Silvije Strahimir Kranjčević (Senj, 17. 02. 1865 - Sarajevo, 29. 10.

1908)

Pučku školu i gimnaziju polazio je u rodnom gradu, ali nakon sukoba s profesorima ne
uspijeva maturirati. Tijekom 1883. godine učenik je senjske bogoslovije, koju ubrzo napušta.
Naime, iste godine kada je primljen u senjsku bogosloviju Kranjčević odlazi u Rim želeći se,
kao student teologije Collegiuma Germanico-Hungaricum, pripremiti za svećeničko zvanje.
Nakon šest mjeseci napušta Rim, kao i ideju da postane svećenik, te uz potporu biskupa
Strossmayera odlazi u Zagreb, gdje upisuje jednogodišnji učiteljski tečaj. Kako kao pravaš
nakon završenog školovanja ne uspijeva naći namještenje u Hrvatskoj, odlazi u Bosnu gdje
kao učitelj trgovačkih škola predaje u Livnu, Mostaru, Bijeljini i Sarajevu. Kasniji
Kranjčevićevi pokušaji da nađe posao u Hrvatskoj također su neuspješni, te on do kraja
života, uz nekoliko kraćih putovanja u Veneciju, Padovu i Veronu, boravi u Sarajevu, gdje je
isprva učitelj, a zatim, od 1904. godine, i ravnatelj trgovačke škole. Godine 1898. vjenčao se s
Elom Kašaj, a šest godina kasnije rodila mu se kćer Višnja. Bio je urednik sarajevskog
polumjesečnika Nada (1895-1903), član Hrvatskog književnog-pedagoškog zbora, te suradnik
Vienca, Hrvatske vile, Slobode itd. Tijekom 1906-1907. godine, bezuspješno tražeći lijeka,
putuje u Beč i Kiseljak.
Stihove je počeo pisati u ranoj mladosti, ili kako sam Kranjčević u svojoj
autobiografiji kaže, prije petnaeste godine. Svojom prvom tiskanom pjesmom Zavjet
(Hrvatska vila, 1883), odnosno rodoljubljem koje je ona izražavala, oduševio je pravaše
Harambašićeva kruga. Zbirkama Bugarkinje (1885) i Izabrane pjesme (1898) Kranjčević se
predstavlja - unoseći tako novost u dotadašnje rodoljubno pjesništvo - kao pjesnik prorok, koji
rodoljubni zanos uobličuje u odnosu na svoju osobnost. Kranjčevićevo stvaralaštvo određeno
je prihvaćanjem biblijske tradicije i Darwinove teorije evolucije. U početku izrazito
subjektivan lirik, Kranjčević u Izabranim pjesmama objavljuje i racionalnošću intonirane
pjesme, te proširuje tematski repertoar pitanjima vezanim za općeljudsku egzistenciju. Druge
dvije Kranjčevićeve zbirke Trzaji (1902) i Pjesme (1908) odaju rezigniranog pjesnika,
nerijetko usmjerenog prema protestu i očaju. Kranjčevićeva lirika neopterećena je klasičnim
formama, dužinom često na rubu epike, te pisana obično dužim metrima (jedanaesterci,
četrnaesterci i dr.). Autor je dvadesetak kazališnih prikaza, jednog nedovršenog romana, te
drame koju je prema Kranjčevićevom nacrtu nakon njegove smrti napisao M. Ogrizović.
Izbor iz Kranjčevićevih zbirki Bugarkinje (1885), Trzaji (1902) i Pjesme (1908), kompletnu
zbirku Izabrane pjesme (1898), te izbor iz pjesama objavljenih izvan zbirki i poshume prema:
S. S: Kranjčević: Sabrana djela, sv. I i II, ur. Dragutin Tadijanović, JAZU, Zagreb, 1958.

1
 IZA SPUŠTENIJEH
TREPAVICA
Nikada ljepše, neg kad ovako
Naslonim glavu lagano, meko,
A negdje šuška granata lipa
I veselo cvrči vrapčije jato
U mladom lišću...
Nigdy lepiej, niż wtedy
Pochylam głowę łagodnie
A gdzieś szeleści lipa
I wesoło ćwierka stado wróbli
W młodych liściach
Divno je, divno
Cudnie jest cudnie
Sklopiti oči, a tamo, s neba,
Zamknji oczy, a tam z nieba
Glatko se duga otegla traka
Tęcza rozciągnęła się długa
I mekano plazi niz trepavke tanke
I miękko spływa po cienkich rzęsac
Draškajuć blago zavjesu svilenu.
Jedwabna zasłona delikatnie muskal
Između mene i između svijeta.
Pomiędzy mnię i pomiędzy świat
O, ala je hitra ta šarna igra,
O jak szybko ta kolorowa gra
Što mi je sunce stovrsnim vezom
Co dla mnie słonce jedyne w swoim
rodzaju
Veze i šara kao ko vir i oblak
Połączenie i kolory jak wir i chmura
Na tamnoj mreži mojega oka.
Na ciemnej siatce mojego oka
I igra tako: u crvenom moru
I gra tak w czerwonym morzu
Pliva i tone zeleni kotač
Pływa i tonie zielone koło
I bude odjednoć žutijem dimom,
I nagle staje się bardziej żółtym dymem
Iz kojeg pršte srebrne iskre - -
Z którego tryskają srebrne iskry
Kao kad rumen zlaćane zore
Jak kiedy rumień złotego świtu
Struji niz greben alema samih,
Spływa z grzbietów samych alemo
A od te pjene da bude magla,
I z tej piany niech powstanie mgła
Što trepti za blage sutoni majske
Co miga na łagodny zmierzch majowy
Nad mladim žitom.
