‫مصالح ساختمانی‬

‫در دهه های اخیر‪ ،‬پیشرفت چشمگیری در علم و صنعت ساخت و ساز رخ داده است‪ .‬با توسعه فناوری های جدید‪،‬‬
‫مصالح ساختمانی به یکی از جنبه های بسیار مهم و جذاب این حوزه تبدیل شدهاند‪ .‬انتخاب مصالح مناسب در‬
‫ساخت یک ساختمان‪ ،‬تأثیر زیادی بر کیفیت‪ ،‬مقاومت و طول عمر آن دارد‪ .‬از زیبایی چوب گرفته تا سختی فلزات‬
‫و انعطاف پذیری مصالح پالستیکی‪ ،‬هر یک نقش مهمی در ایجاد سازه هایی هوشمند و متنوع دارند‪ .‬در این مقاله‪،‬‬
‫انواع مصالح ساختمانی از منظر ویژگی ها‪ ،‬کاربردها و تاثیرات زیست محیطی مورد بررسی قرار میگیرند‪ .‬در ادامه‪،‬‬
‫با ما همراه باشید تا با تمامی انواع مصالح ساختمانی به صورت کامل آشنا شوید‪.‬‬

‫در حال حاضر‪ ،‬با گسترش سریع صنعت ساختمانی‪ ،‬انتخاب مصالح با کیفیت و متناسب با شرایط ساخت و ساز‬
‫امری بسیار حیاتی است‪ .‬مصالح ساختمانی‪ ،‬اقالمی هستند که در ساخت و تولید سازه های مختلف استفاده می‬
‫شوند‪ .‬شناخت کافی از این مصالح برای نقشه برداری و اجرای بهینه سازه ها ضروری است‪ .‬از گذشته تا به امروز‪،‬‬
‫مصالحی مانند چوب‪ ،‬سیمان‪ ،‬آجر و بتن بیشتر استفاده می شدند‪ ،‬اما در ساختمان سازی مدرن از مصالح نوین‬
‫نیز استفاده می شود که مزایای بسیاری دارند‪.‬‬
 ‫مصالح ساختمانی چیست؟‬
‫مصالح ساختمانی به هر نوع ماده یا موادی اطالق میشود که برای ساخت و ساز و تجهیز ساختمانها و سازههای‬
‫مختلف استفاده میشود‪ .‬این مواد میتوانند از منابع طبیعی مانند سنگ‪ ،‬چوب‪ ،‬شن‪ ،‬ماسه و یا از منابع صنعتی‬
‫مانند فوالد‪ ،‬بتن‪ ،‬آجر و سیمان تهیه شده باشند‪ .‬مصالح ساختمانی شامل هر نوع مادهای است که برای بنا کردن‬
‫و ساختن ساختمانها‪ ،‬جادهها‪ ،‬پلها و سازههای دیگر استفاده میشود‪.‬‬

‫این مواد بر اساس خواص و ویژگیهای فیزیکی و مکانیکیشان به چند دسته تقسیم میشوند‪ .‬به عنوان مثال‪،‬‬
‫مصالح ساختمانی معموالً به دو دسته اصلی تقسیم میشوند‪ :‬مصالح ساختمانی سنتی و مصالح ساختمانی مدرن‪.‬‬
‫مصالح ساختمانی سنتی شامل موادی مانند چوب‪ ،‬آجر‪ ،‬سنگ و خاک است که از منابع طبیعی تهیه میشوند‪.‬‬
‫مصالح ساختمانی مدرن شامل موادی مانند بتن‪ ،‬فوالد‪ ،‬شیشه و پالستیک است که از فرآوردههای صنعتی تهیه‬
‫میشوند‪.‬‬

‫به طور کلی‪ ،‬مصالح ساختمانی از اهمیت بسیاری برای ساخت و ساز ساختمانها و سازههای مختلف برخوردارند‬
‫و انتخاب صحیح و استفاده بهینه از این مواد میتواند تأثیر مهمی بر کیفیت و ایمنی ساختمانها داشته باشد‪.‬‬

