Professional Documents
Culture Documents
Cambodia Npa Efa Cambodian
Cambodia Npa Efa Cambodian
EpnkarCati
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
2003-2015
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña TaMgGs;KñasMrab;karGb;rM
GKÁelxaFikardæan K>C>G>T
GKarelx 80 mhavifIRBHneratþm PñMeBj
TUrs½BÞ ³ 023 722 512
GIuEml ³ efa_cambodia@bigpond.com.kh
mati k a
GkSrkat; ni g GkSrsM K al; >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> iii
bBa¢ I t arag ni g rU b >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> iv
bu B V k fa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> v
esckþ I e pþ I m >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> vii
EpnTI R beTskm< ú C a >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 1
Bt’ m ansegç b GM B I R beTs >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 2
segç b erOg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 4
1 karGb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a³bri b TGPi v DÆn_ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 10
1>1 TidæPaBénPaBRkIRk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 10
1>2 ckçúvis½yEpñkPUmisa®sþ nig RbCasa®sþ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 11
1>3 ckçúvis½yTIpSarBlkmµ >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 14
1>4 karelIkeLIgBIkarGb;rM¼GnÞak;PaBRkIRk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 15
1>5 ckçúvis½yénkarGPivDÆsgÁmTUlMTUlay >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 17
1>6 TidæPaBeynD½r >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 18
1>7 EpnkarGPivDÆn_esdækic©sgÁmkic©d¾TUlMTUlayrbs;raCrdæaPi)al
nig karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 19
1>8 karebþCJacitþrbs;RbeTskm<úCaedIm,IsMerc[)ankarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ³
bribTénEpnkarCatisIþBIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 21
1>9 c,ab;Gb;rM >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 22
2 karGb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a enAkm< ú C a ³ ki c © k arcm,gEdlRtU v
RbQmmu x edaHRsay >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 24
2>1 vDÆnPaBCaCMhandMbUgeq<aHeTArkkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
naqñaM 2000-02 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 24
2>2 karRbQmnaeBlGnaKtedIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 27
3 karsM e rckarGb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a enAkñ ú g RbeTskm< ú C a ³
EpnkarCayu T § s a®sþ ni g tRmU v karFnFan >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>35
3>1 esNarIy:UeKalneya)ay nig yuT§sa®sþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>> 35
3>2 esNarIy:UedIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 38
i
3>3 karsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ³ yuT§sa®sþGnuvtþCak;Esþg >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>39
3>4 PaBCaédKUsMrab;ksagEpnkar nig karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>> 67
3>5 tRmUvkarFnFan >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 69
4 karksagsmtß P aB kartamdanRtY t Bi n i t ü ni g karBi n i t üeLI g vi j
Epnkarskmµ P aBGb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 80
4>1 karBRgwgkartamdanRtYtBinitü p>y>G nig k>K>v>G sMrab;karvaytémøkar
GnuvtþEpnkar¼dMeNIrkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 80
4>2 karerobcMRbB½n§tamdanRtYtBinitü nig vaytémøtamEpñk >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 84
4>3 karRKb;RKg nig karGnuvtþRbB½n§tamdanRtYtBinitü >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 85
4>4 karykcitþTukdak;elIkarEklMG nig BRgwgkartamdanRtYtBinitükar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 86
4>5 karelIkkMBs;kareRbIR)as;Bt’manénkartamdanRtYtBinitü >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 88
4>6 ynþkarrdæ)alsMrab;tamdanRtYtBinitüBt’man >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 88
4>7 tRmUvkarksagsmtßPaB >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 89
4>8 evTikaGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbcaMqñaM >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 90
4>9 tYnaTIrbs;GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña >>>>>> 91
4>10 eKaledAtamdanRtYtBinitü >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 92
4>11 eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ nig kartamdanRtYtBinitükarGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kña >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 95
]bsm<½n§ 1 ³ karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>> 100
]bsm<½n§ 2 ³ eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_sMrab;RbeTskm<úCa >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>129
]bsm<½n§ 3 ³ kareFVIcMeNalRbCaCnkm<úCaqñaM 1998-2013 >>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>135
]bsm<½n§ 4 ³ karcMNaycrnþ nig mUlFntamEpñkrg ¬tarag 1-5 ¦>>>>>>>>>>>>>>>>> 137
]bsm<½n§ 5 ³ Rkbx½NÐhirBaØb,TaneKalneya)ayGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
kareFVIcMeNalkarsikSa ¬ tarag k-C ¦>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>>142
]bsm<½n§ 6 ³ GnuRkwtüsþIBIkarbegáItKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ¬KCGT¦ nig
karerobcMsmasPaBKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña>>>>>>>>157
ii
GkSrkat; ni g GkSrsM K al;
k>K>v>G kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM
k>s>G kmµviFIskmµPaBCaGaTiPaB
K>c>r>m KMeragcMNayry³eBlmFüm
K>C>G>T KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
K>G>T>x KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;extþ-Rkug
K>G>T>X KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;XMu¼sgáat;
K>G>T>s KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;Rsuk¼xNÐ
b>B>K>G RbB½n§Bt’manRKb;RKgGb;rM
p>y>G EpnkaryuT§sa®sþGb;rM
p>y>k>k EpnkaryuT§sa®sþkat;bnßyPaBRkIRk
G>k>s GgÁPaBsMrab;ksagsmtßPaB
G>K>k>t karGb;rM nig KaMBarkumartUc
G>K>f GgÁPaBRKb;RKgfvika
G>b>b>v karGb;rM nig bNþúHbNþal bec©keTsviC¢aCIv³
G>b>s>k GegátRbCasa®sþ nig suxPaBenAkm<úCa
G>s>K karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
GPi>K>k>t karGPivDÆ nig KaMBarkumartUc
G>B>s>b GRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSa
G>y>k RksYgGb;rM yuvCn nig kILa
G>l>r>s GnusBaØasþIBIkarlubbM)at;karerIseGIgRKb;rUbPaBRbqaMgnwg®sþI
G>s>m GgÁkarshKmn_mUldæan
eGds_ CMgWbMpøajRbB½n§karBarsrIragÁ
yUeNsáÚ GgÁkarGb;rM viTüasa®sþ nig vb,Fm’énshRbCaCati
yUnIeshV mUlniFishRbCaCatisMrab;kumar
iii
bBa¢ I t arag ni g rU b
rUb ³
rUbTI 1>1 ³ cMnYnRbCaCnkm<úCatamRkumGayu
rUbTI 1>2 ³ kareFVIcMeNalcMnYnRbCaCnkñúgv½ysikSa qñaM 2000-2013
tarag ³
taragTI 1>1 ³ karcUlsikSaenAbzmsikSaEbgEcktamePT 2001-02
taragTI 1>2 ³ kareFVIcMeNalcrnþsMrab;vis½yGb;rMqñaM 2001-15 ¬lanerol ¦
taragTI 1>2 ³ EpnkarhirBaØb,Tanry³eBlEvg 2002-2015
taragTI 3>3 ³ témøcMNaycrnþsrubsMrab;dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig tamEpñktUc²
taragTI 3>4 ³ taragtémøcMNaycrnþsrubsMrab;dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nigtamEpñktUc²
taragTI 3>5 ³ karcMNaymUlFnsrubrbs;RksYg G>y>k sMrab;dMeNIrkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
taragTI 3>6 ³ EpnkarcMNayry³mFümsMrab;vis½yGb;rMqñaM 2002-06
taragTI 4>1 ³ kartamdanRtYtBinitükarGnuvtþtamEpñk¼karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
taragTI 4>2 ³ GaMgDIkaT½rGb;rMsMrab;TaMgGs;KñasMxan;²
taragTI 4>3 ³ muxsBaØabrimaNRkumeKaledAkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña 2002-2015
taragTI 4>4 ³ KMrUcMNat;fñak;tamextþ-RkugelIGRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSa GRtaKg;vgS
GRtaGkçrkmµyuvCn
iv
bu B V k fa
RbeTskm<úCa)anQancUleTAkñúgdMNak;kalmYyfµIeToténkarGPivDÆn_vis½yGb;rM EdlcaM)ac;RtUv
epþatkarykcitþTukdak;eTAelIkarBRgwgmUldæanGb;rM nigKuNPaBsikSa enAkñúgRkbx½NÐénkarGPivDÆn_esdækic©Cati
EdlmanlkçN³CaRbB½n§d¾TUlMTUlay . Cackçúvis½ysMrab;ry³eBlEvg eyIgpSarP¢ab;yuT§saRsþGb;rMCamYynwg
yuT§saRsþkat;bnßyPaBRkIRk tamry³kareFVIsmahrNkmµEpnkarhirBaØb,Tanvis½yGb;rM CamYynwgEpnkar nig
karRKb;RKgcMNaysaFarN³TUeTA. enAkñúgbrikarN_enH raCrdæaPi)al)ancat;TukkarGb;rMCayuT§saRsþcMbg
kñúgkarkat;bnßyPaBRkIRkdUcEdl)anKUsbBa¢ak;kñúgEpnkarGPivDÆn_esdækic©-sgÁmkic© 5 qñaMelIkTI2 fa{kMeNIn
esdækic©RbkbedaycirPaB karGPivDÆn_sgÁmkic© nig GPi)alkic©l¥ KWCaktþabMeBj[KñaeTAvijeTAmkenAkñúgkar
kMNt;eCaKC½yénskmµPaBedIm,Ikat;bnßyPaBRkIRk} .
kñúgn½yenH karBRgwgRbB½n§Gb;rM nig karbNþúHbNþalFnFanmnusSRbkbedayKuNPaB nig man
CMnajx<s;BitCamansar³sMxan;xøaMgNas; sMrab;EklMGmUldæanFnFanmnusSEdlCaEpñkmYyCMruj[km<úCaGac
RbNaMgRbECg)anRbkbedayRbsiT§PaB CamYynwgédKUÉeTotenAkñúgBiPBelakEdleKkMBugEteFVIdMeNIrya:g
elOneTAmux enAkñúgcrnþsklPavUbnIykmµ nigtMbn;PavUbnIykmµ . TnÞwmnwgenaH eyIgk¾mankareCOCak;Edrfa
esdækic©EdldMeNIrkar)anl¥KWesdækic©EdlmankarbNþúHbNþal kareRbIR)as; nigkarRKb;RKgnUvmUlFnbBaØa
RbkbedayRbsiT§iPaBx<s; .
karEklMGKuNPaBvis½yGb;rM nwgpþl;[RbCaCnnUvcMeNHdwgCamUldæanya:geRCARCHnigpþl;nUv
kalanuvtþPaB sRmab;karBRgIkCMnajenAkñúgvis½ydéTeTot Edlmansar³sMxan;sMrab;karRsUbyknUvbec©kviTüa
nigcMeNHdwg nigcMeNHeFVIx<s;²EfmeTot . CagenHeTAeTotkMeNInénlT§PaBTTYlkarGb;rM nig»kasTTYlkar
bNþúHbNþalRbkbedaysmFm’ CaBiessKW»kasTTYlkarGb;rMmUldæanry³eBl 9 qñaM KWCaktþad¾sMxan;mYy
EdlnwgCYynaMRKYsarRkIRkbMputenAkm<úCa[qøgrYcputBIPaBRkIRk ehIyrs;enA)anRbkbedaysuxumalPaBenA
kñúgsgÁm .
EpnkarGb;rMsRmab;TaMgGs;Kñary³eBlEvgenH KWCaÉksareKalneya)ayyuT§saRsþ d¾sMxan;Edlman
eKaledAGPivDÆescdækic©-sgÁmkm<úCa kñúgry³eBlEvg [kan;EtmanlkçN³TMenIb nigrIklUtlas;eLIg .
cMNucsMxan;CamUldæanRKwHénEpnkarenH KWkarFanafa kumar nig yuvCnkm<úCaTaMgGs; mankalanuvtþPaBesµI²Kña
kñúgkarTTYlkarGb;rMmUldæankñúgRbB½n§ nigeRkARbB½n§ edayminRbkan;GMBIkMritCIvPaB ePT PUmisaRsþ kaysm,Ta
nigCnCatieLIy . enAkñúgkarbþÚrebþCJ edIm,IsMerc[)annUvyuT§saRsþenHraCrdæaPi)alsUmbBa¢ak;CafµImþgeTotnUv
karebþCJacitþd¾mutmaMrbs;xøÜncMeBaHGnusBaØarbs;GgÁkarshRbCaCatisþIBIsiT§ikumar nig evTikaGb;rMBiPBelakenA
TIRkugdaka RbeTseseNhÁal; enAqñaM 2000 Edl)anelIkeLIgGMBITisedAénkarQaneTAsMerc[)annUvkar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAqñaM 2015 .
CakarBit eyIgTTYlsÁal;fa EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH KWCaParkic©TTYlxusRtUvrbs;
RbeTsCatinImYy² . k¾b:uEnþya:gNak¾eday sMrab;RbeTsRkIRkdUcCaRbeTskm<úCa eyIgBitCaRtUvkarya:gcaM)ac;
v
bMputnUvkic©shRbtibtþikar nigkarCYy]btßmÖKaMRTBIshKmn_Cati nigGnþrCati edIm,IsMerc[)antamTisedA
Rbkbedaymhic©taenH . kñúgn½yenH karGb;rMminEmnRKan;EtCakarTTYlxusRtUvrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig
kILab:ueNÑaHeT EtvaKWCakic©karrbs;RbCaBlrdæRKb;rUb nig rbs;RKb;tYGgÁénkarGPivDÆn_ . dUecñH karxitxMedIm,I
sMerc)annUvkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaBitCaTamTar[mannUvPaBCaédKURbkbedayRbsiT§iPaBenAkñúgkMritepSg²
CaeRcIn rYmTaMgPaBCaédKUrvagRksYg-sßanb½nBak;B½n§ nigrvagraCrdæaPi)alCamYynwgmata-bita shKmn_
EpñkÉkCn Gñkpþl;CMnYy nigGgÁkarminEmnrdæaPi)alTaMgLaypgEdr . enAelImUldæanenH ÉksarEpnkard¾TUlM
TUlayenH )andak;ecjnUveKalkarN_mYyya:gsMxan;EdlpSarP¢ab;GaTiPaBéncMNayrbs;raCrdæaPi)aleTA
nwgkarGb;rMmUldæan edayKYbpSMCamYynwgkarelIkkMBs;PaBCaédKUrvagEpñksaFarN³ nig EpñkÉkCnenAkñúg
karGb;rM nig karbNþúHbNþalkñúgdMNak;kalx<s;bnþbnÞab;eTAeTot .
raCrdæaPi)almanCMenOfa EpnkarGb;rMsRmab;TaMgGs;KñaenH nwgbgðajGMBIeKalneya)ay nig yuT§saRsþ
R)akdRbCaRbkbedaycirPaB edIm,IseRmc[)annUvkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña enAkñúgqñaM 2015 xagmux . kar
dwknaM nig karebþCJad¾mutmaMrbs;raCrdæaPi)alcMeBaHPaBCaédKUenA kñúgvis½yGb;rM kMBugEtCH\T§iBlCaviC¢manya:g
xøaMgkøaeq<aHeTArkkarxitxMedIm,IksagFnFanmnusS nig mUlFnbBaØakm<úCa . smiT§plFM²TaMgLayén
karGnuvtþn_kmµviFIkMENTMrg;kñúgvis½yGb;rMEdleyIgsMerc)anenAkñúgry³eBlknøgmkenH KWCaskçIPaBEdl
qøúHbBa©aMg[eXIjya:gCak;c,as;GMBIPaBkan;EtRbesIreLIgénkMritsmtßPaBFnFanmnusSrbs;Cati nig qnÞHya:g
dac;Nat;rbs;raCrdæaPi)alkñúgkarQaneq<aHeTArkkarsMerceKalbMNg nig eKaledAénkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñaenAqñaM 2015 RsbtamkarkMNt;énevTikaGb;rMBiPBelak TIRkugdaka qñaM 2000 .
tamry³karbgðajEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH raCrdæaPi)almanbMNgKUsbBa¢ak;GMBIkarebþCJacitþ
ya:gmutmaMrbs;xøÜn kñúgkarxitxMFanapþl;FnFan[)anRKb;RKan;dl;vis½yGb;rM nig karbNþúHbNþal . kñúgeBlCa
mYyKñaenHEdr eyIgk¾sUmeFVIkarGMBavnavdl;shKmn_GnþrCati nig édKUGPivDÆn_rbs;eyIgTaMgGs; sUmemtþapþl;
nUvkarKaMRT[)ankan;EteRcIneLIgEfmeTot dl;karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña edIm,I[eKaledAenHGacsMerceTA)an
ya:gqab;rh½stamEtGaceFVI)an .
{karGb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a ¡ TaM g Gs; K ñ a sM r ab; k arGb; r M ¡ }
naykrdæ m ®nþ I
vi
esckþ I e pþ I m
karerobcMEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña CakarrYmbBa©ÚlKña nig BRgIkbEnßmnUvKMnitpþÜcepþImEpnkar
esdækic©sgÁmmYycMnYnrbs;raCrdæaPi)al . eKalneya)ayGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig dMeNIrkareFVIEpnkar
nig eKaledARtUv)anyklMnaMtamEpnkarGPivDÆn_esdækic© sgÁmkic©km<úCaelIkTI2EdlkMNt;ecjnUv
eKalneya)ay nig yuT§sa®sþGPivDÆn_EdlKaMRTdl;GñkRkIRk .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH k¾)anmkBIlMnaMCayuT§sa®sþénEpnkaryuT§sa®sþkat;bnßy
PaBRkIRk qñaM 2002 EdlEcgGMBIGnþraKmn_CalkçN³RbB½n§ nig cMeKaledAsMrab;karkat;bnßyPaBRkIRk
enAkm<úCaedayrYmbBa©ÚlTaMgeKalneya)ayyuT§sa®sþ nig eKaledAhirBaØb,Tanvis½yGb;rMry³eBlmFüm
nig EvgEdlRtUv)ankMNt;y:agc,as;las;pgEdr . EpnkarenHk¾CakarbBa¢ak;CafµInUvkarebþCJacitþrbs;
raCrdæaPi)alcMeBaHktikasBaØamYycMnYnrbs;GgÁkarshRbCaCatiBak;B½n§nwgsiT§irbs;kumar nig kar
pþl;karGb;rMpgEdr .
dMeNIrkarerobcM nig eFVIEpnkarsMrab;EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñary³eBlEvgenH KW)anEp¥kelI
eKalkarN_énkarbBa©ÚlKñay:agmanRbsiT§PaBrvageKalneya)ayGb;rMry³eBlmFüm yuT§sa®sþ nig
kmµviFIGaTiPaBEdlmanEcgenAkñúgEpnkaryuT§sa®sþGb;rM kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM nig GnþraKmn_Gb;rMsMrab;
TaMgGs;Kñary³eBlEvg . edayELk p>y>G nig k>K>v>G suuT§EtEp¥kelIkmµviFIEpnkarrMkilénkMEN
TMrg;tamry³karEksMrYlyuT§sa®sþ nig kmµviFIRbcaMqñaM EdlCMrujedaykarBinitüeLIgvijrYmRbcaMqñaMelIkar
Gnuvtþkargartamvis½yEdleFVIedayraCrdæaPi)al nig m©as;CMnYy nig GgÁkareRkArdæaPi)alCaédKUnana .
RsbeBlCamYyKñaenH EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaBRgIkTMhMénGaTiPaBeKalneya)ay nig
kmµviFIhYsBITMhMén k>K>v>G ry³eBlmFüm edayrYmbBa©ÚlTaMgkarBRgIkkarGPivDÆ nig KaMBarkumartUc nig
k¾dUcCakmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ nig eRkApøÚvkar Gkçrkmµ nig karbNþúHbNþalCMnajpgEdr . dUcKñaenHEdr
kareFVIEpnkar karRtYtBinitütamdan nig hirBaØb,TanelIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña dUcEdl)anerobrab;enA
kñúgÉksarenH rYmbBa©ÚlTaMgviFIsa®sþTUlMTUlaymYy EdlbBa©ÚlkarrYmcMENkrbs;raCrdæaPi)alRksYg
epSg² GgÁkareRkArdæaPi)al nig RkumsgÁmsIuvilpg .
´sUmeqøót»kasenH edIm,IEføgGMNrKuNcMeBaHm®nþIbec©keTsCan;x<s;rbs;RksYgBak;B½n§nana
Edl)anbMeBjkargary:agl¥itl¥n;kñúgkarerobcMEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH. ´k¾sUmpþl;karekat
sresIrrbs;´dl;Rkumkargarvis½yGb;rMrbs;m©as;CMnYy GgÁkareRkArdæaPi)alCaédKUxagvis½yGb;rM nig
vii
TIRbwkSabec©keTsnana Edl)anpþl;eyabl;CayuT§sa®sþ nig Bt’manRtLb;vijtaMgBIedImrhUtdl;
cb;dMeNIrkarerobcMEpnkar .
tu l eLaH
viii
EpnTI R beTskm< ú C a
1
Bt’ m ansegç b GM B I R beTs
Bt’mansegçbGMBIRbeTs qñaM
RbCasaRsþ ¬1¦
cMnYnextþ¼Rkug 24
cMnYnRsuk¼xNÐ 185
cMnYnXMu¼sgáat; 1>621
cMnYnPUmi 13>406
cMnYnRKYsar 2>188>663
épÞdIsrub ¬ Ban;KILÚEm:RtRkLa¦ 181 035
cMnYnRbCaCnkñúgmYyKILÚEm:RtRkLa 64
RbCaCnTUTaMgRbeTs 13/099 lan 2000
PaKryRbCaCnenATIRbCMuCn 15>7 1998
PaKryRbCaCnenAtMbn;CnbT 84>3 1998
PaKryRbCaCnCaRsI 51>8 1998
PaKryRbCaCnGayu 3-5 qñaM 9>2 1998
PaKryRbCaCnGayu 6-11 qñaM 18>1 1998
PaKryRbCaCnGayu 0-14 qñaM 42>8 1998
GRtakMeNInRbCaCnRbcaMqñaM 2/5 90-99
PaKrykMlaMgBlkmµenAkñúgksikmµ 75>3 1998
GRtaGkçrkmµmnusSeBjv½y ¬15 qñaMeLIgeTA¦srub 67 1998
GRtaGkçrkmµmnusSeBjv½ynarI ¬15 qñaMeLIgeTA¦ 57 1998
GRtaGkçrkmµmnusSeBjv½yburs ¬15 qñaMeLIgeTA¦ 80 1998
sßanPaBesdækic©sgÁm ¬2¦
plitplCatisrub¬Caduløar ¦ 260 1999
plitplkñúgRsuksrub ¬Caduløar ¦ 297 1997
RKYsarEdlsßitenAeRkambnÞat;RkIRk 36° 1999
karGb;rM ¬3¦
cMnYnsalametþyüsikSa 1>015 2001-2
cMnYnsalabzmsikSa 5>741 2001-2
cMnYnsalaGnuviTüal½y 534 2001-2
cMnYnsalaviTüal½y 163 2001-2
2
GRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSasrub 87>0 2001-2
GRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSarbs;sisSRsI 84>2 2001-2
GRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSarbs;sisSRbus 90>0 2001-2
GRtaKg;vgSenAfñak;TI 6 srub 47>8 2000-1
GRtavtþmansisSenAbzmsikSasrub 67>6 2000
GRtavtþmansisSenAbzmsikSarbs;sisSRsI 66>5 2000
GRtavtþmansisSenAbzmsikSarbs;sisSRbus 67>6 2000
suxPaBkumar nig GaharUbtßmÖ ¬4¦
GRtamrNPaBrbs;Tarksrub ¬PaKBan;¦ 95>0 2000
GRtamrNPaBrbs;TarkRsI ¬PaKBan;¦ 82>2 2000
GRtamrNPaBrbs;TarkRbus ¬PaKBan;¦ 102>8 2000
GRtamrNPaBrbs;kumarGayueRkam 5 qñaMsrub ¬PaKBan;¦ 125>0 2000
GRtamrNPaBrbs;kumarIGayueRkam 5 qñaM ¬PaKBan;¦ 132>8 2000
GRtamrNPaBrbs;kumaraGayueRkam 5 qñaM ¬PaKBan;¦ 110>1 2000
PaKryénkumarxVHTm¶n; ¬mFüm nig F¶n;F¶r -2SD¦srub 45>2 2000
PaKryénkumarIxVHTm¶n; ¬mFüm nig F¶n;F¶r -2SD¦ 46>3 2000
PaKryénkumaraxVHTm¶n; ¬mFüm nig F¶n;F¶r -2SD¦ 44>3 2000
PaKryénkumarRkin ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦srub 44>6 2000
PaKryénkumarIRkin ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦ 45>9 2000
PaKryénkumaraRkin ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦ 43>3 2000
PaKryénkumarsÁmsÁaMg ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦srub 15>0 2000
PaKryénkumarIsÁmsÁaMg ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦ 14>6 2000
PaKryénkumarasÁmsÁaMg ¬mFüm nig F¶n;F¶r ¦ 15>4 2000
RbPB
¬1¦ CMerOnTUeTAnUvRbCasa®sþkm<úCa 1998
¬2¦ viTüasßanCatisißti 1997 / 1999 / 2000
¬3¦ RbB½n§Bt’manRKb;RKgGb;rM 2000 -2001
¬4¦ GegátRbCasa®sþ nig suxPaBenAkm<úCaqñaM 2000
kMNt;cMNaM ³ GaMgDIkaT½rEdl)aneRCIserIstamlMdab;fñak;extþ-Rkug RtUv)anpþl;enAkñúgtarag 4>4.
