Ortadoğu Vakfı TEP 2020-21 / Güz 24.10.

2020
Düzenleyen: Zeynep Saliha Aksoy Cumartesi

Ortadoğu Tarihi 4. Ders / Gökhan ÇETİNSAYA

Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra 1914 sonu- 1915 başında Osmanlıların ilk hamlesi, Enver
Paşa liderliğindeki Osmanlı heyetini hazırlamak.

Sarıkamış harekâtı – Kafkasya üzerinden Rusya’ya,

Kanal harekâtı - Suriye üzerinden Mısır’a saldırılar gerçekleştiriliyor ancak bunlar,

başarısızlıkla sonuçlanıyor.

Yine de, Sarıkamış Rusları korkutmuştur ve Rusya, müttefiklerin başkentlerine alarm

verdirmiştir. Çanakkale harekâtı, Sarıkamış’a karşı hamle olarak planlanmıştır. Dikkatleri
Kafkas’tan uzaklaştırmak, müttefikler arasında boğazlar üzerinden iletişimi sağlamak, dahası,
Çanakkale’den boğazlara ve başkente hâkim olarak Osmanlı’yı savaş dışı bırakmak
hedeflenmiştir.

Nisan 1915 Debunsen Kongresi, İngilizlerin Ortadoğu planları

18 Mart 1915 İngilizlerin Çanakkale hezimetinden sonra, Nisan sonunda kara harekatı
düzenlemişlerdir.

İngilizler, hilafet tehdidine karşı Arap milliyetçiliğini yükseltmek istemektedir.

Arap bürosu- Şeyh Hüseyin (Suriye – Arabistan) üzerinden isyan başlatmak ve hilafeti
Araplara kazandırmak amaçlanmıştır.

Buna karşılık, Osmanlı bölgeye Cemal Paşa’yı ( 3 ittihatçıdan birisi) Suriye valisi olarak
gönderir. Paşa, Arap literatürüne “Kasap Cemal” olarak geçmiştir.

1914 Aralık’ta Basra, İngiltere’nin eline geçiyor. (1901-2’lerden itibaren İran’ın Basra
Körfezi’ndeki petrol yatakları ortaya çıkıyor ve İngiltere bunları devralıyor, bu petrolü
sağlama almak amaçlanmıştır.) Sonrasında, Basra’daki İngiliz ordusu (Hintliler,
Müslümanlar…) Bağdat’a yönelmiştir ve 140 km kala Osmanlı ordusu ile karşılaşırlar.
Çanakkkale’den Irak’a yönlendirilen Osmanlı birliklerinin de etkisiyle Osmanlı kazanır.
İngiltere ordusu hızla geri çekilir. Kut-ul Amare denilen bölgeye sığınırlar (Dicle nehri
sınırında) ve Osmanlı tarafından kuşatılırlar (Kasımdan Nisan’a). General Lawrence, Halil
Paşa’ya para teklif eder ancak paşa kabul etmez. Kut-ül Amare bütün İngiliz tarihinin 3.büyük
yenilgisidir. Osmanlı’nın da son 200 yılının en büyük zaferlerindendir. Bu hezimetten sonra,
İngilizler, Arap isyanına hız verir ve Mart 1917’de Bağdat düşer.

*Bu zaferin unutulması (?), İngiltere’den çekinmemizle değil, zaferin öncülerinin ittihat
terakkicilerden olması ile ilişkilendirilebilir.

*Şerif Hüseyin’in oğlu Abdullah’ın anıları – Küre Yayınları

Ortadoğu Vakfı TEP 2020-21 / Güz 24.10.2020
Düzenleyen: Zeynep Saliha Aksoy Cumartesi

*Film: “Lawrence of Arabia” – Bedevi kabilelerin yüklü miktarda altın karşılığında isyan
ettirilmesi.

*Derin Tarih Dergisi, “Arap İsyanı” özel sayısı, Çetinsaya’nın makalesi.

*Arap isyanı değil, Şerif Hüseyin isyanı demek doğrusudur.

*Sykes-Picot (Kasım 1915, 3 Ocak 1916 yayıml.): İngiltere ve Fransa arasında bölgenin
paylaşılması hakkında- uygulanmamıştır.

1917 Amerika’nın savaşa girmesi İngiltere – Fransa’nın paylaşım planını engellemiştir.

“emperyalizm karşıtı” Wilson İlkeleri .

1917 Mart-Ekim Bolşevik İhtilali, Rusya’nın savaştan çekilmesi. Trabzon’dan Van’a kadar
giden Rus işgali kalkmıştır. Kafkasya’da boşluk oluşmuştur.

Enver Paşa, Almanya’dan bağımsız bir İslam Ordusu kurar, İran’a ve Kafkasya’ya yönlendirir.
Tebriz, Hamedan ve Bakü’ye kadar ilerlerler. Mondros mütarekesi ile son bulur.

*Şevket Süreyya Aydemir’in Suyu Arayan Adam’ı ittihatçıları anlamak için okunabilir.
Aydemir, bizzat Kafkas İslam Ordusu’nda görev almıştır ve sonrasında da Kafkasya’da
kalmıştır.

Kasım 1917 Balfour Deklarasyonu - “Araplar ihanet etti.” tezinin üretildiği (!) toplantı.

Birinci Dünya Savaşı sonrası İngiltere’nin endişesi, Suriye’yi Fransa’ya (Fransa’nın bir çabası
olmadan) vermek durumunda kalmaktı ve ABD Wilson İlkeleri’ne – self determinasyon hakkı
ilkesine- uyum sağlamaktı. Bu sebeple, İngiltere ordusu Şam’ı teslim alacakken Faysal’ın
ordusunun gelmesini bekliyorlar.
Ortadoğu Vakfı TEP 2020-21 / Güz 24.10.2020
Düzenleyen: Zeynep Saliha Aksoy Cumartesi