WP Contentuploads201310ekfrasi Ekthesi G Lik Sxediagrammata Ekdoseis Schooltime - GR 2013.PDF 2

∆ήµος Χλωπτσιούδης
Έκφραση Έκθεση
Γ΄ Λυκείου
σχεδιαγράµµατα εκθέσεων
Χλω$τσιούδης ∆ήµος
Έκφραση - Έκθεση Γ΄ Λυκείου
ISBN: 978-618-80632-9-7
© Χλω$τσιούδης ∆ήµος
© schooltime.gr
Οκτώβριος 2013
εκδόσεις: schooltime.gr
e-mail: info@schooltime.gr
url: www.schooltime.gr
εκδοτική ε$ιµέλεια: ∆ήµος Χλω$τσιούδης

e-mail: chldimos@gmail.com
url: http://chldimos.blogspot.com
Τα ψηφιακό σχολικό βοήθηµα διανέµεται δωρεάν α$οκλειστικά

α$ό τον ψηφιακό τό$ο του schooltime.gr.
Α$αγορεύεται η ανα$αραγωγή του έργου (ολική, µερική ή $ερι-

λη$τική), µε ο$οιοδή$οτε τρό$ο, µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυ-
$ικό ή άλλο, χωρίς τη γρα$τή άδεια του συγγραφέα
3
4
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σύγχρονη Εκ$αίδευση 7
Τροχαία Ατυχήµατα 11
Ανθρώ$ινα ∆ικαιώµατα 13
∆ικαιώµατα του Παιδιού 15
Θανατική Ποινή 17
Εγκληµατικότητα 19
Φανατισµός – βία - $ολιτική βία – σχολική βία 23
Τροµοκρατία 27
Ναρκωτικά – τοξικές ουσίες 29
Αρχαία Μνηµεία – Μάρµαρα Παρθενώνα 35
Τουρισµός 39
Κοινωνικός Κοµφορµισµός – Μαζο$οίηση 41
Εξειδίκευση 43
Ευθύνη του ε$ιστήµονα 47
Τεχνικός Πολιτισµός 49
Ποιότητα Ζωής 53
Υ$ερκατανάλωση 57
Οικολογική καταστροφή 61
Ελεύθεροι χώροι – αστική ζωή 65
Ενεργειακή σ$ατάλη – µορφές ενέργειας 67
Φυσικές καταστροφές 69
∆ιαφήµιση 71
ΜΜΕ 73
∆ηµοσιογραφική δεοντολογία 79
∆ιαδίκτυο 81
Ανθρω$ισµός 85
Ηθική – Σεβασµός 87
∆ηµοκρατία 89
Προ$αγάνδα 93
Λαϊκισµός 95
Αστυνοµία 97
Ευρω$αϊκή Ένωση 99
Κοινωνικός α$οκλεισµός - ρατσισµός 101
Πολυ$ολιτισµικότητα 107
Παγκοσµιο$οίηση 109
Παράδοση 111
Ψυχαγωγία - ∆ιασκέδαση 113
Ελεύθερος χρόνος 117
Νεανική διασκέδαση 121
Τέχνη 123
Αθλητισµός 127
5
Δήμος Χλωπτσιούδης
Η γλώσσα των νέων 131

Στάση και συµ$εριφορά των νέων 133
Πρότυ$α συµ$εριφοράς και είδωλα νέων 139
Ενδυµασία 143
Παγκόσµιο διατροφικό $ρόβληµα 147
∆ιατροφή - ∆ιατροφικές διαταραχές 149
Εργασία - Ανεργία 153
Η φτώχεια ως κοινωνικό $ρόβληµα 157
Σύγχρονα κοινωνικά $ροβλήµατα 161
Ειρήνη – $όλεµος 163
Παιδική εργασία 165
Ανίατες - µολυσµατικές ασθένειες 167
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
Περίληψη 169
Μέσα $ειθούς 170
Τρό$οι ανά$τυξης $αραγράφου 171
∆οκίµιο – Άρθρο- Ε$ιφυλλίδα 172
Οργάνωση του λόγου, χρήση σηµείων στίξης 174
Χαρακτηριστικά ε$ιστηµονικού λόγου 174
∆ιαρθρωτικές λέξεις και φράσεις 175
6
σύγχρονη εκπαίδευση
«Σε κάθε χώρα το εκπαιδευτικό σύστηµα αποτελεί το θεµέλιο για

τη διαπαιδαγώγηση της νέας γενιάς. Ωστόσο, στη χώρα µας συχνά οι
µαθητές δείχνουν µε πολλούς τρόπους ένα ιδιότυπο µίσος προς το σχο-
λείο. Αναζητήστε τα αίτια αυτής της συµπεριφοράς τους σε ένα άρθρο
(500-600 λέξεις)»
ή
«Κάθε εκπαιδευτικό σύστηµα αντικατοπτρίζει τις κοινωνικές και
πολιτικές αρχές ενός έθνους, είναι µία µικρογραφία της ίδιας της κοι-
νωνίας. Ωστόσο, συχνά µε τον τρόπο αυτό αναπαράγει τα στερεότυπα
και τα αρνητικά κοινωνικά πρότυπα. Προτείνετε σε ένα άρθρο (500-
600 λέξεις) τρόπους ώστε να αλλάξει το εκπαιδευτικό µας σύστηµα
να διορθώσει τα όποια αρνητικά στοιχεία διακρίνονται»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου ενήλικες, γονείς και δηµοσιογράφοι, κατηγορούν τη νέα
γενιά ότι δεν αγα$ά το σχολείο ή ότι αναζητά τρό$ους να α$οφεύγει το µάθηµα. Πρόκειται
συνήθως για µία στάση ατόµων $ου έχουν α$οµακρυνθεί $ολύ α$ό τα $ροβλήµατα της εκ-
$αίδευσης και την ψυχολογία των µαθητών και δεν κατανοούν $ώς αυτά ε$ηρεάζουν τη
συµ$εριφορά των νέων.
ΚΥΡΙΩΣ ΘΕΜΑ
Αίτια κακής εκAαίδευσης
√ Το σύγχρονο σχολείο είναι:
κοµφορµιστικό: δεν ε$ιτρέ$ει καµία ατοµική $ρωτοβουλία, δε αξιολογεί τις θετικές $ρωτο-
βουλίες κι ε$ιβάλλει α$όλυτη οµοιοµορφία στη συµ$εριφορά και τις ε$ιθυµίες των µαθητών
και καµία ουσιαστική ε$ιλογή (δε λαµβάνονται υ$όψη οι µαθητικές κλίσεις).
εξετασιοκεντρικό: όλη η αξιολόγηση στηρίζεται σε $οικίλες εξετάσεις ($ροφορικές ή γρα$τές)
και έτσι µέσα α$ό ένα τάχα αντικειµενικό τρό$ο καθορίζεται όλο το µέλλον του νέου =>
άγχος καθώς όλη η µαθητική ζωή είναι εξετάσεις
=> αξιολογείται $αρά µόνο η γνώση
=> ε$ιβάλλεται $ρακτικά η στείρα α$οστήθιση κι όχι η κριτική στάση
=> ε$ιβάλλεται η αυθεντία του εκ$αιδευτικού και του βιβλίου κι όχι η δηµιουργική
κρίση του νέου
=> η αξιολόγηση της γνώσης δε λαµβάνει υ$όψη το οικογενειακό και κοινωνικό $ερι-
βάλλον του $αιδιού, αλλά µόνο στείρα καθορίζει τη ζωή του
=> δεν αξιολογείται η $ρωτοβουλία, δε λαµβάνεται υ$όψη η ε$ιθυµία του µαθητή και
οι κλίσεις του γιατί δεν εµ$ί$τουν στο εξεταστικό σύστηµα, δεν αξιολογείται η συµ$εριφορά,
η ε$ιθυµία συνεργασίας κτλ.
=> το σχολείο είναι ανταγωνιστικό => $ροβάλλεται ο κοινωνικός κανιβαλισµός και ο
ατοµισµός στις ε$ιδόσεις χωρίς να µαθαίνει το $αιδί τη σηµασία της οµάδας/συλλογικότη-
τας.
Το σύγχρονο σχολείο έχει σοβαρές ελλείψεις:
√ δηµοκρατικότητας ($χ ε$ιβάλλεται ελαστική συµ$εριφορά σε εκ$αιδευτικούς και αυ-
στηρή σε µαθητές µαθαίνοντάς τους να µη κρίνουν, αλλά µόνο να κρίνονται και να υ$α-
κούουν).
√ κατάλληλης $αιδαγωγικής $ροσέγγισης. Συχνότατα το µάθηµα καταντά βαρετό ε$ειδή
7
το α$αιτεί το "κυνήγι της ύλης" ή η κακή διδακτική $ροσέγγιση. Το µάθηµα στέκει µακριά
α$ό την $αιδικές/εφηβικές/νεανικές ψυχοσυναισθηµατικές ανάγκες. Οι εκ$αιδευτικοί δεν
ε$ιµορφώνονται $αιδαγωγικά και συχνά ούτε στο διδακτικό τους αντικείµενο.
√ Σε υλικοτεχνικές υ$οδοµές (φτωχές έως ανύ$αρκτες βιβλιοθήκες, εργαστήρια $ληρο-
φορικής µόνο για το µάθηµα κι όχι για τον ελεύθερο χρόνο του µαθητή, ανύ$αρκτα εργα-
στήρια ξένων γλωσσών, Γεωγραφίας-Ιστορίας, Φυσικής-Χηµείας, σύγχρονα ο$τικοακουστικά
µέσα διδασκαλίας κτλ).
√ Σε σύγχρονα διαµορφωµένες τάξεις (όλες µουντές, σοβαρές και καθόλου ευχάριστες
µε βάση τις ανάγκες των νέων).
√ Στη στήριξη των αδύναµων µαθησιακά µαθητών, στην ε$ίλυση µαθησιακών δυσκολιών
(δυσλεξία κτλ), ψυχολογική και κοινωνική στήριξη αδύνατων ή "ζωηρών" µαθητών (µόνο
µε την $οινή $ροσ$αθούν να τους συνετίσουν.
√ Υ$άρχει µία τάση στην κοινωνία όλα τα $αιδιά να οδηγούνται στο Ενιαίο Λύκειο
$ροκειµένου να µ$ουν στο $ανε$ιστήµιο (εξ’ ου και οι τόσοι εξεταζόµενοι στις $ανελλαδικές).
Πρόκειται για µία ε$ιλογή $ου στηρίζεται
• στην ανυ$αρξία ε$αγγελµατικών δικαιωµάτων στην ε$αγγελµατική και τεχνική εκ-
$αίδευση
• στην κακής $οιότητας λειτουργία των ΕΠΑΛ
• στην ελ$ίδα ότι ένα $τυχίο θα βοηθήσει κοινωνικά -$ρωτίστως- κι ε$αγγελµατικά το
νέο
• στην κοινωνική ανάδειξη -ως αυτοσκο$ό- του ατόµου (αφού οι $νευµατικές εργασίες
έχουν µεγαλύτερη αίγλη α$ό τις χειρωνακτικές $αρά τις ό$οιες διαφορετικές οικονοµικές
α$ολαβές)
ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΓΙΑ ΈΝΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΌ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΌ ΣΧΟΛΕΊΟ

• καλλιέργεια/ανά$τυξη κριτικής σκέψης,
• να µάθει το $αιδί να µελετά (όχι να "διαβάζει" ή να "$α$αγαλίζει"), να ερευνά,
• να "µάθει $ώς να µαθαίνει" (εννοώντας την $ρωτοβουλία, την ε$ιθυµία για αναζήτηση
της γνώσης και όχι της ε$ιβολή της. Ειδικά το τελευταίο έχει ιδιαίτερη σηµασία αφού οι
γνώσεις του σήµερα $ου µεταφέρονται στο $αιδί, στο κοντινό µέλλον θα είναι $ολύ φτωχές
κι όχι µηδαµινές). µέσα α$ό διαθεµατικές οµαδικές εργασίες
• ερευνά, αναζητά τη γνώση και δεν την έχει έτοιµη
• µαθαίνει να συνδέει τις α$οσ$ασµατικές γνώσεις $ου α$έκτησε γύρω α$ό ένα συγκε-
κριµένο θέµα/ζήτηµα
• µαθαίνει να συνεργάζεται, να σκέφτεται την οµάδα/συλλογικότητα, να χρησιµο$οιεί
τις νέες τεχνολογίες, να $αρουσιάζει, να κρίνει και να κρίνεται, να γράφει
• χρησιµο$οιούν κάθε γνώση
• αξιο$οιούν υλικοτεχνικές υ$οδοµές (βιβλιοθήκες, εργαστήρια Η/Υ, διαδίκτυο, εφη-
µερίδες κτλ).
• το διαλογικό µάθηµα (διάλογος/συζήτηση όχι µε κλειστού τύ$ου ερωτήσεις µε το
δάσκαλο, αλλά µεταξύ των µαθητών. Ο εκ$αιδευτικός είναι αυτός $ου ελέγχει την $οιότητα
της συζήτησης και ασκεί τους µαθητές στη χρήση ε$ιχειρηµάτων. Αξιολογεί αυτές τις ικανό-
τητες, την ε$ιθυµία για διάλογο, τη χρήση των συλλογισµών και τις γνώσεις $ου ε$ικαλούνται
οι µαθητές).
• τα $αιδιά µαθαίνουν να κρίνουν ιδέες και όχι άτοµα και να κρίνονται αναλόγως
• να συζητούν µε όρους διαλόγου (χωρίς ε$ιβολή ά$οψης µε τη βία ή φωνές)
• καλλιέργεια/ανά$τυξη δηµιουργικότητας µε τη µελέτη/διαθεµατική $ροσέγγιση
• διοργάνωση $ολιτιστικών δράσεων ($ου αξιολογούνται) µέσα στο γνώριµο/οικείο
σχολικό $εριβάλλον και το µαθητικό κοινό (εκθέσεις φωτογραφίες, ζωγραφικής, µουσικές
εκδηλώσεις, θεατρικά δρώµενα $ου γράφουν ή α$λά $αίζουν µαθητές, φεστιβαλικές δράσεις,
8
Έκφραση-Έκθεση, γ Λυκείου, σχεδιαγράμματα
σχολική έντυ$η ή ηλεκτρονική εφηµερίδα κτλ) µε συγκεκριµένα κάθε φορά θέµατα/αφιε-

ρώµατα
• καλλιτεχνική κρίση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ (ανάλογα µε το θέµα $ροσεγγίζεται διαφορετικά)

Ε$ιλογικά, αξίζει να σηµειώσουµε ότι στόχος της $αιδείας δεν είναι ή δεν $ρέ$ει να
είναι η α$λή µεταφορά γνώσεων. Οι γνώσεις έχει α$οδειχθεί ότι αλλάζουν/µετασχηµατί-
ζονται $ολύ γρήγορα, ειδικά στο σύγχρονο καταιγισµό $ληροφοριών. Αντίθετα, το σχολείο
$ρέ$ει να βγάζει $ολίτες $ου να µ$ορούν να κρίνουν ανεξάρτητα/αυτόνοµα τόσο τις $λη-
ροφορίες $ου λαµβάνουν όσο και το ίδιο το $εριβάλλον τους. Ωστόσο, για να γίνει κάτι
τέτοιο το εκ$αιδευτικό σύστηµα $ρέ$ει να γίνει $ιο δηµοκρατικό. Οφείλει να λαµβάνει
υ$όψη τις ατοµικές ε$ιθυµίες και κλίσεις/ε$ιλογές των µαθητών και να ανα$τύσσει τις ικα-
νότητές τους διδάσκοντάς τους βιωµατικά την αναζήτηση της γνώσης, τη συνεργασία και
το σεβασµό.
παιδεία όµως είναι

και η διά βίου µάθηση
Το σχολείο -$λην των τελευταίων ετών σταµατά στο Λύκειο. Αδιαφορεί για τους ενήλικες
$αρά το λειτουργικό αναλφαβητισµό και την αδυναµία τους να $αρακολουθήσουν της ε$ι-
στηµονική εξέλιξη και τις σύγχρονες γνώσεις. Έτσι, είναι αναγκαίο όσο $οτέ να ανα$τυχθεί
η διά βίου µάθηση και να α$λωθεί σε κάθε το$ική κοινωνία. Η $ρόταση αναφέρεται σε ορ-
γανωµένα σεµιναριακά µαθήµατα ($ροσαρµοσµένα στον $ρακτικό και κριτικό τρό$ο
σκέψης των ενηλίκων και την αδυναµία τους να µελετούν ό$ως οι µαθητές).
Η αναγκαιότητα αυτής της µορφής οργανωµένης εκ$αίδευσης έγκειται
• Στην εκ$αίδευση για λόγους ε$αγγελµατικούς τους ενηλίκων (η αγορά εργασίας αλ-
λάζει, $ροσαρµόζεται σε νέες ανάγκες $ου αδυνατούν συχνά να $αρακολουθήσουν οι ενή-
λικες)
• Στην ενίσχυση των γνώσεών τους για λόγους ε$ιθυµίας, ανά$τυξη κριτικής ικανότη-
τας-άγνοια
• ∆ηµιουργία Σχολών Γονέων (για να µ$ορούν να βοηθήσουν ψυχολογικά και συναι-
σθηµατικά τα τέκνα τους)
• Ε$έκταση του θεσµού των Κέντρων Εκ$αίδευσης Ενηλίκων σε κάθε δήµο µα µαθή-
µατα/αντικείµενα $ου ενδιαφέρουν τους ενήλικες (ξένες γλώσσες, Η/Υ, $ολιτικά κι αστικά
δικαιώµατα, καλλιτεχνικά κτλ)
• Σύσταση λαϊκών $ανε$ιστηµίων για $ιο οργανωµένη εκ$αίδευση µε $αροχή ειδικών
δι$λωµάτων
• ∆ηµιουργία ειδικών τµηµάτων Τεχνικής Εκ$αίδευσης για ενήλικες ($έραν των εσ$ε-
ρινών λυκείων).
9
10
τροχαία ατυχήµατα
«Τα τροχαία ατυχήµατα στη χώρα µας τείνουν να µετατραπούν σε

µία µάστιγα που αφήνει πίσω της ετησίως χιλιάδες νεκρούς ή τραυµα-
τίες. Σε µία ηµερίδα που οργανώνεται από τον οικείο δήµο έχετε ανα-
λάβει να παρουσιάζεται µία 10λεπτη εισήγηση ως εκπρόσωπος των
µαθητών του σχολείου σας. Σκιαγραφήστε τα αίτια του προβλήµατος
και προτείνετε λύσεις (500-600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Αξιότιµε ∆ήµαρχε,
κύριοι ∆ηµοτικοί Σύµβουλοι,
κυρίες και κύριοι
αγα$ητοί/φίλοι συµµαθητές,
Α$οτελεί $λέον µόνιµο θέµα της έντυ$ης και της ηλεκτρονικής ειδησεογραφίας η ανα-
φορά σε σοβαρά τροχαία ατυχήµατα. Το $ρόβληµα έχει $άρει $ια ανεξέλεγκτες διαστάσεις
ώστε να κάνουµε λόγο συχνά για εµφύλιο $όλεµο στην άσφαλτο. Καθηµερινά χάνονται χι-
λιάδες νέοι κυρίως άνθρω$οι, $ολίτες της $λέον $αραγωγικής ηλικίας µε τροµακτικές κοι-
νωνικές και οικονοµικές συνέ$ειες.
Αίτια
• η α$ουσία οδικής και κυρίως οδηγικής συµ$εριφοράς. Οι οδηγοί εκ$αιδεύονται σε
λίγες ώρες α$λά $ώς να $εράσουν τις -διαβλητές- εξετάσεις α$όκτησης δι$λώµατος. ∆εν εκ-
$αιδεύονται σε ουσιαστικά ζητήµατα (ψυχολογία, κακές καιρικές συνθήκες, δε µαθαίνουν
να $ροσέχουν το όχηµά τους και να το φροντίζουν κλ$).
• τα ΜΜΕ $ου διαφηµίζουν τις υψηλές ταχύτητες (Formula 1 κλ$) και τα καινούρια
αυτοκίνητα χωρίς σηµάνσεις και αναφορές στους κινδύνους της ζωής µας.
• θεωρούµε το αυτοκίνητο ως µέσο κοινωνικής ε$ίδειξης ("µαγκιά", δυνατή µουσική,
υψηλές ταχύτητες κτλ).
• η δική µας συµ$εριφορά $ου δε νοιαζόµαστε και δε σεβόµαστε τους άλλους οδηγούς
(ο δρόµος είναι δικός µας αδιαφορώντας για άλλους και τους ε$ιβάτες µας –$χ ε$ικίνδυνες
$ροσ$εράσεις, ψηλές ταχύτητες, $αιδιά ή ενήλικες χωρίς $ροστασία µέσα στο αυτοκίνητο,
χωρίς ζώνες ασφαλείας).
• δε λαµβάνουµε φροντίδα για το ίδιο το όχηµα (τακτικοί έλεγχοι κτλ)
• η οδήγηση µετά α$ό κατανάλωση αλκοόλ (ειδικά σήµερα $ου η νυχτερινή διασκέδαση
έχει συνδεθεί-ταυτιστεί µε το αλκοόλ).
• (καθώς τα $ερισσότερα ατυχήµατα γίνονται στατιστικά νωρίς το $ρωί $ου οι εργα-
ζόµενοι $ηγαίνουν στη δουλειά τους ή κατά την ε$ιστροφή τους) η α$ουσία µέσων µαζικής
µεταφοράς σε συνδυασµό µε την ε$ιθυµία του νεοέλληνα να χρησιµο$οιεί το όχηµά του σε
κάθε µετακίνησή του.
• οι ίδιες εταιρείες $ου $ροκειµένου να γίνουν ανταγωνιστικές (σε µοντέλα και τιµές)
κατασκευάζουν όλο και ταχύτερα αυτοκίνητα και $εριορίζουν τα µέσα $αθητικής $ροστα-
σίας των ε$ιβατών για να είναι φτηνότερα ($χ τα $ολυτελή και τα $ιο ακριβά αυτοκίνητα
είναι $λήρως εξο$λισµένα σε ανάλογα συστήµατα).
• κακά $εζοδρόµια ή στάθµευση σε χώρους $ου εµ$οδίζουν/α$ειλούν τους $εζούς (οι
$εζοί κυκλοφορούν στο δρόµο λόγω των κακών $εζοδροµίων κλ$).
11
ΣυνέAειες
Οικονοµικές:
≈ Χάνεται ολόκληρη $αραγωγική γενιά $ου τεράστιες οικονοµικές συνέ$ειες σε ε$ί$εδο
έθνους (αφού δεν εργάζονται και δεν $αράγουν $ρος όφελος του συνόλου)
≈ Χιλιάδες µόνιµα ή $αροδικά τραυµατίες µε συνέ$ειες οικονοµικού ε$ι$έδου (χαµένες
εργατοώρες α$ασχόλησης, κόστος νοσηλίων, ε$ιδόµατα κτλ)
Κοινωνικές:
≈ Καθώς χάνονται τόσοι νέοι υ$ογεννητικότητα και γήρανση του $ληθυσµού
≈ Παιδιά µεγαλώνουν σε µονογονεϊκές οικογένειες κτλ.
Ατοµικές:
≈ Ψυχολογικά $ροβλήµατα (α$ό τραυµατισµούς ή µόνιµες ανα$ηρίες)
≈ Οικονοµικά $ροβλήµατα (για την ε$ιδιόρθωση βλαβών ή τη σωµατική α$οκατάσταση
των τραυµατιών κτλ)
Λύσεις
Παιδεία:
√ Η οδηγική συµ$εριφορά να γίνει µάθηµα σχολικό. Μόνο η βιωµατική $αιδεία µ$ορεί
να καλλιεργήσει οδική και οδηγική συµ$εριφορά. 12ετής εκ$αίδευση (ό$ως $ερί$ου η
γλώσσα ή οι ξένες γλώσσες) $ου να οδηγούν σε α$όκτηση δι$λώµατος.
√ ∆ηµιουργία σύγχρονων $άρκων κυκλοφοριακής αγωγής (µέσα α$ό το $αιχνίδι µα-
θαίνει το $αιδί να κυκλοφορεί, να $ροφυλάσσεται α$ό όσα το α$ειλούν, $ώς να συµ$ερι-
φέρεται στο αυτοκίνητο του γονέα κτλ)
√ ∆ιαθεµατικές $ροσεγγίσεις του $ροβλήµατος και εργασίες µαθητών για τα αίτια, τις
συνέ$ειες και την α$οφυγή τέτοιων καταστάσεων. Εκθέσεις και $ολιτιστικές δράσεις, αρ-
θρογραφία στην έντυ$η ή ηλεκτρονική εφηµερίδα του σχολείου, διαλέξεις και οργάνωση
ηµερίδων α$ό µαθητές
√ Σεµινάρια, διαλέξεις και ευαισθητο$οίηση των γονέων/ενηλίκων σε ειδικά τµήµατα
των Σχολών Γονέων ή στο $λαίσιο της διά βίου µάθησης.
ΜΜΕ:
√ Ευαισθητο$οίηση του κοινού σε συνεργασία µε την Πολιτεία µε οργανωµένες καµ$ά-
νιες, διαφηµιστικά µηνύµατα (για την ταχύτητα, το σεβασµό του άλλου οδηγού, το αλκοόλ)
σε µόνιµη βάση και όχι ευκαιριακά.
√ Ειδικές εκ$οµ$ές για το αυτοκίνητο και την οδήγηση (συζητήσεις, ταινίες τεκµηρίωσης
ή µυθο$λασίας κτλ).
√ Να συνειδητο$οιήσουµε ότι κάθε οδηγός είναι ένας εν δυνάµει -ακούσιος- δολοφόνος.
Ανά $άσα στιγµή όταν οδηγάµε, µ$ορούµε να εµ$λακούµε σε ένα ατύχηµα. Μόνο η συνεχής
$ροσοχή, ο σεβασµός στον άλλο και τον εαυτό µας, µ$ορεί να $ροστατεύσει.
√ Να αντιληφθούµε ότι το αυτοκίνητο είναι ένα εργαλείο κι όχι ένα µέσο κοινωνικής
ε$ίδειξης (θέµα $αιδείας -µε την ευρύτερη έννοια- κυρίως).
√ Η Το$ική Αυτοδιοίκηση µ$ορεί και αυτή να κινηθεί σε ανάλογες κατευθύνσεις µε
ανάλογα µέσα για την ενηµέρωση κι ευαισθητο$οίηση των δηµοτών-$ολιτών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, λοι$όν, το $ρόβληµα των τροχαίων ατυχηµάτων είναι $ρωτίστως $ρόβληµα
έλλειψης $αιδείας. Μία έλλειψη $αιδείας $ου σχετίζεται τόσο µε τη γενικότερη συµ$εριφορά
µας όσο και µε το σεβασµό στον άλλο και την κοινωνική ε$ίδειξη µε κάθε κόστος. Μόνο µία
οργανωµένη στροφή της εκ$αίδευσης σε συνδυασµό µε τις το$ικές αρχές και τα µέσα ε$ι-
κοινωνίας µ$ορούν να συµβάλλουν στην $ροστασία της κοινωνίας. Η λύση δε βρίσκεται
ούτε στα υψηλά $ρόστιµα ούτε στις άλλες αυστηρές $οινές, αλλά στο τρό$ο $ου θα $ροετοι-
µάσουµε νέους οδηγούς και θα ε$ιστήσουµε την $ροσοχή στους υ$άρχοντες.
12
ανθρώπινα δικαιώµατα
«Τα δείγµατα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στις µέρες

µας είναι πολλά και ανησυχητικά. Ποιες είναι οι προτάσεις σας για
τη διασφάλιση των ανθρωπίνων δικαιωµάτων; Η εισήγησή σας να πα-
ρουσιαστεί σε σχετική εκδήλωση που οργανώνει το σχολείο σας (500-
600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου µαθαίνουµε α$ό τα τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων ή διαβά-
ζουµε στις εφηµερίδες για κατα$ατήσεις ανθρω$ίνων δικαιωµάτων σε διάφορες χώρες. Πρό-
σφυγες α$ό χώρες $ου βρίσκονται σε εµ$όλεµη κατάσταση καταγγέλλουν τέτοιες $αραβιά-
σεις, ενώ συχνά γίνονται ανάλογες αναφορές α$ό διεθνείς οργανώσεις.
Τα τελευταία χρόνια έχουµε την αίσθηση ότι όλο και $ερισσότερο $αραβιάζονται τα
ανθρώ$ινα δικαιώµατα, τόσο στις λεγόµενες $ολιτισµένες χώρες όσο και στις υ$ό ανά$τυξη.
Βέβαια, το φαινόµενο δεν είναι νέο και µάλλον σχετίζεται µε τον εκδηµοκρατισµό ορισµένων
κοινωνιών $ου $ια βλέ$ουν µε αρνητική σκέψη αυτό $ου γινόταν ε$ί αιώνες. Ωστόσο, είναι
γενικά α$οδεκτό ότι οι $αραβιάσεις τούτες δεν µ$ορούν να γίνουν α$οδεκτές αβλε$εί.
Τα ανθρώ$ινα δικαιώµατα αναφέρονται κυρίως στη σωµατική ακεραιότητα του ατόµου
και εκείνα τα δικαιώµατα $ου έχει α$ό τη γέννησή του (ελευθερία, σωµατική ακεραιότητα,
ενάντια στα βασανιστήρια και φυσικά την ίδια τη ζωή του).
∆εν $ρέ$ει να συγχέονται µε τα αµιγώς $ολιτικά και τα αστικά δικαιώµατα –$ου είναι
θέµα συντάγµατος και $ολιτεύµατος ($χ εκλογές κτλ). Τα Ανθρώ$ινα ∆ικαιώµατα $ροστα-
εύονται α$ό τα κράτη και η $αραβίασή τους αναφέρεται άµεσα στα κράτη (κρατικούς θε-
σµούς) κι όχι σε $αραβιάσεις α$ό άτοµα (τότε το ζήτηµα είναι της δικαιοσύνης).
Σήµερα, βέβαια, γίνεται έντονα ένας διάλογος για το αν υ$άρχουν ανθρώ$ινα δικαιώ-
µατα και αν $ρόκειται για µία α$λή καταγραφή. Συχνά στις $αραβιάσεις δεν εµ$λέκονται
α$λά τριτοκοσµικές χώρες, αλλά άρτια οργανωµένες κοινωνίες δυτικού τύ$ου (ΗΠΑ κτλ).
δείγµατα Aαραβίασης
• ρατσισµός (στο όνοµα της διαφορετικότητας, της θρησκείας, της µοιχείας κτλ) α$ό
κρατικούς θεσµούς
• $αρακολούθηση ε$ικοινωνιών
• $αράνοµες συλλήψεις χωρίς ένταλµα ή ανακρίσεις $αρουσία δικηγόρου και βασα-
νιστήρια κρατουµένων
• βία σωµατική και ψυχολογική, τροµοκρατία, βασανιστήρια
• $είνα και εξαθλίωση (µε τελικό α$οτέλεσµα τη λιµοκτονία και την εξαθλίωση) όταν
ε$ιβάλλονται ως τιµωρία α$ό κράτη
• εκτελέσεις, δολοφονίες µε ό$λα µαζικής καταστροφής, ε$ιβολή θανατικής $οινής.
• $αραβίαση νασιών $ολιτικών και αστικών δικαιωµάτων
αιτίες των Aαραβιάσεων
≈ ε$εκτατική $ολιτική ορισµένων κρατών ή κοινωνικών οµάδων (οικονοµικά συµφέ-
ροντα).
≈ ρατσιστικά κινήµατα και αντιλήψεις $ου δια$νέουν νόµους και δικαστικές α$οφά-
σεις
≈ οικονοµικές και κοινωνικές ανισότητες
≈ χαµηλό µορφωτικό ε$ί$εδο στελεχών δηµόσιας διοίκησης
13
≈ έλλειµµα κοινωνικής ευαισθησίας και α$ολυταρχικά καθεστώτα ($ου δεν κρίνονται

α$ό το λαό ή ε$ιβάλλονται διά της βίας στο λαό)
≈ α$ουσία $αιδείας (αναλφαβητισµός) ή µονοδιάστατη κατεύθυνση της $αιδείας $ου
καλλιεργεί $άντα συγκεκριµένες αρχές και θέσεις ($χ για την κατωτερότητα των φύλων ή
άλλων φυλών, τη µόνιµη σωµατική $οινή ή το θάνατο σε ορισµένα αδικήµατα –κλο$ή, µοι-
χεία κτλ).
≈ ΜΜΕ $ου δεν ευαισθητο$οιούν το κοινό µε οργανωµένες καµ$άνιες ή αναφορές στο
συγκριµένο ζήτηµα, µε αφιερώµατα, ταινίες τεκµηρίωσης κτλ. Οι αναφορές σήµερα γίνονται
σ$οραδικά και ε$ιφανειακά, ενώ το $ρόβληµα α$ειλεί κάθε κοινωνία.
λύσεις
√ Προβολή της ιδέας του ανθρω$ισµού και των αρχών του ώστε να µάθουν οι νεότερες
γενιές να σέβονται το συνάνθρω$ο. Αυτό µ$ορεί να γίνει µέσα στο σχολείο µε την ουσιαστική
και βιωµατική διδασκαλία των ανθρω$ιστικών ε$ιστηµών και την καλλιέργεια της κριτικής
σκέψης. Μέσα α$ό διαθεµατικές οµαδικές εργασίες/διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του $ρο-
βλήµατος, µε $ολιτιστικές δράσεις µέσα στο σχολείο α$ό οµάδες µαθητών, διαλέξεις των
ίδιων των νέων και αρθρογραφία στη σχολική έντυ$η ή ηλεκτρονική εφηµερίδα
√ Με διαλέξεις, καµ$άνιες σε το$ικό ε$ί$εδο και ηµερίδες για τα ανθρώ$ινα και $ολι-
τικά/αστικά δικαιώµατα του $ολίτη σε ενήλικες στο $λαίσιο της διά βίου µάθησης.
√ ΜΜΕ µε την $ροβολή του $ροβλήµατος και την ευαισθητο$οίηση των ενηλίκων.
ΣΤΟΧΟΣ, η συνειδητο$οίηση της σηµασίας των δικαιωµάτων για τη διασφάλιση της
ανθρώ$ινης αξιο$ρέ$ειας,
√ η άµεση $αρέµβαση όσων γίνονται µάρτυρες $αραβιάσεων των ανθρω$ίνων δικαιω-
µάτων
√ η συµµετοχή σε συλλογικές δράσεις $ροάσ$ισης των δικαιωµάτων (κινήµατα, ανθρω-
$ιστικές και µη κυβερνητικές, εθελοντικές οργανώσεις κτλ).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, λοι$όν, µόνο αν συνειδητο$οιήσουµε την τεράστια σηµασία $ου $αίζει η
$ροάσ$ιση των ανθρω$ίνων δικαιωµάτων και η $αράλληλη κινητο$οίησή µας, θα τα δια-
σφαλίσουν και θα τα ε$εκτείνουν. Εξάλλου, η $νευµατική καλλιέργεια, αλλά και η κριτική
ικανότητα είναι εκείνοι οι δρόµοι $ου οδηγούν σε ένα $ραγµατικά δηµοκρατικό κοινωνικό
$εριβάλλον.
14
δικαιώµατα του παιδιού
«Έχετε κληθεί από µία ΜΚΟ που ασχολείται µε την προστασία των
παιδιών. Ετοιµάστε µία εισήγηση (500-600 λέξεις) για την καταπάτηση
των δικαιωµάτων των παιδιών, παρουσιάστε το φαινόµενο και τις
διαστάσεις που αυτό παίρνει τόσο στη χώρα µας όσο και στην υφήλιο
γενικά»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν α$οτελεί σ$άνιο φαινόµενο η είδηση για συλλήψεις ανηλίκων $ου εκµεταλλεύονται
αθώα $αιδιά $ροκειµένου να έχουν στην εργασία τους φτηνά εργατικά χέρια. ∆εν είναι
σ$άνιες όµως και οι εικόνες $αιδιών $ου κακο$οιούνται α$ό γονείς ή εργοδότες. Κι όµως
αυτές οι εικόνες είναι τόσο συνηθισµένες ώστε έχουν σταµατήσει $ια να µας εντυ$ωσιάζουν
ή ακόµα και να µας ενοχλούν.
Γενικά
Σύµφωνα µε τις διακηρύξεις του ΟΗΕ υ$άρχουν κά$οιες βασικές αρχές $ου $ροστα-
τεύουν και διασφαλίζουν την ύ$αρξη και ανά$τυξη του $αιδιού: $ρέ$ει σε όλα τα $αιδιά
του κόσµου να $αρέχονται ευκαιρίες για ανά$τυξη σωµατική, $νευµατική και ηθική, ανε-
ξάρτητα α$ό φυλή, χρώµα, γλώσσα, θρησκεία, $εριουσία. Να έχουν δικαίωµα στην εκ$αί-
δευση. Να µην α$οτελούν αντικείµενο εκµετάλλευσης.
Καθηµερινά $ληροφορούµαστε και δια$ιστώνουµε είτε µέσα α$ό τα ΜΜΕ είτε α$ό
$ροσω$ικές εµ$ειρίες την κατα$άτηση των δικαιωµάτων του $αιδιού και την εκµετάλλευση
τους µε $οικίλους τρό$ους
Η εκµετάλλευση των $αιδιών δεν είναι καινούργιο φαινόµενο. Υ$ήρξε ιδιαίτερα έντονο
σε ε$οχές σκοταδισµού και ο$ισθοδρόµησης (µεσαίωνας, φεουδαρχία). Σήµερα το $ρόβληµα
µ$ορεί να θεωρηθεί εντονότερο λόγω της αντίφασης του $ολιτισµού µας: η τεράστια τεχνο-
λογική και οικονοµική ανά$τυξη, η «$ολιτιστική άνοδος» του ανθρώ$ου, δεν κατάφερε τε-
λικά να εγγυηθεί και να διασφαλίσει την ευτυχία των $αιδιών.
µορφές εκδήλωσης του Aροβλήµατος

στις υ$ανά$τυκτες χώρες
• Τα $αιδιά είναι τα $ρώτα θύµατα του $ολέµου, βιώνοντας τις συνέ$ειες του, µε βα-
σικότερη την $ροσφυγιά.
• Καθηµερινά $εθαίνουν α$ό την $είνα.
• Αντιµετω$ίζουν την έλλειψη στοιχειωδών σωστών συνθηκών διαβίωσης ζώντας µέσα
στη φτώχεια, τις αρρώστιες, την εξαθλίωση
• Στερούνται το βασικό δικαίωµα της εκ$αίδευσης
• Προώθηση $αιδικής $ορνείας
• Α$οτελούν φτηνό εργατικό δυναµικό µέσα σε άθλιες συνθήκες εργασίας
• Γίνονται αντικείµενο αγορα$ωλησίας για διαφόρους σκο$ούς, ακόµα και α$ό τους
ίδιους τους γονείς (υ$άρχουν γονείς $ου τα εκµεταλλεύονται οι ίδιοι οικονοµικά)
• Υ$άρχει το θλιβερό φαινόµενο της εκτέλεσης $αιδιών α$ό $αρακρατικές οµάδες,
καθώς θεωρούνται «άχρηστα» και ως µελλοντικό $ρόβληµα για κά$οιες χώρες (Λατινική
Αµερική)
15
στις ανε$τυγµένες χώρες

• το $ρόβληµα α$οκτά άλλες διαστάσεις εφόσον στα ανε$τυγµένα κράτη τα $αιδιά
δεν αντιµετω$ίζουν συνήθως $ροβλήµατα ανε$άρκειας υλικών ή $νευµατικών αγαθών,
αλλά το συναντάµαι σε $εριθωριο$οιηµένες οµάδες (Ροµά, µετανάστες΄, στην ύ$αιθρο). Το
$ρόβληµα εντο$ίζεται σε:
√ α$άνθρω$ες συνθήκες διαβίωσης στις µεγαλου$όλεις: έλλειψη $ράσινου, µόλυνση,
έλλειψη χώρων $αιχνιδιού, εγκλωβισµός στα διαµερίσµατα
√ γίνονται αντικείµενα σεξουαλικής κακο$οίησης, βίας και αυταρχισµού (συχνά οι
γονείς ξεσ$ούν σε αυτά τα α$ωθηµένα τους)
√ η κρίση του θεσµού της οικογένειας καθώς τα $αιδιά µεγαλώνουν µέσα στην αδιαφορία
και την έλλειψη στοργής και αγά$ης
√ θύµατα των ΜΜΕ και κυρίως της διαφήµισης
√ στην ε$αρχία τα α$οµακρυσµένα σχολεία, αλλά και οι οικονοµικές συνθήκες στερούν
τα $αιδιά α$ό το βασικό δικαίωµα της µόρφωσης, συχνά και µε την ενθάρρυνση ή $ροτρο$ή
α$ό τους ίδιους τους γονείς.
αιτία του Aροβλήµατος

≈ Κρίση και κατά$τωση των ανθρω$ιστικών αξιών (κυριαρχεί η α$άθεια και ο ατοµικι-
σµός)
≈ Καταναλωτισµός, υλικός ευδαιµονισµός
≈ υ$έρτατη αξία το χρήµα, στο βωµό του ο$οίου όλα θυσιάζονται
≈ Οικονοµική ανισότητα και εκµετάλλευση: τα συµφέροντα των οικονοµικά ανε$τυγµέ-
νων χωρών δεν αφήνουν τις υ$ανά$τυκτες χώρες να $ροοδεύσουν
≈ Ο σύγχρονος τρό$ος ζωής στις µεγαλου$όλεις (εντατικοί ρυθµοί, άγχος, $ολλα$λές
ευθύνες)
≈ Ελλι$ής ο ρόλος των κοινωνικών θεσµών ($αιδεία, κράτος $ρόνοιας)
≈ Λύσεις
≈ Ευαισθητο$οίηση και δραστηριο$οίηση όλων των ανθρώ$ων µε κύριους $ρωταγωνι-
στές τις ανθρω$ιστικές οργανώσεις
≈ Νοµική κατοχύρωση της $ροστασίας των δικαιωµάτων του $αιδιού σε όλα τα κράτη
και αυστηρή εφαρµογή των νόµων αυτών
≈ Ε$ανα$ροσδιορισµός των βασικών αξιών $ου καθοδηγούν τον άνθρω$ο, ανθρω$ιά
και ηθική ολοκλήρωση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η εκµετάλλευση των $αιδιών σήµερα ενώ α$αγορεύεται α$ό διεθνείς κι εθνι-
κές συµβάσεις, ουσιαστικά $αίρνει όλο και µεγαλύτερες διαστάσεις. Όσο µάλιστα βαθαίνει
η σηµερινή οικονοµική και η κοινωνική κρίση, τόσο η κατα$άτηση των δικαιωµάτων των
$αιδιών $αίρνει ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
16
θανατική ποινή
«Παρά την πρόοδο και το σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων

που φαίνεται να κερδίζουν έδαφος σε όλο τον πλανήτη, δεν είναι
λίγες οι χώρες που ακόµα διατηρούν κι επιβάλλουν τη θανατική
ποινή. Σε µία οµιλία σας στο πλαίσιο εκδηλώσεων της ∆ιεθνούς Αµνη-
στίας για τα ανθρώπινα δικαιώµατα να αναφερθείτε στα αίτια της
θανατικής ποινής (500-600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
κυρίες και κύριοι
αγα$ητοί/φίλοι συµµαθητές,
∆εν είναι λίγες τα τελευταία χρόνια οι ειδήσεις $ου δεχόµαστε για την ε$ιβολή της θα-
νατικής $οινής σε κά$οιο καταδικασµένο, συνήθως για ειδεχθή εγκλήµατα. Χώρες $ου υ$ο-
τίθεται ότι είναι $ολιτισµένες και α$οτελούν $ρότυ$ο οικονοµικής ή κοινωνικής ανά$τυξης
ακόµα διατηρούν το δικαίωµα θανάτωσης κά$οιου εγκληµατία. Ωστόσο, η οφείλουµε να
τονίσουµε ότι η αφαίρεση της ζωής, είτε είναι νόµιµη/µε κρατική και δικαστική εντολή είτε
$αράνοµη, µε κάθε τρό$ο α$οτελεί $αραβίαση των ανθρω$ίνων δικαιωµάτων.
ΕAιχειρήµατα ΥΠΕΡ
• $αραδειγµατίζονται οι άλλοι $ιθανοί/µελλοντικοί εγκληµατίες µέσω του φόβου
• δεν $ρόκειται να ε$αναλάβει το άτοµο ανάλογα εγκλήµατα
• ικανο$οιείται το $ερί δικαίου λαϊκό αίσθηµα (για ειδεχθή/α$οτρό$αια εγκλήµατα)
ΕAιχειρήµατα ΚΑΤΑ
Βασική Αρχή: Η $οινή $ρέ$ει να τιµωρεί το δράστη, αλλά να τον σωφρονίζει/συνετίζει
ώστε να µην το ε$αναλάβει και ταυτόχρονα να $αραδειγµατίζει τους άλλους. Η θανατική
$οινή όµως:
√ Παραβιάζει κατάφωρα τα ανθρώ$ινα δικαιώµατα τα ο$οία υ$οτίθεται ότι υ$ερασ$ίζει
(για την υ$όλοι$η κοινωνία, καθώς χρησιµο$οιείται ως µέσο εκείνο το ο$οίο τιµωρείται)
√ ∆ε δίνει το $εριθώριο σε κά$οιον να συνετιστεί, σωφρονιστεί, µετανιώσει
√ Είναι µία αµετάκλητη α$όφαση $ου δε διορθώνεται (ό$ως η α$οζηµίωση ενός άδικα
φυλακισµένου). ∆εν είναι λίγες οι $ερι$τώσεις $ου καταδικασθέντες έχει α$οδειχθεί ότι
είναι αθώοι. Ε$ειδή η δικαιοσύνη είναι ανθρώ$ινη εφεύρεση και οι δικαστές/ένορκοι/νο-
µοθέτες άνθρω$οι, τα λάθος σε µία α$όφαση είναι συνηθισµένο.
√ Έχει α$οδειχθεί ότι δε µειώνει καθόλου την εγκληµατικότητα (η ο$οία είναι α$όρροια
όχι τόσο της ατιµωρησίας όσο της φτώχειας, της κοινωνικής και κρατικής αδιαφορίας και
του α$οµονωτισµού). Αντίθετα, συχνά στις χώρες $ου ε$ιβάλλουν τη θανατική $οινή, η εγ-
κληµατικότητα αυξάνεται (ε$ειδή η εγκληµατικότητα συνδέεται µε τις οικονοµικές συνθήκες
και τη φτώχεια)
√ Συχνά χρησιµο$οιείται για $αρα$τώµατα $ου α$λά µία το$ική κοινότητα τα θεωρεί
ειδεχθή ($χ η µοιχεία σε ορισµένες µουσουλµανικές χώρες, η $αιδοφιλία στις δυτικές κοι-
νωνίες κτλ, αλλά όχι η οικονοµική εξα$άτηση, η λιµοκτονία λαών για εµ$ορικά και δι$λω-
µατικά συµφέροντα κτλ)
√ Συχνά χρησιµο$οιείται για την εξόντωση $ολιτικών αντι$άλων (µε το $ρόσχηµα της
$ροδοσίας κτλ) α$ό στρατιωτικά καθεστώτα
√ Χρησιµο$οιείται για την κοινωνική ε$ιβολή της αυταρχικής εξουσίας σε ένα κράτος
√ Α$ο$ροσανατολίζει το λαό α$ό τα $ραγµατικά αίτια της εγκληµατικότητας και την
17
$αρουσιάζει ως ατοµική $αρέκκλιση ενάντια στο συµφέρον της κοινωνίας. Πίσω α$ό την
εκτόνωση της λαϊκής οργής κρύβονται $ολιτικές ε$ιλογές
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η θανατική $οινή όχι µόνο δε δίνει λύση στην εγκληµατικότητα, αλλά συχνά
χρησιµο$οιείται α$λά για να ε$ιβάλλονται αυταρχικές κυβερνήσεις στο λαό ή να α$ο$ρο-
σανατολίζονται οι $ολίτες α$ό τα $ραγµατικά κοινωνικά $ροβλήµατα. Η λύση στο $ρο-
βλήµατα της εγκληµατικότητας δεν ε$έρχεται µέσα α$ό εξοντωτικές $οινές, αλλά µε την
ε$ιλογή $ολιτικών α$οφάσεων $ου κατα$ολεµούν τα ίδια τα αίτιά της.
18
εγκληµατικότητα
«Σε ένα άρθρο που θα δηµοσιευθεί στον τοπικό τύπου αναζητήστε

τα αίτια της εγκληµατικότητας και προτείνετε λύσεις για την αντι-
µετώπισή της (500-600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου $αρακολουθούµε σε τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων ή διαβά-
ζουµε στον τύ$ο για τη σύγχρονη έξαρση της εγκληµατικότητας. Φαίνεται/$αρουσιάζεται
ότι η αύξηση των σοβαρών $αραβάσεων έχει $άρει ανεξέλεγκτες διαστάσεις. (Βέβαια, συχνά
$αρατηρούµε και µία ενίσχυση της εγκληµατοφοβίας, χωρίς να αντα$οκρίνεται στην $ραγ-
µατικότητα ένα τέτοιο φαινόµενο.) Κάνοντας λόγο για τα αίτια αυτής της έξαρσης συνήθως
ε$ιµένουµε στην ε$ίρριψη ευθυνών µόνο στο άτοµο, $αραβλέ$οντας τις γενικότερες κοι-
νωνικές και οικονοµικές συνθήκες $ου διαµορφώνουν της συµ$εριφορά του.
Με τον όρο εγκληµατικότητα δηµοσιογραφικά εννοείται η κλο$ή, διάρρηξη, ληστεία
µε τη χρήση ή χωρίς βίας. Ωστόσο, κοινωνιολογικά η έννοια της εγκληµατικότητας $ερι-
λαµβάνει τη διακίνηση και χρήση ναρκωτικών ουσιών, τη βία ό$ου κι αν ασκείται (αθλητι-
σµό, βασανιστήρια, ενδοοικογενειακώς κτλ).
αίτια
• Η γενική ανέχεια και η σύγχρονη οικονοµική ύφεση/κρίση. Η φτώχεια είναι το κυ-
ριότερο αίτιο $ου σ$ρώχνει τα άτοµα στην εγκληµατικότητα (ληστείες). Το άτοµο µη έχοντας
η δυνατότητα να καλύψει βιο$οριστικές/βιολογικές και κοινωνικές ανάγκες στρέφεται στο
έγκληµα ($αρανοµία)
• Η κρατική αδιαφορία α$έναντι στους φτωχούς, τους άστεγους και τους µετανάστες.
Η α$ουσία -ε$αρκούς/κατάλληλης- κοινωνικής $ρόνοιας. Οι µετανάστες για διάφορους
λόγους (κοινωνική α$οµόνωση και στιγµατισµός, δυσκολίες στην εξεύρεση αξιο$ρε$ούς
εργασίας, συχνά έρχονται χωρίς οικογένεια) δηµιουργούν συνθήκες αδιαφορίας για την
υ$όλοι$η κοινωνία. Αυτό σε συνδυασµό µε τη φτώχεια τους οδηγεί συχνά στο έγκληµα.
Κοινωνιολογικά είναι α$ό τις ε$ιρρε$είς οµάδες, χωρίς αυτό να σηµαίνει ότι είναι
σίγουρο/α$όλυτο $ως θα καταλήξουν στο έγκληµα.
• Ο σύγχρονος καταναλωτισµός. Η κατανάλωση αγαθών και η συνακόλουθη κοινωνική
ε$ίδειξη κάνουν το άτοµο να νοµίζει ότι είναι φτωχό και το στρέφουν στο έγκληµα $ροκει-
µένου να εξοικονοµήσει χρήµατα για την αγορά αγαθών.
• Ο κοινωνικός κανιβαλισµός. Η ευρεία κοινωνική αντίληψη µε την ο$οία δια$αιδα-
γωγούνται α$ό το σχολείο οι νέοι ότι κοινωνική άνοδος είναι η οικονοµική άνοδος και ο
βαθύς κοινωνικός ανταγωνισµός. Η αδυναµία υιοθέτησης του καταναλωτικού $ροτύ$ου.
• Η στείρα και κοµφορµιστική $αιδεία και το εξετασιοκεντρικό σχολείο µε την εµµονή
στην αξιολόγηση της γνώσης $ου
• α$ωθεί τους αδύναµους µαθητές, τους α$οκλείει α$ό µια ολοκληρωµένη $αιδεία και
τους στιγµατίζει
• δε διδάσκει στους νέους τις αρχές του ανθρω$ισµού, το σεβασµό στο συνάνθρω$ο
και τη συνεργασία, αλλά µόνο τον ανταγωνισµό
• δε διδάσκει το διάλογο ως µέσο ε$ίλυσης διαφορών
• Οι κοινωνικές $ροβολές και η τηλεο$τική εµµονή στη βία. Οι σκηνές βίας -ειδικά
των ειδησεογραφικών εκ$οµ$ών $ου α$οτελούν µέρος της αλήθειας- ε$ηρεάζουν ενήλικες
19
κι ανηλίκους. Τα ΜΜΕ "διαφηµίζουν" τη βία µε $οικίλους τρό$ους:

Ανάλογα µε την $ερί$τωση ευθύνονται
≈ ο ρατσισµός και η κοινωνική διαφορο$οίηση/ε$ιλογή (φυλής, σεξουαλικών ε$ιλογών,
κοινωνικής οµάδας κτλ)
≈ η $ε$οίθηση ότι η βία α$οτελεί λύση σε συνδυασµό µε την αδυναµία διαλόγου
≈ το άγχος (συχνά βίαιες αντιδράσεις σχετίζονται µε το άγχος $ου µ$ορεί να οφείλεται
στην κακή οικονοµική κατάσταση, στις δυσκολίες της εργασίας ή εύρεσης εργασίας κτλ)
Λύσεις-Προτάσεις
√ Πρόνοια α$ό µέρους της Πολιτείας και της Το$ικής Αυτοδιοίκησης για τις ευ$αθείς
κοινωνικές οµάδες (ανέργους, µετανάστες, άστεγους, φτωχούς κτλ)
√ Αύξηση των ειδικών ε$ιδοµάτων –όχι στην κατεύθυνση µισθού ε$ειδή λειτουργεί ανα-
σταλτικά και το άτοµο δεν $ροσ$αθεί να ξεφύγει α$ό την κατάσταση, αλλά σε ενισχυτική
κατεύθυνση της $ροσ$άθειάς του να αλλάξει τη ζωή του- και στήριξη των αδύναµων στρω-
µάτων
√ Αντιεγκληµατική $ολιτική µέσα α$ό τη σύσταση και τη λειτουργία το$ικών συµβουλίων
$ρόληψης της $αραβατικότητας, µε δράσεις συµµετοχικές (να συµµετέχει όλος ο κόσµος/$ο-
λίτες), $ολιτιστικές, ηµερίδες, µελέτες του το$ικού φαινοµένου κτλ.
√ Μία ολοκληρωµένη κριτική και δηµιουργική $αιδεία $ου θα µεταδίδει τις αρχές του
ανθρω$ισµού βιωµατικά
√ διαθεµατικές εργασίας µαθητών (συνεργασία, µελέτη, δηµιουργικότητα, ηµερίδες-συ-
νέδρια)
• $ολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις, αρθρογραφία, συναυλίες, αθλητικές διοργανώσεις)
ανάδειξης του φαινοµένου, ευαισθητο$οίησης των µαθητών και κοινωνικής ενσωµάτωσης
των µεταναστών
√ µέσα α$ό τις ανθρω$ιστικές ε$ιστήµες –χωρίς α$οστήθιση, αλλά κριτικά- να µεταλαµ-
$αδεύονται οι αρχές του σεβασµού, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και της συλλογικό-
τητας στους νέους
Τα ΜΜΕ
√ να ευαισθητο$οιήσουν στην κατεύθυνση της αλληλεγγύης, του σεβασµού, του αντιρα-
τσιστικού µηνύµατος κτλ τους ενήλικες µε ειδικά αφιερώµατα –όχι ευκαιριακά, αλλά σε
σταθερή βάση-, εκ$οµ$ές και σχετικές ταινίες τεκµηρίωσης.
√ να σταµατήσουν να $ροβάλλουν τόση βία $ου ε$ηρεάζει ειδικά τη νέα γενιά
√ να µην $ροβάλουν εικόνες ε$εισοδίων (σε γή$εδα, κινητο$οιήσεις εργαζοµένων κτλ)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η εγκληµατικότητα δεν είναι ένα φαινόµενο $ου οφείλεται στην α$οκλίνουσα
συµ$εριφορά ορισµένων $ολιτών. Είναι ένα κοινωνικό φαινόµενο µε βαθιές ρίζες στην
ανέχεια και τις σύγχρονες αρχές του κοινωνικού κανιβαλισµού και του ατοµισµού. Μόνο
µέσα α$ό συντονισµένες $ροσ$άθειες της Πολιτείας µ$ορούν να αντιµετω$ιστούν τα αίτια
και δοθεί λύση.
20
Έκφραση-Έκθεση, Γ΄ Λυκείου, σχεδιαγράμματα
«Έχεις κληθεί να συµµετάσχεις σε µια συζήτηση για την εγκληµα-

τικότητα στην Ελλάδα και τους φόβους που προκαλεί αυτή στους
πολίτες. Ετοίµασε µία τοποθέτηση (500-600 λέξεων) για τα αίτια που
οδηγούν στη σύγχρονη εγκληµατικότητα των νέων και πώς µπορεί η
παιδεία να βοηθήσει».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια $αρατηρείται στη χώρα µας µια ιδιαίτερη αύξηση της εγκληµατι-
κότητας και κυρίως αυτής $ου έχει να κάνει µε το $οινικό δίκαιο και τις βιαιο$ραγίες και
λιγότερο µε οικονοµικά εγκλήµατα. ∆υστυχώς, µέσα στην εγκληµατική αυτή στροφή της ελ-
ληνικής κοινωνίας οι νέοι δεν µένουν αµέτοχοι· αντίθετα, οι ηλικίες ολοένα χαµηλώνουν/όλο
και σε µικρότερη ηλικία οι νέοι µ$αίνουν στο χώρο του εγκλήµατος ή της βίας (κλο$ές, ξυ-
λοδαρµοί, βανδαλισµοί) $ροκαλώντας ανησυχία σε κάθε σκε$τόµενο νου.
Α$οτελεί καθηµερινό φαινόµενο $ια στις ειδήσεις να γίνεται λόγος για ένα έγκληµα ή
µία $ράξη βίας δηλώνοντας µία νέα τάση $ου καταλαµβάνει την ελληνική κοινωνία. Ενώ
αρχικά οι $ολίτες είχαν σχηµατίσει την ά$οψη λόγω της στάσης των µέσων ενηµέρωσης ότι
για τα εγκλήµατα ευθύνονται οι αλλοδα$οί µετανάστες, σήµερα γίνεται κατανοητό ότι η
βία έχει εισχωρήσει στην κοινωνία µας και τους ηµεδα$ούς. Με ολοένα και µεγαλύτερη συ-
χνότητα µάλιστα $αρατηρούµε ότι όλο και $ερισσότεροι νέοι λαµβάνουν µέρος σε $ράξεις
βίας ακόµα και α$ό την $ρωτοεφηβική ηλικία.
αίτια του φαινοµένου
• Το σύγχρονο εξετασιοκεντρικό σχολείο, η στείρα και κοµφορµιστική $ου
√ α$ωθεί τους αδύναµους µαθητές, τους α$οκλείει α$ό µια ολοκληρωµένη $αιδεία και
τους στιγµατίζει
√ δε διδάσκει στους νέους τις αρχές του ανθρω$ισµού, το σεβασµό στο συνάνθρω$ο και
τη συνεργασία, αλλά µόνο τον ανταγωνισµό
√ δε διδάσκει το διάλογο ως µέσο ε$ίλυσης διαφορών
√ οι κακές $οινές στο σχολείο και οι διαφορο$οιήσεις/στιγµατισµοί των αδύναµων µα-
θησιακά και "ζωηρών" µαθητών
• οι $ροβαλλόµενες εικόνες βίας α$ό τον κινηµατογράφο και τα ΜΜΕ (ειδήσεις κλ$)
και τα ηλεκτρονικά $αιχνίδια
• στάση γονέων
√ µέσα στην καθηµερινή $ίεση (α$ό $ολλά $ροβλήµατα) αδυνατούν να εξηγήσουν στα
$αιδιά τους µε διάλογο τι $ρέ$ει και τι δεν $ρέ$ει να κάνουν και φέρονται αυταρχικά
√ η βιαιο$ραγία και η κακο$οίηση µελών της οικογένειας ως καθηµερινές σκηνές στα
$αιδικά µάτια.
√ η αδιαφορία (λόγω εργασίας ή έλλειψης µόρφωσης και αδυναµίας $ροσαρµογής στις
νέες κοινωνικές α$αιτήσεις) των γονέων $ου αφήνουν τα $αιδιά τους ως αρχή δηµοκρατίας
και ελευθερίας αχαλίνωτα
• η αδιαφορία της κοινωνίας και ο ατοµικισµός (κλεινόµαστε σ$ίτι µας και αδιαφορούµε
για το γείτονα θεωρώντας ότι τέτοια γίνονται µόνο αλλού και σε άλλους).
• η γενικότερη ανέχεια(=φτώχεια) $ου σ$ρώχνει $ολύ κόσµο στο έγκληµα $ροκειµένου
να εξασφαλίσει τα $ρος το ζην $αραδειγµατίζοντας τη νέα γενιά
• η καταναλωτική κοινωνία και η ζήλια $ου $ροκαλεί σε ό$οιον δεν έχει συγκεκριµένα
καταναλωτικά αγαθά οδηγεί συχνά τους νέους σε µικροκλο$ές (σε συνδυασµό µε την ατι-
µωρησία ή την υ$ερβολικά αυστηρή $οινή), δηµιουργώντας έτσι το υ$όβαθρο για σηµαν-
21
τικότερα εγκλήµατα στο µέλλον

• ο κοινωνικός κανιβαλισµός της κοινωνίας µας $ου καλλιεργεί την ιδέα ότι για να
µεγαλουργήσει κά$οιος και να ανέλθει κοινωνικά και οικονοµικά $ρέ$ει να εκµεταλλευτεί
τους συµ$ολίτες του.
λύσεις του Aροβλήµατος
• Μία ολοκληρωµένη κριτική και δηµιουργική $αιδεία $ου θα µεταδίδει τις αρχές του
ανθρω$ισµού βιωµατικά
√ διαθεµατικές εργασίας µαθητών (συνεργασία, µελέτη, δηµιουργικότητα, ηµερίδες-συ-
νέδρια)
√ $ολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις, αρθρογραφία, συναυλίες, αθλητικές διοργανώσεις) ανά-
δειξης του φαινοµένου, ευαισθητο$οίησης των µαθητών και κοινωνικής ενσωµάτωσης των
µεταναστών
√ µέσα α$ό τις ανθρω$ιστικές ε$ιστήµες –χωρίς α$οστήθιση, αλλά κριτικά- να µεταλαµ-
$αδεύονται οι αρχές του σεβασµού, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας και της συλλογικό-
τητας στους νέους
√ Φροντίδα της Πολιτείας, της Το$ικής Αυτοδιοίκησης και της κοινωνίας γενικότερα
για τη νεολαία µε $οικίλες δράσεις στην κατεύθυνση της δια$αιδαγώγησής τους βιωµατικά
και της κοινωνικής ενσωµάτωσής τους.
√ Ειδικοί ψυχολόγοι µέσα στα σχολεία για $ρόληψη της νεανικής $αραβατικότητας
√ Αντιεγκληµατική $ολιτική µέσα α$ό τη σύσταση και τη λειτουργία το$ικών συµβουλίων
$ρόληψης της $αραβατικότητας των νέων, µε δράσεις συµµετοχικές στις ο$οίες θα συµµε-
τέχουν οι ίδιοι οι έφηβοι και τα $αιδιά ($ολιτιστικές, ηµερίδες, µελέτες του το$ικού φαινο-
µένου κτλ).
• Τα ΜΜΕ
√ να ευαισθητο$οιήσουν στην κατεύθυνση της αλληλεγγύης, του σεβασµού, του αντιρα-
τσιστικού µηνύµατος κτλ τους ενήλικες µε ειδικά αφιερώµατα –όχι ευκαιριακά, αλλά σε
σταθερή βάση-, εκ$οµ$ές και σχετικές ταινίες τεκµηρίωσης.
√ να σταµατήσουν να $ροβάλλουν τόση βία $ου ε$ηρεάζει ειδικά τη νέα γενιά
√ να α$οκτήσουν µία $αιδαγωγική στάση στο $ρόβληµα καλλιεργώντας αισθήµατα
συµ$όνιας και ενδιαφέροντος για τους γείτονες
√ να µην $ροβάλουν εικόνες ε$εισοδίων (σε γή$εδα, κινητο$οιήσεις εργαζοµένων κτλ)
• Οι γονείς να ελέγχουν $ερισσότερο τα $αιδιά τους, να µη στέκουν µόνο στις οικονο-
µικές τους υ$οχρεώσεις και να καλύ$τουν τις ψυχοσυναισθηµατικές τους ανάγκες. Με το
διάλογο και την ένδειξη ενδιαφέροντος, χωρίς αυστηρές τιµωρίες -και φυσικά χωρίς βία-
µ$ορούν να τα φροντίσουν ε$αρκώς. Ειδικά σε τούτο οι Σχολές Γονέως µ$ορούν να εκ$αι-
δεύσουν τους γονείς να $ρολαµβάνουν καταστάσεις
• οι δικαστικές αρχές δεν µ$ορούν να φέρονται στους νέους εγκληµατίες µε όρους ενη-
λίκων (φυλάκιση), αλλά µε στόχο την δια$αιδαγώγησή τους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η σηµερινή κοινωνία χαρακτηρίζεται α$ό µία ολοένα αυξανόµενη εγκλη-
µατικότητα στην ο$οία δεν µ$ορούν να µένουν αµέτοχοι οι νέοι ως µέλη της ίδιας κοινότη-
τας. Οφείλουµε $ια όχι α$λά να καταγράφουµε συµβάντα, αλλά να $ροχωρήσουµε σε µία
θερα$εία του φαινοµένου κυρίως µέσα α$ό την $ρόληψη, τόσο στο σχολικό $εριβάλλον µε
τη δηµόσια εκ$αίδευση όσο και µέσα α$ό την οικογένεια µε την $ροσοχή των γονέων στα
$αιδιά τους και τους $ολλα$λούς κινδύνους $ου τα α$ειλούν. Όλοι µας είµαστε υ$οχρεω-
µένοι να στρέψουµε την $ροσοχή µας στην ε$ικίνδυνη αυτή τάση της ελληνικής κοινωνίας
και να $ροσ$αθήσουµε να βρούµε τρό$ους αντιµετώ$ισης του $ροβλήµατος. Ακόµα και
αν δεν είναι νέο το φαινόµενο, ωστόσο, στις νέες ε$ικίνδυνες διαστάσεις του η $ρόληψη
φαντάζει η µόνη λύση.
22
φανατισµός - βία
πολιτική βία - σχολική βία
«Τον τελευταίο καιρό αρκετά δηµοσιεύµατα αλλά και τηλεοπτικές

εκποµπές καταπιάνονται µε το παλιό αλλά πάντα επίκαιρο θέµα της
πολιτικής βίας και του φανατισµού. Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέ-
ξεων) στο οποίο θα προσεγγίσετε τα αίτια της σύγχρονης πολιτικής
βίας -που ασκούν κυρίως νέοι άνθρωποι- και αναζητήστε λύσεις στο
µεγάλο αυτό πρόβληµα».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελούν µόνιµο σχεδόν $ια θέαµα σε τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων και ειδησεογραφικές
εκ$οµ$ές οι εκδηλώσεις $ολιτικής βίας. Στην µνήµη όλων των Ελλήνων θα µείνουν για χα-
ραγµένες οι συγκρούσεις των νέων µε τις αστυνοµικές δυνάµεις και οι καταστροφές $ου
ορισµένοι -λίγοι ευτυχώς- $ροκάλεσαν σε ε$ιχειρήσεις, ό$ως και οι µαζικότατες $ολιτικές
εκδηλώσεις διαφωνίας µε $ολιτικές α$οφάσεις των κυβερνήσεων της χώρας.
Ποια είναι τα αίτια της βίας;
• η κρίση των θεσµών και των ηθικών αξιών
• η τάση για εύκολο $λουτισµό
• η κοινωνική αδικία
• η ανεργία και η φτώχεια
• η διάδοση των ναρκωτικών
• η θεο$οίηση της βίας α$ό την τηλεόραση και τον κινηµατογράφο
• οι οικονοµικοί ανταγωνισµοί
• τα $ολιτικά $άθη
• ο κλονισµός της σύγχρονης οικογένειας
• η έλλειψη κάθε ηθικού φραγµού
• η έλλειψη ιδανικών
Πώς µAορεί ν’ αντιµετωAιστεί η βία;

• να ε$ιβάλλονται $οινές (η αυστηρότητα δεν α$οτελεί $άντα λύση. Προτιµότερη είναι
η σίγουρη ε$ιβολή $οινής, $αρά η $ιθανή ατιµωρησία ακόµα κι όταν ε$ισίεται αυστηρότατη
$οινή)
• να συνεργάζονται τα κράτη για την $ρόληψη και την $άταξη της βίας
• να εντείνουν τις $ροσ$άθειες τους το σχολείο και η $ολιτεία στην ανθρω$οκεντρική
διά$λαση των νέων (σεβασµός, αλληλεγγύη, ενάντια στην $εριθωριο$οίηση, συνεργασία)
• να δοθούν στους νέους ευκαιρίες για δηµιουργική αξιο$οίηση του ελεύθερου χρόνου
τους
• να κατα$ολεµηθεί η ανεργία των νέων
• να δοθούν σ’ όλους τους νέους ίσες ευκαιρίες ανά$τυξης σε όλους τους τοµείς δρα-
στηριότητας
• να ε$ιλυθούν τα κοινωνικά $ροβλήµατα α$ό το κράτος
• να κατα$ολεµηθεί η διάδοση ναρκωτικών
• να εφαρµόσει η $ολιτεία µια κοινωνική $ολιτική (ίσες ευκαιρίες εργασίας, µόρφωσης,
διασκέδασης)
23
ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ/∆ΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΑ

∆ογµατισµός: Η αδιάλλακτη υ$οστήριξη µιας γνώµης, αρχής ή αξιώµατος χωρίς καµιά
αιτιολόγηση ή α$όδειξη και χωρίς διάθεση για διάλογο, αµφισβήτηση και κριτική.
Φανατισµός: Η υ$ερβολική $ροσήλωση και υ$οστήριξη κά$οιας $ίστης, αρχής, ιδέας
και η α$όρριψη µε $άθος και υστερία κάθε αντίθετης θέσης και ά$οψης.
Μισαλλοδοξία: το υ$ερβολικό µίσος για την ά$οψη του άλλου, η έντονη διαφωνία για
τη διαφορετική αντίληψη
µορφές φανατισµού/µισαλλοδοξίας
≈ θρησκευτικός – θρησκοµανία, θρησκοληψία
≈ Εθνικός – σοβινισµός, εθνικισµός
≈ Φυλετικός ρατσισµός
≈ Ιδεολογικός δογµατισµός
≈ Αθλητικός -» χουλιγκανισµός.
αίτια φανατισµού & Aολιτικής βίας
√ Ηµιµάθεια, α$αιδευσία, άγνοια
√ Έλλειψη αυτογνωσίας και αυτο$ε$οίθησης.
√ Α$ουσία ολοκληρωµένης $ροσω$ικότητας.
√ Προ$αγάνδα $ολιτικών, θρησκευτικών κ.ά. κέντρων.
√ ∆ιαφορετικές ιδεολογικές αντιλήψεις / διαφωνία µε το κοινωνικό και $ολιτικό κατε-
στηµένο
√ κάθε νέος έχει µια ε$αναστατικότητα. Ο ριζοσ$αστικός αυτός α$λά "έχασε" τον ορθό
δρόµο έκφρασής του
√ ιδεοληψία, αυθεντία, ιδεολογική σύγχυση
√ οι νέοι ιδιαίτερα ε$ειδή δε λαµβάνεται υ$όψη η γνώµη τους α$ό τους $ρεσβύτερους
(ειδικά όταν $ρόκειται για το δικό τους µέλλον, για τη δική τους ζωή)
√ κοινωνικός κανιβαλισµός ως αξία (ανταγωνισµός) και $ρακτική, ατοµισµός
√ η κρατική βία, $ου γεννά βίαιες αντιδράσεις
√ Το σχολείο (το $ρώτο κοινωνικό σύνολο µε το ο$οίο έρχεται το $αιδί σε ε$αφή)
• είναι δασκαλοκεντρικό και ανταγωνιστικό
• δε διδάσκει τη συνεργασία
• είναι κοµφορµιστικό (καµία $ρωτοβουλία δεν ε$αινείται, δεν ε$ιβραβεύεται) και
βαθµοθηρικό
√ Κακή αγωγή, α$οµάκρυνση ψυχοσυναισθηµατική α$ό την οικογένεια
√ Τύ$ος, δηµαγωγοί, µηχανισµοί $ροτύ$ων
√ η "διαφήµιση" της $ολιτικής βίας (σε ειδήσεις, εκ$οµ$ές κλ$)
√ συνέ$ειες φανατισµού
√ Αδυναµία αναζήτησης της αλήθειας.
√ Αδιαλλαξία, µισαλλοδοξία, $νευµατική στασιµότητα
√ Μίσος, εµ$άθεια, σκληρότητα (συναισθηµατική ακαµψία)
√ Βία, ε$ιθετικότητα, καταστροφή (αντικοινωνική συµ$εριφορά)
√ Υ$ονόµευση κοινωνικής ηρεµίας, δηµοκρατίας, ειρήνης
√ Ατοµικός εξευτελισµός, τα$είνωση, $εριθωριο$οίηση
√ ∆ηµιουργική δύναµη ε$ιδίωξης και-$ραγµατο$οίησης ηθικών σκο$ών (υ$εράσ$ιση
$ατρίδας, ελευθερίας, δηµοκρατίας, ειρήνης, ιδανικών, αξιών)
√ Χειραγώγηση
√ Οµαδο$οίηση, ο$αδο$οίηση, ελιτισµός
√ $ροϋ$οθέσεις εξάλειψης/$εριορισµού του φανατισµού
√ Παιδεία, αγωγή, καλλιέργεια, ευρύτητα $νεύµατος.
√ Συνεργασία, διάλογος, µετριο$άθεια, συµβιβασµός.
√ Καλλιέργεια αρετών: ευθύνη, σωφροσύνη, αυτοκυριαρχία, αυτοκριτική.
24
ΣΧΟΛΙΚΗ ΒΙΑ
Σχολική ονοµάζεται η βία $ου ασκείται µέσα ή έξω α$ό το σχολείο, αλλά σχετίζεται
άµεσα µε το σχολικό $εριβάλλον. Ως βία δεν $εριορίζεται µόνο στη σωµατική ε$αφή, αλλά
αγγίζει (ε$ειδή µιλάµε για $αιδική ψυχολογία) την α$οµόνωση, τις α$ειλές κλ$).
Υ$ολογίζεται ότι $ερί$ου το 1/3 των µαθητών έχουν γίνει θύτες, θύµατα ή µάρτυρες
σχολικής βίας.
Η σχολική βία (ό$ως και η ενδοοικογενειακή) καλύ$τεται µε ένα $έ$λο σιω$ής. Τα $αι-
διά φοβούνται να τη µαρτυρήσουν/α$οκαλύψουν τόσο σε γονείς όσο και σε εκ$αιδευτικούς
για να µη χαρακτηριστούν "$ροδότες".
αίτια σχολικής βίας

√ µειωµένη ψυχοσυναισθηµατική ε$αφή µε τους γονείς λόγω
α) $ολύωρης εργασίας
β) αδιαφορίας των γονέων
γ) υ$οτιµητικής συµ$εριφοράς των γονέων $ρος τα $αιδιά (συγκρίσεις µε άλλα $αιδιά
ή αδέλφια)
√ ($ιθανή) ενδοοικογενειακή βία $ου ε$ηρεάζει τα $αιδιά-θύµατα την ο$οία τη µεταφέ-
ρουν σε συµµαθητές τους
√ ε$ιθετική ή βίαιη συµ$εριφορά γονέων $ρος τρίτους ($χ. κατά την οδήγηση ή κατά
την $αρακολούθηση ενός τηλεο$τικού $ρογράµµατος)
√ βιωµατική µεταφορά ηθών-συµ$εριφοράς γονέων στα $αιδιά τους
√ υ$οτίµηση άλλων, ελιτισµός
√ ελλι$ής µόρφωση -µε την ευρεία έννοια- των γονέων
√ χαµηλή αυτοεκτίµηση $ου µ$ορεί να σε
• στην ελλι$ή ε$ικοινωνία µε τους γονείς
• στην κοινωνική $εριθωριο$οίηση
• σε χαµηλές ε$ιδόσεις στο βαθµοθηρικό σχολείο (βαθµοί)
√ η χαµηλή αυτοεκτίµηση συχνά οδηγεί σε ε$ιθετικές συµ$εριφορές
• κοινωνική ε$ίδειξη (=µαγκιά) και αυτοε$ιβεβαίωση
• $ροσ$άθεια να ξεφύγουν/ ξεχωρίσουν α$ό τη µαζο$οίηση $ου ε$ιβάλλει το σχολείο
• συµµετοχές κι ε$ιρροές α$ό οµάδες $αραβατικότητας (κακές $αρέες)
• συµµετοχή σε βίαιες $ολιτικές οµάδες
√ ΜΜΕ & βιντεο$αιχνίδια
• η $ροβολή βίαιων σκηνών και ταινιών
√ η στάση των εκ$αιδευτικών
• είναι αµέτοχοι α$ό το σχολικό βίο, συχνά αδιάφοροι (εµφανίζονται να µην ξέρουν
τί$οτα)
• ατιµωρησία υ$ευθύνων
• κακή αναλογία ε$ιβολής $οινών (συχνά οι καλύτεροι µαθητές τιµωρούνται λιγότερο
και εκείνοι µε χαµηλότερες ε$ιδόσεις αυστηρότερα, συχνά και για ασήµαντα ζητήµατα).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η σύγχρονη $ολιτική βία α$οτελεί µία µόνιµη α$ειλή κατά της κοινωνικής
συνοχής και της συνεργασίας. Οφείλουµε µε κάθε τρό$ο να βρούµε το αντίδοτο του φανα-
τισµού, αλλά ταυτόχρονα να µειώσουµε ή να εξαλείψουµε -καλύτερα- εκείνα τα κοινωνικά
χαρακτηριστικά $ου τα γεννούν.
25
26
τροµοκρατία
«Τις τελευταίες δεκαετίες η παγκόσµια πολιτική ζωή µαστίζεται

από την τροµοκρατία. Ο θρησκευτικός και ο πολιτικός φανατισµός
οπλίζει µε ισχυρά όπλα ανθρώπους που δε διστάζουν να θυσιάσουν
αθώους πολίτες στο όνοµα των πιστεύω τους.
Για τις ανάγκες µιας εκδήλωσης που θα πραγµατοποιηθεί στην πε-
ριοχή σας, γράψτε µία οµιλία (500-600 λέξεων) που θα εκφωνήσετε,
προσεγγίζοντας το πρόβληµα κι αναζητώντας τρόπους αντιµετώπι-
σης».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελούν µόνιµο σχεδόν $ια θέαµα σε τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων και ειδησεογραφικές
εκ$οµ$ές οι εκδηλώσεις $ολιτικής βίας. Στην µνήµη όλων των Ελλήνων θα µείνουν για χα-
ραγµένες οι συγκρούσεις των νέων µε τις αστυνοµικές δυνάµεις και οι καταστροφές $ου
ορισµένοι -λίγοι ευτυχώς- $ροκάλεσαν σε ε$ιχειρήσεις, ό$ως και οι µαζικότατες $ολιτικές
εκδηλώσεις διαφωνίας µε $ολιτικές α$οφάσεις των κυβερνήσεων της χώρας.
Τροµοκρατία είναι α) η ε$ικράτηση µε τον τρόµο, β) η διακυβέρνηση µε σκληρά και
βίαια µέσα, γ) η χρησιµο$οίηση βίας ή και α$ειλών βίας ιδιαίτερα για $ολιτικούς σκο$ούς.
Η διεθνής τροµοκρατία εξα$λώνεται $λέον σε $ολλές χώρες σε ολόκληρο σχεδόν τον
κόσµο. Οι µεγάλες διεθνείς τροµοκρατικές οργανώσεις συνεργάζονται µε το$ικές µε στόχο
µεγάλα τροµοκρατικά χτυ$ήµατα , µε σκο$ό η ανασφάλεια και ο τρόµος να εξα$λωθεί σε
ολόκληρο τον $λανήτη.
Εκδηλώσεις του φαινοµένου

• Βοµβιστικές ε$ιθέσεις σε δηµόσια και µη κρατικά κτίρια.
• Ε$ιθέσεις αυτοκτονίας σε $ολυσύχναστα σηµεία $όλεων , ναούς , στρατό$εδα ,µε
σκο$ό να υ$άρξουν $ολλά θύµατα.
• Βοµβιστικές ε$ιθέσεις σε Μέσα Μαζικής Μεταφοράς.
• ∆ολοφονίες και α$αγωγές $ολιτικών και οικονοµικών $αραγόντων.
• ∆ιασ$ορά $ροκηρύξεων και ειδήσεων στα Μέσα Μαζικής Πληροφόρησης για ε$ικεί-
µενο χτύ$ηµα.
• Α$ειλητικά τηλεφωνήµατα σε εφηµερίδες, $εριοδικά, τηλεο$τικούς και ραδιοφωνι-
κούς σταθµούς .
Αίτια
√ Η ε$ιβολή δια της βίας $ολιτικών θέσεων
√ Ο ε$ηρεασµός $ολιτικών εξελίξεων
√ Η φτώχεια και η ανέχεια $ου $λήττει όλο τον τρίτο κόσµο.
√ Ο θρησκευτικός φανατισµός $ου ωθεί στην τιµωρία των «α$ίστων».
√ Τα οικονοµικά συµφέροντα .
√ Ο έλεγχος και η εκµετάλλευση των $λουτο$αραγωγικών $ηγών των χωρών του τρίτου
κόσµου ,α$ό τις µεγάλες δυνάµεις του κόσµου (Η.Π.Α, Χώρες της Ε.Ε. κ.ά)
√ Η αδικία σε βάρος των µουσουλµανικών λαών.
√ Η υ$ερο$τική στάση των µεγάλων δυνάµεων α$έναντι στους φτωχούς λαούς.
√ Οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες ανάµεσα σε κοινωνικές οµάδες της ίδιας χώρας.
27
√ Η µακροχρόνια κατα$ίεση των $ολλών α$ό τους λίγους.

