11.

SINIF TARİH SAYFA

29-39
• Rusya bir taraftan İstanbul Antlaşması’na aykırı olarak Azak ve Dinyeper’de yeni kaleler ve donanma inşa
ettirirken diğer taraftan Balkanlardaki Ortodoksları, Osmanlı yönetimine karşı kışkırttı. Ayrıca Rus ordusunun
Osmanlı topraklarına özellikle Kırım’a sınır ihlalleri yapması üzerine Osmanlı Devleti, 1710 yılında savaş kararı
aldı.
• Çar I. Petro da XII. Şarl’ın kendisine teslim edilmemesini gerekçe göstererek Osmanlı Devleti’ne savaş açmış ve
böylece Rusya ile uzun süre devam edecek olan Boğazlar Meselesi’nin temelini teşkil eden ilk savaş başlamıştır.
• Eflâk ve Boğdan voyvodalarından destek sözü alan Rusya, Balkanlardaki Ortodoksların da Osmanlı’ya karşı
isyan edeceğini umuyordu. 1711’de Osmanlı ordusu ile Rus ordusu Yaş yakınlarındaki Prut Nehri kenarında
karşılaştı. Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa komutasındaki Osmanlı ordusunun çok çevik ve güçlü olduğunu
anlayan Rus Çarı I. Petro, ordusunu geri çekmek istedi.
• Osmanlı ordusu tarafından kıskaca alınan Rus ordusu önce genel hücum daha sonra top atışlarıyla sindirildi.
Erzak ve malzeme sıkıntısı da çekmeye başlayan Rus kuvvetleri, Osmanlı ordusu tarafından Prut’ta imha edilmek
üzereyken Rusya barış istedi.
• Osmanlı ordusunda malzemenin yetersiz olması ve Rus ordusuna yardım gelebileceği endişesini taşıyan Baltacı
Mehmet Paşa, yeniçerilere güvenmediği, Kırımlıların sadakatinden şüphe ettiği için Rusların barış teklifini kabul
etti. 1711 yılında imzalanan Prut Antlaşması’na göre Ruslar işgal ettikleri topraklardan geri çekilecek, İstanbul
Antlaşması sonrası yaptığı kale ve istihkâmları yıkacaktı.
• Rusya, Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışmayacak ve Rus tüccarlar Osmanlı ülkesinde serbestçe ticaret
yapabilecekti. İsveç Kralı XII. Şarl ise ülkesine dönecekti. Bu antlaşmayla Osmanlılar, İstanbul Antlaşması’yla
kaybettiği yerleri geri aldı. Rusya’ya karşı Prut Antlaşması ile elde edilen üstünlük, Osmanlılarda Karlofça
Antlaşması ile kaybedilen yerlerin geri alınabileceği inancını güçlendirdi.
Mora Yarımadası ve bazı Ege adaları, Karlofça Antlaşması ile Venedik’e bırakıldı.
Ancak burada yaşayan halk, Venedik’in uyguladığı Katolik baskısı nedeniyle
Osmanlı Devleti’nden yardım istedi.
Ayrıca Venedik himayesindeki korsanlar, Doğu Akdeniz’de ticaret ve hac
gemilerine baskınlar yapıyordu.
Tüm bu gelişmeler Karlofça Antlaşması’nın ihlali olduğu için Osmanlı Devleti, 1714
yılında Venedik’e savaş ilan ederek Mora ve çevresindeki adaları 1715’te geri aldı.
Osmanlı-Venedik Savaşı’na başlangıçta ses çıkarmayan Avusturya, sıranın
kendisine geleceğini düşündüğü için tarafsız kalmaktan vazgeçti.
Nitekim Osmanlı’nın Karlofça sonrası elde ettiği başarılar Avusturya’yı korkuttu.
Osmanlı ordusunun Dalmaçya’ya yönelmesi üzerine Avusturya, 1716’da Venedik
ile ittifak antlaşması imzaladı.

Böylece Venedik’le devam eden savaşa Avusturya da katılmış oldu. Hazırlıklar

tamamlanmadan sevk edilen Osmanlı ordusu, Tuna Nehri kıyısındaki
Petervaradin’de Avusturya ordusu ile karşılaştı ve taktiksel hatalar sonucu
bozguna uğradı.
