإْٔ ؿيد ِّ ؿيٗد ج‪١‬رنحو ٕٗ‪ ٛ‬جٍس‪ٜ ٛ‬رجد‬
‫دٖح ِػع ج‪١‬ػشحّ ِّ ك‪ٜ‬ر ْهؾ ِيحدل‪.‬‬
‫اهفرؽ اهذبٌٌ‪ :‬يوكف اهعويبء اهيشويًٍ يً االكخراع اهعبى‬
‫‪36‬‬
‫دٍّز ْظٗط جٍهيٖحء ؿَ‪ ٙ‬ظٗجز ٍظٗء جٍدٍٗر جٍ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع جٍـحُ‪ِْٖٗ ،‬ح‪:‬‬
‫‪-‬ىحل ج‪ِ١‬حُ اهغزاهٌ‪ٍٗ" :‬شْح ٌْْر ظٗجز ج‪٣‬شسيرجع ٗٗظٗخ ج‪٣‬ىسظحر ؿَ‪ ٜٔ‬اذج دؿز‬
‫جٍِظَػر اٍ‪ٗ ،"ٜٔ‬ىحل ج‪ِ١‬حُ اهجوٌٌٍ‪ٍ.." :‬شز ؤِْؾ ج‪ِ١‬حُ ِّ ج‪٣‬ىسرجع ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل‬
‫اّ رؤ٘ ذًٍ‪ِِٖ ،...‬ح جسهيز ٗجىـر ٕٗظِز ٕحظِر‪ٗ ،"..‬ىٗل ج‪ِ١‬حُ اهضبػتٌ‪:‬‬

‫‪323‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫"ٗج‪٣‬شسيرجع ن‪ ٛ‬ج‪ٟ‬زِحز اِْح ‪ ٌّٜٗ‬ػ‪ٜ‬ش ‪ٜ‬رظ‪ٍ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل دخل ‪ْٜ‬سؼر ؤٗ ‪ٜ‬رسظ‪،"ٙ‬‬
‫ٌِح ىحل ج‪ِ١‬حُ اهيبوردً‪"" :‬ؤْٔ اّ جظسِؾ ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ػيّحّ‪ٗ ،‬غحو ؿّ ٌل ٗجػد‬
‫ِِْٖح‪ ،‬ظحز ٍٍٗ‪ ٛ‬ج‪ِٟ‬ر اذج خحم جٍهشحد ؤّ ‪ٜ‬يسرع ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِح ‪ٜ‬ظرنٔ ن‪ٛ‬‬
‫‪37‬‬
‫جٍد‪ ّٜٗ‬دّٗ ج‪٣‬رسهحو"‪.‬‬
‫‪ٜٗ-‬ر٘ دـع جٍِػدص‪ ّٜ‬ؤْٔ اذج ٍُ سظد جٍػٌِٗر ِّ جٍِحل ِح ‪ٜ‬ه‪ ٛ‬دػحظسٖح‪ ،‬نَٖح ؤّ سػَخ ِّ‬
‫ؤٕحٍ‪ ٛ‬جٍد‪٤‬د جٍيرٗع جٍػشْر ددّٗ نٗجثد‪ٗ ،‬جذج ٍُ ‪ٜ‬م دػحظسٖح‪ ،‬نَٖح ؤّ سإِر جٍدًْٗ‬
‫دبىرجغٖح ددّٗ نٗجثد ظزءج ِّ ٗدجثؾ ج‪ٟ‬نرجد ٍد‪ٖٜ‬ح‪ٗ ،‬ذًٍ ٌػيٖح ن‪ ٛ‬ػَخ جٍخدِر‬
‫جٍـشٌر‪ٜ‬ر ج‪٣‬ظدحر‪ٜ‬ر ِّ ؤٕحٍ‪ ٛ‬جٍد‪٤‬د‪ٗٗ ،‬غؾ جٍ‪ٜ‬د ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜٗ‬ز ج‪ٕٟ‬حٍ‪ٗ ٛ‬ش‪ٜ‬حرجسُٖ ؿْد‬
‫جٍػحظر ن‪ ٛ‬جٍػٗجرة‪ٌِ ،38‬ح ؤّ ج‪٣‬ىسرجع جٍـحُ– ددّٗ نٗجثد‪ ٌِّٜ -‬جٍَظٗء جٍ‪ ٜٔ‬ؤػ‪ٜ‬حْح‪،‬‬
‫ٗخحظر ج‪٣‬ىسرجع ج‪٣‬ظدحر‪ ِّٗ ٚ‬ظ‪ٜ‬لٔ جٍس‪ ٛ‬سض‪ٜ‬ر اٍ‪ٖٜ‬ح جٍشْر جٍِػٖرذ ج‪٣‬ىسرجع‬
‫ج‪١‬ظدحر‪ ِّ ٚ‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ٗػَُِٖ ؿَ‪ ٙ‬جٍدنؾ جٍِشدو ٍدـع ج‪ٍ٣‬سزجِحز جٍِحٍ‪ٜ‬ر( جٍزٌحذ)‪،‬‬
‫ٕٗٗ ِـرٗم ن‪ ٛ‬دـع ج‪ْٟ‬ؼِر جٍِـحظرذ‪ ،‬ؿَ‪ ٙ‬ؤّ ؤُٕ ظٗرذ ٍ‪٤‬ىسرجع جٍـحُ ٕ‪ٛ‬‬
‫ِّ جٍيػحؽ جٍِحٍ‪ٗ ٛ‬جٍِظرن‪( ٛ‬ؿدج جٍِظرم جٍِرٌز‪ ،39)ٚ‬نحذج ٍُ سٌم ِٗجرد جٍدٍٗر‬
‫ج‪٣‬ش‪ِٜ٤‬ر ْهيحسٖح‪ ،‬ن‪ ٍٍٛٗ ٌِّٜ‬ج‪ِٟ‬ر ؤّ ‪َٜ‬سظت اٍ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع ٌٗش‪َٜ‬ر ٍسلػ‪ٜ‬ر ج‪ْ٣‬هحو‬
‫جٍـحُ؛ ٗجٍػيٗو جٍِحٍ‪ٜ‬ر جٍِسـَير دش‪ٜ‬حدذ جٍدٍٗر‪ ،‬نْٖحً ػح‪٣‬ز ‪ ٣‬سٌه‪ ٛ‬ن‪ٖٜ‬ح ِٗجرد د‪ٜ‬ز‬
‫ِحل جٍِشَِ‪ ّٜ‬ؤٗ خز‪ْٜ‬ر جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ٍ ،‬شد جٍْهيحز جٍَِيحذ ؿَ‪ ٙ‬ؿحسو جٍدٍٗر‪ ،‬نسَظإ‬
‫جٍدٍٗر اٍ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع ٍشد ٕذج جٍـظز‪ٕٗ ،‬ذج جٍـظز ؿحدذ ‪ٜ‬سٍٗد ن‪ ٛ‬ؼرٗم ك‪ٜ‬ر ؿحد‪ٜ‬ر‬
‫ٌحٍػرٗخ ٗجٍيػػ ٗجٍه‪ٜ‬غحْحز ٗجٌٍٗجرش جٍػد‪ٜ‬ـ‪ٜ‬ر ج‪ٟ‬خر٘‪ٗ ،‬جسهو جٍهيٖحء ؿَ‪ ٙ‬سػر‪ُٜ‬‬
‫ؤّ سسغِّ ظ‪ٜ‬لر جٍـيد ؿَ‪ ٙ‬ضرػ ن‪ِْ ٜٔ‬هـر ٍَِيرع‪ٍ ،‬ظر‪ٜ‬غ جٍػد‪ٜ‬ش جٍذ‪ْٜ ٚ‬ط‬
‫ؿَ‪ ٙ‬ؤّ‪ٌ " :‬ل ىرع ظر ْهـح نٖٗ ردح"‪ٗ ،‬ىٍٗٔ سـحٍ‪َٜ﴿ :ٙ‬ح ؤَ‪َُّٖٜ‬ح جٍَّذِ‪ َّٜ‬آََُِْٗج جسَّيُٗج جٍَََّٔ‬
‫‪40‬‬
‫َٗذَرُٗج َِح دَيِ‪ َِِّ َٛ‬جٍرِّدَح اِِّ ٌُ ْسُُِ ُِئِِِْْ‪.َّٜ‬‬
‫اهفرؽ اهذبٌٌ‪ :‬اهغواتػ اهضرعٍج هولرع اهعبى‪:‬‬
‫ٗ‪ٌِْْٜ‬ح ِّ خ‪٤‬ل جٍْظٗط جٍضرؿ‪ٜ‬ر ج‪ْٝ‬هر‪ٗ ،‬ؤىٗجل جٍـَِحء ن‪ ٛ‬نُٖ ؿدحرجسٖح ٗاضحرجسٖح‬
‫ٗد‪٣٣‬سٖح؛ ؤّ ْشسْسط ضرٗػح ٗغٗجدػ ؿحِر سَزُ جٍدٍٗر دحٍسي‪ٜ‬د دٖح ن‪ ٛ‬اظرجء ش‪ٜ‬حش‪ٜ‬ر‬
‫‪41‬‬
‫جٍيرع جٍـحُ‪ ِّٗ ،‬ؤُٕ ِح شْيم ؿَ‪ ٕٗ ٜٔ‬ج‪ٝ‬س‪:ٛ‬‬

