Lý thuyết tích phân suy rộng đầy đủ

Chương 1
Tích phân suy rộng
Trước khi đưa ra khái niệm về tích phân suy rộng, ta xét hai bài toán sau đây:
Bài toán 1.0.1. Tính diện tích của "tam giác cong" trong mặt phẳng giới hạn bởi trục
Ox, đường thẳng x = 1 và đồ thị hàm số y = 1/x2 (x > 0)?
Để ý rằng diện tích S1 của tam giác cong này chính là giới hạn của diện tích S(A)
của hình thang cong {1 ≤ x ≤ A; 0 ≤ y ≤ 1/x2 } khi 1 < A dần đến vô cùng. Vì thế,
Z A
dx −1 A 1
S1 = lim SA = lim = lim = lim 1 − = 1.
A→+∞ A→+∞ 1 x2 A→+∞ x 1 A→+∞ A
Trong trường hợp này S1 là tích phân suy rộng loại I.
Bài toán 1.0.2. Tính diện tích của "hình thang cong" trong mặt phẳng giới hạn bởi
√
các trục Ox, Oy, đường thẳng x = 1 và đồ thị hàm số y = 1/ x (x > 0)?
Tương tự như Bài toán 1.0.1, ta thấy diện tích S2 của hình thang cong này chính
√
là giới hạn của diện tích S(η) của hình thang cong {η ≤ x ≤ 1; 0 ≤ y ≤ 1/ x} khi
0 < η < 1 dần đến 0. Vì thế,
1 √ √
Z
dx 1
S2 = lim+ Sη = lim+ √ = 2 lim x = 2 lim+ 1 − η = 2.
η→0 η→0 η x η→0+ η η→0
Trong trường hợp này S2 là tích phân suy rộng loại II.
1
2
Hình 1.1: Diện tích tam giác cong
Hình 1.2: Diện tích hình thang cong

3
1.1 Tích phân suy rộng loại I
Định nghĩa 1.1.1. Giả sử f (x) xác định trên [a, +∞) và khả tích trên mọi đoạn hữu
RA
hạn a ≤ x ≤ A < +∞, tức là tồn tại F (A) := f (x)dx với mọi A > a. Tích phân
a
+∞
R RA
hình thức f (x)dx := lim f (x)dx được gọi là tích phân suy rộng loại I của hàm
a A→+∞ a
f trên đoạn [a; +∞).
(i) Nếu tồn tại giới hạn hữu hạn
ZA Z+∞
lim f (x)dx := f (x)dx
A→+∞
a a
+∞
R
thì ta nói f (x)dx hội tụ.
a
(ii) Nếu giới hạn này là vô cùng hoặc không tồn tại ta nói tích phân suy rộng
+∞
R
f (x)dx là phân kỳ.
a
+∞
R
Nhận xét 1.1.1. Sự hội tụ hay phân kỳ của hai tích phân suy rông f (x)dx và
a
+∞
R +∞
R Rb +∞
R
f (x)dx là như nhau vì f (x)dx = f (x)dx + f (x)dx.
b a a b
+∞
R
Tương tự định nghĩa tích phân suy rộng f (x)dx, ta có thể định nghĩa các tích
a
Rb Rb +∞
R Rb
phân suy rộng f (x)dx := lim f (x)dx và f (x)dx := lim f (x)dx.
−∞ a→−∞ a −∞ a→−∞,b→+∞ a
+∞
R dx
Ví dụ 1.1.1. (a) Tích phân suy rộng hội tụ. Thật vậy, ta có
1 1 + x2
Z+∞ ZA
dx dx A π π
= lim = lim arctan x = lim arctan A − =
1 + x2 A→+∞ 1 + x2 A→∞ x=1 A→+∞ 4 4
1 1
(b) Tích phân suy rộng 

Z+∞
dx  hội tụ nếu α > 1

xα 
 phân kỳ nếu α ≤ 1.
1
4
Thật vậy, khẳng định trên được suy ra từ tính toán sau đây:

ZA  x1−α A A1−α −1
dx  1−α 1 = 1−α nếu α 6= 1
= A
xα  ln x = ln A
1 nếu α = 1.
1
+∞
R
Định lý 1.1.2 (Tiêu chuẩn Cauchy). Tích phân suy rộng loại I f (x)dx hội tụ khi
a
R00
A
và chỉ khi với mọi > 0 tồn tại A0 > a (phụ thuộc vào ) sao cho f (x)dx < với
A0
mọi A0 , A00 ≥ A0 .
Chứng minh. Thật vậy, theo tiêu chuẩn Cauchy về sự hội tụ của giới hạn, ta có
+∞
R
f (x)dx hội tụ khi và chỉ khi với mọi > 0 tồn tại A0 > a (phụ thuộc vào )
a
R00
A
sao cho |F (A0 ) − F (A00 )| < với mọi A0 , A00 ≥ A0 , tức là f (x)dx < với mọi
A0
A0 , A00 ≥ A0 .
Nhận xét 1.1.2. i) Từ Tiêu chuẩn Cauchy ta có tiêu chuẩn sau đây: Nếu ∃0 > 0 và
A 00
0 00 0 00
Rn
∃{An }, {An } với An , An → +∞ khi n → +∞ sao cho f (x)dx ≥ 0 với mọi n ∈ N
A0n
+∞
R
đủ lớn thì f (x)dx phân kỳ.
a
ii) Tiêu chuẩn Cauchy chỉ khẳng định sự hội tụ của tích phân mà không cho ta giá trị
của nó.
+∞
xα sin xdx (α > 0). Chọn dãy A0n =
R
Ví dụ 1.1.3. Xét sự hội tụ của tích phân
0
π/6 + 2nπ và A00n = 5π/6 + 2nπ, n = 1, 2, . . .. Khi đó, xα sin x ≥ 1/2 với mọi
A0n ≤ x ≤ A00n , n = 1, 2, . . . và A0n → +∞, A00n → +∞ khi n → +∞. Do đó,
00
ZAn
2π 1 π
xα sin xdx ≥ = =: 0 > 0, ∀ n = 1, 2, . . . .
3 2 3
A0n
+∞
R
Vì vậy, theo tiêu chuẩn Cauchy, xα sin xdx (α > 0) phân kỳ. Chú ý rằng, ta có thể
0
dùng Định lý Abel để xét sự hội tụ của tích phân suy rộng trên.
+∞
R +∞
R
Định nghĩa 1.1.2. Ta nói rằng f (x)dx họi tụ tuyệt đối nếu |f (x)|dx hội tụ.
a a
+∞
R +∞
R
Nếu f (x)dx hội tụ nhưng |f (x)|dx phân kỳ thì ta nói tích phân đó hội tụ có điều
a a
kiện hoặc bán hội tụ.
5
Nhận xét 1.1.3. Từ tiêu chuẩn Cauchy ta có: Nếu tích phân suy rộng hội tụ tuyệt
đối thì tích phân đó hội tụ.
1.1.1 Các dấu hiệu hội tụ
Định lý 1.1.4 (Dấu hiệu so sánh). Giả sử f, g : [a, +∞) → R+ là các hàm thỏa mãn
0 ≤ f (x) ≤ g(x), ∀x ≥ a. Khi đó,
+∞
R +∞
R
(i) Nếu g(x)dx hội tụ thì f (x)dx cũng hội tụ.
a a
+∞
R +∞
R
(ii) Nếu f (x)dx phân kỳ thì f (x)dx cũng phân kỳ.
a a
Chứng minh. Các khẳng định trên được suy ra từ tiêu chuẩn Cauchy.
+∞
1 1 1
R
Ví dụ 1.1.5. Xét sự hội tụ của tích phân x2 +cos x+1
dx. Ta có x2 +cos x+1
≤ x2
với
1
+∞ +∞
1 1
R R
mọi x ≥ 1 và x2
dx hội tụ. Vì vậy, theo dấu hiệu so sánh, x2 +cos x+1
dx hội tụ.
1 1
Hệ quả 1.1.6. Giả sử f, g : [a, +∞) → R+ là các hàm không âm thỏa mãn
+∞
R +∞
R
f (x) ∼ Cg(x) khi x → +∞, C > 0. Khi đó g(x)dx và f (x)dx hoặc cùng
a a
hội tụ hoặc cùng phân kỳ.
Hệ quả 1.1.7. Giả sử f, g : [a, +∞) → R+ là các hàm không âm thỏa mãn
∃ limx→+∞ f (x)/g(x) = k ∈ [0, +∞]. Khi đó,
+∞
R +∞
R
(i) 0 < k < +∞. g(x)dx và f (x)dx hoặc cùng hội tụ hoặc cùng phân kỳ.
a a
+∞
R +∞
R
(ii) k = 0. Nếu g(x)dx hội tụ thì f (x)dx cũng hội tụ.
a a
+∞
R +∞
R
(iii) k = +∞. Nếu g(x)dx phân kỳ thì f (x)dx cũng phân kỳ.
a a
+∞
x+2014 sin x+2015 x+2014 sin x+2015
R
Ví dụ 1.1.8. Xét sự hội tụ của tích phân x2 +cos x+2016
dx. Ta có x2 +cos x+2016
∼
1
+∞ +∞
1 1 x+2014 sin x+2015
R R
x
khi x → +∞ và x
dx phân kỳ. Vì vậy, theo dấu hiệu so sánh, x2 +cos x+2016
dx
1 1
phân kỳ.
6
1.1.2 Các tiêu chuẩn hội tụ
Định lý 1.1.9 (Weierstrass). Giả sử f, g : [a, +∞) → R thỏa mãn |f (x)| ≤ g(x) ∀x ≥
+∞
R +∞
R
a. Khi đó, nếu g(x)dx thì f (x)dx hội tụ (tuyệt đối).
a a
Định lý 1.1.10 (Dirichlet). Giả sử f, g : [0, +∞) → R thỏa mãn
RA
(i) f (x)dx < B (B > 0) với mọi A > a.
a
(ii) Hàm g đơn điệu và g(x) → 0 khi x → +∞.

+∞
R
Khi đó, f (x)g(x)dx hội tụ
a
Định lý 1.1.11 (Abel). Giả sử f, g : [0, +∞) → R thỏa mãn

+∞
R
(i) f (x)dx hội tụ.
a
(ii) Hàm g đơn điệu và bị chặn.

+∞
R
Khi đó, f (x)g(x)dx hội tụ.
a
+∞
sin x
R
Ví dụ 1.1.12. Xét sự hội tụ của tích phân xα
dx. Ta xét hai trường hợp sau đây.
1
TH1. α > 0. Ta có
RA
(i) sin xdx = | cos 1 − cos A| ≤ 2, ∀A > 1.
1
(ii) g(x) := 1/xα đợn điệu giảm và g(x) → 0 khi x → +∞.