‫انواع مصالح ساختمانی‬

‫در حالت کلی مصالح به دو دسته کلی مصالح ساختمانی از لحاظ جنس و مصالح ساختمانی بر اساس روش تولید‬
‫طبقه بندی می شود که هر کدام از آن ها زیر شاخه و جزئیات مربوط به خود را شامل است که در ادامه به بررسی‬
‫و معرفی این موارد می پردازیم‪.‬‬

‫مصالح ساختمانی از لحاظ جنس‬

‫مصالح ساختمانی ساده‬
‫مصالح ساختمانی ساده به موادی اطالق میشود که به صورت طبیعی یافت میشوند یا از منابع ابتدایی تهیه‬
‫میشوند و بدون نیاز به فرآیندهای تولید یا تغییرات شیمیایی به عنوان مصالح ساختمانی استفاده میشوند‪ .‬به‬
‫طور مثال می توان به سنگ آهک‪ ،‬سنگ گرانیت‪ ،‬آهن و فوالد و غیره اشاره نمود‪.‬‬

‫مصالح ساختمانی مرکب‬

‫مصالح ساختمانی مرکب از ترکیب چندین ماده با یکدیگر به دست می آیند تا کارایی‪ ،‬کیفیت و مقاومت بهتری‬
‫نسبت به مصالح ساختمانی ساده داشته باشند‪ .‬به طور مثال می توان به بتن‪،‬کامپوزیت و یا ‪ MDF‬اشاره نمود‪.‬‬

‫مصالح ساختمانی بر اساس روش تولید‬

‫مصالح ساختمانی پیش ساخته‬
‫این نوع مصالح ساختمانی در کارخانه یا کارگاه تولید و مونتاژ میشوند و پس از انتقال به محل پروژه‪ ،‬قابل نصب‬
‫و استفاده میباشند‪ .‬مزایای بزرگترین این نوع مصالح‪ ،‬صرفهجویی در زمان‪ ،‬نیروی انسانی و کاهش هزینههای کلی‬
‫پروژه به همراه کاهش ضایعات و حفظ محیطزیست است‪.‬‬
‫بزرگترین محدودیت مصالح ساختمانی پیشساخته‪ ،‬نیاز به طراحی از ابتدا برای ساختار و انعطافپذیری محدود‬
‫آنها است‪ .‬همچنین طراحی و آمادهسازی آنها ممکن است زمانبر باشد‪.‬‬

‫قطعات بتنی پیشساخته‪ ،‬پانلهای گچی‪ ،‬کاشی‪ ،‬سرامیک و سایر مصالح ساختمانی پیشساخته‪ ،‬نمونههایی از‬
‫این دسته مصالح هستند‪.‬‬

‫مصالح ساختمانی درجا‬

‫مصالح ساختمانی درجا‪ ،‬مصالحی هستند که پس از انتقال به محل پروژه‪ ،‬با سایر مصالح دیگر یا آب‪ ،‬ترکیب شده‬
‫و سپس مورد استفاده قرار میگیرند‪ .‬مثالهایی از این دسته مصالح شامل اسکلت ساختمان‪ ،‬انواع مالت‪ ،‬قیرگونی‬
‫و چارچوب در میباشند‪.‬‬

