DEĞİŞEN DÜNYA DENGELERİ KARŞISINDA

OSMANLI SİYASETİ (1595-1774

1.Ünite
Temel Kavramlar
• Otuz Yıl Savaşları: 1618 ile 1648 yılları arasında Orta
Avrupa'da yapılan ve Avrupa devletlerinin çoğunun katıldığı
savaşlardır. Başlangıçta dini nedenlerle başlamış olsa da
zamanla siyasi çıkarlar ön plana çıkmıştır.
• • Modern Devlet: 30 yıl savaşları sonrası imzalanan
westvalya antlaşması sonrası olarak ortaya çıkmıştır.
Devletlerin çıkarları doğrultusunda hareket etmesini ifade
eder. Çağın gelişmelerini takip eden ve kendini
yenileyebilen anlamı taşır.
• • Kalyon: Yelkenli büyük savaş gemisi.
• • Kutsal İttifak: Katolik kilisesinin Osmanlı devletine karşı
Avrupa devletlerini birleştirerek savaşmasına verilen addır.
• • Diplomasi: Uluslar arası ilişki
• • Sömürgecilik: Egemen bir devletin zayıf olan bir toplumu ya
da ülkeyi kendi çıkarları doğrultusunda kullanması.
• • Mütekabiliyet: Karşılık verme
• • Millî Monarşi: Tek bir kişinin bir ulusu
yönetmesi.
• • Konjonktürel İttifak: Bir devletin içinde
bulunduğu dönemin durum ve şartlarını
menfaatleri doğrultusunda gözeterek kurduğu
dostluk ilişkilerine “denir
• • Stratejik Tehdit: Bir devletin siyasi vb
hedeflerini bir başka devlet tarafından tehtidine
verilen isimdir.
UZUN SAVAŞLARDAN DİPLOMASİYE

• Osmanlı Devleti, XVI. yüzyılın sonlarına doğru batıda

Avusturya, doğuda Safevilerle mücadele etmiştir.
• Kanuni Sultan Süleyman Dönemi’nde Mohaç Meydan
Muharebesi ile Osmanlı Habsburg ilişkileri başladı.
• Avrupa’da Habsburglar ve doğuda Safeviler, Osmanlıların
doğu-batı yönündeki genişlemesine büyük ölçüde set
çekmiş ve kuzeyde de yeni bir güç olarak Rusya ortaya
çıkmıştır.
• Başta Almanya olmak üzere yayılmaya başlayan Reform
hareketlerini Osmanlı devleti Habsburg monarşisini yıpratmak
için desteklemiştir.
• 1578 başlayıp 1590’a kadar sürecek olan yıpratıcı Safevi
savaşları, Osmanlıların Batı’daki sorunlarla ilgilenmesini
engellemişti.
• Not: Osmanlı padişahları, II. Selim’e kadar sefere çıkmayı ve
gazayı başlıca vazifeleri olarak kabul etmişlerdir. Ordunun
başında sefere çıkmayan ilk padişah II. Selim’dir.
 Avusturya ile Uzun Savaşlar Dönemi
• Nedenleri:
• Avusturya’nın sınır ihlalleri
• Avusturya’nın ödemesi gereken vergiyi vermemesi.
• Bölgede görevli olan Bosna beylerbeyinin, Hırvatistan
topraklarına akınlar yaparken ölmesi, savaşı başlatan gelişme
olmuştur.
• Osmanlı Devleti’nin oluşAvusturya’ya savaş ilan etmesi üzerine
papanın faaliyetleri sonucunda Avusturya, Erdel Prensliği, Eflâk ve
Boğdan voyvodalıkları ile Lehistan gibi devletlerarasında
Osmanlı’ya karşı bir Haçlı İttifakı turulmuştur
• Osmanlı 1596’da, Haçova Savaşı’nda Avusturya’ya karşı büyük
bir zafer kazanmışsa da Anadolu’da yaşanan isyanlar ve
Safevilerin doğudan saldırıya geçmesi, sonucu Avusturya ile
1606’da “Zitvatorok Antlaşması” imzalandı.
• Zitvatorok Antlaşması’nın önemli maddeleri şöyledir:
• • Osmanlılar, Avusturya arşidükü için Caesar (Sezar) unvanını
• kullanacaktır.
• • Savaş sırasında taraflarca kazanılan topraklar kendilerinde
kalacaktır.
• • Avusturya yıllık vergi ödemeyecek, imparator bir defaya
mahsus olmak üzere 200.000 kuruş gönderecektir.