Nad młodym żytem
I to su časi,
I to są godziny
Kad priroda slatko srcu ti tepa,
Kiedy natura słodko twemu sercu
Kad ćutiš lako i talas onaj,
Kiedy milczysz łatwo i ta fala
Što ga u rijetkom vazduhu diže
Co go w rzadkim powietrzu unosi
Krilo u muhe, kad naoko lijeće.
Skrzydło kiedy lata??
I sitna buba, što negdje zriče
I mały chrząszcz który gdzieś brzęczy
Vazda jednako, al dosadno nikad,
Zawsze tak samo, ale nigdy nudno
I cvjetni pelud, što pada zrio
I pyłek kwiatowy, który spada dojrzały
Od želje da drugi oplodi cvijetak,
Z pragnienia że inny zapyli kwiat
Pa lutne katkad, kada mu vjetrić
Dlatego czasem błądzi, kiedy mu wiatr
Bračno veselje obijesno spriječi,
Radość małżeńska
Te on, siromah, visi o dlaci
A on biedak wisi na włosku
Koprive ljute, i suši se tako,
Pokrzywy złe i tak wysychają
Jalovo suši odlično sjeme –
Bezczynnie słabo wysycha świetne ziarno
Svakako gorka, vajna sudbina!
Na pewno gorzka, warty los
Da, i ta buba i pelud onaj
Tak i chrząszcz i ten pyłek
I bezbroj drugih nevida jošte,
I niezliczona ilość innych nieznana
niewidziana jeszcze
Što u toj zračnoj prašini titra,
Co w tym powietrznym kurzu
wibruje
O, sve ti, sve ti govori bratski,
O wszystko tobie, wszystko ci
mówi bratersko
2
 I poludrijeman bez svijesti plivam
I na wpół przytomny bez
swiadomości pływam
Opojnim virom svemirske pjesme.
Odurzającym wirem piesni wszechswiata
Lebdim nad strujom, što se lelija
Unoszę się nad prądem który pływa
Od rajske harfe i tamjana svježa,
Od rajskiej harfy i
Što se kroz devet vije nebesa
Co się wije przez 9 niebios
I desetom ovom majčicom
zemljom,
I dziesiątą tą matczyną ziemią
Dokle mi kakva bezočna osa
Tak mi ta osa bez oczu
Ne sjedne na nos! - Ah, na krik bola
Nie siadaj na nosie – ah do krzyku bólu
Namah se rajska sklapaju vrata,
Bramy raju zamykają się od razu
A oči ljudske glupavo zinu...
A ludzkie oczy wyglądają głupio
I evo - još bih mogo u svijetu
I oto jeszcze bym mógł na swiecie
S udesom nekud primirje svezat,
Z losem gdzieś zawiąż rozejm
Kad ne bi vila ljudskog užitka
Kiedy nie by vila ludzkiej przyjemnosci
Plašiva, mala košuta bila,
Nieśmiała lękliwa, była małą łanią
Al u te je vile zečije srce!
Ale w tej vili jest serce zająca
I dok te, plaha, ostavi sama,
I podczas gdy cie, nieśmiała, zostawi sama
Istom dok kakva osa te bocne,
W tym samym czasie użądli cie jakaś osa
I dokle širom otvoriš oči,
I dopóki szeroko otworzysz oczy
A pusta proza u srce uđe,
A pusta proza w serce wejdzie
Svud vidiš, kako bezumna obijest
Wszędzie widisz jak bezrozumna..
Po lijepom tvojem Edenu hara,
Po towim pięknym edenie
Kako se ptica s ptičicom čupa
Jak ptak z ptakiem się bije
O ciglo sitno proseno zrnce,
O cegło mała ziarno prosa
I kako kobac grlče peruša,
I jak
I žaba zlatne bubice guta
I żaba połyka złote chrząszcze
Pa onda sita sa hrpe mulja
I wtedy przesiać stosy osadu
Krekeće krepko, i sve to ječi
Klekocze rześko i wszystko to jęczy
Ko himna valjda divna i sveta
Jak chyba .. wspaniała i święta
U slavu vječnog svemirskog sklada!
Na cześć wiecznej wszechświata sklada
Ah, mrzim silno glasne ideje,
Ah nienawidzę silne głosne
pomyslu
Koje su vazda žabam na usti,
Które są zawsze żabom na ustach
A svak ih od nas napamet znade!
A każdy je od nas zna na pamięć
I svakom od nas probiše uši!
I każdemu od nas .. uszy
I kad se onda bezvoljan vraćam
I kiedy wtedy wracam bierny pasyw
Kući od moje granate lipe
Do domu z mojej .. lipy
I mislim: što to priroda sebe
I myśle co to przyroda siebie
Ždere i gradi, gradi i ždere,
Je I buduje buduje I je
A sve, što je lijepo, skladno i pravo,
A wszystko co piękne, harmonijne i słuszn
Tek daje čedo maštanja našeg,
To daje dziecka naszej wyobraźni
O, onda mi biva, da leden stojim
O wtedy się dzieje ze stoję zamrożony
Pred strašnom sfingom, a moje usne
Przed strasznym sfinksem, a moje usta
Ne mogu pred njom moliti više
Nie mogę się już przed nią modlić
Ko čedo malo, kad sveto kleci
Kto małe dziecko kiedy święte
klęvzu
U zipci svojoj ručice dižuć
W swoim.. podnosząc dłonie
Tamo spram stare slike o zidu;
Tam opieram> stare obrazy o sciane
3
 Već šutim i mislim i - ne mislim
ništa!