3
segç b erOg
karerobcMEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña enH)andkRsg;BIKMnitpþÜcepþImEpnkarGPivDÆn_déTmYycMnYn
eTotrbs;raCrdæaPi)alkm<úCa . dMeNIrkareFVIEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenHRtUv)anyklMnaMtam
EpnkarGPivDÆn_sgÁmkic© esdækic©km<úCaelIkTI 2 EdlraCrdæaPi)al)anGnum½tkñúgqñaM 2002 eday)andak;
ecjnUveKalneya)ay nig yuT§sa®sþKaMRTGñkRkIRk . EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenHk¾)anyklMnaMtam
EpnkaryuT§sa®sþkat;bnßyPaBRkIRkqñaM 2002 pgEdr EdlEcgGMBIGnþraKmn_CalkçN³RbB½n§ nig cMeKal
edAsMrab;kat;bnßyPaBRkIRkenARbeTskm<úCaedayrYmbBa©ÚlTaMgeKalneya)ayGb;rM yuT§sa®sþ nig eKal
edAhirBaØb,TanEdl)ankMNt;y:agc,as;pgEdr .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenHeqøIytbedaypÞal;eTAnwgTsSn³vis½yGPivDÆn_EpñkRbCasa®sþ
m:aRkUesdækic© nig sgÁmTUlMTUlaysMrab;ry³eBl 10-15 qñaMxagmuxenAkñúgRbeTskm<úCa . lkçN³
Biessd¾TUlMTUlayénbribTGPivDÆn_sMrab;kareFVIEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña KWmanerobrab;enAkñúgEpñkTI 1
énEpnkarenH . edayELkkarGnuvtþGb;rMsMrab;TaMgGs;KñacaM)ac;RtUvBicarNaeTAelIGnÞak;énkarGb;rM
PaBRkIRkEdlmanRsab;kñúgkarrYmcMENkeFVI[manvismPaBxaglT§PaBTTYlesvaGb;rMsMrab;RKYsarRkIRk
bMput .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenHk¾)anEp¥kelIBt’manGMBItRmUvkarkñúgkareFVI[RbB½n§Gb;rM karbNþúH
bNþalkan;EtmanlkçN³eqøIytbeTAnwgTIpSarBlkmµEdlecHEtERbRbYl nig minc,as;las; nig TsSn³
vis½ym:aRkUesdækic© . elIsBIenHeTotEpnkarskmµPaBenHk¾RtUv)anerobcMeLIgy:agCak;lak;edIm,IedaH
Rsay]bsKÁEpñkesdækic© nig vb,Fm’mYycMnYnpgEdr CaBiess]bsKÁEdleFVI[cMnYnnarI nig CnCati
PaKtic)ancUleronenAkñúgsalabzmsikSa mFümsikSa nig karGb;rMeRkARbB½n§mancMnYntictYc .
EpnkarenHk¾)ankMNt;nUvsar³sMxan;mYyelItRmUvkarksagsmtßPaB edIm,IBiPakSaelIkarGnuvtþ
Epnkar[mankareCOCak;x<s;eTAGnaKt . tRmUvkarksagsmtßPaBenHnwgRtUvelIkeLIgenARKb;lMdab;
fñak;énKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña CaBiessKW sgát;Fn;eTAelIkarBRgwgtYnaTIrbs;KN³kmµaFikar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAfñak;mUldæan edIm,IsMerceKaledAEdl)ankMNt; ¬1¦karksagEpnkarCatiGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kña ¬2¦karpSBVpSaydMeNIrkarGnuvtþ nig nItiviFI ¬3¦karGnuvtþ ¬4¦kartamdanRtYtBinitü .
karpþl;fvikaeTAelItRmUvkarksagsmtßPaBRtUv)anelIkeLIgenAkñúgEpñkTI 3 énEpnkarenH .
dMeNIrkarerobcM nig eFVIEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ry³eBlEvgenHKWEp¥kelIeKalkarN_énkar
bBa©ÚlKñarvagGaTiPaBeKalneya)ayyuT§sa®sþ nig kmµviFIvis½yGb;rMry³eBlmFümEdlmanEcgkñúg
EpnkaryuT§sa®sþGb;rM kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM nig GnþraKmn_karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ry³eBlEvg . eday
ELkp>y>G nig k>K>v>G KWEp¥keTAelIkmµviFIrMkilénkarGnuvtþkMENTMrg;tamry³karEksMrYlyuT§sa®sþ nig
4
kmµviFIRbcaMqñaM EdlCMrujedaykarBinitüeLIgvijCarYmRbcaMqñaMtamvis½y EdleFVIeLIgedayraCrdæaPi)al Gñk
pþl;CMnYy nig GgÁkareRkArdæaPi)alCaédKUnana .
epþImecjBIkarvaytémøkarGnuvtþkargarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña qñaM 2000 karBinitüeLIgvijEpnkar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbcaMqñaMnwgGnum½tykeKalkarN_Rbhak;RbEhlKña . lkçN³BiesssMxan;mYyén
dMeNIrkareFVIEpnkar nig tamdanRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgBRgIkdMeNIrkarBieRKaHeyabl;
GñkBak;B½n§ edIm,IBRgwgkarcUlrYmrbs;raCrdæaPi)al RksYgepSg² GgÁkareRkArdæaPi)al nig sgÁmsIuvil
EdlEp¥kelIkmµviFIRsavRCavRbtibtþienAtammUldæand¾TUlMTUlay .
karerobcMbegáItEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH RtUvBicarNaeTAelIkarviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
TUlMTUlaymYy nig karkMNt;bBaðaRbQmmuxsMxan;²sMrab;karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña . EpñkTI 2
énEpnkarenH erobrab;GMBIkarrIkcMerIndMbUgEdlTTYl)aneq<aHeTAsMerceKalbMNg nig eKaledAGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kñakñúgry³eBlbIqñaMknøgmk . ry³eBlBIqñaM 2000-02 eXIjmankarEklMGKYr[kt;sMKal;
kñúgkarcUlsikSakñúgry³eBlR)aMbYnqñaMdMbUgénkarGb;rMmUldæan karekIneLIgy:agxøaMgnUvRbsiT§PaBépÞkñúg
¬GRtaeLIgfñak;rbs;sisS¦ nig karekIncMnYnsisSmkBIRKYsarEdlRkIRkbMputrYmTaMgkumarICnbT nig CnCati
PaKticpgEdr .
viFankareKalneya)aybzmsMrab;sMerc)ankarrIkcMerInTaMgenH KWGnþraKmn_CalkçN³RbB½n§ nig
cMeKaledAkñúgkarkat;bnßybnÞúkcMNayrbs;RKYsarRkIRk . EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRtUv)anEp¥kelIkar
snµt nig viFankarmYycMnYnEdlrYmbBa©ÚlKña nig BRgIkyuT§sa®sþkat;bnßykarcMNaysMrab;karTTYlesva
Gb;rMmUldæan . EpnkarenHk¾)anEp¥kelIkarsnµtcMeBaHkarekIneLIgCalMdab;nUvR)ak;bMNac;dl;buKÁlikGb;rM
nig karpøas;bþÚreTArkkarpþl;R)ak;bMNac;Ep¥kelIkarGnuvtþkargar nig karelIkTwkcitþEdlkMNt;eKaledA
sMrab;RKUbeRgón ¬R)ak;]btßmÖeTAsalaenACnbTdac;Rsyal¦ k¾dUcCaeKalneya)aydMeLIgzan³ nig
bNþúHbNþalEp¥kelIKuNbMNac;pgEdr .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH k¾RtUv)anerobcMy:agCak;lak; edIm,IedaHRsaybBaðaRbQmmux
ry³eBlmFüm nig ry³eBlEvgmYycMnYnsMrab;karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbkbedayRbsiT§PaB .
eKaledA nig vtßúbMNgTUeTARtUv)anbBa©ÚlenAkñúgEpñkrgnImYy² ¬dUcCakarGb;rM nig KaMBarkumartUc karGb;rM
mUldæan .l. ¦ enAkñúgEpñkTI 3 . tYelxCak;lak; ¬dUcCaGRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSa 95° enAqñaM
2005¦ RtUv)anerobrab;enAkñúgtarag4>2 edIm,IsRmbsRmYlkartamdanRtYtBinitü. tYelxenHnwgtRmUv[
mankarEklMG[)aneRcIntamry³dMeNIrkarGnuvtþEpnkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaCalkçN³GnþrRksYg .
edayELkEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgGnum½tykyuT§sa®sþCak;lak;nana edIm,Ipþl;»kasGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñakñúgtMbn;Edlbc©úb,nñenACnbTdac;Rsyal nig tMbn;Edlmin)anTTYlesvaGb;rMtamry³RbB½n§
eFVIEpnkarcMruHmYy . bBaðaRbQmTIBIr KWRtUvGnum½tykyuT§sa®sþnana EdlsMerc)annUvtulüPaBRbkb
5
edayRbsiT§PaBmYyrvaglT§PaB nig karEklMGKuNPaB rYmbBa©ÚlTaMgkarBRgIkkarGPivDÆ nig KaMBar
kumartUc karGb;rMeRkARbB½n§ kmµviFIGkçrkmµ nig kmµviFIbNþúHbNþalCMnajeRkApøÚvkarEdlCaeKaledAfµI .
RbkarsMxan;KWfa KuNPaBenAkñúgbribTenHRtUv)ankMNt;fa nwgTTYl)anpleRcInenAkñúgRbsiT§PaBGb;rM
edayrYmTaMgkarkMNt;lkçN³énRbsiT§PaB[)anTUlMTUlay EdlRtUvKitTaMgkarGnuvtþenAkñúgfñak;eron nig
karsikSarbs;sisS . bBaðaRbQmsMxan; k¾manEcgenAkñúgEpñkTI 2 énEpnkarenHEdr .
edIm,IerobcMEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamYyEdlR)akdRbCa raCrdæaPi)al)anGnum½telIesNarIy:U
hirBaØb,TanmYycMnYnenAkñúgbribTeFVIEpnkarGb;rMTUTaMgvis½ymYy EdlkareRKagkarcMNaysMrab;karGPivDÆ
nig KaMBarkumartUc nig karGb;rMeRkARbB½n§ cMeBaHFnFanshKmn_ nig FnFanÉkCn edaybegáIn[manPaB
eCOCak;BIédKUÉkCn¼rdæedIm,IGnuvtþkmµviFIEdl)anesñIsuM.FnFanrbs;rdænwgRtUveRKagTuksMrab;shKmn_
Tn;exSaykñúgkarpþl;esvaGb;rM enAkñúgkarGb;rM nig KaMBarkumartUc nig karGb;rMeRkARbB½n§ .
eKalkarN_hirBaØb,TanTUlMTUlayEdlKaMRTdl;esNarIyU:hirBaØb,TandUc)anerobrab;xagelIRtUv
eKarBeTAtamEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenaH KWfakarcMNayrbs;raCrdæaPi)alnwgpþl;GaTiPaBx<s;
bMputcMeBaHkarGnuvtþGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig kmµviFIGPivDÆn_RKUbeRgónBak;B½n§ . kmµviFIEdlenAesssl;
nig vis½yrgnananwgRtUvRKb;RKg nig pþl;hirBaØb,Tantamry³PaBCaédKUsaFarN³ ÉkCnEdlkMBuglUt
las; rYmbBa©ÚlTaMgGñkpþl;esvaGb;rMrbs;RksYgBak;B½n§déTeTot ¬]>RksYgsuxaPi)alsMrab; GPi>K>k>t ¦
EpñkÉkCn nig GgÁkareRkArdæaPi)alkñúgRsuk nig GnþrCati .
karsnµtGMBIeKalneya)ay nig hirBaØb,TansMrab;GnuvtþEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH RtUv)an
erobrab;segçbenAkñúgEpñk 3>2 énEpnkarenH . eKaledAdMbUg KWedIm,IsMerc[)anlT§PaBTTYl)anCa
saklnUvkarGb;rMmUldæanR)aMbYnqñaMRbkbedayKuNPaBx<s;enAqñaM 2010 RsbeBlCamYynwgkareRCIserIs
BRgIkkarpþl;rbs;vis½yrgdéTeTot CaBiesskarGb;rMkumartUc nig karGb;rMeRkARbB½n§ . EpnkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñaenHnwgrYmbBa©ÚlKña nig BRgIkkarEklMGRbsiT§PaBépÞkñúgbc©úb,nñrYmTaMgGRtaeLIgfñak;x<s;enAfñak;
bzmsikSa nig qøgPUmisikSafñak;mFümsikSabzmPUmi .
yuT§sa®sþTaMgenH nwgRtUvKYbpSMbEnßmCamYynwgyuT§sa®sþfµIEdlkarcMNaymanRbsiT§PaBsMrab;
karBRgIkeKalviFIEbbcMruH nig GnþrRksYg edIm,IGnuvtþkmµviFIGPivDÆn_ nig KaMBarkumartUc[)ansMercenAqñaM
2015 . EpnkarenH k¾rYmbBa©ÚlkmµviFIsmahrNkmµeRkARbB½n§ nig kmµviFIsmmUledIm,IFana[)ankarvil
RtLb;cUleronvijrbs;sisSe)aHbg;karsikSa . EpñkGnþrRksYgxøHénkarGPivDÆ nig KaMBarkumartUc nig kar
Gb;rMeRkARbB½n§ EdlminRtUv)anKiteTenAkñúgEpnkarhriBaØb,TanCarYmKWmanerobrab;segçbenAkñúgEpñk3>5 .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñak¾nwgGnum½tykviFankarry³eBlmFüm nig Evg edIm,IEklMGKuNPaB
Gb;rMmUldæankñúgRbB½n§ nig eRkARbB½n§pgEdr. cMNucsMxan;éneKalneya)ayenHKWedIm,IrkSacMENk
6
mYyx<s;énkarcMNayrbs;raCrdæaPi)alelIkarGb;rMmUldæan[)anRbEhl 70° kñúgmYyqñaMkñúgry³eBlén
EpnkarenH. cMNucsMxan;TIBIrénEpnkarenHKWedIm,IrkSacMENkx<s;énkarcMNayeRkABIR)ak;ebovtS ¬cenøaH
45-55°¦ kñúgGMLúgry³eBlénEpnkartamry³kareFVIEpnkarditdl; nig niytkmµénbTdæancat;taMg
buKÁlikEdl)anRBmeRBógKña nig karkMNt;kMeNInR)ak;ebovtSvis½yGb;rM[RsbCamYynwgkMENTMrg;
R)ak;ebovtSm®nþIraCkarTUlMTUlay .
RsbeBlCamYyKñaenH EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbemIlemIleXIjkarBRgIkKMnitpþÜcepþIm Ep¥k
elIkarGnuvtþkargarrbs;m®nþIRKb;RKg nig RKUbeRgónkñúgvis½yGb;rMelIeKaledAEdleTIbdak;[GnuvtþenA
eBlfµI²enH KWRtUv)anerobcMeLIg edIm,IFanakarcat;taMgesµIPaBKña nig karGnuvtþkargar[RbesIreLIgrbs;
buKÁlikmanbTBiesaF nig lkçN³sm,tþienAkñúgtMbn;Edlbc©úb,nñmin)anTTYlplRbeyaCn_ . karsnñidæan
EpñkRbtibtþihirBaØb,Tan nig fvika KWmanpþl;CUnkñúg]bsm<½n§ 5 .
lkçN³Biess nig eKaledAd¾TUlMTUlayénEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenHmanerobrab;segçbenA
kñúgEpñkTI 3>3 . eK)an):an;sµanfa karcUlsikSaCamUldæannwgekIneLIgdl; 3/8 lannak; enAqñaM 2007
¼08 EdlnwgenAefrkñúgkMritenHRtwmqñaM 2015 enAeBlEdlkMeNInRbsiT§PaBépÞkñúg nig karrkSalMnwg
GayucUlsalaeronrbs;kumarcab;epþImmanRbsiT§PaB . karcUlsikSaEpñkGb;rMkumartUc nig karGb;rMeRkA
RbB½n§RtUv)an):an;sµanfanwgekIndl; 280 000 nak; nig 15 000 nak;kñúgmYyqñaM kñúgGMLúgeBlénkar
Gnuvtþ b¤ dMeNIrkarEpnkar . viFankarry³eBlxøIedIm,IRsUbykkMeNIny:agqab;rh½sénkarcUlsikSahYs
GayuenAkñúgGMLúgqñaM 2003-08 nwgrYmbBa©ÚlTaMgkarrkSafñak;eronBIrevn nig kareRbIR)as;RKUbeRgón nig
karBRgIkkarbeRgónfñak;KYb .
EpnkarenHk¾):an;sµankarekIneLIgCalMdab;pgEdrnUvem:agbeRgóntamsalabzmsikSa nig
mFümsikSacab;BIqñaM 2007 eLIgeTAenAeBlEdlkarcUlsikSafñak;bzmsikSa nig mFümsikSabzm
PUmicab;epþImmanlMnwg . eK)an):an;sµanfa BIqñaM 2007 eTAmuxsmtßPaBTTYlrbs;fñak;eronEdlmannwg
GnuBaØat[mankarENnaMCabeNþIr²nUvkarsikSaeBjem:agRBwk resol nig karENnaMkarbeRgóneBj
mYyéf¶sMrab;RKUbeRgónfñak;bzmsikSa nig mFümsikSaPaKeRcIn. kareFVIEpnkarGMBIkarpÁt;pÁg;¼tRmUvkarRKU
k¾nwgRtUv)anEklMGpgEdredIm,IFanafa lMnaMénkarcUlsikSaEdlkMBugpøas;bþÚrrvagfñak;bzmsikSa nig mFüm
sikSaRtUv)aneqøIytby:agmanRbsiT§PaB .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenH Ep¥kelIPaBCaédKUGnþrRksYgbc©úb,nñ nig kic©shRbtibtþikarCa
mYyGñkpþl;CMnYy GgÁkareRkArdæaPi)al nig sgÁmsIuvil sMrab;kareFVIEpnkar nig karGnuvtþ. karerobcM
CaédKUbc©úb,nñnwgRtUvBRgwgbEnßmeTot dUcmanerobrab;enAkñúgEpñk 3>4 .
7
cMNaysrubénkarGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña rYmTaMgrdæ)alpg karGb;rMkumartUc karGb;rM
mUldæan karGb;rMkñúgRbB½n§ karGb;rMeRkARbB½n§ nig kmµviFIGkçrkmµ nig karGPivDÆRKUbeRgónnwgekIneLIgBI
419Ban;lanerol ¬kñúgqñaM 2002¦ eTA 855Ban;lanerol ¬kñúgqñaM 2015¦. cMENkÉkarcMNayelIvis½y
Gb;rMrYmTaMgkarGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña edayKYbpSMTaMgmUlniFi rbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa
RksYgepSgeTotrbs;raCrdæaPi)al GgÁkareRkArdæaPi)al nig karrYmviPaKTanBIÉkCn matabitasisS
nwgFøak;cuHBI90° ¬kñúgqñaM 2002¦ eTA66° ¬kñúgqñaM 2015¦ . RbkarenHKWRsbeTAtameKalneya)ay
rbs;raCrdæaPi)al¼RksYgGb;rM yuvCn nigkILa edIm,IBRgIkkMritGb;rMeRkaymUldæanEdlnwgRtUvTTYl
hirBaØb,Tan tamry³PaBCaédKUsaFarN³ nig minEmnsaFarN³. cMENkénkarcMNaysaFarN³minEmn
saFarN³ Edl)an)a:n;sµansMrab;vis½yrgnana KWmanbgðajkñúg]bsm<½n§ 4 tarag 4 nig 5 .
eK)an):an;sµanfa karrYmcMENkrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa cMeBaHcMNaycrnþénkarGnuvtþ
G>s>K nwgekIneLIgBIRbEhl 329 Ban;lanerol ¬83 landuløarGaemrik¦ kñúgqñaM 2002 eTARbEhl
805 Ban;lanerol ¬203 landuløarGaemrik¦ kñúgqñaM 2015 . kar)a:n;sµanTaMgenHRtUv)ancat;TukfaGac
eTArYcedaysarcMENkénkarcMNaycrnþelIvis½yGb;rMEdl)an)a:n;sµannwgmanCaGtibrma 24° kñúgqñaM
2010 Føak;cuHmkRtwm 21° kñúgqñaM 2015 .
enAeBlCamYyKñaenH karcMNaymUlFn¬epþatelIsmÖarrUbv½nþbEnßm nig karksagsmtßPaB¦
RtUv)an)a:n;sµanfanwgekIneLIgBI 94/7 Ban;lanerol kñúgmYyqñaM ¬24 landuløar Gaemrik¦ kñúgqñaM 2002
eTA 233/3 Ban;lanerol kñúgmYyqñaM ¬59 landuløarGaemric ¦ enAqñaM 2015 . eK)anRbemIleXIjfa
RtwmqñaM 2010 karvinieyaKTunGaTiPaBnwgRtUvvinieyaKeTAelIkarksagsalabzmsikSa nig mFümsikSa
edaymankarpøas;bþÚrsmÖarrUbv½nþGb;rMfñak;eRkaymFümsikSa Edlmantémøx<s;CagenHbnÞab;BIqñaM 2010 .
karBinitütamdankarGnuvtþEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nwgRtUvEp¥kelIkarBinitüeLIgvijkar
GnuvtþkargarrYmRbcaMqñaMrbs; k>K>v>G edayraCrdæaPi)al RksYgGb;rM yuvCn nig kILa Gñkpþl;CMnYy nig
GgÁkareRkArdæaPi)alnana . viFIsa®sþkmµviFIrMkil nwgGnuBaØat[mankarEksMrYlRbcaMqñaMéneKaledAGnuvtþn_
kargarrbs;vis½y nig yuT§sa®sþrbs;kmµviFI edayBicarNaeTAelIbTBiesaFEdl)aneronsURt . GKÁelxa
Fikardæan K>C>G>T rYmCamYynwgRkumkargar nig naykdæanCMnajrbs;RksYgBak;B½n§nwgkarsRmbsRmYl nig
RKb;RKgdMeNIrkartamdanRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
CaEpñkmYyénkarBRgwgRbB½n§tamdanRtYtBinitürbs;karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñary³eBlmFüm nig
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñary³eBlEvg KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñanwgcat;viFankarnana edIm,I
BRgwgRbB½n§Bt’manGMBIkarBinitü nig RKb;RKg extþ-Rkug nig Rsuk-xNÐ . edIm,IFana[manPaBTTYlxus
RtUvTUlMTUlaysMrab;karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña K>C>G>T nwgBRgwgkarerobcMpøas;bþÚrBt’manCamYy
8
K>G>T>x / K>G>T>s / K>G>T>X nig RkumsgÁmsIuviltamry³evTikaGb;rM RbcaMqñaM karBieRKaHeyabl;fñak;
extþ-Rkug nig fñak;Catikñúgsnñi)atGb;rMRbcaMqñaMrbs;RksYgBak;B½n§ .
lkçN³BiesssMxan;mYyéndMeNIrkarBinitütamdankarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña KWkarbegáInkarykcitþ
Tukdak;cMeBaHkarvaytémøkmµviFIEklMGKuNPaB edayEp¥kelIsþg;daGb,brmafµIénlT§pleronsURt
skmµPaB nig karcUlrYm Edl)ankMNt;eBlsMrab;ENnaMkñúgqñaM 2003-04 . karBinitütamdanKuNPaB k¾
nwgbBa©ÚlTaMgkarBRgIkkarRsavRCavRbtibtþitammUldæaneday K>C>G>T GgÁkareRkArdæaPi)al nig RkumRKb;
RKgkmµviFIRTg;RTaytUcdéTeTot edIm,IFanafa karvaytémøGMBIplb:HBal;énkMENTMrg;Gb;rMsMrab;TaMgGs;
KñarYmbBa©ÚltfPaBkMritmUldæan nig kMritsalaeron¼fñak;eron . cMNucenHKWmanerobrab;BisþarkñúgEpñk 4>4
énEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
9
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
1>1 TidæPaBénPaBRkIRk
karvaytémøCaeRcIn)ancg¥úlbgðajBIkMriténPaBRkIRkenAkm<úCa . tamkar)a:n;sµan)an[dwgfa
snÞsSn_karvaytémøCaeRcIn )ancg¥úlbgðajBIkMriténPaBRkIRkenAkm<úCa . tamkar)a:n;sµan)an[dwgfa
snÞsSn_GegátBIPaBRkIRkenAqñaM 1999 man 36° ¬TidæPaBénPaBRkIRkqñaM1999¦ . eTaHbICakareRbób
eFobrgVas;énPaBRkIRkxus²KñamankarlM)akk¾eday k¾GRtaénPaBRkIRkhak;dUcCaBuMmankarERbRbYlCa
dMukMPYneLIycab;taMgBIqñaM 1997 mk . PaBRkIRkmanGRtax<s;enAtamtMbn;CnbTEdlmanRbCaBlrdæ
RkIRkRbEhlCa 90/5° . RbCaBlrdæRkIRkepSgeTotrs;enAtamtMbn;TIRkugepSgeTot ¬7/2°¦ nig rs;enA
raCFanIPñMeBj ¬2/3°¦. Gegátesdækic©sgÁmkic©km<úCa naeBlfµI²enH ¬1999¦ )anbBa¢ak;BItYelxTaMg
enH . R)ak;cMNUlRbcaMqñaMCamFümenAtamtMbn;CnbTmanticCagmYyPaKbIénR)ak;cMNUlrbs;RbCaBlrdæ
rs;enAraCFanIPñMeBj ¬kñúgmYyqñaMRbCaBlrdæenAtamtMbn;CnbTrk)anEt197 duløarshrdæGaemrik bu:eNÑaH
cMENkÉRbCaBlrdærs;enAraCFanIPñMeBjvijrk)andl;eTA 691 duløarshrdæGaemrik¦ .