‫‪323‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫‪ ‬ؤّ ‪ ٌّٜٗ‬جٍيرع ن‪ ٛ‬ػحٍر جٍغرٗرذ جٍيحٕرذ‪ ،‬ؤٗ جٍِظَػر جٍـحِر جٍَِػر؛ ِؾ خَٗ خزجْر‬
‫جٍدٍٗر ِّ ج‪ِٟٗ‬جل جٍ‪٤‬زِر ٍشد جٍػحظر ٗدرء جٍِهشدذ‪ٗ ،‬ن‪ٕ ٛ‬ذج ‪ٜ‬يٗل جٍضحػد‪:ٛ‬‬
‫"ٗج‪٣‬شسيرجع اِْح ‪ ٌّٜٗ‬ن‪ ٛ‬ج‪ٟ‬زِحز"‪ ،‬ؤِح جٍِحٗرد‪ ٚ‬ن‪ٜ‬يٗل‪" :‬ظحز ٍٍٗ‪ ٛ‬ج‪ِٟ‬ر اذج خحم‬
‫جٍغرر ٗجٍهشحد ؤّ ‪ٜ‬يسرع ؿَ‪ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل"‪ٗ ،42‬ىد كدج ٕذج جٍي‪ٜ‬د ؤٗ جٍغحدػ ىحؿدذ‬
‫ضرؿ‪ٜ‬ر ِّ ىٗجؿد جٍهئ ج‪١‬ش‪ ،ِٛ٤‬ىحل جدّ ْظ‪" :ُٜ‬اّ سظرم ج‪ِ١‬حُ ؿَ‪ ٙ‬جٍرؿ‪ٜ‬ر ِْٗػ‬
‫دحٍِظَػر"‪ٗ.،‬سـَ‪ٜ‬ل ٕذج جٍغحدػ ؤّ جٍيرع جٍـحُ ‪ٜ ٣‬خَٗ ِّ آصحر غحرذ ؿَ‪ٙ‬‬
‫ج‪٣‬ىسظحد‪ ،‬سْـٌس آصحرٕح ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬ظ‪ٜ‬حل جٍيحدِر‪.‬‬
‫‪ٜ" ‬ػدد جٍهيٖحء ج‪ٍ٣‬سظحء اٍ‪ ٙ‬جٍيرٗع جٍـحِر دغحدػ سرس‪ٜ‬خ ِظحدر ج‪ٜ١‬رجدجز‪ ،‬ن‪ ٤‬سَسظت‬
‫جٍدٍٗر اٍ‪ ٙ‬جٍيرٗع ا‪ ٣‬دـد جشسْهحد ظِ‪ٜ‬ؾ جٍِٗجرد جٍِسحػر ٍد‪ٜ‬ز جٍِحل"‪ٗ ،43‬ن‪ٕ ٛ‬ذج جٍي‪ٜ‬د‬
‫‪ٜ‬يٗل ج‪ِ١‬حُ اهجوٌٌٍ‪" :‬نبّ ٌحّ ن‪ ٛ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِحل جشسِدز ٌهح‪ٜ‬سٖح ِّ ذًٍ جٍِحل‪ٗ ،‬اّ‬
‫ٍُ ‪ ٌّٜ‬ن‪ ٛ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِحل ْزٍز ؿَ‪ ٙ‬ؤِٗجل ٌحنر جٍِشَِ‪ ،ّٜ‬نبذج ػدش ِحل سٖ‪ٜ‬إ ِح ػدش‬
‫ٍَػٗجدش جٍِشسيدَر"‪.‬‬
‫‪ ‬جٍيدرذ ؿَ‪ ٙ‬جٍشدجد دإّ ‪ٍ ٌّٜٗ‬خز‪ْٜ‬ر جٍدٍٗر دخل ‪ْٜ‬سؼر‪ٍ ،‬ث‪ ٤‬سسرجٌُ جٍد‪ ّٜٗ‬نسـظز جٍدٍٗر‬
‫ؿّ شدجدٕح ِِح ‪ٜ‬ئد‪ ٚ‬اٍ‪ ٙ‬جٍِخحػرذ دح‪ِٟٗ‬جل ِٗشسيدل ج‪ٟ‬ظ‪ٜ‬حل‪ٗ ،44‬ؤضحر اٍ‪ٕ ٙ‬ذج جٍي‪ٜ‬د‬
‫جٍهيٖحء ٌحٍلزجٍ‪ٗ ٛ‬جٍظٗ‪ٗ ْٜٛ‬جٍضحػد‪ ،ٛ‬ىحل جٍضحػد‪ٗ" :ٛ‬ج‪٣‬شسيرجع ن‪ ٛ‬ج‪ٟ‬زِحز اِْح‬
‫‪ ٌّٜٗ‬ػ‪ٜ‬ش ‪ٜ‬رظ‪ٍ ٙ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل دخل ‪ْٜ‬سؼر ؤٗ ‪ٜ‬رسظ‪ٗ ،ٙ‬ؤِح اذج ٍُ ‪ْٜ‬سؼر ض‪ٛ‬ء ٗغـهز‬
‫ٗظٗٓ جٍدخل دػ‪ٜ‬ش ‪ٜ ٣‬لْ‪ٌ ٛ‬د‪ٜ‬ر ض‪ٛ‬ء ن‪ ٤‬دد ِّ ظر‪ٜ‬حّ ػٌُ جٍسٗؼ‪ٜ‬م"‪.‬‬
‫‪ ‬سرض‪ٜ‬د ج‪ْ١‬هحو جٍـحُ‪ٗ ،‬ذًٍ دح‪٣‬شسلْحء دِح ٕٗ غرٗر‪ ٚ‬ؤٗ ػحظ‪ ٛ‬ؿّ ٌل ِح ٕٗ ٌِحٍ‪ٛ‬‬
‫ؤٗ سػش‪ٗ ،ْٜٛ‬ذًٍ ‪ ّٟ‬جٍيرع غرٗرذ ىحٕرذ ؤٗ ِظَػر َِػر ٌِح ىدِْح‪ٗ ،‬جٍغرٗرذ‬
‫سيدر ديدرٕح‪ٗ ،‬ج‪ِ١‬حُ جٍِحٗرد‪ٜ ٚ‬د‪ٍْ ّٜ‬ح ؿَ‪ٗ ٙ‬ظٔ جٍسِص‪ٜ‬ل ‪ ٣‬جٍػظر– ِح ‪ٍَ ٌِّٜ‬دٍٗر‬
‫ج‪٣‬شسلْحء ؿْٔ ن‪ٜ‬يٗل‪ٗ" :‬اّ ٌحّ ِِح ‪ٜ ٣‬ـُ غررٓ ٌٗؿٗر ػر‪ٜ‬و ىر‪ٜ‬خ ‪ٜ‬ظد جٍْحس‬
‫ػر‪ٜ‬يح ك‪ٜ‬رٓ دـ‪ٜ‬دج‪ ،‬ؤٗ جْيػحؽ ضرخ ‪ٜ‬ظد جٍْحس ضردح ك‪ٜ‬رٓ‪ ،‬نبذج شيػ ٗظٗدٔ ؿّ د‪ٜ‬ز‬
‫‪45‬‬
‫جٍِحل دحٍـدُ شيػ ٗظٗدٔ ؿّ جٌٍحنر ٍٗظٗد جٍددل"‪.‬‬

‫‪ ‬ؤّ ‪ٜ ٣‬ئد‪ ٚ‬ج‪٣‬شسيرجع اٍ‪ ٙ‬غرر ؤٌدر دحٍِشَِ‪ ٌّٜٗٗ ،ّٜ‬جٍغرر ؿحدذ؛ ِّ جٍيرٗع‬
‫جٍـحِر جٍخحرظ‪ٜ‬ر‪ ،‬ػ‪ٜ‬ش ‪ٜ‬ـد جٍيرع جٍخحرظ‪ ٛ‬ش‪٤‬ػح د‪ٜ‬د جٍدٗل جٍدجثْر سسخذ ِْٔ ذر‪ٜ‬ـر‬
‫ٍَسدخل ن‪ ٛ‬ضئّٗ جٍدَد جٍِيسرع‪ٗٗ ،‬ش‪َٜ‬ر ٍَػد ِّ ػر‪ٜ‬سٔ‪.‬‬

‫‪322‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫اهفرؽ اهذبهد‪ :‬دور اهلروع اهعبيج فٌ خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج‬