‫معرفی مصالح ساختمانی‬

‫پوکه معدنی‬
‫یک نوع ماده آتشفشانی است که به عنوان یک ماده ساختمانی و فرآورده سنگی مورد استفاده قرار میگیرد‪ .‬این‬
‫سنگ از طریق فرآیند طبیعی تشکیل میشود که شامل انفجار و خروج مواد آتشفشانی میشود‪ .‬پوکه معدنی به‬
‫عنوان یک مصالح ساختمانی با ویژگیهایی مانند خاصیت رنگ خاکستری‪ ،‬مقاومت مناسب در برابر فشار و حرارت‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫این سنگ به بتن خواصی اضافه میکند که میتواند مقاومت بتن را افزایش دهد و ویژگیهای مکانیکی و مقاومت‬
‫در برابر خوردگی را بهبود بخشد‪ .‬پوکه معدنی دارای ویژگیهایی نظیر خاصیت خاکستری‪ ،‬سبکی و حجیم بودن‪،‬‬
‫پراکندگی خوب‪ ،‬مقاومت به فشار و حرارت و مقاومت به خوردگی است که باعث جلب توجه صنعت ساخت و ساز‬
‫به این ماده شده و آن را به یک ماده محبوب در تولید مصالح ساختمانی تبدیل کرده است‪.‬‬

‫پوکه معدنی به عنوان یکی از مواد اصلی در تولید سیمان‪ ،‬بتن سبک‪ ،‬بلوکها و آجرها‪ ،‬عایقهای حرارتی و پایه‬
‫ریزشی در بتن استفاده میشود‪ .‬توجه به استفاده متقابل و متنوع از پوکه صنعتی و ساختمانی در صنایع مختلف‬
‫ساختمانی به بهبود عملکرد و کارآیی مصالح و سازهها کمک کرده است‪.‬‬
 ‫سیمان‬
‫سیمان‪ ،‬یکی از اصلیترین مصالح ساختمانی است که در صنعت ساختمانسازی به وفور استفاده میشود‪ .‬این ماده‬
‫یک چسبنده قوی است که در فرآیند ترکیب با سایر مواد‪ ،‬به تولید بتن و سیمان پرتلند میانجامد‪ .‬سیمان از‬
‫ترکیب مواد اصلی مانند کلینکر‪ ،‬گچ‪ ،‬ترکیبات آلومینات و مواد افزودنی تشکیل میشود‪ .‬ترکیب شیمیایی آن بر‬
‫اساس استانداردهای ملی و بینالمللی تعیین میشود‪ .‬ویژگیها و کاربردهای سیمان در صنعت ساختمان از جمله‬
‫قوام و استحکام‪ ،‬مقاومت به خوردگی‪ ،‬رنگ و ظاهر‪ ،‬مقاومت به حرارت و انواع مختلف آن مطرح میشود‪.‬‬

‫انواع سیمان شامل سیمان پرتلند معمولی‪ ،‬سیمان زود مقاوم‪ ،‬سیمان با مقاومت بسیار باال‪ ،‬سیمان با حرارت زایی‬
‫کم‪ ،‬سیمان با سرباره کوره آهن‪ ،‬سیمان سفید‪ ،‬سیمان هیدروفوبیک‪ ،‬سیمان ضد سولفات‪ ،‬سیمان ضد آب و‬
‫سیمان رنگی میباشد‪.‬‬

‫کاربردهای سیمان در صنعت ساختمان شامل تولید بتن‪ ،‬تولید مالت‪ ،‬ساخت کفپوش و کاشی‪ ،‬ساخت اجزا‬
‫سازههای قوسی و برجی‪ ،‬تولید تیرچه و بلوک بتنی‪ ،‬و تعمیر و ترمیم سازهها میباشد‪ .‬سیمان به عنوان یکی از‬
‫پایههای اساسی صنعت ساختمان‪ ،‬نقش بسیار مهمی در استحکام و دوام ساختمانها ایفا میکند‪.‬‬

‫آجر‬
‫یکی از اصلیترین مصالح ساختمانی است که به عنوان یک عنصر اساسی در ساختمان ها استفاده می شود‪ .‬تهیه‬
‫آجرها از خمیر خاک‪ ،‬شن‪ ،‬ماسه و آب صورت می گیرد و سپس به شکل های مختلف در قالب ها پرس می شوند‬
‫تا به عنوان واحدهای ساختمانی به کار بروند ‪.‬از ویژگی های آجر می توان به موارد زیر اشاره نمود‪:‬‬