RbeTskm<úCaeFVIkareRbóbeFobsnÞsSn_PaBRkIRkCamYynwgRbeTsGas‘anepSgeToteXIjfa kar
eRbóbeFobsMrab;RbeTskm<úCamanlkçN³minGMeNaypleLIy . ]TahrN_ ³ tamedayeRbIsnÞsSn_PaB
CnRkIRk EdleFVIeLIgedaykmµviFIGPivDÆn_shRbCaCatiRbcaMenAkm<úCa)an[eXIjfa tYelxénPaBRkIRk
enHmandl;eTA 42>5° . ebIeRbóbeFobEttYelxénRbeTskMBugGPivDÆn_enAtMbn;GasIuGaeKñy_ nig
GasuI)a:suIhVicmanEt 25° . kareronmin)ancb;bzm sikSa lT§PaBTTYl)anesvasuxPaBGnam½y nig
GaharUbtßmÖkumarxSt;exSay CaktþasMxan;EdlbNþal[ snÞsSn_PaBRkIRkenAkm<úCamankMritTab .
karbegáInlT§PaBTTYl)anesvaGb;rMmUldæanenAtamtMbn;CnbT KWCaGaTiPaBcm,gkñúgkarkat;bnßyGRta
PaBRkIRkrbs;mnusS .
PaBRkIRkenAtamtMbn;CnbT¼TIRkugmanlkçN³minsuIKñaeT. ]TahrN_ ³ snÞsSn_PaBRkIRkenA
tMbn;TIRkug¬16° énRbCaCnTaMgGs;¦ KWman 34>2° . pÞúyeTAvijtYelxenAtamtMbn;CnbTman 44>9°
sMrab; 84° énRbCaCnTaMgGs;. snÞsSn_epSg²eTot)anbEnßm[manPaBminsuIKñaTaMgenH . kareRbIR)as;
CaTUeTAkñúgmñak;²enAtMbn;TIRkugeRcInCagBIrdgénkareRbIR)as;rbs;RbCaBlrdætamCnbT . RbCaBlrdætam
TIRkugmanGayukalmFümelIsR)aMqñaMeRcInCagRbCaBlrdærs;enAtamtMbn;CnbT nig TTYl)ankMritGb;rM
k¾x<s;CagRbCaBlrdærs;enAtamtMbn;CnbTEfmeTotpgEdr . karcMNay nig lT§PaBTTYl)ankarGb;rM
KWCaktþasMxan;mYysMrab;RbCaBlrdærs;enAtamCnbT. cMENkRbCaBlrdæenAraCFanIPñMeBjRtUvcMNayelI
karGb;rMeRcInCagRbCaBlrdæenACnbT 12 dg .
10
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña³ bribTGPivDÆn_
11
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
13
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
1>3 ckçúvis½yTIpSarBlkmµ
ksikmµenAEtCavis½ymYyEdlelceFøaCageK ehIy)anRsUbykkMlaMgBlkmµeRcInCag 80° eTA
eTot . enAtamtMbn;CnbTmankMlaMgBlkmµ 89° Caksikr b¤ CasmaCikRKYsar EdlminTTYl)ankéRm .
enAtamTIRkugmankMlaMgBlkmµRbmaNCaBIrPaKbIeFVIkarpþl;esvakmµ b¤ vis½ykmµnþsalkmµxñattUc eday
sarEtkarvinieyaKbreTskñúgRsuk)anrIkcMerIneLIgenAedIm nig Bak;kNþalTsvtSTI 90 enaHmk. pÞúyeTA
vijkmµkrmkBICnbTmanRbmaN 11° b:ueNÑaHeFVIkarkñúgvis½ypþl;esva CaBiessnieyaCikraCrdæaPi)al .
sm<aFRbCasa®sþ)anBRgwgesckþIRtUvkarbnÞan;sMrab;karbegáItkargar . mankarBüakrN_fa kMlaMg
BlkmµnwgekIneLIgRbmaNCa 200 000kñúgmYyqñaM²mkRtwmqñaM 2010. karekIneLIgénTMhMkMlaMgBlkmµ
Epñkksikmµ)anbNþal[mankarFøak;cuHCaTUeTAkñúgplitPaBksikmµry³eBlb:unµanqñaMfµI²enH . sßanPaB
14
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña³ bribTGPivDÆn_
enH)aneFVI[kan;EtF¶n;F¶redayPaBminR)akdRbCaecHEtekIneLIgenAkñúgckçúvis½yTIpSarBlkmµ.
karvinieyaKbreTsedaycMeBaH)anFøak;cuHkñúgry³eBlb:unµanqñaMfµI²enH . b:uEnþeTaHbICavis½yeTscrN_kMBug
bgðajBIkMeNInEdlGacnwgmaneCaKC½yk¾eday k¾kþIsgÇwmsMrab;]sSahkmµkat;edrmanlkçN³minKYr[Tuk
citþesaH ¬]sSahkmµbegáItkargarenAtMbn;TIRkugnaeBlfµI²enH ¦.
ckçúvis½yTIpSarBlkmµminR)akdmann½yfa ynþkarRtUvkarerobcMTukCaeRscEdlbegáInkareqøIytb
eTAnwgRbB½n§bNþúHbNþal nig Gb;rM . RbkarenHmansBaØaNtRmUvkarxøaMgsMrab;karbNþúHbNþalCak;lak;
¬]TahrN_ ³ karRKb;RKg kMuBüÚT½r KNenyü PasabreTs¦ enAtamtMbn;TIRkug . kmµviFIEdlerobcMeLIg
edayRkumh‘unÉkCn nig GgÁkareRkArdæaPi)al)anbegáItkarGb;rMbec©keTsbc©úb,nñ nig karpÁt;pÁg;karbNþúH
bNþalviC¢aCIv³EdlmanCag 90° . kareRbIR)as;edayeRCIserIsrUbPaBbg;éfø nig ]btßmÖFnFanrdæsMrab;
karpÁt;pÁg;karbNþúHbNþalÉkCnpSarP¢ab;eTAnwgBt’man nig karRsavRCavTIpSar¼karbNþúHbNþal EdlRtUv
)anBRgwgCaviFankarsMxan;sMrab;BRgwgsBaØaNTIpSar .
enAtamtMbn;CnbT kmµviFIGb;rMmUldæanEdlmanKuNPaBl¥ kmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ nig kmµviFIGkçrkmµ
manlkçN³sMxan;bMputsMrab;plitPaBksidæanl¥ . cMENkenAtamtMbn;TIRkugvij karbNþúHbNþalviC¢aCIv³
Cak;lak;TamTar[manry³eBlxøI kmµviFInanaRtUv)anykcitþTukdak;ya:gl¥ edIm,IsRmYleTAtamtRmUvkar
kMlaMgBlkmµEdlpøas;bþÚr . karxitxMRbwgERbgnabc©úb,nñkñúgkarerobcMviTüasßanbNþúHbNþalviC¢aCIv³eLIg
vij edaymansV½yPaBTUlay nig karcUlrYmrbs;nieyaCk)anbgðaj[eXIjfa TTYl)aneCaKC½ykñúgkar
CMruj[mankarbNþúHbNþalviC¢aCIv³EpñktRmUvkarCMnaj . karbNþúHbNþalenHnwgeqøIytbeTAnwgesckþIRtUv
karkñúgkarRbkbGaCIBeRkApøÚvkar nig karRbkbGaCIBedayxøÜnÉgpgEdr .
raCrdæaPi)alRtUvmantYnaTI TImYyeFVIkareRCIserIs nig pÁt;pÁg;kmµviFI . karcUlrYmrbs;smasPaB
rdækñúgkmµviFIbgðajnUvPaBsmehtuplc,as;las; ¬]TahrN_ ³ kmµviFIbec©keTs nig bec©kviTüa
ÉkeTsPavUbnIykmµ¦ . TIBIr raCrdæaPi)alRtUvmantYnaTIBRgwgkarFanara:b;rgKuNPaB nig kareFVIniytkmµ
sMrab;PaBCaédKUÉkCn¼rdæEdlkMBugrIkcMerIn . TIbI raCrdæaPi)alRtUvmantYnaTICMruj nig ksagsmtßPaB
rbs;GñkpÁt;pÁg;karbNþúHbNþalviC¢aCIv³TaMgÉkCn nig rdæ . mUlniFiCatisMrab;karbNþúHbNþalEdlekorKr
esckþIRtUvkarP¢ab;eTAnwgmIRkU\NTan KWCa]TahrN_viC¢manmYyénGnþraKmn_ Edl)aneFVIEpnkarl¥rbs;
raCrdæaPi)al .
1>4 karelIkeLIgBIkarGb;rM¼GnÞak;PaBRkIRk
karpþl;hirBaØvtßúTUeTAsMrab;RbB½n§Gb;rM enAEtBwgBak;ya:gxøaMgelIviPaKTanpÞal; nig minpÞal;rbs;
RbCaBlrdæsMrab;éføGb;rM . karGegátepSg²CaeRcInEdl)an)a:n;sµanelIkarcMNayenH k¾dUcCar)aykarN_
Gegátesdækic©sgÁm)anbgðajfa sisSmñak;²bg;éføsalaRbcaMEx eRkApøÚvkarCamFüm 3 500 erolenA
15
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
16
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña³ bribTGPivDÆn_
1>5 ckçúvis½yénkarGPivDÆsgÁmTUlMTUlay
kareFVIkmµviFI nig EpnkarGb;rM TamTar[mankarykcitþTukdak;dl;bBaðasgÁmepSgeTot CaBiess
bBaðasuxPaBkumar GaharUbtßmÖ nig \T§iBld¾xøaMgkøarbs;CMgWeGds_. ]TahrN_ ³ kgVHGaharUbtßmÖ
sMrab;kumar )anekIneLIgBI 38° dl; 40° kñúgTsvtSknøgmkenH. esÞIrEtmYyPaKR)aMénkumar)anTTYlrg
karQWcab; edaysarkgVHGaharUbtßmÖd¾F¶n;F¶r . elIsBIenaHeTAeTotRbEhlCa 70° éncMnYnRbCaCnTUTaMg
RbeTsBuMmanlT§PaBeRbIR)as;Twks¥at nig RbEhlCa 85° BuMmanGnam½yRKb;RKan;eLIy .
RbkarenHmanPsþútagGnþrCati)ancg¥úlbgðajfa bBaðasuxPaBTaMgenHGacman\T§iBlminl¥dl;
kareronsURtrbs;sisSenAsalaeron . Twkmins¥atbgá[maneraKrakrus EdlCH\T§iBlminl¥dl;vtþman
sisS . pÞúyeTAvij kmµviFIGb;rMGaharUbtßmÖRKYsar nig pÁt;pÁg;mIRkUsarCatibEnßmEdlCaEpñkmYyénkareFVI
EpnkarGb;rM¼suxPaBrYm GacnaMmknUvlT§plviC¢man .
mankrNImYysMrab;kareRbIR)as;bNþajsalabzmsikSa EdlecHEtekIneLIgenaH[eTACaEpñk
mYykñúgkareFVIEpnkarsuxPaBrYmdUcEdl)anesñIeLIg . bNþajKøInIksuxPaBTUTaMgRbeTsmanRtwmEtmYy
PaKbIénTMhMrbs;salabzmsikSaEtbu:eNÑaH . kMritpÁt;pÁg;buKÁlikrbs;KøInIksuxPaB manRbEhlCa 17
nak;kñúg 100 000nak; eRbóbeFobeTAnwg80nak;kñúg 100 000nak;sMrab;salabzmsikSa. kmµviFI
BiesaFn_ sMrab;pþl;es,ógdl;salabzmsikSabc©úb,nñ KWCa]TahrN_l¥mYyrbs;viFIsa®sþenH .
kareFVIEpnkarGb;rMsMrab;GnaKtnwgGacTamTar[mankarykcitþTukdak;bEnßmeTotelIbBaða
rIkraldalénCMgWeGds_enAkm<úCa . enAqñaM 1998 mankar)a:n;RbmaNfa manmnusScMnYn180 000 nak;
¬b¤3>7° énRbCaBlrdæEdlmanlT§PaBrYmePT¦ )anpÞúkemeraKeGds_ . bc©úb,nñenHmanmnusSRbEhlCa
6 000 nak; EdlTTYlrgkarQWcab;edaysarCMgWeGds_enAkm<úCa . RbkarenHBMumanTinñn½yc,as;karNa
mYy)anelIkBIRKUbeRgónenAkñúgRbeTskm<úCaeT bu:EnþtamkarsikSaRsavRCavmYy naeBlfµI²enH)anbgðajfa
yuvCnenAkm<úCaRbmaNCa 25° )anTTYlrgeRKaHya:gxøaMgBI\riyabfrYmePT ¬smaKmGPivDÆn_®sþIkm<úCa
qñaM 1995 ¦ . tambTBiesaFGnþrCati)anbgðajfa bursEdlmanmuxrbrviC¢aCIv³ ehIymanCIvPaBFUrFa
¬rYmTaMgRKUbeRgónpgEdr¦ sßitenAkñúgRkumRbfuyRbfan .
bBaðaCMgWeGds_mansar³sMxan;sMrab;kareFVIEpnkaresvabeRgónry³eBlEvg. CMgWeGds_GaceFVI[
GRta)at;bg;FnFanmnusS nig GvtþmankñúgkarbeRgónekIneLIg . karratt,aténemeraKeGds_GacbEnßm
cMNaybNþúHbNþalRKU nig esvabeRgón RbsinebIkarratt,atenHkøayeTACabBaðacm,genaH . dUcKñaenH
Edr enAkñúgRbeTsxøHRKwHsßanbNþúHbNþalRKUbeRgónCakEnøgEdlekItmanGakb,kiriyapøÚvePTRbkbeday
eRKaHfñak; . edaykarvinieyaKÉkCn nig rdæmanlkçN³sMxan;sMrab;karGb;rMenAmFümsikSa nig karGb;rM
eRkaymFümsikSa viFankarTImYyGacnwgCakmµviFIyl;dwgGMBICMgWeGds_EdlmaneKaledAsMrab;vis½y
Gb;rM. viFankarTIBIrGacCakarRsavRCavbEnßm\T§iBlemeraKeGds_elIkarksagEpnkarGb;rMsþIBIkarviPaK
17
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
1>6 TidæPaBeynD½r
enAkñúgRbB½n§Gb;rMmanvismPaB®sþIy:agFMeFg . smamaRtekµgRsIenAkñúgkMritx<s;énRbB½n§Gb;rMbzm
sikSa)anFøak;cuHKYr[kt;sMKal; . dUcEdl)anbgðajCUnkñúgtarag 1>1 xageRkam cMnYnekµgRsI)anFøak;cuHBI
47° enAfñak;TI 1 mk 45>1° enAfñak;TI 6 . tYelxTUTaMgRbeTsenHmankarxusKñaeTAtamtMbn;epSg² .
]TahrN_ enAextþ]tþrmanC½y smamaRténkarcUleronrbs;kumarI)anFøak;cuHBI 46>5° enAfñak;TI 1 eTAdl;
36>8° enAfñak;TI 6 . CagenHeTAeTotekµgRsImancMnYnmYyPaKbIéncMnYnsrubb:ueNÑaHenAsalamFüm
sikSa. tamBitKmøateynD½rénkarcUlsikSaenAmFümsikSabzmPUmiman 0>63 nig Føak;cuHmk 0>30 enA
]tþmsikSa .
tarag 1>1 karcUlsikSaenAbzmsikSaEbgEcktamePT 2001-2002
19
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
dMeNIrkarkMENTMrg;vis½yGb;rMbc©úb,nñ EdlnwgRtUvdak;bBa©ÚleTAkñúgdMeNIrkarerobcMEpnkarGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kñary³eBlEvg )andak;bBa©Úlkic©RBmeRBógsþIBIkarshkarCaédKUCak;lak; nig eKalkarN_
rvagRksYgGb;rM yuvCn nig kILa nig édKUGb;rMrbs;xøÜn . cMNucsMxan;²kñúgdMeNIrkarshkarCaédKU nig
TMnak;TMngrvagvis½yGb;rM nig kMENTMrg;d¾TUlMTUlayrbs;raCrdæaPi)alRtUv)ansegçbCUndUcxageRkam ³
cM N u c sM x an; ² éndM e NI r karkM E NTM r g; v i s ½ y Gb; r M q ñ a M 2 000¼2002
X karerobcM nig karGnuvtþ k>s>G sMrab;karGb;rMbzmsikSa edayepþateTAelIkarkat;bnßybnÞúk
cMNayrbs;CnRkIRk nig karCMrujelIkkMBs;RbsiT§PaBépÞkñúgenAedImqñaM 2000 .
X karerobcMeKalneya)ayGb;rMdMbUg nig Rkbx½NÐCayuT§sa®sþ EdlCaEpñkmYyénEpnkaryuT§sa®sþ
beNþaHGasnñsMrab;kat;bnßyPaBRkIRkenABak;kNþalqñaM 2000 .
X RksYgGb;rM yuvCn nig kILa )anerobcMsikçasalasþIBIbTBiesaFGnþrCatiTak;TgnwgviFIsa®sþ
TUTaMgEpñk sMrab;kMENTMrg;vis½yGb;rM enABak;kNþal¼cugqñaM 2000 EdlmankarGeBa¢IjcUlrYmBI
sMNak;raCrdæaPi)al Gñkpþl;CMnYy nig GgÁkareRkArdæaPi)al .
X eKalkarN_sþIBIkic©RBmeRBógCapøÚvkarcMeBaHkarshkarCaédKUkñúgkarGb;rM EdlerobcMeLIgeday
RkumBieRKaHeyabl; kñúgenaHmanRksYgGb;rM yuvCn nig kILa Gñkpþl;CMnYy nig GgÁkareRkArdæaPi)al
enAedImqñaM 2001 CamYynwgkardMeNIrkareLIgvijnUvRkumkargarvis½yGb;rMrbs;Gñkpþl;CMnYy .
X karRtYtBinitüeLIgvij nig karvaytémørYmelIEpnkarGb;rMCayuT§sa®sþ nigkmµviFIKaMRTvis½yGb;rM Edl
enAcugbBa©b;sMerc)anr)aykarN_vaytémørYmsþIBIkmµviFIKaMRTvis½yGb;rM nig EpnkarshkarnaeBl
GnaKt RBmTaMgkic©RbCMutumUlCan;x<s;sþIBIkarGb;rMEdlRtUv)anerobcMeLIgenABak;kNþalqñaM 2001 .
X sm<½n§mitþGñkpþl;CMnYysMxan;² )anerobcM nig GnuvtþkmµviFIKaMRTvis½yGb;rMEdlmanKMrUcMruH nig kmµviFI
CMnYysMrab;karksagsmtßPaBbEnßmenAedImqñaM 2002 .
X RksYgGb;rM yuvCn nig kILa nig Gñkpþl;CMnYy¼GgÁkareRkArdæaPi)al )anerobcMr)aykarN_sþIBIpl
b:HBal;énPaBRkIRk karGnuvtþkargarenAkñúgvis½yGb;rM karBinitüeLIgvijkmµviFIKaMRTvis½yGb;rM nig kar
garrbs;Gñkpþl;CMnYy¼GgÁkareRkArdæaPi)al EdlCaEpñkmYyénkarRtYtBinitüeLIgvijelIkarGnuvtþ
kmµviFIKaMRTvis½yGb;rMCaelIkdMbUgenAcug qñaM 2002 .
X karerobcMEpnkarCayuT§sa®sþsMrab;kat;bnßyPaBRkIRkCaelIkdMbUg nig K>c>r>m edayeRbIR)as;eKal
neya)ay nig TisedACayuT§sa®sþEdlmanenAkñúgEpnkarKaMRTvis½yGb;rMqñaM 2002¼06 enAcugqñaM
2002 .
X karbegáItelxaFikardæaneynD½rCapøÚvkaredIm,ICYyKaMRTbBaðaeynD½renAkñúgRksYgGb;rM yuvCn nig
kILa ehIyraCrdæaPi)alCYyRTRTg;karsakl,gnanaedIm,IrkSakumarI[sikSa[)aneRcIn .
20
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña³ bribTGPivDÆn_
21
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
1>9 c,ab;Gb;rM
KMnitpþÜcepþImEkTMrg;rbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa enAkñúgbribT k>K>v>G nig G>s>K nwgRtUv)an
KaMRT nig BRgwgbEnßmtamry³karGPivDÆc,ab; nig bTdæanGb;rM . c,ab;rdæFmµnuBaØkm<úCakMNt;[mankar
Gb;rMedayminbg;éføry³eBl 9 qñaM enAtamsalardæ . karGPivDÆc,ab;Gb;rMEdlmanvisalPaBFMTUlaynwg
begáIt[manbTdæan nig c,ab;EdlmanqnÞ³c,as;las; edIm,IGnuvtþc,ab;rdæFmµnuBaØ[Fana)annUvKuNPaB nig
esvaGb;rMenARKb;kMritTaMgGs; .
c,ab;Gb;rM)ankMNt;sþg;daEdlRsbKñaeTAnwgc,ab;rdæFmµnuBaØ nig c,ab;GnþrCati Edlkm<úCa CaPaKIrdæ
mYyenAkñúgGnusBaØasþIBIsiTi§kumar nig GnusBaØasþIBIkarlubbM)at;RKb;rUbPaBerIseGIgRbqaMgnwg®sþI edIm,I
kat;bnßyKmøatRKb;RbePT ¬ vb,Fm’ eynD½r sgÁm PUmisa®sþ ¦ . c,ab;Gb;rMnwgCaKMeragENnaM edIm,IKaMRT
22
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña³ bribTGPivDÆn_
23
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
karviPaKsßanPaBGb;rMTak;TgnwgkarrIkcMerIneq<aHeTAsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñamanpþl;
CUnenAkñúg]bsm<½n§TI 1. yuT§sa®sþTUeTAEdlRtUvGnuvtþ KWfaEpnkarkmµkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRtUv)andak;
bBa©ÚleTAkñúgkmµviFIkMENTMrg;tamEpñk EdlmanlkçN³TUlMTUlay kñúgenaHrYmmaneKalneya)ay nig yuT§
sa®sþsMrab;karGb;rMeRkaymUldæanpgEdr . ]TahrN_ ³ eKalneya)ayrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa
edIm,IBRgwgPaBCaédKUrdæ¼ÉkCnsMrab;karpþl;hirBaØvtßú nig karRKb;RKgkarGb;rMeRkaymUldæanRtUverobcM
tak;EtgeLIg edIm,IbBa¢ak;eLIgvijBIGaTiPaBcMNayrbs;raCrdæaPi)alsMrab;GnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
nig edIm,IFanafa hriBaØb,Tanrbs; raCrdæaPi)alsMrab;bzmsikSa nig mFümsikSabzmPUmiRtUv)ankarBar .
kñúgTidæPaBkMENTMrg;tamEpñkd¾TUlMTUlayenH mansegçbGMBIlkçN³BiessénkarrIkcMerInenAkm<úCa
kñúgry³eBlCagbIqñaMknøgmkenHdUcCa ³
karFana[manlT§PaBesµIKñakñúgkarTTYl)ankarGb;rMCamUldæanRbkbedayKuNPaB
TcMnYnsisScuHeQµaHcUleronenAbzmsikSa )anekIneLIgBI 2/1 lannak; dl; 2/7 lannak;kñúg
cenøaHqñaM 1998¼2001 kñúgenaHcMnYnekµgRsIenACnbT CnBikar nig CnCatiPaKtic k¾)anekIn
eLIgpgEdr.
Tkarsagsg; nig karbMBak;smÖardl;fñak;eronrab;Ban;fñak;enAsalabzmsikSa CaBiesskñúgtMbn;
EdlCYbRbTHkarxVHxat.
T karelIkkMBs;KuNPaB nig karbeRgónrbs;RKUbeRgón tamry³karbNþúHbNþalviRkwtkarkñúg
GMLúgeBlbMeBjkargardl;RKUbzmsikSa nig RKUmFümsikSaRbEhl 60 000 nak; nig karbegáIn
karbNþúHbNþalRKUbeRgónBI 6 000 eTA 10 000 nak;kñúgmYyqñaM²enAcenøaHqñaM 1998 ¼2001.
T kMeNIncMnYnesovePAsikSasMrab;;sisSbzmsikSa nig mFümsikSabzmPUmitaMgBIqñaM 1997
edayQandl;cMNuceKaledA eBalKWsisSmñak;TTYl)anesovePAsikSamYyk,al²RKb;muxviC¢a
TaMgGs;.
TkMeNInkmµviFIGkçrkmµmnusSeBjv½y nig kmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ CaBiesssMrab;RkumCnRkIRk Tn;
exSayenACnbT tamry³PaBCaédKUd¾rwgmaMrvagGgÁkareRkArdæaPi)al nig RksYgGb;rM yuvCn nig
kILa .
eKalneya)ayhirBaØb,TanGb;rMsMrab;KaMRTCnRkIRk
TkarlubbM)at;ecalviPaKTanmatabitasisSenAeBlcab;epþImqñaMsikSafµIsMrab;fñak;TI 1-6 enAqñaM
2001 )aneFVI[cMnYnsisScUlsikSaenAbzmsikSaekIneLIgBI 2/35 lannak; dl; 2/68 lan
nak; kñúgry³eBl 12 ExcugeRkay .