‫ٗن‪ٗ ٛ‬ىسْح جٍِـحظر ‪ٜ‬ـد ج‪٣‬ىسرجع جٍػٌِٗ‪ ٛ‬ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسظحد جٍٗغـ‪ ،ٛ‬ؤٌصر جٍٗشحثل ْظحؿر‬
‫ن‪ِ ٛ‬ـحٍظر ؤزِحز جٍش‪ٍٜٗ‬ر جٍِئىسر‪ٍٗ ،‬ذًٍ سِ‪ٜ‬ل جٍدٗل ن‪ ٛ‬جٍٗىز جٍػحغر‪ ،‬اٍ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع‬
‫ِّ جٍظِٖٗر ؤٗ جٍدًْٗ ؤٗ ِّ جٍدًْ جٍِرٌز‪ٜٗ ،ٚ‬سغِّّ جٍْٗؿحّ ج‪ٟٗ‬ل ٗجٍصحْ‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسرجع‬
‫د حٍهحثدذ‪ ،‬اِح ؿّ ػر‪ٜ‬و اظدجر شْدجز ىحدَر ٍَسدجٗل ‪ٜ‬دنؾ ِيحدل ى‪ِٜ‬سٖح ج‪١‬شِ‪ٜ‬ر نحثدذ دٗر‪ٜ‬ر‪،‬‬
‫ؤٗ ج‪٣‬ىسرجع جٍِدحضر ِّ جٍظٖحز جٍِظرن‪ ٛ‬دهحثدذ‪ ،‬ؤِح ج‪٣‬ىسرجع ِّ جٍدًْ جٍِرٌز‪ ،ٚ‬نٖٗ‬
‫‪ٜ‬سغِّ اظدجرج ظد‪ٜ‬دج ٍَْيٗد‪ ،‬ىد ‪ٜ ٣‬يحدَٔ ِْٗ ن‪ ٛ‬جٍػحىر ج‪ْ١‬سحظ‪ٜ‬ر جٍػي‪ٜ‬ي‪ٜ‬ر ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسظحد‬
‫جٍٗػْ‪ ٛ‬ج‪ِٟ‬ر جٍذ‪ٜ ٚ‬ئد‪ ٚ‬ن‪ ٛ‬دـع ج‪ٟ‬ػٗجل اٍ‪ ٙ‬جسظحٓ جٍِشسٗ٘ جٍـحُ ٍ‪٠‬شـحر ْػٗ‬
‫ج‪٣‬رسهحؽ‪ٗ ،‬دحٍسحٍ‪ ٛ‬سدٕٗر جٍيٗذ جٍضرجث‪ٜ‬ر ٍَْيٗد‪ ِّٗ ،‬جٍِـَُٗ ؤّ جٍضر‪ٜ‬ـر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر سـسدر‬
‫جٍيرع جٍػشّ ِّ جٍِْدٗدحز‪ٗ ،‬سػش ؿَ‪ٗ ،ٜٔ‬سظـل ج‪٣‬ىسرجع ؤِرج ِضرٗؿح جذج ِح دؿز‬
‫اٍ‪ ٜٔ‬ػحظر ِـسدرذ‪ٗ ،‬ن‪ ٛ‬جٍْؼرحُ جٍِرحٍ‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ِٛ٤‬نبّ ج‪٣‬ىسرجع ٌٗش‪َٜ‬ر ٍِٗجظٖر ؤزِر‬
‫جٍش‪ٍٜٗ‬ر ؤِر ظحثز‪ِٗ ،‬سهو ؿَ‪ ٜٔ‬ؿْد ظِٖٗر جٍهيٖحء‪ ،‬ؤِصحل‪ :‬ج‪ِ١‬حُ جٍلرزجٍ‪،ٛ‬‬
‫ٗجٍضررحػد‪ٗ ،ٛ‬جٍِررحٗرد‪ٗ ،..ٚ‬ؿْد ِـؼُ جٍـَِرحء جٍِـرحظر‪ ،ّٜ‬ك‪ٜ‬ر ؤّ جٍيرٗع‬
‫جٍِسهو ؿَ‪ٖٜ‬ح ٕ‪ ٛ‬جٍيرٗع جٍضرؿ‪ٜ‬ر‪ ،‬ؤ‪ ٚ‬جٍيرٗع جٍس‪ ٣ ٛ‬سسغِّ نٗجثرد ؿَ‪ٖٜ‬ح‪.‬‬
‫ٗ‪ٜ‬ر٘ دـع جٌٍسحخ ؤّ جٍيرٗع جٍـحِر سلر‪ ٚ‬جٍػٌِٗحز دح‪١‬شرجم ٗجٍسدذ‪ٜ‬ر ‪ْٖٟ‬ح ٗش‪َٜ‬ر‬
‫شَٖر ٍَػظٗل ؿَ‪ِ ٙ‬دحٍق غخِر‪ٜٗ ،‬غ‪ٜ‬هّٗ اٍ‪ ٙ‬ذًٍ ؤّ سٌرجر اظدجر جٍػٌِٗر ٍَيرٗع‬
‫جٍـحِر ‪ٜ‬ئصر سإص‪ٜ‬رج ش‪ٜ‬ثح ؿَ‪ ٙ‬جٍسيدُ ج‪٣‬ىسظحد‪ٍَ ٚ‬دٍٗر‪ٗ ،‬ؤْٔ ‪ٜ‬هسغ ؤِحُ ج‪ٟ‬نرجد ِظح‪٣ ٣‬شسصِحر‬
‫رئٗس ؤِٗجٍُٖ دػر‪ٜ‬ير شَٖر دـ‪ٜ‬دذ ؿّ جٍِخحػرذ‪ِِ ،‬ح ‪ٜ‬ظـَُٖ ‪ٜ‬ػظِّٗ ؿّ جشسصِحرٕح ن‪ٛ‬‬
‫جٍِضرٗؿحز جٍظْحؿ‪ٜ‬ر ٗجٍسظحر‪ٜ‬ر جٍس‪ ٛ‬سشسدؿ‪ ٛ‬سػِل جٍِخحػر؛ ٗجٍس‪ٜ ٛ‬ـز٘ اٍ‪ٖٜ‬ح جٌٍص‪ٜ‬ر‬
‫ِِح ٗظل اٍ‪ ٜٔ‬جٍـحٍُ ِّ جٍسيدُ ج‪٣‬ىسظحد‪.ٚ‬‬
‫ٗ‪ ٌِّٜ‬ج‪ٍ٣‬سظحء اٍ‪ ٙ‬جٍيرٗع ٌِٗرد ك‪ٜ‬ر دٗر‪ ٚ‬اذج ٍُ سٌّ ِٗجرد جٍدٍٗر جٍـحد‪ٜ‬ر ٌحن‪ٜ‬ر‬
‫ٍسلػ‪ٜ‬ر ج‪ْ١‬هحو جٍـحُ‪ٗ ،46‬سـسدر ِظدرج جشسصْحث‪ٜ‬ح ِّ ِظحدر ج‪ٜ١‬رجدجز جٍـحِر ن‪ ٛ‬جٍِحٍ‪ٜ‬ر‬
‫جٍـحِر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ ،‬سَظإ اٍ‪ ٜٔ‬جٍدٍٗر ن‪ ٛ‬ػح‪٣‬ز ج‪ٟ‬زِحز ٗجٍػرٗخ ِّ ؤظل سلػ‪ٜ‬ر ْهيحز ك‪ٜ‬ر‬
‫ِسٗىـر‪ٗ ،‬سػظل جٍدٍٗر ؿَ‪ ٙ‬جٍيرٗع ِّ ج‪ٟ‬نرجد ٗجٍضرٌحز ٗجٍِئششحز جٍِحٍ‪ٜ‬ر ك‪ٜ‬ر‬
‫جٍِظرن‪ٜ‬ر ٗجٍِظحرم جٍِي‪ِٜ‬ر دجخل اىَ‪ِٖٜ‬ح‪ٍ ،‬سلػ‪ٜ‬ر جٍْهيحز جٍغرٗر‪ٜ‬ر ؿْدِح ‪ ٣‬سٌه‪ٛ‬‬
‫ج‪ٜ١‬رجدجز جٍشحدير جٍـحد‪ٜ‬ر‪ ٣ٗ ،‬ضً ؤّ سٌّٗ ؿَِ‪ٜ‬حز ج‪٣‬ىسرجع خحٍ‪ٜ‬ر ِّ جٍردح‪ٗ ،47‬جٍٗجىؾ‬

‫‪322‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ن‪ ٛ‬جٍدٗل جٍِـحظرذ ؤْٖح سهغل ج‪٣‬ؿسِحد ؿَ‪ ٙ‬جٍيرٗع جٍدجخَ‪ٜ‬ر ‪ْٖٟ‬ح سـد ْٗؿح ِّ اؿحدذ‬
‫سٗز‪ٜ‬ؾ جٍ دخٗل‪ ،‬ػ‪ٜ‬ش ‪ٜ‬سخَ‪ ٙ‬جٍِيرغّٗ دظهر ِئىسر ؿّ ظزء ِّ جٍيدر جٍزجثد ِّ دخٍُٖٗ‪،‬‬
‫صُ سـ‪ٜ‬د جٍدٍٗر سٗز‪ٜ‬ؾ ٕذٓ جٍِدحٍق ؿّ ػر‪ٜ‬و ج‪ْ١‬هحو جٍـحُ جٍذ‪ ٚ‬سيُٗ دٔ جٍدٍٗر‪ٌِ ،‬ح ؤّ‬
‫جٍيرٗع جٍدجخَ‪ٜ‬ر ‪ ٣‬سئصر ؿَ‪ ٙ‬شـر جٍظرم‪ ٣ٗ ،‬سئد‪ ٚ‬اٍ‪ ٙ‬ج‪ْ٣‬سيحع ِّ جٍصرٗذ‬
‫‪48‬‬
‫جٍيِٗ‪ٜ‬ر‪.‬‬
‫ٗجٍسػد‪ٜ‬يحز ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر جؿسِدز جٍيرٗع جٍدجخَ‪ٜ‬ر‪ٗ ،‬ىد شدو ِّ جٍرٗج‪ٜ‬حز ِح ِهحدٕح ؤّ‬
‫جٍدٍٗر ىد ظٖزز دـع ِـحرٌٖح ِّ ىرٗع دجخَ‪ٜ‬ر‪ ،‬ؤٗ جٍسظررإز اٍ‪ِ ٙ‬غحؿهر جٍزٌحذ‬
‫ؿَ‪ ٙ‬شد‪ٜ‬ل جٍيرع ٌِح ػدش ِؾ جٍـدحس دّ ؿددجٍِػَخ رغ‪ ٛ‬جهلل ؿْٔ‪ٗ ،‬جؿسِحدج ؿَ‪ٕ ٙ‬ذٓ‬
‫جٍرٗج‪ٜ‬حز سإششز ؤىٗجل ؿَِحء جٍهٌر جٍِحٍ‪ ٛ‬ن‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ،ُ٤‬نيحل جٍظٗ‪ٗ" :ْٜٛ‬جٍذ‪ٜ ٚ‬ظخ جٍسـٗ‪ٜ‬ل‬
‫ؿَ‪ ٜٔ‬ؤّ ٌل ٗجىـر ٗىـز ن‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ُ٤‬سـ‪ ّٜ‬ؿَ‪َِ ٙ‬سزِ‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ُ٤‬ؤّ ‪ٜ‬ي‪ِٜٗ‬ج ؤِر جهلل ن‪ٖٜ‬ح اِح‬
‫دإْهشُٖ اذج نيدٗج ِّ ‪ ،َُٖٜٜ‬ؤٗ دإّ ‪ٜ‬سدـٗج ؤِر ٗجٍ‪ٗ ،ُٖٜ‬جٍظَِر ن‪ ٛ‬ذًٍ ؤْٔ اذج ؤٍِز َِِر‬
‫ٗجىسغ‪ ٙ‬اٍِحِٖح ِح‪ ،٣‬نبّ ٌحّ ن‪ ٛ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِحل جشسِدز ٌهح‪ٜ‬سٖح ِّ ذًٍ جٍِحل ٗاّ ٍُ‬
‫‪49‬‬
‫‪ ٌّٜ‬ن‪ ٛ‬د‪ٜ‬ز جٍِحل ِحل‪ْ ،‬زٍز ؿَ‪ ٙ‬ؤِٗجل ٌحنر جٍِشَِ‪."ّٜ‬‬
‫ٗ‪ٜ‬ضسرػ ٍظػر ٕذج ج‪٣‬ىسرجع خَٗٓ ِّ ؤ‪ٜ‬ر نحثدذ ٍَِيرع‪ ،‬ا‪ٌ ٣‬حّ ج‪٣‬ىسرجع ردح‪ٗ ،‬جٍردح‬
‫ِػرُ ىػـح‪ ٣ٗ ،‬نرو ن‪ٕ ٛ‬ذج د‪ِ ّٜ‬ح اذج ٌحّ ج‪٣‬ىسرجع ٍد‪ٜ‬ز ِحل جٍِشَِ‪ ،ّٜ‬ؤُ ٍل‪ٜ‬رٓ‪،‬‬
‫ٍٖٗذج ‪ٜ ٣‬ظٗز ٗ‪ٜ ٣‬ػو ٍَدٍٗر جشسخدجُ جٍيرٗع ذجز جٍهٗجثد‪.‬‬
‫ِِح شدو ‪ٜ‬سد‪ ّٜ‬ػرِر ج‪٣‬ىسرجع اذج سغِّ جٍيرع ِْهـر ٍَِيرع ِضرٗػر ن‪ ٛ‬ؤظل‬
‫جٍـيد‪ٗ ،‬جٍسػر‪ٜ ُٜ‬ـُ جٍدٍٗر ٗج‪ٟ‬نرجد ن‪ٜ ٤‬ظٗز ؤّ سسـحىد جٍدٍٗر ؿَ‪ ٙ‬ىرع ‪ٜ‬سغِّ ؿيدٓ‬
‫ِْهـر زجثدذ ؿَ‪ ٙ‬ؤظل جٍيرع‪ ،‬ن‪ ٤‬ظٗجز ؤّ ‪ٜ‬سغِّ ؿيد جٍيرع رد ز‪ٜ‬حدذ ؤٗ نحثدذ سز‪ٜ‬د‬
‫ؿَ‪ ٙ‬ؤظل جٍيرع‪..‬اذ ؤّ جٍز‪ٜ‬حدذ ردح ِػرُ"‪ ،50‬ن‪ْٜ‬دل‪ ٛ‬ؤّ ‪ٜ ٣‬ظحػخ سًَ جٍيرٗع ؤ‪ٚ‬‬
‫ضرػ ِخحٍم ٍ‪٠‬ػٌحُ جٍضرؿ‪ٜ‬ر ؤٗ جٍِظَػر جٍـَ‪ٜ‬ح ٍ‪ِ٠‬ر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ ،‬ن‪ٜ‬ػرُ ؤخذ جٍيرٗع‬
‫دحٍهٗجثد جٍردٗ‪ٜ‬ر ؤٗ دضرٗػ ٍ‪ٜ‬شز ن‪ِ ٛ‬ظَػر ج‪ِٟ‬ر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ٗػيٗىٔ‪ ،‬نبذج ٍُ سظد جٍدٍٗر‬
‫ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر جٍيرٗع جٍِسٗجنير ِؾ ج‪ٟ‬ػٌحُ جٍضرؿ‪ٜ‬ر ِٗظَػر ج‪ِٟ‬ر نَٖح ؤّ سػَخ جٍيرٗع‬
‫جٍػشْر ِّ ؤنرجد جٍِظسِؾ ج‪١‬ش‪ ِٛ٤‬ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء‪ٗ ،‬اذج ٗظدز ن‪ ٛ‬دجخل جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر دًْٗ‬
‫اش‪ِٜ٤‬ر ‪ ٣‬سيُٗ ؿَ‪ ٙ‬ؤشحس ردٗ‪ ٚ‬دل ؿَ‪ ٙ‬ؤشحس جٍِضحرٌر ن‪ ٛ‬ج‪ٟ‬ردحع ِّٗ ٗدجثؾ‬