+∞
sin x
R
Vì vậy, theo Định lý Dirichlet, xα
dx hội tụ với α > 0.
1
+∞
sin x
R
TH2. α ≤ 0. Ta sẽ chứng minh xα
dx hội tụ với α ≤ 0. Với α = 0, ta có
1
RA +∞
R
sin xdx = cos 1 − cos A. Do 6 ∃ limA→+∞ (cos 1 − cos A) nên tích phân sin xdx phân
1 1
kỳ. Đới với trường hợp α < 0. Ta sử dụng phương pháp chứng minh bằng phản chứng.
+∞
R −α
Thậy vậy, giả sử x sin xdx hội tụ. Khi đó, vì hàm g(x) := 1/x−α đơn điệu và bị
1
7
chặn trên (0, +∞) nên theo Định lý Abel, tích phân
Z+∞ Z+∞
1
sin xdx = x−α sin x −α dx
x
1 1
+∞
sin x
R
hội tụ. Theo chứng minh trên, điều này là vô lý. Vậy xα
dx phân kỳ với α < 0.
1
1.2 Tích phân suy rộng loại II
Định nghĩa 1.2.1. Giả sử f (x) xác định trên [a, b), không bị chăn trên trên [a, b) và
khả tích trên mọi đoạn hữu hạn a ≤ x ≤ b − η (0 < η < b − a). Tích phân hình thức
Rb b−η
R
f (x)dx := lim+ f (x)dx được gọi là tích phân suy rộng loại II của hàm f trên đoạn
a η→0 a
[a; b).
(i) Nếu tồn tại giới hạn hữu hạn
ZA Zb−η
I = lim+ f (x)dx := f (x)dx
η→0
a a
Rb Rb
thì ta nói f (x)dx hội tụ và ta viết f (x)dx = I.
a a
Rb
(ii) Nếu giới hạn này là vô cùng hoặc không tồn tại ta nói tích phân suy rộng f (x)dx
a
là phân kỳ.
Nhận xét 1.2.1. Bằng định nghĩa tương tự ta có thể định nghĩa tích phân suy rộng
cho hàm không bị chặn trên (a, b] như sau
Zb Zb
f (x)dx := lim+ f (x)dx.
η→0
a a+η
Rb
Hơn nữa, bằng cách đổi biến t = 1/(b − x) tích phân suy rộng loại II f (x)dx sẽ trở
a
thành tích phân suy rộng loại I. Vì thế, tất cả các dấu hiệu hội tụ ở trên cũng đúng đối
với tích phân suy rộng loại II (tất nhiên ta có thể chứng minh trực tiếp).
8
Z1
dx
(α ∈ R).
xα
0
Ta có 
1−α
1 1−α
Z1 x

 = 1−η nếu α 6= 1
dx 1−α
η
1−α
α
= 1
x
ln x = − ln η nếu α = 1.


η
η
R1 dx
Vì vậy, ta kết luận rằng xα
hội tụ nếu α < 1 và phân kỳ nếu α ≥ 1.
0
Z1
ln2015 xdx.
0
√ √
Ta có limx→0+ x ln2015 x = 0. Do đó, tồn tại 0 < η0 < 1 sao cho | x ln2015 x| < 1 với
mọi 0 < x ≤ η0 , tức là
1
| ln2015 x| < √ ∀ 0 < x ≤ η0 .
x
Rη0 Rη0
Do √1 dx
x
hội tụ nên | ln2015 x|dx cũng hội tụ theo dấu hiệu so sánh. Vì vậy, ta kết
0 0
R1 2015
Rη0 R1
luận rằng ln xdx = ln2015 xdx + ln2015 xdx hội tụ (tuyệt đối).
0 0 η0
1.3 Các bài tích phân suy rộng trong các đề thi
những năm gần đây
Thông thường hàm dưới dấu tích phân suy rộng có nhiều điểm bất thường (điểm
mà hàm không có giới hạn hoặc điểm ∞). Khi đó, ta phải chia tích phân thành tổng
các tích phân (suy rộng) mà mỗi tích phân này chỉ có nhiều nhất một điểm bất thường.
Bài 1 (Năm 2014). Xét sự hội tụ đều của tích phân suy rộng sau
Z+∞
x cos x
I := dx, p, q ∈ R.
xp + xq
0
9
a) Xét sự hội tụ của I.
Trước hết, ta viết tích phân trên thành tổng của hai tích phân
Z1 Z+∞
x cos x x cos x
I= dx + dx.
xp + xq xp + xq
0 1
Không mất tổng quát ta có thể giả sử p ≤ q. Khi đó,

x cos x 1
f (x) := p q
∼ C. p−1
, khi x → 0+ ,
x +x x
trong đó, C = 1/2 nếu p = q và C = 1 nếu p 6= q. Vì vậy, theo dấu hiệu so sánh,
Z1
x cos x
I1 := dx
xp + xq
0
hội tụ khi p < 2.
Đối với tích phân

