Van İsyanı (1896)

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Van İsyanı, 1895 senesinin sonlarına doğru Ermeni

komiteciler'in Kafkasya ile İran'dan Doğu Anadolu bölgesine
yüklü miktarlarda silah ve cephanelik taşıyarak Van bölgesinde
çıkardıkları isyanı ifade eder.

Ermeni komiteciler öncülüğünde çıkarılan isyan neticesinde

bölgede yaşayan Ermeni ve Kürtler arasında sert çatışmalar
yaşanmıştır. Kazım Karabekir'e göre 1895 senesinde Van
dahilinde Ermeni - Kürt ilişkilerinin çok iyi seyrettiğini ancak
aynı senenin sonunda Ermeni komiteciler tarafından Kürtler'in
Ermeniler'e karşı kışkırtılması neticesinde ilişkiler tam aksi Ermeni General Andranik, Van isyanında askerleri
[1]
yönde gelişmiştir. 1895 senesinin sonlarına doğru Ermeni ile beraber
komiteciler, Van vilayetinde güçlü bir oluşum içerisine girmiş
ve Kafkasya ile İran'dan yüklü miktarlarda silah ve cephanelik
getirmişlerdir. Ayrıca Hınçak grubunun Taşnak grubu ile birleşmesi neticesinde komiteler arasındaki anlaşmazlıklar
giderilmiştir. Ardından isyana öncülük edecek ve isyan hazırlıklarını tamamlamak üzere içlerinde Amerikan, Rus ve
Bulgar uyrukluların da olduğu komite üyeleri Rusya ve İran'dan Van bölgesine gelerek isyan hazırlıklarına
başlamışlardır.[2] Aynı sene içerisinde komiteciler tarafından yöre halkı arasında husumetler yaratılıyor veyahut
askerlere saldırılar düzenleniyordu.[3] Bölgede komiteler tarafından bir isyan girişimi olduğunu fark eden Osmanlı
Devleti, bölgeye Sadettin Paşa'yı göndererek bölgede yaratılmak istenen husumetlerin giderilmesini amaçlamıştır.
Bölgede yaşanan husumetleri giderebilmek için Sadettin Paşa, Ermeni ile Kürt köylerini dolaşmış ve İstanbul'a
gelişmeleri telgrafla rapor etmiştir.[4] Ancak Osmanlı İdaresinin tüm çabalarına rağmen Ermeniler ile Kürtler
arasındaki gerginlikler önlenememiş ve Kürtler'den oluşan Hamidiye alayları Ermeniler üzerine saldıralar
gerçekleştirmiştir. Uzun süredir isyan hazırlığında bulunan Ermeni Komite üyeleri 5 Haziran 1896 yılında Van'da
Hamidiye alaylarının Van ilindeki Ermenilere saldırmak üzere iken isyanı gerçekleştirdiler. Ermeni komite üyeleri
Van'daki Ermeniler'in Hamidiye alaylarına karşı kendilerini savunabilmesi için tüm Ermenileri silahlarla
donatmışlardı. Ateşli silahlar ile donatılmış Ermeniler, Kürtler'e karşılık vermiş ve saldırı sonrasında sivil zayiatı
önlemişlerdir.[5] Ermeni ihtilal kuvvetleri isyan sürecinde Avrupa'nın dikkatini tekrar Ermeni meselesine çekmek
üzere çaba sarf ediyorlardı. Ermeniler'in, Hamidiye alayları ile girdikleri çatışmalar gittikçe yayılmış ve olaylar
Adilcevaz ile Erciş'e de sıçramıştır.[6] Ermeni ihtilalcileri Van'a doğru hareket ederken çevre Kürt aşiretlerine
saldırmaları neticesinde büyük kayıplar yaşamış ve sayıları azalmıştır. Nitekim, İran'dan bekledikleri kuvvetlerde
geri dönmüş ve zor duruma düşmüşlerdir. Ancak ilerleyen süreçte çatışmalar artmış ve isyan Abak, Erçek
bölgelerine de yayılmıştır.[7]

İsyanın yayılması üzerine Müşir Zeki Paşa, Erzincan'a gelerek Van üzerine 20 tabur asker sevk etmiş ve olaylar
ancak 24 Haziran 1896 yılında kontrol altına alınmıştır. Ancak 10-15 Eylül 1896 yılında tekrar şiddetlenen olaylar
üzerine özellikle Kürtler ile Ermeniler arasında uzun vadeli ve büyük çapta çatışmalar meydana gelmiştir. Sadettin
Paşa'nın aktardığına göre Osmanlı birliklerinden 340 ölü 260 yaralı varken; Ermenilerden ise 219 ölü ve 69 yaralı
mevcuttur. Ayrıca çatışmalar sonucunda 80 Ermeni'nin evi kullanılamaz hale gelmiştir.[8] İngiliz konsolosunun
ifadelerine göre Van isyanına öncülük eden ve halka zarar vermiş Ermeniler, İran'a sürülürken olaylarda suçsuz
olduğu tespit edilen Ermeniler ise affedilmiştir.[9] İngiltere'nin Van konsolosuna göre; kendisi tarafından
Ermeniler'in defalarca uyarılmasına rağmen olaylara mani olamamış ve bu olaylar komiteciler'in tükenmek bilmeyen
tahrikleri sebebi ile yaşanmıştır.[10] Van'da yaşanacak olan isyanı önceden haber alan Osmanlı bu konu üzerine sınır
boylarında Ermeniler'e gelebilecek yardımları önlemek açısından büyük çaba göstermiş ve gelecek olan yardım
kuvvetlere mani olmuştur. Ayrıca yabancı devletler'in de olaya müdahale etmesini önlemiş ve bu meselenin
uluslararası kamuoyuna yansımasına izin vermemiştir.[11]