‫‪322‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫جٍِشَِ‪ ّٜ‬جٍس‪ٜٗ ٛ‬دؿْٖٗح ن‪ٖٜ‬ح ددّٗ نٗجثد ردٗ‪ٜ‬ر سشسػ‪ٜ‬ؾ جٍدٍٗر ؤخذ ىرٗغٖح ِّ ٕذٓ ِّ‬
‫‪51‬‬
‫جٍدًْٗ ؤٗ ِّ دًْٗ اش‪ِٜ٤‬ر دٍٗ‪ٜ‬ر"‪.‬‬
‫ٗ‪ٜ‬ر٘ جٍـد‪ٜ‬د ِّ جٍـَِحء ؤْٔ ‪ٜ ٣‬ظٗز ٍَدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر ؤّ سيسرع دحٍهحثدذ جٍردٗ‪ٜ‬ر؛ْس‪ٜ‬ظر‬
‫ٍَْسحثط جٍشَد‪ٜ‬ر جٍْحظِر ؿْٔ؛ ٗ‪ ّٟ‬ن‪ٖٜ‬ح سـد ؿَ‪ ٙ‬ػدٗد جهلل ؿز ٗظل‪ ،‬نحٍيرع ن‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ُ٤‬‬
‫ِّ ؿيٗد ج‪١‬رنحو‪ ٣ٗ ،‬سظٗز ن‪ ٜٔ‬جٍهحثدذ‪ٍ ،‬ذًٍ نَ‪ٜ‬س ؤِحِٖح ا‪ِ ٣‬ح ‪ٜ‬شِ‪ ٙ‬دحٍيرع جٍػشّ‪،‬‬
‫ٗدِح ‪ٜ‬ػيو جٍِظَػر جٍـحِر ٗن‪ ٛ‬ؤغ‪ٜ‬و جٍػدٗد‪ٍ ،‬ذًٍ ىد سَظإ جٍدٍٗر ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر اٍ‪ٙ‬‬
‫ج‪٣‬ىسرجع ِّ ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ن‪ ٛ‬جٍػح‪٣‬ز ك‪ٜ‬ر جٍـحد‪ٜ‬ر جٍس‪ ٛ‬ذٌرْحٕح‪ٜٗ ،‬ظٗز ٍٖح اٍزجُ ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء‬
‫دذًٍ نيد جىسرع رشٗل جهلل ظَ‪ ٙ‬جهلل ؿَ‪ٗ ٜٔ‬شَُ‪ ِّ ،‬ؿِٔ جٍـدحس ؿّ ػر‪ٜ‬و ؤخذ زٌحذ‬
‫ؤؿٗجُ ‪٣‬ػير‪ ،‬ىحل رشٗل جهلل ظَ‪ ٙ‬جهلل ؿَ‪ٗ ٜٔ‬شَُ ‪" :‬اْح جػسظْح‪ ،‬نإشَهْح جٍـدحس ظدىر‬
‫ؿحَِ‪ٍٗ ،"ّٜ‬يد سإٌد ؿَِ‪ٜ‬ح ٗؿَِ‪ٜ‬ح ج‪ٝ‬صحر جٍشَد‪ٜ‬ر ٗج‪ٟ‬غرجر جٍس‪ ٛ‬سْظُ ؿّ جٍسِٗ‪ٜ‬ل دح‪٣‬ىسرجع‬
‫جٍردٗ‪ٚ‬؛ ٕذٓ ج‪ٟ‬غرجر ‪ ٣‬سسٗىم نيػ ؿْد جٍِشسٗ٘ ج‪ٟ‬خ‪٤‬ى‪ ،ٛ‬دل سسـدجٓ اٍ‪ ٙ‬جٍِشسٗ٘‬
‫ج‪٣‬ىسظحد‪ٗ ٚ‬ج‪٣‬ظسِحؿ‪ٗ ٛ‬جٍش‪ٜ‬حش‪ٍ ،ٛ‬ذًٍ نبّ جٍيرٗع جٍِشِٗع دٖح ٕ‪ ٛ‬جٍيرٗع جٍػشْر‪،‬‬
‫ؤ‪ ٚ‬جٍيرٗع جٍضرؿ‪ٜ‬ر جٍس‪ ٣ ٛ‬سيُٗ ؿَ‪ ٙ‬شـر جٍهحثدذ (جٍردح) دل ؿَ‪ ٙ‬ج‪١‬ػشحّ‪ٗ ،‬شٗم ْٗرد‬
‫دـع جٍػرو جٍِػسَِر ٍٖذج جٍْٗؽ ِّ جٍيرٗع‪:‬‬
‫‪ ‬اظدجر جٍشْدجز‪ٍٜ :‬س ِرّ جٍِـسرحد ؤّ سظدر جٍػٌرِٗر شْردجز ج‪٣‬ىسرجع‬
‫جٍػٌرِٗ‪ ٛ‬ؿَ‪ ٙ‬ضٌرل ىرٗع ػشْر؛ سسغِّ جٍسـٖد درد جٍي‪ِٜ‬ر ج‪٣‬شِ‪ٜ‬ر ٍَشْرد نيػ‪،‬‬
‫ذًٍ ؤْٖرح شسخَٗ ِّ جٍػرحنز جٍِرحد‪ ٚ‬جٍذ‪ٜ ٚ‬دنؾ ج‪ٟ‬نررجد اٍر‪ ٙ‬ضرجثرٖح‪ ،‬ك‪ٜ‬ر ؤّ‬
‫جٍػرحنز جٍذ‪ ٌِّٜ ٚ‬ؤّ ‪ٜ‬دنؾ ج‪ٟ‬نرجد ن‪ِ ٛ‬ظسِؾ ِشَُ ِسٌرحِل اٍ‪ ٙ‬ضرجثٖح؛ ٕٗ دجنؾ‬
‫جٍٗػْ‪ٜ‬ر ٗجٍِشئٍٗ‪ٜ‬ر ج‪٣‬ظسِحؿ‪ٜ‬ر‪ ،‬خحظر ٗؤّ سًَ جٍشْدجز سسِ‪ٜ‬ز دحٍغِحّ‪ ،‬نػحَِٖح دجثّ‬
‫ٍَػٌِٗر‪ٌِ ،‬ح ‪ٍَ ٌِّٜ‬ػٌِٗر اٍزجُ دـع جٍهثحز ِّ جٍْحس (رظحل ج‪ٟ‬ؿِحل‪ ،‬ضرٌحز)‪،‬‬
‫دح‪ٌ٣‬سسحخ دٖح ٍهسرذ ِػددذ‪ٗ ،‬ؿَ‪ٕ ٙ‬ذج ج‪ٟ‬شحس جىسرع جٍدـع ؤّ سغِّ جٍػٌِٗر ٍػحَِ‪ٛ‬‬
‫سًَ جٍشْدجز ػِح‪ٜ‬ر ِّ آصحر جٍسغخُ‪ ،‬دح‪١‬كرجء دحٍِػحنؼر ؿَ‪ ٙ‬ى‪ِٜ‬ر جٍيرع ن‪ ٛ‬ػحٍر‬
‫جٍسغخُ جٍِسٗىؾ‪ ،‬ػ‪ٜ‬ش ‪ ٌّٜٗ‬جٍيرع دـَِر ؤظْد‪ٜ‬ر ذجز ى‪ِٜ‬ر ِشسيرذ ْشد‪ٜ‬ح‪ٌِ ،52‬ح جىسرع‬
‫جٍدـع ج‪ٝ‬خر ؿَ‪ ٙ‬ج‪ٟ‬نرجد جٍذ‪ٜ ٣ ّٜ‬شسصِرّٗ ؤِٗجٍُٖ ٍـدُ ركدسُٖ ن‪ ٛ‬سـرغٖح‬
‫ٍَِخحػرذ‪ٜٗٗ ،‬دؿْٖٗح ن‪ ٛ‬ػشحدحز جدخحر‪ٜ‬ر ٍد٘ جٍدًْٗ جٍسظحر‪ٜ‬ر؛ سػٗ‪ٜ‬ل ٕذٓ جٍِدخرجز‬