• • Taraflarca esir almak ve kale işgal etmek yasaklanacak,
eldeki esirler geri verilecektir.
• • Eğri, Kanije ve Estergon kaleleri Osmanlı Devleti’nde
kalacaktır.
• Bu antlaşmayla;
• a) Osmanlıların Avusturya’ya karşı Kanuni Dönemi’nde
sağladığı siyasi üstünlük sona erdi.
• b) Avusturya’nın siyasi protokolde büyük devlet olduğu kabul
edildi.
• c) Osmanlı Devleti dış politikada itibar kaybetti.
• Not: 1533 İstanbul Antlaşması ile Avusturya Arşidükü Protokol
bakımından Osmanlı sadrazamına denk sayılıyordu. Zitvatorok
antlaşması ile madde şu şekilde değişiyor: Avusturya Arşidükü
protokol bakımından Osmanlı padişahına denk sayılacak.
• Not 2 : Uzun savaş yılları her iki taraf için de kazanç
sağlamaktan ziyade yıpratıcı oldu. Bu süreçte dışarda Safeviler
ve Avusturya, içerde de Celâli İsyanları ile uğraşan Osmanlılar,
üç cephede birden mücadele etmek zorunda kaldı. Bu durum
Osmanlı’nın uzun vadeli planlar yerine günü kurtarmaya
yönelik pratik ve kısa vadeli siyaset üretmesine neden oldu
Osmanlı-Safevi Savaşları (1578-1639)
• Yavuz Sultan Selim’in 1514 Çaldıran Zaferi ile başlayan
Osmanlı-Safevi mücadelesi, Kanuni Dönemi’nde Osmanlı
Devleti’nin üstünlüğü ile devam etmiş ve 1555 Amasya
Antlaşması ile iki devlet arasında barış süreci başlamıştır.
• Safavi Osmanlı Mücadelesinin temel nedenleri:
• 1) Osmanlı şehzadelerini kışkırtması,
• 2) İpek Yolu üzerinde denetim kurması,
• 3) Osmanlı Devleti aleyhine ittifaklara girmesi,
• 4) Şiilik propagandası yapması oluşturmuştur
• Lala Mustafa Paşa komutasında Gürcistan üzerine harekete
geçen Osmanlı ordusu, 1578’de Çıldır’da Safevi birliklerini
yenilgiye uğratmıştır.
• 1585’te Tebriz’i, 1588’de de Karabağ’ı alan Osmanlılar; 1590’a
kadar olan dönemde Gürcistan, Şirvan ve Dağıstan'ı ele
geçirerek Hazar kıyılarına ulaşmıştır.
• 1590 yılında yapılan Ferhat Paşa Antlaşması ile Safeviler,
Osmanlı üstünlüğünü tanımıştır.
• ÖNEMLİ: Osmanlılar doğuda en geniş sınırlarına Ferhat paşa
antlaşması ile ulaştı.
• Ferhat Paşa Antlaşması’ndan sonra Safeviler, ipek ihracatını
yasaklayarak Osmanlı ekonomisine büyük zarar vermiştir.
Bunun üzerine Osmanlı Devleti karşı önlem olarak İran’ın çok
ihtiyacı olan kıymetli madenlerin ve bakırın İran’a ihracını
yasaklamıştır.
• Safevilerin Osmanlı Devleti’nin Batı’da Avusturya ile savaşıyor
olmasından ve iç isyanlarla uğraşmasından yararlanmak
istemesi sonucu 1603’de başlattığı saldırılar nedeniyle savaş
yeniden başlamıştır. Bu savaşlar 1612’de “Nasuh Paşa
Antlaşması” ile sona erdi. Bu antlaşmayla Osmanlı Devleti
Ferhat Paşa antlaşmasıyla almış olduğu yerleri geri verirken,
İran’da yılda 200 deve yükü ipek vermeyi kabul etti.
• Safaviler ile savaşların başlaması üzerine yeni bir antlaşma
daha yapılmıştır. 1618’de Serav Antlaşması. GENÇ OSMAN
DÖNEMİNDE
• İran’ın 1524’te Bağdat’ı ele geçirmesiyle Osmanlı-İran savaşları
yeniden başladı.
• IV. Murat 1635’te Revan, 1638’te Bağdat Seferini düzenledi. İki
devlet arasında 1639’da “Kasr-ı Şirin Antlaşması” imzalandı. Bu
antlaşmayla Azerbaycan ve Revan İran’a bırakıldı.