Avusturya ordusu ilerleyişini sürdürerek 1717 yılında Belgrad’ı işgal etti. Ayrıca
Papalık ve Malta şövalyelerinin yardımıyla Preveze’yi alan Venedik’in
Dalmaçya’ya asker çıkarması Osmanlı ordusunu zor durumda bıraktı.
Sadrazam Damat İbrahim Paşa’nın barış istemesi üzerine İngiltere ve Hollanda
elçilerinin girişimleriyle 1718’de Pasarofça Antlaşması imzalandı.
Karlofça Antlaşması sonrası kaybettiği toprakları geri almayı amaçlayan Osmanlı
Devleti, Rusya ve Venedik’e karşı başarılı olmuşsa da Avusturya-Venedik ittifakı
karşısında aynı başarıyı sağlayamadı.
Pasarofça Antlaşması’yla Belgrad, Semendire dâhil kuzey Sırbistan ve Temeşvar
gibi yerler Avusturya’ya bırakıldı.
Avusturya, Osmanlı topraklarında konsolosluk açma hakkı ve ticari imtiyazlar
elde etti.
Bu antlaşmayla Bosna ve Preveze’de ele geçirilen kaleler ile Dalmaçya kıyıları
Venedik’e verilirken Mora, Osmanlı’da kaldı.
Pasarofça Antlaşması sonrası Osmanlı Devleti, Karlofça ile kaybettiği yerleri geri
alma umutlarını kaybetti ve Avrupa’daki mevcut topraklarını korumaya yönelik
savunma esaslı bir siyaset izlemeye başladı.
Avusturya ve Rusya 1733’te gizli bir ittifak antlaşması ile Osmanlı topraklarını kendi
aralarında paylaştı. Bu antlaşmaya göre Azak ve Kırım Rusya’ya; Bosna-Hersek ise
Avusturya’ya bırakıldı.
Rusya, Kırım Tatarlarının kendi topraklarına akınlarını önlemediği gerekçesiyle
Sultan I. Mahmud’a Prut Antlaşması’nı tanımadığını bildirmişti. Batıda savaşmak
istememesine rağmen Osmanlı Devleti, 1736’da Azak ve Kırım’a saldıran Rusya’ya
karşı savaş ilan etti.
Rusya, başlangıçta Osmanlı ordusuna üstünlük kurarak Kırım, Azak ve Özi’yi ele
geçirdi (Görsel 1.24). Bu sırada Avusturya da Eflâk, Sırbistan ve Bosna’ya saldırarak
Osmanlı topraklarında ilerlemeye başladı.
Bunun üzerine taarruza geçen Osmanlı ordusu karşısında Avusturya ordusu art arda
yenilgiler alırken Özi Kalesi’ni kaybeden Rus ordusu da geri çekilmeye başladı.
Rusya, Osmanlı Devleti’ni zor durumda bırakmak için Balkan Ortodokslarını
ayaklandırmaya çalışsa da başarılı olamadı.Semendire ve Belgrad’ı Osmanlıların
almasıyla barış istemek zorunda kalan Avusturya ile 1739’da Belgrad Antlaşması
imzalandı.
Bu antlaşmayla Avusturya, Pasarofça Antlaşması’yla aldığı yerleri Osmanlı
Devleti’ne geri vermek zorunda kaldı ve iki ülke arasında Tuna Nehri, yeniden sınır
kabul edildi.
Rusya gerek Avusturya’nın savaştan çekilmesi gerekse Balkanlarda umduğunu bulamaması
üzerine Fransa’nın aracılığıyla barış istemek zorunda kaldı.
Bütün isteklerinden vazgeçen Rusya ile de 1739 yılında yine Belgrad Antlaşması imzalandı. Bu
antlaşmayla Rusya, Azak dâhil bütün işgal ettiği yerleri Osmanlı Devleti’ne bıraktı. Ayrıca
Rusya’nın Azak Denizi ve Karadeniz’de askerî ve ticari gemi bulundurması yasaklandı.
Ancak Ruslar, Osmanlı topraklarında ticaret yapabilecek ve Hristiyanlarca kutsal sayılan yerleri
de serbestçe ziyaret edebilecekti. Belgrad antlaşmalarından üstün çıkan Osmanlı Devleti,
Avrupa’da yeniden itibar kazandı.