Z+∞
x cos x
I2 := dx,
xp + xq
1
ta sẽ chứng minh I2 hội tụ khi q > 1 và phân kỳ nếu q ≤ 1. Thật vậy, giả sử q > 1.
Khi đó, ta có
ZA
cos xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
p q
và g(x) := x/(x + x ) đơn điệu với x đủ lớn (tức là với mọi x > A0 , với A0 > 1 nào
đó) và dần về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet, I2 hội tụ với q > 1.
Bây giờ, ta xét trường hợp p ≤ q ≤ 1. Giả sử phản chứng rằng I2 hội tụ khi
p ≤ q ≤ 1. Khi đó, do hàm (xp + xq )/x đơn điệu với x đủ lớn và bị chặn đều trên
(1, +∞) nên theo Định lý Abel, tích phân
Z+∞ Z+∞
x cos x xp + xq
cosxdx = dx
xp + xq x
1 1
hội tụ. Điều này vô lý (chứng minh tương tự như ở ví dụ 1.1.12 với α = 0).
Kết luận. Tích phân suy rộng I hội tụ nếu max{p, q} > 1 và min{p, q} < 2 và phân
kỳ trong các trường hợp ngược lại.
10
b) Xét sự hội tụ đều của I.
Trước hết, ta viết tích phân trên thành tổng của hai tích phân
Z1 Z+∞
x cos x x cos x
I= dx + dx.
xp + xq xp + xq
0 1
Không mất tổng quát ta có thể giả sử p ≤ q.
Ta chú ý rằng
Z1
x cos x
I1 := dx
xp + xq
0
hội tụ không đều trên p < 2. Thật vậy, giả sử I1 hội tụ đều trên p < 2. Khi đó, theo
định lý về chuyển qua giới hạn dưới dấu tích phân, ta suy ra rằng tồn tại
Z1 Z1 Z1
x cos x x cos x x cos x
lim dx = lim p dx = dx.
p→2 xp + xq p→2 x + xq x2 + x q
0 0 0
Điều này vô lý vì tích phân cuối cùng phân kỳ.
Bây giờ, ta sẽ chứng minh rằng I1 hội tụ đều trên p ≤ 2 − với mỗi > 0. Thật
vậy, ta có
1 1
f (x, p, q) ∼ C. ≤ , khi x → 0+ ,
xp−1 x1−
trong đó, C = 1/2 nếu p = q và C = 1 nếu p 6= q. Vì vậy, tồn tại 0 < η0 < 1 sao cho
1
|f (x)| ≤ C1 , ∀ 0 < x ≤ η0 ,
x1−
trong đó, C1 > 0 là hằng số. Do

Z1
1
dx
x1−
0
hội tụ nên theo Định lý Weierstrass tích phân I1 hội tụ đều trên p ≤ 2 − .
Đối với tích phân

Z+∞
x cos x
I2 := dx,
xp + xq
1
ta sẽ chứng minh I2 hội tụ không đều trên q > 1 và hội tụ đều trên q ≥ 1 + với mỗi
> 0.
11
Thật vậy, giả sử phản chứng rằng I2 hội tụ đều trên q > 1. Khi đó, theo định lý về
chuyển qua giới hạn đưới dấu tích phân, giới hạn sau đây tồn tại
Z+∞ Z+∞ Z+∞
x cos x x cos x x cos x
lim+ dx = lim+ p dx = dx.
q→1 xp + xq q→1 x + xq xp + x
1 1 1
Tuy nhiện, tích phân trên không hội tụ (chú ý p ≤ 1 và áp dụng Định lý Abel). Điều
này vô lý. Vậy, I2 không hội tụ đều trên q > 1.
Trên q ≥ 1 + , ta có
ZA
cos xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
với mọi q ≥ 1 + . Hơn nũa, hàm g(x) := x/(xp + xq ) đơn điệu với x đủ lớn (tức là với
mọi x > A0 , với A0 > 1 nào đó) và dần đều về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet,
I2 hội tụ đều trên q ≥ 1 + .
Kết luận. Tích phân suy rộng I hội tụ đều trên nếu max{p, q} ≥ 1 + 1 và
min{p, q} ≤ 2 − 1 với mỗi 1 , 2 > 0 và hội tụ không đều trong các trường hợp
còn lại.
Bài 2 (Năm 2013). Xét sự hội tụ của tích phân suy rộng sau
Z+∞
eαx − 1
I := dx, α, β ∈ R.
xβ
0
Trước hết, ta viết

Z1 Z+∞
eαx − 1 eαx − 1
I := dx + dx
xβ xβ
0 1
a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất
Z1
eαx − 1
I1 := dx.
xβ
0
Ta có
eαx − 1 α 1
f (x) := β
∼ β−1 nếu α 6= 0, f (x) ∼ − β nếu α = 0, khi x → 0+ .
x x x
12
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi β < 2, α 6= 0 và β < 1, α = 0 .
b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai
Z+∞
eαx − 1
I2 := dx.
xβ
1
Ta xét các trường hợp sau đây:
TH1. α = 0. Ta có
−1
f (x) ∼ , x → +∞
xβ
Vì vậy, theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ nếu α = 0, β > 1 và phân kỳ nếu α = 0, β ≤ 1.
√
TH2. α > 0. Ta có xf (x) → +∞ khi x → +∞. Do đó, tồn tại A0 > 1 sao cho
√
xf (x) > 1, ∀ x ≥ A0 .
Tức là f (x) > √1 với mọi x ≥ A0 . Do

x
Z+∞
1
√ dx
x
1
phân kỳ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 phân kỳ với α > 0, β ∈ R.
TH3. α < 0. Ta có x2 f (x) → +∞ khi x → +∞. Do đó, tồn tại A0 > 1 sao cho
x2 f (x) < 1, ∀ x ≥ A0 .
1
Tức là f (x) < x2
với mọi x ≥ A0 . Do
Z+∞
1
dx
x2
1
hội tụ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ với α < 0, β ∈ R.
Kết luận: I hội tụ nếu α < 0, β < 2 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
Z+∞
xp
I := √ dx, p ∈ R.
ex − 1
0
13

Z1 Z+∞
xp xp
I := √ x dx + √ dx
e −1 ex − 1
0 1

Z1
xp
I1 := √ dx.
ex − 1
0
Ta có
xp 1
f (x) := √ ∼ 1/2−p , x → 0+ .
x
e −1 x
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi p > −1/2.

