ΑΠΑΝΤΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΤΟΜΟΣ 2

ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ΑΠΑΝΤΑ ΤΑ ΕΡΓΑ
ΥΠΟΜΝΗΜΑ
ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ

(ΟΜΙΛΙΑΙ Α΄--κΓ΄)
ΕἸΣΑΓΩΓΗ
ΚΕΙΜΕΝΟΝ --ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ -- ΣΧΟΛΙΑ
. Ὑπὸ
ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΟΥΣΤΑΚΑ
Θεολόγου - Φιλολόγου
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Ὃ ᾿ἸΙωάννης Χρυσόστομος ἡρμήνευσε τὸ περισσότερον μέ-

ρος τῆς Παλαιᾶς καὶ Καινῆς Διαθήκης κατὰ τὰς ἀπὸ τοῦ ἄλμι-
θωνος ὁμιλίας του. Αἱ ἑρμηνευτικαὶ αὐταὶ ὁμιλίαι ἀποδε:-
κνύουν ὅτι ὁ ἱερὸς πατὴρ συνεδύαζεν ἀκριβῆ γνῶσιν τῶν
ἁγιογραφικῶν κειμένων, κοινωνικὴν πεῖραν καὶ ρητορικὴν
δεινότητα. ἙἽρμηνευτική τοῦ μέθοδος εἶναι ἡ ἱστορικοφιλολο-
γική, εἰς τὴν ὁποίαν ἀναμειγνύει καὶ στοιχεῖα τυπολογίας.
Χρησιμοποιῶν πολλὰ χωρία ἀπὸ τὰς δύο Διαθήκας ἐφαρ-
μόζει καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς ἑρμηνείας τῆς Γραφῆς διὰ τῆς
Γραφῆς.
Ὁ Χρυσόστομος δὲν ἑρμηνεύει μόνον τὸ κείμενον τῆς
Γραφῆς ἀλλὰ ἀποκρούει καὶ τὰς εἰδωλολατρικὰς καὶ αἱρετι-
κὰς δοξασίας ἐπὶ τοῦ θέματος ποὺ ἀναπτύσσει. Ἔπίσης μὲ
τὰς ὁμιλίας τοῦ αὐτὰς καθοδηγεῖ τοὺς πιστοὺς ἀπευθύνων
προτροπὰς πρὸς αὐτούς, μεταφέρων τὰ πορίσματά του εἰς
ὅλους τοὺς τομεῖς τοῦ πρακτικοῦ δέου.
Διὰ τὸ θιδλίον τῆς Γενέσεως ἀφιέρωσε συνολικὰ 78
ὁμιλίας, τὰς ὁποίας ἐξεφώνησε τὰ ἔτη 8386 καὶ 388 εἰς τὸν
μητροπολιτικὸν ναὸν τῆς ᾿Αντιοχείας.
ἙἘΠς τὸ παρόντα τόμον περιέχονται αἱ πρῶται 23 ὁμι-
λίαι τῆς σειρᾶς, αἱ ὁποῖαι ἐξεφωνήθησαν εἰς περίοον Μίε-
γάλης Τεσσαρακοστῆς. Δι’ αὐτὸ καὶ ἡ Α΄ ὁμιλία, ποὺ ἔχει
ὑπότιτλον «Εἰς τὴν εἴσοδον τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς», ἀνα-
φέρεται εἰς τὴν μεγάλην σπουδαιότητα καὶ σημασίαν τῆς
νηστείας.
Αἱ δυιλίαι Β΄ - Τ΄ ἀναφέρονται εἰς τὸ δημιουργικὸν
ἔργον τοῦ Θεοῦ ὡς ἑξῆς:
Β΄ - Γεν. 1,.-2: Ἢ δημιουργία οὐρανοῦ καὶ γῆς.
Γ΄ - Γεν. 1,16: ἩἯ πρώτη ἡμέρα.
Δ΄ - Γεν. 16.8: Ἢ δευτέρα ἡμέρα.
ἘΠ - Γεν. 1,9-18: Ἢ τρίτη ἡμέρα.
Στ΄ - Γεν. 1,14-.9: Ἢ τετάρτη ἡμέρα.
Ζ᾽ -Τεὲν. 1,20.25: Ἢ πέμπτη καὶ ἕκτη ἡμέρα.
Η΄ καὶ Θ’ - Γεν. 1,26: Ἢ δημιουργία τοῦ ἀνθρώποι:;.
1΄ - Γεν. 1,26-28: Ἢ ἕκτη καὶ ἑδδόμη ἡμέρα.
Μὲ τὴν ΙΑ΄ ὁμιλίαν ἀπευθύνε; εἰς τοὺς ἀκροατάς του
παραινέσεις πρὸς ἀρετὴν καὶ εἰς τὰς ὑπολοίπους ἐπανέρχε-
ται εἰς τὸ κείμενον τῆς γενέσεως ὡς ἀκολούθως:
Ὁ 1Β΄ - Γεν. 3,4-7:. Ἢ δηηπουργία τοῦ ἀνθρώπου.
Γ΄ - Γεν. 3,.8-.14: Ὃ παράδεισος τῆς ἜἜδέμ,
- 1Δ΄ - Γεν.2,15 - 20: Ἢ ἐντολὴ καὶ ἡ ὀνομασία τῶν ζώων.
ΤΕ" - Γεν. 2,20.25: Ἢ δημιουργία τῆς γυναικός.
ΙΣτ΄ - 2.295. 8.7: Ἢ παράβασις τῆς ἐντολῆς.
1Ζ2΄ - Γεν. 8,8-19:- Ἢ τιμωρία τῶν πρωτοπλάστωυν.
ΤΗ΄ - 8,20.4,.7:. Ἢ ἐκδίωξις ἐκ τοῦ Παραδείσου. Κάϊν καὶ
ἔΛβδελ, ἡ θυσία αὐτῶν.
1Θ΄ .- Γεν. 4,8-15: Ὃ φόνος τοῦ Κάϊν.
Κ΄ - Γεν. 4,,.,.ξ.6: Οἱ πρῶτοι ἀπόγονοι! τοῦ ᾿Αδάμ. Ὁ
Λάμεχ.
ΚΑ΄ . Γεν. δ5,1-31: Ὃ γενεαλογικὸς κατάλογος τῶν ἀν-
θρώπων. Ὁ Νῶε.
ΚΒ΄ Γεν. 5,39 - 6,3 καὶ ΚΓ΄ - Γεν. 6,8-.9: Περὶ τοῦ Νώῶς-.
Τὸ κείμενο τῶν ὁμιλιῶν εἶναι ἀπὸ τὴν ἔκδοσιν Β, Μοηΐ-
ξαυοοη, ἐνῶ ἡ γλῶσσα τῆς μεταφράσεως εἶναι σύμφω-
νος πρὸς τὰς λοιπὰς ἀποδόσεις ἘΠΠ.Ε,
ΚΕΙΜΕΝΟΝ -- ΜΕΤΑΦΡΑΣΙΣ
ΟΜΙΛΙΑ Α΄
ΕΙΣ ΤῊΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
1. Χαίρω, καὶ εὐφραίνομαι ὁρῶν σήμερον τὴν τοῦ Θεοῦ

ἐκκλησίαν τῷ πλήϑει τῶν οἰκείων τέκνων κοσμουμένην, καὶ
5. μετὰ πολλῆς τῆς περιχαρείας ἅπαντας ὑμᾶς συνδεδραμηκότας.
“Ὅταν γὰρ ἀποδλέψω πρὸς τὰ φαιδρὰ ὑμῶν πρόσωπα, τεκμή-
οίον μέγιστον ποιοῦμαι τῆς κατὰ ψυχὴν ὑμῶν ἡδονῆς" καϑά-
περ καὶ σοφός τις ἔλεγε' «Καρδίας εὔφραινομένης, ϑάλλει
πρόσωπον». Διά τοι τοῦτο καὶ αὐτὸς μετὰ πλείονος τῆς προ-
10 ϑυμίας ἀνέστην σήμερον, ὁμοῦ καὶ τῆς εὐφροσύνης ὑμῖν κἐοι-
νωνήσων παύτης τῆς πνευματικῆς, καὶ μηνυτὴς ὑμῖν γενέ-
σϑαι δουλόμενος τῆς παρονοίας τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς, τοῦ
φαρμάκου λέγω τῶν ἡμετέρων ψυχῶν. Καϑάπεο γὰρ πατὴρ
φιλόστοργος ὁ κοινὸς ἁπάντων ἡμῶν Δεσπότης, δουλόμενος
15 ἡμᾶς ἀπονίψασϑαι τὰ ἐν παντὶ τῷ χρόνῳ ἡμῖν ἡμαρτημένα,
καὶ διὰ τῆς ἁγίας νηστείας ἐπενόησεν ἡμῖν ϑεραπείαν. Μη-
δεὶς τοίνυν γινέσϑω κατηφής, ᾿μηδεὶς στυγνὸς φαινέσϑω, ἀλ-
λὰ σκιρπάτω, καὶ γαιρέτω, καὶ δοξαζέτω τὸν κηδεμόνα τῶν
ἡμετέρων ψυχῶν, τὸν ταύτην ἡμῖν πὴν ἀρίστην πεμόντα ὅδόν,
20 καὶ μετὰ πολλῆς τῆς περιχαρείας ὑποδεχέσϑω ταύτης τὴν πα-
ρουσίαν. Αἰσχυνέσϑωσαν “Ελληνες, ἐγκαλυπιέσϑωσαν "1ου-
δαῖοι, ὁρῶντες ἡμῶν τὴν ἄγάπην ἱλαρᾷ τῇ προϑυμίᾳ τὴν
ταύτης παρουσίαν ἀσπαζομένους, καὶ μανϑανέτωσαν διὰ τῆς
τῶν πραγμάτων πείρας, ὅσον τὸ μέσον ἡμῶν τε καὶ αὐτῷ».
Καὶ ἐκεῖνοι μὲν ἑορτὰς καὶ πανηγύρεις ὀνομαζέτωσαν τὴν
μέϑην, καὶ τὴν ἄλλην ἅπασαν ἀκολασίαν, καὶ τὰς ἀσχημοοσύ-
γας, ἃς εἰκὸς ἐντεῦϑεν αὐτοὺς ἐπισύρεσϑαι ἣ δὲ τοῦ Θεοῦ
᾿Εκπλησία ἀπεναντίας ἐκείνοις τὴν νηστείαν, τὴν τῆς γα-
Ἵ, Παραιμ. 15, 13.

ΟΜΙΛΙΑ Α᾽
ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ
1. Χαίρω καὶ εὐφραίνομαι, καθὼς δλέπω σήμερα τὴν ἐκ-

κλησίαν τοῦ Θεοῦ νὰ καλλωπίζεται μὲ τὸ πλῆθος τῶν ἰδι-
κῶν του τέκνων καὶ μὲ πολλὴν χαρὰν νὰ ἔχετε ἔλθει ὅλοι
σας. Διότι ὅταν στρέψω τὰ μάτια μου πρὸς τὰ χαρούμενα
πρόσωπά σας, συμπεραίνω περίτρανα τὴν ψυχικήν σας
εὐχαρίστησιν, καθὼς καὶ κάποιος σοφὸς ἔλεγεν «Ὅταν
ἡ καρδία εὐφραίνεται, τὸ πρόσωπον εἶναι χαρούμενον»ἶ.
Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ ἐγὼ ὀὁ ἴδιος μὲ μεγαλυτέραν προθυ-
μίαν ἠγέρθην σήμερα, διὰ νὰ γίνω συγχρόνως καὶ μέτοχος
τῆς πνευματικῆς σος χαρᾶς αὐτῆς καὶ ἐπειδὴ θέλω νὰ
σᾶς ἀναγγείλλω τὴν ἔλευσιν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῇῆς,
ἡ ὁποία εἶναι τὸ φάρμακον τῶν ἰδικῶν μας ψυχῶν. Διότι,
ὅπως ἀκριδῶς ὁ φιλόστοργος πατέρας, ὁ Κύριος ὅλων μας
ἐπιθυμῶν νὰ μᾶς ἀπαλλάξῃ τελείως ἀπὸ τὰἀς ἁμαρτίαασ,
ποὺ ἔχομεν διαπράξει εἰς ὅλην μας τὴν ζωήν, ἐπενόησε
δι΄ ἡμᾶς τὴν θεραπείαν καὶ μέ τὴν ἁγίαν νηστείαν. ἱΚανεῖΐᾳ
λοιπὸν ἂς μὴ γίνεται κατηφής, κανεὶς ἂς μὴ φαίνεται σκυ-
θρωπός, ἀλλὰ ἂς σκιρτᾷ καὶ ἂς χαίρεται καὶ ἂς δοξάζῃ
ἐκεῖνον, ποὺ φροντίζει τὰς ψυχάς μας καὶ διήνοιξεν εἰς
ἡμᾶς αὐτὸν τὸν ἂριστον δρόμον, καὶ ἂς ὑποδέχεται μὲ
πολλὴν χαρὰν τὴν ἔλευσίν του. Ας ἐντρέπωνται οἱ ἐθνι-
κοί, ἂς σκεπάζουν τὸ πρόσωπόν των οἱ ᾿Ιουδαῖοι, δλέπον-
τες ἡμδσς νὰ χαιρετίζωμεν τὴν ἔλευσιν τῆς νηστείας μὲ
εὔθυμον διάθεσιν, καὶ ἂς διδάσκωνται μέ τὴν πεῖραν τῶν
πραγμάτων, πόση εἶναι ἡ διαφορά μας ἁπὸ αὐτούα. Καὶ
ἐκεῖνοι μέν ἂς ὀνομάζουν ἑορτὰς καὶ πανηγύρεις τὴν μέ-
θην καὶ ὅλην τὴν ἄλλην ἁκολασίαν καὶ τάς αἰσχρὰς πρά-
ἕξεις, τὰς ὁποίας εἶναι φυσικὸν νὰ πράττουν αὐτοὶ ἕνεκα
τούτου. Ἢ ᾿Εκκλησία ὅμως τοῦ Θεοῦ, ἁντίθετα πρός αὑ-
τούς, ἂς ὀνομάζῃ ἑορτὴν τὴν νηστείαν, τὴν περιφρόνησιν
12 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
σιρὸς ὑπεροψίαν, καὶ τὴν ἑπομένην ταύτῃ πᾶσαν ἀρετὴν

ἑορτὴν ὀνομάζετω. Αὕτη γὰρ ἀληϑὴς ἑορτή, ἔνϑα ψυχῶν σω-
τηρία, ἔνϑα εἰρήνη καὶ ὁμόνοια, ἔνϑα διωτικὴ πᾶσα φαντα-
ων
σία ἀπελήλαται: ὅπου κραυγὴ καὶ ϑόρυδος, καὶ μαγείρ
5 δρόιιοι, καὶ τῶν ἀλόγων σφαγαὶ ἐκποδών. ἠρεμία δὲ πᾶσα,
ς.
καὶ γαλήνη, καὶ ἀγάπη, καὶ χαρά, καὶ εἰρήνη, καὶ πρᾳότη
καὶ μυοία ἀγαϑὰ ἀντ᾽ ἐκείνων πολιτεύ εται. Φέρε οὖν, παρα-
χαλῶ, μικρὰ περὶ ταύτης διαλεχϑῶμεν πρὸς τὴν ὑμετέραν
ἀγάπην, ἐκεῖνο πρότερον παρακαλέσαντες ὑμᾶς, μετὰ πολλῆς
10 ἡσυχίας δέξασϑαι τοὺς ἡμετέρους λόγους, ἵνα καρπωσάμιενοι
τι γενναῖον, ἐντεῦϑεν οἴκαδε ἀναχωρήσητε. Οὐδὲ γὰο ἁπλιῶς
καὶ εἰκῇ ἐνταῦϑα σύνιμεν, ἵνα ὅ μὲν εἴπῃ, ὁ δὲ κροτήσῃ ἦ-
πλῶς τὰ λεγόμενα, καὶ οὕτως ἐντεῦϑεν ἐξέλθωμεν, ἀλλ᾽ ἵνα
ναὶ ἡμεῖς χρήσιιιόν τι καὶ τῶν συνεχόντων τὴν σωτηρίαν
15 τὴν ὑμετέραν φϑεγξώμεϑα, καὶ ὑμεῖς κερδάναντες ἐκ τῶ»
λεγομένων, καὶ πολλὴν τὴν ὠφέλειαν μαρσπωσάμενοι, οὕτου)ς
ἐνπεῦϑεν ἐξέλθητε. ᾿Ιατρεῖον γάρ ἔστι πνευματικὸν ἢ ἐκ-
κλησία, καὶ δεῖ ποὺς ἐνταῦϑα παραγενομένους καπάλληλα τὰ
φάρμακα λαμθάνοντας, καὶ τοῖς οἶπκείοις πραύμασιν ἐπιτιϑέν-
20τας, οὕτως ἐπανιέναι. Ὅτι γὰρ ἣ ἀκρόασις μόνη ἄνευ τῆς
διὰ τῶν ἔργων ἐπιδείξεως οὐδὲν ὀνήσει, ἄκουε τοῦ μακαρίου
Παύλου λέγοντος: «Οὐ γὰρ οἵ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου δίκαιοι
παρὰ τῷ Θεῷ, ἀλλ᾽ οἱ ποιηταὶ ποῦ νόμου δικαιωϑήσονται».
Καὶ ὁ Χοιστὸς δὲ δημηγορῶν ἔλεγεν" «Οὐ πᾶς ὁ λέγων μοι.
25 Κύριε, Κύριε, εἰσελεύσεται εἷς τὴν δασιλείαν τῶν οὐρανῶν
ἀλλ᾽ ὁ ποιῶν τὸ ϑέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς».
ΕἸδότες τοίνυν, ἀγαπητοί, ὡς οὐδὲν ἡμῖν ἔσται πλέον ἐκ
τῆς ἀκροάσεως, εἶ μὴ ἕπσιτο καὶ ἡ διὰ τῶν ἔργων πλήρωσις,
μὴ μόνον ἀκροαταὶ γινώμεϑα, ἀλλὰ καὶ ποιηταί, ἵνα τὰ ἔργα
30 τοῖς λόγοις ἑπόιιενα πολλῆς ἡμῖν παρρησίας ὑπόϑεσις γένηται.
“Απλώσαντες τοίνυν τοὺς κόλπους τῆς διανοίας, οὕτω δέξα-
2. Ρωμ. 2, 13.
3. Ματθ. 7,21.
ΟΜΙΛΙΑ Α’ 13
τῆς κοιλίας καὶ κάθε ἀρετήν, ποὺ ἀκολουθεῖ αὐτήν. Διότι

αὐτὴ εἶναι ἡ ἀληθινὴ ἑορτή, ὅπου ὑπάρχει ἡ σωτηρία τῶν
ψυχῶν, ὅπου ὑπάρχει εἰρήνη καὶ ὁμόνοια, ὅπου ἔχει. ἀπο-
μακρυνθῆ κἀθε κοσμικὴ ἐκδήλωσις᾽ ὅπου αἷ᾽ Κραυγαὶ καὶ
ὁ θόρυθος, αἱ περιποιήσεις τῶν μαγείρων καὶ αἱ σφαγαὶ
τῶν ζώων ἔχουν ἐξοθελισθῆ᾽ ἀπόλυτος δὲ ἠρεμία καὶ γα-
λήνη καὶ ἀγάπη καὶ χαρὰ καὶ εἰρήνη καὶ πραότης καὶ ἄπει-
ρα ἀγαθά ἐπικρατοῦν ἀντὶ ἐκείνων. ᾿Εμπρὸς λοιπόν, παρα-
καλῷ, ἂς εἰπῶ ὀλίγα δι᾽ αὐτὴν πρὸς τὴν ἀγάπην σαασ,
ἀφοῦ σᾶς παρακαλέσω προηγουμένως αὐτό, νὰ δεχθῆτε
τά λόγια μου μὲ πολλὴν ἡσυχίαν, διὰ νἀ ἐπιστρέψετε ἀπὸ
ἐδῶ εἰς τὰ σπίτια σας, ἀφοῦ ὠφεληθῆτε σημαντικά. Διότι
οὔτε συνήλθομεν ἐδῶ ἁπλῶς καὶ τυχαίως, διὰ νὰ ὁμιλήσῃ
ὁ ἕνας καὶ νὰ ἐπικροτήσῃ ἁπλῶς τἀ λεγόμενα ὁ ἄλλοοα, καὶ
ἔτσι νὰ ἀναχωρήσωμεν ἀπὸ ἐδῶ᾽ ἀλλὰ διὰ νὰ εἰποῦμεν καὶ
ἡμεῖς κάτι χρήσιμον καὶ οὐσιῶδες διὰ τὴν σωτηρίαν, καὶ
σεῖς, ἀφοῦ ὠφεληθῆτε ἀπὸ τἀ λεγόμενα καὶ κερδίσετε με-
γάλην ὠφέλειαν, νὰ ἀναχωρήσετε ἔτσι ἀπὸ ἐδῶ. Διότι ἡ
ἐκκλησία εἶναι πνευματικὸν ἰατρεῖον καὶ πρέπει ἐκεῖνοι,
ποὺ ἔρχονται ἐδῶ, ἀφοῦ λάβουν τἀ κατάλληλα φάρμα-
κα καὶ τἀ ἐπιθέσουν εἰς τἀ ἰδικά των τραύματα, ἔτσι νὰ
ἐπανέρχωνται. Ὅτι θεθαίως μόνον ἡ ἀκρόασις χωρὶς τὴν
ἐπίδειξιν μὲ τὰ ἔργα δὲν θὰ ὠφελήσῃ καθόλου, ἄκουε τὸν
μακάριον Παῦλον ποὺ λέγει᾽ «Διότι δίκαιοι ἐνώπιον τοῦ
Θεοῦ δὲν εἶναι οἱ ἀκροαταὶ τοῦ νόμου, ἀλλὰ ὅσοι ἐκτελοῦν
τὸν νόμον, αὐτοὶ θὰ ἀναγνωρισθοῦν δίκαιοι»", Καὶ ὁ Χρι-
στὸς δὲ ὁμιλῶν ἐνώπιον τοῦ λαοῦ ἔλεγε᾽ «Δέν θὰ εἰσέλθῃ
εἰς τήν θασιλείαν τῶν οὐρανῶν καθένας ποὺ μὲ προσφω-
νεῖ Κύρις, Κύριε, ἀλλὰ ἐκεῖνος ποὺ ἐκτελεῖ τὸ θέλημα τοῦ
Πατρὸς μου, ὁ ὁποῖος εἶναι εἰς τούς οὐρανούς»" Γ νωρί-
ζοντες λοιπόν, ἀγαπητοί, ὅτι δὲν θὰ μᾶς συμθῇ τίποτε πε-
ρισσότερον ἀπὸ τὴν ἀκρόασιν, ἐάν δὲν θὰ ἀκολουθῇ καὶ
ἡ ἐκπλήρωσις μὲ τὰ ἔργα, ἄς μὴ γινώμεθα μόνον ἀκροαταί,
ἀλλὰ καὶ ἐκτελξεσταί, διὰ νὰ γίνουν τὰ ἔργα, ὅταν ἀκολου-
θοῦν τὰ λόγια, θεμέλιον μεγάλης παρρησίας εἰς ἡμᾶς. ᾿Α-
φοῦ ἀνοίξετε λοιπόν τὰς ἀγκάλας τῆς διανοίας σας, ἔτσι
σϑε τοὺς περὶ τῆς νηστείας λόγους. Καὶ “αϑάπερ οἷ σώφρονά

τινὰ καὶ κοσμίαν ἐλευϑέραν μέλλοντες ἀγαγέσϑαι, πάντοϑεν
παραπειάσμασι καλλωπίσαντες πὰς πασιάδας, καὶ ἐκκαϑά-
ραντες τὴν οἰκίαν ἅπασαν, καὶ πάσαις ταῖς ἠμελημέναις ε-
5. φαπαινίοιν ἄδατον ποιήσαντες, οὕτω ταύτην εἰς τὰς παστάδας
εἰσάγουσι' τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ὑμᾶς ὄδούλομαι, ἐκπκαϑά-
οαντα: ὑμῶν τὸν λογισμόν, καὶ τῇ τρυφῇ καὶ τῇ λοιπῇ ἀδη-
φαγίᾳ πολλὰ χαίρειν εἰπόντας, οὕτω τὴν μητέρα τῶν ἀγα-
ϑῶν ἅπάντων, καὶ τῆς σωφροσύνης, καὶ τῆς ἄλλης ἁπάοης
10 ἀρετῆς διδάσκαλον, τὴν νηστείαν λέγω, ἡπλωμένοις τοῖς κόλ-
ποις ὑποδέξασϑαι, ἵνα καὶ ὑμεῖς πλείονος ἀπολαύσητε τῆς
ἡδονῆς, καὶ αὕτη τὴν οἴκείαν τοαὶ κατάλληλον ὑμῖν ἰατρείαν
παράσχηται. Εἰ γὰρ οἱ τῶν ἰαιρῶν παῖδες, ἐπειδὰν μέλλωοι
φάριιακα διδόναι τοῖς δουλομένοις τὸν σεσηπότα καὶ διεφϑαρ-
15 μένον χυμὸν ἐκκαϑᾶραι, κελεύουσι πῆς σωματικῆς ταύτης τρο-
φῆς ἀπέχεσϑαι, ὥστε μὴ κώλυμα γενέοϑαι τῇ τοῦ φαρμάκου
δυνάμει, ἀλλ᾽ ἐνεργῆσαι, καὶ τὸ οἴκεῖον ἔργον ἐπιδείξασϑαι"
πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς προσήκει τὸ πνευματικὸν τοῦτο φάρμακον
μέλλοντας ὑποδέχεσϑαι τὴν ἐκ τῆς νηστείας ὠφέλειαν, λέγω
20 δὴ τὸ τῆς διαίτης, ἐκκαϑᾶραι ἡμῶν τὸν λογισμόν, καὶ κου-
φοτέραν ἐργάσασϑαι τὴν διάνοιαν, ἵνα μὴ ὑπὸ τῆς μέϑης
καταδαπιισϑεῖσα ἄχρηαιον καὶ ἀνόνητον ἡμῖν κατασκευάσῃ
τὴν ἐκ ταύτης ὠφέλειαν.
2. Καὶ οἵἷδᾳ μὲν ὅτι τοὺς πολλοὺς ξενίξει τὰ παρ᾽ ἡμῶν
25 λεγόμενα οήμερον᾽ ἀλλά, παρακαλῶ, μὴ τῇ συνηϑείᾳ ἁπλῶς
δουλεύωμεν, ἀλλὰ λογισμῷ τὰ καϑ’ ἑαυτοὺς οἰκονομῶμεν.
Μὴ γὰρ ἔσιαι τι κέρδος ἡμῖν ἀπὸ τῆς ἡμερινῆς ἀδηφαγίας,
καὶ τῆς πολλῆς μέϑης; Καὶ τί λέγω κέρδος; ᾿Αλλὰ καὶ πολ-
λὴ ἡ ζημία, καὶ ἡ δλάδη ἀφόρηκος. “Ὅταν γὰρ καταδαπτισϑῇ
80 ὑπὴ τῆς πολλῆς οἰνοποσίας ὁ λογισμός, εὐθέως ἐξ ἀρχῆς
καὶ ἐκ προοιμίων ἀποκρούσεται τὸ ἀπὸ τῆς νηοτείας κέρδος.
Τί γὰρ ἀνδέστερον, εἰπέ μοι, τί δὲ ἀοχημονέστερον, ὅταν
4. Α΄ Κορ. 8, 10.
νὰ δεχθῆτε τὰ λόγια περὶ τῆς νηστείας. Καὶ ὅπως ἀκριθδῶς

ἐκεῖνοι ποὺ πρόκειται νὰ νυμφευθοῦν κάποιαν συνετὴν καὶ
σεμνὴν ἐλευθέραν κόρην, ἀφοῦ στολίσουν ἀπὸ παντοῦ τὸν
νυμφικὸν θάλαμον μὲ παραπετάσματα, καὶ ἀφοῦ καθαρί-
σουν ὁλόκληρον τὸ σπίτι καὶ τὸ καταστήσουν ἄβατον εἰς
ὅλας τὰς ἀτημελήτους ὑπηρετρίας, ἔτσι εἰσάγουν αὐτὴν
εἰς τὸν νυμφικὸν θάλαμον, κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον
θέλω καὶ σεῖς, ἀφοῦ καθαρίσετε τὴν σκέψιν σας καὶ ἀφοῦ
. ἐγκαταλείψετε, τελείως τάς ἀπολαύσεις καὶ τὴν ὑπόλοι-
πον ἀπληστίαν, ἔτσι τὴν μητέρα ὅλων τῶν ἀγαθῶν καὶ τὸν
διδάσκαλον τῆς σωφροσύνης καὶ κάθε ἄλλης ἀρετῆς, ἐν-
νοῶ τὴν νηστείαν, μὲ ἀνοικτάς τάς ἀγκάλας νἀ ὑποδεχθῆ-
τε, διά νὰ ἀπολαύσετε καὶ σεῖς περισσοτέραν εὐχαρίστη-
σιν, καὶ αὐτὴ νὰ σᾶς χορηγήσῃ τὴν πρόσφορον καὶ κατάλ-
ληλον θεραπείαν. Διότι ἐὰν οἱ ἰατροί, ὅταν πρόκειται νὰ
καθαρίσουν τὸ σαπισμένον καὶ μολυσμένον πύον, διατάσ-
σουν νὰ ἀπέχουν ἀπὸ τὴν τροφὴν τοῦ σώματοοα, διά νὰ μὴ
γίνῃ ἐμπόδιον εἰς τὴν δύναμιν τοῦ φαρμάκου, ἀλλὰ νὰ
ἐνεργήσῃ καὶ νὰ παρουσιάσῃ τὸ ἰδικὸν του ἔργον, πολὺ
περισσότερον πρέπει ἡμεῖς, ὅταν πρόκειται νὰ ὑποδεχθοῦ-
μὲν τὸ πνευματικὸν αὐτὸ φάρμακον, τὴν ὠφέλειαν ἀπὸ
τὴν νηστείαν, ἐννοῶ βέβαια τὸ φάρμακον τῆς διαίτηασ, νὰ
καθαρίσωμεν͵ «τὸν λογισμόν μας καὶ νὰ κάμωμεν ᾿ἐλαφρο-
“τέραν᾽ τὴν σκέψιν, διὰ νὰ μὴ μᾶς καταστήσῃ ἄχρηστον καὶ
'χωρὶς ἀποτέλεσμα τὴν ὠφέλειαν ἀπὸ αὐτήν, ὅταν πνιγῇ
ἀπὸ τὴν μέθην.
2. Καὶ γνωρίζω μὲν ὅτι οἱ πολλοὶ παραξενεύονται ἀπὸ τὰ
λόγια μου σήμερα. θμως, παρακαλῶ, ἂς μὴ ὑπακούωμεν
ἁπλῶς εἰς τὴν συνήϑειαν, ἀλλὰ ἄς ρυθμίζωμεν μὲ σύνεσιν
αὐτὰ ποὺ μᾶς ἀφοροῦν. Μήπως λοιπὸν προκύψῃ κάποιο
κέρδος εἰς ἡμᾶς ἀπὸ τὴν καθημερινὴν λαιμαργίαν καὶ τὴν
πολλὴν μέθην; Καὶ διατί λέγω κέρδος; ᾿Αλλὰ καὶ ἡ ζημία
θά εἶναι μεγάλη, καὶ ἡ θλάθδη ἀνυπόφοροα. Διότι ὅταν ὁ
νοῦς πνιγῇ ἀπὸ τὴν πολλὴν οἰνοποσίαν, ἀμέσως ἀπὸ τὴν
ἀρχὴν θὰ ἀποκρουσθῇ τὸ κέρδος ἀπὸ τὴν νηστείαν. Διότι
τί εἶναι περισσότερον ἀηδές, εἰπέ μου, καὶ τί περισσότερον
16 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μέχοι μεσονυκτίου τὸν ἄκρατον σπῶντες, ὑπὸ τὴν ἕω τῆς

ἀκτῖνος τῆς ἡλιακῆς ἀνισχούσης, ὡς πρόσφατον τοῦ οἴνου
ἐμφορηϑέντες οὕτως ἀποπνέουσι, καὶ ἀηδεῖς μὲν φαίνονται
τοῖς συντυγχάνουσιν, εὐκαταφρόνητοι δὲ τοῖς οἰκέταις, καὶ
5 καταγελῶνται παρὰ πάπων τῶν ὁπωσοῦν τὸ δέον συνορῶν-
των, καὶ πρὸ τούτων ἁπάντων, ὅταν διὰ τὴν πολλὴν ταύτην
ἀκρασίαν, καὶ τὴν ἀμετρίαν τὴν ἄκαιρον καὶ ἀνόνητον, καὶ
τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀγανάκτησιν ἐπισπῶνται; «Οἱ γὰρ μέϑυ-
σον, φησί, «δασιλείαν Θεοῦ οὐ κληρονομοῦσιν, Τί οὖν
τὸ τούτων ἀϑλιώτερον γένοιτ᾽ ἄν, τῶν διὰ ὀραχεῖαν καὶ ἐπιόλα-
δῆ ἡδονὴν τῶν τῆς δασιλείας προϑύρων ἐκδαλλοιένων; ᾽Α4.λ.
λὰ μὴ γένοιτό τινα τῶν ἐνταῦϑα συνειλεγμένων τούτῳ ἁλῶναι
τῷ πάϑει' ἀλλὰ μετὰ πάσης φιλοσοφίας καὶ σωφροσύνης, καὶ
τὴν παροῦσαν ἡμέραν ἑστιασαμένους, καὶ τοῦ χειμῶνος καὶ
15 τῆς ζάλης, ἣν ἡ μέϑη ἐργάζεσϑαι πέφυκεν, ἐλευϑερωθέντας
εἰς τὸν λιμένα καταντῆσαι τῶν ἡμετέρων ψυχῶν, τὴν νηστεί-
αν λέγω, ἵνα μετὰ δαψιλείας τὰ ἀπὸ ταύτης δυνηϑῶμεν καρ-
πώσασθϑαι ἀγαϑά. “ὥσπερ γὰρ ἢ ἀδηφαγία μυρίων κακῶν
αἴτία καὶ πρόξενος τῷ τῶν ἀνϑρώπων γένεται γένει, οὕτω
20 καὶ ἡ νηστεία καὶ ἡ τῆς γασιρὸς ὑπεροψία τῶν ἀφάτων ἡμῖν
ἀγαϑῶν ἀεὶ αἰτία γέγονε. Πλάσας γὰρ ἐξ ἀρχῆς τὸν ἄν-
ϑρωπον ὁ Θεός, καὶ εἴδώς, ὅτι τούτου αὐτῷ μάλιστα δεῖ
τοῦ φαρμάκον πρὸς τὴν τῆς ψυχῆς σωτηρίαν, εὐθέως καὶ
ἐκ προοιμίων τῷ πρωτοπλάστῳ ταύτην δέδωκε τὴν ἐντολὴν
25 εἰπών: «Απὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ ὄρώοει
φαγῇ" ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν,
οὐ φάγεσϑε ἀπ αὐτοῦ». Τὸ δὲ λέγειν, τόδε φάγε, καὶ τόδε
μὴ φάγῃς, νηστείας ἦν εἰκών. ᾿Αλλὰ δέον φυλάξαι τὴν ἐν-
τολήν, τοῦτο μὲν οὐκ ἐποίησε, δι᾽ ἀκρασίαν δὲ τῆς γαστρὸς
80 ἡττηϑείς, καὶ τὴν παρακοὴν ἐργασάμενος, ϑανάτῳ κατεδι-
5. Γεν. 2,16-17.
ἄσχημον, ὅταν μέχρι τὰ μεσάνυκτα καταπίνοντες τὸν γνή-

σιον οἶνον, κατὰ τὸ πρωί, ἐνῷ αἱ ἀκτῖνες τοῦ ἡλίου ἀνυψὼώ-
νονται, ὡσάν νὰ ἐμέθυσαν πρόσφατα, ἀναδίδουν τέτοιαν
δυσάρεστον ὀσμὴν, καὶ φαίνωνται ἀηδεῖς μὲν εἰς ἐκείνους
ποὺ τοὺς συναντοῦν, εὐκαταφρόνητοι δὲ εἰς τοὺς ὑπηρέ-
τας των, καὶ χλευάζωνται ἀπὸ ὅλους ἐκείνους, οἱ ὀποῖοι
ἀντιλαμθάνονται κάπως τὸ πρέπον, καὶ περισσότερον ἀπὸ
ὅλα αὐτά, ὅταν, ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης αὐτῆς ἀκρατείας καὶ
τῆς ἀκαίρου καὶ ἀνωφελοῦς ὑπερθάσεως
τοῦ μέτρου, προ:
-
καλοῦν καὶ τὴν ἀγανάκτησιν τοῦ Θεοῦ; «Διότι οἱ μέθυσοι,
λέγει ἡ Γραφή, δὲν θὰ κληρονομήσουν τὴν βθασιλείαν τοῦ
Θεοῦ»“. Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ἀθλιώτερον ἁπὸ
αὐτούς, οἱ ὁποῖοι ἐκδιώκονται ἀπὸ τἀ πρόθυρα τῆς δασι-
λείας ἐξ αἰτίας τῆς συντόμου καὶ ἐπιθδλαθδοῦς ἡδονῆς; Εἴθε
ὅμως νὰ μὴ κυριευθῇ κανείς, ἀπὸ τοὐύς συγκεντρωμένους
ἐδῶ, ἀπὸ τὸ πάθος αὐτό. ᾿Αλλὰ μὲ κάθε σκέψιν καὶ σύνε-
σιν, καὶ ἀφοῦ φάγωμεν κατὰ τὴν σημερινὴν ἡμέραν καὶ
ἀπαλλαγοῦμεν ἀπὸ τὴν τρικυμίαν καὶ τὴν ζάλην, τὴν ὁποίαν
ἀπὸ τὴν φύσιν τῆς προκαλεῖ ἡ μέθη, νὰ φθάσωμεν εἰς τὸ
λιμάνι τῶν ἰδικῶν μας ψυχῶν, δηλαδὴ τὴν νηστείαν, διὰ
νὰ ἠμπορέσωμεν μὲ ἀφθονίαν νὰ ἀπολαύσωμεν τὰ ἀγαθά,
ποὺ προέρχονται ἀπὸ αὐτήν. Διότι ὅπως ἡ λαιμαργία γίνε-
ται αἰτία καὶ πρόξενος ἀπείρων κακῶν εἰς τὸ ἀνθρώπινον
γένος, ἔτσι καὶ ἡνηστεία καὶ ἡ περιφρόνησις τῆς κοιλίας
γίνεται πάντοτε εἰς ἡμᾶς αἰτία τῶν ἀνεκφράστων ἀγαθῶν.
Διότι ἀφοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄν-
θρωπον καὶ ἐγνώριζεν, ὅτι ἔχει μεγάλην ἀνάγκην ἀπὸ αὐτὸ
τὸ φάρμακον διά τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς, ἀμέσως καὶ ἀπὸ
τὴν ἀρχὴν ἔδωσεν εἰς τὸν πρωτόπλαστον αὐτὴν τὴν
ἐντολήν, λέγων᾽ «᾿Απὸ κάθε δένδρον ποὺ εὐρίσκεται μέσα
εἰς τόν παράδεισον ἠμπορεῖς νὰ φάγης ἀπὸ τὸ δένδρον
ὅμως τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ δὲν θά φά-
γῃς»", Τό νὰ λέγη δέ, αὐτὸ ἐδῶ φάγς καὶ ἐκεῖνο νὰ μὴ
φάγῃς, ἦτο ἕνα εἶδος νηστείας. ᾿Αλλὰ ἐνῷ ἔπρεπε νὰ τη-
ρήσῃ τὴν ἐντολὴν, αὐτὸ μὲν δὲν ἔκαμεν, ἀφοῦ ὅμως ἐξ αἰ-
τίας τῆς ἀκρατείαας τῆς κοιλίας ἐνικήθη καὶ παρέδη τὴν
2
ς
κάζξετο. ᾿Επειδὴ γὰρ εἶδεν ὃ πονηρὸς δαίμων ἐκεῖνος καὶ
ἐὀχϑρὸς τῆς φύσεως τῆς ἡμετέρας τὴν ἐν τῷ παραδείσῳ δια-
γωγὴν τοῦ πρωτοπλάστου, καὶ τὸν ἀταλαίπωρον δίον ἐκεῖνο},
καὶ ὅτι, καϑάπερ' ἄγγελος, οὕτω σώματι συμπεπλεγμένος
5 διῆγεν ἐπὶ τῆς γῆς, δουλόμενος αὐτὸν ὑποσκελίσαι καὶ κατα-
δαλεῖν ἐλπίδι μειζόνων ὑποσχέσεων, καὶ τῶν ἐν χερσὶν ἐξέ-
ὅαλε. Τοσοῦτόν ἔστι τὸ μὴ μένειν ἐπὶ τῶν οἰκείων ὅρων»,
ἀλλὰ τῶν μειζόνων ἐφίεσϑαι. Καὶ τοῦτο αὐτὸ δηλῶν σοφός
τις ἔλεγε' «Φϑόνῳ δὲ διαδόλου ϑάνατος εἰσῆλϑεν εἰς τὸν
10 κόσμον». Εἶδες, ἀγαπητέ, πῶς ὃκ προοιμίων ὃξ ἀδηφαγίας
ὁ ϑάνατος τὴν εἴοοδον ἔσχεν; Σκόπει δὲ πάλιν καὶ μετὰ
ταῦτα τὴν ϑείαν Γραφὴν κατηγοροῦσαν συνεχῶς τῆς τρυφῆς,
καὶ λέγουσαν ποτὲ μέν, Εκάϑισεν ὃ λαὸς φαγεῖν, καὶ πιεῖν,
καὶ ἀνέστησαν παίζει»»" ἄλλσιε δέ, «ὁ ἔφαγε, καὶ ἔπιε, καὶ
15 ἐλιπάνϑη, καὶ ἐπαχύνϑη, καὶ ἀπελάκτισεν ὁ ἠγαπημένος".
Καὶ οἱ τὰ Σόδομα δὲ οἴκοῦντες μετὰ τῶν ἄλλων κακῶν ἐν-
τεῦϑεν τὴν ἀπαραίτητον ὀργὴν ἐκείνην ἀπεσπάσαντο. "Απου-
σὸν γὰρ τοῦ προφήτου λέγοντος" «Τοῦτο τὸ ἀνόμημα Σοδό-
μων, ὅτι ἐν πλησμονῇ ἄοτων ἐσπατάλων». Καϑάπερ γὰρ πηγὴ
20τις καὶ οἰζα τυγχάνει τῶν κακῶν ἅπάντων.
8. Εἶδες τῆς ἀδηφαγίας τὴν ὁλάδην; “Ὅρα μοι πάλιν τῆς
γηστείας τὰ κατορϑώματα. Τεσσαράκοντα ἡμερῶν νηστείαν
ἐπιδειξάμενος ὁ μέγας Μωσῆς, τῆς νομοϑεσίας τὰς πλάκες
λαδεῖν ἠδυνήϑη" καὶ ἐπειδὴ κατελϑὼν εἶδε τοῦ λαοῦ τὴν πα-
25 ρανομίαν, ἃς μετὰ τοσαύτης προσεδρίας λαδεῖν ἴσχυσε, ταύ-
τας ρίψας συνέκλασεν, ἄτοπον εἶναι λογισάμενος, μεϑύοντα
λαὸν καὶ παρανομοῦντα γνομοϑεσίαν. Δεσπότου δέξασϑαι. Διὸ
καὶ δτέρων πάλιν τεσσαράκοντα ἡμερῶν νηστείας ἐδεήϑη ὁ
αυμάσιος ἔκεῖνοξ προφήτης, ἵνα δυνηϑῇ τὰς διὰ τὴν πα-
30 ρανοιιίαν αὐτῶν συντριδείας πλάκας πάλιν ἄνωθεν δεξάϊε-
Σοφ. Σολ. 2, 24.

. ἜΕ, 32, 6.
. Δευτ. 32, 15.
ὁ»ὉὁἪ Ἴεζ. 16,49.
ΟΜΙΛΙΑ Α΄ 19
ἐντολήν, κατεδικάζετο εἰς θάνατον. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ὁ πο-

νηρός ἐκεῖνος δαίμων καὶ ἐχθρὸς τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως
εἶδε τὴν συμπεριφορὰν τοῦ πρωτοπλάστου μέσα εἰς τὸν
παράδεισον καὶ τὴν ἄνετον ἐκείνην ζωὴν καὶ ὅτι, ὡσὰν
ἄγγελος, ἔτσι ἐζοῦσεν εἰς τὴν γῆν ἂν καὶ εἶχε σῶμα, ἐπι-
θυμῶν νὰ ἀνατρέψη αὐτὸν καὶ νὰ τὸν καταθάλῃ μὲ τὴν ἐλ-
πίδα μεγαλυτέρων ὑποσχέσεων, τὸν ἐστέρησε καὶ ἐκεῖνα,
ποὺ εἶχε εἰς τὰ χέρια του. Τόσον μέγα κακὸν εἶναι τὸ νὰ
μὴ τηρῇ κανεὶς τοὺς καταλλήλους ὅρους, ἀλλά νὰ ἐπιθυμῇ
τὰ μεγαλύτερα. Καὶ ἀκριθῶς αὐτὸ τὸ ἴδιον δηλώνων κάποιος
σοφὸς ἔλεγε «Μὲ τὸ φθόνον δὲ τοῦ διαβόλου εἰσῆλθεν ὁ
θάνατος εἰς τὸν κόσμον»", Εἶδες, ἀγαπητέ, πῶς ἀπό τὴν
ἀρχὴν εἰσῆλθεν ὁ θάνατος ἕνεκα τῆς λαιμαργίας; Παρα-
τήρησε ὅμως πάλιν καὶ ὕστερα ἀπὸ αὐτὰ τὴν ᾿Αγίαν Γρα-
φήν, ἡ ὁποία συνεχῶς κατηγορεῖ τάς ἀπολαύσειᾳ καὶ ἄλ-
λοτε μὲν λέγει, «᾿Εκάθισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ φάγουν καὶ νὰ
πίουν καὶ ἐσηκώθησαν νὰ παίξουν»͵ἷ, ἄλλοτε δέ, «ἔφαγε
καὶ ἔπις καὶ κατέστη λιπαρὸς καὶ παχύς, καὶ ἠσέθδισεν ὁ ἀ-
γαπημένοκ»", Καὶ οἱ κάτοικοι τῶν Σοδόμων, μαζὶ μὲ τὰ ἄλ-
λα κακά, ἐξ αἰτίας αὐτοῦ ἐπροκάλεσαν τὴν ἀναπόφευκτον
ἐκείνην ὀργὴν τοῦ Θεοῦ. Ακουσς λοιπὸν τὸν προφήτην,
ποὺ λέγει᾽ «Αὐτὸ εἶναι τὸ ἁμάρτημα τῶν Σοδόμων, ὅτι ἐ-
ζοῦσαν εἰς ἀφθονίαν τροφῶν». Διότι εἶναι ὡσἀάν κάποια
πηγὴ καὶ ρίζα ὅλων τῶν κακῶν.
3. Εἶδες τὴν ζημίαν τῆς λαιμαργίας; Πρόσεξε, παρακα-
λῶ, πάλιν τὰ ἐπιτεύγματα τῆς νηστείας. ᾿Αφοῦ ἐνήστευσε
σαράντα ἡμέρας ὁ μεγάλος Μωυσῆς, κατώρθωσς νὰ λάβη
τὰς πλάκας τῆς νομοθεσίας. ᾿Επειδὴ ὅμως, ὅταν κατῆλθεν
ἀπὸ τό ὅρος, εἶδε τὴν παρανομίαν τοῦ λαοῦ, τἀς πλάκας
ἐκείνας, τάς ὁποίας μὲ τόσην προσπάθειαν κατώρθωσς νὰ
λάθδῃ, ἀφοῦ ἔρριψε κάτω τὰς συνέτριψεν, ἐπειδὴ ἐσκέφθη
ὅτι εἶναι παράλογον νὰ δεχθῇ τὴν νομοθεσίαν τοῦ Θεοῦ
λαός, ὁ ὁποῖος εἶναι μέθυσος καὶ παράνομοας. Διὰ τοῦτο
ἐχρειάσθη πάλιν ὁ θαυμάσιος ἐκεῖνος προφήτης ἄλλας σα-
ράντα ἡμέρακᾳ νηστείας, διὰ νὰ ἠμπορέσῃ νὰ φέρῃ κάτω
τάς πλάκας, αἱ ὀποῖαι συνετρίδθησαν ἐξ αἰτίας τῆς παρανο-
γος κατεγεγκεῖν. Καὶ ὅ μέγας δὲ ᾿Ηλίας τοσούτων ἡμερῶν

γησιείαν ἐπεδείξατο, καὶ τὴν τοῦ ϑανάτου τυραννίδα δια-
φυγών, καὶ μετὰ πυρίνου ἅοματος ὡς εἰς τὸν οὐρανὸν ἀνελ-
ϑών, καὶ οὐδέπω καὶ σήμερον ϑανάτου πεῖραν λαδών. Καὶ
Βὸ ἀνὴρ δὲ τῶν ἐπιϑυμιῶν πολλῶν ἡμερῶν νηστείαν ἐπιδει-
ξάμενος, οὕτως ἠξιώϑη τῆς ϑαυμαστῆς ἐκείνης ὀπτασίας,
ὃς καὶ τῶν λεόντων τὸν ϑυμὸν ἐχαλίνωσε, καὶ εἰς προδάτων
ἡμερότητα μετέστησεν, οὐ τὴν φύσιν μεταδαλών, ἀλλὰ τῆς
ϑηριωδίας μενούσης τὴν προαίρεσιν ἀμείψας. Ταύτῃ καὶ
10 Νινευῖται χρησάμενοι τὴν ἀπόφασιν ἐνεναλέσαντο τοῦ Δεσπὸ-
του, μετὰ τῶν ἀνϑρώπων καὶ τὸ τῶν ἁλόμων γένος ταύτην
ἐπιδείξασϑαι παρασχϑυάσαντες, καὶ οὕτως ἀποστάντες ἕ-
κασιτος ἀπὸ τῶν πονηρῶν ἐπιτηδευμάτων, εἷς φιλανϑρωσείαν
ἐξεκαλέσαντο τὸν τῶν ἁπάντων Δεσπότην. Καὶ τί περὶ τοὺς
15 δούλους ἔτι στρέφομαι (καὶ γὰρ ἔχομεν καὶ ἑτέρους πολλοὺς
ἀριϑιῆσαι, καὶ ἐν τῇ Παλαιᾷ καὶ ἐν τῇ Καινῇ καὶ διὰ ταύτης
εὐδοκιμήσαντας), δέον ἐπὶ τὸν κοινὸν ἁπάντων ἡμῶν Δεοπό-
την ἐλϑεῖν; Ὃ γὰρ Κύριος ἡμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς καὶ αὖ-
τὸς τεσσαράκοντα ἡμερῶν» νηστείαν ἐπιδειξάμενος, οὕτω τῆς
20 πρὸς τὸν διάδολον ἥψατο πάλης, πᾶσι» ἡμῖν ὑπογραμμὸν
διδούς, ὥστε διὰ ταύτης καϑοπλίζεσϑαι, καὶ τὴν ἐντεῦϑεν
ἰσχὺν προσλαδόντας οὕτω παρατάττεσϑαι εἷς τὴν πρὸς ἐκεῖνον
μάχην. ᾿Α4λλ᾽ ἐνταῦϑα ἴσως ἔροιτό τις ἂν τῶν ὀξὺ ὀλεπόντων
καὶ διεγηγεομένων τὴν διάγοιαν' τίνος ἕνεκεν τὰς αὐτὰς τοῖς
25 δούλοις ἡμέρας ὅ Δεσπότης νηστεύων φαίνεται, καὶ οὐχ
ὑπερηκόντισε τὸν ἀριϑμόν; Οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ εἰκῇ τοῦτο
γεγένηται, ἀλλὰ καὶ τοῦτο σοφῶς καὶ κατὰ τὴν ἄφατον
αὐτοῦ φιλανϑρωπίαν. Ἵνα γὰρ μὴ νομισϑῇ δοκήσει παραγε-
γεγῆσϑαι, καὶ μὴ ἀνειληφέναι σάρκα ἢ ἔξω τῆς φύσεως
80 εἶναι τῆς ἀνϑοωπίνης, διὰ τοῦτο τὸν αὐτὸν ἀριϑμὸν νηστεύει,
καὶ οὐ προστίϑησι ταῖς ἡμέραις, ὥστε ἐπιστομίσαι τῶν ἄναι-
10. Βλ. Ἔξ. 24, 18᾽ 32, 15- 19᾽ 34,28.

11. Γ΄ Βασ. 19, 8.
12. Δαν. 10,3.
13. Ιωνᾶ 3,7.
14. ΜΜατϑ. 4,2.
μίας, ἀφοῦ τὰς ἐδέχθη πάλιν ἀπὸ τὸν Θεόν", Καὶ ὁ μέγας
δὲ Ἠλίας ἐνήστευσε τόσας ἡμέρας" καὶ ἀπέφυγε τὴν τυ-
᾿ραννῖδα τοῦ θανάτου καὶ ἀνῆλθεμὲ πύρινον ἅρμα εἰς τὸν
οὐρανὸν καὶ ποτὲ μέχρι σήμερα δὲν ἐγνώρισε τὸν θάνατον.
Καὶ ὁ Δανιήλ᾽" δὲ ἀφοῦ ἐνήστευς πολλάς ἡμέρας, ἔτσι ἡ-
ξιὠθη νὰ ἰδῇ τὸ θαυμαστὸν ἐκεῖνο ὅραμα, ὁ ὁποῖος ἀκόμη
ἐχαλιναγώγησς τόν θυμὸν τῶν λεονταριῶν καὶ τόν μετέβα-
λεν εἰς ἡμερότητα τῶν προθδάτων, χωρὶς νὰ μεταβάλη τὴν
φύσιν, ἀλλά, ἐνῷ παρέμενεν ἡ θηριωδία, ἤλλαξε τὴν διά-
θεσίν των. Καὶ οἱ Νινευῖται, ἐπειδὴ ἐνήστευσαν, ἀνεκάλε-
σαν τὴν ἀπόφασιν τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ ἔκαμαν μαζὶ μὲ τοὺς ἀν-
θρώπους καὶ τὰ ζῶα νἀ νηστεύσουν"", καὶ ἔτσι ἀφοῦ ἀπε-
μακρύνθησαν ὁ καθένας ἀπὸ τὰ πονηρὰ ἔργα, ἑπροκάλε-
σαν τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Δεσπότου τῶν πάντων. [Καὶ διατί
ἀκόμη ἀσχολοῦμαι μὲ τοὺς δούλους (καὶ πράγματι ἦμπο-
ροῦμεν καὶ ἄλλους πολλοὺς νὰ ἀναφέρωμεν, οἱ ὁποῖοι μὲ
τὴν νηστείαν ἐπρόκοψαν καὶ εἰς τὴν Παλαιὰν καὶ εἰς τὴν
Καινὴν Διαθήκην), εἶναι ἀνάγκη νὰ ἔλθω εἰς τὸν κοινὸν
Δεσπότην ὅλων μας. Διότι καὶ ὁ Κύριος ἡμῶν ᾿Ἴησοῦς Χρι-
στός, ἀφοῦ καὶ ὁ ἴδιος ἐνήστευσε σαράντα ἡμέρακο"", ἔτσι
ἤρχισε τόν ἀγῶνα ἐναντίον τοῦ διαβόλου καὶ ἔδωσεν εἰς.
ὅλους μας τὸ παράδειγμα, ὥστε νὰ ὁπλιζώμεθα μὲ αὐτὴν
καὶ ἀφοῦ λάθωμεν ἀπὸ ἐδῶ τὴν δύναμιν κατ᾽ αὐτὸν τὸν
τρόπον νὰ παρατασσώμεθα εἰς τὴν μάχην ἐναντίον ἐκεί-
νου. ᾿Αλλὰ ἐδῶ ἴσως θὰ ἤθελε νὰ ἐρωτήση κάποιος ἀπὸ
ἐκείνους, ποὐ ἔχουν ὀξυδέρκειαν καὶ ἀφυπνισμένην τὴν
διάνοιαν᾽ διὰ ποῖον λόγον ὁ Κύριος φαίνεται ὅτι νηστεύει
τὰς ἰδίας ἡμέρας μὲ τούς δούλους καὶ δὲν ὑπερέθη τὸν
ἀριθμὸν σαράντα; Δὲν ἔχει γίνει αὐτό ἀπλᾶ καὶ τυχαῖα,
ἀλλὰ καὶ αὐτὸ μὲ σοφίαν καὶ σύμφωνα μὲ τὴν ἀνέκφρα-
στον φιλανθρωπίαν του. Διὰ νὰ μὴ νομισθῇ λοιπὸν ὅτι ἤλ-
θεν εἰς τὸν κόσμον φαινομενικἀὰ καὶ δὲν ἔχει ἀναλάθει
σάρκα, ἢ ὅτι εὐρίσκεται ἐκτὸς τῆς ἀνθρωπίνης πραγματι-
κότητος, δι᾽ αὐτὸ νηστεύει τὸν ἴδιον ἀριθμὸν ἡμερῶν καὶ
δὲν προσθέτει ἡμέραασ, διὰ νὰ ἀποστομώσῃ τὴν φιλόνεικον
διάθεσιν ἐκείνων, πού ἐπιθυμοῦν νὰ φέρωνται μὲ ἀναι-
σχυντεῖν δουλομένων τὴν φιλονεικίαν. Εἰ γὰρ καὶ τούτου

γεγενημένου εἰσὶν ἔτι καὶ νῦν τινες ταῦτα τολμῶντες φϑέγ-
γεσϑαι, εἰ μὴ τῇ οἰκείᾳ προγνώσει ταύτην αὐτῶν ἐξέκοψε
τὴ» ἀφορμήν, τί οὐκ ἂν ἐπεχείρησαν εἰπεῖν; Διὰ τοῦτο οὐκ
5 ἀνέχεται πλείους ἡμέρας νηστεῦσαι, ἀλλὰ ποσαύτας ὅσας
οἱ δοῦλοι: ἵνα δι’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων» ἡμᾶς παιδεύσῃ.
ὅτι τὴν αὐτὴν σάρκα καὶ αὐτὸς περιέκειτο καὶ οὖκ ἔξω τῆς
φύσεως τῆς ἡμετέρας ὑπῆρχεν.
4, ᾽4λλ᾽ ὅτι μὲν μεγάλη τῆς νηστείαςἡ ἰσχύς, καὶ πολὺ τὸ
10 ἐκ ταύτης κέρδος τῇ ψυχῇ προσγινόμενον, καὶ ἐκ τῶν δού-
λων καὶ ἐκ τοῦ Δεσπόιου δῆλον ἡμῖν γεγένηται’ παρακαλῶ
οὖν τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, εἴδότας αὐτῆς τὸ κέρδος, μὴ
διὰ ροᾳϑυμίαν ἀπώσασϑαι τὴν ἐκ ταύτης ὠφέλειαν, μηδὲ
δυσχεραίνει» πρὸς τὴν ταύτης παρουσίαν, ἀλλὰ χαίρειν καὶ
15 ἀγάλλεσθϑαι κατὰ πὸν μακάριον Παῦλον. «“Ὅσῳ γὰρ ὅ ἔξω
ἡμῶν ἄνθρωπος διαφϑείρεται, τοσούτῳ ὁ ἔσω ἀνακαινοῦται.
Νησιεία γὰρ τῆς ψυχῆς ἔστι τροφή, καὶ καϑάπεο αὕτη ἣ
σωματικὴ τροφὴ πιαίνει τὸ σῶμα, οὕτω καὶ ἡ νηστεία τὴν
ψυχὴν εὐτονωτέραν ἐργάζεται, κοῦφον αὐτῇ τὸ πιερὸν κπα-
2Ζοτασκευάξζει, μετάρσιον αὐτὴν ποιεῖ, τὰ ἄνω φαντάζεσθαι προ-
ξεγεῖ, ἀνωτέραν αὐτὴν τῶν ἡδονῶν καὶ τῶν ἡδέων τοῦ
παρόντος δίου ἀπεργαζομένη. Καὶ καϑάπερ τὰ κοῦφα τῶν
πλοίων ὀξύτερον τὰ πελάγη διαπερᾷ, τὰ πολλῷ τῷ φόρτῳ
δαρούμενα ὑποδρύχια γίνεται, οὕτως ἡ μὲν νηστεία κουφό-
25 τερον ἱξργαζομένη τὸν λογισμόν, παρασκευάζει μετ᾽ εὐκολίας
τὸ πέλαγος τοῦ παρόντος ὄίου διαπερᾶν, καὶ πρὸς τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ τὰ ἐν τοῖς οὐρανοῖς ἐπιοῆσϑαι, καὶ μηδὲν ἡγεῖ-
σϑαι τὰ παρόντα, ἀλλὰ σκιᾶς καὶ ὀνειράτων οὐδαμινέσιε-
ρον» αὐτὰ παρατρέχειν. Ἢ δὲ μέϑη καὶ ἢ ἀδηφαγία δαρύ-
80 γουσα τὸν λογισμόν, καὶ πιαίνουσα τὴν σάρκα, αἴχμάλωτην
ἐργάζεται τὴν ψυχήν, πανταχόϑεν αὐτὴν πολιορκοῦσα, καὶ
οὖκ ἀφιεῖσα τοῦ λογισμοῦ τὸ κριτήριον ἐροωμένον ἔχει»,
15. Β᾽ Κορ. 4, 16.

σχυντίαν. Διότι ἐὰν καὶ τώρα ἀκόμη, ἐνῷ ἔχει γίνει αὐτό,
ὑπάρχουν μερικοὶ ποὺ τολμοῦν νὰ λέγουν αὐτά, ἐὰν δὲν
ἀπέκοπτε μὲ τὴν ἰδικήν του πρόγνωσιν τὴν ἀφορμήν των
αὐτήν, τί δὲν θὰ ἐπιχειρήσουν νὰ εἰποῦν; Δι᾿ αὐτὸ δὲν
ἀνέχεται νὰ νηστεύσῃ περισσοτέρας ἡμέρας,
ἀλλὰ τόσας
ὅσας οἱ δοῦλοι, διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ μὲ τὰ ἴδια τά ἔργα του,
ὅτι καὶ αὐτὸς ἔφερε τὴν ἰδίαν σάρκα καὶ δὲν εὐρίσκετο
ἐκτὸς τῆς ἀνθρωπίνης πραγματικότητοα.
4. ᾿Αλλὰ ὅτι μὲν εἶναι μεγάλη ἡ δύναμις τῆς νηστείας
καὶ πολὺ τὸ προστιθέμενον ἀπὸ αὐτὴν κέρδος εἰς τὴν ψυ-
χήν μας, ἔχει γίνει φανερόν εἰς ἡμᾶς καὶ ἀπό τοὺς δού-
λους καὶ ἀπὸ τὸν Κύριον᾽ παρακαλῶ λοιπὸν τὴν ἀγάπην
σας, ἀφοῦ γνωρίζετε τὸ κέρδος της, νὰ μὴ ἀπορρίψετε
ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας τὴν ὠφέλειαν ποὺ προέρχεται ἀ-
πὸ τὴν νηστείαν, οὔτε νὰ δυσανασχετῆτε διὰ τὴν ἔλευσίν
της, ἀλλὰ νὰ χαίρετε καὶ νὰ εὐφραίνεσθε σύμφωνα μὲ τὸν
μακάριον Παῦλον᾽ «Διότι ὅσον ὁ ἐξωτερικός μὰς ἄνθρω-
πος φθείρεται, τόσον ὁ ἐσωτερικός μας γίνεται νεώτε-
ρος»᾽", Διότι ἡ νηστεία εἶναι ἡ τροφὴ τῆς ψυχῆς, καὶ ὅπως
ἀκριβῶς αὐτὴ ἡ σωματικὴ τροφὴ αὐξάνει τό σῶμα, ἔτσι καὶ
ἡ νηστεία κάνει τὴν ψυχὴν περισσότερον ρωμαλέαν, καθι-
στᾷ τὰ πτερά τῆς εὐκίνητα, τὴν μεταφέρει ὑπεράνω τοῦ
κόσμου αὐτοῦ, γίνεται αἰτία νὰ φαντάζεται τὰ οὐράνια,
ἀφοῦ καθιστᾷ αὐτὴν ἀνωτέραν ἀπὸ τὰς ἡδονάς καὶ τὰἀς
ἀπολαύσεις τῆς παρούσης ζωῆς. Καὶ ὅπως ἀκριθῶς τά ἐ-
λαφρῶς φορτωμένα πλοῖα διασχίζουν τὰ πελάγη ταχύτερα,
τὰ καθιστάμενα ἀπὸ τὸ πολὺ φορτίον δυσκίνητα καταπον-
τίζονται᾽ ἔτσι ἡ μὲν νηστεία ἀφοῦ κάμῃ περισσότερον ἐλα-
φρὸν τόν νοῦν, προετοιμάζει νὰ διασχίσωμεν μὲ εὐκολίαν
τὸ πέλαγος τῆς παρούσης ζωῆς καὶ νὰ στρεφώμεθα πρὸς
τὸν οὐρανὸν καὶ νὰ συγκινούμεθα ἀπὸ τὰ οὐράνια καὶ νὰ
μὴ δίδωμεν καμμίαν σημασίαν εἰς τὰ παρόντα, ἀλλὰ νὰ τὰ
περιφρονοῦμεν ὡς εὐτελέστερα ἀπὸ τὴν ακιὼν καὶ τὰ ὄ-
νειρα. Ἡ μέθη «ὅμως καὶ ἡ λαιμαργία, ἐπειδὴ καθιστᾷ θαρύν
τὸν νοῦν καὶ παχύνει τὸ σῶμα, αἰχμαλωτίζει τὴν ψυχήν,
ἀφοῦ τὴν πολιορκῇ ἀπὸ παντοῦ, καὶ ἀφοῦ δὲν ἐπιτρέπῃ τὸ
κατὰ κρημνῶν φέρεσθαι παρασκευάζει, καὶ κατὰ τῆς οἷ-

κείας σωτηρίας ἅπαντα ἐργάζεσϑαι. Μὴ δὴ ρᾳϑύμως οἷ-
κογνομῶμεν, ἀγαπητοί, τὰ κατὰ τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν
ἀλλ᾽ εἰδότες ὅσα κακὰ ἐνιεῦϑεν τίκτοται, φεύγωμεν τὴν ἐξ
5 αὐτῆς ὁὄλάδην. Οὐδὲ γὰρ ἐν τῇ Καινῇ μόνον, ἔνϑα πλείων
ἡ ἐπίτασις τῆς φιλοσοφίας, καὶ μείζονα τὰ σκάμματα, καὶ
μεγάλοι οἱ ἱδρῶτες, καὶ πολλὰ τὰ Θραόδεῖα, καὶ ἄφατοι οἷ
στέφανοι, τὰ τῆς τρυφῆς ἀπηγόρευται, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς
Παλαιᾶς, ἡνώρα ἔτι τῇ σκιᾷ παρεκάϑηντο, καὶ τῷ λύχνῳ
10 ἦσαν προσηλωμένοι, καὶ καϑάπερ παιδία γαλακτοτροφούμιε-
να οὕτω κατὰ μικρὸν ἐνήγοντο, οὐδὲ τότε ἠφίεντο τρυφᾶν. Καὶ
ἵνα μὴ νομίσητε ἁπλῶς ἡμᾶς κατηγοροῦντας τῆς τρυφῆς
ταῦτα λέγευν, ἀκούσατε τοῦ προφήτου λέγοντος" «Οὐαὶ οἱ
ἐοχόμενοι εἴς ἡμέραν κακήν», οἱ καϑεύδοντιες ἐπὶ κλινῶν
15 ἐλεφαντίνων, καὶ κατασπαταλῶντες ἐπὶ ταῖς σιρωμναῖς αὐὖ-
τῶν" οἱ ἐσϑίοντες ἐρίφους ἐν ποιωνίων, καὶ μοσχάσια ἔκ
μέσου δουκολίων γαλαϑηνά' οἱ πίνοντες τὸν διυλιομένον οἱἵ-
νὸν καὶ τὰ πρῶτα μύρα χριόμενοι, ὡς ἑστῶτα ἐλογίοαντο,
καὶ οὐχ ὡς φεύγοντα». Εἴδειε πόσην κατηγορίαν ἐποιήσατο
20τῆς τρυφῆς ὅ προφήτης, καὶ ταῦτα ᾿Ιουδαίοις διαλεγόμενος,
τοῖς ἀναισϑήτοις, τοῖς ἀγνώμοσι, τοῖς καϑ' ἑκάστην ἡμέραν'
γαστριζομένοις; Σποπεῖτε γὰρ τῶν ρημάτων τὴν ἀκρίδειανγ"
διαδαλὼν αὐτῶν τὴν ἀδηφαγίαν καὶ τὴν πολλὴν ἐκ τοῦ
οἴνου μέϑην, τότε ἐπήγαγεν, «('ἷΩὡς ἑστῶτα ἐλογίσαντο, καὶ
25 οὐχ ὡς φεύγονταν, μονονουχὶ δειρονύς, ὅτι μέχρι τοῦ φάρυγ-
γος καὶ τῶν χειλέων ἱἔστὶν ἣ ἀπόλαυσις, καὶ περαιτέρω οὗ
πρόεισιν. ᾿Αλλ ἡ μὲν ἡδονὴ ὀραχεῖα καὶ πρόσκαιρος, ἢ δὲ
ὀδύνη διηνεκής, καὶ πέρας οὐκ ἔχουσα. Καὶ ταῦτα, φησί,
διὰ τῆς πείρας μαϑόντες, «Ὡς ἑστῶτα ὅλα ἐλογίσαντο καὶ
80 μένοντα, καὶ οὐχ ὡς φεύγονταν, τοῦτ᾽ ἔστιν, ἀφιπτιάμενα,
16. Μὲ τὰς ἐκφράσεις αὐτὰς ὁ ἱ. Χρυαόστομοας ἀναφέρεται εἰς

τὸν Νόμον τῆς Π.Δ.
17. ᾿Αμὼς 6, 3.-8.
κριτήριον τῆς σκέψεως νὰ εἶναι ἰσχυρόν, προετοιμάζει τὸν

ἄνθρωπον νὰ κατευθύνεται εἰς τοὺς κρημνοὺς καὶ νὰ ἐρ-
γάζεται τὰ πάντα ἐναντίον τῆς ἰδικῆς του σωτηρίας. "Ας
μὴ ρυθμίζωμεν λοιπὸν μὲ ἀδιαφορίαν, ἀγαπητοί, τὰ ἀναφε-
ρόμενα εἰς τὴν σωτηρίαν μας᾽ ἀλλὰ γνωρίζοντες πόσα κακὰ
προέρχονται ἀπὸ ἐδῶ, ἂς ἀποφεύγωμεν τὴν ζημίαν ποὺ
προκύπτει ἀπὸ αὐτήν. Διότι ὄχι μόνον εἰς τὴν Καινὴν Δια-
θήκην, ὅπου εἶναι μεγαλυτέρα ἡ ἔμφασις τῆς ἀληθείας καὶ
μεγαλύτεραι αἱ δοκιμασίαι καὶ πολλοὶ οἱ ἱδρῶτες καὶ πολ-
λὰ τὰ δραθεῖα καὶ ἄπειρα τὰ στεφάνια, ἔχουν ἀπαγορευθῆ
αἱ ἀπολαύσεις, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν Παλαιὰν Διαθήκῆην, ὅταν-
τ
ἀκόμηοἱ ἄνθρωποι ἐζοῦσαν εἰς τὴν σκιὰν καὶ ἐπρόσεχαν
εἰς τὸ λυχνάρι καὶ ὡσὰν παιδιὰ ποὺ ἐτρέφοντο μὲ γάλα"",
ἔτσι σιγὰ - σιγὰ ἐκαθοδηγοῦντο, οὔτε τότε ἐπετρέπετο νὰ
ζοῦν μὲ ἀπολαύσεις. Καὶ διὰ νὰ μὴ νομίσετε, ὅτι λέγομεν
αὐτὰ διὰ νὰ κατηγοροῦμεν ἀπλῶςᾳς τὴν πολυτέλειαν, ἀκούσατε
τὸν προφήτην, ὁ ὁποῖος λέγει᾽ «᾿Αλλοίμονον εἰς ἐκείνους,
οἱ ὁποῖοι ἔρχονται εἰς κακὴν ἡμέραν, οἱ ὁποῖοι κοιμῶνται
εἰς κατασκευασμένα ἀπὸ ἐλεφαντοστοῦν κρεθβάτια καὶ
ζοῦν ἄσωτα εἰς τὰς στρωμνάς των᾽ οἱ ὁποῖοι τρώγουν τὰ
ἐρίφια ἀπὸ τὰ ποίμνια καὶ τὰ μοσχάρια τοῦ γάλακτος ἀπὸ
τὰ κοπάδια᾽ οἱ ὁποῖοι πίνουν τὸν καθαρὸν οἶνον καὶ ἀλεῖ-
φονται μὲ πολύτιμα ἀρώματα, ἐπειδὴ ἐθεώρησαν αὐτὰ ὡς
μόνιμα καὶ ὄχι ὠς φευγαλέα»7. Εἴδατε πόσον ἐκατηγόρησεν
ὁ προφήτης τὴν πολυτέλειαν, καὶ αὐτὰ ὅταν ὡμιλοῦσεν εἰς
τοὺς ᾿Ιουδαίους, οἱ ὁποῖοι ἦσαν ἀναίσθητοι, ἀχάριστοι καὶ
καθημερινῶς ἔτρωγον ὑπερθολικά; Προσέχετε λοιπὸν τὴν
ἀκρίθδειαν τῶν λόγων ἀφοῦ ἐκατηγόρησε τὴν λαιμαργίαν
τῶν καὶ τὴν πολλὴν μέθην πού προκαλεῖ ὁ οἶνος, τότε ἐ-
πρόσθεσεν, «᾿Εθεώρησαν αὐτὰ ὡς μόνιμα καὶ ὅχι ὡς προ-
σωρινά», σχεδὸν ἀποδεικνύων, ὅτι ἡ ἀπόλαυσις φθάνει μέ-
χρι τὸν φάρυγγα καὶ τὰ χείλη καὶ δὲν προχωρεῖ περαιτέρω.
᾿Αλλὰ ἡ μὲν ἠδονὴ εἶναι σύντομος καὶ πρόσκαιρος, ἡ δέ
ὀδύνη εἶναι διαρκὴς καὶ δὲν ἔχει τέλος. Καὶ αὐτά, λέγει,
ἀφοῦ ἔμαθαν μὲ τὴν πεῖραν των᾽ «᾿Εθεώρησαν ὅλα ὠς στα-
θερὰ καὶ μόνιμα καὶ ὄχι ὡς φευγαλέα», δηλαδή, ἐξαφανι-
καὶ οὐδὲ τὸ τυχὸν παραμένοντα. Τοιαῦτα γὰρ ἅπαντα τὰ

ἤ ἀνϑρώπινα καὶ τὰ σαρκικά' οὔπω παρεγένοντο, καὶ ἀπέπτι"
τοιοῦτον ἡ τρυφή, τοιοῦτον ἣ δόξα ἡ ἀνϑρωπίνη καὶ ἡ δυ-
γασιξία, τοιοῦτον ὁ πλοῦτος, τοιοῦτον ἣ εὔημερία πᾶσα τοῦ
5 παρόντος ὄδίου, οὐδὲν δέδαιον ἔχουσα, οὐδὲν στάσιμον, οὐδὲν
πάγιον, ἀλλὰ ποταμίων ρευμάτων μᾶλλον παρατρέχει, καὶ
ἐρήμους καὶ γυμνοὺς καταλιμπάνει τοὺς περὶ ταῦτα ἑπτοη-
μένους. ᾿Αλλὰ τὰ πνευματικὰ οὐ τοιαῦτα, ἀλλ᾽ ἀπεναντίας
τούτοις, δέδαια καὶ ἀκίνητα, μεταδολὴν οὐκ ἐπιδεχόμενα,
10 παντὶ τῷ αἰῶνι παρεκτεινόμενα. Πόσης οὖν οὐκ ἂν εἴη
παραφροσύνης τῶν ἀκινήτων τὰ σαλευόμενα ἄνταλλάττιεσϑαι,
τῶν διαιωνιξόντων τὰ ποόσκαιρα, τῶν ἀφιπιαμένων τὰ διη-
γνεκῶς μένοντα, τῶν πολλὴν ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι τὴν ἀπό-
λαυσι» ποοξεγούντων τὰ πολλὴν τὴν κόλασιν ἡμῖν ἔκεῖ κα-
Ἰδτασκευάζοντα; Ταῦτα δὴ πάντα ἐννοοῦντες, ἀγαπητοί, καὶ
πολὴν τῆς ἡμετέρας σωτηρίας ποιούμενοι λόγον, καταφρονή-
σωμεν τῆς τουφῆς τῆς ἀνονήτου καὶ ἐπιδλαδοῦς" ἀσπασώ-
ἀεϑα τὴν νηστεία", καὶ τὴν ἄλλην ἅπασαν φιλοσοφίαν, καὶ
τοῦ δίου πολλὴν τὴν μεταδολὴν ἐπιδειξώμεϑα, καὶ καϑ'
20 ἑκάστην ἡμέραν πρὸς τὴν τῶν ἀγαϑῶν ἕρπων πρᾶξιν ἐπει-
γώμεϑα' ἵνα τὸν καιρὸν ἅπαντα τῆς ἅγίας τεσσαραμοστῆς,
τὴν πνεδυματικὴν ἐμπορίαν ἐμπορευσάμενοι, καὶ πολὺν τὸν
πλοῦτον συναγαγόντες τῆς ἀρετῆς, οὕτω καταξιωθῶμεν καὶ
δὶς τὴν κυρίαν ἡμέραν παραγενέσϑαι, καὶ μετὰ παρρησίας
25 τῇ φοικτῇ καὶ πνευματικῇ τραπέζῃ προσελθεῖν, καὶ τῶν ἀ-
πορρήτων ἐκείνων καὶ ἄϑανάτων ἀγαϑῶν μετασχεῖν μιδτὰ
καϑαροῦ τοῦ συνειδότος, καὶ τῆς ἐκεῖϑεν πληοωϑῆναι χάρι-
τος, εὐχαῖς καὶ πρεσδείαις τῶν εὐαρεστησάντων αὐτῷ Χοι-
στῷ τῷ φιλανϑρώπῳ Θεῷ ἡμῶν, μεϑ’ οὗ τῷ Παιρὶ ἅμα τῷ
380 ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. "Αμήν,
ΟΜΙΛΙΑ Α΄’ 27
ζόμενα καὶ οὔτε δι᾽ ὀλίγον νὰ παραμένουν. Διότι τέτοια

εἶναι ὅλα τὰ ἀνθρώπινα καὶ τὰ σαρκικἀ᾽ ἀκόμη δὲν ἦλθαν
καὶ ἐχάθησαν᾽ τέτοιο πρᾶγμα εἶναι ἡ ἀπόλαυσια, τέτοιο ἡ
ἀνθρωπίνη δόξα καὶ ἡ ἐξουσία, τέτοιο κάθε εὐτυχία τῆς
παρούσης ζωῆς, χωρία νὰ ἔχῃ καμμίαν θεθαιότητα, καμ-
μίαν σταθερότητα, καμμίαν μονιμότητα, ἀλλὰ τρέχει περισ-
σότερον ἀπὸ τὸν ροῦν τῶν ποταμῶν καὶ ἐγκαταλείπει μό-
νους καὶ γυμνοὺς ἐκείνους, ποὺ καταγίνονται μὲ αὐτὰ. Τὰ
πνευματικὰ ὅμως ἀγαθὰ δὲν εἶναι τέτοια, ἀλλά, ἀντιθέτως
πρὸς αὐτά, σταθερὰ καὶ ἀκίνητα, χωρὶς νὰ μεταβθάλλωνται,
ἐκτεινόμενα αἰωνίως. Πόσης λοιπόν ἀνοησίας δὲν θὰ ἤτο
ἀπόδειξις τὸ νὰ ἀνταλλάσσῃ κανεὶς τὰ ἀσταθῆ μὲ τὰ ἀκί-
νήτα, τὰ προσωρινὰ μὲ τὰ αἰώνια, τὰ παραμένοντα διαρ-
κῶς μὲ τὰ ἐξαφανιζόμενα, ἐκεῖνα ποὺ προετοιμάζουν τὴν
μεγάλην τιμωρίαν μας εἰς τὴν μέλλουσαν ζωὴν μέ ἐκεῖνα,
ποὺ προκαλοῦν τὴν μεγάλην ἀπόλαυσιν ἐκεῖ; Κατανοοῦν-
τες λοιπὸν ὅλα αὐτά, ἀγαπητοί, καὶ φροντίζοντες πολὺ διὰ
τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν, ἂς περιφρονήσωμεν τὴν ἀνώφε-
λον καὶ θλαδερὰν ἀπόλαυσιν ἂς ὑποδεχθοῦμεν μὲ ἀγάπην
᾿ τὴν νηστείαν καὶ κάθε ἄλλην ἀρετήν, καὶ ἂς ἐπιδείξωμεν
μεγάλην ἀλλαγὴν εἰς τὴν ζωήν μας καὶ καθημερινῶς ἂς
τρέχωμεν ἐπειγόντως εἷς τὴν ἐκτέλεσιν ἀγαθῶν ἔργων,
διὰ νὰ ἀξιωθοῦμεν ἔτσι, ἀφοῦ κατὰ τὴν διάρκειαν ὅλης τῆς
Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς ἀσχοληθοῦμεν μὲ τὸ πνευματικὸν
ἐμπόριον καὶ συγκεντρώσωμεν μεγάλον πλοῦτον τῆς ἀρε-
τῆς, νὰ φθάσωμεν εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ Κυρίου καὶ νὰ προσ-
ἔλθωμεν μὲ παρρησίαν εἰς τὴν φοδερὰν καὶ πνευματικὴν
τράπεζαν καὶ νὰ μετάσχωμεν εἰς τὰ ἀπόρρητα καὶ ἀθάνατα
ἐκεῖνα δῶρα μὲ καθαρὰν τὴν συνείδησιν καὶ νὰ γεμίσωμεν
μὲ τὴν χάριν ἀπ᾿ αὑτά, μὲ τὰς εὐχὰς καὶ τὰς μεσιτείας ἐ-
κείνων, ποὺ ἦσαν εὐάρεστοι εἰς αὐτὸν τὸν Χριστόν, τὸν
φιλάνθρωπον Θεόν μας, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέ-
ρα καὶ συγχρόνως εἰς τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ δόξα,
ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ Β΄
(Γεν. 1,1
- 2)
Εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς κτίσεως" «(Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ

Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆ»».
5 1. Πολλῆς σήμερον πληροῦμαι τῆς ἡδονῆς, ὁρῶν ὑμῶν τὰ
ποϑεινὰ πρόσωπα. Καὶ γὰρ οὐχ οὕτω πατέρες φιλόστοργοι
χαίρουσι, καὶ εὐφραίνονται τῶν παίδων αὐτοὺς πανταχόϑεν
κυκλούντων, καὶ διὰ τῆς ἄλλης εὐκοσμίας παἱ τῆς ἄλλης
ϑεραπείας πολλὴν τὴν ἡδονὴν παρεχόντων, ὡς ἐγὼ »ἢν
10 χαίρω “αἱ εὐφραίνομαι, ὁρῶν ὑμῶν τὴν πνευματικὴν ταύτην
σύνοδον μετὰ τοσαύτης εὐκοσμίας ἐνταῦϑα παραγενομένην,
καὶ ἀκιιάξοντα τὸν πόϑον ἔχουσαν περὶ τὴν ἀκρόασιν τῶν
ϑείων λογίων, καὶ τῆς σαρκικῆς τροφῆς ὑπεριδόντας, καὶ
πρὸς τὴ» πνευματικὴν ἑστίασιν ἐπειγομένους, καὶ δι᾽ αὐτῶν
15 τῶν ἔργων τὸ τοῦ Κυρίου λόγιον δεικνύντας, τὸ λέγον" «Οὐκ
ἐπ’ ἄρτῳ μόνῳ ζήσεται ἄνϑρωπος, ἀλλ᾽ ἐν παντὶ ρήματι ἕκ-
πορευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ». Φέρε οὖν καὶ ἡμεῖς μιμησώ-
μεϑα τοὺς γηπόνους" καὶ καϑάπερ ἐκεῖνοι, ἐπειδὰν ἴδωσι
τὴν ἄρουραν ἐκκεκαϑαρμένην, καὶ τῆς ἀπὸ τῶν δοτανῶν
20 λύμης ἀπηλλαγμένην, μετὰ πολλῆς τῆς δαψιλείας τὰ σπέρ-
ματα καταδάλλουσι, τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἡμεῖς, ἐπειδὴ
τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι νῦν ἡμῖν ἢ ἄρουρα αὕτη ἡ πνευματι»ὴ
καϑαρεύει τῶν διενοχλούντων παϑῶν, τῆς τρυφῆς ἐκποδὼν
γεγενημένης, καὶ οὐδαμοῦ ζάλη οὐδὲ χειμὼν ἂν τοῖς λογι-
2ὩΒυμοῖς, ἀλλὰ γαλήνη καὶ πολλὴ ἡ ἡσυχία, τῆς διανοίας ἔπτε-
οωμένης, καὶ πρὸς αὐτόν, ὡς εἰπεῖν, τὸν οὐρανὸν τεταμέ-
νης, καὶ τὰ πνευματικὰ πρὸ τῶν σαρκικῶν φανταζομένης"
μικρά τινα διαλεχϑῶμεν πρὸς τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, καὶ λε-
πτοτέρω» σήμερον κατατολμήσωιμιεν νοημάτων, τὰ ἀπὸ τῶν
1. Ματθ. 4,4.
ΟΜΙΛΙΑ Β'
(Γεν. 1,1
-2)
Εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς δημιουργίας «Εἰς τὴν ἀρχὴν
ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν».
1. Εἶμαι γεμᾶτος ἀπὸ χαράν σήμερα, καθὼς δλέπω τὰ
ἀγαπητά σας πρόσωπα. Καὶ πράγματι οὔτε οἱ στοργικοὶ
πατέρες τόσον πολὺ χαίρουν καὶ εὐφραίνονται, ὅταν τὰ
παιδιὰ περικυκλώνουν αὐτοὺς ἀπὸ παντοῦ καὶ μὲ τὴν κο-
σμιότητα καὶ τὰς ἄλλας περιποιήσεις των προκαλοῦν πολ-
λὴν εὐχαρίστησιν, ὅπως ἐγὼ τώρα χαίρω καὶ εὑφραίνομαι,
καθὼς θδλέπω τὴν πνευματικήν σας αὐτὴν συγκέντρωσιν
γὰ πραγματοποιῆται ἐδῶ μὲ τόσον μεγάλην κοσμιότητα
καὶ νὰ ἔχῃ σφοδρὰν ἐπιθυμίαν διὰ τὴν ἀκρόασιν τῶν θείων
λόγων, καὶ νὰ περιφρονῆτε τὴν τροφὴν τοῦ σώματος καὶ
νὰ σπεύδετε πρὸς τὸ πνευματικὸν συμπόσιον, καὶ νὰ ἀπο-
δεικνύετε μὲ τὰ ἔργα αὐτὰ τὸν λόγον τοῦ Κυρίου, ὁ ὁποῖος
λέγει᾽ «Δὲν θὰ ζήσῃ ὁ ἄνθρωπος μόνον μὲ τὸν ἄρτον, ἀλλὰ
μὲ κάθε λόγον, ποὺ ἐξέρχεται ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ Θεοῦ»".
᾿Εμπρὸς λοιπὸν ἂς μιμηθοῦμεν καὶ ἡμεῖς τοὺς γεωργούς᾽
καὶ ὅπως ἀκριβῶς ἐκεῖνοι, ὅταν ἰδοῦν τὸ χωράφι νὰ εἶναι
τελείως καθαρὸν καὶ ἀπηλλαγμένον ἀπὸ τὰ θλαθδερὰ ἀγριό-
χορτα, ρίπτουν μὲ πολλὴν ἀφθονίαν τοὺς σπόρους, κατὰ
τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἡμεῖς, ἐπειδὴ μὲ τὴν χάριν
τοῦ Θεοῦ τώρα τὸ πνευματικὸν αὐτὸ χωράφι εἶναι καθαρὸν
ἀπὸ τὰἀ ἐνοχλητικὰ πάθη καὶ ἔχει ἀπομακρυνθῆ ἡ πολυτέ-
λεια, καὶ πουθενὰ δὲν ὑπάρχει ζάλη οὔτε τρικυμία εἰς τὰς
σκέψεις μας, ἀλλὰ γαλήνη καὶ πολλὴ ἡσυχία, ἐνῷ ἡ διά-
νοιά μας ἔχει ἀποκτήσει πτερὰ καὶ ἔχει στραφῆ πρός αὐ-
τόν, ὡς θὰ ἐλέγαμεν, τὸν οὐρανὸν καὶ σκέπτεται τὰ πνευ-
ματικὰ ἀντὶ τὰ σαρκικά᾽ ἂς εἰποῦμεν ὀλίγα λόγια πρὸς τὴν
ἀγάπην σας καὶ ἂς τολμήσωμεν σήμερα νὰ ἐκθέσωμεν 8α-
θύτερα νοήματα, παραθέτοντες εἰς σᾶς τἀ διδάγματα ἀπὸ
ϑείων Γραφῶν» παρατιϑέντες ὑμῖν διδάγματα. Εἰ γὰρ μὴ νῦν

τοῦτο ποιήσαιμεν, ὅτε νηστεία παὶ γαστρὸς ὑπεροψία, καὶ
τοσαύτῃ τῶν ὀρϑῶν λογισμῶν ἡ γαλήνη, πότε δυνησόμεϑα
ταῦτα παραϑεῖναι τῇ ἡμετέρᾳ ἀγάπῃ; “Ὅτε τρυφὴ καὶ ἀδη-
Βῳαγία καὶ πολλὴ ἢ ρᾳϑυμία; ᾿Αλλὰ τότε οὔτε αὐτοὶ τοῦτο
δεόντως ποιήσομεν, οὔτε ὑμεῖς δυνήσεσϑε καϑάπερ ὑπὸ ἀ-
χλύος τινὸς τῆς τῶν λογισμῶν ζάλης καταδαπτιξόμενοι δέ-
ξασϑαί τι τῶν λεγομένων. Νῦν δέ, εἰ καί ποτε ἄλλοιε, καιρὸς
τῶν τοιούτων διδαγμάτων, ὅτε οὐκ ἔτι κατεξανίσταται τῆς
10 κυρίας ἢ δούλη, ἀλλ᾽ εὐήνιος γενομένη πολλὴν τὴν πειϑὼ
καὶ τὴν ὑπακοὴν ἐπιδείκνυται, τὰ σκιρτήματα τῆς σαρκὸς
καταστορέσασα, καὶ ἐπὶ τῶν οἰκείων ὅρων μένουσα. Νηστεία
γάρ ἔστιν ἡ γαλήνη τῶν ἡμειέρων ψυχῶν, ἡ τῶν γεγηρα-
κότων εὐκοσμία, ἣ τῶν νέων παιδαγωγός, ἡ τῶν σωφρονού»-
15 τῶν διδάσκαλος, ἣ πᾶσαν ἡλικίαν. καὶ φύσιν καϑάπερ δια-
δήματί τινι κατακοσμοῦσα. Οὐδαμοῦ σήμερον ϑόρυδος, οὐδὲ
κραυγή, οὐδὲ κρεῶν κατακοπαί, οὐδὲ μαγείρων δρόμοι" ἀλλὰ
πάντα ἐκεῖνα ἀπελήλαται, καὶ εὐσχήμονά τινα καὶ κοσιιίαν
καὶ σώφρονα ἐλευϑέραν ἡ πόλις ἡμῖν μιμεῖται νῦν. “Οταν
20 γὰρ ἐννοήσω τὴν ἀϑρόαν μεταδολὴν τὴν σήμερον γεγενημέ-
γὴν, καὶ λογίσωμαι τῆς χϑεσινῆς ἡμέρας τὴν ἀκαταστασίαν,
ϑαυμάξω, καὶ ἐχπλήττομαι τῆς νησιείας τὴν ἰσχύν, ὅπως
εἰς τὴν ἑκάστου συνείδησιν εἰσελθοῦσα μετέπλασε τὸν λο-
γισιόν, ἐξεκάϑαρε τὴν διάνοιαν, οὖκ ἀρχόντων μόνον, ἀλλὰ
25 καὶ ἰδιωτῶν οὖκ ἐλευϑέοων, ἀλλὰ καὶ δούλων' οὐκ ἀνδρῶν,
ἀλλὰ καὶ γυναικῶν οὐ πλουσίων, ἀλλὰ καὶ πενήτων! οὐ τῶν
τὴν Ελλάδα γλῶτταν πεπαιδευμένων, ἀλλὰ καὶ δαρδάρων.
Καὶ τί λέγω ἀρχόντων καὶ ἰδιωτῶν; Καὶ αὐτοῦ τοῦ τὸ
διάδημα περικειμέγου τὸ συνειδὸς διιοίως τοῖς λοιποῖς πρὸς
830 τὴ» ταύτης ὑπακοὴν μετέστησε. Καὶ οὖκ ἔστι σήμερον δια-
φορὰν ἰδεῖν τῆς τοῦ πλουσίου τραπέζης, καὶ τῆς τοῦ πένητος"
2. Δηλ. τοῦ θασιλέως

ΟΜΙΛΔΊΙΑ Β΄ 31
τὰς θείας Γραφάς. Διότι ἐὰν δέν θὰ κάμωμεν αὐτὸ σήμερα, ὀ-

πότς ὑπάρχει νηστεία καὶ περιφρόνησις τῆς κοιλίας καὶ τόσον
μεγάλη γαλήνη τῶν ὀρθῶν σκέψεών μας, πότε θὰ ἠμπορέ-
σωμεν νὰ παρουσιάσωμεν αὐτὰ εἰς τὴν ἀγάπην σας; Ὅταν
ὑπάρχῃ πολυτέλεια καὶ λαιμαργία καὶ μεγάλη ἀδιαφορία
τί θὰ γίνῃ; ᾿Αλλὰ τότε οὔτε καὶ ἡμεῖς θὰ κάμωμεν αὐτὸ
ὅπως πρέπει, οὔτε σεῖς θὰ ἠμπορέσετε θυθισμένοι
εἰς κάποιο σκοτάδι τῆς ζάλης τῶν σκέψεων, νὰ δεχθῆτε
κάτι ἀπὸ τὰ λεγόμενα. Τώρα ὅμωασ, περισσότερον ἀπὸ κάθε
ἄλλην φοράν, εἶναι εὐκαιρία διὰ τὰ διδάγματα αὑτά, ὁπότε
δὲν ἐξεγείρεται πλέον ἡ δούλη ἐναντίον τῆς κυρίας, ἀλλὰ
ἀφοῦ κατέστη εὐπειθής, ἐπιδεικνύει μεγάλην ὑπακοὴν καὶ
πειθαρχίαν, ἐπειδὴ ἔσθησεν ἐντελῶς τὰς σαρκικάς ἐπιθυ-
μίας τῆς καὶ παραμένει! εἰς τὴν ἰδικήν της κατάστασιν.
Διότι ἡ νηστεία εἶναι ἡ γαλήνη τῶν ἰδικῶν μας ψυχῶν,
ἡ εὐπρέπεια τῶν γερόντων, ἡ παιδαγωγὸς τῶν νέων, ἡ
διδάσκαλος τῶν συνετῶν, ἐκείνη ποὺ στολίζει ὡσὰν κάποιο
διάδημα κάθε ἡλικίαν καὶ γένος. Πουθενὰ σήμερα δὲν ὑ-
πάρχει θόρυθος, οὔτε κραυγή, οὔτε τεμαχισμοὶ τῶν κρεά-
των, οὔτε τρεξίματα μαγείρων ἀλλὰ ὅλα αὑτὰ ἔχουν ἀπο-
μακρυνθῆ καὶ ἡ πόλις μας μιμεῖται τώρα κάποιαν εὐπρεπῆ
καὶ σεμνὴν καὶ συνετὴν ἐλευθέραν κόρην. Ὅταν λοιπὸν
σκθοφθῶ τὴν γενικὴν ἀλλαγήν, ποὺ ἔχει συμβῆ σήμερα, καὶ
ἀναλογισθῶ τὴν ἀκαταστασίαν τῆς χθεσινῆς ἡμέρας, θαυ-
μάζω καὶ ἐκπλήσσομαι ἀπὸ τὴν δύναμιν τῆς νηστείας, πῶς
εἰσελθοῦσα εἰς τὴν συνείδησιν τοῦ καθενὸς μετέθδαλε τὴν
σκέψιν, ἐκαθάρισεν ἐντελῶς τὸν νοῦν, ὄχι μόνον τῶν ἀρ-
χόντων, ἀλλὰ καὶ τῶν ἀπλῶν πολιτῶν᾽ ὄχι τῶν ἐλευθέρων,
ἀλλά καὶ τῶν δούλων᾽ ὄχι τῶν ἀνδρῶν, ἀλλὰ καὶ τῶν γυ-
ναικῶν᾽ ὄχι μόνον τῶν πλουσίων, ἀλλὰ καὶ τῶν πτωχῶν᾽
ὄχι αὐτῶν ποὺ ἐδιδάχθησαν τὴν ἑλληνικὴν παιδείαν, ἀλλὰ
καὶ τῶν βαρθδάρων. Καὶ διατί λέγω τῶν ἀρχόντων καὶ τῶν
πολιτῶν; Καὶ τὴν συνείδησιν αὐτοῦ, πού φέρει τὸ διάδημα
τῆς ἐξουσίας", μετέθαλε νἀ ὑπακούσῃ εἰς τὴν νηστείαν
καθ᾽ ὅμοιον τρόπον μὲ τοὺς ὑπολοίπους ἀνθρώπους. Καὶ
δέν εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδῇ κανεὶς σήμερα διαφορὰν εἰς τὸ
ἀλλὰ πανταχοῦ λιτὴ ἡ δίαιτα, ἀπηλλαγμένη κόμπου καὶ φαντα-

σίας, καὶ μετὰ πλείονος τῆς ἡδονῆς σήμερον τῇ εὐτελείᾳ τῆς
τραπέζης προσέρχονται, ἢ ὅτε πολλὰ αὐτοῖς τὰ καρυκεύματα
παρέκειτο, καὶ πολὺς ὅ ἄκρατος,
5 2. Εἴδετε, ἀγαπητοί, ἐξ αὐτῶν τῶν προοιμίων τῆς νηστείας
τὴν ἰσχύν; Διὰ τοῦτο καὶ αὐτὸς μετὰ πλείονος σήμερον τῆς
προϑυμίας, ἢ πρότερον, τῶν πρὸς ὑμᾶς ἅπιομαι λόγων,
εἰδὼς ὅτι εἰς λιπαρὰν καὶ δαϑύγεων ἄρουραν καταθάλλω
τὰ σπέρματα, δυναμένη» πολλαπλασίους ἡμῖν ταχέως ἀποδοῦ-
10 ναι τῶν καταδαλλομένων τοὺς καρπούς. Καταμάϑωμεν τοίνυν,
εἰ δοκεῖ, τῶν σήμερον ἡμῖν ἀναγνωσθέντων ἔκ τῶν τοῦ μα-
καρίου Μωσέως λόγων τὴν δύναμιν. ᾿Αλλὰ προσέχετε, πα-
ρακαλῶ, μετὰ ἀκριδείας τοῖς παρ᾽ ἡμῶν λεγομένοις" οὐ γὰρ
τὰ ἡμέτερα λέγομεν, ἀλλ᾽ ἅπερ ἂν ἣ τοῦ Θεοῦ χάρις παράσχῃ
15 διὰ τὴν ὠφέλειαν τὴν ὑμετέραν. Τίνα δὲ ταῦτά ἔστιν; «(Εν
ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». "Αξιον
ἐνταῦϑα διαπορῆσαι, τίνος ἕνεκεν ὃ μακάριος οὗτος προφή-
της, μετὰ πολλὰς ὕστερον γενεὰς γεγονώς, ταῦτα ἡμῖν ἐκ-
τίϑεται. Οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ εἰκῇ. ᾿Επειδὴ γὰρ ἐξ ἀρχῆς πλάσας
20 τὸν ἄνϑρωπον ὁ Θεός, δι᾽ ἑαυτοῦ διελέγετο τοῖς ἀνϑρώποις,
ὡς ἀνϑρώποις ἀκοῦσαι δυνατὸν ἦν. Οὕτω γὰρ πρὸς τὸν
᾿Αδὰμ ἤλϑεν: οὕτω τῷ Κάϊν ἐπετίμησεν: οὕτω τῷ Νῶε
διελέχϑη: οὕτως ἐπεξενώϑη τῷ ᾿Αδραάμ. “Οτε δὲ εἷς πολ-
λὴν κακίαν ἐξώκειλε πᾶσα ἢ τῶν ἀνθρώπων φύσις, οὐδὲ
25 οὕτω τέλεον ἀπεσιράφη τὸ τῶν ἀνϑρώπων γένος ὃ τῶν ἁ-
πάντων δημιουργός" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἀνάξιοι λοιπὸν γεγόνασι τῆς
ὁμιλίας τῆς αὐτοῦ, ὀδουλόμενος πάλιν ἀνανεώσασϑαι τὴν"
πρὸς αὐτοὺς φιλίαν, καϑάπερ ἀνϑρώποις μακρὰν ἀφεστῶσι
γοάμματα πέμπει, πρὸς ἑαυτὸν ἐφελκόμενος πᾶσαν τὴν τῶν
30 ἀνϑρώπων φύσιν. Καὶ ταῦτα τὰ γράμματα ἔπεμψε μὲν ὃ Θε-
ὅς, ἐκόμισε δὲ Μωσῆς, ΤΊ οὖν λέγει τὰ γράμματα; «(Ἔν ἀρχῇ
ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Σκόπει τοῦ ϑαυ-
ΟΜΙΛΙΑ Β΄ 93
τραπέζι τοῦ πλουσίου καὶ τοῦ πτωχοῦ᾽ ἀλλὰ παντοῦ ἡ τρο-

καὶ ἐπίδειξιν,καὶμὲ πολλὴν
φὴ εἶναι ἁπλῆ, χωρὶς καύχησιν
εὐχαρίστησιν προσέρχονται. σήμερα εἰς τὸ λιτὸν τραπέζι,
παρὰ ὅταν ἐπροσφέροντο εἰς αὐτοὺς πολλὰ καρυκφύματα
καὶ πολὺ γνήσιον κρασ. ὁ ᾿
Ι 2. Εἴδατε, ἀγαπητοί, ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀρχὴν τὴν δύναμιν
τῆς νηστείας; Δι᾿ αὐτὸ καὶ ἐγὼ μὲ μεγαλυτέραν προθυμίαν
σήμερα, παρὰ προηγουμένως, ἀρχίζω τὸν λόγον πρὸς σᾷᾶα,
γνωρίζων ὅτι ρίπτω τοὺς σπόρους εἰς εὔφορον καὶ γόνιμον
χωράφι, τὸ ὁποῖον ἠμπορεῖ νὰ μᾶς ἀποδώσῃ γρήγορα τὸν
καρπὸν πολλαπλάσιον ἀπὸ τὸν σπόρον. ᾿Ας ἐξετάσωμεν
λοιπὸν καλῶς, ἐὰν θέλετε, τὴν δύναμιν αὐτῶν ποὺ ἄνε-
γνώσθησαν σήμερα ἐνώπιὸν μας ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ μακαρίου
Μωυσέως. Προσέχετε ὅμως, παρακαλῶ, μὲ ἀκρίθειαν εἰς
τὰ λεγόμενα ἀπὸ ἡμᾶα, διότι δὲν λέγομεν ἰδικὰ μας λόγια,
ἀλλὰ ἐκεῖνα ποὺ θὰ δώσῃ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ διά τὴν ἰδικήν
σας ὠφέλειαν. Καὶ ποῖα εἶναι αὐτά; «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδη-
μιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». ᾿Αξίζει ἐδῶ
νὰ ἀπορήσῃ κανείς, διὰ ποῖον σκοπὸν ὁ μακάριος αὐτὸς
προφήτης, ὁ ὁποῖος ἐγεννήθη ὕστερα ἀπὸ πολλὰς γενεάς,
μᾶς ἐξιστορεῖ αὐτά. Οὔτε ἁπλῶς, οὔτε τυχαίως. ᾿Επειδή
λοιπόν, ὅταν ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν
ἄνθρωπον, ἐσυζητοῦσε μὲ τοὺς ἀνθρώπους, ὅπως ἦτο δυ-
νατὸν νὰ ἀκούσουν οἱ ἄνθρωποι. Ετσι πράγματι ἦλθε πρὸς
τὸν ᾿Αδάμ᾽ ἔτσι ἐτιμώρησε τὸν Κάιν᾽ ἔτσι ὠμίλησε πρὸς τὸν
Νῶς᾽ ἔτσι ἐφιλοξενήθη ἀπὸ τὸν ᾿Αδραάμ. Ὅταν ὅμως
ὁλόκληρον τὸ ἀνθρώπινον γένος παρεκτράπη εἰς μεγάλην
κακίαν, οὔτε ἔτσι ἀπεστράφη ἐντελῶς τὸ ἀνθρώπινον γέ-
νος ὁ δημιουργὸς τοῦ σύμπαντος᾽ ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶχαν γίνει
εἰς τὸ ἐξῆς ἀνάξιοι τῆς ὁμιλίας του, ἐπιθυμῶν νὰ ἀνανεώσῃ
πάλιν τὴν φιλικήν του διάθεσιν πρὸς αὐτούς, ὡσὰν εἰς ἀν-
θρώπους ποὺ ἔχουν ἀπομακρυνθῆ μακράν αὐτοῦ στέλλει
ἐπιστολάς, ἔλκων πρὸς τὸν ἑαυτόν τοῦ ὁλόκληρον τὸ ἀν-
θρώπινον γένος. Καὶ αὐτὰς τἀς ἐπιστολὰς ἔστειλε μὲν ὁ
Θεός, τάς ἔφερε δὲ ὁ Μωυσῆα. Τί λοιπὸν λέγουν αἱ ἐπι-
στολαί; «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρα-
3
μαστοῦ τούτου προφήτου, ἀγαπητέ, καὶ ἐν τούτῳ τὸ ἐξαίρε-

τον. Οἱ μὲν γὰρ ἄλλοι προφῆται πάντες ἢ τὰ μετὰ πολὺν
ἐσόμενα χρόνον εἶπον, ἢ τὰ κατ᾽ αὐτὸν μέλλοντα συμδήσεσθϑαι
τὸν καιρόν: ὁ δὲ μακάριος οὗτος μετὰ πολλὰς γενεὰς γεγο-
5 νώς, ὑπὸ τῆς ἄνωϑεν δεξιᾶς δὁδηγούμενος ἐκεῖνα εἰπεῖν
κατηξιώϑη, ἃ πρὸ τῆς αὐτοῦ γενέσεως ὑπὸ τοῦ τῶν ἁπάντων
ἐδημιουογήϑη Δεσπότου. Διὰ τοῦτο καὶ οὕτως ἤρξατο λέγω""
«(Ἔν ἀογῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆ»»" μο-
γογουχὶ πρὸς ἅπαντας ἡμᾶς λαμπρᾷ δοῶν τῇ φωνῇ, καὶ λέ-
10 γων" μὴ γὰρ παρὰ ἀνϑρώπου διδασκόμενος ταῦτα φϑέγγομαι;
[ Ὃ ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι αὐτὰ παραγαγών, οὗτος
Ὁ χαὶ τὴν ἐμὴν γλῶτταν πρὸς τὴν τούτων ἐξήγησιν παρώρμη-
σεν. Ὡς οὖν οὐκέτι παρὰ Μωσέως ταῦτα ἀκούοντες, ἀλλὰ
παρ᾽ αὐτοῦ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ διὰ τῆς τοῦ Μωσέως γλώτ-
τϑτῆς, οὕτω τοῖς λεγομένοις προσέχωμεν, παρακαλῶ, καὶ ποΐἱ-
λὰ χαίρειν τοῖς ἡμετέροις λογισμοῖς εἰπόντες" «Λογιομοὶ γάρ»,
φυσίν, «ἀνθρώπων δειλοί, καὶ ἐπισφαλεῖς αἱ ἐπίνοιαι ᾿αὖ-
τῶν». Μετὰ πολλῆς τῆς εὐγνωμοσύνης δεχώμεϑα τὰ λεγό-
μδνλα, μὴ ὑπερδαίνοντες τὸ οἴκεῖον μέτρον, μηδὲ τὰ ὑπὲρ ἧ-
20 μᾶς περιεργαζόμενοι' ὅπερ πεπόνϑασιν οἱ τῆς ἀληϑείας ἐ-
χϑοοί, δουληϑέντες τοῖς οἰκείοις λογισμοῖς ἐπιτρέψαι τὸ πᾶν,
καὶ οὐκ ἐννοήσαντες ὅτι ἀδύνατον τὴν ἀνϑρωπείαν φύσιν τὴν
τοῦ Θεοῦ δημιουργίαν περιεργάζεσθαι. Καὶ τί λέγω τὴν
τοῦ Θεοῦ δημιουργίαν; ᾿Α41λλ᾽ οὐδὲ ἀνϑρώπου τέχνην» τοῦ
28 ὁμογενοῦς ἡμῖν περιεργάζεσϑαι δυνατόν. Εἰπὲ γάρ μοι, πῶς
ἀπὸ τῆς “ιεταλλικῆς τέχνης χρυσίου συνίσταται φύσις; ἢ πῶς
τῆς δέλου ἡ καϑαρότης ἀπὸ ψάμμου γίνεται; ᾿4λλ᾽ οὐκ ἂ»
ἔχοις εἰπεῖν. ΕἾ τοίνυν ταῦτα τὰ πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν κείμε-
γα, καὶ ἅπερ διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν οοφία ἀνϑρω-
30 πίνη ἐργάζεται, καταμαϑεῖν οὐ δυνατόν, τὰ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ
----.ο..-..
3. Σοφ. Σολ. 9, 14.

ΟΜΙΛΙΑ Β᾽ 35
νὸν καὶ τὴν γῆν». Προσέχετε τὸν θαυμαστὸν αὐτὸν προ-

φήτην, ἀγαπητοί, καὶ τὸ ἐξαιρετικὸν γνώρισμα ποὺ ὑπάρ-
χει εἰς αὐτόν. Διότι οἱ μὲν ὅλοι οἱ ἄλλοι προφῆται εἶπαν
ἐκεῖνα ποὺ θὰ γίνουν μετὰ πολὺν χρόνον ἢ ποὺ ἐπρόκειτο
νὰ συμθδοῦν κατὰ τὴν ἐποχήν των᾽ ὁ μακάριος ὅμως αὐτόα,
ἐνῷ εἶχε ζήσει ὕστερα ἀπὸ πολλάς γενεάς, ὁδηγούμενος
ἀπὸ τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ ἠξιώθη νὰ εἰπῇ ἐκεῖνα, τὰ ὀποῖα
πρὶν ἀπὸ τὴν γένεσίν του ἐδημιουργήθησαν ἀπὸ τὸν Κύριον
τοῦ σύμπαντος. Διὰ τοῦτο καὶ ἤρχισε τὸν λόγον τοῦ ἔτσι"
«Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ
τὴν γῆν» σχεδὸν πρὸς ὅλους μας φωνάζει μὲ καθαρὰν
φωνὴν καὶ λέγει᾽ μήπως λοιπὸν λέγω αὐτὰ διδασκόμενος
ἀπὸ ἄνθρωπον; ᾿Εκεῖνος ποὺ ἀπὸ τὸ μηδὲν παρήγαγεν αὐ-
τὰ εἰς τὴν ὕπαρξιν, αὐτὸς παρεκίνησε καὶ τὴν ἰδικήν μου
γλῶσσαν εἰς τὴν ἐξήγησιν αὐτῶν. Ὡσὰν λοιπὸν νὰ μὴ
ἀκούωμεν πλέον αὐτὰ ἀπὸ τὸν Μωυσῆ, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν ἴδιον
τὸν Θεὸν τῶν πάντων μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ Μωυσέωοα,
ἔτσι ἂς ποσέχωμεν εἰς τὰ λεγόμενα, παρακαλῶ, ἀφοῦ
εἰποῦμεν πολλὰ χαίρετε εἰς τοὺς ἰδικοὺς μας λογισμούοα,
διότι λέγει ἡ Γραφή, «Οἱ λογισμοὶ τῶν ἀνθρώπων εἶναι
δειλοὶ καὶ ἀσταθεῖς αἱ σκέψεις αὐτῶν»" ᾿Ας δεχώμεθα
μὲ πολλὴν εὐγνωμοσύνην τὰ λεγόμενα, χωρὶς νὰ ὑπερθαί-
νωμεν τὸ ἀνθρώπινον μέτρον, οὔτε νὰ καταγινώμεθα μὲ
ἔργα ἀνώτερα ἀπὸ ἡμᾶς πρᾶγμα τὸ ὁποῖον ἔχουν πάθει
οἱ ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας, ἐπειδὴ ἠθέλησαν νὰ ἐπιτρέψουν
τὰ πάντα εἰς τοὐς λογισμούς των καὶ δὲν κατενόησαν ὅτι
εἶναι ἀδύνατον ἡ ἀνθρωπίνη φύσις νὰ ἐξετάζῃ λεπτομερεια-
κὰ τὴν δημιουργίαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ διατί λέγω τὴν δημιουργί-
αν τοῦ Θεοῦ; ᾿Αλλὰ οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ ἐξετάζωμεν τὴν
τέχνην τοῦ συνανθρώπου μας. Διότι εἰπὲ μου, πῶς ἀπὸ τήν
μεταλλοτεχνίαν γίνεται ὁ χρυσός; ἢ πῶς καθαρίζεται τὸ
γυαλὶ ἀπὸ τὴν ἄμμον; ᾿Αλλὰ δὲν ἠμπορεῖς νὰ ἀπαντήσῃς.
᾿Εὰν λοιπὸν αὐτά, τὰ ὁποῖα εὑρίσκονται ἐνώπιόν μας καὶ
τὰ ὁποῖα κάνει ἡ ἀνθρωπίνη σοφία ἐξ αἰτίας τῆς φιλαν-
θρωπίας τοῦ Θεοῦ, δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ κατανοήσῃα, τὰ
δημιουργηθέντα ἀπὸ τὸν Θεὸν προσπαθεῖς νὰ ἑξετάσῃςα,
δημιουογηϑέντα περιεργάζῃ, ἄνϑρωπε; Καὶ ποίας ἂν τύχοις

συγγνώμης; τίνος δὲ ἀπολογίας οὕτω μεμηνώς, καὶ τὰ ὑπὲρ
τὴν σαυτοῦ φύσιν φανταζόμενος; Τὸ γὰρ λέγει» ἐξ ὕποκει-
μένης ὕλης τὰ ὄντα γεγενῆσϑαι, καὶ «ἡ ὁμολογεῖν ὅτι ἐξ οὐκ
5 ὄντων αὐτὰ παρήγαγεν ὁ τῶν ἁπάντων δημιουργός, τῆς ἐ-
σχάτης παραφροσύνης ἂν εἴη σημεῖον. ᾿Εμφράττων τοίνυν
τῶν ἀγνωμόνων τὰ σιόματα ὅ μακάριος οὗτος προφήτης,
μέλλων ἄρχεοϑαι τοῦ διδλίου, οὕτως ἤρξατο: (Εν ἀρχῇ ἐ-
ποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». “Ὅταν οὖν ἀκού-
10 σῃς τό, «Ἐποίησε», μηδὲν ἕτερον περιεργάζου, ἀλλὰ κάτω
κύπτων, πίοτευε τῷ Δεχϑέντι, Θεὸς γάρ ἔστιν ὅ πάντα ποιῶν
καὶ μετασκευάζων, καὶ πρὸς τὸ αὐτοῦ δούλημα τὰ πάντα
τπιοταρρυϑμίζων. Καὶ ὅρα τῆς συγκαταδάσεως τὴν ὑπερδολήν'"
οὐδὲν περὶ τῶν ἀοράτων δυνάμεων διαλέγεται, οὐδὲ λέγει,
15 ἂν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τοὺς ἀγγέλους, ἢ τοὺς ἀρχαγγέ-
λους: οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ εἶχῇ ταύτην ἡμῖν ἔτεμε τῆς διδα-
σκαλίας τὴν ὁδόν. ᾿Επειδὴ γὰρ ᾿Ιουδαίοις διελέγετο τοῖς
περὶ τὰ παρόντα ἐπτοημένοις, καὶ οὐδὲν νοητὸν φαντασϑῆναι
δυναμένοις, ἀπὸ τῶν αἰἴσϑητῶν τέως αὐτοὺς ἐνάγει πρὸς
20 τὸν τῶν ὅλων δημκιουυγον, ἵνα ἐκ τῶν δημιουργημάτω»ν τὸν
τεχνίτην" τοῦ παντὸς καταμαϑόντες προσκυνήσωσι τὸν ἔργα-
σάμενον, καὶ μὴ ἐναποιιδίνωοι τοῖς κτίσμασιν. ΕἾ γὰρ καὶ
τούτου γινομένου οὖκ ἐπαύσαντο τὰ κτίσματα ϑεοποιοῦντες,
καὶ περὶ τὰ ἀτιμότατα τῶν ἀλόγων τὸ σέδας ἐπιδεικνύμενοι,
25 ποῦ οὐκ ἂν μανίας ἐξώκειλαν, εἴ μὴ τοσαύτῃ τῇ συγκατα-
ὄάσει ἐχρήσατο;
8. Καὶ ἢ) ξενιοϑῇς, ἀγαπητέ, εἰ Μωοῆς ταύτην ἔρχεται τὴν
ὁδόν, ἐν ἀογῇ καὶ ἐν προοιμίοις τοῖς παχυτέροις ᾿]ουδαίοις
διαλεγόμενος, ὅπου γε καὶ ὅ Παῦλος ἐν τῇ χάριτι, ἡνίκα
30 τοσαύτη ἡ ἐπίδοσις γέγονε τοῦ κηρύγματος, μέλλων τοῖς ὃν
ἄνθρωπε; Καὶ ποίαν συγγνώμην θὰ ἠμπορέσῃς νὰ ἔχῃα;

καὶ ποίαν ἀπολογίαν, ἀφοῦ ἔχῃς φθάσει εἰς τέτοιαν παρα-
φροσύνην καὶ φαντάζεσαι τὰ ὑψηλότερα ἀπὸ τὴν φύσιν
σου; Διότι τὸ νὰ λέγῃς, ὅτι τὰ ὄντα ἔχουν γίνει ἀπὸ
ὑπάρχουσαν ὕλην καὶ νὰ μὴ ἀναγνωρίζης ὅτι ἐδημιούργη-
σεν αὐτὰ ἀπὸ τὸ μηδὲν ὁ δημιουργὸς τοῦ σύμπαντοα, θὰ
ἦτο ἀπόδειξις τῆς μεγίστης παραφροσύνης. ᾿Αποστομώνων
λοιπὸν τοὺς ἀγνώμονας ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης, ὅταν
ἐπρόκειτο νὰ ἀρχίσῃ τὸ διθλίον του, ἔτσι ἤρχισεν «Εἰς
τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν
γῆν». Ὅταν λοιπὸν ἀκούσῃς τό, «᾿Εδημιούργησε», τίποτε
ἄλλο νὰ μὴ ἐξετάζῃς, ἀλλὰ κλίνων τὸ κεφάλι πρὸς τὰ
κάτω, πίστευε εἰς αὐτό, ποὐύ ἐλέχθη. Διότι ὁ Θεὸς εἶναι ἐ-
κεῖνος, ὁ ὁποῖος δημιουργεῖ καὶ μεταβάλλει τὰ πάντα, καὶ
σύμφωνα μὲ τὸ θέλημά του ἀλλάσει τὴν μορφὴν τῶν πάν-
των. Καὶ πρόσεχε τὴν ὑπερθολικὴν συγκατάβασιν᾽ τίποτε
δὲν ἀναφέρει διὰ τὰς ἀοράτους δυνάμεις, οὔτε λέγει, εἰς
τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τοὐς ἀγγέλους ἢ τοὺς
ἀρχαγγέλους δὲν μᾶς ἐχάραξεν αὐτὸν τὸν τρόπον τῆς
διδασκαλίας ἀπλᾶ, οὔτε τυχαῖα. ᾿Επειδὴ «λοιπὸν ὡμιλοῦσεν
εἰς τοὺς ᾿Ιουδαίους, οἱ ὁποῖοι ἠσχολοῦντο μὲ τὰ παρόντα
καὶ δὲν ἠμποροῦσαν νὰ φαντασθοῦν τίποτε νοητόν, κατ᾽
ἀρχὴν ἀπὸ τὰ αἰσθητὰ πράγματα ὁδηγεῖ αὐτοὺς πρὸς τὸν
δημιουργὸν τῶν πάντων, διὰ νὰ προσκυνήσουν αὐτὸν, ἀ-
φοῦ γνωρίσουν καλὰ ἀπὸ τὰ δημιουργήματα τὸν ποιητὴν
τοῦ παντός, καὶ νὰ μὴ παραμείνουν εἰς τἀ κτίσματα. Διότι
ἐὰν καί, ἀφοῦ ἔγινεν αὐτό, δέν ἐσταμάτησαν νὰ θεοποιοῦν
τὰ κτίσματα καὶ νὰ ἐπιδεικνύουν τὸν σεβασμὸν των εἰς τὰ
πλέον περιφρονημένα ἀπὸ τὰ ζῶα, εἰς ποῖον σημεῖον πα-
ραφροσύνης δὲν θὰ ἐπαρασύροντο, ἐὰν δὲν ἐξεδήλωνε
τόσον μεγάλην συγκατάθβασιν ὁ Θεός;
3. Καὶ μὴ παραξενευθῇς, ἀγαπητέ, ἐάν ὁ Μωυσῆς χρη-
σιμοποιῇ αὐτὸν τὸν τρόπον, ἀμέσως καὶ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν
ὅταν ὠμιλοῦσεν εἰς τοὺς ἀνοήτους ᾿Ιουδαίους, τὸν ὁποῖον
δεθαίως χρησιμοποιεῖ καὶ ὁ Παῦλος εἰς τὴν ἐποχὴν τῆς
χάριτος, ὅταν ἡ πρόοδος τοῦ κηρύγματος ὑπῆρξε τόσον
᾿Αϑήναις διαλέγεσθαι, ἀπὸ τῶν δρωμένων ποιεῖται πρὸς

αὐτοὺς τὴν διδασκαλίαν οὕτω λέγων: «Ὁ Θεὸς ὅ ποιήσας
Η
τὸν κόσμον, καὶ πάντα τὰ ἐν αὐτῷ, οὗτος οὐρανοῦ ὔ καὶ γῆς
Κύριος ὑπάρχων, οὖν ἐν χειροποιήτοις ναοῖς κατοικεῖ, οὐδὲ
5. ὑπὸ χειρῶν ἀνϑρώπων ϑεραπεύεται». ᾿Επειδὴ γὰρ ἤδει ταύ-
τὴν αὐτοῖς κατάλληλον οὖσαν τὴν διδασκαλίαν, ταύτην ἦλθε
τὴν ὁδόν. Πρὸς γὰρ τοὺς δεχομένους τὰ παρ᾽ αὐτοῦ διδά-
γματα, οὕτως ὑπὸ τοῦ Πνεύμαιος ὅὁδηγούμενος καὶ τὴν δι-
δασκαλίαν ἐποιεῖτο. Καὶ ἵνα μάϑῃς, ὅτι ἡ τῶν προσώπων
10 διαφορὰ καὶ ἦ τῶν ἀκουόντων παχύτης τούτου αἰτία γίνεται.
ἄχουε αὐτοῦ, ἡνίκα πρὸς Κολοσσαεῖς ἐπέστελλε, μηκέτι παύ-
τὴν ἐρχομένου τὴν ὅδόν, ἀλλ᾽ ἕτέρως αὐτοῖς διαλεγομέγοιν
καὶ λέγοντος" «Ὅτι ἐν αὐτῷ ἐκτίσϑη τὰ πάντα τὰ ἐν τῦϊς
οὐρανοῖς, καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ δρατὰ καὶ τὰ ἀόρατα, εἴτε
15 ϑρόνοι, εἴτε κυριότητες, εἴτε ἀρχαί, εἴτε ἐξουσίαι, τὰ πάντα
δὲ αὐτοῦ καὶ εἷς αὐτὸν ἐκτίσϑη». Καὶ ᾿Ιωάννης δὲ ὃ τῆς
ὀροντῆς υἱὸς ἐδόα λέγων «Πάντα δι αὐτοῦ γένετο, καὶ
χωρὶς αὐτοῦ ἐγένετο οὐδὲ ἕν». ᾿4λλ᾽ οὐχ ὃ Μωῦσῆς οὕτως"
εἰκότως" οὐδὲ γὰρ ἦν εὔλογον τοῖς ἔτι γαλακτοτροφεῖσθαι
20 δεομένοις στερεᾶς μεταδοῦναι τροφῆς. Καϑάπερ γὰρ οἱ δι-
δάσκαλοι οἱ παρὰ τῶν γονέων τὰ παιδία δεχόμενοι τὰ πρῶτα
στοιχεῖα αὐτοῖς παραδιδόασιν, οἵ δὲ παρ᾽ ἐκείνων τὰ παιδία
λαμόάνοντες, τὰ τελειότερα τῶν μαϑημάτων αὐτοῖς ἐνηχοῦ-..
σι' τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ὅ μακάριος Μωσῆς, καὶ ὃ τῶν
25 ἐϑνῶν διδάσκαλος, καὶ ὁ τῆς δροντῇῆς υἱὸς πεποιήκασιν. Ὃ
μὲν γὰρ ἔκ προοιμίων παραλαδὼν τὴν φύσιν τὴν ἀνϑρωλπί-
γὴν, τὰ πρῶτα στοιχεῖα τοὺς ἀκούοντας ἐπαίδευσεν οὗτοι δὲ
παρὰ Μωύσέως παραλαδόντες, λοιπὸν τὰ τελειότερα παρεδῖδο-
σαν, Τέως οὖν ἐμάϑομεν τῆς συγκαταδάσεως τὴν αἰτίαν.
80 καὶ ὅτι Πνεύματι φϑεγγόμενος καταλλήλως τοῖς ἀκούουσιν,
ἅπαντα ἐξετίϑετο, πάσας ὁμοῦ τὰς δίκην ξιζανίων ἐπιφνο-
4. Πράξ. 17, 24. 25.

5. Κολ. 1,18.
6. ᾽Ἴω, 1,3,
μεγάλη, ἐνῷ ἐπρόκειτο νὰ ὁμιλήσῃ πρὸς τοὺς ᾿Αθηναίους,

διδάσκει αὐτούς ἀπὸ τὰ ὀρατὰ καὶ λέγει τὰ ἑξῆς «Ὁ
Θεὸς ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τὸν κόσμον καὶ ὅλα, ὅσα
ὑπάρχουν μέσα εἰς αὐτόν, αὐτὸς ὑπάρχων Κύριος τοῦ οὐ-
ρανοῦ καὶ τῆς γῆς, δὲν κατόικεῖ εἰς ναούς, ποὺ κτίζουν
μὲ τά χέρια των οἱ ἄνθρωποι, οὔτε ὑπηρετεῖται ἀπὸ χέρια
ἀνθρώπων»“. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἐγνώριζεν, ὅτι ἡ διδασκαλία
αὐτὴ ἦτο κατάλληλος δι᾽ αὐτούς, ἐχρησιμοποίησε τὸν τρό-
πον αὐτὸν. Διότι σύμφωνα πρὸς ἐκείνους. ποὺ ἐδέχοντο
τὰ διδάγματά του, ἔτσι καὶ ἐδίδασκεν, ὁδηγούμενος ἀπὸ
τὸ ΔΑγιον Πνεῦμα. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς, ὅτι ἡ διαφορὰ τῶν
ἀνθρώπων καὶ ἡ θραδύνοια τῶν ἀκροατῶν γίνεται ἡ αἰτία
αὐτοῦ, ἄκουε τὸν Παῦλον, ὁ ὁποῖος ὅταν ἔγραφε πρὸς
τοὺς Κολοσσαεῖς, δὲν ἐχρησιμοποιοῦσςε τὸν ἴδιον τρόπον,
ἀλλὰ διαφορετικὰ ὡμιλοῦσε πρὸς αὐτοὺς καὶ ἔλεγε: «Διότι
δι᾽ αὐτοῦ ἐδημιουργήθησαν ὅλα, ὅσα ὑπάρχουν εἰς τοὺς
οὐρανοὺς καὶ ἐπὶ τῆς γῆς, τὰ ὁρατά καὶ τά ἀόρατα, εἴτε
εἶναι οἱ θρόνοι, εἴτε αἱ κυριότητες, εἴτε αἱ ἀρχαί, εἴτε αἱ
ἐξουσίαι, τὰ πάντα δι᾽ αὐτοῦ καὶ δι᾽ αὐτὸν ἔχουν δημιουρ-
γηθ»", Καὶ ὁ ᾿Ιωάννης δέ, ὁ υἱὸς τῆς θροντῆς, ἐφώναζε
λέγων «Τὰ πάντα ἔγιναν δι᾽ αὐτοῦ καὶ χωρὶς αὐτὸν δὲν
ἔγινεν οὔτε ἕνα»", Ὁ Μωυσῆς ὅμως δὲν ὡμίλησεν ἔτσι᾽
εὐλόγως᾽ οὔτε δέθδαια ἦτο λογικὸν νὰ δώσῃ στερεὰν τρο-
φὴν εἰς ἐκείνους, πού ἔπρεπε ἀκόμη νὰ τρέφωνται μὲ γά-
λα. Διότι ὅπως οἱ διδάσκαλοι, ποὺ ἀναλαμθδάνουν ἀπὸ τοὺς
γονεῖς τὰ παιδιά, παραδίδουν εἰς αὐτὰ τὰ πρῶτα γράμμα-
τα, οἱ δὲ γονεῖς παραλαμβάνοντες τὰ παιδιὰ ἀπὸ ἐκείνους,
διδάσκουν τὰ τελειότερα μαθήματα εἰς αὐτά κατὰ τὸν αὐ-
τὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ὁ μακάριος Μωυσῆς καὶ ὁ ἀπόστο-
λος τῶν ἐθνῶν καὶ ὁ υἱός τῆς θροντῆς ἔχουν πράξει.
Διότι ὁ μὲν πρῶτος ἀφοῦ παρέλαθεν ἀπὸ τὴν ἀρχὴν τὸ ἀν-
θρώπινον γένος, ἐδίδαξε τὰ πρῶτα γράμματα εἰς τοὺς ἀ-
κροατάς᾽ οἱ ἄλλοι δὲ ἀφοῦ παρέλαθον ἀπὸ τὸν Μωυσῇ,
παρέδιδον εἰς τὸ ἐξῆς τὰ τελειότερα γράμματα. Τώρα λοι-
πὸν ἐμάθαμεν τὴν αἰτίαν τῆς συγκαταθβάσεωοσ, καὶ ὅτι ὁμι-
λῶν καταλλήλως εἰς τοὺς ἀκροατάς, καθοδηγούμενος ἀπὸ
μένας αἱρέσεις τῇ ᾿Εκκλησίᾳ κάτωθεν ἀνασπῶν διὰ τοῦ

εἰπεῖν. «Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν
γῆν». Κἂν γὰρ ανιχαῖος προσέλϑῃ λέγω» τὴν ὕλην ποοὶῖ-
πάρχειν, κἂν Μαρκίων, κἂν Οὐαλεντῖνος, κἂν “Ελλήνω» παῖ-
5 δες, λέγε πρὸς αὐτούς" «(Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ τὴν γῆν». ᾿4λλ᾽ οὐ πιστεύει τῇ Γραφῇ. ᾿Αποσιρά-
φηϑι λοιπὸν αὐτὸν ὡς μαινόμενον καὶ ἐξεστηκότα. “Ὃ γὰρ
τῷ δημιουργῷ τῶν ὅλων ἀπιστῶν, ὡς καὶ φεῦδος τῆς ἀλὴη-
ϑείας καταγινώσκων, ποίας ἂν τύχοι συγγνώμης ποτέ; 11ε-
10 πλασμένον ἔχουσιν ἐκεῖνοι τὸ χρῶμα, καὶ ἐπιεικείας πρόσω-
πον ὑποδυόμενοι, κρύπτουσιν ὃν τῇ δορᾷ τοῦ ποοδάτου τὸν
λύκον, ᾿Αλλὰ σὺ μὴ ἀπατηϑῆῇς, ἀλλὰ καὶ δι᾽ αὐτὸ τοῦτο μάλιστα
αίσησον αὐτόν, ὅτι πρὸς μὲν σὲ τὸν ὁμόδουλον ἐπιείκειαν ὕ-
ποκρίνεται, πρὸς δὲ τὸν τῶν ὅλων Δεσπότην Θεὸν τὸν πό-
15 λεμο» ἤρατο, καὶ κατὰ τῆς ξαυτοῦ σωτηρίας τοέγων οὐκ
αἰσϑάνεται. Ἡμεῖς δὲ τῆς πέτρας ἐχώμεϑα τῆς ἀρραγοῦς,
καὶ ἐπὶ τὴν ἀρχὴ» πάλιν ἐπανέλθωμεν. «Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν
ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Ὅρα καὶ ἐξ αὐτοῦ τοῦ
τῆς δημιουργίας τρόπου τὴν ϑείαν φύσιν διαλάμπουσαν, ὡς
20 ἀπεναντίας τῇ ἀνθρωπίνῃ συνηϑείᾳ τὴν δημιουργίαν ποιεῖται,
πρότερον τὸν οὐρανὸν τείνας, καὶ τότε τὴν γῆν ὑποστορέσας"
πρότερον τὸν ὄροφον, καὶ τότε τὸν θεμέλιον. Τίς εἶδε; τίς
ἤκουσεν; ᾿Επὶ μὲν γὰρ τῆς ἀνϑοωπίνης δημιουργίας οὐκ
ἂν τοῦτο γένοιτ᾽ ἄν ποτε ὅταν δὲ ὁ Θεὸς κελεύῃ, πάντα τῷ
25 θουλήματι αὐτοῦ εἴκει “αἱ παραχωρεῖ. Μὴ τοίνυν ἀνϑρωπίνῳ
λογισμῷ τὰ τοῦ Θεοῦ ἔργα περιεργαζώμεϑα, ἀλλ᾽ ἐκ τῶν
7. Μανιχαῖος᾽ ἤκμασε κατὰ τὸν 3ον αἱ. Ὑπῆρξεν ἱδρυτὴς θρη-

σκεύματος, ποὺ περιεῖχε στοιχεῖα ἀπὸ τὸν Ζωροαστρισμόν, τὸν Βουδδι-
σμόν, τὸν Γνωστικισμὸν καὶ τὸν Χριστιανισμόν. Τὸ θρήσκευά του ἐν-
τάσσεται εἰς τὸ ρεῦμα τοῦ Γνωστικισμοῦ, ἐντὸς τοῦ ὁποίου κρατεῖ τὴν
δυαρχικὴν πτέρυγα μαζὶ μὲ τὸν Μορκιωνισμόν.
8. Μαρκίων᾽ αἱρεσιάρχης τοῦ 2ου αἱ., συγκροτήσας δυαρχικὸν
θεολογικὸν σύστημα καὶ ἰδιαιτέραν ἐκκλησίαν. ἱατ᾽ οὐτὸν δημιουργὸς
τοῦ κόσμου εἶναι ὁ κατώτερος Θεός, ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τὰ πάντα
ἐκ προὐπαρχούσης ὕλης.
τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὰ πάντα ἐξέθεσεν, ἐκριζώνων ὅλας

μαζὶ τὰς ἀναφυομένας ὠσάν ζιζάνια αἱρέσεις εἰς τὴν ἐκ-
κλησίαν μὲ τὸ νἀ εἰπῇ «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ
Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Καὶ εἴτε προσέλθῃ ὁ
Μμανιχαΐϊος ἰσχυριζόμενος, ὅτι προὔῦπῆρχεν ἡ ὕλη, εἴτε ὁ
Μαρκίων", εἴτε ὁ Οὐαλεντῖνος", εἴτε οἱ ἐθνικοί, λέγε πρὸς
αὐτούς «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρα-
νόν καὶ τὴν γῆν». ᾿Αλλὰ δέν πιστεύει εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γρα-
φήν. Νὰ ἀποστραφῇς εἰς τὴν συνέχειαν αὐτὸν ὡς παρά-
φρονα καὶ ἀνόητον. Διότι ἐκεῖνος ποὺ δὲν πιστεύει εἰς τὸν
δημιουργὸν τῶν ὅλων, ἐπειδὴ ἀποδίδει μὲ ψέμα τὴν ἀλή-
θειαν, ποίαν συγγνώμην θὰ εἶναι δυνατὸν νὰ τύχῃ ποτέ;
κεῖνοι ἔχουν προσποιητὸν χρῶμα, κσὶ ὑποδυόμενοι πρό-
σωπον ἐπιεικείας, κρύπτουν μέσα εἰς τὸ δέρμα τοῦ προδά-
του τὸν λύκον. ᾿Αλλὰ σὺ νὰ μὴ ἐξαπατηθῆς, ἀλλὰ καὶ δι᾽
αὐτὸ ἀκριβῶς νὰ μισήσῃς ὑπερθολικἀ αὐτόν, διότι εἰς σὲ
μὲν τὸν συνάνθρωπον ὑποκρίνεται ἐπιείκειαν, εἰς τὸν ᾿'Θεὸν
ὅμως, τὸν Δεσπότην τῶν ὅλων, ἤγειρε πόλεμον καὶ θαδί-
ζων ἐναντίον τῆς ἰδικῆς του σωτηρίας δὲν αἰσθάνεται.
Ἡμεῖς δὲ ἂς προσκολλώμεθα εἰς τὴν σταθερὰν πέτραν καὶ
ἂς ἐπανέλθωμεν πάλιν εἰς τὴν ἀρχήν. «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδη-
μιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Πρόσεξε,
ὅτι καὶ ἀπὸ αὐτὸν τὸν τρόπον τῆς δημιουργίας διαλάμπει
ἡ θεία φύσις, διότι κάνει τὴν δημιουργίαν ἀντίθετα πρὸς
τὴν ἀνθρωπίνην συνήθειαν, ἀφοῦ ἐξέτεινε πρῶτα τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ τότε ἥπλωσε κάτω ἀπὸ αὐτὸν τὴν γῆν᾽ προηγου-
μένως τὴν ὁροφὴν καὶ ὕστερα τὸ θεμέλιον. Ποῖος εἶδε:
ποῖος ἤκουσε; Διότι εἰς μέν τὴν ἀνθρωπίνην δημιουργίαν
δέν θὰ ἦτο δυνατόν νὰ συμθῇ αὐτὸ ποτέ᾽ ὅταν δέ ὁ Θεὸς
προστάσσῃ, τἀ πάντα εἰς τὸ θέλημά του ὑποχωροῦν καὶ
ὑπακούουν. ᾿Ας μὴ ἐξετάζωμεν λοιπὸν μὲ τόν ἀνθρώπινον
λογισμὸν τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ ὀδηγούμενοι ἀπὸ τὰ
9. Οὐαλεντίνος᾽ ἀρχηγέτης θρησκευτικοῦ 'συστήματος κατὰ τὸν

2ον αἱ. Διεμόρφωσε παρσλλαγὴν τοῦ συστήματος τῶν αἰώνων ὡς ἐπα-
κόλουθον δὲ τής πτώσεως ἑὁνὸς ἐξ αὐτῶν, τῆς Σοφίας, ἐδημιουργήθη
ἀπὸ Δημιουργὸν ὁ κόσμος. [Περισσότερα διὰ τοὺς Μανιχαῖον, Μαρκίω-
να καὶ Οὐαλεντῖνον δ8λ. Π. ΚαὶΧρήστου, ᾿Ἑλληνικὴ Πατρολογία,. τ. Β΄.1.
ἔργων ὁδηγούμενοι, ϑαυμάζωμεν τὸν τεχνίτην, «Τὰ γὰρ ἀό-

ρατα αὐτοῦ», φησίν, «ἀπὸ κτίσεως κόσμου τοῖς ποιήμασι νο-
ούμενα καϑορᾶται».
4. Εἰ δὲ ἐπιμένοιεν οἱ τῆς ἀληϑείας ἐχϑροὶ λέγοντες, ἀδύνα-
5 τὸ» εἶναι ἐξ οὐκ ὄντων τι παραχϑῆναι, ἐρώμεϑα αὐτούς" ὁ
ποῶτος ἄνϑρωπος ἐκ γῆς ἐπλάσϑη, ἢ ἑτέρωϑέν ποϑεν; Π|άν-
τῶς ἐροῦσιν, ὅτι ἐκ γῆς, καὶ συνομολογήσουσιν. Εἰπάτωσιν
οὖν ἡμῖν, πῶς ἐκ γῆς σαρκὸς ἐγένετο φύσις. ᾿Απὸ γῆς γὰο
πηλός, καὶ πλίνϑος, καὶ κέραμος, καὶ ὄστρακον ἂν γένοιτο"
10 πῶς οὖν σαρκὸς ἐγένετο (φύσις; πῶς ὀοτᾶ, καὶ νεῦμα, καὶ
ἀοτηρίαι, καὶ πιμδλή, καὶ δέρμα, καὶ ὄνυχες, καὶ τρίχες,
καὶ ἐκ μιᾶς ὑποκειμένης ὕλης διαφόρων οὐσιῶν ποιότητες;
᾿Δ4λλ᾽ οὐκ ἂν δυνηϑεῖεν πρὸς ταῦτα διᾶραι οτόμα ποτέ. Τί
δὲ λέγω περὶ τοῦ σώματος τοῦ ἡμετέρου; Περὶ τοῦ ἄοτου,
15 οὗ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν σιτούμεϑα, εἰπάτωσαν ἡμῖν, πῶς
μογοειδὴς ὧν μεταδάλλεται εἷς αἶμα καὶ φλέγμα καὶ χολήν,
καὶ διαφόρους γυμούς. Καὶ ὃ μὲν σιτόχρους πολλάκις ξστί'
τὸ δὲ αἷμα πυρρὸν ἢ μέλαν. ΕἾ τοίνυν ταῦτα τὰ καϑ' ἑκάστην
ἡμέραν πρὸ τῶν ὀφθαλμῶν δρώμενα εἰπεῖν ἡμῖν οὐκ ἂν δύ-
20 γαιντό ποτε, σχολῇ γ᾽ ἂν εἴποιεν περὶ τῶν ἄλλων τοῦ Θεοῦ
δημιουργημάτων. ᾿4λλ᾽ εἶ καὶ μετὰ τοσαύτην τῶν ἀποδεί-
ξεων περιουσίαν ἐπιμένοιεν τὴν οἴκείαν φιλονεικίαν κρατύ-
νειν δουλόμενοι, ἡμεῖς μηδὲ οὕτω παυσόμεϑα τὰ αὐτὰ πάλιν
πρὸς αὐτοὺς λέγοντες" «ἜἜν ἀρχῇΝΗ
“25
ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐὖρα-
258 νὸν καὶ τὴν» γῆν». Τοῦτο γὰρ ἱκανὸν μόνον τὸ ρῆμα πάντας
ς
τῶν ἐναντίων τοὺς πύργους καταδαλεῖν, καὶ πάντας τοὺς

ἀνϑοωπίνους λογισμοὺς ἐξ αὐτῶν τῶν δάϑρων ἀνασπάσσι:"
καὶ εἰ δουληϑεῖεν ὄψέ ποτε τῆς φιλονιπείας ἀποσχέσϑαι,
πρὸς τὴν τῆς ἀληϑείας ὅδὸν αὐτοὺς χειραγωγῆσαι δυνήοε-
80ται. «(Η δὲ γῆ ἦν», φησίν, κἀόραιος καὶ ἀκατασκεύαστος».
Τίνος ἕνεκεν, εἶπέ μοι, τὸν μὲν οὐρανὸν φαιδρὸν καὶ ἀπηρτι-
10. Ρωμ, 1,20.

ἔργα, ἂς θαυμάζωμεν τὸν δημιουργόν. «Διότι αἱ ἀόρατοι

τελειότητες τοῦ Θεοῦ, λέγει ἡ Γραφὴ, ἀφ᾽ ὅτου ἐδημιουρ-
γήθη ὁ κόσμος, δλέπονται καθαρὰ ἐννοούμεναι εἰς τὰ δη-
μιουργήματα»ἢ,
4, ᾿Ξὰν ὅμως θὰ ἐπιμένουν οἱ ἐχθροὶ τῆς ἀληθείας λέ-
γοντες. ὅτι εἶναι ἀδύνατον νὰ παραχθῇ κάτι ἀπὸ τὸ μηδέν,
θὰ ἐρωτήσωμεν αὐτούς ὁ πρῶτος ἄνθρωπος ἐπλάσθη ἀπὸ
χῶμα ἢ ἀπὸ τίποτε ἄλλο; Ὁπωσδήποτε θὰ εἰποῦν, ὅτι ἀπὸ
χῶμα ἐπλάσθη καὶ θὰ συμφωνήσουν. ᾿Ας μᾶς εἰποῦν λοι-
πόν, πῶς ἀπὸ τὸ χῶμα ἔγινεν ἡ φύσις τῆς σαρκός. Διότι
ἀπὸ τὸ χῶμα θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ πηλὸς καὶ πλίνθοι καὶ
κεραμίδια καὶ ὅστρακα᾽ πῶς λοιπὸν ἔγινεν ἡ φύσις τῆς σαρ-
κός; πῶς τὰ ὀστᾷ, καὶ τὰ νεῦρα καὶ αἱ ἀρτηρίαι καὶ τὸ λίπος
καὶ τὸ δέρμα καὶ τὰ νύχια καὶ αἱ τρίχες, καὶ ἐνῷ ὑπῆρχε μία
οὐσία ποιότητες διαφόρων οὐσιῶν; ᾿Αλλὰ εἰς αὐτὰ δέν θὰ
ἠμπορέσουν νὰ ἀπαντήσουν ποτέ. Καὶ διατί λέγω διὰ τὸ ἰδι-
κόν μας σῶμα; Διὰ τὸν ἄρτον, τὸν ὁποῖον καθημερινῶς
τρώγομεν, ἂς μᾶς εἰποῦν, πῶς, ἐνῷ ἀποτελεῖται ἀπὸ ἕνα
εἶδος, μεταδάλλεται εἰς αἷμα καὶ θερμότητα καὶ χολήν καὶ
διαφόρους χυμούς. Καὶ αὐτὸς μὲν ἔχει πολλὰς φοράς τὸ
χρῶμα τοῦ σιταριοῦ᾽ τὸ αἷμα ὅμως εἶναι κόκκινον ἢ μαῦρον.
᾽Εὰν λοιπὸν αὐτά, τὰ ὁποῖα καθημερινῶς θλέπομεν ἐνώπιόν
μας, δὲν θὰ ἡμπορέσουν νὰ μᾶς ἐξηγήσουν ποτέ, δεθδαίως
πολὺ ὀλιγώτερον δὲν θά ἠμπορέσουν νὰ εἰποῦν διὰ τὰ ἄλλα
δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ. ᾿Αλλὰ ἐὰν καὶ ὕστερα ἀπὸ τόσας
πολλάς ἀποδείξεις θὰ ἐπιμένουν, ἐπειδὴ θέλουν νὰ ἐνισχύ-
ουν τὴν ἰδικήν των φιλονεικίαν, ἡμεῖς οὔτε ἔτσι θὰ σταματή-
σωμεν νὰ λέγωμεν πάλιν τὰ ἴδια πρὸς αὐτούς «Εἰς τὴν ἀρ-
χὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν». Διότι
αὐτὸς μόνον ὁ λόγος εἶναι εἰς θέσιν νὰ καταρρίψῃ ὅλους
τοὺς πύργους τῶν. ἐχθρῶν καὶ νὰ ἐκριζώσῃ ἀπό αὐτὰ τὰ
θεμέλια ὅλους τοὺς ἀνθρωπίνους λογιομούς᾽ καὶ ἐὰν θὰ θε-
λήσουν ἀργὰ κάποτε νὰ ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ τὴν φιλονεικίαν,
θὰ ἡμπορέσῃ νὰ ὀδηγήσῃ αὐτοὺς πρὸς τὸν δρόμον τῆς ἀλη-
θείας. «Ἡ δὲ γῆ ἤτο, λέγει, ἀόρατος καὶ ἄμορφος». Διὰ
ποῖον λόγον, εἰπέ μου, τὸν μὲν οὐρανὸν ἔκαμε λαμπρὸν καὶ
σμένον παρήγαγε, τὴν δὲ γῆν ἀμόρφωτον ἔδειξεν; Οὐχ ά-

πλῶς οὐδὲ τοῦτο πεποίηκεν, ἀλλ᾽ ἵνα, ἐν τῷ δελτίονι μέρει
τῆς κτίσεως μαϑὼν αὐτοῦ τὴν δημιουργίαν, μηδὲν ἀμφιδάλ-
λῃς λοιπόν, μηδὲ νομίοης δι’ ἀσϑένειαν δυνάμεως τοῦτο γε-
5 νέσϑαι. "Αλλως τε καὶ δι᾿ ἕτερον τρόπον ἄμόρφωτον αὐτὴν
παρήγαγεν. ᾿Επειδὴ γὰρ αὐτὴ καὶ τροφὸς καὶ μήτηρ ἡμῶν
ἐστι, καὶ ἐξ αὐτῆς καὶ γεγόναμεν καὶ τρεφόμεϑα, καὶ αὐτὴ
ἡιῖν καὶ πατρὶς καὶ κοινὸς τάφος γίνεται, καὶ πρὸς αὐτὴν
πάλιν ἐπάνοδος, καὶ τῶν μυρίων ἀγαϑῶν δι᾽ αὐτῆς ἀπολαύο-
10 μεν" ἵνα μὴ διὰ τὸ τῆς χρείας ἀναγκαῖον ὑπὲρ τὴν ἀξῖαν
αὐτὴν τιμήσωσι τὸ τῶν ἀνϑρώπων γένος, δείκνυσί σοι αὐτὴν
πρότερον ἀμόρφωτον καὶ ἀδιατύπωτον, ἵνα μὴ τῇ φύσει τῆς
γῆς τὰς ἐξ αὐτῆς εὐεογεσίας λογίσῃ, ἀλλὰ τῷ ταύτην ἔπ τοῦ
μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παραγαγόντι. Διὰ τοῦτό φησιν" «Ἡ
15 δὲ γῇ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύασιος». Τάχα εὐθὺς καὶ ἐκ
πποοοιμίων κατετείναμεν ὑμῶν τὴν διάνοιαν τοῖς λεπτοτέ-
ροις νοήμασι διὸ προσήκει μέχρι τούτου οτῇσαι τὸν λόγον,
παρακαλέσαντας ὑμῶν τὴν ἀγάπην μεμνῆσϑαι τῶν εἰρημέ-
γῶν, καὶ ἀεὶ τούτων ἔναυλον ἔχειν τὴν μνήμην, καὶ μετὰ τῆς
20 αἰσϑητῆς τραπέζης, ἐπειδὰν ἐντεῦϑεν ἐξέλθητε, παρατίϑετε
καὶ τὴν πνευματικὴν τράπεζαν. Καὶ λεγέτω μέν τινα τῶν
ἐνταῦϑα λεχϑέντων ὁ ἀνήρ' ἀκουέτω δὲ ἧ γυνή, μανϑανέ-
τῶσαν δὲ καὶ οἱ παῖδες, διδαομέσϑωσαν δὲ καὶ οἱ οἴκέται,
καὶ ἐκκλησία λοιπὸν γενέσϑω ἡ οἴκία, ἵνα φυγαδεύηται μὲν
25 ὁ διάδολος καὶ δραπειεύῃ ὅ πονηρὸς δαίμων ἐκεῖνος, καὶ
ἐχϑοὸς τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας" ἐπαναπαύηται δὲ αὐτόϑι
ἣ τοῦ ἁγίου Π]νύεματος χάρις, καὶ πᾶσα εἰρήνη καὶ ὁμόνοια
περιστοιχίζῃ τοὺς ἐνοικοῦντας. ᾿Εὰν γὰρ τῶν ἤδη πρότερον
οηϑέντων μνημονεύητε, καὶ τὰ μετὰ ταῦτα καταδαλλόμενα
30 πυοϑυμότερον δέξησϑε, καὶ ἡμεῖς μετὰ πλείονος τῆς ποοϑυ-
μίας καὶ τῆς δαψιλείας ἐροῦμεν τὰ ὑπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ χάρι-
ΟΜΙΛΙΑ Β᾽ 45
τέλειον, τὴν δὲ γῆν ἐπαρουσίασες χωρὶς μορφήν; Δὲν ἔχει

κάμει οὔτε αὐτὸ τυχαῖα, ἀλλά, ἀφοῦ κατανοήσῃς τὴν δη-
μιουργίαν αὐτοῦ ἀπὸ τὸ καλύτερον μέρος τῆς κτίσεως, νὰ
μὴ ἀμφιθάλλῃς καθόλου εἰς τὴν συνέχειαν, οὔτε νὰ νομίσῃς
ὅτι αὐτὸ ἔχει γίνει ἐξ αἰτίας τῆς ἐλλείψεως δυνάμεως. "Αλ-
λωστε καὶ δι᾽ ἄλλον λόγον ἔκαμεν αὐτὴν χωρὶς μορφήν.
᾿Επειδὴ λοιπὸν αὐτὴ εἶναι καὶ τροφὸς καὶ μητέρα μαα, καὶ
ἀπὸ αὐτὴν ἔχομεν πλασθῇ καὶ τρεφόμεθα, καὶ αὐτὴ γίνεται
εἰς ἡμᾶς καὶ πατρίδα καὶ κοινὸς τάφος καὶ πρὸς αὐτὴν πά-
λιν ἐπανερχόμεθα, καὶ ἀπολαμθάνομεν τὰ πάρα πολλὰ ἀγα-
θὰ διὰ μέσου αὐτῆς᾽ διὰ νὰ μὴ τιμήσῃ αὐτὴν τὸ ἀνθρώπινον
γένος περισσότερον ἀπὸ τὴν ἀξίαν της, ἐξ αἰτίας τῆς ἀ-
ναγκαιότητος τῆς ὠφελείας της, παρουσιάζει εἰς σὲ αὐτὴν
πρῶτα χωρὶς μορφὴν καὶ σχῆμα, διὰ νὰ μὴ ὑπολογίσῃς εἰς
τὴν φύσιν τῆς γῆς τὰς εὐεργεσίας, ποὺ προέρχονται ἀπὸ
αὑτήν, ἀλλὰ εἰς ἐκεῖνον, ποὺ ἔφερεν αὐτὴν ἀπὸ τὸ μηδὲν
εἰς τὴν ὕπαρξιν. Διὰ τοῦτο λέγει᾽ «Ἡ δὲ γῆ ἦτο ἀόρατος καὶ
ἄμορφος». Ισως ἀμέσως καὶ ἀπό τὴν ἀρχὴν ἐστρέψαμεν
τὴν διάνοιάν σας εἰς τὰ δαθύτερα νοήματα᾽ δι᾽ αὐτό πρέπει
νἀ σταματήσωμεν τὸν λόγον μέχρις αὐτὸ τὸ σημεῖον, ἀφοῦ
παρακαλέσωμεν τὴν ἀγάπην σας νὰ ἐνθυμῆσθε τὰ λεχθέντα
καὶ πάντοτε νἀ ἔχετε ζωηρῶς ἀποτυπωμένα αὐτὰ εἰς τὴν
μνήμην σας καὶ μαζὶ μὲ τὸ τραπέζι τῶν ὑλικῶν ἀγαθῶν, ὅταν
θὰ ἀναχωρήσετε ἀπὸ ἐδῶ, νὰ παραθέτετε καὶ τὸ πνευματι-
᾿κόν τραπέζι. Καὶ ἄς λέγῃ μὲν ὁ ἄνδρας μερικὰ ἀπὸ τὰ λε-
χθέντα ἐδῶ᾽ ἡ δὲ γυναῖκα ἂς ἀκούῃ, ἂς μανθάνουν καὶ τὰ
παιδιά, ἂς διδάσκωνται ἐπίσης καὶ οἱ ὑπηρέται, καὶ ἂς γίνῃ
εἰς τὴν συνέχειαν ἐκκλησία τὸ σπίτι, διὰ νὰ ἀπομακρύνεται
μὲν ὁ διάθολος καὶ νὰ δραπετεύῃ ὁ πονηρὸς ἐκεῖνος δαίμων
καὶ ἐχθρός τῆς ἰδικῆς μας σωτηρίας᾽ νὰ ἐπαναπαύεται δὲ
εἰς αὐτὸν τὸν χῶρον ἡ χάρις τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος καὶ νὰ
περιστοιχίζῃ τοὺς ἐνοίκους κἀθε εἰρήνη καὶ ὁμόνοια. Διότι
ἐὰν ἐνθυμῆσθε ἐκεῖνα, ποὺ ἤδη ἐλέχθησαν προηγουμένωσ,
καὶ ἐκεῖνα ποὺ θὰ σπείρωμεν ἀργότερα, θὰ δεχθῆτε μὲ με-
γαλυτέραν προθυμίαν καὶ ἡμεῖς θὰ εἰποῦμεν ἐκεῖνα, ποὺ
χορηγεῖ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ, μὲ περισσοτέραν προθυμίαν καὶ
τὸς χορηγούμενα, ἐπειδὰν ἴδωμεν τῶν ἤδη καταόληϑέντων

τὴν δλάστην. ᾿Επεὶ καὶ γηπόνος ὅταν ἴδῃ τὰ σπέρματα φυό-
μενα, μετὰ πολλῆς τῆς προϑυμίας περισκοπῶν πὰς ἀρούρας,
ἑτοίμως καὶ ἕτερα καταδάλλειν ἐπείγεται.
5 ὅ. Ἵν οὖν προϑυμοτέρους ἡμᾶς ἐργάσησϑε, τῶν ἤδη ρὴ-
ϑέντων ἀσφαλῆ τὴν φυλακὴν ἐπιδείξασϑε, καὶ μετὰ τῶν
ὀρϑῶν δογμάτων περὶ τὴν τοῦ δίου ἐπιμέλειαν πολλὴν ποϊή-
σασϑε τὴν σπουδήν. «Λαμψάτω γάρ», φησί, «Φὁ φῶς ὑμῶν
ἔμπροσϑεν τῶν ἀνϑρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ καλὰ ἔργα ὑμῶν,
10 καὶ δοξάσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἂν τοῖς οὐρανοῖς»" ἵνα
καὶ ὁ δίος συμφωνῇ τοῖς δόγμασι, καὶ τὰ δόγματα κηούττῃ
τὸν δίον. «Πίστις γὰρ χωρὶς ἔργων νεκρά ἔστι, καὶ ἔργα
χωρὶς πίσιεως νεκρά ἐστι». Κἂν γὰρ δόγματα ἔχωμεν ὑγιῆ,
ὄίου δὲ ἀμελῶμεν, οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος ἔσται τῶν δογμάτων"
15 πάλιν ἂν δίου μὲν ἐπιμελώμεϑα, περὶ τὰ δόγματα δὲ χωλεύω-
μεν, οὐδὲ οὕτως ἔσται τι κέρδος ἡμῖν. Διὸ προσήκει ἑκατέ-
ρωϑεν ἡμῖν τὴν οἴκοδομὴν ταύτην τὴν πνευματικὴν συνε-
σφίγχϑαι: «Πᾶς γάρ», φησίν, « ἀκούων μου. τοὺς λόγους
τούτους καὶ ποιῶν αὐτούς, ὁμοιωθήσεται ἀνδρὶ φρονίμῳ».
20 Ὅρα πῶς οὐ μόνον ἀκούειν ἡμᾶς δούλεται, ἀλλὰ καὶ ποιεῖν,
καὶ διὰ τῶν ἔργων ἐπιδείκνυσθαι τὴν ὑπακοήν, καὶ τοῦτον
μὲν φρόνιμον ἐκάλεσε, τὸν τὰ ἔργα τοῖς λόγοις ἀκόλουθα
ἐπιδεικνύμενον, τὸν δὲ μέχρι τῶν λόγων ἱστάμενον, μωρὸν
ὠνόμασεν: εἰκότως. Ὃ γὰρ τοιοῦτος, φησίν, ἐπὶ τὴν ἄμμον
25 τὴν» οἰκίαν αὐτοῦ ᾧκοδόμησε' διὸ οὐδὲ τὴν προσδολὴν τῶν
ἀνέμων ἐνεγκεῖν ἠδυνήϑη, ἀλλὰ ταχέως κατέπεσε. Τοιαῦται
γὰρ αἱ ράϑυμοι ψυχαί, καὶ μὴ ἐπὶ τῆς πέτρας τῆς πνευματι-
κῆς ἐστηριγμέναι' οὗ γὰρ περὶ οἴχοδομῆς νῦν ὁ λόγος καὶ
οἰκίας, ἀλλὰ περὶ ψυχῶν ἔστι τὸ εἰρημένον, τῶν καὶ ἀπὸ
30 τοῦ τυχόντος πειρασιοῦ σάλον ὑπομενουσῶν. Τῷ γὰρ ὀνόματι
τοῦ ἀνέμου, καὶ τῆς ὀροχῆς, καὶ τῶν ποταμῶν, τῶν σιξδιρα-
{1. Ματθ. 5,16.