‫‪329‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ِّ جٍدًْٗ جٍسظحر‪ٜ‬ر اٍ‪ ٙ‬جٍػٌِٗر‪ ،‬ػ‪ٜ‬ش ؤّ ج‪ٜ١‬دجؽ ٍد٘ جٍػٌِٗر ؤٌصر ؤِْح ٗغِحْح‬
‫‪53‬‬
‫‪١‬رظحؽ جٍْيٗد ؿْد جْسٖحء ِدذ جٍيرع‪.‬‬
‫ٗىد ْرحىص ٕئ‪٣‬ء اٌِحْ‪ٜ‬ر اؿهحء ػحِل سًَ جٍشْدجز ِّ ؤْٗجؽ ِػددذ ِّ جٍغرجثخ ؿَ‪ٙ‬‬
‫جٍدخل ؤٗ ؿَ‪ ٙ‬رؤس جٍِحل؛ اذج ٍُ ‪ٜ‬سػيو ٍَدٍٗر جٍِدحٍق جٌٍحن‪ٜ‬ر ِّ جٍيرٗع‪ ،‬ؿَ‪ ٙ‬ؤّ‬
‫سيسظر ٕذٓ ج‪١‬ؿهحءجز ؿَ‪ ٙ‬شْر سيد‪ ُٜ‬جٍيرٗع نيػ‪ ٣ٗ ،‬سِسد ؿَ‪ ٙ‬شْٗجز ؤخر٘ ِّ‬
‫ؿِر جٍيرٗع اذج ٌحْز ِدسٔ ؤٌصر ِّ ؿحُ‪ ،‬ػس‪ ٣ ٙ‬سٌّٗ ِدخ‪ٍَ ٤‬ردح‪.‬‬
‫ٍٗ‪٤‬ىسرجع دبظدجر جٍشْدجز ِْحنؾ ِسـددذ‪ِْٖ ،‬ح دٗرٓ ن‪ْ ٛ‬يل جٍـخء جٍِحٍ‪ ٛ‬ؿدر‬
‫ج‪ٟ‬ظ‪ٜ‬حل‪ ،‬نه‪ ٛ‬جٍِضحر‪ٜ‬ؾ ذجز ج‪ٟ‬ظل جٍػٗ‪ٜ‬ل‪ ،‬ؤ‪ ٚ‬سًَ جٍس‪ٜ ٣ ٛ‬ظْ‪ ٛ‬جٍِظسِؾ ؤٌَٖح ا‪ ٣‬دـد‬
‫ؿدد ِّ جٍشْ‪ٜ ،ّٜ‬ظدغ ج‪٣‬ىسرجع دبظدجر جٍشْدجز ؤٌصر ِ‪٤‬ثِر ِّ جٍسِٗ‪ٜ‬ل دهرع‬
‫جٍغر‪ٜ‬در‪ ،‬ذًٍ ؤّ ػظ‪َٜ‬ر ٕذٓ جٍشْدجز شٗم سشدد ن‪ ٛ‬جٍْٖح‪ٜ‬ر دهرع جٍغرجثخ‪ ِّٗ ،‬صُ‬
‫‪ ٌِّٜ‬ارظحء ذًٍ نسهرع جٍغرجثخ ؿَ‪ ٙ‬جٍظ‪ٜ‬ل جٍذ‪ٜ ٚ‬سِسؾ دح‪ٝ‬صحر جٍِه‪ٜ‬دذ ٍٖذج جٍِضرٗؽ‬
‫ٍٗ‪ٜ‬س ؿَ‪ ٙ‬جٍظ‪ٜ‬ل جٍذ‪ ٚ‬ردِح ٍّ ‪ٜ‬شسه‪ٜ‬د ِّ ٕذج جٍِضرٗؽ‪ٗ ،‬سـػ‪ ٙ‬جٍشْدجز جٍيدرذ ؿَ‪ٙ‬‬
‫‪54‬‬
‫سػٗ‪ٜ‬ل جٍـخء جٍِحٍ‪ ٛ‬ؿدر ج‪ٟ‬ظ‪ٜ‬حل نسػيو ذًٍ جٍلرع‪.‬‬
‫‪ ‬ج‪٣‬ىسرجع ِّ ْيٗد جٍٗدجثؾ جٍس‪ٍٜٗ ٛ‬دٕح جٍْؼحُ جٍِظرن‪:ٛ‬جىسرع دـع جٌٍسحخ ج‪٣‬ىسظحد‪ّٜٜ‬‬
‫جٍِشَِ‪ ّٜ‬جٍِـحظر‪ ّٜ‬ؤْ‪ٍَ ٌّٜٗ‬ػٌِٗر جٍػو ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسرجع ِّ جٍْيٗد جٍس‪ٍٜٗ ٛ‬دٕح جٍْؼحُ‬
‫جٍِظرن‪ ٛ‬ش‪ٍٜٗ‬ر ىدرٕح ِص‪ 10 :٤‬ؤغـحم جٍْيٗد ذجز جٍػحىر جٍـحٍ‪ٜ‬ر (جٍْيٗد جٍس‪ ٛ‬ؤظدرسٖح‬
‫جٍػٌِٗر)‪ ٌِّٜ ،‬ؤّ ‪ٜ‬يرع ‪ ِّ % 20‬ذًٍ ٍَػٌِٗر ىرٗغح ددّٗ نحثدذ‪ٗ ،55‬دِـْ‪ ٙ‬آخر؛‬
‫ٕٗ ؿدحرذ ؿّ اٍزجُ جٍدًْ جٍِرٌز‪ٍَ ٚ‬دًْٗ جٍسظحر‪ٜ‬ر دح‪٣‬ػسهحؼ دْشدر ؤٌدر ِّ ج‪٣‬ػس‪ٜ‬حػ‪ٛ‬‬
‫جٍيحْْٗ‪ ٛ‬جٍِٗدؽ ٍد‪ ،ٜٔ‬ؿَ‪ ٙ‬ؤّ ‪ٜ‬شِغ ٍَػٌِٗر دحشسخدجِٔ ددّٗ نٗجثد‪ٗ" ،‬ؿَ‪ٕ ٙ‬ذج ج‪ٟ‬شحس‬
‫جىسرع جٍدـع اْضحء ِئششر ِشسيَر ٍَٗدجثؾ جٍظحر‪ٜ‬ر‪ٜٗ ،‬دؽ ج‪ٟ‬نرجد ن‪ٖٜ‬ح ْيٗدُٕ ٗسـِل‬
‫دْؼر‪ٜ‬ر ج‪٣‬ػس‪ٜ‬حػ‪ ٛ‬جٍظزث‪ ،ٛ‬ؤِح ِرح سٍٗدٓ ِّ ْيٗد جٍٗدجثؾ ن‪ٜ‬شسخدُ ٌَٔ ٍظحٍغ‬
‫جٍػٌِٗر"‪ٗ ،56‬دسػد‪ٜ‬و ٕرذج جٍِددؤ ‪ ٌّٜٗ‬ج‪ْ٣‬سهحؽ ِّ جٍٗدجثرؾ جٍظرحر‪ٜ‬ر ٍظرحٍغ‬
‫جٍِظسِؾ ٌَٔ ِسِص‪ ٤‬نر‪ ٛ‬دْٗد جٍِٗجزْر جٍـحِر ٍَدٍٗر‪.‬‬
‫‪ ‬ج‪٣‬ىسرجع ِّ جٍدًْ جٍِرٌز‪(ٚ‬جٍسِٗ‪ٜ‬ل جٍسغخِ‪ٜ:)ٛ‬ر٘ دـع جٍـَِحء ؤْٔ ‪ٍَ ٌِّٜ‬دٍٗر‬
‫جٍَظٗء اٍ‪ ٙ‬ج‪١‬ظدجر جٍْيد‪ ٚ‬جٍظد‪ٜ‬د‪ ،‬ؤٗ ِح ‪ٜ‬ـرم دحٍسِٗ‪ٜ‬رل دحٍـظز ؤٗ جٍسِٗ‪ٜ‬ل جٍسغخِ‪،ٛ‬‬
‫ٌإػرد ج‪ٟ‬شحٍ‪ٜ‬خ جٌٍِِْر ٍسلػ‪ٜ‬ر جػس‪ٜ‬رحظحز جٍدٍٗر جٍسِٗ‪َٜٜ‬ر ؿْد ؿظز ِٗجردٕح جٍِرحٍ‪ٜ‬ر‬