D’argenson Markisi’nin Projesi (1738) Fransız siyaset adamı Markisi 1736-1739 Osmanlı ve
Avusturya-Rusya savaşlarının devam ettiği yıllarda çağdaşlarıyla aynı duyguları paylaşıyordu.
Türk Devleti’nin taksimi konusuna eğilenlerin kaleminden ilk kez çıkan cömert fikri şöyleydi:
“Avrupa’nın karşılaşacağı ilk büyük devrim muhtemelen Türk Devleti’nin ele geçirilmesi olacaktır.
Türk yenilince herkesin kendi payına düşeni alması lazımdır veya daha iyisi, çok sayıda Hristiyan
devlet kurdurmak, kadim Yunanistan’a ve Nil Nehri’ne, Ege Adaları’na yeniden hayat vermek
gerekir.
Bugün Avrupa barış içindeyken bütün bu ülkeleri Avrupa’nın dengesi ve ticareti için masrafını
paylaşarak fethetmek, Hristiyanlığı yerleştirmek, kutsal mekânları tamir edip düzenlemek ve
taksimi iyi yaparak Hristiyan kralların iktidarını yerleştirmek güzel bir proje olurdu.”
 Doğuda Mücadele ve
Safevilerin Sonu
• Osmanlılarla Safeviler arasında imzalanan Kasr-ı Şirin
Antlaşması taraflar arasında uzun bir barış dönemi başlatmış
ve ticaret yollarının yeniden canlanmasını sağlamıştır.
• Sultan III. Ahmet’in Safevilerle siyasi ve ticari ilişkileri
geliştirmek istediği dönemde İran’daki Afgan Ayaklanmaları,
siyasi bunalımları ortaya çıkarmıştır.
• Bu nedenle hem Osmanlı Devleti hem de Rusya, dikkatini
Kafkasya ve Batı İran’a çevirmiştir.
• Safevilerin zor durumundan istifade etmek isteyen Çar I.
Petro 1723’te Kafkasya üzerine harekete geçerek Derbent ve
Bakü’yü işgal etmiştir.
• Bu arada Kafkasya’daki Müslümanların Osmanlı Devleti’nin
himayesine girmek istemesi üzerine Sadrazam Damat
İbrahim Paşa’nın girişimiyle İran’daki Safeviler üzerine sefere
çıkılmıştır.
• Bu seferle Tiflis, Revan ve Nahcivan’ı alan Osmanlıordusu
daha sonra Tebriz ve Güney Azerbaycan’ı da alarak Batı İran’ı
ele geçirmiştir.
Osmanlı ve Rus ordularının İran’daki ilerleyişi, bu iki devleti yeniden çatışmanın eşiğine getirmiştir.
Fransa’nın arabuluculuk yapmasıyla Osmanlı Devleti ile Rusya arasında 1724’te İstanbul’da İran Mukasemenâmesi (İstanbul
Antlaşması) adıyla bir antlaşma imzalanmıştır.
İran’ın paylaşımı için yapılan bu antlaşmaya göre Gürcistan, Şirvan ve Azerbaycan Osmanlı Devleti’nde, Kafkasya’nın Hazar Bölgesi ise
Rusya’da kalmıştır. Ayrıca her iki taraf da II. Tahmasb’ı Şah olarak tanımıştır.
Ancak ülkesinin topraklarının paylaşılmasına razı olmayan Şah Tahmasb, Horasan Türkmenlerinin özellikle de Avşar boyu lideri Nadir
Han’ın desteğiyle Afganlıları ülkesinden çıkartmıştır. 1731 yılında Şah Tahmasb komutasındaki Safevi ordusunun Revan’a saldırısıyla
başlayan savaşı Osmanlı Devleti kazanmıştır.
Barış istemek zorunda kalan Şah Tahmasb ile 1732 yılında Ahmet Paşa Antlaşması imzalanmıştır. Bu antlaşma ile Tebriz başta olmak
üzere Batı İran ile Azerbaycan, İran’a bırakılmış, Kafkasya ise Osmanlı Devleti’nde kalmıştır.