Już milczę i myśle nie myśle nic
Ah, zar je zato, što mi nijesu
ah czy to dlatego ze ich nie mam
Sklopljene vjeđe, i što mi sunce
Zamknięte powieki i co mi słońce
Ne draška više zavjese svilene
Nigdy więcej jedwabnych zasłon
Između mene i između svijeta,
Pomiędzy mną i pomiędzy światem
Ah, zar je zato, što ode od mene
Ah czy to dlatego ze odszedł ode mnie
Dal'ko, daleko - o, vilo šarna –
Daleko daleko o vilo kolorowa
Što si mi slatke bajala priče
Która mi słodkie opowiadała opowieści
I tankom pređom leptirskih krila
I cienką nitkom skrzydeł motyli
Skrivala vječni, ogavni kostur,
Skrywała wieczny obrzydliwy szkielet
A ja ga ljubljah kroz tvoju pređu
A ja go kochałem? Całowałem
przez twoją nitke
- Sklopljenih vjeđa?!
Zamknięte powieki
Vienac, 1892.
RADNIKU pracowniku
Amo ruku, junače, pruži žuljnu,
Tutaj ręka bohaterze, daj…
Amo ruku, nabore da ti mučne
Tu ręka, fałdy żebyś cierpiał
Pjesnikova drhtava usna, druže,
Drżąca warga poety, przyjacielu
Štujući ljubne!
Czcijmy bliskich
Izjav suda kojim nas nebo kivno
Wyrok sądu którym niebo urazę
Za grijeh prvi u raju prvom prokle,
Za grzech pierwszy w raju
pierwszym przeklętym
Na tim tvojim brazdama hrapavijem
Na tym twoich bruzdach chropowatych
Štujući čitam.
Szanujący czytam
Vječne patnje, s kojima rod je
ljudski
Wieczne cierpienia z którymi ród ludzki
Boj vojevo, veslajuć teško cilju.
Walczy ciężko wiosłując do celu
Ko u pravijek povijest sklesa
spomen
Kto w przeszłości stworzył pomnij
Tebi u čelo.
Ciebie w czole
Iz sredine ljudskoga roda jadna
Ze środla ludzkiego rodu słaby
Ti se dižeš, granitno kao deblo
Ty wstajesz, solidnu jak pień
Put nebesa - - guste mu šapću grane
Droga do nieba -.mu szepcą galezie
Vječitom uhu:
Do wiecznego ucha
Ljudskih jada bezbrojni, dugi
psalam;
Niezlicznonych ludzkich słabości
długi psalm
Ljudskog žića krvavih priča klupko;
Ludzkiego życia krwawych
opowieści kłębek
Ljudskog bola uzdahe, kano oluj
Westchnienia ludskiego bólu, jak burza
Svemir što pune!
Wszechświat który wypełnia
Strmiš takav, gvozdenu dižuć mišku
Patrzysz taki, żelazną podnosząc mysz
Spram nebesa, jedini krvi smrtne,
Ku niebu, tylko smiertelna krew
Komu patri čelo da kruni svoje
Komu zależy na ukoronowaniu czoła
Pobjednim znakom.
Znakami zwycięstwa
Kada ne bi alem i žuto zlato
Kiedy nie bylby diament i żółte złto
Izmet bili napora samo tvoga,
Usługa? Były tylko twoim wysiłkiem
Nevrijedan očica onih malih
Niewartościowe oczka tych małych
4
 Dječice drage,
Dzieci drogich
Koju babo uzgaja kazujući
Która babcia wychowuje mówiąc
Žuljnu desnu, ručicam kad mu
glade
Pęcherzy. rączkami kiedy są głodne
Mišku tvrdu, njihov dok anđeo
šapće:
Ramię/mysz twarda podczas gdy
anioł szepce
Moli i radi!
Módl się i pracuj
Pregni samo! Tvrde si protri dlane,
Tylko się wysil! Twarde potrzyj dłownie
Gordi mužu, u čijem srcu zbori
Męzu w ktorego sercu hóry
Isus Hristos: Sinovi da smo ravni
Jezus Chrystus synowie że jesteśmy
równi
Jednoga oca!
Jednego ojca
Dok nas gole samrtna rađa majka,
Podczas gdy nas obnaża? Naga?
Smiertelna matka
Jednim prahom bosa dok noga
kleca,
Z jednym pyłem bosa podczas gdy
noga klęczy
Kud i carska zlatna se kola vrte,
Gdzie i cesarski rydwan się obraca
- Rabota tvoja!
Twoja praca
Ispod sunca koje je isto svima,
Pod słońcem które jest wszystkim równe
Dok jednako teško se rastajemo,
Podczas gdy jednakowo ciężko się
żegnamy
Istom crvu gojeći mukom tijelo –
Tym samym robakiem ? cierpieniem ciało
Gdje li je plemstvo?
Gdzie jest szlachta
Ah - u duši! Predsude ruši dušom!
Ah w duszy uprzedzenia niszczą duszę
- Vijek grmi, prosvjeta pravo budi.
Wiek grzmi
Ljudstvo hoće polugu: - tu je
gvožđe
Ludzkość chce siły dźwigni? Tu jest żelazo
Jače od žezla!