Kaynakça
1. ^ Kazım Karabekir, "Kürt Meselesi" s.137,
ISBN:9786059850896
2. ^ Mustafa Gül, “1896 Van Ermeni İsyanı ve
Sonrasındaki Gelişmeler (https://dspace.ankar
a.edu.tr/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/6
4183/11021.pdf?sequence=1&isAllowed=y) 21
Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine
sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/we
b/20201021225558/https://dspace.ankara.edu.t
r/xmlui/bitstream/handle/20.500.12575/64183/1
1021.pdf?sequence=1&isAllowed=y).”,
OTAM(Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi
Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi (http
s://dspace.ankara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.1
2575/64183) 21 Ekim 2020 tarihinde Wayback
Machine sitesinde arşivlendi (https://web.archiv
e.org/web/20201021220750/https://dspace.ank
ara.edu.tr/xmlui/handle/20.500.12575/64183).),
Ankara 1997, S.8, s.141.
10. ^ Cevdet Küçük, “Van’daki Ermeni İsyanları”,
3. ^ Ergünöz Akçora, "Van ve Çevresinde Ermeni
İsyanları (1896-1916)" İstanbul 1994, s.105.
ISBN: 9789754981858
11. ^ Nurettin Birol, “1890-1901 Ermeni Olayları ve
4. ^ Sami Önal," Saadettin Paşa’nın Anıları,
Ermeni Kürt Olayları (Van 1896)", İstanbul
2004, s.7-8. ISBN:9789751409379
5. ^ Ministère des affaires étrangères, op. cit., no.
212. M. P. Cambon, Ambassadeur de la
Republique française à Constantinople, ŕ M.
Hanotaux, Ministre des affaires étrangères, p.
239; et no. 215 p. 240.
6. ^ Taha Niyazi Karaca, “19. Yüzyılda
İngiltere’nin Ermeni Politikaları”, Tarihte Türkler
ve Ermeniler (Ermeni Meselesinin Ortaya
Çıkışı ve Yabancı Devletler), S. 1,C. 10,TTK
Yayınları, Ankara 2014, s. 221-262.
7. ^ Justin McCarthy, Esat Arslan, Cemalettin
Taşkıran, Ömer Turan, 1915 Van’da Ermeni
İsyanı, İstanbul 2015, s. 85-86.
8. ^ Ergünöz Akçora, "Van ve Çevresinde Ermeni
İsyanları (1896-1916)" İstanbul 1994, s.118.
ISBN: 9789754981858
9. ^ "Osmanlı Belgelerinde Ermenilerin Sevk ve
İskânı (1878-1920) (https://www.devletarsivleri.
gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/os
manli-arsivi-yayinlar/osmanli_belgelerinde_er
menilerin_sevk_ve_iskanlari_1878_1920.pdf)
24 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine
sitesinde arşivlendi (https://web.archive.org/we
b/20210424174215/https://www.devletarsivleri.
gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/os
manli-arsivi-yayinlar/osmanli_belgelerinde_er
menilerin_sevk_ve_iskanlari_1878_1920.pd
f).", s.63-65
Yakın Tarihimizde Van Uluslararası
Sempozyumu, Van 1990, s.140.
Halil Rıfat Paşa (http://haypedia.com/makale/O
smanl%C4%B1%20Tarihi/9ba498ea-1ff6-4e55
-8c85-5d52111e43e4.pdf) 19 Ağustos 2016
tarihinde Wayback Machine sitesinde
arşivlendi (https://web.archive.org/web/201608
19014103/http://haypedia.com/makale/Osman
l%C4%B1%20Tarihi/9ba498ea-1ff6-4e55-8c85
-5d52111e43e4.pdf).”, Yeni Türkiye, S. 60 C. 3,
Ankara 2014, s.37

g · t · d (https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=%C5%9Eablon:Ermeni_%C4%B0syanlar%C4%B1&action=edit)

Ermeni İsyanları
Taşnak · Armenakan · Hınçak

1780-1905
Zeytun (1780) · Başkale Çatışması · Kumkapı Gösterisi · Sason (1894) · Gugunyan Seferi · Zeytun (1895) ·
Trabzon (1895) · Osmanlı Bankası Baskını · Van (1896) · Hanasor Seferi · Sason (1904) · Yıldız Suikastı ·
Sulukh Muharebesi

1914-1918
Urfa · Zeytun (1914) · İzmit ve Adapazarı · Zeytun (1915) · Bitlis · Van (1915) · Şebinkarahisar · Fındıcak ·
Musa Dağ
 Ermeni çeteleri
Ağbyur Serob · Andranik Ozanyan · Aram Manukyan · Armenak Yekaryan · Drastamat Kanayan · Garegin Njdeh ·
Girayr · Boyacıyan Hamparsum Murat Efendi · Hrayr Tjohk · Hristofor Mikaelyan · Pastırmacıyan Karekin Efendi ·
Kevork Çavuş · Mahluto · Nikol Duman · Sargis Mehrabyan · Simon Zavaryan · Sebastatsi Murad · Stepan Zoryan ·
Yeprem Han

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Van_İsyanı_(1896)&oldid=30472777" sayfasından alınmıştır