25
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
26
kic©karcm,gEdlRtUvRbQmmuxedaHRsay
T kareFVIvimCÄkarbnþelIkarRKb;RKgRKwHsßanbNþúHbNþalRKUbeRgón[eTAmCÄmNÐlRKb;RKg
fvikacMnYnRbEhl 60 enAqñaMsikSa 2001¼02 EdlRtUvpþl;karbNþúHbNþalkarRKb;RKgdl;fñak;
RKb;RKgrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa cMnYnRbEhl 300 nak; .
T kmµviFIbNþúHbNþalGMBIkargarRKb;RKgsMrab;nayksalabzmsikSa nig nayksalamFüm
sikSa cMnYnRbEhl 6 000 nak;enATUTaMgRbeTs enAcenøaHqñaM 2000¼2 .
T karbegáItRbB½n§kMuBüÚT½rRKb;RKgBt’man nig EpnkarkmµEpñkGb;rMsMrab;TIsñak;kark,alma:suInfñak;
kNþal nig GaCJaFrmnÞIrGb;rMextþ¼Rkug edaymanbMBak;eRKÓgbrikçardl;kariyal½yRbEhl 50
nig pþl;karbNþúHbNþalkñúgeBlbMeBjkargardl;buKÁlik enAcenøaHqñaM 1998-2001 .
T karksagsmtßPaB edIm,I[mankarFanaKuNPaB nig karTTYlsÁal;CapøÚvkarcMeBaHkmµviFIGb;rM
tamry³karerobcMsþg;daGb,brmasMrab;salaeron RbB½n§eFVIetsþCMnajenAkñúgkmµviFIGb;rM nig
bNþúHbNþalbec©keTsviC¢aCIv³ nig RbB½n§RKb;RKgkarRbLg nig karGnuBaØat[cUleronenAkñúg
karGb;rMmUldæanenAcenøaHqñaM 1998¼ 2002 .
2>2 karRbQmnaeBlGnaKtedIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
2>2>1 karepþatkarykcitþTukdak;eTAelIviFIsa®sþGnþrRksYg
EpnkarCatisþIBIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña KWCaRkbx½NÐsMrab;dwknaMskmµPaB[mankarrIkcMerIn nig
manRbB½n§edIm,IsMerckarebþCJacitþrbs;RbeTsnImYy² cMeBaHTidæPaBTaMgR)aMmYyénkarGb;rMmUldæan Edlman
lkçN³bMeBjKña nig manTMnak;TMngKñaeTAvijeTAmk dUc)anbBa¢ak;CUnenAkñúgRkbx½NÐskmµPaBenATIRkug
dakaqñaM 2000 ³ karGb;rM nig KaMBarkumartUcbzmsikSa bMNinCIvit nig CMnajkargarGkçrkmµmnusSeBjv½y
smFm’eynD½r nig KuNPaB .
enAkñúgGnuRkwtüEdlcuHhtßelxaedaysemþcnaykrdæm®nþIénraCrdæaPi)alkm<úCa sþIBIkarbegáIt
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaqñaM 2002 kMBugEtvivtþtamry³dMeNIr
karBieRKaHeyabl; EdleKalbMNgFananUvPaBminpøas;bþÚrrvagEpnkaryuT§sa®sþkat;bnßyPaBRkIRk nig
EpnkarGPivDÆn_esdækic©sgÁmkic©elIkTI 2. edaymankarENnaMBIGKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCati
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña RkumkargarTaMg 6 )ancuHRsg;Bt’manBIm®nþIGb;rM GñkdwknaM shKmn_ «Bukmþay
RKUbeRgón nig sisSanusisS edIm,IRbmUlTsSn³ nig esckþIRtUvkarrbs;BYkeKBIesvaGb;rM nig dak;bBa©Úl
TsSn³ nig esckþIRtUvkarTaMgenHeTAkñúgesckþIRBagEpnkarskmµPaBGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña. kic©BieRKaH
eyabl;déT eTotbnþeFVICamYyRksYgBak;B½n§ GgÁkareRkArdæaPi)al shKmn_ nig Gñkpþl;CMnYy .
27
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
28
kic©karcm,gEdlRtUvRbQmmuxedaHRsay
c¼ karCMruj[manbrisßansikSakumaremRtI
q¼karksagbTBiesaFn_sMrab;km<úCabEnßmeTotenAtamkMrgsalaeron edIm,IFanafa RKUbeRgón
TaMgGs;)anTTYlbTBiesaFn_viC¢aCIv³tamry³kareFVITMnak;TMngkñúgkMrgsalaeronCaRbcaM .
C¼kareFVIsvnkmµ nig viPaK[)aneTogTat;elIlT§plsikSarbs;sisS. dMeNIrkartamdanRtYt
Binitü karGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwigepþateTAelIkarvaytémøkarsikSa nig lT§plsikSarbs;sisS
EdlkarbegáItnwgRtUveRbIR)as;etsþsþg;daGb,brmanwgeFVIeLIgenAkñúgqñaM 2003¼2004 .
karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgelIkykemeron Edl)aneronBIdMeNIrkarGnuvtþk>K>v>G
rYmman ³
T viFankaredIm,IEklMGkarRbemIlemIlelIkarpþl;FnFan nig karRKb;RKgkmµviFICaBiess
karksagsmtßPaBsMrab;karRKb;RKg nig Epnkarkmµbec©keTs nig hirBaØvtßúdl;fñak;kNþal nig
fñak;extþ
T karBRgwg nig karBRgIkyuT§sa®sþRKb;RKgbc©úb,nñEdlmankarpøas;bþÚrfµI edayrYmTaMgdMeNIr
karBieRKaHeyabl; nig karsMerccitþEdleFVIeTAtamPaBCak;EsþgenAtammUldæan nig karRsavRCav
elIdMeNIrkarGnuvtþEdlmanRTg;RTaytUc²
T karBRgIkviFankarnana edIm,IFanakarBRgaybuKÁlikEdlmanbTBiesaFn_ nig mansmtßPaB[
eTAbeRgónenAtMbn;dac;Rsyal nig tMbn;EdlgayrgeRKaHRbkbedaysmFm’ RBmTaMgkarepþat
eTAelIemeronEdl)aneronBIkmµviFIpþl;karelIkTwkcitþdl;RKUbeRgón karsakl,gyuT§sa®sþ
beRgónfñak;KYb nig karbNþúHbNþalRKUbeRgónsMrab;KrusisSEdlmkBItMbn;dac;Rsyal nig tMbn;
CnCatiPaKtic
T karBinitüeLIgvijelIeKalneya)aynigyuT§sa®sþkñúgkarbeRgón edayrYmTaMgskþanuBlPaBén
karBRgIkkarbeRgónBIrPasa nigeTVvb,Fm’enAkñúgkarGb;rMbzmsikSakñúgtMbn;CnCatiPaKtic eday
epþatsMxan;elIemeronEdl)aneronBIkarpþÜcepþImKMnitsakl,gEdl)an nig kMBugGnuvtþsBVéf¶ .
dMeNIrkarBinitüeLIgvij k>K>v>G KWCayanmYysMrab;dMeNIrkarBieRKaHeyabl;CayuT§sa®sþ )an
ya:gTUlMTUlay RBmTaMgFanafaTsSn³vis½yEkTMrg;ry³eBlEvg nig ry³eBlmFümRtUv)andak;
bBa©ÚleTAkñúgEpnkarRbkbedayRbsiT§PaB .
karRbQmmux nig »kasBak;B½n§mYycMnYnnwgRtUvFanafa RkumRbwkSaXMu¼sgáat;EdlRtUv)an
e)aHeqñateRCIserIs GacedIrtYnaTIya:gsMxan;enAkñúgkareFVIvimCÄkarelIGPi)alkic©Gb;rMeRkamc,ab;Gb;rM
fµIenAqñaM2003. RbkarenHmankþIsgÇwmmYyfa RkumRbwkSaXMu¼sgáat;nwgCYyelIkeLIgBIbBaðaGb;rM nig CYy
30
kic©karcm,gEdlRtUvRbQmmuxedaHRsay
2>2>3 karGPivDÆkmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;KñafµI
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñabMeBjbEnßmeTAelIEpnkaryuT§sa®sþGb;rM p>y>G nig EpnkarKaMRT
visy½Gb;rM k>K>v>G edayykcitþTukdak;elIsiT§ikñúgkarGb;rMcMeBaHmnusSeBjv½y nig yuvCnenAeRkAsala
nig siT§ikñúgkarcab;epþImCIvit nig karsikSad¾RbesIrmYysMrab;Tark nig kumarTaMgGs;tamry³kareFVIEpnkar
lMGitkñúgkarGb;rMeRkARbB½n§ GkçrkmµmnusSeBjv½y karbNþúHbNþalbMNinCIvit nig karb®Ba¢abkarGPivDÆ
nig KaMBarkumartUc tamry³eKaledArYmEdlmanenAtamRkummuxsBaØanImYy²Bak;B½n§eTAnwg KuNPaB nig
smFm’eynD½r .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgykcitþTukdak;ya:gxøaMgelIkarRbQmmuxkñúgkarGb;rMeRkARbB½n§Ca
KnøwHbI. karykcitþTukdak;dMbUg KWpþl;»kas[kumarEdlelIsGayu nig kumarEdleTIbnwge)aHbg;karsikSa
fµI²[)ancUleronenAtamsalakñúgRbBn§½vij. kmµviFIsmahrNkmµenHRtUv)anbBa©ÚleTAkñúgcMeNal
EpnkarKaMRTvis½yGb;rM k>K>v>G edaysnµtfa kumar100 000nak; RtUv)ancUleronenAbzmsikSakñúgRbB½n§
naqñaM2003 ehIycMnYnenAsl;Edl)a:n;sµanfaman 400 000 nak; nwgRtUvcUleronfñak;TI 4 TI5 nig 6 enA
kñúgry³eBl6qñaMeTot¬enAqñaM 2009¦. eTaHCaya:gNak¾edaylkçxNÐRKb;RKgkarGPivDÆRKU nig kmµviFI
31
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
34
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
T karksagsmtßPaBsMrab;vimCÄkar tamry³karpþl;sV½yRKb;RKgdl;RKwHsßansikSaTaMgGs;
begáInkarepÞrGMNacdl;extþ¼Rkug nigRsuk¼xNÐkñúgkarRKb;RKgesvaGb;rM nig BRgwgRbB½n§tamdan
RtYtBinitü nig svnkmµ .
eKalkarN_éneKalneya)aymUldæanRtUv)aneKrkSaTukkñúgkarerobcMeFVIcMeNal G>s>K kñúgry³
eBl2006-15. CaBiess karBRgIkkarcUlrYmBIshKmn_«Bukmþay nig EpñkÉkCnenARKb;EpñkrgTaMg
Gs;elIkElgEtkarGb;rMmUldæan nig karbNþúHbNþalRKUEdlekInya:grh½sbnÞab;BIqñaM2006 .
3>1>2 esNarIyU:eKalneya)ayhirBaØvtßúcm,g
tamsavtarxagelI esNarIyU:Ep¥kelIkarsnµtGMBItYnaTIrbs;raCrdæaPi)alelIEpñkhirBaØb,Tan nig
karpþl;lT§PaBkñúgkarGnuvtþeKalneya)ayGb;rM. karsnµtsMrab;esNarIyU:mYyRtUv)ansegçbdUcxag
eRkam ³
karsnµtTUlay ³ tYnaTIrbs;raCrdæaPi)alepþatTaMgRsug elIkarFana[karcUleronenAkñúgkarGb;rM
mUldæan edayeBjeljedIm,IFana[mankarcUlrYm)aneBjeljsMrab;sisSEdlmkBIRkumRKYsarRkIRk nig
RKb;lkçN³sßanPaBTaMgGs;)anbBa©b;karGb;rMmUldæanRbkbedayKuNPaB . sMxan;CagenHeTAeTot
esNarIyU:enHRTRTg;CnRkIRkdUcEdl)anelIkeLIgenAkñúgEpnkaryuT§sa®sþkat;bnßyPaBRkIRk nig karelIk
bgðajrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa elIEpñkGb;rM nig karkat;bnßyPaBRkIRk enAkñúgkic©RbCMuBieRKaH
eyabl;rbs;raCrdæaPi)alkm<úCaqñaM2002. tYnaTIrbs;raCrdæaPi)alenAkñúgkarGb;rMbuerbzmsikSa nig kar
Gb;rMeRkARbB½n§ KWpþl;lT§PaB[sisSmkBIRKYsarRkIRk)ancUleronRbkbedaysmFm’bn§ÚrbnÞúkcMNayPaK
eRcInrbs;«Bukmþay nig mankarcUlrYmBIEpñkÉkCn. eTaHbIya:gNak¾eday karbNþúHbNþal nig viRkwtkar
RKUbeRgón nig karFanaKuNPaBGb;rMrYmTaMglixitbTdæannana KWCakarTTYlxusRtUvrbs;raCrdæaPi)al .
TisedAeKalneya)aysMxan;²Edl)andak;enAkñúgEpnkarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaKWedIm,I[man
karcUlrYmkan;EteRcInBI«Bukmþay shKmn_ nig EpñkÉkCnkñúgkarpþl;fvikasMrab;karGb;rMmun nig eRkaykar
Gb;rMmUldæanfñak;TI 1-9. karGnuvtþeKalneya)aypþl;fvikaenAkñúgry³eBlEvg xøI nig mFüm .
karekIneLIgénkarcUlsikSaEdl)aneFVIcMeNalcab;BIqñaM2001 dl;qñaM2020nigcMeNalkarGb;rM
sMrab;TaMgGs;KñaqñaM2015 CaFatusMxan;mYykñúgkarerobcMKMeragesNarIyU:fvika. GRtarIkcMerInmankarekIn
eLIgrhUtdl;qñaM2010 ehIyGRtae)aHbg;karsikSamankarfycuHkñúgry³eBlCamYyKña. enAqñaM2010
GRtaeLIgfñak; nigGRtaqøgPUmisikSaenAbzmsikSa nig mFümsikSa nwgekIneLIgdl; 100°. GRtaBit nig
GRtarYménkarsikSaenAfñak;TI1 nwgmancMnYnesµIKñaenAkñúgry³eBl 10qñaMxagmux. eKrMBwgfakumarEdle)aH
bg;karsikSaRbEhl100 000nak; RtUv)ankat;bnßyCaerogral;qñaM cab;BIqñaM 2002-06 tamry³kmµviFI
smahrNkmµ nig kmµviFIsmmUlkñúgkarGb;rMeRkARbB½n§ .
36
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
37
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
3>2 esNarIyU:edIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
EpnkarhirBaØb,Tan nig EpnkaryuT§sa®sþEdl)anesñIeLIgsMrab;sMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña enA
qñaM 2015 RtUvEp¥kelIkarsnµtmYycMnYn edIm,IsMerc[)ankarcUleronRbkbedaysmFm’ KuNPaB nig
RbsiT§Gb;rM nig karKitKUrkñúgkarpþl;FnFansMrab;EpñknImYy²rbs;raCrdæaPi)al Gñkpþl;CMnYy EpñkÉkCn nig
«Bukmþay . karsnµtTaMgenHRtUv)anerobrab;lMGitenAkñúg]bsm<½n§TI4.
muxsBaØa nig karsnµtyuT§sa®sþkmµviFI edIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAqñaM 2015 ³
T karcUlsikSaenAkMritGb;rMmUldæan¬fñak;TI1-9¦nwgekIndl;3>8lannak;enAqñaM2008 ehIyman
karfycuHenAkñúgGMLúgqñaM2009-12¬GaRs½yedaymankarlubbM)at;karcUlsikSaelIsGayu
nigTTYlykkumareRkAsalaeron¦ nig mankarekIneLIgRbEhl 3>8 lannak; enAqñaM 2015 .
T karBRgay nig karbNþúHbNþalRKUnwgeFVIsniTankmµCabnþbnÞab;eTAtammuxsBaØaénpleFob
sisSRKU 45 enAkñúgkarGb;rMmUldæan 40 enAkñúgmFümsikSaTutiyPUmi .
T karEklMGRbsiT§PaBénkareRbIR)as;fñak;eronEdlmanRsab; nig fñak;eronEdlksagfµItamry³
karbeRgónfñak;KYb nig karbeRgónBIrevn nig eRKaglubbM)at;karbeRgónBIrevnenAqñaM 2007 .
T begáInema:gbeRgónenAbzmsikSa nig mFümsikSa tamry³karlubbM)at;karbeRgónBIrevn nig
BRgIkema:gbeRgón[)aneBjmYyéf¶ KWeBlRBwk nig eBlresolsMrab;bnÞb;eronnImYy²cab;BIqñaM
2007 .
T BRgIkbnÞb;eronbEnßm CaBiesspþl;bnÞb;eronbEnßmdl;salabzmsikSaTaMgLayNa Edlmin
RKb;kMritfñak; nig pþl;salamFümsikSafµIenAkñúgtMbn;EdlminsUvmankarykcitþTukdak; .
yuT§sa®sþenHmanbBa©ÚlkarEklMGnanaenAkñúgEpnkarpÁt;pÁg; nig tRmUvkarRKUbeRgónedayEp¥kelI
RkumeKaledAénkarcUleronrbs;KrusisSenAkñúgRKwHsßanbNþúHbNþalRKUbeRgónRbEhl 10 000 nak;kñúg
mYyqñaMedaybþÚr[eTACakarbNþúHbNþalRKUkMritmUldæan cab;BIqñaM2003enHteTA. yuT§sa®sþBak;B½n§nwg
karBRgaybuKÁlikbeRgón nig buKÁlikminbeRgón EdlmanRsab; nig eTAGnaKt[)andl;tMbn;dac;Rsyal
nig tMbn;CYbkarlM)akRbkbedaysmFm’ .
yuT§sa®sþBak;B½n§mYyeTotKWkarrkSakarbegáInR)ak;ebovtSrbs;buKÁlikbeRgón nig minbeRgónkñúg
cenøaHBI 3-5° kñúgmYyqñaM kñúgry³eBldMeNIrkarEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña. yuT§sa®sþenHbegáIteLIg
GaRs½yelIkarbegáInesvaGb;rM25-50° enAqñaM2002 nig RsbeTAtamkareFIVcMeNalesvasaFarN³sMrab;
karEkTMrg;karcMNay. yuT§sa®sþenHnwgbEnßmeTAelIkarpþl;karelIkTwkcitþEp¥kelIkarGnuvtþrbs;Rkum
GaTiPaBenAkñúgesvaGb;rM rYmmannayksala GñkRKb;RKgyuT§sa®sþ nig RKUenAkñúgtMbn;dac;Rsyal .
38
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
edIm,IeFVI[karEklMGKuNPaBGb;rMmannirnþrPaBenaH karcMNayrbs;sisSmñak;sMrab;karGb;rM
mUldæan nwgekInBI 108 000erol¬27 duløarGaemric¦enAkñúgqñaM2002 eTAdl;184 000erol¬46 duløar
Gaemric¦ enAqñaM2015. eKaledAenHnwgkat;bnßykarcMNayrbs;«Bukmþay nig shKmn_elIkarGb;rM
mUldæanBI22° cuHeTAdl;0°enAqñaM2015. CamYyKñaenHEdrraCrdæaPi)alnwgpþl;fvikadl;karbNþúHbNþal
nig viRkwtkarRKUbeRgón[)aneBjelj edIm,IFanakarEklMGKuNPaB .
edIm,Ipþl;tulüPaBelIkarEklMGKuNPaB nig karcUleronenaH eKaledAKWRtUvrkSapleFobR)ak;
ebovtS nig R)ak;minEmnebovtS[mankMritx<s;enAkñúgkarcMNayTUeTA CaBiessenAkñúgkarcMNayeTAelI
karGb;rMmUldæan . eKaledAenHKWedIm,IbegáInTunEdlminEmnebovtSBI 42° enAqñaM 2002 eTAdl; 55° enA
qñaM2015. EpñkenHnwgRtUvsMerc[)antamry³karBRgIkkarcMNayelIkmµviFIEklMGKuNPaBGb;rM ¬karpþl;
esovePAsikSa nig kartamdankarGnuvtþrbs;RbB½n§ nig karbNþúHbNþalRKUbeRgón ¦ niglixitbTdæan én
karBRgaybuKÁlik .
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaeFIVcMeNaleTAelIkarBRgIkkmµviFIGb;rM nig GPivDÆn_kumartUcedayman
eKaledAeFVI[kumarEdlmanGayu5qñaM )ancUleronenAkñúgkmµviFIenH[)an75°enAqñaM2015 . yuT§sa®sþ
karGb;rMkumartUcenHnwgbþÚr[eTACayuT§viFIerobcM[kumarmanTIFøaelgCaRkumenAtamshKmn_ nig bMeBj
bEnßmedaykmµviFItampÞHpgEdr . yuT§sa®sþenHRtUv)ansnµtfa karpþl;kmµviFIGb;rMkumartUcnwgRtUv
rYmcMENkEpñkhirBaØb,Tan «Bukmþay shKmn_ nig EpñkÉkCnEdlenAqñaM2015 EpñkenHnwgcUlrYm
viPaKTandl;eTA75°. raCrdæaPi)alnwgpþl;viPaKTaneTAelIkmµviFIGb;rMkumartUcenAkñúgshKmn_NaEdl
RkIRkbMput ehIymanlT§PaBtictYcsMrab;karcMNayelIkarGPivDÆGñkdwknaM¼GñkRKb;RKgkmµviFIGb;rM
kumartUc nig karGPivDÆkmµviFIsikSa .
EpnkarskmµPaBeFVIcMeNalelIkarBRgIkkarGb;rMeRkARbB½n§ry³eBlmFüm nig ry³eBlEvgeday
epþatsMxan;elIkarpþl;karsikSa15 000nak; kñúgmYyqñaMsMrab;kmµviFIsmahrNkmµfñak;TI 4-6.
)a:n;sµantémø ehIyBRgIkkmµviFI[)anxøaMgkøaRKb;tMbn;TaMgGs;kñúgRbeTsEdlenAEtmanKmøateynD½r.
RbkarenHCakarlM)ak eRBaHfakEnøgTaMgenHnwgRtUvkarsm,TanBiesskñúgkarcUleron edIm,IbNþúHbNþalCa
RKUbeRgón karelIkTwkcitþBiesskñúgTMrg;CaGaharUbkrN_ nig R)ak;]btßmÖsMrab;kumarI Edl)ancUlsikSa nig
karpþl;smÖarrUbv½nþ kmµviFI nig KMrUGnþrkmµEdleqøIytbnwgeynD½renARKb;sala nig mCÄmNÐlsikSa .
3>3>1>4 yuT§sa®sþGnuvtþeKalkarN_Gnþrvis½y
eKalkarN_cMruH
eKaledAsmFm’eynD½r CabBaðarYmEdlnwgRtUv)andMeNIrkarCaelIkdMbUg dUcEdl)anelIkeLIgBI
mun. enAeBlEdlmankmµviFIdac;edayELk edIm,IelIkkMBs;KmøateynD½renAkñúgRbB½n§Gb;rMTaMgeRkA nig kñúg
RbB½n§¬dUcCaGaharUbkrN_ nig kmµviFIelIkTwkcitþBiess¦ kmµviFITaMgenHBak;B½n§nwgkarb®Ba¢abcUlkñúgmux
sBaØaTaMgGs;RBm²Kña. ]TahrN_ tYnaTIrbs;®sIþEdlCaKMrUminmanenAbzmsikSadac;Rsyal KWman\T§iBl
xøaMgNas; edaysarEttémøcMNayelIkarGb;rMenAmFümsikSax<s;EdlkarcMNayEbbenH GacmanlT§PaB
EtenAkñúgmCÄmNÐlTIRkug nigBak;kNþalTIRkugrYmnwgkkþavb,Fm’sgÁm EdlCaehtubNþal[GRtae)aHbg;
karsikSarbs;kumarIenAfñak;cugeRkayénbzmsikSamankMritx<s; . eKalviFIrYm EdlnwgbMerIeKaledAsmFm’
eynD½r mandUcCakmµviFIGaharUbkrN_sMrab;CYyelIkarcMNaypÞal;elItémøGb;rMx<s; karvinieyaKelIehdæa
rcnasm<½n§ edIm,IelIkkMBs;lT§PaBcUleronenAmFümsikSaenAtMbn;dac;Rsyal nig tRmUvkarcUleronenA
salabNþúHbNþalRKUsMrab;sisSRsI Edlrs;enAtMbn;dac;RsyalsMedAbegáIncMnYnRKURsI[)ankan;EteRcIn
enAtMbn;TaMgenaH.
yuT§sa®sþdac;edayELkkñúgkarelIkkMBs;smFm’eynD½r
edIm,IelIkkMBs;smFm’eynD½rkñúgRbB½n§Gb;rM KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñaeday
shkarCamYy®kumkargareynD½rrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa naykdæanBak;B½n§ nwgGnuvtþyuT§sa®sþ
xageRkamenH ÷
T kmµviFIelIkTwkcitþtamkMriténPaBRkIRk edIm,IkarBarGRtae)aHbg;karsikSakñúgcMeNamkumarI
T karksagsmtßPaBtamsßab½n edIm,IbegáIntMNagCa®sþIenAkMritRKb;RKgkñúgRbB½n§Gb;rM
T karBinitüeLIgvijnUvEpnkartamnaykdæanRbcaMqñaMedIm,IFana[mankarb®Ba¢abbBaðaBak;B½n§ nwg
eynD½r
T karEjkTinñn½ytamePTenARKb;kMritTaMgGs;
T karKaMRTkarbNþúHbNþalelIkaryl;dwgeynD½r EdlBak;B½n§CamYyskmµPaBbnþkñúgcMeNam
shKmn_ nig GñkBak;B½n§raCrdæaPi)al .