Silniejszy od żelaza
Pa kad onda prođe uz čovjeka
čovjek,
więc kiedy wtedy przechodzi obok
człowieka człowiek
Svjestan, miran, slobodan - ne
grbeći
Świadomy spokojny wolny nie zgarbiony
Ispred tašta ništava gotovana
Przed ? nicość skończona
Pleći poštene,
Płacz uczciwie
I Bog će se sa neba nasmiješit,
I bóg uśmiechnie się z nieba
Zajamačno prvi put otkad gleda,
Z pewnością pierwszy raz odkąd ogląda
Gdje za djelo, što ga je u šest dana
Gdzie za dzieło, co je w 6 dni
Stvorio lako,
Stworzył łatwo
Ti si mučne trebao duge vijeke,
Ty musiałeś cierpieć długie wieki
Rasklimane točkove da mu središ,
chwiejne koła że mu uporządkujesz
naprawisz
Ne - lebdeći lagano povrh voda –
Nie unosząc się łagodnie nad wodą
- Ljubeći zemlju!
Kochać ziemie
Amo, amo, junače, pruži ruku,
.. bohaterze podaj wyciagnji rękę
Na njoj da ti nabore one tvrde,
Na nią żeby ci pomarsczyły te
miękkie
Sve što raste - gospodsko ili derno –
Wszystko co rośnie … albo
żałośnie
5
 Štujući ljubne,
Czcąc kochanego?
Ko pobožnik svete kad moći ljubi,
Jak pobożny święty kiedy może kochać
Što ga griju - želju mu žarku bude:
Co go grzeje rozgrzewa jego pragnienie
Biti svecem, - pruži mu neka bude,
Być świętym podaj mu niech tak będzie
Krsti mu dušu!
Ochrzcij mu duszę
Mukom svojom krsti ga. Svi će
onda
Ochrzcij go swoją męką. Wtedy wszyscy
Mirno jesti edensku voćku slatku,
Jedz spokojnie słodki owoc edenu
Izim onih, koji ovako nisu
Z wyjątkiem tych którzy tacy nie są
Kršteni bili!
Byli ochrzczeni
(Izabrane pjesme, 1898)
ELI! ELI! LAMÂ AZÂVTANI?!
Słowa Jezusa na krzyżu - Moj
Bože! Moj Bože! Zašto si me ostavio?!”.
Na Golgoti je umro - a za kog je
izda'no?
Umarł na golgocie i za kogo został wydany
Je l' pala žrtva ova il kasno ili rano?
Czy ofiara upadła późno czy wcześnie
Na Golgoti je umro i svijet za to
znade,
Umarł na golgocie i świat to wie
Al od te žrtve davne još ploda ne
imade.
Ale od tej ofiary dawno jeszcze
płodu nie macie
A krv je tekla mnoga i srce tu je
stalo,
A krew płynęła obficie i serce tu stanęło
Što nikad nije više onako
zakucalo...
Co nigdy więcej tak nie zabiło
I vjekovi su prošli daleki, strašni,
crni,
I wieki minęły dalekie straszne czarne
Osušila se krvca i suha još se
skrvrni.
Krew wyschła i sucha jescze krwawi
Prošetala se povijest u sramotničkoj
halji,
Historia przeszła w szacie wstydu
I što smo nebu bliži, sve od neba
smo - dalji!
I co jesteśmy bliżsi niebu tym dalej
jesteśmy od nieba
Na Golgoti je staro prelomilo se
drvo,
Na golgocie złamało się stare drzewo
Pokradoše mu čavle - i to je bilo
prvo!
Ukradli ju paznokcie? I to było pierwsze
U ime čovječanstva i bratstva i
slobode
I w imię człowieczeństwa
braterstwa i wolności
Počeše krvno kolo da bezbožnički
vode - - -
Zaczęło krwawe koło które
prowadzą bezbożni
I derala se družba od gadne strasti
pjana;
I towarzystwo zostało rozerwane? Od
strasznej pasji namiętności pijane
Mi ubijamo, Bože, sve zbog Tebe -
Hosana!
My zabijamy boże wszystko przez
ciebie hossana
Na Golgoti je mrtvo i vjetrić tamo
tajni
Na golgocie jest martwo i wiatr się
tam skrywa
Tak cvili: Eli! Eli! lamâ azâvtani?
Tak jęczy boże czemus mnie opuści
6
 A pokraj krvi davne i ispod drva
suha
A obok dawnej krwi i pod suchym
drzewem
Sve milijuni vape: O pravice, o
kruha!
Wszystkie miliony wołają błagają o
prawdo o chlebie
Da ukidoste ropstvo, i cirkus i
hijenu,
Żeby znieść niewolnictwo i c i h
bezdusznego?
Pa odvedoste ljudstvo u kršćansku
arenu!
Wprowadźcie ludzkość na arenę
chrześcijaństwa
I tu u sjajnim ložam, u zlatu i u
slavi,
I tu w świecących lożach w złocie i sławie
Pod vijencem i pod mitrom na
debeloj si glavi,
Pod wieńcem i pod mitrą na grubej
są głowie
Zapremili ste i vi i vaše gospe bijele
Zajmujecie przestrzen i wy i wasze
białe panie
Na pozornici svijeta sve najprve
fotelje!
Na scenie świata wszystkie 1 fotele
I gledajte u igru od bijede i od jada,
I patrzcie na grę biedy i nieszczęści
Gdje čovječanstvo mučno ko On
pod drvom pada!
Gdzie człowieczeństwo upada
boleśnie jak on padał pod drzewem
I tamnice o crne, gdje mnogi plač se
gubi,
I lochy czarne gdzie gubi się dużo płaczu
Kad takovi su ljudi: il umri ili ubi!
Kiedy tacy są ludzie albo umrzyj
albo zabij
I djevojčice gole, a ispred sita suca,
I dziewczyny gołe przed .. sędziego
Ah, imale bi obraz, da nemaju
želuca!
Ah miałyby policzek że nie mają
żołądka
I sramotu i bijedu i uvrede i varke
I wstyd i nędza i obelgi i podstępy
I uzdahe i laži i mnoge suze žarke.