Afganlıların İran’dan çıkarılmasında etkili olan Nadir Han, Ahmet Paşa Antlaşması’nı tanımamış ve Şah Tahmasb’ı tahtan indirmiştir.
Osmanlıya karşı kaybedilen toprakları geri almak isteyen Nadir Han halkın ileri gelenlerini toplayarak 1736 yılında kendisini şah ilan
ettirmiştir. Böylece İran’da iki yüz otuz altı yıl hüküm süren Safevi hanedanı sona ermiş ve Avşar hanedanı yönetimi ele almıştır.
Nadir Şah’ın Osmanlı Devleti tarafından tanınması sonucunda Osmanlı-İran ilişkileri yeni bir döneme girmiştir. 1639’da imzalanan Kasr-
ı Şirin Antlaşması’nda belirlenen sınırlar iki devlet arasında yeniden kabul edilmiştir. Osmanlı Devleti ile Avusturya ve Rusya’nın, 1736-
1739 yılları arasındaki savaşları fırsat bilen Nadir Şah, Doğu’da Afganistan’a ve Hindistan’a seferler düzenlemiştir.
Bu sayede ülkesinin sınırlarını genişleten ve güçlü bir duruma gelen Nadir Şah’ın 1743’te Kerkük, Musul ve Bağdat’a saldırmasıyla
Osmanlı-İran savaşları yeniden başlamıştır.
Osmanlı Padişahı I. Mahmud’un Kırım ve Mısır’dan yardımcı kuvvetler çağırması üzerine Nadir Şah, Osmanlı Devleti’nden barış
istemiştir. İki devlet arasında Tahran yakınlarındaki Kerden’de 1746’da Kasr-ı Şirin Antlaşması’nın maddeleri esas alınarak yeni bir
antlaşma imzalanmıştır.
 Osmanlı-Rus
Savaşı (1768-
1774)
Osmanlı Devleti ile Rusya arasındaki barış 1768 yılına
kadar devam etti.
Ancak Rusya’nın başına geçen II. Katerina sıcak denizlere
çıkma politikasını sürdürüyordu.
Bir yandan da Balkan milletlerini Osmanlı Devleti’ne karşı
kışkırtıyordu. II. Katerina ölen Lehistan kralı yerine, kendi
istediği kişinin kral seçilmesini sağladı.
Lehistanlı vatanseverler Rusya’nın bu müdahalesine karşı
çıktılar. Bunun üzerine Rusya, Lehistan’a asker
göndererek onları cezalandırmak istedi.
Lehlilerin bir bölümü Osmanlı Devleti’ne sığındılar.
Ruslar, Lehlileri takip etmek bahanesiyle sınırı geçip
Lehliler ile birlikte Türkleri de öldürünce Osmanlı Devleti,
Rusya’ya savaş açtı(1768).
• Böyle bir savaş için hazırlıklı olan
Rusya, Osmanlı ordusunu ağır bir
yenilgiye uğratarak Eflak ve Boğdan’ı
işgal etti.
• Diğer yandan bu sırada Baltık
Denizi’nde hazırlanan bir Rus
donanması Atlas Okyanusu’ndan
Akdeniz’e geçti ve Mora kıyılarına
kadar geldi.
• Ruslar Mora’da Rum halkını
ayaklanmaya teşvik ettiler. Ruslara
güvenerek Rumların başlattığı
ayaklanma bastırıldı.
• Bunun üzerine Rus donanması
Çeşme’de demirli bulunan Osmanlı
donanmasına ani bir baskın yaparak
donanmayı yaktı(1770).
• Rusya’nın bu başarıları Avusturya’yı
endişelendirdi. Çünkü Rusların işgal
ettiği Eflak ve Boğdan’da onların da
gözü vardı.
• Avusturya ve Prusya’nın araya
girmesiyle Küçük Kaynarca Antlaşması
imzalandı (1774).