41
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
eKaledABak;B½n§EdlbMeBj[eKaledAsMxan;enHrYmman ³
T elIkkMBs;karGPivDÆ karlUtlas; nig karrs;ranmanCIvitrbs;kumarkm<úCaTaMgGs; ¬Ca]TahrN_
kat;bnßyGRtasøab;kñúgcMeNamkumarGayueRkam5qñaM BI125nak;enAkñúgqñaM 2000 [cuHeTAdl;
56nak; kñúgcMeNamkumar1 000 nak; enAqñaM2015 . cMeBaHBt’manbEnßm sUmemIleKaledA
GPivDÆn_shsSvtSr_ Edl)ansegçbenAkñúg]bsm<½n§ 2 .
T begáInkarcUlrYmrbs;kumarkm<úCaTaMgGs;enAkñúgkmµviFIsuxPaBshKmn_ GaharUbtßmÖ karGPivDÆ
nig karGb;rMkumarRbkbedayKuNPaB taMgBIcab;kMeNItrhUtdl;eBlcUlsikSa .
T begáInPaBeRtómCaeRscrbs;kumarkm<úCa[cUlsikSaenAGayu 6 qñaM .
42
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
3>3>2>3 eKalkarN_KnøwH
yuT§sa®sþ nig kmµviFIkarGb;rM KaMBarkumartUc karGPivDÆ nig KaMBarkumartUcnwgRtUvENnaM
edayeKalneya)ay nig eKalkarN_yuT§sa®sþKnøwHmYycMnYnEdlsegçbenAkñúgRbGb;xageRkam .
karGPi v DÆ ni g KaM B arku m artU c ³ eKalkarN_ K nø w H
X témøTab ³ kmµviFI GPi>K>k>t RbkbedayKuNPaBx<s;minGaRs½yelIsmÖar b¤ ]bkrN_Rbdab;Rbda
ekµgelgEdlmantémøéføeT sMxan;KWelIkareRbIR)as;[eRcInnUvvtßúEdlmanenAkñúgmUldæan nig
GnþrkmµEdlTak;TgCamYyCIvPaBRbcaMéf¶ .
X karrYmbBa©Úl ³ karGb;rMEdleKrab;bBa©ÚlKWCakarGb;rMEdlepþImeLIgkñúgshKmn_mUldæanénkumar.
RKb;kmµviFITaMgGs;EdldMeNIrkareTAtameKalkarN_nwgRtUv)anrYmbBa©ÚlTaMgGs;edayKµankmµviFINa
mYyelIkElgenaHeT .
X kareRtómCaeRsc ³ v½yTark nig v½ykumarPaBKWCaGMLúgeBlsMxan;sMrab;karGPivDÆRbB½n§srés
RbsaT RkeBjRbB½n§RbsaT RbB½n§PaBsuaMsrésrRbsaT nig CaGMLúgeBlsMrab;karGPivDÆPasa nig
PaBQøasév .
X RbsiT§PaB ³ kmµviFItamshKmn_®tUvkar»kas[)ankan;EteRcInsMrab;eFVIGnþrkmµrvag mnusSeBj
v½yCamYykumar nig kumarCamYykumar . dUcenHehIypleFobGñkKaMBarkumar nig TMhMRkumKYrEttUc
edIm,IeFVI[tRmUvkarkan;Ettic ehIygayRsYlkñúgkarerobcM nig RKb;RKg.
X smFm’ ³ FnFanEdl)ankMNt;FanafakumarTaMgGs;KW :eRtómxøÜnrYcral;kñúgkareronsURt : mann½y
faenAeBlcUlsalaeronFnFanepSg²RtUv)anpþl;dl;kumar nig RKYsarEdlmanlT§PaBtictYckñúg
karbg;éføsalaeronnwgTTYl)anplRbeyaCn_eRcInBIkmµviFIeRtómenH.
X karb®Ba¢ab ³ RBMEdnrbs;RksYg nig sßab½nnanamin)anbgáCa]bsKÁdl;kartamdanBinitüelIkar
RKb;RKg nig kmµviFItamshKmn_eLIy. karbBa©ÚlkartamdanBinitükumar [)aneTogTat;GacCYy[
manTMnak;TMngrvagkarRKb;RKg nig karGnuvtþtamEbbRbéBNI enAkñúgkarb®Ba¢bcUlesvakmµ nig
kmµviFInana .
43
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
kmµviFIGPi>K>k>tRKbdNþb;elIkumartUcGayueRkam6qñaM ehIysgÇwmfaEpnkareKalrbs;GPi>K>k>t
nwgRtUv)anerobcMeLIgenAqñaM 2003 . kmµviFIenHnwgekþabtaMgBIkarGb;rM suxPaB GaharUbtßmÖ nig kmµviFI
suxPaBBak;B½n§ RBmTaMgkMNt;tYnaTId¾manskþanuBlénRksYgepSg² GgÁkareRkArdæaPi)al nig shKmn_kñúg
karRKb;RKg nig hirBaØb,TansMrab;kmµviFI GPi>K>k>t EdlRtUvENnaMedayeKalkarN_xagelI .
kmµviFI GPi>K>k>t nwgRtUvkMNt;BItRmUvkarksagsmtßPaBenARKb;lMdab;fñak;pgEdr . enAfñak;
kNþalkarksagsmtßPaBrYmman ³
k/ karerobcM nig karGPivDÆkmµviFIsikSa nig smÖar]beTssMrab;kmµviFIenAtamshKmn_
x/ karbNþúHbNþalGñksRmbsRmYlenAkñúgshKmn_EdlGacCYyshKmn_ edIm,IGPivDÆ nig
GnuvtþkmµviFIEdlmantémøTabsMrab;RKYsar nig kumar .
enAtamfñak;extþ nig fñak;XuM tRmUvkarksagsmtßPaBmandUcCa ³
k/ karbNþúHbNþalRKUmetþyüsikSa Gñksµ½RKcitþshKmn_ nig GñksRmbsRmYlkmµviFIGPivDÆn_
kumartUccMruH
x/ karbNþúHbNþal nig KaMRTGñksRmbsRmYlenAtamshKmn_
K/ kareRCIserIs karcab;epþImbNþúHbNþal karKaMRT nig karbNþúHbNþalCMnYykarKaMBarkumarenA
tamshKmn_EdlRKb;RKgskmµPaBRbcaMéf¶ nig EfrkSaRkumtUc²enAkñúgshKmn_ .
edayFnFanCati shKmn_ nig FnFanRKYsarmankMNt; kargarenHcaM)ac;CMruj[mankarRTRTg;
kmµviFItamshKmn_ Edlmantémøefak eRbIeBlsmRsb CYyCnEdleBjcitþnwgkargarKaMBarkumar nig
bMpuskumartamry³skmµPaBRbcaMéf¶edayepþatelIkarR)aRs½yTak;TgKña karelgrbs;kumar nig skmµ
PaBFmµtaenAkñúgRkumrbs;eK . kñúgxN³EdlCnv½yekµg)anbBa©b;karsikSaenAkñúgkMritfñak;x<s; b:uEnþeKcg;
enACYyshKmn_rbs;eK eBlenaHtRmUv[mankarbegáInekaslübEnßm EdlGacCMrujTwkcitþRBmTaMgcat;
TukfakargarEfTaMkumarCaGaCIBrbs;eK . karbNþúHbNþalCnv½yekµg edIm,IsRmbsRmYlkmµviFIenAtam
shKmn_ k¾CakartRmg;mnusS[køayCa«BukmþayKYrCaTITukcitþeTAGnaKt .
eKsgÇwmfaGaTiPaBkmµviFI GPi>K>k>t nwgRtUvbBa©ÚlcMNucmYycMnYnxageRkam ³
T karGPivDÆkartamdansuxPaB karrIkcMerIn nig karGPivDÆrbs;kumar
T karelIkeLIgBIKuNPaB nig karTTYlxusRtUvtamry³kartamdankumar
T kartamdanBinitüsßanPaBkumarkm<úCa
T RbB½n§tamdanBinitükumarenAtamshKmn_
46
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
vtßúbMNgTUeTABak;B½n§nwgeKaledATaMgenHsMrab;km<úCaman ³
T karcUlsikSarbs;kumarGayu 6 qñaM Caskl
T karcUlsikSa nig bBa©b;karsikSaenAbzmsikSa b¤ kMritsmmUlenAqñaM 2010
T karcUlsikSa nig bBa©b;karsikSaenAmFümsikSabzmPUmi b¤ kMritsmmUlenAqñaM 2010
T BRgwgRbsiT§PaBGb;rMenAsalakñúgRbB½n§
T karpþl;fvikarbs;raCrdæaPi)alRbkbedaynirnþrPaBdl;karGb;rMmUldæan
T karsMerc)annUvlT§plsikSaCaskl CaBiessGkçrkmµ karecHKitelxnBVnþ nig bMNinCIvit
caM)ac; .
sMrab;Bt’manlMGitBak;B½n§nwgeKaledAénbrimaNkñúgGMLúgqñaM2002-2015 . sUmemIl
tarag4>3 .
3>3>3>3 bBaða niig karRbQm
karcUleronCaskl nig bBa©b;karsikSaenAkMritGb;rMmUldæanedaymin)ac;bg;éfø nig Rbkbeday
KuNPaBKWCaGaTiPaBmYykñúgcMeNamGaTiPaBTaMgGs;sMrab;RbeTskm<úCa nig CaeKaledAEdlRtUvEtsMerc
[)anCageKaledAnanarbs; G>s>K . edIm,IsMerceKaledAenH karRbQmmuxEdlBak;B½n§nanaRtUvEtelIk
bgðajTaMgGs; . RKb;kumarEdlmanGayu 6 qñaM TaMgGs;tRmUv[mankarlUtlas;[)anl¥ edIm,IeRtómcUl
sikSa. kumarRtUvkar[manyuT§viFI nig smÖarsikSananaEdlsmRsbeTAnwgv½yrbs;BYkeK edIm,IFanafa
kumarTaMgenaHrIkraynwgeTAsalaeronmanbTBiesaF mankarGPivDÆ edIm,IQaneTAeronenAkMritfñak;bnÞab;
edaymin)ac;eronRtYtfñak; nig )aneLIgfñak;CaerogrhUtdl;eKbBa©b;karsikSaenAbzmsikSa .
karRbQmmuxmYyeTotKW Fana[kumarRKb;rUbmanlT§PaBbnþ nig bBa©b;mFümsikSabzmPUmi . bu:Enþ
enAeBlenHcMnYnkumarenAeRkAsalamancMnYneRcIn nig yuT§sa®sþCak;lak;nanaRtUv)anGnuvtþ edIm,I[karcUl
sikSa nig bBa©b;mFümsikSabzmPUmiTTYl)anlT§pll¥ .
ninñakarénkarRbmUlsisScUleron[)aneRcInkMBugEtmankarrIkcMerInQanhYsBIkarsµanenAbzm
sikSaEdlnwgRtUvkarFnFand¾eRcInEfmeTot . eTaHCaeyIgTTYl)anplfµI²k¾eday k¾smPaBénkarbBa©b;
mFümsikSabzmPUmirbs;kumarEdlmanGayueRkam15qñaM enAmankMritTab . enHKWCakarRbQmmuxmYy
EdlmanTMhMFMeFgebIRkeLkemIleTAcMnYnd¾FMeFgrbs;sisSEdl)aneronenAkñúgRbB½n§Gb;rM .
karBRgIkEpnkar k>K>v>G sMrab;karbeRgonfñak;KYbenAkñúgsalabzmsikSa TaMgsalaEdlminTan;
mankMritfñak;elIsBIfñak;TI 3 nig salaeronEdlmancMnYnsisSticenAkñúgkMritfñak;x<s;CageKenAsalabzm
50
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
51
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
dl; TI 6
TkarEklMGkarGPivDÆsmÖarrUbv½nþenAkñúgvis½yGb;rM edayepþateTAelIkarFanakarbBa©b; fñak;TI 1
dl;TI 6 nig BRgIkkarpþl;karGb;rMfñak;TI 7 dl; TI 9 enAkñúgtMbn;EdlBMusUvmankarykcitþTukdak; .
52
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
T CMrujkarcUlrYmBIÉkCnenARKb;kMritTaMgGs; edayerobcM[manc,ab;bTdæan[)anc,as;las;
edIm,IFanaKuNPaBGb;rM.
T bgálkçN³kñúgkarbþÚrRKwHsßansikSarbs;sisS nisiSt tamry³karerobcMbþÚreRkDIt nig karTTYl
sÁal;CapøÚvkarrvagÉkCn nig rdæ .
yuT§sa®sþ nig eKaledAsMxan;²sMrab;karGPiDÆn_smÖarrUbv½nþGb;rM
T pþl;bnÞb;eronbEnßmdl;salaeronEdlbeRgónfñak;KYb nig salaeronmanminRKb;kMritfñak;TI1 dl;
TI6 enAtamPUmi nig XMudac;Rsyal.
T pþl;bnÞb;eron nig bnÞb;EdlGaceRbIR)as;)anRKb;tRmUvkarbEnßmdl;shKmn_ nig kMrgsalaeron
EdlBMumanfñak;TI 7 nig TI 9.
T pþl;bnÞb;eronbEnßmdl;salaEdlmansisSkkkujBIkMritfñak;TI 1 dl; TI 6 fñak;TI 7 dl; TI 9 .
55
raCrdæaPi)alkm<úCa karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
56
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
57
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
60
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
61
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
62
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
63
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
3>3>4>2 eKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
xageRkamenHCaeKaledATUeTAsMrab;dMeNIrkarkarGb;rMeRkARbB½n§énkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
3> FanafatRmUvkareronsURtrbs;yuvCn nig CneBjv½yRKb;rUbRtUv)anedaHRsaytamry³karpþl;
»kasesµIPaBedIm,IcUlrYmkñúgkmµviFIsikSasmRsbnigkarbNþúHbNaþlCMnajciB©awmCIvit¬bMNinCIvit.
4> FanasMerc[)ankarrIkcMerIncMnYn50°enAkñúgkMritGkçrkmµCneBjv½yenAmundMNac;qñaM2015
Biess sMrab;®sIþePT nig»kasesµIPaBkñúgkarGb;rMmUldæan nigkarGb;rMbnþsMrab;CneBjv½yTaMgGs; .
5> lubbM)at;KmøateynD½rkñúgbzmsikSa nig mFümsikSaenAqñaM 2005 nig eFIV[)ansMercnUv smPaB
eynD½rkñúgvis½yGb;rMenAqñaM 2015 edayepþatkarykcitþdak;elIkarFana[kumarI )anTTYllT§PaB
cUleronedayeBjelj esIµPaB nig sMerc)annUvkarGb;rMmUldæanRbkbedayKuNPaB .
6> EklMGelIRKb;TidæPaBénKuNPaBGb;rM nigFana)annUvKuNPaBRbesIrbMputRKb;Epñk edIm,I[mnusS
RKb;rUbdeNþIm)annUvlT§pleronsURtmankMritvas;)an nigmankarTTYlsÁal; CaBiessEpñkGkSr
sa®sþ elxnBVnþ niig CMnajcMa)ac;sMrab;ciBa©wmCIvit ¬bMNinCIvit¦.
eKaledACak;lak;Bak;B½n§nwgkarGb;rMeRkARbB½n§ rYmmankarsMerc[)an90°énGRtaGkçrCn Edl
manGayuBI15 dl;24qñaM enAqñaM2005 ¬sUmemIltarag4>3¦. eTaHbIya:gNak¾eday k¾karEbgEckFnFan
edIm,IsMerceKaledATaMgenH nig eKaledAepSgeTotRtUvEtBwgEp¥kelIkarviPaKBItRmUvkarenAtamextþ¼
RkugedaysarEtmanPaBxusEbøkKñaeRcInBIextþmYyeTAextþmYy. ¬sUmemIl tarag3 kñúg]bsm<½n§ 4 ¦.
3>3>4>3 bBaða nig karRbQmmux
edayeyageTAelIFnFanhirBaØvtßú RKwHsßansikSa nig FnFanmnusSmankarkMNt;cMeBaHkarGb;rM
eRkARbB½n§enAkñúgRbeTskm<úCa EpnkarskmµPaBCatimin)anerobrab;[)anlMGitGMBIskmµPaBEdlRtUveFIV
enaHeT. Cak;EsþgkarykcitþTukdak;nwgepþateTAelIskmµPaBkñúgEpñkmYycMnYntUcedaysgÇwmfa skmµPaB
TaMgenaHnwgmankarGPivDÆtamdMNak;kalCaeRcIn ehIydMNak;kalénskmµPaBTaMgenaHnwgRtUvbMeBj
bEnßmedayskmµPaBepSgeTot.
CagenHeTAeTot EpnkarkargarsMrab;karGb;rMeRkARbB½n§nwgRtUvGPivDÆBImYyqñaMeTAmYyqñaM nig pþl;
mUldæansMrab;pþl;fvikadl;kmµviFI . CaBiessEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña)a:n;RbmaNBIkarcUlrYmviPaKTan
BIGgÁkareRkArdæaPi)al shKmn_ EpñkÉkCnCaeRcIndl;karcMNaymUlFn nig karcMNaycrnþsMrab;
dMeNIrkarkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§ .
64
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
67
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
68
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
3>5 tRmUvkarFnFan
3>5>1 EpnkarhirBaØb,Tanry³eBlEvg
taragxageRkambgðajBIEpnkarhirBaØb,Tanry³eBlEvgenAkñúgtarag 3>2 edaymanTaMgdMeNIr
karGnuvtþfvikacMNayry³eBlmFümsMrab;vis½yGb;rM . kareFVIcMeNalelItMrUvkarfvikacMNaycrnþsMrab;
vis½yGb;rMnwgekIneTAdl;950Ban;lanerol¬240landuløar tamtémøqñaM2002¦. tamkareFVIcMeNalfvika
karGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgekIn3eTA4dg. kareFVIcMeNalelItRmUvkarfvikamUlFn¬rYmmankarksag
smtßPaB nig smÖarrUbv½nþ¦ nwgekInRbEhl 233 Ban;lanerol kñúgmYyqñaM dl;qñaM 2015 . eTaHbIya:g
Nak¾eday enAeBldMeNIrkarksag nig karGPivDÆsmÖarrUbvn½þenAbzmsikSa nig mFümsikSabzmPUmiPaK
eRcInRtUv)anbBa©b; ehIykarcMNaysMrab;karGb;rMeRkaymUldæannwgekIneLIgBIqñaM 2007 dl;qñaM 2008 .
69
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
70
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
tarag3>3³ témøcMNaycrnþsrubsMrab;dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanigtamEpñktUc²
72
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
73
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
74
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
3>5>4 cMeNalfvikamUlFnsMrab;kmµviFI
tRmUvkarfvikamUlFnmankMNt;cMeBaHkarbBa©ÚlkmµviFIksagsmtßPaB nig GPivDÆn_ehdæarcna
sm<½n§. kareFVIcMeNaltRmUvkarfvikamUlFnnwgekInRbEhl 95 Ban;lanerol kñúgmYyqñaM ¬24landuløar ¦
enAqñaM 2002 dl; 170 Ban;lanerol kñúgmYyqñaM ¬42 landuløar¦ enAqñaM 2010 nig ekIneTAdl; 233
Ban;lanerolkñúgmYyqñaM ¬59 landuløar ¦ enAqñaM 2015 ¬sUmemIltaragxagelI nig ]bsm<½n§ 4 nig 5
sMrab;Bt’manbEnßm ¦ . cMeNalelIcMNaymUlFnsMrab;vis½yGb;rM Ep¥kelIkarcMNaymUlFnsrub 10°
rbs;raCrdæaPi)al BIqñaM 2002 dl; 2015 .
tarag3>5³ karcMNaymUlFnsrubrbs;RksYgGb;rMsMrab;dMeNIrkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
ngi tamEpkñ
eyageTAelIcMeNalEdleFVIkar)a:n;RbmaNBIcMNaymUlFnsmÖarrUbvn½þbEnßmnwgRtUv)anpþl;[
tamry³yuT§sa®sþvinieyaKtamshKmn_ nig EpñkÉkCn CaBiesssMrab;kmµviFInana EdlraCrdæaPi)alRKan;
EtCaGñkKaMRTEpñkmYyénesvaGb;rM dUcCakarGb;rMeRkARbB½n§ karGPivDÆ nig KaMBarkumartUc karGb;rM nig
KaMBarkumartUc.
kmµviFIvinieyaKmUlFnk¾rYmbBa©ÚlkarKaMRTelIkarksagsmtßPaB EdlmanRbEhlCa 1 PaK 6 én
karcMNaymUlFnpgEdr . karcMNayelIkarksagsmtßPaBenHPaKeRcInepþatelIkarBRgwgRbB½n§Catitam
danRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;Cati extþ Rsuk nig XMu . Epnkarma:RkUEdlcaM)ac;sMrab;kartam
danRtYtBinitü nig EpnkarkmµkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;XMurMBwgfanwgRtUv)anksagenAedImqñaM 2003
CamYynwgyuT§sa®sþRbhak;RbEhlKñaenAkMritnanaénRbB½n§tamdanRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
cMeNalelIkarcMNaymUlFn ¬PaKeRcIneTAelIkarksagsmtßPaB nig smÖarrUbvn½þbEnßm ¦ sMrab;
dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgekInBI 78 Ban;lanerol ¬20landuløar¦ enAqñaM2002 eTAdl; 135
Ban;lanerol ¬34 landuløar ¦ enAqñaM 2015. karEbgEckcMNaymUlFn sMrab;dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñanwgfycuHenAeBlkmµviFIGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig Gb;rMeRkaymUldæanRtUv)anBRgIk .
xageRkamenHCakarsegçblkçN³BiesssMxan;²énkmµviFIcMNaymUlFn ³
T karcMNaymUlFnBIqñaM2002 dl;qñaM 2010 nwgepþatelIkarpþl;fvikasMrab;karbMBak;smÖarrUbvn½þ
dl;RKwHsßanbNþúHbNþalRKU karsñak;enArbs;RKUbeRgón karGb;rMenAbzmsikSa nig mFümsikSa
CaBiess enAPUmi XMu Edlbc©úb,nñCYbkarxVHxat .
T bnþerobcMkmµviFIksagsmtßPaBRKUbeRgón GñkRKb;RKg nig GñkeFVIEpnkar edIm,I[manvimCÄkar
esvaGb;rMkan;EtTUlMTUlay rYmTaMgKmnaKmn_smÖarrUbv½nþ nig karKaMRTCak;Esþg nigkarbNþúH
bNþalkñúgeBlbMeBjkargar nig karbNþúHbNþalry³eBlxøI cab;BIqñaM 2002 dl;qñaM 2015 .
kareFVIcMeNalbgðajBIkMeNInsmamaRtCMnYybreTs sMrab;kmµviFIKaMRTfvikamUlFnry³eBl
mFümeTAry³eBlEvg.