I westchnienia i kłamstwa i wiele
gorzkich łez
A usred bare ove, gdje trovna
gamad pliže,
A pośród stawu gdzie pełza
jadowite robactwo
Uzvisilo se drvo i Hrist se na njem
diže.
Wzniosło się drzewo i Jezus
ukrzyżowany na nim unosi się na ni
I gleda, gdje su ljudstvu sve gori
crni dani,
I patrzy gdzie są ludzkości
wszystkie gorsze czarne dni
I plače: Eli! Eli! lamâ azâvtani!
I płacze boże boże czemuś
Badava gordo kube i mramor
Panteona,
Na próżno wyniosła kopuła? i
marmur panteonu
I papuče od zlata i orgulje i zvona!
I złote pantofle organy i dzwony
Badava tamjan mnogi i ponosni
oltari,
Na próżno wiele kadzideł i dumne ołtarze
Badava alem gori na kruni i tijari!
Na próżno diament na koronie i tiarze
Ah, Golgota je pusta, i vjetrić tamo
tajni
Ah golgota jest pusta i kryje się tam wiatr
Tek cvili: "Eli! Eli! lamâ
azâvtani?!"
Tylko jęczy boze czemuś mnie
Vienac, 1896.
7

ZADNJI
ADAM
Ta ista nikad neviđena usta,
Te same nigdy nie widziane usta
Što nekada su životvorno rekla:
Które kiedyś życiodajnie powiedzia
"Nek bude svjetlo!" - to svijetlo bi;
Niech stanie się światłość i powstała
Ta ista nikad neviđena usta
Te same nigdy nie widziane usta
Zanijemila su; krvca, što je tekla
Zaniemówiły krwi która płynęła
Kroz žile svijeta, smrznu se i susta,
Przez żyły świata zamarzają
A zemlja bje ko stožer ledeni...
A ziemia była jak słop lodu
Svjetlonoša se izmorio sijedi
Niosący światło wyczerpał się siwy
I mrča mu se lice.
I twarz mu mroczna ciemniejsza
Niz zlaćane mu nekad trepavice
Złote kiedyś rzęsy
Za suzom samo suzica se ledi.
Za łzom tylko łza zamarza
Bez smrtne svijeće, bez samrtnog
zvona
Bez świecy śmierci bez
śmiertelnego dzwonu
Mru bozi, svijetlo, vasiona...
Wolo?.. boży światło wszechświat
- - - Oj, zbogom, Febo! - glasi sa
Geje struje,
O żegnaj febo głosy z prądu
Oj, zbogom, Gejo! - pozdrav je od
Feba,
A nijemi Fatum grdan sanduk kuje
A niemy fatum
I leden prevjes tke im preko čela.
A nad ich czołami wisi lodowy..
Mru bozi! Čudno, kako brzo blijede
Wolo boża dziwnie jak szybko blednie
Te sjeni, što ih strah i varka sprede
Te cienie co je strach i oszustwo..
Pod Himalajom il na vodi Nilu,
Pod Himalajami lub na wodach nilu
Na pijesku puste, na Olimpu gori
Na pustym piasku na górze olimpu
Ko Moloha il čarovnu idilu,
Jak moloch albo magiczna idylla
Kad čovjek poče da nebesa tvori,
Kiedy człowiek zaczyna stwarzać niebiosa
Da vječni Sveduh nedomašan nikad
Tak wieczny , nigdy nieosiągalny
Sve čudno se je smješkao kadikad.
Wszystko dziwne się czasem uśmiechał
Mru bozi - košto magla vrh pučine,
Mru - košto sanja u prozorje mre,
Mru - košto svijest na smrti gine
I s njome ljudske tlapnje sve!
- - - Tek tko se ono potrbuške svija
Na lednoj kori mramorna vedraca?2
Za njime smrt se ko lavina vija,
Da snijegom zadnjeg zasiplje
mrtvaca,
A on još diše zadnjim dijelkom
pluća
I još se giba zadnjom kapljom krvi;
Božanstva gdje su pala umiruća,
On ne da da se smrvi!
Vrhunci brda, mora i doline
Pod krutim ledom leže izravnana,
A on zar sami grobne sred tišine
Da zadnji bude krajem zadnjeg
dana?!
I tko je taj, što živio je dovijek,
Da vidi konac svjetskim mirijadam?
Je l? Bog? Ne, slabi, posljednji je
čovjek,
Na odru svijeta izdišući Adam.
I tu je pao! Žile mu se koče,
I savija se zgrčenijeh šaka,
A suha rebra uporno se boče -
Ah, zraka! zraka! zraka!
I ne će mrijeti; ne će! ne će! ne će!
Nek mriju bozi, vasioni svemir,
Nek mrije sve, al ljudstvo prkoseće
Svoj da'nulo mu nemir.
Pa on je tu ko zadnji od Titana,
Ko zadnji svjetlac prometejske
vatre,
8
Da pita, prije nego smrt ga zatre:
Za čega ta nirvana?
Buntovnik, mrtve što bogove dira,
I - tužitelj svemira! - -
- - Ah, nekada, što ne vidje mu oko,
Ti bajni luzi - gdje su?!
I tropske palme do neba visoko
I sjajne zvijezde u majskome
krijesu
I brze rijeke - ko da biser teče,
I more silno, jedino i samo,
Oblačci laki u zoru i veče,
Gdje su... kamo?
Slavujak mali, mjesečina bajna
I vrela krvca i milje života
I cjelov žarki i još mnoga tajna,
Tajna i divota!