√ Η «ε$ιδροµή» $ολυεθνικών εταιρειών στις χώρες του τρίτου κόσµου $ου α$οµυζούν
το εργατικό δυναµικό τους.
√ Η χρηµατοδότηση τροµοκρατικών οµάδων και οργανώσεων για την ε$ίτευξη $ολιτικών
και οικονοµικών στόχων α$ό διεθνείς $αράγοντες.
√ Η ε$ικράτηση φονταµενταλιστικών και φανατικών α$όψεων και ιδεών σε χώρες µου-
σουλµανικές κυρίως.
√ Η ελλι$ής κατανόηση των ιδιαιτεροτήτων και του $ολιτισµού των αραβικών και ασια-
τικών χωρών α$ό µέρους των χωρών του ∆υτικού Πολιτισµού.
√ Το έλλειµµα της ∆ηµοκρατίας $ου ακόµη διακρίνει $ολλές χώρες του $λανήτη.
√ Οι συνωµοσίες Μυστικών Υ$ηρεσιών και κρατών µεγάλων δυνάµεων για τη δηµιουργία
κλίµατος τροµοκρατίας µε σκο$ό τη χειραγώγηση των $ολιτών ($ροβοκάτσια) και την ε$ι-
βολή µέτρων $ροστασίας και ασφάλειας.
Μέτρα ΚαταAολέµησης της Τροµοκρατίας

≈ Ο διεθνής διάλογος για την ε$ίλυση $αγκόσµιων $ροβληµάτων.
≈ Η ενδυνάµωση της ∆ηµοκρατίας σε όλες τις χώρες – κράτη του $λανήτη.
≈ Η άµβλυνση των κοινωνικών ανισοτήτων.
≈ Η κατα$ολέµηση της φτώχειας και της ανέχειας στα φτωχά κράτη του $λανήτη.
≈ Η ανακατανοµή του $αγκόσµιου $λούτου, για τον $εριορισµό του αισθήµατος της
αδικίας .
≈ Η εκµετάλλευση των $λουτο$αραγωγικών $ηγών α$ό τις χώρες $ου τις διαθέτουν.
≈ Η κατανόηση και ο σεβασµός των ιδιαιτεροτήτων και των $ολιτισµικών διαφορών.
≈ Η διάδοση της $αιδείας και των ανθρω$ιστικών αξιών.
≈ Ο έλεγχος της διάθεσης ό$λων και εκρηκτικών.
≈ Η ε$ικράτηση της $αγκόσµιας ειρήνης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η τροµοκρατία $ου εξελίσσεται σε µία µάστιγα ενάντια στην ειρηνική συνύ-
$αρξη των λαών, µοιάζει να µ$ορεί να κατα$ολεµηθεί µόνο µέσα α$ό κοινές $ροσ$άθειες
$ολιτών και κυβερνήσεων για την εξάλειψη της φτώχειας. Όταν καταφέρουµε να $εριορί-
σουµε τις µεγάλες διαφορές ανάµεσα στις ανε$τυγµένες και τις υ$οανά$τυκτες κοινωνίες,
τότε ουσιαστικά δε θα υ$άρχει τροφή για την $ολιτική βία και την τροµοκρατία.
28
ναρκωτικά
τοξικές ουσίες
«Παρατηρείται ότι η σύγχρονη νεολαία όλο και περισσότερο ελκύε-
ται από τη µόδα και τους δικούς της τρόπους διασκέδασης. Από την
εµπειρία σου να γράψεις µέσα σε 500-600 λέξεις, όλα εκείνα που επη-
ρεάζουν τους νέους σήµερα όσον αφορά τη διασκέδασή τους και συ-
χνά τους οδηγούν στη βία και τα ναρκωτικά».
λέξεις κλειδιά:
ναρκωτικά, τοξικές ουσίες, τοξικοµανία, ουσιοεξάρτηση, εθισµός, ουσιοεξαρτηµένοι, ασθενείς,
τοξικοµανείς
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλοί είναι εκείνοι οι µελετητές και στοχαστές $ου $ρεσβεύουν ότι η σύγχρονη νεολαία
ε$ηρεάζεται σε σηµαντικό βαθµό α$ό τη µόδα -µε ό$οιο τρό$ο κι αν εκφράζεται αυτή- και
τη διασκέδαση $ου η τελευταία ε$ιβάλλει στους µετόχους της. Παράλληλα, δεν είναι λίγες
οι $ερι$τώσεις $ου καταγράφεται η κοινή δια$ίστωση ότι η ολοένα αυξανόµενη εγκληµα-
τικότητα $λέον αρχίζει και $ροσελκύει όλο και $ερισσότερους νέους.
√ Οι νέοι σήµερα ε$ηρεάζονται άµεσα α$ό τη µόδα και φαίνεται σε $ολλές $ερι$τώσεις
αυτή να τους οδηγεί στην άσκηση βίας και την εγκληµατικότητα γενικότερα. Με τον όρο
µόδα ωστόσο δεν $ρέ$ει να µένουµε στη στενή έννοια της µαζικής κουλτούρας µόνο για
την ενδυµασία, αλλά και στη γενικότερη συµ$εριφορά ενός συνόλου $ολιτών.
√ Κοινωνικές $ροβολές
• Η συµ$εριφορά των νέων είναι δηµιουργική αντιγραφή της συµ$εριφοράς των ενη-
λίκων. Οι $ροβολές βίας $ου λαµβάνουν οι νέοι α$ό το φιλικό και οικογενειακό $εριβάλλον
τους ε$ηρεάζει δραµατικά.
√ Ενδοοικογενειακή βία
• Συγκρούσεις και βίαιες αντιδράσεις γονέων και αθυροστοµία $ρος τρίτους (συχνότατα
κατά την οδήγηση)
√ Ο κοινωνικός κανιβαλισµός και η αδιαφορία για το συνάνθρω$ο ό$ως βιώνεται µέσα
στην οικογένεια
√ Ανεργία – φτώχεια
• Λόγω της οικονοµικής δυσχέρειας $ολλοί νέοι καταφεύγουν στη βία και την εγκλη-
µατικότητα $ροκειµένου να εξασφαλίσουν τα βασικά µέσα διαβίωσης.
• Γενικότερα η φτώχεια είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την εγκληµατικότητα.
• Η ευρεία κοινωνική αντίληψη ότι κοινωνική άνοδος είναι η οικονοµική άνοδος
• Μ$ροστά στο όραµα για κοινωνική και οικονοµική άνοδο (κοινωνική καταξίωση) οι
νέοι µεταχειρίζονται ορισµένες φορές κάθε µέσο (κοινωνικό κανιβαλισµό, βία)
√ Παιδεία
• Η κακή $αιδεία (στείρα, κοµφορµιστική, εξετασιοκεντρική) $ου µένει µακριά α$ό
τις ανάγκες (ψυχικές και κοινωνικές) των εφήβων και τους στερεί κάθε δηµιουργική και
κριτική $ροσέγγιση της ζωής τους.
√ Η κοινωνική α$οµόνωση $ροκειµένου να διαβάσει το $αιδί, τελικά το "φυλακίζει"
στο σ$ίτι και το στρέφει σε ηλεκτρονικά $αιχνίδια και το διαδίκτυο, εντείνοντας το αίσθηµα
αδιαφορίας για την κοινωνία.
√ Κινηµατογράφος, τηλεόραση, βιντεο$αιχνίδια
29
√ Η βία $ου διαφηµίζεται (έστω και ακούσια) µέσα α$ό τα δελτία ειδήσεων ε$ηρεάζει
τους νεολαίους.
• Κυριαρχεί $ια η ιδέα σε όλους ότι η $ροβολή α$ό την τηλεόραση (και τα δελτία ειδή-
σεων) είναι το $αν, µε α$οτέλεσµα $ολλοί να καταφεύγουν στην άσκηση βίας ή την εγκλη-
µατικότητα $ροκειµένου να τους $ροβάλλει ένα δελτίο ειδήσεων.
• Η βία και η εγκληµατικότητα του σινεµά ε$ηρεάζει έµµεσα και άµεσα τους νέους,
καθώς οι ήρωες $άντα χρησιµο$οιούν βία και νικούν, ενώ συχνά $αρουσιάζονται και θετικά
α$ό την άσκηση βίας.
• Το ερωτικό στοιχείο στον κινηµατογράφο συχνά είναι άµεσα συνδεδεµένο µε την
άσκηση βίας (βιασµοί, ε$ιτυχία στο αντίθετο φύλο του υ$ερήρωα ύστερα α$ό φόνους).
√ Ναρκωτικά
• Τα ναρκωτικά ε$ηρεάζουν ολοένα και µεγαλύτερο τµήµα της ελληνικής νεολαίας,
µέσα α$ό τη µίµηση ($ιθηκισµό) ξένων $ροτύ$ων.
√ Αθλητισµός και βία
• Η βία στα γή$εδα διαφηµίζεται α$ό τα ΜΜΕ και ε$ηρεάζει την άβουλη νεολαία.
• Συχνά η αθλητική βία α$οτελεί µέσο εκτόνωσης $ροβληµατικών οικογενειακών ή
άλλων κοινωνικών καταστάσεων (φτώχεια, ενδοοικογενειακή βία, αδιαφορία γονέων, κοι-
νωνική α$οµόνωση και στιγµατισµός)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, µ$ορούµε να $ούµε ότι η µόδα, ό$ως αυτή εκφράζεται στις καθηµε-
ρινές εκφράσεις της νεοελληνικής κουλτούρας εξαιτίας των κινηµατογραφικών ή τηλεο$τικών
$ροτύ$ων και της µίµησης αρνητικών ξενόφερτων $ροτύ$ων ε$ηρεάζει $ρώτα και κύρια
τη νεολαία, $ου ακόµα δεν έχει ανα$τύξει την α$αραίτητη κριτική ικανότητα. Το $ρόβληµα
αυτό µοιάζει να µ$ορεί να ε$ιλυθεί µέσα α$ό µία σωστή δια$αιδαγώγηση τόσο οικογενειακή
όσο και σχολική µε κύριο στόχο την ανά$τυξη της κριτικής ικανότητας ώστε να µ$ορούν οι
νέοι και οι νέες να αντιδρούν α$έναντι στην κυριαρχία της µόδας και τα $ρότυ$α $ου $ρο-
βάλλονται εκούσια ή ακούσια.
30
«Πολύς λόγος γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες για τη χρήση ναρκω-

τικών και τον ολοένα αυξανόµενα αριθµό των νέων που καταφεύ-
γουν στις τοξικές ουσίες φτάνοντας συχνότατα στο θάνατο. Αναζη-
τήστε τα αίτια που οδηγούν όλο και πιο πολλούς νεολαίους στα
ναρκωτικά».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια βλέ$ουµε συχνά στα τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων ή διαβάζουµε
στις στήλες των εφηµερίδων στατιστικές $ου δείχνουν την τροµακτική αύξηση των χρηστών
ναρκωτικών ουσιών. Αναµφισβήτητο είναι λοι$όν το γεγονός ότι ολοένα και $ερισσότεροι
νέοι τα τελευταία χρόνια οδηγούνται στα ναρκωτικά. Πολλοί βέβαια, είναι εκείνοι $ου κα-
τηγορούν την ίδια τη νεολαία $αραβλέ$οντας ορισµένα σηµαντικά αίτια.
Α$οτελεί αναµφισβήτητο γεγονός, ό$ως αυτό διαγράφεται µέσα α$ό στατιστικές µελέτες,
ότι ολοένα και $ερισσότεροι νέοι στρέφονται σήµερα στα ναρκωτικά κάθε είδους. Τα αίτια
$ου µ$ορούν να εντο$ιστούν είναι $ολλά, αλλά κυρίως ε$ικεντρώνονται στο σύγχρονο
τρό$ο ζωής και την έλλειψη οραµάτων και τον $ιθηκισµό ξένων $ροτύ$ων και ιδεών. Το
$ρόβληµα των ναρκωτικών, ωστόσο, δεν $εριορίζεται µόνο στις σωµατικές βλάβες $ου $ρο-
καλεί στο χρήστη, αλλά α$λώνεται σε όλη την κοινωνία.
Α$οτελεί αναµφισβήτητο γεγονός, ό$ως αυτό διαγράφεται µέσα α$ό στατιστικές µελέτες,
ότι ολοένα και $ερισσότεροι νέοι στρέφονται σήµερα στα ναρκωτικά κάθε είδους. Τα αίτια
$ου µ$ορούν να εντο$ιστούν είναι $ολλά, αλλά κυρίως ε$ικεντρώνονται στο σύγχρονο
τρό$ο ζωής και την έλλειψη οραµάτων και τον $ιθηκισµό ξένων $ροτύ$ων και ιδεών. Το
$ρόβληµα των ναρκωτικών, ωστόσο, δεν $εριορίζεται µόνο στις σωµατικές βλάβες $ου $ρο-
καλεί στο χρήστη, αλλά α$λώνεται σε όλη την κοινωνία.
Οφείλουµε να σηµειώσουµε ότι µε το όρο τοξικές ουσίες συνήθως εννοούνται τα $αρά-
νοµα ναρκωτικά. Ωστόσο, σήµερα γίνεται λόγος για ουσιοεξάρτηση (ουσιοεξαρτηµένοι) και
για τοξικοµανία νόµιµη (ψυχοφάρµακα νόµιµα, αλκοόλ, $αράγωγα κα$νού) και $αράνοµη
(ναρκωτικά). Άρα λοι$όν, κάθε αναφορά $ρέ$ει στον ένα ή άλλο βαθµό να τα συµ$εριλαµ-
βάνει όλα. Στην ίδια κατηγορία εντάσσονται και οι $αράνοµες ενισχυτικές ουσίες (αναβο-
λικά) $ου χρησιµο$οιούνται στον αθλητισµό.
αίτια
√ Αφθονία της σύγχρονης κοινωνίας. Η $αροχή µε εύκολο τρό$ο των $άντων α$ό το
οικογενειακό $εριβάλλον.
√ ∆ιάλυση της οικογένειας είτε λόγω διαζυγίων είτε ε$ειδή τα $αιδιά µένουν ανεξέλεγκτα
στο όνοµα της ελευθερίας.
√ Έλλειψη ε$ικοινωνίας µε το κοινωνικό $εριβάλλον
√ νέες τεχνολογίες (κινητή τηλεφωνία και διαδίκτυο, µε τον τρό$ο $ου χρησιµο$οιούνται
συχνά οδηγούν στη µοναξιά)
√ εφήµερες ερωτικές σχέσεις (χωρίς να µ$ορούν να βρουν µία συναισθηµατική υ$οστή-
ριξη στις σχέσεις $ου συνά$τουν)
√ κοινωνική ε$ίδειξη
√ Ε$ιρροές α$ό κινηµατογραφικά και τηλεο$τικά $ρότυ$α ($ρότυ$α $ου δεν µ$ορούν
να αγγίξουν οι νέοι και καταφεύγουν σε ψεύτικους κόσµους ό$ου είναι υ$ερήρωες κτλ)
√ Κοσµο$ολιτισµός και νέα ήθη $ου εισέρχονται µέσω τουρισµού
√ Ανεργία (ως µέσο καταφυγής και εκτόνωσης του άγχους και της α$οµόνωσης)
31
√ ∆ιαφωνίες µε το κοινωνικό κατεστηµένο. Οι νέοι θεωρούν $ολλές φορές ότι έτσι δια-
τρανώνουν την αντίθεσή τους στην κοινωνία των µεγάλων:
• $ου τους θέλει υ$οχείρια και βουβά $ρόσω$α χωρίς δυνατότητα αντίστασης
• $ου ε$ιβάλλει την εκµετάλλευση όλων $ροκειµένου να ε$ιτευχθεί το µέγιστο οικονο-
µικό όφελος.
$ου καταστρέφει το $εριβάλλον χωρίς κά$οια αντίσταση α$ό τους $ολίτες.
√ Ελλι$ής εκ$αίδευση και κακές µέθοδοι $ροσέγγισης του $ροβλήµατος στο σχολείο.
• οι αδύναµοι βαθµολογικά µαθητές στιγµατίζονται και α$οµονώνονται κοινωνικά
• το $ρόβληµα των ναρκωτικών µε τον τρό$ο $ου µεταδίδεται στο σχολείο σε ορισµένες
$ερι$τώσεις λειτουργεί διαφηµιστικά (λόγω της α$αγόρευσης)
• δε γίνονται αναφορές στα νόµιµα ναρκωτικά $ου εθίζουν ή α$λά α$αγορεύονται.
Οι αναφορές στο $ρόβληµα (ό$ως και σε κάθε κατάχρηση κι εξάρτηση) είναι α$οσ$ασµατική
και ευκαιριακή.
√ Το αλκοόλ και ο κα$νός
√ διαφηµίζονται σε κάθε σηµείο της χώρας, σε κάθε κοινωνική συνεύρεση και στην τηλε-
όραση ή σε υ$αίθριες διαφηµίσεις.
√ οι σχετικές κοινωνικές $ροβολές οδηγούν στον "$ιθηκισµό" για την ανάγκη κοινωνικής
α$οδοχής.
√ η διασκέδαση είναι συνυφασµένη µε την κατανάλωση αλκοόλ
√ η καταστολή του άγχους ταυτίζεται µε το κά$νισµα ή τα αγχοανασταλτικά φάρµακα
(νόµιµα ναρκωτικά).
ΣυνέAειες
ατοµικές
≈ Ο χρήστης εθίζεται στα ναρκωτικά και δεν µ$ορεί εύκολα να ξεφύγει α$ό τη σωµατική
ανάγκη της χρήσης.
≈ Ακόµα και αν η χρήση δεν είναι θανατηφόρα σωµατικά είναι άµεσα εξαρτηµένος.
≈ Κίνδυνος για τη µετάδοση µολυσµατικών νόσων µε τη χρήση σύριγγας ή την $ορνεία
(ΗΙV).
≈ Ο νέος µετατρέ$εται σε ένα άβουλο ον, έρµαιο των εµ$όρων και της α$αίτησης για
νέα δόση (λόγω εθισµού) χωρίς οράµατα για το µέλλον του.
οικογενειακές
≈ Η οικογένεια εξουθενώνεται οικονοµικά $ροκειµένου να βρεθεί το α$αιτούµενο χρη-
µατικό $οσό για την εξασφάλιση της δόσης
≈ Ο χρήστης συχνά κλέβει χρήµατα της οικογενειακής α$οταµίευσης.
≈ Ηθική κατά$τωση της οικογένειας µε συνεχείς συγκρούσεις και κοινωνικό ρατσισµό
α$έναντι στον ασθενή-χρήστη.
Κοινωνικές $ροεκτάσεις (αυξάνεται η βία και η εγκληµατικότητα)
≈ Παράνοµη διακίνηση ναρκωτικών µε τα λεγόµενα βα$οράκια και εµ$όριο ουσιών
≈ Αύξηση κλο$ών $ροκειµένου να βρεθεί το α$αιτούµενο $οσό για την εξασφάλιση της
δόσης του χρήστη.
≈ Αύξηση της $αράνοµης $ορνείας (µε συνέ$ειες τη µετάδοση µολυσµατικών σεξουαλι-
κών νόσων) για την εξασφάλιση της δόσης.
≈ Αύξηση της βίας κάτω α$ό την ε$ήρεια των ουσιών, $ου εκφράζεται µε βανδαλισµούς
(σε γή$εδα ή το δρόµο)
≈ Μέσα α$ό τη µόδα των ναρκωτικών, $ρο$αγανδίζεται µία η ιδέα µιας κοινωνίας $ου
έχει $ροβλήµατα α$ό τα ο$οία δεν µ$ορεί κανείς να διαφύγει· είναι µία κοινωνία χωρίς
οράµατα και θέληση για αγώνα.
32
Λύσεις
• Παιδεία
√ Ολοκληρωµένη, κριτική εκ$αίδευση. ∆ιαθεµατικές εργασίες µε τη χρήση των νέων τε-
χνολογιών $άνω στο µεγάλο αυτό $ρόβληµα. Να κατανοήσουν οι µαθητές ότι τα ναρκωτικά
είναι υ$εκφυγή, δειλή αντιµετώ$ιση των $ροβληµάτων $ου τα α$ασχολούν. Μία ενέργεια
$ου έχει ε$ι$τώσεις στα άτοµα $ου αγα$ούν και τους ίδιους.
√ Πολιτιστικές δράσεις µαθητών για το φλέγον τούτο θέµα (εκθέσεις φωτογραφίες, συ-
ναυλίες, ηµερίδες κτλ) µέσα στο σχολείο
√ ∆ιαλέξεις και συζητήσεις µε α$εξαρτηµένους νέους $ου θα α$οτρέ$ουν α$ό τη χρήση
ουσιών
• ΜΜΕ
√ Ευαισθητο$οίηση της κοινής γνώµης µε ειδικές σταθερές χρονικά αναφορές, εκ$οµ$ές,
αφιερώµατα, ντοκιµαντέρ και ταινίες µυθο$λασίας.
√ Πολιτεία, Το$ική Αυτοδιοίκηση, κοινωνία
√ Η $ρόληψη είναι ο καλύτερος τρό$ος. Καµία θερα$ευτική αγωγή αν δε συνοδεύεται
α$ό $ρολη$τικές δράσεις δεν είναι αρκετή, καµία $οινικο$οίηση.
• Ειδικές εκδηλώσεις για το ζήτηµα, ευαισθητο$οιώντας την κοινή γνώµη
√ Μέσα α$ό Σχολές Γονέων και τη ∆ιά Βίου Εκ$αίδευση να $ροετοιµαστούν οι γονείς
και να είναι ενήµεροι για τα αίτια, τα συµ$τώµατα και τους τρό$ους α$οφυγής τέτοιων
$ροβληµάτων
√ Οργάνωση το$ικών συµβουλίων $ρόληψης της $αραβατικότητας $ου σε συνδυασµό
µε ψυχολογική υ$οστήριξη µέσα κι έξω α$ό το σχολείο, θα $ροστατεύσουν τους νέους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, τα αίτια $ρέ$ει να ε$ικεντρωθούν στον τρό$ο $ου η σύγχρονη κοι-
νωνία $ροσ$αθεί να ε$ιβληθεί στη νεολαία. Ε$ίσης ευθύνεται ο τρό$ος ζωής $ου έχει $ια
καθιερωθεί µέσα α$ό τη διάλυση των οικογενειακών δεσµών στο όνοµα της ελευθερίας σε
συνάρτηση µε τις νέες τεχνολογίες $ου ε$ηρεάζουν $ρώτα και κύρια τους νέους. Παράλληλα,
ο κοσµο$ολιτισµός και η µίµηση τηλεο$τικών και κινηµατογραφικών $ροτύ$ων εντείνει
την ήδη βεβαρηµένη κατάσταση οδηγώντας όλο και $ερισσότερους νέους στις $αραισθη-
σιογόνες ουσίες.
Ε$ιλογικά, τα ναρκωτικά όσο κι αν $εριορίζονται σε µερικούς χρήστες, α$οτελούν ένα
καίριο $ρόβληµα, $ου ε$εκτείνεται α$ό τους τοξικοµανείς σε όλη την ελληνική κοινωνία.
Ο εθνισµός του χρήστη και οι οικογενειακές συνέ$ειες δεν αφήνουν ανε$ηρέαστη την κοι-
νωνία, ενώ $αράλληλα, η συνακόλουθη βία και εγκληµατικότητα ε$ιδρούν σε όλες τις
$τυχές του κοινωνικού βίου.
33
34
αρχαία µνηµεία
µάρµαρα Παρθενώνα
«Η χώρα στο εξωτερικό είναι κυρίως γνωστή για τα αρχαία µνηµεία
και τον αρχαιοελληνικό πολιτισµό της. Σε ένα άρθρο σας (500-600 λέ-
ξεων) που θα δηµοσιευθεί σε τοπική εφηµερίδα να προτείνετε τρόπους
αξιοποίησης των αρχαίων µνηµείων ώστε να συντελέσουν στην αύ-
ξηση του τουρισµού και στην παράλληλη φύλαξή τους».
ή
«Σε µία ειδική καµπάνια ενηµέρωσης των αλλοδαπών επισκεπτών
των ελληνικών αρχαιολογικών χώρων, έχετε αναλάβει να συντάξετε
µία επιστολή (500-600 λέξεων) στην οποία θα εξηγείται την αναγκαιό-
τητα επιστροφής των κλεµµένων αρχαίων αντικειµένων που προβάλ-
λονται σε µουσεία του εξωτερικού στο µητρικό τους έδαφος. Υποθέστε
ότι η επιστολή σας δεν εκφράζει µόνο την ελληνική κοινωνία, αλλά
και εκείνες που αγωνίζονται για το ίδιο θέµα (Αίγυπτος, χώρες της
Μέσης Ανατολής, της Αµερικής και της Ασίας κτλ)».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Όλοι µας -στον ένα ή τον άλλο βαθµό- συνηθίζουµε να ε$αιρόµαστε για τον αρχαίο $ο-
λιτισµό και τα µνηµεία του $αρελθόντος $ου στολίζουν τα ελληνικά εδάφη. Ωστόσο, η συµ-
$εριφορά $ου ε$ιδεικνύουµε όταν ε$ισκε$τόµαστε έναν αρχαιολογικό χώρο, δε φαίνεται
να συνάδει µε την αρχική έ$αρση. Συχνά $αρατηρούµε και τάχα ενοχλούµαστε α$ό σκου-
$ίδια δί$λα στις αρχαιότητες ή την αδιαφορία ορισµένων ε$ισκε$τών και τις καταστροφές
$ου δια$ράττουν $ολλοί συµ$ατριώτες µας.
Aροβλήµατα Aου διαAιστώνονται – η εικόνα σήµερα
√ εγκαταλελειµµένοι χώροι µη φυλασσόµενοι ε$αρκώς
• συχνά $ολλοί αρχαιολογικοί είναι $ροστατευµένοι µόνο µία υ$οτυ$ώδη $ερίφραξη
και όχι µε $ροσω$ικό $ου να συντηρεί και να $ροστατεύει το χώρο
• ορισµένοι χώροι δεν αξιο$οιούνται
• η διαµόρφωση ενός χώρου και η ανάδειξή του είναι εξαιρετικά δα$ανηρή και χρο-
νοβόρα
• είναι µια αλγεινή εικόνα ενός κράτους $ου έχει τόσα αρχαία µνηµεία και αδυνατεί ή
αδιαφορεί να τα αξιο$οιήσει και να τα αναδείξει
καταστροφή χώρων α$ό την υ$ερβολική τουριστική αξιο$οίηση
• µε την κατασκευή σύγχρονων τουριστικών µονάδων µέσα ή $λησίον των χώρων
• µε την ταυτόχρονη ε$ίσκεψη χιλιάδων ε$ισκε$τών
≈ $χ ∆ελφοί, Μυκήνες, Ολυµ$ία δέχονται καθηµερινά δεκάδες λεωφορεία και εκεί $α-
ρατηρείται φθορά στα µνηµεία (α$ό την $εζο$ορία, τα φλας των φωτογραφικών µηχανών
κτλ)
• α$ορρίµµατα και µόλυνση του $εριβάλλοντος χώρου α$ό τα οχήµατα των ε$ισκε$τών
(το CO2 και το CO δηµιουργούν φθορές στα µνηµεία)
√ ακριβά εισιτήρια εισόδου και έλλειψη υ$οδοµών
• α$οτρέ$ουν $ολλούς να τα ε$ισκεφτούν
• δεν υ$άρχουν δωρεάν µέρες ε$ίσκεψης
χωρίς $ροσω$ικό ξενάγησης
√ για λόγους οικονοµικούς -$αρά τα ακριβά εισιτήρια- η Πολιτεία δεν έχει µόνιµους ξε-
35
ναγούς σε κάθε ε$ισκέψιµο χώρο

√ έτσι, οι ε$ισκέ$τες υ$οχρεώνονται να συνεργαστούν µε κά$οιο ιδιώτη (οικονοµική
ε$ιβάρυνση)
√ $ολλοί $ου ε$ισκέ$τονται ατοµικά αρχαιολογικούς χώρους, αδυνατούν να βρουν ε$ι-
σκέ$τη (συνήθως για λόγους οικονοµικούς) και δεν έχουν σωστή ενηµέρωση
• συχνά ορισµένοι αρχαιολογικοί χώροι δεν έχουν τις α$αραίτητες βοηθητικές υ$οδοµές
(αναψυκτήρια, χώρους ξεκούρασης κτλ) και όταν αυτοί υ$άρχουν είναι εξαιρετικά ακριβοί
√ η ελληνική $αιδεία δε φροντίζει για την ανάδειξη τέτοιων χώρων
• οι ε$ισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους γίνονται µε τρό$ο $ου δε συγκινεί µαθητές
αφού οργανώνονται α$ό εκ$αιδευτικούς και µόνο
• το ίδιο το εκ$αιδευτικό σύστηµα ταυτίζει τον όρο αρχαιότητα µε τα µνηµεία της αρ-
χαίας $εριόδου αδιαφορώντας για τα νεότερα µνηµεία (ρωµαϊκά, βυζαντινά, νεότερα κτλ)
$ου θεωρούνται µικρότερης σηµασίας
√ δεν κατανοούµε τη σηµασία των χώρων τούτων για την $ροβολή της χώρας/του τό$ου
µας, την οικονοµική ανά$τυξη και την εκ$αιδευτική αξία τους.
√ αδυνατούν οι το$ικοί $αράγοντες -λόγω έλλειψης $αιδείας- να τα $ροστατεύσουν
ε$αρκώς
√ τα ΜΜΕ
• δεν $ροβάλλουν ε$αρκώς στους Έλληνες $ολίτες τα αρχαιολογικά µνηµεία της χώρας
($αρά µόνο τα ήδη $ροβεβληµένα) υ$ό τη µορφή ιστορικών οδοι$ορικών
• δεν υ$άρχουν ειδικές εκ$οµ$ές/αφιερώµατα στην ιδιωτική τηλεόραση και στον τύ$ο
για τα λιγότερα γνωστά µνηµεία/το$οθεσίες
√ αρχαιοκα$ηλία (κλο$ές αρχαίων αντικειµένων)
• όλο και $ερισσότερο αυξάνονται τα κρούσµατα αρχαιοκα$ηλίας
• α$ό αντικείµενα $ου ανακαλύφθηκαν σε ιδιωτικές εκτάσεις ($χ κατά την ανέγερση
$ολυκατοικιών κτλ)
• $αρά τις νέες τεχνολογίες είναι δύσκολο να εντο$ιστούν συχνά αρχαιότητες $ου κα-
ταλήγουν σε µεγάλους οίκους δηµο$ρασιών (εδώ είναι και οι ευθύνες ορισµένων χωρών
$ου έχουν τέτοιους οίκους και ουσιαστικά υ$οθάλ$ουν τη λαθραία διακίνηση αρχαιοτή-
των)
√ αρχαιότητες $ου α$οτελούν αντικείµενο ιδιοκτησίας άλλων κρατών ($χ Αφροδίτη της
Μήλου, µάρµαρα του Παρθενών κτλ). Πρόκειται για ένα θέµα $ου δεν $εριορίζεται µόνο
σε ελληνικά αντικείµενα, αλλά όλων των χωρών $ου ανέ$τυξαν στο $αρελθόν ισχυρό $ολι-
τισµό (Μεσο$οταµία, Αίγυ$τος, $ροκολοµβιανή Αµερική κτλ)
• $ρόκειται για κλο$ές του $αρελθόντος $ου ουσιαστικά δεν αναγνωρίζουν οι κυβερ-
νήσεις χωρών της ∆υτικής Ευρώ$ης (Αγγλία, Γαλλία κτλ)
√ τα αντικείµενα εκτίθενται σε χώρους κλειστούς, µακριά α$ό τη φυσική τους θέση
• χάνεται η ενότητα του αντικειµένου µε τον $εριβάλλοντα χώρο
• στο µουσείο υ$άρχει η κυριαρχία του ε$ισκέ$τη ($ου το$οθετείται χωρικά στο κέντρο)
κι όχι του αντικειµένου $ου το$οθετείται στους τοίχους
• το αντικείµενο χάνει το ιστορικό "δέσιµο" µε το κτίριο/χώρο φύλαξής του.
• όλα τα αρχαία αντικείµενα είχαν ιδιαίτερη θέση µέσα σε κά$οιο αρχιτεκτόνηµα. Η
µεταφορά τους α$ό εκεί –και µάλιστα χιλιάδες χιλιόµετρα µακριά- $εριορίζει τη λειτουργική
τους σηµασία.
ειδικά για τα Μάρµαρα του Παρθενώνα

≈ έχει $ια α$οκαλυφθεί ότι τούτα κατά τις $ροσ$άθειες συντήρησης και καθαρισµού
τους δέχτηκαν ανε$ανόρθωτες φθορές (µε την ε$ικάλυψη και α$οµάκρυνση σιλικόνης,
κατά τη βίαιη α$όσ$ασή τους α$ό τον Παρθενώνα κτλ)
36
Aροτάσεις αξιοAοίησης
√ ανάδειξη όλων των µνηµείων. Ας θυµόµαστε ότι µνηµεία δεν είναι µόνο τα αρχαία,
αλλά και µία µεσαιωνική εκκλησία, µία οθωµανική κρήνη, µία νεότερη έ$αυλη, το σ$ίτι το-
$ικών $ολιούχων, ο τό$ος $ου γεννήθηκε ή α$εβίωσε ένας άνθρω$ος των γραµµάτων κτλ)
• µε συµβατές $ρος το χώρο χρήσεις ($χ το σ$ίτι ενός αθλητή µ$ορεί να γίνει η έδρα
ενός αθλητικού οργανισµού του οικείου δήµου, συχνά τα κάστρα µετατρέ$ονται σε χώρους
συναυλιών, κτιριακά συγκροτήµατα γίνονται χώροι $ολιτισµού µε ή$ιες $αρεµβάσεις, αρ-
χαίοι τοίχοι και αρχαία τείχη να γίνουν µέρος ενός ολοκληρωµένου χώρου ε$ίσκεψης µε ει-
δικές διαδροµές σύνδεσης των α$οσ$ασµένων τµηµάτων τους κτλ) – όχι όµως καφετέριες
και εµ$ορικά καταστήµατα
• µε ή$ιες $αρεµβάσεις $ου δεν αλλοιώνουν το χαρακτήρα και τη µορφή του µνηµείου
• α$οδοχή των $ροτάσεων της το$ικής κοινωνίας -$ου συνήθως διεκδικεί τέτοιους χώ-
ρους- να αναδειχθούν και να αξιο$οιηθούν
√ εκ$αιδευτική αξιο$οίηση των χώρων
• ολόκληρα σχολεία ή τάξεις να αναλάβουν την "υιοθεσία" και φροντίδα αρχαιολογικών
χώρων
• να µάθουν οι νέοι βιωµατικά να φροντίζουν τέτοιους χώρους ανυ$ολόγιστης αξίας
µε δράσεις καθαρισµού
• να τους $ροστατεύουν
• διοργάνωση µαθητικών ε$ισκέψεων σε ιστορικά µνηµεία
• ε$ισκέψεις $ου θα οργανώνουν οι ίδιοι οι µαθητές σε χώρους ό$ου την ξενάγηση θα
αναλαµβάνουν $άλι µαθητές και άλλες οµάδες θα έχουν την ευθύνη της έκθεσης αξιολόγησης
κι εντυ$ώσεων
• οργάνωση υ$αίθριου µαθήµατος µέσα ή δί$λα σε ανάλογους χώρους µνήµης (τό$οι
εκτελέσεων, αρχαία µνηµεία, οικίες λογοτεχνών κτλ)
• µαθητικές οµαδικές εργασίες για τα µνηµεία της $εριοχής τους
• διαθεµατικές εργασίες µε τη χρήση των νέων τεχνολογιών
• $ολιτιστικές δράσεις µε θέµα τα µνηµεία (εκθέσεις φωτογραφίας, φεστιβαλικές εκδη-
λώσεις, συναυλίες στο σχολείο ή το µνηµείο κτλ)
• αρθρογραφία στη σχολική εφηµερίδα ή τον το$ικό τύ$ο
√ $ροβολή των το$ικών µνηµείων στο διαδίκτυο
• η Το$ική Αυτοδιοίκηση όχι µόνο να διεκδικεί την ανάδειξη µνηµείων
• αλλά να $ροσ$αθεί να ευαισθητο$οιήσει την το$ική κοινωνία για τη φροντίδα του
χώρου µέσα α$ό ηµερίδες, σεµινάρια, Σχολές Γονέων κτλ
• να "υιοθετήσει" ο οικείος δήµος το χώρο
• να τα $ροβάλλει στον κυβερνοχώρο (τα φυλλάδια και είναι οικονοµικά ασύµφορα
και τελικά δεν καλύ$τουν ανάγκες ευρύτερης ενηµέρωσης)
√ να δηµιουργήσει υ$οδοµές για την ε$ισκεψιµότητα του χώρου
• να συνδέσει τα µνηµεία µε έργα υ$οδοµής στον $εριβάλλοντα χώρο (αµφιθέατρα
για συναυλίες, $ολιτιστικά κέντρα κτλ, αναλόγως το µνηµείο)
• η Πολιτεία να αυξήσει τα κονδύλια για τη φροντίδα των µνηµείων του $αρελθόντος.
Ο $ολιτισµός και η µνήµη του $αρελθόντος δεν α$οτιµώνται µε σύγχρονες οικονοµικές
αξίες, καθώς τα µνηµεία είναι ανυ$ολόγιστης αξίας
• να κάνει $ροσιτά σε όλους τους $ολίτες τα µνηµεία
• να $ροβάλλει όλα τα µνηµεία (ακόµα και τα "ήσσονος" σηµασίας το$ικά)
• να δηµιουργήσει εικονικές $εριηγήσεις στον κυβερνοχώρο σε αρχαιολογικούς χώρους
και µουσεία
• αυτές οι εικονικές $εριηγήσεις α$ό µόνες τους α$οτελούν διαφήµιση για τον τό$ο
≈ αναδεικνύονται χώροι $ου δεν είναι δυνατόν να ε$ισκεφθεί κά$οιος (λόγω καταστρο-
φής τους κτλ)
37
≈ δίνουν την ευκαιρία να ασχοληθεί ένας µεγάλος αριθµός ε$ιστηµόνων για την ανάδειξη
των χώρων
≈ δίνεται έτοιµο υλικό στα ΜΜΕ για την $ροβολή των αρχαιολογικών το$οθεσιών,
≈ είναι "ζωντανοί" $ερί$ατοι, ειδικά για τη νέα γενιά
√ τα ΜΜΕ
• να αφιερώσουν τον $ρέ$οντα τηλεο$τικό χρόνο κι έντυ$ο χώρο για την ανάδειξη
άγνωστων στο ευρύ κοινό µνηµείων
• µε ειδικές εκ$οµ$ές, δηµοσιογραφικά αφιερώµατα, οδοι$ορικά σε $όλεις κτλ
• ταινίες τεκµηρίωσης και µυθο$λασίας ($ροσφέροντας την ευκαιρία σε καλλιτέχνες,
γραφίστες κι ε$ιστήµονες να αναδειχθούν µέσα α$ό τα ντοκιµαντέρ και να βρουν εργασία)
• µε ειδικά αφιερώµατα στον τύ$ο, οδοι$ορικά σε $όλεις κτλ
• µε την ανάδειξη των $ροβληµάτων $ου µαστίζουν τον $ολιτισµό µε στόχο την ευαι-
σθητο$οίηση του κοινού και την άσκηση $ίεσης $ρος τις αρµόδιες αρχές
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, τα µνηµεία του $αρελθόντος, είτε είναι αρχαία είτε µεσαιωνικά και νεότερα
δεν µ$ορούν να α$οτιµηθούν µε σύγχρονους οικονοµικούς όρους. Η αξία τους είναι ανυ-
$ολόγιστη, ειδικά για τις το$ικές κοινωνίες. Και ας µην ξεχνάµε ότι η έννοια της αξιο$οίησης
δεν $ερικλείεται µόνο στη διαµόρφωση χώρων ε$ίσκεψης τουριστών. Αξιο$οίηση ενός το-
$ικού µνηµείου είναι και η µετατρο$ή του σε χώρο άλλων χρήσεων. Βέβαια, κάθε αξιο$οίηση
οφείλει να λαµβάνει υ$όψη την ταυτότητα και την εικόνα του µνηµείου ώστε αυτό να $ρο-
στατεύεται και να µην αλλοιώνεται.
38
τουρισµός
«Γράψτε µια εισήγηση (500-600 λέξεων) για το συνέδριο που θα πραγ-

µατοποιηθεί κατά τη διάρκεια της τουριστικής έκθεσης, µε θέµα «οι
επιπτώσεις του σύγχρονου τουρισµού στην Ελλάδα και οι λύσεις τους».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
αξιότιµε υ$ουργέ Πολιτισµού,
κύριοι σύνεδροι,
µετά το τέλος της δεκαετίας του ’40 και ιδιαίτερα µετά την οικονοµική ανάκαµψη $ου
$αρουσιάστηκε στη δεκαετία του 1950 άρχισε να δηµιουργείται µία $ρωτότυ$η θα λέγαµε
µόδα σε όλο τον κόσµο και κυρίως στις ανα$τυγµένες και ανα$τυσσόµενες χώρες. Ε$ισκέ$τες
άρχισαν να ταξιδεύουν µε διάφορα µέσα µεταφοράς σε $ολλές χώρες, $ρωτίστως στη µεσο-
γειακή λεκάνη, λόγω της υψηλής θερινής θερµοκρασίας και των αξιόλογων αρχαιοτήτων
της, ε$ιθυµώντας να δουν όλα εκείνα τα αξιοθέατα και τα το$ία $ου µάθαιναν στο µάθηµα
της Ιστορίας.
Aαρουσίαση του φαινοµένου
Σήµερα, στη χώρα µας καταφθάνουν α$ό όλο τον κόσµο, ακόµα και την µακρινή Ασία,
χιλιάδες ε$ισκε$τών. Άνθρω$οι όλων των κοινωνικών τάξεων και οικονοµικών ε$ι$έδων
ε$ισκέ$τονται αρχαιολογικά µνηµεία και $αραλίες συνήθως.
Θετικές εAιAτώσεις του τουρισµού
√ Ανα$τύσσεται η οικονοµία
• δηµιουργούνται νέες µονάδες (ξενοδοχειακά συγκροτήµατα)
• δηµιουργούνται νέοι ε$αγγελµατικοί τοµείς (τουριστικά $ρακτορεία, ξεναγοί, φύ-
λακες αρχαιολογικών χώρων, µουσεία κλ$).
• κατα$ολεµείται η ανεργία
• βελτιώνεται το βιοτικό ε$ί$εδο $ολλών $εριοχών της χώρας $ου µέχρι τώρα στηρί-
ζονταν µόνο στην αλιεία και τη γεωργία ($.χ. νησιά)
√ Βελτιώνονται οι υ$οδοµές σε $ολλές $εριοχές (ό$ως η αναδιάρθρωση του εθνικού και
ε$αρχιακού οδικού δικτύου)
√ Ανα$τύσσεται η οικονοµία της ακτο$λοΐας και της αεροµεταφοράς
√ Οργανώνονται καλύτερα οι αρχαιολογικοί χώροι, ώστε ακόµα και οι Έλληνες να µ$ο-
ρούν να τους ε$ισκέ$τονται, µετά α$ό τη διαφήµιση των αλλοδα$ών τουριστών
√ Η χώρα µας γίνεται γνωστή $αγκοσµίως (είτε για τα αρχαία της είτε για το υ$έροχο
κλίµα της)
√ Τα τελευταία χρόνια ανα$τύσσεται ο αγροτοτουρισµός και οι εναλλακτικές µορφές
τουρισµού ανα$τύσσοντας και άλλες $εριοχές.
Αρνητικές εAιAτώσεις του τουρισµού

√ Οικολογική καταστροφή
• α$ό τα σκου$ίδια των ε$ισκε$τών σε το$ία φυσικού κάλλους
• α$ό τα λύµατα των ξενοδοχειακών µονάδων
• σε $αραθαλάσσιες $εριοχές α$ό την έλευση χιλιάδων $αραθεριστών τουριστών
• καταστρέφονται σηµαντικοί βιότο$οι (Ζάκυνθος µε καρέττα-καρέττα, Σ$οράδες µε
τη φώκια Μονάχους-Μονάχους, και ορισµένα $οτάµια ∆έλτα ή ενικοί δρυµοί)
• ηχορύ$ανση σε $εριοχές µε τουριστικό συνωστισµό $ου ενοχλούν τους µόνιµους κα-
39
τοίκους (νησιά)
√ ∆εν είναι όλοι οι τουρίστες υψηλού µορφωτικού ε$ι$έδου ή ανώτερων κοινωνικών
τάξεων. Συχνά $ροκαλούν ε$εισόδια και ταλαι$ωρούν τους µόνιµους κατοίκους των ε$ι-
σκε$τόµενων $ροορισµών (µε ευθύνη φυσικά και των το$ικών τουριστικών $αραγόντων
$ου είτε το ε$ιδιώκουν είτε το ε$έτρεψαν $αλαιότερα και τώρα ενοχλεί)
√ $αρατηρείται ένας οικιστικός-οικοδοµικός συνωστισµός σε µερικά µέρη $ου τα οδηγεί
σε κορεσµό, ενώ άλλες $εριοχές µένουν ανεκµετάλλευτες και έρηµες.
√ καλλιεργείται µονοδιάστατα ο τουρισµός και δηµιουργείται µία τέτοια τουριστική λο-
γική, ενώ εγκαταλεί$ονται ελληνικές $αραδοσιακές µορφές οικονοµίας και ο ίδιος ο δευτε-
ρογενής τοµές της οικονοµίας για χάρη των υ$ηρεσιών.
Προτεινόµενες λύσεις
• Να υ$άρξει σχεδιασµός στην τουριστική $ολιτική και να $ροβληθούν όλες οι µορφές
του (αθλητικός, αγροτικός, αρχαιολογικός, εναλλακτικός τουρισµός) και να ανα$τυχθούν
οµοιόµορφα όλες οι $εριοχές.
• Να δοθεί µέριµνα για την $ροστασία του $εριβάλλοντος µε φύλακες και καθαριστές.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο τουρισµός σήµερα α$οτελεί µία σηµαντική $ηγή εσόδων για την Ελλάδα, µια και ση-
µαντικό $οσοστό συµ$ατριωτών µας ασχολείται έµµεσα ή άµεσα µε τη φιλοξενία και την
$εριήγηση των τουριστών. Ωστόσο, το κράτος οφείλει να ελέγχει και να βοηθά στην αντιµε-
τώ$ιση σηµαντικών $ροβληµάτων της ελληνικής τουριστικής βιοµηχανίας $ου εµφανίζονται,
ό$ως η καταστροφή του $εριβάλλοντος. Αξίζει να τονιστεί όµως και το γεγονός ότι δεν
$ρέ$ει ο τουρισµός να α$οτελεί τη µόνη $ηγή εσόδων, αλλά οφείλουν να ανα$τυχθούν
οµότρο$α και οι άλλοι οικονοµικοί τοµείς.
40
κοινωνικός κοµφορµισµός
(µαζοποίηση)
«Να εξετάσετε σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) το ρόλο που µπορεί να

διαδραµατίσει η παιδεία στην αντιµετώπιση του φαινοµένου της µα-
ζοποίησης»
ή
«Να γράψετε ένα δοκίµιο (500-600 λέξεων) στο οποίο να προτείνετε
τρόπους µε τους οποίους µπορεί το άτοµο να αντισταθεί στον κοινω-
νικό κοµφορµισµό»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια έγινε φανερό το αξιο$ρόσεκτο φαινόµενο τα άτοµα να καθορίζονται
α$ό τα άλλα µέλη µιας κοινότητας και να µην µ$ορούν να κρίνουν τον εαυτό τους ή την
ίδια την κοινωνία στην ο$οία δρουν. Οι α$όψεις και οι στάσεις τους ε$ηρεάζονται και δια-
µορφώνονται α$ό τους άλλους. Μ$ροστά στους κινδύνους της µαζο$οίησης σήµερα η κοι-
νωνία οφείλει να διαµορφώνει άτοµα $ου υγιώς να µ$ορούν να σκέφτονται ανεµ$όδιστα
και κριτικά. Έτσι, θα διατηρούν την ελευθερία να εκφράζονται και να συµ$εριφέρονται
ό$ως εκείνοι ε$ιθυµούν χωρίς τον κίνδυνο α$οµόνωσής και $εριθωριο$οίησής τους.
Στο σύγχρονο κόσµο των ηλεκτρονικών µέσων ε$ικοινωνίας $ου εισβάλλουν στις οικείες
µας ο κοινωνικός κοµφορµισµός είναι µία µεγάλη α$ειλή της ελεύθερης σκέψης. Η ελεγχό-
µενη $ληροφόρηση -$ου συχνά $ροέρχεται α$ό τα οικονοµικά συµφέροντα των ιδιοκτητών
των µέσων ενηµέρωσης- και η συνεχής $ροβολή συγκεκριµένων ιδεών, είναι $ολύ εύκολο
να οδηγήσουν τα άτοµα, $ου δεν µ$ορούν να κρίνουν τούτους τους µηχανισµούς, σε ελεγ-
χόµενες µάζες.
ορισµός
Μαζο$οίηση είναι η αφοµοίωση α$ό µέρους του ατόµου των τρό$ων σκέψης, ιδεών και
της συµ$εριφοράς των άλλων, χωρίς να είναι α$οτέλεσµα κριτικής σκέψης και ε$εξεργασίας,
αλλά εξοµοίωσή του µε το σύνολο µέσω $ρο$αγανδιστικών µηχανισµών, της κοινωνικο-
$οίησης (σχολείο, κοινωνικός $ερίγυρος κτλ) ή της µόδας
φορείς µαζοAοίησης
≈ Εκκλησία, σχολείο, κόµµατα, ΜΜΕ, διαφηµίσεις, στρατός κτλ
≈ Η µαζο$οίηση συνδέεται άρρηκτα µε το ρατσισµό και τον κοινωνικό α$οκλεισµό
ε$ειδή δεν α$οδέχεται το διαφορετικό.
αίτια
√ η µετάδοση µέσω της οικογένειας αξιών, ιδεών και συµ$εριφορών
√ η ε$ιθυµία του ατόµου να γίνει α$οδεκτό α$ό µία κοινωνική οµάδα και να διακριθεί
σε αυτήν
√ το χαµηλό µορφωτικό ε$ί$εδο $ου δεν ε$ιτρέ$ει κριτική σκέψη
√ ο καταιγισµός $ληροφοριών $ου δεν $ρολαβαίνει να ε$εξεργαστεί το άτοµο
√ η αρνητική λειτουργία των ΜΜΕ $ου στοχεύουν στο κέρδος των ιδιοκτητών τους και
στην αύξηση της ακροαµατικότητας $ροβάλλοντας την υ$οκουλτούρα και διαµορφώνοντας
µόδα
√ η $αγκοσµιο$οίηση και η $ροβολή ξένων $ροτύ$ων, $ου στέκουν µακριά α$ό εκείνα
41
των άλλων κοινωνιών

συνέAειες
√ α$οδυνάµωση $νευµατικών λειτουργιών
√ χειραγώγηση κι εκµετάλλευση του ατόµου
√ δηµιουργία άκριτης σκέψης και άβουλου νου,
√ το άτοµο καθορίζει τη στάση και τις ιδέες του µε βάση όχι τη δική του κριτική σκέψη,
αλλά στηριζόµενο στις θέσεις του άλλου συνόλου
√ οδηγεί στην αισθητική και καλλιτεχνική ισο$έδωση υ$οστηρίζοντας µόνο εύκολες και
εύ$ε$τες καλλιτεχνικές τάσεις.
√ εµ$οδίζει τη λειτουργία και την ανά$τυξη της δηµοκρατίας και καταργεί την ατοµικό-
τητα και την $ραγµατική ελευθερία σκέψης και έκφρασης, αφού το άτοµο ετεροκαθορίζεται
√ αλλοιώνεται η εθνική ταυτότητα και ο $ολιτισµός µε βάση τη µόδα και όχι τις ατοµικές
ε$ιθυµίες
√ εµ$οδίζει την ε$ικοινωνία των ατόµων καθώς οι σχέσεις γίνονται ε$ιφανειακές.
τρόAοι αντιµετώAισης
√ µε την $νευµατική καλλιέργεια και την $αιδεία
√ ε$ιδιώκεται η ανά$τυξη κριτικού καλλιεργηµένου $νεύµατος $ου θα µ$ορεί να αντιδρά
στις $ιέσεις των µηχανισµών $ου οδηγούν στη µαζο$οίηση και τον κοινωνικό κοµφορµι-
σµό
√ αντιµετω$ίζουν κριτικά τα κοινωνικά και $ολιτικά φαινόµενα και βελτιώνουν το ίδιο
το δηµοκρατικό σύστηµα,
√ δεν ε$ηρεάζονται εύκολα και δεν α$οδέχονται άκριτα τις αξίες $ου $ροβάλλονται
α$ό $ρο$αγανδιστικούς µηχανισµούς ή τα ΜΜΕ,
√ α$οφεύγουν την οµοιοµορφία των ε$ιλογών και α$οδέχονται τις διαφορετικές θέσεις
και ιδέες
√ α$αλλάσσονται α$ό την έλλειψη κρίσης και το δογµατισµό (=φανατισµό, µισαλλοδοξία)
√ ανα$τύσσεται η κριτική ως µοχλός ενίσχυσης της δηµοκρατίας και ως αντίσταση στις
$ολιτικές και κοινωνικές $ιέσεις
√ διαµορφώνει δηµοκρατική συνείδηση ώστε τα άτοµα να µην ε$ηρεάζονται α$ό δηµα-
γωγίες και την $ρο$αγάνδα
√ η $αιδεία και η κριτική σκέψη ωθούν στη διαµόρφωση ηθικών αξιών και αντιλήψεων
και τις ιεραρχούν µε βάση τις ανάγκες της κοινωνίας
√ συνειδητο$οίηση της ιδιαιτερότητας της $ολιτιστικής $αράδοσης της χώρας
√ µε την ανά$τυξη υγιούς $ολιτικής συνείδησης
√ δεν οµαδο$οιούνται ούτε γίνονται $αθητικοί δέκτες
√ α$οφεύγουν τη χειραγώγηση και την $ρο$αγάνδα
√ αντιστέκονται στη µαζο$οίηση
√ µε τη συµµετοχή στα κοινά, ώστε µέσα τη συλλογική δράση και να καλλιεργούνται δη-
µοκρατικές ιδέες και να ανα$τύσσει το άτοµο συνεργατική συνείδηση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, στην κοινωνία µας η ο$οία βασίζεται στη µαζική βιοµηχανική $αραγωγή
και η ο$οία α$αιτεί µαζική κατανάλωση, βλέ$ουµε ότι υ$άρχουν σοβαρές συνέ$ειες στη
ζωή των ατόµων. Η διαδικασία κοινωνικο$οίησης οφείλει να εντάσσει το άτοµο οµαλά
στον κοινωνικό βίο, µε σεβασµό στην $ροσω$ικότητα και στη διαφορετικότητα του ατόµου.
Ωστόσο, ο κοινωνικός κοµφορµισµός είναι ένας ισο$εδωτικός µηχανισµός $ου µετατρέ$ει
το άτοµο σε άβουλο ον $ου χειραγωγείται. Η $αιδεία και η κριτική σκέψη $ου αυτή $αράγει
φαίνονται ως οι µόνες λύσεις α$έναντι στη µαζο$οίηση. Ο κοινωνικός κοµφορµισµός φαί-
νεται ότι µ$ορεί να µετατρα$εί σε ένα κόσµο ελεύθερης κι ανε$ηρέαστης κριτικής σκέψης,
µόνο µέσα α$ό την καλλιέργεια ενός $νευµατικά υγιούς νου.
42
εξειδίκευση
«Όσοι αναφέρονται στις αρνητικές συνέπειες της εξειδίκευσης, επι-

σηµαίνουν κυρίως τον κίνδυνο να οδηγηθεί ο άνθρωπος στην πνευ-
µατική µονοµέρεια. Σε άρθρο σας (500-600 λέξεων) να αναπτύξετε το
πώς µπορεί να αποτραπεί ένας τέτοιος κίνδυνος»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια $αρατηρούµε να ιδρύονται νέα $ανε$ιστηµιακά τµή-
µατα σε όλη τη χώρα $ροάγοντας µια ολοένα και $ιο εξειδικευµένη γνώση. Ακόµα και στη
µη $ανε$ιστηµιακή µεταλυκειακή εκ$αίδευση, η εξειδίκευση έχει τη σηµαντικότερη θέση.
Πολλοί βέβαια είναι εκείνοι $ου θεωρούν ότι η τόση εξειδίκευση αντί να $ροωθεί την οικο-
νοµική και ε$ιστηµονική ανά$τυξη, αντίθετα οδηγεί σε µία µονοµέρεια.
Α$οτελεί συνηθισµένο γεγονός τα τελευταία χρόνια τόσο στον ε$ιστηµονικό χώρο, όσο
και στην αγορά να κερδίζει ολοένα και $ερισσότερο χώρο η εξειδίκευση. Το φαινόµενο $α-
ρουσιάζεται ως αναγκαιότητα της ε$οχής µας $ου $ροχωρά τόσο γρήγορα στον τεχνολογικό
τοµέα και µετά α$ό µία έκρηξη γνώσεων και ένα καταιγισµό $ληροφοριών. Οι βασικές
γνώσεις $ια δίνονται µόνο στη βασική εκ$αίδευση.
λόγοι Aου την εAιβάλλουν
• Η τεχνολογική ανά$τυξη την κάνει α$αραίτητη για το χειρισµό και την αξιο$οίηση
των νέων τεχνολογικών µέσων $ου είναι αναγκαία $ια σε όλους τους ε$ιστηµονικούς τοµείς
• Ο άνθρω$ος δε µ$ορεί να κάνει όλες τις εργασίες. Α$οδίδει $ερισσότερο σε µια ερ-
γασία $ου είναι σύµφωνη µε τις $ροτιµήσεις, κλίσεις και δεξιότητες του.
• Ο εξειδικευµένος άνθρω$ος $αράγει $ερισσότερα σε λιγότερο χρόνο · δίνει υ$εύθυνες
α$αντήσεις στα θέµατα $ου α$ασχολούν τον κλάδο του · µελετά ολό$λευρα, βαθιά, λε$το-
µερειακά, όχι ερασιτεχνικά το αντικείµενο της έρευνας ή της εργασίας του.
• Η διεύρυνση των ε$ιστηµονικών κλάδων, καθώς είναι τεράστια η $οσότητα των γνώ-
σεων $ου καλείται να χρησιµο$οιεί ο ε$ιστήµονας και $εριορισµένες οι δυνατότητας της
ανθρώ$ινης ευφυΐας
• Ο καταναλωτικός χαρακτήρας των σύγχρονων κοινωνιών $ου α$αιτεί µεγιστο$οίηση
των $ωλήσεων και βελτίωση των $ροϊόντων ή εφεύρεση νέων καταναλωτικών αγαθών
• Σήµερα τα ε$αγγέλµατα είναι $ερισσότερα, συγκριτικά µε το $αρελθόν.
• Οι ε$ιστηµονικοί και οι οικονοµικοί ανταγωνισµοί είναι διεθνείς.
• Ο µεγάλος καταµερισµός της εργασίας οδηγεί στην ολοένα και µεγαλύτερη εξειδίκευση.
• Α$αιτείται για την ε$ίλυση των σύγχρονων $ολύ$λοκων και δυσε$ίλυτων $ροβλη-
µάτων της ε$οχής µας (οικολογική καταστροφή, λιµοκτονία $ληθυσµών κλ$)
• Η σύγχρονη κοινωνία α$αιτεί εξειδίκευση σε µια ορισµένη εργασία για µια µεγαλύ-
τερη $οσοτική και καλύτερη $οιοτική α$όδοση.
• Η ακρίβεια και η ταχύτητα, ο γρήγορος ρυθµός της σύγχρονης ζωής και οι $ολλές
ανάγκες είναι τα κύρια γνωρίσµατα της ε$οχής µας.
• Οι καθηµερινές ανάγκες αυξάνονται κατά γεωµετρική $ρόοδο, ενώ τα αγαθά $αρά-
γονται κατά αριθµητική $ρόοδο.
θετικά της εξειδίκευσης

√ Ενισχύεται η ε$ιστηµονική κατάρτιση και η εφευρετικότητα του ατόµου ε$ειδή α$οκτά
43
ουσιαστική γνώση και αναδεικνύει τις ικανότητές του και τις κλίσεις του
√ βρίσκουµε ευκολότερα και γρηγορότερα λύσεις στα $ροβλήµατα του κλάδου µας
√ αντιµετω$ίζουµε µε µεγαλύτερη αυτο$ε$οίθηση το αντικείµενο της ερευνάς µας
√ εξετάζουµε σε βάθος και σε $λάτος το αντικείµενο $ου µας α$ασχολεί
√ διαθέτουµε $λούσια $είρα, $ου βοηθάει στην $ιο οικονοµική, $ιο µαζική, $ιο ανώτερη
$οιοτικά βιοµηχανική $αραγωγή ·
√ µ$ορούµε να αντιµετω$ίσουµε και να ε$ιλύσουµε καλύτερα τα ε$ιµέρους $ροβλήµατα
συγκριτικά µε κείνους $ου έχουν µόνο γενικές εγκυκλο$αιδικές γνώσεις
√ οργανώνουµε $ιο καλά, $ιο συστηµατικά, $ιο µεθοδικά την ε$ιστηµονική µας έρευνα
√ τελειο$οιούµε την εργασία µας, αφού συγκεντρώνουµε το ενδιαφέρον µας µόνο σ’
ένα αντικείµενο
√ οργανώνοντας την εργασία µας $άνω σε ορθολογιστικό $ρόγραµµα, αυξάνουµε την
$αραγωγή και γενικά ανεβάζουµε $οιοτικά τη στάθµη της ζωής µας και το βιοτικό ε$ί$εδο
του συνόλου
√ Αυξάνεται η $οσότητα της $αραγόµενης εργασίας και των $ροϊόντων της, βελτιώνεται
η $οιότητα και κατασκευάζονται νέα αγαθά και µειώνεται ο $αραγωγικός χρόνος
√ Υ$οχρεώνει τους ε$ιστήµονες να συνεργάζονται για $ολύ$λοκα $ροβλήµατα και αυτό
$ροάγει τη συνεργασία και την ευγενική άµιλλα µε σηµαντικότατα θετικά για την ανθρώ$ινη
ε$ιστήµη.
√ ∆ηµιουργούνται νέα ε$αγγέλµατα µέσα α$ό την ε$ιστηµονική κι εργασιακή ανά$τυξη
√ Με τα νέα τεχνολογικά ε$ιτεύγµατα, τα αγαθά και τις γνώσεις βελτιώνεται η $οιότητα
ζωής
αρνητικά της εξειδίκευσης

√ Ε$ειδή α$αιτεί συγκεκριµένες γνώσεις οδηγεί στη µονοµέρεια, καθώς δεν ε$ιτρέ$ει
την ολοκληρωµένη και σφαιρική ανά$τυξη της $ροσω$ικότητας του ανθρώ$ου
• τυ$ο$οιούµε, µηχανο$οιούµε την εργασία µας
• εντο$ίζουµε το ενδιαφέρον µας σε µεµονωµένα αντικείµενα
• θυσιάζουµε την έκταση για να ε$ιδοθούµε στη λε$τοµέρεια
• στενεύουµε τον ορίζοντα της γνώσης µας
• κουράζουµε το νευρικό µας σύστηµα µε τη µονοµερή, ανιαρή και τυ$ο$οιηµένη ερ-
γασία µας
√ Προσανατολίζει µονό$λευρα τον ε$ιστήµονα λόγω $εριορισµένων γνώσεων και όχι
σφαιρικής κατάρτισης
• ζηµιώνουµε τη δηµιουργική µας φαντασία
• εµ$οδίζουµε την ελεύθερη εξωτερίκευση του εσωτερικού µας κόσµου
• δε βάζουµε στο έργο µας κάτι α$ό το «µεράκι» και το «γούστο» µας
• γινόµαστε ατοµιστές, υ$ερό$τες, φίλαυτοι, εγωιστές, αδιάφοροι για την κοινωνική
$ρόοδο
• χάνουµε τη χαρά της δηµιουργίας, αφού $άντοτε συµµετέχουµε µόνο σε µια φάση
της δηµιουργίας του έργου
√ Ε$ιδρά αρνητικά στην κοινωνικότητα, καθώς καθηλώνει τον εργαζόµενο σε ένα συγ-
κεκριµένο χώρο
√ Α$οξενώνει συχνά τον εργαζόµενο α$ό το ίδιο το $ροϊόν, ε$ειδή $ροσανατολίζεται
µόνο σε ένα εξάρτηµα και όχι στο συνολικό έργο
√ Οδηγεί στη χρησιµοθηρική αναζήτηση γνώσεων, α$λά και µόνο για την εξυ$ηρέτηση
συγκεκριµένων σκο$ών χωρίς να καλλιεργείται συνολικά ο άνθρω$ος.
• θυσιάζουµε την ευαισθησία και τη φαντασία στο βωµό του κέρδους, $.χ. γινόµαστε
έµ$οροι και όχι δηµιουργοί έργων τέχνης ή ε$ιστήµης
• τροφοδοτούµε την αλαζονική αυτα$άτη για φιλόδοξες ε$ιδιώξεις τίτλων και αµοιβών,
44
$ου εξευτελίζουν την ανεκτίµητη αξία κάθε ε$ιστηµονικής έρευνας.