3>5>5 karbBa©ÚlEpnkarhirBaØvtßúnigfvikaeTAkñúgdMeNIrkarry³eBlmFümnigEvg
kar)a:n;sµantémø nig karcUlrYmviPaKTanrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa elIEpnkarhirBaØvtßú
sMrab;dMeNIrkarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña )anpþl;»kas[RksYgbBa©ÚlEpnkarcMNayhirBaØvtßúrbs;xøÜnCa
mYynwgkarcUlrYmviPaKTanBImatabitasisS EpñkÉkCn GgÁkareRkArdæaPi)al Gñkpþl;CMnYy nig RksYgnana
rbs;raCrdæaPi)al . KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgerobcMevTikasMrab;sRmbsRmYl nig
begáInkarcUlrYmviPaKTanCahirBaØvtßú eRkABIIEpnkarcMNayry³eBlmFümsMrab;dMeNIrkarkmµviFIKaMRTvis½y
76
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
tarag3>6³ EpnkarcMNaysMrab;ry³eBlmFümsMrab;vis½yGb;rM2002¼2006
lanerol fvika fvika fvika KMerag2003 KMerag2004 KMerag2005 KMerag2006
2000 2001 2002 K>c>r>m K>c>r>m> K>c>r>m> cMeNal
fvikacrnþsrub 183 170 223 510 286 200 333 000 390 864 446 256 503 700
CMBUk 10 fvikabuKÁlik 126 160 136 100 150 040 180 925 212 464 246 356 275 516
fvikaminEmnk>s>G¼buKÁlikCM 11÷31÷32¦ 47 010 59 030 61 105 58 800 65 00 66 000 67 000
kmµviFIskmµPaBCaGaTiPaB 10 000 28 380 75 055 93 200 113 400 133 900 161 184
RbsiT§PaBesvaGb;rM 0 11 200 13 200 14 50 15 500 17 000
RbsiT§PaB nig KuNPaBbzmsikSa 10 000 21 464 24 000 26 000 30 000 35 400 39 000
RbsiT§PaB nig KuNPaBmFümsikSa 3 836 7 500 10 000 14 000 20 000 25 000
RbsiT§PaB nig KuNPaB G>b>b>v 1 820 4 000 5 000 6 000 8 000
RbsiT§PaB nig KuNPaB]tþmsikSa 2 100 2 100 3 000 4 000 5 000 6 000
karbnþGPivDÆn_RKUbeRgon 9 000 9 000 10 000 11 000 12 000
smÖarbeRgonsMxan;² 14 000 15 000 18 400 21 000 26 684
karBRgIkkarGb;rMeRkARbB½n§ 2 000 4 000 6 000 6 000 7 000
karKitKUrBICMgWeGds_dl;yuvCnkñúgsalaeron 600 1 350 1 500 1 500 2 000
karKitKUrBICMgWeGds_dl;yuvCn¼kILa 980 400 1 150 1 500 2 000 2 500
karBRgwgRbB½n§tamdanRtYtBinitü¼svnkmµ 2 435 3 500 3 500 3 500 4 000
smFm’énkarcUleron¼GaharUbkrN_ 0 3 000 5 000 7 000 12 000
kmµviFIvinieyaKTun 55 113 145 800 143 600 135 000 102 600 122 887
kmµviFIGPivDÆn_smÖarrUbv½nþsalaeron 41 325 116 800 119 600 114 000 87 600 107 887
kmµviFIksagsmtßPaB 13 788 29 000 24 000 21 000 15 000 15 000
fvikacrnþ nig fvikamUlFnsrub 278 623 432 000 476 600 525 864 548 856 626 587
RbPB ³ k>K>v>G Edl)anBinitüeLIgvij qñaM 2002/06
77
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
EpnkarcMNayry³eBlmFümsMrab;karGnuvtþkmµviFIKaMRTvis½yGb;rMbgðajfa fvikasMrab;kmµviFI
ksagsmtßPaB fvikamUlFn fvikacMNaycrnþCaGaTiPaB nig R)ak;ExEdlesñIeLIgeRcInelIsBIkBa©b;
FnFanEdleRKagTuksMrab;qñaM 2001 dl; 2005 . kmµviFIcMNayry³eBlmFüm nwgRtUvkarEklMGQrelI
eKalkarN_RbcaMqñaM edayepþatCasMxan;elIdMeNIrkarGnuvtþFnFan . karEbgEckfvikacrnþsrubsMrab;
vis½yGb;rMqñaM 2002 dl; qñaM 2005 KWRsbeTAnwgkic©RBmeRBóg rvagraCrdæaPi)al nig Gñkpþl;CMnYy edIm,I[
fvikacMNaycrnþsaFarN³maneTAdl; 20° enAqñaM 2005 . karEbgEckfvikacMNaycrnþmanRbmaN
20>5° eyagtamkareFVIcMeNalqñaM 2006 . dUcEdl)anelIkeLIgenAkñúg]bsm<½n§ 5 EpnkarhirBaØvtßúry³
eBlEvgsMrab;karGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaGnuvtþeKalkarN_Rbhak;RbEhlKña.
EpnkarhirBaØvtßúGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña k¾)anerobcMeKalneya)aykMENTMrg;R)ak;ExenAkñúgRksYg
Gb;rM yuvCn nig kILa nig raCrdæaPi)albc©úb,nñpgEdr . kareFVIcMeNalelIkarcMNaysMrab;karGnuvtþ nig
kMENTMrg;R)ak;ExRbkbedayRbsiT§PaBKWCalkçN³BiessénEpnkarcMNayry³eBlmFümsMrab;dMeNIrkar
kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM EdlnwgRtUv)anBRgIksMrab;EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñary³eBlEvg . edIm,IsMerc
eKaledAkMENTMrg;R)ak;ExEpñkGb;rMcaM)ac;RtUvEtKitBI]bsKÁnanakñúgkarbegáInR)ak;ExbuKÁlikGb;rM.
RksYgGb;rM yuvCn nig kILa )anENnaMmeFüa)aykñúgkarbegáInTMnYlxusRtUvenAfñak;extþsMrab;
karEbgEckFnFanfvikasMrab;kmµviFIfvikamUlFn nig fvikacrnþCaGaTiPaB nig EpnkarhirBaØvtßú rYmman ³
T begáInkarpþl;GMNacdl;mnÞIrGb;rMextþ sMrab;erobcMEbgEckfvikadl;salaeron nig RsuksMrab;
kmµviFIGaTiPaBnImYy² .
T karENnaMsþIBIlkçN³vinicä½y nig rebobEbgEckfvikadl;mnÞIrGb;rMextþ edIm,IeFVIEpnkarkmµfvika
sMrab;GPivDÆn_mUldæanGb;rM rYmmankarENnaMsþIBIkarRKb;RKgFnFanfvikaTaMgenHenAkñúgextþ 6 enA
qñaM 2002 .
T bnþkarksagsmtßPaBGaCJaFrextþ salaeron nig Rsuk kñúgkmµviFIRKb;RKgEpnkarkmµ kmµviFI nig
kareFVIr)aykarN_.
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgksagkmµviFI nig eKalneya)ayksagsmtßPaBTaMgGs;enH
sMrab;ry³eBlEvg .
3>5>6 dMeNIrkarRKb;RKgkmµviFIcMNaycrnþ
RksYgkMBugEtbnþBRgwgRbB½n§RKb;RKgkmµviFIcMNaycrnþenARKb;kMrit CaBiesskarerobcMesckþI
ENnaMc,as;las;sMrab;karTTYlxusRtUvkñúgkarRKb;RKghirBaØvtßú nigkareFVIr)aykarN_. karEklMGnwgRtUveFVI
eLIgsMrab;karerobcMkarRKb;RKgTaMgenH CaBiesskarEbgEckTMnYlxusRtUvrbs;GgÁPaBRKb;RKghirBaØvtßú
78
EpnkaryuT§sa®sþ nig tRmUvkarFnFan
edayQrelIeKalkarN_c,as;las; . karsMerccitþpøas;bþÚrEpñkNamYycaM)ac;RtUvEtKitBIIeCaKC½ykarGnuvtþ
kñúgkarksagsmtßPaB nig dMeNIrkarRKb;RKgqñaMmun² .
dMeNIrkarEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgekItmaneLIg tamry³bnþkareRbIR)as;RbB½n§RKb;RKg
fvikacrnþrbs;raCrdæaPi)al rYmmankarBRgwgRbB½n§KNenyü nig RbB½n§RKb;RKghirBaØb,TankMritsalaeron
fñak;Rsuk nig extþ . cMeNalfvikamUlFnenA]bsm<½n§ 4 bgðajBIkarpþl;fvikasMrab;kmµviFIksagsmtßPaB
TUlMTUlayenH.
79
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
4 karksagsmtß P aB kartamdanRtY t Bi n i t ü
ni g karBi n i t üeLI g vi j Epnkar Gb; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña)andak;ecjnUvcMNucsMxan;mYy KWksagsmtßPaB edaytRmUv[man
karBiPakSabEnßmelIkarGnuvtþEpnkar[manRbsiT§PaBx<s; . kñúgxN³EdltRmUUvkarksagsmtßPaBman
enARKb;kMritTaMgGs;tRmUvkar[mankarykcitþTukdak; CaBiesselIkarBRgwgtYnaTIrbs;KN³kmµaFikarGb;rM
sMrab;TaMgGs;KñaenAkMritmUldæan edIm,IsMerceKaledAEdl)anelIkeLIgedayeKarBeTAtam ³
k/ karGPivDÆEpnkarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
x/ karpSBVpSayBt’man
K/ karGnuvtþEpnkar
X/ kartamdanRtYtBinitü .
karpþl;fvikasMrab;tRmUvkarksagsmtßPaB RtUv)anelIkeLIgenAkñúgEpñkTI 3 .
4>1 karBRgwgkartamdanRtYtBinitüsMrab;karvaytémøkarGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
kartamdanRtYtBinitüEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRtUv)aneFIVeLIg tamry³karBRgwgRbB½n§RtYt
BinitüKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenARKb;kMrit rYmmankarBinitüEklMGEpnkarry³eBlEvg eday
Ep¥kelIeKaledAGnuvtþn_ry³eBlmFüm . dMeNIrkarénkarRtYtBinitükarGnuvtþtamEpñk nig karrIkcMerInkñúg
karsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñary³eBlmFüm nig ry³eBlEvgnwgsgát;F¶n;eTAelIGaMgDIkaT½rén
karGnuvtþeKalneya)ayKnøwHmYycMnYn edIm,IFana[mankarviPaK nig karRbmUlBt’manEdlmanlkçN³
RtwmRtUv nig Tan;eBlevla. EpñkFMTUlayénkarRtYtBinitükarGnuvtþRtUv)ansegçbenAkñúgtaragxageRkam ³
80
karksagsmtßPaB kartamdan...
taragTI4>1³ kartamdanRtYtBinitükarGnuvtþtamEpñk¼karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
81
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
82
karksagsmtßPaB kartamdan...
taragTI4>2³ GaMgDIkaT½rGb;rMsMrab;TaMgGs;KñasMxan;²
83
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña . dMeNIrkarTaMgenHnwgRtUvGnuvtþkartamdanRtYtBinitükarrIkcMerIn
rbs;kargarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig edIrtYnaTICamUldæansMrab;føwgEføgkmµviFIyuT§sa®sþ nig eKalneya)ay
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
85
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñaextþ¼Rkug edayshkarCamYymnÞIrGb;rMextþ¼RkugnwgRtYt
BinitüBIkarrIkcMerInénskmµPaBkmµviFInImYy²edIm,IFanafaskmµPaBTaMgenaHRtUv)anGnuvtþRbkbeday
RbsiT§PaB nig Tan;eBlevla . RkumRtYtBinitüenHnwgBinitüRsavRCavcrnþfvikarbs;kmµviFI cMeBaHsßab½n nig
salaeron . KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñaextþ¼RkugnwgFana[)anfa KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñaTTYlfvikasMrab;kartamdanRtYtBinitü ehIyBYkeK)aneFIVkartamdanRtYtBinitüya:geTogTat; nig
CYyKaMRTdl;kmµviFIGPivDÆn_PUmi . RkumenHnwgCYypþl;karKaMRTEpñkbec©keTs nig karENnaMpgEdr
CaBiesstamry³fñak;Rsuk fñak;XuM nig kMrgsalaeron .
RkumKuNPaBGb;rMedayshkarCamYynaykdæanEpnkarnwgeFIVkarnaMmuxeKkñúgkarsRmbsRmYl
dl;karRbmUlBt’mancaM)ac; nig karviPaK . rebob nig eBlevlaCak;lak;sMrab;karRbmUl nig viPaKBt’man
niwgRtUvBicarNaBIEpnkarepSg² nig BinitüeLIgvijelIskmµPaBepSg²rbs;RksYg Bak;B½n§ . GKÁelxa
FikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgsRmbsRmYlkMritepSg²KñaénkarRtYtBinitü edIm,IFana
[manBt’manRKb;RKan;sMrab;karRtYtBinitükarrIkcMerInrbs;karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
CagenHeTAeTot dMeNIrkartamdanRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgeFIV[mankarBieRKaH
eyabl; nig karvaytémørbs;GñkBak;B½n§kan;EtTUlayelIkarrIkcMerIn kMENTMrg;EpñkGb;rM karsMerc
eKalkarN_Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig eKaledACayuT§sa®sþ. ]TahrN_ ³ GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikar
CatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgRbKl;siTi§GMNacdl;karvaytémøÉkraCü nig kartamdanRtYtBinitüBI
GgÁkareRkArdæaPi)al ¬]TahrN_ ³ karvaytémøkMritKuNPaBenAtammUldæan karrIkcMerIncMeBaHkarcUleron
rbs;kumarmkBIRKYsarRkIRk¦. GKÁelxaFikardæank¾manEpnkarBRgIkkarRsavRCavdMeNIrRbtibtþirbs;
mUldæanedIm,IeRbIR)as;enAkñúgkartamdanRtYtBinitükarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñatamry³ynþkarpþl;eyabl;
RtLb;vijya:geTogTat;BIkarRsavRCavpÞal;rbs;GKÁelxaFikardæan nig emeronEdl)aneronBIGñkpþl;CMnYy
nig KMnitpþÜcepIþmrbs;GgÁkareRkArdæaPi)al .
86
karksagsmtßPaB kartamdan...
87
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamanbBa©ÚlkarcMNayCak;lak; sMrab;karRbtibtiþkarénkarRKb;RKg
TUeTA karFanaKuNPaB nig kartamdanplb:HBal;enAfñak;Cati nig fñak;extþ . karcMNayTaMgenH RtUv)an
)a:n;sµanenAkñúgtaragén]bsm<½n§ 4 nig 5 . karcMNaykartamdanRtYtBinitüelIkarrIkcMerIn rbs;kmµviFIRtUv
)anbBa©ÚleTAkñúgfvikatamEpñk nig kmµviFIksagsmtßPaB .
4>5 karelIkkMBs;kareRbIR)as;Bt’manénkartamdanRtYtBinitü
dMeNIrkartamdanRtYtBinitünwgFana[)annUvcrnþBt’man nig karBieRKaHeyabl;CamYy
KN³kmµaFiikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbkbedayRbsiT§PaB ehIyFanafaGñkBak;B½n§sMxan;²TaMgGs;
RtUv)anpþl;dMNwgBIkarrIkcMerInénkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña . GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rM
sMrab;TaMgGs;KñanwgsRmbsRmYl[manBt’mantamdanRtYtBinitü RbkbedayRbsiT§PaBtamry³sßab½n
CMnajrbs;RksYgBak;B½n§ .
QrelImUldæanRbcaMqñaMGKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgTTYlxusRtUv
edayFanafa Bt’mantamdanRtYtBinitükmµviFIEpñkbec©keTs nig hirBaØvtßúnwgRtUv)anpSBVpSayya:geTog
Tat;eTAkan;GñkeRbIR)as;sMxan;²enAkñúg nig eRkAsßab½nBak;B½n§ .
RkumKuNPaBGb;rM nig GFikardæanGb;rMnwgFanafa EpnkarCatiry³eBlmFüm nig yuT§saRsþnana
)anBinitüeLIgvijedayeRbIbTBiesaFEdlTTYl)an edIm,IEklMGEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ry³eBlEvg
nig BinitüeLIgvijenAqñaM 2015 .
RkumKuNPaBGb;rM nig GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgsRmbsRmYl
skmµPaBrYmKña edIm,IFanafamankarRtYtBinitüeLIgvijBIeKalneya)ayyuT§sa®sþ EpnkarCatiry³eBl
mFümedayeRbIR)as;bTBiesaFnana edIm,IEklMGEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ry³eBlEvg nig ckçúvis½yqñaM
2020 .
4>6 ynþkarrdæ)alsMrab;tamdanRtYtBinitüBt’man
RbkarenHmansar³sMxan;kñúgkarkMNt;tYnaTIKnøwH EdlKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRKb;
lMdab;fñak;RtUvGnuvtþcab;BIfñak;extþ¼Rkug rhUtdl;fñak;XMu¼sgáat; kñúgkartamdanRtYtBinitü nig karGnuvtþenA
tammUldæan edIm,IsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña. kñúgnamCaGgÁPaBtamdanRtYtBinitüenAtam
mUldæanKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaXMu¼sgáat; nwgmantYnaTIsMxan;enAkñúgdMeNIrkarGnuvtþkarGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kña . tYnaTIsMxan;²TaMgenaHrYmman ³
88
karksagsmtßPaB kartamdan...
T RbmUlBt’manedIm,IkMNt;cm¶ayQaneTAsMercmuxsBaØaGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñak¾dUcCakarrIkcMerIn
nanasMedAsMerceKaledAEdl)anyl;RBmtamqñaMnImYy²
T GPivDÆn_EpnkarGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña edIm,IsMerceKaledAEp¥kelIBt’manEdl)an
RbmUl
T CMrujGñkBak;B½n§enAtammUldæan[cUlrYmkñúgskmµPaBGnuvtþEdl)andak;enAkñúgEpnkarGb;rM
sMrab;TaMgGs;Kña
T sMercfvikaedayeKarBeTAtamkareRKagFnFan edIm,IsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;KñasRmb
sRmYlskmµPaBCamYyGñkBak;B½n§epSg²edayeKarBeTAtamsßab½nmUldæan
T tamdanCaRbcaMelIkarrIkcMerInéneKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
T eFVIr)aykarN_elIkarrIkcMerInnanakñúgkarsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRBmTaMgerobrab;
GMBIkarbMb:nnanaEdlcaM)ac; .
4>7 tRmUvkarksagsmtßPaB
tYnaTItamdanRtYtBinitü nig karGnuvtþkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaEdlepÞrGMNaceTA[KN³kmµaFikar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAmUldæanKWCaRbkarRbesIrbMput . ehtudUecñH tRmUvkar smRsbEdlKN³kmµaFikar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña k¾dUcCam®nþIGb;rMCaeRcIn CaBiessnayksalaEdlmanParkic©enAkñúgKN³kmµaFikar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaTTYl)ankarKaMRTxagbec©keTsedIm,IFanafa BYkeKGacRbtibtþikargarRbkb
edayRbsiT§PaB . karksagsmtßPaBenAkñúgEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgbMeBjbEnßmRBmTaMg
shkarCamYyEpnkarskmµPaBksagsmtßPaBRbcaMqñaM EdlRtUvGPivDÆedaynaykdæannImYy²enAkñúg
kmµviFIKaMRTvis½yGb;rM . karrMBwgTukTaMgenHRsbKñaCamYy nwgtRmUvkarrbs;raCrdæaPi)alkñúgkareFVIvimCÄkar
karGnuvtþkarRKb;RKg nigEpnkarkmµesvaGb;rMmUldæandl;fñak;XMu Rsuk nigextþ. dMeNIrkarksagsmtßPaB
nwgsRmbsRmYlelI4 CMhankñúgkarelIkkMBs;yuT§sa®sþGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ³ ¬1¦karksagEpnkarCati
¬2¦karpSBVpSaydMeNIrkarGnuvtþ nig nItiviFI ¬3¦karGnuvtþ ¬4¦kartamdanRtYtBinitü .
enAcMNuccugeRkayenHnwgmankarKaMRTdl;raCrdæaPi)alkñúgkarbegáItEpnkarksagsmtßPaB
sMrab;KN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAmUldæan Edlpþl;edayGñkCMnajkarelIEpñktamdan
RtYtBinitüEpnkarkmµ nig karRKb;RKg . eKaledACMhandMbUgnwgCYyKN³kmµaFikarCati nig KN³kmµaFikar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAmUldæan edIm,IGPivDÆnItiviFIEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña fñak;XMuQrelIeKal
karN_sakl,g . dMeNIrkarEdlnwgRtUveFVIrYmman ¬k¦RtYtBinitüeLIgvij bribTeKalneya)ayCatisMrab;
vimCÄkarEpnkar rYmTaMgdMeNIrkarEpnkarPUmi nig XMuEdl)ankarKaMRTeRkamkmµviFIsIla nig karpþÜcepþIm
89
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
4>8 evTikaGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRbcaMqñaM
enAkñúgEpñkEdlkMBugGnuvtþnImYy² dMeNIrkarRtYtBinitüTinñn½yRbcaMqñaMeLIgvijRtUv)ansnñidæan nig
vaytémøtamry³evTikaGb;rMsMrab;TMagGs;KñaRbcaMqñaM . karsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaEdlCa
lkçN³GnþrTMnak;TMngnwgtRmUv[mankarcgRkgCaÉksarTukenARKb;kMriténRbB½n§Gb;rM nig RtUv)anviPaK
elIRKb;eKaledAdUcCa kumara kumarI «Bukmþay RKUbeRgón m®nþIrdæ)alGb;rM GñkdwknaM shKmn_m®nIþEdl
RtUv)ane)aHeqñateRCIserIs nigEtgtaMgRKb;Can;fñak; nig édKUGñkpþl;CMnYy .
mUldæanBt’mancMeBaHEpnkarkmµ nig karkMNt;eKaledAkøayeTACadMeNIrkarEklMGBImYyqñaMeTA
mYyqñaMedaypSarP¢ab;TMnak;TMngBIfñak;elIeTAfñak;eRkam nig BIfñak;eRkameTAfñak;elI BIKN³kmµaFikarGb;rM
sMrab;TaMgGs;KñananaeTAGKÁelxaFikardæan nig BIGKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
eTAKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaepSg²eTot . KMnitpþÜcepþImd¾eCaKC½yGacRtUv)ankt;RtaviPaKBI
smasPaK nig tmøaPaB RBmTaMgBRgIkedIm,IbegáInel,ÓnPaBCam©as;sgÁmsIuvilkñúgkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
[kan;EtTUlMTUlay ¬Rkbx½NÐskmµPaBGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRkug daka qñaM 2000 kfax½NÐTI 8 nig
yuT§sa®sþTI 3¦.
bBaðasñÚl KWfakarsMerceKalbMNgkargarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaGacnwgRtUv)anbegáInel,Ón enAeBl
EdlsalaeronshKmn_ nig buKÁlEdlmanGMNacRKb;RKan;eFIVkarrYmKñaedIm,IeqøIytbeTAnwgkarebþCJarbs;
raCrdæaPi)alcMeBaHsiTi§rbs;Cnkm<úCaRKb;rUbkñúgkarTTYl)ankarGb;rMmUldæan edayEp¥kelIkarebþCJacitþrbs;
BYkeKpÞal;eTAtamKMerag nig meFüa)ayCak;Esþg.
90
karksagsmtßPaB kartamdan...
GtßRbeyaCn_d¾sMxan;kñúglMnaMenHCadMeNIrkarRtYtBinitüeLIgvijRbcaMqñaMrbs;RbB½n§Bt’manRKb;RKg
Gb;rM . kargarenHRtUv)anerobcMBt’manCaBIrrebobKW Tinñn½ydMbUg nig lT§plenARKb;kMriténRbB½n§BIsala
eTARsuk eTAextþ nig eTAfñak;Cati .
yuT§sa®sþCaKnøwHmYyénkmµviFIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñarbs;RbeTskm<úCaKWkarksagÉksarmYy
EdlmankarTTYlsÁal; . karRbQmRbcaMqñaM KWkarEsVgrkkt;RtaCaÉksarpSBVpSay nig TTYlsÁal; :
karGnuvtþ)anl¥ : nig kt;RtaCaÉksarpþl;rgVan; nig pSBVpSayBIsala eTARsuk eTAextþ EdlsMerc)antam
eKaledACak;lak; .
karpþl;rgVan;dl;karbegIátfµI nig smiT§plnanaGaceFIVeLIgRbkbedayRbsiT§PaB edayminGs;
R)ak;eTotpg . ]TahrN_³ m®nIþCan;x<s;énraCrdæaPi)alkm<úCa ¬dUcCaGKÁelxaFikarKN³kmµaFikarCati
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña rdæm®nIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa>>>> ¦ Gacpþl;Calixit viBaØabnb½Rt nig karpSBV
pSaytamRbB½n§Bt’mannana b¤TMrg;epSg²eToténkarTTYlsÁal;CabuKÁl b¤ saFarN³cMeBaHkEnøgNa Edl
mansñaéd . GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig RkumkargarBak;B½n§Gacman
tYnaTIsMxan;enAkñúgbBaðaenH .
karbgðajEpnTIsþIBIsßanPaBénkarsMerceKaledAkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgvivtþBImYyqñaMeTAmYy
qñaM edaymankarKaMRTbEnßmcMeBaHRkum nig kEnøgEdlRtUvkarFnFanbec©keTs hirBaØvtßú nig smÖarbEnßm
edIm,IbegáInel,ÓnkarrIkcMerInQaneTAsMerceKaledACak;lak; . RbkarenHsIuKñaCamYynwgyuT§sa®sþrYm
karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ¬ Rkbx½NÐskmµPaBGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRkugdaka qñaM 2000 kfax½NÐTI 8 nig
yuT§sa®sþTI 11 ¦ .
CamYynirnþrPaBEdl)anpþl;[tamry³GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
nig edaymanTMnak;TMngeTogTat;enAkñúgRksYgGb;rM yuvCn nig kILa nig CamYyRksYgBak;B½n§nana
GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanwgmantYnaTIKnøwHCaGñkRbmUl nig Eckcay
Bt’mandUcEdl)anbBa¢ak;BIxagelI . RkumKaMRTRtUvkardwgBt’man nig r)aykarN_EdlTak;TgeTAnwg
karBRgIkkarGb;rMmUldæankñúg nig eRkAvis½yGb;rM .
4>9 tYnaTIrbs;GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
karerobcMEpnkarskmµPaBGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRtUv)ansRmbsRmYYledayGKÁelxaFikardæanKN³
kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña . GnuRkwtüEx sIha qñaM 2001 )anbBa¢ak;BItYnaTIkMBugdMeNIrkarrbs;
GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaKWCaKnøwHTMnak;TMngrvag RksYgGb;rM yuvCn nig
kILa RksYgBak;B½n§epSg²eTot nig tMNageGayRbeTskm<úCaenAkñúgskmµPaBfñak;tMbn; EdlmanlkçN³
sMxan;sMrab;rebobvar³ kmµviFIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñanaqñaMxagmux edIm,IsMerceKaledAenAqñaM 2015 .