Z+∞
xp
I2 := √ x dx.
e −1
1
Ta có x2 f (x) → +∞ khi x → +∞. Do đó, tồn tại A0 > 1 sao cho
x2 f (x) < 1, ∀ x ≥ A0 .
1
Tức là f (x) < x2
với mọi x ≥ A0 . Do
Z+∞
1
dx
x2
1
hội tụ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ với mọi p ∈ R.
Kết luận: I hội tụ nếu p > −1/2 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
Z+∞
sin x
I := dx, α, β > 0.
xα + xβ
0

Z1 Z+∞
sin x sin x
I := dx + dx
x + xβ
α xα + xβ
0 1
14
Không mất tổng quát ta giả sử α ≤ β.
Z1
sin x
I1 := dx.
xα + xβ
0
Ta có
sin x 1
f (x) := ∼ C α−1 , khi x → 0+ ,
xα +x β x
trong đó C = 1 nếu α 6= β và C = 1/2 nếu α = β. Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1
hội tụ khi α < 2.
Z+∞
sin x
I2 := dx.
xα + xβ
1
Khi đó, ta có
ZA
sin xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
và g(x) := 1/(xβ + xα ) đơn điệu và hội tụ về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet,
I2 hội tụ với mọi α, β > 0.
Kết luận: I hội tụ nếu 0 < min{α, β} < 2 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
Z+∞
dx
I := dx, α, β ∈ R.
xα (ln x)β
1

Z2 Z+∞
dx dx
I= + .
x (ln x)β
α xα (ln x)β
1 2
Z2
dx
I1 := .
xα (ln x)β
1
15
Vì ln x = ln(1 + (x − 1)) ∼ x − 1 khi x → 1+ nên ta có

1 1
f (x) := α β
∼ β
, khi x → 1+ .
x (ln x) (x − 1)
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi và chỉ khi β < 1.

Z+∞
dx
I2 := .
xα (ln x)β
2
Ta xét các trường hợp sau
TH1. α = 1. Trong trường hợp này ta có

Z+∞ Z+∞
dx d ln x
I2 = = .
x(ln x)β (ln x)β
2 2
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ khi và chỉ khi β > 1, α = 1.
TH2. α > 1. Gọi γ là một số tùy ý thỏa mãn 1 < γ < α. Khi đó, do xγ f (x) → 0 khi
x → +∞ nên tồn tại A > 2 sao cho |f (x)| < 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích
+∞
R dx
phân (x)γ
hội tụ nên theo dâu hiệu so sánh I2 hội tụ.
2
TH3. α < 1. Gọi γ là một số tùy ý thỏa mãn 1 > γ > α. Khi đó, do xγ f (x) → +∞
khi x → +∞ nên tồn tại A > 2 sao cho |f (x)| > 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì
+∞
R dx
tích phân (x)γ
phân kỳ nên theo dâu hiệu so sánh I2 phân kỳ.
2
Kết luận: I hội tụ khi và chỉ khi α > 1, β < 1.
Bài 6 (Năm 2010). 1) Xét sự hội tụ của tích phân suy rộng sau
Z+∞
sin(x2 )
I := dx, α ≥ 0.
xα (1 + x)
0
2) Cho hàm số f (x) xác định trong khoảng [a, +∞), đơn điệu và dần về 0 khi x → +∞.
+∞
R +∞
R
Chứng minh rằng các tích phân f (x)dx và f (x) cos2 xdx hoặc cùng hội tụ hoặc
a a
cùng phân kỳ.
1) Dùng phép đổi biến t = x2 , ta có

Z+∞
1 sin t
I= α
+ 12
√ dt
2 t 2 (1 + t)
0
16

Z1 Z+∞
sin t sin t
2I = α
+ 12
√ dt + α
+ 12
√ dt.
t 2 (1 + t) t 2 (1 + t)
0 1

Z1
sin t
I1 := α
+ 12
√ dt.
t 2 (1 + t)
0
Ta có
sin t 1
f (t) := α
+ 12
√ ∼ , khi t → 0+ .
t 2 (1 + t) tα/2−1/2
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi α < 3.

Z+∞
sin t
I2 := α
+ 12
√ dt.
t 2 (1 + t)
1
Khi đó, ta có
ZA
sin tdt ≤ 2 ∀A > 1
1
1
và g(t) := α 1 √ đơn điệu và hội tụ về 0 khi t → +∞. Theo Định lý Dirichlet, I2
t 2 + 2 (1+ t)
hội tụ với mọi α ≥ 0.
Kết luận: I hội tụ nếu 0 ≤ α < 3 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
2) Ta có
Z+∞ Z+∞ Z+∞
2 1 1
f (x) cos xdx = f (x)dx + f (x) cos(2x)dx.
2 2
a a a
+∞
R
Mặt khác, tích phân f (x) cos(2x)dx hội tụ theo Định lý Dirichlet (bài tập!) nên
a
+∞
R +∞
R
2 tích phân suy rộng f (x)dx và f (x) cos2 xdx hoặc cùng hội tụ hoặc cùng phân
a a
kỳ.
Z+∞
I := xα−1 eβx dx, α, β ∈ R.
0
17

Z1 Z+∞
α−1 βx
I= x e dx + xα−1 eβx dx.
0 1

Z1
I1 := xα−1 eβx dx.
0
Ta có
1
f (x) := xα−1 eβx ∼ , khi x → 0+ .
x1−α
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi và chỉ khi α > 0.