12. ἼΙἼακ. 2, 26.
183. Ματθ. 7, 24.
14, Βλ. Ματθ. 7,1 - 27.
ἀφθονίαν, ὅταν ἰδοῦμεν τὴν δλάστησιν ἐκείνων, ποὺ ἤδη

ἐσπείραμεν. ᾿Επειδὴ καὶ ὁ γεωργὸς ὅταν ἰδῇ νὰ φυτρώνουν
οἱ σπόροι, ἐξετάζων μέ πολλὴν προθυμίαν τὰ χωράφια, σπεύ-
δε! γρήγορα νὰ σπείρῃ καὶ ἄλλους σπόρουσ,
5. Διὰ νά μᾶς κάνετε λοιπὸν περισσότερον προθύμουοα, νὰ
φυλάξετε μὲ ἀκρίδειαν τὰ λεχθέντα μέχρι τώρα καὶ μαζὶ μὲ
τὰς ὀρθὰς διδασκαλίας, νὰ προσπαθήσετε πολὺ διὰ τὴν ἀρε-
τὴν εἰς τὴν ζωήν σας. «᾿Ας λάμψῃ λοιπόν, λέγει, τὸ φῶς -
σας ἐμπρὸς εἰς τοὺς ἀνθρώπουοα, διὰ νὰ ἰδοῦν τὰ καλά σας
ἔργα, καὶ νὰ δοξάσουν τὸν Πατέρα σας, ποὺ εἶναι στοὺς
οὐρανούς»", Διὰ νὰ συμφωνῇ καὶ ὁ τρόπος ζωῆς μὲ τὰς
, διδασκαλίας τῆς πίστεως καὶ αἱ διδασκαλίαι νὰ διακηρύσ-
σουν τὸν τρόπον ζωῆς. «Διότι ἡ πίστις χωρὶς τὰ ἔργα εἶναι
νεκρά, καὶ τὰ ἔργα χωρὶς τὴν πίστιν εἶναι νεκρά», Διότι
καὶ ἂν ἀκόμη πιστεύωμεν εἰς τὰ ὀρθὰ δόγματα τῆς πί-
στεως, ἀλλὰ δὲν φροντίζωμεν διὰ τόν τρόπον τῆς ζωῆς
μας, δὲν θὰ μᾶς ὠφελήσουν καθόλου τὰ δόγματα. ᾿Αν
πάλιν φροντίζωμεν μὲν διὰ τὸν τρόπον τῆς Ζωῆς μαα,
εἴμεθα ὅμως ἀτελεῖς ὡς πρὸς τὰ δόγματα, οὔτε ἔτσι θὰ
ἔχωμεν κάποιο κέρδος. Διὰ τοῦτο πρέπει καὶ ἀπὸ τὰ δύο
μέρη νὰ περισφίγγεται ἡ πνευματικὴ αὑτὴ οἰκοδομή. «Διότι
καθένας, λέγει, ποὺ ἀκούει τά λόγια μου αὑτὰ καὶ τὰἀ ἐκ-
τελεῖ, θὰ ἐξομοιωθῇ μὲ ἄνδρα φρόνιμον», Πρόσεχε πῶς
δὲν θέλει μόνον νὰ ἀκούωμεν, ἀλλὰ καὶ νὰ ἐκτελοῦμεν
καὶ νὰ ἐπιδεικνύωμεν μὲ ἔργα τὴν ὑπακοὴν μας΄ καὶ ὠνό-
μασε μὲν φρόνιμον αὐτόν, ποὐ ἐπιδεικνύει ἔργα σύμ-
φωνα μὲ τὰ λόγια, ἐκεῖνον ὅμως, ποὺ περιορίζεται μόνον
εἰς τὰ λόγια, ὠνόμασεν ἀνόητον" καὶ εὐλόγως. Διότι αὐὖ-
τός, λέγει, ἔκτισε τὸ σπίτι του ἐπάνω εἰς τὴν ἄμμον᾽ δι᾽
αὐτὸ οὔτε τό φύσημα τῶν ἀνέμων ἠμπόρεσε νὰ ἀντέξῃ,
ἀλλὰ σύντομα κατέρρευσε. Τέτοιαι λοιπὸν εἶναι αἱ ἀδιάφο-
ροι ψυχαὶ καὶ δὲν εἶναι στηριγμέναι ἐπάνω εἰς τὴν πνευμα-
τικὴν πέτραν᾽ διότι ὁ λόγος δὲν γίνεται ἐδῶ διὰ τὴν οἶκο-
δομὴν καὶ τὸ σπίτι, ἀλλὰ ἀναφέρεται τὸ λεχθὲν εἰς τὰς
ψυχάς, αἱ ὁποῖαι καὶ ἀπὸ τυχαῖον πειρασμὸν ὑφίστανται!
ταραχήν. Διότι μὲ τὸ ὄνομα τοῦ ἀνόμου, τῆς θροχῆς καὶ
σμῶν ἡμῖν τὴν ἐπαγωγὴν ἠνίξατο, Ὃ γὰρ στερρὸς καὶ ἐ-

γρηγορὼς καὶ νήφων ταύτῃ μᾶλλον ἰσχυρότερος γίνεται" καὶ
ὅοῳ τὰ τῆς ϑλίψεως ἐπιτείνεται, τοσούτῳ καὶ τὰ τῆς ἀν-
δρείας αὔξεται" ὃ δὲ ράϑυμος καὶ ἀναπεπτωκώς, κἂν ὄραχεῖά
δι1τις αὔρα πειρασμοῦ προσπέσῃ, εὐθέως σαλεύεται καὶ κατα-
πίπτει, οὐ παρὰ τὴν τῶν» πειρασμῶν φύσιν, ἀλλὰ παρὰ τὴν
τῆς προαιρέσεως ἀοϑένειαν. Διὸ χρὴ νήφειν καὶ ἐγρηγο-
ρέναι, καὶ πρὸς πάντα παρεσκευασμένους εἶναι, ἵνα καὶ ἐν
τῇ ἀνέσει συγκεκροτημένοι ὦμεν, καὶ ἐν ταῖς ἐπαγομέναις
10 ϑλίψεσι νήφωμεν, καὶ πολλὴν τὴν εὐγνωμοσύνην ἐπιδειξώ-
μεϑα, διηνεκῶς τὴν εὐχαριστίαν ἀναπέμποντες τῷ φιλανϑρώ-
πῳ Θεῷ. ᾿Αν οὕτω τὰ καϑ’ ἑαυτοὺς οἴκονομῶμεν, πολλῆς
ἀπολαυσόμεϑα τῆς ἄνωθεν ροπῆς, καὶ οὕτω δυνησόμεϑα
καὶ τὸν παρόντα ὄέίον ἀσφαλῶς διαπερᾶν, καὶ πρὸς τὴν μέλ-
15 λουσαν ζωήν, πολλὴν δαυτοῖς προαποτίϑεσϑαι τὴν παρρησίαν:
ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χοισιοῦ, μεϑ' οὗ τῷ Παιρὶ ἅμα
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμὴ νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ Β΄’ 49
τῶν ποταμῶν, ὑπενόησε τὴν ἐπίθεσιν τῶν πειρασμῶν. Διότι

ὁ σταθερὸς καὶ ὁ ἄγρυπνος καὶ ὁ νηφάλιος γίνεται ἔτσι
πολὺ ἰσχυρότερος καὶ ὅσον ἐντείνεται ἡ θλῖψις καὶ τὰ
ἀκόλουθά της, τόσον αὐξάνει καὶ ἡ ἀνδρεία. Ὁ ἀδιάφορος
ὅμως καὶ ὁ δειλός, καὶ ἂν ἀκόμη φυσήξῃ ἐλαχίστη αὔρα
πειρασμοῦ, ἀμέσως κλονίζεται καὶ πίπτει ἐντελῶς, ὄχι ἀπὸ
τὴν δύναμιν τῶν πειρασμῶν, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν ἀδυναμίαν τῆς
θελήσεώς του. Διὰ τοῦτο πρέπει νὰ εἴμεθα νηφάλιοι καὶ
ἄγρυπνοι καὶ προετοιμασμένοι δι᾽ ὅλα, ὥστε καὶ εἰς τὴν
ἄνεσιν νὰ εἴμεθα καλὰ ἐξασκημένοι καὶ εἰς τἀς ἐπερχομέ-
νας θλίψεις νὰ εἴμεθα νηφάλιοι, καὶ νὰ ἐπιδείξωμεν μεγά-
λην εὐγνωμοσύνην, διαρκῶς ἐκφράζοντες τὴν εὐχαριστίαν
μας πρὸς τὸν φιλάνθρωπον Θεόν. ᾿Εὰν ἔτσι ρυθμίζωμεν τὰ
ἰδικά μας, θὰ ἀπολαύσωμεν κατὰ πολὺ τὴν ἐνίσχυσιν ἀπὸ
τὸν Θεόν, καὶ ἔτσι θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ζήσωμεν μὲ ἀσφά-
λειαν καὶ τὴν παροῦσαν ζωὴν καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν ἀπὸ
τώρα νὰ ἐξασφαλίσωμεν διὰ τοὺς ἑαυτούς μας μεγάλην
παρρησίαν τὴν ὁποίαν εἴθε ὅλοι ἡμεῖς νὰ ἐπιτύχωμεν, μέ
τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ
Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ συγχρό-
γως εἰς τὸ ἍΛγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ
τιμὴ, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΔΙΑ Γ΄
(Γεν.1, 1 - 5)
Εἰς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ, «Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν

οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», ἕως τοῦ, αἰ αἱ ἐγένετο ἑσπέρα,
5 καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα μίαν.
1. Θησαυρῷ τινι προσέοικεν ἣ τῶν ϑείων Γραφῶν ἄνά-
γνῶσις. Καϑάπερ γὰρ ἐκεῖϑέν τις κἂν μικρὸν ψῆγμα λαδεῖν
δυνηϑείη, πολὺν ἑαυτῷ τὸν πλοῦτον ἐργάζεται: οὕτω δὴ καὶ
ἐπὶ τῆς ϑείας Γραφῆς, καὶ ἂν δραχείᾳ λέξει πολλήν ἔστιν
10 εὑρεῖν τῶν νοημάτων» τὴ» δύναμιν, καὶ ἄφατον τὸν πλοῦτον,
Καὶ οὐ ϑησαυρὸν μόνον, ἀλλὰ καὶ πηγὴν μιμεῖται τὰ ϑεῖα
λόγια, δαψιλῆ τὰ νάματα ἀναδλύξζουσαν, καὶ πολλὴν ἔχουσαν
τὴν ἐπιρροήν' καὶ τοῦτο δι’ αὐτῶν τῶν ἔργων χϑὲς ἅπαν»-
τες μεμαϑήκαμεν. Τῶν γὰρ προοιμίων ἀρξάμενοι τοῦ τῆς
15 κτίσεως διδλίσυ εἰς τό, «(Ἔν ἀοχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν
οὐρανὸν καὶ τὴν γῆ»», πᾶσαν τὴν διδασκαλίαν ἐτελειώσαμεν,
καὶ οὐδὲ οὕτω τὸ πᾶν καταλαδεῖν ἐξισχύσαμεν. Πολλὴ γὰρ
ἔστι τοῦ ϑησαυροῦ ἡ περιουσία, καὶ τῶν ναμάτων τῆς πηγῆς
ταύτης τῆς πνευματικῆς ἢ δαψίλεια. Καὶ μὴ ϑαυμάπῃς, εἶ
20 ἡμεῖς τοῦτο πεπόνϑαμεν" καὶ οἱ πρὸ ἡμῶν κατὰ δύναιμιν τὴν
δαυτῶν τὰ ἐντεῦϑεν νάματα ἐξήντλησαν, καὶ οἱ μεϑ ἡμᾶς
πάλιν τοῦτο ποιῆσαι ἐπιχειρήσουσι, καὶ οὐδὲ οὕτω κενῶσαι
δυνήσονται τὸ πᾶν" ἀλλ᾽ αὔξεται τὰ τῆς ἐπιρροῆς, καὶ ἔπι-
δίδωσι τὰ νάματα. Τοιαύτη γὰρ τῶν ναμάτων τῶν πνευματι-
25 κῶν ἡ φύσις" ὅσῳ ἄν τις μετὰ δαψιλείας τὰ ἐντεῦϑεν ἀρῦσα-
σϑαι δουληϑῇ νάματα, τοσούτῳ μᾶλλον ἀναδλύζει, καὶ ἐπι-
δίδωσιν ἢ χάρις ἡ πνευματική. Διὰ τοῦτο καὶ ὅ Χριστὸς
ἔλεγεν, «Εάν τις διψᾷ, ἐρχέσϑω πρός με, καὶ πινέτω. Ὃ
ΟΜΙΛΔΊΙΑ Γ΄
(Γεν. 1, 1 - 5).
Εἰς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ, «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργη-

σεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», ἔως τοῦ,
«Καὶ ἔγινε δράδυ, καὶ ἔγινε πρωί, ἡμέρα πρώτη».
1. Ἡ ἀνάγνωσις τῶν ἀγίων Γραφῶν ὁμοιάζει μὲ κάποιον
θησαυρόν. Διότι ὅπως ἀκριθῶς ἐὰν κανεὶς ἠμπορέσῃ νὰ
λάθῃ ἀπὸ ἐκεῖ ἔστω ἔνα μικρὸν τεμάχιον, φέρει εἰς τὸν
ἑαυτόν τοῦ μεγάλον πλοῦτον, ἔτσι λοιπὸν καὶ εἰς τὴν περί-
πτωσιν τῆς ᾿Αγίας Γραφῆα, καὶ εἰς τὴν μικρὰν λέξιν εἶναι
δυνατὸν νἀ εὕρῃ μεγάλην δύναμιν νοημάτων καὶ ἀνέκ-
φραστον πλοῦτον. Καὶ ὄχι μόνον μὲ θησαυρόν, ἀλλὰ τὰ
θεῖα λόγια παρομοιάζονται καὶ μὲ πηγήν, ἡ ὁποία ἀναθλύ-
ἦει ἄφθονα ὕδατα καὶ ἔχει μεγάλην ὁρμητικότητα. Καὶ αὖὐ-
τό ἔχομεν μάθει ὅλοι χθὲς μὲ τὰ ἴδια τὰ πράγματα. Διότι
ἐνῷ ἠρχίσαμεν ἀπὸ τὴν εἰσαγωγὴν τοῦ διδλίου τῆς δημι-
ουργίας, ἐτελειώσαμεν ὄλην τὴν διδασκαλίαν εἰς τό, «Εἰς
τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν
γῆν», καὶ οὔτε ἔτσι ἠμπορέσαμεν νὰ κατανοήσωμεν τὰ πάν-
τα. Διότι εἶναι μεγάλη ἡ περιουσία τοῦ θησαυροῦ καὶ ἡ
ἀφθονία τῶν ὑδάτων τῆς πνευματικῆς αὐτῆς πηγῆς. Καὶ
μὴ παραξενεύεσαι, ἐὰν ἡμεῖς ἔχωμεν πάθει αὐτό. Καὶ οἱ
ζήσαντες πρὶν ἀπὸ ἡμᾶς, ὅσον ἠμποροῦσαν, ἤντλησαν τὰ
ὕδατα ἀπὸ τὴν πηγὴν αὐτήν, καὶ ἐκεῖνοι, ποὺ θὰ ζήσουν
μετὰ ἀπὸ ἡμᾶς, θὰ ἐπιχειρήσουν νὰ κάμουν πάλιν αὐτό,
καὶ οὔτε ἔτσι θὰ ἠμπορέσουν νὰ τὰἀ ἀδειάσουν ἐντελῶς
ἀλλὰ αὐξάνεται ἡ ὁρμητικότης καὶ πληθύνονται τἀ ὕδατα.
Διότι τέτοια εἶναι ἡ φύσις τῶν πνευματικῶν ὑδάτων᾽ ὅσον
θὰ θελήσῃ κανεὶς νὰ ἀντλήσῃ μὲ ἀφθονίαν τὰ ὕδατα ἀπὸ
ἐδῶ, τόσον περισσότερον ἀναθλύζει καὶ αὐξάνει ἡ πνευ-
ματικὴ χάρις. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς ἔλεγεν, «᾽Εὰν κάποιος
διψᾷ, ἂς ἔλθῃ πρὸς ἐμὲ καὶ ἂς πίνῃ. Ἐκεῖνος, ποὺ πιστεύει
πιστεύων εἰς ἐμξ, καϑὼς εἶπεν ἡ ΤΠραφή, ποταμοὶ ἐκ τῆς

κοιλίας αὐτοῦ ρεύσουσιν ὕδατος ζῶντος», τὸ δαψιλὲς τῶν
ναμάτων ἡμῖν ἐμφαίνων. ᾿Επεὶ οὖν τοιαύτη τῶν ναμάτων
τῶν. πνευματικῶν ἣ φύσις, φέρε ἕκαστος ἡμῶν τὰ ἀγγεῖα τῆς
5 διανοίας μετὰ δαψιλείας προσενέγκωμεν, ἵνα πληοώσαντες
αὐτά, οὕτως ἐπανέλθωμεν, “Ὅταν γὰρ ἴδῃ ἧ ποῦ Πνεύματος
χάρις πόϑον ζέοντα, καὶ διεγηγεομένην διάνοιαν, πλουοία»ν
τὴν παρ᾽ δαυτῆῇς δωρεῖται χάριν. ᾿Αποστήσαντες τοίνυν ἔ-
αὐτοὺς πάντων τῶν ὄὀιωτικῶν, καὶ τὰς φροντίδας τῶν ἄκαν-
το ϑῶν δίκην συμπνίγειν δυναμένας, τὸν ἡμέτερον λογισμὸν ἕἐπ-
τέμνοντες, ὅλην ἑαυτῶν τὴν διάνοιαν μεταστήσωμεν εἰς τὴν
τῶν πνευματικῶν ἐπιϑυμίαν, ἵνα πολλὴν ἐντεῦϑεν δεξάμενοι
τὴν ὠφέλειαν, καὶ κερδάναντές τι μέγα καὶ γενναῖον, οὕτως
ἐξέλϑωμεν. ᾿Αλλ ἵνα σαφέσιερος ὑμῖν ὃ λόγος γένηται,
15 μικρὰ τῶν χϑὲς εἰοημένων ὑπομνήσωμεν τὴν ὑμετέραν ἀγά-
πην, ἵν᾽ οὕτω, καϑάπερ σῶμα ἕν, καὶ τὰ σήμερον μέλλοντα
οηϑήσεσθϑαι συνάψωμεν τοῖς χϑὲς εἰρημένοις. ᾿Ἔδείκνυμεν γὰρ
χϑές, καϑάπερ μέμνησϑε, πῶς ὃ μακάριος Μωῦσοῆς διηγού-
μενος ἡμῖν τῶν σιοιχείων τούτων τῶν ὁρωμένων τὴν δη-
20 μιουογίαν ἔλεγεν, ὅτι Εν ἀρχῇ δποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ τὴν γῆν" ἡ δὲ γῇ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος»»"
καὶ ἐδιδάσκομεν ὑμᾶς τὴ» αἰτίαν τίνος ἕνεκεν καὶ διὰ τί
οὕτω τὴν γῆν παρήγαγεν ἀμόρφωτον καὶ ἀδιατύπωτον, καὶ
οἶμαι ὑμᾶς ἅπαντα μετὰ ἀκριδείας κατέχειν: ἀναγκαῖον οὖν
25 σήμερον τοῖς ἀκολούϑως εἰρημένοις ἐπεξελθεῖν. ᾿Επειδὴ γὰρ
εἶπεν, «(Η δὲ γῇ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος», διδάσκει
ἡμᾶς ἀκριδῶς, πόϑεν ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος, φά-
σκων «Καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀδύσσου, καὶ Πνεῦμα Θεοῦ
ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῖ: ὕδατος». Σκόπει μοι ἐνταῦϑα τοῦ μα-
80 καρίου προφήτου τὸ ἀπέριττον, καὶ ὅπως οὐ πάντα κατὰ μέ-
θοὸς διηγεῖται τὰ δημιουογηϑέντα, ἀλλὰ τὰ συνεκτικώτατα
1. ἼΊω. 7, 37- 38.

ΟΜΙΛΔΙΑ Γ΄ 53
εἰς ἐμένα, καθὼς εἶπεν ἡ Γραφή, θὰ τρέξουν ἀπὸ τὴν κοι-

λίαν του ποταμοὶ ὕδατος πνευματικοῦ», παρουσιάζων εἰς
ἡμᾶς τὴν ἀφθονίαν τῶν ὑδάτων. ᾿Επειδὴ λοιπὸν τέτοια
εἶναι ἡ φύσις τῶν πνευματικῶν ὑδάτων, ἐμπρὸς ἂς προσ-
κομίσωμεν ὁ καθένας μας μὲ ἀφθονίαν τὰ δοχεῖα τῆς
διανοίας, ὥστε ἀφοῦ γεμίσωμεν αὐτά, νὰ ἐπιστρέψωμεν
ἔτσι εἰς τὰ σπίτια μας. Διότι ὅταν ἡ χάριαᾳ τοῦ ᾿Αγίου Πνεύ-
ματος ἰδῇ θερμὸν πόθον καὶ ἄγρυπνον διάνοιαν, χορηήγεϊ
πλουσίαν τὴν χάριν της. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἀπομακρύνωμεν τοὺς
ἑαυτούς μας ἀπὸ ὅλα τὰ θιωτικὰ πράγματα καὶ τὰς φρον-
τίδας, αἱ ὁποῖαι ἠμποροῦν, ὡσὰν ἀγκάθια, νὰ μᾶς συνθλί-
θουν, ἀποκόπτοντες τὴν ἰδικήν μας σκέψιν, ἂς μεταφέρω-
μεν ὅλην τὴν διἀάνοιάν μας εἰς τὴν ἐπιθυμίαν τῶν πνευμα-
τικῶν ἀγαθῶν, διὰ νὰ ἐξέλθωμεν ἔτσι, ἀφοῦ δεχθοῦμεν
ἀπὸ ἐδῶ μεγάλην ὠφέλειαν καὶ κερδίσωμεν κάτι τὸ ση-
μαντικὸν καὶ μέγα. ᾿Αλλὰ διά νὰ γίνῃ σαφέστερος εἰς σᾶς
ὁ λόγος, ἂς ὑπενθυμίσωμεν εἰς τὴν ἀγάπην σσς ὀλίγο
ἀπὸ τὰ λεχθέντα χθές, ὥστε ἔτσι, ὅπως ἀκριθῶς ἕνα σῶμα,
νὰ συνδέσωμεν αὐτὰ, ποὺ πρόκειται νὰ λεχθοῦν σήμερα,
μὲ ἐκεῖνα, ποὺ ἐλέχθησαν χθές. ᾿Εδείξαμεν λοιπὸν χθέα,
ὅπως ἀκριθδῶς ἐνθυμεῖσθε, πῶς ὁ μακάριος Μωυσῆα, διη-
γούμενος εἰς ἡμᾶς τὴν δημιουργίαν τῶν ὁρατῶν αὐτῶν
στοιχείων, ἔλεγεν ὅτι «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ
Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν᾽ ἡ δὲ γῆ ἦτο ἀόρατος καὶ
ἄμορφοκς»᾽ καὶ σᾶς ἐδιδάξαμεν διὰ ποίαν αἰτίαν καὶ διὰ
ποῖον σκοπὸν ἐδημιούργησεν ἔτσι τὴν. γῆν χωρὶς μορφὴν
καὶ σχῆμα καὶ νομίζω, ὅτι σεῖς γνωρίζετε ὅλα μὲ ἀκρίδειαν.
Εἶναι ἀνάγκη λοιπὸννὰ ἐξηγήσωμεν σήμερα τὰ λεγόμενα
εἰς τὴν συνέχειαν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν εἶπεν, «Ἡ δὲ γῆ ἦτο ἀό-
ρατος καὶ ἀσχημάτιστοα», μᾶς διδάσκει μὲ ἀκρίθειαν, ἀπὸ
ποίαν αἰτίαν ἦτο ἀόρατος καὶ ἀσχημάτιστος, λέγων᾽ «(Καὶ
σκοτάδι ὑπῆρχεν ἐπάνω εἰς τὴν ἄβυσσον καὶ. τὸ Πνεῦμα
τοῦ Θεοῦ ἐφέρετο ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα». ᾿Εξέτασε, παρα-
καλῶ, τὴν ἁπλότητα ἐδῶ τοῦ μακαρίου προφήτου, καὶ πῶς
δέν διηγεῖται ξεχωριστὰ ὅλα τὰ δημιουργηθέντα, ἀλλὰ ἀ-
φοῦ μᾶς ἐδίδαξε τὰ περισσότερον σημαντικὰ στοιχεῖα καὶ
54 ΙώανΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τῶν σιοιχείων ἡμᾶς διδάξας, καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς μνὴμο-

γεύσας, τὰ ἄλλα παραλιμπάνει. Οὐδαμοῦ γὰρ εἰπὼν τῶν ὕ-
δάτων τὴν δημιουργίαν, φησί: «Καὶ σκότος ἐπάνω τῆς ἀ-
δύσσου, καὶ Πνεῦμα Θεοῦ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος», 1 οὔ-
Β51σ γὰρ ἦν τὸ καλύπιον τῆς γῆς τὸ πρόσωπον, τὸ σκότος λέ-
γω, καὶ ἡ ἄδυσσος τῶν ὑδάτων. ᾿Εμάϑομεν ἐντεῦϑεν, ὅτι
ἅπαν τὸ ὁρώμενον ἄδυσσος ἦν ὑδάτων σκότῳ κεκαλυμμέτη,
καὶ ἐδεῖτο τοῦ σοφοῦ δημιουργοῦ, ὥστε πᾶσαν ταύτην τὴν
ἀμορφίαν ἐξελεῖν, καὶ εἷς εὐκοσμίαν τινὰ τὰ πάντα ἀγαγεῖν.
10 Καὶ οκότος», φησίν, «ἐπάνω τῆς ἀδύσσου, καὶ Πνεῦμα Θε-
οὔ ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕδατος». Τί δούλεται τοῦτο τὸ εἰοη-
μένον; «Πνεῦμα», φησί, «Θεοῦ, ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ ὕὉδα-
τος». Ἐμοὶ δοκεῖ τοῦτο σημαίνειν,. ὅτι ἐνέργειά τις ζωτικὴ
προσῆν τοῖς ὕδασι, καὶ οὐκ ἦν ἁπλῶς ὕδωρ ἑσιὼς καὶ ἀκί ἀκί-
15 νητον, ἀλλὰ κινούμενον, καὶ ζωτικήν τινα δύναμιν͵ ἔχον, Τὸ
γὰρ ἀκίνητον πάντῃ ἄχρηστον" τὸ δὲ κινούμενον, πρὸς πολλὰ
ἐπιτήδειον ΒΝ
. Ἵν οὖν διδάξῃ ἡμᾶς, ὅτι τὸ ὕδωρ τοῦτο. τὰ πολὺ καὶ
ἀμήχανον, τινὰ δύναμιν ἔχει ζωτικήν, διὰ τοῦτό φῃσι' «Καὶ
20 Πνεῦμα Θεοῦἐ! ἐπεφέρετο ἐπάνω τοῦ
τοῦ ὕδατος», Τοῦτο δὲ οὐχ
ἁπλῶς προλαδοῦσα λέγει ἡ ϑεία Γραφή; ἀλλ᾽ ἐπειδὴ προΐ-
οὔσα μέλλει διηγεῖσθαι ἡμῖν, ὅτι καὶ ζῶα ἐκ τούτων τῶν ὕ-
δάτων κατὰ πρόσταγμα τοῦ τῶν ἁπάντων δημιουργοῦ παρή:
χϑη, διὰ τοῦτο ἐντεῦϑεν ἤδη διδάσκει τὸν ἀκροατήν, ὅτι οὐχ
25 ἁπλῶς ὕδωρ ἦν συνεσιός, ἀλλὰ κινούμενον, καὶ διατρέχον,
καὶ τὰ πάνταἐπικλύζον: ᾿Επεὶ οὖν πολλὴ κατεκέχυτο παντὸς
τοῦ ὁρωμένου ἧ “ἀμορφία, προσέταξεν ἀοιστοτέχνης Θεύς,
καὶ τὰ τῆς ἀμορφίας διεσκεδάσϑη, καὶ τὸ κάλλος τοῦτο τὸ
ἀμήχανον τοῦ φωτὸς τοῦ ὁρωμένου παραχϑέν, τό τὲ σκότος
80 ἀπήλασε τὸ αἰσϑητόν, καὶ τὰ πάντα κατηύγασε. «Καὶ εἶπε»,
φησίν, «ὁ Θεός, γενηϑήτω φῶς, καὶ δγένετο φῶς». Εἶπε, καὶ
ἐγένετο" ἐκέλευσε, καὶ τὸ μὲν σκότος ἐφυγαδεύϑη, τὸ δὲ φῶς
παρήχϑη. Εἶδες δύναμιν ἄφατον; ᾿Α4λλ᾽ οἱ τῇ πλάνῃ προ-
ΟΜΙΛΙΑ Γ’ 55
ἀνέφερε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, παραλείπει τὰ ἄλλα.

Διότι ἐνῶ δὲν εἶπε πουθενὰ διὰ τὴν δημιουργίαν τῶν ὑδά-
των, λέγει᾽ «Καὶ σκοτάδι ὑπῆχεν ἐπάνω εἰς τὴν ἄδυσσον,
καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐφέρετο ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα».
Αὐτὸ θδεδαίως ἐσκέπαζε τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς, δηλαδὴ τὸ
σκοτάδι καὶ ἡ ἄβυσσος τῶν ὑδάτων. ᾿Απὸ ἐδῶ ἐμάθαμεν,
ὅτι κάθε τι τὸ ὁρατὸν ἤτο ὄδθυσσος ὑδάτων, ἡ ὁποία ἐσκε-
πάζετο ἀπὸ σκοτάδι, καὶ ἐχρειάζετο τὸν πάνσοφον δημι-
ουργόν, διὰ νὰ ἀφαιρέσῃ ὅλην αὐτὴν τὴν ἀμορφίαν καὶ νὰ
φέρῃ τὰ πάντα εἰς κάποιαν τάξιν. [«ΚΚαὶ σκοτάδι ὑπῆρχε,
λέγει, ἐπάνω εἰς τὴν ἄδυσσον καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ
ἐφέρετο ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα». Τί θέλουν νὰ εἰποῦν αὐτὰ
τὰ λόγια; «Τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ, λέγει, ἐφέρετο ἐπάνω εἰς
τὰ ὕδατα». Μοῦ φαίνεται, ὅτι αὐτὸ σημαίνει, ὅτι εἰς τὰ
ὕδατα ὑπῆρχεν ἐπὶ πλέον κάποια ζωτικὴ ἐνέργεια καὶ δὲν
ἦσαν ἁπλῶς ὕδατα στάσιμα καὶ ἀκίνητα, ἀλλὰ κινούμενα
καὶ ἔχοντα κάποιαν ζωτικὴν δύναμιν. Διότι τὸ ἀκίνητον εἶ-
ναι παντελῶς ἄχρηστον, τὸ κινούμενον ὅμως εἶναι ἱκανὸν
διὰ πολλὰ πράγματα.
2. Διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ λοιπόν, ὅτι τὸ ὕδωρ αὐτό, τὸ πολύ
καὶ ἀπερίγραπτον, ἔχει κάποιαν ζωτικὴν δύναμιν, δι᾽ αὐτὸ
λέγει᾽ «Καὶ τὸ Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ ἐφέρετο ἐπάνω εἰς τὰ
ὕδατα»! Καὶ αὐτὸ δέν τὸ λέγει τυχαῖα εἰς τὴν ἀρχὴν ἡ ᾿Α-
γία Γραφὴ ἀλλὰ ἐπειδὴ προχωροῦσα πρόκειται νὰ μᾶς
διηγηθῇ, ὅτι ἀπὸ τὰ ὕδατα αὐτὰ καὶ ζῶα ἐδημιουργήθησαν
κατὰ τὴν προσταγὴν τοῦ δημιουργοῦ τοῦ σύμπαντοα, δι᾽
αὐτὸ ἀπὸ ἐδῶ ἤδη διδάσκει τὸν ἀκροατήν, ὅτι δὲν ἤτο
ἁπλῶς ὕδωρ στάσιμον, ἀλλὰ κινούμενον καὶ ἔρρεε παντοῦ
καὶ κατέκλυζε τὰ πάντα. ᾿Επειδὴ λοιπὸν εἶχεν ἁπλωθῆ παν-
τοῦ ἡ ἀμορφία ὅλων τῶν ὁρατῶν, ἐπρόσταξεν ὁ ἄριστος
τεχνίτης, ὁ Θεός, καὶ διελύθη ἡ ἀμορφία καὶ τὸ κάλλος
αὐτὸ τὸ ἔκτακτον τοῦ ὀρατοῦ φωτὸς ἀφοῦ ἐδημιουργήθη,
καὶ τὸ αἰσθητὸν σκοτάδι ἀπεμάκρυνε καὶ τὰ πάντα ἐγέμισε
φῶς. «Καὶ εἶπε, λέγει, ὁ Θεός, νὰ γίνη φῶς, καὶ ἔγινε
φῶς». Εἶπε, καὶ ἔγινε᾽ διέταξε, καὶ τὸ μὲν σκοτάδι διελύθη,
τὸ δὲ φῶς παρήχθη. Εἴδες ἀνέκφραστον δύναμιν; ᾿Αλλὰ
56 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
κατειλημμένοι οὗ προσέχοντες τῇ ἀκολουϑίᾳ τῶν εἰρημένων,

οὐδὲ ἀκούοντες τοῦ μακαρίου Μωσέως λέγοντος" (Ἔν ἀρχῇ
ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν»" καὶ τότε ἔπά-
γοντος" «(Η δὲ γῆ ἦν ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος», διὰ τὸ
5 σκότῳ οοαἱ τοῖς ὕδασι κεκαλύφϑαι' οὕτω γὰρ ἔδοξε τῷ Δεσπό-
τῃ ἐξ ἀρχῆς αὐτὴν παραγαγεῖν" φασὶν ὅτι προὐπέκειτο ἡ
ὕλη, καὶ πὸ σκότος προῦὐπῆρχε. Τί ταύτης τῆς ἀνοίας χεῖρον
γένοιτ᾽ ἄν; ᾿Ακούεις ὅτι «(Εν ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν
οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν», καὶ ὅτι ἐξ οὐκ ὄντων ἐγένετο τὰ ὄντα,
10 καὶ λέγεις ὅτι προῦὐπῆρχεν ἡ ὕλη; Καὶ τίς ἀνάσχοιτο τοσαύ-
τῆς παροινίας τῶν νοῦν ἐχόντων; Μὴ γὰρ ἄνϑοωπός ἐστιν
ὁ δημιουργῶν, ἵνα δεηϑῇ τινος ὑποκειμένου, καὶ οὕτω τὰ
τῆς τέχνης ἐπιδείξηται; Θεός ἔστιν, ᾧ πάντα εἴκει, λόγῳ
καὶ προστάγματι δημιουργῶν. “Ὅρα γάρ, εἶπε μόνον, καὶ
15 παρήχϑη τὸ φῶς, καὶ παρεχώρησε τὸ σκότος. «Καὶ διεχώ-
ροισεν ὅ Θεὸς ἀναμέσον τοῦ φωτός, καὶ ἀναμέσον ποῦ σκότους».
Τί ἔστι «Διεχώρισενυ; Ἑκάστῳ ἰδίαν χώραν ἀπένειμε, κα-
τάλληλον καιρὸν ἀφώρισε, Καὶ ἐπειδὴ τοῦτο γέγονε, τότε λοι-
πὸν ἑκάστῳ τὴν ἁρωόζουσαν προσηγσρίαν ἐπιτίϑησιν, (Ἐκά-
20 λεσε γάρ», φησίν, «(ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν, καὶ τὸ σκότος
ἐκάλεσε νύκια». Εἶδες διαίρεσιν ἀρίστην, καὶ δημιουργίαν
ϑαυμαστήν, καὶ πάντα λόγον ὑπερδαίνουσαν, λόγῳ μόνῳ καὶ
ἐπιτάγματι γινομένην; Εἶδες πόσῃ τῇ συγκαταδάσει ὃ μα-
κάριος οὗτος προφήτης ἐχρήσατο, μᾶλλον δὲ ὅ φιλάνϑρω-
25 πος Θεὸς διὰ τῆς τοῦ προφήτου γλώττης παιδεύων τὸ τῶν
ἀνϑρώπων γένος, εἰδέναι τῶν γινομένων τὴν τάξιν, καὶ
τίς ὃ τοῦ παντὸς δημιουργός, καὶ ὅπως ἕκαστον παρήχϑη,
᾿Επειδὴ γὰρ ἔτι ἀτελέοτερον διέκειτο τὸ τῶν ἀνϑρώπων γέ-
νος, καὶ οὐκ ἠδύνατο τῶν τελειοιέορων συνιέναι τὴν κατανόη-
830 σιν, διὰ τοῦτο πρὸς τὴν τῶν ἀκουόντων ἀσϑένειαν τὸ Πνεῦμα
ΟΜΙΛΙΑ Γ΄ 57
οἱ προκατειλημμένοι ἀπὸ τὴν πλάνην χωρὶς νὰ προσέχουν

τὴν συνέχειαν τῶν λεχθέντων, οὔτε νὰ ἀκούουν τὸν μα-
κάριον Μωυσῆ, ποὺ λέγει᾽ «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν
ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν»᾽ καὶ ὕστερα ἑπρόσθεσεν᾽
«Ἡ δὲ γῆ ἦτο ἀόρατος καὶ ἀσχημάτιστοα», ἐπειδὴ εἶχε σκε-
πασθῆ ἀπὸ τὸ σκοτάδι καὶ τὰ ὕδατα, διότι ἔτσι ἐφάνη κα-
λὸν εἰς τόν Θεὸν νὰ κατασκευάσῃ αὐτὴν ἀπὸ τὴν ἀρχήν,
ἰσχυρίζονται ὅτι προὐπῆρχε καὶ ἡ ὕλη καὶ τὸ σκοτάδι. Τί
θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ χειρότερον ἀπὸ τὴν ἀνοησίαν αὐ-
τήν; ᾿Ακούεις ὅτι «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς
τὸν οὐρανὸν καὶ! τὴν γῆν», καὶ ὅτι ἀπὸ τὸ μηδὲν ἐδημιουρ-
γήθησαν τὰ ὄντα, καὶ λέγεις ὅτι προὔπῆρχεν ἡ ὕλη; Καὶ
ποῖος ἀπὸ τοὺς ἔχοντας νοῦν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἀνεχθῇ
τόσον μεγάλην παραφροσύνην; Μήπως λοιπόν ὁ ἄνθρω-
πος εἶναι ὁ δημιουργὸς, διὰ νὰ χρειασθῇ κάποιαν οὐσίαν
ὡς θάσιν καὶ ἔτσι νὰ ἐπιδείξῃ τὰ ἔργα τῆς τέχνης του;
ὋὉ Θεὸς εἶναι, εἰς τὸν ὁποῖον τὰ πάντα ὑπακούουν, ποὺ
δημιουργεῖ μὲ τὸν λόγον καὶ τὴν προσταγήν. Διότι πρόσε-
χε, εἶπε μόνον, καὶ ἔγινε τὸ φῶοκ, καὶ ὑπεχώρησε τὸ σκο-
τάδι. «Καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἀπὸ τὸ σκοτάδι».
Τί σημαίνει, «Διεχώρισεν»; Εἰς τὸν καθένα ἔδωσεν ἰδιαί-
τερον τόπον, προσδιώρισε τόν κατάλληλον χρόνον. Καὶ
ὅταν εἶχε γίνει αὐτό, τὸτε ἔδωσεν εἰς τὸ καθένα τὴν κα-
τάλληλον ὀνομασίαν. «᾿Ωνόμασε, λέγει, ὁ Θεός τὸ φῶς
ἡμέραν καὶ τὸ σκοτάδι ὠνόμασε νύκτα». Εἶδες ἀρίστην διά-
κρισιν καὶ θαυμαστὴν δημιουργίαν, ἡ ὁποία ὑπερβαίνει κά-
θε λογικὴν καὶ ἡ ὁποία ἔγινε μόνον μὲ τὸν λόγον καὶ τὴν
προσταγήν; Εἶδες πόσην συγκατάθασιν ἐχρησιμοποίησεν
ὁ μακάριος αὐτός προφήτης, μᾶλλον δὲ ὁ φιλάνθρωπος
Θεὸς διὰ μέσου τῆς γλώσσης τοῦ προφήτου διδάσκων τὸ
ἀνθρώπινον γένος, νὰ γνωρίζῃ τὴν τάξιν τῶν δημιουργη-
μάτων, καὶ ποῖος εἶναι ὁ δημιουργὸς τοῦ σύμπαντος καὶ
πῶς ἐδημιουργήθη τὸ καθένα; ᾿Επειδὴ λοιπὸν τὸ ἀνθρώπι-
νον γένος ἦτο ἀκόμη ἀτελέστερον καὶ δὲν ἠμποροῦσε νὰ
κατανοήσῃ τὰ τελειότερα, δι΄ αὐτὸ τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα ἀ-
φοῦ ἐκίνησε τὴν γλῶσσαν τοῦ προφήτου σύμφωνα μὲ τὴν
τὸ ἅγιον τὴν τοῦ προφήτου γλῶτταν κινῆσαν οὕτως ἅπαντα

ἡμῖν διαλέγεται. Καὶ ἵνα μάϑῃς ὅτι διὰ τὸ ἀτελὲς τῆς ἦμε-
τέρας διανοίας ταύτῃ ἐχοήσατο τῇ συγκαταδάσει τῆς διηγή-
σεως, ὅρα τὸν τῆς ὀροντῆς υἱόν, ὅτε πρὸς ἀρετὴν ἐπέδωκε
Βιὸ τῶν ἀνϑρώπων γένος, οὐκέτι ταύτην ἐρχόμενον τὴν ὅδόν,
ἀλλ᾽ ἐπὶ τὴν ὑψηλοτέραν διδασκαλίαν ἄγοντα τοὺς ἄκροω-
μένους. Εἰπὼν γάρ, «(Εν ἀρχῇ ἦν ὃ Δόγος, καὶ ὁ Δόγος ἦν
πρὸς τὸν Θεόν, καὶ Θεὸς ἦν ὁ Λόγος», ἐπήγαγεν: «Ἦν τὸ
φῶς τὸ ἀληϑινόν, ὃ φωτίζει πάντα ἄνϑρωπον ἐρχόμενον εἷς
10 τὸν κόσμον». Καϑάπερ γὰρ ἔνταῦϑα τὸ φῶς τοῦτο τὸ αἰσϑη-
τόν, τῷ προστάγματι τοῦ Δεσπότου παραχϑέν, τὸ σκότος τοῦ-
τὸ τὸ δρώμενον ἀπέκρυψεν, οὕτω καὶ τὸ νοητὸν φῶς τῆς
πλάνης τὸ σκότος ἀπήλασε, καὶ πρὸς τὴν ἀλήϑειαν τοὺς πλα-
γωμένους ἐχειραγώγησε.
15 8. Δεξώμεϑα οὖν μειὰ πολλῆς τῆς εὐγνωμοσύνης τὸ παρὰ
τῆς ϑείας Γραφῆς διδάγματα, καὶ μὴ ἀντιόλέπωιεν τῇ ἀ-
ληϑείᾳ, μηδὲ τῷ σκότει παραμένωμεν, ἀλλὰ πρὸς τὸ φῶς
ἐπειγώμεϑα, καὶ ἄξια τοῦ φωτὸς καὶ τῆς ἡμέρας διαπρατ-
τώμεϑα ἔογα, καϑάπερ καὶ Παῦλος παραινεῖ λέγων: Ὡς ἐν
δοἡμέρᾳ εὐσχημόνως περιπατήσωμεν, καὶ μὴ ἐργαζώμεϑα τὰ
ἔργα τοῦ σκότους». «Καὶ ἐκάλεσε», φησίν, «ὁ Θεὸς τὸ φῶς
ἡμέραν, καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκτων͵ ᾿Α4λλ᾽ ὃ μικροῦ ἡμᾶς
παρέδραμεν, ἀναγκαῖον τοῦτο ἐπαναλαδεῖν πάλι». ᾿Επειδὴ
γὰρ εἶπε, «γενηϑήτω φῶς, καὶ ἐγένετο φῶς», ἐπήγαγε" «αἱ
25 εἶδεν ὃ Θεὸς τὸ φῶς, ὅτι καλόν». Θέα μοι, ἀγαπητέ, ἔνταῦϑα,
πόση ἡ συγκατάδασις τῶν ρημάτων. Τί οὖν, πρὶν ἢ γενέσϑαι
οὐκ ἤδει, ὅτι καλόν, ἀλλὰ μετὰ τὸ παραχϑῆναι ἡ ὄψις ἔδειξε
τῷ δημιουργῷ τὸ κάλλος τοῦ παραχϑέντος. Καὶ τίς ἂν εἴποι
τοῦτο τῶν νοῦν ἐχόντων; Εἰ γὰρ ἄνϑοωπος τέχνῃ τινὶ ἐρ-
30 γαζόμενος, καὶ πρὶν ἢ καταοσοκευάσῃ τὸ ὑπ αὐτοῦ δημίιονο-
γούμενον, καὶ πρὶν ἢ μορφώσῃ, οἷδε τὴν χρείαν, εἰς ἣν
2. Ἴω. 1, 1.9.
3. Ρωμ. 13,13.
ἀδυναμίαν τῶν ἀκροατῶν, μᾶς διηγεῖται τὰ πάντα κατ᾽ αὐὖὐ-

τὸν τὸν τρόπον. Καὶ διὰ νὰ μάθῃα, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς ἀτε-
λείας τῆς ἰδικῆς μας διανοίας ἐχρησιμοποίησεν αὐτὴν τὴν
συγκατάθασιν τῆς διηγήσεως, πρόσεχε τὸν υἱόν τῆς θρον-
τῆς, ὁ ὁποῖος ὅταν τὸ ἀνθρώπινον γένος προώδευσεν εἰς
τὴν ἀρετήν, δὲν μετεχειρίζετο πλέον αὐτὸν τὸν τρόπον,
ἀλλὰ ὠδηγοῦσε τοὐύς ἀκροατάς του εἰς τὴν ὑψηλοτέραν
διδασκαλίαν. Διότι ἀφοῦ εἶπεν, «Εἰς τὴν ἀρχὴν ὑπῆρχεν ὁ
Λόγοα, καὶ ὁ Λόγος ἦτο ἀχώριστος ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ Θεὸς
ἦτο ὁ Λόγος», ἐπρόσθεσεν᾽ «το τὸ φῶς τὸ ἀληθινόν,
ποὺ φωτίζει κάθε ἄνθρωπον, ὁ ὁποῖος ἔρχεται εἰς τὸν κό-
σμον»ἦ. Διότι ὅπως ἀκριβῶς ἐδῶ τὸ αἰσθητὸν αὐτὸ φῶοα,
ἀφοῦ ἐδημιουργήθη μὲ τὴν προσταγὴν τοῦ Θεοῦ, ἀπέκρυ-
ψε τὸ ὁρατὸν αὐτὸ σκοτάδι᾽ ἔτσι καὶ τὸ πνευματικὸν φῶς
ἀπεμάκρυνε τὸ σκοτάδι τῆς πλάνης καὶ ὡδήγησε τοὐς εὖὐ-
ρισκομένους εἰς πλάνην πρὸς τὴν ἀλήθειαν.
3. "Ας δεχθοῦμεν λοιπὸν μὲ πολλὴν εὐγνωμοσύνην τὰ
διδάγματα ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν καὶ ἂς μὴ παραθδλέπω-
μὲν τὴν ἀλήθειαν, οὔτε νὰ παραμένωμεν εἰς τὸ σκοτάδι,
ἀλλὰ ἂς σπεύδωμεν πρὸς τὸ φῶς καὶ ἂς πράττωμεν ἔργα
ἄξια τοῦ φωτὸς καὶ τῆς ἡμέρας, ὅπως καὶ ὁ Παῦλος συμ-
θουλεύει λέγων᾽ «᾿Ας συμπεριφερθῶμεν μὲ εὐπρέπειαν ὧὡσ-
ἀν νὰ εἶναι ἡμέρα, καὶ ἂς μὴ πράττωμεν τἀ ἔργα πού
γίνονται εἰς τὸ σκοτάδι»". «Καὶ ὠνόμασεν ὁ Θεόασ, λέγει
ἡ Γραφὴ, τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ σκοτάδι ὠνόμασε νύκτα».
᾿Αλλὰ ἐκεῖνο ποὺ μᾶς διέφυγεν ὀλίγον, εἶναι ἀνάγκη νὰ
ἐπαναλάθωμεν πάλιν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν εἶπε, «Νὰ γίνῃ φῶοα,
καὶ ἔγινε φῶς», ἐπρόσθεσε᾽ «Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι τὸ φῶς
ἦτο καλόν». Πρόσεχε, ἀγαπητέ, ἐδῶ, πόση εἶναι ἡ συγκα-
τάθασις τῶν λόγων. Τί λοιπὸν, προτοῦ ἀκόμη νὰ γίνῃ δὲν
ἐγνώριζεν, ὅτι ἦτο καλόν, ἀλλὰ μετὰ τὴν δημιουργίαν τὸ
θέαμα ἔδειξεν εἰς τὸν δημιουργὸν τὴν ὀμορφιάν τοῦ δη-
μιουργηθέντος; Καὶ ποῖος θὰ ἡμποροῦσεν ἀπὸ τοὺς ἔχον-
τας νοῦν νὰ εἰπῇ αὐτό; Διότι ἐὰν ὁ ἄνθρωπος, ποὺ ἔχει
κάποιαν τέχνην, καὶ προτοῦ ἀκόμη κατασκευάσῃ τὸ δημι-
οὐργημά του, καὶ προτοῦ νὰ τὸ δώσῃ σχῆμα, γνωρίζει τὴν
συγτελεῖ τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ γινόμενον, πολλῷ μᾶλλον ὅ τῶν ἅπάν-

ΕἸ
τῶν δημιουογός, ὃ λόγῳ τὰ πάντα ἐκ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶ-

ναι παραγαγών, ἤδει καὶ πρὸ τοῦ δημιουργηϑῆναι τὸ φῶς,
ὅτι καλόν. Τίνος οὖν ἕνεκεν ταύτῃ τῇ λέξει ἐχρήσατο; Πρὸς
5 τὴν συνήϑειαν τὴν ἀνϑρωπίνην συγκαταδαίνων φϑέγγεται ὁ
μακάριος οὗτος προφήτης, Καὶ καϑάπερ οἱ ἄνϑρωποι, ἐπειδὰν
τι μετὰ πολλῆς τῆς ἐπιμελείας ἐργάσωνται, καὶ τέλος ἐπι-
ϑῶσι τοῖς οἰχείοις καμάτοις, τότε ἐκ τῆς δοκιμασίας καὶ τὸν
ἔπαινον προσάγουσι τοῖς ὕπ᾽ αὐτῶν γινομένοις, τὸν αὐτὸν
10 δὴ τρόπον καὶ ἡ ϑεία Γραφή, νῦν συγκατιοῦσα τῇ ἀσϑενείᾳ
τῆς ἀκοῆς τῆς ἡμετέρας, φησί: «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς,
ὅτι καλόν», καὶ τότε ἐπήγαγε" «Καὶ διεχώρισεν ὃ Θεὸς ἄνα-
μέσον τοῦ φωιός, καὶ ἀναμέσον τοῦ σκότους καὶ ἐκάλεσεν
ὅ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν, καὶ τὸ σκότος ἐκάλεσε νύκταν, καὶ
15 ἰδίαν τινὰ χώραν ἀπένειμεν ἑκάστῳ, ὅρους τινὰς ἐξ ἀρχῆς
καὶ ἐκ προοιμίων ἑκάστῳ πηγνύς, ὥστε εἰς τὸ διηνεκὲς
τούτους ἀπαραποδίστους διαφυλάττειν. Καὶ τοῦτο ἔξεστι συνι-
δεῖν ἑκάστῳ τῶν εὖ φρονούντων, πῶς ἐξ ἐκείνου μέχρι τοῦ
παρόντος οὔτε τὸ φῶς ὑπερέδη τοὺς οἰκείους ὅρους, οὔτε
2ΖΟτὸ σχότος τὴν οἰκείαν τάξιν παρῆλϑε, σὐύγχυσίν τινα καὶ ἄτα-
ξίαν ἐογασάμενον. Καὶ γὰρ ἱκανὸν καὶ τοῦτο μόνον τοῖς
ἀγνωμονεῖν δουλομένοις πρὸς τὴν πειϑὼ καὶ τὴν ὑπακοὴν
τῶν παρὰ τῆς ϑείας Γραφῆς λεγομένων ἀναγαγεῖν, ὥστε
μιμήσασϑαι κἂν τῶν στοιχείων τὴν τάξιν, τῶν ἀπαραπὄδι-
25 στον τηρούντων τὸν δοόμον, καὶ μὴ ὑπερδαίνειν τὰ οἰκεῖα
μέτρα, ἀλλ᾽ ἐπιγινώσκειν τὴν οἰκείαν φύσιν. Εἶτα ἐπειδὴ
ἑκάστῳ τὴν προσηγορίαν ἐπέϑηκεν, ἀμφότερα εἰς τὸ αὐτὸ
συναγαγών, φησι; «Καὶ ἐγένετο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ,
ἡμέρα μία». Τὸ τέλος τῆς ἡμέρας καὶ τὸ τέλος τῆς νυκτὸς
30 κα» ἐμφαίνων ὠνόμασεν, ἵνα τάξιν τινὰ καὶ ἀκολουϑίαν ἐπι-
στήσῃ τοῖς δοωμένοις, καὶ πηδεμία σύγχυσις ἧ. ᾽4λλ᾽ εἰδέναι
ΟΜΙΛΊΙΑ Γ΄ 61
ἀνάγκην, τὴν ὁποίαν ἐξυπηρετεῖ τὸ γινόμενον ἀπὸ αὐτόν,

πολὺ περισσότερον ὁ δημιουργὸς τῶν πάντων, ὁ ὁποῖος
ἔφερε μὲ τὸν λόγον του τὰ πάντα ἀπὸ τὸ μηδὲν εἰς τὴν
ὕπαρξιν, ἐγνώριζε καὶ προτοῦ νὰ δημιουργηθῇ τὸ φῶο, ὅτι
ἦτο καλόν. Διὰ ποῖον λοιπὸν λόγον ἐχρησιμοποίησεν αὐτὴν
τὴν λέξιν; Ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης ὁμιλεῖ συγκατα-
βαίνων εἰς τὴν ἀνθρωπίνην συνήθειαν. Καὶ ὅπως ἀκριδῶς
οἱ ἄνθρωποι, ὅταν πράξουν κάτι μὲ πολλὴν ἐπιμέλειαν καὶ
θέσουν τέλος εἰς τἀς προσπαθείας των, τότε ἀπὸ τὴν ἐξέ-
τασιν παρέχουν καὶ τὸν ἔπαινον εἰς τὰ δημιουργήματά των᾽
κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφή, συγκα-
ταθδαίνουσα τώρα εἰς τὴν ἀδυναμίαν τῆς αἰσθήσεώς μας,
λέγει᾽ «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὸ φῶοα, ὅτι ἦτο καλόν», καὶ ὕ-
στερα ἐπρόσθεσε᾽ «Καὶ διεχώρισεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἀπὸ
τὸ σκοτάδι καὶ ὠνόμασεν ὁ Θεὸς τὸ φῶς ἡμέραν καὶ τὸ
σκοτάδι ὠνόμασε νύκτα», καὶ ἔδωσεν εἰς τὸ καθένα κά-
ποιᾶν ἰδιαιτέραν θέσιν, ὁρίζων ἀμέσως ἀπὸ τὴν ἀρχὴν εἰς
τὸ καθένα κάποια χρονικὰ ὅρια, ὥστε νὰ διαφυλάσσουν
αὐτὰ ἀπαραβθίαστα διὰ παντός. Καὶ αὐτὸ εἶναι δυνατὸν νὰ
τὸ ἀντιληφθῇ καθένας ἀπὸ τοὐς σκεπτομένους ὀρθῶοσ,
πῶς ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα οὔτε τὸ φῶς ὑπερέθη τὰ
ἰδικά του ὅρια, οὔτε τὸ σκοτάδι παρέθη τὴν ἰδικὴν του
τάξιν, διὰ νὰ προκαλέσῃ κάποιαν σύγχυσιν καὶ ἀταξίαν.
Καὶ πράγματι αὐτὸ μόνον εἶναι ἀρκετὸν νὰ ὁδηγήσῃ ἐκεί-
νους, πού θέλουν νὰ φέρωνται ἀγνωμόνως, πρὸς τὴν πί-
στιν καὶ τὴν ὑπακοὴν τῶν λεγομένων ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γρα-
φήν, διὰ νὰ μιμηθοῦν τουλάχιστον τὴν τάξιν τῶν στοιχεί-
ων τῆς φύσεως, τὰ ὀποῖα τηροῦν ἀπαρέγκλιτον τὴν πορείαν
των, καὶ νὰ μὴ ὑπερθαίνουν τὰ ἰδικὰ των μέτρα, ἀλλὰ νὰ
γνωρίζουν καλὰ τὴν φύσιν των. "Ἔπειτα, ἀφοῦ ἔδωσεν εἰς
τὸ καθένα τὴν ὀνομασίαν καὶ συνένωσε καὶ τὰ δύο εἰς τὸ
ἴδιον σημεῖον, λέγει «Καὶ ἔγινε δράδυ, καὶ ἔγινε πρωί,
ἡμέρα πρώτη». Τὸ τέλος τῆς ἡμέρας καὶ τὸ τέλος τῆς νυ-
κτὸς ὥρισε νὰ δεικνύῃ μίαν ἡμέραν, διὰ νὰ θέσῃ κάποιαν
τάξιν καὶ συνέπειαν εἰς τὰ πράγματα καὶ νὰ μὴ ὑπάρχῃ
καμμία σύγχυσιᾳ. ᾿Αλλὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν διδα-
ἔχομεν διδασκόμενοι παρὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου, διὰ τῆς

τοῦ μακαρίου τούτου προφήτου γλώττης, τίνα μὲν κατὰ τὴν
ποώτην ἐδημιουργήϑη ἡμέραν, τίνα δὲ ἐν ταῖς ἄλλαις. Καὶ
τοῦτο δὲ αὐτὸ τῆς τοῦ φιλανϑρώπου Θεοῦ ἔστι συγκαταδἄσε-
βως, Οὐ γὰρ ἠπόρει ἡ πανιοδύναμος αὐτοῦ χείρ, καὶ ἡ ἄπει-
οος σοφία, καὶ ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ τὰ πάντα παραγαγεῖν. Τί δὲ
λέγω, ἐν μιᾷ ἡμέρᾳ; Καὶ ἐν ἀκαριαίᾳ ροπῇ. ᾿Α4λλ᾽ ἐπειδὴ
οὗ διὰ τὴν ἑαυτοῦ χρείαν παρήγαγέ τι τῶν ὄντων οὐδενὸς
γὰρ δεῖται ἀνενδεὴς ὥν, ἀλλὰ φιλανϑρωπίᾳ τινὶ καὶ ἄγα-
10 ϑότητι τὰ πάντα ἐτεκτήνατο' διὰ τοῦτο κατὰ μέρος δημιουργεῖ,
καὶ διδασκαλίαν ἡμῖν σαφῆ τῶν γινομένων παραδίδωσι διὰ
τῆς τοῦ μακαρίου προφήτου γλώττης, ἵνα μαϑόντες ἀκριδῶς
μὴ προσπταίωμεν τοῖς ἐξ ἀνϑρωπίνων λογισμῶν κινουμέ-
γοις. Εἰ γάρ, καὶ τούτων οὕτω γεγενημένων, εἰσί τινες οἱ
15 αὐτόματα λέγοντες γεγενῆσϑαι πάντα τὰ ὄντα, εἶ μὴ τοσαύτῃ
ἐχρήσατο τῇ συγκαταδάσει καὶ διδασκαλίᾳ, τί οὐκ ἂν ἐτολ-
μῆσαν οἱ κατὰ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας ἅπαντα ««αἱ λέγειν καὶ
ποάττειν σπουδάζοντες;
4. Τί γὰο ἂν εἴη ἀϑλιώτερον καὶ ἀνοητότερον τῶν ταῦτα
20 λέγειν ἐπιχειρούντων, καὶ αὐτόματα φασκόντων γεγενῆσθαι
τὰ ὄντα, καὶ τῆς τοῦ Θεοῦ προνοίας ἀποσιερούντων τὴν πᾶ-
σαν δημιουργίαν; Πῶς γὰρ ἂν ἔχοι λόγον, εἶπέ μοι, τὰ το-
σαῦτα στοιχεῖα καὶ τὴν τοσαύτην διακόσμησιν ἄνευ τινὸς
τοῦ κυδερνῶντος καὶ τὰ πάντα κρατοῦντος ἡνιοχεῖοϑαι; Καὶ
25 ναῦς μὲν οὐκ ἄν ποτε δυνηϑείη κυδερνήτου χωρὶς τὰ τῆς
ϑαλάτιης κύματα διαδραμεῖν, οὐδὲ στρατιώτης ἐογάζεοϑαί
τι γενναῖον μὴ τοῦ στρατηγοῦντος ἐφεστῶτος, οὐδὲ οἰκια
συνεστάναι μὴ τοῦ ταύτη» οἰκονομοῦντος παρόντος" ὁ δὲ ἄ-
πειρος οὗτος κόσμος, καὶ ἢ τῶν στοιχείων τούτων διακόσμη-
30 σις ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε φέρεσϑαι ἠδύνατο, μή τινὸς ὄντος
τοῦ ἡνιοχεῖν τὰ πάντα δυναμένου, καὶ κατὰ τὴν οἴκείαν σο-
σκόμενοι ἀπὸ τὸ Αγιον Πνεῦμα, μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ μα-

καρίου αὐτοῦ προφήτου, ποῖα ἐδημιουργήθησαν κατὰ τὴν
πρώτην μέραν καὶ ποῖα εἰς τὰς ἄλλας. (αὶ αὐτὸ δὲ εἶναι
γνώρισμα τῆς συγκαταβάσεως τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ.
Διότι δὲν εὑρίσκετο εἰς ἀμηχανίαν τὸ παντοδύναμιν χέρι
του καὶ ἡ ἄπειρος σοφία νἀ δημιουργήσῃ τὰ πάντα μέσα
εἰς μίαν ἡμέραν. Καὶ διατί λέγω, μέσα εἰς μίαν ἡμέραν;
Καὶ μέσα εἰς μίαν στιγμὴν μόνον ἠμπορεῖ. ᾿Επειδὴ ὅμως
δὲν ἐδημιούργησε τίποτε ἀπὸ τὰ ὄντα διὰ τὴν ἰδικήν του
ἀνάγκην, διότι δὲν χρειάζεται τίποτε καθόσον εἶναι ἀνεν-
δεής, ἀλλὰ κατεσκεύασε τὰ πάντα ἀπὸ φιλανθρωπίαν καὶ
ἀγαθότητα᾽ δι᾿ αὐτὸ δημιουργεῖ τμηματικὰ καὶ μᾶς παρα-
δίδει σαφῆ διδασκαλίαν τῶν ἔργων μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ
μακαρίου προφήτου, ὥστε ἀφοῦ μάθωμεν μὲ ἀκρίθδειαν νὰ
μὴ συγκρουώμεθα μὲ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι κινοῦνται ἀπὸ
ἀνθρωπίνας σκέψεις. ᾿Εἀν λοιπόν, ἀφοῦ ἔτσι ἔχουν δημι-
οργηθῆ αὐτά, ὑπάρχουν μερικοὶ οἱ ὁποῖοι ἰσχυρίζονται ὅτι
ὅλα τἀ ὄντα ἔχουν γίνει μόνα των, ἐὰν δὲν ἐχρησιμοποι-
οὔσε τόσην συγκατάθασιν καὶ διδασκαλίαν, τί δὲν θὰ ἐ-
τολμοῦσαν ἐκεῖνοι, ποὺ προσπαθοῦν νὰ λέγουν καὶ νὰ κά-
νουν τἀ πάντα ἐναντίον τῆς ἰδικῆς των σωτηρίας;
4. Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι περισσότερον ἄθλιον
καὶ ἀνόητον ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ λέγουν αὐ-
τὰ καὶ ἰσχυρίζονται, ὅτι τἀ ὄντα ἔχουν γίνει μόνα των καὶ
στεροῦν ὅλην τὴν δημιουργίαν ἀπὸ τὴν πρόνοιαν τοῦ Θεοῦ;
Διότι πῶς θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι λογικόν, εἰπέ μου, τὰ
τόσον πολλὰ στοιχεῖα καὶ ἡ τόσον ἁρμονικὴ διάταξις τοῦ
σύμπαντος νὰ διευθύνωνται χωρὶς κάποιον, ποὺ νὰ τὰ κυ-
θερνᾷ καὶ νὰ ἐξουσιάζῃ τὰ πάντα; Καὶ ἔνα πλοῖον μὲν
δὲν θὰ ἠμπορέσῃ ποτὲ χωρὶς κυθδερνήτην νὰ διασχίσῃ τὰ
κύματα τῆς θαλάσσης, οὔτε ὁ στρατιώτης νὰ πράξῃ κάτι
ἡρωϊκὸν χωρὶς νὰ προΐσταται ὁ στρατηγός, οὔτε σπίτι νὰ
στερεοποιηθῇ χωρὶς νὰ εἶναι παρὼν ὁ κτίστης ὁ δὲ ἄπει-
ρος αὐτὸς κόσμος καὶ ἡ ἁρμονικὴ διάταξις τῶν στοιχείων
αὐτῶν ἠμποροῦσε νὰ κινῆται ἁπλᾶ καὶ τυχαῖα, χωρὶς νά
ὑπάρχῃ κάποιος, ὁ ὁποῖος ἠμποροῦσε νὰ διευθύνῃ τὰ πάν-
φίαν συνέχοντος καὶ διαδαστιάζοντος ἅπαντα τὰ ὁρώμενα;

, Ζ΄ Α 5 Ψ Α ,
᾿Αλλὰ τί περαιτέρω φιλονεικοῦμεν ταῦτα δεικνύειν ἐκείνοις, ἅ,

κατὰ τὴν παροιμίαν, καὶ τυφλοῖς δῆλα καϑέστηκεν; “Ὅμως
μὴ διαλιμπάνωμεν προτιϑέντες αὐτοῖς τὰ ἀπὸ τῆς Γραφῆς
5 διδάγματα, καὶ πᾶσαν ποιούμενοι σπουδήν, ὥοτε καὶ τῆς
πλάνης αὐτοὺς ἀπαλλάξαι, καὶ πρὸς τὴν ἀλήϑειαν ἐπαναγα-
γεῖν, Εἶ γὰρ καὶ ἔτι τῇ πλάνῃ εἴσὶ προκατειλημμένοι, ἀλλ᾽
ὅμως ὁμογενεῖς τυγχάνουσι, καὶ προοήκει πολλὴν αὐτῶν ποι-
εἴσϑαι τὴν πρόνσιαν, καὶ μηδέποτε ναρκᾶν, ἀλλὰ μετὰ πολ-
10 λῆς τῆς ἐπιμελείας τὰ παρ᾽ δαυτῶν ἐπιδείκνυσθαι, καὶ κα-
τάδηλον αὐτοῖς ἰατρείαν παρέχει», ἵνα ὀψὲ γοῦν ποτε πρὸς
τὴν ἀληϑῆ ὑγίδιαν ἐπαγνέλθωσιν, Οὐδὲν γὰρ οὕτω τῷ Θεῷ
περισπούδαστον", ὡς ψυχῆς σωτηρία. Καὶ ὄοᾷ “Παῦλος λέ-
γων, «Ὁ ϑέλων πάντας ἀνϑρώπους σωϑῆναι, καὶ εἴς ἐπί-
18 γνωσιν ἀληϑείας ἐλϑεῖν»" καὶ πάλιν αὐτὸς ὅ Θεός φησιγ'
«Οὐ ϑελήσει ϑέλω τὸν ϑάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὸ ἐπι-
στρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν». Διὰ γὰρ τοῦτα καὶ τὴν κτίσιν ταύτην
ἅπασαν παρήγαγε, καὶ ἡμᾶς ἐδημιούργησεν, οὐχ ἵνα ἀπολώ-
μεϑα, οὐδὲ ἵνα εἰς κόλασιν ἡμᾶς παραπέμψῃ, ἀλλ᾽ ἵνα σώ-
20 σῃ, καὶ τῆς πλάνης ἐλευϑερώσας τῆς δασιλείας τὴν ἀπόλαυ-
σιν ἡμῖν δωρήσηται. Τ᾽αύτην γὰρ ἡμῖν καὶ ἡτοίμασεν, οὐ
γῦν μετὰ τὸ γενέσθαι, ἀλλὰ πρὸ καταδολῆς κόσμου, καϑὼς
αὐτός φηοι, «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μου, κληρο-
γομήσατε τὴν ἡτοιμαομένην ὑμῖν δασιλείαν ἀπὸ καταδολῆς
25 κόσμου». Ὅρα φιλανϑρωπίαν Δεσπότου, ὅπως καὶ πρὸ τῆς
δημιουργίας, καὶ πρὶν ἢ παραγαγεῖν τὸν ἄγϑρωπον, τὰ μυρία
αὐτῷ ἀγαϑὰ ηὐτρέπισε, δεικνὺς ὅσην πρόνοιαν ποιεῖται τοῦ
γέγους τοῦ ἡμετέρου, καὶ ὅτι πάντας δούλεται σωϑῆναι. 7).οι-
οὔτον τοίνυν ἔχοντες Δεσπότην, οὕτω φιλάνϑρωπον, οὕτως
30 ἀγαϑόν, οὕτως ἥμερον, καὶ τῆς οἴκείας σωτηρίας φροντί-
4. Α’ Τιμ. 2,4.
5. ᾽[εζ. 16, 23.
6. Ματθ. 25, 324.
τὰ καὶ κατὰ τὴν ἰδικήν του σοφίαν νὰ συγκρατῇ καὶ νὰ

θαστάζῃη ὅλα τὰ ὁρατά; ᾿Αλλὰ διατί προσπαθοῦμεν ἀκόμη
νὰ ἀποδεικνύωμεν εἰς ἐκείνους αὐτά, τὰ ὁποῖα, σύμφωνα
μὲ τὴν παροιμίαν, ἔχουν καταστῆ φανερὰ καὶ εἰς τοὺς τυ-
φλούς; “Ὅμως ἂς μὴ παραλείπωμεν νὰ παρουσιάζωμεν
εἰς αὐτοὺς τὰ διδάγματα ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν καὶ νὰ
φροντίζωμεν μὲ κάθε μέσον διὰ νὰ ἀπαλλάξωμεν αὐτοὺς
ἀπὸ τὴν πλάνην καὶ νὰ τοὺς ἐπαναφέρωμεν πρὸς τὴν
ἀλήθειαν. Διότι καὶ ἐὰν εἶναι προκατειλημμένοι ἀκόμη ἀπὸ
τὴν πλάνην, ὅμως εἶναι τοῦ ἰδίου γένους μὲ ἡμᾶα, καὶ πρέ-
πει νὰ φροντίζωμεν πολὺ δι᾽ αὐτούς, καὶ ποτὲ νὰ μὴ εὑρι-
σκώμεθα εἰᾳ λήθαργον, ἀλλὰ νὰ ἐπιδεικνύωμεν τὰ ἰδικὰ
των μὲ πολλὴν ἐπιμέλειαν καὶ νά παρέχωμεν εἰς αὐτούς
τὴν κατάλληλον θεραπείαν, διὰ νὰ ἐπανέλθουν ἀργὰ λοι-
πὸν κάποτε εἰς τὴν πραγματικὴν ὑγείαν. Διότι τίποτε δὲν
εἶναι εἰς τὸν Θεὸν τόσον περιζήτητον, ὅπως ἡ σωτηρία τῆς
ψυχῆς. Καὶ φωνάζει ὁ Παῦλος λέγων, «Ὁ Θεὸς θέλει ὅ-
λοι οἱ ἄνθρωποι νὰ σωθοῦν καὶ νὰ λάθουν πλήρη γνῶσιν
τῆς ἀληθείας»", ᾿Επίσης καὶ ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς λέγει᾽ «Δὲν θέ-
εἐλὼ τὸν θάνατον τοῦ ἀσεθοῦς, ὅπως τὴν ἐπιστροφὴν αὐτοῦ
καὶ τὴν ζωήν του». Διότι δι᾽ αὐτὸ καὶ ἔκανε τὴν πλάσιν
αὐτὴν ὄλην καὶ ἐδημιούργησεν ἡμᾶς, ὄχι διά νἀ χανώμε-
θα, οὔτε διὰ να μᾶς ἐξαποστείλῃ εἰς τὴν κόλασιν, ἀλλὰ
διά νὰ μᾶς σώσῃ καὶ νὰ μᾶς χαρίσῃ τὴν ἀπόλαυσιν τῆς θ8α-
σιλείας τῶν οὐρανῶν, ἀφοῦ μᾶς ἀπαλλάξῃ ἀπὸ τὴν πλάνην.
Τὴν θδασιλείαν λοιπὸν μᾶς τὴν προητοίμασεν, ὄχι τώρα με-
τὰ τὴν δημιουργίαν, ἀλλὰ ἀπὸ καταδολῆς κόσμου, καθὼς
ὁ Χριστὸς λέγει, «Ελᾶτε σεῖς, ποὐ εἶσθε εὐλογημένοι ἀπὸ
τὸν Πατέρα μου, κληρονομήσατε τὴν βασιλείαν, ἡ ὁποία
ἔχει ἑτοιμασθῆ διά σᾶς, ἀφ᾽ ὄτου ἐθεμελιώνετο ὁ κόσμος»",
Πρόσεξε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου, πῶς καὶ πρὶν ἀπὸ
τὴν δημιουργίαν, καὶ προτοῦ ἀκόμη νἀ πλάσῃ τὸν ἄνθρωπον,
πρὸς χάριν του ἠτοίμασε τἀ ἄπειρα ἀγαθά, ἀποδεικνύων πό-
σον φροντίζει διὰ τὸ ἰδικὸν μας γένος καὶ ὅτι θέλει ὅλοι
νὰ σωθοῦν. Ἔχοντες λοιπὸν τέτοιον Κύριον, τόσον φιλάν-
θρωπον, τόσον ἀγαθόν, τόσον πρᾶον, ἂς φροντίζωμεν διὰ
ζῶμεν, καὶ τῶν ἀδελφῶν τῶν ἡμετέρων. Τοῦτο γὰρ ἡμῖν

καὶ σωτηρίας ὑπόϑεσις γενήσεται ὅταν μὴ ὑπὲρ ξδαυτῶν μό-
γὸν σπουδάσωμεν, ἀλλ᾽ ὅταν καὶ τὸν πλησίον ὠφελῶμεν, μοιὶ
πρὸς τὴν τῆς ἀληϑείας ὁδὸν χειραγωγῶμεν. Καὶ ἵνα μάϑῃς,
ὅσον ἐστὶν ἀγαϑὸν τὸ δυνηϑῆναι μετὰ τῆς οἰκείας σωτηρίας
καὶ ἕτερον κερδᾶναι, ἄκουσον ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ λέ-
γοντὸος τοῦ προφήτου: «(Ο ἐξάγων τίμιον ἐξ ἀναξίου, ὡς
στόμα μου ἔσται». Τί δὲ τοῦτό ἔστιν; Ὃ ἐκ τῆς πλάνης πρὸς
τὴν ἀλήϑειαν, φησί, χειραγωγῶν, ἢ ἀπὸ τῆς κακίας πρὸς
τ0 ἀρετὴν ὁδηγῶν τὸν πλησίον, κατὰ δύναμιν ἀνθρωπίνην ἐμὲ
μιμεῖται. Καὶ γὰρ καὶ αὐτὸς δι οὐδὲν ἕτερον, Θεὸς ὦ»,
τὴν ἡμετέραν ὑπέδυ οάρκα, καὶ διὰ τὴν σωτηρίαν τοῦ τῶν
ἀνϑρώπων γένους γέγονεν ἄνγνϑρωπος. Καὶ τί λέγω, τὴν ἧ-
μετέραν ὑπέδυ σάρκα, καὶ τὰ ἄλλα πάντα τὰ ἀνϑρώπινα ὑπέ-
15 μξδινὲν, ὅπου γ8 καὶ τὸν σταυρὸν κατεδέξατο, ἵνα ἡμᾶς τοὺς
ὑπὸ ἁμαρτιῶν προδεδομένους τῆς κατάρας ἐλευϑερώσῃ; Καὶ
δοᾷ τοῦτο Παῦλος λέγων «Χριστὸς ἡμᾶς ἐξηγόρασεν ἐκ
τῆς κατάρας τοῦ νόμου, γενόμενος ὑπὲρ ἡμῶν κατάραν.
ΕἸ τοίνυν αὐτός, Θεὸς ἂν καὶ τῆς οὐσίας ἐκείνης τῆς ἀπορ-ι
20 ρήτου τυγχάνων, διὰ φιλανϑρωπίαν ἄφατον ταῦτα ἅπαντα
κατεδέξατο δι᾽ ἡμᾶς καὶ τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν, τί
οὖκ ἂν εἴημεν αὐτοὶ δίκαιοι περὶ τοὺς ὁμογενεῖς ἐπιδείξασθαι
καὶ τὰ μέλη τὰ ἡμέτερα, ὥστε καὶ τῆς φάρυγγος αὐτοὺς
δξαρπάσαι τοῦ διαδόλου, καὶ πρὸς τὴν τῇς ἀρετῆς ὅδὸν χει-
25 θαγωγῆσαι; “Ὅσῳ γὰρ ψυχὴ σώματος κρείσσων, τοσούτῳ
τῶν χρήμασι δοηθϑούντων τοῖς δεομένοις οὗτοι μειζόνων ἀ-
ξιοῦνται τῶν ἀμοιδῶν οἱ διὰ τῆς παραινέσεως καὶ τῆς συνε-
χοῦς διδασκαλίας τοὺς ρᾳϑύμους καὶ ἀναπεπτωκότας ἀνά-
γαντὲς ἐπὶ τὴν εὐθεῖαν ὁδόν, καὶ δεικνόντες τῆς μὲν κακίας
390 τὸ δυσειδές, τῆς δὲ κατὰ Θεὸν ἀρετῆς τὴν πολλὴν εὐμορφίαν.
7. "Ἴερ. 15, 19.

8. Γαλ. 3,13.
ΟΜΙΛΔΛΙΑ Γ΄ 67
τὴν σωτηρίαν μας καὶ τῶν ἰδικῶν μας ἀδελφῶν. Διότι αὐὖ-
τὸ θά γίνῃ δάσις καὶ τῆς ἰδικῆς μας σωτηρίας, ὅταν δηλα-
δὴ δὲν φροντίζωμεν μόνον διὰ τοὺς ἑαυτούς μας, ἀλλὰ
ὅταν ὠφελοῦμεν καὶ τὸν πλησίον μας καὶ τὸν ὁδηγοῦμεν
πρὸς τὸν δρόμον τῆς ἀληθείας. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς, πόσον
ἀγαθὸν εἶναι τὸ νὰ ἠμπορέσῃς μαζὶ μὲ τὴν ἰδικήν σου σω-
τηρίαν καὶ ἄλλον νὰ κερδίσῃς, ἄκουσε τὸν προφήτην, ὁ
ὁποῖος ἐκπροσωπῶν τὸν Θεὸν λέγει᾽ «᾿Εκεῖνος ποὺ ὁδηγεῖ
τὸν ἄνθρωπον εἰς τιμιότητα ἀπὸ τὴν κακίαν, θὰ εἶναι ὡς
στόμα μου». Τί ὅμως σημαίνει αὐτό; ᾿Εκεῖνος ποὺ ὁδηγεῖ
τὸν ἄνθρωπον, λέγει, ἀπὸ τὴν πλάνην πρὸς τὴν ἀλήθειαν
ἢ ἀπὸ τὴν κακίαν ὁδηγεῖ τὸν πλησίον πρὸς τὴν ἀρετήν,
μιμεῖται ἐμὲ κατὰ τὴν ἀνθρωπίνην δύναμιν. Διότι καὶ αὐτὸς
διὰ τίποτε ἄλλο, ἄν καὶ ἦτο Θεός, ὑπεδύθη τὴν ἰδικήν μας
σάρκα, καὶ διὰ τὴν αωτηρίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους ἔγι-
νεν ἄνθρωποακα. Καὶ διατί λέγω, ὑπεδύθη τὴν ἰδικήν μας σάρ-
κα, καὶ ὅλα τὰ ἄλλα τὰ ἀνθρώπινα ὑπέμεινεν, ἁφοῦ θε-
θαίως καὶ τὸν σταυρόν κατεδέχθη, διὰ νὰ ἐλευθερώσῃ
ἀπὸ τὴν κατάραν ἡμᾶς, ποὺ εἴχαμεν προδοθῆ ἀπὸ τὰς
ἀμαρτίας; Καὶ φωνάζει αὐτὸ ὁ Παῦλος λέγων «Ὁ Χρι-
στὸς μᾶς ἐξηγόρασεν ἀπὸ τὴν κατάραν τοῦ νόμου, γενό-
μενος πρὸς χάριν μας καταραμένοοκ»", ᾿Εὰν λοιπὸν αὐτόα,
ἐνῷ εἶναι Θεὸς καὶ ἔχει τὴν ἀσύλληπτον ἐκείνην οὐσίαν,
ἀπὸ ἄπειρον φιλανθρωπίαν κατεδέχθη ὅλα αὐτὰ δι᾽ ἡμᾶς
καὶ τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν, τί δὲν θὰ ἦτο δίκαιον νὰ ἐπι-
δείξωμεν διὰ τοὺς συνανθρώπους μας καὶ τὰ ἰδικά μας
μέλη, ὥστε νὰ ἁρπάσωμεν αὐτοὺς ἀπὸ τὸ στόμα τοῦ δια-
θόλου καὶ νὰ τοὺς ὁδηγήσωμεν πρὸς τὸν δρόμον τῆς ἀρε-
τῆς; Διότι ὅσον ἀνωτέρα εἶναι ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸ σῶμα, τόσον
μεγαλυτέραν ἀμοιδὴν ἀξιώνονται ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ θοη-
θοῦν τοὺς ἔχοντας ἀνάγκην μὲ χρήματα, αὐτοί, οἱ ὁποῖοι
μὲ συμθουλὰς καὶ συνεχῆ διδασκαλίαν ὀδηγοῦν τοὺς ἀδια-
φόρους καὶ τοὺς ἀποθαρρυνομένους εἰς τὸν εὐθὺν δρό-
μον καὶ δεικνύουν ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν τὴν ἀσχημίαν τῆς κακίαα,
ἀφ᾽ ἐτέρου δὲ τὴν μεγάλην ὀμορφιάν τῆς κατὰ Θεὸν
ἀρετῆς.
ὅ, Ταῦτα τοίνυν ἅπαντα εἰδότες, πρὸ τῶν ἄλλων ἁπάντων

τῶν διωτικῶν περὶ τῆς κατὰ ψυχὴν σωτηρίας διαλεγώμεϑα
τοῖς πλησίον», εἰς ταύτην αὐτοὺς ἐνάγοντες τὴν πέριμναν.
᾿Αγαπητὸν γάρ, ἀγαπητόν, συνεχῶς ταῦτα ἐνηχσυιιένην τὴ»
ψυχὴν δυνηϑῆναι ἀνενεγκεῖν» ἐκ τῆς ἀδύσσου τῶ» κακῶν
τῶν ἐν τῷ μέσῳ στρεφομένων, καὶ περιγενέσϑαι τῆς τῶν
παϑῶν ἐπαναστάσεως, ἅπερ διηνεκῶς πολιορκεῖ τὴν ἣμε-
τέραν ψυχήν. Καὶ διὰ τοῦτο χρεία ἡμῖν πολλῆς τῆς ἄγρυ-
πνίας, ἐπειδὴ καὶ διηνεκὴς ἡμῖν ἔστιν ὃ πόλεμος, καὶ ἄνα-
10 κωχὴν οὐδέποτε ἔχων διὸ καὶ Παῦλος ἔλεγεν ᾿Εφεσίοις
γράφ ων" «Οὐκ, ἔστιν ἡμῖν ἡ πάλη πρὸς αἷμα καὶ σάρκα, ἀλλὰ
πρὸς τὰς ἀρχάς, πρὸς τὰς ἐξουσίας, πρὸς τοὺς κοομοκράτο-
οᾶῦς τοῦ σκότους τοῦ αἰῶνος τούτου, πρὸς τὰ πνευματικὰ τῆς
πονηρίας ἐν τοῖς ἐπουρανίοις». Μὴ νομίσητε, φησί, τὸν τὺυ-
15 χόντα ἡμῶν προκεῖσϑαι ἀγῶνα" οὐ πρὸς ὁμογενεῖς ἡμῖν ὅοτιν
ἡ πάλη, οὐδὲ ἐξίσης ἡμῖν ἔοτι τὰ τῆς παρατάξεως. Καὶ γὰρ
σώματι συιιπεπλεγμένοι, τοῖς ἀοωμάτοις παλαίειν δυνάμεσι
προστιετάγμεϑα' ἀλλὰ μὴ δείσητε' εἶ γὰρ καὶ ἀνώμαλος ἢ
μάχη, ἀλλὰ μεγάλη τῶν ὅπλων τῶν ἡμετέρων ἡ δύναμις.
20᾽ ἙἘπήγαγε γὰρ κπονονουχὶ λέγων, ἐπειδὴ ἔγνωτε τῶν οημδί-
ὦν τὴν φύσιν, μὴ καταπέσητε, μηδὲ ναρκήσητξ πρὸς τὴν
πάλην ἀλλὰ «Διὰ τοῦτο ἀναλάδετε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ",
ποὸς τὸ δύνασϑαι ὑμᾶς στῆναι πρὸς τὰς μεϑοδείας τοῦ δια-
δόλου». Πολλαὶ γὰρ αἱ τούτου μεϑοδεῖαι, τοῦτ᾽ ἔστιν ὅδοί,
25 δι ὧν ὑποσκελίζειν ἐπιχειρεῖ τοὺς ρᾳϑυμοτέρους, καὶ δεῖ
ταύτας ἀκριδῶς ἐπίστασθαι, ὥστε διαφυγεῖν αὐτοῦ τὰς 1α-
ὅάς, καὶ μηδεμίαν αὐτῷ παρείσδυσιν ἀφιέναι, ἀλλὰ καὶ γλώτ-
της ἀκοίδειαν ἐπιδείκνυοϑαι, καὶ ὀφϑαλμῶν ἀσφάλειαν, καὶ
διανοίας καϑαρότητα, καὶ διηνεκῶς ἐναγώνιον εἶναι, καϑάπερ
30 ϑηρίου τινὸς ἐπιόντος, καὶ λυμήνασϑαι ἡμῖν ἐπιχειροῦντος.
Διὰ γὰρ9 τοῦτο καὶ
ἐπὶ ἡἢ, οὐσοανομήκης
οὐθανομὴηπης ἐκείνη ἢ ψυχῆ,
ψυχή, ὁὃ τῶν
τῶν ἐ-ὲ
9. Ἔφ. 6,12.
10. Ἐφ. 8, 11.
5. Γνωρίζοντες λοιπὸν ὄλα αὐτά, ἂς συζητοῦμεν μὲ τοὺς

ἄλλους, ἀντὶ ὄλων τῶν ἄλλων τῶν βιωτικῶν πραγμάτων,
διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς, ὁδηγοῦντες αὐτοὺς εἰς αὐ-
τὴν τὴν φροντίδα. Διότι εἶναι πολὺ ἀγαπητὸν νὰ ἠμπορέσῃ
ἡ ψυχή, ποὺ διαρκῶς ἀκούει αὐτά, νὰ συνέλθη ἀπὸ τὴν
ἄβυσσον τῶν κακῶν, τἀ ὁποῖα ὑπάρχουν ἄφθονα μεταξύ
μας, καὶ νὰ νικήσῃ τὴν ἐξέγερσιν τῶν παθῶν, τὰ ὁποῖα
συνεχῶς πολιορκοῦν τὴν ἰδικήν μας ψυχήν. Καὶ δι᾽ αὐτὸ
πρέπει νὰ ἀγρυπνοῦμεν πολύ, ἀφοῦ ὁ πόλεμός μας καὶ
διαρκὴς εἶναι καὶ ποτὲ δὲν ἔχει ἀνακωχήν᾽ διὰ τοῦτο καὶ ὁ
Παῦλος, ὅταν ἔγραφε πρὸς τοὐς ᾿Εφεσίους, ἔλεγε᾽ «Δὲν
εἶναι ἡ πάλη μας πρὸς ἀντιπάλους ὁμοίους μας, μὲ αἷμα
καὶ σάρκα, ἀλλὰ πρὸς τἀς ἀρχάς, πρὸς τἀς ἐξουσίας, τιρὸς
τοὺς κοσμοκράτορας, ποὐ ἄρχουν εἰς τὸ σκοτάδι τοῦ αἰῶ-
νος αὐτοῦ, πρός τὰ πνευματικά ὄντα τῆς πονηρίας, ποὺ
κατοικοῦν εἰς τοὺς οὐρανούς»", Νὰ μὴ νομίσετε, λέγει, ὅτι
ἔχομεν ἐνώπιόν μας ἕνα τυχαῖον ἀγῶνα᾽ ἡ πάλη μας δὲν
εἶναι πρὸς συνανθρώπους μαα, οὔτε εἶναι ἴση ἡ παράταξίς
μας. Διότι ἂν καὶ ἔχομεν σῶμα, ἔχομεν προσταχθῆ νὰ τιο-
λεμοῦμεν μὲ ἀσωμάτους δυνάμεις" ἀλλὰ μὴ φοβηθῆτε, διότι
ἐὰν καὶ ἡ μάχη εἶναι ἄνισος, εἶναι ὅμως μεγάλη ἡ δύναμις
τῶν ἰδικῶν μας ὄπλων. Διότι ἐπρόσθεσεν αὐτά, σχεδὸν
ὡσὰν νά ἔλεγεν, ἐπειδὴ ἐγνωρίσατε τὴν φύσιν τῶν ἐχθρῶν,
νὰ μὴ χάσετε τὸ θάρροα, οὔτε νὰ ἀδρανήσετε πρὸς τὴν
πάλην. ᾿Αλλὰ «Δι᾿ αὐτὸ ἐνδυθῆτε ὁλόκληρον τὴν πανοπλίαν
τοῦ Θεοῦ, διὰ νὰ ἠμπορέσετε νὰ ἀντιστέκεσθε εἰς τὰ τε-
χνάσματα τοῦ διαθδόλου»"", Διότι εἶναι πολλὰ τὰ τεχνάσμα-
τὰ αὐτοῦ, δηλαδὴ οἱ τρόποι, μὲ τοὺς ὁποίους ἐπιχειρεῖ νὰ
ὑπονομεύσῃ τοὺς περισσότερον ἀδρανεῖς, καὶ πρέπει νὰ
τοὺς γνωρίζωμεν πολὺ καλά, διὰ νὰ ἀποφύγωμεν τὰς ἀ-
φορμάς του, καὶ νὰ μὴ ἀφήνωμεν καμμίαν εἴσοδον εἰς αὐὖ-
τόν, ἀλλά νὰ ἐπιδεικνύωμεν καὶ ἀκρίθειαν γλώσσης, καὶ
σταθερότητα ὀφθαλμῶν, καὶ καθαρότητα σκέψεως καὶ διαρ-
κῶς νά εἴμεθα ἔτοιμοι διὰ τὸν ἀγῶνα, ὡσὰν κάποιο θηρίον
νὰ ἔρχεται ἐναντίον μας καὶ νὰ ἐπιχειρῇ νὰ μᾶς κατασπα-
ράξῃ. Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ ἡ οὐρανομήκης ἐκείνη ψυχή, ὁ
Τ0 ΙΩΑΝΝΟῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ς
ϑνῶν διδάσκαλος, ἡ γλῶττα τῆς οἴκουμένης, ὅ ὑπὲρ τῆς
τῶν μαϑητευομένων σωτηρίας ἅπαντα πραγματευόμενος, εἰ-
πών, Αναλάδετε τὴν πανοπλίαν τοῦ Θεοῦ», πάλιν ἐπήγαγε,
πάντοϑεν ἡμᾶς περιφράττων, καὶ ἀχειρώτους ἐργαζόμενος,
5 οὕτω λέγων «Στῆτε οὖν περιεζωοσμένσι τὴν ὀσφὺν ὑμῶν ἐν
ἀληϑείᾳ, καὶ ἐνδυσάμενοι τὸν ϑώρακα τῆς πίστεως, καὶ ὕτιο-
δησάμενοι τοὺς πόδας ἐν ἑτοιμασίᾳ τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰ-
ρήνης, ἐπὶ πᾶσιν ἀναλαδόντες τὸν ϑυρεὸν τῆς πίστεως, ὃν ᾧ
δυνήσεσθε πάντα τὰ ὄέλη τοῦ πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα οδέ-
10 σαι, καὶ τὴν περικεφαλαίαν τοῦ σωτηρίου δέξασϑε, καὶ
τὴν μάχαιραν τοῦ Πνεύματος, ὅ ἔστι ρῆμα Θεοῦ». Εἶδες πάντα
τὰ μέλη ὅπως περιέφραξε, καὶ καϑάπερ τις εἷς πόλεμόν τι-
γα μέλλων ἐξαγαγεῖν, οὕτω πρῶτον μὲν τῇ ζώνῃ ἠσφαλίσατο,
ὥσιε εὔκολον εἶναι ἡμῖν τὸν δρόμον, ἔπειτα τὸν ϑώρακα ἐνέ-
15 δυσεν, ἵνα μὴ ὑπὸ τῶν δελῶν πληττώμεϑα, καὶ τοὺς πόδας
ἠσφαλίσατο, καὶ παγνταγόϑεν τῇ πίστει περιέφραξεν; Αὕτη
γάρ, αὕτη, φησί, καὶ τὰ δέλη τοῦ πονηροῦ τὰ πεπυρωμένα
σδέσαι δυνήσεται, Τίνα δέ ἔστι τοῦ διαδόλου τὰ δέλη; Αἱ
πονηραὶ ἐπιϑυμίαι, οἱ ἀκάϑαρτοι λογισμοί, τὰ πάϑη τὰ ὄλέ-
20 ϑρίια, ϑυμός, δασχανία, φϑόνος, δργή, μῖσος, χρημάτων ἐπι-
ϑυμία, καὶ ἢ ἄλλη ἅπαοα ρᾳϑυμία. Ταῦτα, φησίν, ἅπαντα
σδέσαι δυνήοεται ἦ μάχαιρα τοῦ Πνεύματος. Καὶ τί λέγω
σδέσαι; Καὶ τὴν κεφαλὴν αὐτὴν τοῦ πολειιίου ἀποτεμεῖν ᾿δυ»
γήσεται. Εἶδες πῶς ἐνεύρωσε τοὺς μαϑητευομέγνους; πῶς
25 κηροῦ μαλακωτέρους ὄντας σιδήρου στερροτέρους εἰργάσατο;
᾿Επειδὴ γὰρ ἡμῖν οὗ πρὸς αἷμα καὶ σάρκα ὃ πόλξμος, ἀλλὰ
πρὸς τὰς ἀσωμάτους δυνάμεις, διὰ τοῦτο οὐδὲ τὰ ὅπλα ἧ-
μῖν σαρκικὰ περιέϑηπεν, ἀλλὰ πάντα πνευματικά, καὶ οὕτως
ἀποσιίλδοντα, ὥστε μηδὲ τὴν ἐκ τούτων αἴγλην ἔνεγχειν
30 δύναοϑαι τὸν πονηρὸν ἐκεῖνον δαίμονα.
θ, Τοιαῦτα τοίνυν ὅπλα ἐνδεδυμένοι μὴ φρίττωμεν τὴν πά-
λην, μηδὲ τὴν συμπλοκὴν φεύγωμεν, ἀλλὰ μηδὲ ρᾳϑυμῶμεν.
11. Ἐφ. θ, 14-17.

ΟΜΙΛΙΑ Γ΄ 7ι
διδάσκαλος τῶν ἐθνῶν, ἡ γλῶσσα τῆς οἰκουμένης, ἐκεῖνος

ποὺ ἐπιχειρξὶ τά πάντα διὰ τὴν σωτηρίαν τῶν μαθητῶν,
ἀφοῦ εἶπεν, «Ἐνδυθῆτε ὅλα τὰ ὅπλα τοῦ Θεοῦ», πάλιν
ἐπρόσθεσε, προφυλάσσων ἡμᾶς ἀπὸ παντοῦ καὶ καθιστῶν
ἡμᾶς ἀκαταθδλήτους, λέγων ἔτσι᾽ «Σταθῆτε λοιπόν, ἀφοῦ
ζωσθῆτε ὡς ἄλλην ζώνην τὴν ἀλήθειαν, καὶ ἐνδυθῆτε τὸν
θώρακα τῆς πίστεως καὶ φορέσετε εἰς τὰ πόδια σας τὴν
ἐτοιμασίαν τοῦ εὐαγγελίου τῆς εἰρήνης. Μαζὶ μὲ ὅλα αὐτὰ
φορέσατε τὴν ἀσπίδα τῆς πίστεως, μὲ τὴν ὁποίαν θὰ ἠμπο-
ρέσετε νὰ σθδήσετε ὄλα τἀ πύρινα δέλη τοῦ πονηροῦ, καὶ
δεχθῆτε τὴν περικεφαλαίαν τῆς σωτηρίας καὶ τὴν μάχαιραν
τοῦ Πνεύματοακα, ἡ ὁποία εἶναι ὁ λόγος τοῦ Θεοῦ». Εἴδες
πῶς ἐπροφύλαξεν ἀπὸ παντοῦ ὅλα τὰ μέλη τοῦ σώματοα,
καὶ ὅπως ἀκριβθῶς ὄταν κανεὶς πρόκειται νὰ μᾶς ἐξαγάγῃ
εἰς κάποιον πόλεμον, ἔτσι κατὰ πρῶτον μὲν ἐπροφύλαξε
μὲ τὴν ζώνην, ὥστε νὰ τρέχωμεν μὲ εὐκολίαν, ἔπειτα ἐφό-
ρεσε τὸν θώρακα, διά νὰ μὴ μᾶς κτυποῦν τὰ δέλη καὶ
“ἐξησφάλισε τά πόδια καὶ ἀπό παντοῦ ἐπροφύλαξε μὲ τὴν
πίστιν; Διότι αὐτή, λέγει, αὐτὴ θὰ ἠμπορέσῃ νὰ σθήσῃ καὶ
τὰ πύρινα δέλη τοῦ πονηροῦ. Ποῖα ὄμως εἶναι τὰ δέλη τοῦ
διαδόλου; Αἱ πονηραὶ ἐπιθυμίαι, αἱ ἀκάθαρτοι σκέψεις, τὰ
καταστρεπτικὰ πάθη, ὁ θυμός, ἠ βασκανία, ὁ φθόνος, ἡ
ὁργή, τὸ μῖσος, ἡ ἐπιθυμία τῶν χρημάτων καὶ κάθε ἄλλη
ἀπερισκεψία. “Ὅλα αὐτά, λέγει, θὰ ἠμπορέσῃ νὰ τὰ σδήσῃ
ἡ μάχαιρα τοῦ Πνεύματος. Καὶ διατί λέγω θὰ τὰἀ σθήσῃ;
᾿Ακόμη καὶ αὐτὸ τὸ κεφάλι τοῦ ἐχθροῦ θὰ ἠμπορέσῃ νὰ
ἀποκόψῃ. Εἴδες πῶς ἐνίσχυσε τοὺς μαθητάς; πῶς τοὺς
κατέστησε ἰσχυροτέρους ἀπὸ τὸν σίδηρον, ἐνῷ ἦσαν μαλα-
κώτεροι ἀπὸ τὸ κερί; ᾿Επειδὴ λοιπὸν ὁ πόλεμός μας δὲν
εἶναι ἐναντίον ἀνθρώπων, ποὺ ἔχουν σάρκα καὶ αἷμα, ἀλλὰ
ἐναντίον ἀσωμάτων δυνάμεων, δι᾽ αὐτὸ οὔτε ὅπλα σαρκι-
κὰ μᾶς ἐχορήγησεν, ἀλλά ὄλα πνευματικὰ καὶ τόσον λαμπε-
ρά, ὥστε ὁ πονηρὸς ἐκεῖνος δαίμων νὰ μὴ ἠμπορέσῃ οὔτε
τὴν λάμψιν αὐτῶν νἀ ὑποφέρῃ.
θ. Φέροντες λοιπὸν τέτοια ὅπλα ἂς μὴ φοδούμεθα τὴν
πάλιν, οὔτε νὰ ἀποφεύγωμεν τὴν σύγκρουσιν, ἀλλὰ οὔτε
“Ὥσπερ γὰρ νηφόντων ἡμῶν οὐκ ἄν ποῖε περιγένοιτο ὁ πο-

γηρὸς δαίμων ἐκεῖνος τῆς τῶν ὅπλων δυνάμεως, ἐὰν ὄου-
λώμεϑα ἄκυρα αὐτοῦ ποιῆσαι τὰ μηχανήματα, οὕτως ἐὰν ρᾳ-
ϑυιῶμεν, οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος ἔσται, τοῦ πολεμίου τῆς ἧτ:-
τέρας σωτηρίας διηνεκῶς ἐγοηγορότος, καὶ πάντα κατὰ τῆς
σωτηρίας ἡμῶν διαπρατιτομένου. Παν»ταχόϑεν τοίνυν ὅπλί-
ζωμὲν ἑαυτούς, καὶ ρημάτων φειδόμενοι, καὶ πραγμάτων
ἀπεχόμενοι τῶν δλάπιξι" ἡμᾶς δυναμένων, καὶ μετὰ τῆς
ἀποχῆς τῶν ὄρωμάτων, καὶ τῆς ἄλλης ἀρετῆς, καὶ τὴν περὶ
10 τοὺς πένητας δαψίλειαν ἐπιδεικνυώμεϑα, εἰδότες ὅση τῆς
περὶ τούτους ϑεραπείας ἡμῖν κείσεται ἢ ἀνταπόδοσις. «Ὃ
γὰρ ἐλεῶν», φησί, «πτωχόν, δανείζει Θεῷν. “Ὅρα δαγείου ύ-
σιν ξένην καὶ παράδοξον. “Ετερός ἐστιν ὃ λαμόάγων, καὶ
ἕτερος ὅ τῷ δανείῳ ἑαυτὸν ὑπεύϑυνον καϑιστάς" καὶ οὐ τοῦτο
15 μόνον, ἀλλ᾽ ὅτι ἐπὶ τούτου τοῦ δανείου οὐκ ἔστι» ἀγνωιοσύνηγ'
ὑποστῆναι, οὐδὲ ἑτέραν τινὰ ζημίαν. Οὐδὲ γάρ, καϑάπερ.
ἐνταῦϑα, ἑκατοστὴν μόνον ὑπισχνεῖται δώσειν, ἀλλὰ ἕπκατον-
ταπλασίονα τῶν διδομένων, καὶ οὐδὲ πέχοι τούτου ἵσταται.
ἀλλὰ ταῦτα μὲν ἐν τῷ παρόντι, καὶ ὃν τῷ μέλλοντι δὲ ζωὴν
20 αἰώνιον. Καὶ ἐπὶ μὲν τοῦ παρόντος δίου εἴ τις ἢν ὑπέσχετο
διπλασίονα μόνον» τῶν διδοιιίένων ὑφ᾽ ἡμῶν παρασχεῖν, πρὸ-
ϑύμως ἂν ἅπασαν ἡμῶν τὴν ὕπαρξιν ποοσηκάιιεϑα, ὅπου
πολλὴ πολλάκις ἢ ἀγνωμοσύνη, πολλαὶ τῶ» πλεονεκτούντων
αἱ ὑπερδολαί. Καὶ γὰρ καὶ τῶν σφόδρα γνησίων πολ)}ηὶ
25 οὐδὲ αὐτὸ τὸ δανεισϑὲν τοῖς δεδωκόσι παρέσχον, ἢ δι᾿ ἀγνω-
μοσύνην τοῦτο ὑπομείναντες, ἢ καὶ πολλάκις ὑπὸ πενίας κω-
λυϑέντες. ᾿Επὶ δὲ τοῦ τῶν ἁπάντων εἰξοπότοι' οὐδὲν τούτον»
ἐστὶ λογίσασϑαι, ἀλλὰ καὶ τὸ δάνειον ἀκέραιον μένει, καὶ
ὑπὲρ τῶν καταδαλλομένω» ἑκατονταπλασίονα παρασχεῖν ὑπι-
30 σχνεῖναι μετὰ τοῦτο καὶ τὴν ἐν τῷ μέλλοντι ζωὴν ἡμῖν τας
12. Παροιμ. 19,17.

ΟΜΙΛΙΑ Γ'’ 73
καὶ νὰ εἴμεθα ἀδιάφοροι. Διότι ὅπως, ὅταν εἴμεθα νηφάλιοι,

ποτὲ δὲν θὰ ἠμπορέσῃ ὁ πονηρὸς ἑκεῖνος δαίμων νἀ νικήσῃ
τὴν δύναμιν τῶν ὅπλων μας, ἐάν θέλωμεν νά καταστήσω-
μεν ἀνίσχυρα τὰ τεχνάσματα αὐτοῦ᾽ ἔτσι, ἐὰν εἴμεθα ἀδιά-
φοροι, δὲν θὰ ἔχωμεν κανένα κέρδος, ἐπειδὴ ὁ ἐχθρὸς
τῆς ἰδικῆς μας σωτηρίας εἶναι ἄγρυπνος καὶ κάνει τὰ πάν-
τὰ ἐναντίον τῆς. ᾿Απὸ παντοῦ λοιπὸν ἄς ὁπλίζωμεν τούὐς
ἑαυτούς μας, ἀποφεύγοντες καὶ τἀ λόγια, ἀπέχοντες καὶ
ἀπὸ πράγματα, πού ἠμποροῦν νὰ μᾶς θλάπτουν, καὶ μαζὶ
μὲ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ τὰ φαγητά καὶ τὴν ἄλλην ἀρετὴν ἂς
ἐπιδεικνύωμεν καὶ τὴν γενναιοδωρίαν πρὸς τοὐς πτωχούα,
γνωρίζοντες πόση θὰ εἶναι ἡ ἀνταπόδοσις εἰς ἡμᾶς διά
τήν θοήθειαν πρὸς αὐτούα. «Διότι ἐκεῖνος ποὺ δίδει ἐλεη-
μοσύνην εἰς τὸν πτωχὸν, λέγει ἡ Γραφή, δανείζει τὸν
Θεὸν»", Βλέπετε τήν περίεργον καὶ παράδοξον φύσιν τοῦ
δανείου. Αλλος εἶναι ἐκεῖνος, πού λαμθάνει καὶ ἄλλος
καθίσταται ὑπεύθυνος διὰ τὸ ἰδικὸν τοῦ δάνειαν᾽ καὶ ὄχι
μόνον αὐτὸ, ἀλλὰ ὅτι εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ δανείου αὐ-
τοῦ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑποατῇ ἀδικίαν, οὔτε κάποιαν
ἄλλην ζημίαν. Οὔτε δεθαίως, ὅπως ἀκριδῶς συμβαίνει ἐδῶ,
ὑπόσχεται νὰ ἀνταποδώσῃ μόνον τὸ ἕνα τοῖς ἑκατόν, ἀλλὰ
ἑκατονταπλάσια τῶν διδομένων, καὶ οὔτε σταματᾷ μέχρις
ἐδῶ, ἀλλὰ αὐτὰ μὲν εἰς τὸ παρόν, καὶ εἰς τὸ μέλλον δὲ
τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον. Καὶ εἰς μέν τήν παροῦσαν ζωήν,
ἐὰν κάποιος μᾶς ὑπέσχετο, ὅτι θὰ μᾶς δώσῃ διπλάσια μὸ-
νον τῶν διδομένων ἀπὸ ἡμᾶς, θὰ ἐριψοκινδυνεύαμεν πρὸ-
θυμα ὅλην τὴν περιουσίαν μας, ὅπου ὑπάρχει πολλὰς φο-
ρὰς μεγάλη ἀδικία καὶ πολλαὶ ὑπερθολαὶ τῶν πλεονεκτῶν.
Διότι καὶ πολλοὶ ἀπὸ τοὺς πλησιεστέρους συγγενεῖς δὲν
ἔδωσαν οὔτε αὐτό, ποὺ ἐδανείσθησαν, εἷς τούς δανειστάα,
ἢ ἐπειδὴ ἠνέχθησαν αὐτὸ ἐξ αἰτίας τῆς ἀχαριστίας ἢ ἐπει-
δὴ ἠμποδίσθησαν πολλάκις ἀπὸ τήν πτωχείαν. Διὰ τὸν Κὐ-
ριον ὅμως τῶν πάντων δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ὑπολογισθῇ
τίποτε τέτοιο, ἀλλὰ καὶ τὸ δάνειον παραμένε! ἀκέραιον καὶ
ὑπόσχεται ὅτι θὰ δώσῃ ἑκατονταπλάσια διὰ λογαριασμὸν
τῶν δανειστῶν μετὰ ἀπὸ αὐτὸ καὶ μᾶς ἐξασφαλίζει εἰς
74 ΙΩΑΝΝΟΥῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μιεύεται. Τίς οὖν ἡμῖν λοιπὸν ἀπολογία λείπειαι μὴ σπϑεύ-

δουσι καὶ ἐπειγοιιένοις ἀντὶ τῶν ὀλίγων ἑκατονταπλασίονα
λαδεῖν, καὶ ἀντὶ τῶν παρόντων τὰ μέλλοντα, καὶ ἀντὶ τῶν
προσκαίρων τὰ αἰώνια, ἀλλ᾽ ἡδέως ϑύραις καὶ μοχλοῖς ἐνα-
ποκλείουσι τὰ χρήματα, καὶ οὐ δουλομένοις αὐτὰ νῦν προέ-
σϑαι τοῖς δεομένοις τὰ ἁπλῶς καὶ εἰκῇ κείμενα, ἵνα ἐν τῷ
μέλλοντι αἰῶνι τῆς παρ᾽ αὐτῶν προστασίας ἀπολαύσωμεν;
«Ποιήσατε γὰρ ὑμῖν φίλους ἔκ τοῦ μαμωνᾶ τῆς ἀδικίας,
ἵνα, ὅταν ἐκλείπητε, δέξωνται ὑμᾶς εἷς τὰς αἰωνίους αὐτῶν
10 σκηνάς». Καὶ οἶδα, ὅτι πολλοὶ οὐ μόνον οὐ προσίενται τὰ
παρ᾽ ἡμῶν λεγόμενα, ἀλλὰ καὶ ὡς λῆρόν τινα καὶ μῦϑον
ἀκούοντες, οὐ προσέχουσι τοῖς ἡμδτέροις λόγοις. ᾿Αλλ’ ἐγὼ
καὶ διὰ τοῦτο δάκνομαι, καὶ ὀδυνῶμαι, ὅτι οὔτε τῶν πραγμά-
τῶν ἡ πεῖρα, οὔτε ἢ τοσαύτη τοῦ Θεοῦ ὑπόσχεσις, οὔτε ὁ
15 φόδος τῶν μελλόντων, οὔτε αἱ καϑ'᾿ ἑκάστην ἡμέραν παρ᾽
ἡμῶν παραινέσεις τῶν τοιούτων καϑικέσϑαι ἠδυνήϑησαν, καὶ
οὐ παύσομαι οὐδὲ οὕτω τῆς τοιαύτης συμδουλῆς, μέχοις ἂν
τῇ πολλῇ συνεχείᾳ περιγενέσϑαι δυνηϑῶ, καὶ εἰς νῆνριν αὖ-
τοὺς ἀγαγεῖν, καὶ ἐκ τοῦ κάρου καὶ τῆς μέϑης, ἣν ἡ τῶν
20 χρημάτων» ἐπιϑυμία ἤνεγκε σκοτώσασα τὸν λογισμόν, ἄνενεγ-
κεῖν. Οἶδα γάρ, οἶδα ὅτι μετὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν καὶ ἡ τῶν
ἡμετέρων λόγων συνέχεια, καὶ ἢ παρὰ τῆς νηστείας ἐπιμέ-
λεια δυνήσεται αὐτοὺς ὀψὲ γοῦν ποτε ἀπαλλάξαι τοῦ χαλε-
ποῦ τούτου »οσήματος, καὶ εἰς τελείαν ὑγίειαν ἐπαναγαγεῖν,
25 ἵνα καὶ αὐτοὶ τῆς ἀπηρτησμένης τοῖς τοιούτοις τιμωρίας ὃ-
λευϑερωϑῶσι, καὶ ἡμεῖς τῆς ἀϑυμίας ἀπαλλαγῶμεν, καὶ
ὑπὲρ ἁπάντων δόξαν ἀναπέμψωμεν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ Υἱῷ
καὶ τῷ ἅγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν,
13. Λουκᾶ 18,9.

ΟΜΙΛΙΑ Γ' 75
τὸ μέλλον τὴν αἰώνιον ζωήν. Ποία λοιπὸν ἀπολογία μένει

εἰς ἡμᾶς, οἱ ὁποῖοι δὲν σπεύδομεν καὶ δὲν ἐπειγόμεθα νὰ
λάθωμεν ἀντὶ τῶν ὀλίγων ἐκατονταπλάσια καὶ ἀντὶ τῶν
παρόντων τά μέλλοντα καὶ ἀντὶ τῶν προσκαίρων τὰ αἰώνια,
ἀλλὰ μὲ εὐχαρίστησιν ἀπομονώνομεν τὰ χρήματα μὲ θύρας
καὶ μοχλοὺς καὶ οἱ ὁποῖοι δὲν θέλομεν νὰ δανείσωμεν τώ-
ρα εἰς τοὐς ἔχοντας ἀνάγκην αὐτά, τὰ ὁποῖα εἶναι ἀποθη-
κευμένα ἁπλῶς καὶ χωρὶς σκοπόν, διὰ νὰ ἀπολαύσωμεν
εἰς τὴν μέλλουσαν ζωὴν τὴν προστασίαν ἀπὸ αὐτά; «Κάμε-
τε λοιπὸν διά τὸ καλόν σας φίλους ἀπὸ τὸν πλοῦτον, ποὺ
εἶναι ἄδικος, ὥστε, ὅταν ἀποθάνετε, νὰ αᾶς ὑποδεχθοῦν
αὐτοὶ εἰς τὰς αἰωνίους σκηνάς τοῦ παραδείαου»"", Καὶ
γνωρίζω, ὅτι πολλοὶ ὄχι μόνον δὲν ἐπιδοκιμάζουν τὰ λεγό-
μενά μου, ἀλλὰ καὶ ὡσὰν νὰ ἀκούουν κάποιαν φλυαρίαν
καὶ μῦθον δέν προσέχουν εἰς τἀ ἰδικά μου λόγια. ᾿Αλλὰ
ἐγὼ καὶ δι᾽ αὐτὸ θλίδομαι καὶ πονῶ, διότι οὔτε ἡ ἐμπειρία
τῶν πραγμάτων, οὔτε ἡ μεγάλη ὑπόσχεσις τοῦ Θεοῦ, οὔτε
ὁ φόβος τῶν μελλοντικῶν δεινῶν, οὔτε αἱ καθημεριναί
μας αυμθουλαὶ ἠμπόρεσαν νὰ πλησιάσουν αὐτούς" καὶ δὲν
θὰ παύσω οὔτε ἔτσι τὴν συμβουλήν μου αὐτήν, μέχρις ὅ-
του θὰ ἠμπορέσω μὲ τὴν συνεχῆ προσπάθειαν νὰ ὑπερισχύ-
σω καὶ νὰ ὁδηγήσω αὐτούς εἰς τὴν νηφαλιότητα καὶ τοὐς
ἐπαναφέρω ἀπὸ τήν κραιπάλην καὶ τὸ μεθύσι, τὸ ὁποῖον
ἐπροκάλεσεν ἡ ἐπιθυμία τῶν χρημάτων, ἀφοῦ ἐθόλωσε τὴν
σκέψιν. Γνωρίζω δεθαίως, γνωρίζω ὅτι μετὰ τὴν χάριν τοῦ
Θεοῦ καὶ οἱ συνεχεῖς λόγοι μου καὶ ἡ ἄσκησις ἀπὸ τὴν νη-
στείαν θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἀπαλλάξῃ ἀργὰ θδεθδαίως κάποτε
αὐτοὺς ἀπὸ τὴν φοδερὰν αὐτὴν ἀσθένειαν καὶ νὰ τοὺς
ἐπαναφέρῃ εἰς πλήρη ὑγείαν, διὰ νὰ ἀπαλλαγοῦν καὶ αὐτοὶ
ἀπό τὴν τιμωρίαν, ποὺ ἐπικρέμαται δι αὐτά, καὶ ἡμεῖς νὰ
ἀπαλλαγοῦμεν ἀπὸ τὴν λύπην, καὶ νὰ ἀναπέμψωμεν δι᾽ ὅλα
δόξαν εἰς τὸν Πατέρα καὶ τὸν Υἱὸν καὶ τὸ Αγιον Πνεῦμα,
τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ Δ΄
(Γεν. 1,6
- 8)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός" γενηϑήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ

ὕδατος, καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀναμέσον ὕδατος καὶ
ὕδατος" καὶ ἐγένετο οὕτως».
1. Ὁοῶν ὑμῶν, ἀγαπητοί, τὴν μετὰ προϑυμίας καϑ' ἑκάστην
ἡμέοαν ἱἐνταῦϑα συνέλευσιν, μεγάλην καρποῦμαι τὴν ἡδονή»,
καὶ οὐ παύομαι δοξάζων τὸν φιλάνϑρωπον Θεὸν ἐπὶ τῇ προ-
κοπῇ τῇ ὑμετέοᾳ. “Ὥσπερ γὰρ τὸ πεινῆν σωματικῆς εὐεξίας
το ἐστὶ οημεῖον, οὕτω καὶ τὸ περὶ τὴν ἀκρόασιν τῶν ϑείων λ5-
γίων ἐσπουδακέναι τῆς κατὰ ψυχὴν ὑγιείας τεκμήριον ἄν
τις μέγιστον ποιήσαιτο. Διὸ καὶ ὃ Κύριος ἡμῶν ᾿ΤΙησοῦς Χρι-
στὸς ἐν τοῖς μακαριομοῖς δκείνοις, τοῖς ἐπὶ τοῦ ὄρους γεγε-
γημένοις ἔλεγε" «ΔΙακάριοι οἱ πεινῶντες καὶ διψῶντες τὴν
15 δικαιοσύνην, ὅτι αὐτοὶ χορτασϑήσονταιν. Τίς ἂν οὖν ὑμᾶς
και᾿ ἀξίαν ἐπαινέσαι δυνηϑείη, τοὺς ἅπαξ παρὰ τοῦ τῶν
ἁπάντων Δεσπότου τὸν μακαρισμὸν δεξαμένους, καὶ τὰ μν-
οἷα προσδοκῶντας παρ᾽ αὐτοῦ ἀγαϑά; Τοιοῦτος γὰρ ὁ ἧ-
μέτερος Δεοπότης: ὅταν ἴδῃ ψυχὴν πολλῷ τῷ πόϑῳ καὶ
20 ἐπιτεταιιένῃ τῇ προϑυμίᾳ τοῖς πνευματικοῖς προσιοῦσαν, ἐπι-
δαψιλεύεται τὴν χάριν, καὶ πλουσίας παρ᾽ ἑαυτοῦ χαρίζεται
τὰς δωρεάς. “Ὅϑεν προσδοκῶ καὶ ἡμῖν διὰ τὴν ὑμετέραν
ὠφέλειαν πλείονα παρασχεϑήσεσϑαι τὸν τῆς διδασκαλίας ἰό-
γον εἷς οἰκοδομὴν τῆς ὑμειέρας ἀγάπης. Δι᾿ ὑμᾶς γὰρ καὶ
25 τὴν" ποοκοπὴν τὴν ὑμετέραν ἅπαντα τοῦτον τὸν πόνον ὑπομέ-
γοίδν, ὥστε καὶ ὑμᾶς πρὸς αὐτὴν τῆς ἀρετῆς τὴν κοουφ!!ν
ϑᾶιτον ἀναδραμεῖν, καὶ πᾶσι τοῖς εἷς ὑμᾶς ὁρῶσι διδασκάλους
γενέοϑαι τῆς κατὰ Θεὸν πολιτείας, καὶ ἡμᾶς πλείονος ἄπο-
λαύειν τῆς παρρησίας, ὁρῶντας οὐ μάτην, οὐδὲ εἰκῇ πονου-
1. Ματθ. 5,6.
ΟΜΙΛΙΑ Δ’
(Γεν. 1,6
- 8)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός᾽ ἂς γίνῃ τὸ στερέωμα ἀνάμεσα

εἰς τὰ ὕδατα, διά νἀ διαχωρίζῃ αὐτὰ εἰς δύο μέρη᾽
καὶ ἔγινεν ἔτσι».
1. Καθὼς ὀλέπω, ἀγαπητοί, τὴν συγκέντρωσίν σας ποὺ
μὲ προθυμίαν γίνεται καθημερινῶς ἐδῶ, ἀπολαμβάνω με-
γάλην εὐχαρίστησιν καὶ δὲν παύω νὰ δοξάζω τὸν φιλάν-
θρωπον Θεὸν διὰ τὴν ἰδικήν σας προκοπήν. Διότι ὅπως ἡ
πεῖνα εἶναι ἀπόδειξις τῆς σωματικῆς εὐεξίας, ἔτσι καὶ τὸ
ἐνδιαφέρον διὰ τὴν ἀκρόασιν τῶν θείων λόγων θὰ ἠμπο-
ροῦσε νὰ τὸ θεωρήσῃ κανεὶς μεγίστην ἀπόδειξιν τῆς ψυ-
χικῆς ὑγείας. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Κύριος ἠμῶν ᾿Ιησοῦς Χριστὸς
εἰς τοὺς μακαρισμούς ἐκείνους, πού ἐλέχθησαν ἐπὶ τοῦ
ὄρους, ἔλεγε᾽ «Μακάριοι ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ὡσὰν πεινασμέ-
νοι καὶ διψασμένοι ἐπιθυμοῦν τὴν δικαιοσύνην, διότι αὐτοὶ
θὰ χορτασθοῦν»", Ποῖος λοιπὸν θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἐπαινέσῃ
ἀξίως σᾶς, οἱ ὁποῖοι ἐδέχθητε μίαν φορὰν τὸν μακαρισμὸν
ἀπὸ τὸν Κύριον τῶν πάντων καὶ ἀναμένετε ἀπὸ αὐτὸν τὰ
ἄπειρα ἀγαθά; Διότι τέτοιος εἶναι ὁ ἰδικός μας Κύριος
ὅταν ἰδῇ, ὅτι ἡ ψυχὴ προσέρχεται πρὸς τἀ πνευματικὰ ἀγα-
θά μὲ μεγάλον πόθον καὶ ὑπερθολικὴν προθυμίαν, Χορηγεὶ
μὲ ἀφθονίαν τὴν χάριν καὶ χαρίζει πλουσίας τάς δωρεάς
του. Ἑπομένως ἀναμένω καὶ εἰς ἡμᾶς διὰ τὴν ἰδικήν σας
ὠφέλειαν ὅτι θὰ παρασχεθῇ μακρότερος ὁ λόγος τῆς διδα-
σκαλίας πρὸς οἰκοδομὴν τῆς ἰδικῆς σας ἀγάπης. Διότι διὰ
σᾶς καὶ τὴν ἰδικὴν σας προκοπὴν ὑπομένομεν ὅλον αὐτὸν
τὸν κόπον, ὥστε καὶ σεῖς ταχύτερα νὰ ἀναβῆτε εἰς αὐτὴν
τὴν κορυφὴν τῆς ἀρετῆα, καὶ εἰς ὅλους, ποῦ σᾶς δλέπουν,
νὰ γίνετε διδάσκαλοι τῆς κατὰ Θεὸν ζωῆς, καὶ ἡμεῖς νὰ
ἀπολαμθάνωμεν μεγαλυτέραν παρρησίαν, ὅταν δλέπωμεν,
ὅτι δὲν κοπιάζομεν μάταια, οὔτε ἄσκοπα, ἀλλὰ γὰ αὐξάνε-
78 ΙΩΑΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μένους ἡμᾶς, ἀλλὰ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν αὐξανόμενον τοῦτον

τὸν σπόρον τὸν πνευματικόν, καὶ μὴ καϑάπερ ἔν τῷ εὐαγγελίῳ
ἐπὶ τοῦ σπείροντος γέγονεν, οὕτω καὶ ἐφ᾽ ἡμῶν συμὄδῆνσι.
Ἐκεῖ μὲν γὰρ ἕν μέρος διεσώϑη, καὶ τὰ τρία παραπώλειο.
Τὸ μὲν γὰρ τῶν σπερμάτων τὸ παρὰ τὴν ὁδὸν καταδληϑὲν
ἄκαρπον ἔμεινε, τὸ δὲ ὑπὸ τῶν ἀκανϑῶν ἀπεπνίγη, ἕτιδρον
δὲ εἰς τὰς πέτρας καταδληϑέν, καὶ ἐπὶ τῆς ἐπιφανείας μεῖ-
γαν, οὐδένα καρπὸν ἐνεγκεῖν ἢδυνήϑη" ἐνταῦϑα δὲ διὰ τὴν
τοῦ Θεοῦ χάριν προσδοκῶμεν ἅπαντα τὸν σπόρον εἷς τὴν
10 καλὴν γῆν καταδεδλῆσϑαι, καὶ τοὺς μὲν ποιεῖν ἑκατόν, τοὺς
δὲ δξήκοντα, τοὺς δὲ τριάκοντα. Τοῦτο ἡμῶν τὴν προϑυμίαν
αὔξει, τοῦτο τὴν διάνοιαν διεγείρει, τὸ εἴδέναι, ὅτι οὐχ ἁπλῶς
οὐδὲ εἰκῇ τοὺς λόγους προϊέμεϑα, ἀλλ᾽ ὅτι νηφούσαις ταῖς
ἀκοαῖς καὶ συντεταμένῃ τῇ διανοίᾳ τὰ παρ᾽ ἡμῶν δέχεσϑε.
15 Καὶ ταῦτα οὐ κολακεύων» ὑμῶν τὴν ἀγάπην λέγω, ἀλλὰ στο-
χαζόμενος τὴν προϑυμίαν ἐκ τῶν χϑὲς ἡμῖν εἰρημένων. “ώ-
ρῶν γὰρ ἅπαντας ἐκκρεμαμένους περὶ τὴν διδασκαλίαν,
καὶ πάντα ποιοῦντας, ὥστε μηδὲ τὸ τυχὸν ὑμᾶς τῶν λδγο-
μένων παραδραμεῖν" ἄλλως δὲ καὶ ἢ τῶν κρότων συνέχεια
20 μεγίστη ἀπόδειξις ἐγένετο τοῦ μεϑ᾽ ἡδονῆς ὑμᾶς δέχεσϑαι
τὰ λεγόμενα. Ὃ δὲ μεϑ' ἡδονῆς ἀκούων τινῶν λεγομένων,
δῆλον ὅτι καὶ ἐμπήγνυσοιν αὐτὰ τῇ διανοίᾳ, καὶ ἀνεξάλειπτα
ἐργάζεται τῷ πλάτει τῆς διανοίας ἐναποτιϑέμενος. Τίς ἂν
οὖν πρὸς ἀξίαν καὶ ὑμᾶς ἐπαινέσειε, καὶ ἡμᾶς μακπαρίσειεν,
55} . ς᾽ α
25 ὅτι εἰς ὦτα λέγομεν

Ζ
᾿
ἀκουόντων; «Μακάριος γάρ», φησίν, «ὅ
λέγων εἷς ὦτα ἀκουόντων». Τοῦτο νηστδίας τὸ κατόρϑωμα,
- 3
τοῦτο τὸ φάρμακον τὴν σωτηρίαν τῶν ἡμετέρων ψυχῶν εἶο-

γάσαιο. Εἰ δὲ ἐξ ἀρχῆς καὶ ἔκ προοιμίων τοσαύτην τὴν
- 5 -- κ , ᾿ .
’ 53 »"
ἰσχὺν ἐπεδείξατο, προϊουσῶν τῶν ἡμερῶν πόσην χοὴ προο-

30 δοκῆσαι τὴν ὠφέλειαν προσγίνεσϑαι; Μόνον ὑμεῖς, παραχα-
λῶ, «Μετὰ φόδου καὶ τρόμου τὴν ἑαυτῶν σωτηρίαν κατερ-
γάζεσϑε», καὶ μηδεμίαν παρείσδυσιν δότε τῷ ἐχϑρῷ τῆς
2. Ματθ. 13,4-7.
3. Σοφ. Σειρ. 25,9.
4. Φιλιπ. 2,12.
ΟΜΙΛΙΑ Δ’ 79
ται καθημερινῶς ὁ πνευματικὸς αὐτὸς σπόροοα, καὶ διὰ νὰ

μὴ συμθῇ καὶ εἰς ἡμᾶς ἔτσι, ὅπως εἶχε γίνει εἰς τὴν περί-
πτωσιν τοῦ σπορέως εἰς τὸ εὐαγγέλιον". Διότι ἐκεί μὲν διε-
σώθη ἔνα μέρος τοῦ σπόρου καὶ τὰ τρία εἶχαν χαθῆ. Διότι
ἐκεῖνο μὲν τὸ μέρος τῶν σπόρων, ποὺ ἔπεσςε πλησίον εἰς
τὸν δρόμον, ἔμεινεν ἄκαρπον, ἄλλο δὲ μέρος κατεπνίγη
ἀπὸ τἀ ἀγκάθια, καὶ ἄλλο ποὺ ἔπεσε εἰς τὰς πέτρας καὶ
παρέμεινεν εἰς τὴν ἐπιφάνειαν, δὲν ἠμπόρεσε νὰ φέρῃ
καθόλου καρπόν. Ἐδῶ ὅμως ἀναμένομεν ἐξ αἰτίας τῆς
χάριτος τοῦ Θεοῦ ὅλος ὁ σπόρος νὰ πέσῃ εἰς τὸ εὔφορον
χῶμα, καὶ ἄλλοι μέν νὰ ἀποδώσουν ἑκατὸν, ἄλλοι δὲ ἐξήν-
τα καὶ ἄλλοι τριάντα. Αὐτὸ αὐξάνει τὴν προθυμίαν μαα,
αὐτὸ διεγείρει τήν σκέψιν, τὸ νὰ γνωρίζωμεν δηλαδή, ὅτι
δὲν λέγομεν τὰ λόγια μας ἁπλῶς καὶ τυχαίως, ἀλλὰ ὅτι
δέχεσθε αὐτά μὲ διαυγῆ τὴν ἀκοὴν καὶ τεταμένην τὴν σκέ-
ψιν. Καὶ δὲν λέγω αὐτὰ διὰ νά κολακεύω τὴν ἀγάπην σαα,
ἀλλὰ ἐπειδὴ ἀναλογίζομαι τὴν προθυμίαν ἀπὸ τὰ λεχθέντα
χθές. Διότι ἔδλεπα ὅλους νὰ εἶσθε ἀφωσιωμένοι εἰς τὴν ὁ-
μιλίαν καὶ νὰ κάνετε τὰ πάντα, ὥστε νὰ μὴ σᾷς διαφύγῃ
οὔτε τὸ ἐλάχιστον ἀπὸ τὰ λεγόμενα. Αλλωστε δὲ καὶ τὰ
συνεχῆ χειροκροτήματα ἤσαν μεγίστη ἀπόδειξις τοῦ ὅτι
ἐδέχεσθε τἀ λεγόμενα μὲ εὐχαρίστησιν. ᾿Εκεῖνος δὲ ποὺ
ἀκούει μὲ εὐχαρίστησιν αὐτὰ ποὺ λέγονται, εἶναι φανερὸν
ὅτι καὶ θέτει αὐτὰ θαθιὰ εἰς τὸν νοῦν του καὶ τὰ καθιστᾷ
ἀνεξίτηλα, ἀφοῦ ἐναποθέτῃ αὐτά εἰς τὸ πλάτος τῆς δια-
νοίας του. Ποῖος λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσεν ἐπαξίως καὶ σᾶς
νὰ ἐπαινέσῃ καὶ ἡμᾶς νὰ μακαρίσῃ, διότι ὁμιλοῦμεν εἰς
ὦτα ἀκουόντων; «Διότι εἶναι εὐτυχής, λέγει, ἐκεῖνος ποὺ
ὁμιλεῖ εἰς ὦτα ἀκουόντων», Τοῦτο εἶναι τὸ κατόρθωμα
τῆς νηστείας, τοῦτο τὸ φάρμακον ἐπραγματοποίησε τὴν
σωτηρίαν τῶν ἰδικῶν μας ψυχῶν. ᾿Εὰν ὅμως ἀμέσως καὶ
ἀπὸ τήν ἀρχὴν ἐπαρουσίασε τόσον μεγάλην δύναμιν, μὲ
τὴν παρέλευσιν τῶν ἡμερῶν πόσην ὠφέλειαν πρέπει νὰ
ἀναμείνωμεν ὅτι θὰ προέλθῃ; Μόνον σεῖς, παρακαλῶ, «Μὲ
φόβον καὶ τρόμον νὰ ἐργάζεσθε τὴν σωτηρίαν σας»", καὶ
νὰ μὴ ἐπιτρέψετε καμμίαν παρέμβασιν εἰς τὸν ἐχθρὸν τῆς
σωτηρίας τῆς ὑμετέρας. “Θρῶν γὰρ ὑμῶν νῦν τὸν πλοῦτον

τὸν πνευματικόν, μέμ;»δ καὶ ἀγριαίνει, καὶ καϑάπερ λέω»
ουό
ὠρυόμενος θιέρχεται
περιέρχεται ζὴ
ζητῶν τίνα καταπίῃ. ἢ. ᾿Αλλ᾽ ἐὰν »νή-
ή
φῶμεν, οὐδενὸς περιέσται διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν.
2, Τοιαῦτα γὰρ ἡμῶν τὰ ὅπλα τὰ πνευματικά, ἅπερ ἡμᾶς
ἐνέδυσεν ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις, καϑάπερ χϑὲς ἐδιδάξαμεν
τὴν ὑμετέραν ἀγάπην.
ἈΝ ς 7
᾿Αν τοίνυν τούτοις διηνεκῶς ὦμεν
5 ᾽ 53. ’ , »"“ τ
πεφραγμένοι πάντα τὰ μέλη, οὐδὲν τῶν ὑπ᾽ ἐκείνου ἀφιεμὲ-

γῶν δελῶν καϑικέσϑαι ἡμῶν δυνήσεται, ἀλλ᾽ ἄκυρα πρὸς
10 αὐτὸν ἐπανήξει: ἀδάμαντος γὰρ ἡμᾶς στερροτέρους ἡ τοῦ
Θεοῦ χάρις κατεσκεύασε, καὶ πάντῃ ἀναλώτους, ἐὰν ὄου-
λώμεϑα. “ὥσπερ οὖν ὃ ἀδάμαντα παίων ἐκεῖνον μὲν ἔόδλα-
φψεν οὐδέν, ἑαυτοῦ δὲ τὴν ἰοχὺν παϑεῖλε, καὶ ὅ πρὸς κέντρα
λακτίζων, τοὺς οἰκείους αἱμάσσει πόδας, οὕτω δὴ καὶ ἐφ᾽
15 ἡμῶν ἔσται καὶ τοῦ πολεμίου τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας,
ἐὰν τοῖς ὅπλοις τοῖς δεδομένοις ἡμῖν παρὰ τῆς τοῦ ψΠνεύ-
ματος χάριτος ξαυτοὺς διηνεκῶς φράττωμεν. Τοσαύτῃ γὰρ
τούτων ἢ δύναμις, ὡς μηδὲ τὴν ἐξ αὐτῶν ἀστραπὴν ὑφίστα-
σθαι τὸν πολέμιον», ἀλλ᾽ ἀποιυφλοῦσϑαι τὰς ὄψεις ἐκ τῆς
20 αὐγῆς τῆς ἐκεῖϑεν ἐκπεμπυμένης. Τούτοις, παρακαλῶ, τοῖς
ὅπλοις διαπαντὸς ξαυτοὺς τειχίξοντες, οὕτω καὶ εἷς ἀγορὰν
ἐμδάλλωμεν, καὶ φίλοις συγγενώμεϑα, καὶ πράγματα μετα-
χειοίζωιιεν. Καὶ τί λέγω εἰς ἀγουάν; Καὶ “εἰς ἐκκλησίαν
ἀπαντῶτες ταῦτα ἔχωμεν ἡμῖν περικείμενα, καὶ οἴκαδε ἐπανι-
25 όντες καὶ καϑεύδοντες, καὶ διανιοτάμεγοι, καὶ μηδέποτε αὐτὰ
ἀποϑώμεϑα παρὰ πᾶσαν ἡμῶν τὴν» ζωήν" ἄπεισι γὰρ μεῦ"
ἡμῶν, καὶ τῆς ἐκεῖ παρρησίας ὑπόϑεσις ἡμῖν μεγίστη γί»"ε-
ται. Οὐδὲ γὰρ ὁμοίως τοῖς αἰσϑητοῖς ὅπλοις δαρύνει τὸ
σῶμα, ἀλλὰ μᾶλλον κουῃ ίζει, καὶ μετάοσιον ἐργάζεται, καὶ
30 τὴν ἰσχὺν ἐπιτείνει" μόνον ἐὰν αὐτὰ καϑ' ἑκάστη» ἡμέρα»
ἀποοιιήχωμπεν, ὥστε λαμπρὰ φαινόμενα διὰ τῆς οἰκείας ἀ-
ἰδικῆς σας σωτηρίας. Διότι ὅταν δλέπῃ τὸν πνευματικόν

σας πλοῦτον τώρα, ὀργίζεται καὶ ἐξαγριώνεται καὶ ὡσὰν
λεοντάρι βρυχώμενον περιτριγυρίζει ζητῶν κάποιον νὰ κα-
ταπιῇ. ᾿Αλλὰ ἐάν εἴμεθα νηφάλιοι, δὲν θὰ καταβάλῃ κανέ-
να ἐξ αἰτίας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ.
2. Τέτοια λοιπὸν εἶναι τὰ πνευματικά μας ὅπλα, τὰ ὁποῖα
μᾶς ἐχορήγησεν ἡ χάριᾳ τοῦ Πνεύματος, ὅπως ἀκριδῶς
χθές ἐδιδάξαμεν τὴν ἀγάπην σας. ᾿Εἀν λοιπὸν μὲ αὐτὰ
φρουροῦμεν διαρκῶς ὅλα τὰ μέλη, δὲν θά ἡμπορέσῃ κα-
νένα ἀπὸ τὰ θέλη, ποὺ ρίπτει ἐκεῖνος, νὰ μᾶς ἐγγίσῃ, ἀλ-
λὰ θὰ ἐπιστρέψουν ἀνίσχυρα πρὸς αὐτόν, διότι ἡ χάρις τοῦ
Θεοῦ μᾶς κατέστησεν ἰσχυροτέρους ἀπὸ τὸ διαμάντι, καὶ
καθ᾽ ὁλοκληρίαν ἀδαμάστους, ἐὰν θέλωμεν. “Ὅπως ἀκρι-
θῶς λοιπὸν ἐκεῖνος ποὺ κτυπᾷ τὸ διαμάντι, αὐτὸ μὲν δὲν
τὸ ἔδθλαψε καθόλου, κατέστρεψε δὲ τὴν δύναμίν του, καὶ
ἐκεῖνος ποὺ λακτίζει εἰς καρφιά, πληγώνει τὰ πόδια του
ἔτσι βδεθδαίως θὰ συμθῇ καὶ εἰς μᾶς καὶ εἰς τὸν ἐχθρὸν τῆς
ἰδικῆς μας σωτηρίας, ἐὰν προφυλάσσωμεν διαρκῶς τοὺς
ἑαυτούς μας μὲ τὰ ὅπλα, τὰ ὁποῖα μᾶς ἐχορήγησεν ἡ χάρια
τοῦ Πνεύματοα. Διότι εἶναι τόσον μεγάλη ἡ δύναμις αὖ-
τῶν, ὥστε νὰ μὴ ἀνέχεται ὁ ἐχθρὸς οὔτε τὴν λάμψιν των,
ἀλλὰ νὰ τυφλώνεται ἀπὸ τὸ φῶς, ποὺ ἐκπέμπεται ἀπὸ αὐ-
τἀ. Μὲ αὐτά, παρακαλῶ, τά ὅπλα ἀφοῦ ὀχυρώνωμεν πάντο-
τξΕ τοὺς ἑαυτούς μαα, ἔτσι καὶ εἷς τὴν ἀγορὰν ἂς περιφε-
ρώμεθα καὶ μὲ τοὐς συγγενεῖς ἄς συναναστρεφώμεθα καὶ
πράγματα ἂς χρησιμοποιοῦμεν. Καὶ διατί λέγω εἰς τὴν ἀγο-
ράν; Καὶ εἰς τὴν ἐκκλησίαν ὅταν ἐμφανιζώμεθα ἂς ἔχωμεν
αὐτὰ μαζί μας καὶ ὅταν ἐπιστρέφωμεν εἰς τὸ σπίτι καὶ ὅταν
κοιμώμεθα καὶ ὅταν ἐγειρώμεθα, καὶ ποτὲ ἂς μὴ ἀπομα-
κρύνωμεν αὐτὰ εἰς ὅλην μας τὴν ζωήν, διότι ἀπέρχονται
μαζί μας καὶ γίνονται ἡ μεγίστη θάσις τῆς παρρησίας μας
κατὰ τὴν μέλλουσαν ζωήν. Οὔτε δέθδαια δαρύνουν τό σῶ-
μα ὁμοίως μὲ τὰ αἰσθητὰ ὅπλα, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ ἐλαφρύ-
νουν, τὸ καθιστοῦν εὐκίνητον καὶ ἐνισχύουν τὴν δύναμίν
του μόνον ἐὰν καθαρίζωμεν αὐτὰ καθημερινῶς, ὥστε κα-
θὼς θὰ φαίνωνται λαμπερὰ νὰ δλάπτουν μὲ τὴν ἰδικήν των
6
σιραπῆς πηροῦν τὰς ὄψεις τοῦ πονηροῦ δαίμονος, πάντα κατὰ

τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας μηχανωμένου. Φέρε δὴ λοιπόν,
ἐπειδὴ ἱκανῶς ὑμᾶς καϑωπλίσαμεν, τὴν συνήϑη παραϑῶμεν
ὑμῖν τράπεζαν, καὶ τὰ ἀκόλουθα τῶν χϑὲς ἡμῖν εἰρημένων
προϑῶμεν ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, πάλιν τὸν ϑαυμάσιογ
ἑστιάτορα τὸν μακάριον Διίωῦσέα, τὸν μέγαν προφήτην τῆς
καλῆς ταύτης διδασκαλίας ἡγεμόνα ποιησάμενοι. ἔϊδωμεν
οὖν τίνα ἐσιίν, ἃ καὶ σήμερον ἡμᾶς διδάξαι δούλεται, καὶ
προσέχωμεν ἀκριδῶς τοῖς παρ᾽ αὐτοῦ λεγομένοις. Οὐδὲ γὰρ
τ0 οἰκείᾳ δυνάμει φϑέγγεται, ἀλλ᾽ ἅπερ ἂν ἡ τοῦ Πνεύμαιτς
χάρις ἐνηχήσῃ, ταῦτα διὰ τῆς οἴκδίας προφέρει γλώττης
διδάσκων τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν. ᾿Απαρτίσας τοίνυν τὸν
περὶ τῆς πρώτης ἡμέρας λόγον, καὶ εἰπὼν μετὰ τὴν τοῦ
φωτὸς δημιουργίαν, ὠξγένειο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ,
15 ἡμέρα μίω», πάλιν φησί: «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός" γενηϑήτω στε-
θέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος, καὶ ἔστω διαχωρίζον ἀναμέσον
ὕδατος καὶ ὕδατος». Σκόπει μοι ἐνταῦϑα, ἀγαπητέ, διδασκα-
λίας ἀκολουϑίαν. ᾿Επειδὴ γὰρ προλαδὼ» ἡμῖν εἶπε μετὰ
τὴν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς δημιουργίαν, ὅτι «Η δὲ γῇ, ἣν
20 ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύασιος», καὶ τὴν αἰτίαν προσέϑηκπεν,
ὅτι διὰ τοῦτο ἦν ἀόρατος, διὰ τὸ καλύπιεοϑαι ὑπὸ τοῦ σπκό-
. - ες “ς ιν Ξ - Β
τους, καὶ τῶν ὑδάτων ὕδωρ γὰρ ἦν τὸ πᾶν, καὶ σκότος,
καὶ οὐδὲν ἕτερον" εἶτα τοῦ “Δεσπότου προστάξαντος, παρήχϑη
τὸ φῶς, καὶ διαχωρισμὸς γέγονε φωτὸς καὶ σκότους, καὶ
τὸ μὲν τὴν τῆς ἡμέρας προσηγορίαν ἔλαδε, τὸ δὲ τὴν τῆς!
γυκτὸς ἐδέξατο' πάλιν ἡμᾶς διδάξαι δούλεται, ὅτι ὥσπει
τὸ σκότος διεῖλε τὸ φῶς παραγαγών, καὶ ἑκάστῳ τὴν ἅἄο-
μόζουσαν προσηγορίαν ἐπέϑηπεν, οὕτω καὶ τὸ πλῆϑος τῶν
ὑδάτων προστάγματι διαιρεῖ.
30 ὃ. Καὶ ὅρα δύναμιν ἄφατον, καὶ πάντα ἀνϑρώπινον λογι-
ς .« σάκν
σμὸν ὑπερδαίνουσαν. Κελεύδι γὰρῃ μόνον,
2
καὶ τὸΗ͂ μὲνΗ
παρά-΄
γεται τῶν στοιχείων, τὸ δὲ παραχωρεῖ. «Καὶ εἶπεν, φησίν,
«ὁ Θεός, γενηϑήτω στερέωμα ἐν μέσῳ τοῦ ὕδατος, καὶ ἔστω
διαχωρίζον ἀναμέσον ὕδατος καὶ ὕδατος». Τί ἔστι, «1'εγνη-
5. Γεν. ,5.
ΟΜΙΛΊΙΑ Δ΄ 83
λάμψιν τὰ μάτια τοῦ πονηροῦ δαίμονος, ὁ ὁποῖος μηχανεύε-

ται τὰ πάντα ἐναντίον τῆς σωτηρίας μας. ᾿Εμπρὸς λοιπόν,
ἐπειδὴ σᾶς ἐξωπλίσαμεν ἀρκετά, ἂς παραθέσωμεν εἰς σᾶς
τὸ συνηθισμένον τραπέζι καὶ ἂς θέσωμεν ἐνώπιον τῆς ἀ-
γάπης σας τὰ ἑπόμενα ἐκείνων, ποὺ εἴχομεν εἰπῆ χθές,
ἀφοῦ καταστήσωμεν ὁδηγὸν πάλιν τῆς καλῆς αὐτῆς διδα-
σκαλίας τὸν θαυμάσιον οἰκοδεσπότην, τὸν μακάριον Μωυ-
σῆ, τὸν μεγάλον προφήτην. "Ας ἰδοῦμεν λοιπὸν ποῖα εἶναι
ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα θέλει καὶ σήμερα νὰ μᾶς διδάξῃ, καὶ ἄς
προσέχωμεν μὲ ἀκρίθδειαν εἰς τὰ λεγόμενα ἀπὸ αὐτόν.
Διότι δὲν ὁμιλεῖ μὲ ἰδικήν του δύναμιν, ἀλλὰ ἐκεῖνα ἀκρι-
θῶς ποὺ θὰ τοῦ μεταδώσῃ ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος, αὐτὰ
ἐκφέρει μὲ τὴν γλῶσσαν του διδάσκων τὸ ἀνθρώπινον
γένος. ᾿Αφοῦ ἐσυμπλήρωσε λοιπὸν τὸν λόγον διὰ τὴν πρώ-
τὴν ἡμέραν, καὶ ἀφοῦ εἶπε μετὰ τὴν δημιουργίαν τοῦ φω-
τός, «"Ἔγινε δράδυ καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα πρώτη»“, πάλιν
λέγει᾽ «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός ἂς γίνῃ τὸ στερέωμα ἀνάμεσα
εἰς τὰ ὕδατα, διὰ νὰ διαχωρίζῃ αὐτὰ εἰς δύο μέρη».
Πρόσεχε ἐδῶ, παρακαλῶ, ἀγαπητέ, τὴν συνέπειαν τῆς δι-
δασκαλίας. ᾿Επειδὴ λοιπὸν μᾶς εἶπε προηγουμένως, ὕστερα
ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, ὅτι «Ἡ δὲ
γῆ ἦτο ἀόρατος καὶ ἄμορφος», ἐπρόσθεσε καὶ τὴν αἰτίαν,
ὅτι διὰ τοῦτο ἦτο ἀόρατοα, ἐπειδὴ ἐσκεπάζετο ἀπὸ τὸ σκο-
τάδι καὶ τὰ ὕδατα᾽ διότι τὸ πᾶν ἦτο ὕδωρ, καὶ σκοτάδι,
καὶ τίποτε ἄλλο᾽ ἔπειτα ὅταν ἐπρόσταξεν ὁ Κύριοα, παρή-
χθη τὸ φῶς, καὶ διεχωρίσθη τὸ φῶς ἀπὸ τὸ σκοτάδι, καὶ
τὸ μὲν πρῶτον ὠνομάσθη ἡμέρα καὶ τὸ δεύτερον νὐκτα᾽
πάλιν θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ, ὅτι ὅπως διήρεσε τὸ σκοτάδι
δημιουργήσας τὸ φῶς καὶ εἰς τὸ καθένα ἔδωσε τὴν κατάλ-
ληλον ὀνομασίαν , διαιρεῖ καὶ τὰ πολλὰ ὕδατα μὲ τὴν
. ἔτσι
προσταγήν του.
38. Καὶ πρόσεχε ἀνέκφραστον δύναμιν, ἡ ὁποία ὑπερ-
βαίνει κάθε ἀνθρώπινον νοῦν. Διότι διατάσσει μόνον, καὶ
τὸ μὲν ἔνα στοιχεῖον δημιουργεῖται, τὸ δὲ ἄλλο ὑποχωρεῖ.
«Καὶ εἶπε, λέγει, ὁ Θεός, νὰ γίνῃ στερέωμα ἀνάμεσα εἰς
τὰ ὕδατα, διὰ νὰ διαχωρίῃ αὐτὰ εἰς δύο μέρη». ΤΙ σημαί-
ϑήτω στερέωμα»; 'Ὡὥς ἂν εἴποι τις γλώττῃ ἀνϑρωπίνῃ, τει-

χίον τι καὶ διάφραγμα διαιροῦν μεταξύ, καὶ χωρισμὸν ἐρ-
γαζόμενον. Καὶ ἵνα μάϑῃς τὴν πολλὴν ὑπακοὴ» τῶν στοιχείων,
καὶ τὴν ὑπερδάλλουσαν δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ, φησί: «Καὶ
ἐγένετο οὕτως». Εἶπε μόνον, καὶ τὸ ἔογον ἠκολούϑησε. κἰΚαὶ
ἐποίησε», φησίν, «ὃ Θεὸς τὸ σιερέωμα, καὶ διεχώρισεν ὃ
Θεὸς ἀναμέσον τοῦ ὕδατος, ὃ ἦν ὑποκάτω τοῦ στερεώματος,
καὶ ἀναμέσον τοῦ ὕδατος τοῦ ἐπάνω τοῦ στερεώματος». 1 ε-
γομένου, φησί, τοῦ στερεώματος, τὰ μὲν τῶν ὑδάτων προσέ-
ταξεν ὑπὸ τοῦ στερεώματος φέρεσϑαι, τὰ δὲ ὑπὲρ τῶν νώ-
τῶν εἶναι τοῦ στερεώματος. ᾿Αλλὰ τί ἄν τις εἴποι τοῦτο εἷ-
γναι τὸ στερέωμα; “ὕδωρ πεπηγός, ἀλλ᾽ ἀέρα τινὰ συνεστραμ-
μένον, ἀλλ᾽ ἑτέραν τινὰ οὐσίαν; Οὐκ ἄν τις ἁπλῶς τῶν εὖ
φρονούντων διισχυρίσαιτο. ᾿Αλλὰ προσήκει πολλῇ τῇ εὐγνω-
15 μοσύνῃ κεχοημένους δέχεσθαι τὰ λεγόμενα, καὶ μὴ περαιτέρω
τῆς οἴκείας φύσεως ὑπερόαίνοντας διερευνᾶσϑαι τὰ ὑπερ
ἡμᾶς, ἀλλὰ τοῦτο τιόνον εἴδέναι καὶ κατέχειν παρ᾽ ξαυτοῖς,
ε -- Ξ.5.Ν “" 2 2 Ν 5 "“"
ὅτι τῷ προστάγματι τοῦ Δεσπότου παρήχϑη τὸ στερέωμα τὸν

ἊΣ μ, ἢ μ ν Ἂ, ἢ
χωρισμὸν τῶν ὑδάτων ἐργαζόμενον, καὶ τὰ μὲ» κάτω κα-

20 τέχον, τὰ δὲ ἄνω μετέωρα ὑπὲρ τῶν οἴκείων νώτων φέρειν
δυνάμενον. «Καὶ ἐκάλδοε», φησίν, «ὃ Θεὸς τὸ στερέωμα
οὐρανόν». ὍὍρα πῶς τῇ αὐτῇ ἀκολουϑίᾳ καὶ νῦν ἐχρήσα-
5 7 « --- - ΕῚ “ 3 ) Α »- 3 ΄ Ν
τὸ ἡ ϑεία Γραφή. Καϑάπερ εἶπε χϑές, «ενηϑήτω φῶς», καὶ

μετὰ τὸ παραχϑῆναι,
ἐἱξτα θαχνη»αι, τότε ἐπήγαγεν,
ἤγαγξν, «ἔστω διαχωρίζον
χῶθρ
ἀναμέσον τοῦ φωτός, καὶ ἀναμέσον τοῦ σκότους, καὶ οὕτω
τὸ φῶς ἡμέραν ἐκάλεσεν»" οὕτω καὶ σήμερον εἶπε" «1΄ δνη-
ϑήτω οτεοέωμα ἔν μέσῳ τοῦ ὕδατος». Εἶτα καϑάπερ ἐπὶ τοῦ
΄, ΝΠ ι΄, 2 - 59} ες: “« . ,ὔ -»
φωτός, οὔτο) καὶ ἐνταῦϑα ἐδίδαξεν ἡμᾶς τὴν χρείαν τοῦ
στερεώματος, «Ὥστε διαχωρίζειν», φησίν, «ἀναμέσον ὕδα-
30 τὸς καὶ ὕδατος». Καὶ ὅτε αὐτοῦ τὴν χρείαν φανερὰν ἡμῖν
" “΄ χνκι ω 5 - ν ΄ Ι ς -
κατέστησε, τότε καϑάπερ τῷ φωτὶ τὴν ὀνομασίαν προσέϑηκπεν,

οὕτω καὶ τῷ στερεώματι τὴν προσηγορίαν ἐπέϑηκεν. «Καὶ
Φ " “ ,’ὔ Α, 7 3 Η
δχάλεσξν, φησί, τὸ στερέωμα οὐρανόν», τοῦτο τὸ δρώμενον.
θ. Γεν. 1, 4.5.
νει, «Νὰ γίνῃ στερέωμα»; “Ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ

κανεὶς μὲ ἀνθρωπίνην γλῶσσαν, κάποιο τειχίον καὶ διά-
φραγμα, ποὺ διαιρεῖ μεταξὺ δύο πραγμάτων καὶ κάνει τὸ
χώρισμα αὐτῶν. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς τὴν μεγάλην ὑπακοὴν
τῶν στοιχείων καὶ τὴν ὑπερθολικὴν δύναμιν τοῦ δημιουρ-
γοῦ, λέγει᾽ «Καὶ ἔγινεν ἔτσι». Εἶπε μόνον, καὶ ἠκολούθησε
τὸ ἔργον. «Καὶ ἔκαμς, λέγει, ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα, καὶ ἐ-
χώρισεν ὁ Θεὸς τὰἀ ὕδατα, τὰ εὑρισκόμενα κάτω ἀπὸ τὸ
στερέωμα, ἀπὸ τὰ ὕδατα, τὰ εὐρισκόμενα ἐπάνω ἀπὸ αὐ-
τό». Ὅταν ἔγινε, λέγει, τὸ στερέωμα, ἐπρόσταξε ἄλλα
μὲν ὕδατα νὰ ρέουν κάτω ἀπὸ τὸ στερέωμα, ἄλλα δὲ νὰ
εἶναι ἐπάνω ἀπὸ τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ στερεώματος. ᾿Αλλὰ
τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανεὶς ὅτι εἶναι τὸ στερέωμα
αὐτό; Ὕδωρ παγωμένον, ἢ μήπως κάποιος συμπυκνωμένος
ἀέρας ἢ κάποια ἄλλη οὐσία; Δὲν θὰ ἡμποροῦσς νὰ ἰσχυ-
ρισθῇ εὔκολα αὐτὸ κανεὶς ἀπὸ τούς σώφροναα. ᾿Αλλὰ
πρέπει μὲ πολλὴν εὐγνωμοσύνην νὰ δεχώμεθα τὰ λεγόμε-
να καὶ νὰ μὴ ἐξετάζωμεν περισσότερον τὰ εὑρισκόμενα
ὑπεράνω ἡμῶν, ὑπερθαίνοντες τὴν ἰδικήν μας φύσιν, ἀλλὰ
αὐτὸ μόνον νὰ γνωρίζωμεν καὶ νὰ κατέχωμεν καλῶα, ὅτι
δηλαδὴ μὲ τὴν προσταγὴν τοῦ Κυρίου ἐδημιουργήθη τὸ
στερέωμα διὰ νὰ χωρίζῃ τὰ ὕδατα, καὶ ἄλλα μὲν νὰ κρατῇ
κάτω, τὰ ἄλλα δὲ νὰ ἠμπορῇ νὰ φέρη ἀκυρούμενα ἐπάνω
ἀπὸ τὴν ἐπιφάνειάν του. «Καὶ ὠνόμασε, λέγει, ὁ Θεός τὸ
στερέωμα οὐρανόν». Πρόσεξε, πῶς ἡ ἁγία Γραφὴ ἐχρησι-
μοποίησε καὶ τώρα τὴν ἰδίαν συνέπειαν. “Ὅπως ἀκριθδῶς
εἶπε χθές, «Νὰ γίνῃ φῶς», καὶ ὅταν ἐδημιουργήθη, τότε
ἐπρόσθεσε, «᾿Ας χωρίζῃ τὸ φῶς ἀπὸ τὸ σκοτάδι, καὶ ἔτσι
ὠνόμασε τὸ φῶς ἡμέραν»" ἔτσι καὶ σήμερα εἶπε᾽ «Νὰ γίνῃ
τὸ στερέωμα ἀνάμεσα εἰς τὰ ὕδατα». "ἔπειτα, ὅπως ἀκρι-
θῶς εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ φωτός, ἔτσι καὶ ἐδῶ μᾶς ἐδί-
δαξε τὴν χρησιμότητα τοῦ στερεώματος, «Διά νὰ χωρίζῃ,
λέγει, τὰ ὕδατα εἰς δύο μέρη». Καὶ ὅταν μᾶς ἐφανέρωσε
τὴν χρησιμότητά του, τότε ὅπως καὶ εἰς τὸ φῶς ἔδωσε τὴν
ὀνομασίαν, ἔτσι καὶ εἰς τὸ στερέωμα ἔδωσς τὴν ὀνομασίαν.
«Καὶ ὠνόμασε, λέγει, τὸ στερέωμα οὐρανόν», αὐτὸ τὸ ὁ-
Καὶ πῶς, φησί, τινὲς δούλονται λέγειν πολλοὺς οὐρανοὺς