• Bağdat Osmanlılarda kaldı. Zagros dağları iki ülke arasında
sınır oldu
• Kasr-ı Şirin Antlaşması’yla;
• a) İran ile uzun süren savaşlar sona erdi.
• b) 1722’ye kadar sürecek bir barış dönemi başladı.
• c) Bazı küçük değişiklikler dışında bugünkü Türk-İran sınırını
büyük ölçüde belirlendi.
• Daha sonraki tarihlerde çıkan İran-Osmanlı savaşlarında ortaya
çıkan sınır meseleleri hep Kasr-ı Şirin Antlaşması temelinde
çözümlenmiştir.
• Böylece 1578’den beri aralıklarla devam eden 61 yıllık savaş
durumu sona ermiştir
• Safavi devleti ile yapılan antlaşmalar:
• A) Amasya antlaşması: 1555 Kanuni dönemi.
• 2) Ferhat Paşa Antlaşması: 3.Murat 1590 yılı
• 3) Nasuh Paşa Antlaşması: 1612 1.Ahmet dönemi
• 4) Serav Antlaşması: 1618 Genç Osman
• 5) Kasr i Şirin Antlaşması: 4. Murat 1639 yılı
• Bugünkü Türkiye-İran sınırının büyük ölçüde belirlenmesinde
IV. Murat
• Dönemi’nde yapılan aşağıdaki hangi antlaşma etkili olmuştur?
• A) Serav Antlaşması B) Kasr-ı Şirin Antlaşması
• C) Ferhat Paşa Antlaşması D) Amasya Antlaşması
• E) Nasuh Paşa Antlaşması
XVII. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Dış
Politikası
• Avusturya ile Mücadele:
• Osmanlı Devleti XVI. yüzyılın sonlarından itibaren ülkede
ekonomik ve sosyal sıkıntılar yaşamış, devlet idaresinde
zafiyetler ortaya çıkmıştır.
• Avrupa içlerinde meydana gelen 30 yıl savaşları Avrupalı
devletlerin Osmanlı devleti ile uğraşmasını engellemiştir.
(1618-1648)
• XVII yyda Avusturya ile Osmanlı devleti Erdel meselesi
yüzünden tekrar sorunlar yaşamaya başlamıştır.
• Köprülü Fazıl Ahmet Paşa komutasındaki Osmanlı orduları
Avusturya’yı yenilgiye uğrattı.
• İki devlet arasında 1664’te imzalanan ve Erdel’deki Türk
hâkimiyetinin onaylandığı Vasvar Antlaşması’na göre;
• 1) Uyvar ve Novigrad Osmanlılarda kalacaktı.
• 2) Avusturya, Erdel’in iç işlerine karışmayacak ve savaş
tazminatı ödeyecekti.
• LEHİSTAN İLE İLİŞKİLER:
• İLİŞKİLERİN BOZULMASINDA ETKİLİ OLAN ETMENLER:
• İlişkilerin bozulmasındaki temel sebep Kırım hanının, Lehistan
topraklarına seferler yapması ve Lehistan denetimindeki
Kazakların Osmanlı sahillerini vurmasıdır.
• Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında III. Murad Dönemi’nden
itibaren dostane şekilde sürdürülen ilişkiler 1587’de Osmanlı
himayesinden çıkan Lehistan’ın,
• • Boğdan, Eflak ve Erdel’in iç işlerine karışması
• Osmanlı ülkesine saldıran Kazakları koruması üzerine II.
Osman bizzat katıldığı Lehistan Seferi’nde Hotin Kalesi
kuşatıldı ise de alınamadı
• (1621). Lehistan’ın isteği üzerine ”Hotin Antlaşması” (1621)
imzalandı. Bu antlaşmaya göre
• Lehistan, İstanbul’da sürekli bir elçi bulunduracaktı. İki ülke
birbirlerinin topraklarına saldırmayacak ve Lehistan, Kırım
Hanlığı’na verdiği vergiyi ödemeye devam edecekti.
• Genç Osman BİLGİ NOTU:
• Hotin kuşatılması sırasında yeniçerilerin isteksizliğini gören padişah
II. Osman Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmayı düşünmüş, ancak padişah bu
köklü ıslahat düşüncesini gerçekleştiremeden yeniçeriler
tarafından tahttan indirilerek Yedikule zindanlarında
öldürülmüştür.
• Yeniçeri ocağını kaldırmayı düşünen ilk padişahtır.