Z+∞
I2 := xα−1 eβx dx.
1
Ta xét các trường hợp sau
TH1. β = 0. Trong trường hợp này ta có

Z+∞
dx
I2 = .
x1−α
1
Vì vâỵ, I2 hội tụ khi và chỉ khi β = 0, α < 0.
TH2. β < 0. Do x2 f (x) → 0 khi x → +∞ nên tồn tại A > 2 sao cho |f (x)| < 1/x2
+∞
R dx
với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân x2
hội tụ nên theo dâu hiệu so sánh I2 hội
1
tụ.
TH3. β > 0. Do x1/2 f (x) → +∞ khi x → +∞ nên tồn tại A > 2 sao cho
+∞
R dx
|f (x)| > 1/x1/2 với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân x1/2
phân kỳ nên theo
1
dâu hiệu so sánh I2 phân kỳ.
Bài 8 (Năm 2006-2). 1) Xét sự hội tụ của tích phân suy rộng sau
Z+∞
1 4
I := e− x2 − e− x2 dx.
0
18
2) Chứng minh rằng tích phân

Z+∞
sin(f (x))dx
0
hội tụ nếu f 0 (x) đơn điệu tăng và dần ra +∞ khi x → +∞.
1) Trước hết, ta viết
Z1 Z+∞
1 4 1 4
− −
I= e x2 −e x2 dx + e− x2 − e− x2 dx.
0 1
Z1
1 4
I1 := e− x2 − e− x2 dx.
0
1 4
Đặt f (x) := e− x2 − e− x2 . Khi đó, do limx→0+ f (x) = 0 nên điểm x = 0 là bất thường
khử được của I1 . Vì vậy, I1 hội tụ.
Z+∞
1 4
I2 := e− x2 − e− x2 dx.
1
Ta có
3
f (x) ∼ khi x → +∞.
x2
+∞
dx
R
Hơn nữa, tích phân x2
hội tụ nên theo dâu hiệu so sánh I2 hội tụ.
1
2) Ta viết
Z+∞ Z+∞
1
I := sin(f (x))dx = sin(f (x))f 0 (x) 0 dx.
f (x)
0 0
RA
Kho đó, do | sin(f (x))f 0 (x)dx| = | cos f (0) − cos f (A)| ≤ 2 với mọi A > 0 và hàm
0
g(x) := 1/f 0 (x) đơn điệu và dần về 0 khi x → +∞ nên, theo Định lý Dirichlet, tích
phân I hội tụ.
19
Bài 9 (Năm 2006-1). Xét sự hội tụ của tích phân suy rộng sau
Z+∞
xα sin x
I := dx, α ∈ R.
1+x
0

Z1 Z+∞
xα sin x xα sin x
I := dx + dx.
1+x 1+x
0 1
Z1
xα sin x
I1 := dx.
1+x
0
Ta có
xα sin x 1
f (x) := ∼ −α−1 khi x → 0+ .
1+x x
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi α > −2.
Z+∞
xα sin x
I2 := dx.
1+x
1
Ta xét các trường hợp sau:
TH1. α < 1. Trong trường hợp này ta có
ZA
sin xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
và g(x) := xα /(1 + x) đơn điệu và hội tụ về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet, I2
hội tụ với mọi α < 1.
TH2. α ≥ 1. Ta sẽ chứng minh I2 phân kỳ. Thật vậy, giả sử I2 hội tụ. Khi đó, do hàm
g1 (x) := (1 + x)/xα đơn điệu và bị chặn (|g1 (x)| ≤ 2 ∀x ≥ 1) nên theo Định lý Abel,
tích phân
Z+∞ Z+∞ α
x sin x 1 + x
sin xdx = dx
1 + x xα
1 1
20
hội tụ. Điều này vô lý vì tích phân này thực tế phân kỳ (xem chứng minh ở trên).
Kết luận: I hội tụ nếu −2 < α < 1 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
Z+∞ √
x cos(x3 )
I := dx.
x + 10
0
Dùng phép đổi biến t = x3 , ta có

Z+∞
1 cos t
I= √ √ dt
3 t( 3 t + 10)
0
Z1 Z+∞
cos t cos t
3I = √ √ dt + √ √ dt.
t( 3 t + 10) t( 3 t + 10)
0 1
Z1
cos t
I1 := √ √ dt.
t( 3 t + 10)
0
Ta có
cos t 1
f (t) := √ √3
∼ 1/2 , khi t → 0+ .
t( t + 10) t
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ.
Z+∞
cos t
I2 := √ √ dt.
t( 3 t + 10)
1
Khi đó, ta có
ZA
cos tdt ≤ 2 ∀A > 1
1
1
và g(t) := √ √
t( 3 t+10)
đơn điệu và hội tụ về 0 khi t → +∞. Theo Định lý Dirichlet, I2
hội tụ.
21
Kết luận: I hội tụ.
Z+∞
sin x
I := p dx (b > a > 0).
(x − a)(x − b)
b