‫مقاومت مکانیکی‪ :‬آجرها به دلیل استحکام باال‪ ،‬مقاومت خوب در برابر فشار و سازگاری با وزن ساختمان ها برای‬
‫ایجاد اسکلت های ساختمانی استفاده می شوند‪.‬‬

‫عایق حرارتی و صوتی‪ :‬آجرها به دلیل ساختار مستحکم خود‪ ،‬عایق حرارتی و صوتی خوبی هستند‪.‬‬
‫زیبایی‪ :‬آجرها به دلیل طراحیها و رنگ های مختلف‪ ،‬از لحاظ ظاهری به ساختمان ها جلوه زیبایی می بخشند‪.‬‬
‫انواع آجر‬
 ‫آجر سفالی‪ :‬از رایج ترین انواع آجر است که از آب و خمیر خاک تهیه می شود‪.‬‬

‫آجر گچی‪ :‬آجری است که از مخلوط گچ‪ ،‬شن‪ ،‬ماسه و آب ساخته می شود‪.‬‬

‫آجر سیلیکاتی‪ :‬این نوع آجر از موادی مانند ماسه‪ ،‬سیلیکات سدیم و آب تهیه می شود و عایق حرارتی باالی از‬
‫خواص آن به شمار می آید‪.‬‬

‫آجر خاکی‪ :‬از خمیر خاک‪ ،‬شن و ماسه تهیه می شود و به دلیل ویژگی های زیبایی و اکولوژیکی محبوبیت دارد‪.‬‬

‫کاربردهای آجر‬

‫دیوارها‪ :‬آجر به عنوان واحد اساسی در ساخت دیوارهای داخلی و خارجی ساختمان ها به کار می رود‪.‬‬
‫نما‪ :‬آجرها برای پوشش نماهای ساختمان ها برای زیبایی مورد استفاده قرار می گیرند‪.‬‬
‫سازه های داخلی‪ :‬در بخش هایی از ساختمان که به عنوان تزیینات داخلی شناخته می شوند‪ ،‬آجر برای سطوح‬
‫دیوارها یا کفپوش ها به کار می رود‪.‬‬

‫آجر به عنوان یک مصالح سنتی در ساخت و ساز با قدمتی طوالنی استفاده می شود و همچنان نقش مهمی در‬
‫صنعت ساختمان دارد‪.‬‬

‫بتن‬
‫یکی از مهمترین و پرکاربردترین انواع مصالح ساختمانی است که در ساختمانسازی به عنوان یک ماده سازهای‬
‫حیاتی به کار میرود‪ .‬این ماده از ترکیب سیمان پرتلند‪ ،‬آب‪ ،‬شن و ماسه تهیه میشود‪ .‬با ترکیب این مواد و پخته‬
‫شدن خمیر حاصل در موقعیتهای مختلف‪ ،‬انواع مختلفی از بتن به دست میآید که هر یک ویژگیها و کاربردهای‬
‫خود را دارند‪.‬‬

‫ویژگیهای بتن‬

‫مقاومت مکانیکی‪ :‬بتن به دلیل مقاومت در برابر فشار‪ ،‬استحکام و پایداری مکانیکی‪ ،‬به عنوان یک مصالح اساسی‬
‫در ساختمانها به کار میرود‪.‬‬

‫عایق حرارتی و صوتی‪ :‬بتن خاصیت عایق حرارتی و صوتی مناسبی دارد و برخالف فلز‪ ،‬به خوبی برای کنترل دما‬
‫و صدا در ساختمانها نقش موثری ایفا میکند‪.‬‬

‫استحکام در برابر آتش‪ :‬بتن به صورت کلی در برابر آتش مقاومت باالیی دارد‪.‬‬
‫شکلپذیری باال‪ :‬با توجه به قابلیت شکلپذیری باال بتن در فرآیند تولید‪ ،‬میتوان آن را به اشکال مختلفی مانند‬
‫پنلها‪ ،‬تیرها و ستونها تولید کرد‪.‬‬