‫‪312‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫ؿّ جٍي‪ٜ‬حُ دذًٍ‪ ،‬ك‪ٜ‬ر ؤّ ٕذج جٍرؤ‪ ٚ‬ؿحرغٔ جٍدـع‪ٗ ،‬رنغٗج جشسخدجُ ش‪ٜ‬حشر جٍسِٗ‪ٜ‬ل‬
‫جٍسغخِ‪ٍ ٛ‬سِٗ‪ٜ‬ل جٍـظز جٍِحٍ‪ ٛ‬جٍػٌِٗ‪ٍِ ،ٛ‬ح ‪ْٜ‬ػٗ‪ ٚ‬ؿَ‪ ِّ ٜٔ‬آصحر جىسظحد‪ٜ‬ر ٗجظسِحؿ‪ٜ‬ر‬
‫شَد‪ٜ‬ر ؿَ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسظحد جٍيِٗ‪ ،ٛ‬ؤِٕٖح جٍسغخُ ٗجرسهحؽ ج‪ٟ‬شـحر‪ٗ ،‬جْسضحر جٍدػحٍر‪ٗ ،‬اؿحدذ‬
‫سٗز‪ٜ‬ؾ جٍدخل جٍيِٗ‪ٍ ٛ‬ظحٍغ ج‪ٟ‬كْ‪ٜ‬حء ٗجٍِ‪ ًّ٤‬ؿَ‪ ٙ‬ػشحخ جٍهيرجء‪ِ ٕٗٗ ،‬ح ‪ٜ‬سـحرع ِؾ‬
‫ؤشس جٍـدجٍر جٍس‪ٜ ٛ‬يُٗ ؿَ‪ٖٜ‬ح جٍْؼحُ ج‪٣‬ىسظحد‪ ٚ‬ج‪١‬ش‪ ،57ِٛ٤‬ك‪ٜ‬ر ؤْٔ ‪ ٌِّٜ‬جٍيٗل دإّ‬
‫ٍظٗء جٍػٌِٗر اٍ‪ٕ ٙ‬ذٓ ج‪ٟ‬دجذ ‪ٜ‬ظخ ؤّ ‪ِ ٌّٜٗ‬رسدػح دح‪ٝ‬صحر جٍس‪ ٌِّٜ ٛ‬سْظُ ؿْٔ؛ ؤ‪ ٚ‬ؤْٔ‬
‫اذج صدز ‪ٜ‬ي‪ْٜ‬ح ؤّ ٍٖذج جٍْٗؽ ِّ ج‪٣‬ىسرجع آصحرج ا‪ٜ‬ظحد‪ٜ‬ر ؿَ‪ ٙ‬جٍْضحػ ج‪٣‬ىسظحد‪ٌِ ،ٚ‬ح‬
‫‪ٜ‬ػدش ن‪ ٛ‬ػح‪٣‬ز جٌٍشحد ؿْدِح ‪ْٕ ٌّٜٗ‬حً ؿٗجِل اْسحض ؿحػَر‪ٜٗ ،‬سرسخ ؤّ سئد‪ٕ ٚ‬ذٓ‬
‫جٌٍِ‪ٜ‬ر جٍْيد‪ٜ‬ر جٍظد‪ٜ‬دذ اٍ‪ ٙ‬سضل‪ٜ‬ل ؿٗجِل ج‪ْ١‬سحض جٍـحػَر ٗدحٍسحٍ‪ ٛ‬جٍسخه‪ٜ‬ع ِّ ػظُ‬
‫جٍدػحٍر‪ٗ ،‬ز‪ٜ‬حدذ ػظُ ج‪ْ١‬سحض‪ ،‬ن‪ٕ ٛ‬ذٓ جٍػحٍر سٌّٗ ِْهـسٔ ؤرظغ ِّ ِغحرٓ‪ٗ ،‬دحٍسحٍ‪ٛ‬‬
‫‪ ٌِّٜ‬جٍَظٗء اٍ‪ ٙ‬ج‪١‬ظدجر جٍْيد‪.ٚ‬‬
‫اهخبخيج‪:‬ن‪ ٛ‬خسحُ ٕذج جٍدػش‪ ٌِّٜ ،‬جٍٗظٗل جٍ‪ ٙ‬جٍْسحثط جٍسحٍ‪ٜ‬ر‪:‬‬
‫‪ٜ-‬يُٗ جٍسٌ‪ٜ‬م جٍهيٖ‪ٍَ ٛ‬سٗؼ‪ٜ‬م (جٍغرجثخ جٍـحدٍر) ؿَ‪ ٙ‬جٍِظَػر جٍـحِر جٍس‪ٗ ٕٛ ٛ‬جػدذ ِّ‬
‫ٌدر‪ٜ‬حز ؤٕدجم جٍسضر‪ٜ‬ؾ ج‪١‬ش‪ٗ ،ِٛ٤‬ىد ظحءز جٍِظَػر ِدؿِٗر دِح ػدئ نيٖحئْح‬
‫جٌٍدحر‪،‬نظحء جٍسٗؼ‪ٜ‬م ِػظٗرج ددرظر ىظٗ٘ ِّ ج‪٣‬شسصْحء ٌٍََِ‪ٜ‬ر جٍخحظر ِّ جػسرجُ‬
‫ن‪ ٛ‬جٍضر‪ٜ‬ـر ٍذج ظحءز ش‪ٜ‬حشر جٍسٗؼ‪ٜ‬م ِػحػر دغِحْحز ؿد‪ٜ‬دذ ِصَز جٍضرٗػ جٍٗجظخ‬
‫سٗجنرٕح ن‪ ٛ‬جٍشِحع ٍَدٍٗر ٍِِحرشر ٕذج ج‪١‬ظرجء جٍغر‪ٜ‬د‪ٍِٗ ،ٛ‬ح ٌحْز ٕذٓ جٍغرجثخ‬
‫ِػددذ ج‪ٕٟ‬دجم نبْٖح ٍُ سػدد دٗؿحء ِـ‪ِ ٣ٗ ّٜ‬يدجر ٌِ‪ ٛ‬ؤٗ ْشد‪ٗ ٛ‬اِْح دِح سْدنؾ دٔ‬
‫ج‪ٟ‬زِر‪ٗ ،‬سيُٗ دٔ جٍػحظر‪.‬‬