I radost slatka - ta sve raduje se,
I obijest laka - ta sve obijesno je,
Vjekovit blagdan - ta sve miluje se -
Kud je - što je?!
Cijela povijest pokapana krvi,
Jednakost, bratstvo i sloboda!
Da čovjek bude do nebesa prvi,
Da Bogu ruku poda?!
I sve na zemlji, što se rajem zvalo.
A čovjek svojim stvorio je znojem,
Sagradiv carstvo Edenovo palo
O trudu samo svojem?!
- - - Tek vječni led! I žile mu se
koče,
I savija se zgrčenijeh šaka,
A suha rebra uporno se boče,
Ah, zraka! zraka! zraka!
Još neće mrijeti; ne će! ne će! ne
će!
Nek mriju bozi, vasioni svemir;
U njemu vapi ljudstvo prkoseće
I vječnog duha nemir!
Da pita: kud je, što se rajem zvalo,
A čovjek svojim stvorio je znojem,
Sagradiv carstvo Edenovo palo
O trudu - samo svojem!
Al gle! s daleka sjevera onamo
Na polutnik se silna santa skliže.
Niz led i snijeg prašti amo tamo
I juri sve to bliže.
A na njoj čudnim odrazom se sije
Sred pustog leda ukočeni krst,
Sa Svetog Petra možda il Sofije
Oborio ga sverazorni prst.
Oborio ga pred hiljade davne
Sa gordog visa, s ponosnih kubeta,
I odvlači ga preko puste stravne
Na odar zadnjeg Adama i svijeta.
I zadnjim kretom ruke
On grabi krst, al žile mu se mrznu,
Uz zadnji jecaj samrtničke muke
Tek nemoćno se trznu,
A usna samo ukoči se nijema
U gorki smiješak beznađa i jada;
Na tvrdi led mu mrtva glava pada
Ko pitanje, što odgovora nema.
Tek gorki grč - ko ocjena
božanstva,
Na zadnjoj mrzne usni
čovječanstva.
I prostro se je izda'nuvši tako
Cijelog ljudstva oboreni lik,
A blijedim noktom, zadnje što je
mako:
Napisao je u led - upitnik! - - -
- - Praminja snijeg i pokriva žurno
Taj zadnji znak, što čovjek ga je
piso
Ko svjedočanstvo očito i burno,
Na zemlji da je bio i bitiso!
Praminja snijeg, sipa inje gusto,
I silne grude naokolo baca
I krije znak pod noktima mrtvaca,
Sve više nada nj brdo valja pusto:
Spomenik svijetu, što ga više nema,
Do neba gruda ledena, golema!
A pod njom spava kao luda sanja
Sve, što je bilo, da isprazno prođe
Bez glasna traga, dokle opet dođe
Nov kaos mutni do - drugog
izdanja!
9
Vienac, 1896.
MOJSIJE
"... Izvedi narod moj; o Gospode,
Izvedi ga iz ropstva zlopatna
I skini mu sa vjeđa pospanih
Još onu mrenu tvrdu, zlokobnu,
Što zastire sad oči njegove!
Spomeni se da ropstvo nemilo,
Ko teško ono stijenje nadgrobno,
Na leđima mi tlači bratskijem,
I da nam ljeti naši krvnici
U utrobama djeci sudiše!
O, smiluj se, silni Jehova,
Prokuni kletvom krvne silnike
I spasi narod moj, o Gospode!"
- A luda želja! da, al ljudska jest!
Da kunem kletvom krvne silnike.
Da bijem narod, a zbog naroda,
O, stvore moj?! A zašto da bih ja
Zbog jednog stvora drugi kido
stvor?!
Gle zapad tamo, istok amo gleđ'
I sjever ondje i ovuda jug,
A sve sam ovo napunio ja
Života klicom, svim je mio vijek
I svačije je pravo disati.
A ti tražiš, sam da pogazim
U prirodi mi zakon najveći!
Al da je tebi stati onamo,
Početak gdje je mojem pogledu,
Tad vidio bi, što je sićušna
Ta tvoja ljudska, krvna željica.
S visina mojih, ljudski jadniče,
Jednako mal je piramidâ rt
Ko rov, što neznan izbaci ga krt,
I bespomoćna sve je natega! - - -
"Nedohvatni su sudi, Gospode,
U kojima se nama pojavljaš,
I zakoni su tvoji vječiti,
A da bi crv tvoj mali, sićušni,
Sa stožerima tvojim drmao.
Davnina mrkla prošlost zastire,
Otkako si u svojem Edenu
Iz zemlje prvog stvora izveo,
Udahnuo mu dušu besmrtnu,
Al to bi mrva s tvoje mrvice.
I od onda smo svi mi smrtnici
Komadić tvoga bića velebnog,
Pa sve što jesmo - sitni, maleni,
Al tvog smo ipak bića čestica!
I čovjek eto gord sa rodbinstva
Sa vječitijem tvojim iskonom,
O, Gospode, o silni Jehova,
Ponosit diže čelo prevedro
I teži tamo gore nad zemlju,
Gdje meki, svilni plove oblaci
U zlatnom moru zraka sunčanih,
Gdje njegova je duha kolijevka.
Pa, gospode, o, reci, vječiti,
Je l' ljudsko čelo za to stvoreno,
Da u prah pada ropski, kukavno,
I one ruke, u koje si ti
U tajne svijeta postavio ključ,
O, reci, jesu l' tako slabašne,
Da nijesu vrijedne s tobom,
Gospode,
A u čast tvoju, vladu dijeliti?
O, klanjam ti se, silni Jehova,
S visina tvojih sve je jednako
Na ovoj maloj, sitnoj zemljici.