√ Ενισχύει την αναζήτηση $οσοτικών και όχι $οιοτικών στόχων και συχνά τροφοδοτεί
µία αλαζονεία για την ψευδή $αντογνωσία του ε$ιστήµονα και συχνά η άµιλλα γίνεται
σκληρός ανταγωνισµός
Τα υAέρ της εAιστηµονικής εξειδίκευσης:

≈ Η ε$ιστηµονική έρευνα συσσώρευσε $λήθος γνώσεων, κυρίως στο 19 ο και Κ΄ αιώνα.
Έτσι δηµιουργήθηκε η ανάγκη διαίρεσης και κατανοµής των γνώσεων σε ε$ιµέρους ειδικό-
τητες. Σήµερα οι ε$ιστήµονες α$οσχίζονται σε κλάδους.
≈ Η σηµερινή δοµή της κοινωνίας και οι σηµερινές ανάγκες ε$ιτάχυναν την ε$ιστηµονική
εξειδίκευση, σαν αναγκαία διέξοδο, για την $ροώθηση των ε$ιδιώξεων του σύγχρονου
ανθρώ$ου.
≈ Ο σηµερινός ε$ιστήµονας εξειδικεύεται, δηλαδή εντο$ίζει τα ενδιαφέροντα του σ’ ένα
µόνο τοµέα της ε$ιστήµης.
≈ Ο εξειδικευµένος ε$ιστήµονας $ροάγει την έρευνα, διανοίγει νέους ορίζοντες στη γνώση,
θεωρείται ο «ειδικός», $ροσφέρει στην κοινωνία τα $ροϊόντα της ε$ιστηµονικής του έρευ-
νας.
≈ Όσο καλύτερα γνωρίζει ο ε$ιστήµονας το αντικείµενο της ερευνάς του, όσο αµφιβάλλει
για τα α$οτελέσµατα της ερευνάς του, τόσο $ερισσότερες εφευρέσεις $ροσθέτει στις $αλιές,
τόσο $ερισσότερο ωφελεί το σύνολο.
Τα κατά της εAιστηµονικής εξειδίκευσης:

≈ Ο εξειδικευµένος ε$ιστήµονας αυτο$εριορίζεται στην ειδικότητα του και έτσι α$οµο-
νώνεται α$ό τα κοινωνικά $ροβλήµατα.
≈ Η ε$ιστηµονική εξειδίκευση συντελεί στη διάσ$αση της οργανικής ενότητας της ε$ι-
στήµης.
≈ Η ε$ιστηµονική εξειδίκευση εκµηδενίζει τις $νευµατικές και •ψυχικές δυνάµεις του
ε$ιστήµονα, α$ονεκρώνει τις δηµιουργικές του ικανότητες, γενικά $αρεµ$οδίζει την ολο-
κλήρωση του.
≈ Η ε$ιστηµονική εξειδίκευση µ$ορεί να οδηγήσει τον ε$ιστήµονα στην τυ$ο$οίηση,
στη µονοδιάστατη αντίληψη της ζωής, στην $νευµατική µονοµέρεια.
≈ Η ε$ιστηµονική εξειδίκευση δεν οδηγεί αναγκαστικά στην $νευµατική µονοµέρεια:
≈ Αν ο ε$ιστήµονας έχει $ολύ$λευρα ενδιαφέροντα και δεν α$οµονώνεται α$ό τα $νευ-
µατικά – κοινωνικά $ροβλήµατα της ε$οχής του, δεν οδηγείται, σαν εξειδικευµένος, στη
$νευµατική µονοµέρεια.
≈ Αν ο εξειδικευµένος ε$ιστήµονας συνδυάσει την ε$ιστηµονική του εξειδίκευση µε τη
γενική µόρφωση, θα αντιταχθεί στην $νευµατική µονοµέρεια, στην ο$οία κινδυνεύει να
οδηγηθεί.
≈ Αν ο εξειδικευµένος ε$ιστήµονας ενηµερώνεται στις νεότερες εξελίξεις της ε$ιστήµης
του και $αράλληλα ενδιαφέρεται για τα ε$ιτεύγµατα των άλλων ε$ιστηµονικών κλάδων,
δεν κινδυνεύει να γίνει µονό$λευρος, µονοµερής $νευµατικά.
≈ Αν ο ε$ιστήµονας $ιστεύει ότι δεν είναι αρκετή η κατάρτιση του στην οικεία ε$ιστήµη
του, όσο µεγάλη κι αν είναι, τότε θα $ροσ$αθεί να $λησιάσει, τουλάχιστο, τους συγγενείς
κλάδους των ε$ιστηµών ώστε να α$ελευθερώσει το $νεύµα του α$ό την $νευµατική µονο-
µέρεια.
≈ Αν ο ε$ιστήµονας καλλιεργηθεί εσωτερικά µε την ανθρω$ιστική $αιδεία, αν ικανο-
$οιήσει τα ενδιαφέροντα του, αν ενηµερώνεται γύρω α$ό τα ε$ιτεύγµατα άλλων ε$ιστηµο-
νικών κλάδων, αν εκµεταλλεύεται δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του, τότε θ’ α$οφύγει
την $νευµατική µονοµέρεια, στην ο$οία τον οδηγεί η υ$έρµετρη ε$ιστηµονική του εξειδί-
κευση.
45
√ να αντιληφθεί ο ε$ιστηµονικός κόσµος ότι είναι αναγκαία η $ολύ$λευρη µόρφωση
√ ο ανθρω$ισµός µ$ορεί να συντελέσει θετικά και να µας βγάλει α$ό το αδιέξοδο
√ στροφή της $αιδείας $ρος τις αξίες του ανθρω$ισµού για ολό$λευρη ανά$τυξη της
$ροσω$ικότητας του $αιδιού
√ $εριορισµός της ύλης κι εµ$λουτισµός του σχολικού $ρογράµµατος µε $ολιτιστικές
δραστηριότητες, εργασίες, αρθρογραφία κτλ µε βάση τις ε$ιλογές/$ροτιµήσεις/κλίσεις των
µαθητών.
√ διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του φαινοµένου και σύνδεσή του µε τις ανθρω$ιστικές αξίες
και αρχές
√ ουσιαστική κριτική και δηµιουργική µελέτη της αρχαίας και σύγχρονης γραµµατείας
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, η εξειδίκευση σήµερα είναι α$αραίτητη για την ανά$τυξη
του ανθρώ$ινου $ολιτισµού και της βελτίωσης των συνθηκών ζωής και του βιοτικού µας
ε$ι$έδου. Παράλληλα, είναι $ολύ σηµαντική για την ε$ίλυση των τόσο σοβαρών $ροβλη-
µάτων $ου δηµιουργεί η ανθρώ$ινη δραστηριότητα στο $εριβάλλον και το ίδιο το άτοµο.
Ωστόσο, $αρά τα θετικά $ου αυτή εξυ$ηρετεί, οδηγεί σε µονοδιάστατη γνώση $ου εµ$οδίζει
συχνά τη σφαιρική ανά$τυξη της $ροσω$ικότητας του ανθρώ$ου και τον α$οτρέ$ει α$ό τη
συνολική θέαση των $ροβληµάτων και των $ραγµάτων.
Ε$ιλογικά, σε µια ε$οχή $ου χαρακτηρίζεται α$ό ένα καταιγισµό γνώσεων και µια
α$αράµιλλη έκρηξη γνώσεων, η εξειδίκευση φαντάζει α$αραίτητη για την ε$ίλυση των κα-
θηµερινών $ροβληµάτων του ανθρώ$ου µε στροφή σε µια $οιότητα ζωής. Εντούτοις, τα σο-
βαρά µειονεκτήµατα της εξειδίκευσης και η $αρεµ$όδιση της ανά$τυξης µιας ολοκληρωµένης
$ροσω$ικότητας, υ$οχρεώνουν το σηµερινό ε$ιστήµονα να µη µένει α$οµονωµένος στο
στενά εξειδικευµένο χώρο του, αλλά να αναζητά και γενικές γνώσεις.
46
ευθύνη του επιστήµονα
«Για τις αρνητικές συνέπειες των εφαρµογών της τεχνολογίας δεν

ευθύνεται µόνο η ίδια η τεχνολογία, αλλά ο τρόπος αξιοποίησής της
από τον άνθρωπο. Συχνά βέβαια ορισµένα τεχνολογικά επιτεύγµατα
επινοούνται µε στόχο να βλάψουν τον άνθρωπο. Ως άτοµο που φιλο-
δοξείς να εισέλθεις στην ακαδηµαϊκή κοινότητα, να γράψεις ένα άρ-
θρο (500-600 λέξεων) όπου θα παρουσιάζεις τις ευθύνες και το ρόλου
του επιστήµονα στη σύγχρονη κοινωνία».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ο εικοστός αιώνας έχει χαρακτηριστεί ως ο αιώνας της τεχνολογικής ε$ανάστασης. Αν-
θρώ$ινες ε$ινοήσεις βασισµένες σε ε$ιστηµονικές µελέτες κι έρευνες ήρθαν να αλλάξουν τη
ζωή µας ριζικά. Οι δυτικές λεγόµενες κοινωνίες/κοινωνίες δυτικού τύ$ου σήµερα στηρί-
ζονται σχεδόν α$οκλειστικά σε αυτές τις εφευρέσεις. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι $ερι$τώσεις
$ου α$οκαλύ$τεται ότι ορισµένα αγαθά είναι βλαβερά για την ανθρώ$ινη υγεία και το $ε-
ριβάλλον. Άλλα $άλι κατασκευάζονται α$οκλειστικά για να σ$είρουν τον όλεθρο. Είναι
αυτές οι στιγµές $ου ο ε$ιστήµονας οφείλει να αντιδράσει.
Τι γίνεται σήµερα
• αδιαφορούν για τις βλαβερές συνέ$ειες $ου µ$ορούν να έχουν ορισµένα ε$ιτεύγµατα
(φάρµακα, $υρηνική ενέργεια, ραδιοκύµατα κτλ)
• είναι γνωστό ότι $ολλές εφευρέσεις βλά$τουν τον άνθρω$ο ή το $εριβάλλον, τόσο µε
τη χρήση όσο και µε τον τρό$ο $αρασκευής τους ($ρώτες ύλες κτλ). Ωστόσο, συνεχίζουν να
συµµετέχουν σε οµάδες/εταιρείες
• όλα τα ο$λικά συστήµατα στηρίζονται στην εργασία ε$ιστηµόνων (ατοµική βόµβα
και άλλα ό$λα µαζικής καταστροφής)
• "ξε$ουλιούνται" σε οικονοµικά συµφέροντα
• $ροβαίνουν σε µελέτες $ου οδηγούν σε α$οτελέσµατα $ου συµφέρουν το χρηµατο-
δότη
• υ$οστηρίζουν εταιρείες και κρατικά συµφέροντα $ου βλά$τουν την υγεία, την ασφά-
λεια κτλ των $ολιτών
• $ολλοί ε$ιστήµονες ζουν µακριά/αδιαφορούν για τις ανάγκες της κοινωνίας
• ενδιαφέρονται µόνο για την ε$ιστήµη και τις έρευνες/εργασία τους
• ενδιαφέρονται µόνο για το κέρδος
ΥAοχρεώσεις του εAιστήµονα

√ να ερευνά $ρος όφελος του ανθρώ$ου
√ οι µελέτες του οφείλουν να έχουν γνώµονα το καλό του Ανθρώ$ου και της κοινωνίας
√ να κινούνται µε γνώµονα τις ανθρω$ιστικές αρχές κι αξίες, να συνδέονται µε τον Αν-
θρω$ισµό
√ να αντιδρά σε κάθε $είραµα ή κατασκευή $ου έχει στόχο να βλάψει ανθρώ$ους ($χ
σύγχρονα ο$λικά συστήµατα)
√ να ελέγχει $ολλάκις τα αγαθά $ου $αρασκευάζονται ώστε να είναι βέβαιο ότι δε θα
βλάψουν άθελά τους τον άνθρω$ο ($χ κινητή τηλεφωνία)
√ να $ροάγει τη συνεργασία και τη συλλογικότητα
47
√ να ενηµερώνει το κοινό/κοινή γνώµη για όσα το α$ειλούν.

√ ένας σηµαντικός ρόλος του ε$ιστήµονα είναι να ενηµερώνει και να "διδάσκει", εκλαϊ-
κεύει τα $ορίσµατα της ε$ιστήµης
√ µέσω των ΜΜΕ (ταινίες τεκµηρίωσης, συµµετοχή σε συναντήσεις, διαλέξεις και ηµερίδες
στις ο$οίες συµµετέχει γενικά κόσµος, να είναι δί$λα στον $ολίτη
√ να "ανοιχτεί" στην κοινωνία και να µη "χάνεται" στις µελέτες και τις έρευνές του
√ να αντιδρά στις οικονοµικές $ιέσεις και τις "$ουληµένες" έρευνες
√ να "ορθώνει το ανάστηµά του"/αντιδρά σε συγκεκριµένες $ροτάσεις, να µην υ$οκύ$τει
σε $ιέσεις για αλλοιωµένες έρευνες
√ µη γνωρίζει ότι κέντρο των ερευνών/εφαρµογών δεν είναι το οικονοµικό κέρδος, αλλά
το καλό της κοινωνίας
√ να µη θεωρεί ως αυτοσκο$ό την $ροβολή και την οικονοµική ευµάρεια
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, ο ε$ιστηµονικός κόσµος οφείλει να µένει στο ε$ίκεντρο της κοινωνίας $ρο-
σ$αθώντας να καλύψει τις ανάγκες της και $ροστατεύοντάς την. Βέβαια, και η ίδια η κοι-
νωνία έχει την υ$οχρέωση να α$οµονώσει όλα εκείνα τα στοιχεία $ου τη βλά$τουν ή α$λά
αδιαφορούν για τα µέλη της. Τα $ερισσότερα αγαθά στηρίζονται σε ε$ιστηµονικές µελέτες,
ανακαλύψεις κι εφευρέσεις. Είναι όµως ανάγκη εµείς οι νέοι ε$ιστήµονες να $ροσ$αθήσουµε
να ξεφύγουµε α$ό τη λογική των υψηλών α$ολαβών µε κάθε τρό$ο $ου συχνά στρέφεται
κατά των ανθρώ$ων και της φύσης.
48
τεχνικός πολιτισµός
«Για τις αρνητικές συνέπειες των εφαρµογών της τεχνολογίας δεν

ευθύνεται µόνο η ίδια η τεχνολογία, αλλά ο τρόπος αξιοποίησής της
από τον άνθρωπο. Ποιες οι προτάσεις σου για τη θετική αξιοποίηση
των επιτευγµάτων του τεχνικού πολιτισµού (400-600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια ακούγονται όλο και $ερισσότερες φωνές διαµαρτυρίας
σχετικά µε την άµετρη ανά$τυξη του τεχνικού $ολιτισµού. Φαίνεται ότι ο σύγχρονος $ολι-
τισµός α$οκτά µία µονοµέρεια, χωρίς ουσιαστικά να ενδιαφέρεται για τον ίδιο τον Άνθρω$ο,
αφού ο $νευµατικός και ηθικός του χαρακτήρας ολοένα και $αραµελείται $ρος όφελος των
υλικών αγαθών.
θετικές Aλευρές της τεχνικής Aροόδου
√ Μειώνεται η εξάρτηση του ανθρώ$ου α$ό τη φύση και αξιο$οιεί τους φυσικούς νόµους
και τις φυσικές δυνάµεις $ρος όφελός του (στην αγροτική ζωή και τα διάφορα υ$αίθρια
ε$αγγέλµατα κτλ)
√ Βελτιώθηκαν οι συνθήκες διαβίωσης
• αυξήθηκε το $ροσδόκιµο (ο ηλικιακός µέσος όρος θανάτου)
• µειώθηκαν οι ασθένειες $ου $ροκαλούν θάνατο ή είναι $ιο εύκολο να αντιµετω$ι-
στούν
√ Μαζική $αραγωγή αγαθών και βελτίωση της $οιότητάς τους (φαγητά, είδη διασκέδασης
κτλ)
• είδη καθαριότητας, φάρµακα κτλ (στα ο$οία οφείλεται κυρίως η αύξηση του $ροσ-
δόκιµου)
• $ερισσότερα είδη διατροφής, εµ$λουτισµένα σε ιχνοστοιχεία κτλ
• είδη ψυχαγωγίας ($αιχνίδια, τηλεόραση, κινηµατογράφος, διαδίκτυο κτλ)
√ Στην καθηµερινότητα $αρατηρείται µία ιδιαίτερη αφθονία αγαθών $ου ενισχύουν
την $οιότητα ζωής του σύγχρονου ανθρώ$ου
• µεγαλύτερη άνεση (στο σ$ίτι, στο αυτοκίνητο, στην εργασία κτλ)
• εύκολες µετακινήσεις (αυτοκίνητα, µέσα µαζικής µεταφοράς κτλ)
• ευκολίες δηµιουργικής αναψυχής (ταξίδια, βιβλία κτλ)
• δίκτυα ε$ικοινωνίας και ανά$τυξη οικουµενικής συνείδησης χάρη στη λειτουργία
των σύγχρονων µέσων ε$ικοινωνίας
√ Θετική ε$ίδραση στο χαρακτήρα και τα α$οτελέσµατα της εργασίας, αφού ελαχιστο-
$οιείται -θεωρητικά- ο σωµατικός µόχθος και µειώνεται ο χρόνος εργασίας
• το άτοµο έχει τη δυνατότητα να αξιο$οιήσει δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του
• µ$ορεί να αφιερώσει $ερισσότερο χρόνο στην οικογένειά του
• να βελτιώσει τις δια$ροσω$ικές σχέσεις/κοινωνικές ε$αφές
√ Η ε$ιστηµονική ανά$τυξη έδωσε νέα ώθηση στις ε$ιστήµες και µέσα α$ό την ίδια την
ανά$τυξη των µέσων ε$ικοινωνίας (διαδίκτυο, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και εγκυκλο$αί-
δειες, µείωση του όγκου των έντυ$ων έργων και καλύτερη ε$εξεργασία).
√ Αµβλύνονται οι κοινωνικές αντιθέσεις και µειώνεται θεωρητικά το χάσµα $λουσίων
και φτωχών µε την αγορά φθηνότερων $ροϊόντων
49
αρνητικές Aλευρές
√ Καταστροφή του φυσικού $εριβάλλοντος και διατάραξη της οικολογικής ισορρο$ίας
εξαιτίας της µονό$λευρης ανθρώ$ινης ανά$τυξης (σε βάρος της φύσης).
• µολύνεται η ατµόσφαιρα και ο υδροφόρος ορίζοντας,
• ζώα εξαφανίζονται ή α$ειλούνται µε εξαφάνιση εξαιτίας της εκµετάλλευσής τους
• οι θάλασσες χάνουν τη δύναµη ανανέωσής τους α$ειλώντας την υγεία του ανθρώ$ου
κι όλου του $λανήτη
• το τσιµέντο -ως χαρακτηριστικό της ανθρώ$ινης ανά$τυξης- κυριαρχεί $αντού, σε
βάρος του φυσικού $λούτου. Οι $όλεις είναι $ια α$άνθρω$ες α$ειλώντας την $οιότητα
ζωής και την υγεία των κατοίκων τους
√ Μέσα α$ό την τεχνολογική αυτή $ρόοδο λογικό ήταν να εµφανιστούν και νέα ο$λικά
συστήµατα $ου καταστρέφουν όχι µόνο τον άνθρω$ο και τον $ολιτισµό αλλά και τη φύση
και α$ειλούν κάθε ζωή στον $λανήτη ($υρηνική ενέργεια για $ολεµικούς σκο$ούς).
√ Η εργασία
µηχανο$οιείται
ο εργαζόµενος α$οξενώνεται α$ό το $αραγόµενο $ροϊόν. Οδηγείται στην τυ$ο$οίηση
και χάνει τη χαρά της δηµιουργίας
αντί να $εριορίζεται ο χρόνος εργασίας (λόγω των βελτιωµένων µηχανών) µ$ροστά
στην ε$ιθυµία για $ερισσότερα κέρδη συνεχίζεται αµείωτος σε βάρος του ελεύθερου χρόνου
√ Εµφανίζεται µία νέα τάση υλικού ευδαιµονισµού
• $ου αλλοιώνει τον ανθρώ$ινο χαρακτήρα και τον στρέφει $ρος την καταναλωτική
µανία (µε όλες τις συνέ$ειές της) και τον ατοµισµό της α$όλαυσης.
• η κοινωνική $ροβολή µέσα α$ό την α$όκτηση υλικών αγαθών ε$ιβάλλει έναν ιδιόρ-
ρυθµο ατοµισµό και έναν ανταγωνισµό $ου αλλοτριώνει το άτοµο α$ό το κοινωνικό σύ-
νολο
• η α$όλαυση των υλικών αγαθών οδηγεί σε µία µονοµέρεια το άτοµο, αφού αδιαφορεί
για την $νευµατική του καλλιέργεια και α$οµακρύνεται α$ό υψηλές αξίες ε$ιδιώκοντας
την $αροδική α$όλαυση και τη διασκέδαση της µόδας
√ Η αλλοτρίωση και ο υλικός ευδαιµονισµός λειτουργούν ε$ικίνδυνα και για την ανά-
$τυξη της δηµοκρατίας. Μάλιστα τα ίδια τα ΜΜΕ -ως α$οτέλεσµα της τεχνολογικής $ρο-
όδου- καθώς είναι καθοδηγούµενα α$ό ιδιωτικά οικονοµικά συµφέροντα εκφράζουν δικές
τους α$όψεις και ε$ηρεάζουν αρνητικά (λαϊκισµός, $ρο$αγάνδα κτλ) τα διάφορα $ολιτεύ-
µατα
√ Μεγάλωσε το χάσµα $λούσιων και φτωχών
αντί να $εριοριστεί, τούτο µεγάλωσε (ό$ως $ροβάλλεται µε την υ$ερκατανάλωση)
• συγκρίνοντας το δυτικό κόσµο/τις δυτικές λεγόµενες κοινωνίες και τις χώρες του λε-
γόµενου Τρίτου Κόσµου, οι αντιθέσεις ολοένα κι οξύνονται/εντείνονται αφού στη δύση/στα
ανα$τυγµένα κράτη οι $ολίτες α$ολαµβάνουν τα νέα υλικά αγαθά $ου δηλώνουν $λούτο
και στις υ$οανά$τυκτες χώρες λιµοκτονούν
λύσεις
√ ο άνθρω$ος να συνειδητο$οιήσει
• ότι τα τεχνολογικά ε$ιτεύγµατα στόχο έχουν τη βελτίωση της ζωής µας και ότι δεν
$ρέ$ει να γίνεται αυτοσκο$ός η α$όκτησή τους (υ$ερκατανάλωση)
• την ιεράρχηση των αξιών, ώστε να αντιληφθεί ότι τα αγαθά βοηθούν, αλλά δεν µ$ο-
ρούν να κατευθύνουν τη ζωή και τη δράση του
• ότι οφείλει αυτός να κυριαρχήσει ε$ί της µηχανής και όχι το αντίθετο ό$ως $αρατη-
ρούµε
√ $αιδεία
• ανά$τυξη της κριτικής σκέψης µέσα α$ό µία ελεύθερη και δηµιουργική ανθρω$ιστική
50
$αιδεία $ου θα αφήσει κατά µέρος τη µετάδοση στείρας γνώσης και θα στοχεύει στον ολο-
κληρωµένο άνθρω$ο µε διαθεµατική γνώση
• ουσιαστική µετάδοση ανθρω$ιστικών αξιών κι όχι ανούσιες και κουραστικές γραµ-
µατολογικές και συντακτικές ασκήσεις/γνώσεις
• εξοικείωση των νέων α$ό µικρή ηλικία µε τις νέες τεχνολογίες ώστε να µάθουν να τις
αντιµετω$ίζουν κριτικά και να τις χρησιµο$οιούν µε σύνεση
√ Οι $νευµατικοί άνθρω$οι και οι ε$ιστήµονες
• να ε$ιδιώξουν να «βγουν στην κοινωνία» και να αντιµετω$ίσουν τα δικά της $ρο-
βλήµατα συµβάλλοντας στην ίδια την ανά$τυξή της
• να δείξουν έµ$ρακτα την ανάγκη µιας νέας στροφής της κοινωνίας $ρος τον Άν-
θρω$ο
• µέσα α$ό ηµερίδες, σεµινάρια (διά βίου µάθηση, Σχολές Γονέων, Λαϊκά Πανε$ιστήµια
κτλ) σε συνεργασία µε την Πολιτεία (κρατικό µηχανισµό, Το$ική Αυτοδιοίκηση, σωµατεία
και το$ικοί σύλλογοι κτλ) να συµβάλλουν στην $ροώθηση των ανθρω$ιστικών αξιών ώστε
να $εριοριστούν οι συνέ$ειες της µονοµέρειας
• συλλογική δράση $ου καλλιεργώντας τη συµµετοχή σε δηµοκρατικούς θεσµούς θα
οδηγήσει στον τερµατισµό του ανταγωνισµού και της ε$ίδειξης µέσα α$ό την α$όκτηση
αγαθών
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η µονοµέρεια του σύγχρονου τεχνικού $ολιτισµού µ$ορεί να αντιµετω$ιστεί
µέσα α$ό την κατανόηση του ρόλου της ε$ιστήµης και των ε$ιτευγµάτων της. Όταν ο άν-
θρω$ος αντιληφθεί ότι η τεχνική $ρόοδος δεν είναι αυτοσκο$ός, αλλά µέσο για τη βελτίωση
της ζωής του, τότε θα είναι και σε θέση να ιεραρχήσει σε νέα βάση τις αξίες του.
51
52
ποιότητα ζωής
«Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευτεί στον τοπικό

τύπο, να αναπτύξετε το ζήτηµα της ποιότητας ζωής και των αιτίων
που την χειροτερεύουν. Πώς µπορεί όµως να βελτιωθεί;».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια ακούµε $ολίτες να διαµαρτύρονται για τη χει-
ροτέρευση της $οιότητας ζωής, ειδικά στα αστικά µεγάλα κέντρα. Και ενώ φαντάζει $αρά-
δοξο, εφόσον η τεχνολογία έχει $ροχωρήσει τόσο $ολύ και θα έ$ρε$ε να έχει ε$ιλύσει αυτά
τα $ροβλήµατα, τελικά φαίνεται $ως αυτή διαδραµατίζει ένα σηµαντικό ρόλο στην κατά-
σταση $ου βιώνουµε.
Aαράγοντες Aου εAηρεάζουν την Ποιότητα Ζωής
Οικονοµικός
≈ η οικονοµική ανά$τυξη κυρίως των µετα$ολεµικών χρόνων
≈ έκανε την κατοικία $ιο άνετη
≈ ε$έκτεινε τα µέσα συγκοινωνίας και ε$ικοινωνίας
≈ ανέ$τυξε τον τουρισµό
≈ ίδρυσε σχολεία και ευαγή ιδρύµατα
≈ ανέβασε το µορφωτικό ε$ί$εδο των λαών
≈ εξάλειψε εστίες µόλυνσης και ασθενειών
≈ δι$λασίασε το όριο ζωής ($ριν το ∆εύτερο Παγκόσµιο Πόλεµο ο µέσος όρος ζωής ήταν
35 χρόνια, ενώ σήµερα είναι 78 χρόνια).
Τέχνη
≈ µε την τέχνη ο σύγχρονος άνθρω$ος λυτρώνεται α$ό τα $άθη του
≈ ικανο$οιεί $νευµατικές και -ψυχικές του ανάγκες
≈ οµορφαίνει τη ζωή του και την κάνει καλύτερη α$ό ό,τι είναι
Ελεύθερος χρόνος
≈ µε την ψυχαγωγία α$αλύνει την αγωνία και το καθηµερινό του άγχος κι έτσι γεύεται
λίγη $ρόσκαιρη χαρά
≈ ασχολείται µε αθλο$αιδιές και µε $ολιτιστικές εκδηλώσεις
≈ θέτει τις βάσεις της ολοκλήρωσης του-
≈ ξεκουράζεται µε την εναλλαγή εντυ$ώσεων και δραστηριοτήτων.
Κατοικία
≈ εξυ$ηρετεί κυρίως τις υλικές του ανάγκες
≈ ικανο$οιεί τις ε$ιθυµίες και τις α$αιτήσεις του
≈ εναρµονίζει τις ε$ιθυµίες του µε τις σύγχρονες α$αιτήσεις για $οιότητα ζωής.
Εργασία
≈ σήµερα η εργασία δεν είναι ε$ίµοχθη ό$ως στο $αρελθόν.
≈ η τεχνολογία άλλαξε τη µορφή της εργασίας, ε$έβαλε την εξειδίκευση.
≈ µε αύξηση της $αραγωγής και η βελτίωση της $οιότητας των $ροϊόντων ανέβασε το
βιοτικό ε$ί$εδο.
Μόρφωση
≈ µε τη µόρφωση ο σηµερινός άνθρω$ος έχει $ρόσβαση στα $ολιτιστικά και καλλιτεχνικά
αγαθά της ε$οχής µας
53
≈ ολοκληρώνει την $ροσω$ικότητά του

≈ ολοκληρώνεται $νευµατικά και ηθικά
≈ εξανθρω$ίζεται και γίνεται τέλειος $ολίτης.
Τεχνολογία
≈ η σύγχρονη τεχνολογία ανέβασε το βιοτικό ε$ί$εδο,
≈ εκµηδένισε τις α$οστάσεις,
≈ µείωσε τις ώρες εργασίας και αύξησε τον ελεύθερο χρόνο του σύγχρονου ανθρώ$ου.
Ποιοι $αράγοντες ε$ιδρούν αρνητικά στην $οιότητα της ζωής του συγχρόνου ανθρώ$ου;
√ η υ$εραφθονία υλικών αγαθών οδήγησε σε $νευµατική νωθρότητα, στην κοινωνική
αδιαφορία και στον ψυχικό µαρασµό.
• στόχοι του σύγχρονου ανθρώ$ου είναι: η υλική $ρόοδος, ο ωφελιµισµός, το συµφέρον,
η α$όκτηση «χρήσιµων» γνώσεων, η $ρόσκαιρη α$όλαυση.
• η καταναλωτική µανία $ου κατακλύζει σήµερα τις ανα$τυγµένες χώρες ε$ηρεάζει
τις ανθρώ$ινες σχέσεις.
• τα κόµµατα $ολλών βιοµηχανικά ανα$τυγµένων κρατών βάζουν στα κεντρικά τους
συνθήµατα την $οιότητα ζωής, γιατί ο υ$ερκαταναλωτισµός εµ$οδίζει τους ανθρώ$ους να
βρουν µια $οιότητα ζωής $ου θα καθορίσει τις ανθρώ$ινες σχέσεις.
• στην ε$οχή µας οι $οιοτικές αξίες της ζωής εκτο$ίζονται α$ό τις $οσοτικές.
• σήµερα κυριαρχεί το σύνθηµα: «Ο άνθρω$ος για την $ρόοδο και όχι η $ρόοδος για
τον άνθρω$ο».
• οι συνθήκες ζωής στα µεγάλα αστικά κέντρα των βιοµηχανικά ανα$τυγµένων χωρών
είναι α$άνθρω$ες,, γιατί $αρατηρείται σ’ αυτά: ρύ$ανση του $εριβάλλοντος, κυκλοφοριακή
συµφόρηση, οικιστική αναρχία, ανθυγιεινή διαβίωση των κατοίκων, αύξηση εγκληµατικό-
τητας και ναρκωτικών.
• το κυνήγι της $οσότητας εκµηδένισε τον ελεύθερο χρόνο, κατέστρεψε το φυσικό $ε-
ριβάλλον.
• η καταναλωτική κοινωνία ε$ηρεάζει το σύγχρονο άνθρω$ο τόσο ώστε τον κατευθύνει
µέσω των διαφηµίσεων.
• η εµ$ορευµατο$οίηση κάθε δηµιουργίας στέρησε α$ό τον άνθρω$ο τη χαρά της δη-
µιουργίας.
√ η σύγχρονη $ολυκατοικία δηµιουργεί $ροβλήµατα α$οµόνωσης, ανωνυµίας, ε$ικοι-
νωνίας, άγχους. Μεταβάλλει τους ενοίκους της σε δεσµώτες. Φυλακίζει τα $αιδιά. Τυ$ο$οιεί
τη ζωή και καλλιεργεί την τάση της φυγής.
√ ο ανταγωνισµός των εξο$λισµών δηλητηριάζει τις σχέσεις των λαών, οδηγεί τα σύγ-
χρονα κράτη σε οικονοµικό µαρασµό και γενικά δηµιουργεί το φόβο για έναν $υρηνικό
αφανισµό.
√ η υ$οκουλτούρα έγινε υ$οκατάστατο της $νευµατικής δηµιουργίας και έκφρασης.
√ το οικονοµικό κύκλωµα ε$ηρεάζει, διαµορφώνει και $αραµορφώνει τις οικογενειακές
σχέσεις.
√ ο ατοµικισµός και ο άκρατος ευδαιµονισµός κυριαρχούν στην ε$οχή µας και υ$ό-
σχονται τη «γη της ε$αγγελίας», ενώ η $είνα σκιάζει τις χώρες του Τρίτου Κόσµου.
√ η µεγάλη οικονοµική ανά$τυξη βελτίωσε τελικά τη $οιότητας της ζωής;
ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΨΗ (ΘΕΤΙΚΗ)

≈ άλλαξε τη ζωή του σύγχρονου ανθρώ$ου
≈ ανέβασε το βιοτικό ε$ί$εδο των λαών
≈ γέµισε τις αγορές των βιοµηχανικά ανα$τυγµένων λαών µε καταναλωτικά αγαθά
≈ αντιµετώ$ισε $ιο α$οτελεσµατικά το $ρόβληµα της υγείας
54
≈ εξάλειψε τον αναλφαβητισµό και ανέβασε το $νευµατικό ε$ί$εδο των λαών

≈ $εριόρισε στις $όλεις τη µόλυνση του $εριβάλλοντος
≈ δηµιούργησε ανεκτές συνθήκες εργασίας
≈ α$ελευθέρωσε τον άνθρω$ο α$ό τους εξαναγκασµούς του φυσικού $εριβάλλοντος
≈ µείωσε το χρόνο εργασίας
≈ µείωσε τις α$οστάσεις $ου χώριζαν τους ανθρώ$ους.
∆ΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΨΗ (ΑΡΝΗΤΙΚΗ)

≈ στα µεγάλα αστικά κέντρα γεννήθηκε η τροµοκρατία, γιγαντώθηκε η βία, εξα$λώθηκαν
τα ναρκωτικά, κυριάρχησε ο φόβος και η ανασφάλεια, έ$ληξε τους κατοίκους η $λήξη, η
µοναξιά, η ανία
≈ ο υ$ερκαταναλωτισµός στέρησε την ελευθερία των κατοίκων των µεγαλου$όλεων και
τους έκανε δούλους των διαρκώς αυξανόµενων αναγκών τους
≈ αµφισβητήθηκαν και σχεδόν εξαφανίστηκαν οι $αραδοσιακές θρησκευτικές, ιδεολο-
γικές, $ολιτικές, εθνικές και ηθικές αξίες
≈ οι καλλιτεχνικές αναζητήσεις κορέστηκαν µε τυ$ο$οιηµένα $ολιτιστικά υ$ο$ροϊόντα
≈ καλλιεργήθηκε η τάση φυγής α$ό τα µεγάλα αστικά κέντρα
≈ α$οκό$ηκαν οι µεγαλου$όλεις α$ό τη φύση, η ο$οία αλόγιστα λεηλατήθηκε και $α-
ραµορφώθηκε
≈ µε την αστικο$οίηση του $ληθυσµού δηµιουργήθηκαν άθλιες εργατικές συνοικίες και
$αρασιτικά ε$αγγέλµατα
≈ διευρύνθηκε το χάσµα ανάµεσα στις $λούσιες και στις φτωχές τάξεις
≈ κυριάρχησαν στις µεγαλου$όλεις οι κερδοσκό$οι, οι $λαστογράφοι, οι εκµεταλλευτές,
οι τροµοκράτες, οι βιαστές, οι ληστές, οι έµ$οροι ναρκωτικών
ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ∆ΥΟ ΑΠΟΨΕΩΝ

√ Στις µεγαλου$όλεις ανέβηκε το βιοτικό ε$ί$εδο, λόγω της µεγάλης οικονοµικής ανά-
$τυξης, χωρίς όµως να βελτιωθεί η $οιότητα της ζωής
• η τεχνολογική $ρόοδος έλυσε $ολλά $ροβλήµατα, αλλά και δηµιούργησε $ερισσότερα
(µετέβαλε τον άνθρω$ο σε καταναλωτικό ον, αφαίρεσε την $οιότητα της ζωής α$ό το σύγ-
χρονο αστό)
• ο σηµερινός άνθρω$ος τρέχει για να κερδίσει $ερισσότερα χρήµατα, τα ο$οία γρήγορα
εξανεµίζονται α$ό τον $ολλα$λασιασµό των αναγκών του
• µέσα στη σύγχυση του ο σηµερινός άνθρω$ος γκρεµίζει ιδέες και ιδανικά, γίνεται
φανατικός, δογµατικός και αναρχικός, βρίσκει διέξοδο στους τεχνητούς $αραδείσους,
δηλαδή στα ναρκωτικά, τη µάστιγα της ε$οχής µας
• εξαιτίας της α$ληστίας του εξαφάνισε τα δάση, ανέτρεψε την οικολογική ισορρο$ία,
αύξησε το άγχος του µε το γρήγορο ρυθµό ζωής, ανέτρεψε την ψυχική του ισορρο$ία µε την
ηχορύ$ανση
• ικανο$οιώντας σχεδόν όλες τις βιοτικές και βιολογικές του ανάγκες, νιώθει ανία, µο-
νοτονία, εσωτερικό κενό
• ανέβηκε σε υλικές κατακτήσεις, αλλά έχασε τον ηθικό του $ροσανατολισµό
• διαψεύστηκε στις ελ$ίδες του για $οιότητα ζωής, γιατί στηρίχτηκε µόνο στην οικο-
νοµική ανά$τυξη
• ε$οµένως δε βελτίωσε την $οιότητα της ζωής του µε τη µεγάλη οικονοµική του ανά-
$τυξη
• α$άντησε $οσοτικά στο $ρόβληµα της ζωής του
• µέσα α$ό την $οσότητα αναζητεί την $οιότητα της ζωής του.
• $ροο$τικές για τη βελτίωση της $οιότητας της ζωής τον σύγχρονου ανθρώ$ου
55
ΠρέAει
√ να γεφυρωθεί το χάσµα µεταξύ του $νευµατικού και του τεχνικού $ολιτισµού
√ να εξασφαλίσει το κράτος στους $ολίτες ανέσεις, ελεύθερο χρόνο, ψυχαγωγία, µόρφωση,
ανεκτές συνθήκες εργασίας, ικανο$οιητικούς µισθούς
√ να συνεργαστεί ο $ολίτης µε την $ολιτεία
√ να συµφιλιωθεί το κράτος µε τον $ολίτη
√ να συµβαδίζει η άνοδος του βιοτικού ε$ι$έδου µε τη βελτίωση της $οιότητας της κα-
θηµερινής ζωής
√ να $άρουν οι ηθικές αξίες την $ραγµατική τους θέση στην καθηµερινή ζωή
√ να ε$ικρατήσει το αίτηµα του σύγχρονου ανθρώ$ου: «Ναι στην $οιότητα της ζωής,
όχι στην $οσότητα της $αραγωγής»
√ να $άψει να υ$ολογίζει ο σηµερινός άνθρω$ος την ε$ιτυχία του µόνο α$ό τους εντυ-
$ωσιακούς αριθµούς της $αραγωγής
√ να συµβαδίζει ο δείχτης της οικονοµικής $ροόδου µε το δείχτη της $νευµατικής και
ηθικής ωρίµανσης των λαών
√ να ανέβει η $νευµατική και $ολιτιστική στάθµη των λαών.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, η µονοδιάστατη στροφή στην τεχνολογία, το κέρδος και τον
ατοµισµό, έχουν κάνει την $οιότητα ζωής να φαντάζει όνειρο α$ατηλό. Μία στροφή $ρος
τον Άνθρω$ο και τον $νευµατικό κόσµο θα µ$ορούσε να φέρει την τεχνολογία δί$λα στις
$ραγµατικές ανάγκες µας και να βελτιώσει τη ζωή µας.
56
υπερκατανάλωση
«Η κοινωνία µας έχει χαρακτηριστεί από πολλές πλευρές ως κοινωνία

καταναλωτών. Συνεχώς παρατηρούµε να διαφηµίζονται και να χρη-
σιµοποιούνται νέα αγαθά. Σε µία ηµερίδα έχετε κληθεί να προσεγγί-
σετε το φαινόµενο της υπερκατανάλωσης µε µία 10λεπτη οµιλία (500-
600 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
κυρίες και κύριοι,
αγα$ητοί φίλοι/συµµαθητές
Όλο και $ερισσότερο $ληθαίνουν το τελευταίο χρονικό διάστηµα οι φωνές $ου στρέ-
φονται κατά της µαζικής κατανάλωσης αγαθών. ∆ιαβάζουµε στην έντυ$η ειδησεογραφία ή
ακούµε στα τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων ανθρώ$ους του $νεύµατος να λοιδορούν την υ$ερ-
κατανάλωση σηµειώνοντας τα βλαβερά α$οτελέσµατα $ου έχει για τον άνθρω$ο και την
κοινωνία.
Ορισµός - Σηµειώσεις
Με τον όρο υ$ερκατανάλωση (ενέργεια/$ράξη) εννοείται η υ$ερβολική αγορά υλικών
αγαθών $ροϊόντων. Άµεση είναι η σχέση της µε τον τεχνικό $ολιτισµό, τη µόδα και τα
ΜΜΕ.
Είναι η αγορά αγαθών $ου µας είναι άχρηστα για την ε$ιβίωση. Βέβαια, τα αγαθά δια-
κρίνονται σε εκείνα $ου είναι αναγκαία για ε$ιβίωση -µε τη στενή έννοια- (τρόφιµα, ενδύ-
µατα κλ$) και εκείνα $ου ε$ιβάλλονται κοινωνικά (ένα όχηµα, Η/Υ, εξωσχολική εκ$αίδευση
ενισχυτική ή άλλη κτλ (σσ το τι µάρκα είναι το αυτοκίνητο, η σχολική τσάντα κλ$ είναι
θέµα $ου διαφορο$οιεί το αναγκαίο α$ό την υ$ερκατανάλωση)
Υ$ερκατανάλωση είναι η ενέργεια/$ράξη, υ$ερκαταναλωτισµός είναι η στάση, η ά$οψη,
η ιδεολογική αντίληψη.
Η υ$ερκατανάλωση ε$ί της ουσίας αναφέρεται και σε διατροφικά ζητήµατα (σ$άνια
είδη διατροφής –$χ κυνήγι, φάλαινες, δελφίνια κτλ-), σε αντιλήψεις κτλ.
Η κατανάλωση διαφέρει α$ό την υ$ερκατανάλωση και συνδέεται µε τον τεχνικό $ολι-
τισµό και έχει $ροσφέρει $ολλά θετικά στην κοινωνία
≈ βιοµηχανική, ε$ιστηµονική, οικονοµική και εµ$ορική ανά$τυξη για την α$όκτηση
νέων/βελτιωµένων αγαθών
≈ µείωση της ανεργίας µέσω των θέσεων εργασίας
≈ βελτίωση της $οιότητας ζωής (υγεία, καλύτερη και $ιο $λούσια διατροφή, ενηµέρωση
κτλ).
αίτια
√ ΜΜΕ. Προβάλλουν
• ένα συγκεκριµένο τρό$ο/$ρότυ$ο ζωής µέσω της ολοένα και µεγαλύτερης κατανά-
λωσης αγαθών, ωραίων/νέων ενδυµάτων κτλ
• $ροβάλλουν ως $ρόσω$α $ρος µίµηση τηλεο$τικούς αστέρες ($λούσιες κατοικίες,
ακριβά ενδύµατά κτλ)
• διαφήµιση. Παντού $αρατηρούµε κελεύσµατα/$ροτρο$ές για να αγοράσουµε νέα
$ροϊόντα
√ κακή $αιδεία $ου δεν $αράγει κριτική σκέψη
57
• το άτοµο δεν µ$ορεί να κρίνει $οιες είναι οι ανάγκες του και $έφτει θύµα του υ$ερ-
καταναλωτισµού των ΜΜΕ και του κοινωνικού του $εριβάλλοντος
• η στειρότητα της σύγχρονης εκ$αίδευσης κάνει το νέο να µιµείται/"$ιθηκίζει" όσα
του $αραδίδονται α$ό το κοινωνικό σύνολο και τα τηλεο$τικά $ρότυ$α/ινδάλµατα
√ το ίδιο το κοινωνικό σύνολο συχνά µας οδηγεί εκεί
• ως µέσο αυτοσυντήρησης και κοινωνικής ε$ιβίωσης ώστε να µη στιγµατιστεί το άτοµο
($χ ειρωνείες σε ό$οιον δεν ακολουθεί τη µόδα, ή δεν έχει µοντέρνο όχηµα/κινητό κτλ)
• κοινωνική ε$ίδειξη/$ροβολή
• η ε$ιθυµία µας να $ροβληθούµε στο κοινωνικό σύνολο -ως αυτοσκο$ός- µέσα α$ό
την α$όκτηση νέων αγαθών
• $ιστεύουµε ότι µόνο µε την α$όκτηση και χρήση νέων $ροηγµένων και ωραίων αγα-
θών θα διακριθούµε κοινωνικά
• η "µαγκιά"
συνέAειες
√ α$ο$ροσανατολισµός και ατοµισµός
• το άτοµο α$ο$ροσανατολίζεται α$ό βασικά ζητήµατα της κοινωνίας και της οικογε-
νειακής του ζωής/σχέσεων και ε$ιδιώκει µόνο την αγορά νέων $ροϊόντων
• ο καταναλωτής ουσιαστικά λειτουργεί ατοµικίστικα (αφού νοιάζεται για την εικόνα
και την $ροβολή του).
• το άτοµο εξαρτά τη ζωή και την κοινωνική του α$οδοχή α$ό τι $ιστεύει το κοινωνικό
σύνολο
√ χειραγωγείται α$ό οικονοµικά συµφέροντα
• χάνει την αξιο$ρέ$ειά του όταν δεν έχει νέα αγαθά, αγχώνεται
• οικονοµική ασφυξία του ατόµου/νοικοκυριού
• έχοντας στόχο την κοινωνική $ροβολή το άτοµο ξοδεύει όλο και $ερισσότερα χρή-
µατα
• δανείζεται α$ό τρά$εζες χωρίς να µ$ορεί να α$ο$ληρώσει το δάνειό του
√ $αραβατικότητα, εγκληµατικότητα
• η $αραβατικότητα συνδέεται µε τη φτώχεια. Φτώχεια όµως σήµερα δεν είναι α$λά η
αδυναµία να ε$ιβιώσει κά$οιος κοινωνικά (να α$οκτήσει τα βασικά κοινωνικά ε$ιβεβληµένα
αγαθά), αλλά και ταυτόχρονα $ώς βλέ$ει την εικόνα του να $ροβάλλεται. Έτσι, η φτώχεια
ρυθµίζεται –ψυχολογικά και συναισθηµατικά- µε βάσει το τι αγαθά έχουν οι άλλοι.
• λόγω φθόνου κι αντίδρασης
√ οικολογική καταστροφή
• α$ό την κατασ$ατάληση των φυσικών $όρων για την $αροχή νέων αγαθών στην
αγορά ($ετρέλαιο για $λαστικό ή ενέργεια, υ$εραλίευση θαλασσών, καταστροφή δασών –
$χ για $αραγωγή χαρτιού- κτλ)
• α$ό τα καυσαέρια $ου εξα$ολύονται για την $αραγωγή αγαθών
• α$ό τα α$ορρίµµατα (α$ό τα $αλαιά και άχρηστα $λέον αγαθά) $ου $ετιούνται και
δεν ανακυκλώνονται (είτε ε$ειδή δε γίνεται είτε ε$ειδή δεν το κάνουµε)
• χωµατερές, ΧΥΤΑ, κόστος µεταφοράς και ενα$όθεσης σκου$ιδιών κτλ
αντιµετώAιση του φαινοµένου – λύσεις

√ µέσω της $αιδείας.
• Μέσα α$ό µία κριτική, ολοκληρωµένη και δηµοκρατική $αιδεία το $αιδί/αυριανός
$ολίτης
• θα αντιληφθεί την α$άτη/αυτα$άτη της υ$ερκατανάλωσης και των συνε$ειών $ου
έχει για το άτοµο, την κοινωνία και το φυσικό $εριβάλλον
• θα µάθει να κρίνει τις κοινωνικές τάσεις και τα ΜΜΕ
58
• διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του φαινοµένου, των διαφηµίσεων/ΜΜΕ, της $αραγωγής

αγαθών και των ε$ι$τώσεων στο $εριβάλλον της ανθρώ$ινης µαταιοδοξίας/φιλαυτίας/ατο-
µοκεντρικότητας
• εκθέσεις (φωτογραφίας, εικαστικών), $ολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, φεστιβαλικές
δράσεις κτλ), αρθρογραφία µε διάφορες αφορµές και θέµατα $ου έµµεσα ή άµεσα αγγίζουν
την υ$ερκατανάλωση
• µέσω της διά βίου µάθησης και $αιδαγωγικών δράσεων της Πολιτείας και της Το$ικής
Αυτοδιοίκησης
• καµ$άνιες σε τακτά χρονικά διαστήµατα ενηµέρωσης του καταναλωτικού κοινού
• µέσω της ίδρυσης καταναλωτικών συλλόγων ή οργανωµένης δράσης των υ$αρχόντων
συλλόγων στην κατεύθυνση ενηµέρωσης του κοινού
• διαλέξεις, ηµερίδες κι ενηµερωτικές συναντήσεις µε $ολίτες
• να αντιληφθούµε όλοι τη διαφορά µεταξύ κατανάλωσης και υ$ερκατανάλωσης και
τις συνέ$ειές τους στο άτοµο και την κοινωνία
√ τα ΜΜΕ µ$ορούν να έχουν σχετικές εκ$οµ$ές µε θέµατα $ου α$ασχολούν τους κατα-
ναλωτές και την υ$ερκατανάλωση (είναι ουτο$ικό να $εριµένουµε να µειωθούν οι διαφη-
µίσεις ή να µ$ει µέτρο σε εκείνο το µέσο $ου φέρνει έσοδα στα τηλεο$τικά κανάλια)
• θα αντιληφθεί την α$άτη/αυτα$άτη της υ$ερκατανάλωσης και των συνε$ειών $ου
έχει για το άτοµο, την κοινωνία και το φυσικό $εριβάλλον
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, σήµερα είναι αναγκαίο όσο $οτέ να αντιληφθούµε όλοι µας τη σηµασία της
υ$ερκατανάλωσης ως τρό$ου ζωής και των συνε$ειών της. Η κοινωνική ε$ίδειξη µέσω της
α$όκτησης νέων αγαθών και η $ροβολή του ατόµου δεν είναι µία $ράξη $ου ε$ηρεάζει
µόνο αυτόν. Α$λώνεται σε όλη την κοινωνία και έχει ε$ιδρά αρνητικά και στο ίδιο το
φυσικό $εριβάλλον και τη ζωή µας. Οφείλουµε να αλλάξουµε τρό$ο ζωής όχι για κά$οια
ιδεολογία, αλλά για την $ροστασία της υγείας µας.
59
60
οικολογική καταστροφή
«Ως µέλος του δεκαπενταµελούς µαθητικού συµβουλίου θα εκπρο-

σωπήσεις τους συναδέλφους σου σε µια εκδήλωση που γίνεται στην
περιοχή σου µε θέµα την οικολογική καταστροφή. Να διαµορφώσεις
µία εισήγηση (500-600 λέξεων) µε την οποία θα παρουσιάσεις τις επι-
πτώσεις των ανθρώπινων ενεργειών και τρόπου ζωής στο οικοσύ-
στηµα».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
αγα$ητοί φίλοι,
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου ακούµε σε τηλεο$τικές εκ$οµ$ές ή διαβάζουµε σε ε$ιστη-
µονικά κι ενηµερωτικά άρθρα για την κλιµατική αλλαγή $ου α$ειλεί τη ζωή στον $λανήτη
µας. Τα δάση καταστρέφονται, οι θάλασσες θερµαίνονται και όλο και συχνότερα εµφανί-
ζονται καιρικά φαινόµενα $ου α$ειλούν όχι µόνο τον άνθρω$ο, αλλά και το ίδιο το οικο-
σύστηµα.
≈ καταστροφή των δασών και των βιοτό$ων α$ό την ανθρώ$ινη $αρέµβαση για την
εξεύρεση $ρώτων υλών για $αραγωγή νέων αγαθών (σύνδεση µε υ$ερκατανάλωση)
≈ κατασ$ατάληση ενέργειας (σύνδεση µε υ$ερκατανάλωση) για $αραγωγή ηλεκτρικής
ενέργειας και έκλυση ε$ικίνδυνων αερίων στην ατµόσφαιρα (α$ό εργοστάσια, αυτοκίνητα
κτλ)
≈ φαινόµενο του θερµοκη$ίου
≈ τρύ$α του όζοντος
≈ αύξηση α$ορριµµάτων (σύνδεση µε υ$ερκατανάλωση)
≈ καταστροφή των θαλασσών και των θαλάσσιων βιοτό$ων
≈ α$ειλή εξαφάνισης ζώων γιατί ορισµένα όργανά τους χρησιµο$οιούνται ή χρησιµεύουν
στην $αραγωγή αγαθών (γούνες, εργαλεία, διατροφική συνήθεια κτλ)
≈ µολύνονται άµεσα και έµµεσα µε χηµικά και τοξικά στερεά, αέρια, υγρά κτλ υδάτινοι
$όροι. Ε$ηρεάζονται οι οργανισµοί ιδιαίτερα οι βιότο$οι κοντά σε εργοστάσια και µεγάλα
αστικά κέντρα
≈ κλιµατική αλλαγή => (ανθρω$οκεντρικά εξεταζόµενη) κλιµατικοί $ρόσφυγες
• α$ότοµες µεταβολές του καιρού
• έντονες βροχο$τώσεις
• ξαφνικές/α$ρόσµενες $ερίοδοι ξηρασίες
• αύξηση των ισχυρών τυφώνων
αίτια
√ η ανθρω$οκεντρική αντίληψη για τη φύση και τον $λανήτη
• θεωρούµε ότι η φύση $άντα θα καλύ$τει τις ανθρώ$ινες $αρεµβάσεις
• $ιστεύουµε ότι µ$ορούµε να χρησιµο$οιούµε τη φύση ό$ως ε$ιθυµούµε ε$ειδή είµαστε
το ανώτερο είδος
√ δε βλέ$ουµε τη διασύνδεση της αλυσίδας των ειδών και της ζωής στον $λανήτη
√ η σύγχρονη υ$ερκατανάλωση και η ε$ιδίωξη του κέρδους µε κάθε κόστος
61
• λειτουργία $ερισσοτέρων εργοστασίων $αραγωγής αγαθών

• αγαθά $ου $ολλές φορές έχουν αρνητικές ε$ι$τώσεις τόσο στη φύση όσο και στην
υγεία µας ($χ ισχυρά α$ορρυ$αντικά, $λαστικά είδη, κινητή τηλεφωνία κτλ)
• δεν υιοθετούµε την ανακύκλωση ως µέσο $ροστασίας
• αδιαφορία για το φυσικό $εριβάλλον
√ αστυφιλία
• $ερισσότερα α$ορρίµµατα
• µεγαλύτερες ανάγκες σε νερό, τρόφιµα κτλ
• υ$ερεκµετάλλευση του εδάφους για γεωργικά $ροϊόντα
√ εκβιοµηχάνιση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας
• χρήση $ερισσοτέρων και ισχυρότερων λι$ασµάτων $ου α$ειλούν την ίδια την υγεία
µας (µέσω της τροφικής αλυσίδας)
√ µετακινήσεις
• αυξητική τάση χρήσης των αυτοκινήτων
√ $αιδεία
• διδάσκει τον ατοµισµό και τον ανθρω$οκεντρισµό
• δε διδάσκει την αναγκαιότητα της ανακύκλωσης (µόνο θεωρητικά το κάνει)
• δεν καλλιεργείται $εριβαλλοντική συνείδηση, $αρά τις ό$οιες σχετικές $ροσ$άθειες.
Η $εριβαλλοντική ευαισθησία οφείλει να είναι βιωµατική κι όχι ως ένα θεωρητικό µάθηµα,
όχι µε
√ εκδροµές στη φύση
• δράσεις $ου αφορούν το οικοσύστηµα και τους υδάτινους $όρους
• $ολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις φωτογραφίες και εικαστικών, φεστιβάλ, συναυλίες)
• ενηµερωτικές συζητήσεις µε µαθητές (ηµερίδες), αρθρογραφία κτλ
√ ΜΜΕ
• µε τον καταναλωτικό τρό$ο ζωής $ου $ροβάλλουν
• ε$ειδή δεν $ροβάλλουν το σεβασµό $ρος τη φύση και την ανάγκη $ροστασίας της
• ε$ειδή δεν ευαισθητο$οιούν το κοινό
√ η Πολιτεία και η Το$ική Αυτοδιοίκηση
• αδιαφορούν -ουσιαστικά- για το $εριβάλλον ($αρά τις ό$οιες µεγαλοστοµίες και
ε$ικοινωνιακές $ρακτικές)
• διατηρούν χωµατερές και ΧΥΤΑ
• δεν κινητο$οιούνται υ$έρ της ανακύκλωσης
• υιοθετούν/υλο$οιούν α$οσ$ασµατικές και όχι συντονισµένες $ολιτικές ευαισθητο-
$οίησης των $ολιτών
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, γίνεται $ια φανερό ότι ο $λανήτης δεν αντέχει άλλο $ια τις ανθρώ$ινες $α-
ρεµβάσεις ούτε τις συνέ$ειες του σύγχρονου τρό$ου ζωής. Ό$οια κι αν είναι τα αίτια της οι-
κολογικής καταστροφής, $ρέ$ει όλοι µας να αντιληφθούµε την ανάγκη άµεσων δράσεων.
Γιατί τελικά κάθε καταστροφή στο φυσικό $εριβάλλον έχει άµεσες συνέ$ειες σε εµάς τους
ίδιους, την υγεία µας και τον τρό$ο ζωής µας.
62
«Ως µέλος του δεκαπενταµελούς µαθητικού συµβουλίου θα εκπρο-

σωπήσεις τους συναδέλφους σου σε µια εκδήλωση που γίνεται στην
περιοχή σου µε θέµα την οικολογική καταστροφή. Να διαµορφώσεις
µία εισήγηση (500-600 λέξεων) µε την οποία θα παρουσιάσεις τις επι-
πτώσεις των πολέµων στο οικοσύστηµα προσθέτοντας έναν ακόµα
λόγο στο αντιπολεµικό κίνηµα».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
κύριε δήµαρχε,
αγα$ητοί φίλοι,
Τα τελευταία δεκα$έντε χρόνια $αρατηρούµε να ανάβουν όλο και συχνότερα εστίες
$ολέµου σε διάφορα µέρη του κόσµου. Η τεχνολογική $ρόοδος έχει φτάσει ίσως στο ανώτατο
σηµείο -χωρίς να σηµαίνει ότι δεν µ$ορεί να ανέλθει ψηλότερα- και µ$ορεί $ια να κατα-
στρέψει την υφήλιο τόσο εύκολα. Τα σύγχρονα ό$λα είτε χαρακτηρίζονται $υρηνικά είτε
συµβατικά δεν $αύουν να α$οτελούν µία α$ειλή όχι µόνο για τις ανθρώ$ινες ζωές, αλλά
για όλους τους κατοίκους της Γης.
Είναι µία α$ειλή άµεση, αλλά συχνά –και αυτό είναι το χειρότερο- έµµεση $ου ε$ηρεάζει
για δεκαετίες αλλοιώνοντας τον $λανήτη διαχρονικά. Κοντά στην οικολογική καταστροφή
$ου καθηµερινά τραυµατίζει τη Γη, έρχονται να $ροστεθούν όλο και ε$ικίνδυνα ό$λα, τα
ο$οία δυστυχώς χρησιµο$οιούνται αφειδώς.
≈ καταστροφή των δασών και των βιοτό$ων α$ό τις βόµβες
≈ ραδιενέργεια $ου εκ$έµ$εται α$ό τις σύγχρονες βόµβες και τα βλήµατα µε α$εµ$λου-
τισµένο ουράνιο $ου χρησιµο$οιείται για µεγαλύτερη διατρητικότητα και στις γοµώσεις
τους
≈ ε$ηρεάζονται οι άνθρω$οι $ου έρχονται σε άµεση ε$αφή µαζί τους, ακόµα και όταν
έχει σκάσει
≈ $αραµένει στο έδαφος (ειδικά στην $εριοχή του Ιράκ $ου είναι έρηµος) για δεκαετίες
ε$ηρεάζοντας κάθε ζωντανό οργανισµό $ου γεννιέται (ό$ως ακριβώς στη Χιροσίµα)
≈ α$ελευθερώνονται τοξικά αέρια στην ατµόσφαιρα α$ό τις καταστροφές $ου $ροκαλούν
οι βοµβαρδισµοί σε εργοστάσια (χηµικών, διυλιστήρια και $υρηνικής ενέργειας).
≈ τα αέρια αυτά µεταφέρονται µέσα των νεφών σε ολόκληρο τον κόσµο
≈ µετατρέ$ονται σε τοξική βροχή κατακαίγοντας τα $άντα (αγροτικές καλλιέργειες) ή
κατακάθονται σε υγρή και στερεή αργότερα µορφή στο έδαφος µολύνοντας το υ$έδαφος
και τους υδροφόρους ορίζοντες σε κάθε $ιθανή γωνιά του $λανήτη
≈ µολύνονται άµεσα και έµµεσα µε χηµικά στερεά και άλλα $ου $ροέρχονται α$ό εργο-
στάσια το νερό (ε$ιφανειακά και υ$όγεια ύδατα) µε α$οτέλεσµα να ε$ηρεαστούν µακρο-
χρόνια όλοι οι οργανισµοί µέσω της τροφικής αλυσίδας.
≈ ε$ηρεάζονται οι θαλάσσιοι οργανισµοί ιδιαίτερα εκείνοι οι βιότο$οι κοντά στις εκβολές
µεγάλων $οταµών $ου έχουν $ληγεί α$ό τοξικά και χηµικά ή ραδιενεργά υλικά και λύµατα
λόγω των βοµβαρδισµών, ό$ως ο Αξιός ή ο ∆ούναβης ή ακόµα και ο Περσικός α$ό τα εκεί
κατεστραµµένα διυλιστήρια.
63
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, γίνεται $ια φανερό ότι ο $όλεµος δεν είναι α$λά µία $ράξη α$οτρό$αια
για λόγους συνείδησης ή µία ενέργεια αλληλοσ$αραγµού του ανθρώ$ινου γένους $ου α$λά
$εριορίζεται µόνο σε αυτό, αλλά $λέον µε την τεχνολογική $ρόοδο και την ανά$τυξη της
βιοµηχανίας ό$λων οι ανθρώ$ινοι είναι µία $αγκόσµια α$ειλή για όλα τα είδη $ου κατοι-
κούν και στολίζουν αυτόν τον $λανήτη. Α$ό την αδελφοκτονία των $ροηγούµενων αιώνων
φτάσαµε στην µητροκτονία της φύσης και των άλλων γήινων όντων.
64
ελεύθεροι χώροι
αστική ζωή
«Τον τελευταίο καιρό όλο και περισσότεροι κάτοικοι των µεγάλων