 Küçük Kaynarca
Antlaşması
•
Maddeleri
Kırım’a bağımsızlık verilecek ve Kırım hanları sadece dinî
bakımdan Osmanlı halifesine bağlı olacak,
• Azak Kalesi etrafındaki arazi, Kabartay bölgesi Rusya’ya verilecek,
iki devlet arasındaki sınır Buğ Nehri olacak,
• Rusya bu savaşta işgal etmiş olduğu Eflak, Boğdan, Besarabya ve
Akdeniz’deki adaları Osmanlı Devleti’ne geri verecek, buna karşılık
Osmanlı Devleti bu yerlerde genel af ilan edecek ve buradaki
halktan belli bir süre için vergi almayacak,
• Rus tüccarlar, Karadeniz ve Akdeniz’deki Türk sularında ve
limanlarında serbestçe ticaret yapabilecek, Fransa ve İngiltere’ye
verilmiş olan kapitülasyonlardan faydalanacak,
• Ruslar İstanbul’da sürekli elçi bulundurabilecek ve gerekli gördüğü
yerlerde konsolosluk açabilecek,
• Ruslar Osmanlı uyruğunda olan Ortodokslarla, Eflak ve Boğdan
beylerinin haklarını koruyacak,
• Osmanlı Devleti Rusya’ya savaş tazminatı ödeyecekti.
• Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en
ağır şartlar taşıyan antlaşmalardan biridir. Bu antlaşmayla ilk defa
halkı Türk ve Müslüman olan bir bölge(Kırım) kaybedildi.
• Karadeniz’in “Türk Gölü” özelliği sona erdi. İstanbul, Balkanlar
ve Boğazlar Rus tehdidi altına girdi. Rusya, Ortodoksları himaye
hakkını elde ederek Osmanlı Devleti’nin iç işlerine karışma fırsatı
kazandı.
•Rusya, Küçük Kaynarca Antlaşması’ndan sonra Kırım’ı ele geçirmek için harekete geçti. Ruslar kendilerine taraftar olan Şahin Giray’ı zorla han seçtirdiler.
• Şahin Giray’ın hanlığını kabul etmeyen Kırım halkı ayaklandı. Şahin Giray, Rus ordusunu Kırım’a çağırdı.
• Osmanlı Devleti bunun üzerine savaşa hazırlandı. Fransa’nın aracılığıyla iki devlet temsilcileri Haliç’te Aynalıkavak Köşkü’nde görüşme yaptılar.
• Aynalıkavak Tenkihnamesi (sözleşme) adını alan bu yeni antlaşmaya göre(1779); Rusya, Kırım’daki askerlerini çekecek, buna karşılık Osmanlı Devleti de
Şahin Giray’ın hanlığını kabul edecekti.
• Ancak bir süre sonra Kırım halkı Rus yanlısı Şahin Giray’a karşı tekrar ayaklandı.
• Şahin Giray Rusya’ya sığınmak zorunda kaldı. II. Katerina bunu bahane ederek Kırım’a bir ordu gönderdi ve Kırım’ı Rusya’ya kattığını ilan etti(1783).
• Osmanlı Devleti’nin savaşacak askerî ve ekonomik gücü olmadığından bu duruma karşı çıkamadı.
• Bu sırada Rusya ve Avusturya, Osmanlı Devleti’ni paylaşmak için bir
proje hazırladılar.
• Buna göre Avusturya; Sırbistan, Bosna, Hersek ve Adriyatik kıyılarını
alacak, Rusya ise Eflak ve Boğdan’ı işgal ederek burada Rusya ve
Avusturya’ya bağlı Dakya Devleti kuracaktı.
• Grek projesi ile de merkezi İstanbul olmak üzere Grek Devleti
kurulacak ve bu devletin başına II. Katerina’nın torunu, XIII.
Konstantin getirilecekti.
• Bu antlaşma İngiltere’yi telaşa düşürdü. Diğer taraftan Rusya ve
Avusturya’nın güçlenmesini çıkarlarına uygun bulmayan Prusya da
Osmanlı Devleti’ni destekledi.
• Osmanlı Devleti, İngiltere ve Prusya’nın kışkırtması sonucu Rusya’ya
savaş açtı.
• Bir süre sonra savaşa Avusturya da girince Osmanlı orduları ikiye
ayrılmak zorunda kaldı.
• Avusturyalılar Bosna’yı; Ruslar Boğdan’ı işgal etti. Ruslar Özi Kalesi’ni
alarak halkı kılıçtan geçirdiler.
• Bu felaket haberi İstanbul’a gelince I. Abdülhamit üzüntü ve
kederinden öldü.
• Yerine III. Selim geçti(1789).