• IV. Mehmed Dönemi’nde Osmanlı Devleti ile Lehistan arasında
ki barışın yenilenmesine rağmen muhtemel bir Leh-Rus ittifakı
Osmanlıları endişelendirmişti.
• Ukrayna’yı yöneten Kazakların 1668’de Osmanlılardan yardım
istemesi üzerine Lehistan, Ukrayna’yı işgal etti.
• Bunun üzerine IV. Mehmed, Lehistan üzerine sefere çıkarak
Kamaniçe’yi fethetti ve Podolya’ya hâkim oldu.
• Bu mücadeleler sonucunda 1672 yılında Bucaş antlaşması
imzalandı.
• Not: Bucaş antlaşaması Osmanlıların batıda en geniş sınırlara
ulaştığı kazanımdır.
• Bucaş antlaşmasına göre:
• Polonya’yı Osmanlılara Ukrayna’yı Osmanlı egemenliğindeki
Kazaklara bıraktı.
• 2) Osmanlılara yıllık vergi ödemeyi kabul etti.
• VENEDİK İLE MÜCADELELER:
• Osmanlı-Venedik ilişkileri ve mücadelesinin temelini iki
devletin Akdeniz’de üstünlük kurmak istemesi oluşturmuştur.
• IV. Murad Dönemi’nde Venedik yönetimindeki Girit’in bir
korsan yatağı hâline gelmesi nedeniyle Osmanlı-Venedik
ilişkileri bozulmaya başlamıştı.
• Korsan faaliyetlerin artması sonucu Osmanlı donanması,
1645’te Girit’i kuşatmış ve 1669’da Girit Adası tamamen
Osmanlı yönetimine geçmişti.
• Not: Osmanlı Devleti, 24 senelik bir kuşatma sonucunda Girit’e
hâkim olmuştur.
• Bu uzun kuşatma sırasında Venedik, karşı hamle yaparak
Boğazlar ve çevresini abluka altına almış ve bunun sonunda
İstanbul’da büyük bir kıtlık yaşanmıştır.
Kutsal İttifak Osmanlılara Karşı

• Merzifonlu Kara Mustafa Paşa; Avusturya, Lehistan, Venedik

ve Rusya ile ayrı ayrı yapılan savaşlarda elde edilen
başarılara güvenerek genişleme siyaseti gütmüştü.
• VİYANA KUŞATMASI:
• Orta Macaristan’da Protestan Macarların lideri
konumundaki Tökeli İmre; Avusturya’ya karşı Osmanlı’dan
yardım isteyince Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa,
Viyana üzerine sefere çıktı.
• Avusturya kralı Leoport’un yardım istemesi üzerine Lehistan,
Venedik ve Alman prenslikleri bu yardım talebine olumlu
cevap verdi.
• Papa Osmanlıya karşı tüm Avrupa’yı kutsal ittifak etrafında
toplamaya çalıştı.
• Fransa doğrudan katılmasa da sessiz kalarak dolaylı bir şekilde
bu ittifaka destek verdi.
• 1683 yılında gerçekleşen II. Viyana Kuşatması’nda bazı
komutanların Sadrazam Merzifonlu Kara Mustafa Paşa’ya tam
destek vermemesi nedeniyle Viyana önlerinde Osmanlı ordusu
bozguna uğradı.
• SEFERİN BAŞARISIZ OLMA NEDENLERİ:
• Avusturya’ya gelen desteklerin yanında Viyana’nın dört
taraftan kuşatılmayacak kadar büyük olması
• Osmanlı ordusunda lojistik ve disiplin sorunları
• Orduda ganimet hırsıyla hareket eden askerler asıl işlerini
yapmayı bırakması
• Osmanlı askerleri Viyana’nın konumu sebebiyle güçlerini bir
noktada toplayamazken rakipleri tek bir merkez etrafında
savunma yapabilmesi
• Sefer yolunun uzaklığı nedeniyle kuşatmaya hafif toplarını
götüren Osmanlı, ateş gücü bakımından düşmanının gerisinde
kaldı.
• Bütün bunlara rağmen savaşın kaderini değiştiren asıl olay
Lehistan kralının Bavyera ve Saksonya kuvvetleriyle birleşerek
beklenenden önce Viyana önlerine gelmesi ve Osmanlı
ordusunu iki ateş arasında bırakması oldu.