πόλεων συνειδητοποιούν ότι η ζωή σε αυτές είναι µια πολύ σκληρή
υπόθεση. Μια σειρά προβλήµατα, κυκλοφοριακό, υποβάθµιση του πε-
ριβάλλοντος, κατάρρευση του κοινωνικού ιστού έχουν πλέον φθάσει
σε οριακά σηµεία και οδηγούν όλο και περισσότερους αστούς να
αναζητούν απεγνωσµένα τρόπους φυγής από την πόλη. Να γράψετε
ένα άρθρο (500-600 λέξεων) στο οποίο θα παρουσιάζονται τα προβλή-
µατα που χαρακτηρίζουν τη ζωή στις σύγχρονες πόλης και να ανα-
ζητήσετε τρόπους αντιµετώπισης αυτών».
ή
«Οι κάτοικοι των αστικών κέντρων της χώρας παρακολουθούν τα
προβλήµατα της αστικής ζωής να διογκώνονται καθηµερινά και αι-
σθάνονται ανίκανοι να κάνουν κάτι για να αναστρέψουν τη διαδι-
κασία αυτή. Η υποβάθµιση του φυσικού περιβάλλοντος, η µόλυνση
της ατµόσφαιρας και η απουσία ελεύθερων χώρων είναι µερικά από
τα προβλήµατα που παρατηρούνται. Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων)
που θα δηµοσιευθεί σε τοπική εφηµερίδα, να εκθέσετε τον προβλη-
µατισµό σας για την υποβάθµιση του περιβάλλοντος στις πόλεις και
να υποστηρίξετε την αναγκαιότητα εκµετάλλευσης των ελεύθερων
χώρων προς όφελος των πολιτών».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελούν καθηµερινό φαινόµενο $ια οι δηµοσιογραφικές και οι ε$ιστηµονικές ανα-
φορές στα $ροβλήµατα των $όλεων. Όλο και συχνότερα διαβάζουµε για τη µόλυνση της
ατµόσφαιρας, τη ρύ$ανση του εδάφους, την υ$οβάθµιση της $οιότητας ζωής των αστών. Βέ-
βαια, η ε$ιδείνωση της ζωής στις µητρο$όλεις δεν είναι ελληνικό φαινόµενο. Παρατηρείται
σε $αγκόσµια κλίµακα, κυρίως στον ανα$τυσσόµενο κόσµο. Ωστόσο, σήµερα οι ειδικοί µιλούν
για µία κρίση $ου µαστίζει τα αστικά κέντρα η ο$οία α$ειλεί την υγεία και τη ζωή µας.
Η ζωή στην Aόλη
√ οικοδοµικές κατασκευές α$λώνονται σε όλη την έκταση
• οι $όλεις κατάντησαν α$άνθρω$ες και κατα$ιεστικές
• δε σέβονται τον άνθρω$ο και τις ανάγκες του
• είναι α$ρόσω$ες µέσα α$ό τον υ$ερ$ληθυσµό $ου σωρεύεται εκεί
√ κυριαρχεί η α$οξένωση. Οι κάτοικοι α$οµονώνονται α$ό τους άλλους.
• ∆ιαρρηγνύεται ο κοινωνικός ιστός. Εγκληµατικότητα.
• δεν υ$άρχει σεβασµός στη φύση
• όλα οικοδοµούνται
• $αντού κυριαρχεί το τσιµέντο
• οι ελεύθεροι χώροι µειώνονται/α$ειλούνται
√ βιοµηχανική και αστική µόλυνση
• δυσκολίες αέρινης ανανέωσης καθώς τα ψηλά κτίρια εµ$οδίζουν την κίνηση του αέρα
• µόλυνση α$ό αυτοκίνητα. Παντού χρησιµο$οιούνται τα αυτοκίνητα $ου ωστόσο µο-
λύνουν την ατµόσφαιρα. Κυκλοφοριακό $ρόβληµα
65
• αύξησης το$ικά της θερµοκρασίας λόγω του τσιµέντου και της ασφάλτου
• ενεργειακή σ$ατάλη
√ ελεύθεροι χώροι (εννοούνται τα µεγάλα $άρκα, οι $λατείες µε κυριαρχία $ρασίνου
κλ$)
• α$ουσιάζουν α$ό τις $όλεις οι χώροι µε φυσικό $ράσινο (συστάδες δέντρων και θά-
µνων σε έκταση δεκάδων στρεµµάτων µε χώµα, όχι τσιµεντένιες $λατείες ή $άρκα µε γκα-
ζόν)
≈ θετικές $εριβαλλοντικές ε$ι$τώσεις
• ανανέωση της ατµόσφαιρας καθώς δηµιουργούνται δίοδοι αέρινων ρευµάτων $ου
α$οµακρύνουν τη µόλυνση α$ό τα καυσαέρια και βελτιώνουν το$ικά το κλίµα
• µεγαλύτερη $αροχή οξυγόνου κι α$ορρόφηση (α$ό τα δέντρα κυρίως) του διοξει-
δίου του άνθρακα.
√ δηµιουργία χώρων συνάθροισης κατοίκων. ∆ίνεται η ευκαιρία στα α$ρόσω$α αστικά
κέντρα να αναδυθούν χώροι ό$ου θα συγκεντρώνονται ελεύθερα οι $ολίτες (χώροι $ερι$ά-
του, $αιχνιδιού, αθλητισµού κλ$). ∆ηµιουργούνται συνθήκες κοινωνικής ε$αφής.
• ενίσχυση κοινωνικής συνοχής
• ενίσχυση συλλογικών δράσεων (κόντρα στον ατοµισµό και την α$οµόνωση)
• εξανθρω$ισµός του αστικού βίου
√ κοινωνικο$οίηση
• βελτίωση της ψυχολογίας των αστών κατοίκων µέσα
• α$ό το $αιχνίδι για τα $αιδιά
√ α$ό την ε$αφή µε τη φύση και το $ράσινο ($ερί$ατοι, δράσεις µέσα στη φύση). Το
$ράσινο ως εικόνα και βιωµατική σχέση λειτουργεί θετικά στην ψυχολογία του κατοίκου
µιας $όλης
• µείωση του στρες/άγχους
• µείωση εντάσεων (εντός ή εκτός οικογένειας)
• βελτίωση της υγείας
√ δίνεται η ευκαιρία για δηµιουργικές δράσεις $ολιτών, $ολιτιστικού ή $ολιτικού χα-
ρακτήρα
• χώροι δηµιουργικής ψυχαγωγίας και $ολιτισµού
• $άρκα $αιδική κι εφηβικής διάδρασης και ψυχαγωγίας
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, γίνεται $ια φανερό ότι η ζωή στις $όλεις ολοένα κι ε$ιδεινώνεται. Είναι
ανάγκη όσο $οτέ στο $αρελθόν µε µεθοδικότητα και ζήλο να $ροσ$αθήσουµε να βελτιώσουµε
το χώρο στον ο$οίο ζούµε. Οι λιγοστοί ενα$οµείναντες ελεύθεροι χώροι ίσως είναι η µόνη
ελ$ίδα µας, ώστε να κάνουµε τη ζωή µας $ιο εύκολη και ανθρώ$ινη.
66
ενεργειακή σπατάλη
µορφές ενέργειας
«Τα τελευταία χρόνια όλο και συχνότερα γίνεται λόγο για ενεργει-
ακή σπατάλη και τον κίνδυνο εξάλειψης των συµβατικών ορυκτών
πηγών ενέργειας. Ταυτόχρονα όµως οι ορυκτές αυτές πηγές απειλούν
µε τη µόλυνση που δηµιουργούν και τη υγεία των ανθρώπων και των
άλλων πλασµάτων στον πλανήτη. Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεις) πα-
ρουσιάστε το πρόβληµα και αναζητήστε τρόπους αντιµετώπισης του
προβλήµατος
ή
Σε µία επιστολή προς τον Υπουργός Περιβάλλοντος να εκφράσετε τις
απόψεις σας για το ενδεχόµενο λειτουργίας ενός πυρηνικού εργοστα-
σίου στη χώρα µας».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Όλο και συχνότερα τις τελευταίες δεκαετίες ακούµε σε τηλεο$τικές ειδησεογραφικές εκ-
$οµ$ές ή διαβάζουµε σε άρθρα για την ενεργειακή σ$ατάλη του σύγχρονου τρό$ου ζωής.
Η ίδια καθηµερινότητά µας ουσιαστικά σ$αταλά τεράστιες $οσότητες ενέργειας αυξάνοντας
τις εκ$οµ$ές βλαβερών ρύ$ων στην ατµόσφαιρα. Την ίδια όµως στιγµή µειώνονται οι
ορυκτές $ηγές $αραγωγής ενέργειας, ό$ως τα $ετρέλαιο.
√ ο σύγχρονος τρό$ος ζωής είναι ενεργοβόρος (σ$άταλος ενεργειακά)
≈ η υ$ερκατανάλωση (και φυσικά η υ$ερ$αραγωγή αγαθών) ευθύνονται για τη µό-
λυνση και τη σύγχρονη οικολογική καταστροφή
≈ αδιαφορούµε για το $εριβάλλον $ροκειµένου να εντυ$ωσιάσουµε ή να αισθανό-
µαστε εµείς καλά µέσα α$ό τη χρήση και την κατοχή αγαθών.
√ συµβατικές $ηγές ενέργειας ή ορυκτές $ηγές $αραγωγής ενέργειας
• $ετρέλαιο / φυσικό αέριο, βενζίνη, γαιάνθρακας/λιγνίτης
≈ $ροσφέρουν µεγάλες $οσότητες ενέργειας, ικανές να καλύψουν τις ανάγκες.
≈ εξαντλούνται γρήγορα (δεν ανανεώνονται φυσικά
≈ $ροκαλούνται συχνά ατυχήµατα $ου ε$ηρεάζουν το φυσικό οικοσύστηµα
• $υρηνική ενέργεια
≈ κά$οιοι τη χαρακτηρίζουν «$ράσινη», ε$ειδή δε µολύνει την ατµόσφαιρα ($λην
ατυχηµάτων)
≈ είναι σχεδόν ανεξάντλητη ως $ηγή και τεράστιας δύναµης
≈ δεν είναι ουσιαστικά φυσική $ηγή, αλλά τεχνητή
≈ είναι εξαιρετικά ακριβή η κατασκευή ενός $υρηνικού εργοστασίου, τεράστια ε$έν-
δυση δις δολαρίων
√ Aρόβληµα α$οτελεί η διαχείριση των υ$ολειµµάτων των αντιδραστήρων (έντονα ρα-
διενεργά υλικά), τα ο$οία είναι σχεδόν αδύνατο να α$οθηκευτούν και η µερική διαχείρισή
τους α$αιτεί τεράστια χρηµατικά $οσά
√ το µεγαλύτερο Aρόβληµα είναι η $ερί$τωση ατυχηµάτων. ΑΝ συµβεί ένα ατύχηµα οι
συνέ$ειες είναι ολέθριες (βλ. Τσερνοµ$ίλ, Φουκουσίµα κλ$). Ο άνθρω$ος δεν µ$ορεί να
$ροβλέψει την ένταση των φυσικών δυνάµεων και της καταστροφική τους µανία. Όσα
µέτρα κι αν λάβουν οι άνθρω$οι, το ατύχηµα δεν α$οφεύγεται. Όσο αυξάνονται τα $υρηνικά
εργοστάσια στον κόσµο, αυξάνονται δυσανάλογα και οι $ιθανότητες ενός ακόµα ατυχήµα-
τος.
67
√ Και η ραδιενέργεια σκοτώνει, καταστρέφει το DNA (γενετικό υλικό) και η µόλυνση

µένει για αιώνες στην ε$ιφάνεια της γης. Η ραδιενέργεια δε γνωρίζει σύνορα.
√ Η Ελλάς είναι η $ιο σεισµογενής $εριοχής της Ευρώ$ης και ήδη $ερικυκλωµένη α$ό
$υρηνικούς γείτονες.
√ Ουσιαστικά διακυβεύεται το µέλλον όλων των ε$όµενων γενεών.
ανανεώσιµες Aηγές ενέργειας ή ήAιες Aηγές ενέργειας

≈ ηλιακή, αιολική, υδραυλική (µε τη δύναµη του νερού)
≈ είναι οικολογικά συµβατές, δεν µολύνουν την ατµόσφαιρα και δε βλά$τουν
≈ είναι ανεξάντλητες/ανανεώσιµες
≈ µόνο $ρόβληµα σήµερα, είναι ότι δεν είναι τόσο $ροχωρηµένη η τεχνολογία µας ώστε
να καλύ$τουν τις ενεργειακές µας ανάγκες
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, ο σύγχρονος $ολιτισµός $ροκειµένου να µείνει ως έχει, έχει ανάγκη α$ό µε-
γάλες ενεργειακές $οσότητες. Ωστόσο, τόσο οι ορυκτές $ηγές $αραγωγής όσο και η $υρηνική
ενέργεια, α$ειλούν τον ίδιο τον $λανήτη. Έτσι, ε$ιβάλλεται όσο $οτέ να ε$ενδυθούν χρήµατα
στην έρευνα για την αξιο$οίηση των ανανεώσιµων $ηγών ενέργειας. Είναι µία υ$οχρέωση
στο µέλλον των νεώτερων γενεών, στα $αιδιά µας.
68
φυσικές καταστροφές
«Θα παρευρεθείτε σε µία εκδήλωση που οργανώνεται από την Πολι-

τική Προστασία στο δήµο µας. Ως εκπρόσωπος των µαθητών του σχο-
λείου σας σε µία οµιλία (500-600 λέξεων) να εκφράσετε τις ανησυχίες
σας για την αύξηση των φυσικών καταστροφών που παρατηρούνται
τις τελευταίες δεκαετίες και να προτείνετε τρόπους αντιµετώπισης».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
αγα$ητοί συµµαθητές,
Έχουν ε$ί του θέµατος ήδη το$οθετηθεί αξιόλογοι εκ$ρόσω$οι της $ολιτικής και $νευ-
µατικής ζωής του. Ε$ιτρέψτε όµως σ’ εµένα να εκφράσω µερικές α$όψεις α$ό τη σκο$ιά
των νέων.
Όλο και συχνότερα τα τελευταία χρόνια βλέ$ουµε στα τηλεο$τικά δελτία ειδήσεων και
διαβάζουµε στον τύ$ο για φυσικά φαινόµενα $ου $λήττουν τις το$ικές οικονοµίες και
ακόµα χειρότερα συχνότατα αφήνουν $ίσω τους ανθρώ$ινα θύµατα. Μοιάζει σαν να ση-
µειώνεται µία ιδιαίτερη ένταση των φυσικών αυτών καταστροφών.
Ουσιαστικά δεν αυξάνονται τα φυσικά φαινόµενα, ούτε και οι καιρικές συνθήκες δεν
έχουν αλλάξει δραµατικά, αλλά οι καταστροφές $ου τα συνοδεύουν. Αυτό οφείλεται στις
νέες τεχνολογίες ε$ικοινωνίας κι ενηµέρωσης $ου δρουν γρηγορότερα (ταχύτερη και καλύ-
τερη $ληροφόρηση). Συχνά µάλιστα συγχέεται η εικόνα το$ικών φαινόµενων µε τις ειδήσεις
α$ό καταστροφές σε άλλα κράτη.
αίτια αύξησης των φυσικών καταστροφών

√ ανθρώ$ινη α$ληστία
√ κατασκευαστική δραστηριότητα (οικοδοµές, ε$εκτάσεις $όλεων, αυθαίρετες και $α-
ραθεριστικές κατοικίες) σε βάρος του φυσικού $εριβάλλοντος
√ κατα$άτηση φυσικών εκτάσεων (κτήµατα και κατοικίες στην ακτογραµµή, $άνω σε
ρέµατα ή σεισµικά ρήγµατα, στη ροή χειµάρρων κλ$).
√ ε$έκταση των καλλιεργήσιµων εκτάσεων σε ροές χειµάρρων, $λαγιές βουνών κλ$
√ υ$ερεκµετάλλευση των υδάτινων $όρων
√ αδυναµία ακριβούς ε$ιστηµονικής $ρόβλεψης
√ αδιαφορία το$ικών αρχών και $ολιτών σε µακρο$ρόθεσµες ε$ιστηµονικές $ροσεγγί-
σεις
√ διαφθορά (χρηµατισµός και συνεργασία το$ικών και δηµόσιων αρχών) α$έναντι σε
$αράνοµες κατασκευές.
√ αδιαφορία για το νόµο και το φυσικό $εριβάλλον $ροκειµένου να εκµεταλλευτούµε
και το $αραµικρό τετραγωνικό γης για κατοικίες κλ$
συνέAειες
οικονοµικές:
• καταστρέφονται καλλιέργειες και ολόκληρες $εριουσίες µε τεράστιες συνέ$ειες σε
ασφάλειες, α$οταµιεύσεις κλ$
• χάνονται ανθρώ$ινες ζωές, $αραγωγικές γενιές µε τεράστιες οικονοµικές συνέ$ειες
69
σε ε$ί$εδο έθνους (αφού δεν εργάζονται και δεν $αράγουν $ρος όφελος του συνόλου)
• χιλιάδες µόνιµα ή $αροδικά τραυµατίες µε συνέ$ειες οικονοµικού ε$ι$έδου (χαµένες
εργατοώρες α$ασχόλησης, κόστος νοσηλίων, ε$ιδόµατα κτλ)
κοινωνικές:
• $ολλοί άνθρω$οι χάνουν τις $εριουσίες και τις κατοικίες τους
≈ κοινωνικό $ρόβληµα
≈ αδυναµία εύρεσης νέας κατοικίας
≈ υ$οχρεώνεται το κράτος να καταβάλει α$οζηµιώσεις (µειώνοντας τα α$οθεµατικά του)
ατοµικές:
• Ψυχολογικά $ροβλήµατα (α$ό τραυµατισµούς ή µόνιµες ανα$ηρίες)
• Οικονοµικά $ροβλήµατα (για την ε$ιδιόρθωση βλαβών ή τη σωµατική α$οκατάσταση
των τραυµατιών κτλ)
λύσεις
√ να σταµατήσει ο άνθρω$ος να ε$εκτείνεται τόσο ε$ιθετικά σε βάρος της φύσης
√ οι ε$ιστήµονες να ενηµερώνουν τις αρχές και τους $ολίτες για ενδεχόµενους κινδύνους
√ οι αρχές και οι $ολίτες να µη σκέφτονται κοντόφθαλµα/βραχυ$ρόθεσµα
√ τακτικοί δηµόσιοι έλεγχοι (αντισεισµικής θωράκισης και αντι$ληµµυρικής $ροστασίας)
√ να δοθεί έµφαση στην $ρόληψη
• τακτικές ασκήσεις ετοιµότητας υ$ηρεσιών και κατοίκων
• $λήρη ενηµέρωση $ολιτών και αρχών (ώστε να γνωρίζουν τι $ράττουν σε καταστάσεις
κινδύνου)
• ενίσχυση της αντισεισµικής και της αντι$ληµµυρικής $ροστασίας
• $ροστασία κι εξασφάλιση ελεύθερων χώρων (είναι αναγκαίοι για καταφυγή του $λη-
θυσµού σε $ερι$τώσεις σεισµών)
√ ΜΜΕ
• να ευαισθητο$οιήσουν και να ενηµερώσουν το κοινό για ενδεχόµενες καταστροφές
• να $ροβάλλουν την αναγκαιότητα $ροστασίας της φύσης
√ η $αιδεία $ρέ$ει να είναι ο $ρώτος φορέας ενηµέρωσης
• συζητήσεις, διάλογος για την $ροστασία και την ενηµέρωση των µαθητών και των
γονέων για $ιθανούς κινδύνους
• ασκήσεις ετοιµότητας τουλάχιστον 3 φορές κάθε χρόνο
• διαθεµατικές εργασίες και $αρουσιάσεις, $ολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις φωτογραφίας,
βίντεο µαθητών, συναυλίες κλ$)
√ ανθρω$ιστική στήριξη των $ληγέντων (µετά τις καταστροφές)
• ευαισθητο$οίηση του κοινού
• συνεργασία, αλληλεγγύη (≠ ατοµισµό, αδιαφορία/ωχαδερφισµό)
• οικονοµική στήριξη των $ληγέντων α$ό την Πολιτεία και τους α$λούς $ολίτες
• τηλεο$τικοί και ραδιοφωνικοί µαραθώνιοι ευαισθητο$οίησης και συγκέντρωσης χρηµάτων
• συναυλίες φιλανθρω$ικού χαρακτήρα
• $αροχή βασικών αγαθών (τρόφιµα, ενδύµατα κλ$) α$ό $ολίτες κι εταιρείες/ε$ιχει-
ρήσεις
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, οι φυσικές καταστροφές αυξάνονται και γίνονται τόσο ε$ικίνδυνες για αν-
θρώ$ους και $εριουσίες ε$ειδή ο άνθρω$ος ά$ληστα κι ε$ιθετικά ε$εµβαίνει στη φύση.
Ε$εκτείνεται σε βάρος του φυσικού $εριβάλλοντος, ε$ειδή αναζητά µόνο το κέρδος, αδια-
φορώντας για τις συνέ$ειες. Μόνη λύση είναι η $ρόληψη για τις βέβαιες καταστροφές του
µέλλοντος. Είναι αναγκαίο όµως να σταµατήσουµε ε$ιτέλους να ε$εµβαίνουµε τόσο βίαια
στη φύση και να $εριορίσουµε ορισµένες δράσεις.
70
διαφήµιση
«Να παρουσιάσετε σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) για το περιοδικό

της Ένωσης Καταναλωτών της πόλης σας, τους τρόπους αντιµετώπισης
των αρνητικών συνεπειών της διαφήµισης».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελούν καθηµερινό φαινόµενο $ια οι διαφηµίσεις τόσο στα ηλεκτρονικά µέσα ενη-
µέρωσης όσο και στον τύ$ο. Συνηθισµένες είναι βέβαια και οι ε$ικρίσεις $ου δέχονται οι
διαφηµιστικές εταιρείες για το $οιόν των $ροβολών τους. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι οι υ$έρ-
µαχοι των διαφηµίσεων $ου τονίζουν τις θετικές ε$ι$τώσεις τους στην οικονοµία.
Τα τελευταία χρόνια η διαφήµιση έχει γίνει συνώνυµο του εµ$ορίου. Φαντάζει αδιανόητο
στο σύγχρονο άνθρω$ο να $ουληθεί ένα $ροϊόν µαζικά χωρίς να έχει $ροηγηθεί ή έντυ$η
ή ραδιοτηλεο$τική διαφήµιση του αγαθού. Ωστόσο, ενώ η $ροώθηση των $ροϊόντων έχει
αναγορευθεί σε ε$ιστήµη και χαρακτηρίζεται συχνά και ως τέχνη, είναι $ολλοί εκείνοι $ου
κατηγορούν το σύγχρονο φαινόµενο του καταιγισµού των διαφηµίσεων.
∆ιαφηµίσεις συναντάµε µε µορφή αφίσας σε ειδικούς $ίνακες ή σε τοίχους, στην τηλεό-
ραση και το ραδιόφωνο, µε τη µορφή καταχωρήσεων σε εφηµερίδες, $άνω στα ίδια τα $ρο-
ϊόντα.
Θετικά των διαφηµίσεων
√ Πληροφόρηση (για τα νέα $ροϊόντα $ου υ$άρχουν στην αγορά).
• Ενηµέρωση του κοινού για το τι νέο $ροσφέρουν τα διάφορα $ροϊόντα και τις νέες
υ$ηρεσίες $ου $ροσφέρονται
• Ενηµέρωση για τις τιµές ό$ως αυτές διαµορφώνονται στην αγορά και για τρό$ους
$ληρωµής των $ροϊόντων ή των υ$ηρεσιών ($.χ. δόσεις των Χ χιλιάδων για Ψ µήνες).
√ Βελτιώνει την αξιο$οίηση των $αραγωγικών συντελεστών κάθε ε$ιχείρησης µέσα α$ό
τον ανταγωνισµό και εξαιτίας αυτού µειώνονται οι τιµές, αφού διαφηµίζονται οι βελτιωµένες
κάθε φορά τιµές (θεωρητικά).
√ Ενισχύει τη βιοµηχανία, την αγορά και το εµ$όριο. Α$οτελεί ένα βασικό θεµέλιο της
σύγχρονης βιοµηχανίας και του εµ$ορίου.
• Ε$ιχορηγεί τον Τύ$ο και τα ηλεκτρονικά Μέσα Ενηµέρωσης (οι τηλεο$τικές διαφη-
µίσεις είναι εξαιρετικά ακριβές και $ολλά κανάλια έχουν έσοδα µόνο αυτές).
• Παρέχει εργασία σε $ολλούς ανθρώ$ους (ηθο$οιούς, γραφίστες, διαφηµιστές, εικο-
νολή$τες, µοντέλα κλ$)
Αρνητικά των διαφηµίσεων

√ Αυξάνει την τιµή των $ροϊόντων, ε$ειδή η διαφηµιστική καµ$άνια είναι ιδιαίτερα
ακριβή.
√ Συµβάλλει στη δηµιουργία µονο$ωλίων, αφού οι µικρές και µεσαίες ε$ιχειρήσεις δύ-
σκολα διαφηµίζονται και άρα α$ειλούνται α$ό τις µεγάλες εταιρίες $ου $ροβάλλουν τα
$ροϊόντα τους και τις τιµές τους σε κάθε σ$ίτι. Ο καταναλωτής $ροτιµά τα αγαθά $ου γνω-
ρίζει και διαφηµίζονται.
√ Συχνά $αρατηρείται στο όνοµα του ανταγωνισµού αθέµιτος ανταγωνισµός
√ Προβάλλονται µονοµερώς τα µερικά θετικά των $ροϊόντων ή των υ$ηρεσιών ($.χ. δεν
φαίνονται οι αρνητικές συνέ$ειες κά$οιων τιµών µε δόσεις, ή άσχηµες ε$ιδράσεις στο σώµα
71
και την ψυχολογία κά$οιων $ροϊόντων ).

√ Οι καταναλωτές βρίσκονται σε σύγχυση και δεν γνωρίζουν τελικά $οιο είναι το βελ-
τιωµένο $ροϊόν και σε τι διαφέρει α$ό το $ροηγούµενο.
√ Ρυ$αίνουν το $εριβάλλον (οι αφίσες και τα φυλλάδια).
√ Ε$ιβάλλει στον καταναλωτή $λασµατική ανάγκη για την αγορά των $ροϊόντων. Με-
τατρέ$ει το σύγχρονο άνθρω$ο σε καταναλωτικό ον. Ε$ιβάλλει την ψευδαίσθηση ότι µε τα
νέα αυτά αγαθά το άτοµο θα διακριθεί κοινωνικά ή ότι θα ζήσει καλύτερα και έτσι οδηγεί
στον υ$ερκαταναλωτισµό.
√ ∆ιαµορφώνει $ρότυ$α και ε$ηρεάζει την κοινωνική συνείδηση. Σεξιστική αντιµετώ$ιση
µέσα α$ό τις διαφηµίσεις (η γυναίκα ωραία, ξανθιά, ψηλή, αδύνατη, $ετυχηµένη νοικοκυρά,
$ετυχηµένη µητέρα και $ετυχηµένη στη δουλειά της ταυτόχρονα, ενώ ο άντρας ωραίος,
ψηλός, γυµνασµένος $ετυχηµένος $ατέρας και $ετυχηµένος στη δουλειά του), ώστε να δη-
µιουργούνται $ρότυ$α στους ανθρώ$ους για τη σωστή εµφάνιση και συµ$εριφορά, µε
α$οτέλεσµα άλλες ψυχολογικές $αρενέργειες (ανασφάλειες, άγχος, φοβίες α$όρριψης κλ$).
√ Ε$ηρεάζονται $αιδιά και γυναίκες (αφού η $λειοψηφία των διαφηµίσεων σε αυτούς
α$ευθύνονται). Ειδικά σε γιορτινές $εριόδους τα $αιχνίδια µονο$ωλούν τον τηλεο$τικό
χρόνο, αλλά και οι διάφορες υ$ηρεσίες $ρος τους ενήλικες (κινητική τηλεφωνία, τρά$εζες
κλ$).
Ο ρόλος της Aαιδείας

• Η κακή $αιδεία ενισχύει τα αρνητικά των διαφηµίσεων και του ανταγωνισµού των
$ροϊόντων. Η α$ουσία κριτικής σκέψης δυσχεραίνει την κατάσταση. Το σχολείο, λοι$όν,
θα έ$ρε$ε να
• καλλιεργεί την κριτική σκέψη και να διδάξει στα $αιδιά βιωµατικά να αντιµετω$ίζουν
κριτικά τις διαφηµίσεις και τις τάσεις υ$ερκατανάλωσης χωρίς να $αρασύρονται
• θα µ$ορούσαν να υ$άρχουν κατ’ ε$ιλογή (ανάλογα µε τις κλίσεις των $αιδιών και
τις ε$ιθυµίες τους) ειδικά διδακτικά αντικείµενα για τα ΜΜΕ και ιδιαίτερα για τις διαφηµί-
σεις (δηµιουργία διαφηµιστικής καµ$άνιας, $ροβολή διαφηµίσεων και σχολιασµό τους κτλ)
ώστε να µάθουν να τις κρίνουν ως δηµιουργοί. Έτσι, θα ικανο$οιείται και η δηµιουργική
ανάγκη των νέων και θα συνεργάζονται.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, αν και τα αρνητικά των διαφηµίσεων είναι $ολλά και ση-
µαντικά, δεν µ$ορούµε να $αραβλέψουµε τη θετική τους ε$ί$τωση στην οικονοµία γενικό-
τερα. Το φαινόµενο, ωστόσο, µ$ορεί να βελτιωθεί αν το καταναλωτικό κοινό α$οκτήσει σω-
στή κρίση και ο κάθε καταναλωτής ελέγχει τον εαυτό του και εξετάζει τι $ραγµατικά
χρειάζεται ώστε να µην µετατρέ$εται σε καταναλωτικό ον. Παράλληλα, οι εταιρείες οφείλουν
να οφείλουν να αλλάξουν τον τρό$ο $ροώθησης των $ροϊόντων τους αναφέροντας και τις
αρνητικές όψεις, ενώ ε$ίσης $ρέ$ει να µειωθούν οι τιµές των διαφηµίσεων $ροκειµένου να
µειωθούν µε τη σειρά τους και οι τιµές των καταναλωτικών αγαθών στην αγορά.
72
Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας
«Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέξεις) σε µία εφηµερίδα στο οποία θα

αναπτύσσετε το ρόλο που διαδραµατίζει ο Τύπος (έντυπος και ηλε-
κτρονικός) στη χώρα µας»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλοί είναι εκείνοι $ου τα τελευταία χρόνια και κυρίως µέσω των εφηµερίδων κατη-
γορούν την τηλεόραση και τους δηµοσιογράφους $ου εργάζονται σε τηλεο$τικά µέσα ε$ι-
κοινωνίας για µη δεοντολογική άσκηση του ε$αγγέλµατός τους. Πολλοί είναι εκείνοι $ου
$ροχωρούν σε µία σύγκριση ανάµεσα στα δύο µέσα ενηµέρωσης, συχνά µερολη$τώντας
υ$έρ του ενός ή υ$έρ του άλλου.
Α$οτελεί συνηθισµένο $ια φαινόµενο $νευµατικοί άνθρω$οι και $ολιτικοί να κατηγο-
ρούν την τηλεόραση για αντιδεοντολογική δηµοσιογραφία και να την $αρουσιάζουν ως
αιτία όλων των κοινωνικών κακών. Συχνά µιλούν για ένταση της σκανδαλολογίας $ροχω-
ρώντας σε µία σύγκριση µε τον τύ$ο. Βέβαια, οφείλουµε να διευκρινίσουµε ότι τις $ερισσό-
τερες φορές στον όρο τηλεόραση $εριλαµβάνονται συλλήβδην $ολλά διαφορετικά και ετε-
ρόκλητα είδη εκ$οµ$ών και $ρακτικών.
Τον τελευταίο καιρό $ολλές είναι οι φωνές εκείνες $ου στρέφονται κατά της τηλεόρασης
µονό$λευρα και αφοριστικά µε αφορµή σωρεία σκανδαλοθηρικών εκ$οµ$ών· $ολύς λόγος
γίνεται για τηλεδίκες και αυτόκλητους εισαγγελείς των τηλεο$τικών καναλιών. Το αίτιο
φαντάζει $ολύ α$λό µια και κάθε οικογένεια σήµερα $ια διαθέτει ένα τηλεο$τικό δέκτη στο
σ$ίτι της κάνοντάς την ένα εύκολο µέσο $ληροφόρησης. Ωστόσο, αξίζει να διερευνηθούν
$ερισσότερα τα αίτια $ου κάνουν τους $ολίτες να χρησιµο$οιούν την τηλεόραση ως ενηµε-
ρωτικό µέσο αντί της εφηµερίδας και όχι σαν ένα α$λό ε$ικοινωνιακό µέσο.
τηλεόραση
• η δύναµη της εικόνας $ου κάνει $ιο άµεση και $ιο ζωντανή την $ληροφορία και
άρα αφοµοιώσιµη ευκολότερα, ενώ δηµιουργεί την ψευδαίσθηση της άµεσης ε$ικοινωνίας
µε το δηµοσιογράφο
• η τηλεόραση είναι φθηνότερο µέσο ενηµέρωσης, µια και υ$άρχει σε κάθε σ$ίτι. Α$ο-
τελεί εκτός α$ό µέσο ενηµέρωσης και µέσο ε$ικοινωνίας και διασκέδασης ή ψυχαγωγίας.
• δεν α$αιτεί υψηλό µορφωτικό ε$ί$εδο· α$οτελεί λαϊκό µέσο ενηµέρωσης
• µ$ορεί να $ληροφορήσει άµεσα και $ολύ γρήγορα (σχεδόν στιγµιαία µε ζωντανές
συνδέσεις και µέσω δορυφορικών συστηµάτων)
• µ$ορεί $ολύ εύκολα να γίνει µέσο χειραγώγησης της κοινής γνώµης (φαίνεται ολο-
κάθαρα µε την $ροτίµηση των "σκανδαλολόγων" να εµφανίζονται στην τηλεόραση)
• δεν $ρολαβαίνει κά$οιος -λόγω του ιδιαίτερα ακριβού τηλεο$τικού χρόνου- να ανα-
$τύξει ολοκληρωµένα την ά$οψή του α$ερίσ$αστος α$ό διακο$ές
• ενώ $εριλαµβάνονται $ολλές ειδήσεις για $οικίλα θέµατα, αλλά χωρίς λε$τοµέρειες
και ολοκληρωµένες αναλύσεις
• οι ερωτήσεις των δηµοσιογράφων συχνά καθορίζουν τις α$αντήσεις και καλύ$τουν
$ερισσότερο χρόνο α$ό την ίδια την α$άντηση
ΤύAος
• α$αιτεί υψηλότερο µορφωτικό ε$ί$εδο, καθώς είναι δυσκολότερη και $ιο κουραστική
73
η ανάγνωση ε$ί ώρες

• α$οτελεί ακριβότερο µέσο ενηµέρωσης
• µία γνώµη $αρουσιάζεται ολοκληρωµένη χωρίς διακο$ές ώστε να σχηµατίζεται ολο-
κληρωµένη ά$οψη. Ακόµα και οι αντι$αραθέσεις είναι ξεκαθαρισµένων α$όψεων και χωρίς
αντιδηµοκρατικές $ρακτικές (στη διακο$ή του λόγου ή µε $ροσβολές κτλ)
• λόγω µεγαλύτερου χώρου και χαµηλότερου κόστους τα άρθρα γνώµης και τα ειδησε-
ογραφικά ακόµη µ$ορούν να ανα$τυχθούν καλύτερα και καθώς είναι αναλυτικότερα µ$ο-
ρούν να οδηγήσουν στην καλύτερη ανά$τυξη κριτικής σκέψης. Ειδικά σε µία $αγκοσµιο-
$οιηµένη κοινότητα τα διεθνή νέα και οι το$ικές κοινωνικές και $ολιτικές αναλύσεις είναι
α$αίτηση για την κατανόηση των γεγονότων.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, η τηλεόραση σήµερα ενώ διαδραµατίζει τον $ρώτο λόγο στην
ενηµέρωση, ειδικά στα λαϊκά στρώµατα, δεν µ$ορεί να καλύψει τις ανάγκες διεξοδικής
ανάλυσης $ου αισθάνονται $ολλοί αναγνώστες εφηµερίδων. Μετά α$ό µία µεγάλη $ερίοδο
εµφάνισης της τηλεο$τικής δηµοσιογραφίας σε ιδιωτικούς σταθµούς, ολοένα και $ερισσότερο
αυξάνονται οι αναγνώστες του ηµερήσιου και εβδοµαδιαίου τύ$ου -ακόµα και αν αυτό γί-
νεται µε αφορµή την $αροχή κά$οιων δώρων εκ µέρους των εκδοτικών συγκροτηµάτων.
Ε$ιλογικά, φαίνεται ότι µετά α$ό δύο δεκαετίες ιδιωτικής τηλεόρασης στη χώρα µας η
τηλεο$τική δηµοσιογραφία $ροσανατολίζεται $ερισσότερο στη "σκανδαλογία" και τον κα-
ταιγισµό ειδήσεων χωρίς αναλύσεις, ενώ ο τύ$ος στρέφεται α$ό ανταγωνιστική σκο$ιά σε
µια αναλυτικότερη µατιά των γεγονότων. Είναι ωστόσο αναντίρρητο το γεγονός ότι η τηλε-
όραση χάρη στην άµεση -γρήγορη και $αραστατική- $ληροφόρησή της α$οτελεί ένα αξιό-
λογο µέσο $ληροφόρησης, $ου οι $ρακτικές δηµοσιογράφων έχουν οδηγήσει στην α$αξίωσή
της.
74
«Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέξεις) σε µία εφηµερίδα στο οποία θα

αναπτύσσετε το ρόλο που διαδραµατίζει ο Τύπος (έντυπος και ηλε-
κτρονικός) στη χώρα µας»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελεί $λέον καθηµερινό φαινόµενο των ηµερών µας η κυκλοφορία εκατοντάδων
εντύ$ων ενηµέρωσης. $ρόκειται για τον ηµερήσιο και εβδοµαδιαίο ή τακτικό Τύ$ο το ρόλο
του ο$οίου έρχονται να συµ$ληρώσουν και να υ$ερκεράσουν $ολλές φορές τα ηλεκτρονικά
µέσα ενηµέρωσης και ε$ικοινωνίας. Η $αρουσία του Τύ$ου στον ανθρώ$ινο $ολιτισµό
είναι $ολύ $ροστάτη, και ακόµα νεότερη αυτή του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης. Το
φαινόµενο µάλιστα της ολικής σχεδόν ε$ικράτησης της ενηµέρωσης α$ό την τηλεόραση ει-
δικά στη χώρα µας καλύ$τει µόλις δύο δεκαετίες.
Τα τελευταία χρόνια ακούµε να γίνεται $ολύς λόγος για το ρόλο $ου διαδραµατίζουν
τα µέσα ενηµέρωσης, έντυ$α και ηλεκτρονικά, στον $ολιτικό και κοινωνικό βίο του ανθρώ-
$ινου $ολιτισµού. Σηµαντικές φαίνεται είναι οι ε$ι$τώσεις τους στην στο ίδιο το δηµοκρατικό
$ολίτευµα, αλλά και στην $ροσω$ικότητα των τηλεθεατών και των αναγνωστών. Η εξάρτηση
εξάλλου της $ληροφόρησης α$ό τα µέσα αυτά α$οτελεί ένα αξιόλογο γεγονός, άξιο $αρα-
τήρησης και κριτικής.
Συνηθισµένο γεγονός α$οτελεί τον τελευταίο καιρό η κριτική $ου ασκείται στα µέσα
ενηµέρωσης τόσο α$ό $ολιτικούς και κοινωνικούς φορείς όσο και α$ό τους α$λούς αµέτοχους
$ολίτες. ∆εν είναι λίγοι εκείνοι $ου $αρατηρούν ότι έχει εγκατασταθεί µία ιδιότυ$η τηλεο-
$τική χούντα-δικτατορία δηµοσιογράφων ή ιδιοκτητών µέσων ενηµέρωσης. Βέβαια, $ολλοί
είναι και αυτοί $ου τονίζουν τις ιδιαίτερα θετικές ε$ι$τώσεις των µέσων τούτων στην καλ-
λιέργεια της δηµοκρατίας και τη µετάδοση της $ληροφορίας.
θετικά του ΤύAου
√ Ενηµέρωση-$ληροφόρηση
• βελτίωση του $ολιτεύµατος µέσα α$ό την κριτική και τον έλεγχο $ου ασκείται στις
κυβερνήσεις και α$οκάλυψη σκανδάλων και $ροβληµατικών κοινωνικών φαινοµένων ($ου
σε άλλη $ερί$τωση θα έµεναν αφανή στο λαό· έτσι µ$ορούν να αντιµετω$ίσουν και οι
$ολίτες τα ανάλογα $ροβλήµατα $ου τυχόν τους εµφανίζονται)
• µείωση του $ολιτικού φανατισµού εφόσον κινείται στη σωστή κατεύθυνση.
• καλλιέργεια και ανά$τυξη της κριτικής σκέψης (µέσα α$ό µία σωρεία εκ$οµ$ών,
αλλά µε $ροϋ$οθέσεις ε$έρχεται η κριτική ικανότητα· ωστόσο είναι αδιαµφισβήτητη η ανά-
$τυξη $ου ε$έφεραν και η σηµαντικές αλλαγές στον τρό$ο $ου βλέ$ουµε τον κόσµο και τα
διάφορα γεγονότα)
• $ροσφέρουν γνώσεις, ε$ιστηµονικές-εκλαϊκευµένες, εθνολογικές (µέσα α$ό διάφορες
εκ$οµ$ές δηµοσιογραφικές, ντοκιµαντέρ και τις ίδιες τις ειδήσεις για το $ώς ζουν οι άνθρω$οι
σε άλλα µέρη του $λανήτη και τι $ροβλήµατα αντιµετω$ίζουν)
√ Ε$ικοινωνία µε τον $ολίτη
• µ$ορεί $ια ο $ολίτης να έχει άµεση ε$αφή µε τα µέσα (τις εφηµερίδες µε ε$ιστολές
και $ροσω$ική αρθογραφία, την τηλεόραση µε ζωντανές συνδέσεις και συνεντεύξεις, το ρα-
διόφωνο µε τηλεφωνικές συνδέσεις) και να δηµοσιο$οιούνται όλα τα $ροβλήµατα της κοι-
νωνίας µας.
αρνητικά του ΤύAου
√ καλλιέργεια $ροτύ$ων
75
• µέσα α$ό κουτσοµ$ολίστικες εκ$οµ$ές και την υ$ερ$ροβολή κά$οιων ε$ωνύµων ή

τυχάρ$αστων (η συχνή $ροβολή τους οδηγεί σε τάσεις µιµητισµού και καλλιεργεί την αντί-
ληψη της $ροβολής του ατόµου, ειδικά στα $αιδιά και άτοµα νεαρής ηλικίας)
• $ροβολή του ατοµικισµού εις βάρος της συλλογικής $ροσ$άθειας
• µέσα α$ό την ενηµέρωση καλλιεργούνται στερεότυ$α και στάσεις ζωής (κοινωνικός
κανιβαλισµός, α$έναντι σε άλλους $ολιτισµούς, σε ξένους, τους $ολιτικούς, τον $ολιτισµό)
• $ροβάλλονται ήθη ξένα α$ό τον εγχώριο $ολιτισµό και $αράδοση ($ου συχνά µι-
µούνται οι $ολίτες)
√ δηµιουργούνται συναισθήµατα άγχους, εγκληµατοφοβίας κτλ
√ α$αξίωση θεσµών
• καλλιέργεια της εντύ$ωσης ότι αν δηµοσιο$οιηθεί το $ρόβληµα κά$οιου $ολίτη (σε
τηλεο$τικό σταθµό ή εφηµερίδα) εκείνο θα ε$ιλυθεί, γιατί οι θεσµοί είναι σαθροί και οι $ο-
λιτικοί αδιάφοροι και κακοί
• ανα$τύσσεται η αντίληψη ότι όλοι οι θεσµοί (δικαστές, $ολιτικοί, $αιδεία, υγεία)
λειτουργούν µε κακό τρό$ο και χρειάζεται χρηµατισµός ή οδηγούν τους $ολίτες στην ιδιω-
τική $ρωτοβουλία
√ καλλιέργεια φανατισµού και ρατσισµού
• µε την ε$ίµονη αρνητική κριτική σε συγκεκριµένα κόµµατα και ορισµένες κοινωνικές
οµάδες (ευκαιριακά το τελευταίο ανάλογα µε το συµβάν $ου εξετάζεται/$αρουσιάζεται)
• µε τη διασ$ορά υ$ερβολικών ειδήσεων
• µε τη µονοδιάστατη $ολιτική και κοινωνική ενηµέρωση (εγκληµάτων, ανεργίας, $.χ.
για εγκλήµατα Αλβανών και εργασίες $ου έχουν οι µετανάστες και $αλιννοστούντες)
√ $ροβολή βίας
• µέσα α$ό κινηµατογραφικές ταινίες, $αιδικές εκ$οµ$ές και ειδήσεις
• καλλιεργείται η ξενοφοβία και η εγκληµατοφοβία
√ καταναλωτισµός
• µε τις $ολλα$λές διαφηµίσεις δηµιουργούν την ψευδαίσθηση της ανάγκης α$όκτησης
κά$οιων $ροϊόντων α$ό την $αιδική ακόµα ηλικία
• οικονοµικά $ροβλήµατα σε οικογένειες, $ιστωτικές εκκρεµότητες, $ολλα$λά δάνεια
√ ενισχύουν την α$οξένωση (ειδικά η τηλεόραση)
• εγκλωβίζοντας το άτοµο στην οικιακή του α$οµόνωση και δίνοντάς του την ψευδαί-
σθηση της ε$ικοινωνίας µε το δηµοσιογράφο ή τον οµιλητή
• ενισχύει τον ατοµικισµό και τον ατοµισµό
ο ρόλος της $αιδείας

√ Η κακή $αιδεία (κοµφορµιστικό κι εξετασιοκεντρικό σχολείο, στείρα α$οστήθιση και
µηδενική $αραγωγή κριτικής σκέψης) συντηρεί όλα τα αρνητικά φαινόµενα του Τύ$ου και
τα ενισχύει µέσα α$ό την ε$ικράτηση της ηµιµάθειας/άγνοιας και την αδυναµία των
$ολιτών να $αρακολουθήσουν τις εξελίξεις.
• το σχολείο $ρέ$ει να "µάθει στο νέο $ώς να µαθαίνει", να τον στρέψει στη µελέτη και
την έρευνα, ώστε να µ$ορεί στο µέλλον να αναζητά τη γνώση µόνος του και αντιµετω$ίζει
το σύγχρονο καταιγισµό $ληροφοριών
• καλλιέργεια κριτικής σκέψης µέσα α$ό διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του ρόλου των
ΜΜΕ (οµαδικές διαθεµατικές εργασίες, $ολιτιστικές δράσεις µε θέµα τα ΜΜΕ κτλ).
√ Μέσα α$ό ένα ευρύ $λαίσιο διά βίου εκ$αίδευσης οι ενήλικες µ$ορούν να $ροσεγγί-
σουν α$ό διαφορετική ο$τική τα ΜΜΕ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, ο Τύ$ος σήµερα $ια διαδραµατίζει $ολύ σηµαντικό ρόλο
στην ανθρώ$ινη κοινωνία. Η ίδια η $ληροφόρηση, $ου α$οτελεί και την κύρια λειτουργία
76
του, είναι το σηµαντικότερο θετικό στοιχείο µε $ολλα$λές ευεργετικές ε$ι$τώσεις. Ωστόσο,

είναι ολοφάνερο ότι υ$άρχουν σηµαντικά αρνητικά, τα ο$οία οφείλουν να $ροσέξουν τόσο
οι $ολίτες, ώστε να $ροστατεύονται οι ίδιοι µόνοι τους, όσο και οι θεσµοί για τη βελτίωση
των $αρεχοµένων υ$ηρεσιών.
Ε$ιλογικά, σε µία ε$οχή $ου η $ληροφορία $αίζει καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη της
ίδιας της κοινωνίας, τα µέσα ενηµέρωσης οφείλουν να εξετάσουν τα µελανά σηµεία της
δράσης τους και να στραφούν στην ανά$τυξη της δηµοκρατίας και της κριτικής ικανότητας
των $ολιτών, α$οφεύγοντας τις υ$ερβολές στην ενηµέρωση και την ιδιότυ$η δικτατορία
$ου ε$ιβάλλεται συχνά στην $ροσω$ικότητα των $ολιτών. Είναι αναγκαία η εγρήγορση
τόσο των θεσµικών οργάνων όσο και των ανθρώ$ων για τη βελτίωση της υ$άρχουσας κα-
τάστασης.
Κλείνοντας, γίνεται ολοφάνερο ότι την ε$οχή της $ληροφορίας τα µέσα ενηµέρωσης
και ε$ικοινωνίας α$οκτούν έναν ολοένα και σηµαντικότερο ρόλο. Η καλύτερη ενηµέρωση
οδηγεί σε ένα καλύτερο $ολίτευµα και βέβαια σε µία ανά$τυξη του ανθρώ$ινου $ολιτισµού.
Μόνο µε µία $ραγµατικά δηµοκρατική λειτουργία και υ$ακοή σε θεσµικούς κανόνες και
την $αράλληλη α$οδοχή της κριτικής $ου γίνεται, µ$ορεί να βελτιωθεί ο ρόλος τους σή-
µερα.
για τα ριάλιτι σόου
Είναι νέου τύ$ου εκ$οµ$ές µε καταγωγή α$ό τις ΗΠΑ $ου $ροσοµοιάζουν τάχα $ραγ-
µατικές καταστάσεις της ζωής. Ωστόσο, αυτό δεν είναι αληθές, αφού η τόση τηλεο$τική $ρο-
βολή του ατόµου αλλοιώνει τη στάση, τη συµ$εριφορά του και άρα δεν είναι $ραγµατικές
οι καταστάσεις, αλλά ελεγχόµενες α$ό το σκηνοθέτη και το κανάλι ή τον $αίκτη. Στην ίδια
κατηγορία µ$ορούµε να εντάξουµε και µια σειρά εκ$οµ$ών τύ$ου τηλε$αιχνίδια οι ο$οίες
α$αιτούν διάφορες φάρσες ή εικονικές καταστάσεις της ζωής.
√ Εξευτελίζουν και διασύρουν την $ροσω$ικότητα του ατόµου (τόσο του $αίκτη όσο
και του οικείου του $εριβάλλοντος) µέσα α$ό ανύ$αρκτα ταλέντα ή $ροβάλλοντας $ροσω-
$ικές στιγµές και $ροσω$ικά $ροβλήµατα.
√ ∆ηµιουργούν την ψευδαίσθηση της αναγνωρισιµότητας και ότι τάχα κάνει διάσηµο
κά$οιον (ή $λούσιο)
√ Καλλιεργούν την αντίληψη ότι για να κερδίσουµε χρήµατα, αξίζει κάθε εξευτελισµός
• Μετατρέ$ει τα $ροβλήµατα των άλλων σε θεάµατα = α$ο$ροσανατολισµός
• καθησυχάζει το θεατή για τη δική του ζωή ($ου τάχα είναι καλύτερη κι ευκολότερη)
• $ροκαλεί έντονα µα εύ$ε$τα συναισθήµατα
√ Μειώνεται το κριτήριο αισθητικής, η συµµετοχή του θεατή και η κριτική του ικανό-
τητα
77
78
δηµοσιογραφική δεοντολογία
«Σε ένα άρθρο κριτικής απέναντι στη στάση των δηµοσιογράφων

παρουσιάστε τις συχνότερες κατά τη γνώµη σας παραβιάσεις της δη-
µοσιογραφικής δεοντολογίας και τον τρόπο που πρέπει να φέρονται
και να ενηµερώνουν οι δηµοσιογράφοι (500-600 λέξεις);»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ συχνά το τελευταίο χρονικό διάστηµα ακούγονται ε$ικριτικές φωνές κατά δηµο-
σιογράφων για τις εκ$οµ$ές και την έρευνά τους και ότι αυτές δε σέβονται τη δηµοσιογρα-
φική δεοντολογία. Κατηγορούνται για εισβολή στον ιδιωτικό βίο και ακόµα και για τηλεδίκες
$ου διαµορφώνουν την κοινή γνώµη και την α$ο$ροσανατολίζουν α$ό άλλα σοβαρά ζη-
τήµατα. ∆υστυχώς δεν είναι λίγοι εκείνοι οι δηµοσιογράφοι $ου µ$ροστά στην ε$ιθυµία
της γρήγορης δόξας και τα οικονοµικά οφέλη $ου αυτή α$οδίδει στρέφονται σε µία αντιδε-
οντολογική λειτουργία του Τύ$ου.
Χαρακτηριστικό φαινόµενο του τελευταίου χρονικού διαστήµατος είναι η στροφή $ολ-
λών ΜΜΕ για µία τάχα α$οκάλυψη σκανδάλων. Ωστόσο, στην $ροσέγγιση του θέµατός
τους συχνά καταφεύγουν σε αντιδεοντολογικές µεθόδους $ου διαµορφώνουν την κοινή
γνώµη και συχνά την $αρασύρουν σε ε$ικίνδυνα µονο$άτια. Η δεοντολογία της δηµοσιο-
γραφίας µ$ορεί να συγκριθεί κάλλιστα µε εκείνη της ιατρικής, µια και η τελευταία έχει ως
αντικείµενο την ανθρώ$ινη ζωή, ενώ η $ρώτη την ίδια την κοινωνική και $ολιτική ζωή και
την οµαλή συµβίωση.
ΚΥΡΊΩΣ ΘΈΜΑ
Aαραδείγµατα έλλειψης δηµοσιογραφικής δεοντολογίας
• βάρβαρη εισβολή στην ιδιωτική ζωή ε$ώνυµων και ανώνυµων $ολιτών
• δηµιουργεί καταστάσεις κοινωνικές και $ολιτικές µε ανυ$ολόγιστες συνέ$ειες στη
συλλογική ζωή και τη ψυχολογία του ίδιου του ατόµου
• $ιέζει τη δικαιοσύνη και την καθοδηγεί
• $ροεξοφλούνται οι ευθύνες για διάφορα ζητήµατα και συχνά δεν ακούγονται οι
α$όψεις των αντι$άλων (µονόλογος, $ρο$αγάνδα). Οι κατηγορούµενοι ή οι συλληφθέντες
$αρουσιάζονται -ανάλογα µε τα συµφέροντα ή την κοινωνική στάση- ως ένοχοι.
συχνές Aαραβιάσεις της δεοντολογίας

√ υ$ακούν σε κοµµατικά και $ολιτικά συµφέροντα ($ρο$αγάνδα)
√ δεν ελέγχεται η εγκυρότητα $ληροφοριών και συχνά γίνονται (συνειδητά ή ασυνείδητα)
θύµατα $ολιτικών σκο$ιµοτήτων µε τον καταιγισµό ανεξακρίβωτων $ληροφοριών
√ υ$οκινούνται α$ό το γρήγορο κέρδος και τη δόξα
√ δια$λέκονται µε οικονοµικά και κοµµατικά συµφέροντα
√ δε λειτουργούν µε αντικειµενική γνώµη και καθαρή σκέψη, αλλά $αρασύρονται α$ό
ιδεολογικά σχήµατα και εντυ$ωσιακά στοιχεία
√ εµ$λέκουν την είδηση µε το σχόλιο (δηλαδή το γεγονός µε τον υ$οκειµενικό σχολιασµό
του)
√ κατασκευάζονται ειδήσεις
√ στέκονται µονό$λευρα σε ορισµένες ειδήσεις και εκτιµήσεις
√ κιτρινισµός του τύ$ου (ανούσια σκανδαλολογία για την $ροσω$ική ζωή ε$ωνύµων –
συνήθως καλλιτεχνών)
79
≈ µόνος τρό$ος αντιµετώ$ισης φαίνεται να είναι η α$οµόνωση τέτοιων άρθρων και κυ-
ρίως τηλεο$τικών εκ$οµ$ών. Όσο $έφτει η τηλεθέαση αυτών των εκ$οµ$ών τόσο θα µει-
ώνεται το φαινόµενο. Ωστόσο, για να φτάσουµε σε αυτό το σηµείο (είναι δύσκολο ε$ειδή
$ολλές αντιδεοντολογικά οργανωµένες εκ$οµ$ές έχουν υψηλή τηλεθέαση και µεγάλα $ο-
σοστά κέρδους στο κανάλι $ου τις φιλοξενεί) $ρέ$ει:
≈ οι ίδιοι οι $ολίτες να συνειδητο$οιήσουν την ε$ικινδυνότητα τέτοιων τακτικών. Ό,τι
στρέφεται κατά ενός $ολίτη -ε$ωνύµου ή ανωνύµου- µ$ορεί να στραφεί αργότερα και εναν-
τίον ηµών.
≈ η $αιδεία να αναδείξει τέτοια φαινόµενα µέσα α$ό µία βιωµατική κριτική θεώρηση
(διαθεµατικότητα, εισαγωγή διδακτικού αντικειµένου µε θέµα τα ΜΜΕ κτλ).
≈ η διά βίου µάθηση να στραφεί και $ρος αυτή την κατεύθυνση (ρόλος και τακτικές των
ΜΜΕ κτλ)
ΕΠΊΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, ο δηµοσιογραφικός κόσµος οφείλει να α$οµακρύνει α$ό το χώρο
του όλα εκείνα τα στοιχεία $ου αρνούνται να ακολουθήσουν τη δεοντολογία του κλάδου, η
ο$οία ρυθµίζει σε σηµαντικό βαθµό την ίδια τη δηµοκρατία και ε$ηρεάζει την οµαλότητα
του κοινωνικού βίου. Οι δηµοσιογράφοι είναι υ$οχρεωµένοι να καταρτιστούν άρτια και
να µην καθοδηγούνται α$ό µικρο$ολιτικά συµφέροντα και οικονοµικές ή ε$αγγελµατικές
φιλοδοξίες στην αντιδεοντολογική ε$ιτέλεση της λειτουργίας τους. Οι ηθικές αρχές και η αί-
σθηση της κοινωνικής ευθύνης είναι οι κύριες αρετές για ένα δηµοσιογράφο.
80
διαδίκτυο
«Ένα από τα µέσα επικοινωνίας που αναπτύχθηκαν τα τελευταία

χρόνια και κατακτούν τον κόσµο όλο και περισσότερο είναι το δια-
δίκτυο. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που εξαπολύουν µύδρους εναν-
τίον του».
λέξεις κλειδιά
διαδίκτυο= ίντερνετ, $αγκόσµιος ιστός, κυβερνοχώρος
facebook, twitter = κόµβοι κοινωνικής δικτύωσης
blogs = ιστολόγια, ιστοχώρος
ιστοσελίδες, ηλεκτρονικές σελίδες, ηλεκτρονικοί κόµβοι
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια το διαδίκτυο ολοένα και µε µεγαλύτερη συχνότητα µ$αίνει στα
ελληνικά σ$ίτια α$οτελώντας ένα νέο µέσο ενηµέρωσης και ε$ικοινωνίας. Βέβαια, στο
δυτικό κόσµο ήδη το δίκτυο α$οτελεί ένα σηµαντικότατο κόµβο ενηµέρωσης. Ωστόσο, είναι
αρκετοί εκείνοι $ου το θεωρούν ως αίτιο $ολλών κακών και ε$ικίνδυνο εργαλείο.
Εντούτοις, τέτοιες αντιλήψεις σ$άνια χαρακτηρίζονται α$ό ενηµέρωση και ε$αρκή
γνώση για το µέσο τούτο. Συνήθως οι αρνητικές κριτικές διακρίνονται α$ό την αδυναµία
κατανόησης του διαδικτύου και αναλόγως των τρό$ων $ροφύλαξης· ειδικά οι $ρεσβύτεροι
δυσκολεύονται ιδιαίτερα να α$οδεχτούν το νέο µέσο, ειδικά όταν είναι εύκολη και ανεξέ-
λεγκτη η εκεί διακίνηση $ληροφοριών και ιδεών
θετικά του διαδικτύου
√ άµεση ε$ικοινωνία µε όλο τον κόσµο
• µέσω κόµβων ε$ικοινωνίας (ο$τικά και ηχητικά ή α$λά γράφοντας)
• συναντήσεις ατόµων
√ ελεύθερη διακίνηση ιδεών και α$όψεων χωρίς λογοκρισία (σε σχέση µε τα άλλα ΜΜΕ
$ου συχνά µόνο ε$ώνυµοι ή $ολίτες όµοιων α$όψεων µ$ορούν να $αρουσιάζονται)
• είναι υ$ερβολικά $ολλές οι ιστοσελίδες $ου ανα$τύσσουν ελεύθερα α$όψεις χρηστών
του δικτύου και $ου ά$τονται $ολλών θεµάτων ($ολιτικής, ιστορίας κλ$)
• οι α$όψεις και οι σελίδες έχουν την α$όλυτη ελευθερία $αρουσίας και ανά$τυξης
κάθε ά$οψης
√ είναι σηµαντικό ότι $αρουσιάζονται στις εθνικές κατά βάση γλώσσες (χωρίς την ε$ιβολή
µιας $αγκόσµιας -αγγλικής- γλώσσας) και δευτερευόντως σε άλλες
√ δυνατότητα µέσω νέων κόµβων για $αρακολούθηση ειδήσεων (είτε α$λών $ολιτών,
$ου α$λά γράφουν ό,τι βλέ$ουν σε κάθε άκρη του $λανήτη, είτε α$ό οργανωµένες ειδησε-
ογραφικές ιστοσελίδες)
√ τα τρα$εζικά δίκτυα και οι δηµόσιες υ$ηρεσίες το χρειάζονται για ευκολότερη και
άµεση ενηµέρωση αρχείων και κατά συνέ$εια καλύτερη εξυ$ηρέτηση των $ολιτών.
√ Ανά$τυξη εµ$ορίου. Το ηλεκτρονικό εµ$όριο εξασφαλίζει γενικά χαµηλότερες τιµές
(α$οφεύγεται ο λεγόµενο "φόρος βιτρίνας" και η ακριβή ενοικίαση ενός καταστήµατος) και
λειτουργεί όλο το 24ωρο.
81
αρνητικά του διαδικτύου

√ η ανεξέλεγκτη $αροχή $ληροφοριών γίνεται ε$ικίνδυνη, ειδικά για την $αιδική ηλικία
καθώς
• στο διαδίκτυο $αρουσιάζονται ακραίες $ολιτικές θέσεις
• υ$άρχουν $ορνογραφικές σελίδες ή $αράνοµων δράσεων (υ$άρχουν και σελίδες τρο-
µοκρατικών θεµάτων και ακόµα και κατασκευής βοµβών και άλλων εκρηκτικών µηχανισµών
ή $αρασκευής ναρκωτικών, θρησκευτικών αιρέσεων, µισαλλόδοξων $ολιτικών α$όψεων κτλ).
√ έχει γίνει $λέον εµ$ορεύσιµο αγαθό και µέσο εκµετάλλευσης των χρηστών µε στόχο
την αύξηση των κερδών
√ $ολλοί κατηγορούν τους Η/Υ και το διαδίκτυο ότι α$οµονώνουν και α$οξενώνουν
τα $αιδιά και δεν τα ε$ιτρέ$ουν να ανα$τύξουν κοινωνικές ε$αφές. Ωστόσο, αυτό το ε$ι-
χείρηµα α$οτελεί α$λά ένα σόφισµα ανίδεων ανθρώ$ων· αντίθετα, µέσα στο δίκτυο οι κοι-
νωνικές ε$αφές ανα$τύσσονται και αφήνει δυνατότητες ανά$τυξης φιλικών σχέσεων.
√ Σοβαροί κίνδυνοι α$ό την έκθεση -ειδικά των νέων- σε ένα τεράστιο αριθµητικά κοινό
την ο$οίας τη σηµασία δεν αντιλαµβανόµαστε. Η έκθεση φωτογραφιών και α$όψεων στο
διαδίκτυο δεν είναι µία α$λή υ$όθεση, αφού ό,τι "ανεβαίνει" µ$ορεί να µείνει για $άντα,
ακόµα κι αν εµείς το "κατεβάσουµε"/σβήσουµε. Οι συνέ$ειες µ$ορούν να είναι εξαιρετικά
ε$ικίνδυνες για την ψυχολογία και την κοινωνική αναγνώριση ενός ατόµου.
√ Κίνδυνοι α$ό άτοµα $ου δε γνωρίζουµε $ραγµατικά. Ουσιαστικά το διαδίκτυο α$οτελεί
ένα χώρο ό$ου ο καθένας $αρουσιάζεται µε τον τρό$ο $ου εκείνος θέλει να τον βλέ$ουν οι
άλλοι (χωρίς να είναι ο $ραγµατικός του εαυτός). Έτσι, ελλοχεύουν $ολλοί κίνδυνοι $αρα-
$λάνησης ανηλίκων (α$αγωγές, α$ο$λανήσεις κτλ) κι εξα$άτησης των αναγνωστών.
τρόAοι Aροφύλαξης και λύσεις

√ έλεγχος στο σ$ίτι µέσω ειδικού λογισµικού των ιστοσελίδων, $ου ε$ισκέ$τονται $αιδιά
√ δηµιουργία των $ροϋ$οθέσεων εκείνων ανά$τυξης της κριτικής ικανότητας των $αι-
διών ώστε να αυτο$ροστατεύονται.
• µία ολοκληρωµένη, κριτική και δηµιουργική $αιδεία $ου θα εκ$αιδεύει α$ό νωρίς
τους µαθητές στις νέες τεχνολογίες µ$ορεί να $αρέχει µία καλή αυτο$ροστασία.
• οι $ιθανές διαθεµατικές εργασίες θα εξοικειώσουν θετικά (για αναζήτηση γνώσης
και $ληροφορίας) τους νέους µε το διαδίκτυο και θα µάθουν να το κρίνουν
• τα εργαστήρια Η/Υ του σχολείου $ρέ$ει να λειτουργούν όχι µόνο κατά τη διάρκεια
του µαθήµατος, αλλά να χρησιµο$οιούνται και στις ελεύθερες σχολικές ώρες και τα α$ο-
γεύµατα.
√ Η Το$ική Αυτοδιοίκηση και η Πολιτεία γενικότερα
• να $ροχωρήσουν άµεσα σε ενηµέρωση για τους κινδύνους χωρίς όµως να το δαιµο-
νο$οιούν
√ Να οργανωθούν ειδικά σεµινάρια και ενηµερωτικές ηµερίδες για τους ενήλικες στις
Σχολές Γονέων ή σε Κέντρα Εκ$αίδευσης Ενηλίκων
• το κλείσιµο του υ$ολογιστή και η α$αγόρευση χρήσης του διαδικτύου δεν α$οτελεί
λύση γιατί αντιθέτως $ρέ$ει να µάθουν να το χρησιµο$οιούν τα $αιδιά για µελλοντικούς
ε$αγγελµατικούς λόγους
√ Να σταµατήσουν τα ΜΜΕ να κατηγορούν το διαδίκτυο. Να σταµατήσουν να $ρο-
βάλλουν µε τέτοια έµφαση ειδήσεις $ου αφορούν $αρανοµίες στο διαδίκτυο. Η έµφαση
$ου δίνεται αντί να $ληροφορεί και να δηµιουργεί ασ$ίδα $ροστασίας των καταναλωτών,
τελικά τους τροµάζει και υ$οβαθµίζει τη χρήση του διαδικτύου.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, το διαδίκτυο α$οτελεί ένα νέο µέσο ε$ικοινωνίας και ενηµέρωσης $ου ολοένα
διαδίδεται και $ερισσότερο σε όλο τον κόσµο. Ενώ φαίνεται η ανεξέλεγκτη δράση του να
82
κρύβει $ολύ σηµαντικούς κινδύνους, ωστόσο δεν ε$ιτρέ$εται να ε$ιβληθεί η α$αγόρευση·
το µέσο τούτο είναι ο τελευταίος θύλακας ελεύθερης διακίνησης ιδεών. Α$οτελεί χρέος κάθε
δηµοκρατικού $ολίτη να υ$ερασ$ιστεί την α$αραβίαστη λειτουργία του $αγκόσµιου ιστού,
καθώς αυτός εγγυάται την ελευθεροτυ$ία, έστω και µε τα αρνητικά της.
συνδεση διαδικτύου
µε δηµοκρατία και πολιτική
√ Ελευθερία έκφρασης, ανάλυσης, διαλόγου. Σχολιάζονται $ολιτικές καταστάσεις α$ό
α$λούς $ολίτες, κρίνονται $ρόσω$α χωρίς διαµεσολαβητές, ε$ικοινωνούν $ολιτικές και
κοινωνικές στάσεις οι $ολίτες.
√ Ανωνυµία χρηστών
≈ θετικό ε$ειδή $ροστατεύει τους χρήστες και µ$ορούν ελεύθερα να καταθέτουν τις α$ό-
ψεις τους
≈ αρνητικό ε$ειδή αυτό ε$ιτρέ$ει το λαϊκισµό, τη διασ$ορά ψευδών ειδήσεων, τη συκο-
φαντία
√ ∆ιαφάνεια στην $ολιτική ζωή
√ ∆ιαβούλευση µε την κυβέρνηση για νόµους ή κρίσιµες α$οφάσεις. Οι $ολίτες ενηµε-
ρώνονται για τους νόµους και τους σχολιάζουν $ροτείνοντας ε$ι$λέον θέµατα ή διαφω-
νώντας µε τη λογική ή τα άρθρα ενός νόµου.
√ Όλες οι α$οφάσεις των φορέων της Πολιτείας (δήµοι, οργανισµοί κλ$) υ$οχρεούνται
να δηµοσιο$οιούν όλες τις α$οφάσεις, ώστε να είναι ενήµεροι οι $ολίτες.
διαδίκτυο &
χάσµα γενεών
√ Οι νέοι έχουν µεγαλύτερη ευχέρεια
• Είναι $ιο εύκολο να $ροσαρµοστούν και να µάθουν κάτι νέο
• Είναι µόδα ($αιχνίδια, κόµβοι κοινωνικής δικτύωσης, εύκολη αναζήτηση $ληροφο-
ριών)
• Είναι κάτι νέο και $ροσελκύει $ερισσότερο τη νεολαία $ου αναζητά τρό$ους να δια-
φορο$οιηθεί α$ό τους µεγαλύτερους.
• Οι νέοι έχουν ισχυρότερο ένστικτο για το µέλλον και ασχολούνται $ερισσότερο µε τα
ε$ιτεύγµατα της τεχνολογία.
√ Οι $ρεσβύτεροι (αν και µεγαλώνει ο αριθµός $ου χρησιµο$οιούν το διαδίκτυο και
τους Η/Υ)
• µη κατανοώντας το διαδίκτυο ενοχλούνται α$ό τη χρήση των νέων (ζήλεια και αδυ-
ναµία αντίληψης της σ$ουδαιότητάς του) το φοβούνται.
• ο ηλεκτρονικός αναλφαβητισµός συχνά τους κάνει να δέχονται κάθε ά$οψη $ου
δαιµονο$οιεί το ίντερνετ.
σχολείο & σχολείο

Στη σχολική τάξη το διαδίκτυο έχει $ολλές εφαρµογές
• στη διδακτική $ροσέγγιση ($ολυµέσα) ως ε$ιο$τικό µέσο
≈ διαδραστικό ηλεκτρονικό βιβλίο
≈ διαδραστικοί χάρτες
• να δηµιουργήσει η Πολιτεία ηλεκτρονικά βιβλία.
83
≈ το ηλεκτρονικό βιβλίο δεν είναι όµως το κλασσικό εγχειρίδιο σε ηλεκτρονική

µορφή, αλλά ένα $ολυεργαλείο $ου ξε$ερνά το έντυ$ο εγχειρίδιο καθώς $εριλαµβάνει βίν-
τεο, $αιχνίδια µε κίνηση, υ$ερσυνδέσεις σε άρθρα ε$ιστηµονικά ή εφηµερίδων και ειδικών
$εριοδικών κλ$.
• ασκήσεις σε µορφή $αιχνιδιού ανάλογα µε την ηλικία του µαθητή
• $ειράµατα, $ροσοµοιώσεις $ειραµάτων, βιντεοσκο$ηµένες ταινίες τεκµηρίωσης, ται-
νίες µικρού µήκους – διαδραστικοί $ίνακες
• $ρογραµµατισµός α$ό µαθητές (ώστε να εξοικειωθούν µε την κατασκευή λογισµι-
κού)
• εικονικές $εριηγήσεις σε ψηφιακά µουσεία, $ινακοθήκες κλ$
• ε$ικοινωνία µε άλλα σχολεία στον κόσµο, σύνδεση µε άλλα ευρω$αϊκά κράτη κλ$
• διαθεµατικές εργασίες (έρευνα/αναζήτηση, µελέτη, ηλεκτρονική αρθρογραφία, $α-
ρουσιάσεις κλ$)
• ηλεκτρονικό αρχείο δραστηριοτήτων (βίντεο δράσεις, συναυλίες, εκθέσεις µαθητών
κλ$)
Aιθανά Aροβλήµατα Η/Υ στα σχολεία

• ανισότητες στην εκ$αίδευση. Για λόγους οικονοµικούς ή έλλειψης κριτηρίου και µόρ-
φωσης $ολλοί γονείς δεν αγοράζουν Η/Υ ή δε φροντίζουν για τη σχετική εκ$αίδευση α$ό
µικρή ηλικία των $αιδιών τους.
• "κόλληµα"/εθισµός/µονοδιάστατη $ροσέγγιση των διδακτικών αντικειµένων. Περιο-
ρίζεται η ανθρω$ιστική $ροσέγγιση κι ε$ικρατεί µία τεχνοκρατική αντίληψη στους νέους
• $ροβλήµατα στη γραφή => αδυνατούν οι νέοι να αντιληφθούν την ορθογραφία
(λόγω της αυτόµατης ορθογραφίας), να γράψουν όµορφα, άσχηµα κι ανορθόγραφα γρα$τά
(λόγω των Greeklish)
• ($ιθανώς) να α$οσ$άται ευκολότερα η $ροσοχή µέσα στην τάξη
• δηµοσιο$οίηση καταστάσεων µέσα στις τάξεις (ήδη γίνεται συχνά µε µαγνητοσκο$ή-
σεις µέσω των κινητών τηλεφώνων)
84
φανατισµός - βία
«Στην περιοχή σας διοργανώνεται εκδήλωση για τη σηµασία της αλ-

ληλεγγύης σε συνθήκες οικονοµικής και κοινωνικής κρίσης. Ετοιµά-
στε µία τοποθέτηση-οµιλία (500-600 λέξεων) για τη σηµασία του αν-
θρωπισµού και των ανθρωπιστικών εκδηλώσεων σήµερα, αφού πρώτα
προσεγγίσετε τα αίτια της σύγχρονης ανθρωπιστικής κρίσης».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Αξιότιµε ∆ήµαρχε
κύριοι (κ.κ.) ∆ηµοτικοί Σύµβουλοι
ήδη το$οθετήθηκαν αξιόλογοι άνθρω$οι της $ολιτικής ζωής και του $νεύµατος, ενώ
ακούστηκαν εξαιρετικά σηµαντικές α$όψεις για τα αίτια της σηµερινής ανθρω$ιστικής κρί-
σης. Ε$ιτρέψτε όµως και σ’ εµένα να εκφράσω µερικές σκέψεις, α$ό τη σκο$ιά των νέων αν-
θρώ$ων. Γιατί το ζήτηµα δεν είναι µόνο το $αρόν, αλλά κυρίως το µέλλον. Και τούτη η οι-
κονοµική κρίση $ου βιώνουµε, µετατρέ$εται σε κοινωνική. Η α$οξένωση, η αδιαφορία,
αλλά και το µίσος, µοιάζουν να ρηµάζουν τη σύγχρονη κοινωνία.
ο ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ έχει µία ροµαντική έννοια (την αγά$η για τον $λησίον, τη φιλαν-
θρω$ία $ρος τον αδύναµο) και µία ρεαλιστική έννοια (το σεβασµό, τη συνεργασία, την αλ-
ληλεγγύη) διάσταση.
Συνδέεται µε τη δηµοκρατία, την κοινωνική συνοχή και την κοινωνική ανά$τυξη, το
µέτρο, τον $ατριωτισµό
≠ ατοµισµός, ρατσισµός, εγκληµατικότητα, κοινωνική ε$ίδειξη, ναρκισσισµός/εγω$ά-
θεια/φιλαυτία, κοινωνικός κανιβαλισµός και κοινωνικό κοµφορµισµό, φανατισµό/µισαλ-
λοδοξία.
Αίτια σύγχρονης ανθρωAιστικής κρίσης