‫انواع بتن‬

‫بتن سبک‪ :‬این نوع بتن دارای وزن کمی است و از موادی مانند سنگدانههای سبک‪ ،‬سیمان و مواد افزودنی خاص‬
‫تهیه میشود‪ .‬بتن سبک برای کاهش وزن ساختمان‪ ،‬عایقسازی حرارتی مورد استفاده قرار میگیرد‪.‬‬

‫بتن خودتراکم‪ :‬بتن خودتراکم )‪ (Self-Compacting Concrete‬یا ‪ SCC‬دارای ویژگیهای جریان خودکار‪،‬‬
‫بدون نیاز به لرزاندن مکانیکی است‪ .‬این بتن برای محلها یا سازههایی که دسترسی به محل لرزش دشوار است یا‬
‫نیاز به جزئیات دقیق برای پرکردن فضاهای بسیار پیچیده دارند‪ ،‬استفاده میشود‪.‬‬

‫بتن مسلح‪ :‬بتن مسلح از ترکیب بتن و فوالد تشکیل شده است که باعث افزایش استحکام و انعطافپذیری آن‬
‫میشود‪ .‬این نوع بتن برای سازههای بزرگ و پرباری مانند پلها‪ ،‬سدها و ساختمانهای بلند استفاده میشود‪.‬‬

‫بتن پیشتنیده‪ :‬بتن پیشتنیده دارای تیرهای فوالدی یا فایبرگالس است که باعث افزایش استحکام و‬
‫انعطافپذیری بتن میشود‪ .‬این نوع بتن برای سازههایی که نیاز به استحکام باال و تحمل بارهای سنگین دارند‬
‫استفاده میشود‪.‬‬

‫با توجه به ویژگیهای مختلف بتن و انواع مختلف آن‪ ،‬این ماده ساختمانی به عنوان یکی از مهمترین مصالح در‬
‫صنعت ساختمانسازی تبدیل شده است و در انواع سازههای عمرانی مانند پلها‪ ،‬تونلها‪ ،‬دیوارهای حائل و‬
‫ساختمانها به خوبی عمل میکند‪.‬‬

‫فلزات آهنی‬
‫فلزات آهنی‪ ،‬موادی هستند که از ترکیب آهن با عناصر دیگر تشکیل میشوند و خواص فیزیکی و شیمیایی منحصر‬
‫به فردی دارند‪ .‬این مواد به دلیل مقاومت و استحکام باال‪ ،‬قابلیت پذیرش شکلدهی و سایر ویژگیها در صنایع‬
‫مختلف‪ ،‬به ویژه در صنعت ساختمان و عمران‪ ،‬به کار میروند‪ .‬در زیر به برخی از فلزات آهنی معروف اشاره میشود‪.‬‬
‫نمونههایی از فلزات آهنی مورد استفاده در ساختمانسازی‬

‫فوالد‪ :‬فوالد‪ ،‬یک آلیاژ از آهن و کربن است که به دلیل استحکام باال و انعطافپذیری‪ ،‬به عنوان یکی از محبوبترین‬
‫فلزات آهنی در ساختمانسازی استفاده میشود‪ .‬انواع مختلف فوالد شامل فوالد کربنی‪ ،‬فوالد ضدزنگ و فوالد‬
‫ساختمانی هستند‪.‬‬
‫آلومینیوم‪ :‬آلومینیوم به دلیل وزن سبک‪ ،‬مقاومت به خوردگی و انعطافپذیری‪ ،‬در ساختمانسازی و خودروسازی‬
‫به کار میرود‪ .‬سقفها‪ ،‬دربها و پنجرههای آلومینیومی از مثالهای بارز استفاده از این فلزات آهنی میباشند‪.‬‬

‫تیر آهن‪ :‬یک نوع پروفیل فوالدی با شکل حرف ”‪ “I‬است و به عنوان یکی از اصلیترین و پرکاربردترین فلزات‬
‫آهنی ساختمانی محسوب میشود‪ .‬از آن برای ساخت قسمت فلزی سازهها و پلها استفاده میشود‪.‬‬