91
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
eyageTAtamGnuRkwtüGKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamantYnaTI ³
T RsavRCav nig eFVIesckþIRBageKalneya)ayEpnkar nig yuT§sa®sþ ehIydak;CUneTA
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña edIm,IRtYtBinitüeLIgvij nig sMercGnum½t
T eFVITMnak;TMng nig sRmbsRmYlCamYyRksYg sßab½nBak;B½n§ GgÁkarCati nig GnþrCati edIm,I
CaRbeyaCn_ dl;karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
T erobcMkic©RbCMusMrab;KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña tamdanRtYtBinitükarGnuvtþkargar
nig GnuvtþesckþIsMerc EdleFIVeLIgedayKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña .
T raykarN_BIlT§plénkarGnuvtþkargardl;KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñatameBl
evlasmRsb nig bBa©ÚneTAraCrdæaPi)al . ¬ maRtaTI 7 ¦
kñúgkarerobcMBItYnaTI nig karTTYlxusRtUvrbs;KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig
tYnaTIrbs;GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña karGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaCaGaTiPaB
cm,genAkñúgraCrdæaPi)alkm<úCa . kargarbnþBIEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaqñaM 2015 mansar³sMxan;
Nas;. RsbCamYynwgEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig dMeNIrkarkMENTMrg;karGb;rMEdlkMBugbnþ nigkan;Et
TUlMTUlayKWCalkçN³BiessénEpnkarskmµPaBCati nig karGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñarbs;km<úCa .
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMg
Gs;Kña nig bNþajKN³kmµaFikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kñafñak;extþ¼Rkug Rsuk¼xNÐ XMu¼sgáat;manEcgenA
kñúg]bsm<½n§6 . tYnaTIrbs;GKÁelxaFikardæanKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaKWCaGñkRbmUl
Bt’man pþl;eyabl; nig eFVITMnak;TMngedaymannirnþrPaB edaymanRkumkargard¾rwgmaMmYyEp¥kelI
bTBiesaFkargarqñaM2002 EdlBak;B½n§nwgkarerobcMEpnkarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña nig karGnuvtþkar
tamdanRtYtBinitürhUtdl; qñaM 2015 .
4>10 eKaledAtamdanRtYtBinitü
eKaledArbs;raCrdæaPi)alKWsMerc[)ankarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaedayeyageTAelIKMnitpþÜcepþIm
tamEbbrh½sEdl)anesñIeLIg . KMnitsMxan;²rYmpSMnwgmuxsBaØaCabrimaNKnøwHdUcxageRkam ³
TkarcMNayelIkarGb;rMenAkñúgPaKryNamYyénkarcMNaysrubrbs;raCrdæaPi)al ³ mintic
Cag18°
karcMNayelIbzmsikSaenAkñúgPaKryNamYyénfvikaGb;rMTaMgGs; ya:gehacNas;)an 50°
T
92
karksagsmtßPaB kartamdan...
93
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
94
karksagsmtßPaB kartamdan...
95
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
Rkbx½NÐeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ nwgkøayeTACaCMnYyd¾sMxan;mYykñúgkarkMNt;muxsBaØaFn
Fan edIm,IsMerckarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaRsbeTAtamtRmUvkarénkarviPaKtamPUmisa®sþ . ]TahrN_ extþ
enAtMbn;dac;RsyalmYycMnYndUcCa rtnKirI mNÐlKirI ekaHkug nig ]tþrmanC½y RtUv)ancat;Tukfa CatMbn;
EdlmanlMdab;fñak;)a:ra:Em:RtTab ¬]TahrN_ GRtaBiténkarsikSaenA bzmsikSa . l. ¦ . dUecñHkar
viPaKeKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_ KWCaEpñksMxan;mYyénEpnkar Gb;rMsMrab;TaMgGs;KñaelIkarkMNt;FnFan
nig kartamdanRtYtBinitü .
97
]bsm<½n§
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
bBaðaenHRtUv)antamdanedaykarBinitüeLIgvijBak;kNþalTsvtSénkarrIkcMerInelIkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñaenAqñaM 1995 niig r)aykarN_vaytémørbs;RbeTssIþBIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña enAqñaM 2000
EdleFIVCamUldæansMrab;karBiPakSaenAÉsniñsITTIRkugdakaqñaM 2000 .
enAmunsniñsITTIRkugdaka km<úCa)ancUlrYmsniñsITGasIu-)a:sIuhVic sIþBIkarvaytémøkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;KñaqñaM2000 KWedIm,IerobcMRkbx½NÐskmµPaBtMbn;GasIu-)a:sIuhVic. r)aykarN_sIþBIkarGb;rM
sMrab;TaMgGs;KñaenAkm<úCaRtUv)anvaytémøeTAtamRbeTsGasIu-)a:sIuhVicdéTeTotenAExmkra qñaM2000 na
TIRkug)agkk .
RkumksagEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña)aneTAcUlrYmevTikaGb;rMBiPBelakenA Ex emsa qñaM 2000
TIRkugdaka RbeTseseNhÁal;. Ep¥kelIeyabl;BItMbn;nana karsikSarbs;KN³kmµkar r)aykarN_epSg²
karRbCMutumUl nig karBiPakSashKmn_BiPBelak)anyl;RBmelIRkbx½NÐ skmµPaBnaTIRkugdakasIþBIkar
Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña eBalKWkareqøIytbeTAnwgRbmUlnUvkarebþCJacitþrbs;eyIg ¬qñaM 2000 ¦ . Rkbx½NÐ
EdlmancMnYn 21 kfax½NÐenaHepþatelIkarRbmUleyabl; karbBa¢ak;GHGageLIgvijcMeBaHkarebþCJacitþ
rbs;Cati nig GnþrCatiEdl)anelIkeLIgenAkñúgRBwtiþkarN_FM² GMLúgmYyTsvtS . snñisITRkugdaka)an
esckþIRbkasenATIRkugdakaelIBIeKaledAFM²cMnYn 6 EdlnwgRtUvsMercenAqñaM 2015GmedayskmµPaBcMnYn
12. EpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaenAkm<úCaEdlRtUvsMerc[)an tameKaledA nig skmµPaBnanaEdl nwg
bgðajenAkñúgRbGb;xageRkam.
Rkbx½NÐkargarTIRkugdakasMrab;skmµPaB ³ eKaledAkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
1- BRgIk nig EklMGkarGb;rM nig KaMBarkumartUc[)anTUlMTUlay nig karGb;rMBiess sMrab;kumar
EdlgayrgeRKaH nig RkxSt;.
2- Fanafa enAqñaM 2015 kumarTaMgGs; BiesskumarI kumarEdlsißtkñúgkal³eTs³lM)ak nig kumar
mkBIRkumCnCatiPaKtic)anTTYl nig bBa©b;katBVkic©Gb;rMbzmsikSaeday\tKitéfø nig Rbkbeday
KuNPaB.
3- Fanafa tRmUvkareronsURtrbs;yuvv½y nig CneBjv½yRKb;rUbRtUv)anedaHRsaytamry³karpþl;
»kasesIµPaB edIm,IcUlrYmkñúgkmµviFIsikSasmRsb nig bNþúHbNþalCMnajciBaw©mCIvit ¬bMNinCIvit¦.
4- FanasMerc[)ankarrIkcMerIncMnYn50PaKry enAkñúgkMritGkçrkmµCneBjv½yenAmundMNac;qñaM
2015 BiesssMrab;®sIþePT nig »kasesIµPaBkñúgkarGb;rMmUldæan nig karGb;rMbnþsMrab;CneBjv½y
TaMgGs;.
101
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
104
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
105
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
sniTankmµkarGb;rMenAmetþyüsikSa
sMrab;kumarEdlmanGayuBI3-5qñaMCMhanCaviC¢mandMbUgmYyeq<aHeTAsMerckmµviFI nigeKalneya)ay
rYmKWGnuvtþRsbtamesckþIEføgkarN_sþIBIeKalneya)ayCatiKaMBarkumartUc enAkñúgExmifuna qñaM2000.
kñúgesckþIEføgkarN_enHraCrdæaPi)alRtUvpþl;karKaMRTdl;karGb;rMkumar { enAeRkAsala } Gayu 3-5qñaM enA
tMbn;CYbkarlM)ak . skmµPaBenHGnuvtþtamEpnkareKal ¬2002-05¦ EdlenAkñúgkmµviFI)anelIkeLIgBI
bBaðananaRtUvRbQmedaHRsay .
Tak;TineTAnwgkarGb;rMenAmetþyüsikSa sisScUleronmankMeNInyWtenAkñúgry³eBlb:unµanqñaM
cugeRkayenH. tamr)aykarN_enAkñúgqñaM 1998-99 mankumar 55 118 nak; b:ueNÑaHEdl)ancUleronenA
kñúgsalametþyüsikSatamkmµviFIEdl)anerobcM. tYelxenHesµInwg 6° énkumarGayu 3-5 qñaM Edltamkar
106
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
edaysartMbn;TaMgenaHminTan;mankarcUleronenAmetþyüsikSa)anTUlMTUlayenAeLIy ehIymatabita)an
BnüarkarcUleronrbs;BYkeKenAfñak;TI1 eRBaHEtkumarEdlmanGayu6qñaMmanlkçN³minsmnwgcUleronfñak;
TI1 . dUcenHmantRmUvkarCaeRcInrbs;kumar edIm,Ipøas;bþÚrkarsikSaCaRkum¼rYmKñaCamYykumar déTeTot nig
TTYl)annUvBuT§i nig bMNin PasadMbUgmunnwgBYkeK cab;epþImcUleronenAsala . RbkarenHKWCakarxatbg;
eBlevla EdlCakarBi)aksMrab;BYkeKenAkñúgRbB½n§Gb;rM nig enAkñúgRKYsarrbs;BYkeK .
karcMNayelIdMeNIrkarénkarsikSaenAfñak;metþyüsikSa edayEp¥kelIyuT§sa®sþkarGb;rMkumar
tUceBlbc©úb,nñ nig kar)a:n;sµanhirBaØb,TanvtßúCakarcaM)ac;Nas; . yuT§sa®sþhirBaØb,Tan nig dMeNaH
RsayfµI² KWCatRmUvtMrUvkarcaM)ac; RbsinebIkmµviFIGPivDÆn_ nig KaMBarkumartUc KWCakarKaMBarmataCamun
kñúgGMLúgeBlmanépÞeBaH nig eRkayeBlsMralkUn edIm,ITTYl)anKuNPaBénkarKaMBarTark nig kumartUc
rYmbBa©ÚlKñaedayEp¥kelIkmµviFItamshKmn_ nig RKYsarEdlbgðajBIsuxPaB karpþl;GaharUbtßmÖ karciBa©wm
nig karGb;rMenAkñúgkarGPivDÆ nig KaMBarkumartUc .
esckþIRtUvkarsMrab;RKYsar nig shKmn_d¾TUlMTUlaymYyEp¥kelIdMeNaHRsaysMrab;Tark nig
kumartUcenAkñúgEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñasMrab;karGPivDÆ nig KaMBarkumartUcRtUvykcitþTukdak;elI
mrN³PaBrbs;Tark suxPaB nig GaharUbtßmÖ . karerobcMEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaelIkarGb;rM nig
KaMBarkumartUcenAkñúgEbbbTénkarcUleronenAfñak;metþyüsikSa KWminRKb;RKan;kñúgkarbgðajBIvtßúbMNg
énkarGPivDÆ nig KaMBarkumartUcd¾TUlMTUlayeLIy . kumarCaeRcInmin)anrs;kñúgPaBCaTark ehIy
kñúgcMeNamkumarTaMgGs;Edl)anrs;ranmanCIvitBak;kNþalRkinmuneBlBYkeKmanGayumYyxYb EdlCa
ehtueFVI[eKmanTMgn;minRsbeTAnwgGayu .
RsbeTAnwgsavtarenH raCrdæaPi)al)anTTYlsÁal;fa GaTiPaBCabnÞan;sMrab;karerobcMEpnkar
GPivDÆn_ nig KaMBarkumartUc[RsbeTAnwgEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña KWRtUveFVIkarBinitüeLIgvijCabnÞan;
elICeRmIIseKalneya)ay nig yuT§sa®sþ . eK)anRbemIlemIlfa karBinitüeLIgvijyuT§sa®sþenHnwg
GnuvtþenAqñaM 2003 RBmTaMgbegáItenAmUldæansMrab;erobcMhirBaØb,Tan karGnuvtþkarksagEpnkarGb;rM
kumartUc nig karGPivDÆ nig KaMBarkumartUckñúgry³eBlEvg nig ry³eBlmFüm.
dMeNIrkarksagEpnkarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaTTYlsÁal;fa bBaðamUldæansMrab;ry³eBlEvgsMrab;
karGb;rMkumartUcEdlpþl;edayRksYgGb;rM yuvCn nig kILa KWCavtßúbMNgdMbUgénkarGb;rM nig tYnaTIrbs;
raCrdæaPi)alkñúgkarpþl;karGb;rMenAmetþyüsikSa . vtßúbMNgeKalneya)aymetþyüsikSa rYmmankar
erobcMsisSsMrab;eronenAsalabzmsikSa bTbBaØtiénGayucUleronrbs;kumarenAfñak;eRtóm b¤ FanafakUn
c,g Edlrs;enAkñúgRKYsarminRtUv)anhamXat;[eTAeronenAsalabzmsikSaedaysarEtCYykic©karRKYsar
enaHeT . bc©úb,nñenHvtßúbMNgnana hak;bIdUcCarYmbBa©ÚlKñanUvdMeNaHRsayTaMgGs;enH .
108
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
karcab;epwþmqñaMsikSa
ninñakarelIkTwkcitþfµI² KWmankumarmkBIRKYsarEdlmanR)ak;cMNUlTab)anmkcUleronenAkñúg
salaeron)aneRcIn . karvaytémøeKalneya)ay nig yuT§sa®sþnaeBlbc©úb,n KWEbreq<aHeTArkGñkRkIRk.
RksYgGb;rM yuvCn nig kILa)andwknaMkarvaytémøelIkdMbUgmYyénplb:HBal;rbs;kmµviFIsþIBIkarERbRbYl
lT§PaBcUlerontamRsTab;RbCaCnRkIRk edayEp¥kelIkmµviFIes,ógGaharBiPBelak EdlbgðajBIPaB
RkIRk. XMucMnYn 1 621 Edl)anerobtamlMdab;eTAtamRsTab;RbCaCn ¬Q1 = RkbMput Q5 = manbMput¦.
rUbxageRkambgðajBIplb:HBal;CaviC¢mansþIBIkarEklMGkarsikSarbs;kumarenAbzm sikSa nig mFümsikSa
EdlmkBIXMuRkIRkbMput. enAqñaM2000 nig 2001 karsikSaenAsalabzmsikSa ekIneLIgelIsBI 13° nig
110
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
111
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
112
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
113
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
taragTI1³ karsikSaenAmFümsikSaTutiyPUmibMEbktamRkummuxsBaØa
fñak;TI1
fñak;TI2
fñak;TI3
fñak;TI4
fñak;TI5
fñak;TI6
GRtae)aHbg;karsikSaCamFümenAtamkMritfñak;nImYy²)anEklMGedayeRbóbeFobtamkMritqñaM
sikSa KWcab;BIqñaM 1998-99 ¬emIldüaRkamxagelI¦. kMeNInénkarEklMGkñúgry³eBl 3 qñaM knøgeTAenH
)anqøúHbBa©aMgBIskmµPaBEdlRksYgGb;rM yuvCn nig kILa )anGnuvtþ edIm,IeqøIytbeTAnwgkgVl;én karRtYt
fñak;kan;Etx<s;eLIgEdlCakarxitxMRbwgERbgenAmankMritenAeLIyedIm,IEklMGRbsiT§PaBrbs;RbB½n§Gb;rM
dUc)anbBa¢ak;enAkñúgr)aykarN_vaytémø G>s>K qñaM 2000 .
GRtae)aHbg;karsikSarbs;kumarIenAEtmankMritx<s;KYr[kt;sMKal; ehIyGRtaenHmanPaBxusKña
eTAtamextþ-Rkug. GRtae)aHbg;karsikSakan;Etx<s;enAeBlkumarIeBjv½y eRBaHkarcMNaykarcUleron
rbs;RKYsarrbs;sisSkan;EtF¶n;F¶reLIgtamtMbn;CaeRcIn EdlsmÖarrUbv½nþenAmankMritkMNt;ehIylMhUrsisS
RsIenAkñúgRkumGayutamfñak; ¬fñak;kan;Etx<s; ¦kan;EtfycuH .
Tinñn½ylMhUrRkumGayu)anviPaKya:glMGitenARKb;kMritTaMgGs;kñúgRbB½n§Gb;rM . RbB½n§Bt’man
RKb;RKgGb;rM)aneFVIdüaRkambgðajBIGRtaRtYtfñak;Edl)anBITinñn½ykMrgsalaeronRsuk¼xNÐ extþ¼Rkug .
kic©xMRbwgERbgedIm,IEklMGRbsiT§PaBGb;rMRtUv)anedaHRsayCadMbUgenAkMritbnÞb;eron nig salaeronehIy
nig BinitütamdanCabnþbnÞab;enAkñúgRbB½n§Gb;rM .
GRtaRtYtfñak;bc©úb,nñGacEklMGbEnßmeTot kareFVI[R)akdfasisS nig RKUmanvtþmanCaerogral;
éf¶ GvtþmanRtUv)ankt;sMKal;karGnuvtþCabnÞan;nUvkarkarBarGarmµN_sisS Edlmincg; RtYtfñak; .
PaByWtya:vénkarcuHeQµaHcUleron PaBGvtþman nig karRtYtfñak;nwgbegáInkare)aHbg;karsikSa
kan;EteRcInEfmeTot . enHbgðaj[eXIjBIkarxatbg;FnFanrbs;Cati nig RKYsar . karRtYtfñak;enHnaM[
mankMeNInqñaMsikSacMeBaHsisSkñúgkarTTYlGkçrkmµviC¢aCIv³ nig elxnBVnþ ehIybEnßmTMgn;ya:gF¶n;F¶rdl;
fñak;eronEdlhYscMNuH CaBiessfñak;bzmsikSakMritTabEdlGRtaRtYtfñak;x<s;bMput .
115
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
117
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
PaKry rUbTI6³ PaKrykumaraenAeRkAsalaEdlmanGayutamkMritsikSanImYy²
RkumGayu
rUbTI7³ PaKrykumarIenAeRkAsalaEdlmanGayutamkMritsikSanImYy²
PaKry
RkumGayu
T karkMNt;GtþsBaØaNsalaeronEdlCaGaTiPaBmYyenAkñúgkmµviFIGPivDÆn_smÖarrUbv½nþedayman
karBRgIkbnÞb;eronmYycMnYnenAtamsalaTaMgenHkñúgqñaMsikSa 2001¼02 .
T karcab;epþImpþl;R)ak;]btþmÖfµIsMrab;karbeRgónfñak;KYb nig GñkeTAbeRgónenAtMbn;dac;Rsyal
enABak;kNþalqñaM 2002 .
T kargarCabzm KWkmµviFIbNþúHbNþalRKUbeRgónfñak;KYbkñúgqñaM 2002.
T karsikSaBiesselIsalatUc¼saladac;RsyalenAEx kkáda qñaM 2002 edIm,IbegáIt yuT§sa®sþ
l¥²bEnßmeTot .
ninñakarCMruj[mankarbegáInsisScUleronenAeRkaybzmsikSa)anbegáItcMnYnd¾FMmYyEdlCaRbPB
FnFand¾rwgmaM . mü:ageTotsmamaRtsisSbBa©b;karsikSaGayueRkam 15 qñaM enAmFümsikSabzmPUmi enA
EtmankMritTabenAeLIy . mansisSCaeRcInEdlmanGayuelIs 14 qñaM enAeronfñak;TI 8 . CaTUeTAbBaða
enHGacbNþalmkkarcUleronfñak;TI 1 hYsGayu nig manGRtaRtYtfñak;x<s; . dUcenHkarEklMGRbsiT§PaB
KWCakarcaM)ac; .
karGb;rMeRkARbB½n§ nig GkçrkmµmnusSeBjv½y
kareFVICMerOnqñaM 1998 )anbgðajfa RbCaCnGayucab;BI 15 qñaMeLIgcMnYn 37° CaGnkçrCn ¬GRta
enHekIneLIgdl; 66° ebIKitTaMgGRtaBak;kNþalGkçrCn¦ EdlkñúgenaH cMnYn®sþIelIsbursBI 15-20°
ehIyGRtaenAtMbn;CnbTelIstMbn;TIRbCMuCn 15° . RbCaCnCaGnkçrCnmanGayuelIsBI50 mansma
maRtx<s;CageK b:uEnþRbCaCnGayuBI 15-45 qñaM EdlmancMnYneRcInCageKenaH CaGñkrkR)ak;cMNUl nig
ciBa©wmkumar . GRtaGkçrkmµburskñúgcMeNambursenATUTaMgRbeTsmancMnYn 79° ehIy®sþICamFümmancMnYn
57 ° EdlcMnYnenHmankarERbRbYlenATUTaMgRbeTs nig rvagtMbn;TIRbCMuCn nig CnbT .
tYelxTaMgenHGacbgðaj[eXIjBITMhMéncMnYnmnusSeBjv½yEdlecHelxnBVnþ nigGkçrkmµviC¢aCIv³.
tamkarsikSarbs;GgÁkaryUeNsáÚ¼RksYgGb;rM yuvCn nig kILa enAqñaM1999 )anbgðajfaGRtaGkçrkmµviC¢a
CIv³CarYmmancMnYnEt 37° b:ueNÑaHEdlmansmamaRt :GkçrkmµsuT§saF : ®sþI eRcInCagburs . sßanPaBenH
kan;EtF¶n;F¶rRBmTaMgCab;Tak;TgeTAnwgPaBRkIRkTinñn½ysþIBIPaBRkIRk )anbgðaj[eXIjBIPaKryx<s;én
RkumRKYsarEdlmanemRKYsarEt«Buk b¤ mþay nig )anTTYlkarGb;rMtictYc b¤ min)anesaH .
CaTUeTARbeTsCaeRcInenAtMbn;GasuI RbB½n§Gb;rMkMBugrIklUtlas;y:agxøaMg dUecñHBMumankarP£ak;ep¥Il
eTEdlfa GRtaGkçrkmµenAkñúgr)aykarN_rbs;RbeTssamI)anbgðajfa GRtaGkçrkmµrbs;Cnv½yekµgman
kMritx<s;CageKbg¥s; ehIyGRtaGkçrkmµrbs;RbCaCnv½ycMNas;mankMritTab edaysarEtCnv½ycMNas;
PaKeRcInminman»kasTTYlkarGb;rM . CarYmGkçrkmµrbs;®sþIKWTabCag eKbMputenAkñúgRkumRbCaCnEdl
manv½ycMNas;CageKenAtamtMbn;CnbT . CMraltamGayu nig KmøateynD½rEdlkMBugEtekIneLIgkñúg
120
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
cMeNammnusSeBjv½ycas;CageK)anbgðajenAkñúgrUbPaBTI8 xageRkammansar³sMxan;Nas;enAeBl
BicarNaeTAelIyuT§sa®sþ nig GaTiPaBnana edIm,IbegáInGkçrkmµ nig sMerc[)aneKaledAGkçrkmµGb;rMsMrab;
TaMgGs;Kña .
rUbPaBTI8³ GkçrkmµCneBjv½ytamRkumGayu nig ePTenAkñúgRbeTskm<úCa
Rbus
PaKry
ePTTaMgBIr
RsI
2002 RbCaCnCa®sþI mancMnYn 1 035 044 nak; ehIybursmancMnYn1 164 049 nak; dUecñHebIbUkbBa©Úl
KñaeTAeXIjfaRbCaCnkñúgv½ysikSaenAmFümsikSa ¬12-17 qñaM¦ mancMnYn 2 199 93 nak; kñúgenaH 47°
CakumarI nig 53° Cakumara . tamtYelxenH mankarxusKñatictYc ¬RbEhl 6°¦ EdltRmUUv[mandMeNaH
RsayenAkñúgeKalneya)ay nig CeRmIsviC¢man .
mankumarItictYcEdl)aneroncb;mFümsikSa . bBaðaenH)ankMritcMnYnebkçCnCa®sþIcUleronenA]tþm
sikSaGaCIBCaGñkmanmuxrbrviC¢aCIv³ nig m®nþIraCkar RBmTaMgbg¥ak;karxitxMRbwgERbg rbs;®sþI edIm,IkøayCa
RKUbeRgónEdlCaGñkCYyelIkTwkcitþdl;karcUleronrbs;kumarI nig eron[cb; bzmsikSa nig mFümsikSa .
eKalneya)ayrbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa KWedIm,IbegáIncMnYnRKUbeRgónCa®sþI . eTaHbICaman
karekIneLIg7° mann½yfaekInBI 25 200 nak; enAqñaM2001 dl;26 900nak; enAqñaM2002 ¬ekIn1 700
nak;¦kñúgenaH RKUbeRgónCa®sþImankarekIneLIgtictYccMnYn 2 100 nak;. tulüPaBxageynD½rrbs;kumar
cUleronfµIkMBugRtUv)anEklMG b:uEnþkarxitxMRbwgERbgCaviC¢manRtUvFanafa karbeRgónKWCamuxrbrviC¢aCIv³
sMrab;begáInkarTak;Taj®sþI ebIBMuenaHeT tMbn;dac;RsyalenAEtminGaceRCIserIs nig rkSaRKUbeRgónCa®sþI
)an.