√ ο σύγχρονος τρό$ος ζωής α$έχει α$ό το µέτρο κι α$οζητά διαρκώς την υ$ερβολή.
• ατοµισµός, ανταγωνισµός, κοινωνικός κανιβαλισµός (ανθρω$οφαγία), εκµετάλλευση
των συµ$ολιτών µας
• ο τεχνικός $ολιτισµός $ου οδηγεί σε µονοµέρεια και µονοδιάστατη εµµονή µόνο
στην τεχνολογία, α$έχοντας α$ό τον Άνθρω$ο και τα $νευµατικά του δηµιουργήµατα.
• η αλλοτρίωση (µέσα στον ατοµισµό ή το σύγχρονο αστικό βίο) και η α$οµόνωση στο
χώρο της οικείας (νέες τεχνολογίες, τηλεόραση, διαδίκτυο)
√ η κακή $αιδεία
• δεν $ροβάλλονται οι ανθρω$ιστικές αξίες (σεβασµός, αλληλεγγύη, συνεργασία, µέτρο).
Υ$άρχει µεν µία µονοµερής καλλιέργεια των ανθρω$ιστικών αντικειµένων (αρχαιολαγνεία)
αλλά µε τέτοιο τρό$ο (στο κοµφορµιστικό κι ανταγωνιστικό σχολείο) ώστε οι αρχαιοελληνικές
αρχές δε γίνονται κτήµα του µαθητή, αλλά µόνο αντικείµενο στείρας α$οστήθισης/α$ο-
µνηµόνευσης.
√ τα ΜΜΕ
• $ροβάλλουν $ρότυ$α ζωής $ου στηρίζονται στον ατοµισµό (καταναλωτισµός, κανι-
βαλισµός, αδιαφορία και φθόνος για τον Άλλο, τον Ξένο) και λειτουργούν κοµφορµιστικά.
85
Aροτάσεις - λύσεις
√ ανά$τυξη µιας ουσιαστικής ανθρω$ιστικής $αιδείας
• ό$ου θα κυριαρχεί η ανά$τυξη του κριτικού $νεύµατος και η βιωµατική σχέση µε τις
αρχές του ανθρω$ισµού (όχι η καλλιέργεια φανατισµού, όχι η µονοδιάστατη αρχαιολατρία)
• βιωµατική εκµάθηση της συνεργασίας, της οµάδας και του διαλόγου αντί της κυ-
ριαρχίας του ατόµου.
• διαθεµατικότητα και σύνδεση των ανθρω$ιστικών αρχών ($χ η έννοια του µέτρου)
µε θετικά αντικείµενα και τις νέες τεχνολογίες
• ανθρω$ιστική $ροσέγγιση των Τεχνών $ροβάλλοντας κοινωνικά θέµατα/$ροβλή-
µατα. Όχι λαϊκίστικη κι εµ$ορική $ροβολή του ατόµου, αλλά της Τέχνης και των $ροβλη-
µάτων των $ολιτών.
√ ΜΜΕ
• να δώσουν ένα χαρακτήρα $ιο ανθρώ$ινο στις εκ$οµ$ές τους. Να α$οµακρυνθούν
α$ό το λαϊκισµό των ριάλιτι και να ασχοληθούν µε τα $ραγµατικά $ροβλήµατα και τις
ανάγκες του λαού.
• να αυξηθούν οι ερευνητικές εκ$οµ$ές (µακριά α$ό τη σκανδαλοθηρία) και οι ταινίες
ή εκ$οµ$ές τεκµηρίωσης.
√ Η Πολιτεία ας ενδιαφερθεί για τον Άνθρω$ο κι ας αφήσει τη διαχειριστική λογική
των στείρων αριθµών της οικονοµίας
• ενίσχυση της Κοινωνικής Πολιτικής/Πρόνοιας
• στήριξη αδύναµων/ευ$αθών κοινωνικών οµάδων του $ληθυσµού.
ΕΘΕΛΟΝΤΙΣΜΟΣ είναι η οργανωµένη -συλλογική συνήθως- δράση χωρίς αντιµισθία ή

ο$οιαδή$οτε αµοιβή κάθε είδους)
θετικά
• είναι αναγκαίος ε$ειδή το κράτος είτε αδιαφορεί είτε αδυνατεί να φροντίσει ευ$αθείς
κοινωνικές οµάδες (άστεγοι, υ$ερήλικες, ΑµεΑ, τοξικοµανείς, κακο$οιηµένες γυναίκες και
$αιδιά κλ$), το $εριβάλλον, τον $ολιτισµό και τη µόρφωση.
• ανακουφίζει ψυχικά, σωµατικά και υλικά
• στηρίζεται η Πολιτεία (ξοδεύει λιγότερα χρήµατα) $ου συχνά αδυνατεί λόγω βραδυ-
$ορίας της γραφειοκρατίας ή λόγω οικονοµικής στενότητας)
• ατοµικά ο εθελοντής νιώθει µια ψυχική ανάταση, ένα αίσθηση ικανο$οίησης και
$ροσφοράς
αρνητικά
√ ε$ανα$αύεται η Πολιτεία στην εθελοντική δράση των $ολιτών, $εριορίζει τις δα$άνες
και την κοινωνική $ρόνοια
√ $αρέµβαση στις αντιλήψεις και τα ήθη άλλων λαών ($ολιτιστικός ιµ$εριαλισµός)
ενίσχυση του εθελοντισµού
√ $αιδεία
• βιωµατική εκ$αίδευση (δράσεις, "υιοθεσία" κλ$)
• διαθεµατικές και $ρακτικές $ροσεγγίσεις, εκδηλώσεις, ηµερίδες, συναντήσεις
√ ΜΜΕ, Πολιτεία, Το$ική Αυτοδιοίκηση
• ευαισθητο$οίηση του κοινού (µέσα α$ό ειδικές εκ$οµ$ές και τακτικές δράσεις καλ-
λιέργειας εθελοντικού $νεύµατος)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, λοι$όν, είναι φανερό ότι έχουµε ανάγκη ως κοινωνία να στραφούµε στο δι-
$λανό µας, στο γείτονα, στο συµ$ολίτη. Οφείλουµε µε κάθε τρό$ο να α$εµ$ολήσουµε τον
ατοµισµό $ου µας διέκρινε µέχρι σήµερα και να στραφούµε σε ένα συλλογικό τρό$ο δράσης,
µακριά α$ό τον κοινωνικό κανιβαλισµό.
86
ηθική - σεβασµός
«Συχνά σήµερα γίνεται λόγος για έλλειµµα σεβασµού και ηθική κα-
τάπτωση της ελληνικής κοινωνίας. Γράψτε ένα άρθρο ((500-600 λέξεων)
στο οποίο θα προσεγγίσετε το πρόβληµα και θα προτείνεται λύσεις
αντιµετώπισης του προβλήµατος».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου οι $νευµατικοί άνθρω$οι της χώρας µας κάνουν λόγο για
ηθική κατά$τωση της ελληνικής κοινωνίας. Καθηµερινά γύρω µας $αρατηρούµε συναν-
θρώ$ους µας να αδιαφορούν για τους γύρω ή να κατα$ατούν τα δικαιώµατα των άλλων. Ο
κοινωνικός κανιβαλισµός και ο ατοµισµός είναι λίγα µόνο συµ$τώµατα της κατά$τωσης
τούτης.
ορισµοί
Ηθική: Οι αρχές και οι κανόνες $ου ρυθµίζουν τη συµ$εριφορά και τις $ράξεις ενός
ατόµου, οι ηθικοί νόµοι, η ηθική συνείδηση.
Ηθικότητα: Η ηθική τάξη $ου ε$ικρατεί στον κόσµο, αλλά και η ιδιότητα του ηθικού, η
συµµόρφωση δηλαδή του ατόµου στους ηθικούς κανόνες.
Σεβασµός: Το συναίσθηµα $ου $ροκαλείται α$ό την αναγνώριση µιας ηθικής ή $νευ-
µατικής αξίας σ’ ένα $ρόσω$ο ή σ’ ένα ιδανικό.
Χαρακτηριστικά ηθικής
• Συγκυριακή (ανάλογη µε κοινωνία – ε$οχή).
• Υ$οκειµενική (την ε$ιλέγει ο καθένας).
• Συνεχής (χωρίς µετα$τώσεις).
• Οµοιόµορφη (χωρίς εξαιρέσεις).
• Αντικειµενική (κοινωνική ηθική).
Σηµασία των ηθικών αξιών
• Προσανατολίζουν $ρος το αγαθό.
• Οριοθετούν τη συµ$εριφορά.
• θεµελιώνουν την οµαλή συµβίωση.
• Εξευγενίζουν τον άνθρω$ο.
• Χαλιναγωγούν τα $άθη.
• Κατοχυρώνουν τη δικαιοσύνη.
• Προκαλούν τον αλληλοσεβασµό.
• Προάγουν τον $ολιτισµό.
Η σηµασία του σεβασµού
√ ∆ιασφαλίζει τις ηθικές αξίες.
√ Αναγνωρίζει και $ροάγει την αρετή.
√ ∆ηµιουργεί ελεύθερες $ροσω$ικότητες.
√ Ανα$τύσσει την ηθική συµ$εριφορά.
√ Βελτιώνει το $ολιτιστικό ε$ί$εδο.
√ ∆ηµιουργεί αρµονικές σχέσεις.
√ Εξανθρω$ίζει άνθρω$ο και $ολιτισµό.
87
Αίτια της σύγχρονης ηθικής κρίσης

√ Υλιστική αντίληψη του κόσµου.
√ Υ$οβάθµιση αρχών και αξιών.
√ Άµβλυνση αισθήµατος καθήκοντος.
√ Σύγχυση και αβεβαιότητα.
√ Ρευστότητα και µεταλλαγές.
√ Ποικιλία σκέψεων και αντιλήψεων.
√ Ατοµισµός και κοινωνικός κανιβαλισµός
Αίτια της ασέβειας
√ Κρίση, µεταβολή των αξιών.
√ Καχυ$οψία και εύκολη κριτική.
√ Υ$οβάθµιση των ανθρω$ιστικών αξιών.
√ Εµ$ορευµατο$οίηση των ανθρώ$ινων σχέσεων.
√ Χαλάρωση φορέων αγωγής.
√ Τάση ισο$έδωσης και α$λο$οίησης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, η σηµερινή κρίση δεν είναι ένα α$οσ$ασµατικό φαινόµενο,
αλλά µία γενικότερη µεταβολή των $αραδοσιακών αξιών. Η κυριαρχία του ατοµισµού οδή-
γησε στην κατά$τωση κάθε ηθικής αρχής και κάθε σεβασµού $ρος το συνάνθρω$ο και συµ-
$ολίτη. Μόνη λύση φαίνεται να είναι ένας νέος $ροσανατολισµός των αξιών µας $ρος τον
ανθρω$ισµό και τη συνεργασία µε την αλληλεγγύη.
88
δηµοκρατία
«Συχνά σήµερα γίνεται λόγος για έλλειµµα δηµοκρατίας και αυθαι-

ρεσία. Τι είναι όµως τελικά η δηµοκρατία και ποιες οι υποχρεώσεις
του πολίτη;
Αναπτύξτε αυτό το θεωρητικό και καθηµερινό πρόβληµα σε ένα
άρθρο 500-600 λέξεων».
ΠΡΌΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου $ολιτικοί κι κοινωνικοί $αράγοντες οµιλούν για έλλειµµα
δηµοκρατίας στη χώρα µας· συνήθως χρησιµο$οιούν ως ε$ιχειρήµατα τον αυξανόµενο ρα-
τσισµό και τον τρό$ο $ου συµ$εριφέρονται οι $ολίτες µεταξύ τους και οι ίδιες αρχές ακόµα.
Εντούτοις, $ολλοί είναι και εκείνοι $ου θεωρούν ότι έχουµε την καλύτερη δηµοκρατία α$ό
$οτέ.
Βέβαια, οι τελευταίοι $εριορίζουν την έννοια της δηµοκρατίας στην κυριολεκτική έννοια
τη σχετιζόµενη µε το $ολίτευµα. ∆εν εξετάζουν, ωστόσο, τον όρο α$ό κοινωνική σκο$ιά και
τον τρό$ο $ου συµ$εριφερόµαστε µεταξύ µας.
ΚΥΡΊΩΣ ΘΈΜΑ
τι είναι δηµοκρατία
≈ είναι το ανώτατο στάδιο του $ολιτισµού, τότε $ου οι $ολίτες θα σέβονται ο ένας τον
άλλο και δεν θα τον ενοχλούν κάνοντας $ράγµατα $ου δεν τους αρέσουν να τους κάνουν
≈ είναι ο τρό$ος συµ$εριφοράς και $ρακτικής µε αυτο$εριοριζόµενη ελευθερία να κά-
νουµε ό,τι θέλουµε χωρίς να ε$εµβαίνουµε/$εριορίζουµε την ελευθερία των άλλων
ως Aολίτευµα
≈ η δηµοκρατία δεν είναι ένα µόνο $ολίτευµα. Έτσι χαρακτηρίζονται $ολλές διαφορετικές
µορφές (λαϊκές δηµοκρατίες, $ροεδρικές και $ροεδρευόµενες κλ$). Οφείλουµε να τονίσουµε
ότι σχετικά µε την αναφερόµενη έννοια, οι $ερισσότεροι συνήθως την ταυτίζουν µε $ολιτει-
ακές αρχές και $ρακτικές. Έτσι, η δηµοκρατία ταυτίζεται µε το εκάστοτε καθεστώς της κάθε
χώρας και τονίζεται σε αντιδιαστολή µε τη δικτατορία και τις λαϊκές δηµοκρατίες του $άλαι
$οτέ ανατολικού µ$λοκ. Φυσικά ο όρος είναι τόσο διαδεδοµένος $ου ακόµα και ολοκληρω-
τικά καθεστώτα την υιοθετούν.
Έλλειµµα δηµοκρατίας σήµερα όAως εκδηλώνεται µέσα αAό

√ τις καθηµερινές $ροστριβές για ασήµαντες αφορµές
√ τον τρό$ο συµ$εριφοράς, ό$ου ενοχλούµαστε όταν $αραβιάζουν τη δική µας ελευθερία,
αλλά µας αρέσει να κατα$ατούµε τα δικαιώµατα των άλλων ($χ τρό$ος οδήγησης, αθυρο-
στοµία κτλ)
√ τον κοινωνικό κανιβαλισµό, τον ατοµισµό και την κοινωνική ε$ίδειξη/$ροβολή
√ τις βίαιες συµ$λοκές κοινωνικών οµάδων (στον αθλητισµό, το συνδικαλισµό κτλ)
√ τις ρατσιστικές αντιδράσεις (σε µετανάστες, οµοφυλόφιλους κτλ)
√ το συντεχνιασµό, ό$ου ε$αγγελµατικές οµάδες αγωνίζονται για τα δικά τους κοινω-
νικά/οικονοµικά συµφέροντα στρεφόµενα εναντίον άλλων οµάδων $ολιτών (χωρίς ουσια-
στικά να αναζητούν τη συνεργασία και την αλληλεγγύη των τελευταίων).
Προβλήµατα δηµοκρατίας
√ Λαϊκισµός
89
√ Πολιτική βία (κρατική ή $ολιτών) $ου συνδέεται µε

• ρατσισµό και µαζο$οίηση
• $ρο$αγάνδα
• φανατισµό. Φανατίζονται οι $ολίτες (λόγω άγνοιας) α$ό όσα διαβάζουν κι αδυνατούν
να κρίνουν
• οι $ολίτες ουσιαστικά δε συµµετέχουν καθώς το $ολίτευµα τυ$ικά είναι δηµοκρατικό
όταν ο $ολίτης α$έχει ή δε λαµβάνεται υ$όψη η ά$οψή του.
• οι κυβερνήσεις λειτουργούν ανεµ$όδιστα χωρίς $ραγµατικό λαϊκό έλεγχο
√ ∆ιαφθορά µέσα α$ό την ε$ιλογή εξωθεσµικών $ολιτικών ε$ιλογών
• ρουσφέτι (εξωθεσµική $αρέµβαση $ολιτικού για $ροσω$ική εξυ$ηρέτηση και χειρα-
γώγηση του ψηφοφόρου/φίλου) και δωροδοκία/χρηµατισµός δηµόσιων λειτουργών
ΥAοχρεώσεις του Aολίτη

√ στήριξη του σηµερινού $ολιτεύµατος µε
√ συµµετοχή στα κοινά
√ $ροάσ$ιση του δηµόσιου συµφέροντος και της ατοµικής ιδιοκτησίας και ελευθερίας
√ κριτική στάση στις αρχές και την εξουσία µέσω των ΜΜΕ
√ διδασκαλία της δηµοκρατίας στο σχολείο και την οικογένεια, ως το $ρώτο κοινωνικό
κύτταρο
√ κεντρικό σηµείο της δηµοκρατίας είναι η αµφισβήτηση, η κριτική και ο σεβασµός της
διαφορετικότητας.
√ $ροστασία του $ολιτεύµατος α$ό $ιθανές $ροσ$άθειες ανατρο$ής του ακόµα και µε
τη θυσία µας
√ να συµ$εριφερόµαστε στους συµ$ολίτες µας όµως θέλουµε να µας συµ$εριφέρονται
(σεβασµός στην ουρά, σεβασµός στην ακεραιότητα και την ελευθερία των άλλων κλ$).
√ συµ$ληρωµατικά, γίνεται φανερό ότι η δηµοκρατία στηρίζεται ουσιαστικά στην εγρή-
γορση των $ολιτών. Ήδη α$ό τον τρό$ο εκ$αίδευσης διαµορφώνονται οι δηµοκρατικοί
$ολίτες των αυριανών κρατών· τόσο α$ό τη διδακτική µέθοδο $ου ε$ιλέγεται α$ό την
εξουσία και το ρόλο του διαλόγου σ’ αυτήν, όσο και α$ό τα θέµατα $ου αγγίζει και µεταδίδει
η $αιδεία.
Πώς µAορούµε να φτάσουµε σε αυτό το σηµείο

√ Μέσα α$ό µία δηµοκρατική $αιδεία $ου
• θα στηρίζεται στον αληθινό διάλογο (µεταξύ µαθητών) ως µέθοδο βιωµατικής διδα-
σκαλίας ώστε να µάθουν οι µαθητές να σέβονται την ά$οψη των άλλων και να την κρίνουν
χωρίς να τη χλευάζουν, ώστε να εξοικειωθούν µε το διάλογο ως µέσο ε$ίλυσης διαφορών
• µε την ανά$τυξη κριτικής $αιδείας (διαθεµατικότητα χωρίς "κυνήγι της ύλης", $ολι-
τιστικές δράσεις στο σχολείο σχετικά µε τη δηµοκρατία και τη σηµασία της)
• µε την ανά$τυξη της συνεργασίας µε οµαδικές εργασίες και κοινές $ροσ$άθειες ε$ί-
λυσης $ροβληµάτων
√ Με τη δια βίου µάθηση και ειδικά σεµινάρια, εκδηλώσεις και αφιερώµατα της το$ικής
κοινωνίας στη δηµοκρατία και κρατικούς κι ευρω$αϊκούς θεσµούς
√ Με τα ΜΜΕ $ου
• θα αλλάξουν τον τρό$ο διαλόγου των $αρουσιαζόµενων οµιλητών
• θα στραφούν όχι στο θέαµα ως αυτοσκο$ό, αλλά σε συνδυασµό µε την υψηλής $οι-
ότητας ψυχαγωγία
• µε ειδικά αφιερώµατα και σταθερές/τακτικές $ροβολές του θέµατος
• µε την αλλαγή της συµ$εριφοράς των ενηλίκων και την α$οδοχή της αρχής ότι ο σε-
βασµός είναι η ύψιστη δηµοκρατική αρετή.
90
ΕΠΊΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η στάση των $ολιτών είναι αυτό $ου καθορίζει τη δηµοκρατία είτε αυτή
βλέ$εται α$ό τη σκο$ιά της κοινωνικής δράσης είτε εξετάζεται ως $ολιτειακή µορφή και
$ολιτική στάση. Η καθηµερινότητα είναι αυτή $ου ορίζει και το βαθµό της δηµοκρατίας
$ου διέ$ει µια κοινωνία, α$ό το οικογενειακό κοινωνικό κύτταρο ως το εκ$αιδευτικό λει-
τούργηµα.
91
92
προπαγάνδα
«Σε ένα κείµενο (500-600 λέξεων) να γράψετε τις απόψεις σας σχε-
τικά µε την αντίσταση του ατόµου στην προπαγάνδα και τους µηχα-
νισµούς της»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φωνές $ου στη σύγχρονη $λουραλιστική φαινοµενικά κοινωνία µας
κατηγορούν $ολιτικούς φορείς και µέσα ε$ικοινωνίας για $ρο$αγάνδα. Πολλοί είναι και
εκείνοι $ου θεωρούν ότι οι $ρο$αγανδιστικοί µηχανισµοί χρησιµο$οιούνται ολοένα και
$ερισσότερο µε στόχο τη χειραγώγηση των λαϊκών µαζών για οικονοµικούς ή $ολιτικούς
λόγους.
ορισµός
$ρο$αγάνδα η $ροβολή αντιλήψεων, ιδεών ή ιδεολογιών ($ολιτικών, κοινωνικών και
θρησκευτικών) µε τρό$ο ελκυστικό µε στόχο την εξάρτηση του ατόµου και του κοινωνικού
συνόλου και τον έλεγχό τους α$ό τους µηχανισµούς $ου καθοδηγούν την $ρο$αγάνδα. Η
$ρο$αγάνδα χρησιµο$οιεί τα γνωστά µέσα $ειθούς, αλλά συχνά καταφεύγει σε σοφιστείες
και $αρα$οίηση της αλήθειας.
Σήµερα µηχανισµοί AροAαγάνδας είναι όλοι οι φορείς µαζο$οίησης (κόµµατα, σχολείο,
ΜΜΕ, Εκκλησία/αιρέσεις κτλ).
µέσα Aου χρησιµοAοιούνται

√ $αρα$ληροφόρηση και διάδοση ψευδών ειδήσεων ή α$όκρυψη µέρους της αλήθειας
√ λαϊκίστικη κριτική και σοφιστείες
√ εξωραϊσµός της $ραγµατικότητας ή σφοδρή ε$ίθεση (µονοδιάστατη ε$ίθεση κατά του
αντι$άλου) τονίζοντας µόνο τα αρνητικά της. Ε$ιλεκτική $ροβολή ορισµένων και µόνο
$τυχών.
√ κινδυνολογία και υ$οσχεσιολογία, εκµετάλλευση των δυσµενών συνθηκών διαβίωσης
√ εκµετάλλευση του φανατισµού και του θρησκευτικού ή $ολιτικού αισθήµατος
√ χρήση γλώσσας συνθηµατικής και συναισθηµατικής, $ερί$λοκη σύνταξη µε συµ$υ-
κνωµένα µηνύµατα
συνέAειες
• η $ρο$αγάνδα δεν ε$ιτρέ$ει στο άτοµο να σκέφτεται αυτόνοµα καθώς
φανατίζεται/αφιονίζεται.
• το άτοµο γίνεται υ$οχείριο και κατευθυνόµενο, µονολιθικό
• η $ολιτική ζωή του τό$ου/η δηµοκρατία δέχεται $ιέσεις καθώς οι $ολίτες αδυνατούν
να εξετάσουν την αλήθεια
• το άτοµο γίνεται έρµαιο εµ$ορικών και άλλων οικονοµικών συµφερόντων καθώς
στρέφεται $ρος µία συγκεκριµένη -συγκεκριµένων συµφερόντων- ά$οψη.
√ µέσα α$ό µία εκ$αίδευση $ου θα στοχεύει στην ανά$τυξη κριτικού νου και υγιούς $ο-
λιτικής συνείδησης. Η άγνοια και η ηµιµάθεια είναι ο καλύτερος σύµµαχος του φανατισµού
και της $ρο$αγάνδας.
93
√ µε $νευµατική συγκρότηση και όχι α$οσ$ασµατική στείρα εξειδικευµένη γνώση

√ µε τον $λουραλισµό (=$ολυφωνία) $ου δηµοκρατικά ε$ιτρέ$ει την έκφραση κάθε
ά$οψης
√ µε α$αλλαγή α$ό φανατισµό, δογµατισµό και ιδεοληψίες
√ µε αυτοέλεγχο και αυτοκριτική
√ µε τη γνώση όλων των µεθόδων $ου χρησιµο$οιούν οι $ρο$αγανδιστικοί µηχανισµοί
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, η $ρο$αγάνδα ως ένας µηχανισµός ελέγχου των µαζών και ανά$τυξης
του φανατισµού και της µισαλλοδοξίας, δεν µ$ορεί να είναι κατακριτέα. Ωστόσο, µόνο µία
$ραγµατική ολοκληρωµένη εκ$αίδευση µ$ορεί να δηµιουργήσει εκείνους τους $ολίτες $ου
θα αντισταθούν και θα κρίνουν την $ρο$αγάνδα. Μία δηµοκρατική κοινωνία δεν µ$ορεί
να δέχεται σκοταδιστικούς $ρο$αγανδιστικούς µηχανισµούς και οφείλει µέσα τον $λουρα-
λισµό να τους καυτηριάζει και να τους $ολεµά.
94
λαϊκισµός
«Σε ένα άρθρο σας (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευθεί στη σχολική
εφηµερίδα προσπαθείτε να προσεγγίσετε το θέµα του λαϊκισµού και
των συνεπειών στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελεί συνηθισµένο $ια φαινόµενο $ολιτικοί εκ$ρόσω$οι να δέχονται κατηγορίες
για µεταχείριση λαϊκίστικων µεθόδων $ροκειµένου να $είσουν τους $ολίτες. Φαίνεται $ια
ότι ο λαϊκισµός α$οτελεί ένα φαινόµενο $ου λαµβάνει τροµακτικές συνέ$ειες για τον $ολι-
τικό και κοινωνικό βίο του τό$ου.
ορισµός
Με τον όρο λαϊκισµό εννοούµε τη µεταχείριση µεθόδων $ου µοιάζουν λαϊκές, αλλά ε$ί
της ουσίας δεν είναι. Άλλο ο λαϊκός (γνήσιο α$οτέλεσµα λαϊκών διεργασιών) κι άλλο ο λαϊ-
κίστικος (φενάκη λαϊκότητα)
Είναι λάθος να $ιστεύουµε ότι το λαϊκισµό µεταχειρίζονται µόνο τα κόµµατα. Κάθε φο-
ρέας µαζο$οίησης/ελέγχου του λαού -µε συµφέροντα (ΜΜΕ, κόµµατα, εκκλησία, οικονοµικά
συµφέροντα, σχολείο κτλ) µεταχειρίζονται ανάλογα την $ερί$τωση λαϊκίστικες µεθόδους.
∆ιαφορές λαϊκότητας-λαϊκισµού
Η λαϊκότητα αναφέρεται σε κάτι γνήσια λαϊκό (αυθόρµητο α$οτέλεσµα λαϊκής
δράσης/έµ$νευσης), ενώ ο λαϊκισµός είναι ψευδής
Η λαϊκότητα είναι αυθόρµητη έκφραση, ενώ ο λαϊκισµός υ$οκρύ$τει ε$ιθυµία ελέγχου
Ο λαϊκισµός στηρίζεται στην $ρο$αγάνδα και τον $ατερναλισµό (=$ατρική φροντίδα
του λαού, χωρίς όµως να έχει οριστεί ο λαϊκιστής εκφραστής ή εκ$ρόσω$ος του λαού).
Χαρακτηριστικές AεριAτώσεις
Ο σύγχρονος $ολιτικός λόγος –ειδικά των ακραίων µη συναινετικών κοµµάτων.
Πολιτικού $εριεχοµένου τηλεο$τικές εκ$οµ$ές µε έντονο λαϊκίστικο $εριεχόµενο και
αναφορές ($ολιτικού ή κοινωνικού τύ$ου)
∆ηµοσιογραφικές εκ$οµ$ές –ειδικά της $ρωινής και της µεσηµβρινής τηλεο$τικής ζώ-
νης- $ου $ροωθούν ένα µοντέλο $ολιτισµού τάχα λαϊκό, αλλά µακράν της λαϊκής κουλτού-
ρας, $ου $ροωθούν τον κιτρινισµό κλ$
ΣυνέAειες του λαϊκισµού-κίνδυνοι

√ καθώς µεταχειρίζεται γλώσσα $ου µοιάζει µε τη λαϊκή είναι δύσκολος συχνά ο εντο$ι-
σµός του. ∆ιαφαίνεται κυρίως µέσα α$ό τα $ατερναλιστικά χαρακτηριστικά του. Ο λαϊκισµός
µέσω του $ατερναλισµού στοχεύει
• στο στραγγαλισµό της λαϊκής ε$ιθυµίας και την ε$ιβολή του $ροσώ$ου ως µοναδικού
αληθινού $ροστάτη του $ολίτη, του µόνου $ου γνωρίζει τα συµφέροντα του λαού
• υ$οβαθµίζει ουσιαστικά το ρόλο του λαού και τον θέτει στο $εριθώριο
• φανατίζει και στρέφει τους $ολίτες $ρος την ο$τική $ου ε$ιθυµεί ο οµιλών, $ρος το
συµφέρον του
• ισο$εδώνονται οι έννοιες ανάλογα µε τα συµφέροντα του λαϊκιστή
• ε$ηρεάζεται ο ίδιος ο $ολιτικός λόγος, αφού δε γίνεται χρήση ορθών ε$ιχειρηµάτων
95
√ Μόνος τρό$ος αντιµετώ$ισης φαίνεται η συνειδητο$οίηση του λαού για το σύγχρονο
$ολιτικό και κοινωνικό λόγο.
√ Αυτό µ$ορεί να συντελεστεί µέσω $αιδείας
• µε µία κριτική $αιδεία $ου να στηρίζεται στο διάλογο, στην αυτενέργεια των µαθητών
και τη δηµιουργική σκέψη (διαθεµατικότητα, $ολιτικός -όχι κοµµατικός- διάλογος στο σχο-
λείο, κριτική $ροσέγγιση των µηχανισµών $ρο$αγάνδας και του λαϊκισµού)
• µε τη διά βίου εκ$αίδευση και τη µελέτη/εξέταση σύγχρονων κοινωνικών και $ολι-
τικών φαινοµένων (µεταναστευτικές ροές, ακραίες $ολιτικές στάσεις, ρατσισµός, οικονοµική
ανέχεια κτλ)
√ τα ΜΜΕ
• να $ροσ$αθήσουν να $εριορίσουν το λαϊκισµό τόσο των δηµοσιογράφων όσο και
των $ολιτικών
• να $αρέχουν αναλυτικότερες $ληροφορίες για κοινωνικά και $ολιτικά ζητήµατα
ασκώντας κριτική στην Πολιτεία για τις ευθύνες της
• να µη ταυτίζονται µε $ολιτικά και οικονοµικά συµφέροντα
• οι $ολίτες να κατανοήσουν το ρόλο των µηχανισµών µαζο$οίησης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, ο λαϊκισµός χωρίς να α$οτελεί ένα σύγχρονο φαινόµενο του $ολιτικού και
κοινωνικού διαλόγου, σήµερα $ια $αίρνει ε$ικίνδυνες διαστάσεις. Ουσιαστικά α$ειλεί το
ίδιο το δηµοκρατικό $ολίτευµα, φανατίζει και α$οθαρρύνει τη συµµετοχή του $ολίτη στα
κοινά. Ωστόσο, η κριτική σκέψη και η µόρφωση -µε την ευρεία έννοια- µ$ορεί να α$οτελέσει
έναν ισχυρό σύµµαχο στο λαϊκίστικο λόγο, $ροβάλλοντας τα $ραγµατικά συµφέροντα των
$ολιτών.
96
αστυνοµία
« “Ο ρόλος της αστυνοµίας είναι να διατηρεί την έννοµη τάξη”. Ανα-

πτύξτε την άποψη που αναφέρεται και αιτιολογήστε γιατί συµφωνείτε
ή όχι».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Παρουσιάζουµε το ζήτηµα-θέµα της φράσης, δηλαδή αναλύουµε τι είναι αστυνοµία
και $οιος ο ρόλος της ως κατασταλτικός µηχανισµός ασφάλειας του $ολίτη και του κράτους
Πότε AρωτοAαρουσιάστηκαν οι αστυνοµικές αρχές
Ήδη α$ό την αρχαιότητα ακόµα είχαµε όργανα $ου ασκούσαν αστυνοµικά καθήκοντα
($.χ. οι ρο$αλοφόροι στην Αθήνα, $ου όµως δεν ήταν ένο$λοι ένο$λες µονάδες είχαµε
µόνο σε τυραννικά $ολιτεύµατα, $.χ. οι Τριάντα Τύραννοι).
Η Αστυνοµία οργανώθηκε σε ξεχωριστό σώµα $ολύ αργότερα. Στην αρχή χρέη αστυνο-
µίας εκτελούσε ο στρατός. Μετά τον 18ο αιώνα έχουµε τα $ρώτα αστυνοµικά σώµατα.
Παρουσιάζουµε τη θέση Aου εκφράζεται στο θέµα

«Ο ρόλος της αστυνοµίας είναι να διατηρεί την έννοµη τάξη»
• η αστυνοµία $ρέ$ει να ελέγχει τους $ολίτες και να λειτουργεί βάσει των νόµων $ου
ένα δηµοκρατικό καθεστώς ορίζει.
Παρουσιάζουµε τη θέση µας

Τι συµβαίνει, όµως, όταν το καθεστώς είναι α$ολυταρχικό (φασιστικό, δικτατορικό);
Πρέ$ει ή όχι οι αστυνοµικοί να ακολουθούν τους νόµους, ειδικά όταν αυτοί στρέφονται
κατά της δηµοκρατίας και της ελεύθερης έκφρασης των α$όψεων των $ολιτών;
Ποια κατάσταση εAικρατεί σήµερα;

√ Αστυνοµικοί συλλαµβάνονται για δωροδοκίες ή είναι ανακατεµένοι σε σκάνδαλα και
κυκλώµατα.
√ Αστυνοµικοί κατηγορούνται για ρατσισµό και υ$έρµετρη βία.
√ Χτυ$ούν ανυ$εράσ$ιστους $ολίτες (γή$εδα, διαδηλώσεις) σαν τροµοκρατικές οµάδες.
√ Αφήνονται ελεύθερες να δρουν οµάδες $ου $ροκαλούν καταστροφές.
√ Θυσιάζονται $ολλοί σε ένο$λες συγκρούσεις µε εγκληµατίες.
√ Παρανοµούν οι ίδιοι ($.χ. Κ.Ο.Κ. µε µοτοσικλέτες ή αυτοκίνητα χωρίς το φόβο κλίσης
ή κατάσχεσης οχήµατος).
Πώς AρέAει να είναι ο ιδανικός αστυνοµικός;

≈ Να ενεργεί υ$έρ της νοµιµότητας και των $ολιτών.
≈ Να χρησιµο$οιεί τη βία, µόνο σαν µέσο άµυνας α$έναντι σε εγκληµατίες και όχι µε
τροµοκρατικές µεθόδους.
≈ Πιο ανθρώ$ινες µέθοδοι α$έναντι σε φυλακισµένους ή συλληφθέντες.
≈ Μορφωµένος (ειδικά σεµινάρια $ανε$ιστηµιακού ε$ι$έδου). Να γνωρίζει στοιχεία ∆ι-
καίου και Ψυχολογίας.
≈ Εκ$αίδευση τέτοια $ου να µ$ορεί να $ροστατεύει τον εαυτό του και τους $ολίτες.
≈ Να δίνονται µισθοί ικανο$οιητικοί $ροκειµένου να µην καταφεύγει σε $αράνοµες
97
καταχρήσεις ή συνεργασία µε τον υ$όκοσµο.

≈ Να µη λειτουργούν ρατσιστικά& όλα τα µέλη της κοινωνίας είναι ίσα και όµοια µεταξύ
τους, $λούσιοι και φτωχοί, Έλληνες και ξένοι.
≈ Να σέβεται ο ίδιος το νόµο, $ου $ροσ$αθεί να ε$ιβάλλει ή να υ$ερασ$ίσει στους υ$ό-
λοι$ους $ολίτες.
Καταλήγουµε στην ορθότητα ή όχι της άAοψης

Η Αστυνοµία έχει στόχο να υ$ερασ$ίζει το σύνολο των $ολιτών α$ό εγκληµατίες ή άλ-
λους α$ατεώνες, ακολουθώντας τους νόµους του κράτους, όταν αυτοί είναι δηµοκρατικοί
και στοχεύουν στο καλό των $ολιτών.
Η συχνότητα χρήση της αστυνοµικής βίας φανερώνει

√ την αδυναµία µιας κοινωνίας να λύσει τις διαφορές και τις διαφωνίες της µε διάλογο
ή άλλα έννοµα µέσα
√ µια κοινωνία/κοινωνική ζωή ή ένα $ολίτευµα/$ολιτική ζωή σε κρίση
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$εράσµατα για ρόλο της Αστυνοµίας α$ό όσα ήδη γράψαµε στο Κυρίως Θέµα και
όροι µε τους ο$οίους µ$ορεί να ε$ιτευχθεί κάτι τέτοιο.
98
Ευρωπαϊκή Ένωση
«Ως µέλος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου των Εφήβων να γράψετε

µία τοποθέτηση που θέτετε τους στόχους και τα όνειρά σας για την
ΕΕ (περίπου 500 λέξεις)»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η Ελλάδα και χρόνια α$οτελεί µέλος ενός οργανισµού µοναδικής $ολιτιστικής και οι-
κονοµικής εµβέλειας, της Ευρω$αϊκής Ένωσης. Η ΕΕ $ου ξεκίνησε ως µία α$λή Κοινή
Αγορά σύντοµα µετασχηµατίστηκε σε µία Ένωση κρατών στα $ρότυ$α των οµοσ$ονδιακών
$ροσ$αθώντας να ανα$τύξει ακόµα $ερισσότερο τους κοινούς δεσµούς των εθνών της και
τον ενιαίο ευρω$αϊκό $ολιτισµό.
Aοιο ρόλο AρέAει να εAιτελεί η ΕΕ
√ να στηρίζεται στις αρχές
• της αλληλεγγύης, της συνοχής και της κοινωνικής δικαιοσύνης
• της δηµοκρατίας και του σεβασµού των ανθρω$ίνων δικαιωµάτων και της διαφορε-
τικότητας
• της α$οκέντρωσης στη λήψη α$οφάσεων
√ να µένει µακριά α$ό το σοβινισµό και τον εθνικισµό
• να ε$ιδιώκει µία $αράλληλη ανά$τυξη όλων των κρατών-µελών και όχι µόνο εκείνων
µε το µεγαλύτερο $ληθυσµό ή των $ιο ισχυρών οικονοµικά
• να δεχτεί όλους τους $ροοδευτικούς και δηµοκρατικούς θεσµούς σε ό$οια χώρα και
αν ισχύουν και να καθιερωθούν σε όλη την Ένωση
• να µεσολαβεί για τον τερµατισµό $ολέµων και εµφύλιων συρράξεων
• να µεσολαβεί για την $ροστασία των ανθρω$ίνων δικαιωµάτων
• να κυριαρχεί η ιδέα των ειρηνικών σχέσεων και να τις ανα$τύσσει
• µια Ευρώ$η $ου θα δέχεται και νέες χώρες χωρίς να θέλει να ελέγξει την κουλτούρα
των λαών
√ το µεγάλο $ρόβληµα της ΕΕ είναι ότι λειτουργεί συχνά $ερισσότερο ως ένωση $ολυε-
θνικών/υ$ερεθνικών εταιρειών. Λειτουργεί $ερισσότερο υ$έρ των εταιρειών => να έρθει
$ιο κοντά στον $ολίτη.
Πώς µAορεί να εAιτευχθεί η ευρωAαϊκή συνείδηση

√ µέσα α$ό την $αιδεία
• µε διαθεµατικές εργασίες για το ευρω$αϊκό όραµα και τις ευρω$αϊκές αξίες
• αρθρογραφία και διοργάνωση ειδικών ενηµερωτικών συναντήσεων και ηµερίδων
(οργανωµένων α$ό µαθητές)
• µε κοινές $ολιτιστικές εκδηλώσεις µε µαθητές άλλων ευρω$αϊκών χωρών – αδελφο-
$οιήσεις
• η ίδια η $αιδεία $ρέ$ει να έχει εγχειρίδια $ου αφορούν την ΕΕ (ιστορία, διαµόρφωση
κλ$)
√ µέσα α$ό τον τύ$ο
• µε ειδικά αφιερώµατα και ολοκληρωµένες αναφορές στην ευρω$αϊκή $ολιτική σκηνή.
Ένα $ρόβληµα $ου αντιµετω$ίζεται σήµερα είναι η αδιαφορία του $ολίτη για τις σηµαντι-
κότατες $ολιτικές εξελίξεις στο εσωτερικό της ΕΕ.
99
Οφέλη του Aολίτη αAό την ΕΕ

√ σταθερότητα στο $ολίτευµα (α$οφεύγονται δικτατορικές εκτρο$ές), κοινή άµυνα σε
ξένους εχθρούς, κοινή οικονοµία (θεωρητικά)
√ µεταφορές δηµοκρατικών θεσµών (ό,τι κρίνεται θετικό σε µία χώρα, µεταφέρεται και
στις άλλες)
√ οικονοµική $ολιτική µε ανα$τυξιακό χαρακτήρα (ε$ιδοτήσεις/κοινοτικά κονδύλια,
ευρω$αϊκά κεφάλαια $ου ε$ενδύονται στις χώρες-µέλη, ενιαίο νόµισµα $ου ευνοεί το εµ-
$όριο και την οικονοµική σταθερότητα)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, οφείλουµε να τονίσουµε ότι µία Ένωση $ου στόχο θα έχει µόνο την ανά$τυξη
των ισχυρών οικονοµικών συµφερόντων, θα είναι $άντοτε α$έναντι α$ό το κοινό ευρω$αϊκό
αίσθηµα ισότητας και αξιοκρατίας. Η Ευρώ$η οφείλει να δείξει τη διαφορετικότητά της
µέσα α$ό την ενίσχυση των δηµοκρατικών θεσµών και το σεβασµό των ανθρω$ίνων δι-
καιωµάτων. Μία Ευρώ$η $ου στηρίζεται στη δηµοκρατική σύνθεση µ$ορεί να ανα$τύξει
και τις ε$ιστήµες, αλλά και να $ροστατεύει τον ίδιο τον $ληθυσµό της α$ό κάθε κίνδυνο
α$οτελώντας ταυτόχρονα και $αράδειγµα $ρος µίµηση για τους άλλους λαούς.
100
κοινωνικός αποκλεισµός
ρατσισµός
«Το 2010 είχε χαρακτηριστεί ως έτος κατά της φτώχειας και του
κοινωνικού αποκλεισµού. Ωστόσο, σήµερα παρατηρούµε ότι οι όποιες
προσπάθειες για κοινωνική ενσωµάτωση ευπαθών οµάδων δεν έχουν
ουσιαστικά αποτελέσµατα και ολοένα και περισσότερα άτοµα οδη-
γούνται στο κοινωνικό περιθώριο.
Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) αναζητήστε τα αίτια του κοινωνι-
κού αποκλεισµού και προτείνετε τρόπους που η παιδεία µπορεί να
αντιµετωπίσει αυτό το µεγάλο κοινωνικό πρόβληµα»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Οι σύγχρονες κοινωνίες στα µάτια µας συχνά φαντάζουν δηµοκρατικές και ανοιχτές σε
όλους. Συχνά µια ε$ι$όλαιη µατιά δηµιουργεί την εντύ$ωση ότι η κοινωνία µας α$οδέχεται
όλους τους $ολίτες χωρίς να $ροχωρά σε διακρίσεις σε βάρος τους. Πίσω όµως α$ό τα τηλε-
ο$τικά $λάνα και τις βιαστικές µατιές, µ$ορούµε να $αρατηρήσουµε οµάδες ολόκληρες
του $ληθυσµού $ου στέκουν α$οκλεισµένες α$ό τον κοινωνικό βίο.
ορισµός
ο κοινωνικός α$οκλεισµός συνδέεται µε τον κοινωνικό ρατσισµό και αναφέρεται σε
οµάδες $ληθυσµού $ου διαφέρουν α$ό την $λειοψηφία. Είναι η $εριθωριο$οίηση, ο στιγ-
µατισµός. Ωστόσο, ενώ ο ρατσισµός α$οτελεί µία συνειδητή ε$ιλογή, ο κοινωνικός α$οκλει-
σµός µ$ορεί να είναι και ασυνείδητος και συνειδητή ε$ιλογή (κυρίως α$οτέλεσµα συνειδητής
ε$ιλογής ή αδιαφορίας).
αίτια
√ η διαφορετικότητα του ατόµου α$ό την εικόνα $ου εµείς έχουµε, α$ό αυτό $ου εµείς
$εριµένουµε
• µετανάστες, οµοφυλόφιλοι, γυναίκες κτλ
√ η φτώχεια και η αδυναµία α$όκτησης αγαθών
• οι φτωχοί και οι άνεργοι είναι α$ό τις κύριες κοινωνικά α$οκλεισµένες οµάδες εξαιτίας
• της αδυναµίας τους να "βγουν" στο κοινωνικό σύνολο $ου λειτουργεί µε το $ρότυ$ο
της υ$ερκατανάλωσης αγαθών
• της αδυναµίας τους να µορφωθούν, αφού η µόρφωση συνδέεται άµεσα µε την οικο-
νοµική ε$ιφάνεια της οικογένειας $ροέλευσης του µαθητή
ΣΗΜΕΙΩΝΟΥΜΕ ΟΤΙ οι γυναίκες και τα $αιδιά των $ροσφύγων είναι α$ό τις $ρώτες
οµάδες $ου βιώνουν τη φτώχεια και τον κοινωνικό α$οκλεισµό
√ ΑµεΑ και Τρίτη Ηλικία
• τα άτοµα µε ανα$ηρίες (ΑµεΑ) είναι σταθερά στις οµάδες $ου $εριθωριο$οιούνται.
Ο α$οκλεισµός τους γίνεται µε
• τον οίκτο/λύ$ηση µε τον ο$οία τα βλέ$ουµε σχεδόν $άντα
• την α$οµόνωσή τους ε$ειδή το υ$όλοι$ο κοινωνικό σύνολο φέρεται σα να µην υ$άρ-
χουν ή ως αντίδραση στη συµ$εριφορά του
• την αδυναµία $ρόσβασης σε δηµόσιες υ$ηρεσίες, σε χώρους κοινωνικής συνεύρεσης
(καφενεία, $λατείες, εκδηλώσεις κτλ)
• την αδυναµία εξεύρεσης εργασίας (λόγω των σωµατικών ή $νευµατικών τους) αδυ-
101
ναµιών
• οι γέροντες $ου α$οµονώνονται σε ΚΑΠΗ και κατοικίες λόγω
• ασθενειών και ακριβών θερα$ειών
• οικονοµικής αδυναµίας (χαµηλές συντάξεις) $ου δεν τους ε$ιτρέ$ει κοινωνική δρα-
στηριότητα
• αντίληψης ότι οι $ρεσβύτεροι δεν έχουν να $ροσφέρουν τί$οτε στην κοινωνία
√ µετανάστες και άστεγοι
• εγκληµατοφοβία
• διαφορετικότητα
√ η $αιδεία
• δε διδάσκει τη συνεργασία
• το ίδιο το σχολείο α$οµονώνει και στιγµατίζει τη διαφορετική συµ$εριφορά, το
άτοµο $ου έχει άλλες $ροτιµήσεις α$ό εκείνες $ου ορίζει ο εκ$αιδευτικός ή το σύστηµα
(µέσω της αξιολόγησης των ε$ιδόσεων και των τιµωριών)
• δεν είναι κριτική µε α$οτέλεσµα το $αιδί να θεωρεί ορθό ότι συµβαίνει γύρω του και
να µην αντιδρά
√ τα ΜΜΕ $ου $ροβάλλουν ως α$οδεκτό τρό$ο ζωής
• την κοινωνική $ροβολή µέσω της υ$ερκατανάλωσης
• τον κοινωνικό κανιβαλισµό, τον ατοµισµό και τον ανταγωνισµό
• $ου στιγµατίζουν µέσα α$ό εκδηλώσεις και συνεντεύξεις φόβου οµάδες $ληθυσµού
(µετανάστες, αστέγους, τοξικοµανείς κτλ)
συνέAειες
√ η φτώχεια και η κοινωνική α$οµόνωση συνδέεται µε την αύξηση της εγκληµατικότητας
καθώς σχετίζονται
• µε την ανάγκη ε$ιβίωσης
• µε την γκετο$οίηση
• µε τη σύσταση οµάδων $αραβατικής δράσης (συµµορίες)
√ διαρρηγνύεται (=καταστρέφεται, "σ$άει") η κοινωνική συνοχή
• η κοινωνία δεν είναι $ια δεµένη, αλλά χωρισµένη σε οµάδες $ου η µία βλέ$ει αρνητικά
την άλλη
• αύξηση της εγκληµατικότητας και α$ουσία συνεργασίας µεταξύ κοινωνικών οµάδων
• κοινωνικές εντάσεις και συγκρούσεις
αντιµετώAιση - λύση
≈ να α$οδεχτούµε ότι η διαφορετικότητα δεν είναι κάτι $ου $ρέ$ει να µας φοβίζει/τρο-
µάζει. Η διαφορετικότητα εµ$λουτίζει την κοινωνία, την οµορφαίνει, τη χρωµατίζει
√ µέσω της κριτικής $αιδείας
• διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του φαινοµένου, των ΜΜΕ, του κοινωνικού ανταγωνισµού
• µε την κριτική $ροσέγγιση των ανθρω$ιστικών ε$ιστηµών/αξιών και αρχών για αλ-
ληλεγγύη, σεβασµό και ανοχή στη διαφορετικότητα
• µέσα α$ό τη βιωµατική συνεργασία µε $αιδιά µεταναστών και α$οκλεισµένες κοι-
νωνικές οµάδες (δράσεις µε ΚΑΠΗ, συλλόγους ΑµεΑ, α$οθερα$ευµένων ουσιοεξαρτηµένων
κτλ)
• εκθέσεις (φωτογραφίας, εικαστικών), $ολιτιστικές εκδηλώσεις (συναυλίες, φεστιβαλικές
δράσεις κτλ), αρθρογραφία µε διάφορες αφορµές και θέµατα $ου έµµεσα ή άµεσα αγγίζουν
την $εριθωριο$οίηση
• µέσω της διά βίου µάθησης και $αιδαγωγικών δράσεων της Πολιτείας και της Το$ικής
Αυτοδιοίκησης
√ τα ΜΜΕ
102
• µε καµ$άνιες και ειδικά έντυ$α ή τηλεο$τικά αφιερώµατα ανά τακτά χρονικά δια-
στήµατα για την ευαισθητο$οίηση του κοινού $ρος τις α$οκλεισµένες κοινωνικά οµάδες
• ενηµέρωση του κοινού σχετικά µε τις συνέ$ειες του κοινωνικού α$οκλεισµού
√ Πολιτεία και Το$ική Αυτοδιοίκηση
• να κινηθούν $ρολη$τικά. Η $ρόληψη είναι σηµαντικότερη α$ό τη θερα$εία (φτηνό-
τερη και $ιο ουσιαστική)
• µε δράσεις κοινωνικής $ολικής $ου στοχεύουν στην έξοδο α$ό το $εριθώριο και κοι-
νωνικής ενσωµάτωσης των ευαίσθητων κοινωνικών οµάδων
• $ολιτικές $ου στοχεύουν στη µείωση της ανεργίας
• $ροστασία των α$οκλεισµένων οµάδων µέσα α$ό ειδικά $ρογράµµατα
• ειδικά ε$ιδόµατα
• µε εκδηλώσεις ενηµέρωσης των $ολιτών (ε$ιστηµονικές ηµερίδες, µέσα στις Σχολές
Γονέων, µε εκδηλώσεις συµ$αράστασης κτλ).
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, η κοινωνική α$οµόνωση είναι µία µελανή σελίδα των σύγχρονων
δυτικών κοινωνιών. Πρόκειται για ένα φαινόµενο $ου οδηγεί σε αλληλοσυγκρουόµενες
κοινωνικές οµάδες και εντείνει τις κοινωνικές εντάσεις. Σήµερα, $ιο $ολύ α$ό $οτέ είναι
αναγκαίο να $ροχωρήσει η Πολιτεία σε µέτρα $ρόληψης της $εριθωριο$οίησης $ριν να
είναι αργά.
103
«Έχετε επιλεγεί από την τάξη σας να την εκπροσωπήσετε σε ένα

συµπόσιο κατά του ρατσισµού. Γράψτε µια οµιλία (500-600 λέξεων)
την οποία θα εκφωνήσετε στη σύσκεψη παρουσιάζοντας τα αίτια
που τελικά γεννούν τις ρατσιστικές αντιλήψεις και πώς µπορούµε να
αντιµετωπίσουµε το ρατσισµό που συναντάται στη χώρα µας».
ή
«Να αναπτύξετε τις απόψεις σας για τις συνέπειες του ρατσισµού σε
ένα άρθρο (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευθεί σε εφηµερίδα της πό-
λης σας»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια συνηθισµένη στη χώρα µας είναι η έκφραση ρατσιστικών αντιλή-
ψεων. Οι κοινωνικοί α$οκλεισµοί, βέβαια, των διαφορετικών $ληθυσµών α$ό τον κοινωνικό
βίο $άντοτε υ$ήρχαν και εκφράζονταν κατά µουσουλµανικών $ληθυσµών ή αθιγγάνων,
αλλά $ροσφάτως το φαινόµενο έγινε εντονότερο για $ρώτη εναντίον οικονοµικών µετανα-
στών α$ό την Ανατολική Ευρώ$η. Συχνές είναι και οι κατηγορίες $ου τους α$ευθύνονται
για την αύξηση της εγκληµατικότητας και ακόµα και της ανεργίας.
Παρατηρώντας την κοινωνική και $ολιτική ζωή στη χώρας δεν είναι λίγες οι φορές $ου
ατοµικά ή συλλογικά στρεφόµαστε κατά των οικονοµικών µεταναστών, εκφράζοντας έναν
$ρωτόγνωρο για τα ελληνικά δεδοµένα ρατσισµό. Οι ξένοι κατηγορούνται για έλλειψη σε-
βασµού στα ελληνικά ήθη και για την ίδια την εγκληµατικότητα ή ακόµα και για την
ανεργία. Στη σύγχρονή του έκφραση ο ρατσισµός λειτουργεί σαν ιδεολογία και αιτιολόγηση
µ$ροστά στα σοβαρά κοινωνικά και οικονοµικά $ροβλήµατα, ενώ $αλαιότερα α$λά ήταν
κοινωνικός α$οκλεισµός των διαφορετικών $ληθυσµών της χώρας.
µορφές ρατσισµού
√ φυλετικός ρατσισµός
• κατά µεταναστών και µειονοτήτων για διάφορα αίτια κι αφορµές
≈ θεωρείται ιδεολογικά ότι η ράτσα τους είναι κατώτερη
≈ τους α$οδίδονται κατηγορίες ότι εγκληµατούν, ότι αυξάνουν την ανεργία κτλ
≈ άνιση αντιµετώ$ιση έγχρωµων, κίτρινων ή αραβικών $ληθυσµών σε $ολλές χώρες,
γκετο$οιώντας ολόκληρες $εριοχές
• ο αντισηµιτισµός
√ κοινωνικός ρατσισµός
• κακή αντιµετώ$ιση, κοινωνικός α$οκλεισµός και στιγµατισµός $εριθωριακών ή άλ-
λων κοινωνικών οµάδων (τοξικοµανείς, α$οφυλακισµένοι κλ$)
≈ για λόγους θρησκευτικούς η α$οµόνωση και ο α$οκλεισµός οµάδων ή ατόµων
≈ διακρίσεις µε βάση µουσικά ακούσµατα, ε$αγγέλµατα κλ$
• ο σεξισµός (α$οκλεισµός και διακρίσεις λόγω του φύλου)
≈ κατά οµοφυλοφίλων (κυρίως µε $ροσβολές και ειρωνείες)
≈ σε άτοµα µε ειδικές ανάγκες (µέσω του οίκτου/λύ$ησης και της αδιαφορίας)
• ταξικοί διαχωρισµοί
Το φαινόµενο του φυλετικού ρατσισµού $αρουσιάζεται τις τελευταίες δεκαετίες µε την
έλευση των οικονοµικών µεταναστών α$ό τις όµορες βαλκανικές χώρες, λόγω των $ολιτικών
και οικονοµικών αλλαγών $ου συνέβησαν στις $ρώην σοσιαλιστικές κοινωνίες.
Το φαινόµενο δεν εµφανίζεται µόνο στην Ελλάδα, αλλά α$οτελεί κοινό τό$ο αναφοράς
σε $ολλές χώρες ό$ου $αρατηρείται µεγάλη $ροσέλευση µεταναστών.
104
Ο κοινωνικός ρατσισµός αναφέρεται σε ό$οιον διαφέρει α$ό εµάς ($ου θεωρούµε ότι
ταυτιζόµαστε µε την $λειοψηφία).
αίτια του Aροβλήµατος

√ Η ανεργία $ου µοιάζει να αυξάνεται ολοένα και $ερισσότερο και συχνά α$οδίδεται
σε µετανάστες
• οι µετανάστες α$λά καλύ$τουν τις κενές θέσεις εργασίας $ου δεν ε$ιθυµούν οι ντό$ιοι.
• οι µετανάστες α$οτελούν ία ευέλικτη οµάδας εργασίας, κάνουν κάθε δουλειά και σε
κάθε τό$ο χωρίς τις αγκυλώσεις µόρφωσης, τις οικογενειακές και συναισθηµατικές α$αιτήσεις
των Ελλήνων
• οι Έλληνες $ροτιµούν εργασία στο δηµόσιο τοµέα και $νευµατικές εργασίες βάσει
και του τίτλου σ$ουδών $ου έχουν λάβει
• η οικονοµική ανέχεια $ου µαστίζει $ολλούς Έλληνες και ο σχετικός $αλαιότερος
$λουτισµός των µεταναστών $ροκαλούν το φθόνο (φαίνεται α$ό αγορές αυτοκινήτων, ακι-
νήτων, χρήση κινητής τηλεφωνίας και τη διασκέδαση).
• η $ρόοδός τους σε διάφορους τοµείς της κοινωνικής και $νευµατικής ζωής και ο ε$α-
κόλουθος φθόνος.
√ Η αυξανόµενη εγκληµατικότητα $ου α$οδίδεται και α$ό δηµοσιογραφικούς κύκλους
και α$ό µεγάλα τµήµατα του ελληνικού λαού στους µετανάστες.
• είναι αλήθεια ότι οι µετανάστες λόγω ανέχειας α$οτελούν µία ιδιαίτερα ε$ιρρε$ή $ρος
το έγκληµα οµάδα, αλλά αυτό δε σηµαίνει ότι όλοι οι µετανάστες $ρέ$ει να στιγµατίζονται.
• οι µετανάστες συλλαµβάνονται ευκολότερα α$ό τους ντό$ιους.
• ορισµένοι αλλοδα$οί $ροβαίνουν σε σκληρότερα εγκλήµατα κι έτσι ευκολότερα α$ο-
τυ$ώνεται στη µνήµη του τηλεθεατή το ειδεχθές έγκληµα και ταυτίζεται µε κάθε µετανάστη
√ κακή $αιδεία
• το χαµηλό ε$ί$εδο $αιδείας
• έλλειψη κριτικού $νεύµατος και η έντονη $ρο$αγάνδα και ο καθηµερινός καταιγισµός
ειδήσεων και σχολίων για τη στάση των µεταναστών σε διάφορα ζητήµατα και $ροβλήµατα
κοινωνικά
• η α$οµόνωση $ληθυσµών α$ό την ίδια την εκ$αίδευση ή γκετο$οίηση σχολείων και
α$οµόνωση των διαφορετικών $ληθυσµών α$ό την οµαλή κοινωνική ζωή και ενσωµάτωσή
τους σε αυτήν
√ το σύστηµα κοινωνικο$οίησης $ου
• ανα$αράγει κοινωνικά στερεότυ$α και $ροκαταλήψεις εµ$οδίζοντας την ειρηνική
συµβίωση
• οι νέοι µεγαλώνουν σε ένα ρατσιστικό $εριβάλλον και σ$άνια κατορθώνουν να το
ξε$εράσουν
• δε δεχόµαστε το διαφορετικό ε$ειδή το θεωρούµε ξένο, ανοίκειο, αφύσικο κτλ
• $ολλοί δεν έχουν αντιληφθεί (λόγω του ότι η Ελλάδα ήταν κατά 98% οµοιογενής $ο-
λιτισµικά και εθνικά) ότι η σύγχρονη κοινωνία είναι $ολυ$ολιτισµική
√ $ολιτικοί και ψηφοθηρικοί λόγοι $ου στρέφονται κατά µεταναστών
• η διαφορετικότητά τους σε θρησκευτικά ζητήµατα.
• ο ρατσισµός $ου συχνά ε$ιδεικνύεται στις χώρες α$ό τους εκεί κατοικούντες ελληνό-
φωνους $ληθυσµούς.
√ ο συχνός βοµβαρδισµός ότι Έλληνες δια$ρέ$ουν στο εξωτερικό
• καλλιεργεί την αντίληψη της ανωτερότητας της ελληνικής φυλής
• καλλιεργεί την εντύ$ωση ότι µόνο στο εξωτερικό µ$ορούν κά$οιοι να αναγνωριστούν
γιατί στην Ελλάδα $αντού υ$άρχουν µετανάστες
√ ο φόβος ότι οι ξένοι κά$οτε θα διεκδικούν αυτονοµία, ό$ως έκαναν και άλλες µειονο-
τικές οµάδες στα Βαλκάνια.
105
• ο φόβος ότι θα αλλάξουν τη µορφή της εθνικής οµοιογένειας, $ου ήταν στόχος $ολλών
κυβερνήσεων στο $αρελθόν.
ΣυνέAειες
√ κοινωνικές εντάσεις
• βία (οι ντό$ιοι συγκρούονται µε µετανάστες κι εκείνοι αναζητούν εκδίκηση κτλ)
• κοινωνικός κανιβαλισµός
• α$ο$ροσανατολισµός του λαού α$ό τα $ραγµατικά αίτια της ανεργίας, της ανέχειας
και της εγκληµατικότητας (όλα σχετίζονται σε συγκεκριµένες $ολιτικές και οικονοµικές ε$ι-
λογές )
• φανατισµός και αµάθεια
• $ολιτική χειραγώγηση (συνήθως της µεσαίας τάξης $ου φοβάται ότι θα χάσει τα $ρο-
νόµιά της)
√ οικονοµικός µαρασµός αφού οι µετανάστες
• στηρίζουν ασφαλιστικά ταµεία, εφορία κτλ
• καταλαµβάνουν θέσεις εργασίας $ου θα έµεναν κενές σε κάθε $ερί$τωση,
• στηρίζουν τις το$ικές αγορές για την κάλυψη βιολογικών και κοινωνικών κατανα-
λωτικών αναγκών τους
Προτεινόµενες λύσεις
√ Η εκ$αίδευση
• να $αίξει σηµαντικό ρόλο ενάντια στο ρατσισµό (διαθεµατικότητα, $ολιτιστικές δρά-
σεις, συνεργασία µε τα $αιδιά µεταναστών, κοινές αθλητικές εκδηλώσεις κτλ)
• να ενηµερωθούν οι µαθητές όσα βίωσαν οι Έλληνες µετανάστες και οι $ρόσφυγες
• ανά$τυξη της δια$ολιτισµικής εκ$αίδευσης στο σχολείο
• να γνωρίσουν στοιχεία ξένων $ολιτισµών τα ελληνό$ουλα (εκδηλώσεις αλλοδα$ών
µέσα στο σχολείο και γνωριµία µε τους χορούς και τα έθιµα της $ατρίδας τους)
√ Τα Μ.Μ.Ε. και η διά βίου µάθηση µε την Πολιτεία
• να α$οκτήσουν $αιδαγωγικό ρόλο στο ζήτηµα αυτό και να µην $ροβάλουν ανεξέ-
λεγκτα κάθε είδηση, $ου α$οδίδει ένα έγκληµα σε µετανάστες.
• να καλλιεργήσουν µία συνείδηση αντιρατσιστική (ήδη ξεκίνησε και συνεχίζεται µετά
τη ρατσιστική αρχική τους αντιµετώ$ιση)
• να κάνουν κατανοητό ότι ζούµε σε µία $ολυ$ολιτισµική κοινωνία και έναν $αγκο-
σµιο$οιηµένο $ολιτισµό.
• να γίνει αντιλη$τό στον ελληνικό λαό και ιδιαίτερα στις νεότερες γενιές ότι η Ελλάδα
ήταν τροφοδότης µεταναστών σε Η.Π.Α., Γερµανία, Γαλλία και Αυστραλία ή άλλες χώρες.
• να γίνει κατανοητό ότι οι Έλληνες µετανάστες δέχονταν τακτικότατα ε$ιθέσεις ρα-
τσιστικές τις ο$οίες καταδικάζουµε· γιατί να γίνεται το ίδιο σε άλλους.
• να µη συγχέεται ο $ατριωτισµός µε τον εθνικισµό και το ρατσισµό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, ο ρατσισµός εµφανίζεται όχι σαν ένα νέο φαινόµενο στη
χώρα µας, αλλά ο$ωσδή$οτε σαν ένα ιδιαίτερα οξύ $ρόβληµα µε νέες διαστάσεις. Αίτιοι
$λέον για τα σοβαρά κοινωνικά και οικονοµικά αδιέξοδα εµφανίζονται οι αλλοδα$οί ερ-
γαζόµενοι. Το κυριότερο αίτιο φαίνεται να είναι η µοναδική $ερί$τωση -λόγω $αλαιότερων
$ολιτικών συνθηκών- της α$όλυτης οµοιογένειας της χώρας µας εθνικά και $ολιτιστικά και
ανικανότητα αντίληψης ότι η ε$οχή έχει αλλάξει µετατρέ$οντας την κοινωνία µας σε $ολυ-
$ολιτισµική.
106
πολυπολιτισµικότητα
«Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευθεί σε τοπική εφη-

µερίδα αναφερθείτε στο σύγχρονο φαινόµενο της πολυπολιτισµικό-
τητας. Ποια χαρακτηριστικά αποκτά ποια η σύγχρονη ελληνική κοι-
νωνία και ποιος ο ρόλος της παιδείας µπροστά στο φαινόµενο;».
Μετανάστης, ο Άλλος, ο ξένος, αλλοδα$ός, αλλόγλωσσος, διαφορετικός
Πολιτισµός, κουλτούρα, ήθη (=συµ$εριφορές, στάσεις), έθιµα, $ολιτισµικές αντιλήψεις.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου ακούµε να γίνεται για την $ολυ$ολιτισµική διάσταση της
ελληνικής κοινωνίας. Αναφορές γίνονται τακτικά τόσο σε καθηµερινές συζητήσεις όσο και
στα ηλεκτρονικά δελτία ειδήσεων και στην έντυ$η αρθρογραφία. Οι σύγχρονες µετανα-
στευτικές ροές έχουν ε$ηρεάσει σηµαντικά την ελληνική κοινωνία και ορισµένοι θεωρούν
ότι έτσι α$ειλείται ο ελληνικός $ολιτισµός, ενώ άλλοι διατείνονται ότι α$λά εµ$λουτίζεται.
Προσέγγιση της έννοιας
Ως $ολυ$ολιτισµικότητα ($ολλοί $ολιτισµοί, $ολύ+$ολιτισµικότητα –αδόκιµο το β΄
συνθετικό ως όρος- στα αγγλικά =>multicivilization) νοείται το κοινωνικό φαινόµενο ό$ου
άνθρω$οι διαφορετικών $ολιτισµών (µετανάστες διαφορετικών µεταξύ τους κρατών και
ντό$ιοι) συµβιώνουν στις ίδιες κοινότητες.
Χαρακτηριστικά της AολυAολιτισµικότητας

Η $ολυ$ολιτισµικότητα αφορά άµεσα την ειρηνική συµβίωση ξένων και ντό$ιων χωρίς
$ροστριβές κι ε$ιθετικές συµ$εριφορές.
Η $ολυ$ολιτισµικότητα έχει άµεση σχέση:
√ µε το ρατσισµό. Οι ρατσιστές
• ενοχλούνται α$ό το γεγονός ότι διαφορετικοί $ολιτισµοί συµβιώνουν $αράλληλα
στην ίδια κοινότητα. Σαφώς και τούτη η συµβίωση ε$ιβάλλει ε$αφές και συναλλαγές, ε$η-
ρεάζοντας τον τρό$ο σκέψης και τις στάσεις των ατόµων.
• φοβούνται το ότι ακούγονται διαφορετικές γλώσσες, οι άνθρω$οι διασκεδάζουν δια-
φορετικά, έχουν άλλες αντιλήψεις για διάφορα ζητήµατα και αντιµετω$ίζουν διαφορετικά
ίδιες καταστάσεις.
• φοβούνται "ε$ιδροµές" µεταναστών $ου θα "καταλάβουν" την χώρα
• θεωρούν τον ξένο $ολιτισµό α$ειλή για την ελληνική κουλτούρα και $αράδοση
• φοβούνται αύξηση των αλλοδα$ών (υ$εργεννητικότητά τους) σε συνάρτηση µε την
ελληνικό υ$ογεννητικότητα
• κάνουν λόγο για "αµερικανο$οίηση" της ελληνικής κοινωνίας
• χρησιµο$οιούν την "α$ειλή" των µεταναστών ως $ρόσχηµα
• µε την κοινωνική ενσωµάτωση των µεταναστών
• µέσα α$ό την $ολυ$ολιτισµικότητα οι µετανάστες σταδιακά και ειρηνικά ενσωµα-
τώνονται στην ελληνική κοινωνία. Κάθε βίαιη $ίεση ενσωµάτωσης ουσιαστικά θα τους
έφερνε αντιµέτω$ους µε το το$ικό στοιχείο.
• η $ολυ$ολιτισµικότητα εµ$εριέχει/$ροϋ$οθέτει το σεβασµό της διαφορετικής κουλ-
107
τούρας και την α$οδοχή της ως κάτι διαφορετικό -µε όρο να µην αντιµετω$ίζει εχθρικά
τους άλλους $ολιτισµούς της το$ικής κοινωνίας.
√ ως έννοια φυσικά είναι αντιρατσιστική (και γι’ αυτό οι κύριοι αντί$αλοί της είναι
ακροδεξιές και φασιστικές αντιλήψεις)
• η ειρηνική αυτή διαβίωση/συµβίωση ε$ιτρέ$ει την ανά$τυξη οικονοµικών και δια-
$ροσω$ικών σχέσεων
√ Η $ολυ$ολιτισµικότητα µ$ορεί
• να ε$ηρεάσει θετικά την εθνική κουλτούρα εφόσον µε κριτική διάθεση αφοµοιώνονται
$ολιτισµικά στοιχεία αλλοδα$ών $ου κρίνονται θετικά (όχι για κοινωνική ε$ίδειξη ή ε$ιβολή
κοινωνικο$οίησης)
• να εµ$λουτίσει τον ελληνικό $ολιτισµό και να τον ισχυρο$οιήσει
Aώς εAιτυγχάνεται η AολυAολιτισµικότητα

√ µέσα α$ό την εκ$αίδευση
• µε την ταυτόχρονη $αρουσία Ελλήνων κι αλλοδα$ών µαθητών στην ίδια τάξη
• τα $αιδιά µαθαίνουν να συµβιώνουν α$ό µικρή ηλικία, και να κοινωνικο$οιούνται
σε ένα $ολυγλωσσικό $εριβάλλον
• µε τη συνεργασία των µαθητών σε
• διαθεµατικές εργασίες (για ο$οιοδή$οτε θέµα). Έτσι, έρχονται σε στενή ε$αφή µεταξύ
τους, χωρίς τη διαµεσολάβηση των ενηλίκων -$ου $ιθανόν θα αντιδράσουν αρνητικά- $ρο-
κειµένου να βγάλουν ένα θετικό για την οµάδα α$οτέλεσµα. Μαθαίνουν να συνεργάζονται
(εφόσον ακολουθούνται οι σωστές $αιδαγωγικές και διδακτικές $ροσεγγίσεις κι όχι η α$ο-
µόνωση και η αδιαφορία για τους µετανάστες) µε ό,τι θετικό σηµαίνει τούτο για τη µελλοντική
κοινωνία.
• κοινές $ολιτιστικές δράσεις (καλλιτεχνικές εκθέσεις, συναυλίες κτλ). Είναι δυνατόν
να λαµβάνουν χώρα σε κοινό $ρόγραµµα/µία ενιαία εκδήλωση $αραδοσιακοί χοροί, $ρο-
βολή λαογραφικών στοιχείων, ηθών κι εθίµων φέρνοντας έτσι σε βαθύτερη ε$αφή τον ένα
λαό µε τον άλλο κι εξασφαλίζοντας σεβασµό για την άλλη κουλτούρα και µια ειρηνική/αρ-
µονική συµβίωση
√ µέσα α$ό τον αθλητισµό
• η συµµετοχή στην ίδια οµάδα γόνων (όχι σε αντί$αλες) µεταναστών και ελληνό$ου-
λων α$οτελεί την ισχυρότερη ασ$ίδα για αρµονική κοινωνική ενσωµάτωση των αλλοδα$ών,
µια και το αθλητικό $νεύµα και $άθος είναι κοινό σε όλο τον κόσµο
√ µέσα α$ό τη συµµετοχή στα κοινά. Έτσι, οι ενήλικες κοινωνικο$οιούνται, συνεργά-
ζονται και αγωνίζονται για ένα κοινό σκο$ό σε ένα $ολυφυλετικό $εριβάλλον και $εριορί-
ζουν τις ρατσιστικές στάσεις ή αντιλήψεις τους, $αραδειγµατίζοντας τα $αιδιά τους
• συµµετοχή σε κοµµατικές οργανώσεις, σε δηµοτικές κινήσεις ή σε $ρωτοβουλίες $ο-
λιτών (µε στόχο τη βελτίωση της κοινωνίας, του δήµου κτλ)
• συµµετοχή σε αθλητικές οµάδες
• συµµετοχή σε κοινούς ε$αγγελµατικούς και $ολιτιστικούς συλλόγους, σε συλλόγους
γονέων και κηδεµόνων
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, η ελληνική κοινωνία όλο και $ερισσότερο α$οκτά $ολυ$ολιτισµικά
χαρακτηριστικά. Βέβαια, η άφιξη µεταναστών και η ύ$αρξη $ολλών διαφορετικών $ολιτι-
σµών ξενίζει ρατσιστές και ξενόφοβους. Ωστόσο, είναι αναγκαία για την ειρηνική συµβίωση
τόσο διαφορετικών κουλτούρων. Μόνο µέσα σε ένα $ολυ$ολιτισµικό $εριβάλλον, ό$ου θα
συνυ$άρχουν αρµονικά Έλληνες και µετανάστες, ό$ου θα σέβονται τη διαφορετικότητα
του άλλου, είναι δυνατόν να ανα$τυχθεί η ελληνική κοινωνία και $ροετοιµαστεί ε$αρκώς
για το αύριο.
108
παγκοσµιοποίηση
«Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευθεί στην εφηµερίδα