Zc Z+∞
sin x sin x
I= p dx + p dx (c > b).
(x − a)(x − b) (x − a)(x − b)
b c

Zc
sin x
I1 := p dx.
(x − a)(x − b)
b
Ta có
sin x sin b
f (x) := p ∼p , khi x → b+ .
(x − a)(x − b) (b − a)(x − b)
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ.
Z+∞
sin x
I2 := p dx.
(x − a)(x − b)
c
Khi đó, ta có
ZA
sin xdx ≤ 2 ∀A > 1
c
và g(x) := √ 1 đơn điệu và hội tụ về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet,

(x−a)(x−b)
I2 hội tụ.
Kết luận: I hội tụ.
Z+∞
ln2 x
I := dx, α ∈ R.
xα
0
22

Z1 Z+∞
ln2 x ln2 x
I= dx + dx.
xα xα
0 1
Z1
ln2 x
I1 := dx.
xα
0
Z1
1 3 1
I1 = ln2 xd ln x = ln x = +∞.
3 0
0
Vì vâỵ, I1 phân kỳ khi α = 1.
TH2. α > 1. Chọn 1 < γ < α. Do xγ f (x) → +∞ khi x → 0+ nên tồn tại 0 < η0 < 1
R1
sao cho |f (x)| > 1/xγ với mọi x ≥ η0 . Mặt khác, vì tích phân xdxγ phân kỳ nên theo
0
dâu hiệu so sánh I1 phân kỳ.
TH3. α < 1. Chọn 1 > γ > α. Do xγ f (x) → 0 khi x → 0+ nên tồn tại 0 < η0 < 1
R1
sao cho |f (x)| < 1/xγ với mọi x ≥ η0 . Mặt khác, vì tích phân xdxγ hội tụ nên theo dâu
0
hiệu so sánh I1 hội tụ.
Z+∞
ln2 x
I2 := dx.
xα
1

Z+∞
1 +∞
I2 = ln2 xd ln x = ln3 x = +∞.
3 1
1
Vì vâỵ, I2 phân kỳ khi α = 1.

23
TH2. α > 1. Chọn 1 < γ < α. Do xγ f (x) → 0 khi x → +∞ nên tồn tại A > 1 sao
+∞
R dx
cho |f (x)| < 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân xγ
hội tụ nên theo dâu
1
hiệu so sánh I2 hội tụ.
TH3. α < 1. Chọn 1 > γ > α. Do xγ f (x) → +∞ khi x → +∞ nên tồn tại A > 1 sao
+∞
R dx
cho |f (x)| > 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân xγ
phân kỳ nên theo dâu
1
hiệu so sánh I2 phân kỳ.
Kết luận: I1 hội tụ khi và chỉ khi α < 1, I2 hội tụ khi và chỉ khi α > 1. I = I1 + I2
phân kỳ.
Z+∞ √
x ln2 x
I := dx, α ∈ R.
1 + xα
0
Z1 √ Z+∞ √
x ln2 x x ln2 x
I= dx + dx.
1 + xα 1 + xα
0 1
Z1 √
x ln2 x
I1 := dx.
1 + xα
0
Do f (x) → 0 khi x → 0+ nên x = 0 là điểm bất thường khử được. Vậy, I1 hội tụ.
Z+∞ √
x ln2 x
I2 := dx.
1 + xα
1
TH1. α = 3/2. Trong trường hợp này ta có
Z+∞
1 +∞
I2 = ln2 xd ln x = ln3 x = +∞.
3 1
1
24
ln2 x
và f (x) ∼ x
khi x → +∞. Do đó, I2 phân kỳ khi α = 3/2.
TH2. α > 3/2. Chọn 1 < γ < α − 1/2. Do xγ f (x) → 0 khi x → +∞ nên tồn tại
+∞
R dx
A > 1 sao cho |f (x)| < 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân xγ
hội tụ nên
1
theo dâu hiệu so sánh I2 hội tụ.
TH3. α < 3/2. Chọn 1 > γ > α − 1/2. Do xγ f (x) → +∞ khi x → +∞ nên tồn tại
+∞
R dx
A > 1 sao cho |f (x)| > 1/xγ với mọi x ≥ A. Mặt khác, vì tích phân xγ
phân kỳ
1
nên theo dâu hiệu so sánh I2 phân kỳ.
Kết luận: I hội tụ khi và chỉ khi α > 3/2.
Z+∞
xα sin(2x)
I := dx, α ∈ R.
1 + x2
0

Z1 Z+∞
xα sin(2x) xα sin(2x)
I := dx + dx.
1 + x2 1 + x2
0 1

Z1
xα sin(2x)
I1 := dx.
1 + x2
0
Ta có
xα sin(2x) 2
f (x) := 2
∼ −α−1 khi x → 0+ .
1+x x
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi α > −2.

Z+∞
xα sin(2x)
I2 := dx.
1 + x2
1
TH1. α < 2. Trong trường hợp này ta có

ZA
sin xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
25
và g(x) := xα /(1 + x2 ) đơn điệu và hội tụ về 0 khi x → +∞. Theo Định lý Dirichlet,
I2 hội tụ với mọi α < 1.
TH2. α ≥ 2. Ta sẽ chứng minh I2 phân kỳ. Thật vậy, giả sử I2 hội tụ. Khi đó, do hàm
g1 (x) := (1 + x2 )/xα đơn điệu và bị chặn (|g1 (x)| ≤ 2 ∀x ≥ 1) nên theo Định lý Abel,
tích phân
Z+∞ Z+∞ α
x sin(2x) 1 + x2
sin(2x)dx = dx
1 + x2 xα
1 1
Kết luận: I hội tụ nếu −2 < α < 2 và phân kỳ trong các trường hợp còn lại.
Z+∞
sin2 (2x)
I := dx.
x
0
Z1 Z+∞
sin2 (2x) sin2 (2x)
I := dx + dx.
x x
0 1
Z1
sin2 (2x)
I1 := dx.
x
0
sin2 (2x)
Do limx→0 x
= 0 nên x = 0 là điểm bất thường khử được. Vì vậy, I1 hội tụ.
Z+∞ Z+∞ Z+∞

sin2 (2x) 1 1 1 cos(4x)
I2 := dx = dx − dx.
x 2 x 2 x
1 1 1
+∞ +∞
R 1
R cos(4x)
Do tích phân x
dx phân kỳ và x
dx hội tụ (theo Định lý Dirichlet-Bài tập)
1 1
nên I2 phân kỳ.
Kết luận: I phân kỳ.