‫میلگرد‪ :‬میلگرد نیز یک نوع پروفیل فوالدی است که دارای سطح مقطع دایره و توپر میباشد‪ .‬از میلگرد به عنوان‬
‫اجزای ساختمانی مانند استخراج و ساخت فونداسیون‪ ،‬ستونها و بندهای ساختمانی استفاده میشود‪.‬‬

‫صفحه ستون‪ :‬صفحه ستون یا ‪ Base Plate‬ورقههای آهنی هستند که در اتصال ستونها به پی نقش موثری‬
‫دارند‪ .‬این ورقها به پیچها متصل شده و وزن ستونها را به صورت یکنواخت به پی منتقل میکنند‪.‬‬

‫نبشی‪ :‬معموال در ساختمانهای فلزی یا فلزی‪-‬بتنی برای اتصاالت گوناگون و نقاط نبشی استفاده میشود‪.‬‬

‫ناودانی‪ :‬ناودانیها جهت ایجاد اتصاالت میان اجزای ساختمانی مورد استفاده قرار میگیرند‪.‬‬

‫توری مش‪ :‬توری مش یک ساختار فوالدی متشکل از مفصلهای جوش داده شده است که برای تقویت سطوح‬
‫بتنی یا سازههای فلزی استفاده میشود‪.‬‬

‫این فلزات آهنی به عنوان سازههای اصلی‪ ،‬اجزا تقویتی و مواد مختلف در ساختمانسازی مورد استفاده قرار‬
‫میگیرند و نقش مهمی در پایهریزی و ایجاد پایه سازهها دارند‪.‬‬

‫مالت‬
‫مالت در ساختمان به عنوان یک مصالح ساختمانی مهم استفاده میشود‪ .‬این مصالح برای پوشش و ترمیم سطوح‬
‫دیوارها‪ ،‬سقفها و کفها استفاده میشود‪ .‬همچنین برای پرکردن شکافها و تراکمهای دیوارها و سقفها نیز از‬
‫مالت استفاده میشود‪ .‬این مصالح در انواع پروژههای ساختمانی مورد استفاده قرار میگیرند و با توجه به ویژگیها‬
‫و کاربردهای خاص خود‪ ،‬نقش مهمی در صنعت ساختمان دارند‪.‬‬

‫بلوکهای ساختمانی‬
‫یکی از انواع اصلی مصالح ساختمانی هستند و بر اساس جنس و نحوه تولید‪ ،‬انواع مختلفی دارند‪ .‬بلوکهای‬
‫ساختمانی شامل بلوک سیمانی‪ ،‬بلوک ‪ aac‬یا بلوک سبک گازی اتوکالو شده‪ ،‬و بلوک لبهدار میشوند‪ .‬هر نوع‬
‫بلوک بر اساس ویژگیهای خود مزایا و محدودیتهای خاصی دارد و انتخاب مناسب بستگی به نوع پروژه و نیازهای‬
‫ساختمانی دارد‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬بلوکهای سیمانی از ترکیب سیمان پرتلند‪ ،‬شن و آب تولید میشوند و کاربردهای‬
‫گستردهای دارند‪ ،‬از جمله ساخت دیوارها‪ ،‬پوششهای دیواری و حتی پایههای ساختمان‪ .‬بلوکهای ‪ aac‬یا بلوک‬
‫سبک گازی اتوکالو شده از مخلوطی از سیمان‪ ،‬شن‪ ،‬آب‪ ،‬و هوا (بلورهای هوا) ساخته میشوند و از فرآیند اتوکالو‬
‫برای ساخت استفاده میشود‪ .‬بلوکهای لبهدار نیز دارای اتصاالت خاصی هستند که به آنها اجازه میدهد به راحتی‬
‫با یکدیگر متصل شوند و برای ساخت دیوارها و سازههایی که نیاز به اتصاالت خاص دارند‪ ،‬استفاده میشوند‪.‬‬