‫‪ -‬جٍيرٗع جٍـحِر‪ِ ٕٛٗ ،‬ح سشسَهٔ جٍدٍٗر ِّ ؤكْ‪ٜ‬حء جٍدَد ؤٗ ِّ دٍٗر ؤخر٘‪ٗ ،‬دْحءّ ؿَ‪ٙ‬‬
‫ذًٍ نبّ ج‪ٟ‬دٗجز جٍيحثِر ؿَ‪ ٙ‬ج‪٣‬ىسرجع دهٗجثد ردٗ‪ٜ‬ر ‪ ٌِّٜ ٣‬جشسخدجِٖح ٌإدٗجز ِحٍ‪ٜ‬ر‬
‫اش‪ِٜ٤‬ر‪.‬‬
‫ٌٍٗل جٍِػحذ‪ٜ‬ر جٍضرؿ‪ٜ‬ر‪ْٗ ،‬س‪ٜ‬ظر ٍَشَد‪ٜ‬حز جٍهْ‪ٜ‬ر ٍِز‪ٜ‬ط ؤدٗجز سِٗ‪ٜ‬ل جٍـظز جٍسيَ‪ٜ‬د‪ٜ‬ر‪،‬‬
‫ٌحّ جٕسِحُ جٍدحػص‪ ّٜ‬ؿَ‪ ٙ‬ادرجز ؤُٕ ؤدٗجز ٗؤشحٍ‪ٜ‬خ سِٗ‪ٜ‬ل ؿظز جٍِٗجزْر ٗنيحً ‪ٟ‬ػٌحُ‬
‫جٍضر‪ٜ‬ـر‪ٗ ،‬جٍِظحٍغ ج‪٣‬ىسظحد‪ٜ‬ر‪ ،‬جْػ‪٤‬ىح ِّ جٍهظل ٗؿدُ جٍخَػ د‪ ّٜ‬ج‪ٟ‬دٗجز جٍِئىسر جٍس‪ٛ‬‬
‫سشسخدُ ن‪ ٛ‬سِٗ‪ٜ‬ل جٍـظز ن‪ ٛ‬جٍِٗجزْر جٍـحِر ٍَدٍٗر ن‪ ٛ‬ػحٍر جٍغرٗرذ دإػٌحِٖح جٍضرؿ‪ٜ‬ر‬
‫‪311‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬
‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬
‫ٗجٍس‪ ٛ‬سسِصل ن‪ ٛ‬جٍغرجثخ ٗجٍيرٗع جٍـحِر‪ٗ ،‬ك‪ٜ‬رٕح ِّ ج‪ٟ‬دٗجز جٍس‪ ٛ‬سشسخدُ دظهر‬
‫دجثِر‪ٗ ،‬ن‪ ٛ‬ظِ‪ٜ‬ؾ ج‪ٟ‬ػٗجل ؤ‪ٜ‬غحً‪ٗ ،‬جٍس‪ ٛ‬سسِصل ن‪ ٛ‬جٍظًٌٗ ج‪٣‬ش‪ِٜ٤‬ر جٍػٌِٗ‪ٜ‬ر‪.‬‬
‫اهخهيٍص‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ِظِؾ جٍَلر جٍـرد‪ٜ‬ر‪.‬اهيعجى اهوشٍػ‪ .‬ػ ‪ِ ،04‬ظر‪ٌِ :‬سدر جٍضرٗو جٍدٍٗ‪ٜ‬ر‪ ،2004-1425 ،‬ط ‪.585‬‬
‫‪2‬ؿدد جٍػِ‪ٜ‬د ؿدد جٍِػَخ‪ ،‬اهشٍبشبح االكخظبدٍج عوي اهيشخوى االكخظبد اهلويٌ‪ .‬جٍيحٕرذ‪ِ:‬ظِٗؿر جٍْ‪ٜ‬ل جٍـرد‪ٜ‬ر‪،2003 ،‬‬
‫ط‪.77‬‬
‫‪3‬خ‪ .‬درْ‪ ٜٔ‬جشِّٗ‪ ،‬االكخظبد اهنوٌ‪ .‬سرظِر‪ :‬ؿدد ج‪ِٜٟ‬ر ادرجٕ‪ ُٜ‬ضِس جٍد‪ ،ّٜ‬جٍِئششر جٍظحِـ‪ٜ‬ر‪ِ ،‬ظر‪،1989 ،‬‬
‫ط‪.162‬‬
‫‪4‬ؿدد جٍِظ‪ٜ‬د ىد‪ ،ٚ‬اهيدخل إهي اهشٍبشبح االكخظبدٍج اهنوٍج‪ .‬جٍظزجثر‪ :‬د‪ٜٗ‬جّ جٍِػدٗؿحز جٍظحِـ‪ٜ‬ر‪ ،2003 ،‬ط‪.201‬‬
‫‪5‬‬
‫‪Jean-yvescapul, olivier Garnier, Edition HATIER dictionnaire d'économie etsciences‬‬
‫‪sociales, PARIS 2002, p29.‬‬
‫‪6‬‬
‫ِْذر ىػم‪ ،‬االٍراداح اهعبيج هودوهج فٌ ظدر اإلشالى وخػتٍلبخهب اهيعبظرث‪ .‬ػ‪ ،02‬ظدذ‪ :‬جٍدًْ ج‪١‬ش‪ٍَ ِٛ٤‬سِْ‪ٜ‬ر‪،‬‬
‫‪ٕ1420‬ر‪ ،2000/‬ط ط ‪.29 -28‬‬
‫‪7‬جٍِحٗرد‪ ،ٚ‬ؤدٗ جٍػشّ ؿَ‪ ٛ‬دّ ِػِد دّ ػد‪ٜ‬خ‪ .‬األحنبى اهشوػبٌٍج واهوالٍبح اهدٌٍٍج‪ .‬سػي‪ٜ‬و ؤػِد ِدحرً جٍدلدجد‪،ٚ‬‬
‫جٌٍٗ‪ٜ‬ز‪ٌِ :‬سدر دجر جدّ ىس‪ٜ‬در‪،ُ1989 ،‬ط ‪.215‬‬
‫‪8‬جٍِـظُ جٍٗش‪ٜ‬ػ‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط‪.537‬‬
‫‪9‬جدّ ِْؼٗر‪ ،‬ظِحل جٍد‪ِ ّٜ‬ػِد‪ .‬هشبً اهعرة‪ .‬د‪ٜ‬رٗز‪ :‬دجر ظحدر‪ ،1990 ،‬ط‪.2569‬‬
‫‪10‬ؤدٗ ػحِد ِػِد جٍلزجٍ‪ ،ٛ‬ضفبء اهغوٍل فٌ تٍبً اهضته واهيخٍل ويشبهم اهخعوٍل‪ ،‬سػي‪ٜ‬و ػِد جٌٍد‪ٜ‬ش‪ ،ٛ‬دلدجد‪ِ :‬ػدـر‬
‫ج‪١‬رضحد‪ ،ُ1931 ،‬ط ‪.236‬‬
‫‪11‬ؤدٗ جٍِـحٍ‪ ٛ‬جٍظٗ‪ ،ْٜٛ‬غٍبد األيى فٌ اهخٍبد اهؼوى‪ .‬سػي‪ٜ‬و ؿدد جٍِْـُ جٍد‪ٜ‬خ‪ ،‬ػ ‪ٕ1401 ،2‬ر‪ ،‬ط ‪..275‬‬
‫‪12‬‬
‫ِػِد ػَِ‪ ٛ‬جٍػٗجد‪ ،ٛ‬أذر اهشٍبشبح اهيبهٍج اهضرعٍج فٌ خحلٍق اهخوازً اهيبهٌ اهعبى فٌ اهدوهج اهحدٍذج‪ -‬دراشج‬
‫حدٍذج‪.‬ج‪٣‬شٌْدر‪ٜ‬ر‪ :‬دجر جٍهٌر جٍظحِـ‪ ،2008 ،ٛ‬ط ‪.225‬‬
‫‪13‬‬
‫‪ٜٗ‬شم جدرجٕ‪ٜٗ ُٜ‬شم‪،‬اهٌفلـبح اهعـبيج فـٌ اإلشـالى‪ ،‬دراشـج يلـبرٌج‪ .‬ػ‪ ،2‬جٍدٗػرر‪ :‬دجر جٍصيحنر ٍَػدحؿر‬
‫ٗجٍْضر ٗجٍسٗز‪ٜ‬ؾ‪ ،1998/1408 ،‬ط ‪.106‬‬
‫‪14‬‬
‫كحز‪ ٚ‬ؿْح‪ٜ‬ر‪ ،‬اهيبهٍج اهعبيج واهٌؼبى اهيبهٌ االشاليٌ‪ .‬د‪ٜ‬رٗز‪ :‬دجر جدّ ػزُ‪ .1993 ،‬ط ‪.307‬‬
‫‪15‬‬
‫ٕضحُ ػْغل ؿدد جٍدحى‪ " ،ٛ‬جٍهير ٗسٗز‪ٜ‬ؾ جٍدخل ِّ ِْؼٗر ج‪٣‬ىسظحد ج‪٣‬ش‪ ،ِٛ٤‬درجشر سػد‪ٜ‬ي‪ٜ‬ر ؿَ‪ٌَِِ ٙ‬ر جٍدػر‪،"ّٜ‬‬
‫جٍِئسِر جٍـحٍِ‪ ٛ‬جٍصحِّ ٍ‪٤‬ىسظحد ٗجٍسِٗ‪ٜ‬ل ج‪١‬ش‪" ِٛ٤‬اهٌيو اهيشخداى واهخٌيٍج االكخظبدٍج اهضبيوج يً اهيٌؼور‬
‫اإلشاليٌ"‪ ،‬جٍِْـيد ن‪ ٛ‬جٍدٗػر‪ ،‬ىػر‪ ،‬جٍهسرذ‪ 18 :‬اٍ‪ 20 ٙ‬د‪ٜ‬شِدر ‪ ،ُ2011‬ط ‪.27‬‬
‫‪16‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬عجز اهيـوازٌج وعالجه فـٌ اهفله اإلشـاليٌ‪ .‬ج‪ٟ‬ردّ‪ :‬دجر جٍْهرحثس ٍَْضر ٗجٍسرٗز‪ٜ‬ؾ‪،‬‬
‫‪ ،1999 /1419‬ط‪.39-37‬‬
‫‪17‬‬
‫ِػِد ؿِر ضحدرج‪ ،‬يشخلتل عوى االكخظبد يً يٌؼور إشاليٌ‪ .‬سرظِر رن‪ٜ‬و ‪ْٜٗ‬س جٍِظر‪ ،ٚ‬دجر جٍهٌر‪ :‬دِضو‪،‬‬
‫‪ ،2004‬ط ‪. 403‬‬

‫‪310‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬
‫خيوٍل عجز اهيوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشاليٌ (اهخوؼٍف– اهلروع)‬