γεγενῆσϑαι; Οὐκ ἀπὸ τῆς ϑείας Γραφῆς ταῦτα διδασκόμιενοι,
ἀλλ᾽ ἐξ οἰκείων λογισμῶν ὁρμώμενοι. .ὋὋ γὰρ μακάριος Μου-
σῆς οὐδὲν τούτων πλέον ἡμᾶς διδάοκει' εἰπὼν γάρ, «Ἐν ἀρ-
5 χῇ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν»" εἶτα τὴν
αἰτίαν διδάξας δι’ ἣν ἀόρατος ἐτύγχανεν ἡ γῆ, ὑπὸ τοῦ
σκότους καὶ τῶν ὑδάτων τῆς ἀδύσσου καλυπτομένη, μετὰ τὴν
τοῦ φωτὸς δημιουργίαν τάξει τινὶ καὶ ἀκολουϑίᾳ χρώμενός
φησι «Καὶ εἶπεν ὃ Θεός, γενηϑήτω στερέωμα». Εἶτα τὴν
10 χρείαν αὐτοῦ τούτου τοῦ στερεώματος μετὰ ἀκριδείας διδά-
ξας, καὶ εἰπών, «“Ὥσιε διαχωρίζειν ἀναμέσον ὕδατος καὶ
ὕδατος», αὐτὸ τοῦτο τὸ οτερέωμα οὐρανὸν ἐκάλεσε τὸ τῶν
ὑδάτων χωρισμὸν ἐργασάμενον. Τίς ἂν οὖν λοιπὸν μετὰ
τὴν τοσαύτην διδασκαλίαν ἀνάσχοιτο τῶν ἅπλῶς ἐξ οἰκείας
15 διανοίας φϑέγγεσθαι δουλομένων, καὶ ἀπεναντίας τῇ ϑείᾳ
Γραφῇ πολλοὺς οὐρανοὺς λέγειν ἐπιχειρούντων; ᾿Α41λλ᾽ ἰδού"
φησίν, ὁ μακάριος Δαυὶδ αἶνον ἀναφέρων τῷ Θεῷ ἔφησεν"
«Αἰνεῖτε αὐτὸν οἱ οὐσανοὶ τῶν οὐρανῶν». Μὴ ϑσουδηϑῇς,
ἀγαπητέ, μηδὲ νομίσῃς τὴν ἁγίαν Γραφὴν ἐναντία ξαυτῇ
20 λέγειν ποτέ; ἀλλὰ μάνϑανε τὴν ἀλήϑειαν τῶν εἰρημένων, καὶ
κατέχων τὴν ἀκριδῇ ταύτης διδασκαλίαν, ἀπόφραξον τὰς
ἀκοὰς τοῖς ἀπεναντίας ταύτῃ φϑεγγομένοις.
4. Τί δέ ἐστιν, ὃ δούλομαι εἰπεῖν, ἀκούσατε μετὰ πολλῆς
τῆς προσοχῆς, ἵνα μὴ εὐκόλως παρασαλεύησϑε ὑπὸ τῶν τὰ
25 παρισιάμενα λέγειν δουλομένων. Πᾶσαι αἱ ϑεῖαι δίδλοι τῆς
παλαιᾶς Διαϑήκης τῶν “Εδραίων γλώττῃ ἐὲ ἀρχῆς ἦσαν
συντεϑειμέναι, καὶ τοῦτο πάντες ἂν ἡμῖν συνομολογήσαιεν.
Οὐ πρὸ πολλῶν δὲ ἐτῶν τῆς τοῦ Χρισιοῦ παρουσίας δασιλεύς
τις Πτολεμαῖος περὶ τὴν τῶν διόλίων συναγωγὴν πολλήν
30 τιγα σπουδὴν ποιησάμενος, καὶ πολλὰ ἕτερα συναγαγὼν καὶ
διάφορα, ἔγνω δεῖν καὶ ταύτας τὰς δίδλους συναγαγεῖν.
7. Ψαλμ. 148, 4.
8. Πρόκειται διὰ τὸν Πτολεμαῖον Β᾽ Φιλάδελφον (270
- 248 π.Χ.)}
ποῖον δλέπομεν. Καὶ πῶς, θὰ εἰπῇ κάποιος, θέλουν μερικοὶ

νὰ λέγουν ὅτι ἔχουν γίνει πολλοὶ οὐρανοί; Λέγουν, χωρὶς
νὰ διδάσκωνται αὐτὰ ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, ἀλλὰ κινοὐύ-
μδνοι ἀπὸ τὰς ἰδικάς των σκέψεις. Διότι ὁ μακάριος Μωυ-
σῆς δὲν μᾶς διδάσκει τίποτε περισσότερον ἀπὸ αὐτά᾽ ἀ-
φοῦ εἶπε λοιπόν, «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς
τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν» ἔπειτα ἀφοῦ ἐδίδαξε τὴν αἰ-
τίαν, διὰ τὴν ὁποίαν ἡ γῆ ἦτο ἀόρατοοα, ἐπειδὴ ἐσκεπάζετο
ἀπὸ τὸ σκοτάδι καὶ τἀ ὕδατα τῆς ἀδύσσου, μετὰ τὴν δη-
μιουργίαν τοῦ φωτὸς χρησιμοποιῶν κάποιαν τάξιν καὶ
συνέπειαν λέγει" «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός, νὰ γίνῃ τὸ στερέωμα».
Ἔπειτα ἀφοῦ ἐδίδαξε μὲ ἀκρίδειαν τὴν χρησιμότητα τοῦ
στερεώματος αὐτοῦ, καὶ ἀφοῦ εἶπε, «Διὰ νὰ χωρίζῃ τὰ
ὕδατα εἰς δύο μέρη», ὠνόμασεν οὐρανὸν αὐτὸ τὸ στερέω-
μα, τὸ ὁποῖον χωρίζει τὰ ὕδατα. Ποῖος λοιπὸν θὰ ἠμποροῦ-
σεν εἰς τὸ ἐξῆς νὰ ἀνεχθῇ, μετὰ αὐτὴν τὴν διδασκαλίαν,
ἐκείνους, πού θέλουν νὰ ὁμιλοῦν ἁπλῶς ἐξ ἰδίων καὶ ἐπι-
χειροῦν νὰ λέγουν ἀντίθετα πρὸς τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν ὅτι
ὑπάρχουν πολλοὶ οὐρανοί; ᾿Ιδοὺ ὅμως, λέγει, ὁ μακάριος
Δαυὶδ ἀναπέμπων δοξολογίαν πρὸς τὸν Θεόν, ἔλεγεν
«Δοξολογεῖτε αὐτόν οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν»,, Μὴ θορυ-
θῆσαι, ἀγαπητέ, οὔτε νὰ νομίσῃς ὅτι κάποτε ἡ ᾿Αγία Γρα-
φὴ λέγει ἀντίθετα πρὸς τόν ἑαυτόν της᾽ ἀλλὰ νὰ μαθαί-
νῃῇς τὴν ἀλήθειαν τῶν λεχθέντων, καὶ ἀφοῦ κατέχῃς τὴν
μὲ ἀκρίδειαν γενομένην διδασκαλίαν αὐτῆς, κλεῖσε τελείως
τὰ αὐτιά σου εἰς τοὺς λέγοντας τὰ ἀντίθετα πρὸς αὐτήν.
4. Τί εἶναι δὲ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖο θέλω νὰ εἰπῶ, ἀκούσατε
μὲ πολλὴν προσοχήν, διὰ νὰ μὴ παρασύρεσθε εὕκολα ἀπὸ
ἐκείνους, ποὺ θέλουν νὰ λέγουν τὰ παρόντα. “Ὅλα τὰ θεό-
πνευστα θιδλία τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης εἶχαν συνταχθῆ
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν εἰς τὴν ἑδραϊκὴν γλῶσσαν, καὶ αὐτὸ θὰ
ἠμπορούσαμεν ὅλοι μας νὰ παραδεχθοῦμεν. ᾿Ολίγα δὲ ἔτη
πρὶν ἀπὸ τὴν γέννησιν τοῦ Χριστοῦ κάποιος βασιλεὺς Πτο-
λεμαϊος", ὁ ὁποῖος ἔδειξε μέγα ἐνδιαφέρον διὰ τὴν συγ-
κέντρωσιν τῶν διθλίων καὶ ἀφοῦ συνεκέντρωσςε πολλὰ ἄλ-
λα καὶ διαφορετικὰ θδιδλία, κατενόησεν ὅτι ἔπρεπε νὰ συγ-
ΜΕειαπεμψάμενος οὖν τινας τῶν ἐν ᾿Ι]εροσολύμοις ᾿Ιουδαίων;

μειαδαλεῖν εἰς τὴν Ἑλλάδα γλῶτταν προσέταξε: καὶ δὴ
τοῦτο εἰς ἔργον αὐτῷ ἐξενήνεκται. ᾿Εγένετο δὲ καὶ τοῦτο
τῆς τοῦ Θεοῦ οἰκονομίας ἔργον, ὥστε μὴ μόνον τοὺς τὴν
“Εόραίων γλῶτταν ἠσκημένους, ἀλλὰ καὶ πάντας τοὺς τὴν
οἴκουμένην οἰκοῦντας τὴν ἐξ αὐτῶν ὠφέλειαν καρπώσασϑσι.
Καὶ τὸ δὴ ϑαυμαστὸν καὶ παράδοξον, ὅτι οὐ τῶν τὰ ᾿Ιουδαΐϊ-
κὰ φρονούντων τις τὴν σπουδὴν ταύτην ἐποιήσατο, ἀλλ᾽ ἀνὴρ
τοῖς εἰδώλοις προστετηκώς, καὶ ἀπεναντίας τῇ ϑρησκείᾳ
10 διακείμενος. Τοιαῦτα γάρ ἔστιν ἅπαντα τὰ ὑπὸ τοῦ Δεσπό-
του τοῦ ἡμετέρου οἴκονομούμενα' ἀεὶ διὰ τῶν ἐναντίων αὖὔ-
ξει τὰ τῆς ἀληϑείας προστάγματα, Ταῦτα δὲ οὐχ ἁπλῶς
διηγησάμην ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, ἀλλ᾽ ἵνα εἴδέναι ἕ-
χητε, ὅτι οὐ ταύτῃ τῇ γλώττῃ, τῇ ἡμετέρᾳ λέγω, ἀλλὰ τῇ ἢ-
15 ὄραΐδι ἦσαν συντεϑειμέναι. Λέγουσι τοίνυν οἷ τὴν γλῶτταν'
ἐκείνην ἀκριόῷῶς ἠσκημένοι, τὸ τοῦ οὐρανοῦ ὄνομα πληϑυντι-
κῶς καλεῖσϑαι παρὰ τοῖς ᾿Εόραίοις, καὶ τοῦτο καὶ οἱ τὴν
Σύρων γλῶτταν ἐπιστάμενοι συνομολογοῦσι. Καὶ οὐκ ἄν τις
εἴποι, τῇ γλώττῃ, φησί, τῇ παρ᾽ αὐτοῖς, ὁ οὐρανός, ἀλλ᾽ οἵ
20 οὐρανοί. Διὰ τοῦτο τοίνυν οὕτως εἴρηται τὸ ὑπὸ τοῦ μακαρίου
Δαυὶδ εἰρημένον, «Οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν», οὐκ ἐπειδὴ
πολλοί εἰσιν οἷ οὐρανοί; οὐδὲ γὰρ τοῦτο ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὃ μα-
κάριος Μωῦνοῆς" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ σύνηϑες τῇ γλώττῃ τῶν “Εδροί-
ὧν οὕτως ὀνοιιάζειν τοῦ τὴν ἑνὸς προσηγορίαν πληϑυντικῶς"
25 ἐπεὶ εἶ πολλοὶ ἦσαν, οὐκ ἂν παρέλειπε τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον
μὴ διὰ τῆς γλώττης τοῦ μακαρίου τούτου προφήτου διδάξαι
ἡμᾶς καὶ τῶν ἄλλων τὴν δημιουογίαν, Ταῦτα ἀκριδῶς κατέ-
χειε, παρακαλῶ, ἵνα δύνησϑε ἐπιστομίξειν τοὺς ἐναντία τῇ
᾿Εκκλησίᾳ δόγματα ἐπεισφέρειν ὀουλομένους, καὶ εἰδῆτε μετὰ
30 ἀσφαλείας τῶν ἐν ταῖς ϑείαις Γραφαῖς κειμένων τὴν δύνα-
“ιν, Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ συνεχῶς ἐνταῦϑα παραγίνεσϑε, καὶ
κεντρώσῃ καὶ αὐτὰ τὰ διθλία. ᾿Αφοῦ ἐπροσκάλεσε λοιπὸν

μερικοὺς ᾿Ιουδαίους, ποὺ ἐκατοικοῦσαν εἰς τὰ ᾿Ιεροσόλυ-
μα, παρήγγειλε νὰ μεταφράσουν: αὐτὰ εἰς τὴν ἑλληνικὴν
γλῶσσαν᾽ καὶ δεθαίως ἔφεραν εἰς πέρας πρός χάριν του
αὐτὸ τό ἔργον. Εγινε δὲ καὶ αὐτὸ τὸ ἔργον τῆς οἰκονομίας
τοῦ Θεοῦ, ὥστε ὄχι μόνον οἱ ὁμιλοῦντες τὴν ἐδραϊκὴν
γλῶσσαν, ἀλλὰ καὶ ὅλοι οἱ ἄνθρωποι τῆς οἰκουμένης νὰ
ἀπολαύσουν τὴν ὠφέλειαν ἀπὸ αὐτά. Καὶ τὸ ἐντελῶς θαυ-
μαστὸν καὶ περίεργον εἶναι, ὅτι τὸ ἐνδιαφέρον αὐτὸ ἐπέ-
δειξεν ὄχι κάποιος, ποὺ ἐπίστευεν εἰς τὴν ἰουδαϊκὴν θρη-
σκείαν, ἀλλὰ ἄνδρας ὁ ὁποῖος ἦτο ἀφωσιωμένος εἰς τὰ εἶἴ-
δωλα καὶ διέκειτο ἐχθρικῶς πρὸς τὴν θρησκείαν. Διότι τέ-
τοιᾶ εἶναι ὅλα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ρυθμίζει ὁ ἰδικός μας Κύ-
ριος᾽ πάντοτε μὲ τοὺς ἐχθροὺς αὐξάνουν τὰ προστάγματα
τῆς ἀληθείας. Αὐτὰ δὲ διηγήθην εἰς τὴν ἀγάπην σας ὄχι
ἀπλῶς, ἀλλὰ διὰ νὰ ἡμπορῆτε νὰ γνωρίζετε, ὅτι δὲν εἶχαν
συνταχθῆ εἰς αὐτὴν τὴν γλῶσσαν, δηλαδὴ τὴν ἐλληνικήν,
ἀλλὰ εἰς τὴν ἑδραϊκήν. Λέγουν λοιπόν οἱ ὁμιλοῦντες ἐκεί-
νὴῆν τὴν γλῶσσαν μὲ ἀκρίθειαν, τὸ ὄνομα τοῦ οὐρανοῦ
ἀπαντᾶται εἰς τὸν πληθυντικόν εἰς τοὺς Ἑθραίουοα, καὶ αὐτὸ
δέχονται καὶ οἱ γνωρίζοντες τὴν γλῶσσαν τῶν Σύρων. {καὶ
δὲν θὰ εἰπῇ κανείς, λέγει, εἰς τὴν γλῶσσαν αὐτῶν: ὁ οὐ-
ρανός, ἀλλὰ οἱ οὐρανοί. Δι’ αὐτὸ λοιπὸν ἔτσι ἔχει λεχθῆ
ὁ λόγος τοῦ μακαρίου Δαυΐδ, «Οἱ οὐρανοὶ τῶν οὐρανῶν»,
ὄχι ἐπειδὴ οἱ οὐρανοὶ εἶναι πολλοί᾽ οὔτε δεδαίως μᾶς ἐδί-
δαξεν αὐτὸ ὁ μακάριος Μωυσῆς ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἦτο συνήθεια
εἰς τὴν ἑδραϊκὴν γλῶσσαν νὰ ὀνομάζουν ἔτσι τὴν ὀνομα-
σίαν τοῦ ἐνὸς πράγματος εἰς τὸν πληθυντικόν. Διότι ἐὰν
ἦσαν πολλοί, δὲν θὰ παρέλειπε τὸ Αγιον Πνεῦμα νὰ μὴ
μᾶς διδάξῃ μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ μακαρίου αὐτοῦ προφή-
του τὴν δημιουργίαν καὶ τῶν ἄλλων οὐρανῶν. Αὐτὰ νὰ
κατέχετε μὲ ἀκρίθδειαν, παρακαλῶ, διὰ νὰ ἠμπορῆτε νὰ
ἀποστομώνετε ἐκείνους, ποὺ θέλουν νἀ εἰσάγουν δοξα-
σίας ἀντιθέτους πρὸς τὴν ᾿Εκκλησίαν καὶ νὰ γνωρίζετε μὲ
ἀσφάλειαν τὴν δύναμιν τῶν εὑρισκομένων λέξεων μέσα
εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν. Δι᾿ αὐτὸ θδεθδαίως καὶ παρευρίσκε-
80 ΙΩώάνΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἡμεῖς πυκνότερον" τὴν πρὸς ὑμᾶς διδασκαλίαν ποιούμεϑα, ἵνα

“ 3
παρεσκευασμένοι ἦτε παντὶ τῷ αἰτοῦντι διιᾶς διδόναι λόγον.
᾿Αλλ ἐπὶ τὴν ἀκολουϑίαν ἐπανέλθωμεν, εἴ δοκεῖ. «Καὶ ἐ-
κάλεσεν ὁ Θεός», φησί, «τὸ στερέωμα οὐρανόν. Καὶ εἶδεν ὁ
Θεὸς ὅτι καλόν». Σκόπει πόσῃ τῶν ρημάτων ἡ ουγκατάδασις
διὰ τὴν ἀσϑένειαν τὴν ἀνϑρωπίνην. Καϑάπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ
φωτὸς εἶπεν, «Εἶδεν ὅτι καλόν», οὕτω καὶ νῦν ἐπὶ τοῦ οὐὖ-
ρανοῦ, ἤτοι τοῦ στερεώματος, «Καὶ εἶδεν», φησίν, « Θεὸς
ὅτι καλό»»" διδάσκων ἡμᾶς διὰ τούτου τὸ κάλλος αὐτοῦ τὸ
10 ἐν τοσούτῳ χρόνῳ ἀκμαῖον διετήρησε τὸ κάλλος, καὶ ὅσῳ
πρόεισιν ὃ χρόνος τοσούτῳ καὶ τὸ κάλλος ἐπιιτείνεται; Τί
γὰρ ὡραιότερον γένοιτ᾽ ἂν τοῦ παρὰ τοῦ δημιουργοῦ τὸν
ἔπαινον δεξαμένου; Εἰ γὰρ ἡμεῖς ἀνθρώπου ἔργον δρῶντες
ἀπηρτισμένον, ϑαυμάζομεν τὸ σχῆμα, τὴν ϑέσιν, τὸ κάλλος,
15 τὴν ἀναλογίαν, τὸν ρυϑιιόν, τὰ ἄλλα ἅπαντα, τὸ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ
δημιουργηϑὲν πῶς ἄν τις κατ᾽ ἀξίαν ἐπαινέσειε, καὶ μάλιστα
ὅταν καὶ αὐτοῦ τοῦ Δεσπότου τὸν ἔπαινον δέξηται; Τοῦτο
γὰρ διὰ τὴν ἡμετέρα» συγκατάδασιν εἴρηται, καὶ ὄψει αὐτὸν
ἐφ᾽ ἑκάστου τῶν γινομένων τοῦτὸ λέγοντα, καὶ προαναιροῦν-
20 τα τὴν τόλμαν τῶν μετὰ ταῦτα μελλόντων τὴν οἰκείαν γλῶσσαν
ἀκογᾶν κατὰ τῆς τοῦ Θεοῦ δημιουργίας, καὶ λεγόντων, διὰ
τί τὸ καὶ τὸ γέγονε; Τοὺς ταῦτα τοίνυν ἐπιχειροῦντας λέγειν
προαναστέλλων φησί: «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλόν». “Ὅταν
δὲ ἀκούσῃς, ὅτι εἶδεν ὁ Θεός, καὶ ἐπήγνεσε, ϑεοπρεπῶς νόει
25 τὸ ρηϑέν, καὶ ὡς εἰκὸς ἐπὶ Θεοῦ. Ὃ γὰρ, παραγαγών, καὶ
πρὶν ἢ δημιουργήοῃ, ἠπίστατο τοῦ δημιουργουμένου τὸ κάλ-
λος" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἀνθρώπους ἡμᾶς ὄντας, καὶ τοσαύτῃ ἄσϑενείᾳ
περιδεόλημένσυς οὖκ ἐνῆν ἑτέρως ἀκοῦσαι, διὰ τοῦτο παρε-
σκεύασε τοῦ μακαρίου προφήτου τὴν γλῶτταν, τῇ παχύτητι
᾿
ΟΜΊΛΙΑ Δ΄’ 91
σθε ἐδῶ συνεχῶςας, καὶ ἡμεῖς σᾶς διδάσκομεν συχνότερα,

διὰ νὰ εἶσθε ἔτοιμοι νὰ δίδετε ἀπάντησιν εἰς τὸν καθένα,
ποὺ σᾶς ἐρωτᾷ. ᾿Αλλὰ ἂς ἐπανέλθωμεν εἰς τὴν συνέχειαν,
ἐὰν θέλετε. «(αὶ ὠνόμασεν ὁ Θεόοσ, λέγει, τὸ στερέωμα
οὐρανόν. [Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς, ὅτι ἦτο καλόν». Παρατήρησε
πόση εἶναι ἡ συγκατάβασις τῶν λέξεων ἐξ αἰτίας τῆς ἀν-
θρωπίνης ἀδυναμίας. Διότι ὅπως ἀκριδῶς εἶπεν εἰς τὴν
περίπτωσιν τοῦ φωτός, «Εἶδεν ὅτι ἦτο καλόν», ἔτσι καὶ
τὠρα διὰ τὸν οὐρανόν, δηλαδὴ διὰ τὸ στερέωμα, «Καὶ εἶδε.
λέγει, ὁ Θεὸς ὅτι ἦτο καλόν» διδάσκων ἡμᾶς μὲ αὐτὸν
τὸν τρόπον τὰ ἀνυπέρθλητον κάλλος αὐτοῦ. Διότι ποῖος
δὲν θὰ ἐκπλαγῇ καὶ δὲν θὰ θαυμάσῃ, διότι εἰς τόσον πο-
λὺν χρόνον διετήρησε ζΖωηρὸν τὸ κάλλος, καὶ ὅσον προ-
χωρεῖ ὁ καιρός, τόσον ἐπαυξάνεται καὶ τὸ κάλλος; Τί λοι-
πὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ὡραιότερον ἀπὸ ἐκεῖνο, ποὺ ἐ-
δέχθη τὸν ἔπαινον ἀπὸ τὸν δημιουργόν; Διότι ἐὰν ἡμεῖς,
θλέποντες ἔνα συμπληρωμένον ἔργον ἀνθρώπου, θαυμά-
ζωμεν τὸ σχῆμα, τὴν θέσιν, τὴν ὁμορφιάν, τὴν ἀναλογίαν,
τὸν ρυθμόν, ὅλα τὰ ἄλλα, ἐκεῖνο ποὺ ἐδημιούργησεν ὁ Θε-
ὁς πῶς θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἐπαινέσῃ κανεὶς ἐπαξίως, καὶ πρὸ
παντὸς ὅταν δεχθῇ τὸν ἔπαινον καὶ αὐτοῦ τοῦ Κυρίου;
Αὐτὸ δέθαια ἔχει λεχθῆ διά τὴν ἰδικήν μας συγκατάθασιν,
καὶ θὰ ἰδῇς νὰ λέγῃ αὐτὸς τό ἴδιον εἰς κάθε δημιούργημα,
καὶ νὰ ἀναιρῇ ἀπὸ πρὶν τὴν τόλμην ἐκείνων, ποὺ ὕστερα
ἀπὸ αὐτὰ πρόκειται νὰ ἁκονίζουν τὴν γλῶσσαν των ἐναν-
τίον τῆς δημιουργίας τοῦ Θεοῦ καὶ νἀ λέγουν, διατί ἔχει
γίνει αὐτὸ καὶ αὐτό; ᾿Ανακόπτων λοιπὸν προκαταθολικὰ
αὐτούς, ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ λέγουν αὐτά, λέγει «Καὶ εἶδεν
ὁ Θεός, ὅτι ἦτο καλόν». “Ὅταν δὲ ἀκούσῃς, ὄτι εἶδεν ὁ
Θεὸς καὶ ἐπήνεσε, νὰ ἐννοῇς τὸ λεχθὲν ὅπως ἁρμόζει εἰς
τὸν Θεὸν, καὶ ὅπως εἶναι φυσικὸν εἰς αὐτὸν. Διότι ὁ δη-
μιουργήσας καὶ προτοῦ ἀκόμη δημιουργήσῃ, ἐγνώριζε κα-
λὰ τὴν ὁμορφιὰν τοῦ δημιουργήματος᾽ ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν
ἦτο δυνατὸν νὰ ἀκούσωμεν κατὰ διαφορετικὸν τρόπον,
καθόσον εἴμεθα ἄνθρωποι καὶ περιθδαλλώμεθα μὲ τόσον με-
γάλην ἀδυναμίαν, διὰ τοῦτο ἔκαμε τὴν γλῶσσαν τοῦ μα-
92 ΙΩΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τούτων χρήσασϑαι τῶν ρημάτων πρὸς διδασκαλίαν τῆς τῶν

ἀνϑρώπων φύσεως.
“Ὅταν τοίνυν ἀνατείνῃς τὸ ὄμμα, καὶ ϑεάσῃ τοῦ οὖρα-
γοῦ τὸ κάλλος, τὸ μέγεϑος, τὴν χρείαν, τότε ἐντεῦϑεν ἐπὶ
τὸν δημιουργὸν ἀνάδραμε, καϑάπερ σοφός τις ἔλεγεν" «ἔκ
γὰρ μεγέϑους καὶ καλλονῆς κτισμάτων ἀναλόγως ὃ γξνεσι-
ουργὸς ϑεωρεῖταυ». Καὶ σκόπει τοῦ Δεσπότου σου τὴν δύνα-
αν, ὅση τίς ἐστι, καὶ ἐκ τῆς τῶν στοιχείων τούτων δημιουρ-
νίας. Ὃ γὰρ εὐγνώμονα ψυχὴν ἔχων, εἰ δουληϑείη καϑ'
10 ἕκασιον τῶν δρωμένων διερευνᾶσϑαι: καὶ τί λέγω καϑ'
ἕκαστον τῶν γινομένων; τὴν οἴκείαν μόνον διάπλασιν ἐὰν
ἀκοιδῶς δουληϑῇ διασκέψασϑαι, ὄψεται καὶ διὰ τῶν μικρῶν
τούτων τὴν ἄφατον καὶ ἀνεκδιήγητον τοῦ Θεοῦ δύναμιν.
Εἰ δὲ τὰ δρώμενα ἱκανὰ διδάξαι τὸ μέγεϑος τῆς τοῦ δημι-
15 ουργοῦ δυνάμεως, ἐὰν καὶ ἐπὶ τὰς ἀοράτους δυνάμεις ἔλ-
ϑῃς, καὶ τὸν λογισμὸν ἀνατείνῃς ἐπὶ τὰς τῶν ἀγγέλων στρα-
τιάς, τῶν ἀοχαγγέλων, τῶν ἄνω δυνάμεων, τῶν ϑρόνων,
τῶν κυριοτήτων, τῶν ἀρχῶν, τῶν ἐξουσιῶν, τῶν Χερουόίμ,
τῶν Σεραφέιι, ποία διάνοια, ποῖος λόγος ἀρκεῖ ἐξειπεῖν τὴν
20 μεγαλωσύνην» αὐτοῖ: τὴν ἀνεκδιήγητον; ΕἾ γὰρ ὃ Δαυὶδ ὃ
μακάριος προφήτης τῶν δρωμένων τὴν διακόσμησιν κατα-
μαϑὼν ἐδόα λέγων, «Ὡς ἐμεγαλύνθη. τὰ ἔργα σου, Κύριε,
πάντα ἔν σοφίᾳ ἐποίησας»" ἀνὴο τοσούτου Πνεύματος ἠξιο)-
μένος, καὶ τὰ ἄδηλα καὶ τὰ κρύφια τῆς «σοφίας αὐτοῦ μαϑεῖν
25 καταξιωϑείς, τί ἂν εἴποιμεν ἡμεῖς, οἱ γῆ καὶ σποδὸς ὄντες,
καὶ διηνεκῶς ὀφείλοντες κάτω κύπτειν, καὶ ἐκπλήττεσθαι
τοῦ τῶν ἁπάντων Δεσπότου τὴν ἄφατον φιλανϑρωπίαν; [Καὶ
τί λέγω τὸν προφήτην; Ὃ γὰρ μακάριος “Παῦλος, ἡ οὐρανο-
κήκης ἐκείνη ψυχή, ὁ σῶμα περικείμενος, καὶ ταῖς ἀσωμά-
30 τοις δυνάμεσιν ἁμιλλώμενος, ὃ ἐν γῇ δαδίζων, καὶ τῇ προ-
ϑυμίᾳ τὸν οὐρανὸν περιπολῶν, εἰς μέρος ἕν τι τῶν οἴκοτο-
9. Σοφ. Σολ. 13,5.

10. Ψολμ. 103, 24.
καρίου προφήτου νὰ χρησιμοποιήσῃ τὰς χονδροειδεῖς αὐ-

τὰς λέξεις πρὸς διδασκαλίαν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους.
5. Ὅσταν λοιπὸν σηκώσῃες τὸ θδλέμμα σου πρὸς τὰ ἐπάνω
καὶ ἰδῇς τὴν ὀμορφιὰν τοῦ οὐρανοῦ, τὸ μέγεθος, τὴν χρη-
σιμότητα, τότε ἀπὸ ἐκεῖ νὰ ἀνατρέξῃς πρὸς τὸν δημιουρ-
γόν, ὅπως ἀκριθῶς κάποιος σοφὸς ἔλεγε᾽ «Διότι ἀπὸ τὸ
μέγεθος καὶ τὴν ὡραιότητα τῶν δημιουργημάτων κατ᾽ ἀ-
γαλογίαν συμπεραίνεται καὶ ὁ δημιουργός των»ἦὖ, Καὶ πα-
ρατήρησε τὴν δύναμιν τοῦ Κυρίου σου, πόσον μεγάλη εἶ-
ναι, καὶ ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τῶν στοιχείων αὐτῶν. Διότι
ἐκεῖνος ποὺ ἔχει εὐγνώμονα ψυχήν, ἐὰν θὰ ἤθελε νὰ ἐξε-
τάσῃ καθένα ἀπὸ τὰ δημιουργήματα χωριστά᾽ καὶ διατί λέγω
καθένα ἀπὸ τὰ δημιουργήματα χωριστά; τὴν ἰδικήν του μόνον
διάπλασιν ἐἀν θελήσῃ νὰ διερευνήσῃ μὲ προσοχήν, θὰ ἰδῇ
καὶ διὰ μέσου τῶν μικρῶν αὐτῶν τὴν ἄπειρον καὶ ἀνέκφρα-
στον δύναμιν τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἐὰν τἀ ὁρατὰ εἶναι εἰς θέσιν
νὰ διδάξουν τὸ μέγεθος τῆς δυνάμεως τοῦ δημιουργοῦ,
ἐὰν ἔλθῃς καὶ εἰς τὰς ἀοράτους δυνάμεις, καὶ στρέψῃς
τὴν σκέψιν εἰς τὰς στρατιὰς τῶν ἀγγέλων, τῶν ἀρχαγγέ-
λων, τῶν ἄνω δυνάμεων, τῶν θρόνων, τῶν κυριοτήτων,
τῶν ἀρχῶν, τῶν ἐξουσιῶν, τῶν Χερουθείμ, τῶν Σεραφείμ,
ποῖος νοῦς, ποῖος λόγος εἶναι ἀρκετὸς νὰ ἐξυμνήσῃ τὴν
ἀνέκφραστον μεγαλωσύνην αὐτοῦ; Διότι ἐὰν ὁ Δαυίδ, ὁ
μακάριος προφήτης, ἀφοῦ κατενόησε τὴν ὡραιότητα τῶν
ὁρατῶν ἐφώναζε λέγων, «Πόσον μεγάλα εἶναι τὰ ἔργα
σου, Κύριξε, ἔκαμες τὰ πάντα μὲ σοφίαν» ὁ ὁποῖος ἠξιώ-
θη τόσου Πνεύματος καὶ ἠμπόρεσε νὰ μάθῃ τὰ ἀφανέρω-
τα καὶ τὰ κρυφὰ τῆς σοφίαα, τί θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ εἰποῦ-
μεν ἡμεῖς, οἱ ὁποῖοι εἴμεθα χῶμα καὶ στάκτη. καὶ πρέπει
διαρκῶς νὰ σκύθωμεν πρὸς τὰ κάτω καὶ νὰ θαυμάζωμεν
τὴν ἄπειρον φιλανθρωπίαν τοῦ ἰζυρίου τῶν πάντων; Καὶ
διατί ἀναφέρω τὸν προφήτην; Διότι ὁ μακάριος Παῦλοο,
ἡ μεγάλη ἐκείνη ψυχή, ὁ ὁποῖος εἶχε σῶμα καὶ ἐπροσπα-
θοῦσς νὰ συναγωνισθῇ μὲ τὰς ἁσωμάτους δυνάμεια, ὁ ὁ-
ποῖος ἐθδάδιζεν εἰς τὴν γῆν καὶ μὲ τὴν προθυμίαν του ἐπε-
ριφέρετο εἰς τὸν οὐρανόν, ὅταν ἠσχολήθη μὲ ἔνα μέρος
94 ΙΩΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
“Ἑλληνας
μιῶν τοῦ Θεοῦ ἐμπεσὼν (τὸ κατὰ ᾿Ιουδαίους καὶ
ἀντεισήχϑησαν),
λέγω, καὶ πῶς οἱ μὲν ἐξεόλήϑησαν, οἱ δὲ
μέγα δοῶν, καὶ
καὶ διαπορήσας καὶ ἰλιγγιάσας ἀνέκραξε
λέγων, «Ὦ ὀάϑος πλούτου καὶ σοφίας καὶ γνώσεως Θεοῦ,
5 ὡς ἀνεξερεύνητα τὰ κρίματα αὐτοῦ, καὶ ἀνεξιχ
νίαστσι αἱ
τὴν τοῦ
ὅδοὶ αὐιοῦ». ᾿Αλλ ἐνταῦϑα ἡδέως ἐροίμην τοὺς
σϑαι τολμῶ ντας, καὶ τοῦ
Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ γέννησιν περιεργάζε
ροῦντα ς" πόϑεν
ἁγίου Πνεύματος τὴν ἀξίαν χαϑαιρεῖν ἐπιχει
ἀπὸ ποίας
ὑμῖν, εἰπέ μοι, τῆς τοσαύτης τόλμης ἢ προπέτεια;
10 παροινίας εἰς τοσοῦτον μανίας ἐξωκε ίλατε ; Εἰ γὰρ 1] αὔλοης
αὐτοῦ, τοῦτ᾽ ἔστι,
ὃ τοσοῦτος, καὶ τηλικοῦτος, τὰ κρίματα
εἶναι,
τὰς οἰκονομίας, τὰς διοικήσεις, ἀνεξερεύνητά φησιν
ὥσιε μηδὲ
καὶ οὐκ εἶπεν ἀκατάληπτα, ἀλλ᾽ ἀνεξερεύνητα,
ἔρευναν ἐπιδέξασϑαι καὶ ἀνεξιχνίαστοι, φησίν, αἱ ὁδοὶ αὖ-
α καλῶν καὶ
15 τοῦ, πάλιν τὸ αὐτὸ λέγων, ὅδοὺς τὰ προστάγματ
ενοῦς
τὰς ἐντολάς, πῶς ὑμεῖς αὐτὴν τὴν οὐσίαν τοῦ Μονογ
ἁγίου Πνεύμ ατος τὴν ἀ-
περιεργάζεσθαι τολμᾶτε, καὶ τοῦ
οί, ὅσον ἐστὶ
ξίαν ἐλαιτοῦν τό γε καϑ' ὑμᾶς; Ὁρᾶτε, ἀγαπητ
ϑείᾳ [᾿ρα-
κακὸν τὸ μὴ προσέχειν μετὰ ἀκρυδείας τοῖς ἐν τῇ
20 φῇ κειμένοις. Οὗτοι γὰρ εἶ τὰ ἀπὸ τῆς ϑείας Γραφῆ ς δι-
το, καὶ μὴ τὰ ἀπὸ τῶν
δάγματα μετ᾽ εὐγνωμοσύνης ἐδέχον
ἄνοιαν
οἰκείων λογισμῶν εἰσέφερον, οὐκ ἂν εἰς τοσαύτην
ἀπὸ τῆς
ἐτράπησαν. ᾿4λλ: ἡμεῖς οὐδὲ οὕτω παυσώμεϑα τὰ
καὶ τὰς ξαυτῶ ν ἀκοὰς
ϑείας Γραφῆς αὐτοῖς ἐνηχοῦντες,
25 ἀποτειχίζοντες τοῖς ὀλεϑρίοις αὐτῶν διδάγμασιν.
ταῦτα
»Αλ1}: οὖκ οἷδα πῶς ὑπὸ τῆς ρύμης τοῦ λόγου εἷς
ἐξενοχϑέντες, τῆς ἀκολουϑίας ἐξεπέσ αμεν' διὸ πάλιν ἐπανα-
φηοίν,
γαγεῖν δεῖ τὸν λόγον ἐπὶ τὰ πρότερα, «Καὶ ἐκάλεσε»,
«ὁ Θεὸς τὸ στερέωμα οὐρανόν, καὶ εἶδεν ὅ θεὸς ὅτι καλόν.
390 Καὶ ἐγένετο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα δευτέρ
α». ᾿Επι-
--------ς-.
41. Ῥωμ. 11,33.
ἀπὸ τὰ σχέδια τοῦ Θεοῦ (τὸ ἀναφερόμενον δηλᾶδὴ εἰς

τοὺς ᾿Ιουδαίους καὶ ἐθνικούς, καὶ πῶς οἱ μὲν ἐξεδιώχθη-
σαν, οἱ δὲ εἰσήχθησαν εἰς ἀντικατάστασίν των), καὶ ἀφοῦ
ἐθαύμασε καὶ ἔπαθεν ἴλιγγον, ἀνέκραξε δυνατὰ καὶ λέγων,
«Ὦ ᾿βάθος πλούτου καὶ σοφίας καὶ γνώσεως τοῦ Θεοῦ!
πόσον ἀνεξερεύνητοι εἶναι αἱ κρίσεις του καὶ ἀνεξιχνία-
στοι οἱ τρόποι ἐνεργείας του»", ᾿Αλλά ἐδῶ μὲ εὐχαρίστη-
σιν θά ἐρωτήσω ἐκείνους, ποὺ τολμοῦν νὰ περιεργάζωνται
τὴν γέννησιν τοῦ Υἱοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ ἐπιχειροῦν νὰ κατα-
λύσουν τὴν ἀθίαν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος᾽ ἀπὸ ποῦ, εἰπέ
μου, προέρχεται εἰς σᾶς ἡ ἀπερισκεψία τόσης τόλμης;
ἀπὸ ποίαν παραφροσύνην παρεσύρθητε εἰς τόσην μανίαν;
Διότι ἐάν ὁ Παῦλος, ὁ τόσον μέγας καὶ τόσον σπουδαῖος,
λέγῃ ὅτι αἱ κρίσεις τοῦ Θεοῦ, δηλαδή, τὰ σχέδιά του καὶ
οἱ τρόποι διοικἠσεώς του, εἶναι ἀνεξερεύνητοι, καὶ δὲν
εἶπεν ἀκατανόητοι, ἀλλὰ ἀνεξερεύνητοι, διὰ νὰ μὴ ἐπι-
δέχωνται οὔτε ἔρευναν καὶ ἂν λέγῃ ἀνεξιχνίαστοι αἱ ὁδοὶ αὐὖ-
τοῦ, πάλιν τὸ αὐτὸ ἐννοῶν, διότι ὁδοὺς ὀνομάζει τὰς προ-
σταγάς καὶ ἐντολάς του, πῶς τολμᾶτε σεῖς νὰ περιεργάζε-
σθε τὴν οὐσίαν τοῦ Μονογενοῦς Υἱοῦ καὶ νὰ μειώνετε,
ὅσον δεθαίως ἐξαρτᾶται ἀπὸ σᾶς, τὴν ἀξίαν τοῦ ᾿Αγίου
Πνεύματος; Βλέπετε, ἀγαπητοί, πόσον κακὸν εἶναι τὸ νὰ
μὴ προσέχετε μὲ ἀκρίθδειαν εἰς τὰ κείμενα τῆς ᾿Αγίας Γρα-
φῆς. Διότι ἐάν ἐδέχοντο αὐτοὶ μὲ εὐγνωμοσύνην τάς δι-
δασκαλίας τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς καὶ δὲν ἐξέφραζον τὰς ἰδι-
κἀς των σκέψεις, δὲν θὰ ἐξετρέποντο εἰς τόσον μεγάλην
μωρίαν. Ἡμεῖς ὅμως οὔτε ἔτσι θά παύσωμεν νὰ διδάσκω-
μὲν εἰς αὐτούς τὰ διδάγματα τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς καὶ νὰ
φράσσωμεν ἐντελῶς τὰ αὐτιά των εἰς τἀς καταστρεπτικὰς
διδασκαλίας αὐτῶν.
6. ᾿Αλλὰ δὲν γνωρίζω, πῶς πάλιν ἀπὸ τὴν ὁρμὴν τοῦ
λόγου ὀδηγηθέντες εἰς αὐτά, ἀπεμακρύνθημεν ἀπὸ τὴν
συνέχειάν μας᾿ δι᾽ αὐτὸ πρέπει νὰ ἐπαναφέρωμεν πάλιν τὸν
λόγον εἰς τά προηγούμενα. «Καὶ ὠνόμασε, λέγει, ὁ Θεὸς
τὸ στερέωμα οὐρανόν, καὶ εἶδεν ὁ Θεόο, ὅτι ἦτο καλόν.
Καὶ ἔγινε ὀράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα». ΓΑφοῦ
ϑεὶς τὴ» προσηγορίαν τῷ στερεώματι, καὶ ἐπαινέσας τὸ

γεγονός, τέλος ἐπέϑηκε τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ, καί φησι' «Καὶ
ἐγένετο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα». Εἶδες
πῶς μετὰ ἀκρυθείας ἡμᾶς διδάσκει τὸ μὲν τέλος τοῦ φωτὸς
ἑσπέραν καλῶν, τὸ δὲ τέλος τῆς νυκτὸς πρωΐαν, καὶ ἣμ'-
ραν τὸ πᾶν προσαγορεύων, ὥστε μὴ πλανᾶσϑαι ἡμᾶς, μηδὲ
νομίζειν τὴν ἑσπέραν τέλος εἶναι τῆς ἡμέρας, ἀλλ᾽ εἰδέναι
σαφῶς ὅτι ἀμφοτέρων τὸ μῆκος μίαν ἡμέραν πληροῖ; Καὶ
ἢ μὲν ἑσπέρα τέλος τοῦ φωτὸς ἂν δικαίως λέγοιτο, ὁ δὲ.
10 ὄρϑρος, τοῦτ᾽ ἔστι, τὸ τέλος τῆς νυκτός, πλήρωμα τῆς ἧ-
μέρας. Τοῦτο γὰρ δούλεται δηλοῦν ἣ ϑεία Γραφὴ φάσκου-
σα, «Καὶ ἐγένετο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα».
Τάχα εἰς πολὺ μῆκος τὸν λόγον ἐξετείναμεν, οὐχ ἑκόντες,
ἀλλ᾽ ὑπ᾽ αὐτῆς, ὡς ἂν εἴποι τις, τῆς τῶν λόγων ἀκολουϑίας,
15 καϑάπερ ὑπὸ χειμάρρου τινὸς σφοδροτάτου παρασυρέντες.
Καὶ τούτου δὲ ὑμεῖς αἴτιοι, οἱ μεϑ' ἡδονῆς ἀκούοντες τῦν
παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων. Οὐδὲν γὰρ οὕτω διεγείρειν δύναται
τὸν λέγοντα, καὶ εἰς πλείονα εὐπορίαν ἀγαγεῖν νοημάτων»,
ὡς ἡ τῶν ἀκροατῶν προϑυμία. Καὶ ὥσπερ οἱ ἀναπεπτωκότες
20 καὶ ράϑυμοι ἀκροαταὶ καὶ τὸν λέγειν δυνάμενον ὀκνηρότδοον
ἀπεργάζονται, οὕτως ὑμεῖς διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν, κἂν
αὐτῶν τῶν λίϑων ὦμεν ἀφωνότεροι, ἱκανοὶ τυγχάνετε τὴν
ἡμετέραν νωϑείαν διεγεῖραι, καὶ τὸν ὕπνον ἀποτινάξαι, καὶ
διάσασϑαι εἰπεῖν τι τῶν ὑμῖν χρησίμων καὶ εἰς τὴν ὑμετέ-
25 οαν οἴχοδομὴν ϑεοδίδακτοι ὄντες, δυνάμενον, κατὰ τὸν μα-
κάριον Παῦλον, καὶ ἄλλους νουϑειεῖν, φέρε παρακαλέσω-
μεν ὑμᾶς, εἶ καί ποτε ἄλλοτε, κατὰ τὸν τῆς νησιξίας καιρόν,
πολλὴν τῆς ἀρετῆς τὴν κατὰ Θεὸν πρόνοιαν ποιήσασϑαι,
καὶ μὴ προσκορὴς ὑμῖν ὅ λόγος γένηται, εἰ καϑ᾽ ἑκάστην
30 ἡμέραν ὑμῖν περὶ τῶν αὐτῶν διαλεγόμεϑα' τὰ αὐτὰ γὰρ
λέγειν ἐιιοὶ μὲν οὐκ ὀκνηρόν, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον,
--.ο.οθορ.ὄὲ-...
12. Ρωμ. 15, 14.
ΟΜΙΛΙΑ Δ΄ 97
ἔθεσε τὴν ὀνομασίαν εἰς τὸ στερέωμα καὶ ἀφοῦ ἐπήνεσε

τὸ δημιουργηθέν, ἔδωσε τέλος εἰς τὴν δευτέραν ἡμέραν,
καὶ λέγει «Καὶ ἔγινε θράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα δευτέ-
ρα». Εἴδες πῶς μᾶς διδάσκει μὲ ἀκρίβειαν καλῶν τὸ μὲν
τέλος τοῦ φωτὸς θράδυ, τὸ δὲ τέλος τῆς νυκτὸς πρωὶ
καὶ ὅλον αὐτὸ ὀνομάζων ἡμέραν, διὰ νὰ μὴ ἐξαπατώμεθα
μεῖς, οὔτε νὰ θεωροῦμεν ὅτι τὸ δράδυ εἶναι τέλος τῆς
ἡμέρας, ἀλλὰ διὰ νὰ γνωρίζωμεν μὲ σαφήνειαν, ὅτι ἡ
διάρκεια καὶ τῶν δύο ἀποτελεῖ μίαν ἡμέραν; Καὶ τὸ μὲν
θράδυ δικαίως θὰ ἐλέγετο τέλος τοῦ φωτόασ, ὁ δὲ ὄρθροα,
δηλαδή, τὸ τέλος τῆς νυκτός, ὁλοκλήρωσιας τῆς ἡμέρας.
Διότι αὐτὸ θέλει νὰ δηλώσῃ ἡ ᾿Αγία Γραφή, ὅταν λέγῃ,
«Καὶ ἔγινε θράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα δευτέρα». )ἼἸΙσως
ἐπεκτείναμεν τὴν ὁμιλίαν εἰς μεγάλην διάρκειαν, χωρὶς νὰ
τὸ θέλωμεν, ἀλλά ἀπὸ αὐτήν, ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ
κανεία, τὴν συνέχειαν τῶν λόγων, ὠσάν νὰ παρεσύρθημεν
ἀπὸ κάποιον ὁρμητικώτατον χείμαρρον. Καὶ δι᾽ αὐτὸ δὲ
σεῖς εἶσθε οἱ ὑπεύθυνοι, οἱ ὁποῖοι ἀκούετε μὲ εὐχαρίστησιν
τἀ λεγόμενα ἀπὸ ἡμᾶακ. Διότι τίποτε δὲν ἠμπορεῖ νὰ διεγεί-
ρῃ τόσον πολὺ τὸν ρήτορα καὶ νὰ τὸν ὁδηγήσῃ εἰς μεγα-
λύτερον πλοῦτον σκέψεων, ὅπως ἡ προθυμία τῶν ἀκροα-
τῶν. Καὶ ὅπως οἱ ἀποθαρρυνόμενοι καὶ ἀδιάφοροι ἀκροαταὶ
καθιστοῦν ὀκνηρότερον καὶ τὸν δεινὸν ρήτορα, ἔτσι σεῖς
ἐξ αἰτίας τῆς χάριτος τοῦ Θεοῦ, καὶ ἂν ἀκόμη εἴμεθα ἀφω-
νότεροι καὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς λίθους, εἶσθε ἱκανοὶ νὰ διε-
γείρετε τὴν ἰδικήν μας νωθρότητα καὶ νὰ ἀπομακρύνετε
τὸν ὕπνον καὶ νὰ μᾶς ἐξαναγκάσετε νὰ σᾶς εἰποῦμεν κάτι
χρήσιμον καὶ νά συντελῇ εἰς τὴν ἰδικήν σας προκοπήν. ᾿Ε-
πειδὴ λοιπὸν συμβαίνει νὰ εἶσθε τόσον θεοδίδακτοι καὶ
ἠμπορεῖτε, σύμφωνα μέ τὸν μακάριον Παῦλον, νὰ νουθε-
τῆτε καὶ ἄλλους", ἂς σᾶς παρακαλέσωμεν, περισσότερον
ἀπὸ κάθε ἄλλην φοράν, κατὰ τὸν καιρὸν τῆς νηστείας, νὰ
φροντίσετε πολὺ διὰ τὴν κατὰ Θεὸν ἀρετὴν καὶ νἀ μὴ σᾶς
προκαλῇ ἀπέχθειαν ὁ λόγος, ἐφ᾽ ὅσον καθημερινὰ συζη-
τοῦμεν δι᾿ αὐτὰ τἀ θέματα᾽ διότι τὸ νὰ λέγω τά ἴδια, εἰς
ἐμὲ μὲν δὲν προκαλεῖ ὀκνηρίαν καὶ ἐνόχλησιν, κατὰ τὸν
Ὕ
θ8 ΙΩΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ὑμῖν δὲ ἀσφαλές. Δεῖται γὰρ ἡμῶν ἡ ψυχὴ ράϑυμος οὖσα

συνεχοῦς τῆς ὑπομνήσεως. Καὶ καϑάπερ τὸ σῶμα τοῦτο
καϑ' ἑκάοτην ἡμέραν δεῖται τῆς σωματικῆς τροφῆς, ὥστε
μὴ εἴς πολλὴν ἀσϑένειαν ἐμπεοὸν ἀνενέργητον κεῖσθαι, οὔ-
τῶ δὴ καὶ ἧ ψυχὴ χρήζει τῆς πνευματικῆς τοοφῆς καὶ τῆς
ἀρίστης πολιτείας, ὥσιε ἐν συνηϑείᾳ τινὶ τῶν καλῶν γινο-
μένην αὐτήν, ἀχείρωτον λοιπὸν καταστῆναι ταῖς ἐπιδουλοσῖς
τοῖ! πονηροῦ.
Καϑ' ἑκάστην τοίνυν τὴν ἡμέραν ταύτης τὴν ἰσχὺν πε-
το οιεργαζώμεϑα, καὶ ἑαυτοὺς διερευνώμενοι μηδέποτε διαλεί-
πωμεν καὶ λογοθϑέσιον ἑαυτοῖς ποιῶμεν, καὶ τῶν εἰἶσαγο-
μένων, καὶ τῶν ἐξαγομένων, τί μὲν χρησίμως ἐφϑεγξάμεϑα,
τί δὲ ἀργὸν ρῆμα προηνέγκαμεν, καὶ πάλιν, τί μὲν τῶν ἔπω-
φελῶν διὰ τῆς ἀκοῆς εἰς τὴν ψυχὴν εἰσηγάγομεν, τί δὲ τῶν
15 ὄλάπτειν δυναμένων πάλιν εἰς ταύτην εἰσηνέγκαμεν. Καὶ
τῇ μὲν γλώττῃ κανόνας τινὰς καὶ ὅρους ἐπιϑῶμεν, ὥστε πρό-
τερον διαμαρυκᾶσϑαι τὰ ρήματα, καὶ οὕτω προφέρειν τοὺς
λόγους" τὴν δὲ διάνοιαν παιδεύωμεν μηδὲν προΐεσϑαι τῶν
ὁλαδερῶν, ἀλλὰ κἂν ἔξωϑέν τι ἐπεισφέρηται τοιοῦτον, τοῦ-
20 το ὥς περιττὸν καὶ ὁλάπιειν» δυνάμενον ἀποσείεσϑαι, κἂν
ἔνδοϑεν τίκτηται, ταχέως αὐτὸ φυγαδεύειν τῷ εὐσεδεῖ 1ο-
γισμῷ, καὶ μὴ νομίζωμεν τὴν ἀσιτίαν μόνον τὴν μέχοι τῆς
ἑσπέρας ἀρκεῖν ἡμῖν πρὸς σωτηρίαν. Εἶ γὰρ ᾿Ιουδαίοις
τοῖς ἀγνώμοσιν ἔλεγεν ὅ φιλάνϑρωπος Δεσπότης διὰ τοῦ
25 προφήτου «Ϊδοὺ ἔτη ἑδδδομήκοντα μὴ νηστείαν νενηστεύκα-
τέ μοι; Καὶ ἐὰν φάγητε καὶ πίνητε, οὐχ ὑμεῖς ἐσϑίετε καὶ
πίνετε; Τάδε λέγει Κύριος παντοκράτωρ' κρίμα δίκαιον
κρίνατε, καὶ ἔλεον καὶ οἰκτιρμὸν ποιεῖτε ἕκαστος μετὰ τοῦ
πλησίον αὐτοῦ, καὶ χήραν, καὶ ὀρφανόν, καὶ προσήλυτον,
30 καὶ πένητα μὴ καταδυνασιεύετε, καὶ κακίαν ἕκαστος μετὰ
τοῦ ἀδελφοῦ αὐτοῦ μὴ μνηοικακείτω ἐν ταῖς καρδίαις ὑμῶν».
Εἰ τοίνυν ἐκείνοις τοῖς ἐπὶ τῇ σκιᾷ παρακαϑημένοις, καὶ
13. Φιλιπ. 3,1.

14. Ζαχ. 7,5. -θ᾽ 9- 10.
μακάριον Παῦλον, εἰς σᾶς δὲ εἶναι ἀσφαλές", Διότι ἡ ψυ-

χή μας, ἐπειδὴ εἶναι νωθρά, ἔχει ἀνάγκην ἀπὸ συνεχῆ
ὑπενθύμισιν. Καὶ ὅπως ἀκριδῶς τὸ σῶμα μας καθημερινῶα
χρειάζεται τὴν ὑλικὴν τροφήν, διὰ νὰ μὴ καθίσταται ἀδρα-
νές, ὅταν περιέλθῃ εἰς μεγάλην ἀδυναμίαν, ἔτσι λοιπὸν καὶ
ἡ ψυχὴ ἔχει ἀνάγκην ἀπὸ τὴν πνευματικὴν τροφὴν καὶ τὴν
ἀρίστην συμπεριφοράν, ὥστε ἀφοῦ συνηθίση κάπως τό κα-
λόν, νὰ καταστῇ εἰς τὸ ἑξῆς ἀπόρθητος εἰς τάς σκευωρίας
τοῦ πονηροῦ.
7. ᾿Ας περιεργαζώμεθα λοιπὸν καθημερινῶς τὴν δύνα-
μιν αὐτῆς καὶ ἂς μὴ σταματήσωμεν ποτὲ νὰ ἐξετάζωμεν
μὲ προσοχὴν τοὺς ἑαυτούς μας΄ καὶ ἂς κάνωμεν ἔλεγχον
εἰς τοὺς ἐαυτούς μας, καὶ τῶν εἰσαγομένων καὶ τῶν ἐξα-
γομένων, τί μὲν εἴπαμεν χρήσιμον, ποῖον δὲ ἀργὸν λόγον
ἐπροφέραμεν, καὶ πάλιν, τί μὲν ὠφέλιμον μὲ τὴν ἀκοὴν
μας ἐφέραμεν εἰς τὴν ψυχήν, τί δὲ πάλιν ἐφέραμεν μέσα
εἰς αὐτὴν ἀπὸ ἐκεῖνα, ποὺ ἠμποροῦν νἀ δλάπτουν. (Καὶ εἰς
μὲν τὴν γλῶσσαν ἂς θέσωμεν κάποιους κανόνας καὶ ὅ-
ρους, ὥστε πρῶτα νὰ ἀναμασᾷ τά λόγια καὶ ἔτσι νὰ τἀ
προφέρῃ᾽ τὸν δὲ νοῦν ἂς ἐκπαιδεύωμεν νὰ μὴ ἐκφράζῃ
τίποτε θλαθδερόν, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀπὸ ἔξω εἰσέρχεται κάτι τέ-
τοιο, αὐτὸ ἂς τὸ ἀπορρίψῃ ὡς περιττὸν καὶ ἱκανὸν νὰ δλά-
πτῃ, καὶ ἂν ἀκόμη γεννᾶται μέσα μας, γρήγορα νὰ τὸ φυ-
γαδεύῃ μὲ τὴν εὐσεθῆ σκέψιν, καὶ ἂς μὴ νομίζωμεν, ὅτι
ἡ νηστεία μόνον μέχρι τὸ ὄράδυ εἶναι ἀρκετὴ διὰ τὴν σω-
τηρίαν μας. ᾿Εὰν θδέθαια ὁ φιλάνθρωπος Κύριος ἔλεγε
πρὸς τοὺς ἀχαρίστους ᾿Ιουδαίους διὰ μέσου τοῦ προφήτου᾽
«᾿Ιδού ἐπὶ ἑθδομήντα ἤδη ἔτη, μήπως ἐπολλαπλασιάσατε
τὰς νηστείας σας πρὸς χάριν μου; Καὶ ὅταν ἐτρώγετε καὶ
ἐπίνετε, δὲν εἶσθε σεῖς οἱ τρώγοντες καὶ οἱ πίνοντεᾳ; Τὰ
ἐξῆς λέγει ὁ Κύριος τῶν δυνάμεων᾽ ἀπονόμετε πραγματι-
κὴν δικαιοσύνην καὶ κάνετε εὐσπλαγχνίαν καὶ οἰκτιρμὸν ὁ
καθένας μὲ τὸν ἀδελφόν του, καὶ μὴ καταπιέζετε χήραν
καὶ ὀρφανόν, ξένον καὶ πτωχόν, καὶ μὴ σκέπτεσθε κακὸν
μέσα εἰς τὴν καρδίαν σας ὁ ἔνας κατὰ τοῦ ἄλλου», ᾿Εὰν
λοιπὸν εἰς ἐκείνους ποὺ ἐκάθηντο εἰς τὴν σκιὰν καὶ ἦσαν
τῷ σκότῳ τῆς πλάνης προσηλωμένοις, οὐδὲν ὄφελος ἀπὸ

τῆς νηστείας μόνης ἐγίνετο, μὴ ταῦτα κατωρϑωκόσι, καὶ
τὴν κακίαν τὴν πρὸς τὸν πλησίον ἐπ τῆς καρδίας ἐξοοίσασι,
ποίαν ἕξομεν ἡμεῖς ἀπολογίαν οἱ τὰ μείξονα ἀπαιτούμεγοι,
5 καὶ οὐ ταῦτα μόνον ποιεῖν κελευόμενοι, ἀλλὰ καὶ ἐχϑροὺς
ἀγαπᾶν, καὶ εὐεργετεῖν προσταττόμεγοι; καὶ τί λέγω, εὐξο-
γετεῖν; εὔχεσϑαι μὲν οὖν ὑπὲρ αὐτῶν, καὶ τὸν Δεσπότην
παρακαλεῖν, καὶ ἱκετεύειν εἰς τὴν ὑπὲρ τούτων κηδεμονίαν;
Τοῦτο γὰρ ἡμῖν μάλιστα πάντων ἐν ἐκείνῃ τῇ φοόδερᾷ προστή-
10 σεται ἡμέρᾳ, καὶ δαπάνη μεγίστη ἔοται τῶν ἡμῖν ἡμαρτημέ-.
γῶν, ἐὰν οὕτω πρὸς τοὺς ἐχϑρωδῶς πρὸς ἡμᾶς ἔχοντας δια-
κείμεϑα. ΕἾ γὰρ καὶ μέγα ἐστὶ σφόδρα τὸ ἐπίταγμα, ἀλλ᾽
ἐὰν τὸ ἔπαϑλον ἐννοήσῃς τὸ κείμενον τοῖς τοῦτο κατορϑοῦσιν,
οὐδὲν ὅλως φανεῖται, κἂν σφόδρα μέγα ἧ. Τί δὲ τοῦτό ἐστιν;
15 «Τὰν» τοῦτο ποιήσητε», φησίν, «ὅμοιοι ἔσεσϑε τοῦ Πατρὸς ὑ-
μῶν, τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς». Καὶ ἵνα σαφέστερον ἡμῖν τὸν λόγον
ποιήσῃ, ἐπήγαγεν, «(Ὅτι τὸν ἥλιον αὐτοῦ ἀνατέλλει ἐπὶ πὸο-
γηροὺς καὶ ἀγαϑούς καὶ ὄρέχει ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους».
Μιμῇ γάρ, φησί, κατὰ δύναμιν ἀνϑρωπίνην τὸν Θεόν. Καϑά-
20 περ. γὰρ ἐκεῖνος οὐ δικαίοις μόνον τὸν ἥλιον ἀνατέλλει, ἀλλὰ
καὶ τοῖς τὰ πονηρὰ ἐργαζομένοις, καὶ τὸν ὑετὸν καὶ τοὺς
ἐτησίους ὄμδρους οὐ τοῖς ἀγαϑοῖς μόνον χορηγεῖ, ἀλλὰ καὶ
τοῖς πονηροῖς" οὕτω καὶ σύ, ἐὰν μὴ μόνον τοὺς ἀγαπῶντας
ἀγαπᾷς, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἐχϑοωδῶς ποὸς σὲ διακειμένους,
28 κατὰ τὴν δύναμιν τὴν σὴν τὸν Ζεσπότην μιμῇ τὸν σόν. Εἶδες
πῶς εἷς τὴν ἀνωτάτω κορυφὴν ἀνήγαγε τὸν ταύτης κατορ-
ϑοῦν δυνάμενον τὴν ἀρετήν; ᾿Αλλὰ μὴ τὸ δυσχερὲς μόνον
ἐννόει τοῦ πράγματος, ἀγαπητέ, ἀλλὰ πρότερον ἀναλογίζου'
κατὰ σαυτόν, ὅσης μέλλεις ἀξιοῦσϑαι τῆς τιμῆς" καὶ ν ἡ(ξ τῆς
15. Ματθ. 8, 45.

προσηλωμένοι εἰς τὸ σκοτάδι τῆς πλάνης, δὲν προήρχετο

κανένα κέρδος ἀπὸ τὴν νηστείαν μόνον, χωρὶς νὰ ἔχουν
ἐπιτύχῃ αὐτά καὶ νὰ ἀπομακρύνουν ἀπὸ τὴν καρδίαν των
τὴν κακίαν πρὸς τὸν πλησίον, ποίαν δικαιολογίαν θὰ ἔχω-
μεν, ἤμεῖς, οἱ ὁποῖοι εἴμεθα ὑποχρεωμένοι νὰ πράττωμξν
τὰ μεγαλύτερα, καὶ δὲν προτρεπόμεθα μόνον νὰ κάνωμεν
αὐτά, ἀλλὰ καὶ διατασσώμεθα νὰ ἀγαπῶμεν καὶ νὰ εὐερ-
γετοῦμεν καὶ τοὺς ἐχθρούς μας; Καὶ διατί λέγω, νὰ εὐερ-
γετοῦμεν; νὰ προσευχώμεθα λοιπὸν ὑπὲρ αὐτῶν καὶ νὰ
παρακαλοῦμεν τὸν Κύριον καὶ νὰ τὸν ἱκετεύωμεν διὰ τὴν
φροντίδα ὑπὲρ αὐτῶν; Διότι αὐτὸ θὰ παρουσιασθῇ πρὸ
πάντων ἐνώπιόν μας κατὰ τὴν φοθεράν ἐκείνην μέραν,
καὶ θὰ εἶναι ἡ μεγίστη φθορὰ τῶν ἀμαρτιῶν μας, ἐὰν συμ-
περιφερώμεθα ἔτσι πρὸς ἐκείνους ποὺ μᾶς ἐχθρεύονται.
Καὶ ἐὰν πράγματι ἠ ἐντολὴ εἶναι ὑπερθολικὰ μεγάλη, ἐὰν
ὅμως γνωρίσῃς τὸ δραθεῖον, τὸ ὁποῖον δίδεται εἰς ἐκεί-
νους, πού κατορθώνουν αὑτήν, δὲν θὰ σοῦ φανῇ καθόλου.
καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι ὑπερδολικὰ μεγάλη. Ποῖον λοιπὸν εἶναι
αὐτό; «Ἐὰν θὰ κάμετε αὐτό, λέγει, θὰ γίνετε ὅμοιοι πρὸς
τὸν Πατέρα σας, ὁ ὁποῖος εἶναι εἰς τοὺς οὐρανούς». Καὶ
διὰ νὰ μᾶα κάνῃ σαφέστερον τὸν λόγον, ἐπρόσθεσε, «Διότι
ἀνατέλλει τὸν ἰδικόν του ἥλιον ἀδιακρίτως εἷς πονηροὺς
καὶ εἰς ἀγαθούς, καὶ δρέχει τὴν ὀροχήν του εἰς δικαίους
καὶ ἀδίκους». Νὰ μιμῆσαι λοιπόν, λέγει, τὸν Θεὸν κατὰ
τὴν ἀνθρωπίνην δύναμιν. Διότι ὅπως ἀκριβῶς ἐκεῖνος δὲν
ἀνατέλλει τὸν ἥλιον μόνον εἰς τοὺς δικαίους, ἀλλὰ καὶ
εἰς τοὺς ἐργαζομένους τὰ πονηρὰ ἔργα, καὶ δὲν χορηγεῖ
τὴν ραγδαίαν δροχήν, οὔτε τὰς ἐτησίους νεροποντὰς μό-
νον εἰς τοὺς ἀγαθούς, ἀλλὰ καὶ εἰς τούς πονηρούς, ἔτσι
καὶ σύ, ἐάν δὲν ἀγαπᾷς μόνον ἐκείνους, ποὐύ σὲ ἀγαποῦν,
ἀλλὰ καὶ ἐκείνους, ποὺ διάκεινται ἐχθρικῶς πρὸς σέ, κατὰ
τὴν δύναμίν σου μιμεῖσαι τὸν ἰδικόν σου Κύριον. Εἴδες πῶς
ἀνεθίθασεν εἰς τὴν ὑψηλοτάτην κορυφὴν ἐκεῖνον, ποὺ ἡμπο-
ρεῖ νὰ ἐπιτυγχάνῃ αὐτὴν τὴν ἀρετήν; ᾿Αλλὰ μὴ σκέπτεσαι
μόνον τὰς δυσκολίας τοῦ πράγματος, ἀγαπητέ, ἀλλὰ πρῶ-
τὰ νὰ ἀναλογίζεσαι μόνος σου, πόσην μεγάλην τιμὴν πρό-
102 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
τιμῆς ὑπόϑεσις τὸ ὀαρὺ καὶ φορτικὸν κοῦφόν σοι κατασκξδυα-

ζέτω. Οὐ γὰρ ὀφείλεις χάριν εἰδέναι, ὅτι ἀφοριιὴν εὑρίσκεις
διὰ τῆς εἰς τὸν ἐχϑρὸν εὐεργεσίας ἀνοιγῆναί σοι τῆς πρὸς
τὸν Θεὸν παρρησίας τὰς ϑύρας, καὶ τῶν ἡμαρτημένων σϑι
Α ,ὔ Α , " ικῇ ςε Ζ
τὴν δαπάνην ἐργάσασϑαι; ᾿Α41λ᾽ ἴσως ἐπιϑυμεῖς ἀμύνασι!αι

τὸν ἐχϑρόν, καὶ τὸν κακῶς σε διατιϑέντα τοῖς ἴσοις περιδα-
λεῖν ἢ καὶ μείζοσι; Καὶ τί πλέον ἐκ τούτου ἔσται, ὅταν μετὰ
τοῦ μηδὲ ὄνησίν σοί τινα γίνεσθαι, καὶ εὐθύνας μέλλεις ὑ-
πὲο τούτου ὑπέχειν ἐν τῷ φοδερῷ ἐκείνῳ δικαστηρίῳ, ὡς
10 τοὺς ὑπ αὐτοῦ τεϑέντας νόμος παραχαράξας; Εἰπὲ γάο
ὥσιε τοὺς ἐχϑοοὺς ϑεραπεύειν, ἢ ϑάνατον εἶναι τὴν τιμωρίαν,
οὐκ ἂν διὰ τὸν φόδον τοῦ σωματικοῦ τούτου ϑανάτου πάντες
5 Ἃ Α ᾿Ὶ - «ν᾿ ’ 7 7
ἐπέδραμον εἰς τὴν τοῦ νόμου ἐκπλήρωσιν; Πόσης οὖν οὐκ

ἂν εἴη κατηγορίας ἄξιον, διὰ μὲν τὸν σωματικὸν ϑάνατο»,
15 ὃν καὶ ἄνευ τούτου τὸ τῆς φύσεως ἡμῖν χρέος πάντως ἐπάγει,
πάντα καταδέχεσθαι ποιεῖν, διὰ δὲ τὸν ϑάνατον, ἔνϑα παρα-
μυϑίαν οὗκ ἔστιν εὑρεῖν, ἔλαττον φροντίζειν τοῦ ὑπὸ ᾿υὗ
7 39 32. ΄ - Εν Η - ς -
τῶν ἁπάντων “Δεσπότου κειμένου νόμου;

᾿Αλλὰ γὰρ ἔλαϑον ἐμαυτὸν ταῦτα διαλεγόμενος τοῖς οὐδὲ
20 πρὸς τοὺς ἀγαπῶντας τὴν ἴσην ἀγάπην ἐπιδεικνυμένοις. Ἱ᾿ἰς
᾿Ὶ 5 ᾿- Δ 5 ᾿ ΄ γεν»
οὖν ἡμᾶς λοιπὸν ἐξαιρήσεται τῆς κολάσεως ἐκείνης, ὅταν μὴ

᾿Ψ ξ μιὰ Α 3.» , - ΄ » "
μόνον ἐκείνης τῆς ἐντολῆς ὦμεν μακρὰν ἀπῳκισμένοι, ἀλλὰ

μηδὲ τὰ αὐτὰ τοῖς τελώναις πράττωμεν; «Ἐὰν γὰρ ἀγαπή-
σητε τοὺς ἀγαπῶντας ἡμᾶς», φησί, «τί μέγα ποιεῖτε; οὐχὶ
25 καὶ οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦσιν;». Ὅταν οὖν» μηδὲ τοῦτο
παρ᾽ ἡμῶν γίνηται, ποία οωτηρίας ἡμῖν ἐλπίς; Διὸ παρα-
καλῶ, μὴ γενώμεϑα ἄσπλαγχνοι, ἀλλὰ δαμάσωμεν ἡμῶν τὸν
λογισμόν, καὶ πρῶτον μὲν παιδεύσωμεν νικᾶν τὸν πλησίον
ἂν τῇ ἀγάπῃ, καί, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, τῇ τιμῇ ἀ7-
ὅυ
λήλους προηγούμενοι ὑπερέχοντας ἑαυτῶν, καὶ μὴ ἀνέχε-
16. Ματθ. 5, 46.

κειται νὰ ἀξιωθῇς καὶ ἡ ὑπόσχεσις τῆς τιμᾶς ἂς κάνῃ τὸ

θαρὺ καὶ τὸ ἐνοχλητικὸν ἐλαφρὸν εἰς σέ. Καὶ δὲν πρέπει
νὰ ἀναγνωρίζῃς εὐγνωμοσύνην, διότι εὐρίσκεις ἀφορμὴν
μὲ τὴν εὐεργεσίαν εἰς τὸν ἐχθρὸν νὰ ἀνοιχθοῦν εἰς σὲ αἱ
θύραι τῆς παρρησίας πρὸς τὸν Θεὸν καὶ νὰ σοῦ ἐξαλει-
φθοῦν αἱ ἁμαρτίαι; “᾿Ισως ὅμως ἐπιθυμεῖς νὰ ἁποκρούσῃς
τὸν ἐχθρὸν καὶ νὰ ἀνταποδώσῃς τὰ ἴσα ἢ καὶ μεγαλύτερα
εἰς ἐκεῖνον, ποὺ σὲ ἔδλαψςε; Καὶ τί περισσότερον θὰ γίνῃ
ἀπὸ αὐτό, ὅταν, μαζὶ μὲ τὸ ὅτι δὲν γίνεται εἰς σὲ καμμία
ὠφέλεια, πρόκειται νὰ σοῦ ζητηθοῦν καὶ εὐθῦναι κατὰ τὸ
φοθδερὸν ἐκεῖνο δικαστήριον, διότι παρεχάραξες τοὐς νό-
μους, ποὺ ἐτέθησαν ἀπὸ τὸν Θεόν; Διότι εἰπὲ μου, ἐὰν
κάποιος ἐπίγειος θασιλεὺς ἐθέσπιζε τέτοιον νόμον, ὥστε
νὰ περιποιούμεθα τοὺς ἐχθροὺς ἢ ὁ θάνατος νὰ εἶναι ἡ τι-
μωρία, δὲν θὰ ἔσπευδαν ὅλοι εἰς τὴν ἐκτέλεσιν τοῦ νό-
μου ἐξ αἰτίας τοῦ φόθδου τοῦ σωματικοῦ αὐτοῦ θανάτου;
Πόσην κατηγορίαν λοιπὸν δὲν θὰ ἄξιζε, διὰ μὲν τὸν σωμα-
τικὸν θάνατον, τὸν ὁποῖον καὶ χωρὶς αὐτὸν προκαλεῖ ὁπωσ-
δήποτε τὸ χρέος τῆς φύσεώς μας, νὰ καταδεχώμεθα νὰ
κάνωμεν τὰ πάντα, διὰ τὸν θάνατον ὅμως, ὅπου δὲν εἶναι
δυνατὸν νὰ εὐροῦμεν παρηγορίαν, νὰ φροντίζωμεν ὀλιγώ-
τερον ἀπὸ τὸν νόμον, ὁ ὀποῖος τίθεται ἀπὸ τὸν Κύριον τῶν
ὅλων;
8. Βεθαίως ὅμως ἐλησμόνησα, ὅταν ἔλεγα αὐτά, ἐκεί-
νους ποὺ δέν ἐπιδεικνύουν τὴν ἴσην ἀγάπην οὔτε πρὸς
τοὺς ἀγαπῶντας αὐτούς. Ποῖος λοιπὸν θὰ μᾶς σώσῃ εἰς
τὸ μέλλον ἀπὸ τὴν κόλασιν ἐκείνην, ὅταν ὄχι μόνον εἴμεθα
μακρὰν ἀπὸ τὴν ἐντολὴν ἐκείνην, ἀλλὰ οὔτε τὰ ἴδια μὲ
τοὺς τελώνας πράττωμεν; «Διότι, ἀγαπήσετε ἐκείνους μό-
νον, πού σᾶς ἀγαποῦν, λέγει, τί μέγα κάνετε; δὲν κάνουν
τὸ ἴδιον καὶ οἱ τελῶναι;»᾽", Ὅταν λοιπὸν δὲν κάμνωμεν οὔ-
τε αὐτό, ποία ἡ ἐλπίδα τῆς σωτηρίας μας; Δι᾿ αὐτό, πα-
ρακαλῶ, ἂς μὴ γινώμεθα ἄσπλαγχνοι, ἀλλὰ ἂς δαμάσωμεν
τὴν σκέψιν μας καὶ πρῶτον μὲν ἂς μάθωμεν νὰ νικῶμεν
τὸν πλησίον εἰς τὴν ἀγάπην, καί, κατὰ τὸν μακάριον Παῦ-
λον, νὰ προλαμβάνετε ὁ ἕνας τὸν ἄλλον εἰς τὴν ἀπόδοσιν
σϑαι ἐλατιοῦσϑαι, ἀλλὰ νικᾶν, καὶ μὴ ὑπερδάλλεσϑαι, ἀλλὰ

καὶ πλείονα ἐπιδείκνυσϑαι καὶ ϑερμοτέραν τὴν περὶ τοὺς
ἀγαπῶντας διάϑεσιν. Τοῦτο γάρ ἐστιν ὃ μάλισια συνέχει
καὶ συγκροτεῖ τὴν ζωὴν τὴν ἡμετέραν, καὶ τούτῳ τῶν ἀλόγων
καὶ τῶν ϑηρίων διεστήκαμεν, τῷ δύνασϑαι, εἰ δουληϑείημεν,
τὴν προσήκουσαν ἡμῖν τάξιν διατηρεῖν, καὶ πολλὴν τὴν πε-
οἱ τοὺς πλησίον ὅμόνοιαν ἐπιδείκνυσϑαι' ἔπειτα δὲ ἄγχειν
τὸν λογισμόν, καὶ τὸ ἀτίϑασσον τοῦτο ϑηρίον, τὸν ϑυμὸν
λέγω, καταξαίνειν, καὶ τὸν ἀγῶνα αὐτῷ τοῦ φοδεροῦ πριτη-
10 οίου ἐφιστᾶν, καὶ παιδεύειν, ὅτι ὑπόσχοιτο πρὸς τοὺς ἐχϑοοὺς
σπείσαοϑαι, μεγάλων τεύξεται τῶν ἀγαϑῶν" εἶ δὲ ἔτι φιλο-
γνεικοίη,. πολλὴν ὑποστήσεται δίκην. Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς καὶ
εἴκῇ δαπανᾶν ἡμᾶς τὸν χρόνον προοήκει, ἀλλὰ καϑ᾽ δκάστην
ἡμέραν καὶ ὥραν πρὸ ὀφθαλμῶν λαμδάνειν τὸ τοῦ Κυρίου
15 κριτήριον" καὶ τίνα μέν ἔστι τὰ πολλὴν ἡμῖν τὴν παρρησίαν
προξενεῖν δυνάμενα, τίνα δὲ τὰ τὴν κόλασιν ἐπιτείνοντα.
Καὶ οὕτω ταῦτα σιρέφοντες ὃν τοῖς ἡμετέροις λογισμοῖς,
περιγινώμεϑα τῶν παϑῶν, καταστέλλωμεν ἡμῶν τὰ τῆς σσο-
κπὸς σκιρτήματα, καὶ νεκρώσωμεν ἡμῶν, κατὰ τὸν μακάριην
20 Παῦλον, «Τὰ μέλη τὰ ἐπὶ τῆς γῆς, πορνείαν, ἀκαϑαρσίαν,
πάϑος, ἐπιϑυμίαν κακήν, ϑυμόν, πλεσνεξίαν, κενοδοξίαν, δα-
σκανίαν». ᾿Εὰν τούτοις τοῖς πάϑεσι νεκροὺς ξαυτοὺς κατα-
στήσωμεν, ὡς μὴ δύνασϑαι ἕν ἡμῖν ἐνεργεῖν, δυνησόμεϑα τὸν
καρπὸν τοῦ Πνεύματος δέξασϑαι, ὅς ἔστιν κ γάπη, χαρά,
25 εἰρήνη, μακροϑυμία, χρησιότης, ἀγαϑωσύνη, πίστις, πρᾳό-
τῆς, ἐγκράτειαν. Αὕτη τοῦ Χριστιανοῦ πρὸς τὸν ἅπιστον
ἔστω ἡ διαφορά: ταῦτα ἡμῶν ἔστω τὰ γνωρίσματα, μὴ τῇ
προσηγορίᾳ μόνον ἐρνκαλλωπιζώμεϑα, μηδὲ τῷ σχήματι μέ-
γα φρονῶμεν, μᾶλλον δὲ μηδέ, εἶ ταῦτα κτησαίμεϑα ἅπερ
17. Ρωμ: 12͵ 10 καὶ Φιλιπ. 2, 3.

18. Κολ. 3,5.
19. Γαλ. 5,22. 23.
ΟΜΙΛΔΛΙΑ Δ’ 105
τῆς τιμῆς ὡς ὑπέρτερον καὶ ἀνώτερον ἀπὸ τὸν ἑαυτόν

σαςῖ καὶ νὰ μὴ ἀνεχώμεθα νὰ μειονεκτοῦμεν, ἀλλὰ νὰ
νικῶμεν, καὶ νὰ μὴ ὑπερηφανευώμεθα, ἀλλὰ νὰ ἐπιδεικνύω-
μεν μεγαλυτέραν καὶ θερμοτέραν συμπάθειαν πρὸς ἐκεί-
νους, ποὺ μᾶς ἀγαποῦν. Διότι τοῦτο εἶναι ποὺ κατ᾽ ἐξοχὴν
συγκροτεῖ καὶ διατήρεῖ τὴν ζωήν μας, καὶ εἰς τοῦτο δια-
φέρομεν ἀπὸ τὰ ζῶα καὶ τὰ θηρία, εἰς τὸ ὅτι ἠμποροῦμεν,
ἐὰν θὰ θελήσωμεν, νὰ διατηροῦμεν τὴν ἀρμόζουσαν εἰς
ἡμᾶς τάξιν καὶ νὰ ἐπιδεικνύωμεν μεγάλην ὁμόνοιαν διὰ
τοὺς συνανθρώπους μας᾿ ἔπειτα δὲ νὰ πιέζωμεν τὴν σκέ-
ψιν, καὶ τὸ ἀτίθασσον αὐτὸ θηρίον, ἐννοῶ τὸν θυμόν, νὰ
ἐξαλείφωμεν ἐντελῶς, καὶ νὰ προδάλλωμεν εἰς τὴν ψυ-
χήν μας τὴν ἀγωνίαν τοῦ φοθδεροῦ δικαστηρίου καὶ νὰ δι-
δάσκωμεν αὐτὴν, ὅτι ἂν δεχθῇ νὰ συμφιλιωθῇ μὲ τοὺς ἐ-
χθρούς, θὰ ἐπιτύχῃ τὰ μεγάλα ἀγαθά" ἐὰν ὅμως θὰ φιλονεικῇ
ἀκόμη, θὰ ὑποστῇ μεγάλην τιμωρίαν. Οὔτε βδέδαια πρέπει
νὰ ἐξοδεύωμεν τὸν χρόνον μας ἀπλᾷ καὶ μάταια, ἀλλὰ
κἀθε ἡμέραν καὶ ὥραν νὰ προδάλλωμεν ἐνώπιόν μας τὴν
κρίσιν τοῦ Κυρίου, καὶ ποῖα μὲν εἶναι ἐκεῖνα, ποὺ ἠμποροῦν
γὰ μᾶς προκαλέσουν τὴν μεγάλην παρρησίαν καὶ ποῖα δὲ
ἐκεῖνα, ποὺ ἐπαυξάνουν τὴν τιμωρίαν. Καὶ ἔτσι συλλογιΖό-
μενοι αὐτά, ἂς ὑπερισχύσωμεν τῶν παθῶν, ἂς καταστέλ-
λωμεν τὰς ἐπιθυμίας τῆς σαρκός μας καὶ ἂς νεκρώσωμεν,
κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, «Τὰ μέλη μας ποὺ ἐπιθυμοῦν
τὰ γήινα, τὴν πορνείαν, τὴν ἀκαθαρσίαν, κάθε πάθος, κάθε
κακὴν ἐπιθυμίαν, τὸν θυμόν, τὴν πλεονεξίαν, τὴν κενοδο-
ξίαν, τὴν θασκανίαν»"". ᾿Εὰν καταστήσωμεν νεκροὺς τοὺς
ἑαυτούς μας εἰς τὰ πάθη αὐτά, ὥστε νὰ μὴ ἠμποροῦν νὰ
ἐνεργοῦν μέσα μας, θὰ κατορθώσωμεν νὰ δεχθοῦμεν τὸν
καρπὸν τοῦ ᾿Αγίου ΠΙνεύματος, ὁ ὁποῖος εἶναι «Ἡ ἀγάπη,
ἡ χαρά, ἡ εἰρήνη, ἡ μακροθυμία, ἡ καλωσύνη, ἡ ἀγαθὴ διά-
θεσια, ἀξιοπιστία, ἡ πραότης, ἡ ἐγκράτεια»", Αὐτὴ ἂς
εἶναι ἡ ὑπεροχὴ τοῦ χριστιανοῦ πρὸς τὸν ἄπιστον. Αὐτὰ
ἂς εἶναι τὰ γνωρίσματά μας, ἂς μὴ καυχώμεθα μόνον διὰ
τὸ ὄνομα, οὔτε νὰ ὑπερηφανευώμεθα διὰ τὴν ἐξωτερικὴν
ἐμφάνισιν, μᾶλλον δὲ οὔτε, ἐὰν θὰ ἀποκτήσωμεν αὐτὰ
ἀπηριϑμησάμην, μέγα φρονήσωμέν ποτε, ἀλλὰ καὶ τότε μᾶλ-

λον ἑαυτοὺς συστείλωμεν. «(Ὅταν γὰρ πάντα ποιήσητε», φησί,
«λέγετε, ὅτι ἀχρεῖοι δοῦλοί ἐσμεν». ᾽Εὰν οὕτω μεμεριμνὴ-
μένοι τυγχάνωμεν, καὶ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας φροντίζωμεν,
5 δυνησόμεϑα καὶ ἑαυτοὺς τὰ μέγιστα ὠφελεῖν, καὶ κολάσεως
τῆς μελλούσης ἐξαρπάζειν, καὶ τοῖς εἰς ἡμᾶς ὁρῶσι διδά-
σκαλοι γίνεσϑαι τῶν συμφερόντων" ἵνα μετὰ ἀκριδείας τὸν
παρόντα διανύσαντες δίον, καιαξιωϑῶμεν τῆς ἐν τῷ μέλ-
λοντι φιλανϑρωπίας, ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν,
10 χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χοιοτοῦ;,
μεϑ Ε οὗ τῷ Πατιοὶ δόξα, κράτος, τιμὴ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν
αἰώνων. ᾿Αμήν.
20. Λουκᾷ 17, 10.

ποὺ ἀνέφερα, νὰ ὑπερηφανευθοῦμεν ποτέ, ἀλλὰ καὶ τότε

ἂς συγκρατήσωμεν περισσότερον τοὺς ἑαυτούς μας. «Διό-
τι ὅταν κάμετε ὅλα, λέγει ὁ ᾿Ιησοῦς, πρέπει νά λέγετε,
ὅτι εἴμεθα δοῦλοι ἄχρηστοι», ᾿Εἀν ἔτσι μεριμνῶμεν καὶ
φροντίζωμεν διὰ τὴν σωτηρίαν μας, θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ
ὠφελήσωμεν πάρα πολὺ καὶ τοὺς ἑαυτούς μας καὶ νὰ ἀπο-
φύγωμεν τὴν μέλλουσαν τιμωρίαν καὶ νὰ γίνωμεν διδάσκα-
λοι ἐκείνων ποὺ συμφέρουν εἰς αὐτούς, οἱ ὁποῖοι μᾶς πα-
ρακολουθοῦν᾽ διὰ νὰ ἀξιωθοῦμεν, ἀφοῦ ζήσωμεν τὴν πα-
ροῦσαν ζωὴν κατὰ τὸν ὀρθὸν τρόπον, καὶ εἰς τὴν μέλλου-
σαν ζωὴν τὴν φιλανθρωπίαν, τὴν ὁποίαν εἶθε ὅλοι ἡμεῖς
νὰ ἐπιτύχωμεν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ
Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν
Πατέρα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμὴ εἰς τοὺς αἰῶνας
ΟΜΙΛΙΑ Ε’'
(Γεν. 1,9
- 13)
Καὶ εἶπεν ὃ Θεός" συναχϑήτω τὸ ὕδωρ ὑποκάτω τοῦ

οὐρανοῦ εἰς συναγωγὴν μίαν, καὶ ὀφθϑήτω ἡ ξηρά.
5 1. Φέρε καὶ σήμερον ἐκ τῶν τοῦ μακαρίου Μωδοέως ρη-
μάτων τὴν ἑστίασιν παραϑῶμεν ὑμῶν τῇ ἀγάπῃ, καὶ τὰ
κατὰ τὴν τρίτην ἡμέραν παρὰ τοῦ «Δεσπότου δημιουργηϑέντα
᾿κατοπτεύσωμεν μετὰ ἀκριδείας. Εἰ γὰρ οἱ τὴν χρυσῖτιν γῆν
ἀνορύττοντες, ἔνϑα ἂν ἴδωσι φλέδας τινὰς ψήγματα ἐχού-
το σας, οὗ πρότερον ἀφίστανται, μέχρις ἂν ἀναμσχλεύσαντες,
καὶ εἰς αὐτὸ τὸ δάϑος κατελθόντες πολλὴν τὴν εὐπορίαν ἐ-
κεῖϑεν καρπώσωνται, πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς προσήκει οὗ ψή-
γματα χρυσίου μέλλοντας διερευνᾶσϑαι, ἀλλὰ ϑησαυρὸν ἄ-
φατον εὑρίσκειν προσδοκῶντας, καϑ'᾽ ἑκάστην ἡμέραν τοῦ"
15 τον ἀνιχνεύειν, ἵνα πολὺν τὸν πλοῦτον τῆς περιουσίας τῆς
πυδυματικῆς ἐντεῦϑεν καρπωσάμενοι, οὕτως οἴκαδε ἐπανέλ-
ϑωώμεν, ᾽Εκεῖ μὲν γὰρ ὃ πλοῦτος ὅ αἰσϑητὸς πολλάκις καὶ κιν-
δύνους ἔτεκε τοῖς αὐτὸν κτησαμένοις, καὶ πρὸ τῶν κινδύνων
καὶ δραχεῖαν τὴν ἡδονὴν παρέχων ἀϑρόον ἀπέπτη, ἢ συκο-
20 φαντῶν ἐπιϑεμένων, ἢ λῃστῶν, ἢ τοιχωρύχων, ἢ τῶν οἶκε-
τῶν τῶν φυλαιτόντων ὑφελομένων, καὶ δραπειευσάντων.
᾿Ενταῦϑα δὲ οὐδέν ἐστι τοιοῦτον ὑφικέσϑαι: ἀνάλωτος γάρ
ἔστιν ὁ πνευματικὸς οὗτος ϑησαυρός, «αἱ ἐπειδὰν εἰς τὰ τα-
μιεῖα τῆς διανοίας τῆς ἡμετέρας ἐναποιεϑῇ, ἀχείρωτος γί-
25 νδται πάσαις ταῖς ἐπιδουλαῖς, μόνον ἐὰν ἡμεῖς μὴ ρᾳϑυμή-
σαντες χώραν δῶμεν τῷ τοῦτον ἡμῶν ἀφελέσϑαι ἐπιϑυμοῦντι.
ΟΜΙΛΙΑ Ε΄
(Γεν. 1,9
- 13)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός νὰ συγκεντρωθοῦν τὰ ὕδατα,

,τὰ εὐρισκόμενα κάτωἀπὸ τὸν οὐρανόν, εἰς ἕνα
μέρος, διὰ νὰ φανῇ ἡ ξηρά».
1. ᾿Εμπρὸς ἂς παραθέσωμεν καὶ σήμερα εἰς τὴν ἀγάπην
σας τὸ συμπόσιον ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ μακαρίου Μωυσέωο,
καὶ ἂς ἐξετάσωμεν μὲ ἀκρίθειαν ἐκεῖνα, ποὺ ἐδημιούργη-
σεν ὁ Κύριος κατὰ τὴν τρίτην ἡμέραν. Διότι ἐὰν ἐκεῖνοι,
οἱ ὁποῖοι σκάπτουν εἰς χρυσοφόρα χώματα, ὅπου ἂν ἰδοῦν
μερικὰ στρώματα νὰ περιέχουν ψήγματα χρυσοῦ, δὲν ἀπο-
μακρύνωνται πρωτύτερα, ἐκτὸς ἄν, ἀφοῦ ἀνακατώσουν τὸ
χῶμα καὶ κατέλθουν εἰς αὐτὸ τὸ δάθος, λάβουν ἀπὸ ἐκεῖ
πολὺν πλοῦτον, πολὺ περισσότερον πρέπει ἡμεῖς οἱ ὁποῖοι
δὲν πρόκειται νὰ ἐξετάσωμεν ψήγματα χρυσοῦ, ἀλλὰ ἐλπί-
ζομεν νὰ εὑροῦμεν ἀνυπολόγιστον θησαυρόν, καθημερινῶς
νὰ ἀνιχνεύωμεν αὐτόν, ὥστε, ἀφοῦ ἀπολαύσωμεν τὸν πο-
λύν πλοῦτον τῆς πνευματικῆς περιουσίας, νὰ ἐπιστρέψω-
μεν ἔτσι εἰς τὰ σπίτια μας. Διότι ἐκεῖ μὲν ὁ αἰσθητὸς πλοῦ-
τὸς πολλὰς φορὰς ἐπροξένησε καὶ κινδύνους εἰς τοὺς
κατόχους του, καὶ ἐνώπιον τῶν κινδύνων ἀφοῦ παρέχῃ
σύντομον εὐχαρίστησιν ἐξαφανίζεται, εἴτε διότι ἐπετέθη-
σαν οἱ συκοφάνται, εἴτε οἱ λησταί, εἴτε οἱ διαρρῆκται, εἴτε
διότι οἱ φυλάσσοντες αὐτὸν ὑπηρέται τὸν ὑπεξήρεσαν καὶ
ἐδραπέτευσαν. ᾿Εδῶ ὅμως τίποτε τέτοιο δὲν ἠμπορεῖ νὰ
πλησιάσῃ διότι ὁ πνευματικὸς αὐτὸς θησαυρὸς εἶναι ἀ-
πρόσθλητος, καὶ ὅταν τοποθετηϑῇ μέσα εἰς τὰ θησαυροφυ-
λάκια τῆς διανοίας μας, γίνεται ἀνίκητος εἰς ὅλας τὰς ἐπι-
θέσεις, ἐκτὸς ἐὰν ἡμεῖς ἐπειδὴ κατέστημεν ἀδιάφοροι δώ-
σώμεν τὴν εὐκαιρίαν εἰς ἐκεῖνον, ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ μᾶς
Ὁ γὰρ ἐχϑοὸς ὁ ἡμέτερος, ὁ πονηρὸς λέγω διάδολος, ἐπει-

δὰν ἴδῃ πλοῦτον πνευματικὸν συλλεγέντα, μέμηνε καὶ ϑήγει
τοὺς ὀδόντας, καὶ πολλὴν τὴν ἀγρυπνίαν ἐπιδείκνυται, ὥστε
καιρὸν ἐπιτήδειον εὑρεῖν,
0ξιν, καὶ ὑφελέσϑαι τι τῶν ἔνδον ἡμῖν
[
5 ἀποκειμένων. Οὐδεὶς δὲ ἐκείνῳ καιρὸς ἐπιτήδειος, εἰ μὴ
μόνον ἧ οαϑυμία ἡ ἡμετέρα: διὸ προσήκει διηνεκῶς ἡμᾶς ἐ-
γρηγορέναι, καὶ ἀποτειχίζειν ἐκείνῳ τὰς ἐφόδους. ᾿Εὰν γὰρ'
ἴδῃ νήφοντας, καὶ πολλὴν τὴν ἀγρυπνίαν ἐπιδεικνυμένους,
ἐπειδὰν ἅπαξ καὶ δεύτερον ἐπιϑέμενος ϑεάσηται, ὡς ἄνον
10 νήτοις ἐπιχειρεῖ, ἄπεισι λοιπὸν καταισχυνϑείς, εἰδὼς ὅτι
οὐδὲν αὐτῷ πλέον ἔσται, ἡμῶν πολλὴν τὴν φυλακὴν ἐπιδει-
κεκτημένους, ἐπειδὰν ἔφοδον προσδοκῶσι πολεμίων, πόσην
γώνιοι τυγχάνειν ὀφείλομεν, οὕτως ἑαυτοὺς καϑοπλίζωμεν,
ὡσανεὶ παρεστῶτα τὸν ἐχϑρὸν ἔχοντες, καὶ ἀδιαλείπτως ἐπι-
15 τηροῦντα, μὴ πού τι μικρὸν ἀπονυστάξαντες ἀφορμὴν ἐπι-
ϑέσεως αὐτῷ παράσχωμεν. Οὐχ ὁρᾷς τοὺς πολλὰ χρήματα
κεκτημένους, ἐπειδὰν ἔφοδον ποοσδοκῶσι πολεμίων, πόσην
πρόνοιαν ἐπὶ τὴν τούτων φυλακὴν ἐπιδείκνυται" οἱ μὲν ϑύν-
ραις καὶ μοχλοῖς ἐναποκλείοντες, καὶ πᾶσαν ἀσφάλειαν ἐπι-
20 δεικνύμενοι: οἱ δὲ καὶ εἷς αὐτὴν τὴν γῆν κατορύττοντες,
ὥστε δυνηϑῆναι πάντας λαϑεῖν; Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ
ἡμᾶς προσήκει, τὸν πλοῦτον τῆς ἀρετῆς συναγαγόντας, μετὰ
πολλῆς φυλάττειν τοῦτον τῆς ἀκριδείας, καὶ μὴ προτιϑέναι.
ὑπὸ τοῖς τῶν ἁπάντων ὀφθαλμοῖς, ἃλλ᾽ ὃν τῷ ἀσφαλεστάτῳ
25 τῆς διανοίας ταμείῳ τοῦτον κατακρύπιειν, καὶ πάσας τὰς
ἐφόδους ἀποτειχίζειν τῷ τοῦτον ὑφελέσϑαι ἐοπουδακότι,
ἵνα ἀνάλωτον αὐτὸν διαφυλάξαντες, δυνηϑῶμεν τῆς ζωῆς
μεϑιστάμενοι ἐφόδιά τινα ἔχειν πρὸς τὴν ἐντεῦϑεν ἀποδη-
μίαν. “Ὥσπερ γὰρ οἱ ἐπὶ τῆς ξένης τυγχάνοντες, ἐπειδὰν
30 μέλλωσιν εἰς τὴν οἰκείαν ἐπανιέναι πατρίδα, ἀπὸ πολλοῦ
ΟΜΙΛΙΑ Ε΄ 111
ἀφαιρέσῃ αὐτόν. Διότι ὁ ἰδικός μας ἐχθρός, δηλαδὴ ὁ

πονηρὸς διάβολος, ὅταν ἰδῇ πνευματικὸν πλοῦτον συγκεν-
τρωθέντα, καταλαμδάνεται ἀπὸ μανίαν καὶ ἀκονίζει τὰ δόν-
τια τοῦ καὶ πάντοτε καιροφυλακτεῖ, ὥστε νὰ εὑρῇ τὴν κα-
τάλληλον εὐκαιρίαν καὶ νὰ ἀφαιρέσῃ κάτι ἀπὸ τὰ φυλασ-
σόμενα μέσα μας. Καμμία δὲ εὐκαιρία δὲν εἶναι κατάλλη-
λος εἰς ἐκεῖνον, παρὰ μόνον ἡ ἰδική μας ἀδιαφορία᾽ διὰ
τοῦτο πρέπει διαρκῶς νὰ ἀγρυπνοῦμεν καὶ νὰ φράσσω-
μεν τελείως τὰς εἰσόδους εἰς ἐκεῖνον. Διότι ἐάν μᾶς ἰδῇ
νὰ εἴμεθα νηφάλιοι καὶ συνεχῶς ἄγρυπνοι, ὅταν παρατηρή-
σῃ, ἀφοῦ ἐπιτεθῇ διὰ πρώτην καὶ δευτέραν φοράν, ὅτι ἐπι-
χειρεῖ ἀνώφελα πράγματα, θὰ ἀπέλθῃ εἰς τὸ ἐξῆς κατεν-
τροπιασμένος, ἐπειδὴ γνωρίζει, ὅτι δὲν θὰ ἔχῃ πλέον κα-
νένα κέρδος, ὅταν ἡμεῖς ἐπιδεικνυύωμεν μεγάλην ἐπαγρύ-
πνησιν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν γνωρίζομεν, ὅτι πρέπει νὰ ἀγωνιζώ-
μεθα εἰς ὅλην τὴν ζωήν μας, ἔτσι πρέπει νὰ ἐξοπλίζωμεν
τούς ἑαυτούς μας, ὡσὰν νὰ ἔχωμεν ἐνώπιόν μας τόν
ἐχθρὸν καὶ διαρκῶς νὰ μᾶς παρακολουθῇ, μήπως δώσω-
μεν εἰς αὐτὸν ἀφορμὴν ἐπιθέσεως, ἐπειδὴ ἡδιαφορήσαμεν
δι᾽ ἐλάχιστον χρόνον. Δὲν δλέπεις τοὺς ἔχοντας πολλὰ
χρήματα, ὅταν ἀναμένουν ἐπίθεσιν τῶν ἐχθρῶν, πόσον
φροντίζουν διὰ φύλαξιν αὐτῶν ἄλλοι μὲν παρέχουν κάθε
ἀσφάλειαν κλειδώνοντες αὐτὰ μὲ θύρας καὶ μοχλούς ἄλ-
λοι δὲ κρύπτοντες μέσα εἰς αὐτὴν τὴν γῆν, διὰ νὰ ἠμπο-
ρέσουν νὰ μείνουν ἀπαρατήρητα ἀπὸ ὅλους; Κατὰ τόν αὐ-
τὸν λοιπὸν τρόπον πρέπει καὶ ἡμεῖς, ἀφοῦ συγκεντρώσω-
μεν τὸν πλοῦτον τῆς ἀρετῆς, νὰ φυλάσσωμεν αὐτὸν μὲ
πολλὴν προσοχήν, καὶ νὰ μὴ τὸν ἐκθέτωμεν εἰς τἀ μάτια
ὅλων, ἀλλὰ νὰ ἀποκρύπτωμεν αὐτὸν εἰς τὸ ἀσφαλέστατον
θησαυροφυλάκιον τῆς διανοίας μας, καὶ νὰ ἀποφράσσωμεν
ὅλους τοὺς δρόμους εἰς ἐκεῖνον, ποὺ προσπαθεῖ νὰ ἀφαι-
ρέσῃ αὐτόν, ὥστε, ἀφοῦ τὸν διαφυλάξωμεν ἀνέπαφον, νὰ
ἡμπορέσωμεν, ὅταν ἀποθάνωμεν, νὰ ἔχωμεν μερικὰ ἐφό-
δια διὰ τὴν ἀποδημίαν μας ἀπὸ ἐδῶ. Διότι ὅπως οἱ εὑρι-
σκόμενοι εἰς ξένην χώραν, ὅταν πρόκειται νὰ ἐπανέλθουν
εἰς τὴν ἰδικήν των πατρίδα, ἀπὸ πολὺν καιρὸν σιγὰ σιγὰ
τοῦ χρόνου κατὰ μικρὸν σπεύδουσι, καὶ ἐπείγονται συνα-

-γαγεῖν τοσαῦτα τὰ ἐφόδια, ὅσα πρὸς τὸ τῆς ὁδοῦ μῆκος ἂρ-
κεῖν αὐτοῖς δυνήσεται, ἵνα μὴ λάϑωσιν ξαυτοὺς λιμῷ παρα-
διδόντες" κατὰ τὸ αὐτὸ ἀκόλουθον καὶ ἡμᾶς καϑάπερ ἐπὶ
5 ξένης ἐνταῦϑα τυγχάνοντας (ξένοι γὰρ πάντες καὶ παρεπί-
δημοί. ἐσμεν), ἐνταῦϑα ἤδη οκοπεῖν καὶ προαποτίϑεσϑαι ἕ-
αὐτοῖς τὰ διὰ τῆς ἀρετῆς τῆς πνευματικῆς ἐφόδια ἵν᾽ ὅταν
προστάξῃ ὅ Δεσπότης εἰς τὴν οἰκείαν ἡμᾶς πατρίδα ἐπαγεῖ-
ϑεῖν, ἐμπαράσκευοι ὦμεν, καὶ τὰ μὲν μεϑ ἑαυτῶν ἀποκο-
10 μίοωμεν, τὰ δὲ προπέμψαντες ὦμεν. Τοιαύτη γὰρ τῶν ἐ-
φοδίων τούτων ἡ φύσις" ἅπερ ἂν διὰ τῆς τῶν ἀγαϑῶν τού-
τῶν πράξεων ἐργασίας ϑελήσωμεν ἑαυτοῖς προαποϑέσϑαι,
προφϑάσαντα ἡμᾶς ἐκεῖ, τὰς ϑύρας ἡμῖν ἀνοίγνυσι τῆς παρ-
θησίας τῆς πρὸς τὸν Δεσπότην, καὶ τὴν εἴσοδον προευτρε-
15 πίζει, ὥστε μετὰ πάσης ἀδείας εἰσελϑεῖν, καὶ πολλὴν εὑρεῖν
παρὰ τῷ δικαστῇ τὴν εὔνοιαν.
2, Καὶ ἵνα μάϑῃς, ἀγαπητέ, ὅτι ταῦτα τοῦτον ἔχει τὸν τοό-
πὸν, ἐννόει μοι, ὅτι ὅ τὴν ἐλεημοσύνην μετὰ δαψιλείας ἐρ-
γαζόμενος καὶ ἐνταῦϑα ἀγαϑῷ συνειδότι τρεφόμενος δια-:
20 τελεῖ, καὶ ἐπειδὰν ἐντεῦϑεν μεταστῇ, πολλὴν εὑρίσκει παρὰ
τῷ δικαστῇ τὴν φιλανϑοωπίαν, καὶ τῶν μακαρίων ἐκείνων
ρημάτων ἀκούσεται μετὰ τῶν λοιπῶν" «Δεῦτε οἱ εὐλογημέ-
γοὶ τοῦ Πατρός μου, κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν
δασιλείαν ἀπὸ καταδολῆς κόσμου: ὅτι ἐπείνασα, καὶ ἐδώ-
25 κατέ μοι φαγεῖν», Τὸ αὐτὸ δὴ καὶ ἐπὶ τῶν ἄλλων ἀρετῶν
“γιγνόμενον εὕροι τις ἄν. Οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς ξδξομολογήσεως
τῶν ἁμαρτιῶν, καὶ ἐπὶ τῶν εὐχῶν τῶν μετὰ ἐκτενείας γινο-
μένων ουμδήοεται. “Ὅταν γὰρ ὃν τῇ παρούσῃ ζωῇ διὰ
τῆς ἐξομολογήσεως ἀπονίφψασθαι τὰ πεπλημμελημένα δυνη-
30 ϑῶμεν, καὶ τὴν συγχώρησιν εὑρέσϑαι παρὰ τοῦ Δεσπότου,
“ἄπιμεν ἐκεῖ καϑαροὶ τῶν ἁμαρτημάτων, καὶ πολλὴν δὑρή-
1, Ματθ. 25, 34. 35.

ἑτοιμάζονται καὶ σπεύδουν νὰ συγκεντρώσουν τόσα ἐφό-

δια, ὅσα θὰ ἐπαρκέσουν εἰς αὐτοὺς κατὰ τὴν ἀπόστασιν
τοῦ δρόμου, διὰ νὰ μὴ παραμδλήσουν τοὺς ἑαυτούς τῶν
παραδίδοντες αὐτοὺς εἰς τὴν πεῖναν᾽ κατὰ συνέπειαν καὶ
ἡμεῖς, ὠσὰν νὰ εὑρισκώμεθα ἐδῶ εἰς ξένην χώραν (διότι
ὅλοι εἴμεθα ξένοι καὶ προσωρινοί), πρόπει νὰ προσέχωμεν
ἐδῶ πλέον καὶ νὰ ἀποθηκεύωμεν ἀπὸ πρὶν διὰ τοὺς ἑαυ-
τούς μας, μὲ τὴν πνευματικὴν ἀρετήν, τὰ ἐφόδια᾽ ὥστε,
ὅταν διατάξῃ ὁ Κύριος νὰ ἐπανέλθωμεν εἰς τὴν ἰδικήν μας
πατρίδα, νὰ εἴμεθα προετοιμασμένοι, καὶ ἄλλα μὲν νὰ με-
ταφέρωμεν μαζί μας, ἄλλα δὲ νὰ ἔχωμεν ἀποστείλει ἀπὸ
πρίν. Διότι τέτοια εἶναι ἡ φύσιες αὐτῶν τῶν ἐφοδίων᾽ ἕκεῖ-
να ἀκριβῶς ποὺ θὰ θελήσωμεν νὰ ἀποθηκεύσωμεν ἀπὸ
πρὶν διὰ τοὺς ἑαυτούς μας μὲ τὴν ἐκτέλεσιν τῶν ἀγαθῶν
αὐτῶν πράξεων, ἐπειδὴ ἔφθασαν πρὶν ἀπὸ ἡμᾶς ἑκεῖ, μᾶς
ἀνοίγουν τὰς θύρας τῆς παρρησίας πρὸς τὸν Κύριον καὶ
προετοιμάζουν τὴν εἴσοδόν μαο, διὰ νὰ εἰσέλθωμεν μὲ κάθε
ἀσφάλειαν καὶ νὰ εὕρωμεν μεγάλην εὔνοιαν ἐνώπιον τοῦ
κριτοῦ.
2. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς, ἀγαπητὲ, ὅτι αὐτὰ συμθδαίνουν κατ᾽
αὐτὸν τόν τρόπον, σκέψου, παρακαλῶ, ὅτι ἑκεῖνος ποὺ κἀ-
νει! πλουσιοπάροχα τὴν ἐλεημοσύνην καὶ ἐδῶ ζῇ μὲ ἀγαθὴν
συνείδησιν συνεχῶς, καὶ ὅταν ἀπὸ ἐδῶ ἀπέλθῃ, εὑρίσκει
πλησίον τοῦ δικαστοῦ μεγάλην φιλανθρωπίαν καὶ θὰ ἀκοὐύ-
σῃ τὰ μακάρια ἑκεῖνα λόγια μαζὶ μὲ τοὺς ὑπολοίπους"
«Ἐλᾶτε σεῖς, ποὺ εἶσθε εὐλογημένοι ἀπὸ τὸν Πατέρα μου,
κληρονομήσατε τὴν θασιλείαν, ποὺ ἔχει ἑτοιμασθῆ διὰ σᾶα,
ἀφ᾽ ὅτου ἐθεμελιώνετο ὁ κόσμος διότι ἐπείνασα καὶ μοῦ
ἐδώσατε νὰ φάγω». Τὸ ἴδιον δεθαίως θὰ ἠμπορέσῃ νὰ
εὕρῃ κανεὶς νὰ συμθαίνῃ καὶ μὲ τὰς ἄλλας ἀρετάς. Ετσι
θὰ συμθῇ καὶ μὲ τὴν ἐξομολόγησιν τῶν ἁμαρτιῶν καὶ μὲ
τὰς προσευχάς, ποὺ εἶναι ἐκτενεῖς. Διότι ὅταν ἠμπορέσω-
μεν εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν νὰ καθαρίσωμεν ἐντελῶς μὲ
τὴν ἐξομολόγησιν τὰ ἀμαρτήματά μας καὶ νὰ λάδθωμεν τὴν
συγχώρησιν ἀπὸ τὸν Κύριον, θὰ ἀπέλθωμεν ἐκεῖ καθαροὶ
ἀπὸ τὰ ἁμαρτήματα καὶ θὰ μᾶς χαρίσῃ μεγάλην παρρησίαν.
8
σομὲν τὴν παρρησίαν ἡμῖν δωρουμένην. Οὐδὲ γὰρ οἷόν τὸ

λοιπὸν ξύὑρεῖν τινα παραμυϑίαν ἐκεῖ τὸν μὴ ἂν τῷ παρόντι
δίῳ ἀπονιψάμενον τὰ ἡμαρτημένα. «(Εν γὰρ τῷ ἅδῃ», φηοί,
«τίς ἐξομολογήσεταί σοι;». Καὶ εἰκότως" οὗτος γάρ ἐστιν
ὃ τῶν σκαμμάτων καιρός, καὶ τῶν ἀγώνων καὶ τῶν παλαι-
σμάτων' ἐκεῖνος δὲ τῶν σιεφάνων, καὶ τῶν ἀμοιθῶν, καὶ
τῶν ὀραδείων. ᾿Αγωνισώμεϑα τοίνυν ὡς ἔτι ἐν τῷ σταδίῳ
διάγομεν, ἵνα ἐν τῷ καιρῷ, καϑ'’ ὃν δεῖ τὸν στέφανον κο-
μίσασϑαι καὶ τῶν καμάτων τὰς ἀμοιδάς, μὴ γενώμεϑα τῶν
10 καταισχυνομένων, ἀλλὰ τῶν μετὰ παρρησίας στέφανον ἐπὶ
τῆς κεφαλῆς δεχομένων. Ταῦτα οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ μάτην»
προοιμιαζόμεϑα ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, ἀλλὰ δουλόμενοι
καϑ' ἑκάστην ἡμέραν εἰς ὑπόμνησιν ὑμᾶς ἀγαγεῖν τῶν ἃ-
γαϑῶν πράξεων, ἵνα τέλειοι καὶ ἀπηρτισμένοι τυγχάνοντες,
15 καὶ κατὰ τὴν τῆς πολιτείας ἀρετὴν διαλάμποντες, γένησϑε
ἄμεμπτοι καὶ ἀκέραιοι, τέκνα Θεοῦ ἀμώμητα, καὶ φανήση-
σϑε ὡς φωσιῆρες ἐν κόσμῳ, λόγον ζωῆς ἐπέχοντες, εἰς
καύχημα ἡμέτερον, εἰς ἡμέραν Χριστοῦ, ἵνα καὶ μόνον
φαινόμενοι ὠφελῆτε τοὺς ὑμῖν ουγγινομένους, καὶ τῆς προ-
20 σούσης ὑμῖν εὐωδίας τῆς πνευματικῆς, καὶ τῆς ἀρίστης
πολιτείας μειαλαμόάνωσιν οἱ κοινωνοῦντες ὑμῖν τῆς δια-
λέξεως. “ὥσπερ γὰρ ἡ τῶν φαύλων συνουσία καταδλάπτιειν
δἴωϑθϑε τοὺς ἀναμιγνυμένους, καϑάπερ καὶ ὃ μακάριος Π| αὖ-
λός φησι, «Φϑείρουσιν ἤδη χρηστὰ ὁμιλίαι κακαί, οὕτω
25 καὶ ἡ τῶν ἀγαϑῶν συνουσία τὰ μέγιστα ὀνίνηοι τοὺς πλὴη-
σιάζοντας. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ φιλάνϑρωπος ἡμῶν Δεσπότης
συνεχώρησεν ἀναμεμίχϑαι τοὺς ἀγαϑοὺς τοῖς πονηροῖς, ἵνα
κερδαίνωοί τι ἐκ τῆς συνουσίας, καὶ μὴ ἐναπομένωσι διη-
γνεκῶς τῇ πονηρίᾳ, ἀλλὰ συνεχῆ ὑπόμνησιν ἔχοντες τὴν ἐ-
30 κείνων ϑέαν, καρπώσωνταί τι πλέον ἐκ τῆς τούτων συνου-
σίας. Τοσαύτη γὰρ τῇς ἀρετῆς -
ἢς ἰσχύς, ὡς καὶ τοὺς μὴ
2. Ψαλμ. 6,86.
3. Α΄ Κορ. 15,33.
ΟΜΙΛΙΑ Ε΄’ 115
Βέθαια δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εὕρῃ κάποιαν παρηγορίαν

ἐκεὶ ἐκεῖνος, ποὺ δὲν ἐκαθάρισε εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν
τὰ ἁμαρτήματά του. «Διότι εἰς τὸν ἄδην, λέγει, ποῖος θὰ
ἐξομολογηθῇ εἰς σὲ;»". Καὶ εἶναι φυσικόν᾽ διότι αὐτὸς
Εἶναι ὁ καιρὸς τῶν δοκιμασιῶν καὶ τῶν προσπαθειῶν καὶ
τῶν ἀγωνισμάτων᾽ ἐκεῖνος δὲ εἶναι ὁ καιρὸς τῶν στεφά-
νων καὶ τῶν ἀμοιδῶν καὶ τῶν θραθείων. ᾿Ας ἀγωνισοθοῦμεν
λοιπόν, ἐπειδὴ ἀκόμη εὐρισκόμεθα εἰς τὸ στάδιον, ὥστε
εἰς τὸν καιρόν, κατὰ τὸν ὀποῖον πρέπει νὰ λάθωμεν τὸ
βδραβεῖον καὶ τὴν ἀμοιθὴν τῶν προσπαθειῶν μας, ἂς μὴ
εἴμεθα ἀπὸ τοὺς κατεντροπιασμένους, ἀλλὰ ἀπὸ ἐκείνους,
ποὐ δέχονται μὲ παρρησίαν τὸ ὅραβεῖον εἰς τὸ κεφάλι των.
Δὲν ἀναφέραμεν εἰσαγωγικῶς αὐτὰ ἁπλῶς, οὔτε χωρὶς
κάποιον σκοπὸν εἰς τὴν ἀγάπην σας, ἀλλὰ ἐπειδὴ θέλομεν
νὰ ἐνθυμῆσθε καθημερινῶς τὰς ἀγαθὰς πράξεις, ὥστε
γενόμενοι τέλειοι καὶ ὠλοκληρωμένοι, καὶ διαλάμποντες μὲ
τὴν ἀρετὴν τῆς συμπεριφορᾶς σας, νὰ γίνετε ἄμεμπτοι καὶ
ἀκέραιοι, ἄμωμα τέκνα τοῦ Θεοῦ, καὶ νὰ φανῆτε ὡς φωστῆ-
ρες εἰς τὸν κόσμον, παρέχοντες ὑπόδειγμα ζωῆς, πρὸς
καύχησιν ἰδικήν μας, κατὰ τὴν ἡμέραν τοῦ Χριστοῦ καὶ διὰ
νὰ ὠφελῆτε καὶ μόνον μὲ τὴν παρουσίαν σας ἐκείνους, ποὺ
σᾶς συναναστρέφονται καὶ νὰ ἀπολαμβάνουν τὴν ἰδικήν
σας πνευματικὴν εὐωδίαν καὶ τὴν ἀρίστην συμπεριφοράν
σας ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι συμμετέχουν μαζί σας εἰς τὰς συζη-
τήσεις. Διότι ὅπως ἀκριδῶς ἡ συναναστροφὴ μὲ τοὺς κα-
κούς συνήθως θλάπτει τοὺς συναναστρεφομένους, καθὼς
καὶ ὁ μακάριος Παῦλος λέγει, «Καταστρέφουν τά καλὰ
ἤθη αἱ κακαὶ συναναστροφαί»" ἔτσι καὶ ἡ συναναστροφὴ μὲ
τούς ἀγαθοὺς ὠφελεῖ πάρα πολὺ τούς συναναστρεφομέ-
νους. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ φιλάνθρωπος Κὐριός μας ἐπέτρεψε
νὰ ἀναμειγνύωνται οἱ ἀγαθοὶ μὲ τοὺς κακούς, διὰ νὰ κερ-
δίζουν κάτι ἁπὸ τὴν συναναστροφὴν καὶ νὰ μὴ παραμένουν
διαρκῶς εἰς τὴν κακίαν, ἀλλὰ ἔχοντες συνεχῆ ὑπόμνησιν
τὴν θέαν ἐκείνων, νὰ ὠφεληθοῦν κάτι περισσότερον ἀπὸ
τὴν συναναστροφήν των μὲ αὑτούς. Διότι τέτοια εἶναι ἦ
δύναμις τῆς ἀρετῆς, ὥστε καὶ ἐκεῖνοι, ποὺ δὲν μετέρχον-
μετιόντας αὐτὴν σφόδρα αὐτὴν αἰδεῖσϑαι, καὶ πολὺν τὸν

ὑπὲρ αὐτῆς ἔπαινον διεξιέναι. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ
ἡ κακία πάλιν καὶ ὑπ αὐτῶν τῶν μετιόντων αὐτὴν διηνε-
κῶς ὀάλλεται ταῖς κατηγορίαις" οὕτως ἐστὶ πᾶσι δήλη ναὶ
καταφανής, καὶ οὐδένα εὑρήσεις ποτὲ ταχέως ἐπὶ ταύτῃ
παρρησιαζόμενον" ἀλλὰ καὶ τὸ ϑαυμαστόν͵ ὅτι ἃ διὰ τῶν
ἔογων πράττειν ἐπιχειροῦσι, πολλάκις τοῖς λόγοις κακί-
ξουσι, καὶ λανϑάνειν τοὺς πολλοὺς ὄούλονται. Καὶ τοῦτοι
δὲ τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας, ἣν περὶ τὸ τῶν ἀνθρώπων
το γένος ἐπεδείξατο, τὸ ἑκάστῳ ἡμῶν ἐπιϑεῖναι κριτήριον
ἀδέκαστον τὸ συνειδός, ἔχον ἀκριδῇ τὴν διάγνωσιν τῶν
καλῶν καὶ τῶν οὐ τοιούτων" ὃ δὴ μάλιστα καὶ πάοης ἡμᾶς
ἀπολογίας ἀποστερῆσαι δυνήσεται, οὐ δι’ ἄγνοιαν προσπταί-
οντες τοῖς ἁμαρτήμασιν, ἀλλὰ διὰ ρᾳϑυμίαν ψυχῆς καὶ ἀ-
15 μέλειαν τῆς ἀρετῆς.
ὅ. Ταῦτα καϑ᾽ ἑκάστην ὥραν σιρέφοντες παρ᾽ ἑαυτοῖς,
πολλὴν ποιώμεϑα τὴν μέριμναν ὑπὲρ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας,
ἵνα μή, τοῦ χρόνου παρατρέχοντος, λάϑωμεν ξδαυτοὺς τὰ
μέγιστα ζημιοῦντες. ᾿Αλλὰ τῶν μὲν προοιμίων ἅλις" ἀκού-
20 σωμεν δέ, εἰ δοκεῖ, τίνα ἐστίν, ἃ καὶ σήμερον ἡμᾶς διδά-
ξαι δούλεται ἣ τοῦ Πνεύματος χάρις διὰ τῆς τοῦ Μωῦύσέως
γλώττης. «Καὶ εἶπε», φησίν, «ὁ Θεός, συναχϑήτω τὸ ὕδωρ
τὸ ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ εἰς συναγωγὴν μίαν, καὶ ὀφϑήτω
ἡ ξηρά: καὶ ἐγένετο οὕτω». Βλέπε μοι, ἀγαπητέ, ἐνταῦϑα
25 τάξιν καὶ ἀκολουϑίαν ἀρίσιην. ᾿Επειδὴ γὰρ εἶπεν ἔν ἀρχῇ,
ὅτι «Ἦν ἡἣ γῆ ἀόρατος καὶ ἀκατασκεύαστος», τῷ καὶ τῷ
σκότῳ καὶ τοῖς ὕδασι καλύπτεσθϑαι' εἶτα τῇ δευτέρᾳ ἡμέρᾳ
τὸ στερέωμα κελεύσας γενέσϑαι, τὸν χωρισμὸν τῶν ὕὑδά-
τῶν εἰργάσατο, καλέσας τὸ στερέωμα οὐρανόν: νῦν πάλιν
30 διδάσκει ἡμᾶς, ὅτι ὃν τῇ τρίτῃ ἡμέρᾳ τὸ ὕδωρ τὸ ὑποκάτω
τοῦ οὐρανοῦ, ἤτοι τοῦ στερεώματος, προσέταξεν εἰς μίαν
συναγωγὴν συνελϑὸν χώραν παρασχεῖν, καὶ ὀφϑῆναι τὴν
ξηράν. καὶ ἔγένετο οὕτως. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ ἅπαντα ὑδάτων
4. Γεν. 1,2.
ΟΜΙΛΔΙΑ Ε΄ 117
ται αὐτήν, νὰ τὴν σέβθωνται ὑπερθολικὰ καὶ νὰ τὴν ἐπαι-

νοῦν πολύ. Κατὰ τὸν αὑτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἡ κακία
πάλιν κατηγορεῖται διαρκῶς ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ τὴν μετέρ-
χονται᾿ ἔτσι εἶναι εἰς ὅλους φανερὰ καὶ σαφήασ, καὶ δὲν θὰ
εὕρῃς ποτὲ κανένα νὰ ὀμιλῇ σύντομα μὲ παρρησίαν δι᾽
αὐτήν᾽ ἀλλὰ καὶ τὸ παράδοξον εἶναι, ὅτι ἐκεῖνα ποὺ ἐπιχεν-
ροῦν νὰ κάνουν μὲ ἔργα, πολλὰς φορὰς κακίζουν μὲ τὰ
λόγια καὶ ἐπιθυμοῦν νὰ διαφεύγουν τοὺς πολλούς. Καὶ
αὐτὸ δέ εἶναι δεῖγμα τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁ-
ποίαν ἐπέδειξε διὰ τὸ ἀνθρώπινον γένος, μὲ τὸ νὰ θέσῃ
εἰς τὸν καθένα μας ὠς ἀδέκαστον κριτήριον τὴν συνείδη-
σιν, ἡ ὁποία κάνει ἀκριβῆ διάγνωσιν τῶν καλῶν καὶ τῶν
κακῶν᾽ αὐτὴ λοιπὸν κυρίως θὰ ἠμπορέσῃ νὰ μᾶς στερήσῃ
κάθε δικαιολογίαν, ἐπειδὴ δὲν ὑποπίπτομεν εἰς τὰ ἁμαρτή-
ματα ἐξ αἰτίας τῆς ἀγνοίας μας, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς ἀδια-
φορίας τῆς ψυχῆς καὶ ἀμελείας τῆς ἀρετῆς.
3. Συλλογιζόμενοι αὐτὰ καθημερινῶς, ἂς φροντίζωμεν
πολὺ διὰ τὴν σωτηρίαν μας, διὰ νὰ μὴ λησμονήσωμεν τοὺς
ἑαυτούς μας, μὲ τὴν πάροδον τοῦ χρόνου, προκαλοῦντες
μεγίσταα ζημίας. ᾿Αλλά τὰ μὲν εἰσἰαγωγικὰ εἶναι ἀρκετά.
Ἂς ἀκούσωμεν ὅμως, ἑὰν θέλετε, ποῖα εἶναι ἐκεῖνα, τὰ
ὁποῖα καὶ σήμερα θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ ἡ χάριαε τοῦ Πνεύ-
ματος μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ Μωυσέωοα. «Καὶ εἶπε, λέγει, ὁ
Θεός, νὰ συγκεντρωθοῦν τὰ ὕδατα, τὰ εὑρισκόμενα κάτω
ἀπὸ τὸν οὐρανὸν εἰς ἕνα μέρος, διὰ νὰ φανῇ ἡ ξηρά καὶ
ἔγινεν ἔτσι». Βλέπε, παρακαλῶ ἀγαπητέ, ἐδῶ τάξιν καὶ
ἀρίστην συνέπειαν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν εἶπεν εἰς τὴν ἀρχήν, ὅτι
«Ἡ γῆ ἤτο ἀόρατοακ καὶ ἀσχημάτιστος»", ἐπειδὴ ἑσκεπάζε-
τὸ ἀπὸ τὸ σκοτάδι καὶ τὰ ὕδατα᾽ ἔπειτα κατὰ τὴν δευτέραν
ἡμέραν ἀφοῦ διέταξε νὰ γίνῃ τὸ στερέωμα, ἔκαμε τὸν χω-
ρισμόν τῶν ὑδάτων καὶ ὠνόμασε τὸ στερέωμα οὐρανόν᾽
τώρα πάλιν μᾶς διδάσκει, ὅτι κατὰ τὴν τρίτην ἡμέραν διέ-
"ταξε τὸ ὕδωρ, τὸ ὁποῖον εὑρίσκετο κάτω ἀπὸ τὸν οὐρα-
νόν, δηλαδὴ ἀπὸ τὸ στερέωμα, ἀφοῦ συγκεντρωθῆ εἰς ἔνα
τόπον νὰ ἀφήσῃ μέρος καὶ νὰ ἐμφανισθῇ ἡ ξηρά᾽ καὶ ἔγι-
νεν ἔτσι. ᾿Αφοῦ λοιπὸν τὰ πάντα ἤσαν γεμᾶτα ἀπό ὕδωρ,
ἐπεπλήρωτο, κελεύει εἷς μίαν συναγωγὴν ὑδάτων τὸ πλῆ-

ὃος συνελθεῖν, ἵνα οὕτως ὀφϑῇ ἡ ξηρά. Σκόπει πῶς κατὰ
μικρὸν ἡμῖν τὴν διακόσμησιν καὶ τὴν εὐμορφίαν αὐτῆς πα-
ραδείκνυσι. «Καὶ ἐγένειον, φησίν, οὕτω». Πῶς; 'Ὡς προσέ-
ταξεν ὅ Δεσπότης. Εἶπε μόνον, καὶ τὸ ἔογον ἠκολούϑησε.
Τοῦτο γὰρ ἴδιον Θεοῦ, τὸ κατὰ τὸ ἑαυτοῦ δούλημα τὰ δη-
μιουργήματα ἡνιοχεῖν. «Καὶ συνήχϑη», φησί, «τὸ ὕδωρ
ὑποκάτω τοῦ οὐρανοῦ εἰς τὰς συναγωγὰς αὐτῶν, καὶ ὥφϑη
ἡ ξηρά». Καϑάπερ ἐπὶ τοῦ φωτός, σκότους ὄντος πανταχοῦ,
10 ἐκέλευσε παραχϑῆναι τὸ φῶς, καὶ διαχωρισμὸν εἰργάσατο
τοῦ φωτὸς καὶ τοῦ σκότους, ὥστε τὸ μὲν τῇ ἡμέρᾳ ἀπο-
κληρῶσαι, τὸ δὲ τῇ νυχτί' καὶ ἐπὶ τῶν ὑδάτων πάλιν τὸ
στερέωμα παραγαγών, τὰ μὲν τὴν ἄνω χώραν ἐπέχειν ἐ-
κέλευσε, τὰ δὲ ὑπὸ τὸ στερέωμα εἶναι: οὕτω καὶ νῦν αὐτὰ
15 ταῦτα τὰ ὕδατα, τὰ ὑποκάτω τοῦ στερεώματος, προστάσσει
εἷς μίαν συναγωγὴν συνδραμεῖν, ἵνα φανῇ ἡ ξηρά, καὶ
τότε καὶ ταύτῃ τὸ οἰκεῖον ἐπιϑῇ ὄνομα, ὥσπερ ἐπὶ τοῦ
φωτὸς καὶ τοῦ σκότους" «Συνήχϑη γάρ», φησί, «τὰ ὕδατα
εἷς τὰς συναγωγὰς αὐτῶν, καὶ ὥφϑη ἡ ξηρά, καὶ ἐκάλεσεν
20 ὁ Θεὸς τὴν ξηρὰν γῇ»», Εἶδες, ἀγαπητέ, πῶς ἀόρατον
οὖσαν καὶ ἀκατασκεύαστον, καϑάπερ ὑπὸ παραπετάσμασί τισι
καλυπιομένην τοῖς ὕδασιν ἀπαμφιάσας, ὡς εἰπεῖν, δείκνυσιν
ἡμῖν αὐτῆς τέως τὸ πρόσωπον, ἐπιϑεὶς αὐτῇ τὴν οἰκείαν προση-
γορίαν; «Καὶ τὰ συστήματα», φησί, τῶν ὑδάτων ἐκάλεσε ϑα-
25 λάσσας». ᾿Ιδοὺ καὶ τὰ ὕδατα ἔλαδε τὴν οἴκείαν προσηγορίαν.
Καϑάπερ γάρ τις τεχνίτης ἄριστος ἐπειδὰν μέλλῃ κατασκευά-
ξεῖν τι σκεῦος διὰ τῆς οἰκείας ἐπιστήμης, οὗ πρότερον τούτῳ
τὴν οἰκείαν προσηγορίαν ἐπιτίϑησι, μέχρις ἂν τὸ τέλος ἐπιϑῇ
τῷ κατασκευαζομένῳ' οὕτω δὴ καὶ ὅ φιλάνϑρωπος Δεσπότης
30 οὐ πρότερον τὰς προσηγορίας τοῖς στοιχείοις ἐπιτίϑησι, πέὲ-
χρις ἂν εἰς τὴν οἰκείαν χώραν τῷ οἰκείῳ προστάγματι ἔναπο-
ϑῆται. ᾿Επεὶ οὖν ἐδέξατο καὶ ἡ γῆ τὴν ἑαυτῆς προσηγορίαν,
ΟΜΙΑΙΑ Ε΄ 119
διατάσσει νὰ συγκεντρωθῇ ὅλον εἰς ἕνα τόπον ὑδάτων,

διά νὰ ἐμφανισθῇ ἔτσι ἡ ξηρά. Παρατήρησε πῶς μᾶς πα-
ρουσιάζει σιγὰ σιγὰ τὴν ἁρμονικὴν διάταξιν τοῦ σύμπαν-
τος καὶ τὴν ὁμορφιὰν αὐτῆα. «Καὶ ἔγινε, λέγει, ἔτσι». Πῶς;
“Ὅπως διέταξεν ὁ Κύριος. Εἶπε μόνον καὶ ἠκολούθησε τὸ
ἔργον. Διότι αὐτὸ εἶναι τὸ χαρακτηριστικὸν γνώρισμα τοῦ
Θεοῦ, τὸ νὰ διευθύνῃ δηλαδὴ κατὰ τὴν θέλησίν του τὰ
δημιουργήματα. Ἰ«ΚΚαὶ συνεκεντρώθησαν, λέγει, τὰ ὕδατα,
τὰ ὁποῖα ἦσαν Κάτω ἀπὸ τὸν οὐρανὸν εἰς τοὺς ἰδιαιτέρους
τόπους των, καὶ ἐφάνη ἡ ξηρά». “Ὅπως ἀκριβῶς εἰς τὴν
περίπτωσιν τοῦ φωτός, ἑνῷ ἦτο παντοῦ σκοτάδι, διέταξε
νὰ γίνῃ τὸ φῶς καὶ ἔκαμε τὸν χωρισμὸν τοῦ φωτὸς ἀπὸ
τὸ δὲ σκοτάδι εἰς τὴν νύκτα᾽ καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τῶν
τὸ δὲ σκοτάδι εἰς τὴν νύκτα] καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τῶν
ὑδάτων πάλιν ἀφοῦ ἐδημιούργησε τὸ στερέωμα, διέταξεν
ἄλλα μὲν νὰ καταλάθουν τὸ ἄνω μέρος, ἄλλα δὲ νὰ εἶναι
κάτω ἀπὸ τὸ στερέωμα᾽ ἔτσι καὶ τώρα αὐτὰ τὰ ὕδατα, τὰ
ὁποῖα ἦσαν κάτω ἀπὸ τὸ στερέωμα, διατάσσει νὰ συρρεύ-
σουν εἰς μίαν θέσιν, διὰ νὰ φανῇ ἡ ξηρά, καὶ τότε νὰ δώσῃ
εἰς αὐτὴν τὸ κατάλληλον ὄνομα, ὄπως καὶ εἰς τὴν περί-
πτωσιν τοῦ φωτὸς καὶ τοῦ σκότουα. [«Συνεκεντρώθησαν
λοιπόν, λέγει, τὰ ὕδατα εἰς τὰς θέσέϊα των καὶ ἐφάνη ἡ
ξηρά, καὶ ὠνόμασεν ὁ Θεὸς τὴν ξηρὰν γῆν». Εἴδες, ἀγαπη-
τέ, πῶς ἑνῷ ἦτο ἀόρατος καὶ ἀσχημάτιστος, ὠσὰν νὰ ἐσκε-
πάζετο μὲ κάποια παραπετάσματα ἀφοῦ τὴν ἀπεγύμνωσεν
ἀπὸ τὰ ὕδατα, κατὰ κάποιον τρόπον, μᾶς φανερώνει διὰ
πρώτην φορὰν τὸ πρόσωπόν της, καὶ ἔδωσεν εἰς αὐτὴν τὸ
κατάλληλον ὄνομα;] «Καὶ τὰ συγκεντρωθέντα, λέγει, ὕδα-
τὰ ὠνόμασε θαλάσσαοα». ᾿Ιδοὺ καὶ τὰ ὕδατα ἔλαθον τὴν
κατάλληλον ὀνομασίαν. “Ὅπως ἀκριβῶς λοιπὸν κάποιος
ἄριστος τεχνίτης, ὅταν πρόκειται νὰ κατασκευάσῃ μὲ τὴν
τέχνην του Κάποιο ἀντικείμενον, δὲν δίδει προηγουμένως
εἰς αὐτὸ τὸ ὄνομά του, μέχρια ὄτου τὸ ἀποτελειώσει, ἔτσι
λοιπὸν καὶ ὁ φιλάνθρωπος Κύριος δὲν δίδει προηγουμένως
εἰς τὰ στοιχεῖα τὰ ὀνόματα, μέχρις ὄτου μὲ τὴν προσταγήν
του τοποθετήσῃ αὐτὰ εἰς κατάλληλον θέσιν. [᾿Αφοῦ λοι-
καὶ πρὸς τὴν οἰκείαν μορφὴν ἐπανῆλθε, καὶ τὰ ὕδατα συνα-

χϑέντα πάλιν τῆς οἰκείας ὀνομασίας ἠξιώϑη. Ἐξ κάλεσε γάρ»,
φησί, «τὰ συστήματα τῶν ὑδάτων ϑαλάσσας», καὶ ἐπήγαγε πά-
λιν, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλόν». ᾿Επειδὴ γὰρ ἀσϑενὴς οὖ-
σα τῶν ἀνϑρώπων ἡ φύσις, οὖκ ἤρκει πρὸς ἀξίαν ἐπαινέσαι
τὰ τοῦ Θεοῦ δημιουργήματα, προλαδοῦσα ἡ ϑεία Γραφὴ τὸν
ὑπ αὐτοῦ τοῦ δημιουργοῦ ἔπαινον ἡμᾶς διδάσκει.
4, Ὅταν» τοίνυν μάϑῃς, ὅτι καὶ αὐτῷ τῷ παραγαγόντι
καλὰ ὥφϑη τὰ γεγενημένα, μεῖζον μὲν ἕξεις τὸ ϑαῦμα, οὐδὲν
10 δὲ πλέον εἰς ἔπαινον καὶ ἐγκωμίου λόγον εἰσενεγκεῖν δυνήσῃ.
Τοιοῦτον γὰρ ὄχεις Δεσπότην τοιαῦτα ἐργαζόμενον, ἃ μηδὲ
τὸν παρ᾽ ἡμῶν ἔπαινον δέξασϑαι δύναται. Πῶς γὰρ ἂν δυνη-
ϑείη ἀνϑρωπίνη φύσις Θεοῦ ἔργα κατ᾿ ἀξίαν ἐπαινέσαι, ἢ
ὑμνῆσαί ποτε; Καὶ ϑέα μοι λοιπὸν ἐνταῦϑα διὰ τῶν ἐπαγομέ-
15 γων τοῦ εὐμηχάνου Θεοῦ τὴν ἄφατον σοφίαν, ᾿Επειδὴ γὰο
φανερὸν ἡμῖν τῆς γῆς τὸ πρόσωπον ἔδειξε, λοιπὸν τῷ οἰκείῳ
προστάγματι τὴν προσήκουσαν εὐμορφίαν αὐτῇ χαρίζεται,
καλλωπίζων αὐτῆς τὸ πρόσωπον τῇ ποικιλίᾳ τῶν σπερμάτων,
«Καὶ εἶπον, φησίν, «ὃ Θεός" ὁλαστησάτω ἡ γῆ ὀοτάνην χόρ-
20 του, σπεῖρον σπέρμα κατὰ γένος, καὶ καϑ᾽ ὁμοιότητα, καὶ
ξύλον κάρπιμον ποιοῦν καρπόν, οὗ τὸ σπέρμα αὐτοῦ ἐν αὐτῷ
καϑ' ὁμοιότητα, κατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ἐγένετο οὕτως».
Τί ἐστι τό, «Καὶ ἐγένετο οὕτως»; Προσέταξε, φησίν, ὁ 4ε-
σπότης, καὶ εὐθέως ἡ γῆ τὰς οἰκείας ὠδῖνας διεγείρουσιι,
25 πρὸς τὴν τῶν σπερμάτων ὄλάστην ἑαυτὴν ηὐτρέπισε. καὶ
ἐξήνεγκεν, φησίν, «ἦ γῇ δοτάνην χόρτου, σπεῖρον σπέρμα
κατὰ γένος, καὶ καϑ' ὁμοιότητα, καὶ ξύλον κάρπιμον ποιοῦν
ό ᾿ ᾿ , 3 ὕ ἃ ,», ᾿ ἔν. 3 ὶ - -
. καρπόν, οὗ τὸ σπέομα αὐτοῦ ἔν αὐτῷ κατὰ γένος ἐπὶ τῆς γῆς».
Ἔννόει μοι ἐνταῦϑα, ἀγαπητέ, πῶς τῷ ρήματι τοῦ Δεοκό-
30 του τὰ πάντα ἐγένετο τῇ γῇ. Οὔτε γὰρ ἄνϑοωπος ἦν ὃ ἐρ-
γαζόμενος, οὖκ ἄροτρον, οὐ ὀοῶν συνεργία, οὐκ ἄλλη τις
ΟΜΙΛΔΙΑ Ε΄ 121
πὸν ἔλαθε καὶ ἡ γῆ τὸ ὄνομά της καὶ ἐπανῆλθε εἰς τὴν ἰδι-
κήν της μορφήν, καὶ τὰ συγκεντρωθέντα ὕδατα πάλιν ἠξι-
ὦθησαν τὴν ἰδικήν των ὀνομασίαν. «Ωνόμασε λοιπόν, λέ-
γει, τὸ σύνολον τῶν ὑδάτων θαλάσσας», καὶ ἐπρόσθεσε
πάλιν, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεόα, ὄτι ἤτο καλόν». ᾿Επειδὴ δεδαίως
ἡ ἀνθρωπίνη φύσια, ὡς ἀσθενής, δὲν ἦτο ἱκανὴ νὰ ἐπαι-
νέσῃ ἐπαξίως τὰ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, ὁμιλοῦσα προ-
καταθολικῶς ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς διδάσκει τὸν ἔπαινον ἀπὸ
τὸν ἴδιον τὸν δημιουργόν.
4. Ὅταν λοιπὸν μάθῃς, ὄτι εἰς αὑτὸν τὸν δημιουρ-
γὸν ἐφάνησαν καλὰ τὰ δημιουργήματα, ἀφ᾽ ἐνὸς μὲν θὰ
θαυμάσῃς περισσότερον, ἀφ᾽ ἐτέρου δὲ δὲν θὰ ἠμπορέσῃς
νὰ ἐκφέρῃς περισσότερον κανένα ἔπαινον καὶ ἐγκώμιον.
Ἔχεις λοιπὸν τέτοιον Κύριον, ποὺ κάνει τέτοια ἔργα, τὰ
ὁποῖα δέν ἠμποροῦν νὰ δεχθοῦν οὔτε τὸν ἰδικόν μας ἔ-
παινον. Διότι πῶς θὰ ἠμπορέσῃ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις νὰ
ἐπαινέσῃ ἢ νὰ ὑμνήσῃ ποτὲ ἐπαξίως τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ:
Καὶ πρόσεχε, παρακαλῶ, εἰς τὸ ἑξῆς ἐδῶ μὲ ὅσα ἀκολου-
θοῦν τὴν ἄπειρον σοφίαν τοῦ ἐπινοητικοῦ Θεοῦ. ᾿Αφοῦ λοι-
πὸν μᾶς ἐφανέρωσεν τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆο, εἰς τὴν συνέ-
χειαν μὲ τὴν ἐντολήν του χαρίζει εἰς αὐτὴν τὴν ἀρμόζου-
σαν ὀμορφιάν, καλλωπίζων τὴν ἐπιφάνειάν της μὲ τὴν ποι-
κιλίαν τῶν φυτῶν ζ«Καὶ εἶπε, λέγει, ὁ Θεός ἂς βλαστήσῃ
ἡ γῆ χόρτον χλωρόν, φυτὰ σπερματοφόρα καὶ καρποφόρα
δένδρα, τὰ ὀποῖα φέρουν τούς καρποὺς τοῦ εἴδους των,
περιέχοντας τὰ σπέρματἀά των, ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ἔγινεν
ἔτσι». Τί σημαίνει τό, «Καὶ ἔγινεν ἔτσι»; Ἐπρόσταξε, λέ-
γει, ὁ Κύριος, καὶ ἀμέσως ἡ γῆ ἀφοῦ διήγειρε τὰς ὡδῖνας
της, ἐστόλισε τὸν ἑαυτόν της μὲ τὴν θλάστησιν τῶν φυ-
τῶν. ἧικαὶ ἡ γῆ παρήγαγε χόρτον χλωρόν, τὰ διάφορα εἴδη
τῶν σπερματοφόρων φυτῶν καὶ τὰ διάφορα εἴδη τῶν καρ-
ποφόρων δένδρων, τὰ ὁποῖα περιέχουν μέσα τῶν τοὺς
σπόρους αὐτῶν ἐπὶ τῆς γῆα». Κατανόησε ἐδῶ, παρακαλῶ
ἀγαπητέ, πῶς μὲ τόν λόγον τοῦ Κυρίου τὰ πάντα ἔγιναν
εἰς τὴν γῆν. Διότι δὲν ἤτο ὁ ἐργαζόμενος οὔτε ἄνθρωποα,
οὔτε ἄροτρον, οὔτε ἐργασία θδοδιῶν, οὔτε καμμία ἄλλη
περὶ αὐτὴν ἐπιμέλεια, ἀλλὰ μόνον ἤκουσε τοῦ ἐπιτάγματος,

καὶ εὐθέως τὰ παρ᾽ ἑαυτῆς ἐπεδείξατο. ᾿Εκ τούτου μανϑάνο-
μεν, ὅτι καὶ νῦν οὐ τῶν γηπόνων ἣ ἐπιμέλεια, οὐδὲ ὅ πόνος,
καὶ ἡ λοιπὴ ταλαιπωρία ἧ κατὰ τὴν γεωργίαν γινομένη τῶν
καρπῶν ἡμῖν τὴν φορὰν χαρίζεται, ἀλλὰ πρὸ τούτων ἁπάντων
τὸ τοῦ Θεοῦ ρῆμα τὸ ἐξ ἀρχῆς πρὸς αὐτὴν γενόμενον. ἔΔ4λ-
λως τε δὲ καὶ τὴν μετὰ ταῦτα ἀγνωμοσύνην τῶν ἀνϑοώπων
διορϑουμένη ἡ ϑεία Γραφή, ἀκριθῶς ἡμῖν ἅπαντα διηγεῖται
κατὰ τὴν τάξιν τῶν γεγονότων, ἵνα ἀναστξίλῃ τῶν μάτην
10 φϑεγγομένων τὰς ἀπὸ τῶν οἰκείων λογισμῶν ληρωδίας τῶν
έγειν ἐπιχειρούντων, ὅτι τῆς τοῦ ἡλίου συνεργίας δεῖ πρὸς
τὴ» τῶν καρπῶν τελεσψόρησιν. Εἰσὶ δέ τινες οἱ καὶ τῶν
ἄστρων τισὶ ταῦτα ἐπιγράφειν ἐπιχειροῦσι. Διὰ τοῦτο δι-
δάσκει ἡμᾶς τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, ὅτι πρὸ τῆς τῶν στοιχείων
-“ ᾽
15 τούτων δημιουργίας, τῷ λόγῳ αὐτοῦ καὶ τῷ προστάγματι
εἴκουσα ἡ γῆ πάντα τὰ σπέρματα ἐκδίδωσιν, οὐδενὸς ἑτέρου
δεηϑεῖσα πρὸς συνεργίαν. "Πρκεσε γὰρ αὐτῇ ἀντὶ πάντων
τὸ σῆμα ιἐκεῖνο τὸ λέγον' «Βλαστησάτω ἡ γῆ ὀοτάνην χόρτον».
Κατακολουθοῦντες τοίνυν τῇ ϑείᾳ Γραφῇ, μηδέποτε ἀνεχώ-
20 μεϑα τῶν ἁπλῶς τὰ περισιάμενα λεγόντων, Κἂν γὰρ ἄν-
ϑρωποι τὴν γῆν ἐργάξωνται, κἂν τὴν ἀπὸ τῶν ἀλόγων συνερ-
γίαν ἔχωσι, καὶ πολλὴν τῇ γῇ ἐπιμέλειαν ἐπιδείξωνται, κἂν
ἀέρων εὐκρασία γένηται, καὶ πάντα τὰ ἄλλα συνδράμῃ, εἶ
μὴ τὸ νεῦμα τοῦ Δεσπότου γένοιτο, πάντα εἰκῇ καὶ μάτην,
25 καὶ οὐδὲν ἔσται πλέον τῶν πολλῶν πόνων καὶ καμάτω», μὴ
τῆς ἄνωθϑεν χειρὸς συνεφαπτομένης, καὶ τὴν τελεσφόρησιν
χαριζομένης τοῖς γινομένοις. Τίς οὐκ ἂν ἐκπλαγείη καὶ ϑαυ-
μάσειεν ἐννοῶν, ὅπως τοῦ Δεσπότου τὸ ρῆμα λέγον, «Βλα-
στησάτω ἡ γῆ δοτάνην χόρτου», εἷς αὐτὰς τῆς γῆς τὰς λα-
30 γόνας κατελϑόν, καϑάπερ πέπλῳ τινὶ ϑαυμαστῷ, οὕτω τῇ
τῶν ἀνϑῶν ποικιλίᾳ τῆς γῆς τὸ πρόσωπον κατεκύσμησε;
5. Δηλαδὴ τοῦ ἡλίου κοὶ τῶν ἄστρων.