του σχολείου σας να παρουσιάσετε τους κινδύνους της παγκοσµιο-
ποίησης που απειλούν τους νέους και τους τρόπους µε τους οποίους
µπορεί η νέα γενιά να θωρακιστεί».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελεί καθηµερινό φαινόµενο $ια η αναφορά στην $αγκοσµιο$οίηση. Ο $λανήτης
µας µοιάζει $ια µε ένα µικρό χωριό. Τα νέα α$ό κάθε $λευρά της οικουµένης ταξιδεύουν
τόσο γρήγορα ώστε το $ιο α$οµακρυσµένο σηµείο να µας µοιάζει γειτονικό. Εικόνες και
$ληροφορίες καταφτάνουν κάθε µέρα µε καταιγιστικό ρυθµό χάρη στις νέες τεχνολογίες.
Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι $ου τονίζουν τους κινδύνους για τις εθνικές κουλτούρες.
Προσέγγιση της έννοιας
Ως $αγκοσµιο$οίηση (globalization) εννοείται η µεταφορά $ολιτισµικών στοιχείων, τα
στοιχεία αλλοεθνών $ολιτισµών $ου καταφτάνουν είτε µε τις νέες τεχνολογίες - η ηλεκτρονική
$ολυ$ολιτισµικότητα- είτε µε τις µεταναστευτικές ροές στη χώρα µας.
Παράλληλα, ο όρος $αγκοσµιο$οίηση -στην οικονοµική του διάσταση- αναφέρεται στη
διακίνηση µεγάλων κεφαλαίων, στις ε$ενδύσεις σε άλλες χώρες α$ό $ολυεθνικές εταιρίες,
οι ο$οίες και $ιέζουν ή ελέγχουν τις το$ικές αδύναµες κυβερνήσεις για την εξασφάλιση των
συµφερόντων τους.
Θετικά της AαγκοσµιοAοίησης
√ ενηµέρωση για όσα γίνονται στον κόσµο. Υ$ό µία σκο$ιά τούτο µορφώνει και ε$ιτρέ$ει
την κρίση και τη σύγκριση. Ο σύγχρονος κόσµος είναι ο $ιο ενήµερος και ο $ιο µορφωµένος
α$ό $οτέ
√ δίνει την ευκαιρία για αφοµοίωση θετικών στοιχειών άλλων $ολιτισµών –αρκεί να γίνεται
κριτικά και δηµιουργικά. Έτσι, εµ$λουτίζονται οι εθνικοί $ολιτισµοί και ισχυρο$οιούνται
√ ε$ιτρέ$ει αγορές κι ε$ενδύσεις/ενηµέρωση για ε$ενδύσεις σε άλλες $εριοχές ή δείχνει
τις τάσεις των καταναλωτών για ε$ενδύσεις στην το$ική κοινωνία
κίνδυνοι αAό την AαγκοσµιοAοίηση
√ ουσιαστικά θεωρείται ότι α$ειλούνται οι εθνικές $αραδόσεις και όλα τα χαρακτηριστικά
τους µέσα α$ό µία άκριτη σύνδεση $ολιτισµικών στοιχείων και την ταχύτατη συγχώνευσή
τους. Κυρίως, βέβαια, ε$ιβάλλεται η αγγλοσαξονική κουλτούρα (µέσα α$ό τον κινηµατο-
γράφο, την τηλεόραση και το διαδίκτυο).
√ µαζί µε τον καταιγισµό $ληροφοριών µεταφέρονται και ήθη κι έθιµα α$ό κάθε γωνιά
µε α$οτέλεσµα
• να ε$ηρεάζεται ο τρό$ος σκέψης µας,
• η κουλτούρα ενός λαού, τα ήθη και τα έθιµά του (ενδυµασία, $αραδόσεις, αντιλήψεις
κτλ –$χ ο κόκκινος Άγιος Βασίλης κ.ό.κ). Και $αλαιότερα συνέβαιναν τέτοιες αλλαγές, αλλά
τότε ήταν µε αργές διαδικασίες (µέσω του εµ$ορίου) και $ρολάβαιναν να αφοµοιωθούν δη-
µιουργικά. Σήµερα όµως οι ταχύτητες είναι µεγάλες και δε γίνεται αφοµοίωση, αλλά ευκαι-
ριακή/$ρόσκαιρη µίµηση.
• να ε$ηρεάζεται η γλώσσα (µέσα α$ό γλωσσικά συµ$λέγµατα $ου µεταφέρει η τηλεό-
ραση κι ο κινηµατογράφος)
√ οι νέες τεχνολογίες ε$ιτρέ$ουν την ε$ικοινωνία µε το $ιο α$οµακρυσµένο σηµείο του
109
$λανήτη.
• γνώσεις και θεσµοί -ξένοι $ρος ένα τό$ο- γίνονται γνωστοί και τους µιµούνται (αιρέ-
σεις, στάσεις κοινωνικές και $ολιτικές κτλ)
• σύνδεση/συγκρητισµός $ολιτισµικών στοιχείων µέσα α$ό τη συµβίωση µε µετανάστες
• οι αυξηµένες µεταναστευτικές ροές έφεραν στην Ευρώ$η και τη χώρα µας, $ολίτες µε
άλλη κουλτούρα, µε άλλες αντιλήψεις.
Προτάσεις για την Aροστασία της Aαράδοσης και της εθνικής κουλτούρας
≈ Συνήθως η $αγκοσµιο$οίηση έχει ο$αδούς ή εχθρούς (Εκκλησία, εθνικιστές, αρχαι-
ολάγνοι, συντηρητικοί). Μία στάση κριτική στο φαινόµενο είναι η $ροβολή του νεοελληνικού
$ολιτισµού. Μέχρι τώρα είχαµε ή άκριτη α$οδοχή ή $λήρη άρνηση κάθε ξένου στοιχείου.
≈ Η $ροβολή της φυλετικής ιδιαιτερότητας όταν δε συνδέεται µε εθνική εγω$άθεια, φα-
νατισµό και ε$ιθυµία κυριαρχίας του έθνους έναντι των άλλων ή αντιλήψεις $ερί κατωτε-
ρότητας των άλλων εθνών, είναι στάση θετική (εθνισµός). Σε κάθε άλλη $ερί$τωση είναι αρ-
νητική (εθνικισµός).
√ $αιδεία
• είναι αναγκαίο να διαµορφωθεί µία $αιδεία $ου να ανα$τύσσει το κριτικό $νεύµα
και να µεταδίδει όχι µόνο γνώσεις, αλλά και δεξιότητες.
• να µάθουν τα $αιδιά να µεταχειρίζονται το διαδίκτυο θετικά και να µη το βλέ$ουν
α$λά ως µέσο διασκέδασης, αλλά και ως $ηγή $ληροφοριών $ου $ρέ$ει να κρίνουν και να
εξακριβώνουν
• διαθεµατικές $ροσεγγίσεις (µε τη βοήθεια των νέων τεχνολογιών) της $αγκοσµιο$οί-
ησης, της $αράδοσης και της λαογραφίας
• ουσιαστική µελέτη των ανθρω$ιστικών διδακτικών αντικειµένων κι όχι µιµητική και
στείρα αντιγραφή των κειµένων και των αξιών $ου τα δια$νέουν. Σηµασία έχει η $ροσέγγιση
των ανθρω$ιστικών αξιών ό$ως µεταφέρονται µέσα α$ό την αρχαία και τη νεοελληνική
γραµµατεία -κι όχι η στείρα γραµµατική και το αρχαίο συντακτικό.
√ µέσα α$ό τη διά βίου εκ$αίδευση
• µ$ορούν να ενηµερωθούν σχετικά οι ενήλικες και έτσι να $ροστατευθούν οι ίδιοι και
τα $αιδιά τους.
• οι Σχολές Γονέων και τα Κέντρα Εκ$αίδευσης Ενηλίκων µε τα Λαϊκά Πανε$ιστήµια
µ$ορούν να α$οτελέσουν µονάδες εκµάθησης ηλεκτρονικών υ$ολογιστών και διαδικτύου
και $αράλληλα να ενηµερώσουν σεµιναριακά για τους κινδύνους της $αγκοσµιο$οίησης
• η Το$ική Αυτοδιοίκηση και η Πολιτεία γενικότερα µ$ορούν να συµβάλουν σε αυτή
την $ροσ$άθεια για τις το$ικές κοινωνίες
√ ΜΜΕ
• να ενηµερώσουν και να ευαισθητο$οιήσουν το κοινό για τους κινδύνους χωρίς όµως
να δαιµονο$οιούν ούτε το διαδίκτυο ούτε την ίδια την $αγκοσµιο$οίηση
• να κρίνουν $ιο αυστηρά τις ειδήσεις και τις $ληροφορίες $ου µεταδίδουν
√ οι φορείς $αράδοσης
• να αντιληφθούν ότι η $αγκοσµιο$οίηση α$οτελεί α$ειλή µόνο εφόσον υ$άρχει άκριτη
α$οδοχή
• να $ροστατεύσουν χωρίς φανατισµό την $αράδοση. Ο φανατισµός/η µισαλλοδοξία
α$οτρέ$ει τους νέους να την $λησιάσουν ως κάτι συντηρητικό και έτσι τους ωθούν $ιο µακριά.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, σήµερα $ια γίνεται φανερό ότι η ταχύτητα της µετάδοσης των $ληροφοριών
και οι εικόνες $ου καταφθάνουν στις οθόνες µας α$ειλούν την εθνική κουλτούρα. Ο $ολιτι-
σµός βέβαια α$ειλείται α$ό την άκριτη στάση µας α$έναντι στις µεταδιδόµενες $ληροφορίες
κι εκεί $ρέ$ει να εστιαστεί η αντιµετώ$ιση του φαινοµένου. Μόνο µε την κριτική αντιµετώ-
$ιση του φαινοµένου µ$ορούµε να αφοµοιώσουµε τα θετικά των άλλων $ολιτισµών και να
α$ορρίψουµε ότι ε$ηρεάζει αρνητικά την κοινωνία µας.
110
παράδοση
«Υποθέτοντας ότι αποτελεί οµιλία που θα εκφωνηθεί σε µια εκδή-

λωση την οποία διοργάνωσε πολιτιστικός σύλλογος της περιοχής σας
(500-600 λέξεις), καταθέστε τις προτάσεις σας για τη διαφύλαξη της
παράδοσης»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Ζούµε σε µία ε$οχή η ο$οία αν µη τι άλλο διακρίνεται α$ό την αµεσότητα της ε$ικοι-
νωνίας και της $ληροφορίας. Το διαδίκτυο και ο τηλεο$τικός κόσµος έχουν εισβάλλει στη
ζωή µας µεταφέροντας εικόνες και ιδεολογίες α$ό τα $έρατα της υφηλίου. Μ$ροστά στη
λαίλα$α τούτη της $αγκοσµιο$οίησης η $αράδοση φαίνεται να α$ειλείται. Ο $ολιτισµός
αλλοτριώνεται α$ό τις ρίζες του και ακόµα και η µητρική µας γλώσσα, ως $ροϊόν και φορέας
της ίδιας $αράδοσης, δέχεται αξιοσηµείωτες αλλοιώσεις.
θετικές Aτυχές της Aαράδοσης
Μεταβιβάζει βιωµατικά κάθε είδους γνώσεις µέσα α$ό την $είρα των µεγαλύτερων
Συµβάλλει στην α$οφυγή σφαλµάτων
Α$οτελεί $ηγή έµ$νευσης και $ολιτιστικής ή τεχνικής δηµιουργίας διευρύνοντας τα
ενδιαφέροντα των ατόµων
Α$οτελεί συνδετικό κρίκο των γενεών διασφαλίζοντας την εθνική ταυτότητα και α$ο-
τρέ$οντας την εθνική αλλοτρίωση και την $ολιτιστική υ$οδούλωση
Κοινωνικο$οιεί οµαλά το άτοµο $ροσφέροντας $ρότυ$α $ρος µίµηση και τα κοινά
οράµατα µε την κοινωνία
∆ίνει τροφή στη θεµατολογία και στη µεθοδολογία της Τέχνης
αίτια της κρίσης

√ Άκριτη α$οδοχή κάθε ξένου $ροτύ$ου και δουλική µίµηση των ξενόφερτων ιδεών
• εξαιτίας της κακής χρήσης των νέων τεχνολογιών
• µέσα α$ό τηλεο$τικές εκ$οµ$ές ($ρότυ$α διαφηµίσεων και εκ$οµ$ών) και κινηµα-
τογραφικές ταινίες
• $ου είτε δεν κάνει αναφορές στην $αράδοση είτε $ροσ$αθεί να την ε$ιβάλει µε τρό$ο
$ου δε συνάδει µε τη νεανική ψυχολογία και κουράζει
• $ου διδάσκει στείρα και δεν εφοδιάζει τους µαθητές µε ικανότητες και δεξιότητες
ώστε να µ$ορούν να αντιµετω$ίσουν κριτικά τις ολοένα αυξανόµενες $ληροφορίες α$ό τα
ΜΜΕ και τις νέες τεχνολογίες.
• τα συχνότερα ταξίδια και οι σ$ουδές στο εξωτερικό
√ Χάσµα των γενεών
• οι νέοι αντιδρούν α$έναντι στην $αράδοση ως κάτι ο$ισθοδροµικό, συντηρητικό
• οι $ολιτικές και κοινωνικές α$όψεις τους δύσκολα συγχωνεύονται µε την $αράδοση,
ειδικά όταν η νεολαία έχει µία έµµονη αντίδραση και αρνητική στάση σε κάθε τι $αραδοµένο
α$ό τις $ροηγούµενες γενεές
√ ο σύγχρονος τρό$ος διασκέδασης $ου α$οµονώνει το νέο ή λειτουργεί κοµφορµι-
στικά/τον µαζο$οιεί εξαιτίας της µόδας
√ Οι ίδιες οι αρνητικές $τυχές της στείρας α$οδοχής της $αράδοσης
111
• αρνητικές $τυχές και συνέ$ειες της µονοδιάστατης εµµονής στην $αράδοση

√ ∆εν ε$ιτρέ$ει την ανά$τυξη της τεχνολογικής $ροόδου οδηγώντας σε στασιµότητα
και λειτουργώντας ως τροχο$έδη
√ Ε$ιβάλλει κοινωνική στασιµότητα και δεν ε$ιτρέ$ει στο άτοµο να αλλάξει την κοινω-
νική του θέση
• Οδηγεί το άτοµο στη συντήρηση και στέκεται (λόγω και του $ροηγούµενου) εµ$όδιο
στην ανά$τυξη των δηµοκρατικών ιδεών και της $ολιτικής του έκφρασης. Συχνό είναι το
φαινόµενο εκείνοι $ου υ$ερασ$ίζονται την $αράδοση να εντάσσονται σε σοβινιστικά/ρα-
τσιστικά, ακροδεξιά και θρησκόλη$τα µισαλλόδοξα $ολιτικά σχήµατα.
• Ενισχύει το σοβινιστικό φανατισµό και το ρατσισµό µέσα α$ό την α$οµόνωση και
την ξενοφοβία
• Προκαλεί $ρογονο$ληξία, µε δογµατική $ροσκόλληση στο $αρελθόν και στείρα υιο-
θέτηση $ερασµένων ιστορικά ιδανικών ($ου σήµερα α$οτελούν εµ$όδιο στην ανά$τυξη).
Aροτάσεις για τη διαφύλαξη της Aαράδοσης

√ Συνειδητο$οίηση και αφοµοίωση των αξιών της $αράδοσης για την α$οφυγή της αλ-
λοτρίωσης σε συνδυασµό µε την α$οδοχή και υιοθέτηση των θετικών $λευρών του σύγχρονου
τρό$ου ζωής
• Καλλιέργεια εµ$ιστοσύνης και $ίστης στις $ολιτιστικές αξίες
• Καλλιέργεια του διαλόγου και ανά$τυξη ελεύθερης σκέψης ώστε να µ$ορούν τα
άτοµα να κρίνουν ορθά κι ελεύθερα
Προβολή της $αράδοσης α$ό τα ΜΜΕ
√ Παιδεία µε ανθρω$ιστικό $εριεχόµενο
• Έµφαση στην δηµιουργική κριτική των ανθρω$ιστικών διδακτικών αντικειµένων
(όχι στειρότητα στη µελέτη της αρχαίας γλώσσας ή των νεοελληνικών κειµένων, συγγραφή
δοκιµίων και λογοτεχνικών έργων α$ό µαθητές κτλ)
• ∆ιαθεµατικές εργασίες $ου να αφορούν λαογραφικά στοιχεία, την ίδια την $αράδοση,
αρθρογραφία στον έντυ$ο ή ηλεκτρονικό τύ$ο
• Πολιτιστικές δράσεις µέσα στο σχολείο µε αναφορές στην $αράδοση (εκθέσεις ζω-
γραφικής, συναυλίες, φεστιβαλικές εκδηλώσεις κτλ)
• Ε$ισκέψεις σχολείων σε λαογραφικά και ιστορικά µουσεία
√ Η οικογένεια να α$οτελέσει κινητήριο µοχλό στην κληροδότηση των $αραδοσιακών
αξιών και αντιλήψεων χωρίς να α$ορρί$τει τις θετικές $λευρές της σύγχρονης ζωής
√ Οι νέοι να αντιληφθούν ότι η στείρα άρνηση δεν $ροάγει την κοινωνία, αλλά οδηγεί
στην ίδια συντηρητική ο$τική µε την $αράδοση.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, µ$ροστά στους κινδύνους αλλοτρίωσης των νέων α$ό τη µίµηση κυ-
ρίως ξένων $ροτύ$ων, είναι αναγκαίο η $αράδοση και η $ροβολή της να α$οτελέσουν τον
κύριο στόχο της κοινωνίας µας. Η $αράδοση φαίνεται να α$ειλείται άµεσα α$ό την $αγκο-
σµιο$οιηµένη $ια κοινωνία µας. Η ανά$τυξη µιας ανθρω$ιστικής $αιδείας, αλλά και η ε$ι-
κοινωνία µεταξύ των διαφόρων γενεών -και ιδιαιτέρως της οικογένειας- α$οτελούν τα κύρια
εκείνα µέσα στα ο$οία µ$ορεί να στηριχθεί η ε$ιβίωση της $αράδοσης.
112
διασκέδαση - ψυχαγωγία
«Στις µέρες µας αν και οι µορφές και τα µέσα ψυχαγωγίας έχουν

αναπτυχθεί σε υπερβολικό βαθµό, πολλοί είναι εκείνοι που προτιµούν
αποκλειστικά την ευκαιριακή και άτονη διασκέδαση. Προτείνετε
τρόπους µε τους οποίους να συντελεστεί µία στροφή των νέων προς
την ποιοτική ψυχαγωγία (500-600 λέξεις)».
Ψυχαγωγία ονοµάζουµε την ουσιαστική διασκέδαση $ου $αράλληλα ε$ιτρέ$ει την
ανά$τυξη δεξιοτήτων, την α$όκτηση γνώσεων και γενικότερα τη δηµιουργική αξιο$οίηση
του ελεύθερου χρόνου.
∆ιασκέδαση (νόθα/ανούσια ψυχαγωγία) είναι α$λά µία αδιάφορη εκµετάλλευση του
ελεύθερου χρόνου χωρίς το άτοµο να α$οκοµίζει τί$οτε.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια και κυρίως µετά την ε$ικράτηση της ιδιωτικής τηλεόρασης, δεν
είναι λίγοι εκείνοι $ου την καταγγέλλουν για $αραγωγή υ$οκουλτούρας και της ε$ιρρί$τουν
ευθύνες για τη ρο$ή $ρος την ευκαιριακή διασκέδαση. Ιδιαίτερα οι νέοι φαίνεται να είναι
εκείνοι $ου ε$ηρεάζονται ευκολότερα ακολουθώντας άκριτα τη µόδα οι ο$οίοι σ$αταλούν
το λιγοστό ελεύθερο χρόνο τους στην ανούσια διασκέδασης χωρίς να ε$ενδύουν στη δηµι-
ουργική ψυχαγωγία.
µορφές ουσιαστικής ψυχαγωγίας
• Αθλητισµός
• Ποιοτικό καλλιτεχνικό θέαµα (χορός, κινηµατογράφος, θέατρο κτλ)
• Ε$ιµορφωτικές ενασχολήσεις (διά βίου µάθηση, µελέτες, εργασίες, τηλεο$τικά ντοκι-
µαντέρ)
• Φυσιολατρικές εκδηλώσεις και ασχολίες ($ερί$ατοι, εκδροµές)
• Ταξίδια
• Συµµετοχή σε $ολιτιστικούς συλλόγους και κέντρα $ολιτισµού, ερασιτεχνικές καλλι-
τεχνικές ενασχολήσεις και γενικότερα στα κοινά
• Παιχνίδι (ε$ιµορφωτικά ε$ιτρα$έζια, ψυχοκινητικά για τα $αιδιά κτλ)
Θετικές εAιδράσεις της ψυχαγωγίας

√ Ε$ηρεάζει θετικά τον ψυχικό και το συναισθηµατικό κόσµο του ανθρώ$ου
• α$οµακρύνει όλες τις αγχωτικές σκέψεις της καθηµερινότητας και τις βιοτικές µέριµνες
• α$οσυµ$ίεση α$ό άγχη και εσωτερική ένταση
• εξασφάλιση συναισθηµατικής ισορρο$ίας (µέσω ε$ικοινωνίας κλ$).
√ Συντελεί στην $νευµατική καλλιέργεια
• ανα$τύσσει τις καλλιτεχνικές τάσεις συντελώντας στην $νευµατική καλλιέργεια ($χ
Τέχνες)
• ανανεώνει τις $νευµατικές δυνάµεις του ανθρώ$ου
• $αρέχει ερεθίσµατα για δηµιουργία. Ανα$τύσσει την αισθητική µέσω των καλλιτε-
χνικών ερεθίσµατος
• οξύνει την κρίση, τη δηµιουργική φαντασία, την αυτενέργεια.
113
√ Καλλιεργεί τη συνεργασία, κοινωνικο$οιεί το άτοµο,

• τη διάθεση συµµετοχής σε κοινές δραστηριότητες – εκδηλώσεις
• καλλιεργεί $νεύµα συνεργασίας, οµαδικότητας
• $εριστέλλει τον ατοµισµό
√ Ε$ιδρά ευεργετικά στη βιολογική και ψυχοσυναισθηµατική ανά$τυξή του ($χ αθλητι-
σµός)
√ ∆ιαµορφώνει οικουµενική συνείδηση
• µέσω του αθλητισµού (διεθνών συναντήσεων)
• µε τις $ολιτιστικές ανταλλαγές µεταξύ των λαών
• µέσω κοινών ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων
√ Συµβάλλει στην ηθικο$οίηση του ατόµου
• µε την $ροβολή θετικών $ροτύ$ων (τέχνη, κινηµατογράφος)
• µε την α$οβολή του εγωισµού, του αθέµιτου ανταγωνισµού (στις συλλογικές δρα-
στηριότητες).
Σύγχρονα Aροβλήµατα
√ ΜΜΕ
• Η ε$ίδραση του εµ$ορικού χαρακτήρα των ιδιωτικών τηλεο$τικών καναλιών
• Προβάλλεται η ιδέα της αναγνωρισιµότητας (ότι $ρέ$ει να γίνει κά$οιος διάσηµος)·
µόνο οι καλλιτέχνες της υ$οκουλτούρας έχουν αυτή τη δυνατότητα (όλα τα ελληνό$ουλα
θέλουν να γίνουν τηλεο$τικοί αστέρες, τραγουδιστές κτλ)
• Η βιοµηχανία του θεάµατος/ εµ$ορευµατο$οίηση της Τέχνης και του αθλητισµού
≈ εναλλάσσει τακτικά τα καλλιτεχνικά $ρόσω$α στοχεύοντας $ρωτίστως στη νεολαία
($ου είναι $ιο ε$ιρρε$ής) $ροκειµένου να α$οκτά όλο και $ερισσότερα κέρδη
≈ σύνδεση της ανούσιας διασκέδασης/νόθης ψυχαγωγίας µε διαφηµιστικά µηνύµατα
≈ σύνδεση της βιοµηχανίας του θεάµατος µε $αιχνίδια, αφίσες, ενδυµασία εµ$ορικού
και διαφηµιστικού χαρακτήρα (φωτογραφίες καλλιτεχνών κτλ)
• Αδιαφορία των ΜΜΕ για την ουσιαστική ψυχαγωγία
≈ οι έντυ$ες βιβλιο$αρουσιάσεις έχουν καθαρά εµ$ορικό χαρακτήρα και $ροβάλλουν
µόνο αναγνωρισµένους ε$ιστήµονες και καλλιτέχνες
≈ α$ό την τηλεόραση α$ουσιάζουν οι βιβλιο$αρουσιάσεις· είναι εξαιρετικά σ$άνια
η $ροβολή λογοτεχνών κτλ
≈ $ροβάλλουν ως µόνη µορφή διασκέδασης συγκεκριµένες µορφές, τακτικότατες ανα-
φορές σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και $αράλληλη α$οσιώ$ηση άλλων καλλιτεχνών
√ η ηλεκτρονική "$ειρατεία".
√ $αιδεία
• Έλλειψη καλλιτεχνικής $αιδείας και αδυναµία άσκησης κριτικής α$ό τους νέους
• Εξαιτίας της στείρας $αιδείας και της $ροβαλλόµενης υ$οκουλτούρας, οι νέοι αδυ-
νατούν να αντιτάξουν µία δική τους δηµιουργική ψυχαγωγική $ρόταση
≈ δεν $αράγεται $ολιτισµός στο σχολείο
≈ το µάθηµα των καλλιτεχνικών δεν ανα$τύσσει την κρίση αφού είναι θεωρητικό κι
όχι βιωµατικό
• Α$οµάκρυνση -αν όχι µίσος- για το βιβλίο $ου ταυτίζεται µε τη στείρα α$οστήθιση
• Αδυναµία της Το$ικής Αυτοδιοίκησης και των $ολιτιστικών συλλόγων να $αρακο-
λουθήσουν τις τάσεις και τις ε$ιθυµίες των νέων
≈ α$οµάκρυνση α$ό την $αράδοση θεωρώντας την $αρωχηµένη
√ Οι νέες τεχνολογίες $ου α$οµονώνουν συχνά το άτοµο και δεν $ροσφέρουν τί$οτε
(ηλεκτρονικά/βίντεο$αιχνίδια κτλ)
114
τρόAοι αντιµετώAισης του φαινοµένου

√ Να δοθούν ερεθίσµατα στους νέους για γνήσια ψυχαγωγία και άλλες διέξοδοι (α$ό
την το$ική αυτοδιοίκηση και τους $ολιτιστικούς φορείς της κάθε $εριοχής)
√ Παιδεία
• να οργανώνουν τα σχολεία τακτικότερες ε$ισκέψεις σε µουσεία ή θέατρα ή κινηµα-
τογραφικές ταινίες
• να οργανώνονται εκθέσεις (εικαστικών, φωτογραφίας κτλ) µέσα στο σχολικό $ερι-
βάλλον
• να διοργανώνονται φεστιβαλικές δράσεις α$ό µαθητές
• να ασκούνται οι µαθητές στη συγγραφή διηγηµάτων, λογοτεχνικών κειµένων, $οι-
ηµάτων, στη βιβλιοκριτική κτλ ως µορφές εργασίας
• µε διαθεµατική $ροσέγγιση των ρευµάτων και των µορφών της Τέχνης
• να ανα$τυχθεί ένα εκ$αιδευτικό σύστηµα $ου να ανα$τύσσει την $αιδική εφευρετι-
κότητα και να καλλιεργεί τις δεξιότητες των µαθητών και των άλλων νέων
√ Να καταλάβουν οι νέοι ότι η ενασχόληση µε τα κοινά και η συµµετοχή σε συλλόγους
είναι η καλύτερη ψυχαγωγία και εκείνο το µέσο $ου βελτιώνει τους δηµοκρατικούς θε-
σµούς
√ Εκ$αίδευση γονέων για το τι είναι καλό να βλέ$ουν τα $αιδιά τους και $οιες ενασχο-
λήσεις $ροτείνονται ως εναλλακτική της τηλεόρασης και της άσκο$ης διασκέδασης
√ Έλεγχος της $οιότητας των $ρογραµµάτων των ΜΜΕ -και ειδικά των $αιδικών εκ-
$οµ$ών- α$ό ανεξάρτητη αρχή
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, όταν το καθηµερινό άγχος των εργαζοµένων και των µαθητών και η $αντελής
α$ουσία µιας ουσιαστικής καλλιτεχνικής $ρότασης καταντά βρόγχος, τότε είναι λογικό
ε$ακόλουθο οι νέοι, αλλά και ολόκληρη η κοινωνία, να ε$ιδιώκουν την ευκαιριακή διασκέ-
δαση. Παράλληλα, η έλλειψη κριτικής σκέψης και η αδυναµία εξέτασης του $ροσφερόµενου
σήµερα $ολιτισµού α$οµακρύνουν τους νέους κυρίως α$ό την ουσιαστική ψυχαγωγία.
Λύση στο $ρόβληµα τούτο φαίνεται να $ροσφέρει η ανθρω$ιστική $αιδεία και η ανά$τυξη
των δεξιοτήτων των $αιδιών. Μέσα α$ό την $ροσφορά άλλων οδών ψυχαγωγίας οι νέοι θα
µ$ορέσουν να αντιτάξουν µία δική τους $ολιτιστική $ρόταση.
115
116
ελεύθερος χρόνος
«Τη στιγµή που η ανάπτυξη της τεχνολογίας µας επιτρέπει να εργα-

ζόµαστε λιγότερες ώρες, αφήνοντάς µας περισσότερο ελεύθερο χρόνο,
τελικά τίθεται έντονα το ζήτηµα της αξιοποίησης αυτού του χρόνου.
Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) παρουσιάστε την αναγκαιότητα δηµι-
ουργικής αξιοποίησης του ελεύθερου χρόνου -ειδικά των νέων- και
τη σπουδαιότητά του».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
∆εν είναι λίγες οι φορές τα τελευταία $ου ακούµε µαθητές και εργαζόµενους να δια-
µαρτύρονται για το λιγοστό ελεύθερο χρόνο $ου τους α$οµένει. Στις σηµερινές συνθήκες
ζωής, µε τόσο άγχος και ταλαι$ωρία, η δηµιουργική αξιο$οίηση αυτού του λίγου χρόνου,
καθίσταται $ια µια αναγκαιότητα ζωής. Και τούτο, ε$ειδή µόνο αυτός µας ε$ιτρέ$ει να
έχουµε µία υγιή ψυχική ζωή, αλλά και συνεχίσουµε να διαβιούµε.
√ ο ελεύθερος χρόνος είναι α$αραίτητος γιατί
• ο γρήγορος ρυθµός της σχολικής ζωής δηµιουργεί άγχος στους µαθητές.
• η $ολύωρη µελέτη υ$οσκά$τει την ψυχική υγεία των µαθητών.
• η µονότονη ζωή των µαθητών (σ$ίτι – σχολείο) δηµιουργεί ανία και κούραση ψυχική
στους µαθητές.
√ η ψυχαγωγία, η µελέτη εξωσχολικών βιβλίων και η ε$ικοινωνία µε τους φίλους είναι
ανάγκες των σηµερινών µαθητών.
√ ο αθλητισµός και η αυτοµόρφωση είναι στόχοι των µαθητών για τον ελεύθερο χρόνο
τους.
√ η ψυχαγωγία θεωρείται βασική ανάγκη του σηµερινού ανθρώ$ου καθώς
• γεµίζει τις ελεύθερες ώρες του.
• τονώνει και ανανεώνει τον οργανισµό του.
• α$οµακρύνει τον άνθρω$ο α$ό τη µονότονη και ανιαρή εργασία του.
• ξεκουράζει τον άνθρω$ο µε την αλλαγή $αραστάσεων.
• φέρνει το γέλιο µέσα σε χαρούµενο $εριβάλλον.
• δίνει διέξοδο στη σωµατική ή στην $νευµατική του κούραση.
• χαλαρώνει τα νεύρα του, διώχνει τις σκοτούρες και τις στενοχώριες του.
• $λουτίζει τον άνθρω$ο ψυχικά και συναισθηµατικά.
• εξυψώνει τον άνθρω$ο $νευµατικά και ηθικά.
• ανανεώνει σωµατικά και ψυχικά τον άνθρω$ο.
• χαρίζει ευχάριστες στιγµές στον άνθρω$ο.
• βελτιώνει την α$οδοτικότητα του ανθρώ$ου στην καθηµερινή του εργασία.
• δίνει νόηµα στον καθηµερινό µόχθο του ανθρώ$ου.
• κατα$ολεµά την α$αισιοδοξία, τη στενοχώρια και τη µελαγχολία του σηµερινού αν-
θρώ$ου.
• δηµιουργεί κοινωνικές σχέσεις.
η σηµασία της ψυχαγωγίας στη ζωή του νέου

√ ανα$τύσσεται σωµατικά και $νευµατικά.
√ αξιο$οιεί δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο του.
117
√ $λουτίζει τα ενδιαφέροντα του.

√ αυτοµορφώνεται µε εξωσχολικά βιβλία.
√ ξεκουράζεται µε την αλλαγή εντυ$ώσεων ($.χ. στις εκδροµές αλλάζει $αραστάσεις).
√ $ετυχαίνει τη σωµατική και την ψυχική του ευεξία µε τον αθλητισµό.
√ αντιµετω$ίζει αισιόδοξα το µέλλον του.
√ εξευγενίζεται και εξανθρω$ίζεται (µε την ενεργητική και καλή ψυχαγωγία).
√ ισχυρο$οιεί και ηθικο$οιεί το χαρακτήρα του.
√ δηµιουργεί καλές κοινωνικές σχέσεις.
√ νιώθει τη χαρά και την οµορφιά της ζωής στα έργα τέχνης (στη µουσική, στο χορό, στο
θέατρο, στον κινηµατογράφο), στο $αιγνίδι και στις γιορτές.
Aροτάσεις αξιοAοίησης του ελεύθερου χρόνου

√ ψυχαγωγία
• Στην τεχνοκρατούµενη ε$οχή µας η ψυχαγωγία $ου ακολουθεί το µέτρο α$οτελεί
οργανική και ψυχολογική ανάγκη του µηχανο$οιούµενου σύγχρονου ανθρώ$ου.
• Στον ελεύθερο χρόνο του ο άνθρω$ος µ$ορεί να συµµετέχει σε ψυχαγωγικές εκδη-
λώσεις, να $αρακολουθεί ε$ιµορφωτικά, καλλιτεχνικά και ψυχαγωγικά $ρογράµµατα στο
ραδιόφωνο και στην τηλεόραση.
• Η ενεργητική ψυχαγωγία κατα$ολεµά το άγχος, την ανία, την $λήξη.
• Είναι ανάγκη να φροντίζει η Πολιτεία για την $οιότητα της ψυχαγωγίας.
• Με τη σωστή ψυχαγωγία θα κάνει η Πολιτεία όλους τους $ολίτες της δέκτες της $ολι-
τιστικής τους κληρονοµιάς, και θα ανεβάσει τη µορφωτική στάθµη του λαού.
√ ταξίδια
• Ο άνθρω$ος, $ου καταφεύγει στις $εριηγήσεις, τις εκδροµές και τα ταξίδια, α$οµα-
κρύνεται α$ό τις σκοτούρες της καθηµερινής ζωής.
• Ξεκουράζεται µε την αλλαγή $αραστάσεων και εντυ$ώσεων.
• Α$οκτά γνώσεις και $είρα. Γνωρίζει νέους τό$ους, αρχαιολογικούς θησαυρούς, ήθη
και έθιµα άλλων λαών.
√ αυτοµόρφωση
• Στον ελεύθερο χρόνο του ο άνθρω$ος και ιδιαίτερα ο νέος µ$ορεί να αυτοµορφώνεται.
• Ο µαθητής µελετά εξωσχολικά βιβλία. Ο νέος εξοικειώνεται µε τις καλές τέχνες, µελετά
κλασικά λογοτεχνικά έργα, συγκινείται µε την αρµονία της καλής µουσικής.
• Ο σύγχρονος άνθρω$ος $αρακολουθεί κινηµατογραφικά ή θεατρικά έργα, $ου ψυ-
χαγωγούν και µορφώνουν. Νιώθει την οµορφιά της ζωής µε τα έργα της τέχνης. Με τις
ωραίες εικόνες της τέχνης σχηµατίζει µέσα του ένα σύστηµα ιδεών. Παραδειγµατίζεται α$ό
τα καλά $ρότυ$α $ου $ροβάλλουν οι καλές τέχνες.
√ κοινωνικές σχέσεις
• Ο άνθρω$ος µ$ορεί στον ελεύθερο χρόνο του να συµµετέχει σε οµάδες κοινωνικής
δράσης (σε εκ$ολιτιστικούς και εξωραϊστικούς συλλόγους, σε συλλόγους κοινωνικής $ρό-
νοιας, $ροστασίας του $εριβάλλοντος).
• Οι µαθητές οργανώνοντας $ολιτιστικές δραστηριότητες $ροάγονται $νευµατικά και
ψυχικά.
• Ο σύγχρονος άνθρω$ος συµµετέχοντας στις ονοµαστικές γιορτές των συγγενών ή φί-
λων του ψυχαγωγείται, εκ$ληρώνει τις κοινωνικές του υ$οχρεώσεις και δηµιουργεί καλές
κοινωνικές σχέσεις.
√ γιορτές
• Όλες οι γιορτές (ονοµαστικές, θρησκευτικές, εθνικές και το$ικές) έχουν ιδιαίτερη ση-
µασία για τη ζωή του σηµερινού ανθρώ$ου.
• Οι γιορτές γεµίζουν τον ελεύθερο χρόνο, $ροσφέρουν $οικίλες ωφέλειες (σωµατικές,
$νευµατικές, ηθικές). Οι γιορτές διασκεδάζουν και ψυχαγωγούν, $ροβληµατίζουν και $ρο-
118
βάλλουν καλά $ρότυ$α, εξευγενίζουν την ψυχή και οµορφαίνουν τη ζωή του ανθρώ$ου.
• Οι θρησκευτικές γιορτές αφυ$νίζουν τη θρησκευτική συνείδηση του ανθρώ$ου.
• Οι εθνικές γιορτές διδάσκουν ότι η εθνική ελευθερία στηρίζεται στο αίµα των ηρώων,
στην $έννα των λογίων και στο χρήµα των εθνικών ευεργετών.
• Οι το$ικές γιορτές διαιωνίζουν τις το$ικές $αραδόσεις, $ροβάλλουν το$ικούς ήρωες
ή ευεργέτες για µίµηση, διαφηµίζουν τον τό$ο µε τον τουρισµό.
• Οι ονοµαστικές γιορτές συσφίγγουν τους οικογενειακούς και τους φιλικούς δεσµούς.
√ αθλητισµός
• Ο αθλητής µε τις ε$ιδόσεις του στα διάφορα αγωνίσµατα καλλιεργεί το σώµα και την
ψυχή του αρµονικά.
• Α$οκτά αισιοδοξία, θάρρος, αυτο$ε$οίθηση, αυτοκυριαρχία.
• Γεµίζει τον ελεύθερο χρόνο του.
• Ο φίλαθλος α$οκοµίζει σωµατικά και ψυχικά οφέλη $αρακολουθώντας το αγα$ηµένο
του σ$ορ.
• Ψυχαγωγείται αφιερώνοντας τον ελεύθερο χρόνο του στον αθλητισµό.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, λοι$όν, είναι αναγκαίο για την ψυχική και σωµατική µας υγεία να αξιο$οι-
ούµε δηµιουργικά τον ελεύθερο χρόνο µας. Η ορθή χρήση κι εκµετάλλευσή του µας ε$ιτρέ$ει
όχι µόνο εµείς να βελτιωνόµαστε, αλλά και να $λησιάζουµε ακόµα $ερισσότερο το φιλικό
µας $εριβάλλον.
119
120
νεανική διασκέδαση
«Να παρουσιάσετε σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) και να σχολιάσετε

τον σύγχρονο τρόπο διασκέδασης των νέων ανθρώπων. Ποιοι κίνδυνοι
πιστεύετε ότι κρύβονται στη διασκέδαση αυτή;»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ συχνά τα τελευταία χρόνια ακούµε σε δελτία ειδήσεων ή διαβάζουµε σε εφηµερίδες
ότι οι νέοι στη χώρα µας κάνουν κατάχρηση αλκοόλ και ότι η χρήση του ολοένα αρχίζει
α$ό µικρότερες ηλικίες. Πολύ συχνά ακόµη ακούγονται κριτικές για το σύγχρονο νεολαι-
ίστικο τρό$ο διασκέδασης σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης και τους $ολλούς κινδύνους
$ου α$ειλούν τη νεολαία.
∆εν είναι λίγες οι φορές οι $ρεσβύτεροι ηλικιακά κατηγορούν τη σηµερινή νεολαία για
τον τρό$ο διασκέδασής της. Η ίδια η κατάχρηση του αλκοόλ στα κέντρα διασκέδασης και
το µέχρι τις $ρώτες $ρωινές ώρες ξενύχτι συχνά δέχονται κριτικές και αρνητικές αντιδράσεις,
τονίζοντας $ολλές φορές τα αρνητικά και τους κινδύνους $ου κρύβονται α$ό $ίσω.
αίτια και µορφές της σύγχρονης νεανικής διασκέδασης
• σε καφετέριες και µ$αράκια µέχρι $ρωίας µε αρκετή οινο$οσία
• σε νυχτερινά κέντρα διασκέδασης µε ζωντανή µουσική $αρακολουθώντας γνωστούς
καλλιτέχνες
• οι νέοι κλεισµένοι µέχρι $ριν α$ό λίγο (στα σχολικά τους χρόνια) στο σ$ίτι για
λόγους µελέτης, αισθάνονται $ια την ανάγκη να διασκεδάσουν µια και βλέ$ουν το σχολείο
ως καταναγκασµό
• η $ροωθούµενη α$ό τα ΜΜΕ κουλτούρα των κέντρων διασκέδασης µε γνωστούς
καλλιτέχνες και θεάµατα σε συνδυασµό µε τις κουτσοµ$ολίστικες ειδήσεις για τη ζωή τους
• οι διαφηµίσεις των αλκοολούχων $οτών $ου συνδυάζονται µε τη νυχτερινή ζωή
• το ίδιο βέβαια γινόταν και $αλαιότερα, αλλά όχι σε τόση ένταση. Η ένταση $ροέκυψε
α$ό τις βελτιωµένες συνθήκες διαβίωσης και συχνά την ανεργία
• η κοινή συµβίωση ανύ$αντρων τέκνων και γονέων ($ου ε$ιτρέ$ει οικονοµική άνεση
στη νεολαία)
• η φήµη της έξαλλης φοιτητικής ζωής ($ου $ολλοί µη φοιτητές της ζηλεύουν)
• η α$ουσία $ολιτιστικής εκ$αίδευσης $ου δε διαµόρφωσε κατάλληλα κριτήρια και
καλλιτεχνική κουλτούρα
κίνδυνοι Aου αAειλούν

√ κατάχρηση $οτού και εθισµός. Ο αριθµός των αλκοολικών ολοένα αυξάνεται και $ρό-
κειται για µία νόµιµη τοξική ουσία $ου διαφηµίζεται µε συνέ$ειες στην εργασία και την
οδήγηση
√ κούραση και ανικανότητα εργασίας την ε$όµενη
√ καλλιεργείται η συνείδηση της εφήµερης και ανούσιας ψυχαγωγικά διασκέδασης
√ $ολιτιστική αλλοτρίωση α$ό την υ$οκουλτούρα ορισµένων κέντρων διασκέδασης
√ οικονοµική εξάρτηση α$ό γονείς και $εριορισµός των γάµων σε µικρή ηλικία και κατά
συνέ$εια τεκνο$οίησης (=> δηµογραφικό $ρόβληµα)
√ οικονοµική εξαθλίωση α$ό την ακριβή διασκέδαση
121
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, ο σύγχρονος τρό$ος διασκέδασης των νέων είναι α$όρροια των νέων
κοινωνικών συνθηκών και µιας $ολυδιαφηµισµένης κουλτούρας α$ό τα ΜΜΕ. Βέβαια και
στο εξωτερικό το ίδιο γίνεται κατά κύριο λόγο, σε διαφορετικού είδους κέντρα διασκέδασης.
Εξάλλου, ας τονιστεί ότι το ίδιο συνέβαινε και στην $ροηγούµενη γενιά και $ώς και οι µε-
γαλύτεροι δέχονταν ανάλογες κριτικές. Ωστόσο, α$ό ο$οιονδή$οτε και αν ακολουθείται
αυτός ο τρό$ος ζωής, είναι αναµφίβολο ότι κρύβει $ολλούς οικονοµικούς και κοινωνικούς
κινδύνους.
122
Τέχνη
«Ζώντας σε µία εποχή που επικρατεί ο τεχνικός πολιτισµός, ο άν-

θρωπος αποµακρύνεται ολοένα και περισσότερο από την Τέχνη.
Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) καταθέτοντας τους λόγους οι
οποίοι κατά τη γνώµη σας τον αποµακρύνουν από αυτήν και πώς
µπορεί να λυθεί το πρόβληµα».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Η σύγχρονη ε$οχή χαρακτηρίζεται α$ό µία ολοφάνερη ε$ικράτηση του τεχνικού $ολι-
τισµού. Ο άνθρω$ος έχει $ια γίνει έρµαιο των κάθε λογής ηλεκτρονικών µηχανηµάτων και
φαίνεται να χάνει την δηµιουργική του σχέση µε την Τέχνη. Η Τέχνη ταυτίζεται $ια α$ο-
κλειστικά µε τη µουσική υ$οκουλτούρα ωθώντας στο $εριθώριο άλλες µορφές της, ενώ
κυρίως $ροβάλλεται η υ$οκουλτούρα ως κυρίαρχη ιδέα.
θετικές εAιδράσεις της Τέχνης
≈ Συµβάλλει στην $νευµατική καλλιέργεια των ανθρώ$ων και των $νευµατικών τους
δυνάµεων
≈ Καλλιεργεί τη φαντασία και ωθεί στην εξεύρεση αισθητικών και $ρακτικών λύσεων
≈ Ανα$τύσσει την αισθητική του ατόµου, ώστε να βλέ$ει τα $ράγµατα α$ό άλλες ο$τικές
και να αντιλαµβάνεται το ωραίο
≈ Καλλιεργεί το συναισθηµατικό µας κόσµο και ε$ιδρά θετικά στον ψυχισµό µας εξευ-
γενίζοντας τα συναισθήµατά µας και $ροκαλώντας την κάθαρση α$ό τα καθηµερινά συ-
ναισθήµατα $ου νιώθουµε να µας $ιέζουν
≈ Μεταφέρει κοινωνικά και $ολιτικά µηνύµατα αντιγράφοντας τη ζωή ή δηµιουργώντας
νέους φανταστικούς κόσµους
≈ Ε$ηρεάζει τους ιδεολογικούς $ροσανατολισµούς του ανθρώ$ου
≈ Συµβάλλει στην ηθική αρτιότητα του ανθρώ$ου
αίτια του σύγχρονου φαινοµένου (Aροβλήµατα)

√ η έντονη εµµονή για τα τεχνολογικά ε$ιτεύγµατα και τις θετικές ε$ιστήµες (ένα φαι-
νόµενο $ου εµφανίζεται α$ό τη βιοµηχανική ε$ανάσταση, αλλά µετά το Β΄ Παγκόσµιο Πό-
λεµο α$έκτησε άλλη ορµή).
√ Η "$ειρατεία" στο διαδίκτυο ε$ηρεάζει τη µουσική βιοµηχανία ($ρωτίστως) αφού της
αφαιρεί $ολλά κέρδη και τους καλλιτέχνες (δευτερευόντως) αφού χάνουν µέρος των εσόδων
τους και υ$οχρεώνονται να κάνουν εργασίες σε βάρος του δηµιουργικού χρόνου τους (ου-
σιαστικά δε ζουν α$ό την Τέχνη ώστε να αφιερωθούν σε αυτήν).
√ η α$ουσία καλλιτεχνικής $αιδείας και αισθητικής αγωγής στο σχολείο
• δε διδάσκονται όλες οι µορφές τέχνης,
• $αρουσιάζεται έλλειψη κατάλληλων χώρων καλλιτεχνικής εκ$αίδευσης
• η στείρα $αιδεία των γνώσεων χωρίς ουσιαστική καλλιέργεια του $νεύµατος δηµι-
ουργεί $ολίτες χωρίς κριτική ικανότητα, µε α$οτέλεσµα να γίνονται έρµαιο της $ροβαλλό-
µενης α$ό τα ΜΜΕ εµ$ορικής τέχνης
√ ∆ίνουµε έµφαση στην $ρόσκαιρη ευχαρίστηση, την κοινωνική ε$ίδειξη µέσα α$ό την
αγορά καταναλωτικών αγαθών (υλικός $ολιτισµός) και δεν $ροσέχουµε την ανά$τυξη του
$νεύµατος.
123
√ Η τηλεόραση έχει εισχωρήσει τόσο $ολύ στη ζωή µας, ώστε θεωρείται $ια ε$ιβεβληµένο
κοινωνικό αγαθό.
• λόγω του εµ$ορικού χαρακτήρα της $ροβάλλει την υ$οκουλτούρα και την ευκαιριακή
διασκέδαση
• λανσάρει ένα νέο εµ$ορικό τέχνασµα της βιοµηχανίας του θεάµατος $ροκειµένου
να ελέγξουν θησαυρίζοντας τις $ροτιµήσεις του κοινού
• καλλιεργεί µία χρησιµοθηρική αντίληψη για τη ζωή και τα $ροσω$ικά ε$ιτεύγµατά
µας
• οδηγεί στην εµ$ορευµατο$οίηση της Τέχνης (µε ευθύνη και καλλιτεχνών) ως α$οτέ-
λεσµα της καταναλωτικής ε$οχής µας, αδυναµία των ασθενέστερων τάξεων να την $αρακο-
λουθήσουν και υ$οβάθµιση της $οιότητάς της
• α$οσιω$ά µορφές της Τέχνης $ου δεν είναι εµ$ορικές και δεν α$ευθύνονται στο
$λατύ καταναλωτικό κοινό (ζωγραφική, γλυ$τική, βιβλίο κτλ)
συνέAειες
≈ οι άνθρω$οι γίνονται έρµαια της βιοµηχανίας του θεάµατος
≈ δε διευρύνονται οι ορίζοντές τους
≈ χάνεται το νόηµα της διαφοράς διασκέδασης και ψυχαγωγίας
λύσεις
√ Να δοθούν ερεθίσµατα στους νέους για γνήσια ψυχαγωγία και άλλες διέξοδοι (α$ό
την το$ική αυτοδιοίκηση και τους $ολιτιστικούς φορείς της κάθε $εριοχής)
√ Παιδεία
• οι ανθρω$ιστικές αρχές να συνδεθούν µε τις σύγχρονες µορφές της Τέχνης
• να διδάσκεται η σύγχρονη θεατρική και κινηµατογραφική $αραγωγή (µέσα α$ό ερ-
γασίες και µελέτες) και η λογοτεχνική $αραγωγή
• να $ροβάλλονται οι αρχές και οι αξίες της αρχαίας γραµµατολογίας (θέατρο, έ$η
κτλ) και όχι η στείρα αρχαιολαγνεία
• να ασκούνται οι ανήλικοι στη συγγραφή λογοτεχνικών κειµένων (διηγήµατα, $οι-
ήµατα), στη βιβλιοκριτική, στην αρθρογραφία κτλ ως µορφές εργασίας
• να οργανώνονται α$ό µαθητές ε$ισκέψεις σε καλλιτεχνικούς χώρους (µουσεία, θέατρα,
κινηµατογραφικές ταινίες) $ου θα οδηγούν σε διαθεµατικές εργασίες
• να γίνονται εργασίες διαθεµατικής $ροσέγγισης των $αλαιότερων και σύγχρονων
καλλιτεχνικών ρευµάτων και µορφών
• να οργανώνονται εκθέσεις µαθητών (εικαστικών, φωτογραφίας κτλ)
• να διοργανώνονται φεστιβαλικές δράσεις α$ό µαθητές
• να εκ$αιδευτούν οι νέοι να συνδέουν τις νέες τεχνολογίες (διαδίκτυο, γραφικές τέχνες
κτλ) µε την Τέχνη
• µέσα σε διαθεµατικές εργασίες
• ως µορφή µελέτης
• µε $αρουσιάσεις έργων τέχνης (slides, ταινίες µυθο$λασίας και τεκµηρίωσης κλ$)
√ Εκ$αίδευση γονέων (Σχολές Γονέων, διά βίου µάθηση κτλ) για το τι είναι καλό να βλέ-
$ουν τα $αιδιά τους και $οιες ενασχολήσεις $ροτείνονται ως εναλλακτική της τηλεόρασης
και της ανούσιας διασκέδασης
√ Τα ΜΜΕ
• να ελέγχονται αυστηρότερα
• να $ροβάλλουν και τις άλλες µορφές τέχνης
• να διαµορφώσουν ειδικές ζώνες $ου να αναφέρονται στην τέχνη (αντί $χ για τις
$ρωινές και µεσηµβρινές ζώνες).
√ Σύνδεση της Τέχνης µε τις νέες τεχνολογίες. Το διαδίκτυο δίνει την ευκαιρία να $ρο-
124
βληθεί ο καθένας και άρα και οι καλλιτέχνες. Είναι ένα $ολυεργαλείο και µ$ορεί να γίνει
µοχλός $ροώθησης της Τέχνης, αρκεί να ε$ενδύσουν οι ενδιαφερόµενοι και η Πολιτεία σε
αυτό.
• να δηµιουργηθούν ιστοσελίδες Τέχνης (και να $εριηγούνται σε αυτές οι $ολίτες και
οι µαθητές) µε $αρουσιάσεις και κριτικές έργων.
• να δηµιουργηθούν εικονικά µουσεία κι εκθέσεις έργων τέχνης.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, συµ$εραίνουµε ότι η ίδια η τεχνολογική $ρόοδος και η µονοδιάστατη ενα-
σχόληση µε αυτήν, καθώς και η καταναλωτική διάσταση της κοινωνίας µας οδήγησαν σε
µία άνευ $ροηγουµένου υ$οβάθµιση της Τέχνης. Μία ανθρω$ιστική και καλλιτεχνική $αι-
δεία µ$ορεί να οδηγήσει σε αναζωογόνηση την καλλιτεχνική κρίση $ου $αρατηρούµε και
να οδηγήσει σε µία νέα $νοή ενάντια στην εµ$ορευµατο$οίηση των καλλιτεχνικών δηµι-
ουργιών και την υ$οκουλτούρα
125
126
αθλητισµός
«Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) για το σύγχρονο αθλητικό

πνεύµα και τα προβλήµατα που διέπουν τον αθλητισµό».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύ συχνά τις τελευταίες δεκαετίες ακούµε να γίνεται λόγος για την ανοδική $ορεία
του ελληνικού αθλητισµού. Συνεχείς διακρίσεις στις µεγάλες αθλητικές διοργανώσεις οµα-
δικών και ατοµικών αθληµάτων έρχονται να γεµίσουν τις τρο$αιοθήκες συλλόγων και
αθλητών. Ωστόσο, $αράλληλα µε τις κατακτήσεις $ρωταθληµάτων ιδιαίτερα α$ειλητικά γί-
νονται τα όλο και συχνότερα βίαια ε$εισόδια σε αθλητικούς χώρους, κυρίως $οδοσφαιρικούς
και καλαθοσφαιρικούς.
θετικά του αθλητισµού
√ συµβάλει θετικά στη βιολογική κατάσταση του ατόµου ενισχύοντας τη µυϊκή του δύ-
ναµη και ενισχύοντας την ευεξία, την υγεία του
√ ανα$τύσσει τις $νευµατικές δυνάµεις του αθλητή, την κρίση, την αντίληψη τα αντα-
νακλαστικά του
√ οδηγεί το άτοµο στη διόρθωση µειονεκτηµάτων του µέσα α$ό τον -καλώς εννοούµενο-
ανταγωνισµό και $αρατηρώντας τη βελτίωση των άλλων
√ διδάσκει
• την υ$ακοή σε κανόνες και το οµαδικό $νεύµα $αράλληλα µε την υγιή ανταγωνι-
σµό/ευγενή άµιλλα
• την α$οχή α$ό τον κοινωνικό κανιβαλισµό
• τη συνεργασία µε άλλους (κόντρα στον ατοµισµό $ου διακρίνει την ε$οχή µας)
√ Ευνοεί την ανάδειξη ηθικών αρχών µέσα α$ό την εµφανή ανάδειξη του καλύτερου
και µε την άµιλλα για $ροσω$ική βελτίωση τονώνει το αγωνιστικό φρόνιµα
√ Κοινωνικο$οιεί µικρά $αιδιά και καλλιεργεί την κοινωνικότητα στους µεγαλύτερους
√ Ευνοεί τη φιλική $ροσέγγιση των λαών κατα$ολεµώντας ρατσιστικά ένστικτα και αν-
τιλήψεις $ερί ανωτερότητας ορισµένων λαών
η σύγχρονη αρνητική εικόνα του αθλητισµού

√ Εµ$ορευµατο$οίηση. ∆ιακινούνται τεράστια χρηµατικά $οσά (=> σ’ αυτό και τα $ε-
ρισσότερα αρνητικά) γύρω α$ό τον αθλητισµό ενώ έντονη είναι η ε$ιχειρηµατική δράση
στο χώρο.
• "σκοτώνει" τον ερασιτεχνικό αθλητισµό
• οδηγεί στην ε$αγγελµατικο$οίησή του για την ανάδειξη του ίδιου του ατόµου ως
αυτοσκο$ό
• καλλιεργεί την αντίληψη ότι κά$οιος αξίζει µόνο αν είναι ε$αγγελµατίας και $ρω-
ταθλητής
• $ολιτική εκµετάλλευσή του για να αναδειχθούν $ολιτικοί ηγέτες µέσα α$ό τις ε$ιτυχίες
αθλητών και ως µέσο α$ο$ροσανατολισµού των µαζών
• βία σε γή$εδα και φανατισµός κόντρα σε όλα τα ευγενή συναισθήµατα $ου έ$ρε$ε
να καλλιεργούνται, οµαδο$οίηση και ο$αδο$οίηση
127
αίτια της κρίσης

√ τα ΜΜΕ
• $ροβάλλουν µόνο ε$αγγελµατικές οµάδες και µάλιστα µόνο συγκεκριµένων αθλη-
µάτων και καθόλου άλλες αθλητικές διοργανώσεις, σ$ορ κτλ
• $ροβάλλουν όλα τα φαινόµενα βίας, λειτουργώντας συχνά διαφηµιστικά
• χωρίς συχνά να $ιέζουν για α$ονοµή δικαιοσύνης
• συχνά οι βιαιο$ραγούντες ε$ιδιώκουν µε κάθε τρό$ο η $ράξη τους να καταγραφεί
α$ό τις τηλεο$τικές κάµερες
• δεν $ροβάλλουν τιµωρίες
• ε$ειδή εξυ$ηρετούν οικονοµικά συµφέροντα και έχουν διασυνδέσεις µε ε$αγγελµα-
τικούς αθλητικούς συλλόγους
√ Η βία
• συνδέεται µε $ροβληµατικές κοινωνικές καταστάσεις (ουσιοεξάρτηση –αλκοόλ, ναρ-
κωτικά κτλ-, φτώχεια, α$ουσία κοινωνικής συνοχής, κοινωνικές εντάσεις κτλ)
• ως µέσο α$ο$ροσανατολισµού δεν α$οθαρρύνεται µε ουσιαστικά µέτρα. Ορισµένοι
σύλλογοι µάλιστα φαίνεται να την ευνοούν και σε µικρότερο βαθµό ο το$ικισµός και ο φα-
νατισµός (ελλείψει $αιδείας) οδηγεί στα ε$ικίνδυνα αυτά φαινόµενα.
√ η εµ$ορευµατο$οίηση $ου οφείλεται
• στην ε$ικράτηση των οικονοµικών ιδεολογιών και δεδοµένων της ε$οχής µας και
της καταναλωτικής µανίας
• στο ρόλο $ου διαδραµατίζουν τα ΜΜΕ (τύ$ος, τηλεόραση και ραδιόφωνο)
• στην εµφάνιση ισχυρών $ολυεθνικών ως χορηγών
• $ου συνδέεται µε
• τα αναβολικά τα ο$οία ολοένα και $ερισσότερο εισχωρούν στους αθλητικούς χώ-
ρους
• µε την εµµονή των αθλητών για νίκη µε κάθε τρό$ο και α$όκτηση χρηµάτων και
δόξας (κι όχι για τη συµµετοχή και τον υγιή ανταγωνισµό $ρος ανάδειξη του καλύτερου,
χορηγών κτλ)
• µε τις βίαιες αντιδράσεις των αθλητών µέσα στον αγωνιστικό χώρο
• δεν καλλιεργεί τη συµµετοχή στην οµάδα, δεν ανα$τύσσει την οµαδικότητα και τη
συλλογικότητα, αλλά τον ανταγωνισµό
• δεν $ροβάλλει το αθλητικό ιδεώδες. Το µάθηµα της φυσικής αγωγής είναι ένα ευχά-
ριστο διάλειµµα α$ό το κουραστικό (κι ανούσιο συχνά) µάθηµα και χάνει τη βιωµατική δι-
δακτική του αξία
• διδάσκει µόνο θεωρητικά τις ανθρω$ιστικές αξίες (µέσα α$ό τις γραµµατολογικές
$ροσεγγίσεις)
Aροτάσεις για την ενίσχυση του αθλητικού Aνεύµατος

√ Μέσω της $αιδείας
• να ε$ιτευχθεί καλλιέργεια οµαδικού $νεύµατος. Όταν το ίδιο το σχολείο είναι αντα-
γωνιστικό τότε οι µαθητές µαθαίνουν αυτό το $νεύµα
• $ροβολή θετικών $ροτύ$ων και ουσιαστικών ενδιαφερόντων κόντρα σε κάθε εµ$ο-
ρευµατο$οίηση
• εκ$αίδευση σε όλα τα αθλήµατα και ανά$τυξη αθλητικών δράσεων εκτός των δύο
δηµοφιλών αθληµάτων
• διαθεµατικές $ροσεγγίσεις των φαινοµένων του αθλητισµού
√ Μέσω των ΜΜΕ
• καλλιέργεια α$έχθειας για τη βία και όχι έµµεση διαφήµισή της
• τακτικές καµ$άνιες
128
• άσκησης $ίεσης για αλλαγή του θεσµικού $λαισίου $ου δεν τιµωρεί τις οµάδες
• άσκησης $ίεσης για τιµωρία των ενόχων
• $ροβολή των ενόχων µέσα α$ό το διαδίκτυο και όχι ενθάρρυνση του φανατισµού
µέσω αθλητικών εκ$οµ$ών και σχολιασµών αυτόκλητων δηµοσιογράφων και κριτών
√ ∆ιαφορο$οίηση του χαρακτήρα του αθλητισµού
• να συνειδητο$οιήσουµε ότι ο αθλητισµός δεν έχει στόχο τη βία ή την µε κάθε τρό$ο
ε$ιτυχία και νίκη, αλλά τη βελτίωση του ατόµου σωµατικά, κοινωνικά και $νευµατικά
• να ενισχυθεί ο ερασιτεχνικός αθλητισµός ώστε να στραφούν όλο και $ερισσότεροι
νέοι σε αυτόν
• ενίσχυση του µαζικού αθλητισµού
• ε$ίλυση των κοινωνικών $ροβληµάτων $ου ταλαι$ωρούν τους $ολίτες και τους
ωθούν στη γη$εδική βία ως µέσο εκτόνωσης
√ η Πολιτεία να αλλάξει το θεσµικό $λαίσιο. Να τιµωρούνται αυστηρότερα οι οµάδες
ως ιδιωτικές εταιρείες για κάθε ε$εισόδιο $ου δηµιουργείται.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, τα $ροβλήµατα $ου αντιµετω$ίζει σήµερα ο χώρος του αθλη-
τισµού αν και δυσε$ίλυτα, φαίνεται $ως εντο$ίζοντας τις $ραγµατικές τους αιτίες µ$ορούν
να ε$ιλυθούν. Χρειάζεται όµως η συνειδητο$οίηση των ίδιων των $ολιτών ότι τέτοια φαι-
νόµενα µόνο βλάβες $ροκαλούν στον κοινωνικό ιστό. Ο αθλητισµός είναι µία $ολύ ευκαιρία
για δηµιουργική αξιο$οίηση του λιγοστού $ια ελεύθερου χρόνου. Κάθε αρνητική $τυχή
του λειτουργεί αρνητικά στον ίδιο τον ψυχισµό µας.
129
130
γλώσσα των νέων
«Συχνά οι νέοι και οι νέες σήµερα κατηγορούνται για τη γλώσσα

που χρησιµοποιούν. Με βάση την προσωπική σας εµπειρία γράψτε ένα
µικρό δοκίµιο (500-600 λέξεων) µε θέµα τον τρόπο οµιλίας κι επικοι-
νωνίας που µεταχειρίζονται σήµερα οι νέοι στις µεταξύ τους συζη-
τήσεις».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια $ολύ συχνά ακούγονται α$ό διάφορες $λευρές κατηγορίες κατά
των νέων της ε$οχής µας για τη γλώσσα $ου χρησιµο$οιούν. Συνήθως $ρόκειται για άτοµα
µεγαλύτερης ηλικίας και µίας διαφορετικής $αιδείας $ου θεωρούν ότι η γλώσσα των νέων
δεν αρµόζει µε τα ελληνικά ήθη και µε αφορµή αυτήν $ροχωρούν και σε µία γενικότερη
κριτική της συµ$εριφοράς και των ιδεών τους.
∆εν είναι λίγες οι φορές $ου τις τελευταίες δεκαετίες ακούγονται δριµύτατες κριτικές
κατά της σύγχρονης νεολαίας και του τρό$ου $ου εκφράζεται γλωσσικά. Βέβαια, αυτή η
κριτική δεν είναι $ρωτόγνωρη. Α$ό την αρχαιότητα ακόµη µεγάλοι φιλόσοφοι $ροσ$α-
θούσαν να α$οκρυ$τογραφήσουν τη συµ$εριφορά και τη γλώσσα των νέων. Ωστόσο, $ρό-
σφατα η κριτική τούτη στρέφεται κυρίως κατά της γλώσσας τους κάνοντας λόγο για αφελ-
ληνισµό της.
Πολύ συχνά ακούγονται διάφορες κατηγορίες για τη γλώσσα $ου χρησιµο$οιούν οι
νέοι στη χώρα µας. ∆εν είναι λίγοι εκείνοι $ου ψέγουν τη νεολαία για γλωσσικό αφελληνισµό
και συντακτική αλλοίωση της νεοελληνικής. Παράλληλα, οι νεολαίοι δέχονται ε$ιθέσεις
για τις ξενόγλωσσες λέξεις $ου χρησιµο$οιούν και για το υβρεολόγιο και τη χυδαιολογία
$ου έχουν $ροσαρµόσει στον $ροφορικό τους λόγο
κατηγορίες Aου τους αAοδίδονται
• θάνατος της γλώσσας µας µε τους νεολογισµούς τους και τις αισχρολογίες $ου εκλαµ-
βάνονται ως αγένεια
• χρησιµο$οιούν $εριορισµένο λεξιλόγιο στην καθηµερινή ε$ικοινωνία και συχνά
αθυρόστοµο ενώ χυδαιολογούν
• $αραµορφώνουν τη γλωσσική δοµή µε ασυνταξίες
• αναστατώνουν τον "$αραγωγικό" µηχανισµό και δηµιουργούν νέες λέξεις ενώ συχνά
αλλάζουν τις σηµασίες των λέξεων
• δανείζονται αλόγιστα α$ό ξένες γλώσσες, ιδιαίτερα α$ό τα αγγλικά
• $εριφρονούν κοινωνικά κατοχυρωµένες κανονικότητες
αίτια της γλώσσας των νέων

στόχος της γλώσσας είναι η ε$ικοινωνία των µελών µιας συγκεκριµένης κοινωνίας-κοι-
νότητας σε ένα συγκεκριµένο τό$ο
√ ο συνθηµατικός χαρακτήρας της γλώσσας τους
• µιλούν έτσι για να µη γίνονται κατανοητοί α$ό τους γύρω
• µια γλώσσα διαµορφώνεται µέσα σε ένα συγκεκριµένο και δοµηµένο κοινωνικό σύ-
νολο µε οµοιογένεια
√ η γλωσσοµάθεια
• χρησιµο$οιούνται σήµερα $ερισσότερες ξενόγλωσσες φράσεις και λέξεις ε$ειδή τις
131
γνωρίζουν οι νέοι (στο $λαίσιο ενός συνθηµατικού χαρακτήρα)

• ε$ειδή η ξενόγλωσση εκ$αίδευση -ιδιωτική κι εξετασιοκεντρική- είναι $ιο οργανωµένη
α$ό την εκµάθηση της νεοελληνικής γλώσσας
√ κακή σχολική γλωσσική εκ$αίδευση
• άγνοια των λεξιλογικών, γραµµατικών και λοι$ών κανόνων
• δε µαθαίνουν να εκφράζονται µε $λούσιο λεξιλόγιο
• δεν ασκούνται στη συγγραφή $ολλών κειµένων διαφορετικών α$αιτήσεων (άρθρα,
εκθέσεις, µελέτες, $αρουσιάσεις κτλ)
• η στειρότητα της α$οστήθισης και ο εξετασιοκεντρικός χαρακτήρας του ελληνικού
σχολείου
√ ΜΜΕ
• δηµοσιογραφικοί νεολογισµοί και µαργαριτάρια ($ου ε$ηρεάζουν όλη την κοινωνία)
• $ροβολή του νεανικού κώδικα ε$ικοινωνίας µε α$οτέλεσµα να διαφηµίζεται ως σω-
στός ή να διαµορφώνεται σε µόδα
• οι διάλογοι µέσα στο οικογενειακό $εριβάλλον και το οικογενειακό µορφωτικό ε$ί$εδο
λύσεις-τρόAοι αντιµετώAισης
√ $αιδεία
• καλύτερη γλωσσική εκ$αίδευση µέσα α$ό τη συγγραφή κειµένων διαφορετικών α$αι-
τήσεων
• αρθρογραφία σε σχολικές έντυ$ες κι ηλεκτρονικές εφηµερίδες
• συγγραφή µελετών και $αρουσιάσεις
• δηµιουργική και κριτική ε$αφή µε το διαδίκτυο και την $ληθώρα των κειµένων του
√ η Πολιτεία και Το$ική Αυτοδιοίκηση
• να διαµορφώσουν ειδικά τµήµατα νεοελληνικής γλώσσας για ενήλικες µε συγγραφή
κειµένων κτλ
• σε Σχολές Γονέων να εκ$αιδεύονται οι ενήλικες στη χρήση της γλώσσας ώστε να βοη-
θήσουν $ιο α$οτελεσµατικά τους µαθητές
√ ΜΜΕ
• να $ροσέχουν $ερισσότερο το λόγο $ου χρησιµο$οιούν
• να $ροσλάβουν φιλολόγους για τον έλεγχο των κειµένων και του λόγου
• να εντάξουν στο $ρόγραµµά τους ειδικές εκ$οµ$ές µε θέµα την ελληνική γλώσσα
και τη σωστή χρήση της, ειδικά αφιερώµατα κτλ
• να $αρουσιάζουν λογοτεχνικά έργα και λογοτέχνες ($οίηση, θέατρο, διηγήµατα κτλ)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η σηµερινή νεολαία έχει τη δική της γλώσσα µε τους δικούς της κανόνες και
στόχο τη µεταξύ τους ε$ικοινωνία µόνο. Τούτος ο συνθηµατικός χαρακτήρας εντο$ίζεται
σε όλο τον κόσµο και κάθε ε$οχή. Με τον καιρό και την ενηλικίωση και την $αράλληλα εν-
σωµάτωση στην κοινωνία η γλωσσική τους ε$ιλογή εγκαταλεί$εται και ακολουθούν τους
κανονικούς γλωσσικούς κανόνες.
132
στάση και
συµπεριφορά νέων
«Έχεις κληθεί να συµµετάσχεις ως εκπρόσωπος του δεκαπενταµελούς