‫‪18‬‬
‫‪ٜٗ‬شم جٍيرغحٗ‪ ،ٚ‬فله اهزنبث‪.‬جٍظزء جٍصحْ‪ ،ٛ‬ػ‪ ،02‬د‪ٜ‬رٗز‪ِ :‬ئششر جٍرشحٍر‪ .ُ1973 / ٓ1393 ،‬ط ط‪-1095‬‬
‫‪. 1069‬‬
‫‪ِ19‬ػِد ؿِر جٍزد‪ٜ‬ر‪ ،‬دور اهدوهـج فـٌ خحلٍـق أهـداف االكخظبد اإلشـاليٌ‪ .‬ظدذ‪ :‬جٍدْرً ج‪١‬شر‪ٍَ ِٛ٤‬سِْ‪ٜ‬ر‪ ،‬ددّٗ‬
‫شْر ْضر‪ ،‬ط ط ‪.37-36‬‬
‫‪20‬ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط‪.28‬‬
‫‪21‬جٍٖ‪ٜ‬ثر جٍضرؿ‪ٜ‬ر جٍـحٍِ‪ٜ‬ر ٍَزٌحذ‪ ،‬فخبوى اهٌدوث اهراتعج هلغبٍب اهزنبث اهيعبظرث‪ ،‬جٍِْـيدذ ن‪ ٛ‬جٍدػر‪ ،ّٜ‬ن‪ ٛ‬جٍهسرذ‪-17 :‬‬
‫‪ 19‬ضٗجل ‪ٕ 1414‬ر‪ ،‬جٍِٗجنو ‪:ُ1994/3/31-29‬‬
‫‪http://info.zakathouse.org.kw/nadawat/NADWA4PAGES/FATAWEE.HTM‬‬
‫‪22‬‬
‫ْهس جٍِرظؾ‪ ،‬ط ط ‪.401-400‬‬
‫‪23‬‬
‫ِػِد ؿِر ضحدرج‪ِ ،‬شسيدل ؿَُ ج‪٣‬ىسظحد ِّ ِْؼٗر جش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪. 405‬‬
‫‪ٜٗ 24‬شم ادرجٕ‪ٜٗ ُٜ‬شم‪ ،‬جٍْهيحز جٍـحِر ن‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ ُ٤‬درجشر ِيحرْر‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ط ‪.112 -111‬‬
‫‪25‬‬
‫ِػِد ؿِر ضحدرج‪ِ ،‬شسيدل ؿَُ ج‪٣‬ىسظحد ِّ ِْؼٗر جش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪. 403‬‬
‫‪26‬‬
‫جدّ خَدّٗ‪ ،‬اهيلديــج‪ .‬د‪ٜ‬رٗز‪ :‬دجر جٍهٌر ٍَػدرحؿر ٗجٍْضر‪ ،2004 ،‬ط ‪ِٗ 292‬ح دـدٕح ‪.‬‬
‫‪27‬‬
‫ؿدد جهلل ػحشّ جٍظحدر‪ " ،ٚ‬جٍهٌر ج‪٣‬ىسظحد‪ ٚ‬ؿْد ج‪ِ١‬حُ ؿَ‪ ٛ‬دّ ؤد‪ ٛ‬ػحٍخ رغ‪ ٛ‬جهلل ؿْٔ ِّ خ‪٤‬ل رشحٍسٔ ٍٗجٍ‪ ٜٔ‬ؿَ‪ٙ‬‬
‫ِظر ج‪ٟ‬ضسر جٍْخـ‪ ،ٛ‬درجشر ِيحدَر دحٍهٌر جٍِحٍ‪ ٛ‬جٍػد‪ٜ‬ش"‪ ،‬يجوج جبيعج أى اهلرى هعووى اهضرٍعج واهوغج اهعرتٍج‬
‫وآداتهب‪ ،‬جٍظزء ‪ ،17‬جٍـدد ‪ ،34‬رظخ ‪ ،ٓ1426‬ط ط ‪.316-315‬‬
‫‪28‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪،‬ط ط‪..268-267‬‬
‫‪29‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪،‬ط ‪.267‬‬
‫‪30‬جٍِحٗرد‪ ،ٚ‬ج‪٣‬ػٌحُ جٍشَػحْ‪ٜ‬ر‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.190‬‬
‫‪31‬‬
‫ِػِد ؿِر ضحدرج‪ِ ،‬شسيدل ؿَُ ج‪٣‬ىسظحد ِّ ِْؼٗر جش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪. 403‬‬
‫‪32‬‬
‫ؿِر ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز جٍـحْ‪" ،ٛ‬سِٗ‪ٜ‬ل جٍش‪ٜ‬حشر جٍضرؿ‪ٜ‬ر ن‪ِٗ ٛ‬جظٖر ؿظز جٍِٗجزْر‪ ،‬اهيؤخير اهعبهيٌ اهخبيس هالكخظبد‬
‫اإلشاليٌ‪ٌَِِ ،‬ر جٍدػر‪ٍَ ّٜ‬هسرذ ِّ ‪09-07‬ؤٌسٗدر ‪ ،2003‬ط ‪.851‬‬
‫‪33‬‬
‫ٍشحّ جٍـرخ‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪. 3589‬‬
‫‪ْ34‬ز‪ ٜٔ‬ػِحد‪ ،‬يعجى اهيظػوحــبح االكخظبدٍــج فٌ هغج اهفلهـبء‪ ،‬جٍر‪ٜ‬حع‪ :‬جٍدجر جٍـحٍِ‪ٜ‬ر ٌٍَسحخ ج‪٣‬ش‪،ِٛ٤‬‬
‫‪ ،ٓ1415‬ط ‪.360‬‬
‫‪35‬‬
‫ؿِر ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز جٍـحْ‪ِ ،ٛ‬رظؾ شحدو‪.851 ،‬‬
‫‪36‬‬
‫ؿِر ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز جٍـحْ‪ِ ،ٛ‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ط ‪.854-853‬‬
‫‪37‬جٍِحٗرد‪ِ ،ٚ‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط‪.279‬‬
‫‪38‬‬
‫ٌٗصر ؿدد جٍهسحع ج‪١‬دظ‪" ،ٛ‬جٍِٗجزْر ن‪ ٛ‬جٍهٌر جٍِحٍ‪ ٛ‬ج‪١‬ش‪ٌ ِّ ."ِٛ٤‬سحخ‪ :‬اإلدارث اهيـبهٍج فٌ اإلشـالى‪ .‬جٍظزء‬
‫جٍصحٍش‪ ،‬جٍِظِؾ جٌٍَِ‪َٜ‬دػٗش جٍػغحرذ ج‪١‬ش‪ِٜ٤‬ر‪ ،‬ؿِحّ‪ِ ،1990:‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط‪.1151‬‬
‫‪39‬‬
‫ِْذر ىػم‪ ،‬ج‪ٜ٣‬رجدجز جٍـحِر ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ش‪ٗ ُ٤‬سػد‪ٜ‬يحسٖح جٍِـحظرذ‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.56‬‬
‫‪40‬‬
‫شٗرذ جٍديرذ ج‪ٜٝ‬ر رىُ (‪.)278‬‬
‫‪41‬‬
‫ؿِر ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز جٍـحْ‪ِ ،ٛ‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪ِٗ 855‬ح دـدٕح‪.‬‬
‫‪42‬‬
‫جٍِحٗرد‪ ،ٚ‬ج‪ٟ‬ػٌحُ جٍشَػحْ‪ٜ‬ر‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.279‬‬

‫‪313‬‬ ‫العدد الثالث عشر جوان ‪0213‬‬


‫ؤ‪ٌ.‬ردٗد‪ ٚ‬ظدر‪ْٜ‬ر‬

‫‪43‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.291‬‬
‫‪44‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪..292-291 ،‬‬
‫‪45‬‬
‫جٍِحٗرد‪ ،ٚ‬ج‪ٟ‬ػٌحُ جٍشَػحْ‪ٜ‬ر‪ِ ،‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.279‬‬
‫‪46‬‬
‫ؿٗم ِػِد جٌٍهرجٗ‪ ،ٚ‬اهشٍبشج اهيبهٍج واهٌلدٍج فٌ ؼل االكخظبد اإلشاليٌ‪.‬ج‪٣‬شٌْدر‪ٜ‬ر‪ٌِ :‬سدر ج‪٣‬ضـحؽ ٍَْضر‬
‫ٗجٍسٗز‪ٜ‬ؾ‪ ،1997 ،‬ط ‪.81‬‬
‫‪47‬ظِحل ٍـِحرذ‪ ،‬اهٌؼبى اهيبهٌ فٌ اإلشالى‪ .‬جٍظزجثر‪ :‬دجر جٍْدإ‪ ،1996 ،‬ط ‪.52‬‬
‫‪48‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪٣‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ط ‪.297-296‬‬
‫‪49‬‬
‫ؤدٗ جٍِـحٍ‪ ٛ‬جٍظٗ‪ِ ،ْٜٛ‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ط ‪.277-276‬‬
‫‪ 50‬ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ٜ‬حّ‪ ،‬ؿظز جٍِٗجزْر ٗؿ‪٤‬ظٔ ن‪ ٛ‬جٍهئ ج‪١‬ش‪ِ ،ِٛ٤‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ط ‪.295-294‬‬
‫‪51‬‬
‫ػش‪ ّٜ‬رجسخ ‪ٜٗ‬شم ر‪ّٜ‬حّ‪ ،‬اهركبتج اهيبهٍج فٌ اهفله اإلشاليٌ‪.‬ؿِحّ‪ :‬دجر جٍْهحثس‪.1999 ،‬ط ط ‪.137-136‬‬
‫‪ِْ52‬ذر ىػم‪ ،‬خيوٍل اهعجز فٌ اهيٍزاٌٍج اهعبيج هودوهج يً وجهج ٌؼر إشاليٍج‪.‬ظدذ‪ :‬جٍدًْ ج‪١‬ش‪ٍَ ِٛ٤‬سِْ‪ٜ‬ر‪،1997 ،‬‬
‫ط ‪.32‬‬
‫‪53‬‬
‫ِػِد ْظحذ جهلل ظد‪ٜ‬ي‪ ،ٛ‬اهٌؼـبى اهيظرفـٌ اهالرتوً‪ .‬ظدذ‪ :‬جٍِرٌز جٍـحٍِ‪ٟ ٛ‬دػحش ج‪٣‬ىسظحد ج‪١‬ش‪ ،ِٛ٤‬ظحِـر‬
‫جًٍَِ ؿدد جٍـز‪ٜ‬ز‪ ،ٓ1405 ،‬ط ط‪ِٗ 102‬ح دـدٕح‪.‬‬
‫‪54‬‬
‫ِػِد ْظحذ جهلل ظد‪ٜ‬ي‪ ،ٛ‬جٍْؼرحُ جٍِظرنر‪ ٛ‬جٍ‪٤‬ردٗ‪ِ ،ٚ‬رظؾ شحدو‪ ،‬ط ‪.102‬‬
‫‪55‬‬
‫ِػِد ؿِر ضحدرج‪ٌ ،‬حو ٌؼـبى ٌلدً عـبدل‪ .‬دراشـج هوٌلـود واهيظـبرف واهشٍـبشج اهٌلدٍج فٌ غوء اهضرٍعج‬
‫اإلشـاليٍج‪ .‬ػ‪ ،2‬جٍٗ‪ٜ٣‬حز جٍِسػدذ ج‪ِٟ‬ر‪ٌٜٜ‬ر‪ :‬جٍِـٖد جٍـحٍِ‪ٍَ ٛ‬هٌر ج‪١‬ش‪ ،1990/1410 ،ِٛ٤‬ط‬
‫‪56‬‬
‫ِػِد ؿَ‪ ٛ‬جٍير‪ِ " ،ٚ‬ضٌَر جٍـظز جٍِحٍ‪ ٛ‬جٍػٌِٗ‪ ٛ‬ن‪ ٛ‬ج‪٣‬ىسظحد ج‪١‬شر‪ ."ِٛ٤‬اهتظٍرث‪ ،‬دٗر‪ٜ‬ر سظدر دحٍظزجثر‪ ،‬جٍـدد‬
‫‪ ،2000/1420 ،05‬ط ‪.34‬‬
‫ِّ د‪ِ :ُْٖٜ‬ػِد ْظحذ جهلل ظد‪ٜ‬ي‪.ٛ‬‬ ‫‪‬‬

‫ُِْٖ‪ِْ :‬ذر ىػم‪ِ ،‬ػِد ضحدرج‪ ،‬رن‪ٜ‬و جٍِظر‪ْ ،ٚ‬ـِز ؿدد جٍَػ‪ٜ‬م ِضٖٗر‪ ،‬جٍش‪ٜ‬د ؿػ‪ٜ‬ر ؿدد جٍٗجػد‪....،‬‬ ‫‪‬‬

‫‪57‬‬
‫شـد دّ ػِدجّ جٍَػ‪ٜ‬حْ‪ ،ٛ‬اهيـوازٌج اهعبيج فٌ االكخظبد اإلشــاليٌ‪.‬ظدذ‪ :‬جٍِـٖد ج‪١‬ش‪ٍَ ِٛ٤‬دػٗش ٗجٍسدر‪ٜ‬خ‪ ،‬جٍدًْ‬
‫ج‪١‬ش‪ٍَ ِٛ٤‬سِْ‪ٜ‬ر‪ ،1997/1417 ،‬ط ‪.242‬‬

‫‪313‬‬
‫أحباث اقتصادية وإدارية‬

You might also like