φροντίδα ἐλήφθη δι᾽ αὐτήν, ἀλλά μόνον ἤκουσε τὴν ἐντο-

λὴν καὶ ἀμέσως ἑἐπαρουσίασε τά ἰδικά της. [᾿Απὸ αὐτὸ πλη-
ροφορούμεθα, ὅτι καὶ τώρα δὲν μᾶς χαρίζει τὴν καρποφο-
ρίαν οὔτε ἡ ἀσχολία τῶν γεωργῶν, οὔτε ὁ κόπος καὶ ἡ
ὑπόλοιπος ἐργασία, ποὺ καταθβάλλεται κατὰ τὴν καλλιέρ-
γειαν τῆς γῆς, ἀλλὰ περισσότερον ἀπὸ ὅλα αὐτά ὁ λόγος
τοῦ Θεοῦ, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐλέχθη πρὸς αὐτήν.
Αλλωστε δὲ διὰ νὰ διορθώσῃ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ καὶ τὴν ἀχα-
ριστίαν τῶν ἀνθρώπων ὕστερα ἀπὸ αὐτά, μᾶς διηγεῖται
ὅλα μὲ ἀκρίδειαν κατά τὴν σειρὰν τῆς δημιουργίας των,
διά νὰ σταματήσῃ τάς φλυαρίας ἐκείνων, ποὺ ἐξ ἰδίων
σκέψεων ὁμιλοῦν ἀνοήτως καὶ ἐπιχειροῦν νὰ λέγουν, ὅτι
διὰ τὴν ὠρίμανσιν τῶν καρπῶν τῆς γῆς εἶναι ἀναγκαία ἡ
συνεργασία τοῦ ἡλίου. Εἶναι δὲ καὶ μερικοί, οἱ ὁποῖοι ἐπι-
χειροῦν νὰ ἀναφέρουν αὐτὰ καὶ εἰς κάποια ἄστρα. Δι᾿
αὐτὸ μᾶς διδάσκει τὸ ἽἍΔΛγιον Πνεῦμα, ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴν
δημιουργίαν τῶν στοιχείων αὐτῶν", ὑποχωροῦσα ἡ γῆ εἰς
τὸν λόγον καὶ τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ παράγει ὅλα τἀ φυτά,
χωρὶς νἀ χρειασθῇ τὴν βοήθειαν κανενὸς ἄλλου. Διότι
ἦτο ἀρκετὸς εἰς αὐτήν, ἀντὶ ὅλων τῶν ἄλλων, ὁ λόγος ἐ-
κεῖνος, ὁ ὁποῖος ἔλεγε᾽ «Νὰ δλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλω-
ρόν». ᾿Ακολουθοῦντες λοιπὸν πιστά τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν,
ἂς μὴ ἀνεχώμεθα ποτὲ ἐκείνους ποὺ λέγουν, ὅτι ἔγιναν
μόνα των τὰ εὑρισκόμενα γύρω μας. Διότι καὶ ἂν ἀκόμη
οἱ ἄνθρωποι καλλιεργοῦν τὴν γῆν, καὶ ἂν ἀκόμη ἔχουν τὴν
βοήθειαν τῶν ζώων καὶ φροντίσουν πολὺ τὸ χωράφι των,
καὶ ἂν πνεύσουν εὐνοϊκοὶ ἄνεμοι καὶ συνδράμουν ὅλα τὰ
ἄλλα, ἐὰν δὲν θὰ ὑπάρξῃ ἡ συγκατάθεσις τοῦ Κυρίου, ὅλα
εἶναι ἄσκοπα καὶ μάταια, καὶ δὲν θὰ προκύψῃ κανένα κέρ-
δος ἀπὸ τοὺς πολλοὺς κόπους καὶ προσπαθείας, ἐάν τὸ
χέρι τοῦ Θεοῦ δὲν συνεργῆ καὶ δὲν χαρίζῃ τὴν καρποφο-
ρίαν εἰς αὐτὰ ποὺ γίνονται. Ποῖος δὲν θὰ ἐκπλαγῇ καὶ δὲν
θὰ θαυμάσῃ, ὅταν κατανοῇ, πῶς ὁ λόγος τοῦ Κυρίου, ποὺ
ἔλεγε, «Νὰ θλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλωρόν», ἀφοῦ κατῆλ-
θεν εἰς αὐτὰ τά σπλάγχνα τῆς γῆς, ὡσὰν μὲ κάποιο θαυμα-
στὸν πέπλον, ἔτσι μὲ τὴν ποικιλίαν τῶν ἀνθέων κατεστόλι-
Καὶ ἦν ἰδεῖν ἀϑρόον τὴν πρότερον ἄμορφον καὶ ἀκατασκεύίω-

οτόον τοσοῦτον δεξαμένην τὸ κάλλος, ὡς μικροῦ δεῖν ἅμιλ-
λᾶσϑαι τῷ οὐρανῷ. Καϑάπερ γὰρ ἐκεῖνος μετ᾽ οὐ πολὺ μέλ-
λει κοσιεῖσϑαι τῇ τῶν ἄστρων ποικιλίᾳ, οὕτω καὶ αὐτὴ τῇ
διαφορᾷ τῶν ἀνθῶν οὕτως ἐκαλλωπίσατο, ὡς καὶ τὸν δη-
μιουργὸν εἰς ἔπαινον ἄγειν: Εἶδε γάρ, φησίν, ὁ Θεός, ὅτι
καλόν.
ὅ. Εἶδες πῶς καϑ' ἕκαστον τῶν γινομένων δείκνυσιν ἐπαι-
γοῦντα τὸν δημιουργόν, ἵνα μετὰ ταῦτα ἦ τῶν ἀνϑρώπων φύ-
10 σις, ταῦτα διδασκοιένη, ἐκ τῶν δημιουργημάτων ἀνατρέχῃ
πρὸς τὸν δημιουργήσαντα; Εἰ γὰρ τὰ δημιουργήματα τοιαῦτα
ὄντα νικᾷ τὴν φύσιν τὴν ἀνϑρωπίνην, καὶ οὐδεὶς ἂν αὐτὰ
κατ᾽ ἀξίαν ἐπαινέσαι δυνήσεται" τί ἄν τις εἰπεῖν δυνηϑείη
περὶ αὐτοῦ τοῦ δημιουργοῦ; «Καὶ εἶδεν», φησίν, «ὅ Θεός, ὅτι
15 καλόν. Καὶ ἐγένετο ξαπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα τρίτη».
Ὁρᾷς πῶς τῇ συνεχείᾳ τῆς διδασκαλίας ἐμπῆξαι ὀούλεται
ΤῊ
ἐ
διανοίᾳ τῇ ἡμετέρᾳ τῶν λεγομένων τὴν δύναμιν; ᾿Εχρῆν
γὰρ εἰπεῖν, καὶ ἐγένετο ἡμέρα τρίτη. ᾿Αλλ’ ὅρα πῶς καύ᾽
ἑκάστην ἡμέραν οὕτω φησί, «Καὶ ἐγένειο ἑσπέρα, καὶ ἐγέ-
20 γνετὸ ποωΐ, ἡμέρα τρίτη»: οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ εἰκῇ, ἀλλ᾽ ἵνα μὴ
συγχέωμεν τὴν τάξιν, μηδὲ νομίζωμεν ἑσπέρας καταλαδού-
σης τέλος εἰληφέναι τὴν ἡμέραν: ἀλλ᾽ ἴδωμεν, ὅτι ἡ μὲν
ἑσπέρα τέλος ἐστὶ τοῦ φωϊτός, καὶ ἀρχὴ τῆς νυκτός, ὁ δὲ
ὄρϑροος τέλος τῆς νυκτὸς καὶ πλήρωμα τῆς ἡμέρας. Τοῦτο
25 γὰρ ἡμᾶς δούλεται διδάξαι ὃ μακάριος Μωῦσῆς λέγων,
«Καὶ ἐγένειο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα τρίτη». Καὶ
μὴ ξενισϑῇς, ἀγαπητέ, εἰ ταῦτα πολλάκις, καὶ συνεχῶς λέ-
γει ἡ ϑεία Γραφή. Εἰ γὰρ καὶ μετὰ τὴν τοσαύτην συνέχειαν
ἔτι οἱ τῇ πλάνῃ προκατειλημμένοι ᾿Ιουδαῖοι, οἱ πεπωρωμένοι
30 τὴν καρδίαν, φιλονεικεῖν πειρῶνται, καὶ τὴν ἑσπέραν ἀρ-
χὴν τῆς ἐπιούσης ἡμέρας εἶναι νομίζουσιν, ἀπατῶντες ἔ-
ὉΜΙΛΊΑ Ε΄ 125
σε τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς; Καὶ ἦτο δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν

ὅτι ἡ γῆ, ἡ ὁποία προηγουμένως ἦτο χωρὶς μορφὴν καὶ
σχῆμα, διὰ μιᾶς ἐδέχθη τόσην ὀμορφιάν, ὥστε παρ᾽ ὀλίγον
νὰ εἶναι ἐφάμιλλος πρὸς τὸν οὐρανόν. Διότι ὅπως ἀκριδῶς
ἐκεῖνος ὕστερα ἀπὸ ὀλίγον πρόκειται νὰ στολισθῇ μὲ τὴν
ποικιλίαν τῶν ἄστρων, ἔτσι καὶ αὐτὴ τόσον ἐστολίσθη μὲ
τὰ διάφορα ἄνθη ὥστε καὶ τὸν δημιουργόν της νὰ ὁδηγῇ
εἰς ἔπαινον. Διότι λέγει ἡ Γραφή, «Εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι ἦτο
καλόν».
5. Εἶδες πῶς μᾶς παρουσιάζει ἡ Γραφὴ τὸν δημιουργὸν
νὰ ἐπαινῇ χωριστά κάθε ἔνα δημιούργημά του, ὥστε ὕστε-
ρα ἀπὸ αὐτὰ τὸ ἀνθρώπινον γένος, ἀφοῦ διδάσκεται αὐ-
τά, νὰ κατευθύνεται ἀπὸ τὰ δημιουργήματα πρὸς τὸν δη-
μιουργόν; Διότι ἐὰν τὰ δημιουργήματα, ποὺ εἶναι τέτοια,
ὑπερθάλλουν τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν καὶ κανεὶς δὲν θὰ
ἠμπορέσῃ νὰ ἐπαινέσῃ αὐτὰ σύμφωνα μὲ τὴν ἀξίαν των,
τί θὰ ἠμπορέσῃ νά εἰπῇ κανεὶς διὰ τὸν δημιουργόν; «Καὶ
εἶδε, λέγει, ὁ Θεός, ὅτι ἦτο καλόν. Καὶ ἔγινε δράδυ, καὶ
ἔγινε πρωί, ἡμέρα τρίτη». Βλέπεις πῶς μὲ τὴν συνέχειαν
τῆς διδασκαλίας θέλει νὰ θδάλῃ τὴν δύναμιν τῶν λεγομέ-
νῶν μέσα εἰς τὴν διάνοιάν μας; Διότι ἔπρεπε νὰ εἰπῇ,
καὶ ἔγινεν ἡμέρα τρίτη. Πρόσεξε ὅμως πῶς διὰ κάθε ἡμέ-
ραν ἔτοι λέγει, [«Καὶ ἔγινε θράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα
τρίτη», ὄχι ἁπλῶς, οὔτε τυχαίως, ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ συγχέω-
μεν τὴν τάξιν, οὔτε νὰ νομίζωμεν, ὅτι ὅταν ἔλθῃ τὸ δράδυ,
τελειώνει ἡ ἡμέρα᾽ ἀλλὰ νὰ γνωρίζωμεν, ὅτι τὸ μὲν βράδυ
εἶναι τὸ τέλος τοῦ φωτὸς καὶ ἡ ἀρχὴ τῆς νύκτας, τὸ δὲ
πρωὶ τὸ τέλος τῆς νύκτας καὶ ἡ ὁλοκλήρωσις τῆς ἡμέρας.
Αὐτὸ λοιπὸν θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ ὁ μακάριος Μωυσῆς
λέγων, «Καὶ ἔγινε θράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα τρίτη»}
Καὶ μὴ παραξενεύεσαι, ἀγαπητέ, ἐάν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ λέγῇ
αὐτὰ πολλὰς φορὰς καὶ συνεχῶς. Διότι ἐὰν καὶ ὕστερα
ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἐπανάληψιν οἱ ᾿Ιουδαῖοι, οἱ ὁποῖοι εἶναι
προκατειλημμένοι ἀπὸ τὴν πλάνην καὶ ἔχουν πωρωμένην
τὴν καρδίαν των, προσπαθοῦν ἀκόμη νὰ φιλονεικοῦν καὶ
θεωροῦν, ὅτι τὸ θράδυ εἶναι ἀρχὴ τῆς ἐπομένης ἡμέρας,
αυτούς, καὶ παραλογιζόμενοι, καὶ τῇ σκιᾷ ἔτι παρακαϑήμενοι,

τῆς ἀληϑείας οὕτω πᾶσι δήλης γεγενημένης, καὶ τῷ λύχγῳ
προσεδρεύοντες, τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης πανταχοῦ τὰς
οἰκείας ἀκτῖνας ἀφιέντος, εἶ μὴ τοσαύτῃ τῇ διδασκαλίᾳ μετὰ
πολλῆς τῆς ἀκριδείας ἐχοήσαιο, τίς ἂν ἤνεγκε τῶν ἀγνω-
μόνων τὴν φιλονεικίαν; ᾿Α4λλ᾽ ἐκεῖνοι μὲν τῆς οἰκείας ἀ-
γνοίας ἀναμενέτωσαν τὰ ἐπίχειρα' ἡμεῖς δὲ οἱ καταξιωϑέν-
τὸς τὰς μαρμαρυγὰς δέξασϑαι τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης,
πειϑώμεϑα τῇ τῆς ϑείας Γραφῆς διδασκαλίᾳ, καὶ τῷ κατύγνι
το ταύτης ἐξακολουϑοῦνιες, οὕτω τὰ ὑγιῆ δόγματα ἐναποϑώ-
μεϑα τοῖς ταμείοις τῆς διανοίας τῆς ἡμετέρας, καὶ μδτὰ
τῆς τούτων φυλακῆς πολλὴν πρόνοιαν τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας
ποιώμεϑα, καὶ τὰ λυμαινόμενα ἡμῶν τὴν κατὰ ψυχὴν ὑγί-
εἰαν φεύγωμεν, καϑάπερ δηλητηρίων φαρμάκων, πάντων
15 τῶν τοιούτων ἀπεχόμενοι. Πολὺ γὰρ μείζων αὕτη ἡ δλάύδη,
καὶ τοσούτῳ μείζων, ὅσῳ ψυχὴ σώματος δελτίων. ᾿Εκεῖνα
μὲν γὰρ τὰ φάρμακα τὸν σωματικὸν τοῦτον ϑάναιον ἐπάγει:
τὰ δὲ τὴν ὑγίειαν τῆς ψυχῆς λυμαινόμενα, τὸν αἰώνιον ἧ-
μῖν ϑάνατον προξενεῖ. Τίνα δὲ ἔστι τὰ λυμαινόμενα ἡμᾶς;
20 Πολλὰ μὲν καὶ διάφορα, μάλιοτα δὲ τὸ πρὸς τὴν δόξαν ἐπτο-
ἤσϑαι τὴν ἀνϑρωπίνην, καὶ μὴ εἰδέναι ταύτης ὑπερορᾶν.
Τοῦτο γὰρ ἡμῖν αἴτιον πολλῶν γίνεται κακῶν, καὶ εἴ τινα
ἔχομεν πλοῦτον πνευματικόν, τοῦτον κενοῖ, καὶ ἐρήμους ΄-
μᾶς καϑίστησι τῆς ἐντεῦϑεν ὠφελείας. Τί οὖν ἂν γένοιτο
25 ταύτης τῆς λύμης ὀλεϑοιώτερον, ὅταν καὶ ἃ δοκοῦμεν ἔχειν,
ἀφίπτασϑαι ἡμῶν παρασκευάζει; Οὕτως ὁ Φαρισαῖος ἐκεῖνος
τοῦ τελώνου γέγονεν ἐλάττων, οὐ δυνηϑεὶς κρατῆσαι τῆς
οἰκείας γλώττης, ἀλλὰ δι’ ἐκείνης, καϑάπερ διὰ ϑυρίδης
τινὸς ἐκχέας πάντα αὐτοῦ τὸν πλοῦτον. Τοσοῦτόν ἐστι κε-
30 γοδοξία καπόν.
θ. Εἰπὲ γάρ μοι, τίνος ἕνεκεν καὶ διὰ τί ἐπτόησαι περὶ
τὸν τῶν ἀνϑοώπων ἔπαινον; Οὐκ οἶσϑα, ὅτι καϑάπερ σκιά,
6. Βλ. Λουκᾶ 18, 9 14 ὅπου ἡ παραθδολὴ τοῦ Τελώνου καὶ

Φαρισαίου.
παραπλανώμενοι καὶ παραλογιζόμενοι καὶ ἑξακολουθοῦν-

τες νὰ κάθωνται εἰς τὴν σκιάν, ἐνῷ ἡ ἀλήθεια ἔχει γίνει
τόσον φανερὰ εἰς ὅλους, καὶ ἔχοντες ἀκόμη τὸ λυχνάρι,
ἐνῷ ὁ ἥλιος τῆς δικαιοσύνης ἐκπέμπει παντοῦ τὰς ἀκτῖνας
του, ἐὰν δὲν ἐχρησιμοποιοῦσε τόσον μεγάλην διδασκαλίαν
μὲ πολλὴν ἀκρίβειαν, ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ ὑποφέρῃ
τὴν φιλονεικίαν τῶν ἀγνωμόνων; ᾿Αλλὰ ἐκεῖνοι μὲν ἂς ἀνα-
μένουν τὴν τιμωρίαν τῆς ἰδικῆς των μωρίας ἡμεῖς δὲ οἱ
ὁποῖοι ἐκρίθημεν ἄξιοι νὰ δεχθοῦμεν τὴν λάμψιν τοῦ ἡλίου
τῆς δικαιοσύνης, ἂς ὑπακούωμεν εἰς τὴν διδασκαλίαν τῆς
᾿Αγίας Γραφῆς, καὶ ἀκολουθοῦντες τὸν κανόνα αὐτῆς, ἂς
τοποθετήσωμεν ἔτσι τὰ ὀρθά δόγματα μέσα εἰς τὰ θησαυ-
ροφυλάκια τῆς ἰδικῆς μας διανοίας, καὶ μαζὶ μὲ τὴν φύλα-
ξιν αὐτῶν ἂς φροντίζωμεν πολὺ διὰ τὴν σωτηρίαν μαασ,
καὶ ἂς ἀποφεύγωμεν ἐκεῖνα ποὺ καταστρέφουν τὴν ὑγείαν
τῆς ψυχῆς μας, ἀπέχοντες ἀπὸ ὅλα αὐτά, ὅπως ἀκριβῶς
ἀπὸ τά δηλητηριώδη φάρμακα. Διότι εἶναι πολὺ μεγαλυτέ-
ρα αὐτὴ ἡ θλάθη, καὶ τόσον μεγαλυτέρα, ὅσον ἀνωτέρα
εἶναι ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸ σῶμα. Διότι ἐκεῖνα μὲν τὰ φάρμακα
ἐπιφέρουν τὸν σωματικὸν αὐτὸν θάνατον᾽ ἐκεῖνα δὲ ποὺ
θλάπτουν πολὺ τὴν ἡγείαν τῆς ψυχῆς, μᾶς προκαλοῦν τὸν
αἰώνιον θάνατον. Ποῖα δὲ εἶναι ἐκεῖνα, ποὺ μᾶς δλάπτουν;
Πολλὰ καὶ διάφορα, μάλιστα δὲ τὸ νὰ συγκινούμεθα ἀπὸ
τὴν ἀνθρωπίνην δόξαν καὶ νὰ μὴ γνωρίζωμεν νὰ περιφρο-
νοῦμεν αὐτήν. Τοῦτο λοιπὸν γίνεται ἡ αἰτία πολλῶν κακῶν
εἰς ἡμᾶς, καὶ ἐάν ἔχωμεν κάποιον πνευματικὸν θησαυρὸν,
τὸν ἀφαιρεῖ καὶ μᾶς στερεῖ τὴν ὠφέλειαν, ποὺ προέρχεται
ἀπὸ αὐτὸν. Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ καταστρεπτι-
κῴτερον ἀπὸ τὴν θλάθην αὐτήν, ὅταν καὶ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα
νομίζομεν ὅτι ἔχομεν, μᾶς τὰ ἐξαφανίζῃ; Ἔτσι ἐκεῖνος
ὁ Φαρισαῖος ἔγινε μικρότερος ἀπὸ τὸν τελώνην, ἐπειδὴ
δὲν ἠμπόρεσε νὰ συγκρατήσῃ τὴν γλῶσσαν του, ἀλλὰ ἐπει-
δὴ μὲ αὐτήν, ὡσάν μὲ κάποιαν μικράν θύραν, ἐξεστόμισεν
ὅλον τὸν πλοῦτον του". Τόσον μέγα κακὸν εἶναι ἡ κενοδοξία.
6. Εἰπέ μου λοιπόν, διὰ ποῖον λόγον καὶ διατί συγκινεῖσαι
διὰ τὸν ἔπαινον τῶν ἀνθρώπων; Δὲν γνωρίζεις, ὅτι ὅπως
καὶ εἴ τι ταύτης εὐτελέστερον, οὕτως ὃ παρὰ τούτων ἔπαι-

Ν ἯΙ ’ " . [τὰ ς Ν , 3,
γος εἰς τὸν ἀέρα διαχυϑεὶς ἀφανίζεται; "ἄλλως τε καὶ εὖ-

περίτρεπιος καὶ εὐμετάδλητός ἐστιν ἡ τῶν ἀνϑρώπων φύ-
σις, καὶ οἱ αὐτοὶ νῦν μὲν ἐπαινοῦσι, νῦν δὲ κακίζουσι τὸν
αὐτόν ἐπὶ δὲ τῆς τοῦ Θεοῦ ψήφου οὖκ ἄν ποτε τοῦτο γέ-
γοιτο. Μὴ τοίνυν ἀνόητοι ὦμεν, μηδὲ εἰκῇ καὶ μάτην ἕαυ-
τοὺς ἀπατῶμεν. Κἂν γὰρ ποιῶμέν τι ἄγαϑόν, μὴ διὰ τοῦτο
δὲ μόνον αὐτὸ μετιερχώμεϑα, ἵνα τὴν ἐντολὴν πληρώσωμεν
τοῦ ἡμετέρου Δεσπότου, κἀκείνῳ μόνῳ γνώριμοι γενώμεϑα,
10 εἰκῇ τὸν πόνον ὑπομένομεν, τοῦ ἐντεῦϑεν καρποῦ ἑαυτοὺς
ἀποστεροῦντες. Ὃ γὰρ διὰ τὸ ϑηρᾶσϑαι τὴν παρὰ τῶν ἀ»-
ϑρώπων δόξαν τι τῶν ἀγαϑῶν ἐργαζόμενος, κἄν τε ταύτης
ἀπολαῦσαι δυνηϑῇ, κἄν τὲ μή" πολλάκις καὶ διὰ τοῦτο πάν-
τα πράττων οὐδὲ ἐπιτυχεῖν ταύτης δυνήσεται κἄν τὲ οὖ»
15 ἐπιτύχῃ, κἄν τὲ ἀποτύχῃ, ἀρκοῦσαν εἴληφεν ἐνταῦϑα τὴν
ἀμοιδήν, καὶ οὐδεμίαν λήψεται ἐκεῖ ὑπὲρ τούτου ἀνταπό-
δοσιν. Διὰ τί; ᾿Επειδὴ προλαδὼν ἑαυτὸν ἀπεστέρησε τῆς
παρὰ τοῦ κριτοῦ φιλοτιμίας, προτιμήσας τὰ παρόντα τῶν
μελλόντων, καὶ τὴν παρὰ τῶν ἀνϑρώπων δόξαν τῆς ψήφου
20 τοῦ δικαίου κριτοῦ. Πάλιν ἂν δι’ αὐτὸ τοῦτο μόνον ἔργα-
ξώμεϑά τι τῶν πνευματικῶν, ὥστε ἐκείνῳ μόνον ἀρέσαι τῷ
ἀκοιμήτῳ ὀφϑαλμῷ, ᾧ πάντα γυμνά ἔστι καὶ τετραχηλισμέ-
γα, καὶ ὁ ϑησαυρὸς ἡμῖν ἄνάλωτος μένει, καὶ τὰ τῆς ἅμοι-
δῆς ἀκέραια, καὶ ἡ χρηστὴ προσδοκέα ἔντεῦϑεν ἡμῖν ἤδη
25 πολλὴνἡν παρέχει
παρέχει τὴν
τὴν παραμυϑίαν,
παραμυϑίαν, καὶ μετὰ
καὶ μετὰ τοῦ ἐν ἀσύλῳ
τοῦ ἐν ἀσὺλ
ταμιείῳ ἐκείνην ἡμῖν διαφυλάττεοϑαι τὴν ἀμοιόήν, καὶ ἢ
7 3 ,ὔ [2 “ Α » , ἈΝ γ΄
παρὰ τῶν ἀνθρώπων ἀκολουϑήοειε δόξα, Τότε γὰρ αὐτῆς

μᾶλλον μετὰ δαψιλείας ἀπολαύοιεν, ὅταν αὐτῆς ὑπερορῶμεν,
-“κ Α Η 5 , ὡ 3 - Γ᾿ “
ὅταν αὐτὴν μὴ ζητῶμεν, ὅταν αὐτὴν μὴ διώκωμεν. Καὶ

2 5 Α Α -» . 5" ᾿, Δ , ΄ Ἀ
30 τί ϑαυμάζεις, εἶ ἐπὶ τῶν τὴν πνευματικὴν φιλοσοφίαν μεδτιόν-

τῶν τοῦτο γίνεται, ὅπου γε καὶ ὄπὶ τῶν περὶ τὰ τοῦ κόσμου
ΟΜΙΛΙᾺΑ Ε' 129
ἀκριθῶς ἡ σκιά, καὶ ἐάν ὑπάρχῃ κάτι εὐτελέστερον ἀπὸ

αὐτήν, ἔτσι ὁ ἔπαινος ἀπὸ αὐτούς, ἀφοῦ διασκορπισθῇ εἰς
τὸν ἀέρα, ἐξαφανίζεται; Αλλωστε ἡ φύσις τῶν ἀνθρώ-
πὼν εὔκολα καὶ ἀνατρέπεται καὶ. μεταδάλλεται, καὶ οἱ ἴδιοι
τώρα μὲν ἐπαινοῦν, ὕστερα ὅμως ἐπικρίνουν τὸν ἴδιον ἄν-
θρωπον. Εἰς τὴν ἀπόφασιν ὅμως τοῦ Θεοῦ αὐτὸ δὲν ἡμπο-
ρεῖ νὰ γίνῃ ποτέ. ᾿Ας μὴ εἴμεθα λοιπὸν ἀνόητοι, οὔτε νὰ
ἐξαπατῶμεν τοὺς ἑαυτούς μας ἄσκοπα καὶ μάταια. Διότι
καὶ ἂν κάνωμεν κάτι ἀγαθόν, χωρὶς νὰ καταγινώμεθα εἰς
αὐτὸ μόνον διὰ τοῦτο, δι.. νὰ ἐκπληρώσωμεν δηλαδὴ τὴν
ἑντολὴν τοῦ Κυρίου μας καὶ νὰ γίνωμεν γνώριμοι μόνον εἰα
ἐκεῖνον, ὑπομένομεν τὸν κόπον ἄσκοπα, ἀφοῦ στεροῦμεν
ἀπὸ τούς ἑαυτούς μας τὸν καρπόν, ποὺ προέρχεται ἀπὸ
ἐκεῖ. Διότι ἐκεῖνος ποὺ κάνει κάτι ἀγαθὸν διὰ νὰ ἐπιδιώξῃ
τὴν δόξαν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, ἴσως Θὰ ἡμπορέσῃ νὰ
ἀπολαύσῃ αὑτήν, ἴσως ὅμως ὄὅχι᾽ διότι πολλάς φοράς, ἂν
καὶ κάνῃ τὰ πάντα πρὸς τὸν σκοπὸν αὐτόν, δὲν θὰ ήμπο-
ρέσῃ νὰ ἐπιτύχῃ αὐτὴήν᾽ καὶ εἴτε λοιπὸν ἐπιτύχῃ, εἴτε ἀπο-
τύχῃ, ἔχει λάθδει ἐδῶ ἱκανοποιητικὴν ἀμοιβὴν καὶ δὲν θὰ
λάθῃ ἐκεῖ καμμίαν ἀνταπόδοσιν δι᾽ αὐτό. Διατί; Διότι προ-
καταθολικῶς ἐστέρησε τὸν ἑαυτόν τοῦ ἀπὸ τὴν ἀγάπην
τοῦ κριτοῦ, ἐπειδὴ ἐπροτίμησε τὰ παρόντα ἀγαθὰ ἀπὸ τὰ
μέλλοντα, καὶ τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων ἀπὸ τὴν ἀπόφασιν
τοῦ δικαίου κριτοῦ. ᾽᾿Εξ ἄλλου ἂν δι᾽ αὐτὸ μόνον πράττω-
μεν κάτι τὸ πνευματικόν, διὰ νὰ ἀρέσωμεν δηλαδὴ μόνον εἰς
ἐκεῖνον τὸν ἄγρυπνον ὀφθαλμόν, ἐνώπιον τοῦ ὁποίου τὰ
πάντα εἶναι γυμνά καὶ ὁλοφάνερα, καὶ ὁ θησαυρός μας πα-
ραμένει ἀδαπάνητος καὶ ἡ ἀμοιδὴ ἀκεραία καὶ ἡ ἀγαθὴ
προσδοκία ἀπὸ ἐδῶ ἀκόμη μᾶς παρέχει μεγάλην παρηγο-
ρίαν καὶ μαζὶ μὲ τὸ ὅτι ἡ ἀμοιδὴ ἐκείνη φυλάσσεται δι᾽ ἡ-
μᾶς μέσα εἰς ἀπαραδίαστον θησαυροφυλάκιον, θὰ ἀκολου-
θήσῃ καὶ ἡ δόξα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους. Διότι τότε ἀπολαμ-
βάνομεν αὐτὴν μὲ ἀφθονίαν, ὅταν τὴν περιφρονοῦμεν, ὅταν
δὲν τὴν ἐπιζητοῦμεν, ὅταν δὲν τὴν ἐπιδιώκωμεν. [Καὶ διατί
ἀπορεῖα, ἐὰν αὐτὸ γίνεται εἰς ἐκείνους ποὺ καταγίνονται
μὲ τὴν πνευματικὴν φιλοσοφίαν, ὅπου βδέθαια καὶ ἐκείνους,
πράγματα δπιοημένων, τούτων μάλιστα οἱ πλείους καταφρο-

γοῦσι, καὶ ὑπερορῶσι τῶν ἐπιζητεῖν δουλομένων τὴν παρὰ
τῶν ἀνϑοώπων εὐφημίαν, καὶ εὑρήσεις παρὰ πάντων ἕαυ-
τοὺς σκωπτομένους ἐπὶ τῷ τῆς κενοδοξίας ἐφίεσϑαι; Τί οὖν
ἀϑλιώτερον γένοιτο ἡμῶν τῶν τὰ πνευματικὰ μετιόντων, εἶ
μέλλοιμεν ὁμοίως ἐκείνοις περὶ τὰς τῶν ἀνϑρώπων κεχη-
γέναι εὐφημίας, καὶ μὴ ἀρκεῖσϑαι τῷ ἐπαίνῳ τῷ παρὰ τοῦ
Θεοῦ; καϑάπερ καὶ ὁ Παῦλός φησιν, «Οὗ ὃ ἔπαινος οὐκ
ἐξ ἀνϑρώπων, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ Θεοῦ». Οὐχ δρᾷς, ἀγαπητέ, καὶ
10 ἐν“ ταῖς ἱπποδρομίαις, ὅπως οἱ τοὺς ἵππους ἐλαύνοντες, παν-
τὸς τοῦ δήμου καϑημένου, καὶ μυρίας εὐφημίας καταχέοντος
οὐκ ἐπισιρέφονται, οὐδὲ ἡδονὴν τὴν ἐκ τῆς ἐκείνων εὐφη-
μίας καρποῦνται, ἀλλὰ πρὸς ἕνα μόνον ὅρῶσι τὸν δασιλέα
τὸ" ἐν μέσῳ καϑήμενον, καὶ τῷ νεύματι ἐκείνου προσέχον-
15 τὲς παντὸς ὑπερορῶσι τοῦ πλήϑους, καὶ τότε μόνον μέγα
ῳ θονοῦσι", ἐπειδὰν ἐκεῖνος αὐτοὺς στεφανώσῃ; Τούτους
δὴ καὶ σὺ μιμούμενος, μὴ πολὺν λόγον ποιοῦ τῆς τῶν ἄν-
ϑοώπων εὐφημίας, μηδὲ διὰ τοῦτο τὴν ἀρετὴν μιδτέρχου,
ἀλλὰ τὴν παρὰ τοῦ δικαίου κοιτοῦ ψῆφον ἀνάμενε, καὶ τῷ
20 ἐκείνου νεύματι προσέχων, οὕτω σου τὸν δίον ἅπαντα οἶἷ-
κονόμει, ἵνα καὶ ἐνταῦϑα διηνεκῶς ἧς ταῖς χρησταῖς ἐλπίοι
τρεφόμενος, κἀκεῖ τῶν αἰωνίων ἀπολαύσῃς ἀγαϑῶν, (ὧν
γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ
Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χριστοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Πατρί, ἅμα τῷΙΎ
7 ες » 3 “ ͵' - ΕΣ - - 7 «
25 ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς Π
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Α μήν,
7. Ρωμ. 2, 29.
ποὺ συγκινοῦνται πολὺ διὰ τὰ πράγματα τοῦ κόσμου αὐτοῦ,

οἱ περισσότεροι περιφρονοῦν καὶ παραθλέπουν ἐκείνους,
ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ ἀποκτήσουν τὸν ἔπαινον ἀπὸ τοὺς ἀν-
θρώπους, καὶ θὰ συναντήσῃς νὰ ἐμπαίζωνται αὐτὰ ἀπὸ
ὅλους διά τὴν σφοδράν των ἐπιθυμίαν τῆς κενοδοξίας;
ΤΙ λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ἀθλιώτερον ἀπὸ ἡμᾶς,
ποὺ καταγινόμεθα μὲ τἀ πνευματικά, ἐὰν πρόκειται ὁμοίως
μὲ ἐκείνους νὰ ἀνοίγωμεν τὸ στόμα μας εἰς τὰς ἐπευφη-
μίας τῶν ἀνθρώπων καὶ νὰ μὴ ἀρκούμεθα εἰς τὸν ἔπαινον
ἀπὸ τὸν Θεόν; ὅπως ἀκριθδῶς καὶ ὁ Παῦλος λέγει, «Τοῦ
γνησίου δὲ πιστοῦ ὁ ἔπαινος δὲν προέρχεται ἀπὸ ἀνθρώ-
πους, ἀλλὰ ἀπὸ τὸν Θεόν»͵, Δὲν δλέπεις, ἀγαπητέ, καὶ εἰς
τὰς ἱπποδρομίας, πῶς οἱ ὁδηγοῦντες τούς ἵππους, ἐνῷ ὅλος
ὁ λαὸς κάθεται καὶ ἀπευθύνει ἀπείρους ἐπευφημίας, δὲν
περιστρέφουν τὸ κεφάλι των, οὔτε ἀπολαμθάνουν τὴν εὐ-
χαρίστησιν ἀπὸ τὴν ἐπευφημίαν ἐκείνων, ἀλλὰ δλέπουν
πρὸς ἔνα μόνον, τὸν βασιλέα, ὁ ὁποῖος κάθεται εἰς τὸ μέ-
σον καὶ προσέχοντες εἰς τὸ νεῦμα αὐτοῦ, παραθδλέπουν ὅ-
λον τὸ πλῆθος, καὶ τὸτε μόνον ὑπερηφανεύονται, ὅταν ὁ
βασιλεὺς στεφανώσῃ αὐτούς; Μιμούμενος λοιπὸν καὶ σὺ
αὐτούς, νὰ μὴ λογαριάζῃς πολὺ τἀς ἐπευφημίας τῶν ἀν-
θρώπων, οὔτε δι᾽ αὐτὸ νά μετέρχεσαι τὴν ἀρετὴν, ἀλλὰ
νὰ περιμένῃς τὴν ἀπόφασιν ἀπὸ τὸν δίκαιον κριτὴν καὶ
προσέχων εἰς τὸ νεῦμα ἐκείνου, ἔτσι νὰ τακτοποιῇς ὅλην
τὴν ζωὴν σου, ὥστε καὶ εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν πάντοτε
νά τρέφεσαι μὲ τὰς ἀγαθὰς ἐλπίδας, καὶ εἰς τὴν μέλλου-
σαν νὰ ἀπολαύσῃς τὰ αἰώνια ἀγαθά, τἀ ὁποῖα εἴθε ὅλοι
ἡμεῖς νά ἐπιτύχωμεν, μὲ τὴν χάριν καὶ φιλανθρωπίαν τοῦ
Πατὲρα καὶ συγχρόνως εἰς τὸ Δγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ
δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς
αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
(ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ΄
(Γεν. 1, 14 - 19)
«Καὶ εἶπεν ὃ Θεὸς γενηϑήτωσαν φωστῆρες ἐν τῷ
σιεοεώματι τοῦ οὐσαγνοῦ εἰς φαῦσιν ἐπὶ τῆς γῆς, τοῦ
διαχωρίζειν ἀναμέσον τῆς ἡμέρας καὶ ἀναμέσον τῆς
γυκτός, καὶ ἔστωσαν εἰς σημεῖα, καὶ εἷς καιρούς, καὶ
εἷς ἡμέρας, καὶ εἷς ἐνιαυτούς».
1. Βούλομαι τῆς συνήϑους ἅψασϑαι διδασκαλίας, καὶ ὀκνῶ,
καὶ ἀναδύομαι' νέφος γὰρ ἀϑυμίας ἐπελϑὸν συνέχεε καὶ συνε-
10 τάραξέ μου τὸν λογισμόν: μᾶλλον δὲ οὖκ ἀϑυμίας μόνον,
ἀλλὰ καὶ ϑυμοῦ, καὶ οὖκ οἶδ᾽ ὅ τι πράξω: ἀπορία γὰρ κατέ-
χδι τὴν διάνοιαν. “Ὅταν γὰρ ἐννοήσω, ὅτι μικρὸν πνεύσαν-
τος τοῦ διαδόλου, πᾶσαν ἡμῶν ἐκείνην τὴν συνεχῇ διδα-
σκαλίαν, καὶ τὴν καϑημερι»ἣν παραίνεσιν λήϑῃ παραδόντες,
15 εἰς τὴν σατανικὴν πομπὴν ἐκείνην ἅπαντες δεδραμήκατε,
τὴν ἱπποδροομίαν καταλαδόντες, ποίᾳ προϑυμίᾳ δυνήσομαι
πάλιν τὴν πρὸς ὑμᾶς ποιήσασϑαι διδασκαλίαν, τῶν προτέρων
οὕτως ἀϑοόον διαρουένιων; Τὸ γὰρ μάλιστα ἐπιτεῖνόν μοι
τὴν ἀϑυμίαν, καὶ σφοδρότερόν μοι τὸν ϑυμὸν ἐργαζόμενον
20 τοῦτό ἐστιν, ὅτι μετὰ τῆς παραινέσεως τῆς ἡμετέρας, καὶ
τὴν αἰδῶ τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς ἐξεδάλετε τῆς ξαυτῶν
ψυχῆς, καὶ οὕτω τοῖς τοῦ διαδόλου δικτύοις ἑαυτοὺς ἐκδε-
δώκαιε. Πῶς ἄν τις δυνηϑείη, κἂν λιϑίνην ἔχῃ ψυχήν,
πρῴως ἐνεγκεῖν τὴν τοσαύτην ὑμῶν ὀλιγωρίαν; Αἰσχύνομαι,
25. πιστεύσατε, καὶ ἐρυϑοιῶ, ὅταν ἴδω μάτην ἡμᾶς πονουμένους,
καὶ εἰς πέτρας τὸν οπόρον καταδάλλοντας. ᾿Αλλ ἐμοὶ μέν,
πᾶν τε ἀκούητε τῶν λεγομένων, κἄν τε παρακούητε, τὰ τῶν
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ΄
(Γεν. 1, 14 - 19)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός ἂὲὰ γίνουν φωστῆρεα εἰς τὸν.

θόλον τοῦ οὐρανοῦ διὰ τὸν φωτισμὸν τῆς γῆοα,
διὰ νὰ διαχωρίζουν τὴν ἡμέραν ἀπὸ τὴν νύκτα καὶ
ἂς χρησιμεύουν ὧς σημεῖα, ὧς καθωρισμένοι Και-
ροῖ,ὡς ἡμέραι καὶ ἔτη».
1. ᾿Επιθυμῶ νὰ ἀρχίσω ᾿τὴν συνηθισμένην διδασκαλίαν
καὶ μένω ἀναποφάσιστος καὶ ὑποχωρῶ᾽ διότι ἕνα νέφος
λύπης, ἀφοῦ ἐπαρουσιάσθη, μοῦ ἐπροκάλεσε σύγχυ-
σιν καὶ ταραχὴν εἰς τὸν νοῦν μᾶλλον δὲ ὄχι. μόνον λύ-
πης, ἀλλὰ καὶ ὀργῆς, καὶ δὲν γνωρίζω, τί νὰ κἀμω᾽ διότι
ἀμηχανία κατέχει τὴν - διάνοιάν μου. “Διότι ὅταν σκεφθῶ,
ὅτι μόλις ἔσπευσε δι᾽ ὀλίγον ὁ. διάδολοςα, ἀφοῦ ἐλησμονή-
σατε ὄλην ἐκείνην τὴν συνεχῆ διδασκαλίαν μας καὶ τὴν
καθημερινὴν παραίνεσιν, ἑτρέξατε ὅλοι εἰς τὴν σατανικὴν
ἐκείνην πομπήν, διὰ νὰ παρακολουθήσετε τὴν ἱπποδρο-
μίαν, μὲ ποίαν προθυμίαν Θὰ ἠμπορέσω νὰ κάμω τὴν διδα-
σκαλίαν πρὸς σᾶς, ἀφοῦ τὰ προηγούμενα ἔτσι διὰ μιᾶς ἐξη-
φανίσθησαν; Διότι ἐκεῖνο ποὺ κυρίως ἐπαυξάνει τὴν λύ-
πην. μοὺ καὶ κάνει τὴν ὁργήν μου περισσότερον παρά-
φορον εἶναι τοῦτο, ὅτι μαζὶ μὲ .τὴν ἰδικήν μας παραίνεσιν,
ἐξερριζώσατε ἀπὸ τὴν ψυχήν σας καὶ τὸν σεθασμὸν τῆς
ἀγίας τεσσαρακοστῆα, καὶ ἔτσι παρεδώσατε τούς ἐαυτούς
σας εἰς τὰ δίκτυα τοῦ διαβόλου. Πῶς θὰ ἠμπορέσῃ κανείαε,
καὶ ἂν ἀκόμη ἔχῃ λιθίνην ψυχήν, νὰ ὑποφέρῃ μὲ ἠρεμίαν
τὴν τόσον μεγάλην ἀδιαφορίαν σας; ᾿Εντρέπομαι, πιστεύ-
σατε, καὶ κοκκινίζω, ὅταν ἰδῶ νὰ κοπιάζωμεν μάταια καὶ
νὰ σπείρωμεν τὸν σπόρον εἰς πέτρας. ᾿Αλλὰ εἰς ἐμὲ μὲν,
εἴτε ἀκούετε τὰ λεγόμενα, εἴτε δὲν τὰ προσέχετε, ὁ μι-
μισϑῶν ἀπηρτισμένα τυγχάνει. Τὸ γὰρ ἐμαυτοῦ πᾶν ποιῶν

διετέλεσα, καὶ τὸ ἀργύριον κατέδαλον, καὶ τὴν νουϑεσίαν
ἐποιησάμην δέδοικα δὲ καὶ ἄγωνιῶ μὴ τούτῳ πλείονος ὑ-
εἷν κατηγσρήσεως αἴτιος γένωμαι. «(Ὁ γὰρ δοῦλος», φησίν,
«ἐκεῖνος ὁ εἰδὼς τὸ ϑέλημα τοῦ κυρίου αὐτοῦ, καὶ μὴ ποιή-
σας, δαρήσεται πολλάς». Οὐδὲ γὰρ εἷς ἄγνοιαν ὑμῶν τις ἔχει
καταφυγεῖν, οὕτως ἡμῶν καϑ' ἑκάστην ἡμέραν τὰ αὐτὰ ἔνη-
χούντων, καὶ ὑποδεικνύντων καὶ τὰς διαδολικὰς πάγας, καὶ
τῇς ἀρετῆς τὴν πολλὴν εὐκολίαν, ἐὰν νήφειν δουλοίμεϑα.
10 Ἢ οὐκ ἴστε ὅτι τοὺς οὕτω τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας ἀμελοῦντας,
καί ποτε μὲν ἐνταῦϑα παραγινομένους, ἄλλοιε δὲ εἰς τὰ
τοῦ διαδόλου δίκτυα ξαυτοὺς ἐκδιδόντας τοῖς κυσὶ παραδάλ-
λει ἢ ϑεία Γραφή; «νϑρωπος γάρ», φησίν, ἀποστρέφων
ἀπὸ τῆς ἁμαρτίας αὐτοῦ, καὶ πάλιν εἷς αὐτὴν ἐπανιών, ὅ-
15 μοιός ἔστι κυνὶ ἐπιστρέφοντι ἐπὶ τὸν ἴδιον ἔμετον». Ὃ ρᾷς
τίνι ἐσίκασιν οἵ πρὸς τὴν ϑέαν ἐκείνην τὴν παράνομον δε-
δραμηκότες; Οὐκ ἠκούσατε τοῦ Χρισιοῦ λέγοντος, «Πᾶς ὁ
ἀκούων μου τοὺς λόγους τούτους, αὶ μὴ ποιῶν αὐτούς, ὅ-
μσιωϑήοεται ἀνδοὶ μωρῷ, ὅστις ᾧκοδόμηοε τὴν οἰκίαν αὖ-
20 τοῦ ἐπὶ τὴν ἄμμον, καὶ ἦλθον οἱ ποταμοί, καὶ ἔπνευσαν οἵ
ἄνεμοι, καὶ προσέρρηξαν τῇ οἴκίᾳ ἐκείνῃ, καὶ ἔπεοε, καὶ
ἦν ἡ πιῶσις αὐτῆς μεγάλη»; Οἱ δὲ εἷς τὴν ἱπποδρομίαν
δεδραμηκότες, καὶ τούτου χείρους γεγόνασιν. ᾿Ἐ'κείνου γὰρ
ἡ οἰκία κἂν μετὰ τὴν προσδολὴν τὴν κατάπτωσιν ὑπέμεινε"
25 ποταμοὺς γὰρ καὶ ἀνέμους εἶπεν, οὐχ ἵνα ὑδάτων πλῆϑος
αἰνίξηται ἡμῖν καὶ ἀνέμων σφοδρότητα, ἀλλὰ τῶν πειραομῶν
τὴν ἐπαγωγὴν τὴν σφοδράν καὶ τὴν κατάπτωσιν τῆς οἴκίας,
οὐχ ἵνα περὶ αἰσϑητῆς οἴκίας νομίσωμεν. περὶ γὰρ ψυχῆς
ὃ λόγος τῆς ἀπὸ τῆς τῶν δεινῶν προσδολῇῆς καταπιπιούσης,
80 καὶ μὴ δυνηϑείσης ἀντισχεῖν" ἐφ᾽ ὑμῶν δὲ οὔτε ἄνεμος ἐ-
1, Λουκᾷ 12͵ 47.

2. Παραιμ. 28,11.
3. Ματθ. 7,26- 27.
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ΄ 135
σθός μου εἶναι ἀκέραιος. Διότι ἐκεῖνο, ποὺ ἐξηρτᾶτο ἀπὸ

ἐμέ, τὸ ἔκαμα μὲ τὸ παραπάνω, καὶ τὰ χρήματα ἐπλήρω-
σα, καὶ τὴν συμβουλὴν ἔδωσα. Φοθοῦμαι ὅμως καὶ ἀγω-
νιῶ, μήπως μὲ αὑτὸ τὸ ἴδιον γίνω αἴτιος μεγαλυτέρας κα-
τηγορίας ἐναντίον σας. «Διότι ὁ δοῦλος ἑκεῖνος, λέγει, ὁ
ὁποῖος ἐγνώριζε τὸ θέλημα τοῦ κυρίου του καὶ δὲν
ἔκαμε αὐτό, θὰ δαρῇ μὲ πολλάς μαστιγώσεις»". Οὔτε δέ-
βθαια ἠμπορεῖ κανείς σας νὰ καταφύγῃ εἰς τὴν ἄγνοιαν,
ὅταν ἡμεῖς ἔτσι διδάσκωμεν καθημερινῶς τἀ ἴδια καὶ ὑπο-
δεικνύωμεν καὶ τὰς παγίδας τοῦ διαθόλου, καὶ τὴν μεγά-
λην εὐκολίαν τῆς ἀρετῆς, ἐάν θὰ ἠθέλαμεν νὰ εἴμεθα νη-
φάλιοι. Ἢ δὲν γνωρίζετε, ὅτι ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἀδιαφο-
ροῦν τόσον πολύ διὰ τὴν σωτηρίαν των καὶ οἱ ὁποῖοι ἄλ-
λοτε μὲν παρευρίσκονται ἐδῶ, ἄλλοτε δὲ παραδίδουν τοὺς
ξαυτούς των εἰς τά δίκτυα τοῦ διαδόλου, τούς παραλλη-
λίζει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μὲ σκύλους; «Διότι ὁ ἄνθρωποοα, λέ-
γει, ὁ ὁποῖος ἀπομακρύνεται ἀπὸ τὰς ἁμαρτίας του καὶ
ἐπανέρχεται πάλιν εἰς αὐτάς, εἶναι ὅμοιος μὲ σκύλον ποὺ
ἐπιστρέφει εἰς ἰδικόν του ἔμετον». Βλέπεις μὲ ποῖον εἶναι
ὅμοιοι ἐκεῖνοι, ποὺ ἔχουν τρέξει πρός τὸ παράνομον ἔἐκεῖ-
νο θέαμα; Δὲν ἠκούσατε τὸν Χριστόν, ὁ ὁποῖος λέγει᾽
«Καθένας ποὺ ἀκούει τούς λόγους μου αὐτοὺς καὶ δὲν
τοὺς ἐκτελεῖ, θὰ εἶναι ὅμοιος πρὸς ἄνθρωπον ἀνόητον, ὁ
ὁποῖος ἔκτισε τὸ σπίτι του ἐπάνω εἰς τὴν ἄμμον, καὶ ἦλθαν
τὰ ποτάμια, καὶ ἐφύσηξαν οἱ ἄνεμοι καὶ προσέκρουσαν εἰα
τό σπίτι ἐκεῖνο καὶ ἔπεσε᾽ καὶ ἦτο ἡ πτῶσις του ὁλοκληρω-
τική»᾽; κεῖνοι ὅμως ποὺ ἔχουν τρέξει εἰς τὴν ἱπποδρο-
μίαν, ἔχουν γίνει χειρότεροι καὶ ἀπὸ αὐτόν. Διότι τὸ σπίτι
ἐκείνου κατέπεσε τουλάχιστον μετὰ τὴν προσδολήν᾽ ἀνέ-
φερε δεθδαίως ποτάμια καὶ ἀνέμους, ὄχι διὰ νὰ μᾶς ὑπο-
δηλώσῃ τὸ πλῆθος τῶν ὑδάτων καὶ τὴν ὀρμητικότητα τῶν
ἀνέμων, ἀλλὰ τὴν σφοδρὰν ἐπίθεσιν τῶν πειρασμῶν᾽ καὶ
τὴν ᾿κατάρρευσιν τοῦ σπιτιοῦ, ὄχι διὰ νὰ νομίσωμεν, ὅτι ὀὁ-
μιλεῖ διὰ αἰσθητόν σπίτι, διότι ὁ λόγος εἶναι διὰ τὴν ψυχήν,
ἡ ὁποία καταρρέε!ι ἀπὸ τὴν προσθδολὴν τῶν κακῶν καὶ
δὲν ἠμπορεῖ νὰ ἀντισταθῇ. ᾿Εναντίον σας δὲ οὔτε ἄνεμος
138 ἸΩΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΟΜΟΥ
κιγήϑη, οὔτε ποιαμσὶ προσέρρηξαν, ἀλλ᾽ ἁπλῶς αὔρα τις

μικρὰ διαδολικὴ ἔπνευσε, καὶ πάντας ὑμᾶς ἀνερροίπισε. Τί
ταύτης τῆς ἀνοίας χεῖρον γένοιτ᾽ ἄν; τί τῆς νηστείας ὄιε-
λος, εἶπέ μοι; τί τῆς ἐνταῦϑα συνελεύσεως τὸ κέρδος; Τίς
5 οὐκ ἂν καὶ ὑπὲρ ὑμῶν στενάξειξ, καὶ ἡμᾶς ταλανίσειεν;
Ὑπὲρ ὑμῶν, μέν, ὅτι ἅπαντα, ὅσα συνηγάγετε, ὑφ᾽ ἕν ἐξε-
χέατιε, καὶ τὰς ϑύρας τῆς διανοίας ὑμῶν ἀνεπετάσατε τῷ
πονηρῷ δαίμονι, ὥστε καὶ εἴσελϑεῖν, καὶ μετὰ πολλῆς τῆς
εὐκολίας πάντα ὑμῶν ἐκφορῆσαι τὸν πλοῦτον τὸν πνευματι-
10 κόν: ἡμᾶς δὲ ταλανίσειεν εἰκότως, ὅτι εἷς νεκρὰς οὕτως
ἔνηχοῦμεν ἀκοάς, καὶ τοσαύτην ζημίαν ὑπομένομεν καϑ' ἐ-
κάστην ἡμέραν σπείροντες μέν, μηδὲν δὲ καρποῦσϑαι δυγά-
μενοι. Μὴ γὰρ διὰ τοῦτο λέγειν οπουδάζομεν, ὥστε ἁπλῶς
τέρψαι ὑμῶν τὴν ἀκοήν, ἢ ὧς τοῦ παρ᾽ ὑμῶν ἐπαίνου
15 ἐφιέμενοι; Εἶ μὴ μέλλοιτέ τι κερδαίνειν ἐκ τῶν παρ᾽ ἡμῶν
λεγομένων, δέλτιον ἡμᾶς σιγῆσαι λοιπόν. Οὐδὲ γὰρ δούϊο-
μαι ὑμῖν πλείονα τὴν κατάκρισιν ἐργάζεσθαι. Καϑάπερ »ὰρ
ἔμπορος, ἐπειδὰν πολὺν τὸν φόρτον συναγάγῃ, καὶ πεπλη-
θωμένην τὴν ὁλκάδα ἔχων πολλοῦ τοῦ πλούτου, ἀϑρόας κα-
20 ταιγίδος προσπεσούσης, καὶ τῆς τῶν πνευμάτων δίας περι-
γενομένης αὔτανδρον καταδύσῃ τὸ σκάφος, ἐλεεινὸν ἅπασι
ϑέαμα γίνεται, γυμνὸς ἐξαίφνης φανείς, καὶ μετὰ πο-
λὺ» καὶ ἄφατον πλοῦτον ἐν ἐσχάτῃ πενίᾳ καταστάς, τὸν
αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ὑμᾶς νῦν ὅ διάδολος διέϑηκεν. Εὐδιὼν
25 γὰρ ὑμῶν πεπληρωμένην τὴν ὁλκάδα τὴν πνευματικὴν πολ-
λοῦ πλούτου, καὶ ἄφατον ἰδὼν τὸν ϑησαυρόν, ὃν ἀπό τε
τῆς νηστείας, ἀπό τε τῆς συνεχοῦς διδασκαλίας συναγαγεῖν
ἠδυνήϑητε, καϑάπερ καταιγίδα τινὰ ἐπαφεὶς τὴν ἀνόνητον
ἐκείνην καὶ ἐπιόλαδῆ τῶν ἵππων ἅμιλλαν, δι’ ἐκείνης ἐρή-
380 μους χαὶ γυμνοὺς πάσης τῆς εὐπορίας κατέστησεν.
3, Οἵδα ὅτι σφοδρᾷ τῇ ἐπιτιμήσει κέχρημαι, ἀλλὰ σύγγτνω-
ἐφύσηξεν, οὔτε ποτάμια προσέκρουσαν, ἀλλὰ ἁπλῶς κά-

ποιὰ ἐλαφρὰ αὔρα τοῦ διαβόλου ἐφύσηξε καὶ ὅλους σᾶς
ἔφερε ἐδῶ καὶ ἐκεῖ. Τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ χειρότερον
ἀπὸ αὐτὴν τὴν μωρίαν; εἰπέ μου, ποία ἡ ὠφέλεια τῆς νη-
στείας; ποῖον τὸ κέρδος ἀπὸ τὴν συγκέντρωσίν μας ἐδῶ;
Ποῖος δὲν θὰ ἐστέναζε διὰ σᾶς καὶ δὲν θὰ μᾶς ἐλεεινολο-
γοῦσε; Διὰ σᾶς μέν, διότι ὅλα, ὅσα ἐσυγκεντρώσατε,
διεσκορπίσατε ἐξ αἰτίας ἐνός, καὶ τάς θύρας τῆς διανοίας
σας ἠνοίξατε τελείως εἰς τὸν πονηρὸν δαίμονα, ὥστε
καὶ νά εἰσέλθῃ καὶ νὰ ἀποκομίσῃ μαζί του μὲ πολλὴν εὐ-
κολίαν ὅλον τόν πνευματικόν σας πλοῦτον. Ἡμᾶς δὲ θὰ
ἐλεεινολογοῦμεν εὐλόγως, διότι διδάσκομεν ἔτσι εἰς νε-
κρὰς ἀκοάς καὶ ὑπομένομεν καθημερινῶς τόσον μεγάλην
ζημίαν ἀφοῦ σπείρωμεν μέν, χωρὶς ὅμως νὰ ἠμποροῦμεν
νὰ ἀπολαμβθάνωμεν καθόλου τὸν καρπόν. Μήπως λοιπὸν
δι᾽ αὐτὸ προσπαθοῦμεν νὰ ὀμιλοῦμεν, διά νὰ σᾶς εὐχαρι-
στήσωμεν ἁπλῶς τὴν ἀκοήν σας ἢ διότι ἐπιθυμοῦμεν τὸν
ἔπαινόν σας; ᾿Εἀν δὲν πρόκειται νὰ κερδίσετε κάτι ἀπὸ τὰ
λεγόμενά μαα, εἶναι καλύτερον νὰ σιωπήσωμεν εἰς τὸ μέλ-
λον. Οὔτε δέθαια θέλω νὰ σᾶς κατηγορήσω περισσότερον.
Διότι ὅπως ἀκριθῶς ὁ ἔμπορος, ὅταν συγκεντρώσῃ πολὺ
φορτίον καὶ ἐνῷ ἔχει γεμᾶτον τὸ πλοῖον μὲ πολὺν πλοῦτον,
ἀφοῦ ἐκοπάσῃ μεγάλη καταιγίδα καὶ ὑπερισχύσῃ ἡ ὁρμὴ
τῶν ἀνέμων καὶ θδυθισθῇ αὔτανδρον τὸ σκάφοα, γίνεται
ἐλεεινὸν θέαμα εἰς ὄλους, ἐπειδὴ ἐφάνη ξαφνικὰ γυμνός
καὶ περιῆλθεν ὄστερα ἀπὸ τὸν πολὺν καὶ ἀνέκφραστον
πλοῦτον εἰς τὴν ἐσχάτην πτωχείαν, κατὰ τὸν ἴδιον λοιπὸν
τρόπον καὶ σᾶς τώρα μετεχειρίσθη ὁ διάβολοα. Διότι ἀφοῦ
εὔρε τὸ πνευματικόν σας πλοῖον γεμᾶτον μὲ πολὺν πλοῦ-
τον͵ καὶ εἶδε τὸν ἀνέκφραστον θησαυρόν, τὸν ὁποῖον ἡμπο-
ρέσατε νὰ συγκεντρώσετε καὶ ἀπὸ τὴν νηστείαν καὶ ἀπὸ τὴν
συνεχῆ διδασκαλίαν, ὡσὰν κάποιαν καταιγίδα ἐξαπολύσας
τὸν ἀνώφελον ἐκεῖνον καὶ ἐπιθλαδῆ ἀγῶνα τῶν ἵππων, μὲ
αὐτὸν σᾶς ἐστέρησε καὶ σᾶς ἐγύμνωσεν ἀπὸ κάθε ἀφθο-
νίαν ἀγαθῶν.
2. Γνωρίζω, ὅτι μεταχειρίζομαι αὐστηρὰν ἐπίκρισιν, ἀλλὰ
τε, παρακαλῶ" τοιοῦτον γὰρ ἡ ὀδυνωμένη ψυχή. Οὐδὲ γὰρ

ἐξ ἀπεχϑείας ταῦτα φϑέγγομαι, ἀλλ᾽ ἀπὸ κηδεμονίας καὶ
φιλοστόργου ψυχῆς" διὸ τῆς σφοδρότητος μικρὸν καϑυφείς,
ἐπειδὴ αὐτῆς τῆς νομῆς τοῦ ἕλκους περιγέγονε, δούλομαι
καὶ εἷς ἐλπίδας χρηστὰς ἀγαγεῖν τὴν ὑμετέραν ἀγάπην,
ὥοτε μὴ ἀπογνῶναι, μηδὲ ἀπαγορεῦσαι. Οὐδὲ γὰρ καϑάπερ
ἐπὶ τῶν αἰσϑητῶν γίνεται πραγμάτων, οὕτω καὶ ἐνταῦϑα
συμδαίνει' ἐκεῖ μὲν γὰρ οὖκ ἔνι τὸν ἀπὸ τοῦ πλούτου ἐκείνου
εἰς τὴν ἐσχάτην πενίαν κατεγεχϑέντα εὐθέως ἀνενεγκεῖν"
το ἐνταῦϑα δὲ διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν, ἐὰν δουλώμεϑα
μόνον καταγνῶναι τῶν ἤδη εἰργασμένων ἡμῖν, καὶ μέχρι
τούτου στῆσαι τὰ τῆς οαϑυμίας, δυνάμεϑα ταχέως ἐπὶ τὴν
προτέραν εὐπορίαν ἐπανελθεῖν. Τοιοῦτος γὰρ ὅ Δεσπότης
ὅ ἡμέιερος, οὕτω φιλότιμος καὶ μεγαλόδωρος" καὶ δοᾷ διὰ
15 τοῦ προφήτου, λέγον: «Οὐ ϑελήσει ϑέλω τὸν ϑάνατον τοῦ
ἁμαρτωλοῦ, ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν». Οἷδα ὅτι
εὐγνώμονες ὄντες αἰσϑάνεσϑε τῶν ἑἐπταισμένων ὑμῖν, Οὐ
μικρὰ δὲ ὅδὸς πρὸς τὴν ἐπάνοδον τῆς ἀρετῆς τό εἰδέναι
τῶν ἡμαρτημένων τὸ μέγεϑος. ᾿Αλλὰ μή μοι πάλιν τὰ τῆς
20 διαδολικῆς ἐκείνης ἀπάτης ρήματά τις παραγέτω, λέγων'
ποῖον γὰρ ἁμάρτημα, ἰδεῖν ἵππους τρέχοντας; ᾿Εὰν γὰρ
δουληϑῇς εὐγνωμόνως καταμαϑεῖν ἅπαντα τὰ ἐκεῖ γινάμε-
ψα, εὑρήσεις πάντα μεστὰ σατανινῆς ἐνεργείας. Οὐ μόνον
γὰρ ἵππους τρέχοντάς ἔστιν ἰδεῖν, ἀλλὰ καὶ κραυγῶν, καὶ
25 ὀλασφημιῶν, καὶ μυρίων ἀκαίρων ἐστὶν ἀκοῦσαι λόγων,
καὶ γυναῖκας ἡταιρηκυίας εἰς τὸ μέσον παριούσας ἰδεῖν,
καὶ νέους πρὸς τὴν τῶν γυναικῶν ἁπαλότητα ἑαυτοὺς ἐκδι-
δόντας. Ἢ μικρά σοι ταῦτα δοκεῖ εἶναι πρὸς τὸ τὴν ψφυ-
χὴν αἰχμάλωτον ἐργάσασϑαι; ΕἾ γὰρ καὶ αἱ ἀπὸ ταὐτομά-
30 του συντυχίαι πολλάκις ὑπεσκέλισαν καὶ κατέδαλον, καὶ εἷς
4. ᾿1εΖ. 18, 23.

ΟΜΙΛΔΛΙΑ ΣΤ’ 139
συγχωρήσατέ με, παρακαλῶ᾽ διότι τέτοια εἶναι ἡ πονεμένη

ψυχή μου. Οὔτε δέθαια λέγω αὑτὰ ἀπὸ ἀπέχθειαν, ἀλλὰ
ἀπὸ ἐνδιαφέρον καὶ ψυχικὴν φιλοστοργίαν. Διὰ τοῦτο,
ἀφοῦ ἐγκαταλείψω δι᾽ ὁλίγον τὴν αὐὑστηρότητα, ἐπειδὴ ἐνί-
κησα τὴν ἐπέκτασιν αὐτῆς τῆς θλίψεως, θέλω νὰ ὀδηγήσω
τὴν ἀγάπην σας πρός τὰς ἀγαθὰς ἐλπίδας, ὥστε νὰ μὴ
ἀπελπισῦῆτε, οὔτε νὰ ἀποκάμετε. Οὔτε θέδαια, ὅπως ἀκρι-
θῶς γίνεται εἰς τὰ αἰσθητὰ πράγματα, ἔτσι συμθαίνει καὶ
ἐδῶ. Διότι ἐκεῖ μὲν δὲν εἶναι δυνατὸν ἐκεῖνος, ποὺ ἀπὸ τὸν
πλοῦτον ἐκεῖνον κατέπεσεν εἰς τὴν ἐσχάτην πτωχείαν, νὰ
ἐπανέλθῃ ἀμέσως εἰς τὴν προηγουμένην του κατάστασιν᾽
ἐδῶ ὅμως ἐξ αἰτίας τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ, ἐὰν θέ-
λωμεν μόνον νὰ ἀντιληφθοῦμεν ἐκεῖνα, ποὺ ἤδη ἔχομεν
πράξει, καὶ νὰ σταματήσωμεν μέχρια αὐτὸ τό σημεῖον τὴν
ἀδιαφορίαν μας, ἠμποροῦμεν γρήγορα νὰ ἐπανέλθωμεν εἰα
τὴν προηγουμένην πλουσίαν κατάστασιν. Διότι τέτοιος εἶναι
ὁ ἰδικός μας Κύριος, τόσον φιλότιμος καὶ τόσον γενναιόδω-
ρος᾽ καὶ φωνάζει διὰ μέσου τοῦ προφήτου, λέγων᾽ «Δέν ἐπι-
θυμῶ θέθαια τὸν θάνατον τοῦ ἀμαρτωλοῦ, ὅπως τὴν ἐπι-
στροφὴν καὶ τὴν ζωὴν του»΄. Γνωρίζω, ὅτι ἀντιλαμβάνεσθε
τὰ σφάλματὰ σαα, ἐπειδὴ εἶσθε εὐγνώμονεα. Καὶ δὲν εἶναι
μικρὸς ὁ δρόμος διὰ τὴν ἐπάνοδον εἰς τὴν ἀρετήν, τὸ νὰ
γνωρίζωμεν τὸ μέγεθος τῶν ἀμαρτημάτων. ᾿Αλλά ἂς μὴ
μοῦ παρουσιάσῃ πάλιν κανεὶς τὰ λόγια τῆς ἀπάτης ἐκείνης
τοῦ διαθόλου, λέγων᾽ ποῖον λοιπὸν εἶναι τὸ ἁμάρτημα, τὸ
νὰ ἰδῇ κανεὶς τοὺς ἵππους νὰ τρέχουν; Διότι ἐὰν θελήσῃς
μὲ ἀγαθὴν διάθεσιν νἀ γνωρίσῃς καλὰ ὅλα ἐκεῖνα, ποὺ γί-
νονται ἐκεῖ, θὰ τὰ εὔρῃς ὅλα πλήρη ἐνεργείας τοῦ σα-
τανᾶ. Διότι ὄχι μόνον ἵππους νὰ τρέχουν εἶναι δυνατὸν νὰ
ἰδῇ κανείς, ἀλλὰ καὶ κραυγάς καὶ δλασφημίας καὶ ἄπειρα
ἀπρεπῆ λόγια εἶναι δυνατὸν νὰ ἀκούσῃ, καὶ νὰ ἰδῇ νὰ ἐμφα-
νίζωνται εἰς τὸ μέσον πόρναι γυναῖκες καὶ νέοι νὰ παραδί-
δουν τοὺς ἑαυτούς των εἰς τὴν τρυφερότητα τῶν γυναικῶν.
Ἢ σοῦ φαίνονται αὑτὰ μικρά, διὰ νὰ καταστήσῃς αἰχμάλω-
τον τὴν ψυχήν σου; Διότι ἐὰν αἱ τυχαῖαι! συμπτώσειαᾳ πολ-
λὰς φορὰς ὑπενόμευσαν καὶ ἐταπείνωσαν καὶ ὠδήγησαν εἰς
140 ΙΩΑΝΝΟῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
αὐτὸ τῆς ἀπωλείας τὸ ὄάραϑρον κατήνεγμαν τὸν μὴ προσέ-

χοντα, τί εἰκὸς παϑεῖν τοὺς ἐπ’ αὐτὸ τοῦτο ἐκεῖ παραγινομέ-
γους, καὶ τοὺς ὀφθαλμοὺς ἑστιῶντας ταῖς παρανόμοις ἔκεί-
γαῖις ϑέαις, καὶ ἀπηρτισμένους μοιχοὺς ἐκεῖϑεν κατιόντας;
Εἰδὼς γὰρ ὃ φιλάνρωπος ἡμῶν Δεσπότης τῆς φύσεως τῆς
ἡμετέρας τὸ εὐεπηρέαστον, καὶ τῆς τοῦ διαδόλον κακονογίας
τὸ πανοῦργον καὶ πολύπλοκον, ἐκ πολλοῦ τοῦ περιόντος τει-
χίξζων ἡμᾶς, καὶ ὀουλόμετος ἀναλώτους ἐργάσαοϑαι ταῖς
τούτου παγίσι, τὸν νόμον τοῦτον τέϑεικεν, λέγων: «Ὁ ἐμ-
10 ὄλέψας γυναικὶ πρὸς τὸ ἐπιϑυμῆσαι αὐτῆς, ἤδη ἐμοίχευσεν
αὐτὴν ἔν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ», μοιχείαν ἀπηοτισμένην καλῶν
τὴν μετὰ περιεργίας ϑεωρίαν γεγενημένην. Μὴ τοίνυν μοι
λέγε λοιπόν" τί γὰρ ὄλάδος ἀπὸ τῆς ἐκεῖσε διατριόδῆς; Καὶ
αὐτὸ γὰρ μόνον τὸ τῆς τῶν ἵππων ἁμίλλης ἱκανὸν πολὺν τῇ
15 ψυχῇ τὸν ὄλεϑοον ἐπαγαγεῖν. “Ὅταν γὰρ ὑπὲρ ἀνονήτων,
καὶ μὴ μόνον μηδὲν τῇ ψυχῇ συμδαλλομένων, ἀλλὰ καὶ λυ-
μαινομένων αὐτῇ τὸν καιρὸν καταναλίσκωμεν καὶ διαπλὴς-
κτιζώμεϑα, καὶ μυρία ρητὰ καὶ ἄρρητα φϑεγγώμεϑα, τίς
ἡμῖν ἔσται συγγνώμη; ποία δὲ ἀπολογία; Καὶ ἐνταῦϑα μὲν
20 ἐὰν μικρὸν παρατείνωμεν τὴν διδασκαλίαν, πολλοὶ δυσχε-
ραίνουσι καὶ ἀλύουσι, καὶ πόνο» τοῦ σώματος καὶ κάματον
προδάλλονται, καὶ ταῦτα τοῦ ϑαυμαστιοῦ τούτου ὀρόφου ἵπα-
γοῦ ὄντος παραμυϑήσασϑαι" οὔτε γὰρ ὑπὸ κρυμοῦ ἔστι» ἔνο-
χληϑῆναι, οὔτε ὑπὸ ὑετοῦ, ἢ τῆς τῶν ἀνέμων σφοδοότητος"
25 ἐκεῖ δὲ καὶ ὑετοῦ λάδρου καταρρηγνυμένου, καὶ ἀνέμων σῷ’-
δρῶν πνεόντων», καὶ ἄλλοιε τοῦ ἡλίου ϑεομὴν τὴν ἀκτῖνα
ἀφιέντος, οὐ μίαν οὐδὲ δύο ὥρας, ἀλλὰ τὸ πλέον τῆς ἡμέ-
ρας διημερεύουσι, καὶ οὔτε ὃ γέρων αἰδεῖται τὴν πολιάν,
οὔτε ὃ νέος αἰσχύνεται πρὸς τὰ τῆς πολιᾶς ὑπεκκαύματα
30 ὀαδίζων: ἀλλὰ τοσαύτη ἡ ἀπάτη, ὡς καὶ μεϑ᾽ ἡδονῆς τὸ δέ-
5. Ματθ. 5, 28.
ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ’ 141
αὐτὸ τὸ βάραθρον τῆς καταστροφῆς ἐκεῖνον, ποὺ δὲν προσ-

ἔχει, τί εἶναι φυσικὸν νὰ πάθουν ἐκεῖνοι ποὺ διὰ τὸν σκο-
πὸν αὑτὸν ἀκριθῶς πηγαίνουν ἐκεῖ καὶ προσφέρουν εἰς τὰ
μάτια των τἀ παράνομα ἐκεῖνα θεάματα καὶ ἐπανέρχονται
ἀπὸ ἐκεῖ τέλοιοι μοιχοί; ᾿Επειδὴ λοιπόν ὁ φιλάνθρωπος
Κὐριός μας γνωρίζει πόσον εὔκολα ἐπηρεάζεται ἡ ἀνθρω-
πίνη φύσις καὶ τὴν πονηρὰν καὶ πολύπλοκον δολιότητα τοῦ
διαθόλου, ὀχυρώνουν ἡμᾶς ἀπὸ τὸν εὑρισκόμενον συνήθως
γύρω μας καὶ θέλων νὰ μᾶς καταστήσῃ ἀσυλλήπτους εἰς
τὰς παγίδας αὐτοῦ, ἔχει θεσπίσει αὐτὸν τὸν νόμον, λέγων᾽
«Ἐκεῖνος, ποὺ δλέπει γυναῖκα διὰ νὰ τὴν ἐπιθυμήσῃ πρὸς
ἁμαρτίαν, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν μέσα εἰς τὴν καρδίαν
του»ἤ, ἀποκαλῶν πλήρη μοιχείαν τὴν ματιὰν ποὺ γίνεται
μὲ σαρκικὴν ἐπιθυμίαν. Νὰ μὴ μοῦ λέγῃς λοιπὸν εἰς τὸ
ἑξῆς ποία εἶναι ἡ θλάδη ἀπὸ τὴν παραμονήν μου ἐκεῖ;
Διότι καὶ αὑτὴ μόνον ἡ ἅμιλλα τῶν ἵππων εἶναι ἱκανὴ νὰ
φέρῃ εἰς τὴν ψυχὴν μεγάλην καταστροφὴν. Διότι ὅταν χἀ-
νωμεν τὸν καιρόν μας εἰς ἀνωφελῆ πράγματα, τὰ ὁποῖα
ὄχι μόνον δὲν προσφέρουν εἰς τὴν ψυχὴν τίποτε, ἀλλὰ
ἀντιθέτως καταστρέφουν αὐτήν, καὶ φιλονεικοῦμεν καὶ λέ-
γωμεν ἅπειρα ἐπιτρεπτὰ καὶ ἀνεπίτρεπτα, ποίαν συγγνώ-
μην θὰ ἔχωμεν; καὶ ποίαν ἀπολογίαν θὰ κάνωμεν; Καὶ ἐδῶ
μὲν ἐὰν παρατείνωμεν ὁλίγον τὴν διδασκαλίαν, πολλοὶ
δυσφοροῦν καὶ στενοχωροῦνται πολύ, καὶ προδάλλουν ὡς
πρόφασιν τὴν κόπωσιν καὶ τὴν ἀσθένειαν τοῦ σώματοα,
καὶ αὐτὰ συμθαίνουν, ὅταν ὁ θαυμαστὸς αὐτὸς οἶκος εἶναι
ἱκανὸς νὰ παρηγορήσῃ᾽ διότι δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἐνοχλη-
θῇ κανεὶς ἀπὸ παγετόν, οὔτε ἀπὸ βροχήν, οὔτε ἀπὸ τὴν
ὀρμὴν τῶν ἀνέμων. ᾿Ἐκεϊ δέ, καὶ ὅταν ξεσπᾷ καταρρακτώ-
δης ϑροχὴ καὶ ὅταν φυσοῦν σφοδροὶ ἄνεμοι καὶ ὅταν ἄλ-
λοτε ὁ ἥλιος καίῃ, διαμένουν ὄχι μίαν οὔτε δύο ὥραα, ἀλ-
λὰ τὸ περισσότερον μέρος τῆς ἡμέρας᾽ καὶ οὔτε ὁ γέρων
σέθεται τὰ γηρατειά του, οὔτε ὁ νέος ἐντρέπεται ποὺ ἀ-
κολουθεῖ τὰς παρορμήσεις τοῦ γέροντοακ. ᾿Αλλὰ εἶναι τόσον
μεγάλη ἡ ἀπάτη, ὥστε νὰ δέχωνται μὲ εὐχαρίστησιν τὸ
δέλεαρ ἐκεῖνο τῶν ψυχῶν, καὶ νὰ μὴ κατανοοῦν ἀφ᾽ ἐνὸς
λεαρ ἐκεῖνο τῶν ψυχῶν προσίεσϑαι, καὶ μὴ ἐννοεῖν τῆς ἧ-

δονῆς μὲν τῆς ἐπιόλαδοῦς τὸ ὄραχὺ καὶ πρόσκαιρον, τῆς
δὲ ὀδύνης τὸ διηνεκές, καὶ τοῦ συνειδότος τὴν κατηγορία».
Ὁρῶ γὰρ ἐνίων καὶ νῦν τὰ πρόσωπα, καὶ στοχάζομαι τῆς
5 ψυχῆς τὴν κατάστασιν, καὶ ὅσῃ νῦν αὐτοῖς ἡ μετάνοια εἰσέο-
χεται. ᾿Αλλ᾽ ὅπως μὴ πάλιν τοῖς αὐτοῖς περιπέσητε, μηδὲ
μετὰ τὴν τοσαύτην ἡμῶν παραίνεσιν πάλιν ἐπὶ τὰ σατανικὰ
συνέδρια ἐκεῖνα δράμητε, ἀναγκαῖον διαμαρτύρασϑαι. Οὐδὲ
γὰρ πάντοτε καλὸν προσηνῆ φάρμακα ἐπιτιϑέναι, ἀλλ᾽ ὅταν ἡ
10 τὸ ἕλκος δυσένδοτον, δεῖ καὶ τὰ στύφοντα καὶ τὰ δάκνειν
δυνάμενα προσάγειν, ἵνα ταχεῖα γένηται ἡ διόρϑωσις.
8. Μαϑέτωσαν τοίνυν ἅπαντες οἱ τοῖς ἐγκλήμασιν ὑπεύϑυ-
γοι ὅτι εἰ καὶ μετὰ ταύτην ἡμῶν τὴν παραίνεσιν πάλιν τῇ
αὐτῇ ρᾳϑυμίᾳ ἐπιμένωσιν, οὖκ ἀνεξόμεϑα, ἀλλὰ τοῖς νόμοις
15 τῆς ᾿Εκκλησίας χρησάμενοι μετὰ πολλῆς αὐτοὺς τῆς σᾳ η-
δρότητος διδάξομεν, μὴ τοιαῦτα πλημμελεῖν, μηδὲ μετὰ
τοσαύτης καταφρονήσεως τῶν ϑείων ἀκούειν λογίων. Καὶ
ταῦτα οὐ περὶ πάντων λέγω τῶν ἐνταῦϑα συνειλεγμένων, ἀλλὰ
περὶ τῶν ὑπευϑύνων τοῖς λεγομένοις. Ὃ μὲν γὰρ λόγος πρὸς
20 ἅπαντας διαλέγεται' ἕκαστος δὲ τῶν ἀκουόντων δεχέσϑω τὸ
κατάλληλον φάρμακον" ὃ μὲν τῷ ἁμαρτήματι ὑπεύϑυνος,
ὥστε μέχοι τούτου στῆσαι τὰ τῆς ρᾳϑυμίας, καὶ μὴ περαιτέρω
προελϑεῖν, ἀλλὰ διὰ τῆς μετὰ ταῦτα σπουδῆς ἀνακαλέσασϑαι
ἑξαυτόν, καὶ τῶν ἐπταισμένων ποιήσασϑαι τὴν διόρϑωσιν' ὁ
25 δὲ ἀνεύϑυνος ἀσῳ αλέστερος γενέσϑω πρὸς τὸ μὴ ἁλῶναι,
«ἰδὲ ὑπεύϑυνος γερέσϑαι ποτέ. ᾿Αλλ ἵνα δι’ αὐτῶν τῶν
πραγμάτων πείσωμεν τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, ὅτι ἀπὸ φιλο-
στοργίας καὶ πολλῆς κηδεμονίας δακνόμενοι τὴν ψυχήν, καὶ
σφόδρα ὑπὲρ τῆς σωτηρίας τῆς ὑμετέρας δεδοικότες, ταῦτα
30 εἰπεῖν» ποοήχϑημεν, φέρε πάλιν ἑαυτοὺς ταῖς χρησταῖς ἐλ-
πίσι τρέφοντες τὴν συνήϑη παραϑῶμεν διῖν διδασκαλίαν,
μὲν τὸ σύντομον καὶ πρόσκαιρον τῆς ἐπιβδλαθδοῦς ἡδονῆα,

ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ τὸ συνεχὲς τῆς ὀδύνης καὶ τὸν ἔλεγχον
τῆς συνειδήσεως. Διότι θλέπω καὶ τώρα τὰ πρόσωπα μερι-
κῶν καὶ συμπεραίνω τὴν ψυχικήν των κατάστασιν καὶ πό-
σὸν τώρα μετανοοῦν αὐτοί. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ ὑποπέσξετε
πάλιν εἰς τὰ ἴδια ἁμαρτήματα, οὔτε νὰ τρέξετξε πάλιν ὕστε-
ρα ἀπὸ τὴν τόσην παραίνεσίν μας εἰς τὰς σατανικὰς ἐκεί-
νας συγκεντρώσειςα, εἶναι ἀνάγκη νὰ διαβθεδαιώσετε τὴν
μετάνοιάν σας. Διότι δὲν εἶναι πάντοτε καλὸν νὰ ἐπιθέτω-
μεν τὰ κατάλληλα φάρμακα, ἀλλὰ ὅταν ἡ πληγὴ δὲν ὑπο-
χωρῇ εὔκολα, πρέπει νὰ παρέχωμεν καὶ ἑκεῖνα ποὺ εἶναι
στυφὰ καὶ ἐκεῖνα ποὺ προκαλοῦν πόνον, διὰ νὰ συμβῇ
γρήγορα ἡ θεραπεία.
3. ᾿᾽Ας μάθουν λοιπόν οἱ ὑπεύθυνοι δι᾽ ἀδικήματα,
ὅτι ἐὰν καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν παραίνεσίν μας αὐτὴν ἐπιμέ-
νουν πάλιν μὲ τὴν ἰδίαν ἀδιαφορίαν, δὲν θὰ τοὺς ἀνεχθοῦ-
μεν, ἀλλὰ χρησιμοποιοῦντες τοὺς κανόνας τῆς ᾿Εκκλησίας
θὰ διδάξωμεν αὐτοὺς μὲ μεγάλην αὐστηρότητα, νὰ μὴ κἀ-
νοὺυν τέτοια σφάλματα, οὔτε νὰ ἀκούουν μὲ τόσον μεγάλην
περιφρόνησιν τὰ θεῖα λόγια. Καὶ αὐτὰ δὲν τὰ λέγω δι᾽ ὅ-
λους, ποὺ εἶναι συγκεντρωμένοι ἐδῶ, ἀλλὰ διὰ τοὺς ὑπευ-
θύνους εἰς ὅσα λέγονται. Διότι ὁ μὲν λόγος ἀπευθύνεται
πρὸς ὅλους᾽ ὁ καθένας δὲ ἀπὸ τοὺς ἀκροατὰς ἂς δέχεται
τὸ κατάλληλον φάρμακον᾽ ὁ μὲν ἔνοχος δι᾽ ἁμαρτίας, ὥστε
νὰ σταματήσῃ τὴν ἀδιαφορίαν του μέχρις αὐτὸ τὸ σημεῖον
καὶ νὰ μὴ προχωρήσῃ περαιτέρω, ἀλλὰ μὲ τὴν προσπάθειάν
του ὕστερα ἀπό αὐτὰ νἀ ἐπαναφέρῃ τὸν ἑαυτόν του καὶ νὰ
ἐπανορθώσῃ τἀ σφάλματά του ἐκεῖνος δέ, ποὺ δὲν εἶναι
ἔνοχος, ἂς γίνῃ περισσότερον ἀσφαλὴς διὰ νὰ μὴ κυριευθῇ
ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, οὔτε νὰ γίνῃ ποτέ ἔνοχος. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ
πείσωμεν τὴν ἀγάπην σας μὲ τὰ ἴδια τὰ πράγματα, ὅτι, ἀπὸ
ἀγάπην καὶ μέγα ἐνδιαφέρον θλιβόμενοι κατὰ τὴν ψυχὴν
καὶ φοβούμενοι πολὺ διὰ τὴν ἰδικήν σας σωτηρίαν, ἀπεφα-
σίσαμεν νὰ εἰποῦμεν αὐτά, ἐμπρὸς πάλιν, τρέφοντες τοὺς
ἑαυτούς μας μὲ τὰς ἀγαθὰς ἐλπίδας, ἂς παρουσιάσωμεν
εἰς σᾶς γὴν συνηθισμένην διδασκαλίαν, ἠποδεικνύοντες εἰς
144 ΙΖΏΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
δεικνύντες ὑμῖν τὴν πατρικὴν» εὔνοιαν, ἣν περὶ ὑμᾶς ἔχομεν"

ἀλλά, παρακαλῶ, μετ᾽ ἀκριδείας προσέχετε τοῖς λεγομένοις,
ἵνα καρπώσησϑέ τι πλέον, καὶ οὕτως οἴκαδε ἐπανέλϑητε. ᾽.1-
γαγκαῖον δὲ ταῦτα τὰ ἀναγνωσϑέντα εἶπεῖν ἐπὶ τῆς ἡμειέ-
ρας ἀγάπης. «Καὶ εἶπε», φησίν, ὁ Θεός" γενηϑήτωσαν ςο»-
στῇρες ἂν τῷ σιερεώματι τοῦ οὐρανοῦ εἰς φαῦσιν ἐπὶ τῆς
γῆς, τοῦ διαχωρίζειν ἀναμέσον τῆς ἡμέρας, καὶ ἀναμέσον
τῆς νυκτός. Καὶ ἔσιωσαν εἰς σημεῖα, καὶ εἰς καιρούς, καὶ
εἷς ἡμέρας, καὶ εἰς ὀνιαυτούς. Καὶ ἔστωσαν εἷς φαῦσιν ἐν
10 τῷ στεοεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ
ἐγένετο οὕτως». ᾿Επειδὴ γὰρ χϑὲς ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὃ μακάριος
Μωῦοῆς, ὅπως τὴν ἀμορφίαν τῆς γῆς ἐγκαλλώπισεν ὃ τῶν
ὅλων δημιουργὸς ταῖς ὅδστάναις, καὶ τῇ τῶν ἀνϑῶν πσικι-
λίᾳ, καὶ τῇ ὄλάστῃ τῶν σπεομάτων, σήμερον πάλιν μετήγαγε
15 τὸν λόγον ἐπὶ τὸν τοῦ οὐρανοῦ κόσμον. Καϑάπεο γὰρ ἢ γῆ
καλλωπίζεται διὰ τῶν ἐξ αὐτῆς ἀναδιδομένων, οὕτω τὸν
οὐρανὸν τοῦτον τὸν δρώμενον φαιδρότερον καὶ λαμπρότερον
εἰργάσατο, τῇ τὲ τῶν ἄστρων ποικιλίᾳ καταστίξας αὐτόν, καὶ
τῇ δημιουργίᾳ τῶν δύο φωσιήρων τῶν μεγάλων, λέγω τοῦ
20 ἡλίου καὶ τῆς σελήνης. «Καὶ ἐποίησε», φησίν, ὃ Θεὸς τοὺς
δύο φωστῆρας τοὺς μεγάλους, τὸν φωστῇρα τὸν μέγαν εἰς
ἀρχὰς τῆς ἡμέρας, καὶ τὸν φωστῆρα τὸν ἐλάσσω εἷς ἀρχὰς
τῆς νυκτός, καὶ τοὺς ἀστέρας». Εἶδες σοφίαν τοῦ δημιουργοῦ;
Εἶπε μόνον, καὶ παρήχϑη τὸ στοιχεῖον τοῦτο τὸ ϑαυμαστόν,
25 ὃ ἥλιος λέγω. Τοῦτον γὰρ καλεῖ φωστῆρα μέγαν, καί γὴη-
σιν αὐτὸν εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας γεγενῆσθαι. Οὗτος γὰρ φσι-
δοοτέραν τὴν ἡμέραν ἀπεργάζεται, καϑάπερ μαρμαρυγάς τι-
νας τὰς οἰκείας ἀκτῖνας ἀφιείς, καὶ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν
ἀκμαῖον τὸ οἰκεῖον κάλλος ἐπιδεικνύμενος, καὶ ἅμα τῷ ὄρ-
30 ϑοῳ φαινόμενος, καὶ πᾶσαν τὴν τῶν ἀνϑρώπων φύσιν διε-
γείρων πρὸς τὴν τῶν οἰκείων ἔργων ἐπιτήδευσιν.
4. Τούτου τὸ κάλλος ἐμφαίνων ὃ μακάριος προφήτης φη-
σί: «Καὶ αὐτὸς ὡς νυμφίος ἐχπορευόμενος ἐκ παστοῦ αὖ-
σᾶς τὴν πατρικὴν ἀγάπην, τὴν ὁποίαν αἰσθανόμεθα διὰ

σᾶς. ᾿Αλλά, παρακαλῶ, προσέχετε μὲ ἀκρίθειαν εἰς τὰ λε-
γόμενα, διά νἀ κερδίσετε κάτι περισσότερον καὶ ἔτσι νὰ
ἐπιστρέψετε εἰς τἀ σπίτια σας. Εἶναι ἀνάγκη δὲ αὐτὰ ποὺ
ἀνεγνώσθησαν νἀ ἐπαναλάθδωμεν εἰς τὴν ἀγάπην σας. «Καὶ
εἶπε, λέγει, ὁ Θεός ἂς γίνουν φωστῆρες εἰς τόν θόλον
τοῦ οὐρανοῦ, πρὸς φωτισμὸν τῆς γῆς, διά νὰ διαχωρίζουν
τὴν ἡμέραν ἀπὸ τὴν νύκτα. Καὶ ἂς χρησιμεύουν ὡς σημεῖα
καὶ ὠὡς καθωρισμένοι καιροὶ καὶ ὡς ἡμέραι καὶ ὡς ἔτη.
Καὶ ἂς εἶναι ὧς φωστῆρες εἰς τὸν θόλον τοῦ οὐρανοῦ,
διά νὰ ρίπτουν φῶς ἐπὶ τῆς γῆς. Καὶ ἔγινεν ἔτσι». ᾿Επειδὴ
λοιπὸν μᾶς ἐδίδαξε χθὲς ὁ μακάριος Μωυσῆς, πῶς τὴν
ἀσχημίαν τῆς γῆς ἐστόλισεν ὁ δημιουργὸς τῶν ὅλων μὲ
τἀ χόρτα καὶ μὲ τὴν ποικιλίαν τῶν ἀνθέων καὶ μέ τὴν δλά-
στῆσιν τῶν φυτῶν, σήμερα πάλιν μετέφερς τὸν λόγον εἰς
τὸν διάκοσμον τοῦ οὐρανοῦ. Διότι ὅπως ἀκριδῶς ἡ γῆ
στολίζεται μὲ ἐκεῖνα ποὺ φυτρώνουν ἀπὸ αὐτήν, ἔτσι τὸν
οὐρανὸν αὐτόν, τὸν ὁποῖον βλέπομεν, ἔκαμες φωτεινότερον
καὶ λαμπρότερον, καὶ μὲ τὴν ποικιλίαν τῶν ἄστρων καλύ-
ψας πλήρως αὐτόν, καὶ μὲ τὴν δημιουργίαν τῶν δύο μεγά-
λων φωστήρων, δηλαδὴ τοῦ ἡλίου καὶ τῆς σελήνης ἵ «Καὶ
ἐδημιούργησε, λέγει, ὁ Θεὸς τούς δύο μεγάλους φωστῆ-
ρας᾽ τὸ μὲν μεγαλύτερον φωστῆρα διὰ νὰ ἐξουσιάζῃ τὴν
ἡμέραν, καὶ τὸν μικρότερον φωστῆρα διά νὰ ἐξουσιάζῃ
τὴν νύκτα᾽ ἐδημιούργησεν ἐπίσης τὰ ἀστέρια». Εἶδες τὴν
σοφίαν τοῦ δημιουργοῦ; Εἶπε μόνον, καὶ ἐδημιουργήθη τὸ
θαυμαστὸν αὐτὸ στοιχεῖον, δηλαδὴ ὁ ἥλιος. Διότι αὐτὸν ὁ- ᾿
νομάζει μεγάλον φωστῆρα, καὶ λέγει ὅτι αὐτὸς ἔχει γίνει
διὰ νά ἐξουσιάζῃ τὴν ἡμέραν. Αὐτὸς λοιπὸν κάνει τὴν ἡμέ-
ραν φωτεινοτέραν, ἐκπέμπων ὡσάν μαρμαρυγὰς τάς ἰδι-
κἀς τοῦ ἀκτῖνας κσὶ παρουσιάζων καθημερινῶς ἔντονον
τὸ ἰδικόν του κάλλος καὶ ὅταν φαίνεται κατὰ τό πρωὶ ἀφυ-
πνίζων ὅλους τοὐς ἀνθρώπουα, διά νά ἀσχοληθοῦν εἰς τὰς
ἐργασίας των.
4. Παρουδσιάζων τὸ κάλλος αὐτοῦ ὁ μακάριος προ-
φήτης λέγει «Καὶ αὐτὸς ὁμοιάζει μὲ νυμφίον, ὁ ὁποῖος
τοῦ, ἀγαλλιάσεται (ὡς γίγας ὁραμεῖν ὁδὸν αὐτοῦ" ἀπ’

ἄκρου
τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἔξοδος αὐτοῦ, καὶ τὸ κατάντημα αὐτοῦ
ἕως
ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ». "Ορᾷς ὅπως καὶ τὸ κάλλος ἡμῖν
παρε-
δήλωσε, καὶ τὸ τάχος τῆς ἐνεργείας; Εἰπὼν γάρ
Απ᾿ ἃ.
κρου τοῦ οὐρανοῦ ἡ ἔξοδος αὐτοῦ, καὶ τὸ κατάντημα
αὐτοῦ
ἕως ἄκρου τοῦ οὐρανοῦ», δσήμανεν ἡμῖν, ὅπως ἂν
μιᾷ και-
οοὔ σοπῇ πᾶσαν διατρέχει τὴν οἰκουμένην, καὶ ἀπὸ
περάτων
εἷς πέρατα τὰς οἰκείας ἀκτῖνας ἀφίησι, πολλὴν τὴν
ξαυτοῦ
δίαν παρεχόμενος. Οὔτε γὰρ ϑερμαίνει μόνον, ἀλλὰ
καὶ
10 αἶνει" καὶ οὐ ξηραίνει μόνον, ἀλλὰ καὶ καίει, καὶ
πολλὰς
διαφόρους ἡμῖν τὰς χρείας παρέχεται, καὶ πολὺ
τοῦ
στοιχείου τούτου τὸ ϑαῦμα, καὶ οὐκ ἄν τις
κατ᾽ ἀξίαν
ἅπαντα εἰπεῖν δυνηϑείη. Ταῦτα δὲ λέγω, καὶ
ἐπαίρω τῷ
λόγῳ τὸ σιοιχεῖον, ἵνα μὴ μέχρι τούτου σιῇς, ἀγαπητ
έ, ἀλλ᾽
15 ἐντεῦϑεν ἀναδράμῃς, καὶ ἐπὶ
τὸν τοῦ; στοιχείου δημιουρ;ὃν
τὸ ϑαῦμα μεταγάγῃς. “Ὅσῳ γὰρ ἂν μέγα δειχϑῇ τὸ
στοιχεῖον,
τοσούτῳ πολὺ τοῦ δημιουργοῦ τὸ ϑαῦμα δείκνυτ
αι.
ὅ. ᾿41λλ᾽ οἱ “Ελλήνων παῖδες ϑαυμάσαντες καὶ
ἐκπλαγέντες
τὸ στοιχεῖον, οὖκ ἠδυνήϑησαν διαδλέψαι, καὶ τὸν
παραγαγόν-
20 τὰ ἀνυμνῆσαι, ἀλλ᾽ ἐναπέμειναν
τῷ στοιχείῳ, καὶ τοῦτο ἔ-
ϑεοποίησαν' διὰ τοῦτο καὶ ὁ μακάριος Παῦλός
φησι, «Καὶ
ἐσεδάσϑησαν, καὶ ὀλάτρευσαν τῇ κτίσει παρὰ
τὸν κτίσαντα».
Τί γὰρ ἂν αὐτῶν ἀνοητότερον γένοιτ᾽ ἄν, μὴ
δυνηϑέντων
ἐκ τοῦ δημιουργήματος τὸν δημιουργὸν καταμα
ϑεῖν, ἀλλὰ
25 τοσαύτην πλάνην πλανηϑέντων,
ὡς τὸ κτίσμα καὶ τὸ ποίηπα
εἰς τὴ» αὐτὴν τάξιν» τῷ δημιουργῷ ἀναγαγεῖν;
Διά τοι τοῦτο
καὶ ἣ ϑεία Γραφὴ προειδυῖα τὸ πρὸς πλάνην
τῶν ρᾳϑύμων
ἐπιρρεπές, μετὰ τρεῖς ἡμέρας διδάσκει
ἡμᾶς τούτου τοῦ
στοιχείου τὴν δημιουργίαν γεγενῆσθαι, “ἰετὰ
τὸ πάντα τὰ
30 σπέρματα ἀπὸ τῆς γῆς ἀναδοϑ
ῆναι, μετὰ τὸ ἀπολαδεῖν Τὴ»
6. Ψαλμ. 18,8-7.
7. Ρωμ. 1, 25.
ἐξέρχεται ἀπὸ τὸν θάλαμόν του καὶ μὲ ἰσχυρὸν ἄνδρα, ὁ

ὁποῖος τρέχει μὲ χαρὰν τὴν πορξίαν του᾽ ἡ ἐκκίνησίς τοῦ
ἀρχίζει ἀπὸ τὸ ἕνα ἄκρον τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἡ διαδρομή του
τελειώνει εἰς τὸ ἄλλο ἄκρον»", Βλέπεις πῶς μᾶς ἐπαρου-
σίασε συγκεκαλυμμένα καὶ τὸ κάλλος καὶ τὴν ταχύτητα τῆς
ἐνεργείας του;[Διότι μὲ τὸ νὰ εἰπῇ, «Ἡ ἐκκίνησίς του ἀρ-
χίζει ἀπὸ τὸ ἕνα ἄκρον τοῦ οὐρανοῦ καὶ ἡ διαδρομή του
τελειώνει εἰς τὸ ἄλλο ἄκρον», μᾶς ἐδήλωσςξ, πῶς μέσα εἰς
μίαν χρονικὴν στιγμὴν διατρέχει ὅλην τὴν οἰκουμένην, καὶ
ἐκπέμπει ἀπὸ τὴν μίαν ἄκρην εἰς τὴν ἄλλην τὰς ἀκτῖνας
του, παρέχων τὴν μεγάλην του ὠφέλειαν. Διότι ὄχι μόνον
θερμαίνει, ἀλλά καὶ ξηραίνει᾽ καὶ ὄχι μόνον ξηραίνει, ἀλλά
καὶ καίει καὶ μᾶς παρέχει πολλὰς καὶ διαφόρους ὠφελείασ,
καὶ εἶναι μεγάλος ὁ θαυμασμὸς πρὸς τὸ στοιχεῖον αὐτὸ καὶ
δὲν θὰ ἠμπορέσῃ κανεὶς νἀ τἀ εἰπῇ ὄλα ἐπαξίως. ἡἸλέγω δὲ
αὐτά, καὶ τονίζω εἰς τὸν λόγον μου τὸ στοιχεῖον αὐτό,
διὰ νὰ μὴ σταματήσῃς μέχρι τὸ σημεῖον τοῦτο, ἀγαπητέ,
ἀλλὰ ἀπὸ ἐκεῖ νὰ κατευθύνεσαι πρὸς τἀ ἄνω καὶ νὰ μετα-
φέρῃς τὸν θαυμασμόν σου ἀπὸ τὸ στοιχξῖον εἰς τὸν δημι-
ουργόν. Διότι ὄσον μέγα θά φανῇ τὸ στοιχεῖον, τόσον πολὺ
ἀποδεικνύεται τὸ θαῦμα τοῦ δημιουργοῦ.
5. ᾿Αλλὰ οἱ ἐθνικοί, οἱ ὁποῖοι ἐθαύμασαν καὶ ἐξεπλάγη-
σαν ἀπὸ τὸ στοιχεῖον, δὲν ἠμπόρεσαν νὰ διαβλέψουν, καὶ
νὰ ὑμνήσουν τὸν δημιουργόν, ἀλλὰ παρέμειναν εἰς τὸ στοι-
χεῖον καὶ ἐθεοποίησαν αὐτό. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ μακάριος Παῦ-
λας λέγει, «Καὶ ἀπέδωσαν τὸν θαυμασμὸν καὶ τὴν λατρείαν
των εἰς τἀ δημιουργήματα παρὰ εἰς τὸν δημιουργόν». [Τί
λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ περισσότερον ἀνόητον «ἄπὸ
αὐτούς, οἱ ὀποῖοι δὲν ἠμπόρεσαν νὰ γνωρίσουν ἀπὸ τὸ
δημιούργημα τὸν δημιουργόν, ἀλλὰ οἱ ὁποῖοι ἐπλανήθησαν
τόσον πολύ, ὥστε νὰ ἀνυψώσουν τὸ κτίσμα καὶ τὸ δημιούρ-
γημα εἰς τὴν αὐτὴν τάξιν μὲ τὸν δημιουργόν; Διὰ τοῦτο
βεδαίως καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφή, ἐπειδὴ ἐγνώριζεν ἀπὸ πρὶν
τὴν ροπὴν πρὸς τὴν πλάνην ὀκείνων ποὺ εἶναι ἀδιάφοροι,
ὕστερα ἀπὸ τρεῖς ἡμέρας μᾶς διδάσκει ὅτι ἔγινενἡ δη-
μιουργία αὐτοῦ τοῦ στοιχείου, ὕστερα ἀπὸ τὴν θλάστησιν
Ἴ48 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
γῆν τὸν οἰκεῖον κόσμον: ἵνα μηδενὶ ἐξῇ τῶν πετὰ ταῦτα
λέγειν, ὅτι ἄνευ τῆς τούτου ἐνεργείας, οὐκ ἂν ἐτελεσφορήϑη
τὰ ἀπὸ τῆς γῆς. Διὰ τοῦτο δείκνυσί σοι πρὸ τῆς τούτου
δημιουργίας ἅπαντα πεπληρωμένα, ἵνα μὴ τούτῳ ἐπιγράφῃς
5. τῶν καρπῶν τὴν τελεσφόρησιν, ἀλλὰ τῷ τῶν ἁπάντων ᾿δη-
«ιουργῷ, τῷ ἐξ ἀρχῇς εἰπόντι" «Βλαστησάτω ἡ γῇ ὄδοτάνην
χόρτου». ΕἾ δὲ λέγοιεν, ὅτι συντελεῖ τι καὶ τοῦ ἡλίου ἡ χρεία
πρὸς τοὺς καρποὺς πεπαίνεσθαι, οὐδὲ ἐγὼ ἀντιλέγω. “ὥσπερ
γὰρ καὶ τὸν γηπόνον λέγων συνεργεῖν πρὸς τὴν τῆς γῆς ἔο-
10 γασίαν, οὐ τῷ γηπότῳ τὸ πᾶν λογίζομαι, ἀλλὰ κἂν μυριάκις
ὃ γηπόνος τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιδείξηται, εἰ μὴ ὁ τῷ οἰκείῳ
προστάγματι ἐξ ἀρχῆς αὐτὴν διεγείρας πρὸς τὴν τῶν καρ-
πῶν αὐτὴν γένεσι» κινῆσαι δουληϑῇ, οὐδὲν ὄφελος τῶν
πολ-
λῶ» καμάτων: τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον φημί, ὅτι κἂν μετὰ τοῦ
15 νηπόνου καὶ ἢ τοῦ ἡλίου συνέργεια συμδάληται, καὶ
ἡ τῆς
σελήνης, καὶ ἡ τῶν ἀέρων δὐκραοία, οὐδὲ οὕτως ἔσται τι
πλέον, μὴ τῆς ἄνωϑεν δεξιᾶς συνεραπτομένης" ἐκείνης
δὲ
τῆς χραταιᾶς χειρὸς δουλομένης, καὶ ἣ παρὰ τῶν οτοιχείων
ἐνέργεια τὰ μέγιστα συμδαλεῖται. Ταῦτα μετὰ ἀκοιόδείας κα-
20 τέχοντες ἐπιστομίζετε τοὺς ἔτι πλανᾶσθαι ὀουλοιι
ένους, καὶ
μὴ συγχωρεῖτε τὸ τοῦ δημιουργοῦ σέβας τοῖς κτίσιασιν ἀπο-
νέμειν. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ϑεία Γραφὴ οὗ μόνον τὸ κάλλος
αὐτοῦ ἡμῖν δείκνυσι, καὶ τὸ μέγεϑος, καὶ τὴν χορείαν, διὰ
τοῦ εἰπεῖν, «κῶς νυμφίος», καὶ «Αγαλλιάσεται ὡς
γίγας
25 δραμεῖν ὁδόν», ἀλλὰ καὶ τὸ ἀσϑενὲς καὶ οὐδαμινόν.
"Ακου-
60" γὰρ τί φησιν ἀλλαχοῦ: «Τί φωτεινότερον ἡλίου; καὶ
τοῦτο ἐκλείπει». ΔΙή ο8. ἀπατάτω, φησίν, ἢ ϑέα' ἐὰν γὰρ
δουληϑῇ ὁ δημιουργήσας προσιάξαι, ὡς οὐδὲ γεγονὼς ἀφί-
πιαται. Ταῦτα εἰ συνεῖδον “Ελλήνων παῖδες, οὐκ ἂν τοσαύ-
30 τ)» πλάνην ἐπλανήϑησαν, ἀλλ᾽ εἶδον ἂν καλῶς, ὅτι ποοσήκε
ι
8. Γεν. 1,11.
9. Σοφ. Σειρ. 17, 31.
ΓΌΟΜΊΙΛΙΑ ΣΤ΄ 149
ἐκ τῆς γῆς ὅλων τῶν φυτῶν, ἀφοῦ ἔλαθε ἡ γῆ τὸν ἰδικόν

τῆς διάκοσμον διὰ νὰ μὴ ἠμπορέσῃ κανεὶς ὕστερα ἀπὸ
αὐτὰ νὰ λέγῃ, ὅτι χωρὶς τὴν ἐνέργειαν τοῦ ἠλίου, δὲν θὰ
ἔφεραν καρπὸν τἀ φυτά καὶ τἀ δένδρα τῆς γῆς. Δι᾿ αὐτὸ
σοῦ φανερώνει ὅλα τέλεια πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν αὐὖ-
τοῦ, διά νἀ μὴ ἀποδίδης τὴν ὠριμότητα τῶν καρπῶν εἰς
αὐτὸν, ἀλλὰ εἰς τὸν δημιουργὸν τοῦ σύμπαντος, ὁ ὁποῖος
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν εἴπεν᾽ «Ας θδλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλω-
ρόν»",. ᾽᾿Εἀν ὅμως θὰ ἔλεγαν, ὅτι συντελεῖ κάπως καὶ ἡ ὦ-
φέλεια τοῦ ἡλίου διὰ νά ὡριμάζουν οἱ καρποί, οὔτε ἐγὼ
ἀντιλέγω. Διότι ὅπως, ὅταν λέγω, ὅτι καὶ ὁ γεωργὸς θοη-
θεῖ εἰς τὴν καλλιέργειαν τῆς γῆς, δὲν λογαριάζω τὸ πᾶν
εἰς τὸν γεωργόν, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη ἐπιδείξῃ πολλὰς φο-
ρὰς ὁ γεωργὸς τὰς ἱκανότητάς του, ἐάν δὲν θελήσῃ ἐκεῖ-
νος, ποὺ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν μὲ τὴν ἰδικήν του ἐντολὴν ἐδημι-
οὔργησεν αὐτήν, νὰ τὴν κινήσῃ πρὸς τὴν παραγωγὴν τῶν
καρπῶν, δὲν προκύπτει κανένα κέρδος ἀπὸ τοὺς πολλοὺς
μόχθους. Κατἀ τόν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον λέγω, ὅτι καὶ ἂν
ἀκόμη μαζὶ μὲ τὸν γεωργὸν συμθδάλῃ καὶ ἡ ἐπενέργεια
τοῦ ἡλίου καὶ τῆς σελήνης καὶ οἱ εὐνοϊκοὶ ἄνεμοι, οὔτε
ἔτσι θὰ προκύψῃ μεγαλύτερον κέρδος, ἐὰν δὲν συντρέχῃ
τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ. “Ὅταν δὲ ἐκεῖνο τὸ ἰσχυρὸν χέρι θέλῃ,
καὶ ἡ ἐνέργεια τῶν στοιχείων θὰ βοηθήσῃ πάρα πολύ.
Γνωρίζοντες μὲ ἀκρίβειαν αὐτά, ἀποστομώνετε ἐκξίνους
ποὺ θέλουν νὰ πλανῶνται (ἀκόμη, καὶ νὰ μὴ ἐπιτρέπετε
τὸν σεθασμόν τοῦ Θεοῦ νἀ τὸν ἀπονέμουν Ξεἰς τὰ δημιουρ-
γήματα). Διά τοῦτο καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς δεικνύει ὄχι μό-
νον τὸ κάλλος αὐτοῦ καὶ τὸ μέγεθος καὶ τὴν ὠφέλειαν,
μὲ τὸ νὰ εἰπῇ, «Ὡς νυμφίος», καὶ «Ὡς ἰσχυρός ἄνδρας χαΐί-
ρξτα! ποὺ τρέχει τὴν πορείαν του», ἀλλὰ καὶ τὴν ἀδυνα-
μίαν καὶ τὴν μηδαμινότητα τοῦ ἠλίου. Διότι ἄκουσε τί λέγει
ἀλλοῦ᾽ «Ποῖον ἄλλο πρᾶγμα εἶναι φωτεινότερον ἀπὸ τὸν
ἥλιον; καὶ αὐτὸ χάνεται, ὅταν δύη»᾽. Μὴ σὲ ἐξαπατᾷ, λέ-
γε!, τὸ θέαμα, διότι ἑὰν θελήσῃ ὁ δημιουργὸς νὰ προστάξῃ,
ἐξαφανίζεται ὡσὰν νἀ μὴ εἶχεν ὑπάρξει ποτέ. Αὐτὰ ἐὰν
ἐγνώριζαν οἱ ἐθνικοί, δὲν θὰ ἐπλανῶντο τόσον πολύ, ἀλλὰ
γῆν τὸν οἰκεῖον κόσμον" ἵνα μηδενὶ ἐξῇ τῶν μετὰ ταῦτα
λέγειν, ὅτι ἄνευ τῆς τούτου ἐνεργείας, οὖκ ἂν δτελεσφορήϑη
τὰ ἀπὸ τῆς γῆς. Διὰ τοῦτο δείκνυσί σοι πρὸ τῆς τούτου
δημιουργίας ἅπαντα πεπληρωμένα, ἵνα μὴ τούτῳ ἐπιγράφῃς
5. τῶν καρπῶν τὴν τελεσφόρησιν, ἀλλὰ τῷ τῶν ἁπάντων ᾿δη-
{πουργῷ, τῷ ἐξ ἀρχῇς εἰπόντι" «Βλαστησάτω ἢ γῆ ὄδοτάνη
ν
χόρτου». ΕἾ δὲ λέγοιεν, ὅτι συντελεῖ τι καὶ τοῦ ἡλίου ἡ χρεία
πρὸς τοὺς καρποὺς πεπαίνεσθϑαι, οὐδὲ ἐγὼ ἀντιλέγω. “ὥσπερ
γὰρ καὶ τὸν γηπόνον λέγων συνεργεῖν πρὸς τὴν τῆς γῆς
ἐρ-
10 γασίαν, οὐ τῷ γηπόνῳ τὸ πᾶν λογίζομαι, ἀλλὰ κἂν μυριάκι
ς
ὁ γηπόνος τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιδείξηται, εἰ μὴ ὃ τῷ οἰκείῳ
προστάγματι ἐξ ἀρχῆς αὐτὴν διεγείρας πρὸς τὴν τῶν
καρ-
πῶν αὐτὴν γένεσιν χινῇσαι ὀουληϑῇ, οὐδὲν ὄφελος τῶν
πολ-
λῶν καμάτων" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον φημί, ὅτι κἂν μετὰ τοῦ
15. νηπόνου καὶ ἡ τοῦ ἡλίσυ συνέργεια συμδάληται, καὶ
ἡ τῆς
σελήνης, καὶ ἡ τῶν ἀέρων δὐπραοία, οὐδὲ οὕτως ἔσται
τι
πλέον, μὴ τῆς ἄνωϑεν δεξιᾶς συνξιαπτομένῃης" ἐκείνης
δὲ
τῆς κραταιᾶς χειρὸς δουλομένης, καὶ ἡ παρὰ τῶν στοιχείων
ἐνέργεια τὰ μέγιστα συμδαλεῖται. Ταῦτα μετὰ ἀκχριόείας κα-
20 τέχοντες ἐπιστομίζετε τοὺς ἔτι πλαγνᾶσϑαι ὁουλοιμ
ένους, καὶ
ἢ συγχωρεῖτε τὸ τοῦ δημιουργοῦ σέδας τοῖς κτίσιιασιν ἄπο-
νέμειν. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ϑεία Γραφὴ οὐ μόνον τὸ κάλλος
αὐτοῦ ἣμῖν δείκνυσι, καὶ τὸ μέγεϑος, καὶ τὴν χρείαν, διὰ
τοῦ εἰπεῖν, «ἑῶς νυμφίος», καὶ «᾿Αγαλλιάσεται ὡς γίγας
25 δραμεῖν ὁδόν», ἀλλὰ καὶ τὸ ἀσϑενὲς καὶ οὐδαμινόν.
"Ακου-
σὸν γὰρ τί φησιν ἀλλαχοῦ: «Τι φωτεινότερον ἡλίου; καὶ
τοῦτο ἐκλείπει». δ]ἡ σε ἀπατάτω, φησίν, ἡ ϑέα' δὰν
γὰρ
ὀουληϑῇ ὁ δημιουργήσας προστάξαι, ὡς οὐδὲ γεγονὼς
ἀφί-
πταται. Τὶαὔτα εἰ ουνεῖδον “Ελλήνων παῖδες, οὖκ ἂν τοσαύ-
30. 1)}» πλάνῃ» ἐπλανήϑησαν, ἀλλ᾽ εἶδον ἂν καλῶς, ὅτι ποοσήκει
8. Γεν. 1, 11.
9. Σοφ. Σειρ. 17, 31.
ΓΌΟΜΙΛΔΙΑ ΣΤ΄ 149
ἐκ τῆς γῆς ὅλων τῶν φυτῶν, ἀφοῦ ἔλαθε ἡ γῆ τὸν ἰδικόν

τῆς διάκοσμον᾽ διά νὰ μὴ ἠμπορέσῃ κανεὶς ὕστερα ἀπὸ
αὐτὰ νὰ λέγῃ, ὄτι χωρὶς τὴν ἐνέργειαν τοῦ ἡλίου, δὲν θὰ
ἔφεραν καρπὸν τὰ φυτά καὶ τἀ δένδρα τῆς γῆς. Δι᾿ αὐτὸ
σοῦ φανερώνει ὅλα τέλεια πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν αὐ-
τοῦ, διὰ νὰ μὴ ἀποδίδης τὴν ὡριμότητα τῶν καρπῶν εἰς
αὐτόν, ἀλλὰ εἰς τὸν δημιουργὸν τοῦ σύμπαντος, ὁ ὁποῖος
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν εἶπεν «Ἂς ϑλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλω-
ρόν»", ᾿Εὰν ὅμως θὰ ἔλεγαν, ὅτι συντελεῖ κάπως καὶ ἡ ὦ-
φέλεια τοῦ ἠλίου διὰ νὰ ὠριμάζουν οἱ καρποί, οὔτε ἐγὼ
ἀντιλέγω. Διότι ὅπως, ὅταν λέγω, ὅτι καὶ ὁ γεωργὸς θοη-
θεῖ εἰς τὴν καλλιέργειαν τῆς γῆς, δὲν λογαριάζω τὸ πᾶν
εἰς τὸν γεωργόν, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη ἐπιδείξη πολλὰς φο-
ρὰς ὁ γεωργὸς τάς ἱκανότητἀάς του, ἐάν δὲν θελήσῃ ἐκεῖ-
νος, ποὺ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν μὲ τὴν ἰδικήν του ἐντολὴν δημι-
ούργησεν αὐτήν, νὰ τὴν κινήσῃ πρὸς τὴν παραγωγὴν τῶν
καρπῶν, δὲν προκύπτει κανένα κέρδος ἀπὸ τοὺς πολλοὺς
μόχθους. Κατά τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον λέγω, ὅτι καὶ ἂν
ἀκόμη μαζὶ μὲ τὸν γεωργὸν συμθάλῃ καὶ ἡ ἐπενέργεια
τοῦ ἡλίου καὶ τῆς σελήνης καὶ οἱ εὐνοϊκοὶ ἄνεμοι, οὔτε
ἔτσι θά προκύψῃ μεγαλύτερον κέρδος, ἐὰν δὲν συντρέχῃ
τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ. Ὅταν δὲ ἐκεῖνο τὸ ἰσχυρὸν χέρι θέλῃ,
καὶ ἡ ἐνέργεια τῶν στοιχείων θὰ θδοηθήσῃ πάρα πολύ.
Γνωρίζοντεα μὲ ἀκρίθδειαν αὐτά, ἀποστομώνετε ἐκείνους
ποὺ θέλουν νὰ πλανῶνται (ἀκόμη, καὶ νὰ μὴ ἐπιτρέπετεξε
τὸν σεθασμὸν τοῦ Θεοῦ νὰ τὸν ἀἁπονέμουν εἰς τὰ δημιουρ-
γήματα). Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς δεικνύει ὄχι μό-
νον τὸ κάλλος αὐτοῦ καὶ τὸ μέγεθος καὶ τὴν ὠφέλειαν,
μὲ τὸ νά εἰπῇ, «Ὡς νυμφίος», καὶ «Ὡς ἰσχυρὸς ἄνδρας χαί-
ρεται ποὺ τρέχει τὴν πορείαν του», ἀλλὰ καὶ τὴν ἀδυνα-
μίαν καὶ τὴν μηδαμινότητα τοῦ ἡλίου. Διότι ἄκουσε τί λέγει
ἀλλοῦ «Ποῖον ἄλλο πρᾶγμα εἶναι φωτεινότερον ἀπὸ τὸν
ἥλιον; καὶ αὐτὸ χάνεται, ὅταν δύη»". Μὴ σὲ ἐξαπατᾷ, λέ-
γει, τὸ θέαμα, διότι ἐὰν θελήσῃ ό δημιουργὸς νὰ προστάξῃ,
ἐξαφανίζεται ὡσάν νὰ μὴ εἶχεν ὑπάρξει ποτέ. Αὐτὰ ἐὰν
ἐγνώριζαν οἱ ἐθνικοί, δὲν θὰ ἐπλανῶντο τόσον πολύ, ἀλλὰ
ἐκ τῆς τῶν δημιουογημάτων ϑεωρίας ἐπὶ τὸν δημιουργὸν

ἀναδοραιιεῖν. Διὰ τοῦτο καὶ τῇ τετάρτῃ ἡμέρᾳ αὐτὸν ἐδημιούρ-
ΕῚ “«“ . Ν “ Η “«- , Ὁ ἐ 32 κ᾿ ὁ δ ὔ
γησεν, ἵνα μὴ νομίσῃς τοῦτον συνιστᾶν τὴν ἡμέραν». “Ὃ γὰρ

ἐπὶ τῶν σπερμάτων εἴπομεν, τοῦτο καὶ ἐπὶ τῆς ἡμέρας ἐ-
οοὔμεν, ὅτι ἐγένοντο μὲν τρεῖς ἡμέραι πρὸ τῆς τούτου δη-
μιουργίας. ᾿Εδουλήϑη δὲ ὃ Δεσπότης καὶ διὰ τοῦ στοιχείου
τούτου φαιόρϑοτξρον
φαιδρότερον τὸ
τὸ φῶς
φῶς τῆς
τῆς ἡμξρας
ἡμέρας ἐργάσασϑαι" τὸ αὖ
ἐἔἐργαάσασναι τὸ αὐτὸ
καὶ ἐπὶ τοῦ ἐλάττονος φωστῆρος εἴποιμεν ἄν, τῆς σελήνης λέγευ"
ἐπὶ τοῦ ἐλάττονος φωστῆρος εἴποιμεν ἄν, τῆς σελήνης λέγω
10 γεγόνασι γὰρ τρεῖς νύκτες πρὸ τῆς ταύτης δημιουργίας.
᾿Αλλ ὅμως καὶ αὐτὴ παραχϑεῖσα τὴν παρ᾽ ἑαυτῆς εἰσφέρει
χρείαν, διασκεδάξουσα τῆς νυχτὸς τὸ σκότος, καὶ σχεδὸν εἰ-
πεῖν τὰ αὐτὰ τῷ ἡλίῳ συντελοῦσα πρὸς τὰ ἄλλα πάντα.
» ΑἹ 3 λ -“- ε ΄, ; Ἄ -᾿ ᾿ ", ΄
Ὁ μὲν γὰρ ἀφώρισται «Εἷς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας», ἢ δὲ «Εἰς

15 ἀοχὰς τῆς νυκτός». Τί ἔστιν, «Εἰς ἀρχὰς τῆς ἡμέρας», καί,
«Εἰς ἀρχὰς τῆς νυκτός»; Τὴν ἐξουσίαν, φησίν, ἔλαδεν ὃ
μὲν τῆς ἡμέρας, ἡ
Ἀ , -
τῆς νυκιός, ἵν᾽ ὃ μὲν φαιδροοτέραν αὖ-
[ὰ ᾽ « δὲ -- ό "5 Ξε ὲ " ὃδ 7 -
τὴν ἀπεργάζηται διὰ τῶν οἰκείων ἀκτίνων, ἦ δὲ διασκεδάξῃ

τὸ σκότος, καὶ τῇ φύσει τῶν ἀνϑρώπων διὰ τοῦ φωτὸς οἷ-
20 κείου παρέχῃ ιἱετ᾿ εὐκολίας κεχρῆσϑαι τοῖς οἰκείοις ἐπιτη-
͵ ν ΜΝ ;
δεύμασι. Τότε γὰρ καὶ ὁδοιπόρος ϑαρρῶν τῆς ὁδοιπορίας
ἅπτεται,
-
καὶ
. 4
ναύτης
΄
παϑέλκει
2.
τὸ᾿ πλοῖον,
"
καὶ
.
τὰΝ πελάγη
“4
διαπερᾷ, καὶ ἕκαστος δὲ τῶν τὰ ἐπιτηδεύματα μετιόντων,

μετὰ πολλῆς τῆς ἀδείας τὰ τῆς οἰκείας ἐπιστήμης μεταχει-
25 οἶξει. Εἶτα ἐπειδὴ ἐδίδαξεν ἡμᾶς τῶν φωστήρων τούτων
τὴν χρείαν, φησί: «Καὶ τοὺς ἀστέῤας" καὶ ἔϑετο αὐτοὺς ὃ
Θεὸς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ, ὥστε φαίνειν ἐπὶ τῆς
γῆς, καὶ ἄρχειν τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νυκτός, καὶ διαχωρίζειν
ἀναμέσον τοῦ φωτός, καὶ ἀναμέσον τοῦ σκότους».
30 6. ᾿Ενγνόει καὶ τούτων πόσην ἡμῖν τὴν χρείαν ἐδήλωσεν,
«Ἔδϑετιον, φησίν, «αὐτοὺς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ οὐρανοῦ».
Τί ἐστιν, «Εϑετον; 'Ως ἂν εἴποι τις, ἔπηξεν; Δ]ὴ γένοιτο"
εκ
ὁρῶμεν γὰρ αὐτοὺς πολλάκις ὃν μιᾷ καιροῦ ροοπῇ πολὺ διά-
θὰ ἔθλεπαν καλά, ὅτι πρέπει ἀπὸ τὴν παρατήρησιν τῶν

δημιουργημάτων νὰ ἀνατρέχουν πρὸς τὸν δημιουργόν.
“Δι᾿ αὐτὸ καὶ κατὰ τὴν τετάρτην ἡμέραν ἐδημιούργησε τὸν
τἥλιον, διὰ νά μὴ θεωρήσῃς, ὅτι αὐτὸς συγκροτεῖ τὴν ἡμέ-
ραν. κεῖνο λοιπὸν ποὺ εἴπαμεν εἰς τὴν περίπτωσιν τῶν
σπόρων, θὰ εἰποῦμεν καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τῆς ἡμέραασ,
ὅτι ἐπέρασαν μὲν τρεῖς ἡμέραι πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν
αὐτοῦ. Ἠθέλησε δὲ ὁ Κύριος νὰ κάμῃ λαμπρότερον τὸ
φῶς τῆς ἡμέρας καὶ μέ τὸ στοιχεῖον αὐτὸ τὸ ἴδιον θὰ
ἠμποροῦμεν νὰ εἰποῦμεν καὶ διὰ τὸν μικρότερον φωστῆρα,
ἐννοῶ τὴν σελήνην, διότι ὑπῆρξαν τρεῖς νύκτες πρὶν ἀπὸ
τὴν δημιουργίαν αὐτῆς. ᾿Αλλ᾽ ὅμως καὶ αὐτή, ἀφ᾽ ὅτου ἐδη-
μιουργήθη, προσφέρει τὴν ἰδικήν τῆς ὠφέλειαν, διαλύου-
σα τό σκοτάδι τῆς νύκτας καὶ σχεδὸν τὸ ἴδιον μὲ τὸν ἥλιον
συντελοῦσα πρὸς ὅλα τὰ ἄλλα. ἰΔιότι ὁ μὲν ἥλιος ἔχει
ὁρισθῆ «διὰ νὰ ἐξουσιάζῃ τὴν ἡμέραν», ἡ δὲ σελήνη «διὰ
νά ἐξουσιάζῃ τὴν νύκτα». Τί σημαίνει, «Νά ἐξουσιάζῃ τὴν
ἠμέραν», καί, «Νὰ ἐξουσιάζῃ τὴν νύκτα»; Τὴν ἐξουσίαν,
λέγει, ἔλαδε ὁ μὲν τῆς ἡμέρας, ἡ δὲ τῆς νύκτας, ὥστε
ὁ μὲν νά κάνῃ τὴν ἡμέραν λαμπροτέραν μὲ τὰς ἰδικᾶς του
ἀκτῖνας, ἡ δὲ νὰ διαλύῃ τὸ σκοτάδι καὶ μὲ τὸ ἰδικόν της
φῶς νὰ ἐπιτρέπῃ εἰς τούς ἀνθρώπους νὰ ἐκτελοῦν μὲ εὐὖ-
κολίαν τὰς ἐργασίας των. Διότι τότε καὶ ὁ ὁδοιπόρος μὲ
θάρρος ἀρχίζει τὴν πορείαν του, καὶ ὁ ναύτης καθέλκει
τὸ πλοῖον καὶ διασχίζει τὰ πελάγη καὶ ὁ καθένας ἀπὸ τοὺς
ἀσχολουμένους μὲ κάποιο ἐπάγγελμα, χωρὶς φόβον μετα-
χειρίζεται τὴν τέχνην του. "Ἔπειτα ἀφοῦ μᾶς ἐδίδαξε τὴν
ὠφέλειαν τῶν φωστήρων αὐτῶν λέγει᾽ «Καὶ ἐδημιούργησεν
καὶ τούς ἀστέρας. Ἔθεσε δέ αὐτούς ὁ Θεὸς εἰς τὸν οὐ-
ράνιον θόλον, διά νὰ φωτίζουν ἐπὶ τῆς γῆς καὶ διὰ νὰ εἶναι
κυρίαρχοι τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νύκτας καὶ διὰ νὰ διαχωρί-
ζουν τὸ φῶς ἀπὸ τὸ σκοτάδι».
6. Σκέψου πόσην χρησιμότητα ἔχουν αὐτὰ ποὺ μᾶς
ἐφανέρωσε. «ΓἜθεσε, λέγει, αὐτούς εἰς τὸν οὐράνιον θό-
λον». Τί σημαίνει, «ἔθεσε»; “Ὅπως ἂν θὰ ἔλεγε κανείς,
ἐκάρφωσεν; Οχι, δὲν σημαίνει κάτι τέτοιο. Διότι δλέπο-
στημα διατρέχοντας, καὶ οὐδέποτε ἐν ἑνὶ τόπῳ ἱσταμένους,

ἀλλὰ τὸν οἰκεῖον δρόμον ἀποπληροῦντας, ὃν τρέχειν ἐτάχϑη-
σαν παρὰ τοῦ Δεσπότου. Τί οὖν ἔοτι τό, «"Εϑετον; ᾿Αντὶ
τοῦ, προσέταξεν αὐτοὺς εἶναι ἔν τῷ οὐρανῷ, Καὶ γάρ ἐστιν
5. ἰδεῖν προϊοῦσαν τὴν Γραφήν, καὶ ἀλλαχοῦ λέγουσαν, ὅτι «"-
ϑειο τὸν ᾿Αδὰμ ἐν τῷ παραδείσῳ», οὖκ ἐπειδὴ ἐνέπηξεν
αὐτὸν τῷ παραδείσῳ, ἀλλ᾽ ὅτι προσέταξεν αὐτὸν εἶναι ἐν
τῷ παραδείσῳ. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ περὶ τῶν ἀστέρων
εἴποιεν ἄν, ὅτι προσέταξεν αὐτοὺς ἐν τῷ στερεώματι τοῦ
10 οὐρανοῦ ὄντας, τὸ οἰκεῖον ρῶς ἐκπέμπειν ἐπὶ τῆς γῆς. ᾽1ν-
γόησον γάρ μοι, ἀγαπητέ, ποίων λειμώνων καὶ παραδείσων
οὐκ ἂν εἴη τερπνότερον ἰδεῖν ὃν μέσῃ τῇ νυκτὶ τὸν οὐρανὸν
κατηστερωμένον, καὶ καϑάπερ τισὶν ἄνϑεσι τῇ διαφορᾷ τῶν
ἄσιρων καλλωπιζόμενον, καὶ πολὺ τὸ φῶς εἰς τὴν γὴν
15 αὐτοὺς καταπέμποντας; Εἷς τοῦτο γὰρ καὶ ἐτάχϑησαν, ὥοτε
φαίνειν ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ἄρχειν τῆς ἡμέρας καὶ τῆς »υ-
κιός, ὃ καϑολικῶς καὶ περὶ τῶν μεγάλων φωστήρων εἴρηται,
Ἐπειδὴ γὰρ τῶν δύο φωστήρων ἡμᾶς ἐδίδαξε τὴν δημιουρ-
γίαν, καὶ τῶν ἄσιρων, περὶ πάντων κοινῇ λέγων φησί'
20 «Καὶ ἄρχειν τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νυκτός, καὶ διαχωρίζειν
ἀναμέσον τοῦ φωτός, καὶ ἀναμέσον τοῦ σκότους». “ὥσπερ
γὰρ οὖκ ἔοτιν ἣν ἡμέρᾳ ἰδεῖν ἀστέρας ἐν τῷ οὐρανῷ δια-
τρέχοντας (τὸ γὰρ τοῦ ἡλίου φῶς τῇ πολλῇ φαιδοότητι ἀπο-
κρύπτει ἐκείνων τὴν» χοείαν), οὕτως οὐδὲ ἥλιος ἐν νυκτὶ
»" ᾿ ,ὔ
25 ἂν φανείη ποτέ, ἀρχούσης τῆς σελήνης ἐπὶ τῷ οἰκείῳ φω-
τὶ καταυγάσαι τῆς νυκτὸς τὸ ζοφῶδες" ἀλλ᾽ ἕκαστον τῶν»
στοιχείων τοῖς οἴκείοις ὅροις ἐμμένον οὐδέποτε ὑπερδαί-
- , , 3 ᾽ ᾿ ͵ ε ,ὔ
γει τὸ οἰκεῖον μέτρον, ἀλλὰ τὴν διάταξιν τοῦ Δεσπότου φυ-

λάττον, τὴν οἰκείαν ἐνέργειαν πληροῖ. Τίς ἂν εἴποι τὰ ἄλλα
30 πάντα, ὅσα συντελεῖ πρὸς τὴν τῶν ἀνϑοώπων φύσιν ἡ τῶν
10. Γεν. 2, 8.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΣΤ᾽ 153
μεν αὐτούς πολλὰς φορὰς νὰ διατρέχουν εἰς μίαν χρονι-

κὴν στιγμὴν πολὺ διάστημα καὶ ποτὲ νὰ μὴ στέκωνται εἰς
μίον θέσιν, ἀλλὰ νὰ ἐκτελοῦν τὴν καθωρισμένην πορείαν,
τὴν ὁποίαν ὥρισεν εἰς αὐτοὺς νὰ τρέχουν ὁ δημιουργόα.
Τί λοιπὸν σημαίνει τό, «ἔθεσε»; ᾿Αντὶ τοῦ, ἐπρόσταξεν αὖὐ-
τοὺς νὰ εἶναι εἰς τὸν οὐρανόν. Καὶ πράγματι εἶναι δυνατὸν
νὰ ἰδοῦμεν, καθὼς συνεχίζει ἡ Γραφή, καὶ ἀλλοῦ νὰ λέγῃ,
ὅτι «ἼἜθεσε τὸν ᾿Αδὰμ μέσα εἰς τὸν παράδεισον»", ὄχι
ἐπειδὴ ἐκάρφωσεν αὐτὸν εἰς τὸν παράδεισον, ἀλλὰ διότι
ἐπρόσταξεν αὐτὸν νὰ εὑρίσκεται μέσα εἰς τὸν παράδεισον.
Κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ διὰ τὰ ἀστέρια θὰ ἡμπο-
ρούσαμεν νὰ εἰποῦμεν, ὅτι ἐπρόσταξεν αὐτά, τὰ ὁποῖα εὑ-
ρίσκονται εἰς τὸν οὐράνιον θόλον, νὰ ἐκπέμπουν τὸ φῶκςα
τῶν εἰς τὴν γῆν. Διότι σκέψου, ἀγαπητέ, δέν θὰ ἦτο
περισσότερον εὐχάριστον ἀπὸ ὅλα τὰ λειδάδια καὶ τούς
παραδείσους νὰ ἰδῇς κατὰ τὴν διάρκειαν τῆα νύκτας τὸν
οὐρανὸν νὰ εἶναι γεμάτος ἀπὸ ἄστρα καὶ στολισμένος μὲ
τὴν ποικιλίαν αὐτῶν ὡσὰν μὲ ἄνθη, καὶ νὰ ἐκπέμπουν αὐ-
τὰ πολὺ φῶς εἰς τὴν γῆν; [Ἐξ ἄλλου καὶ δι᾿ αὐτὸ ὡρίσθη-
σαν, διὰ νὰ ρίπτουν φῶς ἐπὶ τῆς γῆς καὶ νὰ ἐξουσιάζουν
τὴν ἡμέραν καὶ τὴν νύκτα, πρᾶγμα ποὺ γενικῶς ἔχει λεχθῆ
καὶ διὰ τούς μεγάλους φωστῆρας. Τ᾿Αφοῦ λοιπὸν μᾶς ἐδί-
δαξε τὴν δημιουργίαν τῶν δύο φωστήρων καὶ τῶν ἄστρων,
ὁμιλῶν δι᾽ ὅλα γενικῶς λέγει᾽ «Καὶ νά εἶναι κυρίαρχοι τῆα
ἡμέρας καὶ τῆς νύκτας, καὶ νὰ διαχωρίζουν τὸ φῶς ἀπὸ τὸ
σκοτάδι». Διότι ὅπως δέν εἶναι δυνατὸν κατά τὴν διάρκειαν
τῆς ἡμέρας νὰ ἰδοῦμεν τὰ ἁστέρια νά διατρέχουν εἰκς τὸν
οὐρανὸν (διότι τὸ φῶς τοῦ ἡλίου μὲ τὴν πολλήν του λαμ-
πρότητα ἀποκρύπτει τὴν λάμψιν ἐκείνων), ἔτσι οὔτε θὰ
φανῇ ποτέ ὁ ἥλιος κατὰ τὴν νύκτα, ἐπειδὴ εἶναι ἀρκετὴ ἡ
σελήνη μὲ τὸ ἰδικόν τῆς φῶς νὰ φωτίζῃ τὸ σκοτάδι τῆς
νύκτας [᾿Αλλὰ κάθε στοιχεῖον, παραμένον εἰς τὰ ὅριά του,
ποτὲ δὲν ὑπερθαίνει τὸ ἰδικὸν τοῦ μέτρον, ἀλλὰ διαφυλάσ-
σον τὴν τάξιν τοῦ Κυρίου, ἐκπληρώνει τὴν ἀποστολήν του.
Ποῖος θὰ ἠμποροῦσς νὰ εἰπῇ ὅλα τὰ ἄλλα, τὰ ὁποῖα παρέ-
χει πρός τὸ ἀνθρώπινον γένος ἡ χρησιμότης τῶν φωστή-
φωστήρων τούτων καὶ τῶν ἀστέρων χρεία; «στωσαν γάρ»,

φησίν, «εἰς σημεῖα, καὶ εἰς καιρούς, καὶ εἰς ἡμέρας, καὶ
εἷς ἐνιαυτούς». Τί ἐστιν, «Εἰς σημεῖα, καὶ εἷς καιρούς, καὶ
εἷς ἡμέρας, καὶ εἷς ἐνιαυτούς»; Διδάξαι ἡμᾶς δούλεται ἡ
ϑεία Γραφή, ὅτι ὃ τούτων δρόμος τὴν γνῶσιν ἡμῖν χαρίξεται
τῶν καιρῶν, καὶ τῆς τῶν τροπῶν ἐναλλαγῆς, τῶν ἡμερῶν
τὸν ἀριϑμόν, τοῦ ἐνιαυτοῦ τὸν δρόμον, καὶ ἐκ τούτων δυχγά-
μεϑα διαγινώσκειν ἅπαντα. Καὶ γὰρ ὅ κυδερνήτης πρὸς
τὸν τούτων δρόμον ὁρῶν, καὶ ἀτενίζων εἴς τὸν οὐρανόν,
10 καὶ μετὰ ἀκριδείας ἅπαντα καταμανϑάνων, τότε τῆς ναῦτι-
λίας ἅπτεται, καὶ πελάγη διαπερᾷ, καὶ πολλάκις ζοφερωτά-
της οὔσης τῆς νυκτός, ἀπὸ τῆς τῶν ἄστρων ϑεωρίας ἠδυνήϑη
τὸ σκάφος ἴϑῦναι, καὶ διὰ τῆς οἴκείας τέχνης τὴν σωτηρίαν
τοῖς ἐμπλέουσι χαρίσασϑαι. Καὶ ὁ γηπόνος δὲ ἐντεῦϑεν κα-
15 ταμαϑὼν οἶδε, πότε μὲν προσήκει τὰ σπέρματα καταδαλεῖν,
πότε δὲ τὴν γῆν ἀναμοχλεῦσαι, καὶ ἄροτρον ἑλκύσαι, καὶ
πότε τὴν δρεπάνην ἀκονῆσαι, καὶ τὸν ἄμητον τῶν οπερμά-
τῶν ἐργάσασϑαι. Καὶ εἰς τὴν τοῦ δίου σύστασιν οὐκ ὀλίγα
ἡμῖν συμδάλλεται ἡ τῶν χρόνων εἴδησις, ὁ τῶν ἡμερῶν
20 ἀριϑιός, ὅ τοῦ ἐνιαυτοῦ κύκλος" καὶ πολλὰ ἄν τις εὕροι
πρὸς τὴν ἀνϑροωπίνην οὐστασιν ὑπὸ τούτων τῶν δημιουργ)"ὴ-
μάτων συντελούμενα, ἅπερ οὐκ ἂν δυνηϑείη τις μετὰ ἀκρι-
ὄείας ἅπαντα εἰπεῖν: διὸ χρὴ ἐκ τῶν ὀλίγων στοχασαμένους
εἰδέναι, ὅση τούτων ἐστὶν ἦ χρεία, καὶ ϑαυμάσαντας τὰ δη-
μιουργήματα, προσκυνεῖν τὸν τούτων δημιουργόν, καὶ ἄνυ-
μνεῖν καὶ ἐκπλήττεσϑαι τὴν ἄφατον φιλανϑρωπίαν, ἣν περὶ
τὴν τῶν ἀνϑρώπων φύσιν ἐπεδείξατο, δι᾽ οὐδὲν ἕτερον ταῖτα
ἅπαντα παραγαγών, ἀλλ᾽ ἢ διὰ τὸν ἄνϑοωπον, ὃν μέλλει μετ᾽
οὐ πολύ, καϑάπερ τινὰ δασιλέα καὶ ἄρχοντα, ἐφιστᾶν πᾶσι
30 τοῖς ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουργηϑεῖσι. «Καὶ εἶδεν ὃ Θεός», φησίν,
«ὅτι καλόν». Εἶδες πῶς καϑ' ἑκάστην ἡμέραν δείκνυσι» ἡ
ϑεία Γοαφὴ ἀρεσκόμενον αὐτὸν τοῖς δημιουργήμασιν, ἵνα πᾶ-
σαν ἐκκόψῃ ἀφορμὴν τῶν ἐπισκήπιειν τολμώντων τοῖς ὑπ᾽
αὐτοῦ γεγενημένοις; Ὅτι γὰρ τούτου ἕνεκεν καϑ' ἕκασιον
ρων αὐτῶν καὶ τῶν ἄστρων; «᾽Ας εἶναι, λέγει, ὧς σημεῖα,

ὡς καθωρισμένοι καιροί, ὡς ἡμέραι καὶ ὡς ἔτη». Τί σημαί-
νει, «Ὡς σημεῖα, ὧς καθωρισμένοι καιροί, ὡς ἡμέραι καὶ
ὡς ἔτη» [Θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ ἡ ᾿Αγία Γραφή, ὅτι ἡ πο-
ρεία αὐτῶν μᾶς χαρίζει τὴν ἐπίγνωσιν τῶν καιρῶν, καὶ τῆς
ἐναλλαγῆας τῶν ἐποχῶν, τῶν ἡμερῶν τὸν ἀριθμόν, τοῦ ἔ-
τους τὴν πορείαν, καὶ ἀπ᾿ αὐτὰ ἠμποροῦμεν νὰ διακρίνω-
μεν μὲ ἀκρίβειαν τὰ πάντα ἾΔιότι καὶ ὁ κυθδερνήτης πλοίου
παρακολουθῶν τὴν πορείαν αὐτῶν καὶ ἀτενίζων εἰς τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ γνωρίζων ὅλα μὲ ἀκρίθειαν, τότε ἀρχίζει τὸν
πλοῦν καὶ διασχίζει τὰ πελάγη, καὶ ὅταν πολλάκιᾳ ἡ νύκτα
ἦτο ὑπερδολικὰ σκοτεινή, ἠμπόρεσεν ἀπὸ τὴν παρατήρη-
σιν τῶν ἄστρων νὰ κατευθύνῃ τὸ σκάφος καὶ νὰ χαρίσῃ
μὲ τὴν ἰδικήν του τέχνην τὴν σωτηρίαν εἰς τούὐς ταξιδεύον-
τας μὲ τὸ πλοῖον. Καὶ ὁ γεωργὸς δὲ ἀφοῦ ἔμαθεν, ἀπὸ
ἐδῶ γνωρίζει, πότε μὲν πρέπει νά σπείρῃ τὸν σπόρον, πότε
δὲ νὰ σκαλίσῃ καὶ νὰ ὀργώσῃ τὴν γῆν, καὶ πότε νὰ ἀκονίσῃ
τὰ δρεπάνια καὶ πότε νά θερίσῃ τούς καρπούς. Καὶ εἰς τὴν
συγκρότησιν τῆς ζωῆς μᾶς προσφέρει πολλὰ ἡ γνῶσις τῶν
ἐποχῶν, ὁ ἀριθμὸς τῶν ἡμερῶν, ὁ ἐτήσιος κύκλος. Καὶ θά
ἡμποροῦσς νὰ εὕρῃ κανεὶς πολλά, ποὺ προσφέρουν τὰ δη-
μιουργήματα αὐτά πρὸς τούς ἀνθρώπους, τὰ ὁποῖα δὲν θὰ
ἠμπορέσῃ μέ ἀκρίθειαν νὰ ἀναφέρῃ ὅλα. Διὰ τοῦτο πρέ-
ΠεΙ, ἀφοῦ κρίνωμεν ἀπὸ τὰ ὀλίγα, νὰ γνωρίζωμεν, πόση
εἶναι ἡ ὠφέλεια αὐτῶν, καὶ ἀφοῦ θαυμάσωμεν τὰ δημιουρ-
γήματα, νὰ προσσκυνοῦμεν τὸν δημιουργὸν αὐτῶν καὶ νὰ
ἐξυμνοῦμεν αὐτόν, καὶ νὰ ἐκπλησσώμεθα ἀπὸ τὴν ἄπειρον
φιλανθρωπίαν, τὴν ὁποίαν ἐπέδειξε διὰ τὸ ἀνθρώπινον γέ-
νος, ἀφοῦ ἐδημιούργησεν ὅλα αὐτὰ διά τίποτε ἄλλο, παρὰ
διὰ τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον πρόκειται ὕστερα ἀπὸ ὁλί-
γον, ὡσάν κάποιον θασιλέα καὶ ἄρχοντα νὰ τοποθετήσῃ
ἐπάνω εἰς ὅλα τὰ δημιουργήματά του. «Καὶ εἶδεν ὁ Θεός,
λέγει, ὅτι ἦτο καλὸν αὐτὸ». Εἶδες πῶς κάθε ἠμέραν πα-
ρουσιάζει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ τὸν Θεὸν νὰ εὐχαριστῆται μὲ τὰ
δημιουργήματά του, διὰ νὰ ἀποκλείσῃ κάθε ἀφορμὴν ἐκεί-
νων, ποὺ τολμοῦν νὰ κατακρίνουν τὰ δημιουργήματα; Ὅτι
τοῦτο ἐπισημαίνεται ἡ ϑεία ᾿ραφή, ἐκ τῆς συνεχείας δῆλον'

καϑέστηκεν. Ἤρκει γὰρ μετὰ πάντα τὰ δημιουργήμαια ἅ-
παξ εἰπεῖν, ὅτι πάντα ὅσα ἐποίησε, καλὰ λίαν: ἀλλ᾽ εἰδυῖα
τῆς ἀσϑενείας τῶν ἡμετέρων λογισμῶν τὴν ὑπερόολήν, καὶ
5 κατὰ μέρος τοῦτο ποιεῖ, διδάσκουσα ἡμᾶς, ὅτι σοφίᾳ τινὶ εὖ-
μηχάνῳ, καὶ φιλανϑρωπίᾳ ἀφάτῳ ἅπαντα παρήχϑη. «Καὶ ἔ-
γένδτον», φησίν, «ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα τετάρτη».
"Ἐπειδὴ γὰρ ἀπήρτισε τὸν τοῦ οὐρανοῦ κόσμον, καλλωπίσας
αὐτὸν τοῖς ἄστροις, καὶ τοὺς δύο φωστῆρας τοὺς μεγάλους
10 παραγαγών, τέλος τῇ ἡμέρᾳ ἐπέϑηκε: καί φησιν, Βγένειο
ἑσπέρα, καὶ ἐγένειο πρωΐ, ἡμέρα τετάρτη». Σκόπει πῶς
καϑ' ἑκάστην ἡμέραν οὕτω. λέγει, τῇ πυκνότητι τῆς διδασκα-
λίας ἐμπῆξαι τῇ διανοίᾳ δουλόμενος τὰ ϑεῖα δόγματα,
7. Ταῦτα τοίνυν ἅπαντα κατέχοντες ἐγκεκολαμμένα ἡμῶν
ιῷ πλάτει τῆς καρδίας, πᾶσαν ρᾳϑυμίαν ἀποτιναξάμενοι,
τά τε δόγματα κατέχωμεν τὰ ὑγιῆ μετὰ ἀκριδείας, καὶ τοὺς
τῇ ᾿Ελληνικῇ πλάνῃ προκατειλημμένους μετὰ πάσης ἐπιει-
κείας διδάσχκωμεν μὴ συγχέειν τὴν τάξιν, μηδὲ καταλιπόν-
τας τὸν δημιουργὸν τὰ δημιουργήματα προσκυνεῖν, τὰ διὰ
20 τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν καὶ χρείαν γεγενημένα. Κἂν γὰρ
μυριάκις ἀποπνίγωνται “ἔλληνες, λαμπρᾷ τῇ φωνῇ θοῶ,
ὅτι διὰ τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν ταῦτα ἅπαντα ἐδημιουργήϑη,
ἐπεὶ ἀνενδεὴς ὧν ὁ δημιουργὸς οὐδενὸς τούτων ἐδεῖτο" ἀλλ᾽
ἵνα τὴν περὶ ἡμᾶς φιλανϑρωπίαν ἐπιδείξηται, ταῦτα ἅπαν-
25 τα παρήγαγε, δεικνὺς ὅσου τιμᾶται τὸ τῶν ἀνϑρώπων γέ-
γος, καὶ ἵνα ἐκ τούτων ὁδηγούμενοι τὴν προσήκουσαν αὐτῷ
προσκύνησιν ἀναφέρωμεν. ΪΠόσης γὰρ οὐκ ἂν εἴη παρανομίας
προσπταίειν τῷ κάλλει τῶν γινομένων, καὶ τούτοις παρακα-
ϑῆσαι, καὶ μὴ ἀνατείνειν τὸ ὄμμα τῆς διανοίας πρὸς τὸν
90 παραγαγόντα, καὶ πείϑεσϑαι τῷ μακαρίῳ Παύλῳ λέγοντι"
«Τὰ γὰρ ἀόρατα αὐτοῦ ἀπὸ κτίσεως πόσμου τοῖς ποιήμασι
γοούμενα καϑορᾶταυ»; Τί λέγεις, ἄνϑρωπε; ᾿Ιδὼν τὸν οὐ-
ρανὸν ϑαυμάζεις αὐτοῦ τὸ κάλλος, τῶν ἀστέρων τὴν ποικι-
11. Ρωμ. 1,20.

ΟΜΙΛΙΑ ΣΤ’ {57
λοιπὸν διὰ τὸν λόγον αὐτὸν ἐπισημαίνει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ

χωριστὰ κάθε ἕνα δημιούργημα, γίνεται φανερὸν ἀπὸ τὴν
ἐπανάληψιν. Διότι ἦτο ἀρκετὸν ὕστερα ἀπὸ ὅλα τὰ δημι-
ουργήματα νὰ εἰπῇ μίαν μόνον φοράν, ὅτι ὅλα ὅσα ἐδημιούρ-
γήῆσεν, ἦσαν πολύ καλά. ᾿Επειδὴ ὅμως ἐγνώριζε τὴν ὑπερ-
βολικὴν ἀδυναμίαν τῶν ἰδικῶν μας σκέψεων, κάμνει αὐτὸ
καὶ ξεχωριστά, διδάσκουσα ἡμᾶα, ὅτι ὅλα ἐδημιουργήθησαν
ἀπὸ κάποιαν ἐπινοητικὴν σοφίαν καὶ ἄπειρον φιλανθρωπίαν.
«Καὶ ἔγινε, λέγει, δράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα τετάρτη».
Παρατήρησε πῶς κάθε ἡμέραν ἔτσι λέγει, ἐπειδὴ θέλει μὲ
τὴν συχνὴν διδασκαλίαν νὰ θάλῃ τὰς θείας ἀληθείας μέσα
εἰς τὴν διάνοιάν μας.
7. Ἔχοντες λοιπὸν ὅλα αὐτὰ χαραγμένα εἰς τὸ βάθος
τῆς καρδίας μας, ἀφοῦ ἀπομακρύνωμεν κάθε ἀδιαφορίαν,
ἂς κατέχωμεν μὲ ἀκρίθδειαν τὴν ὀρθὴν διδασκαλίαν καὶ ἂς
διδάσκωμεν τοὺς προκατειλημμένους εἰς τὴν πλάνην τῶν
ἐθνικῶν μὲ κάθε ἐπιείκειαν νά μὴ συγχέουν τὴν τάξιν τῆς
δημιουργίας, οὔτε ἐγκαταλείψαντες τόν δημιουργὸν νὰ
προσκυνοῦν τὰ δημιουργήματα, τἀ ὁποῖα ἐδημιουργήθησαν
διὰ τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν καὶ ἀνάγκην. Καὶ ἂν ἀκόμη
μυρίας φορὰς ὀργίζωνται οἱ ἐθνικοί, μὲ καθαρὰν φωνὴν
κραυγάζω, ὅτι! ὅλα αὐτά ἐδημιουργήθησαν διὰ τὸ ἀνθρώ-
πινον γένοα, ἐπειδὴ ὁ δημιουργός, ἀνενδεὴς ὧν, δὲν εἶχε
τὴν ἀνάγκην κανενός ἀπὸ αὐτά᾽ ἀλλὰ διὰ νὰ μᾶς φανερώ-
σῃ τὴν ἀγάπην τοῦ πρὸς ἡμᾶς, ἐδημιούργησε ὅλα αὐτά,
ἀποδεικνύων πόσον τιμᾷ τὸ ἀνθρώπινον γένος, καὶ διὰ νὰ
προσφέρωμεν εἰς αὐτὸν τὴν ἀρμόζουσαν προσκύνησιν, ὁδη-
γούμενοι ἀπὸ τὰ δημιουργήματα. ᾿Πόσον λοιπὸν ἀνόητον
δὲν Θὰ ἦτο νὰ προσκρούῃ κανεΐς εἰς τὴν ὁμορφιάν τῶν
δημιουργημάτων, καὶ νὰ κάθεται πλησίον αὐτῶν, καὶ νὰ μὴ
ὑψώνῃ τὸ δλέμμα τῆς διανοίαα πρὸς τὸν δημιουργὸν καὶ
νὰ πείθεται εἰς τὸν μακάριον Παῦλον, ποὺ λέγει᾽ «Διότι
αἱ μὴ βλεπόμεναι ἰδιότητες τοῦ Θεοῦ, ἀφ᾽ ὅτου ἐκτίσθη ὁ
κόσμος, θλέπονται καθαρὰ διὰ μέσου τῶν δημιουργημά-
των»""; Τί λέγεις, ἄνθρωπε; ᾿Αφοῦ εἴδεα τὸν οὐρανόν,
θαυμάζεις τὴν ὁμορφιάν του, τὴν ποικιλίαν τῶν ἄστρων,
λίαν, τῆς φαιδρότητος τὴν ὑπερδολήν; Μὴ σιῇς μέχοι τού-

του, ἀλλ᾽ ἔκτεινόν σου τὴν διάνοιαν" εἰς τὸν τούτων δημιουρ-
γόν' ἐκτιλήττει σε πάλιν τοῦ ἡλίου τὸ φῶς, καὶ ὁρῶν αὐτοῦ
πολλὴν οὖσαν τὴν χρείαν εἰς ϑαῦμα διεγείρῃ, καὶ ἐπειδὰν
ἴδῃς τὰς ἀκτῖνας αὐτοῦ καταυγαζούσας σου τὰς ὄψεις, ϑαυ-
μάξεις τοῦ στοιχείου τὸ κάλλος; ᾿Αλλὰ μηδὲ ἐνταῦϑα μέχρι
τούτου στῇς" ἀλλ᾽ ἐννόησον, ὅτι εἰς τὸ δημιούργημα οὕτω ϑαυ-
μαστὸν καὶ παράδοξον, καὶ πάντα ἀνϑρώπινον νοῦν ὑπεο-
ὅαῖνον ποιαπὸς ἂν εἴη ὁ τοῦτο λόγῳ μόνῳ καὶ ἐπιτάγματι
10 παραγαγών; Τὸ αὐτὸ καὶ ἐπὶ τῆς γῆς λογίζου: ἐπειδὰν
ἴδῃς αὐτὴν τοῖς ἄνϑεσι καλλωπιζομένην, καϑάπερ ἱμάτιον
ποικίλον, ἐφηπλωμένην αὐτῇ πανταχόϑεν τὴν ὄλάστην τὴν
ἀπὸ τῶν δοιτανῶν, μὴ τῇ δυνάμει τῆς γῆς λογίσῃ τὰ ἐξ αὖ-
τῆς τικτόμενα, μηδὲ τῇ τοῦ ἡλίου συνεργείᾳ, ἢ τῆς σελήνης"
-. (πῃ ἀλλ᾽ ἐννόησον εὐγνωμόνως, ὅτι καὶ πρὸ τῆς τούτων δὴμι-
ουογίας εἶπε μόνον, ὠξξαγαγέτω ἣ γῇ ὀοτάνην χόρτου»,
καὶ παραχρῆμα ἅπαν τῆς γῆς τὸ πρόσωπον ἐφαιδρύνετο.
᾿ἘΕὰν ταῦτα καϑ' ἑκάστη)" ἡμέραν στρέφωμεν ἐν τοῖς ἡμετέ-
οοις λογισμοῖς, αὐτοί τε εὐγνώμονες ἐσόμεϑα, καὶ τῷ Δεσπό-
20 τῇ τὴν προσήκουσαν, μᾶλλον δὲ τὴν κατὰ δύναμιν τὴν ἥιε-
τέραν δοξολογίαν ἀναπέμψομεν, Δοξάσομεν δὲ αὐτὸν οὐ διὰ
τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς ἀρίστης πολιτείας, ἐὰν μὴ
πάλιν τοῖς αὐτοῖς περιπέσωιιεν, ἀλλὰ ἐὰν πολλὰ χαίρειν
εἰπέντες ταῖς διαδολικαῖς ἀπάταις, τῇ μετὰ ταῦτα προσοχῇ,
25 καὶ τῇ πολλῇ σπουδῇ, καὶ τῇ συντόνῳ ἐξομολογήσει τὴν ἄνω-
ϑὲν εὔνοιαν ἐπισπασώμεϑα. ᾿Μοκεῖ γὰρ αὐτῷ διὰ τὴν πολλὴν
αὐτοῦ φιλανϑοωπίαν τὸ ἀποστῆναι μόνον ἡμᾶς τῆς κακίας.
Ἂῤν γὰρ τοῦτο ἑλώμεϑα, εὐκόλως καὶ πρὸς τὴν τῶν ἀγαϑῶν
ἔργων πρᾶξιν δρμήσοιεν. δή μοι λοιπὸν ἐν ἱπποδρομίαις
30 τις φαινέσϑω, παρακαλῶ, ἀλλὰ μηδὲ ἐν τοῖς συλλόγοις τοῖς
ἀκαίροις καταδαπανάτω τὸν καιρὸν τῆς ἡμέρας" μή μοι κύ-
᾿ ΄
12. Γεν. 1,11.