• Not: Osmanlı’yı Avrupa’dan atma zamanının geldiğini düşünen
papanın teşvikiyle Avusturya, Lehistan, Rusya, Venedik ve
Malta’nın da dahil olduğu Kutsal İttifak kuruldu. Daha sonra
bu ittifaka Ortodox olmasına rağmen Rusya’da katıldı.
• Osmanlı Devleti, bu ittifakta yer alan devletler ile aynı anda
savaşmak zorunda kaldı. 16 yıl süresince
• Kutsal İttifak orduları karşısında ağır yenilgilere uğrayan
Osmanlı devleti galip devletlerle KARLOFÇA ANTLAŞMASINI
imzaladı.
• KARLOFÇA ANTLAŞMASINA GÖRE:
• 1) Temeşvar (Banat) hariç, bütün Macaristan ve Erdel
Avusturya’ya verildi.
• 2) Ukrayna ve Podolya Lehistan’a verildi.
• 3) Mora ve Dalmaçya kıyıları Venediklilere bırakıldı.
• 4) Bu antlaşma 25 yıl sürecek ve Avusturya’nın garantisi
altında bulunacaktı.
• Viyana bozgunu ve Karlofça Antlaşması’nın sonuçları
• a) Osmanlı Devleti batıda ilk kez büyük toprak kaybetti.
• b) Osmanlı Devleti’nin Orta Avrupa’daki egemenliği büyük
ölçüde sona erdi.
• c) Fetih politikasının yerini savunma ve diplomasi ağırlıklı bir
politika almıştır.
• d) Osmanlılar’ın Avrupa’dan geri çekilme süreci başlamıştır.
• e) Avrupalıların askeri bakımından üstünlüğü ortaya çıktı.
• f) Osmanlı vatandaşı Katoliklere mezhep özgürlüğü tanınması,
Avusturya’nın Osmanlı iç işlerine müdahale hakkı elde
etmesini sağlamıştır
• G) Karlofça Antlaşması’ndan sonra Osmanlı Devleti genişleme
politikasına son verip kaybettiği toprakları geri alma siyaseti
izlemeye başlamıştır.
• Barış görüşmelerine katılan Rus delegeleri imza yetkilerinin
olmadığını öne sürerek Karlofça Antlaşması’nda yer almadılar.
Bunun üzerine Rusya ile 1700 tarihinde “İstanbul Antlaşması“
yapıldı.
• İstanbul Antlaşmasına göre;
• 1) Azak Kalesi Ruslara bırakılacak,
• 2) Ruslar İstanbul’da elçi bulundurabilecek,
• 3) Ruslar Kudüs’ü serbestçe ziyaret edebileceklerdi.
• Rusya Azak Kalesini alarak Karadeniz’e çıkma politikasında ilk
adımını atmış oldu.
• Ayrıca Rusya, İstanbul’da elçi bulundurmakla Osmanlı
Devleti’ni daha yakından takip etme imkânı elde etti.
• Önemli Not: KARLOFÇANIN ÖNEMİ
• Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşması ile ilk defa yabancı
devletlerin (İngiltere ve Hollanda) ara buluculuğunu kabul
etmek zorunda kalmıştır. İlk kez müzakere yoluyla imzalanan
Karlofça Antlaşması Osmanlı için ilk büyük toprak kaybının
yaşandığı antlaşma olmasının yanı sıra diplomatik açıdan da
önemli bir güç ve itibar kaybıdır.
Karlofça Antlaşması Sonrası Dış Siyaset

• Osmanlı Devleti Karlofça Antlaşması’yla ilk kez büyük

toprak kaybettiği Avrupa’dan çekilmeye başlamıştı.
• Avrupa üzerindeki üstünlüğünü kaybeden Osmanlılar,
Avrupalılar için tehlike olmaktan çıkmaya başlamıştı.
• Birden çok Avrupa Devleti ile aynı anda savaşacak güce
sahip olmayan Osmanlı Devleti, bu dönemde Avrupa
siyasetindeki mevcut duruma göre dönemin durum ve
şartlarını menfaatleri doğrultusunda gözeterek
konjonktürel ittifaklar kurmuştur
• Osmanlı devleti diplomasiye daha çok önem vererek Avrupalı
devletlere karşı denge siyasetini takip etti.
• Osmanlı Devleti’nin Karlofça’da kaybettiği toprakları geri alma
düşüncesi 1718 Pasarofça Antlaşması’na kadar devam etmiştir.
AVRUPA’DA DİN SAVAŞLARINDAN MODERN
DEVLETE