GRtae)aHbg;karsikSarbs;sisSRsIkan;EtekIneLIgenAeBlBYkeKeBjv½y minfaeLIyenAbzm
sikSa nig mFümsikSaEdlhirBaØb,Tan »kas nig kkþaepSg²eTotkan;Etmansar³sMxan; . enAkñúgkar
BiPakSa nig karGegátenAkMritshKmn_Bak;B½n§nwgkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña eK)anelIkeLIgfa mUlehtu
mYycMeBaHkumarImancMnYnticenAbzmsikSa KWcMgaypøÚvBIlMenAdæanmksalaeronq¶ay BiessenAkñúgshKmn_
EdlmansalaeronbzmsikSaminRKb;kMritfñak; nig BMumansalaeronmFüm sikSaenAEk,rlMenAdæan . dUecñH
karcUleronrbs;kumarCaeRcInRtUveFVIdMeNIrq¶ay sñak;enACamYysac;sarelahit b¤mitþPkiáenATIRbCMuCn b¤mYy
cMnYnsñak;enApÞHsMNak;saFarN³ b¤ ÉkCn . CeRmIsTaMgenH mankareBjcitþtictYcBImatabitarbs;sisS
RsI . kmµviFIKaMRTvis½yGb;rMkMBugEtedaHRsaysmÖarrUbv½nþ sMrab;mFümsikSa nig karelIkTwkcitþepSg² .
TnÞwmnwgenH ®sþIEdl)anTTYlkarGb;rM nig )ancUlrYmkñúgkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§TMngpþl;briyakas
EdlnwgbegáInkareRtómxøÜncUleronrbs;kumar nig KaMRTkUnRsIrbs;Kat;dUcCakUnRbuus[)anTTYlkarGb;rM
y:agehacNas;cb;kMritGb;rMmUldæan ¬dl;fñak;TI 9 ¦ . dUecñHkmµviFIGb;rMeRkARbB½n§GacedIrtYnaTIkñúgkarpþl;
cMeNH dwgdl;GñkcUlrYm nig begáInkþIsgÇwmdl;karGb;rMsMrab;kumar .
enAkñúgRbB½n§Gb;rMTaMgmUl®sþIEdlmantYnaTI CaGñkRKb;RKgenAEtmancMnYntic ehIysmamaRtRKU
beRgón Ca®sþIenAkMritGb;rMkan;Etx<s;kan;EtfycuH . kñúgcMeNamRKUmetþyüsikSacMnYn 2 148 nak; esÞIrEt
RsITaMgGs;¬2 134nak; b¤ 99°¦. enAbzmsikSaRKURsImancMnYn 18 655 ¬39°¦ kñúgcMeNamRKUbeRgón
srub 47 654 nak; . enAmFümsikSabzmPUmismamaRtenHkan;EtfycuH ¬5 141 nak; b¤ 31° kñúg
123
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
cMeNam 16 405 nak;¦ ehIykan;EtFøak;cuHrhUtdl; 990 nak; b¤ 22° kñúgcMeNam 4 401 nak; enAmFüm
sikSaTutiyPUmiEdlkñúgenaHRKUbeRgónCaRsIesÞIrEtTaMgGs;beRgónenAtMbn;TIRbCMuCn .
RkumvaytémøeynD½rqñaM 2001 nig GgÁkaryUnIeshV¼suIdaqñaM 2001 )anKaMRTdl;karsikSaBI
KuNPaB :ehtuGVI)anCakumarImineTAsalaeron : Edl)ankt;sMKal;eXIjfabBaðasµúKsµajKWPaBRkIRk vb,Fm’
nig sßanPaBPUmisa®sþeFVI[manKuNvibtþiGb;rMrbs;kumarI nig ®sþIenAkm<úCa . kgVHxat : tYnaTI : ¬RKUbeRgón
RsI nig mataEdl)anTTYlkarGb;rM ¦ sMrab;elIkTwkcitþ nig KaMRT[kumarIbnþkarsikSahYsBIbzmsikSadl;
mFümsikSabzmPUmi nig PUmisikSax<s;CagenHedaysarEtktþasalaeron pÞH nig sgÁm . kñúgcMeNamktþa
TaMgenHkarsikSa)ankt;sMKal;faktþasgÁmmkBIkgVH smÖarrUbv½nþsmRsbenAtamsalaeron ¬]> bgÁn;
Gnam½ysMrab;kumarI¦ PaBxusKñaénGnþrskmµPaB EpñkeynD½rrvagRKUbeRgón nig sisS PaBCab;Bak;B½n§rbs;
kmµviFIsikSa nig bBaðasuvtßiPaBmansar³ sMxan;Nas; . sm<aFsgÁm nig bBaðakñúgpÞHmandUcCa kargarpÞH nig
karemIlEfrkSab¥ÚntUc KWCakarTTYlxusRtUvd¾cm,grbs;®sþI nig kumarI .
bBaðaEdl)anelIkeLIgxagelIRtUv)anbBa©ÚlCalkçN³Biessrbs;yuT§sa®sþb®Ba¢abeynD½r
ry³eBl 5 qñaM rbs;RksYgGb;rM yuvCn nig kILa . bc©úb,nñenHRbeTskm<úCamanKMeragCMnYyd¾man
RbsiT§PaBmYycMnYnEdlRtUvGnuvtþsMedAedaHRsaynUvTidæPaBeynD½r dUcCakareRbIR)as;buKÁlik karbeRgón
kmµviFIsikSa smÖarrUbv½nþ nig esvakmµbnÞab;bnSMepSgeTot GaharUbkrN_ nig esvakmµKaMRTBiess . KMnit
pþÜcepþImepSg²nwgtRmUv[pSarP¢ab;kan;EtCitsñiT§CamYynwgyuT§sa®sþtamkmµviFIdUc)anelIkeLIgenAkñúgyuT§
sa®sþb®Ba¢abeynD½r nig pSarP¢ab;eTAnwgKMnitpþÜcepþImrbs;shRbCaCatiGb;rMkumarI ¬UNGEI¦ Edl)an
kMritkarKaMRTBIkariyal½ytMbn;rbs;GgÁkaryUeNsáÚ nig GgÁkaryUnIeshV eRBaHGgÁkarTaMgenHCaEpñkmYy
rbs; UNGEI . karxitxMRbwgERbgbEnßmeTot KWedIm,IedaHRsaybBaðaeynD½renAral;TidæPaBénkarGb;rM nig
ral;TidæPaBénkarerobcMEpnkarfñak;Cati nig karGnuvtþ .
karEklMGKuNPaB nig PaBBak;B½n§énkarGb;rM
Epnkarry³eBlxøI¬2005¦ sm<aFénkarcUleronGaRs½ykarbNþúHbNþalRKUbeRgónminRKb;RKan;
nwgbnþeFVI[TMhMfñak;eronenAbzmsikSa ¬sisSeRcIn ¦ kan;EtFM . enAkñúgkMritenHkMeNInénkarcUlsikSa)an
ekIneLIgeRcIn EdltRmUv[manRKUEdl)anbNþúHbNþal nig RKUEdlmanbTBiesaFeRcIn . pleFobsisS-
RKUenAbzmsikSa)anekIneLIgbegáInTUTaMgRbeTsCamFüm 48³1 enAqñaMsikSa 1998-99 eTA 56³7 enAqñaM
sikSa2001-02 edaysarEtlT§plénsm<aFenHehIyeFVI[mankarbegáIncMnYnénkareRbIR)as;smÖarrUbvn½þ
salaeronkñúgkarbeRgónBIrevn b¤ bIevn . elIsBIenHeTA eTotCakarsMxan;kñúgkarkt;sMKal;fa
pleFobsisS-RKUfñak;CatiCamFümmin)anbgðajBIbMErbMrYlsmRsbtambNþaextþnanaeLIy ¬kñúgrvagBI
42>1³1 eTA 95>5³1 enAqñaM 2001-02¦ edaytMbn;dac;RsyalPaKeRcInmankarb:HBal;eRcIn .
124
]bsm<½n§1 : karviPaKsßanPaBvis½yGb;rM
125
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
vaytémøBIplb:HBal;énsmasPaKepþatelIKuNPaBenAkñúgsalaeronnana EdleK)aj;eq<aHeTArkbBaða
KuNPaB .
eTaHCaya:gNak¾eday k¾karxitxMRbwgERbgTaMgenHminTan;)anbegáItTMlab;énkarpSarP¢ab;karvay
témø nig karbeRgónCamYyKñaEdlCaEpñkmYyénkarbeRgónRbcaMéf¶ . sBVéf¶enHRbeTsnana Edl)an
CMrujeTAmuxsmRsbkMENTRmg;EpñkKuNPaBénkarsikSa)anelIkeLIgBIkarbnþvaytémøEp¥kelIfñak;eron fa
CasmasPaKTaMgmUlénkarEklMGRbsiT§PaBénkarbeRgón. EpnkarRksYgGb;rM yuvCn nigkILaRbQm
eTAnwgEpñkTUeTAénkarvaytémø nig karBiinitütamdansþg;daEdlCalkçN³BiessmYypusecjBIkmµviFI
kMENTRmg;vis½yGb;rM .
bu:EnþmincaM)ac;eTkñúgkareFVIeRcInCagkarepþatelI :karBinitütamdansþg;da : eRBaHkarxitxMRbwgERbg
ya:geRcInKW edIm,IGPivDÆ nig eRbIR)as;yuT§sa®sþEp¥kelIfñak;eronsMrab;bnþkartamdanRtYtBinitükarrIkcMerIn
énkarsikSarbs;sisSmñak;² EdlCaEpñkmYyénlMnaMkareron¼beRgónRbcaMéf¶ ehIykardwknaMkarbMb:nsisS
exSayenAkñúgfñak; nig karEksRmYlkarbeRgónenAmUldæanBImYyéf¶eTAmYyéf¶RbesIrCagkaredaHRsay
lT§plsikSatamry³TRmg;epSg²énkarvaytémø .
yuT§saRsþ nig eKaledAsMrab;kargarEklMG BRgwgKuNPaB nig RbsiT§PaBGb;rMRKb;Epñk
T rkSaynþkartamdanRtYtBinitüedayEp¥kelIGaMgDIkaT½rTinñn½yEdlkMNt;BIplb:HBal;KuNPaB
Gb;rM
T GPivDÆ nig BRgwgkartamdanRtYtBinitüKuNPaBGb;rMfñak;Cati ¬karRtYtBinitüelIGñkRtYtBinitü¦
mandUcCa bNþajtamsalaeron kMrgsalaeron nig tamfñak;Rsuk edIm,IraykarN_mkRkumKuN
PaBGb;rM nig GFikardæanGb;rMGMBIkarGnuvtþd¾l¥RbesIr bBaðanana nig karrIkcMerInTUeTAEpñkbeRgón
eron nig karRKb;RKg¬KMeragEklMGKuNPaBGb;rMpþl;nUvKMrUd¾mansar³RbeyaCn_ ¦
T pþl;KMrUtamdanRtYtBinitüEdleFVI[salaeronnanamankarrIkcMerIn
T pþl;KMrUtamdanRtYtBinitü rYmTaMgtYnaTIdl;tMNagshKmn_
T RbB½n§Gb;rMEdlelIksÞÜyKuNPaBGb;rM ¬CaBiessenAkMritGb;rMmUldæan¦
T RkumKuNPaBGb;rM nig GFikardæanGb;rM edIrtYCaGñkedaHRsaybBaðakñúgkarbBa¢ÚnBt’manGMBI
skmµPaBEklMKuNPaBGb;rMRbkbedayeCaKC½y yuT§saRsþEklMGKuNPaBGb;rMnana nig bBaðanana
EdlTak;TgeTAnwgkarEklMGKuNPaBGb;rM
T begIátPaBCaédKUCamYyGgÁkarGnþrCati¼GgÁkareRkArdæaPi)al edIm,ITTYlsÁal;elIkarEklMGKuN
PaBGb;rM
127
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
128
]bsm<½n§2 : eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_
eKaledA8 ³ lT§PaBTTYl)ansmÖarpÞH)aysMxan;
TisedA10 ³ kat;bnßysmamaRtRbCaCnEdlminGacTTYl)an b¤ manlT§PaBTTYl)anTwks¥at
enARtwmqñaM 2015
- GaMgDIkaT½r16 ³ smamaRtRbCaCnedaymanlT§PaBTTYl)anTwks¥at[)aneTAdl;kMritEdl
GacTTYlyk)anenARtwmqñaM 2015 kMNt;TisedAbrimaN ¦
2> karviPaKPUmisa®sþKMrUéneKaledA
tarag1³ cMNat;fñak;extþKMrUénGRtaBiténkarsikSaenAbzmsikSa GRtaKg;vgS nig GRtaGkçrkmµ
kñúgcMeNammnusSeBjv½y
131
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
132
]bsm<½n§2 : eKaledAGPivDÆn_shsSvtSr_
tarag3³ smamaRtkumarIeFobCamYykumaraenAkñúgEpñkGb;rMtamextþEdl)aneRCIserIs
RbPB³ RbB½n§Bt’manRKb;RKgGb;rMénnaykdæanEpnkar RksYgGb;rM yuvCn nig kILa qñaM 2000 dl; 2001
tarag4³ GRtasøab;rbs;kumar¬bribTkm<úCa¦
134
]bsm<½n§3³ kareFV I c M e NalRbCaCnkm< ú C aqñ a M 1 998-2013
]bsm<½n§3 : kareFVIcMeNalRbCaCnkm<úCa
135
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
136
]bsm<½n§ 4³ cM N ayRbcaM q ñ a M ni g mU l FntamEpñ k rg ¬tarag 1-5¦
138
]bsm<½n§4 : cMNayRbcaMqñaM nigmUlFn>>>
139
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
140
]bsm<½n§4 : cMNayRbcaMqñaM nigmUlFn>>>
141
142
]bsm<½n§ 5³ Rkbx½ N Ð h i r BaØ b ,TaneKalneya)ayGb; r M s M r ab; ; T aM g Gs; K ñ a
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
kareFV I c M e Nalkarcu H eQµ a HcU l eron ¬tarag k-C¦
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
143
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
144
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
145
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
146
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
147
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
148
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
149
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
suBlPaBFnFandéTeTot
fvikapþl;edayGgÁPaBminEmnrdæ-Tinñn½y¬qñaM 1997¦ BIkar)a:n;sµanPaBRkIRk karsikSa nig CnRkIRk ¬KitCaerol¦
150
tarag g ³ karpþl;fvikasrubrbs;rdæelIvis½yGb;rM ¬lanerol¦
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
151
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
152
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
153
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
154
]bsm<½n§5 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
155
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
156
]bsm<½n§6 Rkbx½NÐhirBaØb,Tan>>>
]bsm<½n§ 6³
Gnu R kw t üsI þ B I k arbegá I t KN³kmµ a Fi k arCati G b; r M s M r ab; ; T aM g Gs; K ñ a
RBHraCaNacRkkm< ú C a
Cati sasna RBHmhakSRt
raCrdæ a Pi ) alkm< ú C a
elx ³ 168 GnRk>tt
Gnu R kw t ü
sI þ B I
karerobcM s masPaBKN³kmµ a Fi k arCati G b; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a
raCrdæ a Pi ) al
- )aneXIjrdæFmµnuBaØénRBHraCaNacRkkm<úCa
- )aneXIjRBHraCRkwtüelxns¼rkt¼1198¼72 cuHéf¶TI30 Exviciäka qñaM1998 sIþBI karEtgtaMg
raCrdæaPi)alénRBHraCaNacRkkm<úCa
- )aneXIjRBHraCRkmelx02¼ns¼94 cuHéf¶TI 20 Exkkáda qñaM1994 EdlRbkas[eRbI c,ab;
sIþBIkarerobcM nig karRbRBwtþeTAénKN³rdæmRnIþ
- )aneXIjRBHraCRkmelxns¼rkm¼0169¼01 cuHéf¶TI24 ExmkraqñaM1996 EdlRbkas[
eRbIc,ab; sIþBIkarbegIátRksYgGb;rM yuvCn nig kILa
- )aneXIjGnuRkwtüelx 84 GnRk¼bk cuHéf¶TI 27 ExsIha qñaM2001 sIþBIkarbegIát KN³kmµa-
FikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
- eyagtamsMeNIrbs;rdæmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa
157
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
sM e rc
maRta1
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ¬K>C>G>T¦ rYmmansmasPaBdUcxageRkam
1> Ék]tþm tul eLaH ]bnaykrdæmRnIþ rdææmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa RbFan
2> Ék]tþm Gwum siTI§ rdæelxaFikarRksYgGb;rM yuvCn nig kILa GnuRbFan
3> Ék]tþm RBM suxa rdæelxaFikarRksYgmhaépÞ GnuRbFan
4> Ék]tþm gI tayI GnurdæelxaFikarRksYgesdækic© smaCik
5> Ék]tþm Kwmsy sama:ELn GnurdæelxaFikarRksYgEpnkar smaCik
6> Ék]tþm esg lwmenA GnurdæelxaFikarTIsIþkarKN³rdæmRnIþ smaCik
7> Ék]tþm ]tþmesnIy_eTa G‘U KwmenOn GnurdæelxaFikaRksYgkarBarCati smaCik
8> Ék]tþm m:k; sUPI GnurdæelxaFikarRksYgGPivDÆn_CnbT smaCik
9> elakCMTav ekt sMGat GnurdæelxaFikarRksYgkic©kargarnarI nig GtItyuT§Cn smaCik
10> Ék]tþm v:U Kwme)a: GnurdæelxaFikarRksYgRksYgsuxaPi)al smaCik
11> Ék]tþm mas Kwmsuva:r:U GnurdæelxaFikarRksYgksikmµ rukçaRbmaj; nig ensaT smaCik
12> Ék]tþm yI y:Un GnurdæelxaFikarRksYgsgÁmkic©kargarbNþúHbNþalviC¢aCIv³
nig yuvnItism,Ta smaCik
13> Ék]tþm Tuy eKOn sklviTüaFikarénsklviTüal½yPUminÞviciRtsil,³
énRksYgvb,Fm’ nig viciRtsil,³ smaCik
14> Ék]tþm eBA ya:da GnurdæelxaFikarRksYgBt’man smaCik
15> Ék]tþm edak Narin GnurdæelxaFikarRksYgFmµkar nig sasna smaCik
16> Ék]tþm laP vNÑedn GKÁelxaFikarénKN³kmµaFikarnItism,Ta
nig GPivDÆn_énRkumRbwkSaGPivDÆn_km<úCa smaCik
maRta2
smaCikKN³kmµaFikarTaMgGs;RtUvcUlrYmRbCuMtamkarGeBaI¢jrbs;RbFan .
158
]bsm<½n§6 karbegáItKN³kmµaFikarCati
maRta3
bTb,BaØtiþTaMgLayNaEdlpÞúynwgGnuRkwtüenHTukCanirakrN_ .
maRta4
rdæmRnIþTTYlbnÞúkTIsIþkarKN³rdæmRnIþ rdæmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa rdæmRnIþ rdæelxaFikar
RksYg sßab½nBak;B½n§ nig Ék]tþm elakCMTav EdlmannamEcgkñúgmaRta1 manParkic©GnuvtþGnuRkwtüenH
cab;BIéf¶cuHhtßelxateTA .
raCFanIPMñeBj/ éf¶TI02 Ex emsa qñaM2002
naykrdæ m RnI þ
h‘ u n Esn
tu l eLaH
]bnaykrdæmRnIþ rdæmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa
nig CaRbFan K>C>G>T
kEnøgTTYl
- RksYgRBHbrmraCvaMg
- GKÁelxaFikardæanRBwT§sPa
- GKÁelxaFikardæanrdæsPa
- xuTÞkarl½ysemþcnaykrdæmRnIþ
- dUcmaRta 4
- kalb,vtiþ - Éksar
159
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
RBHraCaNacRkkm< ú C a
raCrdæ a Pi ) alkm< ú C a Cati sasna RBHmhakSRt
elx ³ 84 GnRk>Rbk
Gnu R kw t ü
sI þ B I
karbegI á t KN³kmµ a Fi k arCati G b; r M s M r ab; T aM g Gs; K ñ a
raCrdæ a Pi ) al
- )aneXIjrdæFmµnuBaØénRBHraCaNacRkkm<úCa
- )aneXIjRBHraCRkwtüelxns¼rkt¼1198¼72 cuHéf¶TI30 Exviciäka qñaM1998 sIþBIkarEtgtaMg
raCrdæaPi)alénRBHraCaNacRkkm<úCa
- )aneXIjRBHraCRkmelx 02 ¼ns¼94 cuHéf¶TI 20 ExkkádaqñaM1994 EdlRbkas[eRbIc,ab;
sIþBIkarerobcM nig karRbRBwtþeTAénKN³rdæmRnIþ
- )aneXIjRBHraCRkmelx ns¼rkm¼0169¼01 cuHéf¶TI24 Exmkra qñaM1996 EdlRbkas[
eRbIc,ab; sIþBIkarbegIátRksYgGb;rM yuvCn nig kILa
- tamkarÉkPaBrbs;KN³rdæmRnIþ nasm½yRbCuMéf¶TI 10 Ex sIha qñaM 2001
sM e rc
maRta1
RtUv)anbegIátKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña EdlehAkat;fa {K>C>G>T}.
maRta2
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamaneKalbMNgCMrujkargarGb;rMsMrab;TaMgGs;KñarYmman
karGb;rM nigKaMBarkumartUc sklkmµkarGb;rMmUldæan karGb;rMbMNinCIvitcaM)ac;sMrab;yuvCn nig mnusS
eBjv½y GkçrkmµmnusSeBjv½y karlubbM)at;KMlatePTenAkMritGb;rMmUldæan karEklMGKuNPaBGb;rMedIm,I
160
]bsm<½n§6 karbegáItKN³kmµaFikarCati
161
EpnkarCati Gb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
maRta4
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamanParkic©
- erobcMeKalneya)ayCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña ³ kMNt;eKaledA nig TisedAénkarGb;rMsMrab;
TaMgGs;Kña.
- ksagyuT§saRsþsMrab;QaneTAsMerceKaledAGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
- erobcMEpnkarskmµPaBkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
- sMrbsMrYlTMnak;TMng nig begIátbNþajCamYyRksYg sßab½nBak;B½n§ GgÁkarCati GgÁkarGnþrCati
EpñkÉkCn nig shKmn_ edIm,IRbmUlFnFanmnusS smÖar nigfvikakñúgkarGnuvtþkmµviFIGb;rMsMrab;
TaMgGs;Kña
- bNþúHbNþal nig pSBVpSaycMeNHdwgsIþBIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
- pøas;bþÚrBt’mansIþBIkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña CamYyGgÁkarGnþrCatikñúgtMbn; nig elIsklelak
- tamdanbUksrub nig vaytémøkarrIkcMerInénkargarkarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña.
maRta5
KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña manGKÁelxaFikardæanGciéRnþy_mYysißtenAkñúgTIsIþkar
RksYgGb;rM yuvCn nig kILa. KN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamansiTi§eRbIR)as;Rtarbs;RksYgGb;rM
yuvCn nig kILa.
maRta6
GKÁelxaFikardæanGciéRnþy_énKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñadwknaMedayGKÁelxaFikar
myrUbmanzan³esIµGKÁnayk.GKÁelxaFikarCaGñksMrbsMrYlCatikarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña. GKÁelxaFikar
manGKÁelxaFikarrgBIrrUbCaCMnYykar Edlmanzan³esIµGKÁnaykrg.
GKÁelxaFikardæanGciéRnþy_manbuKÁlikpÞal; nig RkumkargarmYycMnYnEdlCamRnIþmanRkbx½NÐRsab;
edIm,IGnuvtþtamtMrUvkar nig Parkic©.
maRta7
GKÁelxaFikardæanGciéRnþyénKN³kmµaFikarCatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñamanParkic© ³
- sikSaRsavRCaverobcMesckIþRBageKalneya)ay Epnkar nigyuT§saRsþepSg²dak;CUnKN³kmµa-
Fikar CatiGb;rMsMrab;TaMgGs;KñaBinitü nig sMerc
- eFVITMnak;TMng sMrbsMrYlCamYyRksYg sßab½nBak;B½n§ GgÁkarCati nig GgÁkarGnþrCati edIm,I
kargarGb;rMsMrab;TaMgGs;Kña
162
]bsm<½n§6 karbegáItKN³kmµaFikarCati
- fvikaCati
- CMnYy]btßmÖBIGgÁkarCati RbeTspþl;CMnYy sb,úrsCnCati b¤ breTs.
maRta11
GnuRkwtüelx 58 GnRk¼bk cuHéf¶TI25 ExkBaØa qñaM1997 sIþBIkarbegIátKN³kmµaFikarCati
sMrbsMrYlkargarGb;rMeRkARbB½n§ nig bTb,BaØtiþTaMgLayNa EdlpÞúynwgGnuRkwtüenHRtuvTukCanirakrN_.
maRta12
rdæmRnIþTTYlbnÞúkTIsIþkarKN³rdæmRnIþ rdæmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nigkILa RksYg sßab½nBak;B½n§
dUcmanEcgkñúgmaRta3 nig maRta8 manParkic©GnuvtþGnuRkwtüenH cab;BIcuHhtßelxateTA.
tu l eLaH
]bnaykrdæmRnIþ rdæmRnIþRksYgGb;rM yuvCn nig kILa
nig CaRbFan K>C>G>T
kEnøgTTYl
- RksYgRBHbrmraCvaMg
- GKÁelxaFikardæanRBwT§sPa
- GKÁelxaFikardæanrdæsPa
- xuTÞkarl½ysemþcnaykrdæmRnIþ
- dUcmaRta 12
- kalb,vtiþ - Éksar
164