Al kod nas ovdje, s našeg pogleda,
Baš ravan nije piramidâ rt
Sa rovinama, što ih diže krt,
I makar da je sve to natega!
Već pomiluj mi, silni Jehova,
Tu ludu, smjelu, ljudsku željicu;
Izvedi narod moj, o Gospode,
Izvedi ga iz ropstva zlopatna
I ne daj, da ti stvor na oblik tvoj
U prahu leži, čelom puzeći!"
- Po riječima te poznam smjelima,
Da imaš krila, koja uzvija
Plamičak sveti, što sam potako
U srce prvog onog čovjeka,
Dok boljim pojmom grlio sam
svijet.
O, jadniče, kad prokleh onda rod
I sve, što smrtna žena baštini
Od zagrljaja s muškim plemenom,
Zaboravih u srdžbi pravednoj
Da duh svoj u tom rodu ubijem,
Da utrnem mu onu iskricu,
10
Što u grud sam mu svetu metnuo
Ko odliku u cijelom stvaranju;
O, neokajna moja pogreško!
Prikratio sam vijek besmrtni,
Al ostade mu plamen iz neba
Ko zapretani žar pod pepelom.
I bude katkad, pa se u srcu
Ko zublja žarka iskra razbukti,
I čovjek teži gore nad sebe,
Gdje meki, svilni plove oblaci
U zlatnom moru traka sunčanih,
Gdje njegova je duha kolijevka
Al bolno - bolno odmah osjeti
U ovoj svojoj gustoj kaljuži,
Da ta mu bara nije tuđa krv,
Al on da nije svojoj hrpi svoj!
I gle - kad tako već je ukleto -
I prokleto će navijek ostati, -
Smilovat ću se tvojoj željici,
Al jao tebi što si želio.
I tebi baš, što goriš plamenom
Od ideala silnih, vječitih,
Ta sjajna vatra crna bit će smrt,
Mrijeti ti ćeš, kada počneš sam
U ideale svoje sumnjati.
I prosuo se narod pustarom
Ko oblaci od guste prašine,
Kad zaigraju kolo vjetrovi.
A šta je život - ko i pustara,
A šta su ljudi - ko i prašina,
A nad svim visi krilo udesa
I mota gore, dolje, upored:
I čas se prašak ljeska o suncu
I preljeva se bojom šarenom,
A čas ga eno s blatom smiješana
I neviđena gdje u kaljuži.
Pred silnim ljudstvom gorio je stup
Od crne zemlje pa sve do sunca.
A usred stupa žario se prst
Na ruci silnog boga Jehove.
"Ovuda!" - strašno grmio je glas -
"U obećani rajski Hanaan,
Kud teče mlijeko i slađani med!"
A narod božji gledao je stup
I šapto: Baš ga j' lijepo vidjeti! -
I sigrao se šale svakakve.
Al što se trese gora sinajska
I što to grmi strašnom pustarom?
Na hiljade su onaj čule glas.
Razumio ga samo genije,
Po drugi put si slušo osudu:
"I tebi baš, što goriš plamenom
Od ideala silnih, vječitih,
Ta sjajna vatra crna bit će smrt,
Mrijeti ti ćeš, kada počneš sam
U ideale svoje sumnjati!"
I kad mu - divu - riječ gromovna
Ko šiljak oštri srce prosjeknu,
Kad okrenu se svome narodu,
Da nađe tamo nade, okrepe,
Al ono narod, božja odlika,
Sagradio si tele zlaćeno
I tele slavi, a ne Jehovu!
"... Oprosti, vječni, silni, svemožni,
U naroda je krivi prorok prav
I narodi su djeca velika,
Što lako im je kupit igračke!
Oprosti im, o silni, svemožni,
Izvedi narod moj, o Gospode!"
Nasmiješio se silni Jehova,
Al ima smijeha, kojim sužalost
Nad jadnicima suze proljeva.
I smijeh taj je čuo Mojsije
Iz vatrenoga stupa božijeg,
Što sjajio je ispred naroda
Onuda kud je zemlja Hanaan,
I gdje su preko brda velikih
Na medna polja puti vodili.
Tu navrh brda svijetli genije
Raširio je ruke brižljive.
Ožario ga tračak sunčani,
Ljepotom još ga osu Jehova,
Što geniji ga nose u srcu;
"O, evo tebi, izabran narode,
O, evo tebi zemlje rajevne,
Slobodu svetu tu da zagrliš,
Da srećniji ti budu sinovi,
Neg ti uz pune lonce misirske!"
Al stoji svijet - i ko kad krošnjama
Polako stane vjetar zibati,
I sve to jače lišće uzdršće,
A granje onda stane pucati,
11
O, tako krenu žagor narodom
I ču se s hrpe glupa poruga:
- Aj, to je dakle zemlja Hanaan?!
I zato si nas vuko pustarom,
Da još nam za nju valja strmoglav
Niz ovo gadno brdo srnuti,
Da panemo na hladna ognjišta!
I tko je tebi pravo podao,
Slobodi da nas vodiš silovno
Po svojoj volji - ko na uzici
Od lanaca iz zemlje misirske?!
Problijedio je silni genije
I kroz srce mu ruglo prožignu:
Da, tko je tebi pravo podao,
Slobodi da nas vodiš silovno
Po svojoj volji - ko na uzici?
Tek primio se srca očajno
I dvije mu oči suza zalije.
Još zadnjim trenom vid mu počinu
Na obećanoj zemlji Hanaan,
I glava mu se mrtvo obori.
A gromom grmnu riječ Jehove:
"I tebi baš, što goriš plamenom
Od ideala silnih, vječitih,
Ta sjajna vatra crna bit će smrt,
Mrijeti ti ćeš, kada počneš sam
U ideale svoje sumnjati!"