26
Z+∞
(x + 1)α sin x
I := dx, α, β ∈ R.
(x − 1)β
1

Z2 Z+∞
(x + 1)α sin x (x + 1)α sin x
I := dx + dx.
(x − 1)β (x − 1)β
1 2

Z2
(x + 1)α sin x
I1 := dx.
(x − 1)β
1
Ta có
(x + 1)α sin x 2α sin 1
f (x) := ∼ khi x → 1+ .
(x − 1)β (x − 1)β
Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi β < 1.

Z+∞
(x + 1)α sin x
I2 := dx.
(x − 1)β
2
TH1. α < β. Trong trường hợp này ta có

ZA
sin xdx ≤ 2 ∀A > 1
1
và g(x) := (x + 1)α /(x − 1)β đơn điệu và hội tụ về 0 khi x → +∞. Theo Định lý
Dirichlet, I2 hội tụ với mọi α < 1.
TH2. α ≥ β. Ta sẽ chứng minh I2 phân kỳ. Thật vậy, giả sử I2 hội tụ. Khi đó, do hàm
g1 (x) := (x − 1)β /(x + 1)α đơn điệu và bị chặn nên theo Định lý Abel, tích phân
Z+∞ Z+∞
(x + 1)α sin x (x − 1)β
sin xdx = dx
(x − 1)β (x + 1)α
1 1
Kết luận: I hội tụ khi và chỉ khi α < β < 1.

Lý thuyết tích phân suy rộng đầy đủ

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lý thuyết tích phân suy rộng đầy đủ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 1

Tích phân suy rộng

Trong trường hợp này S1 là tích phân suy rộng loại I.

Hình 1.1: Diện tích tam giác cong

Hình 1.2: Diện tích hình thang cong

1.1 Tích phân suy rộng loại I

f trên đoạn [a; +∞).

(i) Nếu tồn tại giới hạn hữu hạn

(b) Tích phân suy rộng 

1.1.1 Các dấu hiệu hội tụ

1.1.2 Các tiêu chuẩn hội tụ

Định lý 1.1.10 (Dirichlet). Giả sử f, g : [0, +∞) → R thỏa mãn

(ii) Hàm g đơn điệu và g(x) → 0 khi x → +∞.

Định lý 1.1.11 (Abel). Giả sử f, g : [0, +∞) → R thỏa mãn

(ii) Hàm g đơn điệu và bị chặn.

(ii) g(x) := 1/xα đợn điệu giảm và g(x) → 0 khi x → +∞.

1.2 Tích phân suy rộng loại II

(i) Nếu tồn tại giới hạn hữu hạn

Ví dụ 1.2.1. Xét sự hội tụ của tích phân

Ví dụ 1.2.2. Xét sự hội tụ của tích phân

a) Xét sự hội tụ của I.

Không mất tổng quát ta có thể giả sử p ≤ q. Khi đó,

hội tụ khi p < 2.

Đối với tích phân

b) Xét sự hội tụ đều của I.

Không mất tổng quát ta có thể giả sử p ≤ q.

Điều này vô lý vì tích phân cuối cùng phân kỳ.

trong đó, C1 > 0 là hằng số. Do

Đối với tích phân

Trước hết, ta viết

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

Vì vâỵ, theo dấu hiệu so sánh, I1 hội tụ khi β < 2, α 6= 0 và β < 1, α = 0 .

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Ta xét các trường hợp sau đây:

Tức là f (x) > √1 với mọi x ≥ A0 . Do

phân kỳ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 phân kỳ với α > 0, β ∈ R.

hội tụ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ với α < 0, β ∈ R.

Trước hết, ta viết

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Ta có x2 f (x) → +∞ khi x → +∞. Do đó, tồn tại A0 > 1 sao cho

hội tụ nên theo dấu hiệu so sánh, I2 hội tụ với mọi p ∈ R.

Trước hết, ta viết

Không mất tổng quát ta giả sử α ≤ β.

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Trước hết, ta viết

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

Vì ln x = ln(1 + (x − 1)) ∼ x − 1 khi x → 1+ nên ta có

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Ta xét các trường hợp sau

TH1. α = 1. Trong trường hợp này ta có

Kết luận: I hội tụ khi và chỉ khi α > 1, β < 1.

1) Dùng phép đổi biến t = x2 , ta có

Trước hết, ta viết

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Trước hết, ta viết

a) Xét sự hội tụ của tích phân thứ nhất

b) Xét sự hội tụ của tích phân thứ hai

Ta xét các trường hợp sau

TH1. β = 0. Trong trường hợp này ta có

Vì vâỵ, I2 hội tụ khi và chỉ khi β = 0, α < 0.

Kết luận: I hội tụ khi và chỉ khi α > 0, β < 0.