τήν ὑπερθολικὴν λαμπρότητα; Νὰ μὴ σταματήσῃς μέχρι

τὸ σημεῖον αὐτό, ἀλλὰ νὰ ἐπεκτείνῃα τὴν διάνοιάν σου εἰς
τὸν δημιουργὸν αὐτῶν. Σὲ προξενεῖ κατάπληξιν πάλιν τὸ
φῶς τοῦ ἡλίου, καὶ καθὼς δλέπῃς νὰ εἶναι μεγάλη ἡ ὠ-
φέλεια αὐτοῦ διεγείρεσαι πρὸς θαυμασμόν, καὶ ὅταν ἰδῇς
τὰς ἀκτῖνας του νὰ φωτίζουν τὸ πρόσωπόν σου, θαυμάζεις
τὸ κάλλος τοῦ στοιχείου; “Ὅμως οὗτε εἰς τὴν περίπτωσιν
αὐτὴν νὰ σταματήσῃς μέχρις αὐτὸ τὸ σημεῖον᾽ ἀλλὰ σκέ-
ψου, ὅτι ἐάν τὸ δημιούργημα εἶναι τόσον θαυμαστὸν καὶ
παράδοξον καὶ ὑπερθαίνει κάθε ἀνθρώπινον νοῦν, ὁ ὁποῖος
θά εἶναι ἐκεῖνος, πού ἐδημιούργησεν αὐτὸ μόνον μὲ τόν λό-
γον καὶ τὴν ἐντολήν του; Τὸ ἴδιον νὰ σκέπτεσαι καὶ διὰ
τὴν γῆν᾽ ὅταν ἰδῇς αὐτὴν νὰ στολίζεται μὲ τὰ ἄνθη, ὠσὰν
κεντημένον ἱμάτιον, νὰ ἀπλώνεται παντοῦ εἰς αὐτὴν ἡ δλά-
στήσις τῶν φυτῶν, νὰ μὴ ἀποδίδῃς εἰς τὴν δύναμιν τῆς
γῆα
τὰ γεννώμενα ἀπὸ αὐτήν, οὗτε εἰς τὴν σύμπραξιν τοῦ
ἡλίου ἢ τῆς σελήνης ἀλλὰ νὰ ἐνθυμῆσαι μέ εὐγνωμοσύνην,
ὅτι καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν δηιμουργίαν αὐτῶν εἶπε μόνον, «᾿᾽Ας
θλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλωρόν», καὶ ἀμέσως ὅλη ἡ ἐπι-
φάνεια τῆς γῆς ἔγινε φαιδρά. ᾿Εὰν συλλογιζώμεθα καθη-
μερινῶς αὐτά, καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι θά εἴμεθα εὐγνώμονες καὶ
εἰς τὸν Κύριον θὰ ἀναπέμψωμεν τὴν ἁρμόζουσαν ἢ καλὺύ-
τερα τὴν δοξολογίαν, ποὺ εἶναι σύμφωνος πρὸς τὴν ἰδι-
κήν μας δύναμιν. Θὰ δοξάσωμεν δὲ αὐτὸν ὅχι μόνον δι᾿
αὐτό, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ἀρίστην συμπεριφοράν μαασ, ἐὰν
δὲν
ὑποπέσωμεν πάλιν εἰς τὰ ἴδια σφάλματα, ἀλλὰ ἐάν,
ἀφοῦ
εἰποῦμεν πολλὰ χαίρετε εἰς τὰς πανουργίας τοῦ διαβόλου,
μὲ τὴν προσοχήν μας ὕστερα ἀπὸ αὐτὰ καὶ τὴν μεγάλην
φροντίδα καὶ τὴν συνεχῆ ἐξομολόγησιν ἀποσπάσωμεν
τὴν
εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ. Διότι εἶναι ἀρκετὸν εἰς αὐτόν,
ἐξ αἰτίας
τῆς μεγάλης φιλανθρωπίας του, τὸ νὰ ἀπομακρυνθοῦμε
ν
ἀπὸ τὴν κακίαν. ᾿Αν λοιπὸν προτιμήσωμεν αὐτό,
θὰ σπεύ-
σωμεν εὔκολα καὶ εἰς τήν ἐκτέλεσιν τῶν ἀγαθῶν
ἔργων.
Νὰ μὴ ἐμφανίζεται λοιπὸν κανεία, παρακαλῶ, εἰς
τάς ἱππο-
δρομίας, οὔτε νὰ ἐξοδεύῃ τὰς ὥρας τῆς ἡμέρας
εἰς ἀκα-
ταλλήλους συγκεντρώσεις᾽ νὰ μὴ ἐπιδίδεται κανείς,
παρα-
ὄοις, καὶ τῇ ἐντεῦϑεν τικτομέγῃ κραυγῇ, καὶ τῇ λοιπῇ λύμῃ

ἑαυτόν τις ἐκδιδότω, Τί γὰρ ὄφελος, εἶπέ μοι, τῆς νηστείας,
ὅταν ἄσιτος μὲν διημερεύῃς, κύδοις δὲ ἑαυτὸν ἐκδιδῷς, καὶ
φλυαρίαις ἀνονήτοις, πολλάκις δὲ καὶ ἐπιορκίαις καὶ όλα-
σφημίαις πᾶσαν ἀναλώσῃς τὴν ἡμέραν; Μή, παρακαλῶ, μὴ
οὕτω οαϑύμως περὶ τὴν ἑαυτῶν σωτηρίαν διατεϑῶμεν, ἀλ-
λὰ μᾶλλον περὶ τῶν πνευματικῶν ἡμῖν ἔστω διηνεκῶς ἢ
διάλεξις, καὶ διδλίον τις ϑεῖον λαδὼν μετὰ χεῖρας, καὶ συγ-
καλέσας τοὺς πλησίον, διὰ τῶν ϑείων λόγων ἀρδέτω καὶ τὴν
10 ἑαυτοῦ διάνοιαν καὶ τῶν συγγινομένων, ἵν᾽ οὕτω καὶ τὰς
μηχανὰς τοῦ πονηροῦ διαφυγεῖν δυνηϑῶμεν, καὶ μεγάλα ἀπὸ
τῆς νηστείας καρπώσασϑαι ἀγαϑά, καὶ τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ
φιλανϑρωπίας ἀπολαύσωμεν, χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς τοῦ μο-
νογεγοῦς Υἱοῦ αὐτοῦ, μιεϑ᾽ οὗ τῷ Πατρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύ-
- Η 3 ᾽, Η -. ᾿ ’-ν
15 ματι, ,
δόξα, ᾽
κράτος, τιμή,΄ νῦν καὶ ἄει, καὶ εἰς τοὺς αἰώνας
καλῶ, εἰς τοὺς κύθους καὶ εἰς τὴν προερχομένην ἀπὸ ἐκεῖ
κραυγὴν καὶ εἰς τὴν ὑπόλοιπον αἰσχρολογίαν. Διότι, εἰπέ
μου, ποῖον τὸ κέρδος τῆς νηστείας, ὅταν περνᾷς μὲν τὴν
ἡμέραν νηστικός, ἐπιδίδεσαι ὅμως εἰς τοὺς κύβους καὶ εἰς
ἀνωφελεῖς φλυαρίας, πολλάκις δὲ καὶ ὅταν εἰς ἐπιορκίας
καὶ δλασφημίας ἐξοδεύσῃς ὅλην τὴν ἡμέραν; ᾿Ας μή, πα-
ρακαλῶ, ἂς μὴ συμπεριφερώμεθα τόσον ἀδιάφορα διὰ τὴν
σωτηρίαν μας, ἀλλά μᾶλλον ἂς γίνεται ἡ συζήτησις διαρ-
κῶς διὰ τἀ πνευματικά μας ζητήματα᾽ καὶ ἀφοῦ λάθῃ κα-
νεὶς εἰς τἀ χέρια του τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν καὶ προσκαλέσῃ
τοὺς πλησίον του, ἂς ποτίζῃ μὲ τὰἀ θεῖα λόγια καὶ τὴν ἰδι-
κήν του διάνοιαν καὶ αὑτῶν ποὺ συναναστρέφεται, διὰ νὰ
ἠμπορέσωμεν ἔτσι καὶ τὰς πονηρίας τοῦ διαδόλου νὰἀ ἀπο-
φύγωμεν καὶ νὰ κερδίσωμεν ἀπὸ τὴν νηστείαν τὰ μεγάλα
ἀγαθὰ καὶ νὰ ἀπολαύσωμεν τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν
χάριν καὶ τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ του, μαζὶ
μὲ τὸν ὀποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ συγχρόνως εἰς τὸ ἽΛγιον
Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάν-
τοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ Ζ
(Γεν. 1,20
- 24)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ψυ-

χῶν ζωσῶν, καὶ πειεινὰ πετόμενα ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ
τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἐγένετο οὕτως. Καὶ ἐ
ποίησεν ὃ Θεὸς τὰ κήτη τὰ μεγάλα, καὶ πᾶσαν ψυχὴν
ζώων ἑρπετῶν, ἃ ἐξήγαγε τὰ ὕδατα κατὰ γένη αὐτῶν».
κανῶς χϑὲς καϑηψάμεϑα τῶν εἰς τὰς ἱπποδρομίας αὐτο-
μολησάντων, δείξαντες αὐτοῖς τῆς ὄλάδης τὸ μέγεϑος, ἧς ὑπέ-
10 στησα», τὸν συλλεγέντα ἀπὸ τῆς νησιείας αὐτοῖς πλοῦτον πνευ-
ματικὸν ἀϑρόον ἐκχέαντες, καὶ ἀπὸ τῆς πολλῆς περιουσίας
δξαίφνης εἰς ἐσχάτην πενίαν ἑαυτοὺς καταστήσαντες. Φέρε
δὴ σήμερον προσηνεστέρῳ χρησώμεϑα τῷ φαρμάκῳ, καὶ
καϑάπερ μέλη ἡμέτερα, οὕτως αὐτῶν τὰ τῆς ψυχῆς τραύματα
15 ἐπιδήσωμεν" ἐπεὶ καὶ χϑὲς αὐστηρότερα τὰ φάρμακα ἐπεϑή-
παμδ», οὐχ ἵνα ἁπλῶς λυπήσωμεν, καὶ τὴν ἀλγηδόνα ἐπιτεί-
γῶμεν, ἀλλ᾽ ἵνα τῇ σφοδρότητι καϑικέσϑαι δυνηϑῶμεν τοῦ
ἕλκους. Καὶ γὰρ καὶ ἰατροὶ καὶ πατέρες οὕτω ποιεῖν εἰώ-
ϑασιν οἱ μὲν δραστικώτερα πρότερον ἐπιτιϑέασι, καὶ ἔπει-
20 δὰν ρήξῃ τὸ ἕλκος, τότε τὰ καταγλυκαίνειν δυνάμενα φάρμα-
κα προσάγουσι καὶ πατέρες δὲ ὅταν ἴδωσι τοὺς παῖδας τοὺς
ἑαυτῶν ἀτακτοῦντας, πρότερον» ἐπιπλήξεσι σφοδροτέραις κέ-
χοηνται, μετὰ δὲ ταῦτα νουϑεσίαις καὶ παρακλήσεσι. Τὸν
αὐτὸν δὴ τοόπον καὶ ἡμεῖς, εἰ καὶ χϑὲς σφοδρότερον ἐχρὴ-
25 σάμεϑα τῷ λόγῳ, ἀλλὰ σήμερον προσηνεστέραν ποιησόμεϑα
τὴν διάλεξιν, καὶ καϑάπερ μέλη ἡμέτερα ϑεραπεύσομεν. “()6-
περ γὰρ ἣ προκοπὴ ἢ ὑμετέρα ἡμῖν πλείονα τὴν παρρησίαν
ΟΜΙΛΙΑ Ζ΄
(Γεν. 1,20
-24)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός ἂς γεμίσουν τὰ ὕδατα ἑρπετὰ
ζῶντα καὶ πτηνὰ ἂς πετοῦν ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν
πρὸς τὸν οὐράνιον θόλον᾽ καὶ ἔγινεν ἔτσι. ΚΚαὶ
ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὰ μεγάλα θαλάσσια κήτη,
καὶ ὅλα τἀ ποικίλα εἴδη τῶν ἑρπετῶν ζώων, ἀπὸ
τὰ ὁποῖα ἐγέμισαν τὰ ὕδατα».
1. ᾿Αρκετά ἐπεκρίναμεν χθὲς ἐκείνους ποὺ ἔτρεξαν

εἰς τἀς ἱπποδρομίας, ἀποδείξαντες εἰς αὐτοὺς τὸ μέγεθος
τῆς βθλάθης, τὴν ὁποίαν ὑπέστησαν, ἀφοῦ διεσκόρπισαν
ὅλον τὸν πνευματικὸν πλοῦτον, τὸν ὁποῖον ἐσυγκέντρω-
σαν ἀπὸ τὴν νηστείαν, καὶ ἀπὸ τὴν μεγάλην περιουσίαν
ξαφνικὰ περιῆλθον εἰς τὴν ἐσχάτην πτωχείαν. ᾿Εμπρὸς
λοιπὸν σήμερα ἂς χρησιμοποιήσωμεν ἠπιώτερον φάρμακον,
καὶ ὡσὰν ἰδικά μας μέλη, ἔτσι ἂς ἐπιδέσωμεν τἀ τραύματα
τῆς ψυχῆς των᾽ ἐπειδὴ καὶ χθές ἐθέσαμεν δραστικώτερα
φάρμακα, ὄχι διὰ νὰ λυπήσωμεν ἁπλῶς καὶ νὰ ἐπαυξήσω-
μεν τὸν πόνον, ἀλλὰ διὰ νὰ ἠμπορέσωμεν μὲ τὴν αὐστηρὸ-
τητα νὰ θεραπεύσωμεν τὴν πληγήν. Διότι καὶ οἱ ἰατροὶ καὶ
οἱ πατέρες ἔτσι κάνουν συνήθως᾽ οἱ μὲν ἐπιθέτουν κατὰ
πρῶτον τἀ δραστικώτερα φάρμακα, καὶ ὅταν ἀνοίξη ἡ πλη-
γή, τότε φέρουν ἐκεῖνα, ποὺ ἠμποροῦν νὰ ἀνακουφίζουν
τὸν πόνον᾽ καὶ οἱ πατέρες δὲ ὅταν ἰδοῦν νὰ ἀτακτοῦν τὰ
παιδιὰ των, χρησιμοποιοῦν πρῶτα τὰς περισσότερον αὐὖ-
στηρὰς ἐπιπλήξειο, καὶ ἀργότερα συμβουλὰς καὶ προτρο-
πὰς. Κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἡμεῖς, ἂν καὶ χθὲς
ἐχρησιμοποιήσαμεν αὐστηρότερα τὸν λόγον, ὅμως σήμερα
θὰ κάνωμεν ἠπιωτέραν τὴν συζήτησιν καὶ ὡσὰν ἰδικά μας
μέλη θὰ θεραπεύσωμεν. Διότι ὅπως ἡ ἐδική σας προκοπὴ
184 [ΙΩΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ς
προξενεῖ, καὶ τοῦτο ἡμῶν ἔστιν ὁ πλοῦτος ὃ πρευματικός,
τὸ ὁρᾶν ὑμᾶς ἕν τοῖς πνευματικοῖς ἐπιδιδόντας, καὶ ἐν ἃ-
Οδτῇ διαλάμποντας, καὶ τῶν ὁλάπιειν δυναμένων ἀπεγχομέ-
γους, οὕτως ἐπειδὰν ἴδωμεν ὑμᾶς ὑποσκελιζομένους, καὶ
ὑπαγομένους ταῖς ἀπάταις ταῖς διαδολικαῖς, κατηφείας πλὴη-
οούμεϑα, καὶ αἰσχύνη τις,ὡς εἰπεῖν, κατασκεδάζεται τῆς
ἡμετέρας ψυχῆς. Κατὰ γὰρ τὸν μακάριον Παῦλον, «Τότε
ἡμεῖς ζῶμεν, ἐὰν ὑμεῖς στήκετε ἐν Κυρίῳ». “Ὡς οὖν τέλειοι
καὶ πεπληρωμένοι συνέσδως, οὕτω τῶν μὲν ὄπισϑεν ἐπι-
1τ0 λανϑάνεσϑε,. τοῖς δὲ ἔμπροσθεν ἐπεκτιείνεσϑε, καὶ τὰς συν-
ϑήκας, ἃς πρὸς τὸν Χριστὸν ἔϑεσϑε, ἀνακαλεσάμενοι, δεδαίας
ταύτας εἰς τὸ ἑξῆς διαφυλάττετε, καὶ λογισμῷ σώφρονι πᾶ-
σαν εἴσοδον ταῖς τοῦ διαδόλου μηχαναῖς ἀποκλείσαντες, τῇ
μετὰ ταῦτα σπουδῇ τὴν ἀπὸ τῆς ρᾳϑυμίας προσιριδεῖσαν ὕ-
15 μᾶν κηλῖδα ἀπονίψασϑε, περιγενόμενοι τῆς ἀκαίρου συνηϑεἰ-
ας καὶ ἐπιδλαδοῦς, καὶ λογισάμενοι, ὡς οὐ τοῦτο μόνον ἂ-
στὶ τὸ δεινόν, ὅτι ἑαυτοῖς πολλὴν τὴν ὅλάδην προστρίδονται
οἱ αὐτόϑι παραγενόμενοι, ἄλλ᾽ ὅτι καὶ πολλοῖς ἑτέροις
σκανδάλου ὑπόϑεσις γίνονται. “Ὅταν γὰρ ἴδωσιν “Ελληνες
20 καὶ ᾿Ιουδαῖοι τὸν ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας εἰς τὴν ἐκκλησίαν
διημερεύοντα, καὶ συνεχοῦς ἀπσλαύοντα διδασκαλίας, ἀϑρό-
ον ἐκεῖ ψαινόμεγον, καὶ μετ᾽ αὐτῶν συμφυρόμενον, πῶς οὐ
γομίσουσιν ἀπάτην εἶναι τὰ ἡμέτερα, καὶ περὶ πάντων τῶν
παο᾿ ἡμῖν τὴν αὐτὴν ὑπόληψιν ἕξουσιν; Ἂ οὖκ ἀκούεις
25 τοῦ μακαρίου ΤΠαύλου παραινοῦντος, λαμπρᾷ τῇ φωνῇ, καὶ
συμδουλεύοντος, «᾿Απρόσκοποι γίνεσϑεν; Εἶτα ἵνα μὴ νομί-
σῃς περὶ τῶν οἴκείων μόνον τὴν παραγγελίαν παρ᾽ αὐτοῦ
γίνεσϑαι καὶ τῶν μεϑ' ἡμῶν τεταγμένων, προσέϑηκεν,
«Καὶ ᾿Ἰ]Τουδαίοις καὶ “Ελλησον, καὶ πότε ἐπήγαγε, «Καὶ
30 τῇ ᾿Εκκλησίᾳ τοῦ Θεοῦ». Οὐδὲν γὰρ οὕτω λυμαίνεται καὶ
ΟΜΊΙΛΙΑ Ζ’ 485
προκαλεῖ εἰς ἡμᾷς μεγαλυτέραν παρρησίαν, καὶ ὅπως πνευ-

ματικός μας πλοῦτος εἶναι αὐτό, τὸ νὰ σᾶς θλέπωμεν δη-
λαδὴ νὰ προοδεύετε εἰς τἀ πνευματικὰ καὶ νἀ διαπρέπετε
᾿εἰς τὴν ἀρετὴν καὶ νὰ ἀπομακρύνεσθε ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ
εἶναι ἱκανοὶ νὰ σᾶς θλάπτουν, ἔτσι ὅταν σᾶς ἰδοῦμεν νὰ
ἀνατρέπεσθε καὶ νὰ ὑποτάσσεσθε εἰς τὰς πονηρίας τοῦ
διαθδόλου, γινόμεθα κατηφεῖς καὶ κάποια ἐντροπή, ὅπως
Θὰ ἠμπορούσαμεν νὰ ἐλέγαμεν, κυριεύει τὴν ψυχήν μαα.
Διότι κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, «Τότε ἡμεῖς ζῶμεν, ἐάν
σεῖς μένετε σταθεροὶ εἰς τὴν σχέσιν σας μὲ τὸν Κύριον»᾽.
ἰῶς τέλειοι λοιπὸν καὶ συνετοὶ ἄνθρωποι, ἔτσι τὰ μὲν παρελ-
θόντα λησμονεῖτε, διὰ τὰ μέλλοντα ὅμως νὰ ἐνδιαφέρε-
σθε, καὶ τὰς συμφωνίας, τὰς ὁποίας ἐκάμετε μὲ τὸν Χρι-
στόν, ἀφοῦ ἐπαναφέρετε εἰς τὴν μνήμην σας, διαφυλάσ-
σετε αὐτάς εἰς τὸ ἑξῆς ἀμεταδλήτους, καὶ ἀφοῦ μὲ συνε-
τὴν σκέψιν ἀποκλείσετε κάθε εἴσοδον εἰς τὰς πονηρίας τοῦ
διαθόλου, ὕστερα ἀπὸ αὐτὰ μὲ τὴν ἐπιμέλειάν σας καθα-
ρίσατε ἐντελῶς τὴν καταισχύνην, ποὺ ἀπὸ τὴν ἀδιαφορίαν
προεκλήθη εἰς σᾶς, ἀποδάλλοντες τἀς ἀκαίρους καὶ ἐπι-
θλαθεῖς. συνηθείας, καὶ ἀφοῦ σκεφθῆτε, ὅτι δὲν εἶναι μό-
νὸν αὐτὸ τὸ φοβερόν, ὅτι δηλαδὴ οἱ συχνάζοντες ἐκεῖ προ-
καλοῦν εἰς τοὺς ἑαυτούς των μεγάλην θδλάθβην, ἀλλὰ ὅτι
καὶ εἰς πολλούς ἄλλους γίνονται ἀφορμὴ σκανδαλισμοῦ.
Διότι ὅταν ἰδοῦν ἐθνικοὶ καὶ ᾿Ιουδαῖοι ἐκεῖνον, ποὺ καθημε-
ρινῶς διαμένει εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ ἀπολαμδάνει τὴν
συνεχῆ διδασκαλίαν, νὰ ἐμφανίζεται ἐκεῖ εὐθύς ἁμέσως
καὶ νὰ ἀναμειγνύεται μὲ αὐτούς, πῶς δὲν θὰ θεωρήσουν
ὅτι εἶναι ἀπάτη.τὰ ἰδικά μας καὶ δὲν θὰ ἔχουν τὴν ἰδίαν
ἀντίληψιν δι᾽ ὅλους τοὺς χριστιανούς; Ἢ δὲν ἀκούεις τὸν
μακάριον Παῦλον, ποὺ μέ καθαρὰν φωνὴν παραινεῖ καὶ
συμθουλεύει, «Μὴ γίνεσθε ἀφορμὴ προσκόμματοσ»"; Εἰς
τὴν συνέχειαν, διὰ νὰ μὴ νομίσῃς ὅτι προτρέπει μόνον
τούς ἰδικούς μας καὶ ἐκείνους ποὺ ἔχουν ταχθῆ μαζί μαα,
ἐπρόσθεσε, «Καὶ εἰς τοὺς ᾿Ιουδαίους καὶ εἰς τοὺς ἐθνικούς»,
καὶ ἔπειτα ἐσυμπλήρωσε, «Καὶ εἰς τὴν ᾿Εκκλησίαν τοῦ Θεοῦ».
Αἰιότι τίποτε δὲν καταστρέφει τόσον καὶ δὲν βλάπτει τὴν
.188 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ὁλάπιει τὴν ϑρησνείαν τὴν ἡμετέραν, ὡς καὶ τοῖς ἀπίστοις

λαδήν τινα παρέχειν. Ὅταν οὖν Ἰδωσί τινας ἐν ἀρετῇ δια-
λάμποντας παρ᾽ ἡμῖν, καὶ πολλὴν πῶν διωτικῶν ὑπεροψία"
ποιουμένους, οἱ μὲν αὐτῶν καὶ ἀποπνίγονται, οἵ δὲ πολλάκις
καὶ εἰς ϑαῦμα ἔρχονται ἐκπληττόμενοι, ὅτι τῆς αὐτῆς αὐτοῖς
φύσεως ὄντες οὐ τὰ αὐτὰ αὐτοῖς μετίασιν. ᾿Αμέλει ἐπειδὰν
ϑεάσωνταί τινα μικρὰν ρᾳϑυμίαν προσγενομένην, εὐθέως τὴν
γλῶτταν ἀκονοῦσι κατὰ πάντων ὁμοῦ, καὶ ἀπὸ τῆς τοῦ ἑγὸς
οᾳϑυμίας κατὰ παντὸς τοῦ τῶν Χριστιανῶν ἔϑνους τὰ αὐτὰ
10 ψηφίζονται. Καὶ οὐδὲ μέχρι τούτου ἵστανται, ἀλλ᾽ εὐθέως
κατὰ τῆς ἑαυτῶν κεφαλῆς φϑεγγόμενοι, διὰ τὴν τῶν δοηύ-
λὼν ρᾳϑυμίαν, καὶ τὸν κοινὸν Δεσπότην ὁλασφημεῖν τολμῶοι,
καὶ νομίζουσι τῆς οἴκείας πλάνης παραπέτασμα αὐτοῖς γίνε-
σϑαι τὴν ἑτέρων ρᾳϑυμίαν. ᾿
15 Ὅτι δὲ μέγιστον φέρει τοῦτο κίνδυνον ποῖς ἀφορμὴν
αὐτοῖς τῆς ὀλασφημίας παρέχουσιν, ἀκούσωμεν τοῦ προφήτου
δοῶντος, καὶ λέγοντος ἐκ προσώπου τοῦ Θεοῦ" «Οὐαὶ διιῖν,
ὅτι δι᾿ ὑμᾶς τὸ ὄνομά μου δλασφημεῖται ἂν τοῖς ἔϑνεσον. Φο-
ὀερὸν τὸ ρῆμα καὶ φρίκης γέμον. Τὸ γὰρ «Οὐαὶ» τοῦτο ὧσα-
.20 γεὶ ϑρηνοῦντός ἔστι τοὺς μέλλοντας ὑπὸ τὴν ἀπαραίτητον
ὀκείνην κόλασιν γίνεσθαι. “Ὥσπερ οὖν τοῖς διὰ τῆς οἰκείας
ἀμελείας αἰτίαν ἐκείνοις παρέχουσι τῆς ὀλασφημίας τοσαύ-
τὴ κεῖται τιμωρία, οὕτω πάλιν τοῖς τῆς ἀρετῆς ἐπιμελου-
μένοις μυρίων σιεφάνων ὑπόϑεσις γίνεται, Τὸ αὐτὸ τοῦτο
25 διδάσκων ὁ Χριστὸς ἔλεγε' «Λαμψάτω τὸ φῶς ὑμῶν ἔμ-
προσϑὲν τῶν ἀνθρώπων, ὅπως ἴδωσι τὰ καλὰ ἔργα ὑμῶν,
καὶ δοξάσωσι τὸν Πατέρα ὑμῶν τὸν ἐν τοῖς οὐρανοῖς». Ὅν
γὰρ τρόπον ἐκεῖνοι διὰ τήν τινων ραᾳϑυμίαν σκανδαλιζόμενοι
τὴν γλῶτταν ἀκονοῦοι κατὰ τοῦ νἹεσπότου τοῦ ἡμετέρου, “οὕ-
30 τω, φησίν, ἐπειδὰν τὴν ἀρετὴν μετίητε, δρῶντες ὑμᾶς οἵ
ἄνϑρωποι, οὐ μέχρι τῆς ὑμετέρας εὐφημίας ἵστανται, ἀλλ᾽
ὅτα» ἴδωσιν ὑμῶν τὰ ἔργα λάμποντα καὶ καταυγάζοντα ὑ-
3. Ἥσ. 52͵5.
4. Ματθ. 5, 16.
ΟΜΙΛΙΑ Ζ 187
ἰδικήν μας θρησκείαν, ὅσον τὸ νὰ δίδωμεν κάποιαν ἀφορ-

μὴν καὶ εἰς τοὺς ἀπίστους. “Ὅταν λοιπὸν ἰδοῦν μερικοὺς
ἀπὸ τοὺς ἰδικούς μας νὰ προκόπτουν εἰς τὴν ἀρετὴν καὶ
γὰ περιφρονοῦν πολὺ τἀ ὑλικὰ ἀγαθά, ἄλλοι μὲν ἀπὸ αὐ-
τοὺς ὀργίζονται παράφορα, ἄλλοι δὲ πολλὰς φορὰς μένον-
τες κατάπληκτοι θαυμάζουν, διότι ἐνῷ εἶναι ὅμοιοι πρὸς
αὐτοὺς δὲν ἐπιδιώκουν τὰ ἴδια μὲ αὐτούς. Βέθαια, ὅταν
ἰδοῦν νὰ παρατηρῆται κάποια μικρὰ ἀδιαφορία, ἀμέσως ἀ-
κονίζουν τὴν γλῶσσαν των ἐναντίον ὅλων μαζί, καὶ ἀπὸ
τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ ἑνὸς ἐκφράζουν τὴν ἰδίαν γνώμην δι᾽
ὅλους τοὺς χριστιανούς. Καὶ δὲν ἀρκοῦνται εἰς αὑτό, ἀλλὰ
ἀμέσως ὀμιλοῦντες ἐναντίον τῶν ἑαυτῶν των, ἐξ αἰτίας
τῆς ἀδιαφορίας τῶν δούλων, τολμοῦν νὰ θλασφημοῦν καὶ
τὸν Κύριόν μας, καὶ θεωροῦν ὅτι ή ἀδιαφορία τῶν ἄλλων
γίνεται εἰς αὐτοὺς προπέτασμα τῆς ἰδικῆς τῶν πλάνης.
2. Ὅτι δὲ προκαλεῖ αὐτὸ μέγιστον κίνδυνον εἰς ἐκεί-
νους, ποὺ παρέχουν ἀφορμὴν θλασφημίας εἰς αὐτούς, ἂς
ἀκούσωμεν τὸν προφήτην, ὁ ὁποῖος φωνάζει καὶ λέγει ἐκ
μέρους τοῦ Θεοῦ, «᾿Αλλοίμονον εἰς σᾶς, διότι ἐξ αἰτίας
σας θλασφημεῖται τὸ ὅνομά μου εἰς τὰ ἔθνη»", Εἶναι φοθε-
ρὸς ὁ λόγος καὶ γεμᾶτος ἀπὸ φρίκην. Διότι τὸ «᾿Αλλοίμο-
νον» αὐτὸ εἶναι ὡσἀν νἀ ἀνήκῃ εἰς τὸν θρηνοῦντα αὐτούα,
ποὺ πρόκειται νὰ δεχθοῦν τὴν τιμωρίαν ἐκείνην, ἡ ὁποία
δὲν ἐπιδέχεται ἐξιλέωσιν. “Ὅπως λοιπὸν δι᾽ ἐκείνους, ποὺ
δίδουν μὲ τὴν ἀμέλειάν των τὴν αἰτίαν δλασφημίας εἰς
αὐτούς, ἰσχύει τόσον μεγάλη τιμωρία, ἔτσι πάλιν δι᾽ ἐκεί-
νοῦς ποὺ φροντίζουν τὴν ἀρετήν, γίνεται ἀφορμὴ ἀπείρων
θραθείων. Διδάσκων ἀκριβῶς τὸ ἴδιον πρᾶγμα ὁ Χριστὸς
ἔλεγεν «᾿Ας λάμψῃ τὸ φῶς τῆς ἀρετῆς σας ἐμπρὸς εἰς
τοὺς ἀνθρώπους, διὰ νἀ ἰδοῦν τὰ καλά σας ἔργα καὶ δο-
ξάσουν τὸν Πατέρα σαα, ποὺ κατοικεῖ εἰς τούς οὐρανούς»".
Διότι ὅπως ἐκεῖνοι, ἐπειδὴ σκανδαλίζονται ἐξ αἰτίας τῆς
ἀδιαφορίας μερικῶν, ἀκονίζουν τὴν γλῶσσαν των ἐναντίον
τοῦ Κυρίου μαα, ἔτσι, λέγει, ὅταν μετέρχεσθε τὴν ἀρετήν,
καθὼς σᾶς θδλέπουν οἱ ἄνθρωποι, δὲν στέκονται μέχρι τὸν
ἰδικὸν σας ἔπαινον, ἀλλὰ ὅταν ἰδοῦν τὰ ἔργα σας νὰ λάμ-
168 ἸΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μῶν τὰς ὄψεις, εἰς δοξολογίαν κινοῦνται τοῦ Πατρὸς ὑμῶν

τοῦ ἐν οὐρανοῖς" τούτον δὲ ὑπ᾽ ἐκείνων γινομένου, πάλιν
ἡμῖν. τὰ τῆς ἀμοιδῆς πολυπλασιάξεται, καὶ ὑπὲρ τῆς ἐκείνων
εὐφημίας τὰ μυρία ἡμῖν ἀγαϑὰ χαρίζεται ὁ Δεσπότης" «Τοὺς
δοξάξζοντάς μὲ γάρ, φησί, δοξάσω». Πάντα τοίνυν ποιῶμεν,
ἀγαπητοί, ὥστε δοξάζεσθαι τὸν ἡμέτερον Δεσπότην, καὶ μηδε-
νὶ σκανδάλου αἰτίαν παρέχωμεν. Τοῦτο γὰρ διηνεκῶς ἡμᾶς
διδάσκει ὃ τῆς οἰκουμένης διδάσκαλος ὃ μακάριος Παῦλυς,
ποτὲ μὲν λέγων" «Εἰ δρῶμα σκανδαλίζει τὸν ἀδελφόν μου,
10 οὐ μὴ φάγω κρέα εἷς τὸν αἰῶνων" καὶ πάλιν ἐν ἑτέρῳ φησίν"
«Οὕτω δὲ ἁμαρτάνοντες εἷς τοὺς ἀδελφούς, καὶ τύπτοντες
αὐτῶν τὴν συνείδησιν ἀσϑενοῦσαν, εἷς Χροηστὸν ἁμαρτάνετε»,
Σφοδρὰ ἡ ἀπειλὴ καὶ μεγάλην ἔχουσα τὴν κατάκρισιν. Μὴ
γὰρ νομίσῃς, φησίν, εἷς ἐκεῖνον μόνον περισιήσεσϑαι τὴν
15 δλάδην: εἷς αὐτὸν διαδαίνει τὸν Χοιστόν τὸν δι᾽ ἐκεῖιον
σταυρωϑέντα. Εἰ τοίνυν ὁ Δεσπότης σου σταυρωϑῆναι δι
αὐτὸν οὐ παρῃτήσατο, σὺ οὐκ ἀνέχῃ πάντα ποιῆσαι, ὥστε
μηδεμίαν αὐτῷ σκανδάλου ἀφορμὴν παρέχειν; Καὶ παντα-
χοῦ εὑρήσεις αὐτὸν ταῦτα συμδουλεύοντα τοῖς μαϑητευοιιέ-
20 νοις" τοῦτο γάρ' ἐστιν, ὃ συνέχει τὴν ζωὴν τὴν ἡμετέραν. Διὰ
τοῦτο καὶ ἀλλαχοῦ γράφων ἔλεγε: «Μὴ τὰ ἑαυτῶν ἕκαστος
σκοπεῖτε, ἀλλὰ καὶ τὰ ἑτέρων ἕκαστος»" καὶ πάλιν ἑτέρωι"
«Πάντα μοι ἔξεστιν, ἀλλ᾽ οὐ πάντα οἰκοδομεῖ». Εἶδες σύνε-
σιν ἀποσιολικήν; Εἰ καὶ ἔξεστί μοι, φησί, τί διαπράξασϑαι,
25 καὶ μηδέν μοι τοῦτο λυμαίνεται, ἀλλὰ διὰ τὸ μὴ ἕπεσθαι τὴν
τοῦ πλησίον οἴκοδομήν, οὖκ ἂν ἀνασχοίμην αὐτὸ πρᾶξαι. Εἷ-
δες ψυχὴν φιλόστοργον, καὶ πῶς οὐδαμοῦ τὸ ἑαυτοῦ σκοπεῖ,
ἀλλὰ διὰ πάντων δείκνυσι μεγίστην ἀρετὴν ταύτην οὖσαν, τὸ
τῆς τῶν πλησίον οἰκοδομῆς πολλὴν ποιεῖσϑαι τὴν πρόνοιαν;
30 Ταῦτα δὴ πάντα γινώσκοντες φυλαττώμεϑα, παρακαλῶ, καὶ
ἀπεχώμεϑα τῶν λυμαίνεσθαι τὸν πλοῦτον τῆς ἡμετέρας ἄρε-
Α΄ Βασ. 2,30.
Α΄ Κορ. 8, 13.
. Α΄ Κορ. 8,12.
Φιλιπ. 2, 4.
ον
ὦὉΟΝ
Α΄ Κορ. 10, 23.
ΟΜΙΛΙΑ Ζ΄ 160
πουν καὶ νὰ φωτίζουν τὰ πρόσωπά σας, παρακινοῦνται

νὰ δοξολογήσουν τὸν ἐπουράνιον Πατέρα σας. Καὶ ὅταν
αὐτὸ γίνεται ἀπὸ τοὺς ἐθνικούς, πάλιν πολλαπλασιάζεται ἡ
ἀμοιδή μας, καὶ διὰ τὸν ἔπαινον ἐκείνων μᾶς χαρίζει ὁ
Κύριος τὰ ἄπειρα ἀγαθϑά᾽ «Διότι ἐκείνους ποὺ μὲ δοξάζουν,
λέγει, θὰ τοὺς δοξάσω»". Τὰἀ πάντα λοιπόν, ἀγαπητοί, ἂς
κάμνωμεν, διά νἀ δοξάζεται ὁ Κὐριός μας, καὶ ἂς μὴ δίδω-
μῶν εἰς κανένα ἀφορμὴν σκανδαλισμοῦ. Διότι αὐτὸ μᾷς
διδάσκει διαρκῶς ὁ διδάσκαλος τῆς οἰκουμένης, ὁ μακά-
ριος Παῦλοοα, ὀ ιὁποῖος ἄλλοτε μὲν λέγει᾽ «Ἐὰν φαγητὸν
σκανδαλίζῃ τὸν ἀδελφόν μου, δέν θὰ φάγω ποτέ κρέας»"
καὶ πάλιν εἰς ἄλλο σημεῖον «Καὶ ἔτσι ἁμαρτάνοντες εἰς
τοὺς ἀδελφοὺς καὶ πληγώνοντες τὴν ἀσθενῆ των συνεί-
δησιν, ἀμαρτάνετε εἰς τὸν Χριστόν»,, Ἡ ἀπειλὴ εἶναι αὐ-
στηρὰ καὶ περιέχει μεγάλην κατηγορίαν. Μὴ νομίσῃς λοι-
πόν, λέγει, ὄτι ἡ δλάθη θὰ περιορισθῇ μόνον εἰς ἐκεῖνον᾽
μεταθαίνει εἰς τὸν ἴδιον τὸν Χριστόν, ὁ ὁποῖος ἐσταυρώθη
δι᾽ ἐκεῖνον. ᾿Εἀάν λοιπὸν ὁ Κύριός σου δὲν ἀπέφυγε νὰ
σταυρωθῇ δι᾽ αὐτόν, σὺ δὲν συγκατατίθεσαι νὰ κάμῃς τὰ
πάντα, ὥστε νὰ μὴ δίδῃς εἰς αὐτὸν καμμίαν ἀφορμὴν
σκανδαλισμοῦ; Καὶ παντοῦ θὰ συναντήσῃς αὐτὸν νὰ συμ-
θουλεύῃ τὰ ἴδια εἰς τοὺς μαθητάς του διότι αὐτὸ εἶναι ἐ-
κεῖνο, ποὺ συγκροτεῖ τὴν ἰδικήν μας ζωήν. Δι᾿ αὐτὸ καὶ
ὅταν ἔγραφεν εἰς ἄλλους ἔλεγε᾽ «Μὴ ἐπιδιώκετε ὁ καθέ-
νας τὰ συμφέροντά του, ἀλλὰ καὶ τὰ συμφέροντα τῶν ἄλ-
λων»" καὶ πάλιν ἀλλοῦ «Ὅλα ἔχω ἐξουσίαν νὰ τὰ πράτ-
τω, ἀλλὰ δὲν οἰκοδομοῦν ὅλα τὸν πλησίον». Εἴδες τὴν
σύνεσιν τοῦ ἀποστόλου; Αν καὶ ἔχω ἐξουσίαν, λέγει, νὰ
κάμω κάτι καὶ δέν μὲ θλάπτει καθόλου, ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν
οἰκοδομεῖ τὸν πλησίον, δὲν θὰ ἀνεχόμην νὰ πράξω αὐτό.
᾿ Εἶδες στοργικὴν ψυχήν, καὶ πῶς δὲν ἐπιδιώκει πουθενὰ τὸ
συμφέρον του, ἀλλὰ ἀποδεικνύει μέ ὅλα του τὰ ἔργα ὅτι
μεγίστη ἀρετὴ εἶναι αὑτή, τὸ νἀ φροντίζωμεν δηλαδὴ πολὺ
διὰ τὴν προκοπὴν τοῦ πλησίον μας; Γνωρίζοντες λοιπὸν
ὅλα αὐτά, ἂς προφυλασσώμεθα, παρακαλῶ, καὶ ἂς ἀπέχω-
μεν ἀπὸ ἐκεῖνα, πού ἠμποροῦν νὰ θλάπτουν τὸν θησαυρὸν
τῆς δυναμένων, καὶ μηδέποτέ τι πράττωμεν, ὃ τῷ πλησίον

παρέχει τινὰ ὁλάδην. Τοῦτο γὰρ καὶ τὸ ἁμάρτημα ἐπιτείνει,
καὶ τὴν κόλασιν ἡμῖν σφοδροτέραν προξενεῖ. Καὶ μηδὲ τοῦ
τυχόντος καταφρονῶμεν, μηδὲ λέγωμεν τὰ ψυχρὰ ἐκεῖνα ρή-
ματα, τί δέ μοι μέλει, ἐὰν ὃ δεῖνα σκανδαλίζεται; Τί λέ-
γεις, εἶπέ μοι; Τί σοι μέλει; Προοσέταξεν ὅ Χριστὸς οὕτω
σου λάμπειν τὸν δίον, ὧς μὴ μόνον σε ϑαυμάζεσϑαι ὑπὸ τῶν
ὁρώντων, ἀλλὰ καὶ τὸν Δεσπότην τὸν σὸν δοξολογεῖοϑαι,
καὶ σὺ τὸ ἐναντίον ἐργαζόμενος, καὶ παρασκευάζων ἀντὶ
10 δοξολογίας ὁλασφημίας εἷς αὐτὸν γίνεσϑαι, οὐδένα λόγον ποιῇ;
Καὶ ποῦ τοῦτο ψυχῆς εὐλαδοῦς, καὶ τοὺς Θεοῦ νόμους ἀκρι-
δῶς ἐπισιαμένης;
᾿4λλ᾽ εἶ καὶ πρότερον ταῦτά τις ὑπὸ τῆς συνηϑείας ἐλ-
κόμενος ἀδιαφόρως ἐφϑέγξατο, νῦν, παρακαλῶ, δεξάμενος
15 ἡμῶν τὴν νουϑεσίαν, παυέσϑω τῶν ἀκαίρων τούτων λόγων,
καὶ οὕτως ἅπαντα πράττειν σπουδαζέτω, ὡς ιιἦτε ὑπὸ τοῦ!
ἀκοιμήτου ἐκείνου ὀφϑαλμοῦ κατακρίνεσϑαι, μήτε ὑπὸ τοῦ
συνειδότος καταγινώσκεσϑαι, μήτε ὑπὸ τῶν εἰς αὐτὸν ὁρών-
τῶν λασφημίας κινεῖσϑαι κατὰ τοῦ Δεσπότου. ᾽Εὰν γὰρ με-
20 τὰ τοσαύτης φυλακῆς τὰ καϑ' ἑαυτοὺς οἴκονομῶμεν, πολλῆς
ἀπολαυσόμεϑα καὶ τῆς παρὰ τοῦ Δεσπότου φιλανϑρωπίας, καὶ
διαφευξόμεϑα τοῦ διαδόλου τὰς μηχανάς. “Ὅταν γὰρ ἴδῃ
ἡμᾶς οὕτω νήφοντας καὶ ἐγρηγορότας, ἐννοῶν ὡς ἀνονήτοις
ἐπιχειρήσειε, καλυψάμενος ἀποστήσεται. ᾿Αλλὰ τῶν μὲν προ-
25 οιἰμίων ἅλις" φέρε δὴ λοιπὸν τὰ ἀναγνωσθέντα προϑέντες
ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, τὴν πνευματικὴν ὑμῖν παραϑῶμεν
ἑστίασιν, καὶ ἴδωμεν μαϑόντες τί καὶ σήμερον ὃ μακάριος
Μωῦσῆς, μᾶλλον δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον διὰ τῆς τούτου
γλώττης ἡμᾶς διδάξαι δούλεται. Τί οὖν φησι; «Καὶ εἰπεν
90 ὃ Θεός: ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἕρπδιὰ ψυχῶν ζωσῶν, καὶ
πετεινὰ πετόμενα ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ.
Καὶ ἐγένειο οὕτως». “Ὅρα φιλανϑρωπίαν Δεσπότου, πῶς
τάξει τινὶ καὶ ἀκολουϑίᾳ πᾶσαν τὴν δημιουργίαν ἡμᾶς διδά-
ΟΜΙΛΙΑ Ζ΄ "471
τῆς ἀρετῆς μας, καὶ ἂς μὴ πράττωμεν ποτὲ κάτι, τὸ ὁποῖον

προξενεῖ κάποιαν θλάθδην εἰς τὸν πλησίον μας. Διότι αὐτὸ
καὶ τὸ ἁμάρτημα ἐπαυξάνει καὶ τὴν τιμωρίαν κάνει αὐστη-
ροτέραν. Καὶ οὔτε νὰ περιφρονοῦμεν ὁποιονδήποτε, οὔτε
νὰ λέγωμεν τὰ ψυχρὰ ἐκεῖνα λόγια, καὶ τὶ μὲ ἐνδιαφέρει,
ἐὰν ὁ τάδε σκανδαλίζεται; Εἰπὲ μου, τί λέγεις; Τί σέ ἐν-
διαφέρει; ᾿Ἐπρόσταξεν ὁ Χριστὸς νὰ λάμπῃ τόσον ἡ ζωή
σου, ὥστε ὄχι μόνον σὺ νὰ θαυμάζεσαι ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ
σὲ δλέπουν, ἀλλὰ ὁ Κύριός σου νὰ δοξάζεται, καὶ σύ, ποὺ
κάνειας τὸ ἀντίθετον καὶ ἀντὶ νὰ δοξολογοῦν αὐτὸν προε-
τοιμάζεις νὰ τὸν θλασφημοῦν, δὲν σὲ ἐνδιαφέρει καθό-
λου; Καὶ πῶς εἶναι αὐτὸ δεῖγμα ψυχῆς εὐσεθδοῦς, ἡ ὁποία
γνωρίζει μὲ ἀκρίθειαν καὶ τοὺς νόμους τοῦ Θεοῦ;
3. ᾿Αλλὰ ἐὰν καὶ προηγουμένως παρασυρόμενος κα-
νεὶς ἀπὸ τὴν. συνήθειαν ἔλεγε μὲ ἀδιαφορίαν αὐτά, τώρα,
παρακαλῶ, ἀφοῦ ἐδέχθη τὴν νουθεσίαν μας, νὰ μὴ λέγῃ
τὰ ἀνόητα αὐτὰ λόγια καὶ νὰ φροντίζῃ νὰ κάμνῃ τὰ πάντα
ἔτσι, ὥστε οὔτε ἀπὸ τὸν ἄγρυπνον ἐκεῖνον ὀφθαλμὸν νὰ
καταδικάζεται, οὔτε ἀπὸ τὴν συνείδησιν νὰ κατηγορῆται,
οὔτε νὰ ὑποκινῆται ἀπὸ τούς προσέχοντας αὐτὸν εἰς ὅλασ-
φημίαν ἐναντίον τοῦ Κυρίου. Διότι ἐὰν μὲ τόσον προσοχὴν
ρυθμίζωμεν τὰς ὑποθέσεια μας, θὰ ἀπολαύσωμεν καὶ ἀπὸ
τὸν Κύριον τὴν μεγάλην ἀγάπην καὶ θὰ ἀποφύγωμεν τὰς πο-
νηρίας τοῦ διαδόλου. Διότι, ὅταν μᾶς ἰδῇ, νὰ εἴμεθα τόσον
νηφάλιοι καὶ ἄγρυπνοι, σκεπτόμενος ὅτι θὰ ἐπιχειρήσῃ
ἄσκοπα, ἀφοῦ καλύψῃ τὸ πρόσωπόν του, θὰ ἀπομακρυνθῇ.
᾿Αλλὰ τὰ μὲν εἰσαγωγικά εἶναι ἀρκετά᾽ ἐμπρὸς λοιπὸν ἀ-
φοῦ θέσωμεν ἐνώπιον τῆς ἀγάπης σας ἐκεῖνα ποὺ ἀνε-
γνώσθησαν, ἂς παραθέσωμεν εἰς σᾶς τὸ πνευματικὸν συμ-
πόσιον, καὶ ἂς γνωρίσωμεν καὶ σήμερα τί θέλει νὰ μᾶς
διδάξῃ ὁ μακάριος Μωυσῆς ἢ μᾶλλον τὸ Αγιον Πνεῦμα
μέ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ. Τί λοιπὸν λέγει; «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός᾽
ἂς γεμίσουν τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ζῶντα καὶ πτηνὰ ἂς πετοῦν
ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν πρὸς τόν οὐράνιον θόλον. Καὶ ἔγινεν
ἔτσι». Βλέπε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, πῶς μᾶς διδά-
σκει ὄλην τὴν δημιουργίαν μὲ κάποιαν τάξιν καὶ συνέπειαν.
σκει. Ποότερον ἐδίδαξεν ἡμᾶς πῶς τὴν γῆν εἰς τὴν τῶν
καρπῶν γένεσιν τῷ αὐιοῦ ἐπιτάγματι διήγειρεν" εἶτα τὴ)'
δημιουργίαν τῶν δύο φωσιήρων διδάξας, προσέϑηκεν καὶ
τὴν τῶν ἀστέρων ποικιλίαν, δι’ ὧν τοῦ οὐρανοῦ φαιδρότερον
τὸ κάλλος εἰογάσατο σήμερον λοιπὸν μεταδαίνει ἐπὶ τὰ ὕ-
δαια, καὶ δείκνυσιν ἡμῖν, τῷ λόγῳ αὐτοῦ καὶ τῷ ἐπιτάγματι
ζῶα ἔμψυχα ἐξ αὐτῶν ἄναδιδόμενα. «Εξαγαγέτω γάρ»,
φησί, τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ψυχῶν ζωσῶν, καὶ πετεινὰ πετόμενι
ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ». Ποῖος λόγος,
10 εἰπέ μοι, ἐφικέσϑαι δυνήσεται τοῦ ϑαύματος; ποία ἀρκέοει
γλῶττα πρὸς εὐφημίαν τοῦ δημιουργοῦ; Εἶπε μόνον, «Βλα-
στησάτω ἡ γῆ», καὶ εὐθέως πρὸς τὰς ὠδῖνας αὐτὴν διήγειος'"
νῦν λέγει, «Ἐξαγαγέτω τὰ ὕδατα». Ὅρα πῶς κατάλληλα
αὐτοῦ: τὰ προστάγματα' ἐκεῖ, «Βλαστησάτω», ἐνταῦϑα, ὠβίξα-
15 γαγέτω τὰ ὕδατα», φησί, «ὡοπετὰ ψυχῶν ζωσῶν». Καϑάπερ
γὰρ ἐπὶ τῆς γῆς εἶπε μόνον, «Βλαστησάτω», καὶ διάφορος
καὶ ποικίλη τῶν ἀνθῶν ἡ ποικιλία, καὶ τῶν δοτανῶν, καὶ
τῶν σπερμάτων ἐδόϑη, καὶ ἑνὶ λόγῳ τὰ πάντα παρήγϑη;
οὕτω καὶ ὀνταῦϑα εἶπεν, «(ΕεΕξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ φυ-
20 χῶν ζωσῶν, καὶ πδιεινὰ πετόμενα ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ τὰ
στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ», καὶ ἀϑρόον τοσαῦτα γένη ἑοπειῶν,
τοσαύτη διαφορὰ πετεινῶν ἐδημιουργεῖτο, ὅσην οὐδὲ τῷ λόγῳ
ἀπαριϑμήσασϑαι δυνατόν». Καὶ τὸ μὲν οἥτια ὄραχύ, καὶ ρῆμα
ἕν, τὰ δὲ γένη τῶν ζώων διάφορα καὶ ποικίλα. ᾿Αλλὰ πὴ
25 ξενισϑῇς, ἀγαπητέ' ρῆμα γὰρ ἦν Θεοῦ, καὶ ὃ λόγος αὐτοῖ'
τὴν σύστασιν τοῖς γινομένοις ἐχαρίσατο. Ὁρᾷς πῶς ἅπαντα
ἐκ, τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι παράγει; εἶδες διδασκαλίας ἀ-
κρίδειαν; εἶδες συγκατάδασιν Δεσπότου, ὅσην ἐπιδείκνυται
περὶ τὸ γένος τὸ ἡμέτερον; Πόϑεν γὰρ ταῦτα ἡμιεῖς οὕτω
30 μετὰ ἀκριδείας μαϑεῖν ἂν ἠδυνήϑημεν, εἰ μὴ αὐτὸς διὰ πολ-
λὴν καὶ ἄφατον φιλανϑρωπία» κατηξίωσε διὰ τῆς τοῦ ποο-
φήτου γλώττης διδάξαι τὴν τῶν ἀνθρώπων φύσιν, ἵνα εἰδέ-
ναι ἔχωμεν καὶ τῶν δημιουργηϑέντων τὴν τάξιν καὶ τοῦ
δημιουργήσαντος τὴν δύναμιν, καὶ ὅπως ὃ λόγος αὐτοῦ ἔρ-
ΟΜΙΛΙΑ Ζ’ 173
Κατὰ πρῶτον μᾶς ἐδίδαξε πῶς μὲ τὴν ἐντολὴν του ἔκαμε

τὴν γῆν νὰ παράγῃ καρπούς ἔπειτα ἀφοῦ μᾶς ἐδίδαξε τὴν
δημιουργίαν τῶν δύο φωστήρων, ἐπρόσθεσε καὶ τὴν ποι-
κιλίαν τῶν ἄστρων, μὲ τὰ ὁποῖα κατέστησε λαμπρότερον
τὸ κάλλος τοῦ οὐρανοῦ᾽ σήμερα λοιπὸν μεταδαίνει εἰς τὰ
ὕδατα καὶ μᾶς ἐπεξηγεῖ, ὅτι μὲ τὸν λόγον του καὶ μὲ τὴν
ἐντολήν του ἐξῆλθαν ἀπὸ αὐτὰ ἔμψυχα ὅντα. «᾿Ας γεμί-
σουν λοιπόν, λέγει, τὰ ὕδατα ἐρπετὰ ζῶντα, καὶ πτηνὰ ἂς
πετοῦν ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν πρὸς τὸν οὐράνιον θόλον».
Ποῖος λόγος, εἰπέ μου, θὰ ἠμπορέσῃ νὰ πλησιάσῃ τὸ θαῦ-
μα; ποία γλῶσσα θὰ ἐπαρκέσῃ πρὸς ὕμνον τοῦ δημιουρ-
γοῦ; Εἶπε μόνον, «᾿Ας θλαστήσῃ ἡ γῆ», καὶ ἀμέσως παρε-
κίνησεν αὐτὴν πρὸς τὴν θλάστησιν᾽ τώρα λέγει᾽ «᾿Ας γε-
μίσουν τὰ ὕδατα». Πρόσεξε πῶς εἶναι κατάλληλα τὰ προσ-
τἀγματά του ἐκεῖ, «᾿Ας θλαστήσῃ», ἐδῶ, «᾿Ας γεμίσουν
τὰ ὕδατα, λέγει, ἑρπετὰ ζῶντα». Διότι ὅπως ἀκριβῶς διὰ
τὴν γῆν εἶπε μόνον, «᾿Ας θλαστήσῃ» καὶ ἐδόθη ἡ ποικιλία
καὶ πολυμορφία τῶν ἀνθέων καὶ τῶν χόρτων καὶ τῶν σπό-
ρων, καὶ μὲ ἔνα λόγον παρήχθησαν τὰ πάντα᾽ ἔτσι καὶ ἐδῶ
εἶπεν, «᾿᾽Ας γεμίσουν τὰ ὕδατα ἐρπετὰ ζῶντα, καὶ πτηνὰ
ἂς πετοῦν ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν πρὸς τὸν οὐράνιον θόλον»͵
καὶ διὰ μιᾶς ἐδημιουργοῦντο τόσα γένη ἑρπετῶν καὶ τόσα
εἴδη πτηνῶν, ὅσα δὲν εἶναι δυνατὸν οὔτε μὲ τὰ λόγια νὰ
ἁριθμήσῃ κανείς. Καὶ ὁ μὲν ὁ λόγος ἦτο σύντομοα, καὶ ἡ
λέξις ἦτο μία, τὰ εἴδη ὅμως τῶν ζώων διάφορα καὶ ποικίλα.
᾿Αλλὰ μὴ παραξενεύεσαι, ἀγαπητέ᾽ διότι ὁ λόγος ἦτο τοῦ
Θεοῦ καὶ ἡ ἐντολή του ἐχάρισε τὴν ὕπαρξιν εἰς γὰ δη-
μιουργήματα. Βλέπεις πῶς ὅλα ἀπὸ τὸ μηδὲν φέρει εἰς τὴν
ὕπαρξιν;] εἶδες τὴν ἀκρίθειαν τῆς διδασκαλίας; εἴδες τὴν
συγκατάθασιν τοῦ Κυρίου, πόσην φανερώνει διά τὸ ἀνθρώ-
πινον γένος; ᾿Απὸ ποῦ λοιπόν θὰ ἠμπορούσαμεν ἡμεῖς νὰ
μάθωμεν αὐτὰ μὲ τόσην ἀκρίδειαν, ἐὰν αὐτὸς ἐξ αἰτίας
τῆς μεγάλης καὶ ἀπείρου φιλανθρωπίας του δέν ἔκρινεν
ἄξιον μὲ τὴν γλῶσσαν τοῦ προφήτου νὰ διδάξῃ τὸ ἀνθρώ-
πινον γένος, διὰ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν καὶ τὴν τά-
ξιν τῶν δημιουργημάτων καὶ τὴν δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ,
γον ἐγένετο, καὶ τὸ ρῆμα αὐτοῦ τὴν σύστασιν καὶ τὴν δῖς
τὸ εἶναι πάροδον αὐτοῖς ἐχαρίσατο;
᾽4λλ᾽ εἰσί τινες τῶν ἀγνωμόνων, οἵ καὶ μετὰ τοσαύτην
διδασκαλίαν ἀπισιεῖν ἐπιχειροῦντες, καὶ μὴ συγχωροῦντες
μήτε δημιουργὸν ἔχειν τὰ ὁρώμενα, ἄλλοι μὲν αὐτόματα αὖ-
τὰ φάσκοντες εἶναι, ἕτεροι δὲ ἐξ ὑποκειμένης τινὸς ὕλης
γεγενῆσϑαι. Σκόπει τοῦ διαθόλου πόση ἡ ἀπάτη, πῶς ἀπεχρή-
σατο τῇ εὐκολίᾳ τῆς γνώμης τῶν τῇ πλάνῃ δουλευόντω».
Διὰ τοῦτο ὃ μακάριος Μωῦσῆς μετὰ τοσαύτης ἡμᾶς ἀκρι-
10 δείας διδάσκει ὑπὸ τοῦ ϑείου Πνεύματος ἐνηχούμενος, ἵνα
μὴ τὰ αὐτὰ τούτοις πάϑωμεν, ἀλλ᾽ εἰδένα ἔχωμεν σαφῶς, καὶ
τὴν ἀκολουϑίαν τῶν δημιουργηϑέντων, καὶ ὅπως ἕκαστον ἐ-
δημιουργήϑη. Εἰ γὰρ μὴ τῆς ἡμετέρας κηδόμενος σωτηρίας
ὁ Θεὸς οὕτως ὡδήγησε τοῦ προφήτου τὴν γλῶτταν, ἤρκει
15 εἰπεῖν, ὅτι ἐποίηοεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανόν, καὶ τὴν γῆν, καὶ
τὴν ϑάλασσαν, καὶ τὰ ζῶα, καὶ μήτε τάξιν ϑεῖναι ἡμερῶν,
μήτε τί μὲν πρῶτον, τί δὲ ὕστερον γεγένηται. ᾿4λλ᾽ ἵνα μηδε-
μίαν τοῖς ἀγνωμονεῖν δουλομένοις καταλείπηται ἀπολογίας
πρόφασιν, οὕτω διαιρεῖ σαφῶς καὶ τὴν τῶν γινομένων τάξιν,
20 καὶ τῶν ἡμερῶν τὸν ἀοιϑμόν, καὶ πάντα μετὰ πολλῆς τῆς
συγκαταδάσεως ἡμᾶς διδάσκει, ἵνα μαϑόντες τὴν ἀλήϑειαν
ἅπασαν, μηκέτι τῇ πλάνῃ τῶν δξ οἴκείων λογισμῶ» ἅπαντα
φϑεγγομένων προσέχωμεν, ἀλλ᾽ εἰδέναι ἔχωμεν τοῦ δημιουρ-
γοῦ τοῦ ἡμετέρου τὴν ἄφατον δύναμιν, «Καὶ ἐγένετο», φησίν,
25 «οὕτως», Εἶπεν, «ξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ψυχῶν ζω-
σῶν, καὶ πετεινὰ πετόμενα ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ τὸ οτερέωμα
τοῦ οὐρανοῦ», καὶ ὑπήκουσε τὸ στοιχεῖον, καὶ ἐπλήρωσε τὸ
ἐπιταχϑέν. «Καὶ ἐγένετο», φησίν, «οὕτως», ὡς ἐκέλευσεν
ὅ Δεσπότης" «καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὰ κήτη τὰ μεγάλα, καὶ
30 πᾶσαν ψυχὴν ζώων ἑορπειῶν, ἃ ἐξήγαγε τὰ ὕδατα κατὰ γένη
αὐτῶν, καὶ πᾶν πετεινὸν πτερωτὸν κατὰ γένος. Καὶ εἶδεν
ὁ Θεὸς ὅτι καλά, καὶ ηὐλόγησεν αὐτὰ ὃ Θεός, λέγων" αὖ-
καὶ πῶς ὁ λόγος αὐτοῦ ἔγινεν ἔργον καὶ ἡ ἐντολή του ἐχά-
ρισε τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν δίοδον διὰ τὴν ζωὴν εἰς αὐτούς;
4. ᾿Αλλὰ ὑπάρχουν μερικοὶ ἀγνώμονεακ, οἱ ὁποῖοι καὶ
ὕστερα ἀπό τόσην διδασκαλίαν ἐπιχειροῦν νὰ εἶναι ἄπιστοι
καὶ νὰ μὴ παραδέχωνται ὅτι ἔχουν δημιουργὸν αὐτά, ποὺ
βλέπομεν ἄλλοι μὲν ἰσχυρίζονται ὅτι αὐτὰ ἐδημιουργήθησαν
μόνα των, ἄλλοι δὲ ὅτι ἔχουν δημιουργηθῆ ἀπὸ κάποιαν
προὔπάρχουσαν ὕλην. Παρατήρησε πόση εἶναι ἡ ἀπάτη τοῦ
διαθδόλου, πῶς μετεχειρίσθη τὴν εὐκολοπιστίαν ἐκείνων, ποὺ
ὑπηρετοῦν τὴν πλάνην. Δι᾿ αὑτὸ ὁ μακάριος Μωυσῆς ἐμπνε-
μενος ἀπὸ τὸ ἽἍΛγιον Πνεῦμα μᾶς διδάσκει μὲ τόσον με-
γάλην ἀκρίθειαν, διὰ νὰ μὴ πάθωμεν τὰ ἴδια μὲ αὐτούς, ἀλ-
λὰ διὰ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν μὲ σαφήνειαν, καὶ τὴν
τάξιν τῶν δημιουργημάτων καὶ πῶς ἐδημιουργήθη τὸ καθέ-
να. Διότι ἐὰν ὁ Θεὸς ὠδήγησεν ἔτσι τὴν γλῶσσαν τοῦ
προφήτου, χωρὶς νὰ φροντίζῃ διὰ τὴν σωτηρίαν μας, ἦτο
ἀρκετὸν νὰ εἰπῇ, ὅτι ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν
καὶ τὴν γῆν, τὴν θάλασσαν καὶ τὰ ζῶα, καὶ οὔτε νὰ θέσῃ
τάξιν ἡμερῶν, οὔτε τί μὲν ἔχει γίνει πρῶτον, τί δὲ δεύτε-
ρον. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ ἀφήσῃ καμμίαν πρόφασιν δικαιολο-
γίας εἰς ἐκείνους, ποὺ θέλουν νὰ εἶναι ἀγνώμονεα, ἔτσι
διακρίνει μὲ σαφήνειαν καὶ τὴν τάξιν τῶν δημιουργημά-
τῶν καὶ τὸν ἀριθμὸν τῶν ἡμερῶν, καὶ μᾶς διδάσκει μὲ με-
γάλην συγκατάθβασιν τὰ πάντα, ὥστε, ἀφοῦ μάθωμεν ὅλην
τὴν ἀλήθειαν, νὰ μὴ προσέχωμεν πλέον εἰς τὴν πλάνην
ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι λέγουν τὰ πάντα ἐξ ἰδίων σκέψεων ἀλ-
λὰ διὰ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν τὴν ἄπειρον δύναμιν
τοῦ δημιουργοῦ μας. «Καὶ ἔγινε, λέγει, ἔτσι». Εἶπεν, «᾿Ας
γεμίσουν τὰ ὕδατα ἑρπετὰ ζῶντα καὶ πτηνὰ ἂς πετοῦν
ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν πρὸς τὸν οὐράνιον θόλον», καὶ ὑπήκου-
σε τὸ στοιχεῖον καὶ ἐπραγματοποίησε τὴν ἐντολήν. «Καὶ
ἔγινε, λέγει, ἔτσι», ὅπως ἐπρόσταξεν ὁ Κύριος «καὶ ἐδη-
μιούργησεν ὁ Θεὸς τὰ μεγάλα θαλάσσια κήτη καὶ ὅλα τὰ
ποικίλα γένη τῶν ἑρπετῶν ζώων, ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἐγέμισαν
τὰ ὕδατα, καὶ ὅλα τἀ διάφορα εἴδη τῶν πτερωτῶν Ζώων.
Εἶδε δὲ ὁ Θεός, ὅτι ἦσαν καλά᾽ καὶ ηὐλόγησεν αὐτὰ ὁ
{78 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ξάνεσϑε, καὶ πληϑύνεσθϑε, καὶ πληρώσατε τὰ ὕδαια τὰ ἐν

ταῖς ϑαλάσσαις, καὶ τὰ πειεινὰ πληϑυνέσϑωσαν ἐπὶ τῆς γῆς».
Θέα μοι πάλιν ἐνταῦϑα, πόση τοῦ Πνεύματος ἡ σοφία. ΕἾ-
πὼν γὰρ ὁ μακάριος Μωσῆς, ὅτι «Εγένετο οὕτως», διδά-
«“ σκει ἡμᾶς κατὰ μέρος ἐπάγων καὶ λέγων, «Καὶ ἐποίησεν ὃ
Θεὸς τὰ κήτη τὰ μεγάλα, καὶ πᾶσαν ψυχὴν ζώων ἑρπετῶν,
ἃ ἐξήγαγε τὰ ὕδατα κατὰ γένῃ αὐτῶν, καὶ πᾶν πετεινὸν πτε-
ρωτὸν κατὰ γένος. Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλάν. ᾿Ενταῦϑα
τῶν ἀπεοισκέπιως ἅπαντα φϑεγγομένων πάλιν ἀναιρεῖ τὴν
το τόλμαν. Ἵνα γὰρ μή τις ἔχῃ λέγειν, καὶ τίνος ἕνεκα τὰ
κήτη γέγονε; ποίαν ἡμῖν χρείαν συντελεῖ; τί τὸ ὄφελος
ἐκ τῆς πούτων δημιουργίας; διὰ τοῦτο εἰπὼν «Ἐποίησεν ὁ
Θεὸς τὰ κήτη τὰ μεγάλα, καὶ πᾶσαν ψυχὴν ζώων ἑρπετῶν»,
καὶ τὰ πειεινά, εὐθέως ἐπήγαγε, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι
15 «καλώ». Μὴ γὰρ ἐπειδὴ οὐ, φησί, τὸν λόγον ἀγνοεῖς τῶν γε-
γενημένων, ἐπισκήπτιειν ἐπιχείρει τοῖς δημιουργήμασιν. -
κουσας τοῦ Δεσπότου ψηφιζομένου, καὶ λέγοντος, ὅτι καὶά,
καὶ πῶς σὺ μέμηνας τολμῶν λέγειν, διὰ τί γεγένηται; καὶ
ὡς περιττὴν αὐτῶν τὴν δημιουργίαν διαθάλλεις; ᾿Εὰν γὰρ
20 εὐγνώμων ἧς, δυνήσῃ καὶ ἐκ τῆς τούτων δημιουργίας καὶ
τὴν δύναμιν τοῦ σοῦ Δεσπότου, καὶ τὴν ἄφατον φιλανϑρωπίαν
καταμαϑεῖν" τὴν μὲν δύναμιν ὅτι τῷ λόγῳ καὶ ἐπιτάγματι
ἐκ τῶν ὑδάτων τοιαῦτα ζῶα παραχϑῆναι πεποίηκε' τὴν δὲ
φιλανϑρωπίαν, ὅτι καὶ παραγαγὼν ἰδίαν τινὰ χώραν αὐτοῖς
25 ἀπένειμε, καὶ τὸ ἄπλετον μέρος τῆς ϑαλάσσης αὐτοῖς ἄπε-
πλήρωσεν, ὥστε μηδένα λυμαίνεσϑαι, ἀλλ᾽ ἐνδιαιτᾶσϑαι μὲν
τοῖς ὕδασι, καὶ διὰ τῆς ὄψεως τοῦ δημιουογοῦ διδάσκειν τὴ»
ὑπερόάλλουσαν δύναμιν, μηδεμίαν δὲ ὄλάδην παρέχειν τῷ
τῶν ἀνθρώπων γένει. Ἢ μικοὸν οἴει τοῦτο μέρος εἶναι
390 φιλαγϑρωπίας, τὸ διπλῆν ἐξ αὐτῶν σοι γίνεσθαι τὴν ὦφέ-
λείαν; Καὶ γὰρ εἷς ϑεογνωσίαν ἐνάγει τοὺς εὐγνωμονεῖν
ΟΜΙΛΙΑ Ζ᾽ 177
Θεός, λέγων αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ γεμίσατε τε-

λείως τὰ ὕδατα τῶν θαλασσῶν, καὶ τὰ πτηνὰ ἂς πληθύ-
γωνται ἐπὶ τῆς γῆς». Πρόσεξε, παρακαλῶ, πάλιν ἐδῶ,
πόση εἶναι ἡ σοφία τοῦ Πνεύματος. Διότι ἀφοῦ εἶπεν ὁ
μακάριος Μωυσῆς, ὅτι «ἼἜγινεν ἔτσι», μᾶς διδάσκει χωρι-
στὰ προσθέτων καὶ λέγων, «Καὶ ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς τὰ
μεγάλα θαλάσσια κήτη καὶ ὅλα τὰ ποικίλα γένη τῶν ἐρπε-
τῶν Ζώων, ἀπὸ τὰ ὁποῖα ἐγέμισαν τὰ ὕδατα, καὶ ὅλα τὰ
διάφορα εἴδη τῶν πτερωτῶν ζώων. Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι
ἦσαν καλά». ᾿Εδῶ πάλιν ἀναιρεῖ τὴν τόλμην ἐκείνων, ποὺ
ἁπερίσκεπτα λέγουν τὰ πάντα. Διὰ νὰ μὴ ἡἠμπορῇ λοιπόν
κανεὶς νὰ λέγῃ, διὰ ποῖον σκοπὸν ἔγιναν τὰ θαλάσσια κήτη;
ποίαν χρησιμότητα μᾶς παρέχουν; ποῖον τὸ κέρδος ἀπὸ
τὴν δημιουργίαν αὐτῶν; διὰ τοῦτο ἀφοῦ εἶπεν «᾿Εδημιούρ-
γησεν ὁ Θεὸς τὰ μεγάλα θαλάσσια κήτη καὶ ὅλα τὰ ποικίλα
γένη τῶν ἑρπετῶν ζώων», καὶ τὰ πτηνά, ἀμέσως ἐπρόσθε-
σε, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι ἦσαν καλά». Μὴ λοιπόν, ἐπειδὴ
σὺ, λέγει, δὲν γνωρίζεις τὸν σκοπὸν τῶν δημιουργημάτων,
ἐπιχειρῇεᾳ νὰ κατηγορῇα τὰ δημιουργήματα. Ἤκουσες τὸν
Κύριον νὰ ἀποφασίζῃ “καὶ νὰ λέγῃ, ὅτι εἶναι καλά, καὶ πῶς
σὺ μὲ παραφροσύνην τολμᾷς νὰ λέγῃς, διατί ἔχουν γίνει;
καὶ συκοφαντεῖς ὡς ἄχρηστον τὴν δημιουργίαν αὐτῶν;
Διότι ἐὰν εἶσαι συνετός, θά ἠμπορέσῃς καὶ ἀπὸ τὴν δη-
μιουργίαν αὑτῶν νὰ γνωρίσῃς καλῶς καὶ τὴν δύναμιν τοῦ
Κυρίου σου καὶ τὴν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν του΄ τὴν
μὲν δύναμιν, διότι μὲ τὸν λόγον καὶ τὴν ἐντολήν του ἔκα-
με νἀ δημιουργηθοῦν ἀπὸ τὰ ὕδατα τόσα ζῶα᾽ τὴν δὲ
φιλανθρωπίαν, διότι ἁφοῦ τὰ ἐδημιούργησεν, ἔδωσεν εἰς
αὐτὰ κάποιον ἰδιαίτερον χῶρον καὶ καθώρισε δι᾽ αὐτὰ τό
ἀπέραντον μέρος τῆς θαλάσσης, ὥστε κανένα νὰ μὴ δ8λά-
πτουν, ἀλλὰ νὰ ζοῦν μὲν μέσα εἰς τἀ ὕδατα καὶ μὲ τὴν
θέαν των νὰ διδάσκουν τὴν ὑπερθολικὴν δύναμιν τοῦ δη-
μιουργοῦ, καμμίαν δὲ θλάθην νὰ μὴ προκαλοῦν εἰς τὸ γέ-
νος τῶν ἀνθρώπων. Ἢ νομίζεις, ὅτι εἶναι αὐτὸ μικρὸν μέ-
ρος φιλανθρωπίαασ, τὸ νὰ γίνεται εἰς σὲ διπλῆ ἡ ὠφέλεια
ἀπὸ αὐτά; Διότι καὶ εἰς τὴν θεογνωσίαν ὁδηγεῖ ἐκείνουα,
12
δουλομένους, καὶ ἐκπλήττεσϑαι παρασκευάζει τῆς φιλανϑ

ρω-
πίας αὐτοῦ τὸ μέγεϑος, ὅτι τῆς ἀπ᾿ αὐτῶν ὀλάδης ἠλευϑέ
ρω-
σε τὴν τῶν ἀνϑρώπων φύσιν. Οὐδὲ γὰρ εἷς χρείαν
ἡμῖν
μόνον ἅπαντα παρ᾽ αὐτοῦ δεδημισύργηται, ἀλλὰ διὰ
τὴν πολ-
λὴν αὐτοῦ φιλοτιμίαν, τὰ μὲν εἰς χορείαν, τὰ δὲ
καὶ διὰ
τοῦτο παρήχϑη, ἵνα κηρύττηται τοῦ ποιήσαντος αὐτὰ
ἡ δύ-
γάμις. ᾿Ακούων τοίνυν, ὅτι «Εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλά», μηπέτι
τόλμα ἀντιρϑέγγεσϑαι τῇ ϑείᾳ Γραφῇ, μηδὲ περιεργάζεσθ
αι
καὶ πολυπραγμονεῖν, καὶ λέγειν, διὰ τί τὸ καὶ τὸ ἐγένετ
ο;
10 «Καὶ εὐλόγησεν αὐτὰ ὅ Θεός»,
φησί, καὶ εἶπεν: αὐξάνεσϑε,
καὶ πληϑύνεσϑε, καὶ πληρώσατε τὰ ὕδατα τὰ ἂν ταῖς
ϑαλά-
σαις, καὶ τὰ πετεινὰ πληϑυνέσϑωσαν ἐπὶ τῆς γῆς».
ὅ. Αὕτη ἐστὶν ἡ εὐλογία, τὸ εἰς πλῆϑος αὐτὰ ἐπιδοῦν
αι.
Ἐπειδὴ γὰρ ἔμψυχα ἦν τὰ ζῶα τὰ δημιουργηϑέντα,
ἐδού-
15 λβῖο δὲ διηνεκῆ τούτων εἶναι
τὴν σύστασιν: διὰ τοῦτο ἐπή-
γαγε: «Καὶ εὐλόγησεν αὐτὰ ὃ Θεός, καὶ εἶπεν" αὐξάνε
σϑε,
καὶ πληϑύνεοϑεν. Τὸ γὰρ ρῆμα ἐκεῖνο μέχρι τοῦ
παρόντος
ταῦτα συγκρατεῖ, καὶ τοσοῦτο μῆκος χρόνου παρέδρ
αμε, καὶ
οὐδὲ ὃν τούτων γένος ἠλαττώϑη. Ἢ γὰρ εὐλογί
α ἡ παρὰ
20 τοῦ Θεοῦ, καὶ τὸ ρῆμα τὸ
λέγον, «Δὐξάνεσϑε καὶ πληϑύνε-
σϑεν, τὴν σύοτασιν αὐτοῖς καὶ τὴν διαμονὴν ταύτην
ἅπασαν
ἐχαρίσατο. «Καὶ ἐγένετο», φησίν, «ἑσπέρα, καὶ ἐγένετ
ο πρωΐ,
ἡμέρα πέμπτη». Εἶδες πῶς καὶ τὰ κατὰ τὴν πέμπτη
ν ἡμέραν
δημιουργηϑέντα ξῶα ἐδίδαξεν ἡμᾶς ἡ ϑεία Γραφή
; ᾿Αλ1ὰ
25 μικρὸν ἀνάμεινον, καὶ ὄψει πάλιν
τοῦ σοῦ Δεσπότου τὴν
φιλανϑρωπίαν͵, Οὐδὲ γὰρ μόνον τὰ ὕδατα πρὸς
τὴν τῶν
οξώών γένεσιν διήγειρεν, ἀλλὰ καὶ ἔκ τῆς γῆς
πάλιν ἀνα-
δοθῆναι προσέταξε ζῶα γερσαῖα. Οὐδὲν γὰρ ἄτοπον
μικρὸν
ἐφάψασϑαι σήμερον καὶ τῶν κατὰ τὴν ἔχτην ἡμέραν
γενο-
30 μένων, «Καὶ εἶπεν, φησίν, (ὁ Θεός"
ἐξαγαγέτω ἡ γῆ ψυχὴν
τῶσαν κατὰ γένος, τετράποδα καὶ ἔρπετά, καὶ ϑηρία
ἐλὶ
τῆς γῆς, καὶ τὰ κτήνη, καὶ πάντα τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς
κατὰ
ποὺ θέλουν νὰ εἶναι συνετοί, καὶ κάνει νά αἰσθανώμέθα

κατάπληξιν ἀπὸ τὸ μέγεθος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ,
διότι ἀπήλλαξε τὸ ἀνθρώπινον γένος ἀπὸ τὴν ζημίαν, ποὺ
ἠμποροῦν νἀ προκαλέσουν αὐτά. Οὕτε θδέθαια ἔχουν δη-
μιουργηθῆ τὰ πάντα ἀπὸ αὐτὸν μόνον διὰ τὴν ὠφέλειάν
μας, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης του γενναιοδωρίας, ἄλ-
λα μὲν διὰ τὰς ἀνάγκας μας, ἄλλα δὲ καὶ δι᾽ αὐτὸ ἐδη-
μιουργήθησαν, διὰ νὰ διακηρύσσεται ἡ δύναμις τοῦ δη-
μιουργοῦ των. Ὅταν ἀκούῃς λοιπόν, ὅτι «Εἶδεν ὁ Θεόα,
ὅτι ἦσαν καλά», νὰ μὴ τολμᾷα πλέον νὰ ἀντιλέγῃς εἰς τὴν
᾿Αγίαν Γραφήν, οὔτε νὰ εἶσαι περίεργος καὶ πολυπράγμων,
καὶ νὰ λέγῃς, διατί ἔγινεν αὐτὸ καὶ διατί ἐκεῖνο; «Καὶ
εὐλόγησεν αὐτὰ ὁ Θεόοα, λέγει, καὶ εἰπεν᾽ αὐξάνεσθε καὶ
πληθύνεσθε καὶ γεμίσατε ἐντελῶς τὰ ὕδατα τῶν θαλασ-
σῶν, καὶ τὰ πτηνὰ ἂς πληθύνωνται ἐπὶ τῆς γῆς».
5. Ἡ εὐλογία εἶναι αὐτή, τὸ νὰ αὐξηθοῦν δηλαδὴ αὐτὰ
εἰς ἀριθμόν... ᾽᾿Επειδὴ λοιπὸν ἦσαν ἔμψυχα τὰ δημιουργη-
θέντα ζῶα, καὶ ἤθελε νὰ ὑπάρχουν αὐτὰ παντοτινά, δι᾽ αὐὖ-
τό ἐπρόσθεσε᾽ «Καὶ εὐλόγησεν αὐτὰ ὁ Θεόασ, καὶ εἶπεν᾽
αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε». Ὁ λόγος λοιπὸν αὐτὸς μέχρι
τώρα συγκρατεὶ αὐτὰ τὰ ζῶα, καὶ ἐπέρασε τόσον πολύς
χρόνος, καὶ κανένα γένος ἀπὸ αὐτὰ δὲν ἡλαττώθη. Διότι
ἡ εὐλογία τοῦ Θεοῦ καὶ ὁ λόγος ποὺ ἔλεγεν, «αὐξάνεσθε
καὶ πληθύνεσθε», ἐχάρισεν εἰς αὐτὰ τὴν ὕπαρξιν καὶ τὴν
διαθίωσιν. αὐτήν. «Καὶ ἔγινε, λέγει, δράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ,
ἡμέρα πέμπτη». Εἶδες πῶς μᾶς ἐδίδαξεν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ
καὶ τὰ δημιουργηθέντα ζῶα κατὰ τὴν πέμπτην. ἡμέραν;
Περίμενε ὅμως ὀλίγον καὶ θά ἰδῇς πάλιν τὴν φιλανθρω-
πίαν τοῦ Κυρίου σου. Διότι δὲν παρεκίνησε μόνον τὰ ὕδα-
τα διὰ τὴν γένεσιν τῶν ἰχθύων, ἀλλά ἐπρόσταξε πάλιν «νὰ
προέλθόυν ἀπὸ τὴν γῆντὰ χερσαῖα Ζῶα. Δὲν εἶναι λοιπὸν
καθόλου ἄτοπον νὰ καταπιασθοῦμεν ὀλίγον σήμερα καὶ μὲ
τὰ δημιουργηθέντα κατὰ τὴν ἔκτην ἡμέραν. «Καὶ εἶπεν,
λέγει ἡ Γραφή, ὁ Θεός ἂς γεννήσῃ ἡ γῆ τὰ διάφορα εἴδη
τῶν ζώντων ὀργανισμῶν, τὰ τετράποδα δηλαδὴ καὶ τὰ ἐρ-
πετά, καὶ τὰ ἄγρια. θηρία τῆς γῆς καὶ τὰ κατοικίδια ζῶα
γένος. Καὶ ἐγένετο οὕτως».
“Ὅρα καὶ τὴν γῆν πάλιν δι-
πλῆν καρποφορίαν παρέχουσαν, καὶ τῷ προστάγματι τοῦ Δε-
σπότου ὑπηρειουμέγην. Τότε μὲν γὰρ τῶν σπερμάτων τὴν»
ὅλάστην ἐξέδωκε, νῦν δὲ ζῶα ἔμψυχα, τετράποδα, ἑοπετά,
ϑηρία καὶ κτήνη. ᾿Ιδοὺ ὅπδβρ ἔφϑην εἰπών, τοῦτο καὶ νῦ»
δείκνυται, ὅτι οὐ διὰ χρείαν ἡμετέραν μόνον ἅπαντα παρή-
γαγεν, ἀλλὰ καὶ δι᾽ ὠφέλειαν, ἵνα ὁρῶντες τὴν ἄφϑονον
περιουσίαν τῶν αὐτοῦ δημιουργημάτων, ἐκσπληττώμεϑα τοῦ
δημιουργοῦ τὴν δύναμιν, καὶ εἰδέναι ἔχωμεν ὡς σοφία τινὶ
10 χαὶ ἀφάτῳ φιλανϑρωπίᾳ διὰ τὴν εἷς τὸν μέλλοντα ἄνϑρωπον
γίνεσϑαι τιμήν, ταῦτα ἅπαντα παρήχϑη. «Καὶ ἐποίησεν», φησίν,
κό Θεὸς τὰ ϑηρία τῆς γῆς κατὰ γένος αὐτῶν, καὶ τὰ κτήνη
κατὰ γένος αὐτῶν, καὶ πάντα τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς κατὰ γένος
αὐτῶν. Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι καλῶν. Ποῦ νῦν εἶσι οἱ τολ-
μῶντες λέγειν, διὰ τί ϑηρία; διὰ τί ἑρπετά; ᾿Ακουέτωσαν
τῆς ϑείας Γραφῆς λεγούσης, «Καὶ εἶδεν ὅ Θεὸς ὅτι καλά».
Εἰπέ μοι, αὐτὸς ὅ δημιουργήσας ἐπαινεῖ τὰ γινόμενα, καὶ
σὺ ἐπισκήπτειν τολμᾷς; Καὶ πόσης οὐκ ἂν εἴη τοῦτο μα-
γνίας; ᾿Επεὶ καὶ ἐν τοῖς σπέρμασι καὶ ἐν τοῖς φυτοῖς οὐ
20 μόνον ἔγκαρπα δένδρα ἀνέδωκεν ἣ γῆ, ἀλλὰ καὶ ἄκαρπα,
χαὶ οὐ μόνον ἀχρησίμους δοτάνας, ἀλλὰ καὶ ἡμῖν ἀγνώστους
ἐκφέρει, πολλάκις καὶ ἐπιδλαδεῖς" ἀλλ᾽ οὐ διὰ τοῦτο τολμή-
σει τις μέμφεσθαι τοῖς γινομένοις" οὐδὲν γὰρ μάτην, οὖδὲ
ἁπλῶς γεγένηται. Οὐδὲ γὰρ ἂν τὸν ἔπαινον ἐδέξατο παρὰ
25 τοῦ Δεαπότου, εἶ μὴ πρὸς χρείαν τινὰ ἐπωφελῆ δεδημιούρ-
γηται. Καϑάπερ. οὖν ἐπὶ τῶν δένδρων οὗ πάντα ἐστὶν
ἔγκασπα, ἀλλὰ καὶ ἄκαρπα πολλά, καὶ οὖκ ἔλαττον τῶν ἐγ-
κάρπων κἀκεῖνα ϑαυμαστὴν ἡμῖν τὴν χρείαν παρέχεται, πρὸς
τὴν» ἀνάπαυσιν τὴν ἡμετέραν συντελοῦντα' καὶ γὰρ καὶ οἶκο-
30 δομὰς ἐξ αὐτῶν, καὶ πολλὰς ἑτέρας χρείας πρὸς τὴν ἡμετέ-
θα» ἀγνάπααυσιν συντελούσας κατασκευάζομεν, καὶ ὅλως οὐ-
10, Δηλαδὴ κατὰ τὴν τρίτην ἡμέραν τῆς δημιουργίας,

καὶ τὰ διάφορα εἴδη τῶν ἑρπετῶν τῆς γῆς. Καὶ ἔγινεν

ἔτσι». Πρόσεχε, ὅτι καὶ ἡ γῆ πάλιν παρέχει! διπλῆν καρπο-
φορίαν καὶ ὑπακούει εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ Κυρίου. Διότι
τότε μὲν'" παρήγαγε τὴν δλάστησιν τῶν φυτῶν, τώρα δὲ
παράγει ζῶα ἔμψυχα, τετράποδα, ἑρπετά, ἄγρια θηρία Καὶ
κατοικίδια ζῶα. ᾿Ιδοὺ ἐκεῖνο ποὺ εἶπα προηγουμένως, αὖ-
τὸ καὶ τώρα ἀποδεικνύεται, ὅτι δηλαδὴϊ δὲν ἐδημιούργησεν
ὅλα μόνον διά τὰς ἄνάγκας μας, ἀλλὰ καὶ διὰ τὴν ὠφέ-
λειάν μας, ὥστε, δλέποντες τὸν ἄφθονον πλοῦτον τῶν δη-
μιουργημάτων του, νὰ θαυμάζωμεν τὴν δύναμιν τοῦ δη-
μιουργοῦ καὶ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν, ὅτι ὅλα αὐτὰ
ἔγιναν μὲ σοφίαν καὶ ἄπειρον φιλανθρωπίαν πρὸς τιμὴν τοῦ
ἀνθρώπου, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ δημουρνρῃ. καὶἔκαμε,
λέγει, ὁ Θεὸς τὰ ποικίλα εἴδη τῶν ἀγρίων θηῤίων τῆς γῆς,
τὰ διάφορα εἴδη τῶν κατοικιδίων ζώων καὶ ὅλα τὰ ποικίλα
εἴδη τῶν ἑρπετῶν τῆς γῆς. Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι ἦσαν
καλά». Ποῦ εἶναι τώρα οἱ τολμῶντες νὰ λέγουν, διατί ἔγι-
ναν τὰ ἄγρια θηρία; διατί τὰ ἐρπετά; Ας ἀκούσουν τὴν
᾿Αγίαν Γραφήν, ποὺ λέγει, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεός, ὅτι. ἦσαν
καλά». Εἰπὲ μου, ὁ δημιουργὸς ὁ ἴδιος ἐπαινεῖ τὰ δημιουρ-
γήματα, καὶ σὺ τολμᾷς νὰ τὰ ψέγῃς; Πόσης παραφροσύ-
νῃς δεῖγμα δὲν θὰ εἶναι αὐτό; ᾿Αφοῦ καὶ ἀνάμεσα εἰς τοὺς
σπόρους καὶ εἰς τὰ φυτὰ ἡ γῆ δὲν ἐθλάστησε μόνον καρ-
ποφόρα δένδρα, ἀλλὰ καὶ ἄκαρπα, καὶ ὄχι μόνον ἄχρηστα
χόρτα, ἀλλὰ παράγει καὶ ἄγνωστα εἰς ἡμᾶς, πολλὰς δὲ
φορὰκ καὶ ἐπιδλαθδῆ. ᾿Αλλὰ δὲν θὰ τολμήσῃ κανεὶς δι᾽ αὐτὸ
νὰ κατηγορῇ τὰ δημιουργήματα, διότι τίποτε δὲν ἔχει δη-
μιουργηθῆ χωρὶς λόγον καὶ σκοπὸν Διότι οὔτε καὶ τὸν
ἔπαινον τοῦ Κυρίου θὰ ἐδέχοντο, ἐὰν δὲν εἶχαν δημιουρ-
γηθῆ διὰ κάποιαν χρήσιμον ἀνάγκην. “Ὅπως ἀκριθῶς λοι-
πὸν εἰς τὰ δένδρα δέν εἶναι ὅλα καρποφόρα, ἀλλὰ καὶ πολ-
λὰ εἶναι ἄκαρπα, καὶ αὐτὰ δὲν μᾶς προσφέρουν μικροτέ-
ραν ἀπὸ τὰ καρποφόρα τὴν θαυμαστὴν των χρησιμότητα,
ἐπειδὴ συντελοῦν εἰς τὴν ἀνακούφισίν μας᾽ διότι καὶ σπί-
τια κατασκευάζομεν ἀπὸ αὐτά, καὶ πολλὰς ἄλλας ἀνάγκας
ποὺ συντελοῦν εἰς τὴν ἄνεσίν μας, καὶ γενικῶς τίποτε δὲν
δέν ἐστιν, ὃ μὴ λόγῳ τινὶ δεδημιούργηται, εἰ καὶ ἣ ἀνϑρω-

πίνη φύσις σὺκ ἰσχύει πάντων μετὰ ἀκριδείας εἰδέναι τὸν
λόγον: ὥοσπεσ οὖν ἐπὶ τῶν δένδρων, οὕτω καὶ ἐπὶ τῶν ξζώ-
ὧν τὰ μὲν πρὸς ὁρῶσιν ἡμῖν ἔστιν ἐπιτήδεια, τὰ δὲ πρὸς
ὑπηρεσίαν. Καὶ τῶν ϑηρίων δὲ τὰ γένη, καὶ τῶν ἑρπετῶν
οὐ μικρὰν ἡμῖν χρείαν ουντελεῖ, καὶ εἶ δουληϑείη τις εὐ-
γνωμόνως καταμαϑεῖν, εὑρίσκει καὶ νῦν, ὅτε τῆς ἀρχῆς
αὐτῶν ἀφῃσέϑημεν διὰ τὴν ποῦ πρωτοπλάσιου παρακοήν,
πολλὴν τὴν ἀπ’ αὐτῶν ὠφέλειαν ἡμῖν προσγινομένην. 11ο}-
10 λὰ γὰσ καὶ ἐκ τούτων λαμδάνοντες ἰατρῶν παῖδες κατασκευα-
ζουσι πρὸς τὴν τῶν ἡμετέρων σωμάτων ὑγίειαν συντελεῖν
δυνάμενα, "άλλως δὲ ποία ὅλάδη. ἔκ τῆς τῶν ϑηοίων δη-
μιουργίας, ὁπότε καϑάπερ τὰ ἥμερα, οὕτω καὶ αὐτὰ ὑπὸ
τὴν ἐξουσίαν τυγχάνειν ἤμελλε τοῦ μετ᾽ οὐ πολὺ μέλλοντος
15 δημιουργεῖσϑαι; Τοῦτο γὰρ τέως φημί.
6. Ἵνα δὲ μάϑῃς τοῦ τῶν ἁπάντων Δεσπότου τὴν ὑπερ-
δάλλουσαν φιλανϑρωπίαν, ἣν περὶ τὸ γένος τὸ ἡμέτερον ἐπι-
δείκνυται, ἐπειδὴ ἐξέτεινε τὸν οὐρανόν, ἥπλωσε τὴν γῆν.
ἐδημιούργησε τὸ στερέωμα, καϑάπερ τι μέσον τειχίον τὴν
20 διαίρεσω' τῶν ὑδάτων ἐργαζόμενον, εἶτα τὴν συναγωγὴν
τῶν ὑδάτων γενέσϑαι προσιάξας, τὰ μὲν ϑαλάσσας ὠνόμασε,
τὴν δὲ ξηρὰν γῆν, εἶτα ταύτην ἐκαλλώπισε ταῖς τῶν οπερ-
μάτων ἀναδόσεοι, καὶ τῶν λοιπῶν δοτανῶν. Μετῆλϑε πά-
λιν ἐπὶ τὴν τῶν δύο μεγάλων φωσιήρων δημιουργίαν, καὶ
25 τῶν ἄστέρων τὴν ποικιλίαν, δι’ αὐτῶν τὸ κάλλος τοῦ οὐ-
ρανοῦ κατακοσμήσας" εἶτα τὰ ἐκ τῶν ὑδάτων ζῶα ἔμψυχα
παραγαγών, καὶ τὰ πετεινὰ τὰ πετόμενα ἐπὶ τῆς γῆς κατὰ
τὸ σιερέωμα τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πληρώσας τῶν πέντε ἧμε-
ρῶν τὸν ἀριθμόν, ἐπειδὴ ἐχοῆν καὶ τὰ ἀπὸ τῆς γῆς ζῶα
30 δημιουργηϑῆναι, προστάξας καὶ ταῦτα ἄναδοϑῆγναι, τά τε
πρὸς τροφὴν» ἐπιτήδεια, τά τε πρὸς τὴν ὑπηρεσίαν χρήσιμα,
καὶ τα ϑηοία καὶ τὰ ἑοσιετά, τότε λοιπὸν ἐπειδὴ πάντα κατε-
κόομησε, καὶ τὴν προσήκουσαν ἐπέϑηκεν εὐταξίαν καὶ διακ᾽.-
ὑπάρχει, τὸ ὁποῖον νὰ μὴ ἔχῃ δημιουργηθῆ διὰ κάποιον λό-

γον, ἄν καὶ ἡ ἀνθρωπίνη φύσις δὲν ἠμπορεῖ νὰ γνωρίζῃ μὲ
ἀκρίβειαν τὸν σκοπὸν ὅλων᾽ ὅπως λοιπὸν εἰς τὰ δένδρο,
ἔτσι συμδαίνει καὶ εἰς τὰ ζῶα, ἄλλα μὲν μᾶς εἶναι χρήσιμα
διὰ τὴν διατροφήν, ἄλλα δὲ διὰ τὴν ἐξυπηρέτησίν μας. Καὶ
τὰ εἴδη δὲ τῶν ἀγρίων θηρίων καὶ τῶν ἑρπετῶν δὲν μᾶς
ὠφελοῦν ὀλίγον, καὶ ἐὰν θὰ θελήσῃ κανεὶς νὰ ἐξετάσῃ μὲ
σύνεσιν, εὐρίσκει καὶ τώρα, ὁπότε ἑστερήθημεν τὴν ἐξου-
οἰαν ἐπ᾿ αὐτῶν ἐξ αἰτίας τῆς παρακοῆς τῶν πρωτοπλά-
στων, νὰ μᾶς παρέχουν αὐτὰ μεγάλην ὠφέλειαν. Διότι
λαμθάνοντεα πολλὰ ἀπὸ τὰ ζῶα οἱ ἰατροὶ παρασκευάζουν
τὰ φάρμακα, ποὺ συντελοῦν εἰς τὴν σωματικήν μας ὑγείαν.
ΓΠΑλλωστε δὲ ποία ἡ θλάδη ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τῶν ἀ-
γρίων θηρίων, ὅταν ὅπως ἀκριθῶς τὰ ἥμερα, ἔτσι καὶ αὐ-
τὰ ἐπρόκειτο νὰ εὑρίσκοντο κάτω ἀπό τὴν ἐξουσίαν τοῦ
ἀνθρώπου, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ δημιουργηθῇ ὕστερα ἀπὸ
ὁλίγον; Αὐτὸ λοιπὸν κατὰ πρῶτον λέγω.
θ. Διὰ νὰ ἐννοήσῃς δὲ τὴν ὑπερθολικὴν φιλανθρω-
πίαν τοῦ Κυρίου τῶν πάντων, τὴν ὁποίαν φανερώνει διὰ
τὸ ἀνθρώπινον γένος, ἀφοῦ ἐξέτεινε τὸν οὐρανόν, ἥπλω-
σε τὴν γῆν, ἐδημιούργησε τὸν οὐράνιον θόλον, ὡσὰν κά-
ποιο ἐνδιάμεσον τεῖχος ποὺ διαχωρίζει τὰ ὕδατα᾽ ἔπειτα
ἀφοῦ ἐπρόσταξε νὰ γίνῃ ἡ συνάθροισια τῶν ὑδάτων, αὑτὰ
μὲν ὠνόμασς θαλάσσαα, τὴν δὲ ξηρὰν γῆν, ἔπειτα ἐστόλι-
σεν αὐτὴν μὲ τὴν θλάστησιν τῶν φυτῶν καὶ τῶν ὑπολοί-
πων χόρτων. "Ἔπειτα ἦλθε πάλιν εἰς τὴν δημιουργί-
αν τῶν δύο μεγάλων φωοτήρων καὶ τῶν διαφόρων ἄστρων,
μὲ τὸ κάλλος τῶν ὁποίων ἐστόλισε τὸν οὐρανόν᾽ ὕστερα
ἀφοῦ ἐδημιούργησεν ἀπὸ τὰ ὕδατα ἔμψυχα ζῶα, καὶ τὰ
πτηνά, νὰ πετοῦν ἐπάνω ἀπὸ τὴν γῆν πρὸς τὸν οὐράνιον
θόλον καὶ ἁφοῦ ἐσυμπλήρωσε τὸν ἀριθμὸν τῶν πέντε ἡμε-
ρῶν, ἐπειδὴ ἔπρεπε. νὰ δημιουργηθοῦν καὶ τὰ ζῶα ἀπὸ τὴν
γῆν, ἀφοῦ ἐπρόσταξε νὰ γεννηθοῦν καὶ αὐτά, ἄλλα κατάλ-
ληλα πρὸς τροφὴν, ἄλλα χρήσιμα πρὸς ἐξυπηρέτησίν μαα,
καὶ τὰ ἄγρια θηρία καὶ τὰ ἑρπετά᾽ τότε λοιπὸν ἐπειδὴ ἐστό-
λισε τὰ πάντα καὶ ἔθεσε τὴν ἁρμόζουσαν εὑπρέπειαν καὶ
σμησιν τοῖς δρωμένοις, καὶ τὴν τράπεζαν πολυτελῇ παρεσκεύα-

σε ποικίλων καὶ παντοδαπῶν πεπληρωμένην τῶν ἐδεσμά-
τῶν, παὶ πολλὴν τὴν ἀφϑονίαν καὶ τὸν πλοῦτο; ἔχουσαν,
καὶ τὰ δασίλεια, ὡς ἂν εἴποι τις, πανταχόϑεν λαμπρὰ εἰογα-
σατο τὰ ἄνω, τὰ κάτω ποικίλως φαιδρύνας, τότε λοιπὸν τὸν
τούτων ἁπάντων ἀπολαύειν μέλλοντα δημιουργεῖ, τὴν ἔξου-
σία» τῶν ὁρωμένων ἁπάντων αὐτῷ παραδιδούς, καὶ δεικνὺς
ὅσῳ τῶν δημιουργηϑέντων ἁπάντων τιμιώτερον τὸ μέλλον
διαπλάττεσϑαι ζῶον, εἴγε πάντα τὰ γενόμενα ὑπὸ τὴν τούτου
10 ἐξσυσίαν «καὶ ἐπιτροπὴν γενέσθαι κελεύει. ᾿4λλ᾽ ἵνα μὴ εἰς
πολὺ μῆχος τὸν λόγον ἐκτείνωμεν, ἀρκεσϑέντες τοῖς εἰρημέ-
γοις, εἰς τὴν ἑξῆς ταμιευσώμεϑα τὰ κατὰ τὴν διάπλασιν τοῦ
ϑαυμαστοῦ τούτου ζώου τοῦ λογικοῦ καὶ ἐμψύχου, τοῦ ἀνϑρώ-
που λέγω, τὴν συνήϑη παράκλησιν ὑμῖν καὶ νῦν προσάγοντες,
15 ὥσιε καὶ τῶν εἰρημένων τὴν μνήμην διαφυλάττειν, καὶ διὰ
πάντων» τῶν δρωμένων εἰς τὴν τοῦ Δεσπότου δοξολογία"
ἑαυτοὺς διεγείρειν. Καὶ τὸ μὴ ἐφικνεῖσϑαι, μηδὲ δύνασθαι
πάντων» τῶν δημιουργηϑέντων τὸν λόγον καταλαθεῖν, πὴ
γενέσϑω ἡμῖν ἀπιστίας ὑπόϑεσις, ἀλλὰ δοξολογίας ἀφορμή.
20 “Ὅταν γὰρ ἀτονήσῃ ὁ λογισμός, καὶ μὴ χωρήσῃ ἡ διάνοια,
ἐννόει τοῦ Δεσπότου σου τὸ μέγεϑος, καὶ ἐξ αὐτοῦ τούτου,
ὅτι τοσαύτη. αὐτοῦ ἡ δύναμις ὡς μηδὲ τὸν λόγον ἡμᾶς μετὰ
ἀκριδείας εἰδέναι τῶν ὑπ’ αὐτοῦ γεγενημένων. Τοῦτο δια-
γοίας εὐγνώμονος, τοῦτο ψυχῆς νηφούσης. ᾿Επεὶ καὶ “Ἐλλη-
25 γες οὕτως ἐπλανήϑησαν τοῖς οἴκείοις λογισμοῖς τὰ πάντα
ἐπιτρέψαντες καὶ μὴ ϑελήσαντες πρὸς τὸ ἀσϑενὲς τῆς οἱἷ-
κείας φύσεως ἀπιδεῖν, ἀλλὰ τὰ ὑπὲρ αὐτοὺς φαντασϑέντες,
καὶ τῶν οἰκείων ὅρων ὑπερόάντες τὸ μέτρον, καὶ τῇς προσού-
σης αὐτοῖς ἀξίας ἐξέπεσον. Οἱ γὰο λόγῳ τετιμημένοι καὶ
30 τοσαύτην προεδρίαν λαδόντες παρὰ τοῦ δημιουργοῦ, καὶ τῶν
κτισμάτων ἁπάντων τῶν δρωμένων τιμιώτεροι, οὗτοι εἰς
τοσαύτην ἀλογίαν κατηνέχϑησαν, ὡς κύνας, καὶ πιϑήκους, καὶ
διάταξιν εἰς τὰ ὁρατὰ δημιουργήματα, καὶ ἔκαμε τὸ τραπέ-

ζι πλούσιον καὶ γεμᾶτον ἀπὸ ποικίλα καὶ διαφορετικὰ φα-
γητὰ καὶ νὰ ἔχῃ ὅλα μὲ ἀφθονίαν᾽ καὶ ὅπως θὰ ἠμποροῦσε
νὰ εἰπῇ κανεὶς τὴν θδασιλικὴν κατοικίαν τοῦ οὐρανοῦ ἔκα-
μὲν ἀπὸ παντοῦ λαμπράν καὶ τῆς γῆς καταστήσας λαμπράν,
τότε εἰς τὸ ἐξῆς δημιουργεῖ ἐκεῖνον, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ
ἀπολαμδάνῃ ὅλα αὐτά, ἀναθέσας εἰς αὑτὸν τὴν ἐξουσίαν
ὅλων τῶν ὁρατῶν δημιουργημάτων καὶ ἀποδεικνύων πόσον
τιμιώτερον εἶναι ἀπὸ ὅλα αὑτὰ τὸ ὃν ποὺ ἐπρόκειτο νὰ
πλασθῇ, ἀφοῦ διατάσσῃ ὅλα τὰ δημιουργηθέντα νὰ τεθοῦν
κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν καὶ τὴν κηδεμονίαν του. [᾿Αλλὰ διὰ
νὰ μὴ ἐπεκτείνωμεν πολὺ τὸν λόγον, ἀφοῦ ἀρκεσθοῦμεν
εἰς τὰ λεχθέντα, εἰς τὴν ἑπομένην ὁμιλίαν θά γνωρίσωμεν
τὰ σχετικὰ μὲ τὴν δημιουργίαν τοῦ θαυμαστοῦ τούτου ὄν-
τος, τοῦ λογικοῦ καὶ ἐμψύχου, δηλαδὴ τοῦ ἀνθρώπου,
προσθέτοντες καὶ τώρα τὴν συνηθισμένην παράκλησιν
πρός σᾶα, διὰ νὰ ἐνθυμῆσθε καὶ τἀ λεχθέντα, καὶ νὰ παρα-
κινῆτε τοὺς ἑαυτούς σας διὰ μέσου ὅλων τῶν ὀρατῶν
πρὸς δοξολογίαν τοῦ Κυρίου. Καὶ τὸ ὅτι δὲν πλησιάζετε,
οὔτε ἠμπορεῖτε νὰ συλλάδετε τὸν σκοπὸν ὅλων τῶν δη-
μιουργημάτων, ἂς μὴ γίνῃ εἰς ἡμᾶς πρόφασις ἀπιστίαα,
ἀλλὰ ἀφορμὴ δοξολογίαα. Διότι ὅταν χάσῃ τὴν δύναμίν
τῆς ἡ σκέψις καὶ δὲν προχωρῇ ὁ νοῦς, σκέψου τὸ μέγεθος
τοῦ Κυρίου σου, καὶ ἀπὸ αὐτὸ τό ἴδιον, ὅτι τόσον μεγάλη
εἶναι ἡ δύναμια αὑτοῦ, ὥστε νὰ μὴ γνωρίζωμεν οὔτε τὸν
σκοπὸν τῶν δημιουργημάτων του. Τοῦτο εἶναι χαρακτηρι-
στικὸν ὑγιοῦς νοῦ καὶ καθαρᾶς ψυχῆς. Διότι καὶ οἱ “Ελλη-
νες ἔτσι ἐπλανήθησαν, ἐπειδὴ ἐνεπιστεύθησαν τὰ πάντα
εἰς τὰς σκέψεις των καὶ δὲν ἠθέλησαν νὰ ἰδοῦν τὴν ἀδυ-
ναμίαν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως, ἀλλὰ ἀφοῦ ἐφαντάσθησαν
πράγματα ὑπεράνω αὐτῶν καὶ ὑπερέδησαν τὸ μέτρον τῶν
ἰδικῶν των δυνάμεων, καὶ ἑξέπεσαν ἀπὸ τὴν ἀξίαν, ποὺ
εἶχαν. Διότι αὐτοί, ποὺ εἶχαν τιμηθῆ μὲ τὸ λογικόν καὶ ἐνῷ
ἔλαδαν ἀπὸ τὸν δημιουργὸν τόσον μεγάλην ἐξουσίαν καὶ
εἶχαν περισσοτέραν τιμὴν ἀπὸ ὅλα τἀ ὀρατὰ κτίσματα,
αὐτοὶ κατέπεσαν εἰς τόσον μεγάλην ἀπερισκεψίαν, ὥστε
κροκοδείλους, καὶ τὰ ἀτιμότερα τούτων προσκυνεῖν. Καὶ τί

λέγω ζῶα ἄλογα; Πολλοὶ τούτων εἰς τοσαύτην ἄνοιαν καὶ
ἀναισϑησίαν ἐξέπεσον, ὡς καὶ κρόμμυα, καὶ τὰ τούτων εὖ-
τελέσιερα σέδειν. Διὰ τοῦτο ὃ προφήτης τούτους αἰνιττόιε-
γος ἔλεγε' «Παρασυνεδλήϑη τοῖς κτήνεσι τοῖς ἀνοήτοις, καὶ
ὡμοιώϑη αὐτοῖς». Ὃ λόγῳ, φησί, τετιμημένος, καὶ τοσαύτης
σοφίας ἀξιωϑείς, τῶν ἀλόγων γέγονεν ὅμοιος, τάχα δὲ καὶ
χείρων. ᾿Εκεῖνα μὲν γὰρ ἅτε ἄλογα ὄντα οὐδὲ εὐθύνας ὑφέ-
ξει' ὁ δὲ λόγῳ τετιμημένος εἷς τὴν ἐκείνων ἀλογίαν μετα-
το πεσών, εἰχότως μεγάλας δώσει τὰς εὐθύνας ἀγνώμων γε-
γόμενος περὶ τὴν τοσαύτην εὐεργεσίαν. ᾿Εντεῦϑεν καὶ λίϑους
καὶ ξύλα λοιπὸν ϑεοὺς προσηγόρευσαν, καὶ ταῦτα τὰ ὁρώμε-
γα στοιχεῖα ἐϑεοποίησαν" ἅπαξ γὰρ ἐκιραπέντες τῆς εὐθείας
ὁδοῦ κατὰ χρημνῶν ἤχϑησαν, καὶ εἰς αὐτὴν τὴν ἄδυσο»
15 τῆς κακίας ἐξώκειλαν.
7. ᾿Αλλ ἡμεῖς μηδὲ οὕτως ἀπογνῶμεν τῆς σωτηρίας αὖ-
τῶν, ἀλλὰ τὰ παρ᾽ ἑαυτῶν εἰσφέρωμεν, καὶ μετὰ πάσης προ-
ϑυμίας καὶ μακροϑυμίας αὐτοῖς διαλεγώμεϑα, δεικνύντες καὶ
τοῦ πράγματος τὴν ἀτοπίαν, καὶ τῆς ὄλάδης τὸ μέγεϑος, καὶ
20 μηδέποιε ἀπαγορεύωμεν αὐτῶν τὴν σωτηρίαν. Εϊκὸς γὰρ
αὐτοὺς πεισϑήσεσϑαι τοῦ χρόνου προϊόντος, καὶ μάλιστα ἂν
ἡμεῖς οὕτω πολιτευώμεϑα, ὡς μηδεμίαν αὐτοῖς παρέχει"
λαδήν. Πολλοὶ γὰρ τούτω», ἐπειδὰν ἴδωσί τινας τῶν μεϑ᾽
ἡμῶν τεταγμένων, τῷ οήματι μὲν καὶ τῇ προσηγορίᾳ Χοι-
25 στιανοὺς ὀνομαζομένους, ὁμοίως δὲ ἐκείνοις ἁρπάζοντας,
πλεονεχτοῦντας, δασκαίνοντας, ἐπιδουλεύοντας, δόλους ρά-
πτοντας, τὰ ἄλλα ἅπαντα ἐργαζομένους, τρυφῇ καὶ ἀδηφαγίᾳ
προσέχοντας, οὐκέτι οὐδὲ τὴν ἀπὸ τῶν λόγων νουϑεσίαν
προσίενται, νομίζοντες ἀπάτην εἶναι τὰ ἡμέτερα, παὶ τοῖς
30 αὐτοῖς ἅπαντας ὑπευϑύνους εἶναι. ᾿Εννόει μοι τοίνυν πόσων
11, Ψαλμ. 48, 21.

νὰ προσκυνοῦν τοὺς σκύλους καὶ τοὺς πιθήκους καὶ τοὺς

κροκοδείλους, ἀκόμη καὶ τὰ περισσότερον ἀνάξια αὐτῶν.
Καὶ διατί λέγω ζῶα ἄλογα; Πολλοὶ ἀπὸ αὐτοὺς ἐξέπεσαν
εἰς τόσον μεγάλην ἀνοησίαν καὶ ἀναισθησίαν, ὥστε νὰ σέ-
θωνται καὶ τὰ κρεμμύδια, ἀκόμη καὶ τὰ εὐτελέστερα αὖ-
τῶν. Δι᾿ αὐτὸ ὁ προφήτης ὑπονοῶν αὑτούς, ἔλεγεν «Ὁ
ἄνθρωπος ἐξωμοιώθη μὲ τὰ ἀνόητα κτήνη, καὶ ἔγινεν
ὅμοιος μὲ αὐτά»". ᾿Εκεῖνος, λέγει, ποὺ ἐτιμήθη μὲ τὸ λο-
γικὸν καὶ ἠξιώθη τόσην σοφίαν, ἔχει γίνει ὅμοιος μὲ τὰ
ζῶα, ἴσως δὲ καὶ χειρότερος. Διότι ἐκεῖνα μέν, ἐπειδὴ εἶ-
ναι ἄλογα ὄντα, οὔτε φέρουν εὐθύνας αὐτὸς ὅμως ποὺ
ἔχει τιμηθῆ μὲ τὸ λογικόν, ὅταν περιέλθῃ εἰς τὴν ἄλογον
κατάστασιν ἐκείνων, εὐλόγως θὰ θεωρηθῇ ὑπεύθυνοακ, ἐ-
πειδὴ ἔγινεν ἀχάριστος εἰς τὴν τόσην εὑεργεσίαν. "Ετσι
εἰς τὴν συνέχειαν ὠνόμασαν θεοὺς καὶ τοὺς λίθους καὶ τὰ
ξύλα, καὶ ἐθεοποίησαν αὑτὰ τὰ ὁρατά στοιχεῖα᾽ διότι, ἀφοῦ
ἐξετράπησαν μίαν φοράν ἀπὸ τὴν εὐθεῖαν ὁδόν, ὡδηγήθη-
σαν εἰς τοὺς κρημνοὺς κσὶ ἔπεσαν εἰς αὑτὴν τὴν ἄβυσσον
τῆς κακίαα.
᾿Αλλὰ ἡμεῖς οὔτε ἔτσι ἄς μὴ ἀπελπισθοῦμεν διὰ τὴν
σωτηρίαν τῶν, ἀλλά ἂς προσφέρωμεν τὴν θοήθειάν μαα,
καὶ ἂς συζητοῦμεν μὲ ὅλην μας τὴν προθυμίαν καὶ τὴν ἀ-
γάπην μὲ αὑτούς, ἀποδεικνύοντες καὶ τὴν ἀνοησίαν τοῦ
πράγματος καὶ τὸ μέγεθος τῆς θλάθης καὶ ποτὲ ἂς μὴ
ἀποκλείωμεν τὴν σωτηρίαν των. Εἶναι λοιπὸν φυσικὸν νὰ
πεισθοῦν αὑτοὶ μὲ τὴν πάροδον τοῦ χρόνου, καὶ μάλιστα ἄν
ἡμεῖς συμπεριφερώμεθα ἔτσι, ὥστε νὰ μὴ δίδωμεν εἰς αὐ-
τοὺς καμμίαν ἀφορμήν. Διότι πολλοὶ ἀπὸ αὐτούς, ὅταν
ἰδοῦν μερικοὺς ἀπό τοὺς ἀνήκοντας εἰς ἡμᾶς, καὶ οἱ ὁποῖοι
εἶναι μὲ τὰ λόγια μὲν καὶ τὸ ὄνομα Χριστιανοί, νὰ εἶναι δὲ
ὅμοια μὲ ἐκείνους ἅρπαγες, πλεονέκται, φθονεροί, συνω-
μόται, δολοπλόκοι, νὰ κάμουν ὅλα τὰ ἄλλα, νὰ ἀφοσιώνων-
ται εἰς τὰς ἀπολαύσεις καὶ τὴν λαιμαργίαν, δὲν δέχονται
πλέον οὔτε τὴν νουθεσίαν ἀπὸ τὰ λόγια, ἐπειδὴ νομίζουν
ὅτι εἶναι ψευδῆ τὰ ἰδικά μας καὶ ὅτι εἴμεθα ὑπεύθυνοι ὅλοι
διὰ τὰ ἴδια πράγματα. Σκέψου λοιπόν, παρακαλῶ, μὲ πόσας
188 ΙΩΑνΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἂν οἱ τοιοῦτοι γένοιντο κολάσεων ἄξιοι, ὅταν μὴ μόνον ἕαυ-

τοῖς ἐπισωρεύωσι τὸ πῦρ τὸ ἄσόδεστον, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις αἵ-
τισι γένωνται τοῦ τῇ πλάνῃ προσηλῶσϑαι, καὶ πρὸς τὴν τῆς
ἀρετῆς διδασκαλίαν ἀποφράττειν τὰ ὦτα, καὶ μετὰ τούτου
καὶ τοῖς τὴν ἀρετὴν μετιοῦσι διαδολῆς ἀφορμὴν παρέχουσι,
καὶ τὸ δὴ πάντων χαλεπώτερον, ὅταν δι᾽ αὐτῶν ὁ Δεσπότης
ὀλασφημῆται. ρᾷς ὅση τῆς κακίας ἡ λύμη; δοᾷς ὡς οὐ
τῇ τυχούσῃ κολάσει ὑπευϑύνους ἑαυτοὺς καϑιστῶσιν οἷ τὴν
κακίαν μετιόντες, ἀλλὰ καὶ σφόδρα ὄαρυτάτῃ, εἴγε μέλ-
10 λοιεν ὑπὲρ ἁπάντων εὐθύνας ὑπέχειν, οὐ μόνον ὑπὲρ τῆς
ἑαυτῶν ἀπωλείας, ἀλλὰ καὶ ὑπὲρ τοῦ τῶν πεπλανημένων
σκανδάλου, καὶ ὑπὲρ τῆς κατηγορίας τῶν τὴν ἀρετὴν μετιό»-
των, καὶ ὑπὲο τῆς εἰς τὸν Θεὸν ὀλασφημίας; Ταῦτα δὴ πάντα
ἐννοοῦντες μὴ ἀμελῶμεν τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας, καὶ τῆς κατὰ
15 Θεὸν πολιτείας πολλὴν ποιώμεϑα τὴν φροντίδα, εἰδότες ὅτι
ἐντεῦϑεν μάλιστα ἢ κατακρινόμεϑα, ἢ τῆς παρ᾽ αὐτοῦ φιλαν-
ϑοωπίας ἀξιούμεϑα. Οὕτω τοίνυν πάντα πράττωμεν, ὥστε
καὶ ἡμᾶς ἀγαϑῷ συνειδότι συζῆν, καὶ τοὺς ἔτι πλανωμένους
διὰ τῆς ἡμετέρας κατὰ Θεὸν ἀνασιροφῆς ἐπὶ τὴν ἀλήϑειαν
20 χειραγωγεῖν, καὶ δι᾿ ἡμῶν καὶ τοὺς ἄλλους ἅπαντας τοὺς
μεϑ᾽ ἡμῶν τεταγμένους χρηστῆς εὐφημίας ἀπολαύειν, καὶ
πρὸ τούτων ἁπάντων δοξάζεσϑαι τὸν ἡμέτερον Δεσπότην, καὶ
πλείονα τὴν περὶ ἡμᾶς ἐπιδείκνυσθαι κηδεμονίαν». “Ὅταν γὰρ
εἷς ἡμᾶς ὁρῶντες οἱ ἄνϑρωποι κερδαίνωσι, καὶ τὴν εἷς τὸν
25 Θεὸν εὐφημίαν ἀναφέρωσι, πλείονος καὶ ἡμεῖς ἀπολαυσό-
μεϑα τῆς παρ᾽ αὐιοῦ ροπῆς. Τί γὰρ ἂν εἴη μακαριώτερον»
ἀνθρώπου, ὅταν οὕτω πολιτεύηται, ὥσιε τοὺς ὁρῶντας ἂπ-
πλήττεοϑαι, καὶ λέγειν, δόξα σοι, ὦ Θεός" ποταποί εἶσιν οἷ
Χριστιανοί; πόσην ἐπιδείκνυνται φιλοσοφίαν; πῶς ὑπερορῶς-
30 σι τῶν παρόντων; πῶς ἅπαντα σκιὰ αὐτοῖς καὶ ὄναρ νενόμι-
σται, καὶ οὐδενὶ τῶν δρωμένων προστετήκασιν, ἀλλὰ καϑά-
ΟΜΊΛΔΛΙΑ Ζ΄ 189
τιμωρίας δὲν θὰ τιμωρηθοῦν αὐτοί, ὅταν δὲν ἐπισωρεύουν

μόνον διὰ τὸν ἑαυτόν τους τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ἀλλὰ ὅταν
γίνωνται αἴτιοι καὶ εἰς ἄλλους νὰ ἀκολουθοῦν τὴν πλάνην
καὶ νὰ κλείνουν ἐντελῶς τὰ αὑτιὰ των εἰς τὴν διδασκαλίαν
τῆς ἀρετῆς, καὶ μαζὶ μὲ αὐτὸ νὰ δίδουν ἀφορμὴν κακολο-
γίας καὶ εἰς τοὺς μετερχομένους τὴν ἀρετήν, καὶ τὸ φοθε-
ρώτερον θδεθαίως ἀπὸ ὅλα, ὅταν ἐξ αἰτίας αὐτῶν δλασφη-
μῆται ὁ Κύριος. Βλέπεις πόση εἶναι ἡ δλάδη τῆς κακίας;
δλέπεις πῶς οἱ μετερχόμενοι τὴν κακίαν δέν καθιστοῦν
τοὺς ἑαυτούς των ἐνόχους εἰς τυχαίαν τιμωρίαν, ἀλλὰ
εἰς τὴν πλέον θδαρυτάτην, ἐφ᾽ ὅσον πρόκειται νὰ φέρουν
τὰς εὐθύνας διὰ ᾿ λογαριασμὸν ὅλων, ὄχι μόνον. διὰ τὴν
ἰδικήν των ἀπώλειαν, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸν σκανδαλισμὸν ἐκεί-
νων, ποὺ ἔχουν πλανηθῆ, καὶ διὰ τὴν κατηγορίαν ἐκείνων,
ποὺ μετέρχονται τὴν ἀρετήν, καὶ διὰ τὴν δλασφημίαν τοῦ
Θεοῦ; Κατανοοῦντες λοιπὸν ὅλα αὐτά, ἂς μὴ ἀδιαφοροῦ-
μεν διὰ τὴν σωτηρίαν μας, καὶ ἂς φροντίζωμεν πολὺ διὰ
τὴν σύμφωνον πρὸς τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ συμπεριφοράν
μας, γνωρίζοντες ὅτι ἀπὸ ἐδῶ κυρίως ἢ καταδικαζόμεθα,
ἢ ἀξιούμεθα τὴν φιλανθρωπίαν του. "Ἔτσι λοιπὸν ἂς κά-
μνωμεν τὰ πάντα, ὥστε καὶ ἡμεῖς μὲ ἀγαθὴν συνείδησιν
νὰ ζῶμεν μαζὶ μὲ αὐτούς, καὶ μὲ τὴν ἰδικῆν μας κατὰ Θεὸν
ουμπεριφορὰν νὰ ὀδηγοῦμεν εἰς τὴν ἀλήθειαν τοὺς εὑρι-
σκομένους ἀκόμη εἰς πλάνην, καὶ διὰ μέσου ἡμῶν καὶ ὅλοι
οἱ ἄλλοι ποὺ εἶναι ταγμένοι μαζί μας νὰ ἀπολαμβάνουν τὸν
καλὸν ἔπαινον καὶ ἐπάνω ἀπό ὅλα αὐτὰ νὰ δοξάζεται ὁ
Κύριός μας, καὶ νὰ ἐπιδεικνύῃ μεγαλυτέραν μέριμναν δι᾽ ἡ-
μᾶᾳ. Διότι ὅταν οἱ ἄνθρωποι θλέποντες εἰς ἡμᾶς ὠφελοῦν-
ται καὶ ἀναπέμπουν τὸν ἔπαινον εἰς τόν Θεόν, Θὰ ἀπολαύ-
σωμεν καὶ ἡμεῖς περισσοτέραν χάριν ἀπὸ αὑτόν. Διότι τί
θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι εὐτυχέστερον ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον,
ὅταν ἔτσι συμπεριφέρεται, ὥστε ἐκεῖνοι, ποὺ τὸν βλέπουν,
νὰ θαυμάζουν καὶ λέγουν: δόξα σοι, ὁ Θεός ὁποῖοι εἶναι
οἱ χριστιανοί; πόσην ἐπιδεικνύουν φιλοσοφίαν; πῶς Περι-
φρονοῦν τἀ παρόντα ἀγαθά; πῶς θεωροῦν τὰ πάντα σκιὰν
αὐτῶν καὶ ὄνειρον, καὶ δὲν προσκολλῶνται εἰς κανένα ἀπὸ
190 ἸΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
περ ἐν ξένῃ πολιτευόμενοι, οὕτως ἅπαντα διαπράττονται, καϑ᾽

ἑκάστην ἡμέραν πρὸς τὴν ἐντεῦϑεν ἀποδημίαν ἐπειγόμενοι;
Πόσην οἴει τὰ ρήματα ταῦτα κομίζειν τοῖς οὕτω πολιτευομέ-
γοις ἐντεῦϑεν ἤδη τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀμοιδήν; Καὶ τὸ δὴ
ϑαυμαστὸν καὶ παράδοξον, ὅτι καὶ αὐτοὶ οἱ ταῦτα περὶ ἡμῶν
ψηφιζόμενοι ταχέως τῆς πλάνης ἀποστήσονται, καὶ πρὸς τὴν
ἀλήϑειαν ἐπανήξουσι. Τοῦτο δὲ ὅσην τοῖς τοιούτοις ἐκεῖ τὴν
παρρησίαν προξενεῖ, παντί που δῆλόν ἐστιν. Εἰδότες τοίνε»,
ὡς ὑπεύϑυνοι καὶ τῆς ὠφελείας καὶ τῆς δλάδης τῶν πλη-
10 σίον ἐσμέν, οὕτω τὸν ἑαυτῶν οἴκονομῶμεν δίον, ὡς μὴ μόνον
ἑαυτοῖς ἀρκεῖν, ἀλλὰ καὶ τοῖς ἄλλοις διδασκαλίας ὑπόϑεσις
γίνεσϑαι, ἵνα καὶ ἐνταῦϑα πολλὴν τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ροπὴν
ἐπισπασώμεϑα, καὶ ἐν τῷ μέλλοντι δαψιλῶς ἀπολαύσωμεν
τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας, χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς τοῦ
15 μονογενοῦς Υἱοῦ αὐτοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Παιρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ
Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἷς τοὺς αἰῶ-
γᾶς τῶν αἰώνων, ᾿Αμήν.
τὰ ὁρατά, ἀλλὰ ὡσὰν νὰ ζοῦν εἰς ξένην χώραν, ἔτσι κά-

νοῦν τὰ πάντα, ἐπιθυμοῦντες διακαῶς κάθε ἡμέραν νὰ
ἀπέλθουν ἀπὸ τὴν ζωὴν αὐτήν. Πόσην ἀμοιδὴν ἀπὸ τὸν
Θεὸν νομίζεις, ὅτι φέρουν ἀπὸ ἐδῶ ἀκόμη τὰ λόγια αὐτὰ
εἰς τοὺς ζῶντας κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον; Καὶ τὸ θαυμαστὸν
βθεθαίως καὶ τὸ παράξενον εἶναι, ὅτι καὶ αὐτοί, οἱ ὁποῖοι ἔ-
χουν αὐτὴν τὴν γνώμην δι᾽ ἡμᾶς, θὰ ἀπομακρυνθοῦν γρή-
γορα ἀπὸ τὴν πλάνην καὶ θὰ ἐπανέλθουν πρὸς τὴν ἀλή-
θειαν. Πόσην δὲ παρρησίαν προξενεῖ τοῦτο εἰς αὐτούς τοὺς
ἀνθρώπους κατὰ τὴν μέλλουσαν ζωήν, εἶναι σχεδὸν εἰς τόν
καθένα φανερόν. Γνωρίζοντες λοιπόν, ὅτι εἴμεθα ὑπεύθυνοι
καὶ διὰ τὴν ὠφέλειαν καὶ διὰ τὴν δλάδην τῶν συνανθρώπων
μας, ἔτσι ἂς ρυθμίζωμεν τὴν ζωήν μας, ὥστε νὰ μὴ ἀρκού-
μεθα μόνον εἰς τὸν ἐαυτόν μας, ἀλλὰ νὰ γινώμεθα καὶ εἰς
τοὺς ἄλλους ὑπόδειγμα διδασκαλίας, ὥστε καὶ ἐδῶ νὰ ἀπο-
σπάσωμεν πλουσίαν τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ εἰς τό μέλλον
νὰ ἀπολαύσωμεν μὲ ἀφθονίαν τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, μὲ τὴν
χάριν καὶ τοὺς οἰκτιρμοὺς τοῦ μονογενοῦς Υἱοῦ του, μαζὶ
μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ συγχρόνωςκ εἰς τό ἽΑγιον
Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε,
καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ Η’
(Γεν. 1, 26)
«Καὶ εἶπεν ὃ Θεὸς" ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰἶκό-
γα ἡμετέραν, καὶ καϑ᾿ ὁμοίωσιν» καὶ ἀρχέτωσαν τῶν
ἰχϑύων τῆς ϑαλάοσης, καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρα-
γοῦ, καὶ τῶν κτηνῶν, καὶ τῶν ϑηρίω», καὶ πάσης
τῆς γῆς, καὶ πάντων τῶν ἑρπετῶν τῶν ἑρπόντω,
ἐπὶ τῆς γῆς».
1. Φέρε καὶ σήμερον, ἐπειδὴ μετὰ πολλῆς τῆς προϑυμίας
το ἠκούσατε χϑὲς τῶ» παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων, τὰ πρόσφατον ἄνα-
γνωσθέντα προϑῶμεν ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, πρότερον
ἐκεῖνο παρακαλέσαντες ὑμᾶς, μετὰ ἀκοιδείας προσέχειν τοῖς
λεγομένοις, καὶ τὰ πρότερα ἐναποτίϑεσϑαι ὑιιῶν τῇ διανοίᾳ,
ἵνα μὴ μάτην καὶ εἰκῇ τοσοῦτον πόνον ὑπομένωμεν, Τὸ γὰρ
15 σπουδαζόμενον ἡμῖν, μετὰ ἀκριδείας ὑμᾶς εἰδέναι γεγραμμέ-
70» τὴν δύναμι», ὥστε μὴ μόνον ὑμᾶς ταῦτα ἐπίστασϑαι, ἀλλὰ
καὶ ἑτέροις διδασκάλους γίνεσθαι, ἵνα δύνησϑε, κατὰ τὸν
μακάριον Παῦλον, εἷς τὸν ἕνα οἰκοδομεῖν. ᾿Εὰν γὰρ ὑμεῖς
προκόπτητε ἐν Κυρίῳ, καὶ περὶ τὴν τῶν πνευματικῶν διδα-
20 σκαλίαν" ἐπίδοσίν τινα ἐπιδείκνυσϑε, πολλὴν καὶ ἡμῖν παρέ-
ξεῖε τὴν εὐφροσύνην. Τοῦτο γὰρ ἡμῶν ἔστιν ἡ πᾶσα εὐημε-
οία, καὶ ἣ μεγίστη ἑορτή. «Τίς γὰρ ἡμῶν ἡ ἐλπίς, ἢ χαρά,
ἢ οτέφανος», φησί, «καυχήσεως; «ἢ οὐχὶ καὶ ὑμεῖς, καὶ ἡ
ὑμετέρα κατὰ Θεὸν ἐπίδοσις;». ᾿Επεὶ καὶ τῶν διδασκάλων
25 ἕκαστος, ἐπειδὰν ἴδῃ τὸν μαϑητευόμενον τῶν προτέρων δι-
δαγμάτων τὴν μνήμην ἀκοιδῶς ἐμπήξαντα τῇ διανοίᾳ, καὶ
τὸν καρπὸν διὰ τῶν ἔογων ἐπιδεικνύιιενο»", μετὰ πλείονος
1.Α΄ θΘεσ. 5,11.

2. Α΄ θεσ. 2, 19.
ΟΜΙΛΙΑ Η΄
(Γεν. 1, 26)
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός ἂς πλάσωμεν ἄνθρωπον κατὰ

τὴν εἰκόνα καὶ τὴν ὁμοίωσιν ἡμῶν καὶ ἂς ἐξουσιά-
ζῇ τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης, τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρα-
νοῦ, τὰ κατοικίδια ζῶα, τὰ ἄγρια θηρία, ὅλην τὴν
γῆν καὶ ὅλα τὰ ἑρπετά, ποὺ ἕρπουν ἐπάνω εἰς τὴν
γῆν».
1. ᾽᾿Εμπρόᾳς καὶ σήμερα, ἐπειδὴ ἠκούσατε χθὲς μὲ πολλὴν
προθυμίαν τὴν διδασκαλίαν μας, ἂς παρουσιάσωμεν εἰς τὴν
ἀγάπην σας τὰ λόγια, πού ἀνεγνώσθησαν πρὶν ἀπὸ ὀλίγον,
ἀφοῦ πρῶτα σᾶς παρακαλέσωμεν αὐτό, νὰ προσέχετε δη-
λαδὴ μὲ ἀκρίθειαν εἰς τὰ λεγόμενα καὶ νὰ ἀποταμιεύετε
μέσα εἰς τὴν διάνοιάν σας τὰ προηγούμενα, διὰ νὰ μὴ ὑπο-
μένωμεν τόσον κόπον μάταια καὶ ἄσκοπα. Διότι ἐκεῖνο ποὺ
᾿μᾷςᾳ ἐνδιαφέρει εἶναι αὐτό, νὰ γνωρίσετε μὲ ἀκρίβειαν τὴν
δύναμιν τῶν γραπτῶν κειμένων, ὥστε νὰ μὴ γνωρίζετε μό-
νον σεῖς καλῶς αὐτά, ἀλλὰ νὰ γίνεσθε διδάσκαλοι καὶ εἰς
ἄλλους, διὰ νὰ ἠμπορέσετε, σύμφωνα μὲ τὸν μακάριον
Παῦλον, νὰ οἰκοδομῇ ὁ ἕνας τὸν ἄλλον". Διότι ἐὰν προο-
δεύετε εἰς τήν κατὰ Χριστόν ζωήν καὶ παρουσιάζετε κά-
ποιαν ἐπίδοσιν εἰς τὴν πνευματικὴν διδασκαλίαν, θὰ προσ-
φέρετε καὶ εἰς ἡμᾶς μεγάλην χαράν. Τοῦτο λοιπὸν εἶναι ὅλη
μας ἡ εὐτυχία καὶ ἡ μεγαλυτέρα ἑορτή. «Διότι ποία εἶναι
ἡ ἐλπίδα μας, λέγει, ἢ ἡ χαρά μας ἣ ὁ στέφανοα, διὰ τὸν
ὁποῖον ἠμποροῦμεν νὰ καυχώμεθα, παρὰ καὶ σεῖς καὶ ἡ ἰδι-
κή σας κατὰ Θεὸν πρόοδος; »᾿. Ἐπειδὴ καὶ κάθε διδάσκα-
λος, ὅταν ἰδῇ τόν μαθητὴν νὰ ἐγχαράσσῃ μὲ ἀκρίθδειαν εἰς
τὴν μνήμην τοὺ τὰἀς προηγουμένας διδασκαλίας καὶ νὰ ἐ-
πιδεικνύῃ μὲ τὰ ἔργα τὸν καρπόν, μὲ μεγαλυτέραν προθυ-
τῆς προϑυμίας καὶ τῶν ἑξῆς τὴν γνῶσιν αὐτῷ παρακατατί-

ϑεται. Καὶ ἡμεῖς τοίνυν ὅσῳ ἂν ἴδωμεν ὑμῶν τὴν διάνοιαν
διεγηγερμένην, καὶ τὸν πόϑον αὐξανόμενον, καὶ τὸν λογισμὸν
ἐπτιερωμένον, τοσούτῳ πλέον προϑυμότεροι γινόμεϑα πρὸς τὸ
10 δαψιλεσιέραν ὑμῖν προτιϑέναι τὴν διδασκαλίαν. “Ὅσῳ γὰρ
ἂν πλείονα προχέωμεν ὅμῖν τὰ νάματα ταῦτα τὰ πνευματικά,
τοσούτῳ καὶ ἡμῖν αὔξεται τὰ τῆς ἐπιρροῆς διὰ τὴν οἰκοδομὴν
τὴν ὑμετέραν, διὰ τὴν ὠφέλειαν τῶν ὑμετέρων ψυχῶν" οὐδὲ
γάρ ἐστιν ὄνταῦϑα συμδῆναι, ὅπερ ἐπὶ τῶν χρημάτων γίνεσθαι
10 εἰκός, ᾽Εκεῖ μὲν γὰρ ὃ καταθαλὼν τῷ πλησίον τὸ ἀργύριον,
ἠλάττωσε τὴν οἰκεία» περιουσίαν, καὶ ὅσῳ ἂν πλείονα κατα-
δάλῃ, τοσούτῳ καὶ τὰ τῆς οὐσίας αὐτῷ μειοῦται" ἐνταῦϑα δὲ
ἀπεναντίας. Τότε μᾶλλον ἡμῖν αὔξεται τὰ τῆς περιουσίας,
τότε πλέον ἐπιδίδωσι τὰ τοῦ πλούτου τούτου τοῦ πνευματικοῦ,
15 ὅταν μετὰ δαψιλείας προχέωμεν τὰ τῆς διδασκαλίας τοῖς ἀρύε,
σϑαι ὀουλομένοις. ᾿Επεὶ οὖν καὶ τοῦτο ἡμῖν πλείονος πλούτου
καὶ περιουσίας ὑπόϑεσις γίνεται, καὶ ὑμεῖς ἀκορέστως ἔ-
χετὲ περὶ τὴν πνευματικὴν ταύτην τροφήν, φέρε ἴδωμεν τί
καὶ σήμερον ὁ μακάριος Μωῦσῆς διδάσκει ἡμᾶς διὰ τῶν
20 ἀναγνωσθέντων, μᾶλλον δὲ τί ἡ τοῦ Πνεύματος χάρις διὰ
τῆς τούτου γλώττης πᾶσιν ἡμῖν διαλέγεται. «Καὶ εἶπε», φησίν,
«ὁ Θεός" ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ
καϑ' ὁμοίωσιν». Μὴ ἁπλῶς παραδράμωμεν, ἀγαπητοί, τὰ εἰ-
θημένα, ἀλλὰ καὶ διερευνησώμεϑα ἑκάστην λέξιν, καὶ πρὸς
25 τὸ δάϑος κατελϑόντες ἀνιχγνεύσωμεν τὴν ἐγκεκρυμμένην δύ-
γαμιν τοῖς ὀραχέσι τούτοις ρήμασιν. Εἶ γὰρ καὶ ὀλίγα τὰ
ρήματα, ἀλλὰ πολὺς ὅ ἐγκεκρυμμένος ϑησαυρός, καὶ προσήκει
τοὺς νήφοντας καὶ ἐγρηγορότας μὴ μέχρι τῆς ἐπιφανείας
ἵστασϑαι. ᾿Επεὶ καὶ οἱ τὸν αἰσϑητὸν τοῦτον ϑησαυρὸν ἀνορύτ-
30 τειν ἐπιχειροῦντες, οὖκ ἐξεπιπολῆς μόνον διασκάπτουσιν, οὐδὲ
τὴν ἐπιφάνειαν διερευνῶνται, ἄλλ᾽ ἐπειδὰν εἴς πολὺ δάϑος
κατέλθϑωσι, τότε τοὺς κόλπους τῆς γῆς ἀνιχνεύουσι, καὶ οὕτω
διὰ τῆς οἰκείας ἐπιστήμης χωρίξουσι, τῆς γῆς τὸ χρυσίον,
ΟΜΙΛΙΑ Η' 105
μίαν παραδίδει εἰς αὐτὸν καὶ τὴν γνῶσιν τῶν ἐπομένων.

Καὶ ἡμεῖς λοιπὸν ὅσον θὰ ἰδοῦμεν τὸν νοῦν σας ἄγρυπνον
καὶ τὴν ἐπιθυμίαν σας νὰ αὐξάνῃ καὶ τὴν σκέψιν σας νὰ
πετᾷ, τόσον περισσότερον γινόμεθα προθυμότεροι διὰ νὰ
σᾶς παρουσιάσωμεν πλουσιωτέραν διδασκαλίαν. Διότι ὅσον
περισσότερα διασκορπίζομεν εἰς σᾶς τὰ πνευματικὰ αὖ-
τὰ νάματα, τόσον περισσότερον αὐξάνει ἡ ἐπιρροή μας διὰ
τὴν πρόοδόν σας, διὰ τὴν ὠφέλειαν τῶν ψυχῶν σας,
καθόσον δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ συμθῇ ἐδῶ, ἐκεῖνο ποὺ εἶναι
φυσικὸν νὰ γίνεται εἰς τὰ χρήματα. Διότι ἑκεῖ μὲν ἐκεῖνος
ποὐ ἔδωσε τὰ χρήματα εἰς τὸν πλησίον, ἐμείωσε τὴν ἰδικήν
του περιουσίαν, καὶ ὅσον περισσότερα θὰ δώσῃ, τόσον μειώ-
νεται ἡ περιουσία του ἐδῶ ὅμως συμβαίνει τό ἀντίθετον.
Τότε περισσότερον αὐξάνεται ἡ περιουσία μας, τότε περισ-
σότερον προκόπτει ὁ πνευματικός μας πλοῦτος, ὅταν μὲ
ἀφθονίαν παρέχωμεν τὴν διδασκαλίαν εἰς ἐκείνους, ποὺ
ἐπιθυμοῦν νὰ τὴν λάβουν. ᾿Επειδὴ λοιπὸν αὐτὸ γίνεται καὶ
εἰς ἡμᾶς αἰτία περισσοτέρου πλούτου καὶ περιουσίας, καὶ
σεῖς δὲν χορταίνετε τὴν πνευματικὴν αὑτήν τροφήν, ἐμπρός
ἂς ἰδοῦμεν τί μᾶς διδάσκει καὶ σήμερα μὲ τὰ ἀναγνωσθέντα
ὁ μακάριος Μωυσῆαο, μᾶλλον δὲ τί λέγει εἰς ὅλους μας μὲ
τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ ἡ χάρις τοῦ Πνεύματος. «Καὶ εἶπε, λέ-
γει, ὁ Θεός᾽ ἂς πλάσωμεν ἄνθρωπον κατὰ τὴν εἰκόνα καὶ
τὴν ὁμοίωσίν μας». ΓΑς μὴ ἀναπτύξωμεν μὲ ἐπιπολαιότητα,
ἀγαπητοί, τὰ λεχθέντα ἁλλὰ ἂς ἐξετάσωμεν καλῶς κάθε
λέξιν, καί, ἀφοῦ εἰσχωρήσωμεν εἰς τὸ θαθύ των νόημα, ἂς
ἀνακαλύψωμεν τὴν δύναμιν, ποὺ κρύπτεται μέσα εἰς τὰ ὀ-
λίγα αὐτὰ λόγια. Διότι ἂν καὶ τὰ λόγια εἶναι ὀλίγα, εἶναι
πολὺς ὅμως ὁ κρυμμένος θησαυρὸς καὶ πρέπει οἱ νηφάλιοι
καὶ ἄγρυπνοι νὰ μὴ περιορίζωνται μόνον εἰς τὴν ἐπιφά-
νειαν. ᾿Αφοῦ καὶ ἐκεῖνοι ποὺ προσπαθοῦν νὰ ἐξορύσσουν
τὸν αἰσθητόν αὐτὸν θησαυρόν, ὄχι μόνον δὲν σκάπτουν εἰα
μικρὸν βάθοα, οὔτε ἐρευνοῦν τὴν ἐπιφάνειαν τοῦ ἐδάφουα,
ἀλλὰ ὅταν κατέλθουν εἰς μέγα δάθοα, τότε ἁνιχνεύουν τοὺα
κόλπους τῆς γῆς, καὶ ἔτσι μὲ τὴν ἰδικήν των τέχνην χω-
ρίζουν τὸν χρυσόν ἀπὸ τὸ χῶμα καὶ πολλὰς φορὰς ὕστερα
καὶ μετὰ τὸν πολὺν πόνον καὶ ἱδρῶτα πολλάκις ὀλίγα ψήγμα-
τα μόγις εὑρεῖν ἠδυνήϑησαν. ᾿Ενταῦϑα δὲ οὐδὲν τοιοῦτόν ἐ-
στιν», ἀλλὰ καὶ ἃ πόνος ἐλάττων, καὶ ἢ περιουσία ἄφατος.
Τοιαῦτα γὰρ ἅπαντα τὰ πνευματικά,
5 Ὁ’. Μὴ τοίνυν γενώμεϑα χείρους τῶν περὶ τὰ αἰσϑητὰ
ὁπτοημένων», ἀλλὰ διερευνήσωμεν καὶ ἡμεῖς τὸν ϑησαυρὸν
τοῦτον τὸν πνευματικὸν τὸν τοῖς ρήμασι τούτοις ἐναποκείμε-
»0ν, καὶ πρῶτον ἴδωμεν τί τὸ κοινὸν καὶ παράδοξον τῶν εἰρη-
- μένων, καὶ τίνος ἕνεκεν τοσαύτῃ τῇ ἐναλλαγῇ τῶν ρημάτων
10 ἐχρήσατο ὅ μακάριος οὗτος προφήτης, μᾶλλον δὲ ὁ φιλάν-
ϑοωπος Θεὸς διὰ τοῦ προφήτου φϑεγγόμενος. Καί φησι
«Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον» κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καϑ' ὅ-
μαίωσιν». Πρῴην μὲν γὰρ ἠκούομεν αὐτοῦ λέγοντος μετὰ
τὴ» τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς δημιουργίαν, «Γενηϑήτω φῶς»,
15 καὶ “᾽ενηϑήτω στερέωμα ἔν μέσῳ τοῦ ὕδατος»: καὶ πάλιν,
«Συναχϑήτω τὸ ὕδωρ εἰς συναγωγὴν μίαν, καὶ ὀφϑήτω ἧ
ξηράν, καὶ «Γενηϑήτωσαν φωστῆρες», καὶ Εξαγαγέτω τὰ
ὕδατα ἑρπετὰ φυχῶν ζωσῶν». Εἶδες λόγῳ μόνον καὶ προστά-
γματι πᾶσαν τὴν κτίσιν δημιουργουμένην ἐν ταῖς πέντε ἢἧ-
20 μέραις; Σκόπει σήμερον πόση τῶν ρημάτων ἡ διαφορά, Οὐ-
κέτι γάρ φησι, γενηϑήτω ἄνϑρωπος, ἀλλὰ τί; «Ποιήσωμεν
ἄνϑοωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καϑ'’ διοίωσιν». Τί τὸ
καινόν; τί τὸ ξένον; Τίς ἄρα οὗτός ἔστιν ὃ δημιουργούμενος,
ὅτι τοσαύτης ὀουλῆς καὶ σκέψεως ἐδέησε τῷ δημιουργῷ πρὸς
25 τὴν τούτου κατασκευή»; ΔΙῚ ξενισϑῇς, ἀγαπητέ. Τὸ γὰρ τι-
μιώτερον ἁπάντων τῶν ὁρωμένων ζώων ἐστὶν ὃ ἄνϑρωπος,
δι’ ὃν καὶ ταῦτα ἅπαντα παρήχϑη, οὐρανός, γῆ, ϑάλαττα, ἥλι-
ος, σελήνη, ἀστέρες, τὰ ἕρπετά, τὰ κτήνη, πάντα τὰ ἄλογα
ζῷα. Καὶ τίνος ἕνεκεν, φησίν, εἶ τούτων ἅπάντων τιμιώτερον
30 τυγχάνει, ὕστερον παρήχϑη; Εἰκότως. Καϑάπερ γὰρ δασιλέ-
ὡς μέλλοντος εἷς πόλι" εἰσελαύνειν, τοὺς δορυφόρους ἀνάγκη
---.
---Ὁὦὃὸὃὄ;Ὃ
.
3. Γεν. 1, 3.6. 9. 14. 20.
ΟΜΙΛΙΑ Η’ 197
ἀπὸ πολὺν κόπον καὶ ἱδρῶτα μόλις ἠμπόρεσαν νὰ εὑροῦν

ὀλίγα ψήγματα. ᾿Εδῶ ὅμως τίποτε τέτοιο δὲν συμβαίνει,
ἀλλὰ ἀντιθέτως καὶ ὁ κόπος εἶναι ὀλιγώτερος καὶ ἡ περιου-
σία ἀνυπολόγιστος. Διότι τέτοια εἶναι ὅλα τὰ πνευματικὰ
ἀγαθά.
2. ᾽Ας μὴ εἴμεθα λοιπόν χειρότεροι ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ
συγκινοῦνται ἀπὸ .τὰ αἰσθητά, ἀλλὰ ἂς ἐρευνήσωμεν μέ
ἀἁκρίθειαν. καὶ ἡμεῖς τὸν πνευματικὸν αὐτόν θησαυρόν, ὁ
ὁποῖος εὑρίσκεται μέσα εἰς τὰ λόγια αὐτά᾽ καὶ κατὰ πρῶτον
ἂς ἰδοῦμεν τί εἶναι τὸ νέον καὶ τὸ παράξενον εἰς τὰ
λεχθέντα καὶ διὰ ποῖον λόγον ἐχρησιμοποίησε τόσην ποι-
᾿κιλίαν εἰς τὰς λέξεις ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης, μᾶλλον
δὲ ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς ὁμιλῶν διά τοῦ προφήτου. Καὶ
λέγει᾽ «᾿Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον κατὰ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν
ὁμοίωσίν μαα». Διότι προηγουμένως μὲν ἠκούσαμεν αὐτὸν
"Μὰ λέγη μετὰ τὴν δημιουργίαν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς,
«"Ας γίνῃ φῶο», καὶ «᾿Ας γίνῃ ὁ οὐράνιος θόλος ἀνάμεσα
εἰς τὰ ὕδατα»᾽ καὶ πάλιν, «ἼΑς συναχθοῦν τὰ ὕδατα εἰς ἕνα
μέρος καὶ ἂς ἐμφανισθῇ ἡ ξηρά», καὶ «᾿Ας γίνουν φωστῆ-
ρες», καὶ «᾿Ας γεμίσουν τὰ ὕδατα ἀπὸ ζῶντα ἑρπετά»",
Εἴδες, ὅτι ὅλη ἡ κτίσις δημιουργεῖται μόνον μὲ τὸν λόγον
“καὶ τὴν προσταγήν μέσα εἰς πέντε ἡμέρας; Πρόσεχε πόση
εἶναι ἦ διαφορὰ τῶν λόγων σήμερα. Δὲν λέγει λοιπόν,
ἂς γίνῃ ἄνθρωποα, ἀλλὰ τί; «Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον
κατὰ τὴν εἰκόνα καὶ τὴν ὁμοίωσίν μαα». Ποῖον εἶναι τὸ
νέον; ποῖον τὸ Παράξένον: Ποῖος ἄραγε εἶναι! αὐτός ποὺ
δημιουργεῖται; "διότι διὰ “τὴν δημιουργίαν τοῦ ᾿ἔχρειάσθη
ὁ δημιουργὸς τόσον μεγάλην σκέψιν καὶ. ἀπόφασιν;- Μὴ
παραξενεύεσαι, ἀγαπητέ. Διότι τὸ τιμιώτερον ἀπό ὅλα τὰ
ὁρατὰ ζῶα εἶναι ὁ ἄνθρωποα, διά τὸν ὁποῖον καὶ ὅλα αὐτὰ
ἐδημιουργήθησαν, δηλαδὴ ὁ οὐρανός, ἡ γῆ, ἡθάλασσα, ὁ
ἥλιος, ἡ σελήνη, τὰ ἄστρα, τὰ ἑρπετὰ, τὰ κτήνη, ὅλα τὰ
ἄλογα ζῶα. Καὶ ᾿διὰ ποῖον λόγον͵ θὰ εἰπῆ Κάποιος; ἐὰν
εἶναι τὸ τιμιώτερον ἀπὸ ὅλα αὐτά, ἐδημιουργήθη τελευταῖον;
Εἶναι εὔλογον. Διότι ὅπως ἀκριδῶς ὅταν πρόκειται ὁ 6α-
σιλεὺς νὰ εἰσέλθῃ εἰς τὴν πόλιν, εἶναι ἀνάγκη νἀ προη-
προηγεῖσθαι, καὶ τοὺς ἄλλους ἅπαντας, ἵνα εὐτρεπισμένων

τῶν δασιλείων, οὕτως ὅ δασιλεὺς εἷς τὰ δασίλεια παραγίνη-
ται! τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ νῦν, καϑάπερ δασιλέα τινὰ καὶ
ἄρχοντα μέλλων ἐφιστᾶν πᾶσι τοῖς ἐπὶ τῆς γῆς, πᾶσαν ταύ-
τὴν τὴν διακόσμησιν πρότερον ἐπεκτήνατο, καὶ τότε τὸν μέλ-
λοντα ἐφίστασϑαι παρήγαγε, δεικνὺς ἡμῖν δι’ αὐτῶν τῶν πρα-
γμάτων ὅσον τιμᾶται τουτὶ τὸ ζῶον. ᾿4λλ᾽ ἐρώμεϑα τὸν ᾿1ου-
δαῖον, καὶ ἴδωμεν τί φησι, πρὸς τίνα εἴρηται τό, «Ποιήσωμεν
ἄνϑρωπον και εἰκόνα ἡμετέραν»; Μωῦσέως γάρ ἔστι τὰ
10 γοάμματα, ᾧ λέγουσι μὲν πιστεύειν, οὐ πιστεύουσι δέ: καϑὼς
καὶ ὁ Χρισιός φησιν, «Εἰ ἐπιστεύετε Μωῦσῇ, ἐπιοτεύετε ἂν
ἐμοῦν. ᾿Αλλὰ τὰ μὲν γράμματα παρ᾽ αὐτοῖς, τὰ δὲ νοήματα
παρ᾽ ἡμῖν.
δ. Πρὸς τίνα οὖν εἴρηται, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον», καὶ
15 τίνι τὴν δουλὴν ταύτην προτίϑησιν ὁ Δεσπότης; Οὐκ ἐπειδὴ
ὀουλῆς δεῖται καὶ σκέψεως" μὴ γένοιτο' ἀλλὰ τῷ προσχήματι
τῶν ρημάτων ἐνδείξασϑαι ἡμῖν δούλεται τὴν ὑπερδάλλουσαν
τιμήν, ἣν περὶ τὸν ἄνϑορωπον τὸν δημιουργούμενον ἐπιδείκνυ-
ται. Τί οὖν φασιν οὗτοι οἱ τὸ κάλυμμα ἔχοντες ἔτι ἐπικείμενον
20 ἂν ταῖς καρδίαις αὐτῶν, καὶ μηδὲν τῶν ἐγκειμένων συνιέναι
δουλόμενοι; Πρὸς ἄγγελον, φησί, ταῦτα λέγει ἢ ἀρχάγγελον.
ἊὮ τῆς μανίας" ὦ τῆς πολλῆς ἀναισχυντίας, Καὶ πῶς ἂν
ἔχοι λόγον, ὦ ἄνϑρωπε, ἄγγελον κοινωνεῖν γνώμης τῷ Δε-
σπότῃ, καὶ δημιουργήμαια τῷ δημιουργῷ; ᾿Αγγέλων οὐκ ἔ-
25 στι τὸ γνώμης κοινωνεῖν, ἀλλὰ παρεστάναι, καὶ τὴν λειτουρ-
γίαν ἀναπληροῦν. Καὶ ἵνα μάϑῃς, ἄκουε τοῦ μεγαλοφωνοτάτου
᾿Ησαΐου λέγοντος περὶ τῶν ἀνωτέρω τῶν ἀγγέλων δυνάμεων,
ὅτι «Εἶδον τὰ Χερουδὶμ ἑσιῶτα ἐκ δεξιῶν τοῦ Θεοῦ, καὶ
τὰ Σεραφίμ, καὶ κατεκάλυπιτον τὰ πρόσωπα ξαυτῶν ἐν ταῖς
4, ἼΦ, 5, 40,
γοῦνται οἱ σωματοφύλακες καὶ ὅλοι οἱ ἄλλοι, ὥστε, ἁφοῦ

ἑτοιμασθοῦν τὰ ἀνάκτορα, ἔτσι νὰ ἔλθῃ εἰς αὐτὰ ὁ θασι-
λεύς κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ τώρα, ὡσὰν νὰ
πρόκειται νὰ ἐγκαταστήσῃ κάποιον βασιλέα καὶ ἄρχοντα
ἐπάνω εἰς ὅλα τὰ εὑρισκόμενα ἐπὶ τῆς γῆς, ἐδημιούργησε
προηγουμένως ὅλην αὐτὴν τὴν διακόσμησιν καὶ ὕστερα
ἐδημιούργησεν ἐκεῖνον, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ ἐξουσιάζῃ αὐτά,
ἀποδεικνύων εἰς ἡμᾶς μὲ τὰ ἴδια τὰ πράγματα πόσον τι-
μᾶται αὐτὸ τὸ ὄν. ᾿Αλλὰ ἂς ἐρωτήσωμεν τὸν ᾿Ιουδαῖον
καὶ ἂς ἰδοῦμεν τί λέγει, πρὸς ποῖον ἔχει λεχθῆ τὸ «᾿Ας
πλάσωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικὴν μας εἰκόνα» ;
διότι τὰ ἱερὰ γράμματα ἀνήκουν εἰς τόν Μωυσῆν, εἰς τὸν
ὁποῖον λέγουν μὲν ὅτι πιστεύουν, εἰς τήν πραγματικότητα
ὅμως δὲν πιστεύουν, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς λέγει, «᾿Εάν
ἐπιστεύατε εἰς τὸν Μωυσῆν, θὰ ἐπιστεύατε καὶ εἰς ἐμέ»".
᾿Αλλὰ τὰ μὲν γράμματα εἶναι ἰδικά των, τὰ νοήματα ὅμως
ἰδικά μαα.
3. Πρὸς ποῖον λοιπὸν ἔχει λεχθῆ τό, «᾿Ας πλάσω-
μεν ἄνθρωπον», καὶ εἰς ποῖον παρουσιάζει ὁ Θεὸς τὴν
ἀπόφασιν αὐτήν; Οχι ἐπειδὴ ἔχει ἀνάγκην ἀπὸ σκέψιν
καὶ ἀπόφασιν᾽ μὴ γένοιτο, νὰ εἰποῦμεν κάτι τέτοιο᾽ ἀλλὰ
θέλει νὰ μᾶς δείξῃ μὲ τὸ πρόσχημα τῶν λέξεων τὴν ἐξαι-
ρετικὴν τιμήν, τὴν ὁποίαν ἐπιδεικνύει διὰ τὸν δημιουργού-
μενον ἄνθρωπον. Τί λοιπόν ἰσχυρίζονται αὐτοί, οἱ ὁποῖοι
ἐξακολουθοῦν νὰ ἔχουν ἀκόμη σκεπασμένας τὰς καρδίας
τῶν καὶ δὲν ἐπιθυμοῦν νὰ γνωρίσουν τίποτε ἀπὸ τὰ εὐρι-
σκόμενα μέσα εἰς αὐτάς; Λέγει αὐτά, θὰ ἰσχυρισθῇ κά-
ποιοα, πρὸς ἄγγελον ἢ ἀρχάγγελον. Τί παραφροσύνη καὶ τί
μεγάλη ἀναισχυντία! Καὶ πῶς θὰ ἡμποροῦσε νὰ εἶναι λο-
γικόν, ἄνθρωπε, νὰ ἔχῃ σχέσιν ὁ ἄγγελος μὲ τὴν ἐπιθυ-
μίαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὰ δημιουργήματα μὲ τὴν ἐπιθυμίαν τοῦ
δημιουργοῦ; ἔργον τῶν ἀγγέλων δὲν εἶναι νὰ μετέχουν
εἰς τὴν ἀπόφασιν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ τὸ νὰ παρίστανται καὶ
γὰ ἐκπληρώνουν τὴν ὑπηρεσίαν των. Καὶ διὰ νὰ μάθῃα,
ἄκουσε τόν μεγαλοφωνότατον Ἡσαΐαν, ὁ ὁποῖος λέγει διὰ
τὰς ἀνωτέρω ἀγγελικὰς δυνάμεις, ὅτι «Εἶδα τὰ Χερουθεὶμ
καὶ τὰ Σεραφεὶμ νὰ στέκωνται εἰς τὰ δεξιὰ τοῦ Θεοῦ
200 ΙΩάνΝου. ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
πτέρυξι, καὶ τοὺς πόδας». Διὰ τὸ μὴ φέρειν δηλονότι τὴν

ἐχεῖϑεν ἐκπηδῶσαν ἀστραπήν, ἀλλ᾽ εἱστήκεισαν μετὰ πολλοῦ
τοῦ φόδου καὶ τρόμου. Καὶ γὰρ τῶν δημιουργημάτων ἴδιον
τὸ παρεστάναι τῷ Δεσπότῃ.
5 4. ᾽4λλ᾽ οὗτοι μηδὲν τῶν ἐγκειμένων συνιέντες, ἁπλῶς τὸ
ἐπιὸν φϑέγγονται, Διόπερ προσήκει τὴν ἐκείνων λοιδωρίαν
παρωσαμένους, διδάξαι τῆς ᾿Εκκλησίας τὰ τέκνα τῶν εἴρη-
μένων τὴν» ἀλήϑειαν. Τίς οὖν ἔστιν οὗτος, πρὸς ὃν φησι,
«Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον»; Τίς δὲ ἄλλος, ἀλλ᾽ ἢ ὃ τῆς μεγάλης
10 ὀουλῆς ἄγγελος, ὁ ϑαυμαστὸς σύμδουλος, ὁ ἐξουσιαστής, ὁ
ἄρχων τῆς εἰρήνης, ὁ πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνος, ὁ πονο-
γενὴς τοῦ Θεοῦ Παῖς, ὁ τῷ Πατρὶ ὅμοιος κατὰ τὴ» οὐσίαν,
δι’ οὗ τὰ πάντα παρήχϑη; Τούτῳ φησί, «Ποιήσωμεν ἄνϑρω-
πον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καϑ' ὁμοίωσιν». ᾿Ενταῦϑα καὶ
15 τοῖς τὰ ᾿Αρείου φρονοῦσι καιρίαν δίδωσι τὴν πληγήν. Οὐδὲ
γὰρ προστακτικῶς εἶπε, ποίησον, ὡς ὑποδεεστέοῳ, ἢ ὡς
ἐλάττονι κατὰ τὴν οὐσίαν, ἀλλὰ μετὰ πολλῆς τῆς ἰσοτιμίας,
«Ποιήσωμεν»" καὶ τὸ ἑξῆς δὲ πολλὴν δείκνυσιν ἡμῖν τῆς οὐ-
σίας τὴν ὁμοιότητα. «Ποιήσωμεν γάρ», φησίν, «ἄνϑρωπον
20 κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καϑ' ὁμοίωσιν». ᾿4λλ᾽ ἐνταῦϑα
πάλιν ἐπιφύονται ἕτεροι αἷοετικοί, λυμαινόμενοι τῆς ᾽Εχ-
κλησίας τὰ δόγματα, καί φασιν, ἰδοὺ εἶπε, «Κατ᾽ εἰκόνα ἢ-
μετέρα»», καὶ ἐντεῦϑεν δούλονται ἀνθρωπόμορφον λέγει» τὸ
ϑεῖον, ὅπεο͵ ἐσχάτης ἂν εἴη παραπληξίας, τὸν ἀσχημάτιστον,
25 καὶ ἀνείδεον, καὶ ἀναλλοίωτον εἷς μορφὴν ἀνθρωπίνην κατά-
γειν, καὶ σχήματα καὶ μέλη περιτιϑέναι τῷ ἀσωμάτῳ. Τί
τῆς μανίας ταύτης ἴσον γένοιτ᾽ ἄν, ὅταν μὴ μόνον κερδαίνειν
μὴ δούλωνται ἀπὸ τῆς τῶν ϑεοπνεύστων ΓΠοαφῶν διδασκα-
5. ἪἫσ. 68, 2.
θ. “Αρειοα᾽ ὁ γνωστὸς σἱὶρεσιάρχης (2685
- 336), ποὺ συνετά-
ραξε τὴν ἐκκληαίαν κατὰ τὸν ον αἱ. Κατὰ τὴν διδασκαλίαν τοῦ ὁ
Υἱός εἶναι τὸ πρῶτον Κτίσμα τοῦ Θεοῦ καὶ ἔγινεν ἐκ τοῦ μηδενόα.
Τὸ πρῶτον τοῦτο γέννημα εἶναι καὶ ἀρχιτέκτων τῆς δημιουργίας.
Ἢ διδασκαλία αὐτὴ κατεδικάσθη ἀπὸ τὴν Α΄ Οἰκουμενικὴν Σύνο-
δον, ἡ ὁποία διεκήρυξεν ὅτι ὁ Υἱὸς δὲν εἶναι κτίσμα ἀλλὰ ὁμοού-
σιος κατὰ πάντα πρὸς τὸν Πατέρα,
ΟΜΙΛΔΙΑ Η’' “201
καὶ νὰ σκεπάζουν μὲ τὰς πτέρυγας τὸ πρόσωπον καὶ τὰ

πόδια των»ἦ, Εἶναι φανερόν, ὅτι ἐπειδὴ δὲν ἠμποροῦν νὰ
ὑποφέρουν τὴν λάμψιν ποὺ ἐκπηδᾶᾷ ἀπὸ τὸν Θεόν, ἀλλὰ
ἐστέκοντο μὲ πολὺν φόθον καὶ τρόμον. Καὶ πράγματι εἶναι
χαρακτηριστικὸν τῶν δημιουργημάτων τό νά προσεγγίζουν
τὸν Θεόν.
4. ᾿Αλλὰ αὐτοὶ χωρὶᾳ νὰ γνωρίζουν τίποτε ἀπὸ τὰ ἐνυ-
πάρχοντα, ἁπλῶς λέγουν αὐτό, ποὺ ἔρχεται εἰς τὴν σκέψιν
των. Δι᾿ αὐτὸ βδεθαίως πρέπει, ἀφοῦ ἀποκρούσωμεν τὴν
μωρολογίαν ἐκείνων, νὰ διδάξωμεν εἰς τὰ τέκνα τῆς ᾿Εκ-
κλησίας τὴν ἀλήθειαν τῶν λεχθέντων. Ποῖος λοιπόν εἶναι
αὐτός, πρὸς τὸν ὀποῖον λέγει, «Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον»;
Ποῖος δὲ ἄλλος ἠμπορεῖ νὰ εἶναι, παρὰ ὁ ἄγγελος τῆς με-
γάλης ἀποφάσεως, ὁ θαυμαστὸς σύμβουλος, ὁ ἐξουσια-
στής, ὁ ἄρχων τῆς εἰρήνης, ὁ πατὴρ τοῦ μέλλοντος αἰῶνοοσ,
ὁ μονογενὴς Υἱός τοῦ Θεοῦ, ὁ ὅμοιος πρὸς τὸν Πατέρα
κατὰ τὴν οὐσίαν, διὰ τοῦ ὀποίου ἐδημιουργήθησαν τὰ πάν-
τσ; Εἰς αὐτὸν λέγει, «᾿Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα
μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν». ᾿Εδῷῶ δίδει τὸ
τελειωτικὸν κτύπημα καὶ εἰς τοὺς ὀπαδοὺς τοῦ ᾿Αρείου".
Οὔτε δέθαοια εἶπε μὲ τόνον προσταγῆς, «κάμε», ὡσὰν εἰς
ὑποδεέστερον ἢ κατώτερον κατὰ τὴν οὐσίαν νὰ ἀπηυθύ-
νετο, ἀλλὰ μὲ πολλὴν ἰσοτιμίαν, «᾿Ας κάμωμεν» καὶ ἡ
συνέχεισ δὲ μᾶς ἀποδεικνύει μεγάλην τὴν ὁμοιότητα τῆς
οὐσίας. Διότι λέγει, «Ἂς κάμωμεν τόν ἄνθρωπον σύμφω-
νὰ μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν». ᾿Αλλὰ ἐδῶ
ἐμφανίζονται πάλιν ἄλλοι αἱρετικοί, οἱ ὁποῖοι πολεμοῦν
τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκκληαίασκ, καὶ ἰσχυρίζονται᾽ ἰδοὺ εἶπε «κα-
τὰ τὴν εἰκόνα μας», καὶ ἀπὸ ἐδῶ θέλουν νὰ ἀποδώσουν
ἀνθρωπίνην μορφὴν εἰς τὸν Θεόν, πρᾶγμα ποὺ βδέθαια θὰ
ἦτο ἀπόδειξις τῆς ἐσχάτης παραφῥῤοσύνης, τὸ νὰ κατεβά-
σωμεν δηλαδὴ εἰς τὴν μορφὴν τοῦ ἀνθρώπου ἐκεῖνον, ποὺ
δὲν ἔχει σχῆμα καὶ μορφήν, καὶ εἶναι! ἀναλλοίωτος, καὶ νὰ
ἀποδώσωμεν εἰς τόν ἁσώματον σχήματα καὶ μέλη. Τί θὰ
ἠμποροῦσς νὰ γίνῃ ἴσον μὲ τὴν παραφροσύνην αὐτήν, ὅταν
ὄχι μόνον δὲν θέλουν νὰ κερδίζουν ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν
λίας, ἀλλὰ καὶ μέγιστα ἐντεῦϑεν δλάπτωνται; Τοιοῦτον γὰρ

οἱ νοσοῦντες, καὶ οἱ τὰς ὄψεις ταύτας τὰς σωματικὰς ἄσϑε-
γῶς διακείμενοι, Καϑάπερ γὰρ οὗτοι καὶ πρὸς τὸ ἡλιακὸν
φῶς ἀπεχϑάνονται διὰ τὴν τῆς ὄψεως ἀσϑένειαν, καὶ οἷ νο-
5 σοῦντες καὶ τὰ ὑγιεινότερα τῶν σιτίων ἀποσιρέφονται: οὕτω
δὴ καὶ οὗτοι νοσοῦντες τὴν ψυχήν, καὶ τὸ τῆς διανοίας ὄμμα
πεπηρωμένοι, πρὸς τὸ φῶς τῆς ἀληϑείας ἐνατενίσαι οὖκ ἰ-
σχύσουσι. Διὸ τὰ παρ᾽ ἡμῶν αὐτῶν πληρώσωμεν͵ καὶ χεῖρα
αὐτοῖς ὀρέξωμεν, μετὰ πολλῆς τῆς ἐπιεικείας πρὸς αὐτοὺς
10 διαλεγόμενοι. Καὶ γὰρ ὁ μακάριος Παῦλος οὕτω παρήνεσε
λέγων, «Ἐν πρᾳότητι παιδεύειν τοὺς ἀντιδιατιϑεμένους, μή
ποῖε δῷ αὐτοῖς ὁ Θεός, φησί, μετάνοιαν εἰς ἐπίγνωσιν ἀλη-
ϑείας, καὶ ἀνανήψωσιν ἐκ τῆς τοῦ διαδόλου παγίδος, ἐξωγρη-
μένοι ὑπ᾽ αὐτοῦ εἷς τὸ ἐκείνου ϑέλημα». “Ορᾷς πῶς ἐνέφηνε
15 διὰ τῶν ρημάτων, ὅτι καϑάπερ ὑπὸ μέϑης τινός εἶσι κατακε-
χωσμένοι; Τὸ γὰρ εἰπεῖν, (ζΑνανήψωσιν», ἔδειξε κάτω που
δεδαπτιισμένους αὐτούς. Καὶ πάλιν, Εζωγοημένου», φησίν,
«πὸ τοῦ διαδόλου», μονονουχὶ λέγων, καϑάπερ ἐν δικτύοις
εἰσὶν ἀπειλημμένοι. Καὶ δεῖ πολλῆς ἡμῖν» τῆς ἐπιεικείας,
20 καὶ τῆς μακροθυμίας, ὥστε δυνηϑῆναι αὐτοὺς ἐξαρπάσαι,
καὶ ἐξαγαγεῖν ἐκ τῶν παγίδων τοῦ διαδόλου. Εἴπωμεν τοίνυν
πρὸς αὐτούς, ἀνανήψατε μικρόν, διαδλέψαιτε πρὸς τὸ φῶς
τῆς δικαιοσόνης, ἐννοήσατε τῶν ρημάτων τὴν ἀκρίδειαν. Οὐδὲ
γὰρ εἰπών, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ
25 καϑ᾽ ὁμοίωσιν», μέχρι τούτου ἔστη, ἀλλὰ διὰ τῆς ἐπαγωγῆς
δῆλον ἡμῖν ἐποίησε, κατὰ ποῖον λογισμὸν τὸ ὄνομα τῆς εἰκόνος
ἔλαθε. Τί γάρ φησι, «Καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχϑύων τῆς ϑα-
λάσσης, καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάντων τῶ» ἔο-
πειῶν τῶν ἑρπόντων ἐπὶ τῆς γῆς». Κατὰ τὴν τῆς ἀρχῆς οὖν
30 Εἰκόνα φησίν, οὐ καϑ' ἕτερόν τι' καὶ γὰρ πάντων τῶν ἐπὶ
7. Β΄ Τιμ. 2, 25- 26.