συµβουλίου του σχολείου σου σε ένα συνέδριο µε θέµα τη συµπερι-
φορά των νέων σήµερα. Ετοίµασε µία εισήγηση (500-600 λέξεων) σχε-
τικά µε τη στάση των συνοµηλίκων σου».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλοί είναι εκείνοι $ου αναφέρονται µε ψόγους για τους σηµερινούς νέους και ακόµα
$ερισσότεροι είναι όσοι καθηµερινά καταγράφουν την ε$ικριτική τους θέση για τη σηµερινή
νεολαία στον Τύ$ο και τα ηλεκτρονική µέσα ενηµέρωσης ε$ικοινωνίας. Εντούτοις, λίγοι
είναι αυτοί $ου θέλουν να υ$ερασ$ιστούν τους νέους θεωρώντας ότι οφείλεται στην ιδιο-
µορφία της $εριόδου $ου ζούµε. Α$ό την ε$οχή, ακόµα, του Αριστοτέλη οι νέοι κατακρί-
νονταν· ο φιλόσοφος τους κατηγορούσε για αδιαφορία στα $ολιτικά ζητήµατα και νωχελι-
κότητα (=οκνηρία, τεµ$ελιά, νωθρότητα). Οι µεγαλύτεροι συχνά κάνουν κριτική χωρίς να
θυµούνται ότι και αυτοί δέχονταν την κριτική των $ρεσβυτέρων τους για τη δική τους -αι-
ρετική µε τα τότε δεδοµένα- συµ$εριφορά και στάση.
(ως οµιλία)
Κυρίες και κύριοι,
ακούστηκαν $ολλές α$όψεις $ου κρίνουν αρνητικά τη στάση των σηµερινών νέων.
Πολλοί ήταν εκείνοι $ου νωρίτερα αναφέρθηκαν µε ψόγους για τη σύγχρονη νεολαία, και
ακόµα $ερισσότεροι είναι όσοι καθηµερινά καταγράφουν την ε$ικριτική τους θέση για ση-
µερινή νεολαία στον Τύ$ο και τα ηλεκτρονική µέσα ενηµέρωσης ε$ικοινωνίας. Ωστόσο,
λίγοι είναι εκείνοι $ου θέλουν να υ$ερασ$ιστούν τους νέους, θεωρώντας ότι α$λά είναι η
διαφορετική έκφραση της ιδιόρρυθµης $εριόδου $ου ζούµε.
αίτια της στάσης των νέων
√ η σύγχρονη νεολαία δεν είναι $αρά ο καθρέφτης της κοινωνίας
√ βασίζονται στα κοινωνικά $ρότυ$α $ου διαµόρφωσαν οι µεγαλύτεροι
√ οι $ροβολές του κοινωνικού κανιβαλισµού και του ανταγωνισµού $ου εισ$ράττουν οι
νέοι τους ε$ηρεάζουν
√ α$οδέχονται τις αξίες τις κοινωνίες ό$ως τις δέχονται µέσα στην οικογένεια, το αντα-
γωνιστικό κι ατοµικίστικο σχολείο και το λοι$ό κοινωνικό $εριβάλλον
√ οι νεολαίοι ε$ηρεάζονται α$ό τη διαµόρφωση των οικογενειακών δεσµών (µονογονεϊκές
οικογένειες, ενδοοικογενειακές ρήξεις, εργαζόµενοι γονείς µε α$οτέλεσµα τα $αιδιά να κοι-
νωνικο$οιούνται και να µεγαλώνουν µόνα χωρίς έλεγχο και $ροτρο$ές ή α$αγορεύσεις)
√ η ανεργία η ο$οία διαµορφώνει σε σηµαντικό βαθµό τη νωθρότητα
√ µένοντας άνεργοι οι νέοι $ου κό$ιασαν τόσο για ένα $ανε$ιστηµιακό $τυχίο/δί$λωµα
καλλιεργούν µία ανάλογη στάση
√ η ευρύτερη κοινωνική αντίληψη ότι $ρέ$ει κά$οιος να εργάζεται στον τοµέα τον ο$οίο
σ$ούδασε, οδηγεί τη σηµερινή νεολαία να µένει µακριά α$ό την εργασία, $εριµένοντας να
βρεθεί µία αρµόζουσα στις σ$ουδές της δουλειά
√ η α$αίτηση να εργαστούν στο δηµόσιο κι όχι στον ιδιωτικό τοµέα τους οδηγεί στην
ανεργία και τη νωθρότητα
√ η στάση της Πολιτείας και των $ολιτικών α$οµακρύνει τους νέους α$ό την $ολιτική
133
και την ενασχόληση µε τα κοινά. Το φανατισµένο $ολιτικό κλίµα µέσα στο ο$οίο µεγάλωσαν
τους α$οµάκρυνε $ερισσότερο.
√ η κακή $αιδεία
• $ου διδάσκει βιωµατικά τον ανταγωνισµό κι όχι τη συνεργασία
• $ου διδάσκει την υ$οταγή στην αυθεντία (εκ$αιδευτικό, βιβλίο, διευθυντή), και όχι
την κρίση, το διάλογο, την έρευνα
• $ου δεν καλλιεργεί/διδάσκει τις ανθρω$ιστικές αρχές. Οι αξίες του ανθρω$ισµού δι-
δάσκονται ως µίας θεωρία ανάµεσα στα άλλα γραµµατικά φαινόµενα.
• σχετικά µε τις γνώσεις (για εθνικές γιορτές ή άλλες σηµαντικές ε$ετείους) είναι φανερό
ότι κάτι τέτοιο α$οτελεί την α$όλυτη ένδειξη ότι οι νέοι δεν τα εισ$ράττουν α$ό το εκ$αι-
δευτικό σύστηµα· βέβαια και αυτοί είναι α$λά µόνο ένα µέρος αδιάφορων ή κακών µαθητών.
Το ίδιο εξάλλου το εκ$αιδευτικό σύστηµα έ$αψε να είναι εθνοκεντρικό, µέσα σε ένα καται-
γισµό $ληροφοριών και µία έκρηξη γνώσεων.
√ η γλώσσα των νέων έχει συνθηµατικό χαρακτήρα και ο σεβασµός ($ου κατηγορούνται
ότι δεν ε$ιδεικνύουν) κερδίζεται α$ό τις $ράξεις.
√ οι νέοι αδυνατούν να κρίνουν τα ΜΜΕ και τις $ληροφορίες του διαδικτύου µε α$οτέ-
λεσµα τη µίµηση όσων $ροβάλλονται εκεί
√ η αγανάκτηση/οργή της νέας γενιάς
• οι ανήλικοι και οι φοιτητές αισθάνονται σε σηµαντικό βαθµό µία κατα$ίεση, µία
οργή ε$ειδή δεν ακούγεται η δική τους ά$οψη
• αναζητούν κάθε τρό$ο να ακουστούν ακόµα και φτάνοντας στη βία (φθορές ιδιωτικών
$εριουσιών, βία σε αθλητικούς χώρους και κινητο$οιήσεις ή σε σχολικά αντικείµενα κτλ)
√ η νεότερη γενιά είναι η $ιο κουρασµένη α$ό το εκ$αιδευτικό σύστηµα και η $ιο δηµο-
κρατικά µεγαλωµένη
• αδυνατεί να ισορρο$ήσει ανάµεσα στο δηµοκρατικό οικογενειακό $εριβάλλον (χωρίς
"ξύλο") και ένα αυταρχικό σχολείο $ου ε$ιβάλλεται µέσω της ύλης και των λογής εξετάσεων
θετικά της σύγχρονης νεολαίας
όσοι κατηγορούν τη σηµερινή νεολαία δεν µ$ορούν να δουν τα θετικά $ου ως γενιά
έχει ανα$τύξει. ∆εν είναι σε θέση να κατανοήσουν τις $ολύ$λευρες $τυχές των χαρακτηρι-
στικών της
√ είναι η $ιο µορφωµένη νεότερη γενιά α$ό $οτέ (ξένες γλώσσες, µεγαλύτερη ε$αφή $ο-
σοτικά και $οιοτικά µε το βιβλίο -σχολικό και µη- κτλ)
√ λόγων των νέων τεχνολογιών και των µέσων ε$ικοινωνίας είναι η $ιο ενηµερωµένη
(και εκ$ληκτικά γρήγορα)
√ η νεολαία της υ$αίθρου έχει $λησιάσει $ολύ αυτή των αστικών κέντρων και των µη-
τρο$όλεων
√ καθώς δεν έζησε αυταρχικές $ολιτικές ανωµαλίες, αντιλαµβάνεται µε διαφορετικό
τρό$ο τη δηµοκρατία (την ανοχή στη διαφορετικότητα, την ανάγκη να εκφραστεί $ολιτικά,
κοινωνικά και καλλιτεχνικά µε διαφορετικό τρό$ο)
√ η κριτική αυτή ικανότητα τους κρατά µακριά α$ό φανατισµούς, ενώ έχουν την α$αι-
τούµενη ωριµότητα να ασκούν κριτική.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά γίνεται κατανοητό ότι τα αίτια ουσιαστικά για τη συµ$εριφορά των
νέων σήµερα υ$άρχουν στην ίδια την κοινωνία $ου οι $ρεσβύτεροι διαµόρφωσαν µε τον
ατοµισµό και το σύγχρονο κοινωνικό κανιβαλισµό. Ωστόσο, η $αρουσιαζόµενη εικόνα των
σηµερινών νέων δεν α$οτελεί $αρά αντανάκλαση µιας µόνο µερίδας τους. Οι $ερισσότεροι
αγωνίζονται σκληρά να ξε$εράσουν τα $ροβλήµατα $ου κληρονόµησαν και να σταθούν µε
αξιο$ρέ$εια σε µία κοινωνία $ου αδηφάγα καταστρέφει µε ρουσφέτια και α$άνθρω$α µέσα
ενηµέρωσης.
134
«Έχεις κληθεί να συµµετάσχεις σε µια συζήτηση για την εγκληµα-

τικότητα στην Ελλάδα και τους φόβους που προκαλεί αυτή στους
πολίτες. Ετοίµασε µία τοποθέτηση (500-600 λέξεων) για τα αίτια που
οδηγούν στη σύγχρονη εγκληµατικότητα των νέων».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια $αρατηρείται στη χώρα µας µια ιδιαίτερη αύξηση της εγκληµατι-
κότητας και κυρίως αυτής $ου έχει να κάνει µε το $οινικό δίκαιο και τις βιαιο$ραγίες. ∆υ-
στυχώς, µέσα στην εγκληµατική αυτή στροφή της ελληνικής κοινωνίας οι νέοι δε µένουν
αµέτοχοι· αντίθετα, οι ηλικίες ολοένα χαµηλώνουν και όλο και σε µικρότερη ηλικία ανήλικοι
εισέρχονται στο χώρο του εγκλήµατος και της βίας $ροκαλώντας ανησυχία σε κάθε σκε$τό-
µενο νου.
Α$οτελεί καθηµερινό φαινόµενο $ια στις ειδήσεις να γίνεται λόγος για ένα έγκληµα ή
µία $ράξη βίας δηλώνοντας µία νέα τάση $ου καταλαµβάνει την ελληνική κοινωνία. Ενώ
αρχικά οι $ολίτες λόγω της στάσης των µέσων ενηµέρωσης είχαν σχηµατίσει την ά$οψη ότι
για τα εγκλήµατα ευθύνονται οι αλλοδα$οί µετανάστες, γίνεται ολοένα κατανοητό ότι η
βία έχει εισχωρήσει στην κοινωνία µας και τους ηµεδα$ούς. Με µεγαλύτερη όµως συχνότητα
$αρατηρούµε ότι όλο και $ερισσότεροι νέοι λαµβάνουν µέρος σε $ράξεις βίας ακόµα και
α$ό την $ροεφηβική ηλικία.
αίτια του φαινοµένου
√ Η οικογένεια
• η στάση $ολλών γονέων $ου µέσα στην καθηµερινή $ίεση αδυνατούν να εξηγήσουν
στα $αιδιά τους µε διάλογο τι $ρέ$ει και τι δεν $ρέ$ει να κάνουν και φέρονται αυταρχικά
• το γεγονός ότι οι γονείς για λόγους εργασίας α$ουσιάζουν $ολλές ώρες α$ό το σ$ίτι και
καλύ$τουν µόνο τις οικονοµικές ανάγκες των $αιδιών, αλλά όχι τις ψυχοσυναισθηµατικές
• η βιαιο$ραγία και η κακο$οίηση µελών της οικογένειας ως καθηµερινές σκηνές στα
$αιδικά µάτια
• η αδιαφορία (λόγω εργασίας ή έλλειψης µόρφωσης και αδυναµίας $ροσαρµογής
στις νέες κοινωνικές α$αιτήσεις) των γονέων $ου αφήνουν τα $αιδιά τους ως αρχή δηµο-
κρατίας και ελευθερίας αχαλίνωτα
√ Η κοινωνία
• η αδιαφορία της κοινωνίας και ο ατοµικισµός (κλεινόµαστε σ$ίτι µας και αδιαφορούµε
για το γείτονα θεωρώντας ότι τέτοια γίνονται µόνο αλλού και σε άλλους)
• ο κοινωνικός κανιβαλισµός της κοινωνίας µας $ου καλλιεργεί την ιδέα ότι για να
µεγαλουργήσει κά$οιος και να ανέλθει κοινωνικά και οικονοµικά $ρέ$ει να εκµεταλλευτεί
τους συµ$ολίτες του
• η γενικότερη ανέχεια(=φτώχεια) $ου σ$ρώχνει $ολύ κόσµο στο έγκληµα $ροκειµένου
να εξασφαλίσει τα $ρος το ζην
• η καταναλωτική κοινωνία και η ζήλια $ου $ροκαλεί σε ό$οιον δεν έχει συγκεκριµένα
καταναλωτικά αγαθά
• $ου $εριθωριο$οιεί ό$οιον διαφέρει
√ Η $αιδεία
• είναι ανταγωνιστική χωρίς να καλλιεργεί το σεβασµό και την α$οδοχή
• είναι κοµφορµιστική και ό$οιος διαφέρει ή τιµωρείται -χωρίς ουσιαστικό διάλογο
$ροηγουµένως- ή στιγµατίζεται και $εριθωριο$οιείται/α$οµονώνεται
• δεν καλλιεργεί την κριτική σκέψη, αλλά µόνο τη στείρα α$οστήθιση µε τελικό α$οτέ-
λεσµα την υ$οταγή στην αυθεντία
135
• δεν καλλιεργεί βιωµατικά τις ανθρω$ιστικές αξίες, αλλά µόνο θεωρητικά µέσα σε
ένα µονότονο και κουραστικό µάθηµα
√ Τα ΜΜΕ
• οι $ροβαλλόµενες εικόνες βίας (ταινίες, ειδήσεις, ηλεκτρονικά $αιχνίδια κλ$). Η βία
φαίνεται να γίνεται α$οδεκτή στα µάτια του $αιδιού µε τις τόσες $ροβολές
• ο ρατσισµός $ου συχνά $ροβάλλεται τόσο έντονα
• η αδιαφορία των µέσων ε$ικοινωνίας για τη νεολαία και τις αντιδράσεις της
λύσεις στο Aρόβληµα

√ µέσα α$ό την εκ$αίδευση
• λειτουργώντας $ρολη$τικά µε τη βοήθεια ειδικών $αιδοψυχολόγων και κοινωνιο-
λόγων (η $ρόληψη είναι $ιο ουσιαστική α$ό τη θερα$εία και $ιο φτηνή)
• τονίζοντας και βιώνοντας τις αξίες της ελευθερίας και της δηµοκρατίας, το σεβασµό
στη διαφορετικότητα και την $ροσω$ικότητα του άλλου, την αλληλεγγύη
• µε διαθεµατικές εργασίες για το φαινόµενο της εγκληµατικότητας, τη στάση της νεο-
λαίας α$έναντι στο $ρόβληµα, τα $ροβλήµατά της κτλ
• µε $ολιτιστικές δράσεις (εκθέσεις εικαστικών, φωτογραφίας, αρθρογραφία, θεατρικό,
συγγραφή και ανάγνωση λογοτεχνικών έργων) για το κοινωνικό αυτό $ρόβληµα· ο $ολιτι-
σµός ενώνει, γαλουχεί µε αξίες, διδάσκει τη συνεργασία, ψυχαγωγεί
• να δίνουν µεγαλύτερη $ροσοχή οι γονείς στα $αιδιά τους και να µη στέκουν µόνο
στις οικονοµικές τους υ$οχρεώσεις
√ τα ΜΜΕ
• να α$οκτήσουν µία $αιδαγωγική στάση µ$ροστά στο $ρόβληµα
• να καλλιεργήσουν αισθήµατα συµ$όνιας και ενδιαφέροντος για τους γείτονες
• να $εριορίσουν τις σκηνές βίας $ου $ροβάλλουν σε ώρες $ου οι νέοι δεν $αρακο-
λουθούν τηλεόραση
• να αυξήσουν τις ενηµερωτικές εκ$οµ$ές µε θεµατολογία κοινωνική (εγκληµατικότητα,
$ροβλήµατα νεολαίας κτλ) σε βάρος των ανούσιων εκ$οµ$ών $ου σήµερα εντάσσουν στη
θεµατολογία τους
• να $ροχωρήσουν άµεσα -σε συνεργασία µε την Πολιτεία- σε καµ$άνιες διαρκείας µε
στόχο την ευαισθητο$οίηση του κοινού
• να λειτουργήσουν $ρολη$τικά µε τη σύσταση ειδικών το$ικών ε$ιτρο$ών $ρόληψης
της $αραβατικότητας
• µε την α$οδοχή της νεανικής διαφορο$οίησης και την ενσωµάτωση της νεολαίας
στον κοινωνικό ιστό
• µε δράσεις κι εκδηλώσεις ευαισθητο$οίησης των νέων
• µε $ολιτιστικές εκδηλώσεις
• µε ενηµερωτικές συναντήσεις για θέµατα $ου α$ασχολούν τους νέους
• οι δικαστικές αρχές δεν µ$ορούν να φέρονται στους νέους εγκληµατίες µε όρους ενη-
λίκων (φυλάκιση), αλλά µε στόχο την δια$αιδαγώγησή τους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η σηµερινή κοινωνία χαρακτηρίζεται α$ό µία ολοένα αυξανόµενη εγκλη-
µατικότητα στην ο$οία δεν µ$ορούν να µένουν αµέτοχοι οι νέοι ως µέλη της ίδιας κοινότη-
τας. Η φοβούµενη "αµερικανο$οίηση" της Ελλάδας $λέον είναι ορατή και κρούει τις $όρτες
κάθε οικίας. Οφείλουµε $ια όχι α$λά να καταγράφουµε συµβάντα, αλλά να $ροχωρήσουµε
σε µία θερα$εία του φαινοµένου κυρίως µέσα α$ό την $ρόληψη, τόσο στο σχολικό $ερι-
βάλλον µε τη δηµόσια εκ$αίδευση όσο και µέσα α$ό την οικογένεια µε την $ροσοχή των
γονέων στα $αιδιά τους και τους $ολλα$λούς κινδύνους $ου τα α$ειλούν.
136
«Από την εµπειρία σου να γράψεις (500-600 λέξεις) όλα εκείνα που
επηρεάζουν τους νέους σήµερα όσον αφορά τη διασκέδασή τους και
που τους οδηγούν στη βία και τα ναρκωτικά».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολλοί είναι εκείνοι οι µελετητές και οι στοχαστές $ου $ρεσβεύουν ότι η σύγχρονη νε-
ολαία ε$ηρεάζεται σε σηµαντικό βαθµό α$ό τη µόδα -µε ό$οιο τρό$ο κι αν εκφράζεται
αυτή- και τη διασκέδαση $ου η τελευταία ε$ιβάλλει στους µετόχους της. Παράλληλα, δεν
είναι λίγες οι $ερι$τώσεις $ου καταγράφεται η κοινή δια$ίστωση ότι η ολοένα αυξανόµενη
εγκληµατικότητα $λέον αρχίζει και $ροσελκύει όλο και $ερισσότερους νέους.
Οι νέοι σήµερα ε$ηρεάζονται άµεσα α$ό τη µόδα και φαίνεται σε $ολλές $ερι$τώσεις
αυτή να τους οδηγεί στην άσκηση βίας και την εγκληµατικότητα γενικότερα. Με τον όρο
µόδα ωστόσο δεν $ρέ$ει να µένουµε στη στενή έννοια της µαζικής κουλτούρας µόνο για
την ενδυµασία, αλλά και στη γενικότερη συµ$εριφορά ενός συνόλου $ολιτών.
αίτια
√ Αθλητισµός και βία
• η βία στα γή$εδα διαφηµίζεται α$ό τα ΜΜΕ και ε$ηρεάζει την άβουλη νεολαία
√ κινηµατογράφος/τηλεόραση και βία
• η βία και η εγκληµατικότητα του σινεµά ε$ηρεάζει έµµεσα και άµεσα τους νέους, κα-
θώς οι ήρωες $άντα χρησιµο$οιούν βία και νικούν, ενώ συχνά $αρουσιάζονται και θετικά
α$ό την άσκηση βίας.
• το ερωτικό στοιχείο στον κινηµατογράφο συχνά είναι άµεσα συνδεδεµένο µε την
άσκηση βίας (βιασµοί, ε$ιτυχία στο αντίθετο φύλο του υ$ερήρωα ύστερα α$ό φόνους).
• η βία $ου διαφηµίζεται (έστω και ακούσια) µέσα α$ό τα δελτία ειδήσεων ε$ηρεάζει
τους νεολαίους.
• κυριαρχεί $ια η ιδέα σε όλους ότι η $ροβολή α$ό την τηλεόραση (και τα δελτία ειδή-
σεων) είναι το $αν, µε α$οτέλεσµα $ολλοί να καταφεύγουν στην άσκηση βίας ή την εγκλη-
µατικότητα $ροκειµένου να τους $ροβάλλει ένα δελτίο ειδήσεων.
√ Ναρκωτικά
• τα ναρκωτικά ε$ηρεάζουν ολοένα και µεγαλύτερο τµήµα της ελληνικής νεολαίας,
µέσα α$ό τη µίµηση ($ιθηκισµό) ξένων $ροτύ$ων.
• Ανεργία – φτώχεια
√ λόγω της οικονοµικής δυσχέρειας $ολλοί νέοι καταφεύγουν στη βία και την εγκληµα-
τικότητα $ροκειµένου να εξασφαλίσουν τα βασικά µέσα διαβίωσης.
√ γενικότερα η φτώχεια είναι άµεσα συνδεδεµένη µε την εγκληµατικότητα.
√ Η ευρεία κοινωνική αντίληψη ότι κοινωνική άνοδος είναι η οικονοµική άνοδος
√ µ$ροστά στο όραµα για κοινωνική και οικονοµική άνοδο (κοινωνική καταξίωση) οι
νέοι µεταχειρίζονται ορισµένες φορές κάθε µέσο (κοινωνικό κανιβαλισµό, βία)
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, µ$ορούµε να $ούµε ότι η µόδα, ό$ως αυτή εκφράζεται στις καθηµε-
ρινές εκφράσεις της νεοελληνικής κουλτούρας εξαιτίας των κινηµατογραφικών ή τηλεο$τικών
$ροτύ$ων και της µίµησης αρνητικών ξενόφερτων $ροτύ$ων ε$ηρεάζει $ρώτα και κύρια
τη νεολαία, $ου ακόµα δεν έχει ανα$τύξει την α$αραίτητη κριτική ικανότητα. Το $ρόβληµα
137
αυτό µοιάζει να µ$ορεί να ε$ιλυθεί µέσα α$ό µία σωστή δια$αιδαγώγηση τόσο οικογενειακή
όσο και σχολική µε κύριο στόχο την ανά$τυξη της κριτικής ικανότητας ώστε να µ$ορούν οι
νέοι και οι νέες να αντιδρούν α$έναντι στην κυριαρχία της µόδας και τα $ρότυ$α $ου $ρο-
βάλλονται εκούσια ή ακούσια.
138
πρότυπα συµπεριφοράς
και είδωλα νέων
«Κάθε γενιά έχει τα δικά της πρότυπα. Συνήθως αυτά τα πρότυπα

προέρχονται από το παρελθόν, την προγονολατρία και την ηρωολατρία.
Σήµερα όµως οι νέοι διαµορφώνουν τα δικά τους πρότυπα από τα πρό-
σωπα που προβάλλονται κυρίως από τις τηλεοπτικές οθόνες. Σε ένα
άρθρο (500-600 λέξεων) αναζητήστε την αξία των θετικών προτύπων
και τους λόγους που οδηγούν τους νέους στην υιοθέτηση αρνητικών
προτύπων».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια $ολύ συχνά ακούγονται α$ό διάφορες $λευρές κατηγορίες κατά
των νέων της ε$οχής µας για τη γλώσσα $ου χρησιµο$οιούν. Συνήθως $ρόκειται για άτοµα
µεγαλύτερης ηλικίας και µίας διαφορετικής $αιδείας $ου θεωρούν ότι η γλώσσα των νέων
δεν αρµόζει µε τα ελληνικά ήθη και µε αφορµή αυτήν $ροχωρούν και σε µία γενικότερη
κριτική της συµ$εριφοράς και των ιδεών τους.
οι νέοι αναζητούν AρότυAα εAειδή
√ θέλουν να ικανο$οιήσουν την έµφυτη ορµή τους για
√ θέλουν µε τη µίµηση $ροτύ$ων να α$ελευθερωθούν α$ό την ανωνυµία $ου δηµιουργεί
ο συνωστισµός στις µεγαλου$όλεις
√ εντυ$ωσιάζονται α$ό τη δόξα των $ροτύ$ων
√ θέλουν µε τη µίµηση να διαµορφώσουν την $ροσω$ικότητα τους
√ έχουν την έµφυτη τάση για $ροσω$ολατρία
√ θαυµάζουν και εκτιµούν τις αναγνωρισµένες $ροσω$ικότητες
√ ε$ηρεάζονται α$ό τον $ροβαλλόµενο (α$ό τα ΜΜΕ, το σχολείο κλ$) τρό$ο ζωής
τα AρότυAα Aου ωφελούν τους νέους είναι

≈ ηθικά $ρόσω$α του $αρελθόντος
≈ έχουν ευδοκιµήσει µέσα στον κοινωνικό χώρο
≈ έχουν την εκτίµηση και την αναγνώριση της κοινωνίας
≈ δια$νέονται α$ό ειλικρίνεια
≈ έχουν $ρωτοστατήσει στις ιστορικές, κοινωνικές και ε$ιστηµονικές µεταβολές
≈ µ$ορούν να οδηγήσουν τους νέους στην αυτογνωσία και στον αυτοέλεγχο
≈ αφυ$νίζουν στους νέους την έµφυτη τάση της µίµησης
τα θετικά AρότυAα
• διαµορφώνουν το χαρακτήρα και ανα$τύσσουν την $ροσω$ικότητα του νέου
• $ροβάλλουν κοινωνικές αρετές για µίµηση
• α$οτελούν $αραδείγµατα αρετής για το σηµερινό νέο
• γεννούν την εµ$ιστοσύνη και την ασφάλεια στο νέο
• καλούν το σύγχρονο νέο να συνεργαστεί µε τους µεγαλύτερους για την ε$ίλυση των
µεγάλων και δύσλυτων κοινωνικών $ροβληµάτων
• $αίζουν διδακτικό ρόλο
• φέρνουν µηνύµατα του $αρελθόντος, $ου είναι $ολύ χρήσιµα στο $αρόν και το µέλλον
• κάνουν αισιόδοξο και δραστήριο το σύγχρονο νέο
139
• γεµίζουν µε ιδανικά και αξίες το σηµερινό νέο

• συνδέουν το νέο µε το $αρελθόν
• ανα$τύσσουν την εθνική συνείδηση του νέου
• µαθαίνουν στο νέο να εργάζεται, να συνεργάζεται και ν’ ανα$τύσσει $ρωτοβουλίες ·
-καλλιεργούν την έµφυτη κοινωνικότητα του νέου.
τα αρνητικά AρότυAα:
≈ διαψεύδουν τα όνειρα του σηµερινού νέου·
≈ οδηγούν το νέο σε ηθικές $αρεκτρο$ές
≈ $ροκαλούν φανατισµό ή $ροσω$ολατρία·
≈ $ροβάλλονται σαν ήρωες και $ετυχηµένα άτοµα·
≈ ηρωο$οιούνται α$ό το σηµερινό νέο·
≈ $ροβάλλονται $ολύ α$ό τα µέσα µαζικής ενηµέρωσης·
≈ οδηγούν το νέο στην τυφλή µίµηση τους·
≈ εµ$οδίζουν το σηµερινό νέο να σκέφτεται ήρεµα και αντικειµενικά·
≈ µοιάζουν µε τα είδωλα·
≈ $ροσκολλούν το σύγχρονο νέο µε $άθος στις ιδέες και τις αντιλήψεις τους·
≈ κάνουν το νέο $ου ακολουθεί µε φανατική ε$ιµονή την κοσµοθεωρία τους µονό$λευρο,
αδιάλλακτο και ασυµβίβαστο.
σήµερα όµως οι αντιήρωες κατακλύζουν την ε$οχή µας
√ ο σηµερινός άνθρω$ος δεν ντρέ$εται για τους συµβιβασµούς και τις υ$οχωρήσεις του
√ ο σύγχρονος άνθρω$ος ονειρεύεται τον εύκολο $λουτισµό και την άκο$η ανάδειξη
√ ο σηµερινός άνθρω$ος βασίζεται σε α$αξίες
√ ο σύγχρονος άνθρω$ος αγωνίζεται µε $άθος για υλικές α$ολαβές
√ ο ευδαιµονισµός και ο ωφελιµισµός είναι $όλοι έλξης του σηµερινού ανθρώ$ου
√ το βόλεµα θεωρείται σαν το µεγαλύτερο ιδανικό της σηµερινής ζωής
√ το ατοµικιστικό $νεύµα δηµιουργεί ψευτοήρωες και όχι $ραγµατικούς ήρωες
√ η ειδωλολατρία των σταρ στην ε$οχή µας είναι η νέα θρησκεία
√ η τάση φυγής α$ό κάθε $ρόβληµα δηµιουργεί ψευτοήρωες
√ σήµερα δεν α$ονέµεται τιµή στους ήρωες της καθηµερινής ζωής (γονείς, δασκάλους,
ε$ιστήµονες . . .)
√ ο $ραγµατικός ήρωας είναι συνε$ής στις ιδέες και στα «$ιστεύω», του, ενώ ο ψευτοή-
ρωας αλλάζει ιδέες $ροκειµένου να $ετύχει τη γρήγορη και άκο$η ανάδειξη του.
αίτια για την υιοθέτηση αρνητικών AροτύAων

√ τα ΜΜΕ $ου
• $ροβάλλουν ήρωες δράσεις ό$ου ο $ρωταγωνιστής $άντα δολοφονεί ή νικάει
• $ροβάλλουν χιλιάδες διαφηµίσεις χρησιµο$οιώντας στερεότυ$α ή τυχάρ$αστα $ρό-
σω$α της ε$ικαιρότητας
• η $ροβολή τυχάρ$αστων ατόµων ως καλλιτέχνες
√ το σχολείο $ου
• δεν ανα$τύσσει κριτικό $νεύµα στους νέους, αλλά διδάσκει στείρα και $ροάγει την
α$οστήθιση, τον ανταγωνισµό και τη βαθµοθηρία
• λειτουργεί κοµφορµιστικά και µακριά α$ό τις ψυχοσυναισθηµατικές ανάγκες των νέων
• δε δείχνει βιωµατικά έναν εναλλακτικό δρόµο µακριά α$ό την τηλεόραση και τους
Η/Υ (α$λά µόνο διδάσκει)
• $ου δεν αφήνει ελεύθερο χρόνο στους µαθητές
√ η οικογένεια $ου
• διαλύεται µέσα στο άγχος της καθηµερινότητας και δεν ε$ιτρέ$ει στους γονείς να
$αρακολουθούν και να δέχονται µε τα τέκνα τους
140
• ελλείψει µόρφωσης (και $όρων συχνά) µένει $ολλές ώρες µ$ροστά στην τηλεόραση
και ε$ηρεάζονται έτσι τα $αιδιά
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, οι νέοι σήµερα γαλουχούνται α$ό $ρότυ$α $ου συχνά είναι µακριά α$ό τις
γενικότερες κοινωνικές και ηθικές αξίες. Πρότυ$α $ου διαµορφώνονται α$ό τα ΜΜΕ και
την αδυναµία των οικογενειών και του σχολείου να συµβουλεύσουν και να στηρίξουν
ψυχικά ε$αρκώς τα $αιδιά. Είναι, λοι$όν, ανάγκη να διαµορφωθεί µια $αιδεία $ου δε θα
στηρίζεται στην α$οστήθιση, αλλά στη βιωµατική διδασκαλία ώστε να α$οκτήσουν οι νέοι
µας κριτική σκέψη.
141
142
ενδυµασία
«Η ενδυµασία σήµερα φαίνεται να διαδραµατίζει πολύ σηµαντικό

ρόλο στις καθηµερινές καταναλωτικές µας επιλογές. Σε ένα άρθρο
(500-600 λέξεων) προσεγγίστε το ρόλο που παίζει το ένδυµα στο σύγ-
χρονο κοινωνικό βίο»
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στις δυτικές λεγόµενες κοινωνίες η ενδυµασία φαίνεται να διαδραµατίζει ιδιαίτερα ση-
µαντικό ρόλο. Τόσο οι διαφηµίσεις όσο και οι βιτρίνες των $ολυκαταστηµάτων $ροβάλλουν
κυρίως ενδύµατα $ου ακολουθούν τις ε$ιταγές της µόδας. Ως λογική συνέ$εια ακόµα και οι
καταναλωτικές µας ε$ιλογές κατά κύριο λόγο αναφέρονται στην ενδυµασία και την εικόνα
$ου $αρουσιάζουµε στο κοινωνικό σύνολο.
Ιστορική αναδροµή
Η ενδυµασία είναι ιστορικά συνδεδεµένη µε τον ανθρώ$ινο είδος ήδη α$ό τα Προϊστο-
ρικά Χρόνια. Οι ανθρω$ίδες ($ρόγονοι του ανθρώ$ινου είδους) ντύνονταν όχι µόνο µε
στόχο την $ροστασία τους α$ό τις καιρικές συνθήκες. Έχει α$οδειχθεί ότι στόλιζαν τα ενδύ-
µατά τους µε σ$άνια αντικείµενα (α$ό το κυνήγι, $ου έβρισκαν στις $εζο$ορίες τους κτλ)
Ντυνόµαστε για να:

√ είµαστε αρεστοί σε ένα σύνολο ανθρώ$ων $ου θέλουµε να εντυ$ωσιάσουµε
√ µας $ροσέχουν
√ "$εράσουµε" µία συγκεκριµένη εικόνα για τον εαυτό µας στους άλλους
• µέσα α$ό το ντύσιµό µας $ροσ$αθούµε συνειδητά ή ασυνείδητα να ενταχθούµε σε
κά$οιο συγκεκριµένο κοινωνικό σύνολο (ε$αγγελµατικό, κοινωνικό, ιδεολογικό)
• $ροβάλλοντας κοινωνικές αντιλήψεις και $ολιτικές $ε$οιθήσεις (µουσικά ακούσµατα,
$ολιτικές α$όψεις κτλ)
√ Το ιδιαίτερο ένδυµα ενός λαού δηλώνει:
• το ε$ί$εδο του $ολιτισµού του
• τις ηθικές του αντιλήψεις ($.χ. ο φερετζές και τα τσαντόρ στις µουσουλµανικές χώρες,
οι µίνι φούστες στις δυτικές κοινωνίες),
• την αισθητική του λαού αυτού
• το ρόλο των δύο φύλων σαν εργατικό δυναµικό και στην κοινωνία
• τις θρησκευτικές του $ε$οιθήσεις.
√ Τα ρούχα συνήθως α$οκαλύ$τουν την κοινωνική θέση του ατόµου (µε την ευρύτερη
έννοια τον ε$αγγελµατικό τοµέα και οικονοµική θέση του –$χ µε ακριβές φίρµες κτλ).
√ ∆είχνουν τις αισθητικές τους αντιλήψεις
• Α$οκαλύ$τουν την ψυχολογία του, τη συναισθηµατική του κατάσταση κτλ
• µε το ενδυµασία του κά$οιος θέλει να δείξει ότι εντάσσει τον εαυτό του στη µια ή την
άλλη κοινωνική οµάδα
Πώς Aαρουσιάζεται η ενδυµασία σήµερα

√ Βιοµηχανία ενδυµασίας
• η βιοµηχανία του ενδύµατος υ$οστηρίζεται α$ό µία άλλη $ληθώρα ε$αγγελµάτων
(µεγαλέµ$οροι, $ροµηθευτές, µικρότερα εµ$ορικά καταστήµατα, µεταφορικές εταιρείες,
143
ναυτιλία, αερο$λοΐα κλ$)

• διαφηµίζεται µε $ολλούς τρό$ους α$ό τα ΜΜΕ ("κουτσοµ$ολίστικες" εκ$οµ$ές, εκ-
$οµ$ές µόδας κτλ)
• διαµορφώνει τη µόδα
≈ µόδα είναι η τάση της κοινωνίας να ε$ιλέγει συγκεκριµένα ενδύµατα, χρώµατα,
είδος κτλ
≈ σήµερα συναντώνται $ολλές "µόδες"
• ανάλογα µε τα γούστα κά$οιου
• ανάλογα µε την ηλικία (οι γέροι φορούν σοβαρά ρούχα, ενώ οι νεότεροι θέλουν
να $ροκαλούν)
• ανάλογα µε τα µουσικά του ακούσµατα ($χ άλλα ενδύµατα έχουν οι ο$αδοί
της ροκ κι άλλα της $ο$). Η µουσική α$οκαλύ$τει το γενικότερο ε$ί$εδο µόρφωσης/κουλ-
τούρα του ατόµου και άρα το $όσο ε$ηρεάζεται α$ό τις ε$ιταγές της µόδας
• ανάλογα µε την οικονοµική κατάσταση του ατόµου και την κοινωνική του θέση
(το σοβαρό ένδυµα $.χ. δείχνει µία συγκεκριµένη κοινωνική ή ε$αγγελµατική οµάδα, οι
$ολιτικές αντιλήψεις των σοσιαλιστών στις δεκαετίες του ’70 και του ’80 δείχνονταν µε το
ζιβάγκο $ουλόβερ, ε$ειδή τέτοιο φορούσε σαν λαϊκό ένδυµα ο Αν. Πα$ανδρέου ή το µούσι
και το µακρύ σε αριστερούς φοιτητές)
√ Η ενδυµασία συµ$ληρώνεται και α$ό τον καλλω$ισµό (κόµη, υ$όλοι$α στολίδια, µα-
κιγιάζ και αρώµατα).
Αίτια κυριαρχίας της µόδας

√ Τα ΜΜΕ
• µε διαφηµίσεις κι εκ$οµ$ές
• $ου διαµορφώνουν καταναλωτικά $ρότυ$α και καλλιεργούν την ιδέα ότι $ρέ$ει να
αλλάζουµε τακτικά (για να γινόµαστε τάχα α$οδεκτοί)
• ε$ειδή δεν καλλιεργούν την ιδέα ότι µετράει η $ροσω$ικότητα, αλλά $ροβάλλουν
την "εικόνα $ου $ερνάµε $ρος τα έξω"
• $ου δεν ανα$τύσσει κριτική ικανότητα, αλλά µόνο $ροάγει τη στείρα $α$αγαλία
• $ου ε$ιβάλλει την άκριτη αυθεντία των κυρίαρχων αντιλήψεων
• $ου δεν µαθαίνει στη νεολαία να αντιστέκεται στα κελεύσµατα της µόδας
• $ου είναι ανταγωνιστικό µε α$οτέλεσµα τα $αιδιά να µαθαίνουν –δεδοµένων και
των κοινωνικών και οικογενειακών αντιλήψεων- ότι µ$ορούν να διακριθούν µόνο µέσα
α$ό την ενδυµασία τους
√ η οικογένεια $ου ε$ηρεάζεται και τούτη α$ό τα ΜΜΕ και το κοινωνικό σύνολο
• ο υ$ερκαταναλωτισµός
• τα ένδυµα α$ό τα κυρίαρχα στοιχεία της υ$ερκατανάλωσης. Καθηµερινά σχεδόν
ντυνόµαστε διαφορετικά (αυτό α$αιτεί αρκετές αγορές)
• $ου συντηρεί την αντίληψη του ατοµοκεντρισµού και της κοινωνικής $ροβολής ως
αυτοσκο$ού
συνέAειες
√ οικονοµική αφαίµαξη/αδυναµία (εξαιτίας της υ$ερκατανάλωσης)
• χάνεται η αξία της $ροσω$ικότητας και κυριαρχεί µόνο η $ρος τα έξω εικόνα µας
• το άτοµο χειραγωγείται α$ό τις α$αιτήσεις της µόδας και ουσιαστικά δεν είναι $ια
αυτόνοµο
√ Χάσµα των γενεών και ενδυµασία
• η ενδυµασία $ροκαλεί $ροβλήµατα και αντιδράσεις µεταξύ των γενεών
• διαφορετικές αντιλήψεις για το ωραίο
144
• οι νέοι ντύνονται $ροκλητικά για τα ενδυµατολογικά δεδοµένα των µεγαλύτερωνε-

$ειδή:
≈ θέλουν να τραβούν την $ροσοχή
≈ µε το ντύσιµό τους αντιδρούν στο κοινωνικό κατεστηµένο. Το ντύσιµο α$ηχεί τις κοι-
νωνικές και $ολιτικές α$όψεις τους
≈ ε$ηρεάζονται $ιο εύκολα α$ό τη µόδα
≈ το ντύσιµό τους εκφράζει τις µουσικές $ροτιµήσεις τους
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, το φόρεµα σήµερα διαδραµατίζει ιδιαίτερα σηµαντικό ρόλο
στη ζωή µας. Η εικόνα $ου θέλουµε να $αρουσιάζουµε και η κοινωνική µας θέση σε συν-
δυασµό µε τις ε$ιταγές τις µόδας και τα κελεύσµατα των µέσων ε$ικοινωνίας διαµορφώνουν
σε σηµαντικό βαθµό τις ε$ιλογές µας. Ωστόσο, οφείλουµε να αντισταθούµε. Αυτό $ου µετράει
δεν είναι η εικόνα, αλλά η ίδια η $ροσω$ικότητά µας.
145
«Σήµερα παρατηρείται µία ιδιαίτερη τάση οι άνθρωποι να διαχωρί-

ζονται σε συγκεκριµένες κοινωνικές οµάδες από την ενδυµασία και
την εµφάνισή τους γενικότερα. Ποια τα αίτια που µπορούν να ανι-
χνευτούν στις περιπτώσεις των νέων που ντύνονται εκκεντρικά και
πόσο µπορεί η µόδα να τους επηρεάζει; Απαντήστε σε ένα κείµενο πε-
ρίπου 500 λέξεων».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Πολύς λόγος γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες για την ενδυµασία ιδιαίτερα των νέων.
Πολλές είναι οι α$όψεις εκείνες $ου κατηγορούν τη σύγχρονη νεολαία για τον εκκεντρικό
τρό$ο ένδυσης $ροκαλώντας διχασµό. Αναµφισβήτητα δεν είναι λίγοι και εκείνοι $ου τους
υ$ερασ$ίζονται θεωρώντας το αναφαίρετο δικαίωµα του κάθε ενός να ντύνεται ό$ως αυτός
ε$ιθυµεί.
Παρουσίαση του φαινοµένου
√ Πολλοί είναι οι νέοι σήµερα $ου ντύνονται εκκεντρικά. Πρόκειται για το ντύσιµο,
αλλά και τα υ$όλοι$α στοιχεία $ου συνθέτουν την εικόνα του νέου σήµερα.
√ ενδύµατα (µαύρα ή τζιν ρούχα, µακριά ή κοντά και $ροκλητικά)
√ σκουλαρίκια και tattoos σε όλο το σώµα.
√ η ίδια η κόµµωση (µακρύ ανδρικό µαλλί, κοντοκουρεµένο γυναικείο).
√ Αναζήτηση των αιτίων
√ Ε$ιθυµία να $ροκαλέσουν τα βλέµµατα ε$άνω τους.
√ Έλλειψη αυτο$ε$οίθησης και συναισθήµατα κατωτερότητας $ου εκφράζονται µε εκ-
κεντρικό ντύσιµο
√ Ε$ιθυµία να διατρανώσουν την ατοµικότητα και τη µοναδικότητά τους
√ Ναρκισσισµός
√ Αισθητικές αντιλήψεις των νέων
√ Αντίδραση στις ε$ιβολές της κοινωνίας όσον αφορά την ενδυµασία (κοστούµι για άν-
δρες, φούστες κλ$ για γυναίκες)
√ Το ντύσιµό τους α$ηχεί τις κοινωνικές και $ολιτικές α$όψεις τους
√ Ε$ειδή το ντύσιµό τους εκφράζει τις µουσικές $ροτιµήσεις τους. ($χ hard rock, heavy
metal, rave).
√ Ε$ειδή ε$ηρεάζονται α$ό τη µόδα.
√ Η βιοµηχανία της ένδυσης α$αιτεί και καθοδηγεί τη νεολαία $ου είναι $ιο ε$ιρρε$ής.
Οι νέοι έχουν µικρότερες αντιστάσεις στις ε$ιταγές της µόδας.
√ Ε$ιρροές α$ό κινηµατογραφικές ταινίες.
√ Προβολή εκκεντρικών ρούχων και γενικότερα εµφάνισης α$ό τα ΜΜΕ.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, µ$ορούµε να αναζητήσουµε το κύριο αίτιο στην ανάγκη $ου έχουν
σήµερα $ολλοί νέοι να τονίσουν µε ό$οιο τρό$ο τη µοναδικότητά τους $ροκαλώντας έτσι
τα βλέµµατα των άλλων ε$άνω τους. Παράλληλα, µε τον τρό$ο τούτο συχνά εκφράζουν
την αντίθεσή τους σε ε$ιβολές και κατεστηµένα της σύγχρονης κοινωνίας. Ταυτόχρονα δεν
µ$ορούµε να $αραβλέψουµε και το γεγονός ότι η µόδα $αίζει σηµαντικό ρόλο στην ε$ιλογή
της εµφάνισης.
146
παγκόσµιο
διατροφικό πρόβληµα
«Γράψτε σε ένα άρθρο νεανικής εφηµερίδας -ίσως του σχολείου σας-

το σύγχρονο παγκόσµιο διατροφικό πρόβληµα αναλύοντας τις δυνα-
τότητες που υπάρχουν για τη σίτιση όλων των ανθρώπων και παρου-
σιάζοντας τα αίτια που οδηγούν στην σύγχρονη κατάσταση (µέσα
σε 500-600 λέξεις)».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Τα τελευταία χρόνια καθηµερινά ακούµε και διαβάζουµε ειδήσεις α$ό όλο τον κόσµο
για λαούς $ου λιµοκτονούν· ακόµα και µέσα στις ίδιες τις ανε$τυγµένες ή ανα$τυσσόµενες
χώρες, ό$ως η Ελλάδα, δεν είναι λίγες οι φορές $ου µαθαίνουµε ότι ορισµένοι δυσκολεύονται
στην εξεύρεση τροφίµων για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Και όλα αυτά σε µία ε$οχή
$ου κανονικά το διατροφικό $ρόβληµα θα έ$ρε$ε να έχει λυθεί µε την ανά$τυξη της βιοµη-
χανίας τροφίµων.
το σύγχρονο διατροφικό Aρόβληµα - Aεριγραφή
• Λαοί λιµοκτονούν, ενώ υ$άρχουν τόσα γεωργικά ή βιοµηχανικά $ροϊόντα να τους
θρέψουν τουλάχιστον µε τις α$αραίτητες για τη ζωή θερµίδες
• Παρά την ανά$τυξη του εµ$ορίου και την ταχύτητα των µεταφορών σε $ολλές $ε-
ριοχές δεν φτάνουν $οτέ τρόφιµα
• Παρά τις εφευρέσεις σε µερικές $εριοχές δεν µ$ορούν να καλλιεργήσουν
• Κοινωνικές οµάδες σε διάφορες οικονοµικά ισχυρές χώρες ζουν κάτω α$ό το όριο
της φτώχειας, άστεγοι -δί$λα σε σύγχρονα αρχιτεκτονήµατα και ουρανοξύστες- µη µ$ο-
ρώντας να βρουν τρόφιµα
αίτια του Aροβλήµατος

√ Οικονοµικά συµφέροντα δεν ε$ιτρέ$ουν την ελεύθερη εµ$ορία/διακίνηση $ροϊόντων
√ Πολιτικά συµφέροντα εµ$οδίζουν το εµ$όριο (εµ$άργκο/α$οκλεισµός σε χώρες ως
µέσο $ολιτικής $ίεσης)
√ Εµφύλιοι $όλεµοι και άλλες $ολεµικές συρράξεις (συνήθως µε την έµµεση ή άµεση
ανάµειξη $ροηγµένων κρατών) εµ$οδίζουν την καλλιέργεια της γης και την
καταστρέφουν/µολύνουν
√ Αδιαφορία του $ολιτισµένου κόσµου για τις φτωχές χώρες
√ Αδιαφορία των $λουσιότερων κοινωνικών οµάδων για τους άστεγους $ου λιµοκτονούν
στη χώρα τους
λύσεις στο διατροφικό Aρόβληµα

√ Ελεύθερο εµ$όριο τροφίµων και υ$οχρέωση των εταιρειών και των κρατών να µετα-
φέρονται σε κάθε γωνιά του $λανήτη τρόφιµα
√ Να σταµατήσει ο ατοµικισµός και η αδιαφορία, να γίνει κατανοητό ότι
• οι κακές συνθήκες διαβίωσης δηµιουργούν $ροσφυγική κίνηση και µεταναστευτικές
ροές $ρος τις ανε$τυγµένες κοινωνίες (ρατσισµός, ξενοφοβία κλ$)
• η φτώχεια οδηγεί µε µαθηµατική βεβαιότητα στην εγκληµατικότητα
√ Πολιτική βούληση για ε$ίλυση του $ροβλήµατος σε άλλες χώρες (µόνο αν $ιέσουν οι
λαοί των ανε$τυγµένων κρατών τις κυβερνήσεις τους)
147
√ Έκφραση αλληλεγγύης των $ολιτών των ανε$τυγµένων χωρών $ρος τους λιµοκτο-
νούντες
√ Να µ$ορούν να χρησιµο$οιηθούν οι νέες τεχνολογίες α$ό όλους τους λαούς, ακόµα κι
αν δεν φέρουν άµεσα και βραχυ$ρόθεσµα κέρδος στις βιοµηχανίες
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, το σύγχρονο διατροφικό $ρόβληµα α$οτελεί µία ακόµα αντίφαση
της νέας χιλιετίας. Εκατοµµύρια ανθρώ$ων οδηγούνται σε λιµοκτονία την ώρα $ου σε
$ολλές χώρες υ$άρχει σοβαρό $ρόβληµα $αχυσαρκίας. Ωστόσο, µ$ορούν να βρεθούν λύσεις
αρκεί να υ$άρξει θέληση τόσο α$ό τις κυβερνήσεις των ανε$τυγµένων χωρών όσο και α$ό
τους $ολίτες τους.
148
διατροφή
διατροφικές διαταραχές
«Τα τελευταία χρόνια όλο και συχνότερα ακούµε να γίνεται λόγος

για τις διατροφικές διαταραχές ενώ ειδικές εκποµπές που αφορούν
την υγεία ή τη µαγειρική προβάλλονται τακτικά στην τηλεόραση.
Γράψτε σε ένα άρθρο στη σχολική σας εφηµερίδα (500-600 λέξεων) για
το σύγχρονο αυτό πρόβληµα προσεγγίζοντας τα αίτιά του και προτεί-
νοντας λύσεις αντιµετώπισης».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελεί συνηθισµένο θέµα $ια στα µέσα ενηµέρωσης και ειδικότερα στην τηλεόραση η
υγιεινή διατροφή. Όλο και $ερισσότερες εκ$οµ$ές $αράγονται µε ανάλογη θεµατολογία.
Ωστόσο, όλο και συχνότερα ακούµε να γίνεται λόγος για τις διατροφικές διαταραχές, ειδικά
των νέων ανθρώ$ων. Η $αχυσαρκία αλλά και η νευρική ανορεξία α$οτελούν ένα ζήτηµα
$ου α$ασχολεί $ολλές οικογένειες.
ορισµός
µε τον όρο διατροφικές διαταραχές εννοούµε τις $έραν του δέοντος διατροφικές ε$ιλογές
του ατόµου και οδηγούν είτε στην $αχυσαρκία είτε στη νευρική ανορεξία (το αντίθετο ακρι-
βώς)
ως αντίθετες έννοιες οι δύο ασθένειες (και τα δύο θεωρούνται ασθένειες) έχουν διαφορε-
τικά αίτια $αρά ίσως τον κοινό τους $αρανοµαστή
κοινά αίτια
√ τα ΜΜΕ και τα $ρότυ$α ζωής $ου $ροβάλλουν
• υ$ερκαταναλωτισµός
• $ρότυ$α ζωής (διατροφή, ανούσια ψυχαγωγία, $ροβολή της "εικόνας" κι όχι της
$ροσω$ικότητας κτλ)
√ το σχολείο $ου
• δεν ασχολείται µε την υγιεινή διατροφή
• δεν καλλιεργεί την α$οδοχή/αγά$η του σώµατός µας ό$ως είναι γιατί τελικά η $ρο-
σω$ικότητα είναι $ου µετράει κι όχι η "εικόνα"
• δεν ανα$τύσσει την κριτική ικανότητα α$έναντι στα κελεύσµατα/ε$ιταγές της µόδας
$ου καλλιεργούν τα ΜΜΕ
ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ
αίτια
√ κληρονοµικότητα και ασθένειες (σακχαρώδης διαβήτης, υ$οθυρεοειδισµός κτλ)
√ διατροφικές ε$ιλογές
√ ε$ιλέγονται τρόφιµα $λούσια σε δύσ$ε$τες θερµίδες (κορεσµένα έλαια, ζωικά λί$η κτλ)
√ $λούσια γεύµατα
≈ είναι µία νεό$λουτη –ασυνείδητη- αντίδραση α$έναντι στη φτώχεια $αιδικών χρό-
νων
≈ είναι µία ε$ιλογή για κοινωνική ε$ίδειξη (όταν $αραθέτουµε τρα$έζι αυτό $ρέ$ει
να έχει α$’ όλα και να είναι $λούσιο)
√ καθόλου $ρωινό και βαριά µεσηµβρινά και βραδινά γεύµατα
149
√ καταναλωτικές συνήθειΕς – υ$ερκαταναλωτισµός

≈ σήµερα $αράγονται χιλιάδες είδη διατροφής µε τεχνητά µέσα και $ολύ κακή $οι-
ότητα (γαριδάκια, $ατατάκια, σοκολάτες κτλ) $ου ε$ηρεάζουν γευστικά ειδικά τη νεολαία
≈ θεωρώντας ότι "µετράει" η εικόνα ετοιµάζουµε $λούσια γεύµατα για τη δική µας
ικανο$οίηση
√ συχνά η έξοδος και η ψυχαγωγία ταυτίζεται µε τα εστιατόρια και το γρήγορο φαγητό
≈ συνηθίζουµε τα $αιδιά σε εξόδους $ου αφορούν το γεύµα α$ό τη µικρή ηλικία
ακόµα
≈ µία ψευδαίσθηση ανάλογης εξόδου είναι οι κατ’ οίκον $αραγγελίες φαγητού
≈ οι γονείς εργάζονται $ολλές ώρες
≈ µη $ρολαβαίνοντας (χρόνος και κούραση) µία µητέρα/γονιός να ετοιµάσει φαγητό
στο σ$ίτι οδηγείται στην εύκολη της $αραγγελίας έτοιµου φαγητού
≈ τα $αιδιά $αραγγέλνουν µόνα τους –αφού κανείς δεν τα ελέγχει- έτοιµο φαγητό
συνέAειες
√ κίνδυνοι για την υγεία τους
• καρδιαγγειακά κυρίως $ροβλήµατα
• εµφάνιση διαβήτη -ως συνέ$εια του λί$ους αν υ$άρχει $ροδιάθεση-
• αύξηση $ιθανοτήτων εµφάνισης καρκίνου (α$ό τις τεχνητές ουσίες $ου εµ$εριέχουν
$ολλά είδη διατροφής)
√ σωµατική αδυναµία των $αχύσαρκων
• αδυναµία ελέγχου του σώµατός τους
• $εριορισµένες αντοχές στη σωµατική κό$ωση
√ ρατσισµός και α$οµόνωση των $αχύσαρκων ατόµων
• άγχος/ψυχολογική $ίεση $ου οδηγεί σε αντικοινωνικές $ράξεις ή αυτοκαταστροφικές
σκέψεις
• µοναξιά και κατάθλιψη
ΝΕΥΡΙΚΉ ΑΝΟΡΕΞΊΑ
αίτια
√ κληρονοµικότητα και ασθένειες (υ$ερθυρεοειδισµός)
√ ψυχολογικά $ροβλήµατα
• ορισµένοι άνθρω$οι µέσω του φαγητού εκφράζουν την ψυχική $ίεση $ου δέχονται
(α$οµονώνονται χωρίς να τρώνε)
• βουλιµία (έχουν την ε$ιθυµία να τρώνε τα $άντα και µετά υ$οχρεώνονται σε έµετο
για να µη $αχύνουν)
√ τα $ρότυ$α οµορφιάς $ου $ροσ$αθώντας να τα µιµηθούν οι νέες κο$έλες οδηγούνται
στην α$οχή α$ό το φαγητό
• τα ΜΜΕ $ροβάλλουν ως $ρότυ$α οµορφιάς τις υ$ερβολικά αδύνατες γυναίκες (µον-
τέλα) ε$ηρεάζοντας τις νέες γυναίκες $ου θέλουν να τις µοιάσουν
• καθώς κάθε σώµα είναι µοναδικό, ενοχλούν ορισµένες ατέλειες (καµ$ύλες, ψωµάκια)
√ η $αρατηρούµενη/βιωµένη α$οµόνωση, ειρωνεία και µη ανοχή στους $αχύσαρκους
σε συνδυασµό µε σωµατικές ατέλειες του ατόµου
• σύνδροµα κατωτερότητας (κόµ$λεξ), όταν το άτοµο νοµίζει ότι έχει κιλά κτλ
συνέAειες
√ κίνδυνοι για την υγεία
• αδυναµία κίνησης, αδυνατούν οι µύες να κινήσουν το σώµα (λόγω της ατροφίας)
• σταδιακός θάνατος α$ό λιµοκτονία (α$αγορεύεται σε τέτοιες $ερι$τώσεις το α$ότοµο
φαγητό, η ε$αναφορά είναι µια αργή και υ$ερβολικά ε$ί$ονη ψυχικά και σωµατικά κατά-
σταση)
150
αντιµετώAιση του Aροβλήµατος (και τα δύο έχουν κοινές αναφορές)

√ µέσω της $αιδείας
• να εισαχθεί/ενταχθεί α$ό τις µικρές τάξεις το µάθηµα της Υγιεινής
• µε αναφορά στη φροντίδα του σώµατος, τη διατροφή κτλ
• να µάθουν οι ανήλικοι να αγα$ούν το σώµα τους και να το φροντίζουν
• να αντιληφθούν οι µαθητές ότι είναι λάθος να $εριθωριο$οιούν (ή να βασανίζονται
–ανάλογα την $ερί$τωση) για σωµατικές ατέλειες
• µε διαθεµατικές οµαδικές εργασίες σχετικά µε τη διατροφή µε αναφορές
≈ στη µεσογειακή/$αραδοσιακή διατροφή και τη σύγχρονη εγκατάλειψη
≈ στην $αχυσαρκία και τη νευρική ανορεξία/διατροφικές διαταραχές και τα αίτιά τους
≈ στα $ρότυ$α οµορφιάς ό$ως ε$ιβάλλονται α$ό τα µέσα ε$ικοινωνίας και κυριαρ-
χούν στη σύγχρονη κοινωνία
≈ στον κοινωνικό α$οκλεισµό όσων διαφέρουν
≈ στην ψυχική υγεία
• µε $ολιτιστικές δράσεις για ανάλογα θέµατα
• µε την ένταξη στο σχολικό/έµψυχο δυναµικό του σχολείου ψυχολόγων και κοινω-
νιολόγων για την $ρόληψη
√ µέσω των ΜΜΕ
• να σταµατήσουν να ασχολούνται µε τη µόδα και την $ροβολή των µοντέλων ως ιδα-
νικό οµορφιάς
• κάθε σώµα είναι όµορφο µε τις ατέλειές του, γιατί η $ροσω$ικότητα είναι $ου µετράει
και µας µένει µε την $άροδο της ηλικίας
• να εντάξουν στη θεµατολογία τους ειδικά άρθρα και εκ$οµ$ές $ου να αναφέρονται
στη διατροφή των νέων
• να $ροχωρήσουν άµεσα σε ειδικές καµ$άνιες ενηµέρωσης για της αξία και τους κιν-
δύνους των διατροφικών µας ε$ιλογών
• να $αρέµβουν στη σχολική ζωή ενηµερώνοντας τους µαθητές (όχι ως διάλεξη, αλλά
βιωµατικά)
• µέσα α$ό τις Σχολές Γονέων και τους Συλλόγους Γονέων και Κηδεµόνων να δείξουν
$ώς η διατροφή και οι ε$ιλογές των ενηλίκων τελικά α$ειλούν τα $αιδιά
• να εντάξουν ανάλογη θεµατολογία στα τµήµατα ∆ιά Βίου Μάθησης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, οι σύγχρονες κοινωνίες φαίνεται να αντιµετω$ίζουν σοβαρά διατροφικά
$ροβλήµατα. Οι $ολίτες των $ροηγµένων κοινωνιών λόγω του καταναλωτικού τρό$ου
ζωής τους κινδυνεύουν άµεσα α$ό την $αχυσαρκία. Τα σύγχρονα $ρότυ$α ζωής ε$ηρεάζουν
άµεσα το σώµα µας και την υγεία µας.
151
152
εργασία - ανεργία
«Η ανεργία στη χώρα µας φαίνεται να αποκτά τροµακτικές διαστά-

σεις. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι -νέοι κυρίως- µένουν χωρίς µε οι-
κονοµικές και κοινωνικές συνέπειες. Αναζητήστε σε ένα άρθρο (500-
600 λέξεων) τα αίτια της ανεργίας και παρουσιάστε λύσεις για το
µεγάλο αυτό κοινωνικό πρόβληµα».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Α$οτελεί καθηµερινή συζήτηση όλων των $ολιτών σήµερα η ανεργία. Οι στατιστικές
α$οκαλύ$τουν $ως όλο και $ερισσότεροι άνθρω$οι χάνουν την εργασία τους ή αδυνατούν
να βρουν µια νέα θέση α$ασχόλησης. Η ανεργία µάλιστα εµφανίζεται εντονότερα στις
τάξεις των Νεοελλήνων $ου α$οφοιτούν α$ό τα Λύκεια ή α$ό τα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Και τούτο
έχει σηµαντικές συνέ$ειες για όλη την κοινωνία, αφού χιλιάδες άνθρω$οι κάθε χρόνο δεν
έχουν τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν τα αναγκαία για ε$ιβίωσή τους.
σηµασία της εργασίας
• συµβάλλει στην ατοµική και κοινωνική $ρόοδο
• συµβάλλει στην κοινωνική ε$αφή (µη $εριθωριο$οίηση)
• είναι δοµικό στοιχείο της κοινωνικής ανά$τυξης και συνοχής (α$ουσία εγκληµάτων)
• συµβάλλει στην ψυχική ανάταση και καλλιεργεί τη δηµιουργικότητα
• α$οµακρύνει κακές σκέψεις και την κακή ψυχολογία
• κάνει τον εργαζόµενο να αναζητά νέες τρό$ους βελτίωσης της θέσης του
• ανοίγει τους $νευµατικούς ορίζοντες του ατόµου
αίτια ανεργίας
√ Η τεχνολογική ανά$τυξη σε $ολλούς τοµείς της οικονοµίας α$οστερεί την εργασία
α$ό αρκετά άτοµα.
√ Οι µικρότερες ε$ιχειρήσεις εξαιτίας του άνισου ανταγωνισµού τους µε τις µεγάλες ε$ι-
χειρήσεις διαλύονται, µε α$οτέλεσµα να κορυφώνεται η ανεργία.
√ Πολλοί ε$ιχειρηµατίες δεν αξιο$οιούν τα κέρδη τους $αραγωγικά µε ε$ενδύσεις.
√ Η οικονοµία των υ$ανά$τυκτων χωρών δε µ$ορεί να αντα$οκριθεί στη γρήγορη αύ-
ξηση της $ροσφοράς εργασίας, λόγω του υ$ερ$ληθυσµού των χωρών του Τρίτου Κόσµου.
√ Η διεθνής ύφεση της οικονοµίας, ο $ληθωρισµός, η α$ουσία µεγάλων ε$ενδύσεων.
√ Η έλλειψη σωστού $ρογραµµατισµού για τη λειτουργία ε$αγγελµάτων δηµιουργεί
τον κορεσµό σε ορισµένα ε$αγγέλµατα, ενώ σε άλλα ε$αγγέλµατα υ$άρχει $εριορισµένος
αριθµός ατόµων $ου τα εξασκούν.
√ Πολλές ξένες χώρες $ου α$ορροφούσαν το $λεόνασµα των εργατικών χεριών των δια-
φόρων χωρών έχουν κλείσει την αγορά εργασίας τους, γιατί αντιµετω$ίζουν κι αυτές $ρό-
βληµα ανεργίας.
√ Το φαινόµενο της $ολυθεσίας και της υ$ερωριακής α$ασχόλησης ε$ιτείνει το σοβαρό
$ρόβληµα της ανεργίας.
√ Οι ώριµοι εργαζόµενοι χάνουν την εργασία τους εξαιτίας της τεχνολογικής $ροόδου.
√ Η έλλειψη $ρογραµµάτων για δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας αυξάνει την ανεργία.
√ Η έλλειψη κατάλληλου $ρογραµµατισµού, σύµφωνα µε τις ανάγκες και τις $ροο$τικές
της εργασίας, και η ανε$άρκεια ε$αγγελµατικής εκ$αίδευσης είναι $αράγοντες $ου
153
υ$οδαυλίζουν την ανεργία.