Vienac, 1893
GOSPODSKOMU KASTORU
Prostite, sjeni, lutajuć tihe na Letinu
žalu,
Što ću pozajmit klasičnu strofu!
Majčica Gaea nešto je drukča, neg'li
je bila
Drukčiji danas treba Apolo.
Prostite i vi, Kastore dragi,
gospodski psiću!
Drijemajte samo mekom na sagu.
Vani je zima (ne znam vam toga
reći na pasju,
Al vi ste uvijek istoga mnijenja!),
Sipa po vrašku! Kako li samo
žmirkate važno!
Očito, da se čudite nešto,
Kud li se trgom vucare trome,
prostačke psine
Podvita repa, kičme ko britva.
Skitnice jedne! gotove uvijek željno
zavirit
Poganom njuškom u svaku tricu!
Peče vas, reko bih, ta zaboravnost,
ali izvin'te,
Kastore dragi. Tempora! Mores!
Glete, na primjer, toga se nađe baš i
u ljudi;
Što su to ljudi - sigurno znate;
Vidi se, vidi; uopće psić ste
moderan posve,
Sve vam je jasno, način korektan.
Bah - il je čudo: s vremena duhom
pođoste naprijed.
Sve je uzalud: odlična kuća,
Gdje vas je časna predala nekad na
svijet majka,
Ne da se tako lako zatajit.
I kad su ljuske pale sa vašeg
slijepoga vida,
Željeli nijeste pogledat u zrak;
Prvi vam korak bješe da svojoj
gospođi bajnoj
Laznete skromno gospodsku petu.
Zlatna metoda! Cjelovom tijem
shvatiste život!
Meka vas ruka uze u krilo;
Cijela obitelj, odlična kuća i
ekcelenca
U vas je slavne vidjela dare.
Kad vas je koji majčin miljenik
razmićen nešto
Obijesnim prstom ščepo za uho,
Vi ste mu odmah, psiću vanredni,
gotovo, nježno,
Pružili drugo, repić podvinuv!
12
Zato ste tako legnuli meko, zato
vam danas
Prolazi starost kao u loju,
U kut iz kuta, kako vam reknu, ali
se zato
Ne pruža vaša šapa badava!
Eto, što znači biti psetancem
odlična gazde!
Najlakše k cilju podvita repa!
Pitoma njuško, cjeluješ petu, al se i
za te
Mirisno peče masna kobasa!
I ja sam, evo, kreposti vašoj savio
pjesmu,
Polažem lovor preda vas;
Slab je to darak, jestive više volite
stvari,
Odlike više praktične vrsti!
Ipak vam - ne hteć uditi daljem
napretku vašem -
U uho nešto šapnuti moram:
Sve mi se čini, da ste - uglavnom -
svojom metodom,
Kastore, malko slijedili - ljude!
Vienac, 1891.
RESURRECTIO
Požar suklja ulicama, nad Parizom Dršće poput babe stare, skinut suhe
samrt lijeta: do golote.
Osamnaestog grmi vijeka
osamdeset i deveta. O kičmi mu, gdje su nekad
odmarali kralji tijelo,
Kroz noć vrve mrkle sjeni pa Trikolorni stijeg leprši obijesno i
valjaju kam i drvlje veselo.
I penju se divljom vikom na stratila
ko će prvlje. Požar suklja, samrt staje i oštricu
diže kosu,
Pod nogom im daska praska, bršivo Rukom ma'ne: top i puška po
se drvo svija; gredama zrnje osu.
Gladna zijeva barikada, trobojka se
vrh nje nija. Stresla su se silna rebra; neko pada,
neko kleca,
Njom se gole pletu ruke, vrzu noge Vrh gomile stoji samo jedan čovjek
- sablast prava, na lik sveca.
Po njoj vatra sa Bastille žutorujno
potitrava... Niti kleca niti pada, već granitna
kao stijena
I velike sjeni baca ulicama u dubinu Stoji velik usred grada od olova
Pa stravične crte suče u dimljivu ražarena.
pozadinu.
Podigo je desnu ruku, o njegovom
Vrh gomile barikadi truo stolac kažiputu
deran klima; Sve se kreće, sve se vitla u požaru i
Nekada je prijesto bio pomazanim barutu.
kraljevima.
- "Za Francusku!" neko viknu -
Prevrat mu je grimiz svuko; ko na njemu oko suzom sinu,
stupu od sramote Vidi mu se, i on negdje imao je
domovinu!
13

- "Na osvetu!" viknu drugi - opet
mu se oko svijeti,
Vidi mu se: trpio je, al ne umije da
se sveti!
Već ustaje čvrstom stopom,
barikada sva se trese,
Na gomilu glavom ma'nu i naprijed
podiže se.
Pa koracim velikima na krvave
grede gazi,
Za njim rulja poderana po utrtoj
srne stazi.
Iz neznana da je došo i u neznan da
se vinu,
Ko meteor, što na časak rasvijetli
pomrčinu.
Gledahu mu sjajnim tragom,
izdisahu lako, ti'o:
Hrist je ovo s križa sašo, sad je evo
u nas bio!
Vienac, 1897.

I pokliče: "Za jednakost i za

bratstvo i slobodu!"
I pojuri za neznancem na velikom
njeg'vom hodu.

Poznao ga niko nije, i okle je med

nje došo,
Pobijedivši nisu znali, kud je tajni
stranac - pošo?

Samo oni, što su zrnom pogođeni

smrtno pali,
Nazriješe ispod suze, što im zadnja
oči zali:

14