ΟΜΙΛΙΑ πΠ’ 203
τῶν θεοπνεύστων Γραφῶν, ἀλλὰ καὶ ὅταν βϑλάπτωνται

πολὺ ἀπ᾽ αὐτήν; Διότι ἀκριβῶς ἔτσι συμπεριφέρονται οἱ
ἀσθενεῖς καὶ οἱ ἔχοντες ἀδύνατα τὰ μάτια αὐτὰ τοῦ σώμα-
τος, Διότι ὅπως ἀκριδῶς αὐτοὶ ἐξ αἰτίας τῆς ἀδυναμίας
τῆς ὀράσεώς των ἀπεχθάνοντοι τὸ φῶς τοῦ ἡλίου καὶ οἱ
ἀσθενεῖς ἀποστρέφονται καὶ τὰ ὑγιεινότερα τρόφιμα᾽ ἔτσι
λοιπὸν καὶ αὐτοί, ἀσθενεῖς κατὰ τὴν ψυχὴν καὶ ἀνάπηροι
κατά τὸ δλέμμα τῆς διανοίας των, δὲν ἡμποροῦν νὰ ἀτε-
νίσουν πρός τὸ φῶς τῆς ἀληθείας. Δι᾿ αὐτό ἂς ἐκπληρώ-
σωμεν τὰς ὑποχρεώσεις μας καὶ ἄς ἀπλώσωμεν τὸ χέρι
εἰς αὐτούς, συζητοῦντες μὲ πολλὴν ἐπιείκειαν πρὸς αὐ-
τούς. Καθόσον καὶ ὁ μακάριος Παῦλος ἔτσι ἐσυμβθούλευσε
λέγων, «Νὰ σωφρονίζῃ μὲ πραότητα ἐκείνους, ποὺ ἔχουν
ἀντίθετα φρονήματα, μήπως τοὺς δώσῃ κάποτε ὁ Θεὸς
μετάνοιαν διὰ νὰ γνωρίσουν καλὰ τὴν ἀλήθειαν καὶ συνέλ-
θουν ἀπὸ τὴν παγίδα τοῦ διαβόλου, αἰχμαλωτισμένοι ἀπὸ
αὐτὸν διὰ νὰ κάμουν τὸ θέλημα ἐκείνου»", Βλέπεις πῶς
ἔδειξε μὲ τὰ λόγια, ὅτι ὡσὰν νὰ ἔχουν καταληφθῇ ἀπὸ
κάποιαν μέθην; Διότι μὲ τό νὰ εἰπῇ, «μήπως συνέλθουν»,
ἔδειξεν, ὅτι αὐτοὶ εἶναι κάπως μεθυσμένοι. κκαὶ πάλιν,
«Αἰχμαλωτισμένοι, λέγει, ἀπὸ τὸν διάδολον», σχεδὸν ὡς νὰ
ἔλεγεν, ὡσὰν νὰ ἔχουν συλληφθῆ εἰς τὰ δίκτυα. Καὶ πρέ-
πει νὰ ἔχωμεν μεγάλην ἐπιείκειαν καὶ μακροθυμίαν, διὰ
νὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ἀποσπάσωμεν αὐτούς καὶ νὰ τοὺς ὁ-
δηγήσωμεν ἕξω ἀπὸ τὰς παγίδας τοῦ διαδόλου. "Ας εἰποῦ-
μεν λοιπόν πρός αὐτούς συνέλθετε ὀλίγον, κοιτάξατε
προσεκτικὰ πρὸς τὸ φῶς τῆς δικαιοσύνης, κατανοήσατε
τὴν ἀκρίθειαν τῶν λόγων. Οὔτε δεθδαίως ἀφοῦ εἶπεν, «᾿Ας
πλάσωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικἠήν μας εἰκόνα
καὶ ὁμοίωσιν», ἐσταμάτησε μέχρις αὐτὸ τὸ σημεῖον, ἀλλὰ
μὲ τὴν συνέχειαν μᾶς ἔκαμε φανερόν, κατὰ ποίαν σκέψιν
ἔλαθε τὸ ὄνομα τῆς εἰκόνος. Τί λοιπόν λέγει; «Καὶ ἂς
ἐξουσιάζουν τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης καὶ τὰ πτηνὰ τοῦ
οὐρανοῦ καὶ ὅλα τὰ ἐρπετά, ποὺ ἔρπουν ἐπάνω εἰς τὴν
γῆν». Λέγει λοιπόν σύμφωνᾳ μέ τὴν εἰκόνα τῆς ἐξουσίας,
ὄχι σύμρφωνα μὲ κάτι ἄλλο καὶ πάγματι ὁ Θεὸς ἐδημιούρ-
τῆς γῆς ἄρχοντα τὸν ἄνϑοωπον ἐδημιούργησεν ὁ Θεός, καὶ

οὐδὲν τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ἐστι τούτου μεῖζον, ἀλλὰ πάντα ὑπὸ
τὴν ἐξουσίαν τὴν τούτου τυγχάνει.
5. Εἰ δὲ ἔτι καὶ μετὰ τὴν τοσαύτην τῶν εἰρημένων ἀκρί-
ὄειαν φιλονεικοῦντες λέγοιεν, κατὰ τὴν τῆς μορφῆς εἰκόνα
εἰρῆσϑαι, ἐροῦμεν πρὸς αὐτούς" οὐκοῦν οὐ μόνον ὅ ἄνϑοωπος,
ἀλλὰ καὶ ἡ γυνὴ δηλονότι τὴν αὐτὴν γὰς μορφὴν ἑκάτεροι
ἔχουσιν. ᾿Α4λλ᾽ οὐκ ἂν ἔχοι τοῦτο λόγον. "Ακουε γὰρ τοῦ Παύ-
λου λέγοντος" «Ανὴρ μὲν γὰρ οὐκ ὀφείλει κατακαλύπιεσϑαι
0 τὴν κεφαλήν, εἰκὼν καὶ δόξα Θεοῦ ὑπάρχων" ἡ δὲ γυνὴ δόξα
ἀνδρὸς ἐστιν». Ὃ μὲν γὰρ ἄρχει, ἦ δὲ ὑποτέτακται, καϑὼς

καὶ ὃ Θεὸς ἐξ ἀρχῆς πρὸς αὐτήν φησι, «Πρὸς τὸν ἄνδρα
σου ἢ ἀποστροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύσει». "Ἐπειδὴ
γὰρ κατὰ τὸν τῆς ἀρχῆς λόγον τὸ τῆς εἰκόνος παρείληφε,
15 καὶ οὐ κατὰ τὴν μορφήν, ὁ δὲ ἄνϑρωπος ἄρχει πάντων, ἢ
δὲ γυγὴ ὑποτέτακται, διὰ τοῦτό φησι περὶ τοῦ ἀνδρὸς ὅ Παῦ-
λος, ὅτι εἰκὼν καὶ δόξα Θεοῦ ὑπάρχει, ἣ δὲ γυνὴ δόξα
ἀνδοός ἐστιν. Εἰ δὲ περὶ μορφῆς ἔλεγεν, οὐκ ἂν διεῖλεν" ὁ
γὰρ αὐτὸς τύπος καὶ ἀνδρὸς καὶ γυναικός. Εἶδες τῆς ἀλη-
20 ϑείας τὴν περιουσία"", πῶς οὐδεμίαν καταλιμπάνει ἀπολογίας
πρόφασιν τοῖς μάτην ἀναισχυντεῖν δουλομένοις; ᾿Α4λλ᾽ ὅμως
καὶ τούτων οὕτως ἐχόντων, μὴ παυσώμεϑα πολλῇ τῇ μακρο-
ϑυμίᾳ πρὸς αὐτοὺς κεχρημένοι, «Δή ποτε δῷ αὐτοῖς ὁ Θεὸς
μετάνοιαν εἰς ἐπίγνωσιν ἀληϑείας». Μὴ τοίνυν ναρκήσωμεν
"25 πολλὴν τὴν ἐπιείκειαν ἐπιδεικνύμενοι, εἴπως δυνηϑείημεον
αὐτοὺς ἐξαρπάσαι τῆς τοῦ διαδόλου ἀπάτης" καί, εἰ δοκεῖ,
πάλιν ἐπιστήσωμεν αὐτοῖς τὸν μακάριον Παῦλον οὕτω λέ-
γοντα πρὸς τοὺς τὰς ᾿Αϑήνας οἰκοῦντας" «Οὐκ ὀφείλομεν νο-
8, Α᾿ Κορ. 11,7.
9. Γεν. 83,16.
10. Β΄ Τμ. 2,25.
ΟΜΙΛΔΙΑ π’ 205
γήῆσε τὸν ἄνθρωπον ἄρχοντα ὅλων τῶν εὐρισκομένων ἐπά-

νὼ εἰς τὴν γῆν, καὶ τίποτε ἀπὸ αὐτὰ δὲν εἶναι μεγαλύτερόν
του, ἀλλὰ τὰ πάντα εὐρίσκονται κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν
αὐτοῦ.
5. Ἔἀν δὲ ἀκόμη καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν τόσην ἀκρίθδειαν
τῶν λεχθέντων ἀρεσκόμενοι εἰς τάς λογομαχίας θὰ ἰσχυ-
ρίζωνται, ὅτι ἔχουν λεχθῆ σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα τῆς μορ-
φῆς, θὰ ἀπαντήσωμεν εἰς αὐτούς᾽ λοιπόν δὲν ὑπάρχει μό-
νον ὁ ἄνδραασ, ἀλλὰ σαφέστατα καὶ ἡ γυναϊκα᾽ διότι καὶ οἱ
δύο ἔχουν τὴν ἰδίαν μορφήν. ᾿Αλλὰ αὐτό δὲν θὰ εἶχε δι-
καιολογίαν. ΓΑκουε λοιπὸν τόν Παῦλον, πού λέγει «Διότι
ὁ μὲν ἄνδρας δὲν πρέπει νὰ σκεπάζῃ τό κεφάλι του, ἐπει-
δὴ εἶναι εἰκὼν κὰὶ δόξα τοῦ Θεοῦ᾽ ἡ δὲ γυναῖκα εἶναι δόξα
τοῦ ἀνδρός»". Διότι ὁ μὲν ἄνδρας ἐξουσιάζει, ἠ δὲ γυναῖκα
ὑπακούει, καθὼς καὶ ὁ Θεός ἀπὸ τὴν ἀρχὴν πρὸς αὐτὴν
λέγει᾽ «Σὺ θὰ ἀφοσιώνεσαι εἰς τὸν ἄνδρα σου καὶ αὐτός
θὰ εἶναι ὁ ἐξουσιαστής σου»Ἶ. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἐχρησιμο-
ποίησε τὸ ὅνομα τῆς εἰκόνος σύμφωνα μὲ τὴν μορφήν,
ὁ δὲ ἄνδρας ἑξουσιάζει τὰ πάντα, ἡ δὲ γυναῖκα ὑποτάσσε-
ται, δι᾽ αὐτὸ λέγει διὰ τὸν ἄνδρα ὁ Παῦλοοα, ὅτι εἶναι εἰκὼν
καὶ δόξα τοῦ Θεοῦ, ἡ δὲ γυναῖκα δόξα τοῦ ἀνδρός. ᾿Εὰν
ὅμως ἔλεγε διὰ τὴν μορφήν, δὲν θὰ διεχώριζεν αὐτούς"
διότι ἡ ἰδία μορφὴ ἀνήκει καὶ εἰς τόν ἄνδρα καὶ εἰς τὴν
γυναῖκα. Εἶδες τὴν περιουσίαν τῆς ἀληθείας, πῶς δὲν ἀφή-
νει καμμίαν πρόφασιν δικαιολογίας εἰς τοὺς ἐπιθυμοῦντας
νἀ εἶναι μάταια ἀναίσχυντοι; ᾿Αλλ᾽ ὅμως, καὶ ἂν ἔτσι ἔ-
χουν τὰ πράγματα, νὰ μὴ παύσωμεν νὰ μεταχειριζώμεθα
πρὸς αὐτοὺς μεγάλην μακροθυμίαν, «Μήπως δώσῃ κάποτε
ὁ Θεὸς μετάνοιαν εἰς αὐτούς, διά νά γνωρίσουν καλὰ τήν
ἀλήθειαν». "Ας μὴ ἀδιαφορήσωμεν λοιπὸν νὰ ἐπιδεικνύω-
μεν μεγάλην ἐπιείκειαν, μήπως ἠμπορέσωμεν νὰ ἀποσπά-
σωμεν αὐτοὺς ἀπὸ τὴν ἀπάτην τοῦ διαβόλου᾽ καί, ἐὰν θέ-
λετε, πάλιν θὰ συστήσωμεν εἰς αὐτοὺς τόν μακάριον Παῦ-
λον, ὁ ὁποῖος πρὸς τοὺς ᾿Αθηναίους ἔλεγεν ἔτσι᾽ «Δὲν
πρέπει νὰ νομίζωμεν, ὅτι ἡ θεότης εἶναι ὁμοία πρός τόν
χρυσὸν ἢ τὸν ἄργυρον ἢ τό μάρμαρον, πρός ἀγάλματα
μίζειν χρυσῷ, ἢ ἀργύρῳ, ἢ λίϑῳ, ἢ χαράγματι τέχνης ἢ

ἐνθυμήσεως ἀνϑρώπου τὸ ϑεῖον εἶναι ὅμοιον». Εἶδες τὸν
σοφὸν διδάσκαλον, μεϑ᾽ ὅσης ἀκριδείας πᾶσαν αὐτῶν ἐξέ-
κοψε τὴν ἀπάτην; Οὐ μόνον γὰρ τύπου σωματικοῦ ἔφησεν
ἀπηλλάχϑαι τὸ Θεῖον, ἀλλὰ μηδὲ ἐνθύμησιν ἀνϑρώπου δυ-
νατὴν εἶναι ἀναπλάσαι τι τοιοῦτον. Ταῦτα πρὸς αὐτοὺς συνε-
χῶς διαλεγόμενοι, μὴ παύσησϑε τὰ παρ᾽ ἑαυιῶν εἰσφέρον»-
τες, ἂν ἄρα ἐνδῶσιν, ἂν ἄρα δουληϑῶσι διαόλέψαι πρὸς τὴν
ἀλήϑειαν. Καὶ ἐκείνοις μὲν μετὰ πολλῆς ἐπιεικείας καὶ τῆς
10 ἀσφαλείας διαλεγόμενοι μὴ παύσησϑε, αὐτοὶ δέ, παρακαλῶ,
μειὰ ἀκριδείας τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας κατέχειε, μὴ
συγχέοντες τῶν εἰρημένων τὴν ἀκολουϑίαν, ἀλλὰ πρὸς μὲν
"Ἰουδαίοις καταλλήλως διαλεγόμενοι, καὶ δειρνύντες, ὅτι οὐ
πρός τινα τῶν λειτουργικῶν δυνάμεων ταῦτα τὰ εἰρημένα,
15 ἀλλὰ πρὸς αὐτὸν τὸν μονογενῆ τοῦ Θεοῦ Υἱόν πρὸς δὲ τοὺς
τὰ ᾿Δρείου φρονοῦντας πάλιν ἐντεῦϑεν τὴν ὁμοτιμίαν τοῦ
Υἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα ἀποδεικνύντες" καὶ πρὸς τοὺς ἀνϑρω-
πόμορφον τὸ Θεῖον εἶναι φανταζομένους τὰ παρὰ τοῦ μακα-
οἰου Παύλου εἰρημένα εἷς μέσον παραγαγόντες, ἀνατρέπετε
20 μὲν τὰ ζιζανίων δίκην ἐπιφυόμενα ὀλέϑροια νοσήματα τυῖς
τῆς ᾿Εκκλησίας δόγμασι, σπουδάζειε δὲ κρατύνειν ἐν ξαυτοῖς
τὰ εὐσεδῇῆ διδάγματα. Βούλομαι γὰρ καὶ εὔχομαι πάντας ὑ-
μᾶς διδασκάλων τάξιν ἐπέχειν, καὶ μὴ μόνον ἀκροατὰς εἶναι
τῶν παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις διαπορϑμεύειν,
25 καὶ σαγηνεύειν τοὺς ἔτι πλανωμένους πρὸς τὴν τῆς ἀληϑείας
ὁδόν: καϑάπερ' καὶ Παῦλός φησιν, «Εἷς τὸν ἕνα οἰκοδομεῖτε»,
καί, «Μετὰ φόδου καὶ τρόμου τὴν ἑαυτῶν σωτηρίαν κατερ-
γάζεσϑε». Οὕτως ἡμῖν καὶ ἧ ᾿Εκκλησία εἰς πλῆϑος ἐπιδώσει,
καὶ ὑμεῖς πλείονος ἀπολαύεσϑε τῆς ἄνωθεν ροπῆς, πολλὴν
30 τῶν ὑμειέρων μελῶν τὴν πρόνοιαν ποιούμενοι.
8, Οὐδὲ γὰρ ἑαυτῷ μόνον ἀρκεῖν ὁ Θεὸς δούλεται τὸν Χοι-
στιανόν, ἀλλὰ καὶ ἑτέρους οἰκοδομεῖν οὗ διὰ τῆς διδασκαλίας
μόνον, ἀλλὰ καὶ διὰ τοῦ δίου, καὶ τῆς ἀνασιροφῆς" οὐδὲν γὰρ
οὕτως ἐνάγει πρὸς τὴν τῆς ἀληϑείας ὅδόν, ὡς πολιτείας ἀ-
11. Πράξ. 17͵ 29.

12. Α’ Θεσ. 5, 11 καὶ Φιλιπ. 2, 12.
δηλαδὴ ποὺ εἶναι ἔργα τῆς τέχνης καὶ τῆς ἐπινοήσεως τοῦ
ἀνθρώπου», Εἴδες μὲ πόσην ἀκρίβειαν ὁ σοφὸς διδάσκα-
λος ἀπέκοψεν ὅλην τὴν ἀπάτην αὐτῶν; Διότι εἶπεν, ὅτι ὁ
Θεὸς ὄχι μόνον ἔχει ἀπαλλαχθῆ ἀπὸ τήν σωματικὴν μορ-
φήν, ἀλλὰ ὄτι οὔτε ἡ σκέψις τοῦ ἀνθρώπου εἶναι ἱκανὴ νὰ
ἀναπλάσσῃ κάτι τέτοιο. Λέγοντες αὐτὰ συνεχῶς πρὸς αὐ-
τούς, νὰ μὴ σταμοτήσετε νὰ προσφέρετε ὅ,τι ἐξαρτᾶται
ἀπὸ σᾶς, μὴ τυχὸν ὑποχωρήσουν, μὴ τυχὸν θελήσουν νὰ
ἐπιστρέψουν πρὸς τὴν. ἀλήθειαν. Καὶ πρὸς ἐκείνους μὲν
μὴ σταματήσετε νὰ συζητῆτε μὲ πολλὴν ἐπιείκειαν καὶ
ἀκρίβειαν, σεῖς δέ, παρακαλῶ, νὰ κατέχετε μὲ σαφήνειαν
τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας, χωρὶς νὰ συγχέετε τὴν ἀ-
κολουθίαν τῶν λεχθέντων, ἀλλὰ πρὸς μὲν τούὐς ᾿Ιουδαίους
νὰ συζητῆτε καταλλήλως καὶ νὰ ἀποδεικνύετε, ὅτι αὐτὰ πού
ἐλέχθησαν δέν ἀναφέρονται εἰς κάποιαν λειτουργικήν δύ-
ναμιν, ἀλλὰ εἰς αὐτόν τὸν μονογενῆ Υἱὸν τοῦ Θεοῦ πρὸς δὲ
τούς ὁμόφρονας τοῦ ᾿Αρείου νὰ ἀποδεικνύετε πάλιν ἀπὸ
ἐδῶ τήν ἰσοτιμίαν τοῦ Υἱοῦ πρὸς τὸν Πατέρα᾽ καὶ πρὸς
ἐκείνους ποὺ φαντάζονται, ὅτι τὸ θεῖον ἔχει ἀνθρωπίνην
μορφήν, ἀφοῦ ἐπικαλεσθῆτε τὰ λόγια τοῦ μακαρίου Παύλου,
ἀνατρέπετε μὲν τὰς ὀλεθρίας πλάνας, ποὺ ὡσὰν Ζιζάνια
προσθάλλουν τἀ δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας, προσπαθεῖτε δὲ
νά ἐνισχύετε μέσα σας τὰς εὐσεθεῖς διδασκαλίας. Διότι θέ-
᾿ λὼ καὶ εὔχομαι ὅλοι σας νὰ κατέχετε τὴν θέσιν διδασκάλων
καὶ νά μὴ εἶσθε μόνον ἀκροαταὶ τῶν λόγων μου, ἀλλὰ καὶ
εἰς ἄλλους νὰ ἀνακοινώνετε καὶ νὰ ἁλιεύετε τοὺς εὑρισκομέ-
νους ἀκόμη εἰς τὴν πλάνην πρός τόν δρόμον τῆς ἀληθείας"
ὅπως ἀκριβῶς καὶ ὁ Παῦλος λέγει, «Οἰκοδομεῖτε ὁ ἕνας τὸν
ἄλλον», καὶ «Μὲ φόθον καὶ τρόμον νὰ ἐργάζεσθε τὴν σωτη-
ρίαν σας»᾽", “Ἔτσι καὶ ἡ ᾿Εκκλησία μας θὰ αὐξηθῇ κατὰ τὸ
πλῆθος καὶ σεῖς θὰ ἀπολαύσετε πλουσιωτέραν τὴν θείαν
χάριν, ἐπειδὴ φροντίζετε πολύ διὰ τὰ ἰδικά σας μέλη.
6. Οὔτε θεδαίως θέλει ὁ Θεὸς νὰ βοηθῇ ὁ χριστιανὸς
μόνον τὸν ἑαυτόν του, ἀλλὰ νὰ οἰκοδομῇ καὶ ἄλλους ὅχι μό-
νον μὲ τὴν διδασκαλίαν, ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν ζωὴν καὶ τὴν
συμπεριφοράν του᾽ διότι τίποτε δὲν φέρει τόσον πρὸς τὸν
208᾽ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
“» . 58 Ὰ 5 - Ξ5Ξ3νϑ», “ Ζ Φ έ
'κρίδεια' οὐδὲ γὰρ τοῖς παρ᾽ ἡμῶν λεγομένοις οὕτω προσέχον-
σιν, ὡς τοῖς ὕφ᾽ ἡμῶν πραττομένοις. Καὶ ἵνα μάϑῃς, ὅτι
τοῦτο οὕτως ἔχει (κἂν γὰρ μυριάκις φιλοσοφῶμεν τοῖς λό-
γοις, καὶ περὶ ἀνεξικακίας διαλεγώμεϑα, καιοοῦ δὲ παραπε-
σόντος μὴ διὰ τῶν ἔργων ταύτην ἐπιδειξώμεϑα, οὐ τοσοῦτον
ὁ λόγος ὠφέλησεν, ὅσον ἢ πρᾶξις ἔδλαψεν' ἂν δὲ καὶ πρὸ
τῶν λόγων καὶ μετὰ τοὺς λόγους τὴν διὰ τῶν ἔογων ἐπίδει-
ξι' ποιώμεϑα, ἀξιόπιστοι ἐσόμεϑα ἐκεῖνα παραινοῦντες, ἃ
καὶ διὰ τῶν ἔργων πληροῦμεν, ἐπεὶ καὶ ὃ Χοιστὸς τούτους
10 ἐμακάριαε λέγων, «Ὡακάριος ὃ ποιήσας, καὶ διδάξας»)"
σκόπει πῶς πρότερον τὴν ποίησιν ἔϑηκεν, καὶ τότε τὴν δι-
δασκαλίαν. Τῆς πράξεως γὰρ προηγουμένης, κἂν μὴ ἕπηται
ἢ διδασκαλία, ἀρκεῖ τὰ ἔργα φωνῆς λαμπρότερον διδάξαι
τοὺς εἰς ἡμᾶς ὁρῶντας. Τοῦτο οὖν πανταχοῦ σκοπῶμεν πρό-
15 τερον τοῖς ἔργοις διδάσκειν, καὶ τότε τοῖς λόγοις, ἵνα μὴ
καὶ ἡμεῖς ἀκούσωμεν παοὰ τοῦ Παύλου, (Ο διδάσκων ἕτε-
00», σεαυτὸν οὐ διδάσκεις;». Καὶ ὅταν δουλώμεϑά τινι παραι-
γ»νέσαι, ὥστε κατορϑῶσαί τι τῶν ἀναγκαίων, πρότερον αὐτοὶ
σπουδάζωμεν τοῦτο κατορϑοῦν, ἵνα μετὰ πλείονος τῆς παρρη-
20 σίας τὴν διδασκαλίαν ποιώμεϑα, καὶ πᾶσα ἡμῶν ἣ φοοντὶς
ἔστω περὶ τῆς κατὰ ψυχὴν σωτηρίας, καὶ ὅπως δυνηϑείημεν
τὰ σκιρτήματα τῆς σαρκὸς χαλενώσαντες τὴν ἀληϑινὴν νη-
στείαν ἐπιδείξασϑαι, λέγω δὴ τὴν τῶν κακῶν ἀποχήν' τοῦτο
γὰρ νησιεία. Καὶ γὰρ ἡ τῶν ὄρωμάτων ἀποχὴ διὰ τοῦτο
25 παρείληπται, ἵνα τὸν τόνον τῆς σαρκὸς χαλινώσῃ, καὶ εὐή-
γιον ἡμῖν τὸν ἵππον ἐργάσηται. Τὸν νηστεύοντα μάλιστα πάν-
τῶν προσήκει τὸν ϑυμὸὰν χαλινοῦν, πρᾳότητα πεπαιδεῦσθαι
καὶ ἐπιείκειαν, συντετριμμένην ἔχειν τὴν καρδίαν, τῶν ἐπι-
ϑυμιῶν τῶν ἀτόπων ἐξορίξειν τὰς ἐνθυμήσεις, πρὸ ὄφϑαλ-
30 μῶν λαμδάνοντα τὸν ἀκοίμητον ἐκεῖνον ὀῳϑαλμόν, καὶ τὸ
»οιτήριον τὸ ἀδέκαστον' χρημάτων κρείτιονα γίνεσϑαι, περὶ
τὴ» ἐλεημοσύνῃ» πολλὴν τὴν δαψίλειαν ἐπιδείκνυσϑαι, πᾶσαν
13. Ματθ. 5, 19.

4. Ρωμ. 2, 21.
δρόμον τῆς ἀληθείας, ὅσον ἡ συνέπεια τῆς συμπεριφορᾶς᾽

οὔτε θδεθαίως προσέχουν τόσον εἰς τὰ λόγια μαα, ὅσον εἰς
τἀ ἔργα μας. Καὶ διά νἀ μάθῃς, ὅτι αὐτὸ ἔτσι συμθαίνει,
(καὶ ἂν μυρίας φορὰς φιλοσοφοῦμεν μὲ τὰ λόγια καὶ συ-
ζητοῦμεν διὰ τὴν ἀνεξικακίαν, ὅταν δέ ἔλθῃ ἡ κατάλληλος
εὐκαιρία δὲν θὰ ἐπιδείξωμεν αὐτὴν μὲ τὰ ἔργα, δὲν ὠφε-
λοῦν τόσον τὰ λόγια, ὅσον δλάπτουν τὰ ἔργα᾽ ἂν ὅμως καὶ
πρὶν καὶ μετά ἀπὸ τὰ λόγια ἐπιδεικνύωμεν αὐτὰ μὲ τὰ ἔργα,
θὰ εἴμεθα ἀξιόπιστοι, ὅταν συμδουλεύωμεν ἐκεῖνα, τἀ ὁποῖα
πραγματοποιοῦμεν καὶ μὲ τἀ ἔργα, ἀφοῦ καὶ ὁ Χριστὸς
ἐμακάρισεν αὐτοὺς λέγων, «Εἶναι μακάριος ἐκεῖνος ποὺ θὰ
ἐκτελέσῃ τἀς ἐντολάς καὶ θὰ διδάξῃ»), πρόσεξε ὅτι πρῶτα
ἔθεσε τὴν πρᾶξιν καὶ μετὰ τὴν διδασκαλίαν. Διότι ὅταν
προηγῆται ἡ πρᾶξις, καὶ ἂν ἀκόμη δὲν ἀκολουθῇ ἡ διδασκα-
λία, εἶναι ἀρκετὸν νὰ διδάξουν τἀ ἔργα λαμπρότερα ἀπὸ
τὴν φωνὴν ἐκείνους, ποὺ μᾶς παρακολουθοῦν. Αὐτὸ λοιπὸν
ἂς ἐπιζητοῦμεν παντοῦ νὰ διδάσκωμεν πρῶτα μὲ τὰ ἔργα
καὶ ὕστερα μὲ τὰ λόγια, διά νὰ μὴ ἀκούσωμεν καὶ ἡμεῖς
ἀπὸ τὸν Παῦλον, «Σὺ πού διδάσκεις ἄλλον, τόν ἑαυτόν σου
δὲν διδάσκεις; »᾽". Καὶ ὅταν θέλωμεν νὰ συμθδουλεύσωμεν
κάποιον, διὰ νἀ ἐπιτύχῃ κάἀτι ἀναγκαῖον, προηγουμένως ἂς
προσπαθοῦμεν νὰ ἐπιτύχωμεν ἡμεῖς αὐτό, ὥστε νὰ διδάσκω-
μεν μὲ μεγαλυτέραν παρρησίαν καὶ κάθε μας μέριμνα ἂς
ἀποθλέπῃ εἰς τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς καὶ ἀφοῦ ἠμπορέ-
σωμεν νἀ χαλιναγωγήσωμεν τὰς σαρκικὰς “ὁρμὰς νὰ ἐπι-.
δείξωμεν τὴν ἀληθινὴν. νηστείαν, ἐννοῶ θδεθδαίως τὴν ἀπο-
χὴν ἀπὸ τὰ κακά διότι αὐτὸ εἶναι νηστεία. Διότι καὶ ἡ
ἀποχὴ ἀπὸ τἀ φαγητά διά τοῦτο ἔχει ὀρισθῆ, διὰ νὰ χαλι-
ναγωγήσῃ τὴν δύναμιν τῆς σάρκας καὶ νὰ καταστήσῃ εὐ-
πειθῆ τὸν ἵππον τῶν ἐπιθυμιῶν μας. ᾿Εκεῖνος ποὺ νηστεύει
πρέπει περισσότερον ἀπὸ ὅλους νὰ χαλιναγωγῇ τόν θυ-
μόν, νἀ διδάσκῃ τὴν ἐπιείκειαν καὶ τὴν πραότητα, νὰ ἔχῃ
συντετριμμένην τὴν καρδίαν, νὰ ἀπομακρύνῃ τἀς σκέψεις
τῶν νοήτων ἐπιθυμιῶν, ἔχων ὑπ᾽ ὄψιν του τόν ἄγρυπνον
ἐκεῖνον ὀφθαλμὸν καὶ τὸ ἀδέκαστον δικαστήριον᾽ πρέπει
νὰ γίνεται ἀνώτερος ἀπὸ τὰ χρήματα, νὰ ἐπιδεικνύῃ μὲ
14
κακίαν τὴν περὶ τῶν πλησίον ἐκ τῆς ψυχῆς ἀπελαύνειν. 4ὕ-

τὴ ἀληϑὴς ἡ νησιεία, καϑάπερ καὶ ᾿Ησαΐας φησὶν ἐκ ποῦ-
σώπου τοῦ Θεοῦ φϑεγγόμενος: «Οὐ ταύτην τὴν νηστείαν
ἐξελεξάμην, λέγει Κύριος, οὐδ᾽ ἂν κάμψῃς ὡς κλοιὸν τὸν
σι τράχηλόν σου, καὶ σάκκον καὶ σποδὸν ὑποσιρώσῃ, οὔδ᾽ οὕτω
καλέσετε νηστείαν δεκτήν, λέγει Κύριος». ᾿Αλλὰ ποίαν, εἰπέ;
«μΔύε», φησί, «στραγγαλιὰς διαίων συναλλαγμάτων͵ διάϑρυ-
πιδ πεινῶντι τὸν ἄρτον σου, πτωχὸν ἄστεγον εἰσάγαγε εἰς
τὸν οἶκόν σου». Καὶ ἐὰν ταῦτα πράξῃς, φησί, «Τότε ραγήσεται
10 πρώϊμον τὸ φῶς σου, καὶ τὰ ἰάματά σου ταχὺ ἀνατελεῖ».
7. Εἶδες, ἀγαπητέ, ποία ἐστὶν ἀληϑὴς νηστεία; Ταύτην
ἀσκήσωμεν, καὶ μὴ ἁπλῶς κατὰ τοὺς πολλοὺς νομίζωμεν ἐν τού
τῷ τὰ τῆς νηστείας ἡμῖν περιορίξεοϑαι, ἐὰν μέχρι τῆς ἑσπέρας
ἄσιτοι διαμείνωμεν. Οὐ τοῦτό ἐστι τὸ ζητούμενον, ἀλλ᾽ ἵνα μετὰ
15 τῆς τῶν ὄρωμάτων ἀποχῆς καὶ τὴν ἀποχὴν τῶν δλαπιόντων
ἐπιδειξώμεϑα, καὶ περὶ τὴν τῶν πνευματικῶν ἐργασίαν πολ-
λὴ» σπουδὴν ποιησώμεϑα. 7ὸν νηστεύοντα κατεσταλμένον εἶἷ-
ναι χρή, ἡσύχιον, ἥμερον, ταπεινόν, ὑπερορῶντα τῆς δόξης
τοῦ παρόντος δίου. “ὥσπερ γὰρ τῆς ψυχῆς ὑπερεῖδεν, οὕτω
20 προσήκει καὶ τῆς κενῆς δόξης ὑπεριδεῖν, καὶ πρὸς ἐκεῖνον
μόνον δρᾶν τὸν ἐτάξζοντα καρδίας καὶ νεφρούς, καὶ μετὰ πολ-
λῆς τῆς ἀκριδείας τὰς εὐχὰς καὶ τὰς ἑξομολογήσεις ποιεῖ-
σϑαι πρὸς τὸν Θεόν, καὶ κατὰ δύναμιν τὴν διὰ τῆς ἐλεημο-
σύνης ὄοήϑειαν ἑαυτῷ παρέχειν. Αὕτη γάρ, αὕτη μάλιοτα
25 ἡ ἐντολὴ ἀφανίοαι δύναται ἡμῖν πάντα τὰ ἡμαρτημένα, καὶ
τοῦ πυρὸς τῆς γεέννης ἐξαρπάσαι, μόνον ἐὰν μετὰ δαψιλείας
αὐτὴν ἐπιδειξώμεϑα, καὶ μὴ πρὸς ἐπίδειξιν τῶν ἀνϑρώπων
τοῦτο ποιῶμεν. Καὶ τί λέγω, μὴ πρὸς ἐπίδειξιν; Εἰ γὰρ ἧ-
μὲν εὐγνώμονες, καὶ δι’ αὐτὸ μόνον τὸ καλόν, καὶ τὸ περὴ
30 τοὺς διιογενεῖς συμπαϑές, ταύτην ἐπιδείκνυσθαι ἐχρῆν, οὐ
15. Ἤσ. 58,5.

16. Ἣσ. 58, 86, 7. 8.
μεγάλην γενναιοδωρίαν τὴν ἐλεημοσύνην καὶ νὰ ἐκδιώκῃ

ἀπὸ τὴν ψυχήν του κάθε κακίαν πρὸς τὸν πλησίον. Αὐτὴ
εἶναι ἡ ἀληθινὴ νηστεία, καθὼς καὶ ὁ Ἦσαΐας λέγει ὁμι-
λῶν ὡς ἀντιπρόσωπος τοῦ Θεοῦ᾽ «Δὲν εἶναι τέτοια ἡ νη-
στεία, τὴν ὁποίαν ἐγὼ προτιμῶ, λέγει ὁ Κύριος, οὔτε ἂν
κλίνῃς τὸ κεφάλι σου ὡς δοῦρλον καὶ κυλισθῇς ἐπάνω
εἰς τραχὺ ὕφασμα καὶ στάκτην, οὔτε ἔτσι θά καλέσετε αὐ-
τὴν νηστείαν εὐπρόσδεκτον, λέγει ὁ Κύριος»᾽",. Εἰπέ μου
ὅμως, ποία εἶναι εὐπρόσδεκτος; «Νὰ λύῃαε, λέγει, τοὺς
δεσμοὺς τοῦ Ζυγοῦ, νὰ διαμοιράζῃς τὸν ἄρτον σου μέ τὸν
πεινῶντα καὶ νὰ φέρῃς εἰς τὸ σπίτι σου τὸν ἄστεγον πτω-
χόν». Καὶ ἐὰν κάμῃς αὐτά, λέγει, «Τότε τὸ φῶς σου θὰ
ἐκχυθῇ ὡς ἡ αὐγὴ καὶ ἡ θεραπεία σου θὰ προέλθῃ
γρήγορα»"".
7. Εἴδες, ἀγαπητέ, ποία εἶναι ἡ ἀληθινὴ νηστεία; ᾿Ας
ἀσκήσωμεν αὐτὴν καὶ ἂς μὴ νομίζωμεν ἁπλῶς, ὅπως οἱ
πολλοί, ὅτι ἡ νηστεία
μας περιορίζεται εἰς αὐτό, νὰ παρα-
μείνωμεν δηλαδὴ νηστικοὶ μέχρι τὸ θράδυ- Δὲν εἶναι αὐτὸ
πού ἐπιζητεῖται, ἀλλὰ διὰ νὰ ἐπιδείξωμεν μαζὶ μέ τὴν ἀπο-
χὴν ἀπὸ τἀ φαγητὰ καὶ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ ἐκεῖνα πού μᾶς
δλάπτουν, καὶ νὰ φροντίσωμεν πολὺ διὰ τὴν πνευματικὴν
ἄσκησιν. ᾽Εκεῖνος ποὺ νηστεύει πρέπει! νὰ εἶναι μετριόφρων,
ἤσυχος, ἥμερος, ταπεινὸς καὶ νὰ περιφρονῇ τὴν δόξαν τῆς
παρούσης ζωῆς. Διότι ὅπως ἐπεριφρόνησε τὴν ζωήν, ἔτσι
πρέπει νὰ περιφρονήσῃ καὶ τὴν κενοδοξίαν, καὶ νὰ προσέχῃ
μόνον πρὸς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἐρευνᾷ καρδίας καὶ νεφρούςα,
καὶ μὲ πολλὴν ἀκρίβειαν νὰ προσεύχεται καὶ νὰ ἐξομολο-
γῆται πρός τὸν Θεόν, καὶ ὅσον ἠμπορεῖ νὰ δοηθῇ τὸν ἐἑαυ-
τόν του μὲ τὴν ἐλεημοσύνην. Διότι αὐτή, αὐτὴ πρὸ πάντων
ἡ ἐντολὴ ἠμπορεῖ νὰ μᾶς ἐξαλείψῃ ὅλα τὰ ἁμαρτήματα καὶ
νὰ μᾶς ἀποσπάσῃ ἀπὸ τὴν γέενναν τοῦ πυρός, μόνον ἐὰν
ἐπιδείξωμεν αὐτὴν μὲ ἀφθονίαν καὶ νὰ μὴ κάμνωμεν αὐτὸ
πρὸς ἐπίδειξιν ἐνώπιον τῶν ἀνθρώπων. Καὶ διατί λέγω, νὰ
μὴ κάμνωμεν αὐτὸ πρὸς ἐπίδειξιν; Διότι ἐὰν ἤμεθα εὐγνώ-
μονες, ἔπρεπε νὰ ἐπιδεικνύωμεν αὐτήν, μόνον δι᾽ αὐτὸ τὸ
ἴδιον τὸ καλὸν καὶ διὰ τὴν συμπάθειαν πρὸς τούς συνανθρώ-
διὰ τοὺς ἐπηγγελμένους μισϑοὺς παρὰ «τοῦ Δεσπότου. ᾿Α4λλ᾽

ἐπειδὴ οὐδὲν ὑψηλὸν φαντασϑῆναι δυνάμεϑα, κἂν διὰ τοῦτο
αὐτὴν μειερχώμεϑα, μηδαμοῦ τὴν παρὰ τῶν ἀνϑρώπων ϑη-
ρώμενοι δόξαν, ἵνα μὴ καὶ τὴν δαπάνην ὑποιμένωμεν, καὶ
τοῦ μισϑοῦ ἀποστερηϑῶμεν. Καὶ τοῦτο μὴ μόνον ἐπὶ τῆς ἐλεη-
μοσύνης, ἀλλὰ καὶ ἐφ᾽ ἑκάστῳ κατορϑώματι πνευματικῷ
σχοπῶμιεν, καὶ μηδὲν πρὸς τὴν τῶν ἀνθρώπων εὐφημίαν
ἀφορῶντες ποιῶμεν: ἐπεὶ οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος ἔσται, οὔτε
ξὰν νηστεύωμεν, οὔτε ἐὰν εὐχώμεϑα, οὔτε ἐὰν ἐλεῶμεν, οὔτε
10 ὅπερ ἂν ἕτερον ἐργαζώμεϑα, ἂν μὴ δι᾽ ἐκεῖνον μόνον γίνεται,
τὸν εἰδότα καὶ τὰ λανϑάνοντα, καὶ τὰ ἐν τῷ δάϑει τῆς δια-
γνοίας ἡμῶν ἀποκείμενα. ΕἾ γὰρ παρ᾽ ἐκείνου τὰς ἁμοιδὰς
ἀγαμένεις, ἄγϑρωπε, τίνος ἕνεκεν παρὰ τοῦ ὁμογενοῦς δούλει
ἐπαινεῖσϑαι; Καὶ τί λέγω ἐπαινεῖσϑαι; Πολλάκις οὗτος οὐκ
15 ἐπαινεῖ, ἀλλὰ καὶ δασκαίνει. Εἰσὶ γὰρ πολλοὶ οὕτω μοχϑηρῶς
διακείμενοι, ὅτι καὶ τὰ καλῶς ὑφ᾽ ἡμῶν γινόμενα εἷς τὸ
ἐναντίον περιτρέπουσι. Τίνος οὖν ἕνεκεν, εἶπέ μοι, τὴν διε-
φϑαρμένην τούτων κρίσιν" περὶ πολλοῦ ποιῇ; Τὸν γὰρ ἀκοί-
μητὸον ἐκεῖνον ὀφϑαλμὸν οὐδέν ἔστιν ὃ λανϑάνει τῶν παρ᾽
20 ἡμῶν γινομένων, καὶ δεῖ τοῦτο ἐννοοῦντας μετὰ τοσαύτης
ἀκριδείας τὸν ἑαυτῶν δίον οἰκονομεῖν, ὡς μετ᾽ οὐ πολὺ
μέλλοντας καὶ ρημάτων καὶ πράξεων καὶ αὐτῶν τῶν ἐνϑυ-
μήσεων εὐθύνας ὑπέχειν. Μὴ τοίνυν καταφρονῶμεν τῆς ἕαυ-
τῶν οωτηρίας. Οὐδὲν γὰρ ἀρετῆς ἴσον, ἀγαπητέ: αὕτη γὰρ
25 ἡμᾶς καὶ ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι τῆς γεέννης ἐξαρπάζει, καὶ
τῆς ὀασιλείας τῶν οὐρανῶν ἡμῖν τὴν ἀπόλαυσιν χαρίζεται,
καὶ ἐν τῷ παρόντι ὄίῳ πάντων ἀνωτέρους καϑίστησι τῶν
μάτην καὶ εἰκῇ ἐπιδουλεύειν ἐπιχειρούντων, καὶ οὐκ ἀνϑρώ-
πῶν μόνον, ἀλλὰ καὶ αὐτῶν τῶν δαιμόνων, καὶ τοῦ ἐχϑροῦ
30 τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, τοῦ διαδόλου λέγω, ἰσχυροτέρους
ἀπεργάζεται. Τί οὖν ἂν εἴη ταύτης ἴσον, ὅταν μὴ μόνον τῶν
πους μαα, ὄχι διὰ τὸν μισθόν, ποὺ ἔχει ὑποσχεθῆ ὁ Κύριος.
᾿Αλλὰ ἐπειδὴ δὲν ἠμποροῦμεν νὰ σκεφθοῦμεν τίποτε ὑψη-
λόν, καὶ ἂν ἀκόμη δι᾽ αὐτὸ μετερχώμεθα αὐτήν, πουθενὰ
νὰ μὴ ἐπιδιώκωμεν τὴν δόξαν ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους, διὰ
νὰ μὴ ὑποθαλλώμεθα καὶ εἰς τὴν δαπάνην καὶ χάσωμεν
καὶ τὸν μισθόν. Καὶ ἂς μὴ ἐπιδιώκωμεν αὑτὸ μόνον εἰς τὴν
ἐλεημοσύνην, ἀλλὰ καὶ εἰς κάθε πνευματικὴν ἀρετήν, καὶ
νὰ μὴ κάμνωμεν τίποτε ἀποθλέποντες εἰς τὸν ἔπαινον
τῶν ἀνθρώπων. Διότι δὲν θὰ ἔχωμεν κανένα κέρδος, οὔτε
ἐὰν νηστεύωμεν, οὔτε ἐὰν προσευχώμεθα, οὔτε ἐάν ἐλε-
οὔμεν, οὔτε ὅ,τιδήποτε ἄλλο ἂν κάμνωμεν, ἂν δέν γίνεται
μόνον δι᾽ ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος γνωρίζει καὶ τὰ ἀπόκρυφα
καὶ τὰ εὑρισκόμενα εἰς τὸ δάθος τῆς διανοίας μας. Διότι
ἐὰν περιμένῃς ἀπὸ ἐκεῖνον τὸν μισθόν, ἄνθρωπε, διὰ ποῖον
λόγον θέλεις νὰ ἐπαινῆσαι ἀπὸ τὸν συνἀνθρωπόν σου;
Καὶ διατί λέγω νὰ ἐπαινῆσαι; Συχνὰ αὐτὸς δέν ἐπαινεῖ,
ἀλλὰ καὶ φθονεῖ. Διότι ὑπάρχουν πολλοί, οἱ ὁποῖοι συμπε-
ριφέρονται μὲ τόσην μοχθηρίαν, ὥστε καὶ ἐκεῖνα ποὺ κά-
μνομεν καλῶς, τὰἀ μεταστρέφουν εἰς τὸ ἀντίθετον. Διὰ
ποῖον λοιπὸν λόγον, εἰπέ μου, θεωρεῖς σπουδαῖον πρᾶγμα
τὴν ἀσήμαντον κρίσιν αὐτῶν; Διότι ὁ ἄγρυπνος ἐκεῖνος
ὀφθαλμὸς γνωρίζει τὰ πάντα, ποὺ κάμνομεν, καὶ πρέπει
ἐφ᾽ ὅσον κατανοοῦμεν αὐτό, νὰ ρυθμίζωμεν μὲ τόσην ἀκρί-
θειαν τὴν ἰδικήν μας ζωήν, διότι πρόκειται ἔπειτα ἀπὸ ὁλί-
γον νὰ εἴμεθα ὑπεύθυνοι διὰ τὰ λόγια καὶ διὰ τὰς πράξεις
καὶ ἀκόμη διὰ τὰς σκέψεις. μας. ᾿Ας μὴ περιφρονοῦμεν
λοιπὸν τὴν σωτηρίσν μας. Διότι τίποτε δὲν εἶναι ἴσον μὲ
τὴν ἀρετήν, ἀγαπητέ᾽ αὐτὴ δεθαίως καὶ εἰς τὴν μέλλουσαν
ζωὴν μᾶς ἐξαρπάζει ἀπὸ τὴν γέενναν καὶ μᾶς χαρίζει τὴν
ἀπόλαυσιν τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν, καὶ εἰς τὴν παροῦ-
σαν ζωὴν μᾶς καθιστᾷ ἀνωτέρους ἀπὸ ὅλους ἐκείνους, οἱ
ὁποῖοι προσπαθοῦν ἄσκοπα καὶ μάταια νὰ μᾶς ἐπιθουλεύ-
ὠνται, καὶ ὄχι μόνον ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους μᾶς κἄνε!ϊ
ἰσχυροτέρους, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ αὐτοὺς τοὺς δαίμονας, καὶ
ἀπὸ τὸν ἐχθρὸν τῆς ἰδικῆς μας σωτηρίας, δηλαδὴ τὸν διά-
βολον. Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ἴσον μὲ αὐτήν,
ἀνϑρώπων τῶν ἐπιδουλευόντων, ἀλλὰ καὶ τῶν δαιμόνων ἀνο»-

τέρους ποιῇ τοὺς αὐτὴν μετιόντας; ᾿Αρετὴ δέ ἔστι τὸ πά»-
τῶν τῶν ἀνϑρωπίνων ὑπερορᾶν, τὸ τὰ μέλλοντα ἐφ᾽ ἑκάστης
ὥρας φαντάζεσϑαι, τὸ πρὸς μηδὲν τῶν παρόντων ἐπτοῆσϑαι,
5. ἀλλ᾽ εἰδέναι, ὅτι πάντα τὰ ἀνθρώπινα σκιά ἔστι καὶ ὄναρ,
καὶ εἴ τι πούτων εὐτελέστερον. ᾿Αρετή ἔστι τὸ καϑάπερ νε-
κρὸν οὕτω διακεῖσθαι πρὸς τὰ τοῦ δίου τούτου πράγματα,
καὶ πρὸς μὲν τὰ λυμαινόμενα τὴν τῆς ψυχῆς σωτηρίαν, ὧσα-
γεὶ νεκρὸν ὄντα, οὕτως εἶναι ἀνενέργητον, πρὸς δὲ τὰ πρνευ-
10 ματικὰ μόνον ζῆν καὶ ἐνεργεῖν, καϑάπερ καὶ Παῦλος ἔλεγε:
«Ζῶ δέ, οὐκέτι ἐγώ, ζῇ δὲ ἐν ἐμοὶ ὃ Χριστός». Καὶ ἡμεῖς
τοίνυν, ἀγαπητοί, ὡς τὸν Χριστὸν ἐνδεδυμένοι, οὕτως ἅπαν-
τα πράττωμεν, καὶ μὴ λυπῶμεν τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον, “Ὅταν
οὖν ἐνοχληϑῶμεν ὑπὸ πάϑους, ἢ ἐπιϑυμίας ἀτόπου, ἢ ὀργῆς,
15 ἢ ϑυμοῦ, ἢ δασκανίας, ἐννοῶμεν τὸν ἐν ἡμῖν ἐνοικοῦντα, καὶ
φυγαδεύωμεν πόρρω πᾶσαν τὴν τοιαύτην ἐνθύμησιν. Αἶδε-
σϑῶμεν τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ παρασχεϑείσης ἡμῖν χάριτος
τὴν ὑπερδολήν, καὶ χαλινώσωμεν πάντα τῆς σαρκὸς τὰ πάϑη,
ἵνα, νομίμως ἀϑλήσαντες ἐν τῷ δραχεῖ τούτῳ καὶ ἐπικήρῳ
20 δίῳ, τῶν μεγάλων ἐκείνων στεφάνων ἀξιωθῶμεν ἐν τῇ μελ-
λούσῃ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ, τῇ φοδερᾷ μὲν ἡμῖν τοῖς ἁιιαρτωλοῖς,
ποϑεινῇ δὲ τοῖς τὴν ἀρετὴν ἐνδεδυμένοις, καὶ καταξιωϑῶμεν
τῶν ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαϑῶν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χρισιοῦ, μεϑ' οὗ τῷ Πατρί, ἅμα
25 τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὺ
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
17. Γαλ. 2, 20.

ὅταν ἐκείνους, ποὺ τὴν ἀσκοῦν, κἀνῃ ἀνωτέρους ὄχι μό-

νον ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπουασ, οἱ ὁποῖοι ἐπιθδουλεύονται τοὺς
ἄλλους, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ τοὺς δαίμονας; ᾿Αρετὴ δὲ εἶναι τὸ
γὰ περιφρονῇ κανεὶς ὄλα τὰ ἀνθρώπινα, τὸ νὰ σκέπτεται
κάθε στιγμὴν τὰ μέλλοντα, τὸ νὰ μὴ προσκολλᾶται εἰς τί-
ποτε ἀπὸ τὰ παρόντα, ἀλλὰ νὰ γνωρίζῃ,(ὅτι ὅλα τὰ ἀνθρώ- ᾿
πινα εἶναι σκιὰ καὶ ὄνειρον!) καὶ ὅ,τιδήποτε ἄλλο εὐτελέ-
στερον ἀπὸ αὐτά. ᾿Αρετὴ εἶνάι τὸ νὰ διάκειται κανεὶς πρὸς
τὰ πράγματα τῆς παρούσης ζΖωῆασ, ὅπως ἀκριβῶς ὁ νεκρόσ,
καὶ πρὸς ἐκεῖνα μὲν ποὺ ὄλάπτουν τὴν σωτηρίαν τῆς ψυ-
χῆς, ὡσὰν νὰ εἶναι νεκρός, ἔτσι νὰ εἶναι ἀδρανής, διὰ δὲ
τὰ πνευματικὰ μόνον νὰ ζῇ καὶ νὰ ἐνεργῇ, ὅπως ἀκριδῶς
καὶ ὁ Παῦλος ἔλεγε᾽ «Δὲν ζῶ δὲ πλέον ἐγώ, ἀλλὰ ζῆ μέσα
μου ὁ Χριστὸς»". Καὶ ἡμεῖς λοιπόν, ἀγαπητοί, ὧς ἐνδεδυ-
μένοι τὸν Χριστόν, ἂς κάμνωμεν τὰ πάντα κατ᾽ αὐτὸν τὸν
τρόπον καὶ ἂς μὴ πικραίνωμεν τὸ ἽΛγιον Πνεῦμα. Ὅταν
λοιπὸν μᾶς ἐνοχλήσῃ κάποιο πάθος ἢ ἀνόητος ἐπιθυμία ἢ
ἡ ὀργὴ ἢ ὁ θυμὸς ἢ ὁ φθόνος, ἂς σκεπτώμεθα τὸν κατοι-
κοῦντα μέσα μας Χριστὸν καὶ ἂς ἐκδιώξωμεν μακρὰν κάθε
τέτοιαν σκέψιν. Ας σεθδασθοῦμεν τὴν ὑπερθδολικὴν χάριν,
τὴν ὁποίαν μᾶς ἔδωσεν ὁ Θεός, καὶ ἂς χαλιναγωγήσωμεν
ὅλα τὰ πάθη τῆς σαρκόοασ, διὰ νὰ λάθωμεν, ἀφοῦ ἀγωνισθοῦ-
μὲν σύμφωνα μὲ τὸν νόμον τοῦ Θεοῦ κατὰ τὴν σύντομον
καὶ πρόσκαιρον αὐτὴν ζωήν, τὰ μεγάλα ἐκεῖνα θραθεῖα
κατὰ τὴν μέλλουσαν ἐκείνην ἡμέραν, ἡ ὁποία θὰ εἶναι φο-
θδερὰ μὲν δι᾽ ἡμᾶς τούς ἁμαρτωλούς, ἐπιθυμητὴ δέ διὰ τοὺς
ἐναρέτους, καὶ διὰ νὰ ἀξιωθοῦμεν τὰ ἀπόρρητα ἐκεῖνα
ἀγαθά, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου
ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα
καὶ συγχρόνως εἰς τὸ Αγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ
δύναμιοα, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν:
ΟΜΙΛΙΑ Θ΄
Εἰς τὰ ἀκόλουϑα τοῦ, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰ-

κόνα ἡμετέραν», καὶ πρὸς τοὺς λέγοντας, διὰ τί τὰ
ϑηοία ἐδημιουργήϑη; καὶ τί τὸ χρήσιμον ἀπὸ τοῦ πα-
οαχϑῆναι; Καὶ ὅτι καὶ τοῦτο μάλιστα δείκνυσι καὶ
- ιν [ Ἀ - ,ὔ᾿ ’ὔ Ν
τὴν τιιὴν τὴν εἰς τὸν ἄνϑρωπον, καὶ τὴν ἄφατον τοῦ
Θεοῦ φιλανϑρωπίαν.
1. Οἱ φιλόπονοι τῶν γηπόνων, ἐπειδὰν ἴδωσι λιπαρὰν
10 καὶ δαϑύγειον ἄρουραν, δαψιλῆ τὰ σπέρματα καταδάλλοντες,
πολλὴν καὶ συνεχῆ τὴν ἐπιμέλειαν ποιοῦνται, καϑ' ἑκάστη
ἡμέραν πεοισκοποῦντες, μήπου τι τῶν λυμαίνεσθαι δυναμέ-
γὼν τοῖς σπέριιασιν ἀνόνητον αὐτοῖς τὸν προλαόδόντα κατα-
στήσῃ πόνον. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἡμεῖς ὁρῶντες ὑμῶν
15 τὸν πόϑον τὸν πνευματικόν, καὶ τὴν πολλὴν φιληκοΐαν, καϑ'
ἑκάστην ἡμέρα τὰ ἀπὸ τῶν ϑείων ραφῶν νοήματα ἔνιέναι
ὑμῶν τῇ διανοίᾳ σπουδάζομεν, ὑποδεικνύντες ὑμῖν καὶ τὰ
ὀλάπτιειν δυνάμενα τὸν σπόρον τοῦτον τὸν πνευματικόν, ὥστε
μὴ ἁλῶναι μηδὲ τῇ ὑγιῆ τῶν δογμάτων διδασκαλίαν ἐπιϑο-
20 λῶσαι τῇ λύμῃ τῶν ἐπιχειρούντων τὰ ἐκ τῶν οἰκείων λογι-
σιῶν ἐπεισάγειν τοῖς τῆς ᾿Εκκληοίας δόγμασιν, Ὑ μέτερον
δ᾽ ἂν εἴη λοιπὸν μετὰ ἀκριδείας φυλάττειν τὰ παρακατα-
τιϑέμενα, καὶ τὴν μνήμην ἀδιάπτωτον διασώζειν, ἵνα καὶ
τοῖς ἑξῆς μετ᾿ εὐκολίας δύνησϑε παρακολουϑεῖν. Εἰ γὰρ μὴ
25 γὔν καὶ ἡμεῖς καταδαίημεν πρὸς τὰ δαϑύτερα τῶν νοημάτων,
καὶ ὑμεῖς συντείνητει ὑμῶν τὴν διάνοιαν, ὅτε νηστείας καιρός,
ὅτις κοῖφα πὲν ἡμῖν τὰ κῶλα πρὸς τὸ νήχεσϑαι, ὀξύτερον δὲ
ΟΜΙΛΙΑ Θ΄’
Εἰς τὴν συνέχειαν τοῦ, «Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον

σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα», καὶ πρός
ἐκείνους ποὺ λέγουν, διατί ἐδημιουργήθησαν τὰ
θηρία; καὶ ποία ή ὠφέλεια ἀπὸ τὴν δημιουργίαν
των; Καὶ ὅτι καὶ αὑτὸ μάλιστα ἀποδεικνύει καὶ τὴν
τιμὴν εἰς τὸν ἄνθρωπον καὶ τὴν ἄπειρον φιλαν-
θρωπίαν τοῦ Θεοῦ.
1. Οἱ ἐργατικοὶ γεωργοί, ὅταν ἰδοῦν εὔφορον καὶ δαθιὰ
ὀργωμένον χωράφι, ἀφοῦ σπείρουν μὲ ἀφθονίαν τὸν σπό-
ρον, φροντίζουν πολὺ καὶ συνεχῶς, παρατηροῦντες καθη-
μερινά, μήπως κάτι. ποὺ ἠμπορεῖ νὰ δλάψῃ τὸν σπόρον,
καταστήσῃ ἄχρηστον τὸν προηγούμενον κόπον αὑτῶν.
Κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἡμεῖς, ὄταν ϑλέπωμεν
τὸν πνευματικόν σας πόθον καὶ τὴν μεγάλην ἀγάπην σας
νὰ ἀκούετε, προσπαθοῦμεν καθημερινῶς νὰ δάλωμεν μέ-
σα εἰς τὴν διάνοιάν σας τὰἀ νοήματα τῆς ᾿Αγίας Γραφῆα,
ὑποδεικνύοντες εἰς σᾶς καὶ ἐκεῖνα ποὺ ἡμποροῦν νὰ δλά-
πτοὺυν τὸν πνευματικὸν αὐτὸν σπόρον, διὰ νὰ μὴ τὸν κατα-
στρέψουν, οὔτε νὰ ἐπισκοτίσουν τὴν ὀρθὴν διδασκαλίαν
τῶν δογμάτων μὲ τὰ ἐπιβλαδῆ των λόγια ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι
ἐπιχειροῦν νὰ εἰσαγάγουν τὰς ἰδικάς των σκέψεις εἰς τὰ
δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας: Θὰ εἶναι ἰδικόν σας ἔργον νὰ
φυλάσσετε μὲ ἀκρίθειαν εἰς τὸ ἐξῆς τὰ παραδεδομένα καὶ
νὰ ἐνθυμῆσθε αὐτὰ συνεχῶο, διὰ νά ἠμπορῆτε νὰ παρακο-
λουθῆτε μὲ εὐκολίαν καὶ τὰ ἐπόμενα. Διότι ἐὰν καὶ ἡμεῖς
τὼρα δὲν θὰ ἐμθαθύνωμεν εἰς τὰ βαθύτερα νοήματα καὶ
σεῖς δὲν ἐντείνετε τὴν προσοχήν, ὀπότε εἶναι ὁ καιρός τῆς
νηστείας, ὁπότε τὰ μέλη τοῦ σὡματός μας εἶναι εὐκίνητα
τὸ ὄμμα τῆς διανοίας, τῷ πονηρῷ τῆς τρυφῆς μὴ ἐνοχλούμε-

γὸν φεύματι, διαρκέστερον δὲ τὸ πνεῦμα πρὸς τὸ μὴ ἀποπνί-
γεσϑαι πότε δυνησόμεϑα τοῦτο ποιῆσαι; ὅτε τρυφὴ καὶ μέϑη,
καὶ ἀδηφαγία, καὶ τὰ ἀπὸ τούτων τικιόμδνα κακά; Ἂ οὐχ
ὁρᾶτε, ὅτι καὶ οἱ τοὺς λίϑους τούτους τοὺς ἀπὸ τῆς ϑαλάσσης
εὑοίσκειν δουλόμενοι, οὖκ ἄνω παρὰ τὸν αἰγιαλὸν καϑήμεροι,
καὶ τὰ κύματα ἀριϑμοῦντες, οὕτω τὴν δὕρεσιν ποιοῦνται,
ἀλλ᾽ εἰς αὐτὸ τὸ δάϑος καϑιέντες ἑαυτούς, καὶ εἷς αὐτοὺς
ὡς εἰπεῖν τοὺς κόλπους τῆς ἀδύσσοου κατιόντες, οὕτω τῶ»
10 οπουδαζομένων ἐπιτυγχάνουσι; Καίτοι τί μέγα ὄφελος εἶσε-
γέγκοι ἂν εἰς τὸν δίον τὸν ἡμέτερον ἡ τῶν λίϑων ἐκείνων
εὕρεσις; Εἴϑε μὲν οὖν μὴ μεγάλην τὴν ὄλάδην καὶ πολλὴν
τὴν ζημίαν εἰσέφερεν, ᾿Εντεῦϑεν γὰρ τὰ μυρία τίκτεται κα-
κά, ἀπὸ τῆς τῶν χρημάτων μανίας, καὶ τῆς περὶ ταῦτα
15 λύσσης. ᾿Α4λλ᾽ ὅμως καὶ τοσαύτης ἐξ ἐκείνων τικτομένης
ὄλάδης, πρὸς οὐδὲν ὀκνοῦσιν οἱ περὶ ταῦτα ἐσχολακότες,
ἀλλὰ καὶ κινδύνοις ἑαυτοὺς ἐκδιδόασι, καὶ πολὺν πόνον ὗπο-
μένουσι», ὥστε δυνηϑῆναι εὑρεῖν τὸ ζητούμενον, ᾿Επὶ δὲ τῶν
ϑείω Γραφῶν, καὶ τῶν πνευματικῶν τούτων καὶ τιμίων λί-
20 ϑων, οὔτε κίνδυνόν ἔστιν ὑπιδέσϑαι, καὶ ὃ πόνος οὐ πολύς,
καὶ τὸ κέρδος ἄφατον, μόνον ἐὰν ἡμεῖς μετὰ προϑυμίας τὰ
παρὰ ξαυτῶν εἰσφέρωμεν. Ἢ γὰρ χάρις ἕτοιμός ἐστιν,
ἐπιζητοῦσα τοὺς μετὰ δαψιλείας αὐτὴν ὑποδεχομένους. Το)-
οὔτος γὰρ ὃ Δεσπότης ὁ ἡμέτερος" ἐπειδὰν ἴδῃ ψυχὴν διε-
25 γηγεομένην καὶ πόϑον ζέοντα, τὸν οἴκεῖον πλοῦτον μετὰ δα-
ψιλείας χορηγεῖ ὑπερδαίνοντα τὴν αἴτησιν τῇ οἴκείᾳ φιλο-
τιμίᾳ.
2. Ταῦτα τοίνυν εἰδότες, ἀγαπητοί, ἐπκκαϑάραντες ὑμῶν
τὸν λογισμὸν ἀπὸ τῶν διωτικῶν πραγμάτων, καὶ εὐρύναντες
390 ὑμῶν τὸ πλάτος τῆς διανοίας, μετὰ πολλῆς τῆς προϑυμίας
δέχεσϑε τὰ παρὰ τοῦ Πνεύματος χορηγούμενα, ἵνα καϑάπερ
ΟΜΙΛΙΑ Θ᾽’ 218
διὰ τὴν κολύμβησιν,

ὀξύτερον τὸ δλέμμα τῆς διανοίαα,
χωρὶς νά ἐνοχλῆται ἀπὸ τὸ πονηρὸν ρεῦμα τῶν ἀπολαύ-
σεων, καὶ σταθερώτερον τὸ πνεῦμα διὰ νὰ μὴ ὀργίζεται
πολύ, πότε θά ἠμπορέσωμεν νὰ κατωρθώσωμεν αὐτό;
ὅταν ὑπάρχουν αἱ ἀπολαύσεις καὶ ἡ μέθη καὶ ἡ λαιμαργία
καὶ τά κακά, ποὺ προέρχονται ἀπὸ αὐτά; Ἢ δέν δλέπετε,
ὅτι καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἐπιθυμοῦν νὰ εὑρίσκουν τοὺς πολυτί-
μους αὐτούς λίθους ἀπὸ τὴν θάλασσαν, δὲν εὐρίσκουν
αὐτοὺς ὅταν κάθωνται πλησίον τῆς παραλίας καὶ μετροῦν
τὰ κύματα, ἀλλὰ ἀφοῦ κατέλθουν εἰς μέγα θάθος καὶ δυ-
θισθοῦν, οὕτως εἰπεῖν, εἰς τούς κόλπους τῆς ἀδύσσου, ἔτσι
κατορθώνουν ἐκεῖνα ποὺ ἐπιδιώκουν; Καὶ ὅμως ποίαν με-
γάλην ὠφέλειαν θὰ ἠμποροῦσε νὰ φέρῃ εἰς τὴν ζωήν μας
ἡ ἀνεύρεσις τῶν λίθων ἐκείνων; Εἴθε λοιπὸν νὰ μὴ ἐπρο-
καλοῦσαν μεγάλην δλάθην καὶ πολλὴν ζημίαν. Διότι ἀπὸ
ἐδῶ προέρχονται ἄπειρα κακά, ἀπὸ τὴν μανίαν δηλαδὴ
τῶν χρημάτων καὶ τὴν παράφορον ἐπιθυμίαν δι᾽ αὐτά.
᾿Αλλ’ ὅμως, ἂν καὶ προέρχεται ἀπὸ ἐκείνους τόσον μεγά-
λη δλάθη, δὲν φοθοῦνται καθόλου οἱ καταγινόμενοι μὲ αὐ-
τά, ἀλλὰ καὶ εἰς κινδύνους ἐκθέτουν τούς ἑαυτούς των,
καὶ πολὺν κόπον ὑποφέρουν, διὰ νὰ ἠμπορέσουν νὰ εὐροῦν
ἐκεῖνο, πού ζητοῦν. Εἰς τὴν περίπτωσιν ὅμως τῆς ᾿Αγίας
Γραφῆς καὶ τῶν πνευματικῶν αὑτῶν καὶ πολυτίμων λίθων,
οὔτε εἶναι δυνατὸν νὰ ὑποψιασθοῦμεν κάποιον κίνδυνον,
καὶ ὁ κόπος δὲν εἶναι πολύς, καὶ τὸ κέρδος ἀπερίγραπτον,
μόνον ἐὰν ἡμεῖς προσφέρωμεν μὲ προθυμίαν ὅ,τι ἐξαρ-
τᾶται ἀπὸ τὸν ἑαυτόν μας. Διότι ἡ χάρις εἶναι ἕτοιμος,
ἐπιζητοῦσα ἐκείνους ποὺ μὲ ἀφθονίαν δέχονται αὐτήν.
Τέτοιος λοιπὸν εἶναι ὁ Κὐριός μας" ὄταν ἰδῇ ψυχὴν ἄγρυ-
πνον καὶ νὰ φλέγεται ἀπὸ σφοδρὰν ἐπιθυμίαν, παρέχει μὲ
ἀφθονίαν τὸν ἰδικόν του πλοῦτον, ποὺ ὑπερβαίνει τὴν αἷ-
τήσιν ἐξ αἰτίας τῆς γενναιοδωρίας του.
2. Γνωρίζοντες λοιπὸν αὐτά, ἀγαπητοί, ἀφοῦ καθαρίσετε
τὴν σκἔψιν σας ἀπὸ τὰ θιωτικὰ πράγματα καὶ διευρύνετε
τὸ πλάτος τῆς διανοίας σας, νὰ δέχεσθε μὲ μεγάλην προ-
θυμίαν τὰς χορηγίας τοῦ Πνεύματος, ὥστε ὠσὰν εὔφορον
γῆ λιπαρὰ καὶ
Η ,
γόνιμος πολυπλασιάσητε τὰ καταδαλλόμενω,
καὶ ποιήσητε ὃ μὲν ἑκαιόν, ὁ δὲ ἑξήκοντα, ὁ δὲ τριάκοντα.
κούσατε ἐν ταῖς προλαθούσαις ἡμέραις τὴν ἄφατον σοφίαν
τοῦ τὰ δρώμενα πάντα τεκτηγαμένου, καὶ ὅπως ρήματι μόνον
καὶ ϑελήματι τὰ πάντα παρήγαγεν. Εἶπε γάρ, «ενηϑήτω»,
αἱ ἐγένετο, καὶ εὐθέως παρήχϑη ἅπαντα τὰ στοιχεῖα, καὶ
" ὑδϑέ , θ. .«“ Δ - "
Χ ι δ. ,᾿ ἢ
ἤρκεσε τὸ ρῆμα πρὸς τὴν τῶν γενομένων σύσταοιν, οὐκ ἐ-

πειδὴ ρῆμαἦν ἁπλῶς, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ρῆμα Θεοῦ. Μέμνησϑε
τῶν τότε κινηϑέντων ἡμῖν πρὸς τοὺς ἐξ ὑποκειμένης ὕλης
10 ἐπεισφέροντας τοῖς τῆς ᾿Εκκλησίας δόγμασιν. ᾿Ἐμάϑετε τίνος
ἕνεκεν τὸν μὲν οὐρανὸν ἀπηρτισμένον παρήγαγε, τὴν δὲ γῆν

“ Η ᾿ 3 Η 5» , ᾿ -
ἀμόρφωτον καὶ ἀδιατύπωτον. Καὶ γὰρ δύο αἰτίας τότε εἰρή-

καμεν, μίαν μέν, ἵνα ἐν τῷ δελτίονι στοιχείῳ καταιμαϑόντες
τὴν δύναμιν τοῦ Δεσπότου, μηκέτι ἀμφιδάλλωμεν νομίζοντες
15 δι’ ἀσθένειαν δυνάμεως τοῦτο γενέσϑαι' ἑτέραν δέ, ἐπειδὴ
αὕτη καὶ μήτηρ καὶ τροφὸς ἡμῖν γεγένηται, καὶ
μ᾿ , ΗΜ Ἀ “ἢ Η
αὐτῆς
1 φς τ» ᾿ Α ἐξ 3 νῦν
καὶ τρεφόμεϑα, καὶ πάντων τῶν ἄλλων ἀπολαύομεν, καὶ πρὸς

αὐτὴν πάλιν ἐπάνιμεν" αὕτη γὰρ ἡμῖν καὶ πατρὶς καὶ τάφος
ἐστίν. ἵνα γοῦν μὴ τὸ τῆς χρείας ἀναγκαῖον παρασκδυάοῃ
20 μέγα τι καὶ περὶ αὐτῆς φαντάξεσϑαι, δείκνυσιν αὐτὴν ἐξ
ἵνα παιδευώμεϑα καὶ δι’ αὐτῶν τῶν πρα-
5,.,,.2 .ῳ , Η 3 5. “
»
ἀρχῆς-“
ἀμόρφωτον
γμάτων, μηκέτι τῇ φύσει τῆς γῆς λογίζεσϑαι τὰ προειρημένα
ἅπαντα, ἀλλὰ τῇ δυνάμει τοῦ παραγαγόντος. ᾿Ἐμάϑετε πάλιν
πῶς τὸν χωρισμὸν τῶν ὑδάτων εἰργάσατο, τὸ στερέωμα τοῦτο
25 τὸ ὁρώμενον παραχϑῆναι προστάξας" εἴδετε τὰ ζῶα τὰ ἔμψυ-
χα, καὶ ἐκ τῶν ὑδάτων, καὶ ἐκ τῆς γῆς ἀναδιδόμενα. Τ᾽αῦτα
οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ μάτην νῦν ἀναγκάζομαι ἐπαναλαμόάνειν καὶ
δευτεροῦν ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης" ἀλλ᾽ ἵνα τοῖς μὲν ἀκηποό-
σιν ὑπόϑεσις γένηται, καὶ ἀσφαλέστερον αὐτὰ ἐναποϑῶνται
ΟΜΙΛΔΊΙΑ ΘθΘ’ 221
καὶ γόνιμον χωράφι νὰ πολλαπλασιάσετε τὸν σπόρον καὶ

νὰ ἀποδώσετε ἄλλος μὲν ἑκατὸν φορὰς περισσότερον, ἄλ-
λος δὲ ἑξήντα καὶ ἄλλος τριάντα. Ἠκούσατε κατὰ τὰς
προηγουμένας ἡμέρας τὴν ἀνέκφραστον σοφίαν ἐκείνου,
ὁ ὀποῖος ἐδημιούργησεν ὅλα τἀ ὁρατὰ καὶ πῶς ἔκαμε τά
πάντα μόνον μὲ τὸν λόγον καὶ τό θέλημά του. Διότι εἶπεν,
«᾿Ας γίνῃ», καὶ ἔγινε, καὶ ἀμέσως ἐδημιουργήθησαν ὅλα
τὰ στοιχεῖα τῆς φύσεως, καὶ ἦτο ἀρκετὸς ὁ λόγος διὰ τὴν
σύστασιν τῶν δημιουργημάτων, ὄχι διότι ἦτο ἁπλῶς λόγος,
ἀλλὰ διότι ἦτο λόγος Θεοῦ. ᾿Ενθυμηθῆτε ἐκεῖνα ποὺ εἴπα-
μὲν τότε πρὸς αὐτούα, οἱ ὁποῖοι ἰσχυρίζονται ὅτι τἀ ὄντα
ἔχουν γίνει ἀπὸ προὔπάρχουσαν ὕλην καὶ προσάγουν εἰς
τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας τἀ ἰδικά των ἀνόητα ἐπιχειρή-
ματα. ᾿Εμάθατε διὰ ποῖον λόγον ἐδημιούργησε τὸν μὲν οὐ-
ρανὸν τέλειον, τὴν δὲ γῆν χωρὶς μορφὴν καὶ σχῆμα. Καὶ
πράγματι τότε εἴχαμεν ἀναφέρει δύο λόγους᾽ πρῶτον μέν,
ἀφοῦ γνωρίσωμεν τὴν δύναμιν τοῦ Κυρίου εἰς τὸ καλύτε-
ρον στοιχεῖον, διὰ νὰ μὴ ἀμφιδάλλωμεν πλέον νομίζοντες
ὅτι αὐτὸ ἔγινεν ἐξ αἰτίας τῆς ἀδυναμίας τοῦ δημιουργοῦ"
καὶ δεύτερον, ἐπειδὴ αὐτὴ εἶναι δι᾽ ἡμᾶς καὶ μητέρα καὶ
τροφός, καὶ ἀπὸ αὐτὴν καὶ τρεφόμεθα καὶ ἀπολαμθάνομεν
ὅλα τὰ ἄλλα, καὶ εἰς αὐτὴν πάλιν ἐπανερχόμεθα, διότι αὐ-
τὴ εἶναι καὶ πατρίδα καὶ τάφος μας᾿ διά νὰ μὴ μᾶς κάμῃ
λοιπὸν ἡ ἀναγκαιότης τῆς ὠφελείας τῆς νὰ σχηματίζωμεν
δι᾽ αὐτὴν κάποιαν μεγάλην ἰδέαν, μᾶς τὴν παρουσιάξει
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν χωρὶς μορφήν᾽ διά νὰ διδασκώμεθα καὶ μὲ
αὐτά τἀ πράγματα, νὰ μὴ ἀποδίδωμεν πλέον εἰς τὴν φύσιν
τῆς γῆς ὅλα, πού ἐλέχθησαν προηγουμένως, ἀλλὰ εἰς τὴν
δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ. ᾿Εμάθατε πάλιν πῶς ἔκαμε τὸν
διαχωρισμὸν τῶν ὑδάτων, ἀφοῦ ἑπρόσταξς νὰ δημιουργη-
θῇ ὁ ὀρατὸς αὐτὸς οὐράνιος θόλος, Εἴδατε τὰ ἔμψυχα
ζῶα, νὰ προέρχωνται ἄλλα ἀπὸ τὰ ὕδατα καὶ ἄλλα ἀπὸ τὴν
γῆν. Δὲν ἀναγκάζομαι τώρα νὰ σᾶς ἐπαναλαμβάνω αὐτὰ διὰ
δευτέραν φορὰν ἁπλῶς καὶ ἀσκόπως᾽ ἀλλὰ εἰς αὐτοὺς μὲν
πού τὰ ἔχουν ἀκούσει νὰ γίνουν σταθερὰ καὶ νὰ ἕναπο-
θέσουν αὐτὰ μὲ μεγαλυτέραν ἀσφάλειαν εἰς τὴν διάνοιάν
τῇ διανοίᾳ τοῖς δὲ τότε μὴ παραγενομένοις ἀρνοῦσα γένηται

ἡ διδασκαλία, καὶ μηδεμίαν ἐκ τοῦ μὴ παρεῖναι ζημίαν ὕπο-
μένωσιν. ᾿Επεὶ καὶ πατὴρ φιλόοτοργος τοῖς ἀπολειφϑεῖσι παι-
σὶ τῆς τραπέζης τὰ λείψανα διαφυλάττει, ἵνα παραγενόμενοι
παραμυϑίαν τῆς ἀπουσίας εὕρωσι τὴν τούτων φυλακήν, Διὰ
δὴ τοῦτο καὶ ἡμεῖς πάντων ἐνταῦϑα συνιόντων ὧς οἰκείων
μελῶν κηδόμενοι, καὶ τὴν ὑμετέραν προκοπὴν οἰκείαν εὐδο-
κίμησιν τιϑέμενοι, ἐπιϑυμοῦμεν ἅπαντας τολείους καὶ ἀπηρ-
τισμένους ἀποδειχϑῆναι εἰς δόξαν Θεοῦ, καὶ εἰς εὐδοκίμησιν
τ0 τῆς ᾿Εκκλησίας, καὶ εἰς καύχημα ἡμέτερον. Καὶ εἶ μὴ δοκῶ
παρενοχλεῖν, φέρε δι᾽ ὀλίγων καὶ τῶν χϑὲς ἡμῖν εἰρημένων
ὑπομνήσωμεν ὑμῶν τὴν ἀγάπην. Ἐἴδετε τὴν διαφορὰν τῆς
δημιουργίας τῶν κτισμάτων, καὶ τῆς τοῦ ἀνθρώπου διαπλά-
σεως" ἠκούσατε ὅσης τιμῆς ἠξίωσε τὸν ἀρχηγὸν τοῦ γένους
15 τοῦ ἡμετέρου, καὶ ἐν αὐτῇ τῇ διαπλάσει πῶς δι᾿ αὐιῶν τῶν
ρημάτων καὶ τῆς τῶν λέξεων παχύτητος ἐνέφηνε τὴν τιμὴν
τὴ» εἰς τὸν μέλλοντα δημιουργεῖσϑαι, λέγων, «Ποιήσωμεν
ἄνθρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καϑ' ὁμοίωσιν». ᾿Εμάϑετε
τί ἐστι τὸ «Κατ εἰκόνων», ὅτι οὖν» οὐσίας ἐστὶν ἀξία, ἀλλ᾽
20 ἀρχῆς ὁμοιότης, καὶ ὅτι οὗ κατὰ τὴν τῆς μορφῆς εἴχόνα εἷ-
πεν, ἀλλὰ κατὰ τὸν τῆς ἀρχῆς λόγον, διὸ καὶ ἐπήγαγε" «Καὶ
ἀρχέτωσαν τῶν ἰχϑύων τῆς ϑαλάσσης, καὶ τῶν πειεινῶν τοῦ
οὐρανοῦ, καὶ τῶν ϑηρίων καὶ τῶν ἑρπετῶν τῆς γῆς».
8. ᾿Αλλ’ ἐνταῦϑα ἐπιφύονται ἡμῖν “Ελληνες λέγοντες,
25 ὅτι οὐκ ἀληϑὴς ὃ λόγος εὑρίσκεται: οὐ γὰρ ἄρχομεν τῶν
ϑηοίων, καϑάπερ ὑπέσχετο, ἀλλ᾽ αὐτὰ ἡμῶν ἄρχει. Μάλιστα
μὲν οὖν οὐδὲ τοῦτο ἀληϑές. "Ἔνϑα γὰρ ἂν φανῇ ἄνϑοωπος,
εὐθέως φυγαδεύεται τὰ ϑηρία. Εἰ δέ ποτε ἢ λιμοῦ καταναγκχά-
ζοντος, ἢ ἡμῶν αὐτοῖς ἐπιόνιων τὴν ἀπ’ αὐτῶν δλάδην δεξώ-
30 μεϑα, τοῦτο λοιπὸν οὐ παρὰ τὸ ἐκεῖνα ἡμῶν ἄρχειν γίνεται, ἀλ-
λὰ παρὰ τὴν ἡμετέραν αἰτίαν. ᾿Επεὶ καὶ λῃστῶν ἡμῖν ἐπιόντων,
1, Γεν. 1, 26.
ΟΜΙΛΙΑ Θ᾽ 223
των᾽ εἰς ἑκείνους δὲ ποὺ δὲν ἦσαν παρόντες τότε νὰ γίνῃ

ἡ διδασκαλία ἑπαρκὴς καὶ νὰ μὴ ὑφίστανται καμμίαν ζη-
μίαν ἀπὸ τὴν ἀπουσίαν των. ᾿Αφοῦ καὶ ἕνας φιλόστοργος
πατέρας διαφυλάσσει τὰ ὑπολείμματα τοῦ φαγητοῦ διὰ τὰ
εὑρισκόμενα μακρὰν ἀπὸ τὸ τραπέζι παιδιά του, ὥστε,
ὅταν ἔλθουν, νὰ εὑροῦν παρηγορίαν τῆς ἀπουσίας. των
εἰς τὴν διαφύλαξιν αὐτῶν. Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ ἡμεῖς
φροντίζοντες, ὡσὰν ἰδικά μας μέλη, ὅλους σας ποὺ συγ-
κεντρώνεσθε ἐδῶ καὶ θεωροῦντες τὴν ἰδικήν σας πρόοδον
ὡς ἰδικήν μας ἐπιτυχίαν, ἐπιθυμοῦμεν νὰ ἀναδειχθῆτε ὅλοι
τέλειοι καὶ ἄρτιοι διὰ τὴν δόξαν τοῦ Θεοῦ, τὴν πρόοδον
τῆς ᾿Εκκλησίας καὶ τὴν ἰδικήν μας καύχησιν. Καὶ ἐὰν δὲν ἑνο-
χλῶ, ἑμπρὸς ἂς ὑπενθυμίσωμεν εἰς τὴν ἀγάπην σας μὲ
ὀλίγα λόγια ἐκεῖνα, ποὺ εἴχαμεν εἰπῆ χθὲς. Εἴδατε τὴν δια-
φορὰν τῆς δημιουργίας τῶν κτισμάτων καὶ τῆς πλάσεως
τοῦ ἀνθρώπου. Ἠκούσατε μὲ πόσην τιμὴν ἐτίμησε τὸν
ἀρχηγὸν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, καὶ κατ᾽ αὐτὴν τὴν δη-
μιουργίαν πῶς μὲ αὐτὰ τὰ λόγια καὶ τὴν διαφορὰν τῶν
λέξεων ἐπαρουσίασε τὴν τιμὴν εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἐπρό-
κειτο νἀ δημιουργηθῇ, λέγων, «Ἂς πλάσωμεν ἄνθρωπον
σύμφων μὲ τὴν ἰδικὴν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν». ᾿Εμάθατε
τί σημαίνει τὸ «Κατ᾽ εἰκόνα», ὅτι δηλαδὴ εἰκὼν δὲν σημαί-
νει ἰσότιμος τῆς οὐσίας, ἀλλά ὀμοιότης ἑξουσίας, καὶ ὅτι
δὲν εἶπε σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα τῆς μορφῆς, ἀλλὰ σύμ-
φῶώνα μὲ τὴν ἑντολὴν τῆς ἐξουσίαα, δι᾽ αὐτὸ καὶ ἐπρόσθεσε᾽
[«Καὶ ἂς ἑξουσιάζῃ τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης, καὶ τὰ πτηνὰ
Μοῦ οὐρανοῦ, καὶ τὰ θηρία καὶ τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς»,
3. ᾿Αλλὰ ἐδῶ παρουσιάζονται οἱ Ἑλληνες καὶ μᾶς λέ-
γουν, ὅτι ὁ λόγος δὲν εἶναι ἀληθινός, διότι δὲν ἐξουσιάζο-
μεν τὰ θηρία, ὅπως ἀκριβῶς ὑπεσχέθη, ἀλλά αὐτὰ μᾶς ἐξου-
σιάζουν. Μάλιστα δὲ οὔτε αὐτὸ εἶναι ἀληθινόν. Διότι ὅπου
παρουσιασθῇ ὁ ἄνθρωπος, ἀμέσως ἀπομακρύνονται τὰ
θηρία. ΚΚαὶ ἐὰν καμμίαν φορὰν δεχθοῦμεν τὴν βλάβην των,
εἴτε ἐπειδὴ τὰ ἀναγκάζει ἡ πεῖνα, εἴτε ἐπειδὴ ἐπιτιθέμεθα
ἡμεῖς ἐναντίον αὐτῶν, αὐτὸ δὲν συμβαίνει λοιπὸν ἀπὸ τὸ
ὅτι μᾶς ἑξουσιάζουν, ἀλλὰ ἀπὸ ἰδικὴν μας ἀφορμήν. Διότι
εἰ μὴ οᾳϑυμήσαιμεν, ἀλλ᾽ δὁπλιζοίμεϑα, οὐ τῆς ἐκείνων ἀρχῆς

τὸ πρᾶγμά ἐστιν, ἀλλὰ τῆς οἴκείας σωτηρίας ἢ πρόνοια. "Α4-
κούσωιιεν δὲ τέως τῶν εἰρημένων. «Ποιήσωμεν», φησίν, «ἄν-
ϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ καϑ' ὁμοίωσιν». “Ὥσπερ
5 «Εἰκόνω) εἶπε τὴν τῆς ἀρχῆς δηλῶν εἰκόνα, οὕτω καὶ «Ὁ-
μοίωσι»», ὥστε κατὰ δύναμιν ἀνϑοωπίνην ὁμοίους ἡμᾶς γί-
γεσϑαι Θεῷ, κατὰ τὸ ἥμερον λέγω καὶ πρᾷον ἐξοιοιοῦοθαι
αὐτῷ, καὶ κατὰ τὸν τῆς ἀρετῆς λόγον, ὥσπερ καὶ ὁ Χριστός
φησι, «Γίνεσϑε ὅμοιοι τοῦ Πατρὸς ὑμῶν τοῦ ἐν τοῖς οὐρανοῖς.
10 “Ὥσπερ γὰρ ὃν τῇ πλατείᾳ ταύτῃ γῇ καὶ εὐρυχώρῳ τῶν ζώων
τὰ μέν ἔστιν ἡμερώτερα, τὰ δὲ ϑηριωδέστερα, οὕτω καὶ ἐν
τῷ πλάτει τῆς ψυχῆς τῆς ἡμετέρας τῶν λογισμῶν οἱ μέν
εἶσιν ἀλογώτεροι καὶ κτηνώδεις, οἱ δὲ ϑηριωδέστεροι καὶ
ἀγριώτεροι. Δεῖ τοίνυν κρατεῖν καὶ περιγίνεσθαι, καὶ τῷ
15 λογισμῷ τὴν ἀρχὴν τούτω» παραδιδόναι. Καὶ πῶς ἄν τις
περιγένοιτο, φησί, λογισμοῦ ϑηοιώδους; ΤΊί λέγεις, ἄνϑρωπε;
“ἀεόγτων περιγινόμεϑα, καὶ τὰς ψυχὰς αὐτῶν ἡμεροῦμε»,
καὶ ἀμφιδάλλεις εἰ λογισμοῦ ϑηριωδίαν πρὸς ἡμερότητα με-
ταδαλεῖν δυνήσῃ; Καίτοι τῷ ϑηρίῳ μὲν κατὰ φύσιν πρόσξστι
20 τὸ ἄγριον, παρὰ φύσιν δὲ τὸ ἥμερον σοὶ δὲ τὸ ἐναντίον, κατὰ
φύσιν μὲν τὸ ἥμερον, παρὰ φύσιν δὲ τὸ ἄγριον καὶ ϑηριῶ-
δες. Ὃ τοίνυν τὸ κατὰ φύσιν ἐκόδαλών, καὶ τὸ παρὰ φύσιν
ἐνθεὶς τῇ τοῦ ϑηοίου ψυχῇ, τὸ κατὰ φύσιν αὐτὸς οὐ δύνασαι
διατηρῆσαι; Καὶ πόσης οὐκ ἂν εἴη τοῦτο καταγνώσεως; Καὶ
25 τὸ δὴ τούτου ϑαυμαστότερον καὶ παραδοξότερον, ἐπὶ μὲν τῆς
τῶν λεόντων φύσεως καὶ ἑτέρα δυσκολία μετὰ ταύτης ἐστί"
λογισμῶν γάρ ἐστιν ἔρημον τὸ ϑηρίον, ἀλλ᾽ ὅμως ὁρῶμεν
πολλάκις λέγοντας ἡμέρους διὰ τῆς ἀγορᾶς ἀγομένους" πολ-
λοὶ δὲ καὶ τῶν ἐπὶ τῶν ἐογαστηοίων καὶ ἀργύριον πολλάκις
2. Ματϑ. 5, 45.
ΟΜΙΛΙΑ Θ΄ 225
καὶ ὅταν μᾶς ἐπιτίθενται οἱ λησταί, ἐὰν δὲν ἀδρανήσωμεν,

ἀλλὰ ὀπλισθῶμεν, τοῦτο δὲν εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἑξου-
σίας αὐτῶν, ἀλλὰ μέριμνα διά τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν. Ας
ἀκούσωμεν δὲ πάλιν τἀ λεχθέντα. «᾿Ας πλάσωμεν, λέγει,
ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν».
Ὅπως εἶπεν «Εἰκόνα» δηλώνων τὴν εἰκόνα τῆς ἐξουσίας,
ἔτσι εἶπε καὶ «Ὁμοίωσιν» διὰ νά γινώμεθα κατὰ τὴν ἀνθρω-
πίνην δύναμιν ὅμοιοι μὲ τὸν Θεόν, νὰ ἐξομοιούμεθα δηλαδὴ
πρὸς αὐτὸν κατὰ τὴν ἡμερότητα καὶ πραότητα, καὶ κατὰ τὴν
ἀναλογίαν τῆς ἀρετῆς, καθὼς καὶ ὁ Χριστὸς λέγει, «Νὰ γί-
νεσθε ὅμοιοι πρὸς τὸν Πατέρα σαςα, ποὺ εἶναι εἰς τοὺς οὐ-
ρανούς»". Διότι ὅπως εἰς τὴν ἐκτεταμένην καὶ εὐρύχωρον
αὐτὴν γῆν ἄλλα μὲν ζῶα εἶναι ἡμερώτερα, ἄλλα δὲ ἀγριώ-
τερα, ἔτσι καὶ εἰς τὴν ἔκτασιν τῆς ἰδικῆς μας ψυχῆς ἄλλαι
μὲν σκέψεις εἶναι περισσότερον ἀνόητοι καὶ κτηνώδεια,
ἄλλαι δὲ περισσότερον θηριώδεις καὶ ἄγριαι. Πρέπει λοιπὸν
νὰ ἐξουσιάζωμεν καὶ νὰ ὑπερισχύωμεν αὐτῶν καὶ νὰ παρα-
δίδωμεν τὴν ἑξουσίαν αὐτῶν εἰς τὴν σκέψιν. ΚΚαὶ πῶς θὰ
ἠμπορέσῃ κανεὶς νά ὑπερισχύσῃ, λέγε! κάποιος, τὴν θηριώδη
σκέψιν; Τί λέγεις, ἄνθρωπε; ᾿Εξουσιάζομεν τὰ λεοντάρια
καὶ ἐξημερώνομεν τὰς διαθέσεις των, καὶ ἀμφιθάλλεις ἐάν
θὰ ἠμπορέσῃς νὰ μεταθάλῃς εἰς ἡμερότητα τὴν θηριωδίαν
τῆς σκέψεως; ᾽Αν καὶ εἰς τὸ θηρίον ἐνυπάρχει ἐκ φύσεως
μὲν ἡ θηριωδία, παρὰ φύσιν δὲ ἡ ἡμερότης εἰς σὲ ὅμως
συμβαίνει τὸ ἀντίθετον, ἐκ φύσεως μέν ἡ ἡμερότης, παρά
φύσιν δὲ ἡ ἀγριότης καὶ ἡ θηριωδία. Σὺ λοιπόν, ποὺ ἀπεμά-
κρυνες τὸ ἐκ φύσεως καὶ ἑτοποθέτησες τὸ παρὰ φύσιν μέ-
σα εἰς τὴν ψυχὴν τοῦ θηρίου, δὲν ἠμπορεῖς νὰ διατηρήσῃς
ὁ ἴδιος τὸ ἐκ φύσεως; Καὶ πόσην κατάκρισιν δὲν θὰ εἶχεν
αὐτό; Καὶ τὸ περισσότερον θεθδαίως θαυμαστόν καὶ παράδο-
ξον εἶναι, ὅτι εἰς μὲν τὴν περίπτωσιν τῆς φύσεως τῶν λεον-
ταριῶν ὑπάρχει μαζὶ μὲ αὐτὴν καὶ ἄλλη δυσκολία, διότι τὸ
ἄγριον ζῶον στερεῖται σκέψεων, ἀλλ᾽ ὅμως δλέπομεν συχνὰ
νὰ φέρωνται ἑξημερωμένα λεοντάρια διά μέσου τῆς ἀγορᾶς"
καὶ πολλοὶ δὲ πού ἔχουν καταστήματα ἔδωσαν καὶ χρήματα
πολλὰς φορὰς εἰς ἐκεῖνον ποὺ τὸ χσαλιναγωγῇ ὠς κάποιαν
15
226. ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
κατέδαλον τῷ κατέχοντι μισϑόν τινα τῆς τέχνης καὶ τῆς σο-

φίας, δι’ ἧς τὸ ϑηρίον ἡμέρωσεν' ἐπὶ δὲ τῆς σῆς ψυχῆς καὶ
λογισμός ἐστι, καὶ Θεοῦ φόδος͵ καὶ πολλὴ πολλαχόϑεν ἡ
δοήϑεια' μὴ τοίνυν σκήψεις λέγε καὶ προφάσεις. Δυνατὸν
γάρ, ἐὰν ϑέλῃς ἥμερος εἶναι καὶ πρᾷος καὶ ἐπιεικής. «Π]οιή-
σωμεν», φησίν, «ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέραν, καὶ κιϑ'
διοίωσι»».
ι 4. ᾿Αλλ ἐπὶ τὸ προκείμενον ζήτημα πάλιν ἐπανίωμεν.
Δείκνυται γὰρ ἐκ τῶν εἰρημένων, ὅτι ἐξ ἀρχῆς καὶ ἐκ προ-
10 οιμίων ἀπηρτισμένην εἶχε τὴν ἀρχὴν ὁ ἄνϑρωπος τὴν κατὰ
τῶν ϑηρίων. «Αὐρχέτωσαν γάρ», φησί, ««(ὧν ἰχϑύων τῆς ϑα-
λάοσης, καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ τῶν ϑηρίων καὶ
τῶν ἑρπετῶν τῆς γῆς». Ὅτι δὲ νῦν φοδούμεϑα τὰ ϑηρία,
καὶ δεδοίκαμεν, καὶ τῆς ἀρχῆς ἐκπεπτώκαμεν, οὐδὲ αὐτὸς
15 ἀντιλέγω" ἀλλ᾽ οὐ τοῦτο ψευδῆ τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπόσχεσιν δεί-
κνυσι, Παρὰ γὰρ τὴν ἀρχὴν οὐχ οὕτω τὰ πράγματα διέκειτο,
ἀλλ᾽ ἐδεδοίκει καὶ ἔτρεμε τὰ ϑηρία, καὶ ὑπέκυπτε τῷ δεσπό-
τῃ. ᾿Ἐπειδὴ δὲ τῆς παρρησίας ἐξέπεσε διὰ τὴν παρακοήν,
καὶ τὰ τῆς ἀρχῆς ἠκρωτηριάσϑη. “Ὅτι γὰρ ὑποτεταγμένα
20 ἦν ἅπαντα τῷ ἀνϑρώπῳ, ἄκουσον τῆς Γραφῆς λεγούσης" «Ἢ-
γαγθν, φησί, «τὰ ϑηρία καὶ πάντα τὰ ἄλογα πρὸς τὸν ᾿Αδάμ,
ἰδεῖν τί καλέσει αὐτάν. Καὶ ὁρῶν πλησίον αὐτοῦ γινόμενα
τὰ ϑηρία, οὖκ ἀπεπήδησεν, ἀλλὰ καϑάπερ τις δεσπότης δού-
λοις ὑποκειμένοις ὀνόματα ἐπιτιϑείς, οὕτως ἅπασι τὰς προση-
25 γορίας ἐπέϑηκεν" «Καὶ πᾶν ὃ ἐκάλεσεν αὐτόν, φηοίν, ὠΑ δάμ,
τοῦτο ὄνομα αὐτῷ»: καὶ τοῦτο γὰρ δεσποτείας οὐμδολον.
Διὰ τοῦτο καὶ ὃ Θεὸς δουλόμενος καὶ διὰ τούτου διδάξαι
αὐτὸν τὸ τῆς ἐξουσίας ἀξίωμα, αὐτῷ τῶν ὀνομάτων τὴν ϑέ-
σιν ἐπέτρεψεν. “ἱκανὸν μὲν οὖν τοῦτο δεῖξαι τὸ μὴ φοδερὰ
30
εἶναι ἐξ ἀρχῆς τῷ ἀνϑοώπῳ τὰ ϑηοία. "Εστι δὲ καὶ ἕτερον
οὖκ ἔλαττον τούτου, ἀλλὰ καὶ πολλῷ σαφέστερον. Τί δὴ
τοῦτό ἐστιν; Ἢ πρὸς τὴν γυναῖκα τοῦ ὄφεως διάλεξις. ΕἾ
γὰρ ἦν φοδερὰ τὰ ϑηρία τῷ ἀνϑοώπῳ, οὐκ ἂν ἰδοῦσα ἡ γυνὴ
3. Γεν. 2 19.
ΟΜΙΛΙΑ θ᾽ 227
ἁμοιδὴν τῆς τέχνης καὶ τῆς σοφίας του, μὲ τὴν ὁποίαν ἐξη-
μέρωσε τὸ θηρίον. Εἰς τὴν περίπτωσιν ὅμως τῆς ἰδικῆς σου
ψυχῆς καὶ σκέψις ὑπάρχει, καὶ φόθος Θεοῦ, καὶ ἀπὸ πολλὰ
σημεῖα μεγάλη θοήθεια- Νὰ μὴ μεταχειρίζεσαι λοιπὸν προ-
φάσεις καὶ δικαιολογίας. Διότι εἶναι δυνατὸν, ἐάν θέλῃς,
νὰ εἶσαι ἥμεροας, πρᾶος καὶ ἐπιεικής: «᾿Ας πλάσωμεν, λέγει,
ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὀμοίωσιν».
4. ᾿Αλλὰ ἂς ἐπανέλθωμεν πάλιν εἰς τὸ θέμα μας. ᾿Α-
ποδεικνύεται λοιπὸν ἀπὸ ὅσα ἔχουν λεχθῆ, ὅτι ἀμέσως καὶ
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν εἶχε πλήρη τὴν ἐξουσίαν ὁ ἄνθρωπος ἐπάνω
εἰς τὰ θηρία. Διότι λέγει, «ἼΑς ἑξουσιάζουν τοὺς ἰχθῦς τῆς
θαλάσσης, καὶ τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ τὰ θηρία καὶ τὰ
ἑρπετὰ τῆς γῆς». Ὅτι ὅμως τώρα φοβούμεθα τὰ θηρία καὶ
τρέμομεν αὐτά, καὶ ὅτι ἔχομεν χάσει τὴν ἐξουσίαν, οὔτε καὶ
ἐγὼ ὑποστηρίζω τἀ ἀντίθετα᾽ ἀλλὰ αὐτὸ δὲν ἀποδεικνύει
ψευδῆ τὴν ὑπόσχεσιν τοῦ Θεοῦ. Διότι κατά τὴν ἀρχὴν δὲν
ἤσαν ἔτσι τὰ πράγματα, ἀλλά ἑφοθοῦντο καὶ ἔτρεμαν τὰ
ζῶα, καὶ ὑπετάσσοντο εἰς τὸν κυρίαρχον ἄνθρωπον. ᾿Αφοῦ
ὅμως ἐξ αἰτίας τῆς παρακοῆς τοῦ ἔχασε τὴν παρρησίαν,
ἠκρωτηριάσθη καὶ ἡ ἐξουσία του. ἕοτι θεθαίως τὰ πάντα
ἦσαν ὑποταγμένα εἰς τὸν ἄνθρωπόν, ἄκουσε τὴν Γραφήν,
ποὺ λέγει᾽ «ἼἜφερε τά ἄγρια θηρία καὶ ὅλα τὰ ζῶα εἰς τὸν
᾿Αδάμ, διὰ νὰ ἰδῇ πῶς θὰ τὰ ὀνομάσῃ». ΚΚαὶ ὅταν ἔδλεπε
νὰ ἔρχωνται πλησίον του τὰ ζῶα, δὲν ἐταράχθη, ἀλλὰ ὡσὰν
κάποιος κύριος ποὺ δίδει ὀνόματα εἰς τοὺς ὑποταγμένους
δούλουοα, ἔτσι ἔδωσεν εἰς ὅλα τὰ ὀνόματα. «Καὶ ὁποιοδήποτε
ὄνομα ἔδωσε, λέγει, ὁ ᾿Αδάμ, τοῦτο ἦτο τὸ ὄνομά του᾽» καὶ
αὐτὸ λοιπὸν ἦτο σύμβολον ἐξουσίας. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Θεόας,
ἐπειδὴ ἤθελε καὶ μὲ τοῦτο νὰ καταστήσῃ γνωστὸν εἰς αὐ-
τὸν τό ἀξίωμα τῆς ἐξουσίας του, ἀνέθεσεν εἰς αὐτὸν τὴν
ἐπίθεσιν τῶν ὀνομάτων. Αὐτὸ μὲν εἶναι ἀρκετὸν λοιπὸν διὰ
γὰ ἀποδείξῃ, ὅτι ἀπὸ τὴν ἀρχὴν τὰ θηρία δὲν ἐπροκαλοῦσαν
φόθβον εἰς τὸν ἄνθρωπον. Ὑπάρχει ὅμως καὶ ἄλλο, ὄχι μι-
κρότερον ἀπὸ αὐτό, ἀλλὰ καὶ περισσότερον σαφέστερον.
Τί λοιπὸν εἶναι αὐτό; Ἡ συζήτησις τοῦ ὄφεως μὲ τὴν γυ-
ναῖκα. Διότι ἐὰν τὰ θηρία ἑπροκαλοῦσαν φόθβον εἰς τὸν ἄν-
τὸν ὄφιν ἔμεινεν, οὐκ ἂν ἐδέξατο τὴν συμδουλήν, οὐκ ἂν

μετὰ τοσαύτης αὐτῷ διελέχϑη τῆς ἀδείας, ἀλλ᾽ εὐθέως ἂν
τὴν πρόσοψιν ἐξεπλάγη, καὶ ἀπεπήδησε. Νῦν δὲ καὶ δια-
λέγεται, καὶ οὖ φοόδεῖται' οὔπω γὰρ ἦν ὃ φόδος οὗτος. ᾿Α4λλ᾽
ἐπειδὴ ἢ ἁμαρτία εἰσῆλθεν, ἀφῃρέϑη λοιπὸν καὶ τὰ τῆς τι-
μῆς, καὶ τὰ τῆς ἐξουσίας. Καὶ ὥσπερ ἐπὶ τῶν οἴκετῶν οἷ
μὲν εὐδοκιμοῦντες φοόδεροὶ καὶ τοῖς ουνδούλοις εἰσίν, οἷ δὲ
προσκεκρουκότες καὶ τοὺς συνδούλους δεδοίκασιν" οὕτω καὶ
ἐπὶ τοῦ ἀνϑοώπου γέγονεν. Ἕως μὲν γὰρ εἶχε τὴν πρὸς τὸν
10 Θεὸν παρρησία», φοδερὸς καὶ τοῖς ϑηρίοις ἦν: ἐπειδὴ δὲ
προσέκρουσε, καὶ τοὺς ἐσχάτους τῶν συνδούλων ἐδεδοίκει
λοιπόν. Εἰ δὲ μὴ ἀνέχῃ τῶν παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων, σύ μοι
δεῖξον πρὸ τῆς ἁμαρτίας, ὅτι φοδερὰ τῷ ἀνϑρώπῳ τὰ ϑηρία
ἦν. ᾿Α41λλ: οὐκ ἂν ἔχοις. ΕἾ δὲ μετὰ ταῦτα εἰσῆλθεν ὃ φόδος,
15 καὶ τοῦτο τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας μέγιστον τεκμήριον.
Εἰ γάρ, καὶ τῆς ἐντολῆς παραδαϑείσης ὑπὸ τοῦ ἀνϑρώπου,
ἡ τιμὴ ἡ δοϑεῖσα αὐτῷ ἀκίνητος ἔμεινεν, οὖκ ἂν ἀνέστη ρᾳ-
δίως ἀπὸ τοῦ πιώματος. “Ὅταν γὰρ καὶ παρακούοντες οἵ
ἄνϑρωποι, καὶ μὴ παρακούοντες τῆς αὐτῆς ἀπολαύωοσι τιμῆς,
20 παιδοτριδοῦνται πρὸς πονηρίαν μᾶλλον, καὶ οὐ ταχέως ἀφί-
στανται τῆς κακίας. ΕἾ γὰρ καὶ νῦν φόδων, καὶ τιμωριῶν,
καὶ κολάσεων ἐπικειμένων οὖκ ἀνέχονται σωφρονεῖν, τίνες
ἂν ἦσαν, εἰ μηδὲν ἔπασχον ὑπὲρ ὧν ἐπλημμέλουν δεινῶν;
“Ὥσιε κηδόμενος ἡμῶν καὶ φοοντίζων ἐξέδαλεν ἡμᾶς τῆς
25 ἀρχῆς.
ὅ. Σὺ δέ μοι, ἀγαπητέ, καὶ ἐντεῦϑεν σκόπει τὴν ἄφατον
τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν, πῶς ὁ μὲν ᾿Αδὰμ πᾶσαν ἀνέτρεψε
τὴν ἐντολήν, καὶ πάντα παρέδη τὸν νόμον ὃ δὲ Θεὸς φιλάν-
ϑροωπος ὦν, καὶ ἀγαϑότητι νικῶν τὰ ἡμέτερα πλημμελήματα,
80 οὗ πᾶσαν ἔλυσε τιμήν, οὐδὲ πάσης ἐξέδαλεν αὐτὸν τῆς δεσπο-
θρωπον, δὲν θὰ παρέμεινεν ἡ γυναῖκα, ὅταν εἶδε τὸν ὄφιν,

δὲν θὰ ἐδέχετο τὴν συμδουλήν, δὲν θὰ ἐσυζητοῦσε μὲ τό-
σον μεγάλην ἀσφάλειαν μαζί του, ἀλλὰ ἀμέσως θὰ ἑἐταράσ-
σετο εἰς τὸ πρόσωπον καὶ θὰ ἀπεμακρύνετο. Τώρα ὅμως
καὶ συζητεῖ, καὶ δὲν φοθβεῖται, διότι δὲν ὑπῆρχεν ἀκόμη ὁ
φόθος αὐτός. (Αφοῦ ὅμως εἰσῆλθεν ἡ ἁμαρτία, ἐστερήθη
εἰς τὴν συνέχεϊαν καὶ τὴν τιμὴν καὶ τὴν ἐξουσίαν. Καὶ ὅπως
εἰς τούς ὑπηρέτασ, ἑκεῖνοι μὲν πού προκόπτουν, προκαλοῦν
φόθον καὶ εἰς τοὺς συνυπηρέτας των, ἐκεῖνοι δὲ ποὺ ἀντι-
μάχονται τόν κύριόν των, φοθοῦνται ἀκόμη καὶ τοὐς συνυ-
πηρέτας των᾽ ἔτσι συνέθη καὶ εἰς τὸν ἄνθρωπον. Διότι μέ-
χρις ὅτου εἶχε τὴν παρρησίαν πρὸς τὸν Θεόν, ἐπροκαλοῦσε
φόθον καὶ εἰς τὰ θηρία᾽ ἀφοῦ ὅμως ἡμάρτησεν, εἰς τὴν
συνέχειαν ἐφοθεῖτο καὶ τούς τελευταίους συνανθρώπους
του. ᾿Εἀάν ὅμως δὲν δέχεσαι τὰ λεγόμενα ἀπὸ ἡμᾶας, ἀπέ-
δειξέ μου σύ, ὅτι πρὶν ἀπὸ τὴν ἀμαρτίαν τὰ θηρία ἐπροκα-͵
λοῦσαν φόθον εἰς τὸν ἄνθρωπον. ᾿Αλλά δὲν θὰ ἡμπορέσῃς. ;
᾿Εὰν δὲ ὕστερα ἀπὸ αὐτά εἰσῆλθεν ὁ φόδοα, καὶ αὐτὸ εἶναι΄
μεγίστη ἀπόδειξις τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. Διότι ἐάν,
καὶ ὅταν ὁ ἄνθρωπος παρέθη τὴν ἐντολήν, ἡ δοθεῖσα εἰς
αὐτὸν τιμὴ παρέμεινε σταθερά, δὲν θὰ ἐσηκώνετο εὔκολα
ἀπὸ τὴν πτῶσιν. ᾿Αφοῦ λοιπόν, καὶ ὅταν παραδαίνουν τὴν
ἐντολὴν οἱ ἄνθρωποι καὶ ὅταν δὲν παραθαίνουν, ἀπολαμ-
βάνουν τὴν ἰδίαν τιμήν, ἑκπαιδεύονται περισσότερον πρὸς
τὴν πονηρίαν καὶ δὲν ἀπομακρύνονται γρήγορα ἀπὸ τὴν
κακίαν. ᾿Εὰν λοιπὸν καὶ τώρα, ποὐύ ἐπαπειλοῦνται φόβοι
καὶ τιμωρίαι καὶ βασανιστήρια, δὲν δέχονται νὰ εἶναι σώ-
φρόνες, ποῖοι θὰ ἦσαν, ἐὰν δὲν ἔπασχον τίποτε διὰ τὰ
κακά, ποὺ ἔπραττον; Κατὰ συνέπειαν, ἐπειδὴ ἐνδιαφέρεται
καὶ φροντίζει δι᾽ ἡμᾶς, μᾶς ἐστέρησε τὴν ἐξουσίαν.
,. 5. Σὺ ὅμως, ἀγαπητέ, καὶ ἀπὸ ἐδῶ πρόσεξε τὴν ἄπει-
ρον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, πῶς ὁ μὲν ᾿Αδὰμ ἀνέτρεψεν
ὅλην τὴν ἐντολὴν καὶ παρέδη ὅλον τὸν νόμον᾽ ὁ δὲ Θεός,
ὁ ὀποῖος εἶναι φιλάνθρωπος καὶ νικᾷ μὲ τὴν ἀγαθότητα τὰ
ἰδικὰ μας ἁμαρτήματα, δὲν ἔσθησεν ὅλην τὴν τιμὴν, οὔτε
ἐστέρησεν αὐτὸν ἀπὸ κάθε ἐξουσίαν, ἀλλὰ ἄφησε νὰ εἶναι
τείας, ἀλλ ἐκεῖνα μόνον ἔξω τῆς ἀρχῆς ἀφῆκεν εἶναι τὰ

ζῶα, ἃ μὴ σφόδρα αὐτῷ συνετέλει πρὸς τὴν τῆς ζωῆς χρείαν"
τὰ δὲ ἀναγκαῖα καὶ χρήσιμα, καὶ πολλὴν εἰσφέροντα τὴν λει-
τουργίαν εἷς τὴν ζωὴν τὴν ἡμετέραν, ταῦτα εἴασε μένειν
ἐν τῇ ὑποταγῇ καὶ τῇ δουλείᾳ. ᾿Αφῆκε γοῦν δοῶν ἀγέλας,
ἵνα ἄροτρον ἕλκωμεν, ἵνα τὴν γῆν ἀνατέμνωμεν, ἵνα τὰ σπέο-
ματὰ καταδάλλωμεν ἀφῆκε καὶ τῶν ὑποζυγίων τὰ γένη,
ἵνα πρὸς τὴν ἀγωγίμων μετακομιδὴν συναντιλαμδάνηται τῶν
πόνων ἡμῖν: ἀφῆκε τῶν προδάτων τὰς ποίμνας, ἵνα ἔχωμεν
10 ἐν τῇ περιδολῇ τῶν ἐνδυμάτων χορηγίαν ἀρκοῦσαν" καὶ ἕτερα
δὲ γένη τῶν ζώων εἴασε πολλὴν ἡμῖν τὴν χορηγίαν παρέ-
χοντα. ᾿Επειδὴ γὰρ κολάζων τὸν ἄνϑρωπον διὰ τὴν παρα-
κοὴν ἔλεγεν, «(Ἔν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φάγῃ τὸν ἄρτον
σοῦ ἵνα μὴ ὁ ἱδρὼς οὗτος καὶ ὅ πόνος ἀφόρητος ἦ, ἐπεκού-
15 φισε τὸ δαρὺ καὶ φορτικὸν τοῦ ἱδρῶτος τῷ πλήϑει τῶν ἀ-
λόγω» τῶν συνεφαπιομένων ἡμῖν τοῦ πόνου καὶ τῆς ταλαιπω-
οας, καὶ ταὐτὸν πεποίηκεν, οἷον ἂν εἶ καὶ δεσπότης φιλάν-
ϑοωπος καὶ κηδεμονικὸς τὸν οἰκέτην τὸν αὐτοῦ μαστίξας,
ϑεραπείαν τινὰ προσαγάγῃ ταῖς μάστιξιν: οὕτω δὴ καὶ ὁ
20 Θεὸς καταδίκην ἐπιϑεὶς τῷ ἡμαρτηκότι, παντὶ τρόπῳ τὴν
καταδίκην ταύτην κουφοτέραν δούλεται ποιῆσαι, ἱδρῶτι μὲν
ἡμᾶς καταδικάσας καὶ πόνῳ διηνεκεῖ, τοῦ δὲ πόνου συνεφά-
σπῖεσϑαι πολλὰ τῶν ἀλόγων γένη παρασκευάσας ἡμῖν. “Ωστε
καὶ τὸ δοῦναι τὴν τιμήν, καὶ τὸ πάλιν ἀφελέσϑαι, καὶ τὸ τὸν
25 φόδον ἐπιστῆσαι τῶν ϑηρίων, καὶ πάντα, ἄν τις ἀκριδῶς ἔξε-
τάζοι καὶ εὐγνωμόνως, πολλῆς γέμει ορφίας, πολλῆς κηδε-
μονίας, πολλῆς τῆς φιλανϑοωπίας. “Ὑ πὲρ δὴ τούτων ἅπάντονν
εὐχαριστῶμεν αὐτῷ, καὶ εὐγνώμονες γενώμεϑα περὶ τὸν το-
σαῦτα ἡμᾶς εὐηργετηκότα. Οὐδὲ γὰρ δαρύ τι καὶ ἐπαχϑὲς
30 ἐπιζητεῖ παο’ ἡμῶν, ἀλλ᾽ ἢ τὸ ὁμολογεῖν μόνον τὰς τοσαύτας
εὐεργεσίας, καὶ τὰς ὑπὲρ τούτων αὐτῷ εὐχαριστίας ἀἄναφέ-
4. Ὑποζύγια εἶναι κυρίως ὁ ἵππος, ὁ ὄνος καὶ ὁ ἡμίονος,

5. Γεν, 3,19.
ἔξω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν του ἐκεῖνα μόνον τὰ ζῶα, τὰ ὁποῖα

δὲν ἐθδοηθοῦσαν πολὺ εἰς τὰς ἀνάγκας τῆς ζωῆς᾽ τὰ ἀ-
ναγκαῖα ὅμως καὶ τὰ χρήσιμα, καὶ ἐκείνα ποὺ προσφέρουν
μεγάλην ὑπηρεσίαν εἰς τὴν ζωήν μας, αὐτὰ ἄφησε νὰ πα-
ραμένουν κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν καὶ τὴν ὑπηρεσίαν μαᾶ.
"Ἄφησε λοιπὸν πολλὰ βδόδια, διὰ νὰ σύρωμεν τὸ ἀλέτρι,
διὰ νὰ ὀργώνωμεν τὴν γῆν, διὰ νὰ σπείρωμεν τὸν σπόρον᾽
ἄφησε τὰ εἴδη τῶν ὑποζυγίων ζώων", διὰ νὰ μᾶς ἀνακου-
φίζουν ἀπὸ τοὺς κόπους κατὰ τὴν μεταφορὰν τῶν πρα-
γμάτων᾽ ἄφησε τὰ ποίμνια τῶν προδάτων, διὰ νὰ ἔχωμεν
εἰς τὴν ἐνδυμασίαν μας ἀρκετὴν ἀφθονίαν ἐνδυμάτων᾽
καὶ ἄλλα δὲ εἴδη ζώων ἄφησε νὰ μᾶς παρέχουν ἄφθονα
ἀγαθά. ᾿Επειδὴ λοιπόν, ὅταν ἐτιμωροῦσε τὸν ἄνθρωπον διὰ
τὴν παρακοήν του ἔλεγε, «Μὲ τὸν ἱδρῶτα τοῦ προσώπου
σου θὰ κερδίζῃς τὸν ἄρτον σου»ἤ, διὰ νὰ μὴ εἶναι ὁ ἱδρώ-
τας αὑτὸς καὶ ὁ κόπος ἀνυπόφορος, ἀνεκούφισε τὴν
δυσκολίαν καὶ ἐνόχλησιν τοῦ ἱδρῶτος μὲ τὰ πολλὰ ζῶα,
τὰ ὁποῖα μᾶς δοηθοῦν εἰς τὸν κόπον καὶ τὴν ταλαιπωρίαν,
καὶ ἔχει κάμει τὸ ἴδιον, τὸ ὁποῖον θὰ ἔκαμε καὶ κάποιος
φιλάνθρωπος καὶ στοργικὸς κύριος, ὁ ὁποῖος ἀφοῦ μαστι-
γώσῃ τὸν ὑπηρέτην του, προσπαθεῖ νὰ θεραπεύσῃ τάς πλη-
γάς. Ἔτσι λοιπὸν καὶ ὁ Θεός, ἀφοῦ κατεδίκασε τὸν ἄν-
θρωπον, ποὺ ἡμάρτησε, θέλει μὲ κάθε τρόπον νὰ κατα-
στήσῃ τὴν καταδίκην αὐτὴν ἐλαφροτέραν, ἐνῷ δηλαδὴ
μᾶς κατεδίκασεν εἰς ἱδρῶτα καὶ κόπον συνεχῆ, ἔκαμε συγ-
χρόνως πολλὰ εἴδη, ζώων νὰ μᾶς θοηθοῦν εἰς τὸν κόπον
μας. Συνεπῶς καὶ τὸ ὅτι μᾶς ἔδωσε τὴν τιμήν, καὶ τὸ ὅτι
πάλιν τὴν ἀφήρεσε, καὶ τὸ ὅτι ὥρισε τὸν φόθον τῶν θη-
ρίων, καὶ ὅλα, ἂν ἤθελε κανεὶς νὰ τὰ ἐξετάζῃ μὲ ἀκρί-
θειαν καὶ καλὴν διάθεσιν, εἶναι γεμᾶτα ἀπὸ πολλὴν σοφίαν,
μεγάλην φροντίδα καὶ μεγάλην φιλανθρωπίαν. Δι᾿ ὅλα λοι-
πὸν αὐτὰ ἂς εὐχαριστοῦμεν αὐτὸν καὶ ἂς γίνωμεν εὐγνώ-
μονεᾳ πρὸς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος μᾶς εὐηργέτησε τόσον πολύ.
Διότι τίποτε τὸ δύσκολον καὶ ἐνοχλητικὸν δὸν ζητεῖ ἀπὸ
ἡμᾶς, παρά μόνον νὰ παραδεχώμεθα τὰς τόσον μεγάλας
εὐεργεσίας καὶ νὰ ἀναπέμπωμεν εἰς αὐτὸν τὰς εὐχαριστίας
οει»" οὐκ ἐπειδὴ αὐτὸς δεῖται τούτου: ἀνενδεὴς γὰρ ὑπάρχει"

ἀλλ ἵνα ἡμεῖς παιδευώμεϑα τὸν χορηγὸν ἐπισπάσασϑαι τῶν
ἀγαϑῶν, καὶ μὴ ἀγνώμονες γενώμεϑα, ἀλλ᾽ ἀξίαν τῶν εὖ-
εργεσιῶν καὶ τῆς τοσαύτης κηδεμονίας τὴν ἀρετὴν εἰσφέρω-
μεν, Οὕτω γὰρ καὶ αὐτὸν εἰς πλείονα τὴν πρὶ ἡμᾶς ἔπκαλε-
σόμεϑα κηδεμονίαν. Μὴ τοίνυν ρᾳϑυμῶμεν, παρακαλῶ, ἀλλ᾽
ἕκασιος ὑμῶν καϑ' ἑκάστην ὥραν, εἰ οἷόν τε, ἀναλογιζέσϑω
καϑ' ἑαυτόν, μὴ μόνον τὰς κοινὰς εὐεργεσίας, ἀλλὰ καὶ τὰς
ἰδίας εἷς αὐτὸν γινομένας, μὴ τὰς ὡμολογημένας, καὶ πᾶσι
10 δήλους, ἀλλὰ καὶ τὰς ἰδιαζούσας καὶ λανϑανούσας τοὺς ποῤ-
λούς: οὕτω γὰρ δυνήσεται διηνεκῆ τὴν εὐχαριστίαν ἀναφέ-
οειν τῷ Δεσπότῃ. Τοῦτο μεγίστη ϑυσία, τοῦτο προσφορὰ τε-
λεία, τοῦτο παρρησίας ἡμῖν ὑπόϑεσις γενήσεται" καὶ πῶς,
ἐγὼ λέγω. Ὃ γὰρ ταῦτα διηνεκῶς σιρέφων ὃν τῇ διανοίᾳ
15 τῇ ἑαυτοῦ, καὶ τὴν μὲν οἰκδίαν εὐτέλεια»" καταμανϑάνων» μετὰ
ἀκριδείας, ἐννοῶν δὲ τὴν ἄφατον καὶ ὑπερδάλλουσαν τοῦ Θεοῖ'
φιλανϑοωπίαν, καὶ ὅπως οὐ πρὸς ἀξίαν τῶν ἡμαρτημένων
ὑφ᾽ ἡμῶν, ἀλλὰ πρὸς τὴν οἰκείαν ἀγαϑότητα ἀφορῶν, οὕτω
τὰ καϑ' ἡμᾶς οἴχονομεῖ, συστέλλεται τὴν διάνοιαν, συντρίδε-
20 ται τὸν λογισμόν, πάντα τῦφον καὶ ἀπόνοιαν καταστέλλει, με-
τοιάζειν μανϑάνει, ὑπερορᾶν τῆς δόξης τοῦ παρόντος ὄίου,
καταγελᾶν πάντων τῶν ὁρωμένων, φαντάξεσϑαι τὰ μέλλον-
τα ἀγαϑά, καὶ τὴν ζωὴν τὴν ἀτελεύτητον, καὶ πέρας οὐκ ἔ-
χουσαν. Ὃ δὲ οὕτω τὴν ψυχὴν διακείμενος, τὴν ἀληϑῆ καὶ
25 ἐπέραστον ϑυσίαν τῷ Θεῷ ἀναφέρει, καϑὼς ὅ προφήτης
φησί: «Θυσία τῷ Θεῷ πνεῦμα ουντειριμμένον' καρδίαν ουν-
τετριμμένην καὶ τεταπεινωμένην ὃ Θεὸς οὐκ ἐξουδενώσει»,
Τοὺς γὰρ εὐγνώμονας τῶν οἰκετῶν οὐχ οὕτως αἱ κολάσεις
καὶ αἱ τιμωρίαι ἐπισιρέφουσιν, ὡς αἵ εὐεργεσίαι, καὶ τὸ
30 εἰδέναι, ὅτι οὐ πρὸς ἀξίαν τῶν πεπλημμελημένων τὴν δίπην
δεδώκασι.
θ. Ψαλμ. 50, 19.

ΟΜΙΛΙΑ 6’ 233
μας δι᾽ αὐτάς᾽ ὄχι διότι ἔχει ὁ Θεὸς ἀνάγκην ἀπὸ αὐτό,
ἀφοῦ εἶναι ἀνενδεής ἀλλὰ διὰ νὰ διδασκώμεθα νὰ προσ-
καλοῦμεν τὸν χορηγὸν τῶν ἀγαθῶν καὶ νὰ μὴ γινώμεθα
ἀχάριστοι, ἀλλὰ νὰ προσφέρωμεν ἰσαξίαν ἀρετὴν πρὸς τὰς
εὐεργεσίας καὶ τὴν τόσον μεγάλην φροντίδα. Διότι ἔτσι
θὰ προκαλέσωμεν καὶ αὐτὸν νὰ ἐπιδείξῃ μεγαλυτέραν
φροντίδα δι᾽ ἡμᾶς. ᾿Ας μὴ εἴμεθα λοιπὸν ἀδιάφοροι, πα-
ρακαλῶ, ἀλλὰ ὁ καθένας σας εἰς κάθε στιγμήν, ἐάν εἶναι
δυνατόν, ἂς συλλογίζεται μὲσα του, ὄχι μόνον τὰς κοινὰς
εὐεργεσίας, ἀλλὰ καὶ ἐκείνας πού ἔγιναν εἰς αὐτὸν ἰδιαι-
τέρωᾳς, ὄχι μόνον ἐκείνας πού παραδέχονται καὶ εἶναι γνω-
σταὶ εἰς ὅλους, ἀλλὰ καὶ ἐκείνας ποὐ ἔγιναν χωριστὰ εἰς
τὸν καθένα καὶ δὲν ἀντιλαμθάνονται οἱ πολλοί, διότι ἔτσι
θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἐκφράζῃ διαρκῶς τὰς εὐχαριστίας του
πρὸς τὸν Κύριον. Αὐτὸ θὰ γίνῃ ἡ μεγίστη θυσία, αὐτὸ θὰ
εἶναι ἡ τελεία προσφορά, αὐτὸ θὰ γίνῃ προὔπόθεσια τῆς
παρρησίας μας καὶ μὲ ποῖον τρόπον, ἐγὼ τὸ ἐξηγῶ. Διότι
ἐκεῖνος ποὺ διαρκῶς περιστρέφει αὐτὰ μέσα εἰς τὸν νοῦν
του, καὶ ἐπειδὴ γνωρίζει μὲ ἀκρίδειαν, ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν τὴν
ἰδικήν τοῦ ἀσήμαντον ἀξίαν, ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ ἐπειδὴ κατα-
νοεῖ τὴν ἄπειρον καὶ ὑπερθδολικὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ
καὶ πῶς ὄχι σύμφωνα μὲ τὰ ἰδικά μας ἁμαρτήματα, ἀλλὰ
σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν του ἀγαθότητα ἔτσι ρυθμίζει τὴν
ζωήν μας, συγκρατεῖ τὸν νοῦν του, συντρίθει τὴν σκέψιν,
καταστέλλει κάθε ἀλαζονείαν καὶ ἀνοησίαν, μαθαίνει νὰ
εἶναι μετριόφρων, νὰ περιφρονῇ τὴν δόξαν τῆς παρούσης
ζωῆς, νὰ καταφρονῇ ὄλα τὰ ὑλικὰ ἀγαθά, νὰ σκέπτεται
τὰ μέλλοντα ἀγαθὰ καὶ τὴν ζωὴν τὴν αἰώνιον, ἡ ὁποία δὲν
ἔχει τέλος. ᾿Εκεῖνος δὲ ποὐ διάκειται ἔτσι κατὰ τὴν ψυχήν,
προσφέρει εἰς τὸν Θεὸν τὴν ἀληθινὴν καὶ ἐπιθυμητὴν θυ-
σίαν, καθὼς ὁ προφήτης λέγει «Θυσία δεκτὴ ἀπὸ τὸν Θε-
ὁν εἶναι τὸ συντετριμμένον πνεῦμα᾽ συντετριμμένην καὶ
ταπεινωμένην καρδίαν ὁ Θεὸς δὲν θὰ περιφρονήσῃ»". Διότι
τούς συνετοὺς ὑπηρέτας δὲν ἐπαναφέρουν εἰς τὸν ὀρθὸν
δρόμον τόσον τὰ βασανιστήρια καὶ αἱ τιμωρίαι, ὅσον αἱ
εὐεργεσίαι καὶ τὸ νὰ γνωρίζουν, ὅτι δὲν ἔχουν τιμωρηθῆ
ὅπως ἀξίζει εἰς τὰ ἁμαρτήματά των.
6. Συντρίψωμεν τοίνυν ἡμῶν τὸν λογισμόν, παρακαλῶ,

ταπεινώσωμεν τὴν διάνοιαν, καὶ μάλιστα νῦν ὅτε τῆς νηστείας
ὁ καιρὸς πολλὴν ἡμῖν εἰς τοῦτο τὴν συμμαχίαν εἰσφέρει. ᾽Εὰν
γὰρ οὕτως ὦμεν διακείμενοι, δυνησόμεϑα καὶ τὰς εὐχὰς
μετὰ πολλῆς τῆς νήψεως ποιεῖσϑαι, καὶ ἐξομολογούμενοι τὰ
πεπλημμελημένα πολλὴν ἐπισπάσασϑαι τὴν ἄνωϑεν χάριν. Καὶ
ἵνα μάϑητε ὅτι ταῖς τοιαύταις ἄἀρέσκεται ψυχαῖς ὅ Δεσπότης,
ἄκουε αὐτοῦ λέγοντος: Ἐπὶ τίνα ἐπιόλέψω, ἀλλ᾽ ἢ ἐπὶ
τὸν πρᾷον, καὶ ἡσύχιον, καὶ τρέμοντά μου τοὺς λόγους;». Διὰ
10 τοῦτο καὶ ὃ Χριστὸς διαλεγόμεγος ἔλεγε: «Μάϑειε ἀπ᾽ ἐμοῦ,
ὅτι πρᾷός εἴωι καὶ ταπεινὸς τῇ καρδίᾳ, καὶ εὑρήσετε ἀνάπαυ-
σιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν». Ὃ γὰρ ὄντως ταπεινῶν ἑαυτὸν οὐκ
ἂν δυνηϑείη ποτὲ εἰς ϑυμὸν ἐξενεχϑῆναι, οὐδὲ τῷ πλησίον
ὀργισϑῆναι, τῆς ψυχῆς κατεσταλμένης, καὶ τὰ καϑ' ἑαυτὴν
15 σκοπουμένης. Τῆς δὲ οὕτω διακειμένης ψυχῆς τί ἂν γένοιτο
μακαριώτερον; Ὃ τοιοῦτος ἐν λιμένι διηνεκῶς κάϑηται
παντὸς χειμῶνος ἀπηλλαγμένος, καὶ ἐντρυφῶν τῇ ἀπὸ τῶν
λογισμῶν γαλήνῃ. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Χριστὸς ἔλεγε: «Καὶ
δὑρήσετε ἀνάπαυσιν ταῖς ψυχαῖς ὑμῶν». “Ὥσπερ οὖν ὁ τὰ
20 πάϑη ταῦτα καιευνάσας πολλῆς ἀπολαύει τῆς ἀναπαύσεως,
οὕτως ὁ ρᾷϑυμος, καὶ ἀναπεπτωκώς, καὶ μὴ δυνάμενος δεώ»"-
τῶς ἡνιοχεῖν τὰ ἂν αὐτῷ τικτόμενα πάϑη, ἐν διηνεκεῖ σάλῳ
καϑέστηκεν, οἴκοϑεν τὸν πόλεμον ἔχων, καὶ οὐδενὸς παρόν-
τος ταραττόμενος, καὶ πολὺ τὸν χειμῶνα ὑπομένων" διὸ
25 καὶ τῶν κυμάτων κορυφουμένων, καὶ τῆς τῶν πονηρῶν πνευ-
μάτων καταιγίδος ἐπιούσης, πολλάκις ὑποδρύχιος γίνεται,
καταδαπιιοϑέντος τοῦ σκάφους διὰ τὴν ἀπειρίαν τοῦ κυδερ-
νήτου. Διὸ χρὴ νήφειν, καὶ ἐγρηγορέναι, καὶ διηνεκῆ τὴν
μέριμναν ἔχειν καὶ ἀδιάλειπτον τῆς κατὰ ψυχὴν σωτηρίας.
30 Τὸν γὰρ Χοιστιανὸν ἀεὶ παρατετάχϑαι χρὴ πρὸς τὰ πάϑη
7. Ἦσ. 66,2.
8. Ματθ. 11,29.
ΟΜΙΛΙΑ θ΄ 235
θ. ᾿Ας συντρίψωμεν λοιπὸν τὸν λογισμὸν μας, παρακα-

λῶ, ἂς ταπεινώσωμεν τὸν νοῦν, καὶ πρὸ πάντων τὠρα ποὺ
ὁ καιρὸς τῆς νηστείας μᾶς προσφέρει μεγάλην θοήθειαν
διὰ τὸν σκοπὸν αὐτόν. Διότι ἐὰν συμπεριφερώμεθα κατ᾽
αὑτὸν τὸν τρόπον, θὰ ἠμπορέσωμεν καὶ νὰ προσευχώμεθα
μὲ πολλὴν σύνεσιν καὶ μὲ τὴν ἐξομολόγησιν τῶν ἁμαρτη-
μάτων νὰ προκαλέσωμεν πλουσίαν τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ.
Καὶ διὰ νὰ μάθετε, ὅτι μὲ αὐτὰς τὰς ψυχὰς εὐαρεστεῖται
ὁ Κύριος, ἄκουε αὐτὸν νὰ λέγῃ «Πρὸς ποῖον νὰ ἀτενίσω,
παρὰ εἰς τὸν ταπεινὸν καὶ συντετριμμένον κατὰ τὸ πνεῦμα
καὶ φοθούμενον τὸν λόγον μου;»΄. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Χρι-
στὸς κηρύττων ἔλεγε᾽ «Μάθετε ἀπὸ ἐμέ, ὄτι εἶμαι πρᾶος
καὶ ταπεινὸς κατὰ τὴν καρδίαν, καὶ θὰ εὑρῆτε ἀνάπαυσιν
εἰς τἀς ψυχάς σας»". Διότι ἐκεῖνος ποὺ ταπεινώνει ἀληθῶς
τὸν ἑαυτόν του, δὲν θὰ ἠμπορέσῃ ποτὲ νὰ ἐκτραπῇ εἰα
τὴν ὀργήν, οὔτε νὰ ὀργισθῇ κατὰ τοῦ πλησίον του, ἀφοῦ
ἡ ψυχή του εἶναι συγκρατημένη καὶ ἐξετάζει τὰ ἰδικά της.
Τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ εὐτυχέστερον ἀπὸ τὴν ψυχήν,
ποὺ συμπεριφέρεται κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον; ἽὝἝνας τέτοιοα
ἄνθρωπος κάθεται διαρκῶς μέσα εἰς τὸ λιμάνι εὐρισκόμε-
νος μακράν ἀπὸ κάθε κακοκαιρίαν καὶ ἀπολαμθδάνων τὴν
γαλήνην τῶν σκέψεών του. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς ἔλεγε"
«Καὶ θὰ εὑρῆτε ἀνάπαυσιν εἰς τἀς ψυχάς σας». “Ὅπως
λοιπὸν ἐκεῖνος, ποὺ κατεπράϊνε τὰ πάθη αὐτά, ἀπολαμθά-
νεῖ μεγάλην ἀπόλαυσιν, ἔτσι ὁ ἀδιάφορος καὶ δειλὸς καὶ
ἀδύναμος νὰ χαλιναγωγῇ ὅπως πρέπει! τὰ πάθη, ποὺ γεν-
νῶνται μέσα του, εὐρίσκεται εἰς διαρκῆ ἀναταραχήν, ἐπει-
δὴ ἔχει ἐκ φύσεως τὸν πόλεμον καὶ ταράσσεται χωρὶς νὰ
ὑπάρχῃ κανεὶς ἐμπρός του καὶ δέχεται μεγάλην τρικυμίαν᾽
δι᾽ αὐτὸ καὶ ὅταν ὑψώνωνται τὰ κύματα καὶ ἐπέρχεται ἡ
θύελλα τῶν πονηρῶν ἀνέμων, πολλὰς φορὰς καταποντίζε-
ται, ἀφοῦ, ἐξ αἰτίας τῆς ἀπειρίας τοῦ κυθερνήτου, τὸ σκά-
φος θυθίζεται. Διὰ τοῦτο πρέπει νὰ εἴμεθα νηφάλιοι καὶ
ἄγρυπνοι, καὶ νὰ φροντίζωμεν συνεχῶς καὶ ἀδιακόπως
διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς μας. Διότι ὁ Χριστιανὸς πρὲ-
πε! πάντοτε νὰ ἀντιμάχεται τἀ πάθη τῆς σάρκασ, καὶ νὰ ἐν-
τῆς σαρκός, καὶ τοὺς νόμους τοὺς τεϑέντας ἡμῖν παρὰ τοῦ
κοινοῦ πάντων Δεσπότου, ἐναύλους ἔχειν, καὶ τούτοις τειχί-
ξεσϑαι, καὶ τῇ πολλῇ αὐτοῦ περὶ ἡμᾶς μακροϑυμίᾳ εἷς δέον
κεχρῆσϑαι, καὶ μὴ ἀναμένειν τὴν διὰ τῶν ἔργων πεῖραν,
καὶ τότε συστέλλεσϑαι, ἵνα μὴ καὶ περὶ ἡμῶν λέγηται, «“Ὅταν
ἀπέκτεινεν αὐτούς, τότε ἐξεζήτουν αὐτόν». "ἔχοντες οὖν,
ἀγαπητοί, σύμμαχον τῆς νηστείας τὴν παρουσίαν, πάντες ἐπὶ
τὴν ἐξομολόγησιν τῶν πεπλημμελημένων ἐπειγώμεϑα, καὶ
ἀπεχώμεϑα μὲν πάσης κακίας, μετίωμεν δὲ πᾶσαν ἀρετήν.
10 Οὕτω γὰρ καὶ ὃ μακάριος προφήτης Δαυὶδ διδάσκει λέγων"
«Ἔκκλινον ἀπὸ κακοῦ, καὶ ποίησον ἄγαϑόν». άν οὕτω τὰ
καϑ' ἑαυτοὺς οἰκονομῶμεν, καὶ μετὰ τῆς ἀποχῆς τῶν ὄρωμά-
τῶν καὶ τὴν ἀποχὴν τῆς κακίας ἐπιδειξώμεϑα, δυνησόμεϑα
καὶ αὐτοὶ πλείονος ἀπολαῦσαι τῆς παρρησίας, καὶ δαψιλεστέ-
15 ρας ἀξιωϑῆναι τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας, καὶ ἐν
τῷ παρόντι δίῳ, καὶ ἐν τῇ μελλούσῃ ἡμέρᾳ ἐκείνῃ τῇ φοδερᾷ,
χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿]ησοῦ Χοιστοῦ,
μεϑ' οὗ τῷ Πατρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος,
τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Α κἦν.
9. Ψαλμ. 77, 34.

10. Ψαλμ. 36,27.
θυμῆται τοὺς νόμους, ποὺ μᾶς ὥρισεν ὁ κοινὸς Κύριος ὅ-

λων, καὶ μὲ αὐτούς νὰ ὀχυρώνεται, καὶ νὰ μεταχειρίζεται
ὅπως πρέπει τὴν μεγάλην τοῦ μακροθυμίαν πρὸς ἡμᾶα,
καὶ νὰ μὴ περιμένῃ τὴν δοκιμασίαν μὲ τὰ ἔργα, καὶ τότε
νὰ συστέλλεται, διὰ νὰ μὴ λέγεται καὶ δι᾿ ἡμᾶς τό, «Ὅ-
ταν ἐπάτασσεν αὐτούς, τότε ἀνεζητοῦσαν αὐτόν». "Εχον-
τες λοιπόν, ἀγαπητοί, σύμμαχον τὴν εὐκαιρίαν τῆς νη-
στείας, ἄς σπεύδωμεν ὅλοι εἰς τὴν ἐξομολόγησιν τῶν ἀ-
μαρτημάτων μας καὶ ἂς ἀπομακρυνώμεθα μὲν ἀπὸ κάθε
κακίαν, ἄς μετερχώμεθα δὲ κάθε εἶδος ἀρετῆς. Διότι ἔτοι
καὶ ὁ μακάριος προφήτης Δαβὶδ διδάσκει λέγων᾽ «᾿Από-
φευγε τὸ κακὸν καὶ πράττε τὸ ἀγαθόν»"δ. ᾿Αν ρυθμίζωμεν
κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον τὴν ζωήν μας καὶ ἂν μαζὶ μὲ τὴν
ἀποχὴν ἀπὸ τὰ φαγητὰ ἐπιδείξωμεν καὶ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ
τὴν κακίαν, θὰ ἠμπορέσωμεν καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι νὰ ἀπολαύ-
σωμεν μεγαλυτέραν παρρησίαν καὶ νὰ ἀξιωθοῦμεν πλουσιω-
τέραν τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ κατὰ τὴν παροῦσαν
ζωὴν καὶ κτὰ τὴν μέλλουσν φοθδεράν ἐκείνην ἡμέραν, μὲ
τἀς εὐχάς καὶ πρεσθείας ἐκείνων, οἱ ὁποῖοι ἔγιναν εὐάρε-
στοι εἰς αὐτόν, μὲ τὴν χάριν καὶ φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου
καὶ συγχρόνως εἰς τὸ ἽΛγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ
δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
ΟΜΙΛΙΑ [ἰ΄
(Γεν. 1,26
-2, 3)
Προοιροπὴ πρὸς τοὺς ἐρυϑροιῶντας μετὰ τὴν ἑστίασιν

παραλαδεῖν τῇ συνάξει κατὰ τὴν ἑσπέραν, καὶ εἰς τὰ
ἑξῆς τοῦ, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέ-
ραν, καὶ καϑ' ὁμοίωσι»»" καὶ εἷς τό, «Καὶ ἐποίησεν
ὃ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον" κατ᾽ εἰκόνα (Θεοῦ ἐποίησεν αὖ-
τόν: ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς».
1. Ἔλάϊττων ἡμῖν ὁ σύλλογος σήμερον, καὶ ὄραχὺ τὸ
10 ϑέαιρον τῶν συνδεδραμηκότων. Τίνος ἕνεκεν, καὶ διὰ τί;
Τάχα τινὲς ἠρυϑρίασαν μετὰ τὴν αἰσϑητὴν τράπεζαν εἰς τὴν
πνευματικὴν ταύτην ἑστίασιν παραγενέσϑαι, καὶ τοῦτο αὐτοῖς
αἴτιον γεγένηται τῆς ἀπολείφεως" ἀλλ᾽ ἀκουέτωσαν σοφοῦ
τινος λέγοντος: «Ἔστιν αἰσχύνη ἐπάγουσα ἁμαρτίαν, καὶ ἔ-
15 στιν αἰσχύνη δόξα καὶ χάρις». Οὐκ ἔστιν αἰσχύνης ἄξιον,
τραπέζης μετασχόντα σωματικῆς ἐλϑεῖν ἐπὶ τὴν πνευματικὴν
ἑστίασιν. Οὐδὲ γὰρ καϑάπερ τὰ ἀνϑρώπινα πράγματα, οὕτω
καὶ τὰ πνευματικὰ καιροῖς ἀφωρισμένοις διατετύπωται. Ἢ γὰρ
περὶ τῶν πνευματικῶν διάλεξις πάντα τῆς ἡμέρας τὸν και-
20 ρὸν ἐπιτήδειον ἔχει. Καὶ τί λέγω τῆς ἡμέρας τὸν καιρόν;
Κἂν γὺξ καταλάθῃ, οὐδὲ οὕτω κώλυμα γίνεται τῇ πνευματικῇ
διδασκαλίᾳ. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Παῦλος ἔλεγε Τιμοϑέῳ γράφων"
«Ἐπίστηϑι εὐκαίρως, ἀκαίρως" ἔλεγξον, ἐπιτίμησον, παρα-
κάλεσον». Καὶ πάλιν ἄκουε τοῦ μακαρίου Δουκᾷ λέγοντος,
25 ὅτι «Μέλλων ἐξιέναυν, φησί, «τῇ ἐπαύριον ὃ Παῦλος ἀπὸ
1. Σοφ. Σειρ. 4,21.