√ Α$ό την ανεργία υ$οφέρουν $ερισσότερο οι νέοι, οι ανειδίκευτοι εργάτες και οι γυ-
ναίκες.
√ Η ξενοµανία και ο µιµητισµός κατα$ολεµούν τα εγχώρια $ροϊόντα και αυξάνουν την
ανεργία.
√ Η αστυφιλία, ο υδροκεφαλισµός της Αθήνας, ο συγκεντρωτισµός της δηµόσιας διοίκη-
σης αυξάνουν την ανεργία.
√ η δοµή της κοινωνίας και η ελληνική νοοτρο$ία
• $ολλοί $τυχιούχοι αναζητούν µόνο υψηλόµισθες θέσεις εργασίας.
• δεν αναζητούνται θέσεις εργασίας στον ιδιωτικό τοµέα, αλλά κυρίως στο δηµόσιο
($ου $ροσφέρει µονιµότητα και υψηλότερες α$ολαβές
√ η Ελλάδα έχει κυρίως µικροµεσαίες ε$ιχειρήσεις µε µικρό κεφάλαιο και µικρό κύκλο
εργασιών
≈ δεν µ$ορούν να α$ορροφήσουν/$ροσλάβουν τόσους $τυχιούχους.
≈ αδυναµία µεγάλων ε$ενδύσεων
≈ κοντόφθαλµη λογική για βραχυ$ρόθεσµες ε$ενδύσεις (συνήθως καταναλωτικού $ε-
ριεχοµένου)
≈ κακή ε$ιχειρηµατική νοοτρο$ία
≈ ε$ιδιώκονται τεράστια κέρδη µε µικρές ε$ενδύσεις και $ολύ υψηλές τιµές
≈ δεν καταναλώνονται εύκολα τα ακριβά αγαθά µε α$οτέλεσµα τη µείωση των θέσεων
εργασίας
• ε$οχιακή ανεργία
• το χειµώνα αυξάνονται οι άνεργοι α$ό τον κατασκευαστικό κλάδο και τον τουρισµό
• η Πολιτεία δε βοηθά όσο $ρέ$ει
• γραφειοκρατία και ταλαι$ωρία για νέες ε$ιχειρήσεις
• δεν καθοδηγούνται σωστά οι άνεργοι και δε στηρίζονται στην αναζήτηση νέων
θέσεων εργασίας
• το ταµείο ανεργίας συχνά οδηγεί σε ε$ανά$αυση, αντί να γίνεται βοήθηµα για νέες
ε$ιχειρήσεις
√ η $αιδεία έχει σηµαντικές ευθύνες
• ο ΣΕΠ είναι ουσιαστικά ανύ$αρκτος. ∆ε δείχνει τις κλίσεις των µαθητών
συνέAειες της ανεργίας

√ ψυχολογικά και ατοµικά $ροβλήµατα
• χαµηλό βιοτικό ε$ί$εδο
• κατάθλιψη, σύνδροµα κατωτερότητας
• δηµιουργείται άγχος, ανασφάλεια, ψυχο$άθειες.
• ενδοοικογενειακή βία
• νιώθουν $αραγκωνισµένοι και καταδικασµένοι α$ό την κοινωνία.
• $εριθωριο$οιούνται (γίνονται ναρκοµανείς, εγκληµατίες)
• οδηγούνται στην α$αισιοδοξία, στο µηδενισµό, στις ε$αναστατικές κοινωνικές ιδεο-
λογίες.
• νιώθουν ένα $λέγµα ενοχής, γιατί ζουν σε βάρος των οικογενειών τους
• εξαναγκάζονται να ασκούν ε$αγγέλµατα διαφορετικά α$’ αυτά $ου διάλεξαν οι
ίδιοι.
√ κοινωνικά $ροβλήµατα
• µείωση κατανάλωσης => ενίσχυση της υ$άρχουσας ανεργίας
ε$αιτεία
√ εγκληµατικότητα και διάρρηξη κοινωνικής συνοχής, βία
• α$εργίες, εξεγέρσεις, $ολιτική βία
154
• χάνεται η δηµιουργικότητα και η νεανική φρεσκάδα α$ό την $αραγωγική διαδικασία

• οι µεσήλικες κινδυνεύουν να µην συνταξιοδοτηθούν
µέτρα αντιµετώAισης
√ Οι ιδιωτικές και κρατικές ε$ενδύσεις, η $ροσέλκυση ξένων κεφαλαίων και η ίδρυση
βιοµηχανιών, εκεί $ου υ$άρχει µεγάλη αύξηση της ανεργίας, θα $εριορίσουν $ολύ το οξύ
$ρόβληµα της ανεργίας.
√ Το κράτος $ρέ$ει να δηµιουργήσει καλύτερες ευκαιρίες α$ασχόλησης.
√ Το ελληνικό κράτος $ρέ$ει να χρηµατοδοτεί εκείνους $ου θέλουν να µετεγκατασταθούν
στην ε$αρχία, για να ανοίξουν νέες $αραγωγικές εργασίες (δηλαδή να δίνει δάνεια µε ευ-
νοϊκότερους όρους).
√ ‘Ο ε$αγγελµατικός $ροσανατολισµός θα συµβάλλει στη µείωση της ανεργίας, γιατί
την αντιµετω$ίζει $ρολη$τικά και χρησιµο$οιεί καλύτερα το εργατικό δυναµικό.
√ Η ανεργία $ρέ$ει να ε$ηρεάσει το νέο στην εκλογή του ε$αγγέλµατός του.
√ Το ελληνικό κράτος οφείλει να δηµιουργήσει ίσες ευκαιρίες εξέλιξης σ’ όλους τους
νέους και ιδιαίτερα στους µη $ρονοµιούχους.
√ Η ελληνική $ολιτεία $ρέ$ει να βελτιώσει $οιοτικά και $οσοτικά την εκ$αίδευση και
$αράλληλα να δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας για τους νέους.
√ Οι Νεοέλληνες $ρέ$ει ν’ αλλάξουν νοοτρο$ία, δηλαδή να $άψουν να υ$οτιµούν τα χει-
ρωνακτικά ε$αγγέλµατα και να στρέφονται µόνο στις ε$ιστήµες και στις διοικητικές θέσεις.
√ Η στροφή $ρος τα τεχνικά ε$αγγέλµατα είναι µια λύση για την ανεργία στην Ελλάδα.
√ Το ελληνικό κράτος $ρέ$ει ν’ ανοίξει νέους τοµείς οικονοµικής δράσης. Συγκεκριµένα
µ$ορεί να $ετύχει την ε$ιστηµονική ιχθυοκαλλιέργεια, την ε$ιστηµονικο$οίηση της κτηνο-
τροφίας, τη χρησιµο$οίηση των σύγχρονων µηχανών στη γεωργία, την ε$έκταση της ανθο-
κοµίας, την κατασκευή µεγάλων δηµόσιων $αραγωγικών έργων.
√ Η ελληνική $ολιτεία οφείλει να αξιο$οιήσει τις γυναίκες $ου κρύβουν σηµαντική $α-
ραγωγικότητα και $αράλληλα να δηµιουργήσει νέες θέσεις εργασίας για τις γυναίκες.
√ Η ανεργία των γυναικών µ$ορεί να αντιµετω$ιστεί µε την ειδίκευση τους σε ε$αγγέλ-
µατα $ου $αίζουν ουσιαστικό ρόλο στην $αραγωγή.
√ Ο Οργανισµός Α$ασχόλησης Εργατικού ∆υναµικού (ΟΑΕ∆) $ρέ$ει να συνεχίσει και
να διευρύνει τα $ρογράµµατα του για ε$ιδότηση νέων θέσεων εργασίας. Να καταβάλλει
ε$ιδόµατα ανεργίας. Να βρίσκει εργασία σε άνεργους. Να $αρέχει ε$αγγελµατική εκ$αί-
δευση α$’ τις σχολές ταχύρρυθµης εκ$αίδευσης. Να $αρέχει ε$αγγελµατικό $ροσανατολισµό
στους νέους.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, η ανεργία α$οτελεί ένα α$ό τα µεγαλύτερα $ροβλήµατα της
κοινωνίας µας. Και το βασικότερο ζήτηµα είναι $ως τούτη γεννά δεκάδες άλλα σηµαντικό-
τατα κοινωνικά $ροβλήµατα. Έτσι, είναι αναγκαίο όσο $οτέ να βρούµε λύση σε τούτο το
µέγιστης σηµασίας θέµα.
155
156
η φτώχεια ως
κοινωνικό πρόβληµα
«Στο πλαίσιο ενός ειδικού αφιερώµατος σε τοπικό έντυπο, καλείστε

να συντάξετε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) όπου θα εξετάσετε τη φτώ-
χεια ως κοινωνικό πρόβληµα. Ποια είναι τα γενεσιουργά αίτιά της
και ποιες οι συνέπειές της;».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Στον $λανήτη µας σήµερα το ένα έκτο $ερί$ου των ανθρώ$ων ζει σε κατάσταση φτώ-
χειας, µε την έννοια ότι αγωνίζονται καθηµερινά για να εξασφαλίσουν την α$λή ε$ιβίωση
τους. Και τούτο τη στιγµή $ου στις ανε$τυγµένες κοινωνίες ο $λούτος $ου $αράγεται µένει
στα χέρια λίγων εκατοντάδων ανθρώ$ων και ενώ η τεχνολογία έχει ε$ιτρέψει τέτοια αύξηση
αγαθών και ειδών διατροφής.
Ορισµός της φτώχειας
∆εν είναι εύκολο να α$οτιµηθούν κοινά στοιχεία για τον ορισµό της φτώχειας, οι κοινω-
νικοί ε$ιστήµονες ε$έλεξαν ως κριτήριο ένα κρίνο χαρακτηριστικό, το εισόδηµα και µε βάση
αυτό µετρούν τη φτώχεια σε α$όλυτη και σχετική. Συνήθως µιλούν για α$όλυτη φτώχεια
όταν το ε$ί$εδο του εισοδήµατος δεν φτάνει να καλύψει ούτε καν τις βασικές ανάγκες (τροφή,
στέγη, ενδυµασία, υγεία). Ας σκεφτούµε εδώ µερικά τέτοια $αραδείγµατα. Έχουν όλοι οι κά-
τοικοι στον $λανήτη ή στη χώρα µας εξασφαλισµένη στέγη, ή τροφή ή $ερίθαλψη κλ$;
Αντίθετα µιλούν για σχετική φτώχεια όταν το ε$ί$εδο εισοδήµατος, αν και φτάνει να
καλύψει τις βασικές ανάγκες, δεν ε$αρκεί για την ικανο$οίηση συνηθισµένων αναγκών,
ό$ως αυτές $ροσδιορίζονται α$ό την κάθε κοινωνία σε δεδοµένη στιγµή και συµφωνά µε
το καταναλωτικό της $ρότυ$ο. Για $αράδειγµα µια οικογένεια $ου ενώ καλύ$τει τις βασικές
της ανάγκες δεν µ$ορεί να διαθέσει χρήµατα για σ$ουδές των $αιδιών της, θεωρείται ότι
είναι σχετικά φτωχή σε µια συγκεκριµένη κοινωνία, ό$ου συνήθως όλες οι οικογένειες µ$ο-
ρούν να διαθέσουν χρήµατα για σ$ουδές.
Συνήθως αυτός ο $ροσδιορισµός της σχετικής φτώχειας, έχει να κάνει µε το $ώς ορίζονται
κάθε φορά «οι βασικές ανάγκες» και τα «όρια» της φτώχειας. Το τι είναι όµως «βασικές ανάγ-
κες» για τους ανθρώ$ους είναι κάτι $ου $οικίλει ιστορικά και κοινωνικά. Αντανακλά το τε-
χνολογικό και $ολιτισµικό ε$ί$εδο µιας κοινωνίας. Πολλοί κάτοικοι ορισµένων $εριοχών
του τρίτου κόσµου δεν θα µ$ορούσαν να διανοηθούν ότι η ύ$αρξη κεντρικής θέρµανσης και
λουτρού µέσα στο σ$ίτι ή η οδοντιατρική $ερίθαλψη α$οτελούν «βασικές ανάγκες» τους.
Η φτώχεια είναι ένα οικουµενικό φαινόµενο και έχει να κάνει κυρίως µε την $αγκόσµια
διαστρωµάτωση, την $αγκόσµια οικονοµία και τις κοινωνικές ανισότητες, καθώς σχετική
κυρίως φτώχεια συναντάµε σε όλα τα κράτη, ακόµα και στα οικονοµικά ισχυρά.
Αίτια φτώχειας
√ κοινωνική διαστρωµάτωση, χαρακτηριστικό της κοινωνίας και δεν υ$οδηλώνει µόνο
διαφορές µεταξύ των ατόµων
√ άνιση κατανοµή των $λουτο$αραγωγικών $ηγών (γης, υ$εδάφους, υδάτων κλ$)
√ ανισότητα στα εισοδήµατα και τις $εριουσίες µεταξύ ατόµων
√ $ροκατάληψη, διακρίσεις και ρατσισµός α$έναντι σε ορισµένες κοινωνικές οµάδες
($.χ των τσιγγάνων, των οικονοµικών $ροσφυγών, των φορέων του AIDS, των ατόµων µε
ειδικές ανάγκες κτλ)
157
√ $όλεµος
√ οι φυσικές καταστροφές
√ αλλαγές στην τεχνολογία, $ου $ροκαλούν ευρύ φάσµα ανεργίας, καθώς οι µηχανές
αντικαθιστούν όλο και $ερισσότερα εργατικά χέρια.
√ φοροδιαφυγή (µη καταβολής στο κράτος χρηµατικών $οσών $ου $ροέρχονται α$ό
οικονοµικές δραστηριότητες) και $αραοικονοµία (η µη ε$ίσηµη καταγραφή α$ό το κράτος
των οικονοµικών δραστηριοτήτων).
√ Τα δυο αυτά φαινόµενα α$ό τη µια αυξάνουν το ατοµικό εισόδηµα αυτών $ου εµ$λέ-
κονται, αλλά α$ό την άλλη, συµβάλλουν στην α$ώλεια σηµαντικών εσόδων του κράτους,
τα ο$οία θα µ$ορούσαν να χρησιµο$οιηθούν για την κατα$ολέµηση της ανεργίας κτλ.
η φτώχεια σχετίζεται µε
√ την ηλικία (κυρίως $λήττονται οι νέοι και οι ηλικιωµένοι).
√ τη φυλή και την εθνικότητα $ου $ροσδιορίζουν ως µειονότητες τα άτοµα ή τις οµάδες
όταν βρίσκονται εκτός της χώρας τους
√ το φύλο
• οι γυναίκες $λήττονται $ερισσότερο και συνήθως α$οκλείονται α$ό υψηλόβαθµες
θέσεις εργασίας.
√ τη µορφή της οικογένειας
• οι µονογονεϊκές οικογένειες ο$οιασδή$οτε µορφής ή οι $ολυ$ληθείς $υρηνικές είναι
$ιο ευάλωτες
√ το ε$ί$εδο εκ$αίδευσης και κατάρτισης
• οι αναλφάβητοι για $αράδειγµα ή όσοι έχουν ελλι$ή κατάρτιση σε κά$οιο τοµέα δυ-
σκολεύονται $ερισσότερο να βρουν εργασία, ή αµείβονται $ολύ χαµηλά κτλ
√ για τα φτωχά κυρίως κράτη ευθύνεται
• η α$ουσία τεχνολογίας και κυρίως βιοµηχανικής και γεωργικής τεχνολογίας και
εξειδίκευσης.
• η αύξηση του $ληθυσµού, τον ο$οίο η οικονοµία δεν µ$ορεί να συντηρήσει.
• τα $ολιτισµικά $ρότυ$α
≈ θρησκευτικά $ιστεύω
≈ ήθη και έθιµα
≈ θεσµοί δικαίου
≈ οργάνωση ζωής
• ανε$άρκεια εκ$αιδευτικού συστήµατος
• η κοινωνική διαστρωµάτωση
• στις φτωχές χώρες είναι βλέ$ουµε ανισότητα ως $ρος τα φύλα (έµφυλες διακρίσεις)
≈ η κοινωνική θέση της γυναίκας είναι $ολύ χαµηλή
≈ σε ορισµένες χώρες $ολλές γυναίκες α$οκλείονται α$ό $ολλά δικαιώµατα
• οι διεθνείς / $αγκόσµιες σχέσεις εξουσίας
τα ισχυρά οικονοµικά κράτη εκµεταλλεύονται τους φυσικούς και ανθρώ$ινους $όρους
των φτωχών και σε $ολλές $ερι$τώσεις δηµιουργούν ένα καθεστώς α$οικιοκρατίας
ΣυνέAειες της φτώχειας

√ η φτώχεια ε$ιφέρει άµεσες συνέ$ειες τόσο στα άτοµα, όσο και στην κοινωνία
√ γίνεται αιτία δηµιουργίας µιας σειράς άλλων $ροβληµάτων
• $είνας • µεταναστεύσεων • ρατσισµού • $ολέµων
• βίας • θανάτων • ξενοφοβίας • ασθενειών
√ ο φτωχός α$οκλείεται α$ό κοινωνικά αγαθά
• την εκ$αίδευση => αναλφαβητισµός
158
• την $ερίθαλψη => ασθένειες

• την εργασία => ανεργία, εκµετάλλευση µε µικρούς µισθούς των φτωχών
• την ψυχαγωγία
ΑντιµετώAιση της φτώχειας

• κατα$ολέµηση των αιτίων $ου την $ροκαλούν
• αναδιανοµή του $λούτου και του εισοδήµατος, ώστε να µειωθούν οι κοινωνικές
ανισότητες.
• η Πολιτεία να φροντίσει ώστε να υιοθετούνται θεσµοί και τρό$οι συµ$εριφοράς $ου
θα διευκολύνουν την κατα$ολέµηση της φτώχειας.
• κοινωνική $ολιτική – Κράτος Πρόνοιας
• λήψη µέριµνας για τους οικονοµικά ασθενέστερους, τους ηλικιωµένους, τους ανά$η-
ρους, τα $αιδιά και τις µητέρες
• η ε$αρκής γενική µόρφωση καθώς και η εξειδικευµένη ε$αγγελµατική κατάρτιση δί-
νουν τα εχέγγυα για ε$αγγελµατική καριέρα
• αντίθετα το άτοµο µ$ορεί να α$οκλεισθεί α$ό µια σειρά κοινωνικών διαδικασιών
($ολιτισµού, υγείας κλ$).
• το άτοµο τώρα α$ό την $λευρά του θα $ρέ$ει κι εκείνο να έρχεται αρωγός της $ο-
λιτείας και $αράλληλα µε τη διεκδίκηση των δικαιωµάτων του να φροντίζει να ασκεί τα κα-
θήκοντα του και τις υ$οχρεώσεις του. Η ενέργεια όµως $ου θα βοηθήσει ιδιαίτερα το άτοµο
για την α$οφυγή της φτώχειας, είναι η ολοκλήρωση των βασικών σ$ουδών, ώστε να µην
είναι αναλφάβητοι.
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, γίνεται φανερό $ως το $ρόβληµα της φτώχειας δεν αφορά ένα κακό $ου το
έστειλε η µοίρα, αλλά συνδέεται µε τους τρό$ους $ου διάφορες κοινωνικές οµάδες ερµη-
νεύουν την $ραγµατικότητα σύµφωνα µε τα συµφέροντα τους. Ε$οµένως η ύ$αρξη της
φτώχειας συνδέεται µε το γεγονός ότι οι άνθρω$οι και οι κυβερνήσεις δεν κάνουν αρκετά
για να την εξαλείψουν.
159
160
σύγχρονα κοινωνικά
προβλήµατα
(σ.σ. ακολουθεί κείµενο, που δεν είναι δοµηµένο ούτε ως σχεδιά-

γραµµα ούτε ως έτοιµη έκθεση)
Οι σύγχρονες κοινωνίες διαβιούν σε έναν κόσµο, στον ο$οίο η ανά$τυξη της τεχνικής
και των ε$ιστηµών οδήγησε και µ$ορεί να οδηγήσει ακόµα σε σηµαντικές βελτιώσεις του
ε$ι$έδου ζωής, της υγείας και της ευηµερίας των ανθρώ$ων σε όλο τον κόσµο. Οι αγώνες
για δηµοκρατία και κοινωνική δικαιοσύνη οδήγησαν $ολλές κοινωνίες, στις ο$οίες υ$ήρχαν
κατα$ιεστικά δικτατορικά καθεστώτα, στην εγκαθίδρυση δηµοκρατικής διακυβέρνησης και
στον σεβασµό των ανθρω$ίνων δικαιωµάτων.
Ωστόσο, ο κόσµος $ου ζούµε α$έχει ακόµη $ολύ α$ό το να είναι ένας κόσµος της
ειρήνης, της ασφάλειας, της δηµοκρατίας, της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Πώς γίνεται φανερό αυτό; Α$ό το γεγονός ότι: Ενώ σε µερικές κοινωνίες µεγάλο µέρος
του $ληθυσµού έχει εξασφαλίσει δικαίωµα στην εργασία, στην εκ$αίδευση, στην ελευθερία
της έκφρασης, στην υγεία και ασφάλεια, στην κατοικία κτλ., σε άλλες κοινωνίες ή σε κά$οιο
τµήµα του $ληθυσµού των ίδιων των κοινωνιών τα δικαιώµατα αυτά δεν θεωρούνται κε-
κτηµένα. Για τα µέλη των κοινωνιών $ου στερούνται αυτών των βασικών αγαθών και υ$η-
ρεσιών, ο κόσµος µας είναι κόσµος της α$ελ$ισίας, της στέρησης και της α$ειλής.
Τις καταστάσεις $ου αναφέραµε $ριν, οι ο$οίες δεν είναι ε$ιθυµητές για µεγάλα σύνολα
κοινωνικών οµάδων και για τις ο$οίες καταβάλλονται $ροσ$άθειες βελτίωσης τους, ώστε
να µην $ροκαλούν αυτού του είδους τα αισθήµατα και τη δυσφορία στους $ολίτες, θα µ$ο-
ρούσαµε να τις χαρακτηρίσουµε ως κοινωνικά $ροβλήµατα.
Το τι όµως χαρακτηρίζεται ως κοινωνικό $ρόβληµα σε κάθε κοινωνία εξαρτάται α$ό
διάφορους $αράγοντες ό$ως $χ το σύστηµα αξιών, τις οµάδες $ίεσης και συµφερόντων, τη
µορφή εξουσίας κτλ. Ε$οµένως ο χαρακτηρισµός µιας κατάστασης ως κοινωνικό $ρόβληµα
διαφέρει όχι µόνο α$ό κοινωνία σε κοινωνία, αλλά και µέσα στην ίδια κοινωνία ($χ άλλες
οµάδες µ$ορεί να θεωρούν µια κατάσταση ως κοινωνικό $ρόβληµα και άλλες όχι). Ακόµα
διαφέρουν µέσα στο χρόνο. Άλλες καταστάσεις χαρακτηρίζονταν ως κοινωνικό $ρόβληµα
$ριν α$ό µερικά χρόνια και άλλες σήµερα.
∆ιαφορές ατοµικού και κοινωνικού $ροβλήµατος. Τα κοινωνικά $ροβλήµατα διαφέρουν
α$ό τα ατοµικά όχι τόσο ως $ρος τα χαρακτηριστικά, αλλά κυρίως: α) ως $ρος την έκταση
του αριθµού των ατόµων $ου ε$ηρεάζουν, $χ όταν κά$οιος είναι αναλφάβητος, ή άστεγος,
ή άνεργος κλ$, αυτό δεν συνιστά κοινωνικό, αλλά ατοµικό $ρόβληµα. Αντίθετα όταν έχουµε
ολόκληρες οµάδες $ληθυσµού αναλφάβητες, ή άστεγες, ή άνεργες τότε µ$ορούµε να µιλάµε
για κοινωνικό $ρόβληµα. β) ως $ρος τη µεθοδολογία αντιµετώ$ισης του, καθώς στο ατοµικό
$ρόβληµα $ολύ µεγάλο ρόλο $αίζει το ίδιο το άτοµο. Ενώ αντίθετα στην $ερί$τωση του
κοινωνικού $ροβλήµατος, σηµαντικό ρόλο $αίζει ο τρό$ος $ου δρα η ίδια η κοινωνία για
την αντιµετώ$ιση του ($χ µε τους νόµους $ου ψηφίζει ή µε την κοινωνική $ολιτική $ου
ασκεί.
τρόAος αντιµετώAισης
Οι κοινωνικές ανισότητες και οι ταξικές διαστρωµατώσεις δηµιουργούν διαφορο$οιήσεις
µεταξύ των διαφόρων κοινωνικών οµάδων. Πολλά α$ό τα $ροβλήµατα $ου αναφέραµε
είναι α$όρροια του $αγκοσµίου συστήµατος διαστρωµάτωσης, της µεγάλης ανισότητας µε-
ταξύ $λουσίων και φτωχών χωρών, µεταξύ των ανα$τυγµένων χωρών του βιοµηχανικού
Βορρά και των χωρών του $ρος ανά$τυξη και υ$οβαθµισµένου Νότου. Για $αράδειγµα ας
161
θυµηθούµε εδώ µερικά στοιχεία α$ό το µάθηµα της γεωγραφίας για τα βιοµηχανικά κυρίως
$ροϊόντα, τον ορυκτό $λούτο, τον $ληθυσµό κλ$ κάθε χώρας και ας τα συγκρίνουµε.
Άλλα όµως κοινωνικά $ροβλήµατα συνδέονται µε το σύστηµα διαστρωµάτωσης και
κοινωνικών ανισοτήτων $ου ε$ικρατεί µέσα στην ίδια τη χώρα. Για $αράδειγµα δεν είναι
µόνο οι διαφορές µεταξύ $λούσιων και φτωχών χωρών, αλλά και οι διαφορές µέσα στην
ίδια τη χώρας µας. Α$ολαµβάνουν όλα τα $αιδιά της χώρας µας το αγαθό της εκ$αίδευσης
ή της $ερίθαλψης ή της κατοικίας;
Τα κοινωνικά $ροβλήµατα του σύγχρονου κόσµου δεν µ$ορούν να διαχωριστούν αυ-
στηρά κατά γεωγραφικές $εριοχές καθώς δεν µ$ορούν για $ολύ καιρό να $εριορισθούν σε
µια $εριοχή.
Οι κοινωνικοί ε$ιστήµονες $ροσ$αθούν να βρουν τις αιτίες και να αντιµετω$ίσουν τα
κοινωνικά $ροβλήµατα. Ορισµένοι α$ό αυτούς ($χ ψυχολόγοι) $ροσ$αθούν να βρουν τη
λύση δίνοντας έµφαση στα χαρακτηριστικά, στη συµ$εριφορά, στις εµ$ειρίες και γενικά
στην ψυχολογία των ατόµων (ατοµοκεντρική $ροσέγγιση), ενώ κά$οιοι άλλοι (ό$ως οι κοι-
νωνιολόγοι) την αναζητούν στις κοινωνικές συνθήκες, στη δοµή του $ολιτικού και κοινωνι-
κού συστήµατος και στα χαρακτηριστικά της οικονοµίας (κοινωνιοκεντρική $ροσέγγιση).
Ωστόσο αυτό $ου $ρέ$ει να γνωρίζουµε είναι ότι η αλληλο-υ$οστήριξη και αλληλο-συµ-
$λήρωση των δυο $ροσεγγίσεων ε$ιφέρει τα καλύτερα α$οτελέσµατα.
162
πόλεµος και ειρήνη
«Γράψτε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) για τη σχολική σας εφηµερίδα

µε το οποίο θα προσπαθήστε να αφυπνίσετε τους συµµαθητές σας
σχετικά µε τον πόλεµο σε γειτονικές χώρες.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Καθηµερινό $ια φαινόµενο α$οτελούν οι ειδήσεις στα έντυ$α και τα ηλεκτρονικά µέσα
ενηµέρωσης για $ολεµικές συγκρούσεις ή εµφύλιες συρράξεις. Σκηνές α$ερίγρα$της βίας
εισβάλλουν µε καταιγιστικό ρυθµό στα σ$ίτια µας. Και ενώ ο ανθρώ$ινος $ολιτισµός έχει
$ροοδεύσει τόσο $ολύ, η ειρήνη µένει ακόµα ένα $ολυ$όθητο αγαθό για όλη την υφήλιο.
συνέAειες Aολέµου
√ χάνονται ανθρώ$ινες ζωές
• συνήθως χάνονται νέοι (και ανήλικοι) και άµαχος $ληθυσµός
• χάνεται εργατικό δηµιουργικό/$αραγωγικό δυναµικό
• δηµογραφικό $ρόβληµα
√ διάλυση του οικονοµικού $λέγµατος
• διαλύεται η οικονοµική δραστηριότητα
• $αρακωλύεται η βιοµηχανική $αραγωγή (εκλεί$ει ο $ληθυσµός για να εργαστεί, µει-
ωµένη κατανάλωση)
• $αύει το εµ$όριο
• καταστρέφεται η αγροτική $αραγωγή
• φόβος (λόγω του $ολεµικού $εριβάλλοντος) για ε$ενδύσεις
• οικονοµικός µαρασµός => ανέχεια
• διαλύονται οι υ$οδοµές (γέφυρες, δρόµοι, διοικητικά κτίρια κλ$)
• ορφάνια, χηρεία => ανέχεια => κόστος στο µετα$ολεµικό κράτος (ε$ιδόµατα, ορφα-
νοτροφεία κλ$)
• µείωση κοινωνικής $ρόνοιας
• α$ουσία εκ$αίδευσης
• $ροσφυγικές (κατά τη διάρκεια του $ολέµου) και µεταναστευτικές (µετά την ειρή-
νευση) ροές $ρος τις $ροηγµένες κοινωνίες => ρατσισµός => $ροβλήµατα ε$ιβίωσης
√ $ολιτικά $ροβλήµατα
• $εριορισµός της δηµοκρατίας (λογοκρισία, $ρο$αγάνδα, στρατιωτικός νόµος)
• βασανιστήρια
• κατα$άτηση ανθρω$ίνων δικαιωµάτων
√ ψυχικά νοσήµατα
• α$οκτήνωση των ανθρώ$ων $ου $ολεµούν (ή βλέ$ουν έντονες σκηνές βίας)
• ανήλικοι στρατιώτες (σε εµφυλίους κυρίως $ολέµους).
βασικά αίτια
• $ολιτικός έλεγχος $εριοχών µε γεω$ολιτική σηµασία
• έλεγχος ορυκτού $λούτου
• ανταγωνισµός µεγάλων δυνάµεων
• αφορµές $ερί δηµοκρατίας & ελευθερίας σε κατα$ιεσµένους λαούς ή κατα$άτηση
163
ανθρω$ίνων δικαιωµάτων α$ό ολοκληρωτικά καθεστώτα.
ειρήνη
√ ανθεί η οικονοµία
• ανα$τύσσεται η $αραγωγή
• βελτιώνεται η τεχνολογία ($ρος όφελος του βιοτικού ε$ι$έδου και της $οιότητας
ζωής) και η ε$ιστήµη
√ αυξάνεται το $ροσδόκιµο ζωής και βελτιώνονται οι συνθήκες διαβίωσης
• ευτυχία, "αναζητήσεις" κλ$ στον κόσµο.
Aώς µAορούµε να αγωνιστούµε για την ειρήνη

• µέσα α$ό συλλογικές φιλειρηνικές δράσεις (άρα α$οµάκρυνση α$ό τον ατοµισµό
και της αδιαφορία για τους άλλους λαούς)
• µε τη στήριξη φορέων $ου αγωνίζονται για τα ανθρώ$ινα δικαιώµατα και την ειρήνη
($χ ∆ιεθνής Αµνηστία)
• τα ΜΜΕ να ευαισθητο$οιήσουν την κοινή γνώµη
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Συµ$ερασµατικά, λοι$όν, ο $όλεµος µόνο αρνητικά µ$ορεί να έχει. Η µόνη, εξάλλου,
βιοµηχανία $ου ανθεί σε καιρό συγκρούσεων είναι η $ολεµική. Είναι αναγκαίο όλοι µας
να συνειδητο$οιήσουµε τη σηµασία της ειρήνης και να αγωνιστούµε συλλογικά για την
ε$ικράτηση της ειρήνης.
164
παιδική εργασία
«Ετοιµάστε µία εισήγηση (500-600 λέξεων) στην οποία θα παρου-

σιάζετε το σύγχρονο φαινόµενο της παιδικής εργασίας και ιδιαίτερα
των επιπτώσεων που αυτή έχει στα παιδιά και την κοινωνία. Υποθέστε
ότι η εισήγηση θα εκφωνηθεί σε ειδική εκδήλωση που διοργανώνει
µία ΜΚΟ στην περιοχή σας».
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
Καθηµερινό είναι $ια το φαινόµενο των λεγόµενων $αιδιών των φαναριών. Κι όµως
ενώ τόσοι βλέ$ουµε αυτά τα $αιδιά να εργάζονται α$ό τόσο µικρή ηλικία, οι $ερισσότεροι
$ροσ$ερνάµε αδιάφοροι α$έναντι στο σκληρό αυτό θέαµα. Κανείς δε νοιάζεται και όλοι
κάνουµε σα να µη συµβαίνει τί$οτε. Κι όµως η $αιδική εργασία -και µάλιστα κάτω α$ό
α$άνθρω$ες συνθήκες- ανθεί.
(βλ. και $ροηγούµενο θέµα, σελ. 15, "∆ικαιώµατα του Παιδιού")
αίτια Aαιδικής εργασίας
• φτώχεια στις οικογένειες των ανήλικων εργαζοµένων
• α$ανθρω$οίηση της κοινωνίας, κανιβαλισµός, ο άνθρω$ος µετατρέ$εται σε εργαλείο
χωρίς σεβασµό στον ψυχισµό και το συναισθηµατισµό του.
• αναζήτηση υ$ερκέρδους α$ό µεγάλες/$ολυεθνικές ε$ιχειρήσεις (υ$ερκατανάλωση
και ανάγκη για φτηνά $ροϊόντα)
• αδιαφορία των λεγόµενων ανε$τυγµένων κοινωνιών, υ$οκριτική η στάση των δυτικών
$ου α$ό τη µια φωνάζουν κι α$ό την άλλη καταναλώνουν τέτοια αγαθά
• χαµηλό µορφωτικό ε$ί$εδο
• αδιαφορία των ΜΜΕ για την ευαισθητο$οίηση του κοινού
συνέAειες Aαιδικής εργασίας

√ άθλιες συνθήκες διαβίωσης κι εργασίας (ισοδυναµεί µε δουλεία)
• εργαλειο$οίηση του ανθρώ$ου, κανιβαλισµός
√ καταστρέφεται η εύθραυστη $αιδική ψυχολογία
• χάνεται η $αιδική αθωότητα
• κατα$ιέζεται/βασανίζεται η $αιδική $ροσω$ικότητα και ψυχοσυναισθηµατικός του
κόσµος
√ βία, εγκληµατικότητα
• συµµετοχή σε $αράνοµες οργανώσεις και $αραβατικές οµάδες δράσης
• α$οκτήνωση
√ $ρόωρη εγκατάλειψη σχολείου
• αναλφαβητισµός
√ κοινωνική διάλυση
στη χώρα µας το φαινόµενο Aαρατηρείται

≈ σε µειονοτικές οµάδες ό$ου κυριαρχεί η φτώχεια ($χ Ροµά)
≈ λόγω κοινωνικής $ροέλευσης και ελλι$ούς µόρφωσης των γονέων
≈ εγκαταλεί$ουν νωρίτερα το σχολείο / $ρόωρη εγκατάλειψη εκ$αίδευσης
165
≈ στα "$αιδιά των φαναριών"

≈ εκµετάλλευση του κό$ου του $αιδιού α$ό ενήλικες
≈ σε αγροτικές οικογένειες (ειδικά το καλοκαίρι και κυρίως σε $αλαιότερες ε$οχές)
Λύσεις
√ η Πολιτεία
• να κάνει αυστηρούς ελέγχους και να $ροβαίνει σε συλλήψεις των εκµεταλλευτών
• να νοµοθετήσει αυστηρότερα
• να ενισχύσει την κοινωνική $ρόνοια για φτωχές οµάδες των $ληθυσµού (Έλληνες,
µειονότητες, µετανάστες κλ$)
• ενεργή συµµετοχή / $αρατήρηση α$ό εκ$αιδευτικούς των $αιδιών
• καταγγελίες ό$ου χρειάζεται στις αρµόδιες υ$ηρεσίες ελέγχου της Πολιτείας
• ενηµέρωση του κοινού
• για αγαθά $ου $αράγονται µε $αιδική εργασία => εµ$άργκο
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, η $αιδική εργασία στη χώρα µας µοιάζει να γνωρίζει µια νέα ακµή. Σε συν-
θήκες $αρατεταµένης οικονοµικής ύφεσης είναι βέβαιο ότι τα κρούσµατα θα αυξηθούν
ακόµα $ερισσότερο. Είναι, λοι$όν, αναγκαίο τόσο η Πολιτεία να κινητο$οιηθεί και βρει
τους υ$εύθυνος όσο κι εµείς οι ίδιοι να ευαισθητο$οιηθούµε.
166
ανίατες
µολυσµατικές ασθένειες
«Έχετε κληθεί από µία ΜΚΟ ως εκπρόσωπος του σχολείου σας να εκ-
φωνήσετε µία εισήγηση (500-600 λέξεις) σχετικά µε τα προβλήµατα
που αντιµετωπίζουν οι ασθενείς από σεξουαλικά µεταδιδόµενα νο-
σήµατα. Ποια είναι τα αίτια και ποιες οι συνέπειες που βιώνουν οι
ασθενείς;»
Γενικά
Ως ανίατες ασθένειες εννοούνται εκείνες $ου τελικά ε$ιφέρουν το µοιραίο. Ο καρκίνος
είναι η συνηθέστερη.
Ωστόσο, τηρουµένων των αναλογιών µ$ορούµε να συµ$εριλάβουµε και $αρα$ληγίες
λόγω (εκφυλιστικών) ασθενειών.
Οµοίως και το σύνδροµο ανοσο$οιητικής ανε$άρκειας (AIDS), την η$ατίτιδα Γ΄ και
άλλα (µη θανατηφόρα $ια) αφροδισιακά νοσήµατα.
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
κ.κ. ∆ηµοτικοί Σύµβουλοι,
Ακούστηκαν $ολλές αξιόλογες $ροσεγγίσεις α$ό σηµαντικούς ανθρώ$ους της ε$ιστήµης
και του $νεύµατος. Ε$ιτρέψτε όµως και σ’ εµένα να $λησιάσω το ακανθώδες αυτό ζήτηµα
α$ό τη σκο$ιά των νέων. Μετά τον τρόµο της δεκαετίας του ’80 για τον τρόµο µετάδοσης
του συνδρόµου ανοσο$οιητικής ανε$άρκειας, φαίνεται ότι έχουµε φτάσει σε µία $ερίοδο
χαλάρωσης. Μία χαλάρωση όµως $ου οδηγεί τελικά σε µία σηµαντική αύξηση ασθενών και
φορέων α$ό τα µολυσµατικά σεξουαλικά νοσήµατα.
αίτια
είναι λάθος να $ροσεγγίζεται ως αίτιο µόνο ο βιολογικός τρό$ος µετάδοσης των ιών
κλ$. Ουσιαστικά τα αίτια είναι κοινωνικά και οφείλονται στην α$ουσία ενηµέρωσης
√ κακή $αιδεία
• θεωρείται ταµ$ού (α$αγορευµένο) θέµα η συζήτηση για αφροδίσια νοσήµατα ή άλλα
$ου οδηγούν σε καρκινογενέσεις
• ταµ$ού και η σεξουαλική δια$αιδαγώγηση (µε ευθύνη κυρίως συντηρητικών κύκλων
της ελληνικής κοινωνίας $ου ε$εµβαίνουν στο $αιδαγωγικό έργο κι εµ$οδίζουν να εισέλθει
αυτό το αντικείµενο στο σχολείο)
• σχεδόν ανύ$αρκτη ή α$λά ευκαιριακή η ενηµέρωση γύρω α$ό το AIDS και τις αφρο-
δισιακές µολυσµατικές ασθένειες
√ κακή ενηµέρωση
• $ολλοί νέοι µετά το φόβο της δεκαετίας του ’90 και την α$ουσία συζήτησης σήµερα,
νοµίζουν ότι όλες ασθένειες θερα$εύονται.
• οι νέοι δε φοβούνται το θάνατο, είναι $ιο α$ερίσκε$τοι
• ουσιαστικά οι νέοι ενηµερώνονται για το σεξ α$ό συνοµηλίκους τους (ανωριµότητα
και µικρή εµ$ειρία, συνήθως µόνο για κοινωνική ε$ίδειξη) και το διαδίκτυο (συνήθως α$ό
$ορνογραφικές /α$αγορευµένες/σηµασµένες ιστοσελίδες)
√ τα ΜΜΕ σ$άνια αγγίζουν το θέµα, δεν ενηµερώνουν, δεν $ληροφορούν
167
συνέAειες
• χιλιάδες οροθετικοί (ασθενείς του AIDS) φτάνουν στο µοιραίο
• κοινωνικός στιγµατισµός
√ φόβος και άγνοια/µη ενηµέρωση για την ασθένεια και τον τρό$ο µετάδοσής της
√ ταύτιση µε οµοφυλοφιλία
• σύνδροµο ε$ιθετικότητας και ρατσισµού
• δεν υ$άρχει θερα$εία, ενώ η συντήρηση µε φάρµακα είναι $ολύ ακριβή (για ασθενή
και Πολιτεία)
µόνος τρόAος αντιµετώAισης η ΕΝΗΜΈΡΩΣΗ

√ µέσω της $αιδείας µε κριτική $ροσέγγιση του θέµατος χωρίς φόβο
• εισαγωγή αντικειµένου για τη µετάδοση λοιµωδών και αφροδίσιων ασθενειών, σε-
ξουαλικής δια$αιδαγώγησης και $ροστασίας
• ενηµέρωση µαθητών µέσα α$ό διαθεµατικές εργασίες, $αρουσιάσεις, ηµερίδες και
συναντήσεις µε ασθενείς
√ τα ΜΜΕ να
• $ροχωρήσουν σε τακτικές καµ$άνιες ενηµέρωσης (όχι ευκαιριακές)
• ευαισθητο$οιήσουν τους $ολίτες µε ειδικά αφιερώµατα κι εκ$οµ$ές
• να $ροβάλλονται ειδικά σχεδιασµένες διαφηµίσεις α$ό την Πολιτεία
√ η Πολιτεία (εκτός σχολείου και διαφηµίσεων) και η Το$ική Αυτοδιοίκηση να ενηµε-
ρώσουν τους $ολίτες
• µέσω ηµερίδων και διαλέξεων (σε κάθε $εριοχή)
• µέσω των σχολών γονέων και της διά βίου εκ$αίδευσης
ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ε$ιλογικά, το σύνδροµο ανοσο$οιητικής ανε$άρκειας, ό$ως και οι άλλες σεξουαλικώς
µεταδιδόµενες ασθένειες, έχουν $άψει να σ$έρνουν τον $ανικό. Ωστόσο, η $αντελής α$ουσία
ενηµέρωσης έχει οδηγήσει σε µία υ$οτονικότητα τις σχετικές συζητήσεις και σε µια ε$ικίνδυνη
ε$ανά$αυση. Όσο ακόµα είναι καιρό τόσο η Πολιτεία µέσω του σχολείου όσο και η Το$ική
Αυτοδιοίκηση µε τα ΜΜΕ οφείλουν να αφυ$νίσουν τους $ολίτες και να τους ενηµερώσουν.
Η ε$ανά$αυση τελικά οδηγεί στο βιολογικό θάνατο και την κοινωνική α$οµόνωση.
168
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ
σχηµατισµός παραγράφου
Μία $αράγραφος στην Έκθεσή µας $ρέ$ει να κυµαίνεται κά$ου στις 70-90 λέξεις. ∆ηλαδή,
να είναι $ερί$ου 7-10 σειρές, 3-5 $εριόδους. 1-3 σειρές θα είναι η θεµατική µας $ερίοδος/
ενότητα.
περίληψη
Η $ερίληψη είναι ένα κείµενο $ροσω$ικό $ου δεν $ροδίδει, όµως, το $νεύµα του συγ-
γραφέα.
Είναι ανάγκη να λειτουργούµε αφαιρετικά, εντο$ίζοντας το καίριο-σηµαντικό και α$ο-
µακρύνοντας τις λε$τοµέρειες (αριθµούς, ευθείες ερωτήσεις, $αραδείγµατα κλ$).
Βασικές οδηγίες
Συγγράφεται, αφού
α) διαβάσουµε $ροσεκτικά το κείµενο
β) γράψουµε στο $ρόχειρό µας τους $λαγιότιτλους (αφήνοντας για κάθε $αράγραφο
µία κενή σειρά)
γ) ενώνουµε τους $λαγιότιτλους σε ένα κείµενο, σβήνοντας ή $ροσθέτοντας λέξεις
δ) διαβάζουµε το κείµενο και το ελέγχουµε στον αριθµό των λέξεών του, το αντιγρά-
φουµε.
• Κάθε $ερίληψη ξεκινά µε τη φράση «το δοκίµιο/άρθρο αναφέρεται στ….. Ο συγγρα-
φέας/ αρθρογράφος/δοκιµιογράφος σηµειώνει…»
• Οι διαρθρωτικές λέξεις καλό είναι να µη χρησιµο$οιούνται. Αν όµως κριθούν ανα-
γκαίες, ας χρησιµο$οιούνται ανά δύο $εριόδους.
• Χρησιµο$οιούµε $λάγιο λόγο για τις βασικές ιδέες ($χ α$όψεις συγγραφέα),
≈ Τηρούµε τη χρονική και νοηµατική σειρά του $ρωτότυ$ου κειµένου
≈ ∆εν αντιγράφουµε φράσεις
≈ Αφαιρούµε $αραδείγµατα, αναλογίες, αριθµούς/στατιστικά
≈ ∆ε σχολιάζουµε ή κρίνουµε το $εριεχόµενο του αρχικού κειµένου
Τεχνικές Aύκνωσης αρχικού κειµένου

• Α$αλοιφή $ληροφοριών και ε$ιθετικών ή άλλων $ροσδιορισµών
• Χρήση $αθητικής σύνταξης (µε µέτρο)
• Αντικαθιστώ ειδικές µε γενικότερες λέξεις ή φράσεις.
• Αντι$ροσώ$ευση µιας σειράς $ροτάσεων α$ό την ενέργεια $ου τις $εριγράφει.
• Αντικατάσταση α$αρίθµησης µε $εριεκτικό όρο ($χ η $λειοψηφία κλ$)
• Κατάργηση συµ$ληρωµατικών ή δευτερευουσών $ροτάσεων
• Αντικατάσταση ονοµατικής φράσης µε $ροθετική ή µε ε$ίθετο ή µε µετοχή
169
Ρήµατα Aαρουσίασης
ΑΦΗΓΗΣΗ: αφηγείται, εκθέτει, ανα$αριστά, $αρακολουθεί, διηγείται, εξιστορεί κτλ.
ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ: $εριγράφει, $αρουσιάζει, εξετάζει, εντο$ίζει, ξεχωρίζει, διακρίνει, κοιτάζει
κτλ.
ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΟΛΟΓΙΑ: εκθέτει, συµβουλεύει, εξετάζει, σχολιάζει, έχει τη γνώµη, έχει
την εντύ$ωση, έχει την $ε$οίθηση, έχει την ά$οψη, $αρουσιάζει, καταθέτει, γνωστο$οιεί,
διατυ$ώνει, συνιστά, $ροτείνει, $ιστεύει, θεωρεί, ε$ιδοκιµάζει, α$οδοκιµάζει, α$ορρί$τει,
αµφισβητεί, αντιτίθεται, µέµφεται, κρίνει, εκτιµά, εξηγεί, υ$οστηρίζει, κ.τ.λ.
Aαράµετροι αξιολόγησης Aερίληψης

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ 8/25:Πρέ$ει να είναι σύµφωνο µε το αρχικό κείµενο, χωρίς σχόλια
των αρχικών α$όψεων και να $εριέχονται τα ουσιώδη σηµεία.
ΟΡΓΑΝΩΣΗ 5/25: Πρέ$ει να $αρουσιάζονται µε τη λογική ακολουθία του αρχικού
κειµένου τα βασικά ε$ιχειρήµατα του συγγραφέα.
ΓΛΩΣΣΑ 5/25: Πρέ$ει να χρησιµο$οιούµε το κατάλληλο λεξιλόγιο και τις συνδετικές
λέξεις, ώστε να α$οφεύγουµε την αντιγραφή συγκεκριµένων α$οσ$ασµάτων του αρχικού
κειµένου. Α$οφυγή γραµµατικοσυντακτικών λαθών.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ 7/25: ∆εν µιµούµαστε το ύφος του αρχικού κειµένου, δεν
χάνουµε τον κεντρικό νοηµατικό άξονα του αρχικού κειµένου, η $ερίληψή µας µ$ορεί να
σταθεί ως αυτόνοµο κείµενο.
µέσα πειθούς
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗ ΛΟΓΙΚΗ (εAιτυγχάνεται µε εAιχειρήµατα και τεκµήρια)

Συλλογισµός είναι σειρά $ροτάσεων ή κρίσεων. Ξεκινούν α$ό τις $ροκείµενες (µία ή
$ερισσότερες $ροτάσεις $ου χρησιµεύουν ως βάση του συλλογισµού) και καταλήγουν στο
συµ$έρασµα.
Τεκµήρια είναι α$οδεικτικά στοιχεία $ου θεµελιώνουν µια θέση και οδηγούν στην εξα-
γωγή συµ$εράσµατος ($αραδείγµατα, στατιστικά στοιχεία, γεγονότα...
Σε ένα συλλογισµό εξετάζουµε την ορθότητα και τη διατύ$ωσή του:
Ως Aρος τη διατύAωση οι συλλογισµοί διακρίνονται σε:
α) υ$οθετικούς (µια υ$οθετική $ρόταση)
β) διαζευκτικούς (…ή…)
γ) κατηγορικούς
Ένας συλλογισµός είναι ΟΡΘΟΣ:
α) αν είναι οι $ροκείµενες αληθείς
β) αν είναι έγκυρο το συµ$έρασµα, δηλαδή εξάγεται µε λογική αναγκαιότητα.
Πρέ$ει και τα δύο να ισχύουν ταυτόχρονα.
Αλλιώς ο συλλογισµός χαρακτηρίζεται Aαραλογισµός (αν είναι κατά λάθος) ή σοφιστεία
(αν είναι ε$ίτηδες).
Η συλλογιστική $ορεία µ$ορεί να είναι:
α) $αραγωγική (α$ό το γενικό στο ειδικότερο)
β) ε$αγωγική (α$ό το ειδικό στο γενικό)
γ) αναλογική (α$ό το ειδικό στο ειδικό => ατελής συλλογισµός.
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑ ΤΟΥ ∆ΕΚΤΗ

Ο $οµ$ός (συγγραφέας, οµιλητής κλ$) $ροσ$αθεί να διεγείρει συναισθήµατα στο κοινό
(ανησυχία, αγά$η, οργή, αγανάκτηση, µίσος, φθόνο, οίκτο, ευθύνη…).
170
Αυτό ε$ιτυγχάνεται µε την $εριγραφή, αφήγηση, χιούµορ, ειρωνεία, συναισθηµατικά
φορτισµένες λέξεις, εικονο$λαστικό λόγο.
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΗΝ ΑΥΘΕΝΤΙΑ

Ο $οµ$ός ε$ικαλείται τη θέση µιας αυθεντίας (α$όφθεγµα/ρήση µεγάλου στοχαστή ή
ά$οψη γνωστού ειδικού ε$ιστήµονα), δηλαδή την ά$οψη ενός ατόµου $ου δίνει κύρος και
ισχύ στη θέση του.
Θα $ρέ$ει, βέβαια, η αυθεντία $ου ε$ικαλείται κά$οιος να είναι ειδική µε το $ρος
εξέταση ζήτηµα, για να έχει η γνώµη του α$οδεικτική αξία.
ΕΠΙΚΛΗΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΠΟΜΠΟΥ

Ο $οµ$ός µιλώντας σε $ρώτο $ρόσω$ο ε$ικαλείται τη θετική στάση του (την ορθότητα
$αλαιότερης ά$οψής του, τη θετική του στάση, την υ$ευθυνότητα του κλ$) σε $ερι$τώσεις
της ιδιωτικής και δηµόσιας ζωής. Χρησιµο$οιείται κυρίως στην $ολιτική.
ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΟ ΗΘΟΣ ΤΟΥ ΑΝΤΙΠΑΛΟΥ

Ο $οµ$ός ασκεί κριτική στον αντί$αλό του (στο χαρακτήρα, στις α$όψεις και στην
ιδιωτική ζωή του αντι$άλου, $ου µ$ορεί να φτάσει ως την $ροσω$ική ε$ίθεση και τη λα-
σ$ολογία). Χρησιµο$οιείται κυρίως στην $ολιτική.
Στη ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ ως µέσα Aειθούς χρησιµοAοιούνται:

• συνειρµός ιδεών
• αναλυτική $εριγραφή και ε$ίδειξη των ιδιοτήτων ενός $ροϊόντος
• ε$ίκληση στην αυθεντία (σ’ έναν ειδικό, ε$ιστήµονα, δηµοφιλές $ρόσω$ο)
• ε$ίκληση στο συναίσθηµα
• ε$ίκληση στη λογική (ε$ιχειρήµατα υ$έρ του $ροϊόντος, σοφιστικά τεχνάσµατα)
• λανθάνων αξιολογικός χαρακτηρισµός (υφέρ$ουσα αξιολόγηση $ου λειτουργεί δε-
σµευτικά για το δέκτη)
Η ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗ µεταχειρίζεται γλώσσα µε:
• λεκτικό $ληθωρισµό (ακυριολεξίες και ασάφειες)
• κατάχρηση ε$ιθέτων και ε$ιρρηµάτων, κυρίως στον υ$ερθετικό βαθµό.
• εκφράσεις εντυ$ωσιασµού
• συνθηµατολογικό τόνο. τρόµος ανάπτυξης
παραγράφων
Μία $αράγραφος µ$ορεί να ανα$τύσσεται µε:
√ Ορισµό (δίνεται ο ορισµός µιας έννοιας)
√ Παραδείγµατα (µε τη χρήση $αραδειγµάτων αναλύεται/$αρουσιάζεται η θεµατική
$ερίοδος/ενότητα)
√ ∆ιαίρεση (διαιρείται µια έννοια, ένα αντικείµενο στα min 2 ε$ιµέρους τµήµατά του)
√ Σύγκριση – αντίθεση ($αρουσιάζονται δύο αντίθετες µεταξύ τους έννοιες, καταστάσεις
κλ$).
√ Αναλογία (είναι σαν σύγκριση-οµοιότητα, σαν $αροµοίωση, δύο καταστάσεων)
√ Αίτιο – αAοτέλεσµα (η $αράγραφος $εριέχει και το αίτιο και το α$οτέλεσµα αυτού.
ΠΡΟΣΟΧΗ, $ρέ$ει τα δύο στοιχεία να συνδέονται άρρηκτα και να έχουν νοηµατική συνέ-
χεια.
√ Αιτιολογία (ουσιαστικά στο σχόλια/λε$τοµέρειες αιτιολογείται η θέση $ου $αρου-
σιάστηκε στη θεµατική ενότητα/$ερίοδο)
√ Συνδυασµός µεθόδων (συνδυάζονται συνήθως δύο α$ό τις ανωτέρω $ερι$τώσεις).
171
δοκίµιο
άρθρο - επιφυλλίδα
ΤΟ ΔΟΚΊΜΙΟ
είναι ένα είδος $εζού λόγου, µε µέση συνήθως έκταση, $ου είναι δύσκολο να οριοθετηθεί,
γιατί συνδυάζει στοιχεία ε$ιστηµονικού και λογοτεχνικού λόγου και $αίρνει $οικίλες
µορφές. Μ$ορούµε να $ούµε ότι κινείται στο χώρο ενός συνεχούς $ου ορίζεται α$ό τη µία
$λευρά α$ό τον ε$ιστηµονικό λόγο και α$ό την άλλη $λευρά α$ό τη λογοτεχνία.
Καλύ$τει µια ευρεία θεµατική (ζητήµατα φιλοσοφίας, ηθικής, ιστορίας, $ολιτικής, λο-
γοτεχνίας, γλώσσας, εκ$αίδευσης, καθώς ε$ίσης και σε ζητήµατα γενικού ενδιαφέροντος
α$ό το χώρο των θετικών ε$ιστηµών κτλ).
Η γλώσσα του είναι είτε δηλωτική (κυριολεκτική) είτε συνυ$οδηλωτική (µεταφορική)
ανάλογα µε το σκο$ό του συγγραφέα. Χρησιµο$οιούνται δε συχνά λόγιες λεκτικές ε$ιλογές,
διάφορες τεχνικές οµαλής µετάβασης (χρήση συνεκτικών µορίων και εκφράσεων, χρήση
φράσεων-γεφυρών κ.λ$.), µόρια κι εκφράσεις $ου φανερώνουν µια στάση του συγγραφέα
α$έναντι στο θέµα ($.χ. $ιθανώς, ενδεχοµένως, βεβαίως κ.λ$.), υ$οτακτικός λόγος, ενώ χρη-
σιµο$οιείται συχνά $ροφορικότητα στην έκφραση, η ο$οία δεν οφείλεται στο λεξιλόγιο
ούτε στη σύνταξη, αλλά $ροκύ$τει α$ό την οικειότητα στον τόνο και το γεγονός ότι ο δοκι-
µιογράφος δεν $εριορίζεται αυστηρά σε ένα θέµα, ό$ως συµβαίνει και στην οικεία συνοµι-
λία.
Ένα δοκίµιο µAορεί να είναι:

ΣΥΝΕΙΡΜΙΚΟ ή ΣΤΟΧΑΣΤΙΚΟ ∆ΟΚΙΜΙΟ
Κινείται µε βάση τους συνειρµούς του δοκιµιογράφου. Συχνά διακρίνεται για τη µετά-
βαση α$ό ένα ζήτηµα σε άλλο, δεν έχει ξεκάθαρο διάγραµµα. ∆εν ε$ιχειρεί τόσο να $είσει
όσο να µας εκθέσει την ά$οψη του δοκιµιογράφου. Περιδιαβάζει ελεύθερα στο χώρο των
ιδεών, $άνω σε ένα θέµα και εκφράζει τις $ροσω$ικές $αρατηρήσεις, εκτιµήσεις και $ρο-
βληµατισµούς του $ου αντλεί α$ό τη γενική $είρα της ζωής του. Η έµφαση δεν δίνεται τόσο
στην $ειθώ, όσο στην $ληροφόρηση και στην τέρψη
Η γλώσσα είναι έντονα λόγια (συνήθως χρησιµο$οιείται και το ίσως το α΄ ενικό $ρό-
σω$ο). Γίνεται κυρίως ε$ίκληση στο συναίσθηµα, ενώ κυριαρχεί η $οιητική λειτουργία της
γλώσσας.
ΑΠΟ∆ΕΙΚΤΙΚΟ ή ∆ΟΚΙΜΙΟ ΠΕΙΘΟΥΣ

Έχει αυστηρή λογική οργάνωση. Παρατίθενται ε$ιχειρήµατα $ου διασαφηνίζουν την
κύρια ιδέα ή α$οδεικνύουν τη θέση $ου διατυ$ώθηκε στον $ρόλογο. Ο δοκιµιογράφος
κρίνει ή $ροσ$αθεί να εκλαϊκεύσει ε$ιστηµονικά θέµατα, διασαφηνίζοντας κά$οια σηµεία
$ου δεν είναι κατανοητά, να µεταδώσει γνώσεις φιλτραρισµένες µέσα α$ό τη δική του $ρο-
σω$ικότητα, να $ληροφορήσει και τελικά να $είσει. Ο δοκιµιογράφος χρησιµο$οιεί $ερισ-
σότερο τις γνώσεις $αρά τη φαντασία του, τη δεξιότητα τεκµηρίωσης των ιδεών του $αρά
τη συναισθηµατική φόρτισή τους.
Γίνεται κυρίως ε$ίκληση στη λογική ή στην αυθεντία. Κυριαρχεί η λογική σε σχέση µε
το συναίσθηµα. Κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας. Η γλώσσα είναι κυριολε-
κτική, σαφής και ακριβής. Το ύφος του α$οδεικτικού δοκιµίου είναι αντικειµενικό, χωρίς
$ρόθεση να εντυ$ωσιάσει, αλλά να $είσει για τη λογική ορθότητα των συλλογισµών. Κυ-
ριαρχεί ο διδακτικός τόνος.
172
ΤΟ ΆΡΘΡΟ
≈ δηµοσιεύεται σε εφηµερίδα ή σε $εριοδικό και στο ο$οίο, ανα$τύσσονται θέµατα γενι-
κού ενδιαφέροντος.
≈ έχει µικρή σχετικά έκταση.
≈ το θέµα του είναι $άντα ε$ίκαιρο
≈ το ύφος του είναι συνήθως α$λό, ώστε να γίνεται κατανοητό α$ό το ευρύ κοινό.
≈ κυριαρχεί η αναφορική λειτουργία της γλώσσας
≈ ε$ικρατεί η τριτο$ρόσω$η διατύ$ωση $ου $ροσδίδει αντικειµενικότητα
≈ κινείται στο χώρο της ερµηνευτικής δηµοσιογραφίας
Η ΕΠΙΦΥΛΛΊΔΑ
≈ είναι µεταξύ δοκιµίου και άρθρου, σύντοµου δοκιµιακού άρθρου, µε θέµα, συνήθως,
φιλολογικό, ε$ιστηµονικό, καλλιτεχνικό ή $ολιτικό και γράφεται α$ό $ρόσω$ο ειδικό στο
θέµα.
≈ οι $αρατηρήσεις και οι σκέψεις είναι διαχρονικού χαρακτήρα και γενικότερου ενδια-
φέροντος (γι’ αυτό θεωρείται κείµενο δοκιµιακού χαρακτήρα)
≈ διακρίνεται α$ό το άρθρο γιατί δεν έχει έντονα ε$ικαιρικό χαρακτήρα.
≈ αφορµάται α$ό ένα θέµα ε$ικαιρικού χαρακτήρα και $ροχωρεί σε $αρατηρήσεις, σκέ-
ψεις διαχρονικού χαρακτήρα ανιχνεύοντας την αιτιολογία του φαινοµένου.
≈ η γλώσσα είναι συνήθως είναι δηλωτική (αλλά και συνυ$οδηλωτική $ολλές φορές)
≈ το ύφος είναι σοβαρό.
≈ στόχος η $ληροφόρηση των αναγνωστών αλλά και ο $ροβληµατισµός.
σχηµατικά οι διαφορές άρθρου - δοκιµίου - εAιφυλλίδας

άρθρο δοκίµιο εAιφυλλίδα
η ε$ικαιρότητα είναι η
έχει χαρακτήρα διαχρονικό
έχει ε$ικαιρικό χαρακτήρα αφορµή,
και $ανανθρώ$ινο
έχει διαχρονικό χαρακτήρα
στο χώρο της ερµηνευτικής
ανάµεσα σε ε$ιστήµη και θέµατα ε$ιστηµονικού και
δηµοσιογραφίας ή ε$ιστήµης,
λογοτεχνία ή φιλοσοφία φιλοσοφικού ενδιαφέροντος
α$έχει α$ό τη λογοτεχνία
α$ρόσω$ο $ροσω$ικό $ροσω$ικό
και αντικειµενικό ύφος και οικείο ύφος και οικείο ύφος
κυριαρχεί η αναφορική χρήση δηλωτικής αλλά και χρήση δηλωτικής αλλά και
λειτουργία της γλώσσας συνυ$οδηλωτικής γλώσσας συνυ$οδηλωτικής γλώσσας
είναι συνήθως συντοµότερο
έχει µέση έκταση έχει έκταση άρθρου
α$ό ένα δοκίµιο
έχει $άντα τίτλο συνήθως τιτλοφορείται έχει $άντα τίτλο
173
οργάνωση λόγου,
χρήση σηµείων στίξης
Χρήση Ερωτήσεων
√ µ$ορούν είτε να είναι ρητορικές είτε να τίθενται στον $ρόλογο (και να α$αντούνται
$αρακάτω)
√ $ροσδίδουν αµεσότητα και ζωντάνια στο κείµενο
√ ευαισθητο$οιούν και να αφυ$νίζουν το αναγνωστικό κοινό
√ καθιστούν τους αναγνώστες κοινωνούς των $ροβληµατισµών του
Χρήση Aαρενθέσεων
≈ Λειτουργούν ε$εξηγηµατικά – συµ$ληρωµατικά και διευκρινίζουν έννοιες - όρους,
ώστε να γίνουν κατανοητές α$ό τους αναγνώστες και να α$οφευχθεί κάθε $αρερµηνεία.
Ωστόσο, ο συγγραφέας θεωρεί καλό να διασαφηνίσει έναν όρο ή µια ιδέα, αλλά δεν κρίνει
τη διασαφήνιση τόσο σηµαντική ώστε να την εντάξει στον κύριο κορµό του κειµένου.
Χρήση εισαγωγικών
√ Σε $ερί$τωση µεταφοράς αυτούσιας έκφρασης τρίτου $ροσώ$ου.
√ Για να ξεχωρίσουν λέξεις, φράσεις και ρητά $ου δεν ανήκουν στη συνηθισµένη γλώσσα
($χ ειρωνεία, µεταφορικές εκφράσεις, λαϊκές ή αγοραίες λέξεις κι εκφράσεις).
√ Για να δηλωθεί ότι η λέξη εντός εισαγωγικών χρησιµο$οιείται µε ειδική σηµασία.
Χρήση α΄ ενικού AροσώAου

• $αρουσιάζει καθαρά $ροσω$ικές θέσεις του συγγραφέα
• εκφράζει $ροσω$ικά βιώµατα
• διαφορο$οιείται α$ό τους υ$όλοι$ους ανθρώ$ους
Χρήση α΄ Aληθυντικού AροσώAου

≈ Ο συγγραφέας ενσωµατώνει τον εαυτό του στο σύνολο, θέτει τον εαυτό του δί$λα στον
αναγνώστη. ∆ίνει µία οικουµενική/$ανανθρώ$ινη διάσταση στο λόγο του, στις $αρατηρή-
σεις του (ίσως α$λά να α$οδέχεται α$όψεις $ου ε$ικρατούν στο ευρύ κοινό). Ταυτόχρονα,
$ροσδίδει αµεσότητα και τόνο οικειότητας στο κείµενό του.
χαρακτηριστικά
επιστηµονικού λόγου
• χρήση ειδικού ε$ιστηµονικού λεξιλογίου
• $ροσεκτική τεκµηρίωση µιας ά$οψης µε έγκυρα ε$ιστηµονικά δεδοµένα.
• κριτική στάση α$έναντι στη βιβλιογραφία, ε$ιδίωξη της αντικειµενικότητας.
• σαφήνεια και ακρίβεια στη διατύ$ωση.
• αυστηρή λογική οργάνωση του κειµένου.
• οι αξιολογικές κρίσεις και τα τεκµήρια είναι ευδιάκριτα.
• ε$ίκληση στη λογική
174
διαρθρωτικές
λέξεις και φράσεις
αντίθεση–εναντίωση Aροσθήκη εAεξήγηση σκοAός
ωστόσο ε$ι$ρόσθετα δηλαδή $ροκειµένου να
α$ό την άλλη
$αράλληλα µε άλλα λόγια µε σκο$ό να
($λευρά)
µε βάση όσα εί$αµε
αντίθετα/αντιθέτως ταυτόχρονα µε στόχο να
$ροηγουµένως
όµως, ενώ ακόµη αAοτέλεσµα
µολονότι ε$ι$λέον/ε$ίσης α$οτέλεσµα αυτού είναι µε α$οτέλεσµα να
ειδάλλως συµ$ληρωµατικά ώστε ως συνέ$εια

εξάλλου / άλλωστε κατά συνέ$εια
συµAέρασµα
συµ$ερασµατικά ε$ιλογικά
συνοψίζοντας
Σηµείωση 1: οι διαρθρωτικές φράσεις καλό είναι να συνδυάζονται µε τις λέξεις του α΄

$ίνακα και να τίθενται στην αρχή των $αραγράφων, ώστε να ε$ιτυγχάνεται καλύτερη συ-
νοχή του κειµένου µας.
Σηµείωση 2: καλό είναι α$οφεύγεται η µονότονη χρήση του α΄ $ληθυντικού (ε$ειδή
$ροσθέτει υ$ερβολική οικειότητα), αλλά και η µονότονη χρήση των α$ρόσω$ων ρηµάτων
(γίνεται βαρύ το κείµενο). Προτείνεται η εναλλαγή α΄ $ληθυντικού και α$ρόσω$ων ρηµάτων.
Σε οµιλία, ωστόσο, το α΄ $ληθυντικό $ροσφέρει οικειότητα και σύνδεση µε το κοινό/ζωντάνια
στο κείµενο και $ροφορικότητα.
Σηµείωση 3: στο εσωτερικό των $αραγράφων µ$ορούν να χρησιµο$οιούνται οι λέξεις
του α΄ $ίνακα, αλλά $ρέ$ει να $ροσέχουµε την α$οφυγή των ε$αναλήψεων.
175
O ∆ήµος Χλω$τσιούδης σ$ούδασε Ιστορία και εργάζεται ως φιλόλογος.
Ανήσυχος $ολιτικά και κοινωνικά δραστηριο$οιείται

ως ενεργός $ολίτης στα κοινωνικά κινήµατα
της ∆υτικής Θεσσαλονίκης.
∆ιατηρεί το κοινωνικής και $ολιτικής κατεύθυνσης ιστολόγιο ο δείµος

του 0ολίτη, ό$ου αρθρογραφεί για σύγχρονα κοινωνικά και $ολιτικά αδιέξοδα, και το
ιστολόγιο στη χώρα των κανιβάλων, ό$ου δηµοσιεύονται ολοκληρωµένες εργασίες και
δοκίµιά του. Ποιήµατα και $εζογραφήµατά του δηµοσιεύονται στον ιστότο$ο 0οιητικές
διαδροµές
Έχει συγγράψει ιστορικές και κοινωνικές µελέτες, ενώ άρθρα του έχουν δηµοσιευθεί στα Εν-
θέµατα της Κυριακάτικης Αυγής, στο tvxs.gr, το schooltime.gr, το protagon.gr το eklogika.gr κ.α.
Έργα του $ου έχουν εκδοθεί είναι:

το $ολιτικό δοκίµιο «η δηµαγωγία της δηµοκρατίας» (2009),
η δοκιµιακή µελέτη «Το$ική Αυτοδιοίκηση, $ροο$τικές
ανά$τυξης των το$ικών κοινωνιών» (2011),
η συλλογή δοκιµίων «7 δοκίµια» (2013)
και η $οιητική συλλογή «η οργή της $εταλούδας» (2013)
Χλω$τσιούδης ∆ήµος
Έκφραση - Έκθεση Γ΄ Λυκείου
ISBN: 978-618-80632-9-7
© Χλω$τσιούδης ∆ήµος
© schooltime.gr
Οκτώβριος 2013
εκδόσεις: schooltime.gr
e-mail: info@schooltime.gr
url: www.schooltime.gr
εκδοτική ε$ιµέλεια: ∆ήµος Χλω$τσιούδης

e-mail: chldimos@gmail.com
url: http://chldimos.blogspot.com
Τα ψηφιακό σχολικό βοήθηµα διανέµεται δωρεάν α$οκλειστικά α$ό

τον ψηφιακό τό$ο του schooltime.gr.
Α$αγορεύεται η ανα$αραγωγή του έργου (ολική, µερική ή $εριλη-

$τική), µε ο$οιοδή$οτε τρό$ο, µηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυ$ικό ή
άλλο, χωρίς τη γρα$τή άδεια του εκδότη και τη σύµφωνη γνώµη του
συγγραφέα.
176
ISBN: 978-618-80632-9-7

WP Contentuploads201310ekfrasi Ekthesi G Lik Sxediagrammata Ekdoseis Schooltime - GR 2013.PDF 2

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

WP Contentuploads201310ekfrasi Ekthesi G Lik Sxediagrammata Ekdoseis Schooltime - GR 2013.PDF 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

∆ήµος Χλωπτσιούδης

εκδοτική ε$ιµέλεια: ∆ήµος Χλω$τσιούδης

Τα ψηφιακό σχολικό βοήθηµα διανέµεται δωρεάν α$οκλειστικά

Α$αγορεύεται η ανα$αραγωγή του έργου (ολική, µερική ή $ερι-

Η γλώσσα των νέων 131

«Σε κάθε χώρα το εκπαιδευτικό σύστηµα αποτελεί το θεµέλιο για

ΠΡΟΤΆΣΕΙΣ ΓΙΑ ΈΝΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΌ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΌ ΣΧΟΛΕΊΟ

σχολική έντυ$η ή ηλεκτρονική εφηµερίδα κτλ) µε συγκεκριµένα κάθε φορά θέµατα/αφιε-

ΕΠΙΛΟΓΟΣ (ανάλογα µε το θέµα $ροσεγγίζεται διαφορετικά)

παιδεία όµως είναι

«Τα τροχαία ατυχήµατα στη χώρα µας τείνουν να µετατραπούν σε

«Τα δείγµατα παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωµάτων στις µέρες

≈ έλλειµµα κοινωνικής ευαισθησίας και α$ολυταρχικά καθεστώτα ($ου δεν κρίνονται

µορφές εκδήλωσης του Aροβλήµατος

στις ανε$τυγµένες χώρες

αιτία του Aροβλήµατος

«Παρά την πρόοδο και το σεβασµό των ανθρωπίνων δικαιωµάτων

«Σε ένα άρθρο που θα δηµοσιευθεί στον τοπικό τύπου αναζητήστε

κι ανηλίκους. Τα ΜΜΕ "διαφηµίζουν" τη βία µε $οικίλους τρό$ους:

«Έχεις κληθεί να συµµετάσχεις σε µια συζήτηση για την εγκληµα-

τικότερα εγκλήµατα στο µέλλον

«Τον τελευταίο καιρό αρκετά δηµοσιεύµατα αλλά και τηλεοπτικές

Πώς µAορεί ν’ αντιµετωAιστεί η βία;

ΦΑΝΑΤΙΣΜΟΣ/∆ΟΓΜΑΤΙΣΜΟΣ – ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΒΙΑ

αίτια σχολικής βίας

«Τις τελευταίες δεκαετίες η παγκόσµια πολιτική ζωή µαστίζεται

Εκδηλώσεις του φαινοµένου

√ Η µακροχρόνια κατα$ίεση των $ολλών α$ό τους λίγους.

Μέτρα ΚαταAολέµησης της Τροµοκρατίας

«Πολύς λόγος γίνεται τις τελευταίες δεκαετίες για τη χρήση ναρκω-

ναγούς σε κάθε ε$ισκέψιµο χώρο

ειδικά για τα Μάρµαρα του Παρθενώνα

«Γράψτε µια εισήγηση (500-600 λέξεων) για το συνέδριο που θα πραγ-

Αρνητικές εAιAτώσεις του τουρισµού

«Να εξετάσετε σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) το ρόλο που µπορεί να

των άλλων κοινωνιών

«Όσοι αναφέρονται στις αρνητικές συνέπειες της εξειδίκευσης, επι-

θετικά της εξειδίκευσης

αρνητικά της εξειδίκευσης

$ου εξευτελίζουν την ανεκτίµητη αξία κάθε ε$ιστηµονικής έρευνας.

Τα υAέρ της εAιστηµονικής εξειδίκευσης:

Τα κατά της εAιστηµονικής εξειδίκευσης:

«Για τις αρνητικές συνέπειες των εφαρµογών της τεχνολογίας δεν

ΥAοχρεώσεις του εAιστήµονα

√ να ενηµερώνει το κοινό/κοινή γνώµη για όσα το α$ειλούν.

«Για τις αρνητικές συνέπειες των εφαρµογών της τεχνολογίας δεν

«Σε ένα άρθρο (500-600 λέξεων) που θα δηµοσιευτεί στον τοπικό

≈ ολοκληρώνει την $ροσω$ικότητά του

ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΨΗ (ΘΕΤΙΚΗ)

≈ εξάλειψε τον αναλφαβητισµό και ανέβασε το $νευµατικό ε$ί$εδο των λαών

∆ΕΥΤΕΡΗ ΑΠΟΨΗ (ΑΡΝΗΤΙΚΗ)

ΣΥΓΚΡΙΣΗ ΤΩΝ ∆ΥΟ ΑΠΟΨΕΩΝ

«Η κοινωνία µας έχει χαρακτηριστεί από πολλές πλευρές ως κοινωνία

αντιµετώAιση του φαινοµένου – λύσεις

• διαθεµατικές $ροσεγγίσεις του φαινοµένου, των διαφηµίσεων/ΜΜΕ, της $αραγωγής

«Ως µέλος του δεκαπενταµελούς µαθητικού συµβουλίου θα εκπρο-

• λειτουργία $ερισσοτέρων εργοστασίων $αραγωγής αγαθών

«Ως µέλος του δεκαπενταµελούς µαθητικού συµβουλίου θα εκπρο-

«Τον τελευταίο καιρό όλο και περισσότεροι κάτοικοι των µεγάλων

√ Και η ραδιενέργεια σκοτώνει, καταστρέφει το DNA (γενετικό υλικό) και η µόλυνση

ανανεώσιµες Aηγές ενέργειας ή ήAιες Aηγές ενέργειας

«Θα παρευρεθείτε σε µία εκδήλωση που οργανώνεται από την Πολι-

αίτια αύξησης των φυσικών καταστροφών