2. Β' Τμ. 4,2.
ΟΜΙΛΙΑ ᾿’
(Γεν. 1,28
-2,3)
Προτροπὴ πρὸς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι κοκκινίζουν
ἀπὸ ἐντροπήν μετὰ τὸ φαγητὸν νὰ προσέλθουν
εἰς τὴν σύναξιν κατὰ τὸ ὀράδυ, καὶ εἰς τὴν συνέ-
χειαν τοῦ, «Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ
τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν», καὶ εἰς τό,
«Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον᾽ κατὰ τὴν εἰ-
κόνα τοῦ Θεοῦ ἔπλασεν αὐτόν᾽ ἔπλασε δὲ ἔνα ἄρ-
ρεν καὶ ἔνα θῆλυ».
1. Ἡ σὐναξίς μας εἶναι σήμερα μικροτέρα, καὶ οἱ θεαταὶ
ποὺ προσῆλθαν ὁλίγοι. Διὰ ποῖον λόγον καὶ διὰ ποίαν αἰ-
τίαν; Ισως μερικοὶ ἐντράπησαν μετὰ τὸ φαγητὸν νὰ
προσέλθουν εἰς τὸ πνευματικὸν αὐτό συμπόσιον, καὶ αὐ-
τὸ ἔχει γίνει ἡ αἰτία τῆς ἀπουσίας των. ᾿Αλλὰ ἂς ἀκούσουν
κάποιον σοφόν, ποὺ λέγει᾽ «Ὑπάρχει ἐντροπή, ἡ ὁποία ὁδη-
γεῖ εἰς τὴν ἀμαρτίαν καὶ ἄλλη ἐντροπή, ἡ ὁποία ἔχει δό-
ξαν καὶ χάριν», Δὲν εἶναι ἄξιον ἐντροπῆς, ἐκεῖνος ποὺ
ἐκάθισεν εἰς ὑλικὸν τραπέζι νὰ ἔλθῃ εἰς τὸ πνευματικὸν
συμπόσιον. Οὔτε θδέθαια ὅπως τἀ ἀνθρώπινα πράγματα,
ἔτσι ἀκριβῶς καὶ τὰ πνευματικὰ ἔχουν ρυθμισθῆ διὰ καθω-
ρισμένην ὥραν. Διότι ὁ κατάλληλος καιρὸς διὰ τὴν ὁμι-
λίαν περὶ τῶν πνευματικῶν εἶναι ὅλη ἡ ἡμέρα. [Καὶ διατί
λέγω ὁ καιρὸς τῆς ἡμέρας; [Καὶ ἂν ἀκόμη ἔλθῃ ἡ νύκτα,
οὔτε αὐτὴ γίνεται ἐμπόδιον εἰς τὴν πνευματικὴν διδασκα-
λίαν. Δι᾿ αὑτὸ καὶ ὁ Παῦλος ἔλεγεν, ὅταν ἔγραφεν εἰς τόν
Τιμόθεον᾽ «Συμπαράστεκε εἰς καταλλήλους καὶ ἀκαταλλή-
λους περιστάσεις, ἔλεγξε, ἐπίπληξε, παρηγόρησε»", ᾿Επί-
σης ἄκουε τὸν μακάριον Λουκᾶν, ποὺ λέγει, ὅτι «᾿Ἐνῶ
ἐπρόκειτο νὰ ἀναχωρήσῃ τὴν ἑπομένην ὁ Παῦλος ἀπὸ τὴν
τῆς Τρωάδος, διελέγετο αὐτοῖς, καὶ παρέτεινε τὸν λόγον

μέχρι μεσονυκτίου». Μήτι ὃ καιρὸς ἐλυμήνατο, εἶπέ μοι, ἢ
διέκοψε τὸν τῆς διδασκαλίας λόγον; Ὃ νήφων ἀκροατής,
κἂν ἠοιστηκὼς ἦ, ἄξιος ἂν εἴη τοῦ συλλόγου τούτου τοῦ πνϑν-
ματικοῦ, ὥσπερ οὖν ὁ ρᾷάϑυμος καὶ ἀναπεπτωκώς, κἂν ἄσιτος
διαιείνῃ, οὐδεμίαν ἐγτεῦϑεν δέξεται τὴν ὠφέλειαν. Καὶ τοῦ-
τα λέγω οὗ τὸν τόνον τῆς νηστείας ἐκλύων, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ
καὶ σφόδρα ἐπαινῶν καὶ ἀποδεχόμενος τοὺς νηστεύοντας" ἀλ-
λὰ καὶ δουλόμενος διδάξαι ὑμᾶς, λογισμῷ τινι νήφοντι μετιέ-
10 ναι τὰ πνευματικά, καὶ μὴ συνηϑείᾳ κατακολουϑεῖν. Οὐ γὰρ
τὸν μεταλαδόντα τροφῆς αἰσχρὸν παραλαδεῖν τῇ πνευματικῇ
ταύτῃ διδασκαλίᾳ, ἀλλὰ τὸ ρᾳϑυμούσῃ διανοίᾳ, καὶ τὸ ὑπὸ
τῶν παϑῶν πολιορκεῖσϑαι, καὶ μὴ καταστέλλειν τὰ τῆς σαρ-
κὸς σκιρτήματα. Οὐ τὸ φαγεῖν κακόν, μὴ γένοιτο, ἀλλ᾽ ἡ
15 ἀδηφαγία ὄλαδερόν, καὶ τὸ ὑπὲρ τὴν χρείαν ἐμπίπλασθαι,
καὶ διαρρήγνυσθαι τὴν γασιέρα' τοῦτο γὰρ καὶ τὴν ἧδονὴἣν
τὴν ἀπὸ τῆς τροφῆς λυμαίνεται" ὥσπερ οὖν οὐδὲ τὸ οἴνου
συμμέτρου μετασχεῖν πονηρόν, ἀλλὰ τὸ μέϑῃ ἑαυτὸν ἐκδοῦ-
γαι, καὶ τῶν λογισιιῶν τὸ κοιτήσιον παρατρέψαι διὰ τῆς ἀ-
20 μετρίας. Εἰ δὲ δι’ ἀσϑένειαν σωματικήν, ἀγαπητέ, μὴ δύναιο
ἄσιτος παρατείνειν τὴν ἡμέραν, οὐδεὶς εὖ φρονῶν ὑπὲρ τού-
του σοι ἐγκαλέσαι δυνήσεται: Δεσπότην γὰρ ἔχομεν ἥμερον
καὶ φιλάνϑρωπον, καὶ οὐδὲν τῶν ὑπὲρ δύναμιν παρ᾽ ἡμῶν
ἐχκζητοῦντα. Οὐδὲ γὰρ τὴν ἀποχὴ» τῶν ὄρωμάτων, καὶ τὴν
25 γηστείαν ἁπλῶς ἀπαιτεῖ παρ᾽ ἡμῶν γίνεσϑαι, οὐδὲ δι αὐτὸ
τοῦτο, ἵνα ἄσιτοι διαμένωμεν μόνον, ἀλλ᾽ ἵνα ἀφιστῶντες ἕ-
αυτοὺς ἀπὸ τῶν ὄιωτικῶν πραγμάτων, πᾶσαν τὴν σχολὴν
ἕν τοῖς πνευματικοῖς ἀναλίσκωμεν. “Ὡς εἶ μετὰ νηφούσης
διανοίας τὸν ἑαυτῶν ὄίον οἴκονομῶμεν, καὶ περὶ τὰ πνευ-
30 ματικὰ πᾶσαν τὴν σχολὴν ἐπιδεικνύμεϑα, καὶ τῇ τροφῇ οὕτω
3. Πράξ. 20, 7.
ΟΜΙΛΙΑ [΄ 241
Τριάδα, ἐδίδασκεν αὐτοὺς καὶ παρέτεινε τὸν λόγον του

μέχρι τὰ μεσάνυκτα», Μήπως ἔθλαψεν ὁ χρόνοοα, εἰπέ μου,
ἢ διέκοψε τὴν διδασκαλίαν του; Ὁ νηφάλιος ἀκροατήα,
καὶ ἂν ἀκόμη ἔχῃ γευματίσει, θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι
ἄξιος τῆς πνευματικῆς αὐτῆς συνάξεως, ὅπως ἀκριθῶς
ὁ ἀδιάφορος καὶ νωθρόας, καὶ ἂν παραμείνῃ νηστικός, δὲν
θὰ ὠφεληϑῇ καθόλου ἀπό ἐδῶ. Καὶ λέγω αὐτά, ὄχι διὰ νὰ
ἀχρηστεύσω τὴν δύναμιν τῆς νηστείας, μὴ γένοιτο, ἀφοῦ
ἐπαινῶ πάρα πολὺ καὶ ἐπιδοκιμάζω τοὺς νηστεύοντας᾽
ἀλλὰ ἐπειδὴ θέλω νὰ σᾶς διδάξω, ὅτι πρέπει νὰ καταγί-
νεσθε εἰς τὰ πνευματικὰ μὲ διαυγῆ σκέψιν καὶ νὰ μὴ ὑπα-
κούετε ἀπὸ συνήθειαν. Διότι δὲν εἶναι ἐντροπὴ ἐκεῖνος,
ποὺ ἔφαγε, νὰ παραλάβῃ τὴν πνευματικὴν αὐτὴν διδασκα-
λίαν, ἀλλὰ τὸ νὰ τὴν παραλάθδῃ μὲ ἀδιάφορον νοῦν καὶ τὸ
νὰ πολιορκῆται ἀπὸ τὰ πάθη καὶ νὰ μὴ ὑποτάσσῃ τὰς
σαρκικάς του ὀρμάς. Δὲν εἶναι κακὸν τό νὰ φάγῃ κά-
ποῖος, μὴ γένοιτο, ἀλλὰ "δλαδερὸν Ἑΐναι. ᾿ἡ πολυφαγία, καὶ
τὸ νὰ χορταίνωμεν ὑπερθολικὰ καὶ νὰ πρήζωμεν τὴν "ΚΟΙ-
λίαν᾽ μας,ν᾿
διότι ἀὐτὸ καταστρέφει καὶ τὴν εὐχαρίστησιν
ἀπὸ τὴν τροφήν. “Ὅπως λοιπὸν δὲν εἶναι κακὸν τὸ νὰ
πίνῃ κανεὶς μὲ μέτρον οἶνον, ἀλλὰ τὸ νὰ παραδίδῃ τὸν
ἑαυτόν του εἰς τὴν μέθην καὶ μὲ τὴν ὑπερθδολὴν νὰ δια-
στρέφῃ τὸ κριτήριον τῶν σκέψεών του. Καὶ ἐὰν διὰ ἀσθέ-
νειαν τοῦ σώματοκ, ἀγαπητέ, δὲν θὰ ἠμπορέσῃς νὰ παρα-
μένῃς νηστικὸς ὅλην τὴν ἡμέραν, κανεὶς ποὺ σκέπτεται
ὀρθῶς δὲν θὰ ἠμπορέσῃ νὰ σὲ κατηγορήσῃ δι᾽ αὐτό. ᾽Εξ
ἄλλου ἔχομεν Κύριον πρᾶον καὶ φιλάνθρωπον καὶ ὁ ὁποῖος
δὲν μᾶς ζητεῖ τίποτε ὑπεράνω τῶν δυνάμεών μας: Διότι
οὔτε ἡ ἀποχὴ ἀπὸ τὰ φαγητά, οὔτε ἡ νηστεία ἀπαιτεῖ νὰ
γίνεται ἁπλῶς ἀπὸ ἡμᾶς, οὔτε δι᾽ αὐτὸ ἀκριθῶς, νὰ παρα-
μένωμεν δηλαδὴ νηστικοὶ μόνον, ἀλλὰ διὰ νὰ διαθέτωμεν
ὅλην μᾶς τὴν ἀφοσίωσιν εἰς τὰ πνευματικά, ἀφοῦ ἀπομα-
κρύνωμεν τοὺς ἐαυτούς μας ἀπὸ τὰ κοσμικὰ πράγματα.
“Ὅπως ἐὰν ρυθμίζωμεν μὲ νηφάλιον νοῦν τὴν ζωήν μας
καὶ ἐπιδεικνύωμεν ὅλον τὸ ἐνδιαφέρον μας διὰ τὰ πνευ-
ματικά, καὶ ἐὰν προσλαμδάνωμεν τόσην τροφήν, ὥστε νὰ
18
προσίωμεν, ὡς τὴν χρείαν μόνον πληροῦν, καὶ ἐν ταῖς ἀγα-

ϑαῖς πράξεσιν ἅπαντα τὸν δέον καταναλίσκειν, οὐδὲ χρεία
ἡμῖν ἦν τῆς ὀοηϑείας τῆς ἀπὸ τῆς νηστείας. ᾿4λλ᾽ ἐπειδὴ οἅ-
ϑυμός ἡ φύσις ἦ ἀνϑρωπίνη, καὶ τῇ ἀνέσει καὶ τῇ τουφῇ
μᾶλλον ἑαυτὴν ἐπιδίδωσι, διὰ τοῦτο καϑάπερ πατὴρ φιλό-
σισογος τὴν ἀπὸ τῆς νηστείας ἡμῖν ἰατρείαν ἐπενόησεν ὃ
φιλάνϑρωπος Δεσπότης, ἵνα καὶ τὰ τῇς τρυφῆς ἡμῖν ἐκ-
κόπτηται, καὶ τὴν σιερὶ τὰ διωτικὰ φροντίδα μεταγάγωμεν
ἐπὶ τὴν τῶν πνευματικῶν ἐργασίαν. ΛΑν τοίνυν ᾧσί τινες
10 τῶν ἐνταῦϑα συνιόντων ὑπὸ ἀσϑενείας σωματικῆς κωλυόμε-
γοι, καὶ μὴ δυνάμεγοι ἄσιτοι διαμένειν, τούτοις παραινῷ
καὶ τὴν ἀσϑένειαν τὴν σωματικὴν παραμυϑεῖσϑαι, καὶ τῆς
διδασκαλίας ταύτης τῆς πνευματικῆς μὴ ἀποστερεῖν δαυτούς,
ἀλλὰ ταύτῃ μᾶλλον πλείονα τὴν σπουδὴν ἐπιδείκνυσθαι.
15 3. Εἰσὶ γάρ, εἰσὶν ὁδοὶ πολλῷ μείζους τῆς ἀποχῆς τῶν
ὀρωμάτων, αἱ δυνάμεναι τὰς ϑύρας ἡμῖν ἀνσίγειν τῆς παρ-
θησίας τῆς πρὸς τὸν Θεόν. Ὃ τροφῆς τοίνυν μδταλαμδάνων,
καὶ νησιεύξιν μὴ δυνάμενος, δαψιλεστέραν τὴν ἐλεημσούνην
ἐπιδεικνύσϑω, εὐχὰς ἐκιενεῖς, τὴν προϑυμίαν ἐπιτεταμένην
20 ἐχέτω περὶ τὴν ἀκρόασιν τῶν ϑείων λογίων ἐνταῦϑα οὐδὲν
ἡ τοῦ σώματος ἀσϑένεια ἐμπόδιον ἡμῖν γίνεται τοῖς ἐχϑροῖς
παταλλαττέσϑω, πᾶσαν μνησικακίαν ἐξοριζέτω τῆς ἑαυτοῦ
ψυχῆς. ᾿Αν ταῦτα κατορϑοῦν ὑούληται, τὴν ἀληϑῆ νηστείαν
ἐπεδείξατο, καὶ ἣν μάλιστα πάντων ἀπαιτεῖ παρ᾽ ἡμῶν ὃ 4ε-
25 σπότης. ᾿Επεὶ καὶ ταύτην τὴν ἀποχὴν τῶν θρωμάτων διὰ
τοῦτο κελεύει γίνεσϑαι, ἵνα χαλινοῦντες τὰ σκιοτήματα τῆς
σαρχός, δὐήνιον αὐτὴν ἐργαζώμεϑα πρὸς τὴν τῶν ἐντολῶν
ἐκπλήρωσιν. Εἰ δὲ μέλλοιμεν μηδὲ τὴν ἀπό τῆς νηστείας
ὁσήϑειαν ἑαυτοῖς προσάγειν διὰ τὴν τοῦ οώματος ἀσϑένειαν,
90 καὶ πλείονα τὴν ροαᾳϑυμίαν ἐπιδείκνυσθαι, λανϑάνομεν ἕαυ-
τοὺς τὰ μέγιστα ζημιούμενοι, ΕἾ γὰρ καὶ μετὰ νηστείας ἢ
ΟΜΙΛΙΑ 243
ἱκανοποιοῦμεν μόνον τὴν ἀνάγκην μας καὶ νὰ διαθέτωμεν

ὅλην μας τὴν ζωὴν εἰς τὰς ἀγαθάς πράξεις, οὔτε θὰ μᾶς
ἐχρειάζετο ἡ βοήθεια ἀπὸ τὴν νηστείαν. ᾿Επειδὴ ὅμως ἡ
ἀνθρωπίνη φύσις εἶναι ἀδιάφορος καὶ παραδίδεται περισ-
σότερον εἰς τὰς ἀνέσεις καὶ τὰς ἀπολαύσεις, δι᾽ αὐτὸ ὁ
φιλάνθρωπος Κύριος, ὡσὰν φιλόστοργος πατέρας, ἐπε-
νόησε δι᾽ ἡμᾶς τὴν θεραπείαν τῆς νηστείας, ὥστε καὶ αἱ ͵
ἀπολαύσεις μας νὰ ἀποκόπτωνται ἐντελῶς καὶ νὰ μεταφέ-
Ῥῶμεν τὴν φροντίδα διὰ τὰ δθιωτικὰ εἰς τὴν ἐργασίαν
τῶν πνευματικῶν. ἊΑν λοιπὸν ὑπάρχουν μερικοί, ἀπὸ τοὺς
προσερχομένους ἐδῶ, οἱ ὁποῖοι ἐμποδίζονται ἀπὸ σωμα-
τικὴν ἀσθένειαν καὶ δὲν ἠμποροῦν νὰ παραμένουν νηστι-
κοί, τοὺς συμθουλεύω καὶ τὴν σωματικὴν ἀσθένειαν νὰ
καταπραὔνουν καὶ νὰ μὴ στεροῦνται τὴν πνευματικὴν αὖ-
τὴν διδασκαλίαν, ἀλλὰ νὰ φροντίζουν δι᾽ αὐτὴν πολὺ πε-
ρισσότερον.
2. Διότι ὑπάρχουν, ὑπάρχουν πράγματι, τρόποι κατὰ πο-
λὺ σπουδαιότεροι ἀπὸ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ τὰ τρόφιμα, οἱ
ὁποῖοι ἠμποροῦν νὰ μᾶς ἀνοίγουν τὰς θύρας τῆς παρρη-
σίας πρὸς τὸν Θεόν. ᾿Εκεῖνος λοιπὸν ποὺ τρώγει καὶ δὲν
ἠμπορεῖ νὰ νηστεύῃ, ἄς ἐπιδεικνύῃ πλουσιωτέραν ἐλεημο-
σύνην, ἐκτενεῖς προσευχάς᾽ ἂς ἔχη ἔντονον προθυμίαν διὰ
τὴν ἀκρόασιν τῶν θείων λόγων ἐδῶ δὲν μᾶς ἐμποδίζει
καθόλου ἡ ἀσθένεια τοῦ σώματοκ. ᾿Ας συμφιλιώνεται μὲ
τοὺς ἐχθρούς του, ἂς ἀπομακρύνῃ ἀπὸ τὴν ψυχὴν του
κάθε μνησικακίαν. Αν θέλῃ νὰ ἐπιτυγχάνῃ αὑτά, ἔκαμε
τὴν ἀληθινὴν νηστείαν, τὴν ὁποίαν περισσότερον ἀπὸ ὅλα
ἐπιζητεῖ ἀπὸ ἡμᾶς ὁ Κύριος᾽ ᾿Αφοῦ καὶ αὐτὴν τὴν ἀποχὴν
ἀπὸ τὰ τρόφιμα δι᾽ αὐτὸ διατάσσει νὰ γίνεται, ὥστε χαλι-
ναγωγοῦντες τάς ὁρμὰς τῆς σάρκας, νὰ καθιστῶμεν αὖ-
τὴν ὑπάκουον εἰς τὴν ἐκπλήρωσιν τῶν ἐντολῶν του. ᾿Εἀν
ὅμως πρόκειται νὰ μὴ προσφέρωμεν εἰς τὸν ἑαυτόν μας
οὔτε τὴν δοήθειαν ἀπὸ τὴν νηστείαν, ἐξ αἰτίας τῆς ἀσθε-
νείας τοῦ σώματοα, καὶ νὰ ἐπιδεικνύωμεν μεγαλυτέραν
ἀδιαφορίαν, ἀσυναίσθητα δλάπτομεν ὑπερθολικὰ τὸν ἐαυ-
τόν μας. Διότι ἐὰν καὶ μὲ τὴν νηστείαν ἡ ἔλλειψις τῶν
τῶν προειρημένων κατορϑωμάτων ἔλλειψις οὐδὲν ἡμᾶς ὀνι-

γησι, πολλῷ μᾶλλον εἰ μηδὲ τῷ φαρμάκῳ τῆς νηστείας χρη-
σασϑαι δυνάμενοι, πλείονα τὴν ρᾳϑυμίαν ἐπιδειξόμεϑα. Ταῖ--
τα δὴ μααϑόντες παρ᾽ ἡμῶν, παρακαλῶ, οἱ νηστεύειν δυνώ-
ἅἱμξδνοι, αὐτοί τε καϑ' ὅσον οἷόν τε ἐπιτείνετε ὑμῶν τὴν καλὴν
ταύτην καὶ ἐπαινετὴν» προϑυμίαν. “Ὅσῳ γὰρ ὃ ἔξω ἡμῶν
ἄνϑοωπος διαφϑείοεται, τοσοῦτον ὃ ἔσω ἀνακαινοῦται. {1
γὰρ νηστεία τὸ μὲν σῶμα κατατείνει, καὶ χαλινοῖ τὰ ἄτακτα
σχιρτήματα, τὴν δὲ ψυχὴν διαυγεσέραν ἐογάζεται, καὶ πτϑ-
10 οοἵ, καὶ μετάροιον καὶ χούφην ποιεῖ. Καὶ τοὺς ἀδελφοὺς
δὲ τοὺς ὑμετέρους, ὅσοι διὰ σωματικὴν ἀσθένειαν νηστεύειν
οὐ δύναται, προτρέπεοϑε μὴ ἀπολιμπάνεσϑαι τῆς πνευματι-
κῆς ταύτης τοοφῆς, διδάσκοντες αὐτούς, καὶ τὰ παρ᾽ ἡμῶν
αὐτοῖς διαπορϑμεύογτες, καὶ δεικνύντες, ὅτι ὁ φαγὼν καὶ
15 πιὼν μετρίως οὐκ ἀνάξιός ἔστι ταύτης τῆς ἀκρσάσεως, ἀλλ᾽
ὅ οάϑυμος καὶ διακεχυμέγος. Καὶ λέγετε πρὸς αὐτοὺς ταὶ
τὸ ἀποστολικὸν λόγιον, ὅτι «Καὶ ὃ ἐσϑίων Κυρίῳ ἐσϑίει,
καὶ ὁ μὴ ἐσθίων Κυοίῳ οὐκ ἐσϑίει, καὶ εὐχαοιοτεῖ τῷ Θεῷ».
Καὶ ὁ νησιεύων τοίνυν εὐχαρισιεῖ τῷ Θεῷ, ὅτι δύναιτ» ἢ-
20 σχε δυναμένην ἀντισχεῖν πρὸς τὸν πόνον τῆς νηστείας" καὶ
ὁ ἐσθίων πάλι» εὐχαρισιεῖ τῷ Θεῷ, ὅτι οὐδὲν αὐτὸν τοῦτο
λυμήνασϑαι δύναται πρὸς “τὴν τῆς ψυχῆς σωτηρίαν, δὰν
ϑέλῃ. Τοσαύτας γὰρ ἡμῖν ὁδοὺς ἔτειιεν ὃ φιλάνϑοωπος Θε-
ός, ὅσας οὐδὲ εἰπεῖν ὅστι, δι’ ὧν δυνατόν ἔστιν ἡμᾶς, ἐὰν
25 δουλώμεϑα, τῆς ἀνωτάτω παρρησίας μετασχεῖν. Ταῦτα οὖν
ἀρκούντως τῶν ἀπολειρϑέντων ἕνεκεν διελέχϑημεν, περιε-
λόντες αὐτῶν τῆς αἰσγύνης τὴν» πρόφασιν», καὶ δείξαντες, ὅτι
οὗ δεῖ ἐπὶ τούτῳ αἰοχύνεοϑαι: οὐ γὰρ τὸ φαγεῖν αἰσχύνην
ἡμῖν προξενεῖ, ἀλλὰ τὸ κακόν τι διαπράξασϑαι. Μεγάλη
390 αἰσχύνη ἡ ἁμαρτία: ἐὰν ταύτην ἐργασώμεϑα, οὐ μόνον αἴσχύ-
ΟΜΙΛΙΑ [[΄ 245
προαναφερθέντων᾽ κατορθωμάτων δὲν μᾶς ὠφελεῖ καθό-

λου, πολὺ περισσότερον ἐὰν θὰ ἐπιδείξωμεν μεγαλυτέραν
ἀδιαφορίαν, ἐπειδὴ δὲν ἠμποροῦμεν νὰ χρησιμοποιήσω-
μεν οὔτε τὸ φάρμακον τῆς νηστείας. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐμά-
θατε αὑτὰ ἀπὸ ἡμᾶς, παρακαλῶ, ἐκεῖνοι ποὺ ἡμπορδῖτε
γὰ νηστεύετε, καὶ μόνοι σας ὅσον εἶναι δυνατὸν νὰ ἐκτεί-
νετε τὴν καλὴν σας αὐτὴν καὶ ἀξιέπαινον προθυμίαν. Διότι
ὅσον ὁ ἐξωτερικός μας ἄνθρωπος φθείρεται, τόσον ὁ
ἐσωτερικός μας ἀνανεώνεται᾽. Διότι ἡ νηστεία τὸ μὲν
σῶμα βασανίζει καὶ χαλιναγωγεῖ τὰς ἀπρεπεῖς ἐπιθυμίαα,
τήν δὲ ψυχὴν καθιστᾷ περισσότερον καθαράν, τὴν ἀναπτε-
ρώνει καὶ τὴν κάνει εὐκίνητον καὶ ἐλαφράν. Καὶ τοὺς ἀδελ-
φούς σας ὅμως, ὅσοι δὲν ἡμποροῦν ἐξ αἰτίας σωματικῆᾳ
ἀσθενείας νὰ νηστεύουν, νὰ προτρέπετε νὰ μὴ ἀφήνουν
τὴν πνευματικὴν αὐτὴν τροφὴν, διδάσκοντες αὐτοὺς καὶ
μεταφέροντες εἰς αὐτοὺς τὰ λεγόμενα ἀπὸ ἡμᾶς καὶ ὑπο-
δεικνύοντες, ὅτι ἐκεῖνος ποὺ τρώγει καὶ πίνει μὲ μέτρον
δὲν εἶναι ἀνάξιος δι᾽ αὐτὴν τὴν ἀκρόασιν, ἀλλὰ ὁ ἀδιάφο-
ρος καὶ ὁ ἔκλυτος. Κσὶ νὰ λέγετε πρὸς αὐτοὺς καὶ τὸν
ἀποστολικὸν λόγον, ὅτι «Καὶ ἐκεῖνος ποὺ τρώγει, πρὸς δό-
ξαν Κυρίου τρώγει" καὶ ἐκεῖνος ποὺ δὲν τρώγει, πρὸς δόξαν
Κυρίου δὲν τρώγει καὶ εὐχαριστεῖ τὸν Θεόν»". Καὶ ἐκεῖνος
λοιπὸν ποὺ νηστεύει εὐχαριστεῖ τὸν Θεόν, διότι ἔχει δύνα-
μιν νὰ ἀντέξῃ εἰς τὴν κούρασιν τῆς νηστείας᾽ καὶ ἐκεῖνος
ποὺ τρὠγξι πάλιν εὐχαριστεῖ τὸν Θεόν, διότι καθόλου δὲν
ἠμπορξὶ νὰ τὸν λάψῃ αὐτὸ διὰ τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῆς
του, ἐὰν θέλῃ. Διότι μᾶς ἔδειξε τόσον πολλοὺς τρόπους ὁ
φιλάνθρωπος Θεός, ποὺ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ εἰποῦμεν,
μὲ τούς ὁποίους ἠμποροῦμεν, ἐάν θέλωμεν, νὰ συμμετά-
σχωμεν εἰς τὴν παρρησίαν τοῦ Θεοῦ. ᾿Αρκετὰ λοιπὸν αὖὐ-
τά, τὰ ὁποῖα εἴπαμεν ἐξ αἰτίας τῶν ἀπόντων, ἀποστεροῦν-
τες αὐτοὺς ἀπὸ τὴν πρόφασιν τῆς ἐντροπῆς καὶ ἀποδεί-
ξαντεα, ὅτι δὲν πρέπει δι᾽ αὑτὸ νὰ ἐντρέπωνται, διότι δὲν
μᾶς προκαλεῖ ἐντροπήν τὸ φαγητόν, ἀλλὰ ἡ διάπραξις
κάποιου κακοῦ. Μεγάλη ἐντροπὴ εἶναι ἡ ἁμαρτία᾽ ἐὰν
διαπράξωμεν αὐτήν, ὅχι μόνον πρέπει νὰ ἐντρεπώμεθα,
246 ᾿ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
γδοϑαι ὀφείλομεν, ἀλλὰ καὶ ἐγκαλύπτιεοϑαι, καὶ καϑάπερ οἱ

προσκεκρουκότες, οὕτως ξαυτοὺς ταλανίζειν" μᾶλλον δὲ μηδὲ
τότε ἀπαγορεύειν ἑαυτούς, ἀλλὰ πρὸς ἐξομολόγησιν ἐπείγε-
οϑαι καὶ πρὸς εὐγνωμοσύνην. Τοιοῦτον γὰρ ἔχομε» Δεσπότη»,
οὐδὲν ἕτερον παρ᾽ ἡμῶν ἐπιζητοῦντα μετὰ τὴν τῆς ἁμαρτίας
ποι, ΟἹ
πρᾶξιν, εἴ ποτε διὰδιὰ σαᾳϑυμίαν
σαϑυμίαν ἁλῶ
ἁλῶμεν, ἢΠΝτὸ ὁμολογῆσαι
Ψ«ΨΙΝ -"τὰ
ὁπιαισιιένα, καὶ μέχρι τούτου στῆναι, καὶ μηκέτ τοῖς αὐτοῖς
περιπδοεῖν. ᾿Εὰν δὲ τροφῆς συμμέτρου μεταλάδωμεν, μηδέποτε
αἰσχυνώμεϑα: σώματι γὰρ ἡμᾶς τοιούτῳ συνέπλεξεν ὃ 1ε-
10 σπότης, ᾧ μὴ δυνατὸν ἑτέρως συνεστάναι, εἶ μὴ ταύτης με-
ταλάδοι, μόνον τὰ τῆς ἀμετρίας ἐκκοπτέσϑω᾽ τοῦτο γὰρ ἡμῖν
καὶ πρὸς τὴν ὑγίδιαν τούτου καὶ εὐξξίαν τὰ μέγιστα συμὄδάλ-
Ν ν᾿ : - 7 ’ Α ε ξ΄ , Ζ δά
λεται. Ἢ οὐχ ὁρᾶτε καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἀπὸ τῶν πολυτε-

λῶν τραπεζῶν καὶ τῆς ἀμέτρου ἀδηφαγίας τὰ μυρία ἐπαγό-
15 μενα νοσήματα; Πόϑεν ποδαλγίαι; πόϑεν καρηδαρίαι; πόϑεν
ὅ τῶν χυμῶν τῶν διεφϑαρμένων πλεσνασιός; πόϑεν τὰ ἄλλα
μυρία νοσήματα; Οὐκ ἀπὸ τῆς ἀμετρίας καὶ τοῦ: πλέον τοῦ
δέοντος ἐγχέει» ἑαυτοῖς τὸ ἄκρατον; Καϑάπερ γὰρ πλοῖον
ὑπέραντλον γεγονὸς ταχέως καταδαπτίξεται, καὶ ὑποδρύχιον
ο ᾿ , 7ὔ Α ς ’
20 γίνεται
,΄
οὕτω
-“
καὶ " ὁς- ἄνϑρωπος
᾿
ὅταν τῇ“53ἀδηφαγίᾳ καὶ ᾿ τῇ-"
τῷ
μέϑῃ ξαυτὸν ἐκδῷ, κατὰ κρημνῶν ἄπεισι, καὶ ὑποδρὖῦχ!ον

᾽ -“ ᾿Ὶ 3 κα Α - Ἁ“ἤ " ξ ΚΑ
ἀπεργάζεται τὸν λογισιιόν, καὶ κεῖται λοιπὸν καϑάπερ νεκοὸς

ἔμψυχος, πρὸς μὲν τὰ κακὰ πολλάκις ἐνεργεῖν δυνάμενος,
πρὸς δὲ τὰ ἀγαϑὰ ἅπαντα οὐδὲν ἄμεινον τῶν νεκρῶν δια-
25 κείμενος,
ὅ. Διὸ παρακαλῶ, κατὰ τὸν μακάριον Παῦλον, «Τῆς
σαρκὸς πρόνοιαν μὴ ποιεῖσῦς εἷς3 ἐπιϑυμίας»,
3
ἀλλὰ ποὸς
τὸ συνεστάναι, καὶ δύνασθαι μετὰ πλείονος προϑυμίας ἐν
τῇ τῶν πνευματικῶν ἐργασίᾳ πολλὴν τὴν σπουδὴν ἐπιδείκνυ-
-“ - » , τ ᾿ κ᾿ ΕῚ ᾽
30 σϑαι. Ταῦτα δὴ πάντα διαλεγόμενοι πρὸς τοὺς ἀδελφῳσὺς τοὺς

ὑμετέρους, πείϑετε αὐτοὺς τῆς πνευματικῆς ταύτης τοῦςἧς
θ. Ρωμ. 13,14.
ΟΜΙΛΙΑ [Ι΄ 247
ἀλλὰ καὶ νὰ σκεπαζώμεθα καλά, καὶ ὅπως ἀκριβῶς οἱ

κτυπημένοι, ἔτσι νὰ ἑἐλεεινολογοῦμεν τὸν ἑαυτόν μας᾽
μᾶλλον δὲ οὔτε τότε νὰ ἐγκαταλείπωμεν τὸν ἑαυτόν μας,
ἀλλὰ νὰ σπεύδωμεν πρός ἐξομολόγησιν καὶ εὐχαριστίαν.
Διότι ἔχομεν τέτοιον Κύριον, ὁ ὁποῖος τίποτε ἄλλο δὲν
μᾶς ζητεῖ μετὰ τὴν διάπραξιν τῆς ἁμαρτίας, ἐὰν κάποτε
ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας μας πέσωμεν, παρὰ νὰ ἔξομο-
λογηθοῦμεν τὰ ἁμαρτήματα καὶ νὰ σταματήσωμεν μέχρι
τὸ σημεῖον αὐτὸ καὶ νὰ μὴ πέσωμεν πάλιν εἰς τὰ ἴδια.
᾿Εὰν δὲ τρώγωμεν μὲ μέτρον, ποτὲ νἀ μὴ ἐντρεπώμεθα,
διότι ὁ Δημιουργὸς μᾶς συνέδεσε μὲ τέτοιο σῶμα, τὸ ὁποῖ-
ον δὲν εἶνσι δυνατὸν νὰ συντηρηϑῇ διαφορετικά, παρὰ μό-
νον ἐὰν λαμβάνῃ τροφήν ἂς σταματήσωμεν μόνον τὴν
ὑπερθολικὴν τροφὴν, διότι αὐτὸ συμβάλλει πάρα πολὺ καὶ
εἰς τὴν ὑγείαν καὶ εὐεξίαν τοῦ σώματοα. Ἢ δὲν θλέπετε
καθημερινὰ τὰς πολλὰς ἀσθενείας, αἱ ὁποῖαι προέρχονται
ἀπὸ τὰ πλούσια τραπέζια καὶ τὴν ὑπερθδολικὴν πολυφαγίαν;
᾿Απὸ ποῦ προέρχονται οἱ πόνοι τῶν ποδιῶν; ἀπὸ ποῦ οἱ πο-
νοκέφαλοι; ἀπὸ ποῦ τὸ πολὺ μολυσμένον αἷμα; ἀπὸ ποῦ
αἱ ἄπειροι ἄλλαι ἀσθένειαι; Δὲν προέρχονται ἀπὸ τὴν ἄμε-
τρον καὶ ὑπερθολικὴν οἰνοποσίαν; Διότι ὅπως ἀκριβῶς τὸ
πλοῖον, ὅταν γεμίσῃ ἀπὸ τὰ ὕδατα τῆς θαλάσσης, γρήγορα
βυθίζεται καὶ καταποντίζεται ἔτσι καὶ ὁ ἄνθρωπος, ὅταν
παραδώσῃ τὸν ἑαυτόν του εἰας τὴν πολυφαγίαν καὶ τὴν
μέθην, ἀπέρχεται κατὰ κρημνῶν, καὶ καταποντίζει τὴν σκέ-
ψιν, καὶ εἶναι εἰς τὸ ἑξῆς ὠσὰν νεκρὸς ζωντανόα, ὁ ὁποῖος
ἠμπορεῖ μὲν νὰ πράττῃ πολλάς φορὰς τὰ κακά, διὰ ὅλα
ὅμως τὰ ἀγαθὰ δὲν διάκειται καθόλου καλύτερα ἀπὸ τοὺς
νεκρούς.
3. Διὰ τοῦτο παρακαλῶ, σύμφωνα μὲ τὸν μακάριον
Παῦλον, «Μὴ φροντίζετε διὰ τὴν σάρκα, πῶς νὰ ἱκανοποιή-
σετε τἀς ἐπιθυμίας τηκ»ὅ, ἀλλὰ διὰ νὰ συντηρῆτε αὐτὴν
καὶ νὰ ἐπιδεικνύετε πολὺν ζῆλον εἰς τὴν ἐργασίαν τῶν
πνευματικῶν ἔργων. Λέγοντες λοιπὸν ὅλα αὐτὰς πρός τοὺς
ἀδελφούς σας, νὰ τοὺς πείθετε νὰ μὴ στεροῦνται ποτὲ τὴν
πνευματικὴν αὐτὴν τροφήν, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη ἔχουν φὰ-
μηδέποιε ἑαυτοὺς ἀποσιερεῖν, ἀλλὰ κἂν ἠριοτηκότες ὦσιν

ἐρχέσϑωσαν μετὰ πάσης προϑυμίας, ἵνα δεξάμενοι τὴν ἐν-
τεῦϑεν διδασκαλίαν, δύνωνται γενναίως ἵστασϑαι πρὸς τὰς
μεϑοδείας τοῦ διαδόλου. Ἡμεῖς δὲ λοιπὸν φέρε τὴν συνήθη
τράπεζαν ὑμῖν παραϑῶμεν, καὶ τῇς σπουδῆς τῆς περὶ τὴν
5., Δ
ἀκρόασιν ἀμιειψώμεϑα τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, καὶ τὸ χρξδης
δ
ἐκτίσωμεν, ὅπερ ὀφείλομεν ὑμῖν. Ἴστε γὰρ πάντως καὶ

3 ,ὔ
μέμνησθε, ὅτι περὶ τῆς τοῦ ἀνϑοώπου διαπλάσεως ἀρξάμενοι

διαλέγεοϑαι, ὑπὸ τοῦ καιροῦ στενοχωσηϑέντες οὖκ ἰσχύσαιιεν"
10 παντὶ ἐπεξελθεῖν τῷ ἀναγγώσματι, ἀλλ᾽ εἷς τὸν περὶ τῶν
ϑηρίων λόγον τὴν διδαοκαλίαν ἐτελέσαμεν δεικνύντες, ὅτι
τὴν" κατ᾽ αὑτῶν ἀρχὴ» πρότερον» ἔχων ὁ ἄνϑρωπος, διὰ τὴ»
τῆς παρακοῆς ἁμαρτίαν ταύτην ἀφῃρέϑη. Διὸ δουλόμεϑα
σήμερον τὰ λειπόμενα ὑμῖν ἀποδόντες, οὕτω ὑμᾶς ὁὀντεῦϑεν
15 ἀποπέιιραι. ᾿Α4λλ᾽ ἵνα ὑμῖν σαφὴς ἡμῶν ὅ λόγος γένηται,
ἀναγκαῖον ὑμᾶς ὑπομνῆσαι, ποῦ τότε τὴν διδασκαλίαν κατελύ-
σαμεν, ἵνα ἐκεῖϑεν ἀρξάμενοι, οὕτω τὰ λείποντα ἀναπληρώ-
σωμεν. Ποῦ οὖν τὸν λόγον τότε κατελύσαμεν; Εἰπόντες εἰς
τό, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα ἡμετέρα», καὶ καϑ'
20 ὁμοίωσιν, καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχϑύων τῆς ϑαλάσσης, καὶ
τῶν πειεινῶν τοῦ οὐρανοῦ», ἐπειδὴ εἴς πολὺ μῆκος ὅ λόγος
δξετάϑη, καὶ πολὺ πέλαγος ἡμῖν ἐτέχϑη νοημάτων, οὐ συνε-
χωρήϑη ἡμῖν περαιτέρω προελϑεῖν, ἀλλὰ μέχοι τούτου στάν-
τες τῶν ἑξῆς οὖκ ἐφηψάμεϑα. Διόπερ ἀναγκαῖον γῦν αὐτὴν
25 τὴν ἀκολουϑίαν ἀναγνῶναι ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, ἵνα
εἰδέγαι ἔχοιτε, τίνα ἐστίν, ἃ μέλλοιεν ἐρεῖν πρὸς ὑμᾶς.
Εὐθέως οὖν ἐπήγαγεν ἡ ϑεία Γραφή, «Καὶ ἐποίησεν ὁ
Θεὸς τὸν ἄνϑοωπον' κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν: ἄρσεν»
καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. Καὶ εὐλόγησεν αὐτοὺς ὅ Θεός,
30 λέγων" αὐξάνεσϑε, καὶ πληϑύνεσϑε, καὶ πληρώσατε τὴν γῆν,
καὶ κατακυριεύσατε αὐτῆς" καὶ ἄρχειε τῶν ἰχϑύων τῆς ϑα-
λάσσης, καὶ τῶν πετεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάντων τῶν πιη-
ΟΜΙΛΙΑ [’ 249
γει, ἂς ἔρχωνται μὲ κάθε προθυμίαν, ὥστε, ἀφοῦ λάβουν

ἀπὸ ἐδῶ τὴν διδασκαλίαν, νὰ ἠμποροῦν νὰ ἀντιμετωπίζουν
μὲ γενναιότητα τὰ τεχνάσματα τοῦ διαδόλου. Ἡμεῖς ὅμως
εἰς τὴν συνέχειαν, ἐμπρὸς ἂς παραθέσωμεν εἰς σᾶς τὴν
συνηθισμένην πνευματικὴν τράπεζαν καὶ ἂς ἀνταμείψωμεν
τὴν ἰδικήν σας ἀγάπην διὰ τὸν ζῆλον τῆς ἀκροάσεωοα, καὶ
ἂς ἐξοφλήσωμεν τὸ χρέοα, τὸ ὀποῖον σᾶς ὀφείλομεν. Διότι
γνωρίζετε δεθαίως καὶ ἐνθυμεῖσθε, ὅτι ἀφοῦ ἠρχίσαμεν νὰ
ὁμιλοῦμεν διὰ τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἀπὸ ἔλλει-
ψιν χρόνου δὲν ἡμπορέσαμεν νὰ ἐξηγήσωμεν ὅλον τὸ ἀνά-
γνωσμα, ἀλλὰ ἐτελειώσαμεν τὴν διδασκαλίαν εἰς τὸν λόγον
διὰ τὰ θηρία δεικνύοντες, ὅτι ἐνῷ ὁ ἄνθρωπος εἶχε προη-
γουμένως τὴν ἐξουσίαν πάνω εἰς αὐτά, ἐξ αἰτίας τῆς
ἁμαρτίας τῆς παρακοῆς ἔχασεν αὐτήν. Δι᾿ αὐτὸ θέλομεν
σήμερα νὰ σᾶς προπέμψωμεν ἀπὸ ἐδῶ, ἀφοῦ ἁποδώσωμεν
τὰ ὑπόλοιπα εἰς σᾶς. Προκειμένου ὅμως νὰ γίνῃ σαφὴς εἰς
σᾶς ὁ λόγοα, εἶναι ἀνάγκη νὰ σᾶς ὑπενθυμίσωμεν, εἰς ποῖον
σημεῖον ἐσταματήσαμεν τότε τὴν διδασκαλίαν, ὥστε ἀφοῦ
ἀρχίσωμεν ἀπὸ ἐκεῖ, ἔτσι νὰ συμπληρώσωμεν τὰ ὑπόλοιπα.
Εἰς ποῖον σημεῖον λοιπόν ἐσταματήσαμεν τότε τὸν λόγον;
᾿Αφοῦ ὠμιλήσαμεν εἰς τὸ, «Ας πλάσσωμεν ἄνθρωπον σύμ-
φωνα μὲ τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὀμοίωσιν᾽ καὶ ἂς ἐξου-
σιάζῃ τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης καὶ τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ»,
ἐπειδὴ ἐπεξετάθη πολὺ ἡ ὁμιλία καὶ ἐγεννήθη εἰς ἡμᾶς
μέγας πλοῦτος νοημάτων, δὲν μᾶς ἐπετράπη νὰ συνεχίσω-
μεν περαιτέρω, ἀλλὰ ἀφοῦ ἑἐσταματήσαμεν μέχρις αὑτὸ
τό σημεῖον δὲν ἠσχολήθημεν μὲ τὰ ἑπόμενα. Δι᾿ αὐτὸ ἀκρι-
βῶς εἶναι τώρα ἀνάγκη νὰ ἀναγνώσωμεν αὑτὴν τὴν συνέ-
χειαν εἰς τὴν ἀγάπην σας, διὰ νὰ ἡμπορῆτε νὰ γνωρίζετε,
ποῖα εἶναι ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα πρόκειται νὰ εἰποῦμεν εἰς σᾷα.
᾿Αμέσως λοιπὸν ἐπρόσθεσεν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ᾽ «Καὶ ἔπλασεν
ὁ Θεὸς τὸν ἀνθρωπον᾽ ἔκαμεν αὑτὸν σύμφωνα μὲ τὴν εἰκό-
να του ἔπλασεν ἕνα ἄρρεν καὶ ἔνα θῆλυ. Καὶ εὐλόγησεν
αὐτούς ὁ Θεός, λέγων αὐξάνεσθε καὶ πληθύνεσθε καὶ γε-
μίσατε τὴν γῆν καὶ κυριεύσατε αὐτήν᾽ καὶ ἐξουσιάζετε τοὺς
ἰχθῦς τῆς θαλάσσης καὶ τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὅλα τὰ
γῶν, καὶ πάσης τῆς γῆς, καὶ πάντων τῶν δρπετῶν τῶν» ἔο-
πόντων ἐπὶ τῆς γῆς». Βραχέα τὰ ρήματα, ἀλλὰ πολὺς ὁ
ἐγκείμενος ϑησαυρὸς τοῖς δραχέσι τούτοις ρήμασι. Πνεύ-
ματι γὰρ φϑεγγόμενος ὃ μακάριος οὗτος προφήτης, ἀπόρρητά
τινα ἡμᾶς νῦν διδάσκειν ὀσύλεται, "Ἐπειδὴ γὰρ εἶπε, ὡΠ]οιή-
σωμεν ἄνϑρωποιν», καὶ δουλήν, ὡς εἴπεῖν, καὶ σκέψιν προσέ-
ϑηκεν ὁ τῶν ἁπάντων δημιουργός, διὰ τοῦ σχήματος τούτου
τὴν τιιὴν ἐπιδεικνύμενος τὴν περὶ τοῦ μέλλοντος διαπλάττε-
σϑαι, καὶ πρὸ τῆς διαπλάσεως ἐδίδαξεν ἡμᾶς" καὶ τὸ μέ-
10 γεϑος τῆς ἀργῆς, ἧς μέλλει ἐγχειρίζειν τῷ δημιουργεῖσϑαι
μέλλοντι. Εἰπὼν οὖν, «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον κατ᾽ εἰκόνα
ἡμετέραν, καὶ καϑ' ὁμοίωσιν», ἐπήγαγε: «Καὶ ἀρχέτωσαν
τῶν ἰχϑύων τῆς ϑαλάσσης». Ὅρα πῶς ἔκ προοιμίων τὸν ϑὴη-
σαυρὸν ἡμῖν τὸν ἐγκεκουμμένον ὑποδείκνυσι. Πνεύματι γὰρ
15 ϑείῳ φϑεγγόμενος ὅ προφήτης, καὶ τὰ μηδέπω ὑφεστῶτα
ὡς ὑφεσιτῶτα καὶ γεγενημένα ὁρᾷ, Τίνος οὖν ἕνεκεν, εἶπέ
μοι, εἰπών: «Ποιήσωμεν ἄνϑρωπον», νῦν λέγει, «Καὶ ἀρχέ-
τωσαν»»; Δανϑάνον τι μυστήριον ἡμῖν ἐντεῦϑεν ἤδη λοιπὸν
παραδηλοῖ. Τίνες ἀρχέτωσαν; δῆλον ὅτι τὴν τῆς γι-
20 γαικὸς αἰνιττόμενος διάπλασιν τοῦτο εἴρηκεν. ρᾷς ὅπως
οὐδέν ἔστι τῶν ἐν τῇ ϑείᾳ Γραφῇ ἁπλῶς καὶ εἰκῇ κείμενον,
ἀλλὰ καὶ τὸ τυχὸν ρῆμα πολὺν ἔχει ἐναποκείμενον τὸν ϑη-
σαυρόν.
4. Καὶ μὴ ξενίσῃ σε, ἀγαπητέ, τὸ εἰρημένον, Τοιοῦτον
25 γὰρ ἔϑος ἅπασι τοῖς προφήταις, περὶ τῶν μηδέπω γεγενὴ-
μένων ὡς γεγελ ἡμένων διαλέγεοϑαι. ᾿Επειδὴ γὰρ τοῖς πνευ-
ματικοῖς ἑώρων ὀφϑαλμοῖς τὰ μετὰ πολὺν» ἐτῶν ἀριϑμὸν
μέλλοντα γίνεσϑαι, διὰ τοῦτο ὡς ἤδη πρὸ τῶν ὀφϑαλιῶν
κείμενα κατοπιεύοντες τὰ πράγματα, οὕτως ἅπαντα διελέγον-
80 το. Καὶ ἵνα μάϑῃς τοῦτο σαφῶς, ἄκουε τοῦ μακαρίου Δαυὶδ
λέγοντος, καὶ πρὸ τοσούτων γενεῶν τὰ κατὰ τὸν σταυρὸν τοῦ
Χριστοῦ ποοφητεύοντος καὶ δοῶντος" «Ὥρυξαν χεῖράς μου,
ΟΜΙΛΙΑ Τ᾿ 251
ζῶα, καὶ ὅλην τὴν γῆν καὶ ὅλα τὰ ἑρπετά, τὰ ὁποῖα ἕρπουν
ἐπάνω εἰς τὴν γῆν». Σύντομα τὰ λόγια, ἀλλὰ εἶναι μεγάλος
ὁ θησαυρός, πού ἐνυπάρχει: εἰς αὐτὰ τὰ σύντομα λόγια.
Διότι φωτιζόμενος ἀπὸ τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα ὁ μακάριος αὐ-
τὸς προφήτης, θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ τώρα κάποια ἀπόρρη-
τα. Διότι ἀφοῦ εἶπεν, «᾿Ας πλάσωμεν ἄνθρωπον», καὶ θέλη-
σιν, ὅπως θὰ ἠμπορούσαμεν νὰ εἰποῦμεν, καὶ σκέψιν ἐπρό-
σθεσεν ὁ δημιουργὸς τῶν ὅλων, ἐπιδεικνύων μὲ τὸν τρὸ-
πον αὐτὸν τὴν τιμὴν διὰ τὸν ἄνθρωπον ποὺ πρόκειται νὰ
δημιουργηθῇ, μᾶς ἐδίδαξε πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν᾽ καὶ
τὸ μέγεθος τῆς ἐξουσίας, τὴν ὁποίαν πρόκειται νὰ παραχω-
ρήσῃ εἰς τὸν μέλλοντα νὰ δημιουργηθῇ ἄνθρωπον. ᾿Αφοῦ
λοιπὸν εἶπεν, «Ἂς πλάσωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν
ἰδηκήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν, ἐπρόσθεσε᾽ «Καὶ ἂς ἐξου-
σιάζουν τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης». Πρόσεξε πῶς ἀπὸ τήν
ἀρχὴν μᾶς φανερώνει τὸν κρυμμένον θησαυρόν. Διότι φωτι-
ζόμενος ἀπὸ τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα ὁ προφήτης θδλέπει ὡς
ὑπαρκτὰ καὶ δημιουργημένα καὶ ἐκεῖνα, ποὺ δὲν ὑπῆρξαν
ποτέ. Διὰ ποῖον λοιπὸν λόγον, εἰπέ μου, ἀφοῦ εἶπεν «"Ας
πλάσωμεν ἄνθρωπον», τώρα λέγει, «᾿Ας ἐξουσιάζουν» ;
Κάποιο λοιπὸν κρυμμένον μυστήριον μᾶς ὑπαινίσσεται ἤ-
δὴ ἀπὸ ἐδῶ. Ποῖοι ἂς ἐξουσιάζουν; Εἶναι φανερόν,
ὅτι ἔχει εἰπῆ αὐτὸ ὑπονοῶν τὴν δημιουργίαν τῆς γυναικός.
Βλέπεις πῶς δέν ὑπάρχει τίποτε εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν νὰ
εἶναι γραμμένον ἁπλᾶ καὶ τυχαῖα, ἀλλὰ καὶ ἡ τυχαία λέξις
περιέχει μέσα της μεγάλον θησαυρόν.
4. Καὶ μὴ σὲ παραξενεύῃ, ἀγαπητὰ, αὐτὸ ποὺ ἐλέχθη.
Διότι τέτοια ἦτο ἡ συνήθεια εἰς ὅλους τοὺς προφήταα, νὰ
ὁμιλοῦν δηλαδὴ δι᾽ ἐκεῖνα, ποὺ δὲν ὑπῆρξαν ποτέ, ὡς ὑπαρ-
κτά. ᾿Επειδὴ λοιπὸν μὲ τὰ πνευματικά των μάτια ἔθλεπαν
ἑκεῖνα, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ αυμθδοῦν ὕστερα ἀπὸ πολλὰ χρό-
νια, δι᾽ αὐτὸ παρατηροῦντες μὲ προσοχὴν τὰ πράγματα
ὠαὰν νὰ εὑρίσκοντο ἤδη ἐνώπιόν των, ἔτσι ἔλεγαν τὰ
πάντα. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς αὐτὸ καλά, ἄκουες τὸν μακάριον
Δαυίδ, ὁ ὁποῖος προφητεύει πρὶν ἀπὸ πολλὰς γενεὰς τὴν
σταύρωσιν τοῦ Χριστοῦ καὶ φωνάζει᾽ «᾿Ετρύπησαν τὰ χέρια
καὶ πόδας μουν" καὶ πάλιν, «Διεμερίσατο τὰ ἱμάτιά μου δαυ-

ν 7 " “. ΄ Α « ᾽ ,ὔ [φ
τοῖς». Ουᾷς πῶς τὰ μέλλοντα μετὰ χρόνον πολὺν ἔσεσϑαι ὡς

ἤδη, γεγενιμένα ποοανεφώνει; Οὕτω καὶ ὃ μακάριος οὗτος
προφήτης ἤδη αἰνιττόμενος ἢν τὴν τῆς γυναικὸς διάπλα-
[4 2 » [ - ᾿ » Ὰ
σιν αἰνιγματωδῶς φῆσι, «Καὶ ἀρχέτωσαν τῶν ἰχϑύων τῆς

ϑαλάσση:». Εἶτα ποοϊὼν πάλιν σαφέσιδρόν φησι, «Καὶ ἐ-
ποίησεν ὁὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον: κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησε»
αὐτόν- ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς». Σκόπει πόσῃ "ὲ-
χοηται τῇῷ ἀκοιδείᾳ, καὶ ἅπαξ δεύτερον τὸ αὐτὸ λέγων.
το ἵνα δυνηϑῇ ἐναποτεϑῆναι τῇ τῶν ἀκροατῶν διανοίᾳ τὰ λὲε-
γόμενα,. Εἰ γὰρ πὴ τοῦτο ἦν αὐτῷ τὸ σπουδαζόμενον, ἤρκει
«Καὶ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον»: ἀλλὰ πάλιν προστίϑη-
συ «Κατ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν». ᾿Επειδὴ γὰρ ἐδίδη-
δΦεν ἡμᾶς διὰ τῶν προλαδόντων, κατὰ τί εἴρηται τὸ «Κατ
15 εἰκόνων, διὰ τοῦτο πάλι» ἐναῦϑα τὸν αὐτὸν ἐπαναλαμδάνον
λόγον, φησί, «Κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν». Καὶ ἴα
μηδὲ ἀναίαχυντον καταλίπῃ ἀπολογίας πρόφασιν τοῖς μάχε-
σϑαι δουλοιιένοις τοῖς τῆς ᾿Εκπλησίας δόγμασι, κατὰ μικοὸν
προϊὼν διδάσκει τὰ αὐτὰ πάλιν, ὅτι κατὰ τὸ ἄρχειν καὶ ὕποη-
20 τεταγμένα ἔχειν ἅπαντα τὰ δημιουργήματα, κατὰ τοῦτο τῷ
τῆς εἴκόνος ὀνόματι ἐχρήσατο. Τέως δὲ ἴδωμεν τί φησι" «Καὶ
ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ἀνϑοωπον" κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν
αὐτόν" ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς». “Ὅπερ ἀνωτέρω
ἡνίξατο, εἰπών, «Καὶ ἀρχέτωσαν», καὶ ἐνταῦϑα σαφ ἔστεηον
25 εἶπε" καὶ αὐτὸ δὲ ὅμως κεκρυμμένως ἡμᾶς ἐδίδαξεν" οὐδέπω
»ἀὸ περὶ τῆς διαπλάσεως ἡμᾶς διδάξας, οὐδὲ εἰπών, πόϑεν
ἢ γυνὴ παρήχϑη, φησίν, Ἄ ρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν» αὐτούς».
Εἶδες πῶς τὸ μηδέπω γεγονὸς ὡς γεγονὸς διηγήσατο; Τοι-
οὗτον γὰρ οἱ πνευματικοὶ ὀφθαλμοί: οὐδὲ γὰρ οὕτως οἱ σω-
30 ματικοὶ οὗτοι ὀφϑαλμοὶ τὰ δρώμενα ὀλέπειν δύνανται, ὡς
οἱ τοῦ πνεύματος ὀφϑαλμοὶ τὰ μὴ δρώμενα, μηδὲ τὰ ὕφε-
7. Ψαλμ. 21,17. 19.

ΟΜΙΛΙΑ Ι’ 253
μου καὶ τὰ πόδια μου»᾽ καὶ πάλιν, «Διομοίρασαν τὰ ἱμάτιά

μου μεταξύ των»ῖ. Βλέπεις πῶς τὰ μέλλοντα νὰ συμδοῦν
ὕστερα ἀπὸ πολὺν χρόνον προφητεύει ὡσὰν νὰ ἔχουν ἤδη
συμθδῆ; 'Ετσι καὶ ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης ὑπαινισσόμε-
νος ἤδη εἰς ἡμᾶς τὴν δημιουργίαν τῆς γυναικὸς λέγει μὲ
τρόπον ἁσαφῆ, «Καὶ ἂς ἐξουσιάζουν τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσ-
σης». Ἔπειτα συνεχίζων πάλιν λέγει σαφέστερα, «Καὶ ἔ-
πλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον᾽ ἔκαμεν αὐτὸν σύμφωνα μὲ
τὴν εἰκόνα του᾽ ἔπλασεν ἔνα ἄρρεν καὶ ἔνα θήλυ». Πρόσεξε
πόσην ἀκρίθειαν χρησιμοποιεῖ, ἐπαναλαμθάνων τὸ ἴδιον καὶ
μίαν καὶ δύο φοράς, διὰ νὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἐντυπώσῃ τὰ λε-
γόμενα εἰς τὴν διάνοιαν τῶν ἀκροατῶν. Διότι ἐὰν δὲν ἐν-
διεφέρετο δι᾽ αὐτὸ, ἦτο ἀρκετὸν νὰ εἰπῇ, «Καὶ ἔπλασεν ὁ
Θεὸς τὸν ἄνθρωπον»᾽ ἀλλὰ προσθέτει πάλιν᾽ «Ἔκαμεν αὐὖὐ-
τὸν σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα του». ᾿Αφοῦ λοιπὸν μᾶς ἐδίδα-
ξς μὲ τὰ προηγούμενα, εἰς τί ἀναφέρεται τὸ «Κατ᾽ εἰκόνα»,
δι᾽ αὐτὸ πάλιν ἐπαναλαμβάνων ἑδῶ τὰ ἴδια λόγια, λέγει,
«Ἔπλασεν αὐτὸν σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα του». Καὶ διὰ νὰ
μὴ ἀφήσῃ οὔὕτε μίαν ἀναίσχυντον πρόφασιν δικαιολογίας
εἰς ἐκείνους, ποὺ θέλουν νὰ πολεμοῦν τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκ-
κλησίας, σιγὰ σιγὰ προχωρῶν διδάσκει πάλιν τὰ ἴδια, ὅτι
ἐχρησιμοποίησεν εἰς τοῦτο τὸ ὄνομα τῆς εἰκόνος, διὰ νὰ
ἐξουσιάζῃ δηλαδὴ καὶ νὰ ἔχῃ ὑποταγμένα ὄλα τὰ δημιουρ-
γήματα. Κατὰ πρῶτον δὲ ἂς ἰδοῦμεν τί λέγει᾽ «(αὶ ἔπλασεν
ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον᾽ ἔκαμεν αὐτὸν σύμφωνα μὲ τὴν εἰκό-
να του» ἔπλασεν ἔνα ἄρρεν καὶ ἔνα θῆλυ». ᾿Εκεῖνο
ποὺ ἐδήλωσεν ἀσαφῶς προηγουμένως, εἰπών, «Καὶ ἂς
ἐξουσιάζουν», καὶ ἐδῶ εἶπε σαφέστερα᾽ καὶ αὐτὸ ὅμως
μᾶς τὸ ἐδίδαξεν ἀσαφῶς, διότι χωρὶς νὰ μᾶς ἀναφέρῃ
μέχρι τώρα διὰ τὴν δημιουργίαν τῆς γυναικός, οὔτε
νὰ εἰπῇ, ἀπὸ ποῦ ἐδημιουργήθη ἡ γυναῖκα, λέγει, «ἼΕκα-
μὲν ἕνα ἄρρεν καὶ ἕνα θῆλυ». Εἶδες πῶς διηγήθη ὡς
ὑπαρκτὸν ἐκεῖνο, ποὺ δὲν ὑπῆρχε μέχρι τότε; Διότι ἔχουν
τέτοιο χάρισμα τὰ πνευματικὰ μάτια᾽ οὔτε δεδαίως τὰ σω-
ματικά μας αὐτὰ μάτια ἠμποροῦν νὰ δλέπουν ἔτσι τὰ ὁρα-
τὰ πράγματα, ὅπως τὰ πνευματικὰ μάτια ἐκεῖνα ποὺ δὲν
σιῶτα. Εἰπὼν τοίνυν, (ζΆίροεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς»,

ὡς πρὸς ἀμφοτέρους τὴν εὐλογίαν ποιεῖται, καί φησι" «Καὶ
ηὐλόγησεν αὐτοὺς ὁ Θεός, λέγων: αὐξάνεσϑε, καὶ πληϑύνε-
σϑε, καὶ πληρώσατε τὴν γῆν, καὶ καταπυριδύσατε αὐτῆς, καὶ
ἄρχετε τῶν ἰχϑύων τῆς ϑαλάσσης». ᾿Ιδοὺ τὸ ἐξαίρετον τῆς
εὐλογίας. Τὸ γάρ, «Αὐξάνεοϑε, καὶ πληϑύνεσϑε, καὶ πληρώ-
σατὲ τὴν γῆν», καὶ ἐπὶ τῶν ἀλόγων ζώων, καὶ ἐπὶ τῶν ἔο-
πετῶν ἴδοι τις ἂν εἰρημένον" τὸ δέ, «Κατακυριδύσατε, καὶ
ἄογχετεν, ἐπὶ τοῦ ἀνθρώπου καὶ τῆς γυναικός, “Ὅρα φιλαν-
10 ϑοωπίαν Δεσπότου: καὶ πρὶν ἢ παραγαγεῖν αὐτήν, κοινωνὸν
αὐτὴν τῆς ἀοχῆς ἀπεργάζεται, καὶ τῆς εὐλογίας αὐτὴν ὦ-
ξιοῖ. «Καὶ ἄρχετδ», φησί, «τῶν ἴχϑύων τῆς ϑαλάσσης, καὶ
τῶν πειεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πάντων τῶν πτηνῶν, καὶ
πάσης τῆς γῆς, καὶ πάντων τῶν ἑρπειῶν τῶν ἑοπόντων»
15 ἐπὶ τῆς γῆς».
ἢ, Εἶδες ἐξουσίαν ἄφατον; εἶδες ἀρχῆς μέγεϑος; εἶδες
πάντα τὰ δημιουργηϑέντα ὑπὸ τὴν τούτου ὑποταγὴν γενόμετα;
ΔΙηδὲν λοιπὸν μικρὸν φαντασϑῇς περὶ τοῦ ζώου τούτου τοῦ
λογικοῦ, ἀλλ᾽ ἐννοῶν τῆς τιμῆς τὸ μέγεϑος, καὶ τὴν» περὶ αὐτὸ
20 εὔνοιαν τοῦ «Δεσπότου, ἐκπλήττου τὴν ἄφατον αὐτοῦ φιλαν-
ϑρωπίαν. «Καὶ εἶπεν ὃ Θεός" ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πάντα χόο-
τον» σπόριμον, σπεῖοο» σπέρμα, ὅ ἔστιν ἐπάνω πάσης τῆς γῆς,
καὶ πᾶν ξύλον, ὃ ἔχει ἐν ἑαυτῷ καρπὸν σπέρματος σπορίμου,
ὑμῖν ἔσται εἰς δρῶσιν, καὶ πᾶσι τοῖς ϑηρίοις τῆς γῆς, καὶ
25 πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ, καὶ παντὶ ἑἕἑρπετῷ ἕρποντι
ἐπὶ τῆς γῆς, ὃ ἔχει ἐν ξαυτῷ ψυχὴν ζωῆς, καὶ πάντα χόρτον
χλωρὸν. εἷς ὀρῶσιν. Καὶ ἐγένετο οὕτως». Θέα μοι τῶν ρη-
μάτων τὴν ἀκρίδειαν, ἀγαπητέ, καὶ τὴν ἄφατον τοῦ Θεοῦ
φιλανϑρωπίαν, καὶ μηδὲν ἁπλῶς παραδράμῃς τῶν εἶἰρημέ-
30 νων, «Καὶ εἶπεν», φησίν, «ὁ Θεός, ἰδοὺ δέδωκα ὑμῖν πάντα
χόρτον σπόριμον» ὡς πρὸς τοὺς δύο ἡ διάλεξις γίνεται,
καὶ ταῦτα, μηδέπω τῆς γυναικὸς παραχϑείσης. Εἶτα ἵνα
μάϑῃς αὐτοῦ τὴν ὑπεοδάλλουσαν ἀγαϑότητα, ὅρα πῶς οὐ
ΟΜΙΛΙΑ Ἱ’ 255
θλέπονται, οὔτε ὑπάρχουν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν εἶπεν, «"Εκαμεν

ἕνα ἄρρεν καὶ ἕνα θῆλυ», εὐλογεῖ καὶ τοὺς δύο, καὶ λέγει"
«Καὶ εὐλόγησεν ὁ Θεὸς αὐτούς, λέγων αὐξάνεσθε καὶ
πληθύνεσθε καὶ γεμίσατε τὴν γῆν καὶ κυριεύσατε αὐτὴν
καὶ ἐξουσιάζετε τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης». ᾿Ιδοὺ τὸ ἐξαι-
ρετικὸν τῆς εὐλογίας. Διότι τό, «Αὐξάνεσθε καὶ πληθύνε-
σθε καὶ γεμίσατε τὴν γῆν», θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανείς,
ὄτι ἔχει λεχθῆ καὶ διὰ τὰ ἄλογα ζῶα καὶ διὰ τὰ ἑρπετά"
τὸ δέ, «Κυριεύσατε καὶ ἑξουσιάζετε», διὰ τὸν ἄνδρα καὶ
τὴν γυναῖκα. Πρόσεξε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ᾽ καὶ
προτοῦ ἀκόμη δημιουργήσῃ τὴν γυναῖκα, τὴν καθιστᾷ συμ-
μέτοχον τῆς ἐξουσίας καὶ τὴν ἀξιώνει τῆς εὐλογίας του.
«Καὶ ἐξουσιάζετε, λέγει, τοὺς ἰχθῦς τῆς θαλάσσης καὶ τὰ
πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ ὅλα τὰ ζῶα καὶ ὅλην τὴν γῆν καὶ
ὄλα τὰ ἐρπετά, ποὺ ἔρπουν ἑπάνω εἰς τὴν γῆν».
5. Εἶδες ἐξουσίαν ἀνυπολόγιστον; εἶδες τὸ μέγεθος τῆς
ἀρχηγίας; εἶδες ὅτι ὄλα τὰ δημιουργήματα ὑπετάγησαν
εἰς αὐτόν; Νὰ μὴ φαντασθῇς λοιπὸν τίποτε τὸ ἀσήμαντον
διὰ τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον, ἀλλὰ κατανοῶν τὴν ὑπερθολι-
κἠν τιμήν καὶ τήν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ δι᾽ αὐτό, νὰ ἐκπλήσσε-
σαι ἀπὸ τὴν ἄπειρον φιλανθρωπίαν του. «Καὶ εἶπεν ὁ Θεὸς
ἰδού, σᾶς ἔδωσα ὅλα τὰ σπερματοφόρα φυτά, τὰ ὁποῖα
εὐρίσκονται ἐπάνω εἰς ὅλην τὴν γῆν, καὶ ὅλα τὰ δένδρα,
τὰ ὁποῖα παράγουν καρποὺς περιέχοντας μέσα των τὰ
σπέρματα᾽ αὐτὰ θὰ εἶναι πρὸς διατροφήν σας. Εἰς ὅλα τὰ
ἄγρια θηρία τῆς γῆς, εἰς ὅλα τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ
εἰς ὅλα τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς, εἰς τὰ ὁποῖα ὑπάρχει ψυχὴ
ζῶσα, δίδω ὅλα τὰ χλωρὰ φυτὰ πρὸς διατροφήν. “Ετσι
καὶ ἔγινε». Πρόσεξε τὴν ἀκρίθδειαν τῶν λόγων, ἀγαπητέ,
καὶ τὴν ἄπειρον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ καὶ νὰ μὴ προσ-
περνᾷς μὲ ἐπιπολαιότητα τίποτε ἀπὸ τἀ λεχθέντα. «Καὶ
εἶπε, λέγει, ὁ Θεός᾽ ἰδού, σᾶς ἔδωσα ὅλα τὰ σπερματοφόρα
φυτά». Ὅμιλεϊ ὡς νὰ ἀπευθύνεται καὶ πρὸς τοὺς δύο, καὶ
αὐτά, ἐνῷ ἡ γυναῖκα δὲν εἶχε ἀκόμη δημιουργηθῆ. "Ἔπειτα
διὰ νὰ μάθῃς τὴν ὑπερθολικὴν ἀγαθότητά του, πρόσεχε
πῶς δὲν ἐπιδεικνύει τὴν φιλανθρωπίαν του καὶ τὴν ὑπερ-
μέχρι τοῦ ἀνϑρώπου καὶ τῆς γυναικὸς τῆς μηδέπω παραχῦὕεί-

σης τὴν φιλανϑρωπίαν ἐπιδείκνυται, καὶ τὴν ὑπερδάλλουσαν
φιλοτιμίαν, ἀλλὰ καὶ μέχρις αὐτῶν τῶν ἀλόγων. Εἰπὼν γάρ,
«(Ὑμῖν ἔσται εἰς ὁρῶσιν», ἐπήγαγε, «Καὶ πᾶσι τοῖς ϑηρίοις
τῆς γῆς». Ὅρα πάλιν ἑτέραν ἄδυσσον φιλανϑρωπίας, Οὐ
μόνον γὰρ τῶν ἀλόγων τῶν ἡμέρων, καὶ πρὸς τροφὴν ἡμῖν
ἐπιτηδείων, καὶ πρὸς ὑπηρεσίαν, πρόνοιαν» πεποίηται, ἀλλὰ
καὶ τῶν ϑηοίων. Καὶ τίς ἂν κατ᾽ ἀξίαν ἐφίκοιτο τῆς ἀπείρου
ταύτης ἀγαϑότητος; « Ὑαωῖν ἔσται εἰς ὀρῶσιν», φησί, ὠοκὶ
10 πᾶσι τοῖς ϑηρίοις τῆς γῆς, καὶ πᾶσι τοῖς πετεινοῖς τοῦ οὐ-
ραγοῦ, καὶ παγτὶ δοπετῷ ἕοποντι ἐπὶ τῆς γῆς, ὃ ἔχει ἐν
δαυτῷ ψυχὴν ζωῆς, καὶ πάντα χόρτον χλωρὸν εἰς ὄὀρῶσιν».
Πολλὴ τοῦ Δεσπότου δείκνυται ἣ περὶ τὸν ἄνϑρωπον τὸν
ὑπ’ αὐτοῦ δημιουργηϑέντα πρόνοια. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ αὐτὸν παρή-
15 γαγε, καὶ πᾶσαν αὐτῷ τὴν ἀοχὴν τῆς δημιουργίας ἐνεχείρισεν,
ἕνα μὴ εὐθέως καὶ ἐκ προοιμίων δρῶν τῶν ἀλόγων τὸ πλῆ-
ϑος, δυσχεραίνειν ἔχῃ, ὡς οὐ μὴ δυνάμενος ἀρκέσαι πρὸς
τὴν τῶν τοσούτων ζώων τροφήν, πρὶν ἢ κἂν ἔννοιαν αὐτόν
τινα δέξασθαι περὶ τούτου, προλαδὼν ὃ ἀγαϑὸς Δεσπότης
20 παραμυϑούμενος αὐτόν, ὡς εἰπεῖν, καὶ δεικνὺς ὡς καὶ αὐτὸς
παὶ τὰ ἄλογα πάντα πολλὴν ἔξει τὴν ἀφϑονίαν, τῆς γῆς τῷ
ποοστάγματι τοῦ Δεσπότου πρὸς τὴν διατροφὴν τούτων ὑπη-
οδτουμένης, εἰπών, «Ὑμῖν ἔσται εἷς ὀρῶσιν», εὐθέως ἐπή-
γαγε, «Καὶ τοῖς ϑηρίοις τῆς γῆς, καὶ τοῖς πειεινοῖς τοῦ οὐ-
25 οανοῦ, καὶ παντὶ ἑοπετῷ ἕρποντι ἐπὶ τῆς γῆς, ὃ ἔχει ἐν ὃ-
αὐτῷ ψυχὴν ζωῆς, καὶ πάντα χόρτον χλωρὸν εἰς ὄρῶσιν.
Καὶ ἐγένετο οὕτω». Πάντα ὅσα προσέταξεν ὁ δημιουργύς,
φησίν, εἰς ἔργον ἐξῆλϑε, καὶ πάντα εἷς τὴν προσήκουσαν
εὐταξίαν ἀποκατέστη" διά τοῖ τοῦτο εὐθέως ἐπήγαγε, «Καὶ
30 εἶδεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησε, καὶ ἰδοὺ καλὰ λίαν».
6, Τίς ἂν κατ᾽ ἀξίαν ἀνυμνήσεις τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν
ἀκρίδειαν; ᾿Ιδοὺ γὰρ καὶ . ὀνταῦϑα
Δ
διὰ μιᾶς λέξεως εἰποῦσα,
ΟΜΙΛΙΑ Ι΄ 257
βθολικὴν γενναιοδωρίαν μόνον εἰς τὸν ἄνδρα καὶ τὴν γυ-

ναῖκα, ἡ ὁποία δὲν ἐδημιουργήθη ἀκόμη, ἀλλὰ καὶ εἰς αὐ-
τὰ τὰ ἄλογα ζῶα. Διὸτι ἀφοῦ εἶπε, «Θὰ εἶναι πρὸς δια-
τροφὴν σας», ἐπρόσθεσε, «Καὶ εἰς ὅλα τὰ θηρία τῆς γῆς».
Πρόσεξε πάλιν ἄλλην ἀμέτρητον φιλανθρωπίίαν. Διότι ὄ-
χι μόνον φροντίζει διὰ τὰ ἥμερα ζῶα, τὰ ὁποῖα εἶναι
χρήσιμα διὰ τὴν διατροφὴν καὶ τὴν ἐξυπηρέτησίν μας,
ἀλλὰ καὶ διὰ τὰ ἄγρια θηρία. Καὶ ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ
πλησιάσῃ ἐπάξια τὴν ἄπειρον αὐτήν ἀγαθότητα; «Θὰ
εἶναι πρὸς διατροφήν σαα, λέγει, καὶ εἰς ὅλα τἀ ἄγρια
θηρία τῆς γῆς, εἰς ὅλα τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ εἰς ὅλα
τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς, εἰς τὰ ὁποῖα ὑπάρχει ψυχὴ ζῶσα,
δίδω ὅλα τὰ χλωρὰ φυτὰ πρὸς διατροφήν». ᾿Επιδεικνύε-
ται μεγάλη πρόνοια ἀπὸ τὸν Θεὸν εἰς τὸν ἄνθρωπον, ποὺ
ἐδημιουργήθη ἀπ΄ αὐτόν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν τὸν ἐδημιούργησε
καὶ παρεχώρησεν εἰς αὐτὸν ὅλην τὴν ἐξουσίαν τῆς δη-
μιουργίας, διά νὰ μή ἠμπορῇ νὰ δυσανασχετῇ ἁμέσως ἀπὸ
τὴν ἀρχήν, ἐπειδὴ ἔθλεπε τὸ πλῆθος τῶν ζώων, καθόσον
δὲν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἱκανοποιήσῃ τὴν διατροφὴν τόσον
πολλῶν ζώων, προτοῦ ἀκόμη νὰ ἀντιληφθῇ κάτι δι᾿ αὐτό,
παρηγορῶν αὐτὸν προκαταβολικῶς, οὕτως εἰπεῖν, ὁ ἀγα-
θὸς Θεὸς καὶ ἀποδεικνύων ὄτι καὶ αὐτὸς καὶ ὅλα τὰ ζῶα
θὰ ἔχουν μεγάλην ἀφθονίαν ἀγαθῶν, ἀφοῦ ἡ γῆ μὲ τήν
προσταγὴν τοῦ Δημιουργοῦ ἐξυπηρετεῖ τήν διατροφὴν αὐ-
τῶν, ὅταν εἶπε, «Θὰ εἶναι πρὸς διατροφήν σας», ἀμέσως
ἐπρόσθεσε, «Καὶ εἰς ὄλα τὰ ἄγρια θηρία τῆς γῆς, καὶ τὰ
πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ εἰς ὅλα τὰ ἑρπετὰ τῆς γῆς, εἰς
τὰ ὁποῖα ὑπάρχει ψυχὴ ζῶσα, δίδω ὅλα τὰ χλωρὰ φυτὰ
πρὸς διατροφήν. ἔτσι καὶ ἔγινε». Ὅλα ὄσα ἐπρόσταξεν
ὁ δημιουργός, λέγει, ἐπραγματοποιήθησαν καὶ ὄλοι ἔγιναν
εἰς τὴν ἁρμόζουσαν τάξιν᾽ δι᾽ αὐτὸ βεθαίως ἐπρόσθεσεν
ἀμέσως, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὄλα ὅσα ἔκαμε, καὶ ἦσαν
πράγματι πολὺ καλά».
θ. Ποῖος θὰ ἠμποροῦσς νὰ ἐξυμνήσῃ ἐπάξια τὴν ἀκρί-
θειαν τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς; Διότι ἰδοὺ καὶ τώρα ἀφοῦ εἶπε
μὲ μίαν λέξιν, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅλα ὄσα ἔκαμεν», ἀπε-
17
258 ΙΩαννοΟοΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
«Καὶ εἶδεν ὃ Θεὸς πάντα ὅσα ἐποίησεν, πάντων τῶν μετὰ

ταῦτα ἀντιλέγειν ἐπιχειρούντων τὴν γλῶτιαν ἐπεστόμισε.
«Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησε», φησί, «καὶ ἰδοὺ
καλὰ λίαν, Καὶ ἐγένετο ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ, ἡμέρα
ἕκτη». ᾿Επειδὴ γὰρ ἐφ᾽ ἑκάστου τῶν δημιουργηϑέντων ἔλεγε,
«Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι καλόν», νῦν ὅτε τὰ πάντα συνετελέσϑη,
καὶ τὰ τῆς ἕκτης ἡμέρας ἔργα τέλος ἔλαδε, καὶ ὃ μέλλων
πάντων τῶν δημιουργηϑέντων ἀπολαύειν εἰς τὸ μέσον παρή-
χϑη, φησί: «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησε, καὶ ἰδοὺ
10 καλὰ λία»». Σκόπει πῶς συλλαδὼν τὰ δημιουργηϑέντα ἅ-
παντὰα διὰ τῆς λέξεως ταύτης τῆς, «Πάντα», πᾶσι τοῖς δη-
μιουργηϑεῖσι τὸν ἔπαινον ἀπεκλήρωσεν. Οὐδὲ γὰρ εἰποῦσα,
«Απανταν, ἠρκέσϑη, ἀλλ᾽ ἐπήγαγεν. «Ὅσα ἐποίησε» «αἱ
οὐδὲ μέχρι τούτου ἔοτη, ἀλλά, «Καὶ ἰδοὺ καλά», καὶ «Δίαν
15 παλάν», φησί, τοῦτ᾽ ἔστι, πάνν καλά, “Ὅταν οὖν ὃ Δεσπότης,
ὃ ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι παραγαγών, καλὰ καὶ πάνυ
καλὰ τὰ δημιουργήματα προσείποι, τίς ἂν τολμήσειε, κἂν αὖ-
τομανίας ἦ πεπληρωμένος, διᾶραι τὸ στόμα καὶ ἀντιφϑέγξα-
σϑαι τοῖς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ οηϑεῖσιν; ᾿Επειδὴ γὰρ ἕν τοῖς ὅρω-
20 μένοις οὗὐ μόνον φῶς ἐδημιουογήϑη, ἀλλὰ καὶ σκότος ἀπ᾽
ἐναντίας τῷ φωτί, καὶ οὗ μόνον ἡμέρα, ἀλλὰ καὶ νὺξ ἀπ᾽
δναντίας τῇ ἡμέρᾳ καὶ ἐπὶ τῶν ἐκ τῆς γῆς ἀναδιδομένων
σπερμάτων, οὗ μόνον ὀοτάγαι χρήσιμοι, ἀλλὰ καὶ ὀλέϑριαι,
καὶ δένδοα οὐ μόνον ἔγκαρπα, ἀλλὰ καὶ ἄκαρπα, καὶ ζῶα οὐ
25 μόνον ἥμερα, ἀλλὰ καὶ ἄγρια καὶ ἀτίϑασα" καὶ ἐπὶ τῶν ἔκ
τῶν ὑδάτων ἀναδοϑέντων, οὐ μόνον ἰχϑύες, ἀλλὰ καὶ κήτη
καὶ ἕτερα ϑηρία ϑαλάττια' καὶ γῇ οὗ μόνον οἰκουμένη, ἀλλὰ
καὶ ἀοίκητος" καὶ οὐ μόνο» ὕπτια πεδία, ἀλλὰ καὶ ὄρη καὶ
γάπαι' καὶ ἐπὶ τῶν πετεινῶν, οὐ μόνον ἥμερα, καὶ πρὸς
30 τοοφὴν ἡμῖν ἐπιτήδεια, ἀλλὰ καὶ ἄγρια καὶ ἀκάϑαρτα ξῶα,
χαὶ ἰκτῖνες, καὶ γῦπες, καὶ ἕτερα πολλὰ τοιαῦτα' καὶ ἐπὶ
τῶν ὃκ τῆς γῆς ἀναδοθέντων, οὗ μόνον ἥμερα ζῶα, ἀλλὰ
καὶ ὄφεις, καὶ ἔχεις, καὶ δοάκοντες, καὶ λέοντες, καὶ παο-
ΟΜΙΛΙΑ [’ 259
στόμωσεν ὅλους ἐκείνους, ποὺ ὕστερα ἀπὸ αὐτὰ ἐπιχει-

ροῦν νὰ ἀντιλέγουν»- Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅλα ὅσα ἔκαμε,
λέγει, καὶ ἤσαν πράγματι πολὺ καλά. Καὶ ἔγινε θράδυ,
καὶ ἔγινε πρωΐ, ἠμέρα ἕκτη». ᾿Επειδὴ λοιπὸν διὰ κάθε δη-
μιούργημα ἔλεγε, «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς ὅτι ἦτο καλόν», τώρα
ποὺ ἐσυμπληρώθησαν τὰ πάντα καὶ ἐτελείωσαν τὰ ἔργα
τῆς ἕκτης ἡμέρας, καὶ ἐκεῖνος, ποὺ πρόκειται νὰ ἀπολαύῃ
ὅλα τὰ δημιουργηθέντα, ἐδημιουργήθη, λέγει᾽' «Καὶ εἶδεν
ὁ Θεὸς ὅλα ὄσα ἔκαμε, καὶ πράγματι ἦσαν πολὺ καλά».
Πρόσεξε πῶς ἀφοῦ συμπεριέλαδεν ὅλα τὰ δμιουργήματα
μὲ τήν λέξιν αὐτήν, δηλαδὴ τὴν λέξιν «Πάντα», ἀπένειμε
τὸν ἔπαινον εἰς ὅλα τὰ δημιουργήματα. Διότι οὔτε ἀφοῦ
εἶπεν «Ὅλα», ἔμεινεν ἱκανοποιημένος, ἀλλὰ ἐπρόσθεσεν,
«Ὅσα ἔκαμε᾽» καὶ οὔτε περιωρίσθη εἰς αὐτὸ μόνον, ἀλλὰ
λέγει, «Καὶ πράγματι ἦσαν καλά», καὶ «Λίαν καλά», δηλα-
δή, πολὺ καλά. “Ὅταν λοιπὸν ὁ Θεός, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὸ
μηδὲν ἔφερεν αὐτὰ εἰς τήν ὕπαρξιν, θὰ ὀνομάσῃ καλά
καὶ πολὺ καλὰ τὰ δημιουργήματα, ποῖος θὰ τολμήσῃ, καὶ
ἄν ἀκόμη εἶναι! ἐντελῶς παράφρων, νὰ ἀνοίξῃ τὸ στόμα
του καὶ νὰ ἀντιμιλήσῃ εἰς τἀ λεχθέντα ἀπὸ τὸν Θεόν;
Διότι δὲν ἐδημιουργήθη μόνον φῶς εἰς τὰ ὀρώμενα κτί-
σματα, ἀλλὰ καὶ τὸ σκοτάδι, ἀντίθετον πρὸς τὸ φῶς καὶ
ὄχι μόνον ἡμέρα, ἀλλὰ καὶ νύκτα, ἀντίθετος εἰς τὴν ἡμέ-
ραν. Καὶ εἰς τὰ φυτά, ποὺ φυτρώνουν ἀπὸ τὴν γῆν, ὄχι
μόνον ἐδλάστησαν χόρτα χρήσιμα, ἀλλὰ καὶ θλαθερά, καὶ
δένδρα ὄχι μόνον καρποφόρα, ἀλλὰ καὶ ἄκαρπα᾽ καὶ ζῶα
ὄχι μόνον ἥμερα, ἀλλὰ καὶ ἄγρια καὶ ἀνυπότακτα. Καὶ εἰς
ἐκεῖνα ποὺ προῆλθαν ἀπὸ τἀ ὕδατα, ὄχι μόνον ἰχθῦς, ἀλλὰ
καὶ κήτη καὶ ἄλλα θαλάσσια θηρία. Καὶ γῆ ὅχι μόνον ποὺ
κατοικεῖται, ἀλλὰ καὶ ἀκατοίκητος᾽ καὶ ὄχι μόνον ὁμαλαὶ
πεδιάδες, ἀλλὰ καὶ βουνὰ καὶ φαράγγια. Καὶ εἰς τὰ πτηνά,
δὲν ὑπάρχουν μόνον ἥμερα καὶ κατάλληλα εἰς τὴν δια-
τροφήν μας, ἀλλὰ καὶ ἄγρια καὶ ἀκάθαρτα ζῶα, καὶ γερά-
κια καὶ γῦπες καὶ πολλὰ ἄλλα παρόμοια. Καὶ εἰς τὰ προ-
ελθόντα ἀπὸ τὴν γῆν, ὄχι μόνον ἥμερα ζῶα, ἀλλὰ καὶ
φίδια καὶ ἔχιδναι καὶ ὑπερμεγέθη φίδια καὶ λεοντάρια καὶ
δάλεις" - καὶ ἐπὶ τοῦ“3ἀέρος πάλιν

᾽
οὐ3 μόνον
, Π
ὑετοὶ "
καὶ , ἄνεμοι
Ψ
ὁπιτήδειοι, ἀλλὰ καὶ χάλαζαι, καὶ χιόνες" καὶ εἴ τις καϑ᾽

ἕκαστον ἐπεξιέναι δούλοιτο, πολλὰ εὑρήσει ἐφ᾽ ἑκάστῳ τῶν
δημιουργηϑέντων, οὐ μόνον ἡμῖν (οὐ) χρήσιμα, ἀλλὰ «αἱ Η
ὁλαδερὰ νομιζόμενα" ἵν᾽ οὖν μηδενὶ ἐξῇ τῶν μετὰ ταῦτα πρὸς
τὰ δημιουργηϑέντα ἀποδλεπόντων ἐπισκήπιευιν τοῖς γεγενη-
μένοις, καὶ λέγειν" διὰ τί τοῦτο; εἰς τί τοῦτο; καί, τὸ μὲν
καλῶς γεγένηται, τὸ δὲ οὐ καλῶς" διὰ τοῦτο ἡ ἁγία Γραμὴ
πάντας, ὧς εἰπεῖν, τοὺς ἀγνωμονεῖν ἐπιχειροῦντας ἐπιστομί-
10 ζουσα, κατὰ τὴν ἕκτην ἡμέραν μετὰ τὴν ἁπάντων δημιουο-
γίαν, φησί: «Καὶ εἶδεν ὁ Θεὸς τὰ πάντα ὅσα ἐποίησε, καὶ
ἰδοὺ καλὰ λίαν». Τί ταύτης τῆς ἀξιοπιστίας ἴσον γένοιτ᾽
ἄν, ὅταν αὐτὸς ὁ δημιουργὸς τῶν ἁπάντων ψηφίζεται, καὶ
λέγει, ὅτι πάντα τὰ γεγενημένα καλά, καὶ καλὰ λίαν; Ὅ-
15 ταν τοίνυν ἴδῃς τινὰ ἐξ οἰκείων λογισμῶν κινούμενον, καὶ
ὀουλόμενον ἀντιῳφϑέγξασϑαι τῇ ϑείᾳ Γραφῇ, ὡς μαινόμενον
ἀποστράφηϑι: μᾶλλον δὲ μηδὲ ἀποσιραφῆς, ἀλλ᾽ ἐλεῶν αὐτὸν
τῆς ἀγνοίας, πάραγε τὸ παρὰ τῆς ϑείας Γραφῆς εἰρημένον,
καὶ λέγε, ὅτι «Εἶδεν ὁ Θεὸς πάντα ὅσα ἐποίησε, καὶ εἶπεν,
20 «Ἰδοὺ καλὰ λίαν» καὶ ἴσως ἐπισχεῖν αὐτοῦ δυνήσῃ τὴν
ἀκόλαστον γλῶτταν. Εἰ γὰρ ἐπὶ τῶν ἀνϑρωπίνων πραγμάτων,
ἐπειδὰν Ἰδωμέν τινας τῶν ἐν ἀξιώμασι ψηφιζομένους τοῖς
γεγενημένοις, οὐκ ἀντιτείνομεν, ἀλλὰ συγκατατιϑέμεϑα, καὶ
τῆς οἰκείας κρίσεως πολλάκις προτιμῶμεν τὴν παρ᾽ ἐκείνων
25 ψῆφον" πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ, τοῦ δημιουρ-
γοῦ τῶν δρωμένων ἁπάντων, τοῦτο ποιεῖν χοή, καὶ μαϑόντας
τὴν παρ᾽ αὐτοῦ ψῆφον, κατακοιμίζειν τοὺς ἡμετέρους λογι-
σμούς, καὶ μηδὲν περαιτέρω τολμᾶν, ἀλλ᾽ εἰδέναι καὶ πεπλη-
θοφορῆσϑαι, ὅτι πάντα λόγῳ τινὶ καὶ φιλανθρωπίᾳ παρ᾽ αὖ-
ΟΜΙΛΙΑ ᾿΄ 261
λεοπαρδάλεικς. Καὶ εἰς τὴν ἀτμόσφαιραν πάλιν δὲν ὑπάρ-

χουν μόνον δθροχαὶ καὶ εὐνοῖκοϊ ἄνεμοι, ἀλλὰ καὶ χαλάζι
καὶ χιόνια. Καὶ ἐὰν κανεὶς θά ἤθελε νὰ ἐξετάσῃ καλὰ
κάθε ἕνα δημιούργημα, θὰ εὐρῇ εἰς αὐτό, ὄχι μόνον χρή-
σιμα εἰς ἡμᾶς, ἀλλὰ καὶ θεωρούμενα θλαθερά. Διὰ νὰ μὴ
ἐπιτρέψῃ λοιπὸν εἰς κανένα ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ ὕστερα
ἀπὸ αὐτὰ ἐξετάζουν μὲ ἀκρίδειαν τὰ δημιουργήματα, νὰ
κατηγοροῦν αὐτά, τὰ ὁποῖα ἔχουν γίνει καὶ νὰ λέγουν᾽
διατί αὐτό; εἰς τί ὠφελεῖ αὐτό; καὶ αὐτὸ μὲν ἔχει γίνει
καλῶς, αὐτὸ δὲ κακῶς, δι’ αὐτὸ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ἀποστο-
μώνουσα, ὅπως θὰ ἠμπορούσαμεν νὰ εἰποῦμεν, ὅλους ποὺ
ἐπιχειροῦν νὰ γίνουν ἀγνώμονες, κατὰ τὴν ἔκτην ἡμέραν
ὕστερα ἀπὸ τὴν δημιουργίαν ὅλων, λέγει «Καὶ εἶδεν ὁ
Θεὸς ὅλα ὅσα ἔκαμε, καὶ πράγματι ἦσαν πολὺ καλά». Τί
θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ἴσον πρὸς αὑτὴν τὴν ἀξιοπιστίαν,
ὅτσν ὁ ἴδιος ὁ δημιουργὸς τῶν πάντων ἐκφράζει τήν γνώ-
μῆν του καὶ λέγει, ὅτι ὅλα τἀ δημιουργηθέντα εἶναι καλὰ
καὶ πολὺ καλά; Ὅταν λοιπὸν ἰδῇς κάποιον, ὁ ὁποῖος κι-
νεῖται! ἀπὸ τἀς ἰδικάς του σκέψεις καὶ θέλει νὰ ἀντιλέγῃ
εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, νὰ τὸν ἀποστραφῇς ὡς παράφρο-
να᾿ καλύτερα δέ, οὔτε νὰ τὸν ἀποστραφῇςα, ἀλλὰ συγχω-
ρῶν τὴν ἄγνοιάν του, παρουσίαζε τὸ λεχθὲν ἀπὸ τὴν ᾿Α-
γίαν Γραφὴν καὶ λέγε, ὅτι «Εἶδεν ὁ Θεὸς ὅλα ὅσα ἔκαμε,
καὶ εἶπε᾽ Πράγματι εἶναι πολὺ καλά», καὶ ἴσως θὰ ἠμπο-
ρέσῃς νὰ συγκρατήσῃς τὴν ἀκόλαστον γλῶσσαν του. Διότι
ἐὰν εἰς τὰ ἀνθρώπινα πράγματα, ὅταν ἰδοῦμεν μερικούς,
ποὺ ἔχουν τὰ ἀξιώματα, νὰ ἐκφέρουν γνώμην δι᾽ αὐτὰ ποὺ
ἔχουν γίνει, δὲν ἐναντιωνώμεθα, ἁλλὰ συμφωνοῦμεν καὶ
πολλὰς φορὰς ἀπὸ τὴν ἰδικήν μας γνώμην προτιμῶμεν τὴν
ἀπόφασιν ἐκείνων κατὰ πολὺ περισσότερον αὐτὸ πρέπει
νὰ κάμνωμεν εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ Θεοῦ τῶν ὅλων, ὁ
ὁποῖος εἶναι ὁ δημιουργὸς ὅλων τῶν ὁρατῶν, καὶ ἀφοῦ
μάθωμεν τὴν γνώμην του, νὰ καταπαύωμεν τὰς ἰδικάς μας
σκέψεις καὶ νὰ μὴ τολμῶμεν τίποτε περισσότερον, ἀλλὰ
νὰ γνωρίζωμεν καὶ νὰ πληροφορηθοῦμεν, ὅτι τά πάντα ἐδη-
μιουργήθησαν ἀπ᾿ αὐτὸν μὲ τὸν λόγον καὶ ἐξ αἰτίας τῆς
τοῦ παρήχϑη, καὶ οὖδέν ἔστιν ἁπλῶς καὶ εἰκῇ γεγενημένον"

ἀλλὰ κἂν ἡμεῖς διὰ τὴν ἀσϑένειαν τῶν ἡμετέρων λογισιιῶν
ἀ;γοῶμεν τὴν χρείαν τῶν γεγενημένων, αὐτὸς κατὰ τὴν αὖ-
τοῦ σοφίαν καὶ εὐμήχανον φιλανϑοωπίαν ἅπαντα παρήγαγε.
7. «Καὶ ἐγένετο», φησίν, «ἑσπέρα, καὶ ἐγένετο πρωΐ,
ἡμέρα ἕκτη». Τῷ τέλει τῆς ἕκτης ἡμέρας καὶ τὸ τέλος
τῶν δημιουργημάτων ἁπάντων ἐπέϑηκε' διὰ τοῦτο καὶ ἐπή-
γαγε: «Καὶ συνετελέσϑησαν ὁ οὐρανός, καὶ ἡ γῆ, καὶ πᾶς
ὁ κόσιιος αὐτῶν». Σκόπει τὸ ἀνεπαχϑὲς καὶ ἀπέριττον τῆς
10 ϑείας Γραφῆς, Τῶν συνεκτικωτάτων στοιχείων μνημονεύσα-
σα, οὐκέτι κατὰ μέρος τῶν λοιπῶν ἐμνήσϑη, ἀλλ᾽ εἰποῦσα,
«Δυνετελέσϑη ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ», φησί, «Καὶ πᾶς ὁ κόσμος
αὐτῶ»»" ἐμφαίνουσα διὰ τούτου τὰ κατὰ τὴν γῆ» ἅπαντα
καὶ τὸν οὐρανόν. Κόσμος γὰρ τῆς γῆς τὰ ἐξ αὐτῆς ἄἀναδιδ'-
15 μδνα, ἢ ὁλάστη τῶν δοτανῶν, τῶν καρπῶν ἡ φορά, τῶν δέν-
δοων οἵ καρποί, τὰ ἄλλα ἅπαντα, οἷς αὐτὴν ὅ δημιουργὸς
πατεκόσμησε' καὶ τοῦ οὐρανοῦ πάλιν κόσμος, ἥλιος, σελήνη,
τῶν ἄστρων ἡ ποικιλία, καὶ τὰ ἐν μέσῳ ἅπαντα δημιουργή-
ματα. Διὰ τοῦτο τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς μνημονεύσαοα 1,
20 ϑεία Γραφῇ, πᾶσαν τὴν δημιουργίαν διὰ τούτων τῶν στοιχεί-
ὧν συμπεριέλαδε. «Καὶ συνετέλεσεν, φησίν, «ὦ Θεὸς ἐν τῇ
ἡμέρᾳ τῇ ἕκτῃ τὰ ἔογα αὐτοῦ ἃ ἐποίησε». Σκόπει πῶς καὺ
ἅπαξ καὶ δεύτερον τὸ αὐτὸ λέγει, ἵνα μάϑωμεν ὅτι μέχρι τῆς
ἕκτης ἡμέρας τὰ τῆς δημιουργίας ἅπαντα γεγένηται. «Συν»ε-
25 τέλεσε γάρ», φησί, «τῇ ἡμέρᾳ πῇ ἕκτη τὰ ἔργα αὐτοῦ ἃ ἐ-
ποίησε, καὶ κατέπαυσεν ὃν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ξδδόμη ἂἃπὸ πάντων
τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἐποίησε». Τί ἔοτι, «Καὶ κατέπαυσε
τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑδδόμῃ ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν ἔ-
ποίησεν; Θέα πῶς ἀνϑρωπίνως, καὶ διὰ τὴν πρὸς ἡμᾶς συγ-
30 κατάδαοι» ἅπανπα διαλέγεται ἢ ϑεία Γραφή: οὐδὲ γὰρ ἦν
ἄλλως ἡμᾶς συνιέναι τι τῶν λεγομένων μὴ τοσαύτης ἄξιο»-
ΟΜΙΛΙΑ τ 263
φιλανθρωπίας του, καὶ δὲν ὑπάρχει τίποτε, τὸ ὁποῖον ἔχει

δημιουργηθῆ τυχαῖα καὶ ἄσκοπα. ᾿Αλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη ἧ-
μεῖς, ἐξ αἰτίας τῆς ἀδυναμίας τῶν ἰδικῶν μας σκέψεων,
δὲν γνωρίζωμεν τὴν χρησιμότητα τῶν δημιουργηθέντων,
αὐτὸς ἐδημιούργησε τὰ πάντα σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικήν
του σοφίαν καὶ ἐπινοητικὴν φιλανθρωπίαν.
7. «Καὶ ἔγινε, λέγει, θράδυ, καὶ ἔγινε πρωΐ, ἡμέρα
ἕκτη». Εἰς τὸ τέλος τῆς ἔκτης ἡμέρας, ἐτοποθέτησε καὶ
τὸ τέλος τῆς δημιουργίας τῶν ὅλων᾽ δι᾿ αὐτὸ καὶ ἐπρόσθε-
σε΄ «Καὶ ἐπερατώθησαν ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ καὶ ὅλος ὁ
κόσμος αὐτῶν». Πρόσεξε τὴν ἄνεσιν καὶ τὴν ἁπλότητα
τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς. ᾿Αφοῦ ἀνέφερε τὰ σπουδαιότερα στοι-
χεῖα, δὲν ἐμνημόνευσε χωριστὰ τὰ ὑπόλοιπα, ἀλλὰ ἀφοῦ
εἶπε, «Ἔπερατώθησαν ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ», λέγει, «Καὶ
ὅλος ὁ κόσμος αὐτῶν», περιλαμθδάνουσα μὲ αὐτὸ ὅλα τὰ
ὑπάρχοντα εἰς τὴν γῆν καὶ τὸν οὐρανόν. Διότι κόσμος τῆς
γῆς εἶναι ἐκεῖνα, ποὺ φυτρώνουν ἀπὸ αὐτήν, δηλαδὴ ἡ
βθλάστησις τῶν φυτῶν, ἡ ἐσοδεία τῶν καρπῶν, οἱ καρποὶ
τῶν δένδρων, ὅλα τὰ ἄλλα, μὲ τὰ ὁποῖα ἐστόλισεν αὐτὴν
ὁ δημιουργός καὶ τοῦ οὐρανοῦ πάλιν κόσμος εἶναι, ὁ
ἥλιος, ἡ σελήνη, ἡ ποικιλία τῶν ἄστρων, καὶ ὅλα τὰ δη-
μιουργήματα τὰ εὐρισκόμενα ἀνάμεσα εἰς αὐτά. Δι᾿ αὐτὸ
ἀφοῦ ἀνέφερεν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν,
συμπεριέλαδε μὲ τὰ στοιχεῖα αὐτὰ ὁλόκληρον τὴν δημι-
ουργίαν. «Καὶ ἐτερμάτισε, λέγει, ὁ Θεὸς κατὰ τὴν ἕκτην
ἡμέραν τἀ ἔργα του, τὰ ὁποῖα ἔκαμε». Παρατήρησς ὅτι
τὸ ἴδιον λέγει καὶ μίαν καὶ δύο φοράς, διὰ νὰ μάθωμεν
ὅτι ἔχουν γίνει ὅλα τἀ ἔργα τῆς δημιουργίας μέχρι τὴν
ἕκτην ἡμέραν. Διότι λέγε!, «᾿Ετερμάτισε κατὰ τὴν ἕκτην
ἠμέραν τὰ ἔργα του, τὰ ὁποῖα ἔκαμε, καὶ ἀνεπαύθη κατὰ
τὴν ἐθδόμην ἡμέραν ἀπὸ ὅλα του τὰἀ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἔκα-
με». Τί σημαίνει, «Καὶ ἀνεπαύθη κατὰ τὴν ἐβθδόμην ἡμέ-
ραν ἀπὸ ὅλα του τὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἔκαμε»; Πρόσεξε
πῶς τὰ πάντα λέγει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ κατὰ τὸν ἀνθρώπινον
τρόπον καὶ μὲ συγκατάθασιν δι᾽ ἡμᾶς. Αλλωστε δὲν ἤτο
δυνατὸν διαφορετικὰ νὰ κατανοήσωμεν κάτι ἀπὸ τὰ λε-
ϑέντας συγκαταδάσεως. «Καὶ κατέπαυσε», φησίν, «ὁ Θεὸς

ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῇ ἑόδόμῃ ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων αὐτοῦ ὧν
ἐποίησεν». "στη, φησί, τοῦ δημιουργεῖν, καὶ παράγειν ἀπὸ
τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι. Πάντα γὰρ ὅσα ἐχρῆν παρήγαγε,
καὶ τὸν μέλλοντα τούτων ἀπολαύειν ἐδημιούργησε, «Καὶ εὖὺ-
λόγησε», φησίν, (ὁ Θεὸς τὴν ἡμέραν τὴν ξόδόμη»ν, καὶ ἢ-
γίασεν αὐτήν, ὅτι ἐν αὐτῇ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντων τῶν ἔργων
αὐτοῦ ὧν ἤρξατο ὁ Θεὸς ποιεῖν». ᾿Επειδὴ γὰρ ἔστη δημιουρ-
γῶν, καὶ πάντα ὅσα ἐδουλήϑη κατὰ τὴν οἰκεία» φιλανϑρω-
“ Η ᾽ [4 ΕῚ ἡ ,7 Δ ΝΣ 5, 7 "
10 πίαν παρήγαγεν εἰς τὸ μέσον τῷ οἰκείῳ προστάγματι, καὶ

τέλος ἐπέϑηκε τοῖς δημιουργουμένοις κατὰ τὴν ἕκτην ἧ-
μέραν' οὐδὲν δὲ ἕτερον ἐδούλετο παραγαγεῖν ἐν τῇ ἑόδόιιῃ
διὰ τὸ πάντα ὅσα ἐδούλειο πεπληρῶοϑαι' ἵν᾽ ἔχῃ τι προτέ-
5 κα “ νον “ χ , "
θημα καὶ ἢ ἡμέρα αὕτη, καὶ μὴ δοκῇ ἔλαττόν τι ἔχειν διὰ
ν
15 τὸ μηδὲν ἐν αὐτῇ δεδημιουργῆσϑαι, εὐλογίας αὐτὴν ἀξιοῖ.
«Καὶ εὐλόγησεν, φησίν, «ὃ Θεὸς τὴν ἡμέραν τὴν ἑόδόμην,
παὶ ἡγίασεν αὐτήν». Τί οὖν; αἷ λοιπαὶ οὐκ ἦσαν εὐλογημέναι;
Ναί, φησίν, ἀλλ᾽ ἤρκει ἐκείναις ἀντὶ πάσης εὐλογίας τὸ καϑ'
ἑκάστην αὐτῶν πὰ δημιουργήματα παραχϑῆναι" διὸ ἐπ᾽ ἐκεί-
ς ,ὔ Ε -- Α Ψ - 3 3 ΕῚ ,
20 γῶν πὰὲν οὐκ εἶπεν, εὐλόγησεν, ἐπὶ δὲ τῆς ἑόδόμης μόνης τοῦτο
"Ὶ 5 τ 3 ἕφ ΡῚ " - ς ᾿ 7 “
εἰπὼν προσέϑηκε, «Καὶ ἡγίασεν αὐτήν», Τί ἔστι, «Καὶ ἢ-

γίασεν αὐτήνη; ᾿Αφώρισεν αὐτήν. Εἶτα διδάσκουσα ἡμᾶς
ἡ ϑεία Γραφὴ καὶ τὴν αἰτίαν δι᾽ ἣν εἴρηκεν, «Καὶ ἡγίασεν
αὐτήν», προσέϑηκεν, «Ὅτι ἐν αὐτῇ κατέπαυσεν ἀπὸ πάντο»ν
25 τῶν ἔργων» αὐτοῦ «ὧν ἤρξατο ὁ Θεὸς ποιῆσαι». "Π δη ἐντεῦθεν
ἐκ προοιμίων αἰνιγματωδῶς διδασκαλίαν ἡμῖν ὃ Θεὸς παρέ-
χεται, παιδεύων τὴν μίαν ἡμέραν ἐν τῷ κύκλῳ τῆς ἑδδομάδας
, Α Η ἴ᾿ Ζ 5 πν ΄ ω -- [ἢ »"
ἅπασαν ἀνατιϑέναι καὶ ἀφορίξειν τῇ τῶν πνευματικῶν ἐογα-

σίᾳ. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ὁ Δεσπότης ἂν ἕξ ἡμέραις τὰ τῆς
᾽ ." ν -“ ᾿ Ό ᾿ 2 Ω, - ς Ζ Ν -“
30 δημιουργίας ἅπαντα πληρώσας, τὴν ξόδόμην εὐλογίας ἀξιώ-

σας ἡγίασε, διὰ τὸ ἐν αὐτῇ καταπαῦσαι ἀπὸ τῶν ἔογων αὖ-
ΟΜΙΛΙΑ ᾿ 265
γόμενα, ἐὰν δὲν εἰχαμεν καταστῆ ἄξιοι διὰ τόσον μεγά-

λην συγκατάθασιν. «Καὶ ἀνεπαύθη, λέγει, ὁ Θεὸς κατὰ τὴν
ἐἑθδόμην ἡμέραν ἀπὸ ὅλα του τὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἔκαμε».
Ἑσταμάτησε, λέγει, ἀπὸ τὸ νὰἀ δημιουργῇ καὶ νὰ φέρῃ
ἀπὸ τὸ μηδὲν εἰς τὴν ὕπαρξιν. Διότι ὅλα ὅσα ἔπρεπε, ἐ-
δημιούργησε, καὶ ἐκεῖνον, πού ἐπρόκειτο νὰ τὸ ἀπολαμθά-
νῃ, ἔκαμε. «Καὶ εὐλόγησεν ὁ Θεός, λέγει, τὴν ἐδδόμην
ἡμέραν καὶ ἡγίασεν αὐτήν, διότι κατ᾽ αὐτὴν ἀνεπαύθη ἀπὸ
ὅλα του τὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα ἤρχισε νὰ δημιουργῇ ὁ Θεόο».
᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐσταμάτησε νὰ δημιουργῇ, καὶ ὅλα ὅσα
ἠθέλησε, σύμφωνα μὲ τὴν ἰδικὴν του φιλανθρωπίαν ἐδη-
μιούργησε μὲ τὴν προσταγήν του, καὶ ἐτερμάτισε κατὰ τὴν
ἔκτην ἡμέραν τὴν δημιουργίαν᾽ δὲν ἤθελε νὰ δημιουργήσῃ
δὲ τίποτε ἄλλο κατά τὴν ἐδθδόμην ἡμέραν, ἐπειδὴ ὅλα ὅσα
ἤθελε εἶχαν περατωθῆ᾽ διὰ νὰ ἔχῃ κάποιο προτέρημα καὶ
ἡ ἡμέρα αὐτὴ, καὶ διά νὰ μὴ φαίνεται ὅτι εἶναι κάπως κα-
τωτέρα, ἐπειδὴ κατ᾽ αὐτὴν δὲν εἶχε δημιουργηθῆ τίποτε,
τὴν τιμᾷ μὲ τὴν εὐλογίαν του. «Καὶ εὐλόγησε, λέγει, ὁ Θε-
ὁς τὴν ἡμέραν τὴν ἐθδόμην καὶ ἡγίασεν αὐτήν». Τί λοι-
πὸν συμθαίνει; αἱ ὑπόλοιποι ἠμέραι δὲν ἦσαν εὐλογημέ-
ναι; Ναί, λέγει, ἀλλὰ ἦτο ἀρκετὸν εἰς ἐκείνας, ἀντὶ ὁποιασ-
δήποτε εὐλογίας, τὸ ὅτι ἕκαμς εἰς κάθε ἡμέραν ἀπὸ αὺ-
τὰς τἀ δημιουργήματά του. Δι’ αὐτὸ δι᾽ ἐκείνας μὲν δὲν
εἶπεν, εὐλόγησε, διὰ τὴν ἐδδόμην δὲ ἡμέραν ἀφοῦ εἶπεν
αὐτὸ μόνον, ἐπρόσθεσε, «Καὶ ἡγίασεν αὐτήν». Τί σημαί-
νει, «Καὶ ἡγίασεν αὐτήν»; ᾿Εξεχώρισεν αὐτήν. "Επειτα
ἀποκαλύπτουσα εἰς ἡμᾶς ἡ ᾿Αγία Γραφὴ καὶ τὴν αἰτίαν
διά τὴν ὁποίαν ἔχει εἰπῆ, «Καὶ ἡγίασεν αὐτήν», ἐπρόσθεσε,
«Διότι κατ᾽ αὐτὴν ἀνεπαύθη ἀπὸ ὅλα του τὰ ἔργα, τὰ ὁποῖα
ἤρχισεν ὁ Θεός νὰ κάμῃ». ἜἬἜδη ἀπὸ ἐδῶ μᾶς παρέχει
ὁ Θεὸς κατὰ τρόπον ἀσαφῆ τὴν διδασκαλίαν, διδάσκων
ἡμᾶς νἀ διαθέτωμεν καὶ νὰ ἀφιερώνωμεν διὰ τὴν πνευμα-
τικὴν ἐργασίαν μίαν ὁλόκληρον ἡμέραν τῆς ἐδθδομάδος.
Δι᾿ αὐτὸ ἀκριδθῶς καὶ ὁ Θεός, ἀφοῦ ἐτελείωσε μέσα εἰς
ἕξ ἡμέρας ὅλα τὰ ἔργα τῆς δημιουργίας, ἡγίασε τὴν ἐδδό-
μην, ἀφοῦ τὴν εὐλόγησεν, ἐπειδὴ κατ᾽ αὐτὴν ἀνεπαύθη
τοῦ ὧν ἤρξατο ποιῆσαι. ᾿,Δλλ᾽ ἐντεῦϑεν πάλυν ὁρῶ πέλαγος

ἀχανὲς νοημάτων ἡμῖν τικτόμενον, καὶ δούλομαι μὴ ἁπλῶς
αὐτὸ παραδραμεῖν, ἀλλὰ καὶ ὑμᾶς κοινωνοὺς λαδεῖν τῆς
ἐμπορίας ταύτης τῆς πνευματικῆς. Τί οὖν ἔστι τὸ ἐντεῦϑεν
5 ἀνακύπιον ἡμῖν ζήτημα; Τῆς ϑείας Γραφῆς ἐνταῦϑα λε-
γούσης, ὅτι κατέπαυσεν ὁ Θεὸς ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, ἂν
τοῖς εὐαγγελίοις ὁ Χοιοτός φησιν, «Ο Πατήρ μου ἕως ἄρτι
ἐογάζεπαι, κἀγὼ ἐργάξομαι». Οὐ δοκεῖ ἐκ τῆς προφορᾶς
τῶν ρημάτων ἐναντίωσίς τις εἶναι ὃν τοῖς λεγομένοις; ᾿Αλλὰ
10 μὴ γένοιτο' οὐδὲν γὰρ ἐναντίον τῶν ἐν τῇ ϑείᾳ Γραφῇ κει-
μένων, ᾿Ενταῦϑα γὰρ εἰποῦσα ἢ Γραφή, ὅτι κατέπαυσεν ὁ
Θεὸς ἀπὸ τῶν ἔργων αὐτοῦ, διδάσκει ἡμᾶς ὅτι τοῦ δημι-
ουργεῖν καὶ ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παράγειν ἐπαύσατο
κατὰ πὴν ἑδδόιιην ἡμέραν ὁ δὲ Χριστὸς λέγων, ὅτι «(Ὁ
15 Πατήρ μου ἕως ἄρτι ἐργάζεται, κἀγὼ ἐργάζομαυν», τὴν διὴ-
γεκῇ αὐτοῦ ποόνοιαν ἡμῖν παραδηλοῖ, καὶ ἐογασίαν λέγει
τὸ διακρατεῖν τὰ νεγενημένα, καὶ τὴν διαμονὴν αὐτοῖς χαρί-
ζεσϑαι, καὶ ἡνιοχεῖν τὸν σύμπαντα χρόνον. Εἰ γὰρ μὴ τοῦτο
ἦν, πῶς ἂν συνέστη τόδε τὸ πᾶν, μὴ τῆς ἄνωϑεν χειρὸς
20 κυδεονώσης καὶ διοικούσης καὶ τὰ δρώμενα ἅπαντα καὶ τὸ
τῶν ἀνϑρώπων γένος; Καὶ δάν τις δουληϑῇ μετὰ πολλῆς
τῆς εὐγνωμοσύνης ἅπαντα κατ᾽ εἶδος ἐποπιεῦσαι τὰ καϑ'
ἑκάστην ἡμέραν ἐπ’ εὐεργεσία ἡμετέρᾳ ὑπὸ τοῦ τῶν ἅπάν-
τῶν δημιουργοῦ ἐπιτελούμενα, ἄδυσσον εὑρήσει φιλανϑοω-
25 πίας. Ποῖος γὰρ λογισιιίός, ἢ ποία διάνοια ἐφιπέσϑαι δυνή-
σεται τῆς ἀφάϊιου ἀγαϑότηιος, ἣν περὶ τὸ τῶν ἀνϑρώπων
γένος ἐνδείκνυται, ἀνατέλλων τὸν ἥλιον ἐπὶ πονηροὺς καὶ
ἀγαϑούς, καὶ ὀρέχων ἐπὶ δικαίους καὶ ἀδίκους, καὶ πᾶσαν
τὴν ἄλλην ἀφϑονίαν χορηγῶν; Τάχα περαιτέρω τοῦ λέοντος
80 τὸν λόγον ἐξετείναμεν, οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ εἰκῇ τοῦτο ποιήσαν-
τες, ἀλλ᾽ ἵνα δι’ ὑμῶν μάϑωσιν οἱ ἀπολειφϑέντες, ὅσον ξαυ-
τοὺς ἐξημίωσα», διὰ τὴν σωματικὴν τροφὴν ἀποστερήσαγντες
6. Ἴω. 5,17.
ΟΜΙΛΙΑ [᾿ 267
ἀπὸ τἀ ἔργα του, τὰ ὁποῖα ἤρχισε νὰ κάμῃ. ᾿Αλλὰ ἀπὸ ἐδῶ

πάλιν θδλέπω νὰ προέρχεται εἰς ἡμᾶς ἄπειρον πλῆθος νοη-
μάτων, καὶ θέλω νὰ μὴ τὸ διέλθω ἁπλῶα, ἀλλὰ καὶ σεῖς
νὰ συμμετάσχετε εἰς τὸν πνευματικὸν αὐτὸν πλοῦτον.
Ποῖον λοιπὸν εἶναι τὸ πρόθλημα, ποὺ προκύπτει ἀπὸ ἐδῶ;
᾿Ἑνῷ ἐδῶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ λέγει, ὅτι ὁ Θεὸς ἀνεπαύθη ἀπὸ
τὰ ἔργα του, ὁ Χριστὸς εἰς τὰ εὐαγγέλια λέγει, «Ὁ [Πα-
τήρ μου ἐργάζεται ἕως τώρα, καὶ ἐγὼ ἐργάζομαι»“. Δὲν
φαίνεται ἀπὸ τὴν προφοράν τῶν λόγων αὐτῶν, ὅτι ὑπάρ-
χει κάποια ἀντίθεσις εἰς τά λεγόμενα; ᾿Αλλὰ μὴ γένοιτο
νὰ εἰποῦμεν κάτι τέτοιο, διότι δὲν ὑπάρχει καμμία ἀντί-
θεσις εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν. Διότι μὲ τὸ νὰ εἰπῇ ἐδῶ ἡ
Γραφή, ὅτι ὁ Θεὸς ἀνεπαύθη ἀπὸ τὰ ἔργα του, μᾶς διδά-
σκει ὅτι κατὰ τὴν ἑδθδδόμην ἡμέραν ἐσταμάτησε νὰ δη-
μιουργῇ καὶ νὰ φέρῃ ἀπὸ τὸ μηδὲν εἰς τὴν ὕπαρξιν τὰ
ὅντα᾽ καὶ ὁ Χριστός λέγων, ὅτι «Ὁ Πατὴρ μου ἐργάζεται
ἕως τώρα, καὶ ἐγὼ ἐργάζομαι», μᾶς φανερώνει κατὰ τρό-
πον ἔμμεσον τὴν συνεχῆ του πρόνοιαν, καὶ ἐργασίαν ἐν-
νοεῖ τὸ νὰ διατηρῇ εἰς τὴν ζωὴν τὰ δημιουργηθέντα, τὸ
νὰ χαρίζῃ εἰς αὐτὰ τὴν διατήρησίν των καὶ νὰ κυθερνᾷ
ὁλόκληρον τὸν χρόνον. Διότι ἐὰν δὲν συνέθαινεν αὐτό,
πῶς θὰ ἐξακολουθοῦσε νὰ ὑπάρχῃ αὐτὸ ἐδῶ τὸ σύμπαν,
ὅταν τὸ χέρι τοῦ Θεοῦ δὲν ἐκυθερνοῦσε καὶ ἐδιοικοῦσε
καὶ ὅλα ποὺ δλέπομεν καὶ τὸ ἀνθρώπινον γένος; Καὶ ἂν
κάποιος θελήσῃ μὲ πολλὴν σύνεσιν νὰ ἐξετάσῃ ἰδιαιτέρως
ὅλα ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα ὁ δημιουργός τῶν ὅλων κάνει καθη-
μερινῶς διὰ νὰ μᾶς εὐεργετήσῃ, θὰ συναντήσῃ ἄπειρον
φιλανθρωπίαν. Διότι ποία σκέψις ἢ ποῖος νοῦς θὰ ἠμπορέ-
σῃ νὰ πλησιάσῃ τὴν ἀπέραντον ἀγαθότητα, τὴν ὀποίαν
ἐπιδεικνύει διὰ τὸ ἀνθρώπινον γένος, καθόσον ἀνατέλλει
τὸν ἥλιον εἰς πονηρούς καὶ εἰς ἀγαθοὺς καὶ δρέχει εἰς δι-
καίους καὶ ἀδίκους καὶ χορηγεῖ πλουσίως ὅλα τἀ ἄλλα
ἀγαθά; Ισως παρετείναμεν τὴν ὁμιλίαν περισσότερον
ἀπὸ ὅ,τι ἔπρεπε, χωρὶς ὅμως νὰ κάμωμεν αὐτὸ ἁπλῶς καὶ
τυχαίως, ἀλλὰ διὰ νὰ πληροφορήσετε τοὺς ἀπόντας, πό-
σον ἐζημιώθησαν, ἐπειδὴ ἐστερήθησαν τὴν πνευματικὴν
ἑαυτοὺς τῆς πνευματικῆς διδασκαλίας. ᾿4λλ᾽ ἵνα μὴ ἐπιτεί-

γνηται αὐτοῖς τὰ τῆς ἀϑυμίας, τὴν ἀδελφικὴν περὶ αὐτοὺς
ἐπιδείξασϑε εὔνοιαν, διαδιδάσαντες αὐτοῖς τὰ παρ᾽ ἡμῶν
εἰρημένα' τοῦτο γὰρ γνησίας ἀγάπης τεκμήριον, Εἰ γὰρ
ἐπὶ τῶν αἰσϑητῶν ἐδεσμάτων οἷ τοῦτο ποιοῦντες, καὶ τὰ» ἀπὸ
32...Ἃ
τῆς τραπέζης τοῖς αὐτῶν γνωρίμοις διαφυλάτιοντες, μέγι-

στον ἀγάπης τεκμήριον ἐκφέρουσι, πολλῷ μᾶλλον ἐπὶ τῶν
πνευματικῶν τοῦτο γινόμενον πολὺν ἡμῖν παρέξει τὸν ἔπαι-
γον πάλιν γὰρ εἰς ἡμᾶς τὰ τῆς ὠφελείας περιστήσεται. Ὃ
γὰρ τὸν πλησίον διδάσκειν σπουδάζων, οὐ τοσοῦτον ἐκεῖνον
εὐεργετεῖ, ὅσον ἑαυτῷ μείζονα προξενεῖ τὸν μισϑόν, καὶ δι-
πλοῦν καρποῦται τὸ κέρδος, τῆς τὲ παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀμοιδῆς
πλείονος ἀπολαύων, καὶ αὐτὸς δι' ὧν τὸν ἀδελφὸν διδάσκειν
ἐπιχειρεῖ, εἰς ὑπόμνησιν δρχόμενος, καὶ ἀνανεῶν παο᾽ ἑαυτῷ
15 τὴν μνήμην» τῶν εἰρημένων.
ὃ. Τὸ κέρδος τοίνυν ἐννοοῦντες τὸ ὑμέτερον, μὴ φϑονή-
σητε τοῖς ἀδελφοῖς τοῖς ὑμετέροις, ἀλλὰ νῦν μὲν τὰ παρ᾽
ἡμῶν λεγόμενα παρ᾽ ὑμῶν μανϑανέτωσαν. “ἵνα δὲ μὴ ἐν
χάριτος μέρει παρ᾽ ὑμῶν μέλλωσι ταῦτα διδάσκεσθαι, ἕλκετε
20 αὐτοὺς πρὸς ἡμᾶς, πείϑοντες ὡς οὐδέποτε κώλυμα γίνεται
πρὸς τὴν» διδασκαλίαν πὴν πνευματικὴν ἢ τῆς τροφῆς τῆς
σωματικῆς μετάληψις" ἀλλὰ δεῖ πάντα καιρὸν ἐπιτήδειον
ἡγεῖσϑαι πρὸς τὴν τῶν πνευματικῶν λόγων διάλεξιν. "Ἂν
ταῦτα μετὰ ἀκοιδείας ἴδωμεν, δυνησόμεϑα καὶ ἐπὶ οἰκίας
25 διατρίδοντες, καὶ μετὰ τὴν ἑστίασιν, καὶ πρὸ τῆς ἑστιάσεως
μετὰ χεῖοας λαδόντες τὰ ϑεῖα διδλία τὴν ἐξ αὐτῶν καρποῦ-
σϑαι ὠφέλειαν, καὶ τὴν πνευματικὴν τροφὴν τῇ ψυχῇ παρέ-
χειν. “Ὥσπερ γὰρ τὸ σῶμα δεῖται τῆς αἰσϑητῆς προφῆς, οὕτω
καὶ ἡ ψυχὴ χρήζει καϑημερινῆς ὑπομνήσεως, καὶ τροφῆς
30 πνευματικῆς, ἵνα νευρουμένη ἀντέχειν δύνηται πρὸς τὰς
ἑπανασιάσεις τῆς σαρκός, καὶ πρὸς τὸν διηνεκῆ πολέμιον
τὸν ἐπικείμενον ἡμῖν, καὶ αἰχμάλωπον ἡμῶν ἀπεργαζόμενον
τὴν ψυχήν, ἐὰν κἂν πρὸς ὄραχὺ ροᾳϑυμῆσαι ὀουληϑῶμεν.
9. Τόπος χάριτος εἶναι φυσικὰ ὁ νσαόα.

ΟΜΙΛΙΑ Τ᾿ 289
διδασκαλίαν ἐξ αἰτίας τῆς ὑλικῆς τροφῆς. Διὰ νὰ μὴ αὐ-

ξάνεται ὅμως ἡ λύπη των, νὰ ἐπιδείξετε πρὸς αὐτοὺς τὴν
ἀδελφικὴν ἀγάπην, μεταφέροντες εἰς αὐτούς τὰ λεγόμενα
ἀπὸ ἡμᾶς, διότι αὐτὸ εἶναι ἀπόδειξις γνησίας ἀγάπης. Διό-
τι ἐάν εἰς τὰ ὑλικὰ φαγητὰ ἐκεῖνοι, ποὺ κάνουν αὐτὸ καὶ
φυλάσσουν τὰ παρατιθέμενα εἰς τὸ τραπέζι διὰ τοὺς γνω-
στούς των, ἐπιδεικνύουν μεγίστη ἀπόδειξιν ἀγάπης, κατὰ
πολὺ περισσότερον, ὅταν αὐτὸ γίνεται εἰς τὰ πνευματικὰ
ἀγαθά, θὰ μᾶς παρέχῃ μεγάλον ἔπαινον, διότι πάλιν ἡ
ὠφέλεια θὰ περιέλθῃ εἰς ἡμᾶς. Διότι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος
πασχίζει νὰ διδάσκῃ τὸν πλησίον, δὲν εὐεργετεῖ τόσον πο-
λὺ ἐκεῖνον, ὅσον προκαλεῖ μεγαλυτέραν ἀμοιθὴν διὰ τὸν
ἑαυτόν του, καὶ ἀποκομίζει διπλὸν κέρδος, ἀφοῦ ἀπολαμ-
θάνῃ καὶ μεγαλυτέραν ἀμοιθὴν ἀπὸ τὸν Θεόν, καὶ ἀφοῦ ὁ
ἴδιος, μὲ ἐκεῖνα πού προσπαθεῖ νὰ διδάσκῃ τὸν ἀδελφόν
του, ἐνθυμῆται καὶ ἀνανεώνει εἰς τὴν μνήμην μόνος του
ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἔχουν λεχθῆ.
8. Κατανοοῦντες λοιπὸν τὸ ἰδικόν σας κέρδος, μὴ φθο-
νήσετε τοὺς ἀδελφούς σας, ἀλλὰ τώρα μὲν ἂς γνωρίσουν
ἀπό σᾶς τἀ λεγόμενά μας: Διὰ νὰ μὴ ὀφείλετε ὅμως νὰ
τούς διδάσκετε αὐτὰ μακρὰν τοῦ τόπου τῆς χάριτος",
νὰ τοὺς προσελκύετε πρὸς ἡμᾶς, πείθοντες αὐτούς, ὅτι
ἡ ὑλικὴ τροφὴ ποτὲ δὲν γίνεται ἐμπόδιον διὰ τὴν πνευμα-
τικὴν διδασκαλίαν, ἀλλὰ πρέπει νὰ θεωροῦν κάθε περίστα-
σιν κατάλληλον διὰ τὴν πνευματικὴν ὁμιλίαν. ᾿Αν προσέ-
ξωμεν μὲ ἀκρίδειαν αὐτά, θὰ ἡμπορέσωμεν καὶ ὅταν ἀκόμη
παραμένωμεν εἰς τὸ σπίτι, καὶ μετὰ τὸ φαγητὸν καὶ πρὶν
ἀπὸ αὐτό, ἀφοῦ λάθωμεν εἰᾳ τὰ χέρια τὴν ᾿Αγίαν Γρα-
φὴν, νὰ ὠφεληθοῦμεν ἀπὸ αὐτὴν καὶ νὰ παρέχωμεν τὴν
πνευματικὴν τροφὴν εἰς τὴν ψυχὴν μας. Διότι ὅπως ἀκρι-
θῶς τὸ σῶμα χρειάζεται τὴν ὑλικὴν τροφὴν, ἔτσι καὶ ἡ ψυ-
χὴ ἔχει ἀνάγκην τὴν καθημερινὴν ὑπενθύμισιν καὶ τὴν
πνευματικὴν τροφὴν, διά νὰ ἠμπορῇ ἐνισχυομένη νὰ ἀντέ-
χῃ εἰς τὰς ἐπιθυμίας τῆς σάρκας καὶ εἰς τὸν ἐχθρόν,
ὁ ὁποῖος συνεχῶς μᾶς ἐπιτίθεται καὶ προσπαθεῖ νὰ αἰχμα-
λωτίσῃ τὴν ψυχήν μας, ἐὰν θελήσωμεν ἔστω καὶ πρὸς
Διὸ καὶ ὃ προφήτης Δαυὶδ μακάριον ἐκδῖνον ἐκάλεσε τὸν

ἐν τῷ νόμῳ Κυρίου μελετῶντα ἡμέρας καὶ νυκτός" καὶ ὁ
μακάριος δὲ Μωῦσῆς, παιδεύων πὸ τῶν ᾿Ιουδαίων ἔϑνος,
ἐδίδασκον αὐτοὺς λέγων, «Φαγὼν καὶ πιών, καὶ ἐμπλησϑείς,
μνήσϑητι Κυρίου τοῦ Θεοῦ σου». Ορᾷς πῶς καὶ τότε μάλιστα
προσήκει, μετὰ τὴν τῆς τροφῆς ἀπόλαυσιν, τὴν πνευματικὴν
ἑστίασιν ἑαυτοῖς παρατιϑέναι, ἵνα ιπηδὲ μετὰ τὴν πλησμονὴν
τῆς σωματικῆς τροφῆς ρᾳϑυμήσανγτα ἢ ψυχὴ εἰς ὄλεϑοόν
τινα ἐκπέσῃ, καὶ χώραν δῷ ταῖς τοῦ διαῤδόλου μηχαναῖς,
10 πάντα καιρὸν ἐπιτηροῦντος καὶ δουλομένου καιρίαν ἡμῖν δοῦ-
ναι τὴν πληγή»; Καὶ πάλιν δὲ ἑπέρωϑι ἔλεγεν ὅ αὐτὸς οὖ-
τος προφήτης, «Κοιταζόμενοι καὶ διανιστάμενοι μνημονεύετε
Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὑμῶν». Εἶδες πῶς οὐδέποτε ἡμᾶς προσήκει
τὴν μνήμην ταύτην ἐκθαλεῖν τῆς ψυχῆς ἀλλ᾽ ἐγπκεκολαμμέ-
15 γὴν ἔχειν τῷ συνειδότι, καὶ διηνεκῶς ἐναγωνίους εἶναι, καὶ
μηδέποιε ἀνακωχὴν ἑαυτοῖς παρέχειν, ἀλλὰ τὴ μανίαν
εἰδότας τοῦ τὴν πρὸς ἡμᾶς ἔχϑραν ἀραμένου, νήφειν παὶ
ἐγρηγορέναι, καὶ ἀποτειχίζειν αὐτῷ τὰς ἐφόδους, καὶ μηδέ-
ποτε ἀμελεῖν τρορῆς πνευματικῆς; τοῦτο γὰρ ἡμῶν ἧ σω-
20 τηρία, τοῦτο ὁ πλοῦτος ὁ πνευματικός, τοῦτο ἦ ἀσφάλεια.
᾽Εὰν οὕτως ἑαυτοὺς καϑ' ἑκάστην ἡμέραν τειχίζωμεν, καὶ
δι’ ἀναγνώσεως, καὶ δι’ ἀκροάσεως, καὶ διαλέξεως πνευ-
ματικῆς, δυνησόμεϑα καὶ αὐτοὶ ἀχείρωτοι γενέσθαι, καὶ τοῦ
πονηροῦ δαίμονος ἄκυοα ποιῆσαι τὰ μηχανήματα, καὶ τῆς
25 τῶν οὐρανῶν δασιλείας ἐπιτυχεῖν χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρισιοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Παιρί, ἅμα
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἷς
τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Α μήν,
10. Ψαλμ. 1,2.

11. Δευτ. 8, 10.
12. Δευτ. 8,7.
ΟΜΙΛΙΑ {1 271
στιγμὴν νὰ ἀδιαφορήσωμεν. Δι’ αὐτὸ καὶ ὁ προφήτης

Δαυὶδ ὠνόμασε μακάριον ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος μελετᾷ τὸν
νόμον τοῦ Κυρίου ἡμέραν καὶ νύκτα". ᾿Επίσης δὲ ὁ μακά-
ριος Μωυαῆς, διδάσκων τὸ ἔθνος τῶν ᾿Ιουδαίων, ἔλεγε᾽
«Καὶ ὅταν τρώγῃς καὶ πίνῃς μέχρι χορτασμοῦ, νὰ ἐνθυμῆ-
σαι Κύριον τὸν Θεόν σου»". Βλέπεις πῶς πρέπει μάλιστα
καὶ τότε, μετὰ τὴν ἀπόλαυσιν τῆς τροφῆς, νὰ προσφέρω-
μεν εἰς τὸν ἐαυτόν μας τὴν πνευματικὴν τροφήν, ὥστε,
ἀφοῦ περιέλθῃ εἰς κατάστασιν νωθρότητοα ὕστερα ἀπὸ
τὸν χορτασμὸν τῆς ὑλικῆς τροφῆς, νὰ μὴ πέσῃ ἡ ψυχὴ
εἰς κάποιον ὄλεθρον καὶ δώσῃ τόπον εἰς τὰ τεχνάσματα
τοῦ διαδόλου, ὁ ὁποῖος παραμονεύει εἰς κάθε εὐκαιρίαν καὶ
ἐπιθυμεῖ νὰ μᾶς δώσῃ τό ἀποφασιστικὸν κτύπημα; [Καὶ
πάλιν δὲ εἰς ἄλλο σημεῖον ὁ ἴδιος προφήτης ἔλεγεν, «-
ταν πλαγιάζετε διὰ ὕπνον καὶ ὅταν ἐγείρεσθε νὰ ἀναφέ-
ρετε τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ σας»"", Εἴδες πῶς δὲν πρέ-
πεὶ ποτὲ νὰ ἀπομακρύνωμεν ἀπὸ τὴν ψυχήν μας αὐτὴν
τὴν ὑπενθύμισιν, ἀλλὰ νὰ τὴν ἔχωμεν θαθιὰ χαραγμένην
εἰς τὴν συνείδησίν μας, καὶ νὰ εἴμεθα διαρκῶς ἔτοιμοι
δι᾽ ἀγῶνα, καὶ ποτὲ νὰ μὴ συνάπτωμεν ἀνακωχὴν μὲ τόν
ἑαυτόν μας, ἀλλά, ἀφοῦ γνωρίζωμεν τὴν μανίαν ἐκείνου,
ποὺ ἤρχισε τὴν ἔχθραν ἐναντίον μας, νὰ εἴμεθα νηφάλιοι
καὶ ἄγρυπνοι, καὶ νὰ ἐμποδίζωμεν τὰς ἐπιθέσεις του καὶ
ποτὲ νὰ μὴ ἀδιαφοροῦμεν διὰ τὴν πνευματικὴν τροφήν;
Διότι αὐτὸ εἶναι ἡ σωτηρία μας, αὐτὸ ἡ πνευματική μας
περιουσία, αὐτό εἶναι ἡ ἀσφάλειά μας: ᾿Εὰν ἔτσι περιφρο-
νοῦμεν καθημερινὰ τὸν ἑαυτόν μας, δηλαδὴ μὲ τὴν ἀνά-
γνωσιν, τὴν ἀκρόασιν καὶ τὴν πνευματικὴν ὁμιλίαν, θὰ
ἠμπορέσωμεν καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι νὰ γίνωμεν ἀκατάδλητοι,
καὶ νὰ καταστήσωμεν ἀνίσχυρα τὰ τεχνάσματα τοῦ πονη-
ροῦ διαβόλου, καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐ-
ρανῶν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου
καὶ αυγχρόνως εἰς τὸ ἽΛγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ
δύναμια, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ΄
Ὅτι δεῖ πολὺν τῆς ἀρετῆς ποιεῖσθαι λόγον, καὶ μι-

μεῖσϑαι τοὺς ἁγίους, οἵ τῆς αὐτῆς φύσεως ἡμῖν ὄντες
8 ταύτην μετὰ ἀκριδείας κατώρϑωσαν, καὶ ὅτι ρᾳϑυμοῦ-
σιν ἡμῖν οὐδεμία ἔσται ἀπολογία.
1. Οἷδα ὅτι κατέτεινα ὑμῶν τὸν λογισμὸν ἐν ταῖς παρελ-
ϑούσαις ἡμέραις τοῖς δαϑυτέροις νοήμασι; διὰ τοῦτο δού-
λομαι σήμερον ἀφελεστέραν ὑμῖν παραϑεῖναι διδασκαλίαν.
10 Καϑάπερ γὰρ τὸ σῶμα ὑπὸ τῆς νηστείας κατεσκληκὸς δεῖται
μικρᾶς ἀνέσεως, ἵν᾽ οὕτω πάλιν ἀκμαζούσῃ τῇ προϑυμίᾳ
.
πρὸς ποὺς τῆς νηστείας ἀγῶνας ἐπαποδύσηται: οὕτω καὶ ἢ
ψυχὴ χροήζει διαναπαύεσϑαι καὶ ἀνίεσϑαι. Οὔτε γὰρ ἀεὶ
κατατείνειν χρή, οὔτε δὲ ἀνιέναι, ἀλλὰ ποτὲ μὸν τοῦτο͵ ποτὲ
15 δὲ ἐκεῖνο ποιεῖν, καὶ οὕτως ἡνιοχεῖν καὶ τῆς ψυχῆς τὴν
κατάστασιν, καὶ τῆς σαρκὸς τὰ σκιρτήματα. “Ὥσπερ γὰρ τὸ
ἀεὶ κατατείνειν τοῖς πόνοις ἀποκναίειν ποιεῖ καὶ ἀναπίπτειν"
οὕτω τὸ διηνεκῶς ἀνιέναι εἷς ραϑυμίαν ἄγει. Τοῦτο καὶ ἐπὶ
τῆς ψυχῆς, καὶ ἐπὶ τοῦ σώματος συμδαῖνον ἴδοι τις ἄν. Διὰ
20 τοῦτο πανταχοῦ ἡ συμμετρία καλόν. Καὶ ποῦτο αὐτὸ διδάσκει
ἡμᾶς ὁ τῶν ὅλων Θεός, καὶ δι’ αὐτῶν τῶν δημιουργημάτων,
ἃ πρὸς τὴν ἡμετέραν οὔστασιν παρήγαγε. Καὶ ἵνα μάϑηιε,
ἐπὶ τῆς ἡμέρας καὶ τῆς νυκτός, τοῦ φωτὸς λέγω καὶ τοῦ σκό-
τους, τὸν λόγον γυμνάσωμον. ᾿Επειδὴ γὰρ τὴν μὲν ἡμέραν
25 ἀφώοισεν ἐπ᾽ ἐργασίᾳ τῇ τῶν ἀἄνϑοώπων φύσει, τὸ δὲ τῆς
ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ΄
Ὅτι πρέπει νὰ ὁμιλοῦμεν συχνὰ διὰ τὴν ἀρετὴν

καὶ ὅτι πρέπει νὰ μιμούμεθα τοὺς ἁγίους, οἱ ὁποῖοι
ἂν καὶ εἶχαν τὴν ἰδίαν μὲ ἡμᾶς φύσιν, κατώρθω-
σαν μὲ ἀκρίθειαν αὐτήν, καὶ ὅτι, ἐὰν εἴμεθα ἀδιά-
φοροι, δὲν θὰ ὑπάρξῃ καμμία δικαιολογία εἰς
ἡμᾶα.
τ. Γνωρίζω ὅτι, κατὰ τὰς προηγουμένας ἡμέρας, ἐθδα-
σάνισα τὴν σκέψιν σας μὲ τὰ θαθύτερα νοήματα... Διὰ
τοῦτο ἐπιθυμῶ σήμερα νὰ σᾶς παρουσιάσω ἁπλουστέραν
διδαακαλίαν. Διότι ὅπως ἀκριβῶς τὸ σῶμα, ὅταν ἀπὸ τὴν
νηστείαν ἔχῃ ἀδυνατίσει, χρειάζεται μικρὰν ἀνάπαυσιν,
διὰ νὰ ἀποδυθῇ ἔτσι μὲ ἔντονον προθυμίαν πάλιν εἰς τοὺς
ἀγῶνας τῆς νηστείας, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ ἔχει ἀνάγκην νὰ
ἀναπαύεται καὶ νὰ χαλαρώνῃ. Οὔτε δέθαια πρέπει πάντο-
τε νὰ εὑρίσκεται εἰς ἔντασιν, οὔτε ὅμως εἰς χαλάρωσιν,
ἀλλὰ ἄλλοτε μὲν τὰ κάμῃ τὸ πρῶτον, ἄλλοτε δὲ τὸ δεύτε-
ρον, καὶ ἔτσι νὰ διευθύνῃ καὶ τὴν ψυχικὴν κατάστασιν καὶ
τὰς σαρκικὰς ὁρμάς. Διότι ὅπως ἡ συνεχὴς ἔντασις εἰς
τούς κόπους φέρει τὴν ἐξάντλησιν καὶ τὴν κατάπτωσιν,
ἔται καὶ ἡ διαρκὴς χαλάρωαις ὁδηγεῖ εἰς τὴ ἀδιαφορίαν.
Αὐτὸ θὰ ἠμπορέαῃ νὰ τὸ ἰδῇ κανεὶς νὰ συμθαίνῃ καὶ εἰς
τὴν ψυχὴν καὶ εἰς τὸ σῶμα. Δι᾿ αὐτὸ παντοῦ τὸ μέτρον
εἶναι καλόν. Καὶ αὐτὸ ἀκριδῶς μᾶς διδάσκει ὁ Θεὸς τῶν
ὅλων καὶ μὲ αὐτὰ τὰ δημιουργήματά του, τὰ ὁποῖα ἐδη-
μιούργησε σύμφωνα πρὸς τὴν ἰδικήν μας ὑπόστασιν. ἵΚαὶ
διὰ νὰ μάθετε, ἂς ἐφαρμόσωμεν τὸν λόγον εἰς τὴν ἡμέραν
καὶ τὴν νύκτα, εἰς τὸ φῶς ἐννοῶ καὶ τὸ σκοτάδι. ᾿Αφοῦ
λοιπόν ὥρισε τὴν μὲν ἡμέραν δι᾽ ἐργασίαν εἰς τὸ ἀνθρώ-
18
νυκτὸς σκότος εἰς ἄνδοιν καὶ ἀνακωχὴν τῶν πόνων, μέτρα

καὶ ὅρους ἑκατέροις ἔπηξεν, ὥσιε καὶ ἅπαντας ἡμᾶς τῆς.
ἐκεῖϑεν εὐξργεσίας ἀπολαύειν. “Ὅτι γὰρ τὸ φῶς τῆς ἧμε-
φινῆς ἐργασίας ἐστὶ καιρός, ἄκουε τοῦ Δαυὶδ Δέγοντος, «(Ἔξε-
λεύσεται ἄνϑρωπος ἐπὶ τὸ ἔργον αὐτοῦ, καὶ ἐπὶ τὴν ἐργασίαν
αὐτοῦ, ἕως ἑσπέρας». Καὶ καλῶς εἶπεν, «Ἕως ἑσπέρας»»"
καταλαδούσης γὰρ τῆς ἑσπέρας, τὸ φῶς ὑποχωρεῖ, καὶ ἐπελ-
ϑὸν τὸ σκότος κατακοιμίζει τὴν ἀνϑρωπίνην φύσιν, καὶ τὸ
σώμα πεπονηπὸς διαναπαύει, καὶ τὰς αἰσϑήσεις ἁπάσας ἀνίη-
10 σι, καὶ καϑάπερ προφὸς ἀρίστη τὰ αἰσϑητήρι
α ἅπαντα τῇ
παρ᾽ ἑαυτῆς ἐπιμελείᾳ τῶν πόνων καὶ τῶν χαμάτων ἀνιεῖσα.
᾿Επειδὰν δὲ πληρωϑῇ τῆς νυκτὸς τὸ μέτρον, ἐπιστάσης τῆς
τοῦ φωτὸς παρουσίας καὶ διεγειράσης, παρασκευάζει ἀκμαζού-
σαις ταῖς αἰσϑήσεσι προσδαλεῖν ταῖς ἡλιακαῖς ἀκτῖσι, καὶ
15 τῶν συνήϑων ἔργων ἅπτεσθαι νεαρᾷ καὶ
ζεούσῃ τῇ προϑυ-
μίᾳ. Τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν τροπῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἔστιν ἰδεῖν
γεγενημένον. Τὸν γὰρ χειμῶνα διαδέχεται ἔαρ, καὶ οὕτως
ἐπιστάντος τοῦ ϑέρους καταλαμδάνει τὸ μειόπωρον, ἵνα τῇ
ἐναλλαγῇ τῆς τῶν ἀέρων κράσεως διαναπαύηται ἡμῶν τὰ
20 σώματα, καὶ μήτε ἐπὶ πλέον τῷ κρυμῷ πηγνύμενα διαφϑεί-
θηται, μήτε ὑπὸ τῆς τοῦ ϑέρους σφοδρότητος ἐπὶ πολὺ ὅδο-
μαινόμενα διαλύηται: διὰ τοῦτο ἐγγυμνάζεσϑαι παρασκευάζει
πρὸ μὲν τοῦ χειμῶνος τῷ μετοπώρῳ, πρὸ δὲ τοῦ ϑέρους τῷ
ἔαρι. Καὶ εἴ τις εὐγνωμόνως ἅπαντα οκοπεῖν ὀούλοιτο, εὖ-
25 θήσει ἂν ἅπασι τοῖς δημιουργηϑεῖσι τάξιν τινὰ
καὶ λόγον,
καὶ οὐδὲν ἁπλῶς καὶ εἰκῇ γεγενημένον. Τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν
σπερμάτων τῶν ἐκ τῆς γῆς ἀναδιδομένων ἄν τις κατίδοι.
Οὔτε γὰρ κατὰ τὸν αὐτὸν καιρὸν ἅπαντα ἐκδίδωσιν ἡ γῆ,
οὔτε ὁ αὐτὸς καιρὸς ἐπιτήδειος πρὸς τὴν ἐπιμέλειαν τῶν
30 ἐξ αὐτῆς δλαστιανόντων" ἀλλ᾽ οἵδε τὸν ἁρμόζον
τα καιρὸν ὁ γη-
--Ρ..
1. Ψαλμ. 103, 23.

ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ΄ 275
πινον γένος, τὸ δὲ σκοτάδι τῆς νύκτας δι᾽ ἀνάπαυσιν καὶ

προσωρινὴν διακοπὴν τῶν κόπων, καθώρισε καὶ εἰς τὰ δύο
διάρκειαν καὶ ὅρια, ὥστε καὶ ἡμεῖς ὅλοι νὰ ἀπολαμθδάνω-
μεν ἀπὸ ἐκεῖ τὴν εὐεργεσίαν. Ὅτι λοιπὸν τὸ φῶς εἶναι
κατάλληλος χρόνος διὰ τὴν ἐργασίαν τῆς ἡμέρας, ἄκουσε
τὸν Δαυίδ, ὁ ὁποῖος λέγει, «Θὰ ἐξέρχεται ὁ ἄνθρωπος εἰς
τὸ ἔργον του καὶ εἰς τὴν ἐργασίαν του μέχρι τὸ ϑράδυ»".
Καὶ εἶπε καλῶς, «Μέχρι τὸ δράδυ᾽» διότι ὅταν ἔλθῃ τὸ
βράδυ, τὸ φῶς ὑποχωρεῖ, καὶ τὸ σκοτάδι, ποὺ ἔπεσε, ἀπο-
κοιμίζει τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν καὶ τὸ κατακουρασμένον
σῶμα ἀναπαύει, καὶ ὅλας τὰς αἰσθήσεις χαλαρώνει, καὶ
ὡσὰν ἀρίστη τροφὸς μὲ τὴν φροντίδα τοῦ ἀνακουφίζει
ὅλα τὰἀ αἰσθητήρια ὅργανα ἀπὸ τοὺς κόπους καὶ τὴν κοὺ-
ρασιν. Ὅταν ὅμως συμπληρωθῇ τὸ χρονικὸν διάστημα τῆς
νύκτας, καὶ ἀναφανῇ τὸ φῶς καὶ προχωρήσῃ ἡ ἡμέρα, κά-
νει τὸν ἄνθρωπον νὰ ἀντικρύσῃ μὲ ἀνανεωμένας τὰς αἱ-
σθήσεις του τὰς ἀκτῖνας τοῦ ἡλίου καὶ νὰ ἀρχίζῃ τὰ καθη-
μερινά του ἔργα μὲ νέαν καὶ «σφοδρὰν προθυμίαν. Τὸ
ἴδιον εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν νὰ συμδαίνῃ καὶ εἰς τὰς
ἐποχὰς τοῦ χρόνου. Διότι τὸν χειμῶνα διαδέχεται ἡ ἄνοι-
ξις, καὶ ἔτσι ὅταν παρέλθῃ τὸ καλοκαίρι ἔρχεται τὸ φθινὸ-
πωρον, ὥστε μὲ τὴν ἐναλλαγὴν τῆς θερμοκρασίας τῶν
ἀνέμων νὰ ἀναπαύωνται τὰ σώματά μας καὶ οὔτε νὰ κα-
ταστρέφωνται, ἐπειδὴ κρυώνουν ἀπὸ τὸ δριμὺ ψῦχος, οὔ-
τε νὰ διαλύωνται, ἐπειδὴ θερμαίνονται ὑπερδολικὰ ἀπὸ
τὴν Ζέστην τοῦ καλοκαιριοῦ. Δι᾿ αὐτὸ μᾶς προετοιμάζει νὰ
ἐξασκούμεθα πρὶν ἀπὸ τὸν χειμῶνα μὲ τὸ φθινόπωρον,
καὶ πρὶν ἀπὸ τὸ καλοκαίρι μὲ τὴν ἄνοιξιν. ΚΚαὶ ἐὰν κανεὶς
θὰ ἤθελε νὰ ἐξετάσῃ ὅλα μὲ σύνεσιν, θὰ συναντήσῃ εἰς
ὅλα τὰ δημιουργηθέντα κάποιαν τάξιν καὶ αἰτίαν, καὶ τί-
ποτε νὰ μὴ ἔχῃ γίνει ἄσκοπα καὶ τυχαῖα. Τοῦτο θὰ ἰδῇ
κανεὶς καὶ εἰς τοὺς σπόρους, ποὺ φυτρώνουν ἀπὸ τὴν γῆν.
Διότι οὔτε ἡ γῆ δλαστάνει τὰ πάντα κατὰ τὸν αὐτὸν και-
ρόν, οὔτε ὁ ἴδιος ὁ καιρὸς εἶναι κατάλληλος διὰ τὴν καλ-
λιέργειαν ἐκείνων, ποὺ δλαστάνουν ἀπὸ αὑτήν. Γνωρίζει
ὅμως τόν κατάλληλον καιρὸν ὁ γεωργός, ὁ ὁποῖος ἔχει
πόνος, παρὰ τῆς τοῦ Θεοῦ δοϑείσης σοφίας τοῦτο μεμαϑη-

κώς, καὶ ἐπίσταται πότε μὲν δεῖ τὰ σπέρματα καταθαλεῖν,
πότε δὲ τῶν δένδρων τὰ φυτὰ τῆς ἀμπέλου τοῖς κόλποις τῆς
γῆς παρακαταϑέσϑαι, καὶ πότε μὲν ϑήγειν τὴν δρεπάνην
πρὸς τὸν ἀμητόν, πότε δὲ τὸν καρπὸν τῆς ἀμπέλου δρέπεσθαι,
καὶ τοὺς ὄδότρυας ἐκχτέμνειν, καὶ κατὰ ποῖον καιρὸν ἐκλέ-
γειν τῆς ἐλαίας τὸν καρπόν, Καὶ εὑρήσεις, εἰ δούλοιο κατὰ
μέρος διερευνᾶσϑαι ταῦτα ἅπαντα, πολλὴν σοφίαν καὶ παρὰ
τοῖς τὴν γῆν ἐργαζομένοις ἐναποκειμένην. Καὶ οὐκ ἐπὶ τῆς
10 γῆς τοῦτό ἔστιν ἰδεῖν μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐπὶ τῆς ϑαλάσοης.
Καὶ γὰρ ἐνταῦϑα πάλιν ἑτέραν ϑαυμαστὴν σοφίαν ἐοτὶν ἰδεῖν.
Οἷδε γὰρ ὁ κυδερνήτης, πότε δεῖ καϑελκύσαι τὸ πλοῖον, καὶ
ἐκ τοῦ λιμένος ἐκδαλεῖν, καὶ τὰ πελάγη περαιώσασϑαι. Καὶ
πολλὴν μάλιστα παρὰ τούτοις ἐστὶν ἰδεῖν τὴν σύνεσιν ἣν ἢ
15 τοῦ Θεοῦ σοφία ἐναπέϑετο τῇ ἀνϑοωπίνῃ φύσει. Οὐδὲ γὰρ
οὕτως οἱ τὰς λεωφόρους διατρέχοντες ἴσασι μετὰ ἀκριδείας
τὰς ἀτραπούς, ὡς οὗτοι οἵ ἐν τοῖς ὕδασι μετὰ ἀσφαλείας τὴν
πορδίαν ποιοῦνται. Διὸ καὶ ἡ Γραφὴ ἐκπληττοιένη τὴν ὕ-
περδάλλουσαν τοῦ Θεοῦ σοφίαν ἔλεγεν, «(Ο δοὺς ἐν ϑαλάσσῃ
20 ὁδόν, καὶ ἐν ὕδατι ἰσχυρῷ τρίδον», Ποῖος ἀνϑοώπινος λογι-
σμὸς δύναται ταῦτα κατιδεῖν; Κατὰ τὸν αὐτὸν λόγον εὕροι
τις καὶ ἂν καὶ ἐν τῇ μειαλήψει τῆς τροφῆς τῆς ἀνϑρωπίνης
ταῦτα διατεταγμένα. Καὶ γὰρ καϑ' ἕκαστον καιρόν, καὶ καϑ'
ἑκάστην τροπὴν τοῦ ἐνιαυτοῦ, διαφόρους ἡμῖν τροφὰς ὃ .1ε-
25 σπότης κεχάρισται" καὶ καϑάπερ ἀρίστη τροφός, οὕτως ἡ γῆ
τὰ παρ᾽ ἑαυτῆς ἡμῖν δωροφορεῖ, τῷ ἐπιτάγματι τοῦ δημιουρ-
γοῦ ὑπηρετουμένη.
ὥ. ᾽4λλ᾽ ἵνα μὴ ἐπὶ πλέον τοῦτον ἐκτείνω τὸν λόγον, ἔξε-
στι» ὑμῖν συνετοῖς οὖσι τὰ λοιπὰ ἅπαντα ἀναλέγεσϑαι. «Δίδου
30 γάρ», φησί, «σοφῷ ἀφορμήν, καὶ σοφώτερος ἔσται». Οὐδὲ
γὰρ ἐπὶ τῆς ἡμετέρας τροφῆς τοῦτο μόνον ἐστὶν ἰδεῖν, ἀλλὰ
καὶ ἐπὶ τῆς τῶν ἀλόγων. Καὶ δυνήσεσθε, εἰ δουληϑείητε,
2. Σοφ. Σολ. 14, 3.

3. Παροιμ. 9, 9.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ’ 277
μάθει αὐτὸ ἀπὸ τὴν δοθεῖσαν σοφίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ γνω-
ρίζει καλὰ πότε μὲν πρέπει νὰ σπείρῃ τούς σπόρους, πότε
δὲ νὰ δάλῃ μέσα στὸ χῶμα τὰ μοσχεύματα τῶν δένδρων
καὶ τῶν κλημάτων, καὶ πότε νὰ ἀκονίσῃ τὸ δρεπάνι διὰ
τὸν θερισμόν, πότε νὰ τρυγήσῃ τὸν καρπὸν τοῦ ἀμπελιοῦ,
πότε νὰ στίψῃ τὰ σταφύλια καὶ κατὰ ποῖον καιρὸν νὰ συλ-
λέγῃ τόν καρπὸν τῆς ἐλιᾶς: Καὶ θὰ εὐρῇς, ἐὰν ἤθελες νὰ
ἐξετάσῃς ἰδιαιτέρως ὅλα αὐτά, ὅτι ὑπάρχει πολλὴ σοφία
καὶ εἰς αὐτούς, ποὺ ἐργάζονται τὴν γῆν. Καὶ ὄχι μόνον εἰς
τὴν γῆν εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν αὐτό, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν
θάλασσαν. Διότι καὶ ἐδῶ πάλιν ἠμποροῦμεν νὰ ἰδοῦμεν
ἄλλην θαυμαστὴν σοφίαν.. Διότι γνωρίζει ὁ κυβερνήτης,
πότε πρέπει νὰ κεθλκύσῃ τὸ πλοῖον καὶ νὰ
τὸ ὀδηγήσῃ
ἔξω ἀπὸ τὸ λιμάνι καὶ νὰ διαπλεύσῃ τὰ πελάγη. Καὶ μάλι-
στα ἠμπορεῖ νὰ ἰδοῦμεν εἰς αὐτοὺς μεγάλην σύνεσιν, τὴν
ὁποίαν ἡ σοφία τοῦ Θεοῦ ἔδαλε μέσα εἰς τὴν ἀνθρωπίνην
φύσιν. Διότι οὔτε ἐκεῖνοι, ποὺ διατρέχουν τὰς λεωφόρουςα,
γνωρίζουν μὲ τόσον μεγάλην ἀκρίδειαν τὰ μονοπάτια,
ὅσον αὐτοὶ οἱ ὁποῖοι διαπλέουν μὲ ἀσφάλειαν τὰ ὕδατα.
Δι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ Γραφὴ ἐκπλησσομένη ἀπὸ τὴν ὑπερθολικὴν
σοφίαν τοῦ Θεοῦ, ἔλεγε᾽ «Σὺ εἶσαι ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἤνοι-
ξες εἰς τὴν θάλασσαν ὁδὸν καὶ εἰς τὰ ἰσχυρὰ κύματα
ἀσφαλῆ πορείαν»". Ποία ἀνθρωπίνη σκέψις ἠμπορεῖ νὰ
κατανοήσῃ αὐτά; Κατὰ τὴν ἰδίαν λογικὴν θὰ εὑρῇ κανεὶς
νὰ ἔχουν καθορισθῆ αὐτὰ καὶ εἰς τὴν λῆψιν τῆς ἀνθρωπί-
νης τροφῆς. Διότι εἰς κάθε περίστασιν καὶ εἰς κάθε ἐπο-
χὴν τοῦ χρόνου, μᾶς χαρίζει ὁ Θεὸς διαφορετικὰς τρο-
φάς, καὶ ὡσὰν ἀρίστη τροφός, ἔτσι ἡ γῆ μᾶς προσφέρει
τὰ ἰδικά τῆς δῶρα, ὑπακούουσα εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ δη-
μιουργοῦ.
2. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ παρατείνω ἀκόμη περισσότερον
τὴν ὁμιλίαν αὐτήν, ἡμπορεῖτε σεῖς, ποὺ εἶσθε συνετοί, νὰ
ὑπολογίζετε ὅλα τὰ ὑπόλοιπα. Διότι λέγει ἡ Γραφή, «Δίδε
εἰς σοφὸν ἀφορμὴν καὶ θὰ γίνῃ σοφώτερος». Διότι ἡμπο-
ροῦμεν νὰ ἰδοῦμεν αὐτὸ ὄχι μόνον εἰς τὴν ἰδικήν μας τρο-
φήν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν τροφὴν τῶν ζώων. Καὶ θὰ ἠμπορέ-
καὶ ὃκ πολλῶν ἑτέρων διερευνώμενοι καταμαϑεῖν τοῦ ἀοι-

σιοτέχνου Θεοῦ τὴν ἄφατον σοφίαν καὶ τὴν ὑπερδάλλουσαν
ἀγαϑότητα, καὶ ὡς ἕκαστον τῶν γεγενημένων λόγῳ τινὶ
παρήχϑη. Κατὰ τὸ αὐτὸ τοίνυν καὶ ἐπὶ τοῦ καιροῦ τῆς ἁγίας
τεσσαρακοστῆς εὑρήσομεν νῦν ἡμῖν διατετυπωμένον. Καϑάπερ
γὰρ ὃν ταῖς λεωφόροις εἰσὶ σταϑμοὶ καὶ καταγώγια, ὥστε
τοὺς ὁδίτας κεκμηκότας διαναπαύεσθϑαι, καὶ τῶν πόνων λή-
γοντας, οὕτω πάλιν ἅπτεσϑαι τῆς ὁδοιπορίας, καὶ ἐν τῇ ϑα-
λάσσῃ δὲ ἀκταὶ καὶ αἰγιαλοὶ καὶ λιμένες εἰσίν, ὥστε κἀκεῖ
10 τοὺς ναυτιλλομένους ιιετὰ τὸ πολλὰ κύματα διαδοαμεῖν, καὶ
πρὸς τὰς τῶν ἀνέμων ἐμδολὰς ἀντιστῆναι, μικρὸν ἀναϑέν-
τας, οὕτω πάλιν τῆς ναυτιλίας ἅπτεσϑαι" τὸν αὐτὸν δὴ τοό-
πὸν καὶ νῦν, ἐπὶ τῆς ἁγίας τεσσαρακοοτῆς, "τοῖς τὸν δοόμον
τῆς νηστείας καταδεξαμένοις καϑάπερ σταϑμούς, καὶ κατα-
15 γώγια, καὶ ἀκτάς, καὶ αἰγιαλούς, καὶ λιμένας, τὰς δύο ταύ-
τας ἡμέρας τῆς ἑδδομάδος ὄραχύ τι διαναπαύεσϑαι κεχάρι-
σται ὁ “Δεσπότης; ἵνα καὶ τὸ σῶμα μικρὸν ἀνέντες ἀπὸ τῶν
πόνων τῆς νηστείας καὶ τὴν ψυχὴν παραμυϑησάμενοι, πάλιν
παρελθουσῶν" τῶν δύο τούτων ἡμερῶν, τῆς αὐτῆς ὁδοῦ!
20 μετὰ Α προϑυμίας
΄
ἅπτωνται
[2
οἷ τὴν καλὴν ταύτην καὶ ἐπωφεϊῆ
ς Α Α , Α τ -
ὁδοιπορία» πσιούμενοι. Φέρε οὖν καὶ ἡμεῖς, ἐπειδὴ τῆς

ἀνέσεώς ἔστιν ἡμέρα σήμερον, παρακαλέσωμεν ὑμῶν τὴν
ἀγάπην τὰ ἀπὸ τῆς νηστείας συλλεγέντα κέρδη μετὰ ἀ-
σφαλείας «φυλάττειν, ἵνα μικρὸν» διαναπαυσάμενοι, πάλιν προο-
25 ϑήκην ἐργάσησϑε τοῖς προλαδοῦσι, καὶ οὕτω κατὰ μικρὸν
μεγάλην τὴν ἐμπορίαν ξαυτοῖς κατασκευάσαντες, οὕτως εἰς
τὴν κυρίαν ἡμέραν ἀπαντήσητε, καὶ πεπληρωμένην ὑμῶν τὴν “οὖ
ὁλπάδα τὴν πνευματικὴν εἷς τὸν λιμένα τῆς ἁγίας ἑορτῆς

εἰσαγάγητα. “Ὥσπερ γὰρ τὰ παρὰ τοῦ Δεσπότου γεγενημένα
30 ἅπαντα, καϑάπερ ὁ λόγος ἀπέδειξε, καὶ ἢ τῶν πραγμάτων
διδάσκει μαρτυρία, λόνῳ τινὶ δεδημιούργηται, γρείαν ἄναγ-
καίαν ἀποπληροῦντα' οὕτω καὶ τὰ παρ᾽ ἡμῶν γινόμενα προσή-
4. ᾿Αναφέρεται εἰς τὸ Σάββατον καὶ τὴν Κυριακὴν ποὺ ἐγίνετο

κατάλυσις ἐλαίου.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΑ΄ 279
σετε, ἐὰν θελήσετε, ἐξετάζοντες νὰ μάθετε καὶ ἀπὸ πολ-

λὰ ἄλλα τὴν ἀνέκφραστον σοφίαν καὶ τὴν ὑπερθολικὴν
ἀγαθότητα τοῦ ἀριστοτέχνου Θεοῦ, καὶ πῶς διὰ κάποιον
λόγον ἔγινε τὸ κάθε δημιούργημα. Καὶ τὸ ἴδιον λοιπὸν θὰ
εὐροῦμεν νὰ ἔχῃ ρυθμισθῆ τώρα καὶ εἰς τὸν καιρὸν τῆς
Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς. Διότι ὅπως ἀκριδῶς εἰς τὰς
λεωφόρους ὑπάρχουν σταθμοὶ καὶ καταλύματα, διά νὰ ἀνα-
παύωνται οἱ κουρασμένοι ὁδοιπόροι, καὶ ὅταν ἀναπαυθοῦν
ἀπὸ τήν κούρασιν, ἔτσι πάλιν ἀρχίζουν τὴν ὁδοιπορίαν᾽ καὶ
εἰς τὴν θάλασσαν πάλιν ὑπάρχουν ἀκταὶ καὶ παραλίαι καὶ
λιμάνια, ὥστε ἀφοῦ σταθμεύσουν δι᾽ ὀλίγον ἐκεῖ οἱ ναυτι-
κοί, ὅταν διασχίσουν τἀ: μεγάλα κύματα καὶ ἀντισταθοῦν
εἰς τούς ὁρμητικούς ἀνέμους, νὰ συνεχίζουν πάλιν τὸ
ταξίδι των᾽ κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ τώρα, δη-
λαδὴ εἰς τὸν καιρὸν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, εἰς
ἐκείνους ποὺ ἀπεδέχθησαν τὸν δρόμον τῆς " νηστείας,
ὡσὰν σταθμοὺς καὶ καταλύματα καὶ ἀκτὰς καὶ παραλίας
καὶ λιμάνια, τὰς δύο αὐτὰς ἡμέρας τῆς ἑδδομάδος ἔχει
χαρίσει ὁ Κύριος διὰ νὰ ἀναπαύωνται ἐπ᾽ ὀλίγον, ὥστε,
ἀφοῦ χαλαρώσουν ὀλίγον τὸ σῶμα των ἀπὸ τὴν νηστείαν
καὶ παραινέσουν τὴν ψυχήν των, νὰ συνεχίζουν πάλιν,
ὅταν παρέλθουν αἱ δύο ἠμέραι αὐταΐ, τὸν ἴδιον δρόμον
μὲ πρσθυμίαν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι θαδίζουν τὴν καλὴν αὐτὴν
καὶ ὠφέλιμον ὀδοιπορίαν. ᾿Εμπρὸς λοιπὸν καὶ ἡμεῖς, ἀφοῦ
σήμερα εἶναι ἡ ἡμέρα τῆς ἀναπαύσεως, ἂς παρακαλέσω-
μεν τὴν ἀγάπην σας, νὰ φυλάσσετε μὲ ἀσφάλειαν τά συνα-
θροισθέντα ὀφέλη ἀπὸ τὴν νηστείαν, ὥστε, ἀφοῦ ἀναπαυ-
θῆτε δι᾽ ὀλίγον, νὰ ἐπαυξήσετε τὰ ὀφέλη αὐτὰ καί, ἀφοῦ
σιγὰ σιγὰ ἀποκτήσετε μεγάλον πλοῦτον πνευματικῶν ἀγα-
θῶν, νὰ εἰσέλθετε ἔτσι εἰς τὴν ἡμέραν τοῦ Κυρίου καὶ νὰ
ὁδηγήσετε γεμᾶτον τὸ πνευματικόν σας πλοῖον εἰς τὸ
λιμάνι τῆς ἁγίας ἐορτῆς. Διότι ὅπως ὅλα, ὅσα ἐδημιούργη-
σεν ὁ Θεός, καθὼς ἀπέδειξεν ἠ ὀμιλία καὶ διδάσκει ἡ
πεῖρα τῶν πραγμάτων, ἐδημιουργήθησαν διὰ κάποιον σκο-
πόν, ἱκανοποιοῦντα ἀπαραιτήτους ἀνάγκας, ἔτσι καὶ τὰ
ἰδικάὰ μας ἔργα δὲν πρέπει νὰ γίνωνται οὔτε ἀσκόπωςσ,
κξει μὴ ἁπλῶς, μηδὲ μάτην γίνεσθαι͵ ἀλλ᾽ ἐπ ὠφελείᾳ καὶ

κέρδει τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας. Εἶ γὰρ οἱ τὰ διωτικὰ
μετιόντες πράγματα οὐκ ἄν ποτὲ ἄνάσχοιντο ἐπιτηδεύματος
ἅψασθαι, μὴ πρότερον τὸ ἐκεῖϑεν κέρδος περιοκοπήσαντες"
5 πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς δίκαιον τοῦτο ποιεῖν, καὶ μὴ ἁπλῶς τὰς
ἑδδομάδας τῶν νηστειῶν παρατρέχειν, ἀλλὰ διερευνᾶσϑαι τὴν
ἑαυτῶν συνείδησιν, καὶ τὸν λογιομὸν δασανίζειν, καὶ σκο-
πεῖν τί μὲν ἐν ταύτῃ τῇ ἑδδομάδι ἡμῖν κατώρϑωται, τί δὲ ἐν
τῇ ἑτέρᾳ, καὶ τίνα προοϑήκην ἐδεξάμεϑα εἰς τὴν ἐπιοῦσαν,
10 καὶ ποῖον τῶν ἐν ἡμῖν παϑῶν διωρϑώσαμεν. ΕἾ γὰρ ει
μέλλοιμεν οὕτω τὰ καϑ' ἑαυτοὺς οἴκονομεῖν, καὶ τοσαύτην
ποιεῖσϑαι ἐπιμέλειαν τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς, οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος
ἔσται τῆς νηστείας, οὐδὲ τῆς ἀσιτίας, ἣν ὑπομένομεν, μάλι-
στα εἰ φαινοίμεϑα ἐλάττους τῶν περὶ τὴν συλλογὴν τῶν χρη-
15 μάτων τοσαύτην σπουδὴν ποιουμένων' εὑρήσεις γὰρ ἕκαστον
ἐκείνων πᾶσαν ἀγρυπνίαν ἐπιδεικνύμενον, ὥστε ἐφ᾽ ἑκάστης
ἡμέρας προστιϑέναι τοῖς προτέροις, καὶ οὐδέποτε κόρον λαμ-
ὄάνοντα, ἀλλ᾽ ὅσῳ ἂν αὔξηται αὐτῷ τὰ τῆς περιουσίας, το-
σούτῳ μᾶλλον καὶ τὴν ἐπιϑυμίαν καὶ τὴν σπουδὴν ἐκτεινο-
20 μένην. Εἰ τοίνυν ἔνϑα καὶ τὰ τῆς σπουδῆς ἀνόνητα, καὶ τὰ
τῆς περιουσίας πολλάκις πολλὴν ἐργάζεται τῇ τῆς ψυχῆς
σωτηρίᾳ τὴν λύμην, τοσαύτην ἐπιδείκνυται τὴν ἀγρυπνίαν,
πῶς τοῦτο μᾶλλον οὐχὶ ποιεῖν χρή, ἔνϑα πολλὴ ἀπὸ τῆς σπου-
δῆς ἡ ὠφέλεια, καὶ ἄφατος ὁ μισϑός, καὶ τὸ κέρδος ἄπειρον;
25 Ἐκεῖ μὲν γὰρ καὶ μετὰ τούτων ἁπάντων πολὺ ἡ ἀδηλία"
ἀδέδαιος γὰρ τῶν χρημάτων ἡ κπιῆσις" οὐκ ἐπειδὴ μόνον,
τῆς τελευτῆς ἐπιστάσης, ἐνταῦϑα μένοντα, οὐδεμίαν ὄνησιν
παρέχει τῷ ταῦτα συνάγοντι, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ τῶν χρημάτων
ὧδε μενόντων τὰς ὑπὲρ τούτων εὐθύνας μετὰ πολλῆς τῆς
30 σφοδρότητος ἀπαιτεῖσϑαι ἀναγκάζεται, "Ἔστι καὶ ὅτε πολ-
λάκις καὶ πρὸ τῆς τελευτῆς μετὰ τοὺς πολλοὺς πόνους, καὶ
τοὺς ἱδρῶτας, καὶ τὰς ταλαιπωρίας, καϑάπερ καταιγίδος
τινὸς προσπεσούσης τῆς τῶν πραγμάτων περιστάσεως, ἀϑρόογ
οὔτε ματαίως, ἀλλὰ πρὸς ὄφελος καὶ κέρδος τῆς ἰδικῆς

μας σωτηρίας. Διότι ἐὰν οἱ μετερχόμενοι τὰς διωτικὰς
ἀσχολίας δὲν θὰ ἐδέχοντο ποτὲ νὰ ἀρχίσουν κάποιο ἔρ-
γον, χωρὶς νὰ ἐξετάσουν προηγουμένως τὸ κέρδος ποὺ
θὰ προκύψῃ ἀπὸ αὐτό πολὺ περισσότερον εἶναι δίκαιον
νὰ κάμνωμεν ἡμεῖς αὐτό, καὶ νὰ μὴ διερχώμεθα ἁπλῶς
τὰς ἑδδομάδας τῶν νηστειῶν, ἀλλὰ νὰ ἐξετάζωμεν καλὰ
τὴν συνείδησίν μας καὶ νὰ δασανίζωμεν τὴν σκέψιν μας
καὶ νὰ ἐρωτῶμεν τί μὲν ἔχομεν κατορθώσει αὐτὴν τὴν
ἐθδομάδα, τί δὲ τὴν ἄλλην καὶ τί προσετέθη κατὰ τὴν ἐπο-
μένην καὶ ποῖον ἀπὸ τὰ πάθη μας διωρθώσαμεν. ᾿Εὰν λοι-
πὸν δὲν ἔχωμεν σκοπὸν νὰ ρυθμίζωμεν ἔτσι τὰς ὑποθέ-
σεια μας καὶ νὰ φροντίζωμεν τόσον πολὺ τὴν ἰδικήν μας
ψυχήν, δὲν θὰ ἔχωμεν κανένα κέρδος ἀπὸ τὴν νηστείαν,
οὔτε ἀπὸ τὴν ἀσιτίαν, τὴν ὁποίαν ὑπομένομεν, μάλιστα ἐάν
φαινώμεθα κατώτεροι ἀπὸ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι. φροντίζουν
ὑπερθολικὰ διὰ τὴν συγκέντρωσιν τῶν χρημάτων. Διότι θὰ
συναντήσῃς τὸν καθένα ἀπὸ ἐκείνους νὰ ἀγρυπνῇ πολὺ,
διὰ νὰ προσθέτῃ καθημερινῶς εἰς τὰ προηγούμενα, καὶ
ποτὲ νὰ μὴ χορταίνῃ, ἀλλὰ ὅσον θὰ αὐξάνεται ἡ ἐπιθυμία
καὶ ἡ προσπάθειά των. ᾿Εὰν λοιπὸν ἐκεῖ, ὅπου καὶ ἡ προσ-
πάθεια εἶναι ἀνώφελος καὶ ἡ περιουσία πολλὰς φορὰς
προκαλεῖ μεγάλην θλάδην εἰς τὴν σωτηρίαν τῆς ψυχῇῆα,
ἐπιδεικνύει ἐκεῖνοα τόσον μεγάλην δραστηριότητα, πῶς
δὲν πρέπει νὰ κάμωμεν περισσότερον αὑτὸ ἐκεῖ, ὄπου ἀπὸ
τὴν προσπάθειαν ὑπάρχει μεγάλη ὠφέλεια, πολὺς μιοθὸς
καὶ ἄπειρον κέρδος; Διότι ἐκεῖ μὲν μαζί μὲ ὅλα αὐτὰ
ὑπάρχει καὶ μεγάλη ἀβεδαιότης, καθόσον ἡ ἀπόκτησια
τῶν χρημάτων εἶναι ἀθεθαία, ὄχι μόνον διότι, ὅταν ἔλθῃ
ὁ θάνατος, παραμένουν ἐδῶ καὶ δὲν προσφέρουν καμμίαν
ὠφέλειαν εἰς ἐκεῖνον ποὺ τὰ ἐσυγκέντρωσε, ἀλλὰ διότι
καὶ ὅταν τὰ χρήματα παραμένουν ἐδῶ, ἀναγκάζεται νὰ
ἀναλαμθβάνῃ μεγάλας εὐθύνας δι᾽ αὑτά. Συμβαίνει δὲ καὶ
πρὶν ἀπὸ τὸν θάνατον πολλὰς φοράς, ὕστερα ἀπὸ πολλοὺς
κόπους καὶ ἱδρῶτας καὶ ταλαιπωρίας, ὅταν ὠσὰν κάποια
καταιγίδα τὸν παρασύρῃ ἡ κατάστασις τῶν πραγμάτων,
ὁ πολλὴν τὴν πεοιουσίαν τοῦ πλούτου κεκτημένος, τῶν σφόδρα

πενήτων γέγονε πενέστερος. Καὶ ταῦτα καϑ' ἑκάστην ἡμέρα»
ἐστὶν ἰδεῖν συμόαίνοντα. ᾿Επὶ μέντοι τῆς πνευματικῆς ἐμπορί-
ας οὐδέν ἔοτι τοιοῦτον δεῖσαί ποτε" αὕτη γὰρ δεδαία μένει καὶ
ἀκίνητος, καὶ ἔνϑα μάλιστα χρήζομεν αὐτῆς, ἐκεῖ πολλὴν
ἡιἶν παρέχει τὴν ἐξ αὐτῆς παραμυϑίαν.
ὃ. Ὡς οὖν καιρὸν ἔχομεν, παρακαλῶ, κἂν γοῦν τὴν αὖ-
τὴν ἐκείνοις εἰσενέγκωμεν σπουδὴν περὶ τὴν πνευματικὴν
ταύτην ἐμπορίαν, καὶ μηδέποτε παυσώμεϑα τοῦτο μεριμνῶν-
10 τες, εἴ τι κατώρϑωται ἡμῖν, καὶ εἴ τινα τῶν ἐνοχλούντων
ἡμῖν παϑῶν διὰ τῆς πολλῆς ἀγρυπνίας εἰς φυγὴν ἐτρέψαμεν,
ἵν ἔχοντες τὴν ἀπὸ τοῦ συνειδότος πληροφορίαν, πολλὴν καρ-
πωσώμεϑα τὴν ἡδονήν. Οὐδὲ γὰρ τοῦτο μόνον τὸ ζητούμε-
γον, ἵνα καϑ᾿ ἑκάστην ἡμέραν ἔνταῦϑα παραγινώμεϑα, καὶ
τ5 πεοὶ τῶν αὐτῶν συγεχῶς ἀκούωμεν, καὶ τὴν τεσσαρακοστὴν
πᾶσαν νηστεύοντες ὦμεν. Εἶ γὰρ μὴ μέλλοιμέν τι κερδαίνειν
ἐκ τῆς ἐνταῦϑα συνεχοῦς ἐλεύσεώς τε καὶ παραινέσεως, καὶ
ἀπὸ τοῦ τῆς νηστείας καιροῦ προσφέρειν τι τῶν χρησίμων
εἰς τὴν ἑαυτῶν ψυχήν, ταῦτα οὗ μόνον ἡμᾶς οὐδὲν ὠφελή-
20 σει, ἀλλὰ καὶ μείζονος ἡμῖν κατακρίσδως ἀφορμὴ γενήσεται,
ὅταν τοσαύτης ἐπιμελείας ἀπολαύοντες, οἱ αὐτοὶ διαμένωμεν,
καὶ μήτε ὃ ὀργίλος ἐπιεικὴς γένηται, μήτε ὃ ϑυμώδης εἰς
πρᾳότητα μεταδάλλοιτο, μήτε ὁ δάσκανος εἰς φιλοφροσύνη»
ἑαυτὸν ἐναγάγῃ, ἢμήτε ὃ περὶ τὰ χρήματα μεμηνώς, ἀποστὰς
25 τοῦ πάϑους πρὸς ἐλεημοσύνην ἑαυτὸν παρασκευάσῃ καὶ τὴν
τῶν πενήτων διατροφήν, μήτε ὅ ἀκόλαστος σώφρων» γένοιτο,
μὴτε ὃ περὶ τὴν κενὴν ταύτην δόξαν» ἑἕπτοημένος μιά-
ὅῃ ταύτης ὑπεοορᾶν, καὶ τῆς ἀληϑοῦς δφίεσϑαι δόξῃς, μήτε
ὁ περὶ τὴν ἀγάπην τὴν περὶ τὸν πλησίον ράϑυμος, διαναστή-
30 οας αὐτὸν παιδεύσῃ, μὴ μόνον τῶν τελωνῶν» μὴ εἶναι ἐλάτ-
των (Ἐὰν γὰρ ἀγαπήσητε τοὺς ἀγαπῶντας ὑμᾶς», φηοί,,
«τέ περισσὸν ποιεῖτε; Οὐχὶ καὶ οἱ τελῶναι τὸ αὐτὸ ποιοῦ-
ΟΜΙΛΙΑ [Α΄ 283
ἐκεῖνος ποὺ ἔχει ἀποκτήσει μεγάλην περιουσίαν, νὰ γίνῃ

διὰ μιᾶς πτωχότεροα καὶ ἀπὸ τοὺς πλέον πτωχοὺς. Καὶ
αὐτὰ εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν καθημερινὰ νὰ συμθαίνουν.
Εἰς τὴν πνευματικὴν ὅμως περιουσίαν δὲν ϑὰ φοδηθοῦμεν
ποτὲ κάτι τέτοιο, διότι αὐτὴ παραμένει ὀμετάθδλητος καὶ
σταθερά, καὶ ὅπου μάλιστα χρειαζόμεθα αὐτήν, ἐκεῖ μᾶς
παρέχει τὴν μεγάλην της παρηγορίαν.
3. “Ὅσον, λοιπόν, ἔχομεν καιρόν, σᾶς παρακαλῶ, καὶ
τὴν ἰδίαν μὲ ἐκείνους προσπάθειαν ἂς καταβάλωμεν διὰ
τὸν πνευματικὸν αὑτὸν πλοῦτον, καὶ ἂς μὴ σταματήσωμεν
ποτὲ νὰ ἐξετάζωμεν αὐτό, μήπως ἔχωμεν κατορθώσει κά-
τι, καὶ μήπως μὲ τὴν μεγάλην προσπάθειαν ἀπεμακρύναμεν
μερικὰ ἀπὸ τὰ πάθη, ποὺ μᾶς ἐνοχλοῦν, διὰ νὰ ἀπολαύ-
σωμεν μεγάλην εὐχαρίστησιν, ἔχοντες τὴν πληροφορίαν
τῆς συνειδήσεως. Οὔτε θδέθαια μᾶς ζητεῖται αὐτὸ μόνον,
διὰ νὰ ἐρχώμεθα δηλαδὴ καθημερινὰ ἐδῶ καὶ νὰ ἀκούωμεν
συνέχεια τὰ ἴδια πράγματα καὶ νὰ νηστεύωμεν ὅλην τὴν
Τεσσαρακοστήν. Διότι, ἐὰν δὲν πρόκειται νὰ κερδίζωμεν
κάτι καὶ ἀπὸ τὴν ἐδῶ συνεχῆ προσέλευσίν μας καὶ ἀπὸ
τὴν διδασκαλίαν, καὶ δὲν προσφέρωμεν κάτι χρήσιμον εἰς
τὴν ἰδικήν μας ψυχὴν ἀπὸ τὸν καιρὸν τῆς νηστείας, αὐτὰ
ὄχι μόνον δὲν θὰ μᾶς ὠφελήσουν καθόλου, ἀλλὰ θὰ μᾶς
γίνουν αἰτία μεγαλυτὲρας καταδίκης, ἀφοῦ παραμένωμεν
οἱ ἴδιοι, ἐνῷ ἀπολαμδάνωμεν τόσην φροντίδα, καὶ οὔτε ὁ
ὀργίλος γίνεται ἥπιος, οὔτε ὁ θυμώδης μεταβάλλεται εἰς
πρᾶον, οὔτε ὁ δθάσκανος θὰ κάμῃ τὸν ἑαυτόν του προσεκτι-
κόν, οὔτε ἐκεῖνος ποὺ ἐπιθυμεῖ πολὺ τὰ χρήματα, ἀφοῦ
ἀπομακρύνῃ τὸ πάθοα, θὰ προετοιμάσῃ τὸν ἑαυτόν του διὰ
τὴν ἐλεημοσύνην καὶ τὴν διατροφὴν τῶν πτωχῶν, οὔτε ὁ
ἀκόλαστος θὰ γίνῃ συνετός, οὔτε ἐκεῖνος, ποὺ συγκινε!ῖ-
ται ἀπὸ τὴν ἀνόητον αὐτὴν δόξαν, θὰ μάθῃ νὰ τὴν περι-
φρονῇ καὶ νὰ προτιμᾷ τὴν ἀληθινὴν δόξαν, οὔτε ὁ ἀδιά-
φορος διὰ τὴν ἀγάπην πρός τὸν πλησίον, ἀφοῦ ἀἁφυπνισθῇ,
θὰ ἐκπαιδεύσῃ τὸν ἐαυτόν του, ὄχι μόνον νὰ μὴ εἶναι
κατώτερος ἀπὸ τοὺς τελώνας («Διότι, ἐὰν ἀγαπήσετε ἐ-
κείνους ποὺ σᾶς ἀγαποῦν, λέγει ὁ Χριστόασ, τί περισσότε-
τ
σιν;»}, ἀλλ᾽ ἵνα παρασκευάξῃ αὐτοῦ τὸν λογισμόν, καὶ τοὺς
ἐχϑοοὺς ἡμέρως δοῶᾶν, καὶ πολλὴν περὶ αὐτοὺς τὴν ἀγάπην
ἐπιδείκνυσϑαι. ᾿Εὰν μὴ τούτων περιγενοίμεϑα τῶν παϑῶν,
χαὶ τῶν ἄλλων τῶν ὃν ἡμῖν πικτομέγων, καϑ' ἑκάστην ἐν-
ταῦϑα παραγινόμενοι, καὶ συνεχοῦς ἀκροάσεως ἀπολαύοντες,
καὶ τοσαύτης διδασκαλίας μετέχοντες, καὶ τὴν ἀπὸ τῆς »η-
στείας ἔχοντες δοήϑειαν, ποία ἡμῖν ἔσται συγγνώμη; ποία
δὲ ἀπολογία; Εἰπὲ γάρ μοι, παρακαλῶ, εἶ τὸν παῖδα τὸν
σὸν ϑεάσῃ καϑ' ἑκάσιην ἀπιόντα ἡμέραν εἷς τὸ διδασκαλεῖον,
10 καὶ τοῦ χρόνου προϊόντος μηδὲν πλέον ἐκεῖϑεν κεοδαίνοντα,
ἄρα ἀνεκτῷς οἴσεις; οὐχὶ δὲ καὶ τῷ παιδὶ μάστιγας ἐπιϑή-
σεις, καὶ τῷ διδασκάλῳ μέμψῃ; εἶτα εἶ μάϑοις͵ ὅτι τὰ μὲν
παρὰ τοῦ διδασκάλου πάντα γεγένηται, καὶ οὐδὲν λέλειπται,
ἡ δὲ ρᾳϑυμία τοῦ παιδὸς αἰτία πάντων καϑέστηκε, οὐχὶ πᾶσαν
15 τὴν ἀγανάκτησιν ἐπὶ τὸν παῖδα μειαϑήσεις, τῆς αἰτίας ἀ:
φεὶς τὸν διδάσκαλον; Τὸ αὐτὸ δὴ καὶ ἐνταῦϑα γίνεσϑαι δί-
καιον. “Ἡμεῖς γάρ, καϑάπερ ἐιάχϑημεν παρὰ τῆς τοῦ Θεοῦ
χάριτος, ὡς τέκνα πνευματικὰ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν εἷς τὸ
διδασκαλεῖον τοῦτο καλοῦντες, τὴν» σωτηριώδῃ διδασκαλίαν
20 ὑμῖν παρατίϑεμεν, οὗ τὰ ἀπὸ τῆς οἷκείας διανοίας φϑεγγόμενο
ἀλλὰ τὰ παρὰ τοῦ Δεσπότου διὰ τῶν ϑείων Γραφῶν ἡμῖν
δωρηϑέντα διδάγματα, ταῦτα εἰς μέσον προτιϑέντες, καὶ
ταῦτα ουνεχῶς ἐνηχοῦντες. Εἰ τοίνυν ἡμῶν πᾶσαν σπουδὴ)"
καὶ ἀγρυπνίαν ἐπιδεικνυμένων, καὶ ἐφ᾽ ἑκάστης ἐπὶ τὴν
25 ὁδὸν τῆς ἀρετῆς ὅδηγούντων, ὑμεῖς τοῖς αὐτοῖς ἐπιμένετε,
ἐννοήσατε ὅση καὶ ἡμῖν ἔσται ὀδύνη, καὶ ὑμῖν ἡ κατάγνω-
σις, ἵνα μηδὲν πλέον εἴπω. Εἰ γὰρ καὶ ἀνευϑύνους ἡμᾶς
δείκνυσι τὸ μηδὲν παραλιπεῖν τῶν εἷς τὴν ὑμετέραν οἴκοδο-
μὴν ἡκόντων, ἀλλ᾽ ὅμως ἐπειδὴ κηδόμεϑα τῆς ἡμετέρας σω-
30 τηοίας, οὐ δυνάμεϑα πράως φέρειν. ᾿Επεὶ καὶ ὃ διδάσκαλος
ἐπειδὰν ἴδῃ τὸν μαϑητὴν μηδὲν καρπούμεγον παρὰ τῆς αὖ-
5. Μαγτθ. 5, 48.
ΟΜΙΛΙΑ [Α΄ : 285
ρον κάμνετε; Δὲν κάμνουν τὸ αὐτὸ καὶ οἱ τελῶναι; »),

ἀλλὰ διὰ νὰ προετοιμάζῃ τὴν σκέψιν του καὶ νὰ δλέπῃ
τοὺς ἐχθροὺς μὲ πραότητα καὶ νὰ ἐπιδεικνύῃ μεγάλην ἀ-
γάπην δι᾽ αὐτούς. Ἐὰν λοιπὸν δὲν νικήσωμεν τὰ πάθη αὐὖὐ-
τὰ καὶ τὰ ἄλλα, ποὺ γεννῶνται μέσα μας, ἐρχόμενοι καθη-
μερινὰ ἐδῶ καὶ ἀπολαμθδάνοντες τὴν συνεχῆ ἀκρόασιν καὶ
ἀκούοντες τόσην διδασκαλίαν καὶ ἔχοντες τὴν θδοήθειαν
τῆς νηστείας, ποία συγγνώμη θὰ ὑπάρξῃ εἰς ἡμᾶς; καὶ
ποία δικαιολογία; Διότι εἰπὲ μου, παρακαλῶ, ἐὰν παρατῆ-
ρήσῃς τὸ παιδί σου καθημερινῶς νὰ μεταθαίνῃ εἰς τὸ σχο-
λεῖον καί, ἐνῷ ὁ καιρός προχωρεῖ, νὰ μὴ κερδίζῃ τίποτε
πλέον ἀπὸ ἐκεῖ, ἄραγε θὰ τὸ ἀνεχθῇς αὐτό; δὲν θὰ μαστι-
γώσῃς δὲ καὶ τὸ παιδὶ καὶ θὰ κατηγορήσῃς τὸν διδάσκα-
ἀον; ἔπειτα ἐὰν μάθῃς, ὅτι ὁ μὲν διδάσκαλος ἔχει κάνει
τὰ πάντα καὶ δὲν παρέλειψε τίποτε, ἡ ἀδιαφορία ὅμως τοῦ
παιδιοῦ ἔγινεν ἡ αἰτία ὅλων, δὲν θὰ μετατοπίσῃς ὅλην τὴν
ἀγανάκτησίν σου εἰς τὸ παιδί, ἀφοῦ ἀπαλλάξῃς τὸν διδά-
σκαλον ἀπὸ τὴν κατηγορίαν; Τὸ αὐτό, λοιπόν, εἶναι δί-
καιον νὰ γίνεται καὶ ἐδῶ. Διότι ἡμεῖς, ὅπως μᾶς ὥρισεν ἡ
χάρις τοῦ Θεοῦ, ὠς πνευματικἀ παιδιά μας προσκαλοῦντεᾳ
καϑημερινὰ εἰς τὸ σχολεῖον αὐτό, σᾶς προσφέρομεν τὴν
σωτηριώδη διδασκαλίαν, ἀναφέροντες ὄχι ἰδικάς μας σκέ-
ψεις, ἀλλὰ τὰ διδάγματα τοῦ Θεοῦ, τὰ ὁποῖα μᾶς παρεχω-
ρήθησαν μὲ τἀς ἁγίας Γραφάς, αὐτὰ προσφέροντες ἐνώ-
πιόν σας καὶ ἐπαναλαμδάνοντες αὐτὰ συνεχῶας. ᾿Εὰν λοι-
πὸν ἐπιμένετε σεῖς εἰς τὰ ἴδια, ἐνῷ ἡμεῖς ἐπιδεικνύομεν
κάθε προσπάθειαν καὶ φροντίδα καὶ σᾶς ὀδηγοῦμεν καθη-
μερινὰ εἰς τόν δρόμον τῆς ἀρετῆς, ἀντιληφθῆτε πόση θὰ
εἶναι ή λύπη μας καὶ πόση ἡ καταδίκη σας, διὰ νὰ μὴ εἰπῶ
τίποτε περισσότερον. Διότι ἂν καὶ μᾶς ἀποδεικνύει ἀνευ-
θύνους τὸ ὅτι δὲν παρελείψαμεν τίποτε ἀπὸ ἐκεῖνα, ποὺ
ἀναφέρονται εἰς τὴν ἰδικήν σας οἰκοδομήν, ὅμως, ἐπειδὴ
φροντίζομεν διὰ τὴν σωτηρίαν σας, δὲν ἠμποροῦμεν νὰ
ἡσυχάζωμεν. Διότι καὶ ὁ διδάσκαλος, ὅταν ἰδῇ τὸν μαθη-
τὴν νὰ μὴ ὠφελῆται καθόλου ἀπὸ τὴν προσπάθειάν του,
τοῦ σπουδῆς, οὐχ ὡς ἔτυχεν ἀλγεῖ καὶ ὀδυνᾶται, ὁρῶν ἑαυτὸν

μάτην πονούμενον.
4. Ταῦτα λέγω νῦν, οὐχ ἵνα λυπήσω τὴν ὑμετέραν ἀγά-
πην, ἀλλ᾽ ἵνα διεγείρω καὶ παρασκευάσω, μήτε ἁπλῶς κατα-
τείνειν τὸ σῶμα τῇ νηστείᾳ, μήτε εἴκῇ καὶ μάτην τὰς ἡμέρας
τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς παρατρέχειν. Καὶ τί λέγω τῆς ἡμέ-
ρας τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς, ὅπου γε ἡμᾶς προσήχει, μήτε
κίαν ὅλως ἡμέραν παραπέμπεσθαι, εἰ οἷόν τε, ἐν παντὶ τῷ
χρόνῳ τῆς ζωῆς ὃν ἧ μὴ κέρδος πνευματικὸν ἑαυτοῖς ἔνα-
10 ποτιϑέμεϑα, ἢ δι᾽ εὐχῆς, ἢ δι’ ἐξομολογήσεως, ἢ δι᾽ εὐποι-
ίας, ἢ δι᾽ ἑτέρας τινὸς ἐργασίας πνευματικῆς; ΕἾ γὰρ Παῦ-
λος, ὃ τοσοῦτος καὶ τηλικοῦτος, ὃ τὰ ἄρρητα ἐκεῖνα ρήματα
ἀκούσας, ἃ μέχρι τῆς σήμερον οὐδεὶς ἔγνω, ἐδόα λέγων"
αϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἀποϑνήσκω, νὴ τὴν ὑμετέραν καή-
15 χησιν' διδάσκων ἡμᾶς, ὅτι οὕτως ἑξδαυτὸν τοῖς κινδύνοις τοῖς
ὑπὲρ τῆς εὐσεδείας ἐξεδίδου, ὡς παρ᾽ αὐτὸν͵ τὸν ϑάνατον
γίνεσϑαι ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας, καὶ ὅπερ ἡ φύσις οὐκ ἐδέχετο
(ἑνὶ γὰρ ϑανάτῳ πάντες ὑποκείμεϑα), τοῦτο ἡ φιλονεικία
τῆς προαιρέσεως αὐτοῦ κατώρϑου, εἰ καὶ ὃ φιλάνϑρωπος
20 Θεὸς ἐπὶ πλέον αὐτὸν διετήρει διὰ τὴ» τῶν λοιπῶν σωτη-
οἷαν: εἰ τοίνυν ἐκεῖνος ὃ τοσούτοις κομῶν καορϑώμασι, καὶ
χαϑάπερ ἄγγελος ἐπὶ γῆς φαινόμενος, καϑ' ἑκάστην ἐσπού-
δαζε κερδαίνειν, καὶ πρὸς τοὺς ὑπὲρ τῆς ἀληϑείας κινδύνους
παρατάττεσθαι, καὶ τὴν ἐμπορίαν τὴν πνευματικὴν ἑαυτῷ
25 συλλέγειν, καὶ μηδέποτε ἵστασϑαι' ποίαν ἂν σχοίημεν ἡμεῖς
ἀπολογίαν, οἱ μὴ μόνον πάνων ὄντες ἔρημοι τῶν κατορϑω-
μάτων, ἀλλὰ καὶ τοσούτοις ἐλαττώμασω ὑποκείμενοι, ὧν
καὶ ἕν μόνον ἡμῖν ποοσὸν ἱκανὸν εἰς αὐτὸ τῆς ἀπωλείας τὸ
δάραϑρον καταγαγεῖν, καὶ μηδεμίαν ποιούμενοι σπουδήν,
380 κἂν" γοῦν ταῦτα διορϑοῦν; ὅταν δὲ ὅ αὐτὸς πολλάκις εὗοί-
σκοιτο, μὴ μόνον ὃν ἐλάττωμα ἔχων, ἀλλὰ καὶ πλείονα, καὶ
6. Α᾿ Κορ. 15,31.
δὲν λυπεῖται καὶ θλίθεται τυχαῖα, θλέπων τὸν ἑαυτόν του

νὰ κοπιάζῃ εἰς μάτην.
4. Λέγω αὐτὰ τώὠώρα, ὄχι διὰ νὰ στενοχωρήσω τὴν
ἀγάπην σας, ἀλλὰ διὰ νὰ σᾶς διεγείρω καὶ νὰ σᾷς προε-
τοιμάσω, οὔτε νὰ βασανίζετε ἁπλῶς μὲ τὴν νηστείαν τὸ
σῶμα, οὔτε νὰ διέρχεσθε ἀσκόπως καὶ ματαίως τὰς ἡμέ-
ρας τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς. [Καὶ διατί λέγω τάς ἡμέρας
τῆς ἀγίας τεσσαρακοστῆς, ὅπου δεθαίως δὲν πρέπει οὔτε
μίαν ἡμέραν νὰ περιφρονοῦμεν ἐντελῶς, ἐὰν εἶναι δυνα-
τόν, εἰς ὅλας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς μας, κατὰ τὴν ὁποίαν
δὲν συγκεντρώνομεν πνευματικόν κέρδος διὰ τοὺς ἑαυ-
τούς μας, εἴτε μὲ τὴν προσευχήν, εἴτε μὲ τὴν ἐξομολόγη-
σιν, εἴτε μὲ τὴν ἀγαθοεργίαν, εἴτε μὲ κάποιαν ἄλλην πνευ-
ματικὴν ἐργασίαν; Διότι ἐὰν ὁ τόσον μέγας καὶ θαυμαστὸς
Παῦλος, ὁ ὁποῖος ἤκουσε τὰ ἀπόρρητα ἐκεῖνα λόγια, ποὺ
μέχρι σήμερα κανεὶς δὲν ἐγνώρισεν, ἐφώναζε λέγων᾽
«Πεθαίνω καθημερινά, μὰ τὴν καύχησιν, ποὺ ἔχω διὰ σᾶς»",
διὰ νὰ μᾶς διδάσκῃ, ὅτι τόσον ἐξέθετε τὸν ἑαυτόν του εἰς
τοὺς κινδύνους διὰ τὴν εὐσέθειαν, ὥστε νὰ τὸν πλησιά-
ζῇ καθημερινάὰ ὁ θάνατος, καὶ ἐκεῖνο ποὺ δέν ἐδέχετο ἡ
φύσις (διότι ὅλοι ὑποκείμεθα εἰς ἕνα θάνατον), αὐτὸ
κατώρθωνεν ἡ φιλοτιμία τῆς διαθέσεώς του, ἂν καὶ ὁ
φιλάνθρωπος Θεὸς διετηροῦσεν αὐτὸν περισσότερον διά
τὴν σωτηρίαν τῶν ἄλλων᾽ ἐὰν λοιπὸν ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος
ὑπερηφανεύετο διὰ τόσον πολλὰ κατορθώματα καὶ ἐφαί-
νετο ἐπάνω εἰς τὴν γῆν ὠσὰν ἄγγελος, ἐφρόντιζε καθημε-
ρινὰ νἀ κερδίζῃ, νὰ ἀντιμετωπίζῃ τοὺς κινδύνους διὰ τὴν
ἀλήθειαν, νὰ συγκεντρώνῃ διὰ τὸν ἐαυτόν του τόν πνευ-
ματικὸν πλοῦτον καὶ ποτὲ νὰ μὴ σταματᾷ, ποίαν δικαιολο-
γίαν θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ἔχωμεν ἠμεῖς, οἱ ὁποῖοι ὄχι μό-
νὸν στερούμεθα ὅλα τὰ κατορθώματα, ἀλλὰ ὑποκείμεθα
εἰς τόσα ἐλαττώματα, ἀπὸ τὰ ὁποῖα καὶ ἕνα μόνον ὅταν
ὑπάρχῃ εἶναι ἀρκετὸν νὰ μᾶς ὁδηγήσῃ εἰς αὐτὸ τὸ θδάρα-
θρον τῆς καταστροφῆς, καὶ δὲν φροντίζομεν καθόλου,
τουλάχιστον νὰ διορθώνωμεν αὐτά; Ὅταν δὲ ὁ ἴδιος θὰ
συμθῇ πολλὰς φορὰς νὰ ἔχῃ ὄχι μόνον ἕνα ἐλάττωμα,
ὀργίλος ἧ, καὶ ἀκόλαστος, καὶ πλεονέκτης, καὶ δάσκανος, καὶ

ϑυμώδης, καὶ μήτε ταῦτα διορϑοῦν δούλοιτο, μήτε τῶν τῆς
ἀρετῆς ἔργων ἐφάπιεσϑαι, ποία λοιπὸν ἂν γένοιο σωτηρίας
ἐλπίς; Ταῦτα λέγω, καὶ λέγων οὗ παύσομαι, ἵνα ἕκαστος
5 τῶν ἀκουόντων τὸ κατάλληλον ἑαυτῷ φάρμακον δεχόμενος
ἐκ τῶν παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων, οπουδάσῃ ταχέως, καὶ τῶν.
ἐνοχλούντων παϑῶν ἀπαλλαγεὶς πρὸς ὑγίειαν ἐπανελθεῖν,
καὶ πρὸς τὴν τῆς ἀρετῆς ἐογασίαν ἑαυτὸν ἐπιτήδειον κατα-
στῆσαι. Καὶ γὰρ ἐπὶ τῶν καμνόντων τὰ σώματα, κἂν μυριάκις
10 ὁ ἰατρὸς ἐπιϑῇ τὰ φάρμακα, ὅ δὲ ἄρρωστος μὴ ἀνέχηται
ἐπιμένειν τὴν ἀπὸ τοῦ φαρμάκου ϑεραπείαν, ἀλλὰ πολλάκις
δυσχεραίνων» μετὰ τὸ ἐπιϑεῖναι τὸν ἰατρόν, οὐκ ἀνδχόμενος
τῆς ἀλγηδόνος ἀπορρίπτοι τοῦτο, καὶ μὴ κατεδέξοιτο τὴν
ἐξ αὐτοῦ ὠφέλειαν, οὐδεὶς ἂν τῶν εὖ φρονούντων μέμψοιτο
156 τῷ ἰατρῷ τῷ παρ᾽ ἑαυτοῦ πάντα εἰσαγαγόντι: τὸν αὐτὸν δὴ
τρόπον καὶ ἐνταῦϑα ἡμεῖς μὲν τὸ φάρμακον τὸ ἀπὸ τῆς δι-
δασχαλίας τῆς πνευματικῆς κατασχβυάσαντες ἐπιτίϑεμον" ὑ-
μέτερον δὲ ἂν εἴη λοιπὸν καὶ ἀνέχεσϑαι τῶν ἀλγηδόνων, καὶ
τῆς ϑεραπείας ἀπόνασϑαι, καὶ ἀπαλλαγέντες τῆς νόσου πρὸς
20 τὴν ἀληϑῆ ὑγίειαν ἐπανελθεῖν. Οὕτω γὰρ καὶ αὐτοὶ πολλὴν
τῆς ὠφελείας τὴν αἴσϑησιν λήψεσϑε, καὶ ἡμεῖς οὐ μικρὰν ἕ-
ξομὲεν τὴν παραμυϑίαν, ὁρῶντες τοὺς πρότερον κάμνοντας,
“οὕτω ταχέως πρὸς ὑγίειαν ἐπανελθόντας. Εκαστος τοίνυν
ὑμῶν, παρακαλῶ, εἶ καὶ μὴ πρότερον, κἂν γοῦν ἐκ τοῦ πα-
25 ρόντος σπουδαξέτω, ὅπερ οἷδεν ἐνοχλοῦν αὐτῷ ἐλάττωμα
τῶν ἄλλων πλέον παϑῶν, τοῦτο ἐκτέμνειν τῆς ψυχῆς, καὶ τῷ
εὐσεόει λογισμῷ, καϑάπερ μαχαίρᾳ τινὶ πνευματικῇ χροώμε-
γος, οὕτως ἑαυτὸν τοῦ πάϑους ἀπαλλατέτω. Δέδωπκε γὰρ ἡῖν
ὁ Θεὸς λογιομὸν ἀρκοῦντα, καὶ δυνάμενον, εἶ δουληϑείημεν
30 μιωρὸν διαδλέψαι, ἑκάστου τῶν ἂν ἡμῖν τικτομένων παϑῶν
ἀλλὰ καὶ περισσότερα, καὶ εἶναι ὁργίλος καὶ ἀκόλαστος

καὶ πλεονέκτης καὶ βάσκανος καὶ θυμώδης, καὶ οὔτε αὐτὰ
νὰ θέλῃ νὰ διορθώνῃ, οὔτε νὰ καταπιάνεται μὲ τὰ ἐνάρε-
τα ἔργα, ποία λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ὑπάρξῃ ἐλπὶς σω-
τηρίαα; Αὐτά λέγω καὶ δὲν θὰ παύσω νὰ λέγω, διά νὰ
φροντίσῃ γρήγορα ὁ καθένας ποὺ ἀκούει, ἀφοῦ δέχεται
τὸ κατάλληλον φάρμακον διὰ τὸν ἐαυτόν του ἀπὸ τὰ λε-
γόμενά μας καὶ ἀφοῦ ἀπαλλαγῇ ἀπὸ τὰ πάθη ποὺ τὸν
ἐνοχλοῦν, νὰ ἐπανακτήσῃ τὴν ὑγείαν του καὶ νὰ κάμῃ τὸν
ἐαυτόν του ἱκανὸν διὰ τὴν διάπραξιν τῆς ἀρετῆς. Διότι
καὶ εἰς τὰ σώματα τῶν ἀσθενῶν, καὶ ἂν ἀκόμη ὁ ἰατρός
ἐπιθέσῃ ἀπείρους φορὰς τὰ φάρμακα, ὁ δὲ ἄρρωστος δὲν
ἀνέχεται νὰ ὑφίσταται τὴν θεραπείαν τῶν φαρμάκων, ἀλ-
λὰ πολλὰς φοράς δυσανασχετῶν ἁφοῦ τὰ ἐπιθέσῃ ὁ ἰα-
τρός, ἐπειδὴ δὲν ἀνέχεται τὸν πόνον, ἂν τὰ ἀπομακρύνῃ
καὶ δὲν δεχθῇ τὴν ὠφέλειαν ἀπ᾽ αὐτά, κανεὶς ἀπὸ τοὺς
σκεπτομένους ὀρθῶς δὲν θὰ κατηγορήσῃ τὸν ἰατρόν, ὁ
ὁποῖος ἐπρόσφερεν ὅλας τὰς ὑπηρεσίας του. Κατὰ τὸν
αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ ἐδῶ, ἀφοῦ παρασκευάσωμεν ἀπὸ
τὴν πνευματικὴν διδασκαλίαν τὸ φάρμακον, τὸ ἐπιθέτομεν
ἡμεῖς, θὰ ἐξαρτηθῇ ὅμως ἀπὸ σᾶς εἰς τὸ ἑξῆς, καὶ τοὺς
πόνους νὰ ὑποφέρετε καὶ τὴν θεραπείαν νὰ ἀνεχθῆτε καὶ
ἀφοῦ ἀπαλλαγῆτε ἀπὸ τὴν ἀσθένειαν, νὰ ἐπανακτήσετε
τὴν ἀληθινὴν ὑγείαν. Διότι ἔτσι καὶ σεῖς οἱ ἴδιοι θὰ αἰσθαν-
θῆτε μεγάλην ὠφέλειαν καὶ ἡμεῖς θὰ ἔχωμεν μεγάλην
παρηγορίαν, θδλέποντες ἐκείνους, ποὺ προηγουμένως ἤσαν
ἀσθενεῖς, νὰ ἐπανακτοῦν τόσον γρήγορα τὴν ὑγείαν των.
Ὁ καθένας σας λοιπόν, παρακαλῶ, ἂν θδέδαια δὲν ἐφρόντι-
ζε προηγουμένως, τουλάχιστον ἀπὸ τώρα ἂς φροντίζῃ,
ἐκεῖνο τὸ ἐλάττωμα ποὺ γνωρίζει, ὄτι τὸν ἐνοχλεῖ περισ-
σότερον ἀπὸ τὰ ἄλλα πάθη, νὰ ἀποκόπτῃ αὐτὸ ἀπὸ τὴν
ψυχήν του καὶ χρησιμοποιῶν τὴν εὐσεδῆ σκέψιν ὠσὰν
πνευματικὴν μάχαιραν, νὰ ἀπαλλάσσῃ ἔτσι τὸν ἑαυτόν του
ἀπὸ τὸ πάθοοα. Διότι μᾶς ἔχει δώσει ὁ Θεὸς ἁρκετὴν σκέ-
ψιν καὶ ἱκανήν, ἐὰν θελήσωμεν νὰ προσέξωμεν ὀλίγον, νὰ
νικήσωμεν κάθε πάθος, ποὺ γεννᾶται μέσα μας. Διὰ τοῦτο
290 ΙΩΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟῪ
περιγίνεσϑαι. Διὰ τοῦτο καὶ τῶν ἁγίων ἡμῖν ἁπάντων τοὺς

Οίους καὶ τὴν πολιτείαν διὰ τῶν ϑείων Γραφῶν ἀνάγρα-
πτὸν καταλέλοιπεν ἢ τοῦ Πνεύματος χάρις, ἵνα μαϑόντες,
ὡς τῆς αὐτῆς ἡμῖν ὄντες φύσετος, ἅπαντα τὰ τῆς ἀρετῆς
5 κατώρϑωσαν, μὴ ρᾳϑυμῶμεν περι τὴν ταύτης ἐργασίαν.
ὅ. Ἢ οὐχὶ τῆς αὐτῆς ἡμῖν ἦν ὃ μακάριος Παῦλος;
᾿Εκκαίομαι γὰρ εἰς τὸν τοῦ ἀνδρὸς πόϑον, καὶ διὰ τοῦτο
συνεχῶς αὐτὸν περιστρέφων οὐ παύομαι, καὶ ὥσπερ εἰς ἀρ-
χέτυπον εἴκόνα τινά, εἷς τὴν τούτου ψυχὴν ἐνορῶν, ἐκσιλήτ-
10 τόμαε τῶν παϑῶν τὴν ὑπεροψίαν, τῆς ἀνδρείας τὴν ὑπερόο-
λήν, τοῦ φίλτρου τοῦ πρὸς τὸν Θεὸν τὸ διάπυρον, καὶ λογί-
ζομαι, ὅτι πᾶσαν τῶν ἀρετῶν τὴν συναγωγὴν εἷς ἄνϑρωπος
ὀουληϑεὶς κατώρϑωσε' καὶ ἡμῶν ἕκαστος οὐδὲ τὸ τυχὸν
κατορϑοῦν δούλεται. Τίς οὖν ἡμᾶς ἐξαιρήσεται τῆς κολάσεως
15 τῆς ἀπαραιτήτου, καὶ τοῖς αὐτοῖς πάϑεσιν ὑποκείμενος,
παὶ ὃν τὸσαύτῃ καιρῶν δυσκολία γεγονώς, καϑ'’ ἑκάστην ἧ-
μέραν, ὡς εἰπεῖν, ἑλκόμενος, σπαραττόμενος, καὶ δημοσίᾳ
συρόμενος ὑπὸ τῶν τῷ κηρύγματι πολεμούντων, οἱ καὶ νο-
μίσαντες αὐτὸν πολλάκις τεϑνάναι, τότε λοιπόν, ὡς εἰς ἔρ-
20 γον» ἀγαγόντες τὴν φονικὴν αὐτῶν γνώμην, οὕτω κατέλιπον;
Εὐρίσκειταί τις ἡμῶν τοσοῦτον μέγεϑος ἀρετῆς ἐπιδεικνύμε-
νος, οὕτως ἀναπεπιωκότων, καὶ τοσαύτῃ ρᾳϑυμίᾳ ἑαυτοὺς
ἐκδεδωκότων; ᾿Αλλ ἵνα μὴ παρὰ τῆς ἡμετέρας γλώττης
ἀκούητε τὰ παρὰ τοῦ μακαρίου τούτου κατορϑώματα, καὶ τὴν
25 ἀνδοείαν, ἣν ὑπὲρ τοῦ τῆς εὐσεδείας κηρύγματος καϑὸ ἑκά-
στην ἐπεδείκνυτο, ἀναγκαῖον αὐτοῦ ἀκοῦσαι λέγοντος, “Η νίκα
γὰρ εἷς ἀνάγκην κατέστη διὰ τὴν τῶν ψευδαποστόλων ἀπά-
τὴν τὰ ἑαυτοῦ διηγεῖσθαι: οὕτω γὰρ ἦν αὐτῷ τοῦτο Θαρὺ
καὶ ἐπαχϑές, ὡς καὶ ἀναδύεσϑαι, καὶ μηδέποτε δούλεσθαι
30 ταῦτα εἰς μέσον ἄγειν, ἀλλὰ καὶ τολμᾶν ξαυτὸν καλεῖν 6λά-
σῴφημον, καὶ διώκτην" ἐπειδὴ δὲ πολλὴν εἶδε τὴν ἀνάγκην,
μᾶς ἔχει ἀφήσει ἡ χάρις τοῦ Πνεύμοτος μὲ τὰς ἁγίας

Γραφάς, τοὺς δίους ὅλων τῶν ἁγίων καὶ γὙραπτὴν τὴν
δρᾶσιν των, ὥστε, ἀφοῦ μάθωμεν, ὅτι κατώρθωσαν τὴν
ἀρετὴν ἂν καὶ ἦσαν τῆς αὐτῆς μὲ ἡμᾶς φύσεως, νὰ μὴ
ἀδιαφοροῦμεν διά τὴν διάπραξιν τῆς ἀρετῆς.
5. Μήπως δὲν ἤτο τῆς αὐτῆς μὲ ἡμᾶς φύσεως ὁ μα-
κάριος Παῦλος; Διότι φλέγομαι ἀπὸ σφοδρὰν ἐπιθυμίαν
πρὸς τὸν ἄνδρα, καὶ δι᾽ αὐτὸ δὲν παύω νὰ ἀναφέρω συνε-
χῶς σὐτόν, καὶ ὡσὰν εἰς κάποιαν πρωτότυπον εἰκόνα
προσθδλέπων εἰς τὴν ψυχήν του, ἐκπλήσσομαι! ἀπὸ τὴν πέερι-
φρόνησιν τῶν παθῶν, τὴν ὑπερθολικήν του ἀνδρείαν, τὴν
θερμὴν ἀγάπην του πρὸς τὸν Θεὸν, καὶ σκέπτομαι, ὅτι
ἕνας ἄνθρωπος ἐπειδὴ ἠθέλησε κατώρθωσεν ὅλας τὰἀς ἐπὶ
μέρους ἀρετὰς ἐνῷ ὁ καϑένας ἀπὸ ἡμᾶς δὲν θέλει οὔτε
τὴν ἐλαχίστην ἀρετὴν νὰ κατορθώνῃ. Ποῖος λοιπὸν θὰ
μᾶς σώσῃ ἀπὸ τὴν δεθαίαν «κόλασιν, ὅταν καὶ ἐκεῖνος ποὺ
εἶχε τὴν ἰδίαν μὲ ἡμᾶς φύσιν καὶ ὑφίστατο τὰ ἴδια πάθη
καὶ. εὐρέθη εἰς τόσον πολλὰς δυσκόλους περιστάσεις,
καθημερινῶς, οὕτως εἰπεῖν, συρόμενος, προσθδαλλόμενος
καὶ διασυρόμενος δημόσια ἀπὸ τοὺς ἐχθροὺς τοῦ κηρύ-
γματοα, οἱ ὁποῖοι ἀφοῦ ἐθεωροῦσαν πολλὰς φορὰς ὅτι αὐ-
τὸς εἶχε πεθάνει, τότε λοιπὸν τὸν ἐγκατέλειπαν ἔτσι, ὠσὰν
νὰ ἐπραγματοποίησαν τὴν φονικήν των διάθεσιν; Ὑπάρχει
κανεὶς ἀπὸ ἡμᾶς, ὁ ὁποῖος ἐπιδεικνύει τόσον μεγάλην
ἀρετήν, ἀφοῦ ἔχωμεν πέσει τόαον πολὺ καὶ παραδώσει
τούς ἑαυτούς μας εἰς τόσον μεγάλην ἀδιαφορίαν; ᾿Αλ-
λὰ διὰ νὰ μὴ ἀκούετε ἀπὸ τὴν ἰδικήν μας γλῶσσαν τοῦ
μακαρίου αὐτοῦ ἀνδρὸς τὰ κατορθώματα καὶ τὴν ἀνδρεί-
αν, τὴν ὁποίαν ἐπεδείκνυε καθημερινῶς διὰ τὸ κήρυγμα
τῆς εὐσεβείας, εἶναί! ἀνάγκη νὰ ἀκούσετε τόν ἴδιον νὰ
ὁμιλῇ. Διότι ὅταν εὐρέθη εἰς ἀνάγκην ἐξ αἰτίας τῆς ἀπά-
τῆς τῶν ψευδαποστόλων νὰ διηγῆται τὰ κατορθώματά
του διότι ἦτο τόσον δαρὺ καὶ ἐνοχλητικὸν αὐτό τὸ ἔργον
εἰς αὐτόν, ὥστε θὰ ἐπροτιμοῦσε νὰ ὑποχωρῇ καὶ ποτὲ νὰ
μὴ θέλῃ νὰ φανερώνῃ αὐτά, ἀλλὰ καὶ νὰ τολμᾷ νὰ ᾿ὀνομά-
ζῃ τὸν ἑαυτὸν του θλάσφημον καὶ διώκτην᾽ ἐπειδὴ ὅμως
ὑπὲρ τοῦ ἀπορράψαι τὰ στόματα τῶν ἀπατεώνων, καὶ μικρὰν

δοῦναι τὴν παραψυχὴν τοῖς μαϑητευομένοις, οὕτω πως ἤρ-
ξατο μετὰ τὸ πολλὰ ἕτερα εἰπεῖν. «Ἐν ᾧ δ᾽ ἄν τις τολμᾷ,
ἐν ἀφροσύνῃ λέγω, τολμῷ κἀγώ». Σκόπει ψυχὴν φιλόϑεον,
5 οὐ μόνον τόλμαν, ἀλλὰ καὶ ἀφροσύνην τὸ πρᾶγμα καλεῖ, παι-
δεύων ἡμᾶς μήποιε ἁπλῶς ἄνευ ἀνάγκης, καὶ μηδενὸς
καταναγκάζοντος, τὰ ὕφ᾽ ἡμῶν γεγενημένα ἐκπομπεύειν,
εἴ γέ τινες ἐξ ἡμῶν εὑρεϑεῖεν ἄγαϑόν τι ἐργασάμενοι.
Εν ᾧ δ᾽ ἂν τις τολμῷ», φησίν, «ἐν ἀφροσύνῃ λέγω, τολμῶ
10 χἀγώ»" τοῦτ᾽ ἔστιν, καὶ ἀφοοσύνης ἔργον ἐπιδείξασϑαι. «Ε-
ὁραῖοί εἶσι, κἀγώ: ᾿Ισραηλῖταί εἶσι, κἀγώ" σπέρμα ᾿Αδραάμ
εἶσι, κἀγώ». ᾿Ἐπὶ τούτοις, φησί, μέγα φρονοῦσι" μὴ νομιζέτω-
σαν λείπεσϑαι ἡμᾶς" καὶ γὰο καὶ ἡμεῖς τῶν αὐτῶν μετέχομεν.
Εἶτα ἐπήγαγε, «Διάκονοι Χριστοῦ εἶσι, παραφρονῶν λαλῶ,
15 ὑπὲρ ἐγώ».
6. Θέα μοι ἔνταῦϑα, ἀγαπητέ, τοῦ μακαρίου τούτου τῆς
ψυχῆς τὴν ἀρετήν. ᾿Επειδὴ γὰρ καὶ τόλμαν καὶ ἀφροσύνην
ἐκάλεσε τὸ γεγενημένον ὑπ᾽ αὐτοῦ, καίτοι εἰς τοσαύτην ἀνάγ-
κὴν καταστάς, οὐδὲ οὕτως ἠρκέοϑη τοῖς εἰρημένοις" ἀλλ᾽
20 ὅτε ἔμελλεν ξαυτὸν δεικνύναι πολλῷ τῷ μέτρῳ ἐκείνους
ὑπερακοντίζοντα, ἵνα μή τις νομίοῃ ἀπὸ φιλαυτίας αὐτὸν
ταῦτα φϑέγγεσϑαι, πάλι» ἀφροσύνην καλεῖ τὸ παρ᾿ αὐτοῦ λε-
γόμενον, μονονουχὶ λέγων" μὴ γὰρ οὐκ οἶδα, ὅτι πρᾶγμα ποιῶ
τοῖς πολλοῖς προσιστάμενον, καὶ οὔκ ἐμοὶ πρέπον; ἀλλ᾽ ἡ
25 πολλή με ἀνάγκη εἰς τοῦτο συνωϑήσασα ἐκδιάζεται" διὸ οὐύγ-
γνωτέ μοι, φηοί, παραφροσύνης ρήματα φϑεγγομένου. Τούτου
κἂν τὴν σπιὰν μιμησώμεϑα ἡμεῖς οἱ τοσαῦτα φορτία ἅμαο-
τημάτων ἔχοντες ἐπικείμενα, καὶ πολλάκις ἕν τι Θραχὺ κατορ-
ϑοῦντες, καὶ οὐδὲ τοῦτο εἰς τὰ ταμιδῖα τῆς διανοίας φυΖάτ-
30 τεῖν ἀνεχόμενοι, ἀλλὰ διὰ τὸ τὴν παρὰ τῶν ἀνϑρώπων ϑηρᾶ-
σϑαι δόξαν ἐκποιιπεύοντες, καὶ εἰς μέσον ποοτιϑέντες, καὶ
7. Β΄’ Κορ. 11,21.

8. Β΄ Κορ. 11, 22.
9. Β’ Κορ. 11,23.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ’ 293
εἶδε μεγάλην τὴν ἀνάγκην, διὰ νὰ κλείσῃ τὰ στόματα τῶν

ἀπατεώνων καὶ νὰ δώσῃ μικρὰν παρηγορίαν εἰς τοὺς μα-
θητάς του, ἀφοῦ εἶπε πολλὰ ἄλλα ἔτσι λοιπὸν ἤρχισε νὰ
λέγῃ «Εἰς ὁ,τιδήποτε καὶ ἂν τολμᾷ κανεὶς νὰ καυχηθῇ,
ὁμιλῶ μὲ ἀφροσύνην, τολμῶ καὶ ἐγώ»". Πρόσεξε εὐσεθῆ
ψυχήν, ὄχι μόνον τόλμην, ἀλλὰ καὶ ἀφροσύνην ὀνομάζει
τὸ πρᾶγμα, διδάσκων ἡμᾶς νὰ μή ἐπιδεικνύωμεν ποτὲ
ἁπλῶς, χωρὶς ἀνάγκην καὶ χωρὶς νὰ μᾶς ἀναγκάζῃ κα-
νείς, τὰ ἰδικά μας ἔργα, ἐὰν θδέθαια μερικοὶ ἀπὸ ἡμᾶς θὰ
τύχῃ νὰ ἔχωμεν κάμει κάποιο ἀγαθὸν ἔργον. «Εἰς ὁ,τιδή-
ποτε καὶ ἂν τολμᾷ κανείς νὰ καυχηθῇ, λέγει, ὁμιλῶ μὲ
ἀφροσύνην, τολμῶ καὶ ἐγώ» δηλαδή, ἐπειδὴ δλέπω με-
γάλην τὴν ἀνάγκην, θέλω νὰ καυχηθῶ καὶ νὰ ἐπιδείξω
ἔργον ἀφροσύνηο»". Καυχῶνται, λέγε!, δι᾽ αὐτά᾽ ἄς μὴ νο-
μίζουν, ὅτι ἡμεῖς ὑστεροῦμεν, διότι καὶ ἡμεῖς συμμετέχο-
μεν εἰς τὰ ἴδια. Ἔπειτα ἐπρόσθεσε, «Εἶναι διάκονοι τοῦ
Χριστοῦ, ὀμιλῶ ὡς παράφρων ἐγὼ εἶμαι παραπάνω ἀπὸ
αὐτούς».
β. Πρόσεξε, παρακαλῶ ἐδῶ, ἀγαπητέ, τὴν ἀρετὴν τῆς
ψυχῆς τοῦ μακαρίου αὐτοῦ ἀνδρός. Διὸτι ἀφοῦ ὠνόμασε
τὴν πρᾶξιν του αὐτὴν καὶ τόλμην καὶ ἀφροσύνην, ἂν καὶ
εὐρέθη εἰς τόσον μεγάλην ἀνάγκην, οὔτε ἔτσι ἠρκέσθη
εἰς τὰ λεγόμενά του. ᾿Αλλὰ ὅταν ἐπρόκειτο νὰ ἀποδείξῃ,
ὅτι αὐτός ὑπερτερεῖ κατὰ πολὺ ἀπὸ ἐκείνους, διὰ νὰ μὴ
νομίσῃ κανεὶς ὅτι ἀπὸ ἐγωιομὸν λέγει αὐτὰ, ὀνομάζει πά-
λιν αὐτό, ποὺ λέγει, ἀφροσύνην, σχεδὸν ὡς νὰ λέγῃ μή-
πως λοιπὸν δὲν γνωρίζω, ὅτι κάμνω ἔργον δυσάρεστον
εἰς τοὺς πολλοὺς καὶ δὲν εἶναι πρέπον εἰς ἐμέ; ὅμως ἡ
μεγάλη ἀνάγκη μὲ πιέζει, ἡ ὁποία μὲ ὥθησε εἰς τὸ ἔργον
αὐτό. Δι’ αὐτὸ συγχωρήσατέ με, λέγει, ποὺ ὁμιλῶ λόγια
παραφροσύνηα. Τουλάχιστον τὴν σκιάν του ἃς μιμηθοῦμεν
ἡμεῖς, οἱ ὁποῖοι φέρομεν ἐπάνω μας τόσα φορτία ἁμαρτη-
μάτων καί, ὅταν πολλάκις κατορθώνωμεν κάτι μικρόν, δὲν
ἀνεχόμεθα νὰ τὸ φυλάσσωμεν εἰς τὰ ταμεῖα τῆς διανοίας
μας, ἀλλὰ προκειμένου νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν δόξαν ἀπὸ
τοὺς ἀνθρώπους τὸ ἐπιδεικνύομεν καὶ τὸ παρουσιάζομεν
διὰ τῆς ἀκαίρου ταύτης φλυαρίας τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀμοιθῆς
ἑαυτοὺς ἀποστεροῦντες. ᾿Αλλ᾽ οὐχ ὅ μακάριος οὗτος τοιοῦτόν
τι πέπονθεν, ᾿Αλλὰ τί; «Διάκονοι Χριστοῦ εἴσω», φησί, «πα-
θαφρονῶν λέγω, ὑπὲρ ἐγώ»: εἶτα λοιπὸν ἐντεῦϑεν ἐκεῖνα
5 εἰς μέσον ἄγει, ὧν οἱ ψευδαπόστολοι οὐδὲν ἦσαν ἐπιδεδει-
γμένοι. Πῶς γὰρ οἱ καὶ τῇ ἀληϑείᾳ πολεμοῦντες, πρὸς τὸ
ἐμποδίσαι τῷ κηρύγματι τῆς εὐσεδείας πάντα διαπραττόμε-
»οι, καὶ τῶν ἀφελεστέρων τὰς διανοίας παρασαλεύοντες;
Εἰπὼν τοίνυν, «Ὑπὲρ ἐγώ», ἀπαριϑμεῖται λοιπὸν τὰ τῆς
10 ἀνδρείας αὐτοῦ κατορϑώματα, καί φησιν: «Εν κόποις πε-
, θισσοτέρως, ἔν πληγαῖς ὑπερδαλλόντως, ἂν ϑανάτοις πολλά-
κις». Τί λέγεις; Ξένον τι καὶ παράδοξόν ἔστι τὸ παρὰ σοῦ
λεγόμενον, Εστι γὰρ πολλάκις ϑάνατον ὑπομεῖναι; Ναί, φη-
σίν, εἶ καὶ μὴ τῇ πείρᾳ, ἀλλὰ τῇ γνώμῃ διδάσκων ἡμᾶς,
15 ὅτι τοιούτοις διηνεκῶς ἑαυτὸν κινδύνοις ἐξεδίδου διὰ τὸ κή-
ρυγμα ποῖς ϑάνατον αὐτῷ τίκτουσιν, ἀλλ᾽ ἡ τοῦ Θεοῦ χάρις
ὃν αὐτοῖς μέσοις τοῖς κινδύνοις τὸν ἀϑλητὴν διεφύλαττιεν,
ὥσιε τοῖς μαϑητευομένοις πολλὴν γίνεσϑαι παρ᾽ αὐτοῦ τὴν
ὠφέλειαν. «Ἐν ϑανάτοις», φησί, «πισλλάκις" ὑπὸ ᾿Ιουδαΐων
20 πεντάκις τεσσαράκοντα παρὰ μίαν ἔλαδον, τρὶς ἐρραδδίσϑην,
ἅπαξ ἐλιϑάσϑην, τρὶς ἐναυάγησα, νυχϑήμερον ἐν τῷ ὀδυϑῷ
πεποίηκα, ὁδοιπορίαις πολλάκις, κινδύνοις ποταμῶν, κινδύ-
γοῖς Δῃστῶν, κινδύνοις ἐκ γένους, κινδύνοις ἐξ ἐϑνῶν, κιν-
δύνοις ἐν ψευδαδέλφοις, κινδύνοις ἐν πόλεσιν, κινδύνοις ἂν
25 ἐρημίᾳ, κινδύνοις ἐν ϑαλάσσῃ». Μὴ ἁπλῶς παραιρέχωμεν,
ἀγαπητοί, τὰ εἰρημένα' ἕκαστον γὰρ τούτων καϑ' ἑαυτὸ μόνον
πέλαγος ἡμῖν ὑποδείκνυσι πειρασμῶν, Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς ὅδοι-
πορίαν μίαν εἶπεν" ἀλλ᾽, «Ὑδοιπορίαις», φησί, «πολλάκις»
οὐδὲ κίνδυνον ποταμῶν, ἀλλὰ πολλοὺς καὶ διαφόρους κινδύ-
10.. Β΄ Κορ. 11,23.

11. Β΄ Κορ. 11͵ 24- 28.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΑ΄ -᾿ 295
εἰς ὅλους, καὶ μὲ τὴν ἄκαιρον αὐτὴν φλυαρίαν στεροῦμεν

τὸν ἑαυτόν μας ἀπὸ τὴν ἀμοιβὴν τοῦ Θεοῦ. “Ὅμως ὁ μα-
κάριος αὐτὸς δὲν ἔχει πάθει κάτι τέτοιο. ᾿Αλλὰ τί; «Εἶναι
διάκονοι τοῦ Χριστοῦ, λέγει!,ὧς παράφρων ὁμιλῶ ἐγὼ
εἶμαι παραπάνω ἀπὸ αὐτούς»᾽ εἰς τὴν συνέχειαν ὅμως πα-
ρουσιάζει ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα οἱ ψευδαπόστολοι δὲν εἶχαν
ἐπιδείξει καθόλου. Διότι πῶς θὰ εἶχαν νὰ ἐπιδείξουν ἐκεῖ-
νοι, οἱ ὁποῖοι πολεμοῦν καὶ τὴν ἀλήθειαν, καὶ κάμνουν τὰ
πάντα διὰ νὰ ἐμποδίσουν τὸ κήρυγμα τῆς εὐσεθείας καὶ ἀμφὶ
ταλαντεύουν τὰς διανοίας τῶν ἀφελεστέρων; ᾿Αφοῦ εἶπε
λοιπόν, «᾿Εγὼ εἶμαι παραπάνω ἀπὸ αὐτοὺς διάκονοο»,
ἀναφέρει εἰς τὴν συνέχειαν τὰ κατορθώματα τῆς ἀνδρείας
του, καὶ λέγει᾽ «Εἰς κόπους περισσότερον, εἰς πληγάς ὑ-
περμέτρως, εἰς θανάτους πολλὰς φοράς»᾽. Τί λέγεια;
Εἶναι παράξενον καὶ ἀπίστευτον αὐτό, ποὺ λέγεις. Εἶναι
λοιπὸν δυνατὸν νὰ ὑπομείνῃς πολλὰς φοράς τὸν θάνατον;
Ναί, λέγει, ἂν καὶ ὄχι εἰς τὴν πραγματικότητα, ἀλλὰ μὲ
τὴν σκέψιν διδάσκων ἡμᾶς, ὄτι διὰ τὸ κήρυγμα ἐξέθετε
τὸν ἑαυτόν του συνεχῶς εἰς τέτοιους κινδύνους, ποὺ ἐπρο-
καλοῦσαν τὸν θάνατον εἰς αὐτόν, ἀλλὰ ἡ χάρια τοῦ Θεοῦ
διεφύλασσε τὸν ἀθλητὴν ἀπὸ τοὺς κινδύνους αὐτούς, διὰ
νὰ ὠφελοῦνται πολὺ οἱ μαθηταί του ἀπὸ αὐτὸν. «Εἰς θα-
νάτουκς, λέγει, πολλὰς φοράς ἀπὸ τοὺς ᾿Ιουδαίους πέντε
φορὰς ἐμαστιγώθην μὲ σαράντα παρὰ μίαν μαστιγώσεια,
τρεῖς φορὰς ἐρραδδίσθην, μίαν φορὰν ἐλιθοθολήθην, τρεῖς
φορὰς ἐναυάγησα, ἕνα ἡμερονύκτιον ἔμεινα εἰς τὸ ἀνοι-
κτὸν πέλαγοοα, εἰς ὁδοιπορίας πολλὰς φοράς, μὲ κινδύνους
μέσα εἰς τὰ ποτάμια, μὲ κινδύνους ἀπὸ τοὺς ληστάς, μὲ
κινδύνους ἀπό τοὺς ᾿Ιουδαίους, μὲ κινδύνους ἀπὸ τοὺς
ἐθνικούς, μὲ κινδύνους μεταξὺ τῶν ψευδαδέλφων, μὲ κιν-
δύνους μέσα εἰς πόλεις, μέ κινδύνους μέσα εἰς ἐρήμους
τόπους, μὲ κινδύνους μέσα εἰς τὴν θάλασσαν»". "Ας μὴ
διερχώμεθα ἐπιπόλαια, ἀγαπητοί, αὐτὰ ποὺ ἐλέχθησαν,
διότι τὸ καθένα ἀπό αὐτὰ μᾶς παρουσιάζει πλῆθος πειρα-
σμῶν. Οὔτε δέθαια εἶπεν ἁπλῶς μίαν ὁδοιπορίαν, ἀλλὰ λέ-
γει, «Εἰς ὁδοιπορίας πολλὰς φοράς» οὔτε κίνδυνον εἰς τὰ
γους, καὶ πάντα μετὰ πολλῆς τῆς ὑπεοδολῆς ὑπέμεινε. Καὶ

μετὰ ταῦτα ἅπαντα πάλιν φησίν- (Ἔν κόπῳ καὶ μόχϑῳ, ἂν
ἀγρυπνίαις πολλάκις, ἐν λιμῷ καὶ δίψει, ἐν νηστείαις πολ-
λάκις, ἐν ψύχει καὶ γυμνότητι, χωρὶς τῶν παρεκτός».
Ὅρα πάλιν ἄλλο πέλαγος ἡμῖν πειρασμῶν ἀνοιγόμε-
γον. Εἰπὼν γάο, «Χωρὶς τῶν παρεκτός», ἠνίξατο ὅτι τὰ
παραλειφϑέντα πλείονα εἰκὸς εἶναι τῶν εἰρημένων.
ἐ
Καὶ
οὐδὲ μέχρι τούτου ἔστη, ἀλλὰ πάλιν ἡμᾶς διδάσκει
᾽
τὰς ἔπι-
συστάσεις, καὶ τὰς συσιροφὰς ἃς ὑπέμεινεν, οὕτω λέγων"
10 «Ἢ ἐπισύστασίς μου ἢ καϑ' ἡμέραν, ἡ μέριμνα πασῶν τῶν
᾿Ἐκπλησιῶν». ᾿Ιδοὺ πάλιν καὶ τοῦτο ἱκανὸν κατόρϑωμα,
ἶ εἰ
καὶ μόνον τυγχάνει, εἰς αὐτὴν αὐτὸν ἐναγαγεῖν τὴν ἄκριιν
κορυφὴν τῆς ἀρετῆς: «(Η μέριμνων, φησί, «πασῶν τῶν 1 κ-
ὮΝ -- 5 αν « 7 - »- 31.
πλησιῶν», οὐχὶ μιᾶς, καὶ δύο, καὶ τριῶν, ἀλλὰ πασῶν τῶν
κατὰ τὴν
15.κα ι
οἰχουμένην. “Ὅσην γὰρ ἥλιος διατρέχει γῆν τὰς
οἶκείας ἀκτῖνας ἀφιείς, τοσαύτην καὶ ὃ μακάριος οὗτος εἶχε
τὴν μέριμναν καὶ τὴν φροντίδα, Εἶδες πλάτος ψυχῆς; εἶδες
διανοίας μέγεϑος; Καὶ τὸ ἑξῆς δὲ ἐπαγόμενον πάλιν ἅπαντα,
ὡς εἰπεῖν, τὰ εἰρημένα ἀποκρύπτει' «Τίς γὰρ ἀσϑενεῖ», φησί,
ς Ε -“- ἈΝ » , 5 ,, , ἈΝ 3 - 7
20 «καὶ οὐκ ἀσϑενῶ; τίς σκανδαλίζεται, καὶ οὖκ ἐγὼ πυροῦὕῦμαυν;

Βαδαί, πόση τοῦ; ἀνδρὸς τούτου ἡ φιλοστοργία' πόση ἡ ἄγει-
πνία' πόση ἢ μέριμνα. Ποία μήτηρ οὕτω διακόπτεται τὰ
σπλάγχνα τοῦ παιδὸς αὐτῆς πυρέττοντος, καὶ ἐπὶ τῆς κλίνης
πειμένου, ὡς ὁ μακάριος οὗτος ὑπὲρ τῶν ἑκάστῳ τόπῳ ἂἃ-
25 σϑενούντων μᾶλλον ἠσϑένει, καὶ ὑπὲρ τῶν σκπανδαλιζομένων
ἐπυροῦτο; Σκόπει γάρ μοι λέξεως ἔμφαοιν. Οὐκ εἶπε, τίς
σκανδαλίζεται, καὶ οὐκ ἐγὼ λυποῦμαι; ἀλλὰ «Πυροῦμαι»,
φησί, τὴν ἐπίτασιν ἡμῖν τῆς ὀδύνης δηλῶν, καὶ μονονουχὶ
δεικνὺς ἐμπυοιζόμενον ἑαυτόν, καὶ καιόμενον ἔνδοϑεν ὑπὲρ
30 τῶν τὰ σκάνδαλα ὑπομενόντων. Οἶδα ὅτι εἷς πολὺ μῆκος
δξέτεινα τὴν διδασκαλίαν, καὶ ταῦτα ποοῃοημένος σήμερον
12. Β΄ Κορ. 11, 27. 28.

13. Β΄ Κορ. 11, 28.
14. Β’ Κορ. 11,29.
ποτάμια, ἀλλὰ πολλοὺς καὶ διαφόρους κινδύνους, καὶ ὅλα

ὑπέμεινε μὲ τὸ παραπάνω. Καὶ ὕστερα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ πάλιν
λέγει «Μὲ κόπον καὶ μόχθον, μὲ ἀγρυπνίας πολλὰς φο-
ράς, μὲ πεῖναν καὶ μὲ δίψαν, μὲ νηστείας πολλὰς φοράς,
μὲ ψῦχος καὶ γυμνότητα, χωρὶς τὰ ἄλλα ποὺ παρέλειψα»ἢ".
7. Πρόσεχε πάλιν ἄλλο πλῆθος πειρασμῶν, ποὺ ἀποκα-
λύπτοται ἐνώπιόν μα΄. Διότι μὲ τὸ νὰ εἰπῇ, «Χωρὶς τὰ
ἄλλα ποὺ παρέλειψα», ὑπενόησεν ὅτι αὐτὰ εἶναι περισσό-
τερὰ ἀπὸ ἐκεῖνα, πού ἀνέφερε. Καὶ δὲν ἐσταμάτησεν εἰα
αὐτὸ τὸ σημεῖον, ἀλλὰ πάλιν μᾶς παρουσιάζει τὰς πιέσεις
καὶ τὰς ἐπιθέσεις, τὰς ὁποίας ὑπέστη, λέγων τὰ ἐξῆς᾽
«Ἡ καθημερινὴ πίεσίᾳ μου, ἡ φροντίδα μου δι᾽ ὅλας τὰς
᾿Εκκλησίας»"5, ᾿Ιδού πάλιν καὶ αὐτὸ εἶναι κατόρθωμα ἀρ-
κετόν, καὶ ἂν εἶναι μοναδικὸν, νὰ ἀνυψώσῃ αὐτὸν εἰς τὴν
ὑψίστην κορυφὴν τῆς ἀρετῆς. «Ἡ φροντίδα, λέγει, δι᾿ ὅ-
λας τὰς Ἐκκλησίακς», ὄχι διὰ μίαν καὶ δύο καὶ τρεῖς, ἀλλὰ
δι᾽ ὅλας τὰς εὐρισκομένας εἰς τὴν οἰκουμένην. Διότι ὅσην
γῆν διατρέχει ὁ ἥλιος, ἐκπέμπων τὰς ἀκτῖνας του, τόσον
μεγάλην μέριμναν καὶ φροντίδα εἶχεν ὁ μακάριος Παῦλοα.
Εἶδες εὐρύτητα ψυχῆς; εἶδες μέγεθος διανοίας; Καὶ τὸ
ἐπόμενον δὲ ποὺ προσθέτει, πάλιν ἐπισκιάζει, κατὰ κἀ-
ποιον τρόπον, ὅλα τὰ λεχθέντα. «Διότι ποῖος ἀσθενεῖ, λέ-
γει, καὶ δὲν ἀσθενῶ ἐγὼ μαζί του; ποῖος σκανδαλίζεται
καὶ δὲν δοκιμάζομαι καὶ ἐγὼ μαζί του»; Πράγματι, πόση
εἶναι ἡ φιλοστοργία τοῦ ἀνδρός αὐτοῦ, πόση ἡ ἀγρυπνία,
πόση ἡ μέριμνα: Ποία μητέρα ὀδύρεται τόσον πολύ, ὅταν
τὸ παιδί της ἔχει πυρετὸν καὶ εἶναι εἰς τὸ κρεθθάτι, ὅσον
ὁ μακάριος αὐτὸς ἠσθένει περισσότερον διὰ τοὐς εἰς κά-
θε τόπον ἀσθενεῖς καὶ ἐδοκιμάζετο διὰ τούς σκανδαλιζο-
μένους; Πρόσεξε λοιπόν, παρακαλῶ, τὴν ἔμφασιν τῆς λέ-
ξεως. Δὲν εἶπε, ποῖος σκανδαλίζεται καὶ ἐγὼ δὲν λυποῦ-
μαι; ἀλλὰ «Δοκιμάζομαι», λέγει, δηλώνων εἰς ἡμᾶς τὴν
ἔντασιν τῆς ὀδύνης του, καὶ σχεδὸν ἀποδεικνύων τὸν ἑαυ-
τόν του νὰ φλέγεται καὶ νὰ καίεται μέσα του δι᾽ ἐκείνους,
οἱ ὁποῖοι σκνδαλίζονται. Γνωρίζω ὅτι παρέτεινα πολύ τὴν
διδασκαλίαν μου, ἂν καὶ εἶχα ἀποφασίσει νὰ τὴν συντο-
συστεῖλαι, ἵνα μικρὸν ἔκ τοῦ τῆς νησιείας πόνου ἀνεϑῆναι

δυνηϑῆτε" ἀλλ᾽ οὐκ οἶδ᾽ ὅπως ἐμπεσὼν εἷς τὸν πλοῦτον τῶν
κατορϑωμάτων τοῦ ἁγίου τούτου, καϑάπερ ὑπὸ ρύμης ὑδάτων
᾿σφοδροτάτης, οὕτω τὴν γλῶτταν παρεσύρην. Διὸ μέχρι τού-
5 τοῦ οτήσας τὸν λόγον, παρακαλῶ τὴν ὑμετέραν ἀγάπην διη-
γεκῶς τοῦτον ὃν διανοίᾳ περιφέρειν, καὶ τοῦτο λογίζεσθαι
συνεχῶς, ὅτι τῆς αὐτῆς ἡμῖν κοινωνῶν φύσεως, καὶ τοῖς αὖ-
τοῖς πάϑεοιν ὑποκείμενος, καὶ ἐπιτήδευμα ἔχων εὐτελὲς καὶ
εὐκαταφρόνητον, καὶ δέρματα ράπιων, καὶ ἐπὶ ἐργαστηρίου
10 ἑστηκώς, ἐπειδὴ ἠδουλήϑη καὶ ἠϑέλησε πρὸς τοὺς τῆς ἀρετῆς
πόνους ἑδαυτὸν ἐκδοῦναι, καὶ ἄξιον ἑαυτὸν καταστῆσαι τῆς
ὑποδοχῆς τοῦ ἁγίου Πνεύματος, δαψιλεσιέρας ἀπήλαυσε τῆς
ἄνωθϑεν φιλοτιμίας. Καὶ ἡμεῖς τοίνυν, ἐὰν δουληϑῶμεν τὰ
παο᾽ ἑαυτῶν ἐπιδείξασοϑαι, οὐδὲν τὸ κωλύον τῶν αὐτῶν ἧ-
15 μᾶς ἀπολαῦσαι. «Φιλότιμος γὰρ ὅ Δεσπότης, καὶ «Βούλεται
πάντας ἀνϑρώπους σωϑῆναι, καὶ εἷς ἐπίγνωσιν ἀληϑείας
ἐλϑεῖν». ᾿Αξίους τοίνυν ἑαυτοὺς κατασκευάοωμεν, καὶ μετὰ
προϑυμίας ζεούσης τῆς ἀρετῆς ὀψὲ γοῦν ποιε ἐπιλαδώμεϑα,
καὶ τῶν ἐν ἡμῖν παϑῶν τὴν διόρϑωσιν ἐπιδειξάμενοι ἐπιτη-
20 δείους ξαυτοὺς ἀπεργασώμεϑα πρὸς τὴν τοῦ Πεεύματος
ὑποδοχήν" ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἀξιωϑῆναι, χάριτι καὶ
φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿ἴησοῦ Χριστοῦ, μεϑ’ οὗ
τῷ Πατρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν
καὶ ἀεὶ καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
15. Ὁ Παῦλος, ὡς γνωστόν, ἦτο σκηνοποιόᾳ.

186. Α΄ Τιμ. 2, 4.
ΟΜΙΛΙΑ Ι[ΙΑ᾿ 299
μεύσω σήμερα, διὰ νὰ ἠμπορέσετε νὰ ἀνακουφισθῆτε ὁλί-

γον ἀπὸ τὸν κόπον τῆς νηστείας᾽ ἀλλά δὲν γνωρίζω πῶς
εὑρεθεὶς εἰς τόν πλοῦτον τῶν κατορθωμάτων τοῦ ἁγίου
αὐτοῦ ἀνδρὸς, ὡσὰν ἀπὸ ὁρμητικώτατον ρεῦμα ὑδάτων,
ἔτσι παρεσύρθην εἰα τὸν λόγον. Δι᾿ αὐτὸ ἀφοῦ σταματήσω
εἰς τὸ σημεῖον αὐτὸ τὸν λόγον, παρακαλῶ τὴν ἰδικήν σας
ἀγάπην νὰ ἔχῃ αὐτὸν συνεχῶς μέσα εἰς τὴν διάνοιάν σας
καὶ νὰ σκέπτεσθε διαρκῶς αὐτό, ὄτι δηλαδὴ ἔχων τὴν ἰδίαν
μὲ ἡμᾶς φύσιν καὶ πάσχων τὰ ἴδια πάθη καὶ ἀσκῶν ἐπάγ-
γελμα ἀσήμαντον καὶ εὐκαταφρόνητον καὶ ράπτων δέρμα-
ταῦ, καὶ ἐργαζόμενος εἰς τὸ ἐργαστήριον, ἐπειδὴ ἀπεφά-
σισε καὶ ἠθέλησε νὰ παραδώσῃ τὸν ἑαυτὸν του εἰς τοὐς
κόπους τῆς ἀρετῆς καὶ νὰ τὸν καταστήσῃ ἄξιον διὰ τὴν
ὑποδοχὴν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος, ἀπήλαυσε μὲ περισσοτέ-
ραν ἀφθονίαν τὴν γενναιοδωρίαν τοῦ Θεοῦ. Καὶ ἡμεῖς λοι-
πὸν ἐὰν θελήσωμεν νὰ ἐπιδείξωμεν τὰ ἰδικά μας κατορ-
θώματα, τίποτε δέν θὰ μᾶς ἐμποδίσῃ νὰ ἀπολαύσωμεν τὰ
ἴδια. Διότι ὁ Κύριος εἶναι γενναιόδωρος καὶ «Θέλει νὰ σω-
θοῦν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι καὶ νὰ γνωρίσουν τὴν ἀλήθειαν»᾽".
᾿Ας κάμωμεν λοιπὸν ἀξίους τοὺς ἑαυτούς μας καὶ μὲ
θερμὴν προθυμίαν ἄς καταγινώμεθα ἀπὸ τώρα πλέον μὲ
τὴν ἀρετήν, καὶ ἀφοῦ ἐπιτύχωμεν τὴν διόρθωσιν τῶν πα-
θῶν ποὺ εὑρίσκονται μέσα μαα, ἂς καταστήσωμεν τοὺς
ἑαυτούᾳ μας καταλλήλους διὰ τὴν ὑποδοχὴν τοῦ Πνεύμα-
τος, τὴν ὁποίαν εἶθε ὅλοι μας νὰ ἀξιωθοῦμεν, μὲ τὴν χά-
ριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρι-
στοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ συγχρόνως
εἰς τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή,
τώρα καὶ πάντοτε καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΒ΄
(Γεν. 2,4
- 7)
Εἰς τὰ ἀκόλουθα τῆς κτίσεως" Αὕτη ἡ δίόδλος γενέ-

σεως οὐρανοῦ τε καὶ γῆς, ὅτε ἐγένετο: ἦ ἡμέρᾳ ἔ-
ποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν.
1. Φέρε δὴ σήμερον πληρώσωμεν ἡμῶν τὴν ὑπόσχεσιν,
καὶ τῇς συνήϑους ἀψώμεϑα διδασκαλίας, καὶ τῇ ἀκολουϑίᾳ
τῶν πρῴην εἰρημένων συνάψωμεν καὶ τὰ μέλλοντα νῦν ρη-
ϑήσεοϑαι. ΐσιε γάρ, ὅτι καὶ ἅπαξ καὶ δεύτερον σπεύδοντας
το ἡμᾶς, καὶ ὀουλομένους τοῦτο ποιῆσαι, ἡ περὶ τοὺς ἀδελφοὺς
τοὺς ἡμετέρους πρόνοια τὴν γλῶτταν ἡμῖν εἷς τὴν πρὸς ἐ-
κείνους παραίνεσιν μετιήγαγε. Ποτὲ μὲν γὰρ τοὺς νενοσηκχό-
τας τῶν ἀδελφῶν, καὶ διὰ συνηϑείας πρόληψιν ἄποσχίζοντας
ἑαυτοὺς τοῦ συλλόγου τούτου τοῦ πνευματικοῦ, καὶ τὴν ἡδονὴν
15 τῆς ἁγίας ἑορτῆς ἡμῖν ἀκρωτηριάζοντας, διὰ τῆς πολλῆς
,
παρακλήσεως καὶ συμδουλῆς ἐπείϑομεν, μὴ ἐπὶ πολὺ χωρί- δ
ζειν ἑαυτοὺς τῆς τοῦ Χοιστοῦ ποίμνης, μηδὲ ἔξω τοῦ σηκοῦ
τούτου τοῦ πνευματικοῦ πλανᾶσϑαι, καὶ τῷ μὲν λόγῳ καὶ τῷ
ὀνόματι ἡμῖν» ἡνῶσϑαι, τῇ δὲ ἀληϑείᾳ ᾿Ισυδαίοις κατακπολου-
20 ϑεῖν τοῖς ἐπὶ τῇ σκιᾷ παραπαϑημένοις, καὶ τῷ λύχνῳ προση-
λωμένοις, μετὰ τὴν ἔλλαμψιν τοῦ τῆς δικαιοσύνης ἡλίου"
ποτὲ δὲ τῶν ἐνταῦϑα συλλεγομένων τοὺς ἀμυήτους παρεκα-
ἀέσαμεν ἐπιδραμεῖν τῇ κλήσει τῇ πνευματικῇ, καὶ πάντα ὕ-
προ», καὶ πᾶσαν ρᾳϑυμίαν ἀποτιναξαμένους, πόϑῳ ἔζέοντι,
25 καὶ προϑυμίᾳ συντεταμένῃ ἑὅτοίμους ἑαυτοὺς πρὸς τὴ» ὕπο-
ΟΜΙΛΊΙΑ ΙΒ΄
(Γεν. 2, 4 - 7)
Εἰς τὰ ἑπόμενα τῆς δημιουργίας «Αὐτὴ εἶναι ἡ

ἱστορία τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, κατὰ τὴν δη-
μιουργίαν των᾽ κατὰ τὴν ἡμέραν ποὺ ἔκαμεν ὁ
Θεὸς τὸν οὐρανὸν. καὶ τὴν γῆν».
1. Ἐμπρός λοιπὸν ἂς ἐκπληρώσωμεν σήμερα τὴν ὑπό-
σχεσίν μας, καὶ ἂς ἀρχίσωμεν τὴν συνηθισμένην διδασκα-
λίαν, καὶ εἰς τὴν συνέχειαν ἐκείνων, ποὺ ἐλέχθησαν προ-
χθές, ἂς συνδέσωμεν καὶ αὐτά, ποὺ πρόκειται νὰ λεχθοῦν
τώρα. Διότι γνωρίζετε, ὅτι ἂν καὶ ἡμεῖς ἐπειγόμεθα μίαν
καὶ δύο φορὰς καὶ θέλομεν νὰ κάμομεν αὐτὸ, ἡ μέριμνα
πρός τοὺς ἰδικούς μας ἀδελφοὺς μετέφερε τὴν γλῶσσαν
μας εἰς τὰἀς παραινέσεις πρός ἐκείνους. Καὶ ἄλλοτε μὲν
τοὺς ἀσθενεῖς ἀδελφούς μας, ποὺ ἀπὸ προκατάληψιν
ἀποχωρίζονται ἀπὸ τὴν πνευματικὴν αὐτὴν συγκέντρωσιν
καὶ περιορίζουν τὴν χαράν μας τῆς ἁγίας ἑορτῆς, τοὺς
ἐπείθαμεν μὲ πολλὰς παρακλήσεις καὶ συμθδουλάς, νὰ μὴ
ἀποχωρίζωνται ἐπὶ πολύ ἀπὸ τὴν ποίμνην τοῦ Χριστοῦ,
οὔτε νὰ περιπλανῶνται ἔξω ἀπὸ τὸν πνευματικὸν αὐτὸν
χῶρον, καὶ μὲ τὰ λόγια μὲν καὶ τὸ ὄνομα νὰ ἔχουν ἐνωθῆ
μαζί μας, εἰς τὴν πραγματικότητα ὅμως νὰ ἀκολουθοῦν
πιστὰ τοὺς ᾿Ιουδαίους, οἱ ὁποῖοι κάθονται εἰς τὸ σκοτάδι
καὶ εἶναι προσηλωμένοι εἰς τὸ λυχνάρι, μετὰ τὴν ἀνατο-
λὴν τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης. ἼΑλλοτε δὲ παρεκαλέσα-
μεν τούς ἀμυήτους, ἀπὸ τούς συγκεντρωμένους ἐδῶ, νὰ
τρέξουν μὲ προθυμίαν εἰς τὴν πνευματικὴν πρόσκλησιν,
καὶ ἀφοῦ ἀποτινάξουν κάθε ἀδράνειαν καὶ ἀδιαφορίαν, μὲ
θερμὸν πόθον καὶ ἔντονον προθυμίαν νὰ προετοιμάσουν
τοὺς ἑαυτούς των διὰ τὴν ὑποδοχὴν τῆς θδασιλικῆς δωρεᾶς
δοχὴν τῆς δασιλικῆς δωρεᾶς ἀπεργάσασθϑαι, καὶ σπεῦσαι πρὸς

τὸν τὴν ἄφεσιν τῶν πεπλημμελημένων δωρούμενον, καὶ τὰ
μυρία ἀγαϑὰ μετὰ δαψιλείας παρέχοντα, ᾿Επεὶ οὖν καὶ τῶν
περὶ τὴν τοῦ πάσχα ἑορτὴν σφαλλομένων, καὶ διὰ τῆς νομιζο-
5 μένης ταύτης μικρᾶς παρατηρήσεως μεγάλα ξδαυτοὺς ζημι-
ούντων, τὴν ἡμῖν ἁρμόττουσαν πρόνοιαν ἐποιησάμεϑα, κατάλ-
ληλὸν αὐτῶν τῷ τραύματι τὴν ϑεραπείαν ἐπαγαγόντες, καὶ
τοῖς ἀμυήτοις τὴν προσήκουσαν νουϑεσίαν προσηγάγομεν,
ἀκόλουϑον ἂν εἴη λοιπόν, ἐπειδὴ πρὸς τὰ κατεπείγον-
0τα τῶν γοσημάτων ἔστημεν, καὶ τὸ αὐτῶν ἐπληρώ-
σαμδν, κοιγῇ πᾶσιν ὑμῖν σήμερον ἑστίασιν παραϑεῖναι
τὴν πνευματικήν. “Ὥσπερ γὰρ πρὶν ἢ τῶν ἀδελφῶν τῶν ἧ-
μετέρων τὴν ἐπιμέλειαν ποιήσασϑαι, εἰ τὴν πρὸς ἐκείνους
παραίνεσιν καταλιπόντες, τῆς ἀκολουϑίας ἐχόμενοι, παρείδο-
15 μὲν κάμνοντας αὐτούς, εἴκότως ἄν τις ἡμῖν μέμψαιτο ὡς
τὸν ἐπιτήδειον καιρὸν παραδραμοῦοιν' οὕτω νῦν, ἐπειδὴ μηδὲν
παραλέλειπται τῶν εἰς δύναμιν ἡμετέραν, ἀλλὰ τὸν τῆς δι-
δασκαλίας λόγον ἐποιησάμεϑα, καὶ τὸ ἀργύριον κατεδάλομεν,
καὶ τὰ σπέρματα τῇ γῇ ταύτῃ τῇ πνευματικῇ παρακατατεϑέ-
20 μεϑα, ἀκόλουϑόν ἐστι πάλιν τὰ παρὰ τοῦ μακαρίου Μωῦσέοης
ἀναγνωσθέντα εἷς μέσον προϑεῖναι, ἵνα τὸ ἐξ αὐτῶν κέρδος
καρπωσάμενγοι, οὕτως οἴκαδε ἀναχωρήσωμεν. Τίνα οὖν ἐ-
οτιν, ἀχούσωμεν. «Αὕτη ἡ δίόδλος», φησί, «γενέσεως οὐρανοῦ
τὸ καὶ γῆς, ὅτε ἐγένετο! ἧἦ ἡμέρᾳ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὖ-
25 ρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ πᾶν χλωρὸν ἀγροῦ, πρὸ τοῦ γενέσθαι
ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ πάντα χόρτον ἀγροῦ, πρὸ τοῦ ἀνατεῖλαι, Οὐ
γὰρ ἔόρεξεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἄνϑρωπος οὐκ ἣν
ἐργάζεοϑαι τὴν γῆν. Πηγὴ δὲ ἀνέδαινεν ἐκ τῆς γῆς, καὶ
ἐπότιζε πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς». Σκόπει μοι πάλιν τοῦ
30 ϑαυμασιτοῦ τούτου προφήτου τὴν σύνεοιν, μᾶλλον δὲ τοῦ
ἁγίου Πνεύματος τὴν διδασκαλίαν. Μετὰ γὰρ τὸ διηγήσασϑαι
ἡμῖν κατὰ μέρος τὰ τῆς δημιουργίας ἅπαντα, καὶ τὰ ἔργα
ΟΜΙΛΔΙΑ [Β΄ 303
καὶ νὰ σπεύσουν πρὸς ἐκεῖνον, ποὺ χαρίζει τὴν ἄφεσιν

τῶν ἀμαρτιῶν καὶ παρέχει! μὲ ἀφθονίαν τὰ ἄπειρα ἀγαθά.
᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐμεριμνήσαμεν, ὅπως πρέπει εἰς ἡμᾶς, καὶ
δι᾽ ἐκείνους ποὺ σφόλλουν διὰ τὴν ἑορτὴν τοῦ Πάσχα καὶ
Ζημιώνουν ὑπερθολικὰ τοὺς ἑαυτούς των μὲ τὸ νομιζόμε-
νον μικρὸν αὐτὸ πρᾶγμα, χορηγήσαντες τὴν κατάλληλον
θεραπείαν εἰς τὴν πληγήν των, καὶ ἐπροσφέραμεν τὴν ἀρ-
μόζουσαν νομοθεσίαν εἷς τοὺς ἀμυήτους, θὰ ἦτο ἐπόμε-
νον λοιπόν, ἀφοῦ ἐσταματήσαμεν εἰς τὰ κατεπείγοντα νο-
σήματα καὶ ἱκανοποιήσαμεν τὰς ἀνάγκας των, νὰ παραθέ-
σωμεν ἀπὸ κοινοῦ σήμερα εἰς σᾶς τὴν πνευματικὴν συνε-
στίασιν. Διότι ὅπως, προτοῦ νὰ φροντίσωμεν διὰ τοὺς ἰδι-
κούς μας ἀδελφούς, ἐὰν παρεδλέπαμεν αὐτοὺς ποὺ εἶναι
ἀσθενεῖς, καὶ ἐγκαταλείψαντες τὴν διδασκαλίαν πρὸς ἐκεί-
νους ἐσυνεχίζαμεν εἰς τὰ ἑπόμενα, θὰ ἦτο φυσικὸν νὰ
μᾶς κατηγορήσῃ κανείς, ὅτι παρετρέξαμεν τὸν κατάλλη-
λον καιρόν᾽ ἔτσι τώρα, ἀφοῦ τίποτε δὲν ἔχῃ παραλειφθῆ
ἀπό ἐκεῖνα, ποὺ ἠμπορούσαμεν νὰ κάμωμεν, ἀλλὰ καὶ τὴν
διδασκαλίαν ἐκάμαμεν καὶ τὰ ὀφειλόμενα ἐδώσαμεν καὶ
τὰ σπέρματα ἐρρίψαμεν εἰς τὸ πνευματικὸν αὐτὸ χωράφι,
εἶναι ἐπόμενον πάλιν νὰ παρουσιάσωμεν ἐνώπιόν μας τὰ
ἀναγνωσθέντα ἀπὸ τὸν μακάριον Μωυσῆν, ὥστε, ἀφοῦ
λάθωμεν τὸ κέρδος ἀπὸ αὐτά, νὰ ἐπιστρέψωμεν ἔτσι εἰς
τὰ σπίτια μαᾳ. Ποῖα λοιπὸν εἶναι αὐτά, ἂς ἀκούσωμεν.
«Αὐτὴ εἶναι ἡ ἱστορία, λέγει, τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς,
κατὰ τὴν δημιουργίαν των᾽ τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν ὁποίαν
ἔκαμεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, δὲν ὑπῆρχαν
ἀκόμη θάμνοι τοῦ ἀγροῦ εἰς τὴν γῆν καὶ δὲν εἶχαν ἀκόμη
βλαστήσει τὰ φυτὰ τοῦ ἀγροῦ ἐπάνω εἰς τὴν γῆν. Διότι
δὲν εἶχε δρέξει ὁ Θεὸς ἐπὶ τῆς γῆς καὶ δὲν ὑπῆρχεν ἄν-
θρωπος, διὰ νὰ καλλιεργῇ τὴν γῆν. Πηγὴ δὲ ἀνέθαϊινεν
ἀπὸ τὴν γῆν καὶ ἐπότιζε ὅλην τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆρ».
Πάλιν πρόσεξε, παρακαλῶ, τὴν σύνεσιν τοῦ θαυμαστοῦ
αὐτοῦ προφήτου, μᾶλλον δὲ τὴν διδασκαλίαν τοῦ ᾿Αγίου
Πνεύματος. Διότι, ἀφοῦ μᾶς διηγήθη μὲ λεπτομέρειαν ὅ-
λην τὴν δημιουργίαν, καὶ ἐπραγματεύθη τὰ ἔργα τῶν ἔξ
τῶν ἕξ διελϑεῖν ἡμερῶν καὶ τὴν τοῦ ἀνϑρώπου δημιουργίαν,

καὶ τὴν ἐξουσίαν τὴν παρασχεϑεῖσαν αὐτῷ πάντων τῶν ὅρω-
μένων, νῦν πάλιν ἀνακεφαλαιούμενος τὰ πάντα, φηοίν" «Αὔ-
τὴ ἢ δίόλος γενέσεως οὐρανοῦ τε καὶ γῆς, ὅτε ἐγένετο».
Αξιον ἐνιαῦϑα ζητῆσαι, τίνος ἕνεκεν δίόλον αὐτὴν καλεῖ
οὐρανοῦ τὲ καὶ γῆς, καίτοι πολλὰ ἕτερα τῆς δίδλου περιε-
χούσης, καὶ διδασκούσης ἡμᾶς, καὶ περὶ ἑτέρων πλειόνων».
καὶ περὶ τῆς τῶν δικαίων ἀρετῆς, καὶ περὶ τῆς τοῦ Θεοῦ
φιλανϑοωπίας, καὶ τῆς συγκαταόδάσεως, ἣν ἐπεδείξαιο περί
10 τὸ τὸν πρωτόπλαστον, καὶ περὶ ἅπαν τὸ τῶν ἀνϑρώπων γέ-
νος, καὶ περὶ ἑτέρων δὲ πολλῶν, ἅπερ οὐκ ἂν εἴη τοῦ
παρόντος καιροῦ καταλέγειν. Μὴ ξενισϑῇς, ἀγαπητέ: ἔϑος
γὰρ τοῦτο τῇ ϑείᾳ Γραφῇ, μὴ πανταχοῦ κατὰ μέρος ἡμῖν»
ἅπαντα διηγεῖσϑαι, ἀλλ᾽ ἀπὸ τῶν συνεκτικωτάτων ἀρχομένην
15 καταλιμπάνειν τὰ ἑξῆς σκοπεῖν τοῖς εὐγνώμοσυν ἀκοαῖς δε-
χομένοις τὰ λεγόμενα. Καὶ ἵνα μάϑῃς, ὅτι τοῦτο οὕτως ἐστίν,
ἐξ αὐτῶν τῶν νῦν ἀνεγνωομένων τοῦτο δῆλον ὑμῖν καϑίστηαι.
᾿Ιδοὺ γὰρ ἐν τοῖς προλαδοῦσι διδάξασα ἡμᾶς ἡ ϑεία Γραφὴ
τὴν κατὰ μέρος ἁπάντων δημιουργίαν, νῦν οὐ πάντων μέ-
20 μνηται, ἀλλά φηοι»" «Αὕτη ἡ δίόλος γενέσεως οὐρανοῦ τε καὶ
γῆς, ὅτε ἐγένετο: ἦ ἡμέρᾳ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ
τὴν» γῆν, καὶ τὰ ἑξῆς:.
3. Ὁρᾷς πῶς πάντα τὸν λόγον εἰς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν
γῆν περιστρέφει, ἡμῖν καταλιμπάνουσα ἐκ τούτων πάντα
25 τὰ ἄλλα ουνιδεῖν. “Ὅταν γὰρ εἴπῃ οὐρανὸν καὶ γῆν, πάντα
ὁμοῦ συνελοῦσα εἶπε, τά τὸ ἐν τῇ γῇ, τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ.
“ὥσπερ οὖν ἐπὶ τῆς τῶν δημιουργημάτων διηγήσεως οὐ πά»-
τα καϑεξῆς λέγει, ἀλλὰ τῶν συνεκτικωτάτων μνημονεύουσα,
οὐκέτι καϑ' ὃν ἡμῖν ἅπαντα διηγεῖται" οὕτω καὶ τὴν δίδλον
30 πᾶσαν, εἶ καὶ πολλὰ ἕτερα περιέχει, δίδλον γενέσεως οὐρανοῦ
τὲ καὶ γῆς ὠνόμασεν, ἡμῖν καταλιμπάνουσα λοιπὸν διὰ τῆς
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΒ΄ 305
ἡμερῶν, καὶ τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου, καὶ τὴν ἐξου-

σίαν, ἡ ὀποία ἐδόθη εἰς αὐτὸν ἐπάνω εἰς ὅλα τὰ ὁρατὰ
δημιουργήματα, τώρα πάλιν συνοψίζων ὅλα αὐτά, λέγει"
«Αὐτὴ εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς, κατὰ τὴν
δημιουργίαν των». ᾿Αξίζει νὰ ἐρευνήσωμεν ἐδῶ, διὰ ποῖον
λόγον ὀνομάζει αὐτὴν ἱστορίαν τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς γῆς,
ἂν καὶ περιέχει αὐτὴ πολλὰ ἄλλα καὶ μᾶς διδάσκει! καὶ διὰ
περισσότερα ἄλλα, καὶ διὰ τὴν ἀρετὴν τῶν δικαίων, καὶ
διὰ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν συγκατάθβασιν,
τὴν ὁποίαν ἔδειξε διὰ τὸν πρωτόπλαστον, καὶ δι᾽ ὁλόκλη-
ρον τὸ ἀνθρώπινον γένοα, καὶ δι᾽ ἄλλα πολλά, τὰ ὁποῖα
δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ ἀναφέρωμεν εἰς τὴν παροῦσαν στι-
γμήν. Μὴ παραξενεύεσαϊ, ἀγαπητέ, διότι εἶναι συνήθεια
τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς, νὰ μὴ μᾶς διηγῆται παντοῦ ὅλα μὲ
λεπτομέρειαν, ἀλλὰ ἐνῷ ἀρχίζει ἀπὸ τὰ σημαντικώτερα,
ἀφήνει τὰ ὑπόλοιπα νὰ ἐξετάζωνται ἀπὸ τοὺς ἔχοντας ἀγα-
θὴν διάθεσιν, ποὺ ἀκούουν τἀ λεγόμενα. Καὶ διὰ νὰ μά-
θῃς, ὅτι αὐτὸ ἔτσι εἶναι, σᾶς τὸ καθιστῶ φανερὸν ἀπὸ
αὐτά, πού ἔχουν ἀναγνωσθῆ τώρα. Διότι ἰδού, ἀφοῦ μᾶς
ἐδίδαξε εἰς τὰ προηγούμενα ἡ ᾿Αγία Γραφὴ τὴν ἰδιαιτέραν
δημιουργίαν τῶν πάντων, τώρα δὲν τὰ μνημονεύει ὅλα,
ἀλλὰ λέγει᾽ «Αὐτὴ εἶναι ἡ ἱστορία τοῦ οὐρανοῦ καὶ τῆς
γῆς, κατὰ τὴν δημιουργίαν των᾽ τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν ὀ-
ποίαν ἔκαμεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ τὰ
ἑπόμενα».
2. Βλέπεις πῶς περιστρέφει ὅλον τὸν λόγον εἰς τὸν
οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, ἀφήνουσα εἰς ἡμᾶς νὰ γνωρίσωμεν
ἀπὸ αὐτὰ ὅλα τὰ ἄλλα. Διότι ὅταν λέγῃ οὐρανὸν καὶ γῆν,
συνοψίζουσα ὅλα μαζὶ λέγει, καὶ ὅσα εὑρίσκονται εἰς τὴν
γῆν, καὶ ὅσα εὑρίσκονται εἰς τὸν οὐρανόν. “σπως λοιπὸν
κατὰ τὴν διήγησιν τῶν δημιουργημάτων δὲν λέγει τὰ πάν-
τα ἰδιαιτέρως, ἀλλὰ ἀφοῦ ἀναφέρῃ τὰ σημαντικώτατα, δὲν
μᾶς τὰ διηγεῖται ὅλα μὲ τὴν σειράν᾽ ἔτσι καὶ ὅλην τὴν
ἱστορίαν, ἂν καὶ περιέχει πολλὰ ἄλλα, ὠνόμασεν ἱστορίαν
δημιουργίας οὐρανοῦ καὶ γῆς, ἀφήνουσα εἰς ἡμᾶς μὲ
τὴν ὑπενθύμισιν αὐτῶν νὰ σκεπτώμεθα εἰς τὴν συνέχειαν
20
τούτων μνήμης ἀναλογίζεσϑαι, ὅτι πάνια ἀνάγκη ὃν ταύτῃ

τῇ Οὀίόλῳ περιέχεσϑαι τὰ ὁρώμενα, τά τε ἐν τῷ οὐρανῷ
τά τὲ ἐν τῇ γῇ. «ἦ Η ἡμέρῳ», φησίν, «ἐποίησεν ὅ Θεὸς τὸν
οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ πᾶν χλωρὸν ἀγροῦ, πρὸ τοῦ γενέ-
σι σθαι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ πάντα χόρτον ἀγροῦ, πρὸ τοῦ ἄνα-
τεῖλαι. Οὐ γὰρ ἔδρεξεν ὃ Θεὸς ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἄνϑρωπος
οὐκ ἦν ἐργάζεσϑαι τὴν γῆν. ᾿Πηγὴ δὲ ἀνέθαινεν ἐκ τῆς γῆς,
καὶ ἐπότιζε πᾶν τὸ πρόσωπον τῆς γῆς». Πολὺς ὃ ἐγκεκρυμ-
μένος ϑησαυρὸς τοῖς ὄραχέσι τούτοις ρφήμασι' διὸ προσήκει
1 ο μετὰ πολλῆς τῆς συνέοεως, ὑπὸ τῆς τοῦ Θεοῦ χάριτος ὅδη-
γουμένους ἡμᾶς ἀναπιύξαι τὰ εἰρημένα, καὶ κοινωνοὺς ὑὕ-
μᾶς λαόεῖν τοῦ πλούτου τούτου τοῦ πνδυματικοῦ. Τὸ γὰρ
Πνεῦμα τὸ ἅγιον τὰ μέλλοντα προγινῶσκον, ἵνα μηδενὶ τῶν
μετὰ ταῦτα ἐξῇ φιλονεικεῖν, καὶ ἀπεναντίας τῇ ϑείᾳ Γραφῇ
15 τὰ ἀπὸ τῶν οἰκείων λογισμῶν ἐπιφέρειν τοῖς τῆς ᾿Εκκλησίας
δόγμασι, καὶ νῦν πάλιν, μετὰ τὸ διδάξαι τῶν δημιουργηϑέν-
τῶν τὴν τάξιν, καὶ τί μὸν πρῶτον παρήχϑη, τί δὲ δεύτερον,
καὶ ὅτι τὰ ἀπὸ τῆς γῆς σπέρματα τῷ λόγῳ καὶ τῷ προστάγμα-
τι ὑπηρδτουμένη τοῦ Δεοπότου ἐξέδωκεν ἡ γῆ, καὶ πρὸς τὰς
20 ὠδῖνας διηγέρϑη, οὔτε τοῦ ἡλίου πρὸς συγέργειαν δεηϑεῖσα
(πῶς γὰρ τοῦ μηδέπω δημιουργηϑέντος;), οὔτε τῆς τῶν
ὑδιῶν ἐπομόρίας, οὔτε τῆς τοῦ ἀνθρώπου ἐργασίας" οὐδὲ
γὰρ οὗτος ἦν παραχϑεὶς εἷς τὸ μέσον" διὰ τοῦτο πάλιν κατὰ
μέρος πάντων μνημονεύει, ἵνα τῶν ἀναισχυντεῖν ἐπιχειρούν-
25 τῶν ἐπιστομίσῃ τὴν ἀκόλαστον γλῶτταν. ΤΊί γάρ φησιν; «Ἢ
ἡμέρᾳ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, καὶ πᾶν
χλωρὸν ἀγροῦ, πρὸ τοῦ γενέσϑαι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ πάντα
χόρτον ἀγροῦ, πρὸ τοῦ ἀνατεῖλαι. Οὐ γὰρ ἔδρεξεν ὃ Θεὸς
ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ἄνϑρωπος οὐκ ἣν ἐργάζεσϑαι τὴν γῆν.
30 Π͵ηγὴ δὲ ἀνέδαινεν ἐκ τῆς γῆς, καὶ ἐπότισε πᾶν τὸ πρόσωπον
τῆς γῆς». Τοῦτο δούλεται εἰπεῖν, ὅτι τῷ λόγῳ αὐτοῦ καὶ
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΒ’ 3907
ὅτι εἶναι ἀναγκαῖον νὰ περιέχωνται εἰς τὴν ἱστορίαν αὐτὴν

ὅλα τὰ ὀρώμενα, τὰ εὐρισκόμενα δηλαδὴ καὶ εἰς τὸν οὐ-
ρανὸν καὶ εἰς τὴν γῆν. «Τὴν ἡμέραν, λέγει, κατὰ τὴν
ὁποίαν ἔκαμεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, δὲν ὑ-
πῆρχαν ἀκόμη θάμνοι τοῦ ἀγροῦ εἰς τὴν γῆν, καὶ δὲν εἶχαν
βλαστήσει ἀκόμη τὰ φυτὰ τοῦ ἀγροῦ ἐπάνω εἰς τὴν γῆν.
Διότι ὁ Θεὸς δὲν εἶχε δρέξει ἐπὶ τῆς γῆς καὶ δὲν ὑπῆρχεν
ἄνθρωποοα, διὰ νὰ καλλιεργῇ τὴν γῆν. Πηγὴ δὲ ἀνέθαινεν
ἀπὸ τὴν γῆν καὶ ἐπότιζεν ὅλην τὴν ἐπιφάνειαν αὐτῆρ».
Εἶναι μεγάλος ὁ θησαυρός, ποὺ εἶναι κρυμμένος εἰς τὰ
σύντομα αὐτὰ λόγια, δι᾿ αὐτὸ πρέπει μὲ πολλὴν σύνεσιν,
καθοδηγούμενοι ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, νὰ ἀναπτύξωμεν
τὰ λεχθέντα καὶ νὰ σᾶς καταστήσωμεν μετόχους εἰς τὸν
πνευματικὸν αὐτὸν πλοῦτον. Διότι τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα, ποὺ
προγνωρίζει τὰ μέλλοντα, διὰ νὰ μὴ ἐπιτρέπῃ νὰ φιλο-
νικοῦμεν διὰ τίποτε ἀπὸ τὰ ἐπόμενα καὶ διὰ νὰ μὴ προσ-
θέτωμεν εἰς τὰ δόγματα τῆς ᾿Εκκλησίας τὰς ἰδικάς μας
σκέψεις ἀντίθετα πρὸς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, καὶ τώρα πά-
λιν, ἀφοῦ ἐδίδαξε τὴν τάξιν τῶν δημιουργηθέντων, καὶ
τί μὲν ἐδημιουργήθη πρῶτον, τί δὲ δεύτερον, καὶ ὅτι ὑπά-
κούουσα ἡ γῆ εἰς τὸν λόγον καὶ τὴν προσταγὴν τοῦ Δη-
μιουργοῦ παρήγαγε τὰ φυτά, ποὺ προέρχονται ἀπὸ αὐτήν,
καὶ ἐθλάστησεν αὐτά, χωρὶς νὰ χρειασθῇ τὴν θοήθειαν
τοῦ ἡλίου (διότι πῶς νὰ χρειασθῆ τὴν θοήθειαν ἐκείνου,
ποὺ δὲν ἐδημιουργήθη ἀκόμη;), οὔτε τὴν ὑγρασίαν τῆς
βροχῆς, οὔτε τὴν ἐργασίαν τοῦ ἀνθρώπου (διότι οὔτε αὐ-
τὸς εἶχε δημιουργηθῆ ἀκόμη), δι’ αὐτὸ ἀναφέρει πάλιν
ὅλα ἰδιαιτέρως, διὰ νὰ ἀποστομώσῃ τὴν ἀκόλαστον γλῶσ-
σαν ἐκείνων, ποὺ ἐπιχειροῦν νὰ συμπεριφέρωνται ἀναί-
σχυντα. Τί λοιπὸν λέγει ἡ «Τὴν ἡμέραν, κατὰ τὴν ὁποίαν
ἔκαμεν ὁ Θεὸς τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, δέν ὑπῆρχαν
ἀκόμη θάμνοι τοῦ ἀγροῦ εἰς τὴν γῆν καὶ δὲν εἶχαν ὅλα-
στήσει τὰ φυτὰ τοῦ ἀγροῦ. Διότι ὁ Θεὸς δὲν ἔδρεξεν ἐπά-
νω εἰς τὴν γῆν καὶ δὲν ὑπῆρχεν ἄνθρωπος, διὰ νὰ καλ-
λιεργῇ τὴν γῆν. Πηγὴ δὲ ἀνέβαινεν ἀπὸ τὴν γῆν καὶ ἐπό-
τιζεν ὅλην τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς». Αὐτὸ θέλει νὰ εἰπῇ,
τῷ προσάγματι τὰ πρότερον μὴ ὄντα εἷς τὸ εἶναι ὑπέστη, καὶ

ἅπερ οὖκ ἣν, ταῦτα ἀϑρόον ἐδείκνυτο. Ὃ χόρτος, ὃ ἐκ τῆς
γῆς ἀναδιδόμενος" χόρτον δὲ ὅταν εἴπῃ, τὰ σπέρματα ἅπαντα
λέγει, Καὶ περὶ τῶν ὑετῶν διδάσκουσα ἡμᾶς, πάλιν ἡ ϑεία
Γραφὴ ἐπήγαγεν: «Οὐ γὰρ ἔδρεξεν ὁ Θεὸς ἐπὶ τὴν γῆν»»"
τοῦτ᾽ ἔστιν, οὐδέπω οὐδὲ δετοὶ ἄνωθεν κατεφέροντο: καὶ
μετὰ τοῦτο λοιπὸν δείκνυσιν ἡμῖν, ὅτι οὐδὲ τῆς τοῦ ἀνϑοώπου
ἐργασίας ἐδεήϑη" «᾿Ανϑρωπος γάρ», φησίν, «οὖκ ἦν ἐργά-
ἐδσῆαι τὴν γῆν»: μονονουχὶ δοῶσα, καὶ λέγουσα τοῖς μετὰ
10 ταῦτα ἅπαοι», ὅτι ταῦτα ἀκούοντες μάϑετε, πῶς δὲ ἀοχῆς
ἅπαντα παρηχϑη τὰ ἀπὸ τῆς γῆς ἀνωδιδόμενα, καὶ μὴ τῇ
ἐπιμελείᾳ τῶν τὴν γῆν ϑεραπευόντων τὸ πᾶν λογίζεοϑε,
μηδὲ ἐκείνοις τὰς ὠδῖνας ταύτας ἐπιγράφετε, ἀλλὰ τῷ λόγῳ
καὶ τῷ ἐπιτάγματι τῷ ἐξ ἀρχῆς πρὸς αὐτὴν παρὰ τοῦ δη-
15 μιουργήσαντος αὐτὴν γενομένῳ, Ταῦτα δὲ ἅπαντα γίνεται,
ἵνα μάϑωμεν, ὅτι οὖκ ἐδεήϑη τῆς τῶν ἄλλων στοιχείων
συνδργδίας πρὸς τὴν τῶν οἰκείων σπβρμάτων ἀνάδοσιν͵ ἀλλ᾽
ἠρκέσϑη τῷ ἐπιτάγματι τοῦ δημιουργοῦ. Καὶ τὸ δὴ ϑαυμιι-
στὸν καὶ παράδοξον, οὗτος ὁ νῦν τῷ οἰκείῳ λόγῳ πρὸς τὴν
20 τῶν τοσούτων σπερμάτων ὅλάστην αὐτὴν διδγείρας, καὶ τὴν"
οἰκείαν δύναμιν ἐπιδειξάμονος, ὑπερδαίνουσαν τὸν ἀνϑρώπι-
»Ὸν ἀογισμόν, ταύτην αὐτὴν τὴν δαρεῖαν, καὶ τὸν τοσοῦτον
κόσμον ἐπὶ τῶν ὑδάτων ἐθεμελίωσε, καϑὼς καὶ ὃ προφήτης
φησίν, .(Ο ϑεμελιώσας ἐπὶ τῶν ὑδάτων τὴν γῆν». Ποῖος
25 λογισμὸς ἀγϑρώπινος ἐφικέσϑαι τούτων δυνήσεται; ᾿Ἐπειδὴ
γὰρ οἱ ἄνϑρωποι οἰκίας οἴκοδομούμενοι, καὶ ϑεμελίους κατα-
δάλλειν δουλόμενοι, πρότερον διασκάπτοντες, καὶ εἰς τὸ δά-
ϑος κατιόντες, κἂν μικρὰν νοτίδα ἴδωσι, πάντα ποιοῦσιν,
ὥοιε πᾶσαν αὐτὴν ἐξαντλῆσαι, καὶ οὕτω τοὺς ϑεμελίους κα-
90 ταδαλεῖν' διὰ τοῦτο καὶ ὃ τῶν ἁπάντων δημιουργὸς ἀπεναν-
τίας τῇ ἀνϑοωπίνῃ φύσει ἅπαντα δημιουργεῖ, ἵνα μάϑῃς καὶ
«Ὁ Ψαλμ. 135,8.
ΟΜΙΛΔΛΙΑ ΙΒ 309
ὅτι μὲ τὸν λόγον καὶ τὴν προσταγήν του ἔλαθαν ὕπαρξιν

ἐκεῖνα, πού δὲν ὑπῆρχαν προηγουμένωςα, καὶ ἐκεῖνα πού
δὲν ὑπῆρχαν, αὐτὰ ἐφανέρωνεν ἀμέσως. Οἱ θάμνοι, οἱ
ὁποῖοι προέρχονται ἀπὸ τὴν γῆν ὅταν δὲ λέγῃ θάμνους,
ἐννοεῖ ὅλα τὰ φυτά. Καὶ διά τὴν δροχὴν διδάσκουσα ἡμᾶς,
πάλιν ἐπρόσθεσεν ἡ ᾿Αγία Γραφή «Διότι δὲν ἔθρεξεν ὁ
Θεὸς ἐπάνω εἰς τὴν γῆν», δηλαδή, ἀκόμη οὔτε ἡ θδροχὴ
δὲν ἔπιπτεν ἀπὸ τὸν οὐρανόν. Καὶ ὕστερα ἀπὸ αὐτὸ μᾶς
δείχνει εἰς τὴν συνέχειαν, ὅτι δὲν ἐχρειάσθη οὔτε τὴν ἐρ-
γασίαν τοῦ ἀνθρώπου᾽ «Διότι, λέγει, δὲν ὑπῆρχεν ἄνθρω-
πος, διὰ νὰ καλλιεργῇ τὴν γῆν», σχεδὸν ὡς νὰ φωνάζῃ
καὶ νὰ λέγῃ εἰς ὅλους τοὺς μεταγενεστέρους, ὅτι ἀκούον-
τες αὐτὰ μάθετε, πῶς ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐδημιουργήθησαν
ὅλα τὰ προερχόμενα ἀπὸ τὴν γῆν, καὶ νὰ μὴ λογαριάζετε
τὸ κάθε τι εἰς τὴν φροντίδα τῶν καλλιεργούντων τὴν γῆν,
οὔτε νὰ ἀποδίδετε εἰς ἐκείνους τὴν ὀλάστησιν τῶν φυτῶν,
ἀλλὰ εἰς τὸν λόγον καὶ τὴν προσταγήν, ἡ ὁποία ἐδόθη ἐξ
ἀρχῆς πρὸς αὐτὴν ἀπὸ τὸν δημιουργὸν της. Αὐτὰ δὲ ὅλα
συμθαίνουν, διὰ νὰ μάθωμεν, ὅτι δὲν ἐχρειάσθη τὴν θοή-
θειαν τῶν ἄλλων στοιχείων διὰ τὴν δλάστησιν τῶν ἰδικῶν
τῆς φμτῶν, ἀλλά ἠρκέσθη εἰς τὴν προσταγὴν τοῦ Δημι-
ουργοῦ.) Καὶ τὸ περισσότερον θαυμαστὸν καὶ παράξενον
εἶναι, ὅτι αὐτὸς ὁ ὁποῖος τώρα μὲ τὸν ἰδικὸν του λόγον
ἐπροκάλεσε τὴν δλάστησιν τόσον πολλῶν φυτῶν καὶ ἐφα-
νέρωσε τὴν δύναμίν του, ἡ ὁποία ὑπερθαίνει τὴν ἀνθρω-
πίνην σκέψιν, αὐτὴν ἀκριβῶς τὴν θαρεῖαν καὶ ἡ ὁποία φέ-
ρει εἰς τὴν ἐπιφάνειάν της τόσον καλλωπισμόν, ἐστερέω-
σεν ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα, καθὼς ὁ προφήτης λέγει, «Σὺ
ἐστερέωσες τὴν γῆν ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα». Ποῖος νοῦξ
ἀνθρώπου θὰ ἠμπορέσῃ νὰ πλησιάσῃ αὐτά; ᾿Επειδὴ λοιπὸν
οἱ ἄνθρωποι, ὅταν κτίζουν σπίτια καὶ θέλουν νὰ θάλλουν
θεμέλια, πρῶτα σκάπτουν καὶ ἀφοῦ κατέλθουν ὄθαθιά,
ἂν ἰδοῦν ὀλίγην ὑγρασίαν, κάνουν τὰ πάντα, ὥστε νὰ τὴν
ἀπομακρύνουν ὅλην καὶ ἔτσι νὰ βάλουν τὰ θεμέλια᾽ διὰ
τοῦτο καὶ ὁ δημιουργός τῶν πάντων ἀντίθετα πρός τὴν ἀἂν-
θρωπίνην φύσιν τὰ δημιουργεῖ ὅλα, διὰ νὰ μάθῃς καὶ ἀπὸ
310 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
ἔκ τούτων αὐτοῦ τὴν ἄφατον δύναμιν, καὶ ὅτι, ἐπειδὰν ὄδου-

ληϑῇ, καὶ αὐτὰ τὰ στοιχεῖα τὰ ἐναντία τῇ οἰκείᾳ ἐνεργείᾳ
ἐπιδείκνυται, τῷ ἐπιτάγματι τοῦ δημιουργήσαντος ὑπηοε-
τούμενα.
δ. Καὶ ἵνα σαφέστερον ὑμῖν γένηται τὸ λεγόμενον, τέως
ἐπ’ αὐτοῦ τοῦ προκειμένου τὸν λόγον γυμνάσωμεν, καὶ τότε
καὶ ἐφ᾽ ἕτερον μεταδησόμεϑα. Τοῦτο γὰρ αὐτὸ δναντίον ἐστὶ
τῇ φύσει τῶν ὑδάτων, τὸ οὕτω ὄαρὺ σῶμα φέρειν" καὶ τῇ
γῇ πάλιν ἐναντίον τὸ ἐπὶ τοιούτῳ ϑεμελίῳ τὴν ἕδραν ἔχειν.
τ0 Καὶ τί ϑαυμάζεις; Κἂν γὰρ ἐφ' ἑκάστου τῶν γενομένων διε-
οευνῆσαι ὄουληϑῇς, εὑρήσεις τοῦ δημιουργήσαντος ἄπειρο»
τὴν δύναμιν, καὶ ὅτι τῇ οἰκείᾳ δουλήσει ἡνιοχεῖ πάντα τὰ
ὁρώμενα. Τοῦτο γὰρ καὶ ἐπὶ τοῦ πυρός ἔστιν ἰδεῖν γινόμενον"
τὸ γὰσ δαπανητικὴν ἔχον ἐνέργειαν, καὶ πάντων περιγινό-
15 μενον, καὶ πᾶσαν ὕλη» λίϑων, καὶ ξύλων, καὶ σωμάτων, καὶ
σιδήρου μετ᾽ εὐκολίας καταναλίσκον, ἐπειδὴ προσέταξεν ὁ
δημιουργός, σωμάτων ἁπαλῶν καὶ φϑαρτῶν οὐχ ἥψατο,
ἀλλ᾽ ἀδλαδεῖς τοὺς παῖδας διεφύλαττεν ἐν μέσῃ τῇ καμίνῳ.
Καὶ μὴ ϑαυμάσῃς, εἶ τῶν σωμάτων αὐτῶν οὐχ ἥψατο, ἀλλ᾽
20 εὐταξίαν τοοαύτην ἐπεδείξατο τὸ ἄλογον στοιχεῖον, ὅσην
οὐδέ ἔστιν εἰπεῖν, Οὐδὲ γὰρ ταῖς ϑροιξὶν ἐλυμήνατο, ἀλλ᾽ ἐ-
κύκλου μὲν αὐτούς, καὶ εἶχεν ἔνδον: καδάπερ δὲ ὑπακοὴν
πληροῦσα ἡ τοῦ πυρὸς οὐσία, καὶ Δεσπότου ἐπιτάγματι ὕπη-
θετουμένη, ἀκεραίους καὶ ἀδλαδεῖς διεφύλαττε τοὺς ϑαυμα-
25 στοὺς ἐκείνους παῖδας, καὶ ὥσπερ ἂν λειμῶνι καὶ παραδείσῳ
δαδίζοντες, μετὰ τοσαύτης ἀδείας ἐπὶ τῆς καμίνου διῆγον.
Καὶ ἵνα μὴ νομίσῃ τις, ὅτι οὖκ ἦν ἐνέργεια πυρὸς τὸ ὁρώ-
μενον, διὰ τοῦτο ὃ φιλάνϑρωπος Δεσπότης οὗ τὴν ἐνέργειαν
αὐτοῦ ἐπέδησεν, ἀλλ᾽ ἀφεὶς μένειν τὴν ἐνέργειαν αὐτοῦ τὴν
30 καυστικήν, τοὺς ἰδίους ϑεράποντας ἀνωτέρους τῆς ἔκ τούτου
ὄλάδης εἰργάζετο. ᾽4λλ: ἵνα μάϑωσι καὶ οἱ ἐμδαλόντες, ὅση
τοῦ τῶν ὅλων Θεοῦ ἡ δύναμις, ἐπ᾽’ ἐκείνων μὲν τὴν οἰκείαν
ἐνέργειαν ἐπεδείκνυτο τὸ πῦρ' καὶ τὸ αὐτὸ ἐκείνους μὲν περι-
2. ᾿Αναφέρεται εἰς τὴν γνωστὴν ἱστορίαν τῶν τριῶν παίδων, τοὺς

ὁποίους ὁ βασιλεὺς Ναβουχοδονόσορ ἔρριψεν εἰς τὴν κάμινον τοῦ πυρός.
ὉΜΙΛΙΑ ΙΒ ᾿ 311
αὐτὰ τὴν ἄπειρον δύναμίν του, καὶ ὅτι, ὅταν θελήσῃ, καὶ
τὰ ἴδια τὰ στοιχεῖα ἐπιδεικνύουν τὰ ἀντίθετα πρὸς τὴν ἰδι-
κήν των ἐνέργειαν, ὑποτασσόμενα εἰς τὴν προσταγὴν τοῦ
δημιουργοῦ: Ἶ
[3. Καὶ διὰ νὰ σᾶς γίνῃ σαφέστερον αὐτὸ πού λέγω,
ἂς ὄτρέψωμεν κατὰ πρῶτον τόν λόγον εἰς αὐτὸ καὶ ὕστερα
θὰ προχωρήσωμεν εἰς ἄλλο σημεῖον. Διότι αὐτὸ ἀκριθῶς
εἶναι ἀντίθετον εἰς τὴν φύσιν τῶν ὑδάτων, τὸ νὰ φέρουν,
δηλαδή, ἔτσι θαρὺ σῶμα᾽ καὶ εἰς τὴν γῆν πάλιν εναι ἀντί-
θετον τὸ νὰ στηρίζεται ἐπάνω εἰς τέτοιο θεμέλιον. Καὶ
διατί ἀπορεῖς; Διότι ἐὰν θελήσῃς νὰ ἐρευνήσῃς κάθε ἕνα
ἀπὸ τὰ δημιουργήματα, θὰ διαπιστώσῃς τὴν ἄπειρον δύνα-
μιν τοῦ δημιουργοῦ καὶ ὅτι μὲ τὴν θέλησίν του τὰ κατευ-
θύνει ὅλα. Αὐτὸ βέθαια εἶναι δυνατὸν νὰ τὸ ἰδῇ κανεὶς
καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ πυρὸς νὰ συμβαίνῃ διότι αὐτὸ
τὸ ὁποῖον ἔχει καταστρεπτικὴν δύναμιν καὶ καταθάλλει τὰ
πάντα καὶ κατακαίει εὔκολα λίθους, ξύλα, σώματα καὶ σί-
δηρον, ἐπειδὴ ἐπρόσταξεν ὁ δημιουργός, δὲν ἑπροκάλεσε
κακὸν εἰς ἁπαλὰ καὶ φθαρτὰ σώματα, ἀλλὰ ἄφησεν ἀδλα-
θεῖς τοὺς παῖδας μέσα εἰς τὴν κἀμινον΄. Καὶ μὴ θαυμάσῃς,
ἐὰν δὲν ἤγγισε τὰ σώματά των, ἀλλὰ τὸ χωρὶς λογικὴν
στοιχεῖον ἔδειξε τόσον μεγάλην πειθαρχίαν, ὅσην οὔτε νὰ
εἰπῇς εἶναι δυνατόν. Διότι οὔτε τὰς τρίχας κατέστρεψεν,
ἀλλὰ τοὺς περιεκύκλωνεν αὑτοὺς καὶ τοὺς εἶχε εἰς τὸ μέ-
σον ὡσὰν δὲ νὰ ὑπακούῃ καὶ νὰ ὑπηρετῇ τὴν προσταγὴν
τοῦ Κυρίου ἡ οὐαία τοῦ πυρός, διεφύλασσε σώους καὶ
ἀθλαθεῖς τοὺς θαυμαστοὺς ἐκείνους παῖδας, καὶ ὠσὰν νὰ
ἐβάδιζΖαν εἰς λειβδάδι καὶ κῆπον, διέβαιναν μὲ τόσην ἄνεσιν
μέσα εἰς τὴν κάμινον. Καὶ διὰ νὰ μὴ νομίσῃ κανείς, ὅτι τὸ
θέαμα δὲν ἦτο ἐνέργεια πυρός, δι᾽ αὐτὸ ὁ φιλάνθρωπος
Κύριος δὲν ἐσταμάτησε τὴν ἐνέργειάν του, ἁλλὰ ἀφοῦ ἄφη-
σε νὰ παραμένῃ ἡ καυστικὴ του ἐνέργεια, διεφύλασσεν
ἀθλαβεῖς τοὺς ἰδικούς του ὑπηρέτας. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μάθουν
καὶ ἐκεῖνοι ποὺ τοὺς ἔρριψαν εἰς τὴν κάμινον, πόση εἶναι
ἡ δύναμις τοῦ Θεοῦ τῶν πάντων, εἰς ἐκείνους μὲν τὸ πῦρ
ἐφανέρωνς τὴν ἰδικήν του ἐνέργειαν καὶ αὐτὸ μὲν τοὺς
ἑστελλεν ἔνδον, τούτους δὲ ἔξω ἑστῶτας κατέφλεγε καὶ ἀνη-

λισκεν, Εἶδες πῶς, ὅταν ὃ Δεσπότης δούληται, ἕκαστον τῶν
στοιχείων πρὸς τὴν ἐναντίαν μεϑίστησιν οὐσίαν; Δημιουργὺς
γάρ ἐστι καὶ Δεοπότης, καὶ πρὸς τὸ οἰκεῖον ϑέλημα ἅπαντα
οἰκονομεῖ. Βούλεσϑε καὶ ἐπὶ τῶν ὑδάτων πάλιν ἰδεῖν τὸ
αὐτὸ τοῦτο γινόμενον; Καϑάπερ γὰρ ἐνταῦϑα τὸ πῦρ τῶν
μὸν ἔνδον ὄντων ἀπέσχετο, καὶ ἐπελάϑετο τῆς οἰκείας ὄνεο-
γείας, ἐπὶ δὲ τῶν ἔξω τυγχανόντων τὰ ἑξαυτοῦ ἐπλήρου,
οὕτω καὶ τὰ ὕδατα ὀψόμεϑα τοὺς μὲν ὑποδρυχίους ἐογαζό-
10 μενα, ἑτέροις δὲ ὑποχωροῦντα, ὥοιτε ἀδλαδῶς αὐτοὺς διε)-
ϑεῖν. ᾿Αναινήσϑητέ μοι νῦν τοῦ Φαραὼ καὶ τῶν Αἰγυπτίων,
καὶ τοῦ δήμου τῶν ᾿Εόραίων, ὅπως ἐκεῖνοι μὲν διὰ τὸ πρόστα-
γμα τοῦ Δεσπότου, τοῦ μεγάλου Μωσέως προηγουμένου,
χαϑάπερ ἐπὶ ξηρᾶς, οὕτω διέδαινον διὰ τῆς ϑαλάσσης τῆς
15 δουϑοᾶς: οἱ δὲ Αἰγύπτιοι μετὰ τοῦ Φαραὼ τὴν αὐτὴν αὐτοῖς
ἐλθεῖν ὁδὸν δουληϑέντες, ὑποόρύχιοι γενόμενοι κατεποντίζον-
το. Οὕτως οἷδε καὶ τὰ στοιχεῖα αἰδεῖοϑαι τοὺς τοῦ Δεσπότου
ϑεράποντας, καὶ τὴν οἴκείαν δρμὴν ἔσω κατέχειν. ᾿Ακούσω-
{εν ὅσοι ϑυμώδεις, ὅσοι δογίλοι, ὅσοι ὑπὸ τῶν ἄλλων παϑῶν
20 διὰ ραϑυμίαν ἁλισκόμθνοι τὴν ξαυτῶν προδίδομεν σωτηρίαν.
καὶ μιμησώμεϑα τῶν ἀλόγων τούτων στοιχείων τὴν τοσαύην
ὑπακοή», ἡμεῖς οἷ λόγῳ τετμημένοι. Εἰ γὰρ τὸ πῦρ, τὸ οὕτω
δαπανητιμόν, τὸ οὕτω σφοδοόν, σωμάτων φϑαρτῶν καὶ οὕτως
ἁπαλῶν ἀπέσχετο, ποίας ἂν τύχῃ συγγνώμης ἄνϑοωπος, κὶ
25 δουλόμενος τὰν ξαυτοῦ χαλινῶσαι ϑυμὸν διὰ τὸ ἐπίταγμα
τοῦ “Δεσπόιου, καὶ τὴν ὀργὴν τὴν πρὸς τὸν πλησίον ἐκδαλεῖν;
Καὶ τὸ δὴ μεῖζον, ὅτι πῦο ταύτην ἔχον τὴν οὐσίαν, τὸ καίει»
λέγω, τὴν οἰκείαν ἐνέργειαν οὖκ ἐπεδείξατο, ὃ δὲ ἄνϑρωπος,
τὸ ἥμερον ζῶον, τὸ λογικόν, τὸ ἐπιεικές, τὰ ἐναντία τῇ οἷ-
30 κείᾳ ηὕσει διαπράττεται, καὶ διὰ οαϑωμίαν εἰς τὴν τῶν ϑη-
8, Τὰ τῆς διαβάσεως τῆς ᾿Ερυθρᾶς θαλάσσης εἰς Ἐξ. κεφ. 14.

ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΒ᾽ 313
εὑρισκομένους μέσα ἐπροφύλασσεν, αὐτοὺς δὲ ἂν καὶ ἐστέ-

κοντο ἔξω κατέκαιε καὶ κατέτρωγε. Εἶδες πῶς, ὅταν ὁ
Κύριος θέλῃ, μεταθάλλει κάθε στοιχεῖον εἰς τὴν ἀντίθετον
οὐσίαν; Διότι εἶναι Δημιουργός καὶ Δεσπότης καὶ οἰκονο-
μεῖ τὰ πάντα σύμφωνα μὲ τὴν ἥδικήν του θέλησιν. Θέλετε
νὰ ἰδῆτε πάλιν νὰ γίνεται τὸ ἴδιον ἀκριθῶς καὶ εἰς τὴν
περίπτωσιν τῶν ὑδάτων; Διότι ὅπως ἐδῶ τὸ πῦρ ἀπεμα-
κρύνθη μὲν ἀπὸ τοὐς εὐρισκομένους μέσα καὶ ἔχασε τὴν
ἐνέργειάν του, διὰ τοὺς εὑρισκομένους ὅμως ἔξω τὴν
διετηροῦσε, ἔτσι καὶ τὰ ὕδατα θὰ ἰδοῦμεν ἄλλους μὲν νὰ
καταποντίζουν, εἰς ἄλλους δὲ νά ὑποχωροῦν, διὰ νὰ διέλ-
θουν αὐτοὶ χωρὶς ὄλάβην. ᾿Ενθυμηθῆτε, παρακαλῶ τώρσ,
τὸν Φαραὼ καὶ τοὐς Αἰγυπτίους καὶ τὸν λαὸν τῶν Ἕθροαί-
ωὡν, πῶς αὐτοὶ μὲν κατὰ τὴν προσταγὴν τοῦ Κυρίου διέ-
θαιναν τὴν ᾿Ερυθρὰν θάλασσαν ἔτσι, ὡσὰν νὰ ἐθδάδιζαν εἰς
ξηράν, ἐνῷ τοὺς ὡδηγοῦσς ὁ μεγάλος Μωυσῆς οἱ Αἰγύ-
πτιοι ὅμως μαζὶ μὲ τὸν Φαραώ, ὅταν ἠθέλησαν νὰ διέλ-
θουν τὴν ἰδίαν μὲ αὐτος ὁδόν, κὐατεποντίζοντο ἀφοῦ ἔπε-
σαν εἰς τὴν θάλασσαν". [Ἔται καὶ τὰ στοιχεῖα τῆς φύσεως
γνωρίζουν νὰ σέδωντσαι τοὺς δούλους τοῦ Κυρίου καὶ νὰ
συγκρατοῦν τὴν ὁρμήν των." ἼΑς ἀκούσωμεν ὅσοι εἴμεθα
εὐέξαπτοι, ὀργίλοι, ὅσοι προδίδομεν τὴν σωτηρίαν μας
καταλαμθανόμενοι ἀπὸ τὰ ἄλλα πάθη ἐξ αἰτίας τῆς ἀδια-
φορίας μας, καὶ ἄς μιμηθοῦμεν τὴν μεγάλην ὑπακοὴν τῶν
ὁλόγων αὐτῶν στοιχείων, ἡμεῖς οἱ ὁποῖοι ἔχομεν τιμηθῆ
μὲ λόγον. ᾿Εὰν λοιπὸν τὸ πῦρ, τὸ ὀποῖον εἶναι τόσον κα-
ταστρεπτικόν, τόσον σφοδρόν, δὲν ἐπλησίασε σώματα
φθαρτὰ καὶ τόσον ἁπαλά, ποίαν συγγνώμην θὰ λάθῃ ὁ
ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος δὲν θέλει νὰ συγκρατήσῃ τὸν θυμόν
του κατὰ τὴν προσταγὴν τοῦ Κυρίου καὶ νὰ ἐκριζώσῃ τὴν
ὀργήν του πρὸς τὸν πλησίον; Καὶ τὸ ἀκόμη μεγαλύτερον
εἶναι, ὅτι τὸ πῦρ τὸ ὁποῖον ἔχει αὐτὴν τὴν οὐσίαν, ἐννοῶ
τὸ νὰ καίῃ, δὲν ἔδειξε τὴν ἰδικήν του ἐνέργειαν, ὁ ἄνθρω-
πος ὅμως, τὸ ἤμερον ζῶον, τὸ λογικόν, τὸ ἐπιεικές, ἐνερ-
γεῖ τὰ ἀντίθετα πρὸς τὴν φύσιν του καὶ ἀπὸ ἀδισφορίαν
παρασύρει τὸν ἑαυτόν του εἰς τὴν ἀγριότητα τῶν θηρίων.
οίων ὠμότητα
ἢ ἑαυτὸν ἐξάγει. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ ϑεία Γραφὴ
Η
πρὸς τὰ πάϑη τὰ ἐνοχλοῦντα οὕτω καὶ τὰς τῶν ἀλόγων προση-
γορίας, πολλαχοῦ δὲ καὶ τῶν ϑηρίων τοῖς λόγῳ τετιμημέ-
νοις ἐπιτίϑησι' ποτὲ μὲν κύνας καλοῦσα διὰ τὸ ἀναίσχυντον
καὶ ἰταμόν: «Κύνες γάρ», φησίν, «ἔνξοί, οὐ δυνάμενοι ὅλα-
κτεῖνυ" ποτὲ δὲ ἵππους διὰ τὸ λάγνον: «ἽΠπποι γὰρ ϑηλυμα-
γεῖς ἐγένοντο, ἕκαστος ἐπὶ τὴν γυναῖκα τοῦ πληοίον χρεμ"ε-
τίζοντες»" ποτὲ δὲ ὄνους, διὰ τὴν ἀγνωμοσύνην καὶ τὴν ἄ-
νοιαν' «Π᾿αρασυνεδλήϑη νάρ», φησί, «τοῖς κιήνεσι τοῖς ἀτοή-
10 τοις, καὶ ὡμοιώϑη αὐτοῖς»: ποτὲ δὲ λέοντας καὶ παρδάλεις,
διὰ τὸ ἁρπακτικὸν καὶ πλεονεκτικόν" ποτὲ δὲ ἀσπίδας, διὰ τὸ
δολερόν: «ὸς γάρ», φησίν, «ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη αὐτῶν"
ποιὲ δὲ ὄφεις καὶ ἔχεις, διὰ τὸν ἰὸν καὶ τὴν πονηρίαν, κα-
ϑὼς καὶ ὃ μακάριος ᾿Ιωάννης ἐδόα, λέγων: «Ὄνφεις, γεν-
15 νήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὅμῖν φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλού-
σης ὀργῆς;» καὶ ἕτερα κατάλληλα τοῖς πάϑεσιν ὀνόματα
ἐπάγει, ἵνα κἂν οὕτως αἰδεσθέντες ὄψέ ποτε πρὸς τὴν οἷ-
κείαν εὐγένειαν ἐπανέλθωσι, καὶ σπείοωνται πρὸς τὸ ὅδαο-
γενές, καὶ τοὺς τοῦ Θεοῦ νόμους προτιμοτέρους ἡγήσωνται
20 τῶν οἰκείων παϑῶν, οἷς διὰ ρᾳϑυμίαν δαυτοὺς ἐκδεδώκασιν.
᾿Αλλ οὐκ οἶδα, πῶς ὑπὸ τῆς τοῦ λόγου ρύμης εἷς
ταῦτα ἐξέδημεν. Φέρε δὴ λοιπὸν ἐπανέλθωμεν ἐπὶ τὸ προκεί-
μενον, καὶ ἴδωμεν τί καὶ ἕτερον σήμερον ἡμᾶς διδάξαι δού-
λεται ὁ μακάριος οὗτος προφήτης. Εἰπὼν γάρ, «Αὕτη ἡ 6ί-
25 ὅλος γενέσεως οὐρανοῦ τε καὶ γῆς», προϊὼν διηγεῖται ἡμῖν
πάλιν ἀκριθέστερον τὴν τοῦ ἀνθρώπου δημιουργίαν. Καὶ
ἐπειδὴ ἀνωτέρω συντόμως εἶπε, «Καὶ ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν
ἄνϑοωπον, κατ᾿ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν», νῦν φησι,
«Καὶ ἔπλασεν ὅ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ
30 ἐνεφύσησεν εἷς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο
4. Ἤσ. 56, 10.

Ἴερ. 5. 8.
᾿ Ψαλμ. 48, 13.
Ψαλμ. 139, 4.
ΘΌΘ
ΡΝ Ματθ. 3,7.
9. Γεν. 1,27.
ΟΜΙΛΔΤΙΑ ΙΒ΄ 315
Δι’ αὐτὸ καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ἀνάλογα μὲ τὰ πάθη, ποὺ

ἐνοχλοῦν τόσον πολύ, δίδει τὰς ὀνομασίας τῶν ζώων,
πολλὰς φορὰς δὲ καὶ τῶν ἀγρίων θηρίων εἰς τοὺς τιμη-
μένους μὲ λόγον ἀνθρώπους. Αλλοτε μὲν ὀνομάζει σκύ-
λους διὰ τὴν ἀναισχυντίαν καὶ θρασύτητά των, διότι λέγε!"
«Εἶναι σκύλοι ἄλαλοι, χωρὶς νὰ ἠμποροῦν νὰ γαυγίζουν»“.
"Άλλοτε δὲ ἵππους διὰ τὴν λαγνότητά των᾽ «Διότι ἔγιναν
ἵπποι θηλυμανεῖς καὶ ὁ καθένας χρεμετίζει πρὸς τὴν σύζυ-
γον τοῦ πλησίον»"᾽. Αλλοτε πάλιν τοὺς ὀνομάζει ὄνους,
διὰ τὴν ἀγνωμοσύνην καὶ ἀνοησίαν των. «Διότι ἐξωμοιώθη,
λέγει, μὲ τὰ ἀνόητα κτήνη καὶ ἔγινεν ὅμοιος μὲ αὐτά»".
"Ἄλλοτε ὀνομάζει αὐτούς λέοντας καὶ λεοπαρδάλεις διὰ
τὴν ἀρπακτικότητα καὶ πλεονεξίαν των, ἄλλοτε δὲ ἀσπίδας
διὰ τὴν δολιότητά των᾽ «Διότι ὑπάρχει δηλητήριον ἀσπί-
δων, λέγει, κάτω ἀπὸ τὰ χείλη των»΄. ΓΑλλοτε πάλιν ὄφεις
καὶ ἐχίδνας διὰ τό δηλητήριον καὶ τὴν πονηρίαν τῶν, κα-
θὼς καὶ ὁ μακάριος ᾿Ιωάννης ἐφώναζε λέγων᾽ «Οφεια,
ἀπόγονοι ἐχιδνῶν, ποῖος σᾶς ὑπέδειξε νὰ ἀποφύγετε τὴν
μέλλουσαν ὀργήν;»". Προσθέτει δὲ καὶ ἄλλας καταλλή-
λους εἰς τὰ πάθη ὀνομασίας, διὰ νὰ ἐπανέλθουν τουλάχι-
στον κάποτε εἰς τὴν ἰδικήν των εὐγένειαν, ἀφοῦ ἐντρα-
ποῦν κατ᾿ αὐτὸν τὸν τρόπον, καὶ νὰ κάμουν συνθήκην
πρὸς τούς συνανθρώπους τῶν καὶ νὰ προτιμήσουν τοὺς
γόμους τοῦ Θεοῦ ἀπὸ τὰ ἰδικά των πάθη, εἰς τὰ ὁποῖα
παρέδωσαν τοὺς ἐσυτούς των ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίσα.
4. ᾿Αλλὰ δὲν γνωρίζω, πῶς ἀπὸ τὴν ὁρμὴν τοῦ λόγου
ἐφθάσαμεν εἰς αὐτά. ᾿Εμπρὸς λοιπόν, ἂς ἐπανέλθωμεν εἰς
τὸ θέμα μας καὶ ἂς ἰδοῦμεν καὶ τί ἄλλο θέλει νὰ μᾶς
διδάξῃ σήμερα ὁ μακάριος αὐτός προφήτης. Διότι ἀφοῦ
εἶπεν, «Αὐτὴ εἶναι ἡ ἱστορία τῆς δημιουργίας τοῦ οὐρανοῦ
καὶ τῆς γῆς», εἰς τὴν συνέχειαν μᾶς διηγεῖται πάλιν μὲ
μεγαλυτέραν ἀκρίθειαν τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου.
Καὶ ἐπειδὴ ἀνωτέρω μὲ συντομίαν εἶπε, «Καὶ ἔπλασεν ὁ
Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, σύμφωνα μὲ τὴν εἰκόνα τοῦ ἔπλασεν
αύὐτόν»᾽, τώρα λέγει, «(αὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον
ἀπὸ τό χῶμα τοῦ ἐδάφουοα, καὶ ἐφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον
ὁ ἄνϑοωπος εἰς ψυχὴν ζῶσαν». Μέγα τὸ εἰρημένον, »ὶ

πολλῆς ἐκπλήξεως γέμον, καὶ ὑπερδαῖνον διάνοιαν ἀνϑρω-
πίνην" «Καὶ ἔπλασεν, φησίν, ὃ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, λαδὼν
χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς». “Ὥσπερ ἐπὶ τῶν κτισμάτων τῶν δρωμένων»
ἁπάντων ἔλεγον, ὅτι ἀπεναντίας τῇ φύσει τῇ ἀνϑρωπίνῃ ἅ-
παντα διαπράττεται ὁ τῶν ὅλων δημιουργός, ἵνα καὶ δια
τούτου ἢ ἄφατος αὐτοῦ δύναμις δειχϑῇ: οὕτω καὶ ἐπὶ τῆς
τοῦ ἀνϑρώπου διαπλάσεως εὑρήσομεν νῦν γεγονός. “Ὅρα
γάρ, τὴν γῆν ἐπὶ τῶν ὑδάτων ἐϑεμελίωσεν, ὅπερ οὐ χωρεὶ
τ0 ὀέξασϑαι λογισμὸς ἀνθρώπινος ἄνευ πίστεως, καὶ τὰς οὐσίας
δὲ πάσας ἐπειδὰν δουληϑῇ, καϑάπερ ἀπεδείξαμεν, ἐναντία
τῇ οἰκείᾳ ἐνεργείᾳ παραοκευάζξει διαπράτιεσϑαι. Τὸν αὐτὸν
δὴ τρόπον καὶ ἐπὶ τῆς πλάσεως τοῦ ἀνθρώπου νῦν ἡμῖν ἐμ-
ψαίνει γεγονὸς ἡ ϑεία Γραφή. «Ἑπλασεν, φησίν, «ὃ Θεὸς
15 τὸν ἄνϑρωπον, χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς λαδών». Τί λέγεις; «Χοῦν
λαδὼν ἀπὸ τῆς γῆς ἔπλασε τὸν ἄνϑρωπον»; Ναί, φησί, καὶ
οὐχ ἁπλῶς εἶπε γῆν, ἀλλά, «Χοῦν», ὡς ἂν εἴποι τις, αὐτῆς
τῆς γῆς τὸ λεπτότερον καὶ ἀτιμότερον. Μέγα σοι καὶ παρά-
ὅσξον εἶναι δοκεῖ τὸ εἰρημένον: ἀλλ᾽ ἐὰν γοήσῃς τίς ὃ δη-
20 μιουργός, οὐκέτι ἀπιστήσεις τῷ γινομένῳ, ἀλλὰ ϑαυμάσεις
καὶ προσκυνήσεις τὴν δύναμιν. ᾿Εὰν δὲ μέλλῃς πρὸς τὴν
ἀσϑένειαν τῶν σῶν» λογισμῶν ταῦτα περιεργάζεσϑαι, εἰκός γ»ὲ
κἀκεῖνό σὲ εἰς ἔννοιαν λαδεῖν, ὅτι ἀπὸ γῆς σῶμα οὐκ ἂν
γένοιτό ποτε, ἀλλ᾽ ἢ πλίνϑος, ἢ ὄστρακον,
σῶμα δὲ τοιοῦτον
25 οὐκ ἃ» γένοιτο. “Ορᾷς ὅτι ἐὰν μὴ καὶ δύναμιν εἰς ἔννοιαν
λάδωμεν τοῦ δημιουργοῦντος, καὶ τοὺς οἴκείους λογισμοὺς
τοὺς πολλὴν τὴν ἀσϑένειαν προδεδλημένους κατευνάσωμεν,
οὐ δυνάμεϑα τῶν εἰρημένων τὸ ὕψος δέξασθαι; Τῶν γὰρ
τῆς πίσιδως ὀφϑαλμῶν δεῖται τὰ λεγόμενα, καὶ ταῦτα μετὰ
30 πολλῆς τῆς συγκαταδάσεως καὶ διὰ τὴν ἀσϑένειαν
τὴν ἦμε-
τέραν οὕτω οηϑέντα, Καὶ αὐτὸ γὰρ τὸ εἰπεῖν, ἔπλασεν ὁ
Θεὺς τὸν ἄνϑρωπον, καὶ ἐνεφύσησεν», ἀνάξιον Θεοῦ: ἀλλὰ
ΟΜΙΛΊΙΑ [Β΄ 317
αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἀπέθη ὁ ἄνθρωπος ψυχὴ ζῶσα».

Μέγα τὸ λεχθέν, ἄξιον πολλοῦ θαυμασμοῦ καὶ ὑπεράνω
τῆς ἀνθρωπίνης διανοίας. «Καὶ ἔπλασε, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν
ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαθε χῶμα ἀπὸ τὴν γῆν». “Ὅπως δι᾽
ὅλα τὰ ὁρατὰ κτίσματα ἔλεγα, ὅτι ὁ δημιουργός τῶν πάν-
τῶν τά δημιουργεῖ ὅλα ἀντίθετα πρὸς τὴν ἀνθρωπίνην φύ-
σιν, διὰ νὰ ἀποδειχθῇ καὶ μὲ τὸν τρόπον αὐτὸν ἡ ἄπειρος
δύναμίς του, ἔτσι θὰ συναντήσωμεν τώρα νὰ γίνεται αὐτὸ
καὶ εἰς τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου. Διότι πρόσεχε,
ἐπάνω εἰς τὰ ὕδατα ἐστερέωσε τὴν γῆν, πρᾶγμα ποὺ δὲν
ἡμπορεῖ νὰ κατανοήσῃ ὁ ἀνθρώπινος νοῦς χωρὶς πίστιν,
καὶ ὅταν θελήσῃ, ὅλα τὰ στοιχεῖα, καθώς ἀπεδείξαμεν, κἀ-
νει νὰ ἐνεργοῦν ἀντίθετα πρὸς τὴν ἰδικήν των φύσιν.
Κατὰ τὸν ἴδιον λοιπὸν τρόπον καὶ εἰς τὴν δημιουργίαν τοῦ
ἀνθρώπου ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς παρουσιάζει τώρα νὰ γίνε-
ται αὐτό, "ἔπλασε, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον ἁφοῦ ἔ-
λαθε χῶμα ἀπὸ τὴν γῆν». Τί λέγεις; «᾿Αφοῦ ἔλαθε χῶμα
ἀπὸ τὴν γῆν ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον»; Ναΐ, λέγει, καὶ δὲν
εἶπεν ἁπλῶς γῆν, ἀλλὰ «χῶμα», ὡς νὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ
κανείς, τὸ πιὸ λεπτὸν καὶ ἀσήμαντον στοιχεῖον ἀπὸ αὐτὴν
τὴν γῆν. Φαίνεται εἰς σὲ μέγα καὶ παράξενον τὸ λεχθέν᾽
ἐάν ὅμως κατανοήσῃς ποῖος εἶναι ὁ δημιουργός, δέν θὰ
δυσπιστῇᾳ πλέον εἰς τὸ γεγονός, ἀλλὰ θὰ θαυμάσῃς καὶ
θὰ προσκυνήσης τὴν δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ. ᾿Εἀν δὲ
πρόκειται νὰ ἐξετάζῃς σὐτὰ σύμφωνα μὲ τὴν ἀδυναμίαν
τῶν ἰδικῶν σου σκέψεων, εἶναι φυσικὸν βέθαια καὶ ἐκεῖνο
νὰ κατανοήσῃηα, ὅτι δὲν θὰ ἐγίνετο ποτέ ἀπὸ τὴν γῆν σῶ-
μα, ἀλλὰ πλίνθος ἢ ὅστρακον, τέτοιο ὅμως σῶμα δὲν θὰ
ἡμποροῦσε νὰ γίνῃ. Βλέπεις ὅτι᾽ ἐὰν δὲν ἀντιληφθοῦμεν
τὴν δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ καὶ δὲν καθησυχάσωμεν τὰς
σκέψεις μας, ποὺ ἔχουν μεγάλην ἀδυναμίαν, δὲν ἠμπο-
ροῦμεν νὰ κατανοήσωμεν τό ὕψος τῶν λεχθέντων; Διότι
τὰ λεγόμενα χρειάζονται τἀ μάτια τῆς πίστεως, καὶ ἔχουν
λεχθῆ ἔτσι αὐτὰ μὲ μεγάλην συγκατάδασιν καὶ ἐξ αἰτίας
τῆς ἰδικῆς μας ἀδυναμίας. Διότι καὶ αὐτὸ ποὺ εἶπεν, «Γ"Ε-
πλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον καὶ ἐφύσησεν», εἶναι ἀνάξιον
δι’ ἡμᾶς καὶ τὸ ἀσϑενὲς τὸ ἡμέτερον οὕτω ταῦτα διηγεῖται ἡ

ϑεία ᾿ραφή, ἡμῖν συγκαταδαίνουσα, ἵνα ταύτης ἀξιωθέντες
τῆς συγκαταδάσεως, ἀνελϑεῖν πρὸς τὸ ὕψος ἐκεῖνο ἰσχύσω-
μεν. «Καὶ ἔπλασε», φησίν, « Θεὸς τὸν ἄνϑροωπον, χοῦν 1α-
ὀὼν ἀπὸ τῆς γῆς». Τέως οὗ μικρὰ ἡμῖν ἐντεῦϑεν τίκτεται,
δὰν νήφειν ὀουλώμεϑα, ταπεινοφροσύνης διδασκαλία. “Ὅταν
γὰρ ἐννοήσωμεν, πόϑεν ἔσχε τὴν ἀρχὴν τῆς συσιάσεως ἡ
φύσις ἢ ἡμετέρα, κἂν μυριάκις τὰς ὀφρῦς ἀνασπάσωμεν, ου-
οτελλόμεϑα, ταπεινούμεϑα, τὴν οὐσίαν ἑαυτῶν ἀναλογιζόμενοι,
το μειριάζειν παιδευόμεϑα. Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ὁ Θεός, κηδόμε-
γος ἡμῶν τῆς οωτηρίας, οὕτως ὡδήγησε τοῦ προφήτου τὴν
γλῶτιαν πρὸς τὴν ἡμετέραν διδασκαλίαν, "Ἐπειδὴ γὰρ
εἶπε προλαδοῦσα ἡ ϑεία Γραφή, «Καὶ ἐποίησεν ὁ Θε-
ὃς τὸν ἄνϑοωπον, κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν»,
15 καὶ τὴν ἀρχὴν αὐτῷ πᾶσαν παρέδωκε τῶν ὁρωμένων, μὴ
ἀγνοῶν τῆς οἰκδίας αὐσίας τὴν σύστασιν μεγάλα φαντασῦϑῇ,
καὶ ὑπερόῇ τοὺς οἰκείους ὅρους" διὰ τοῦτο ἐπαναλαμδάνουσα
διδάσκει καὶ τὸν τρόπον τῆς συστάσεως, καὶ τῆς γενέσεως
τὴν ἀρχήν, καὶ ὅϑεν ὃ πρῶτος ἄνϑρωπος παρήχϑη, καὶ πῶς
ἐυ παρήχϑη. Εἰ γὰρ καὶ μετὰ ταύτην τὴν διδασκαλίαν, καὶ
μετὰ τὸ γνῶναι, ὅτι ἀπὸ τῆς γῆς ἔχει τὴν ἀρχὴν τῆς συστάσε-
ως, ἐξ ἧς τὰ σπέρματα, ἐξ ἧς τὰ ἄλογα ζῶα, εἰ καὶ ἡ διά-
πλασις, καὶ τῆς ψυχῆς ἡ οὐσία ἡ ἀσώματος πολλὴν αὐτῷ τὴν
προεδρίαν διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν κεχάρισται: διὰ
25 γὰρ ταύτην καὶ τὸ λογικὸς εἶναι, καὶ τὴν κατὰ πάντων ἀρχὴν
ἐδέξατο" εἰ τοίνυν καὶ ταῦτα μαϑών, διὰ τὴν παρὰ τοῦ ὄφεως
ἀπάτην ἰσοϑεῖαν ἐφαντάσϑη ὅ ἐκ γῆς πλασϑείς" εἶ τῇ πρώτῃ
διηγήσει ἠρκέσϑη ὃ μακάριος οὗτος προφήτης, καὶ μὴ ἔπανα-
λαδὼν πάντα μετὰ ἀκριδείας ἡμᾶς ἐδίδαξε, ποῦ οὐκ ἂν μα»ί-
30 ας ἐξωκείλαμεν;
ὅ. “ὥστε μέγιστον ἡμῖν ἔστιν εἰς διδασκαλίαν φιλοσοφίας
ΟΜΙΛΙΑ [Β΄ 3190
τοῦ Θεοῦ᾽ ἀλλὰ δι᾽ ἠμᾶς καὶ διὰ τὴν ἰδικήν μας ἀδυναμίαν
ἡ ᾿Αγία Γραφὴ διηγεῖται αὐτὰ ἔτσι, συγκαταθαίνουσα εἰς
ἡμᾶς, ὥστε ἀφοῦ ἀξιωθοῦμεν αὐτὴν τὴν συγκατάθασιν,
νὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ἀνέλθωμεν εἰς τὸ ὕψος ἐκεῖνο. «Καὶ
ἔπλασε, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαθε χῶμα
ἀπὸ τὴν γῆν». Κατὰ πρῶτον, ἐὰν θέλωμεν νὰ εἴμεθα νη-
φάλιοι, γεννᾶται δι᾽ ἡμᾶς μεγάλη διδασκαλία ταπεινοφρο-
σύνης ἀπὸ ἐδῶ. Διότι ὅταν κατανοήσωμεν, ἀπὸ ποῦ ἔλα-
θε τὴν ἀρχὴν τῆς ὑπάρξεώς της ἡ ἰδική μας φύσις, καὶ ἂν
ἀκόμη στενοχωρηθοῦμεν ἀπείρους φοράς, συγκεντρωνό-
μεθα, ταπεινούμεθα, σκεπτόμενοι τὴν οὐσίαν μας, διδα-
σκόμεθα νὰ εἴμεθα μετριόφρονες. Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ ὁ
Θεός, ἐπειδὴ φροντίζει διὰ τὴν σωτηρίαν μας, ἔτσι ὡδή-
γησε τὴν γλῶσσαν τοῦ προφήτου διὰ τὴν ἰδικήν μας διδα-
σκαλίαν. ᾿Αφοῦ δὲ εἶπε προηγουμένως ἡ ᾿Αγία Γραφή,
«Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεός τὸν ἄνθρωπον, σύμφωνα μὲ τὴν εἰ-
κόνα του ἔπλασεν αὐτόν», καὶ ἔδωσεν εἰς αὐτὸν ὅλην τὴν
ἐξουσίαν τῶν ὁρατῶν κτισμάτων, διὰ νὰ μὴ ὑπερηφανευθῇ,
ἀγνοῶν τὴν σύστασιν τῆς ἰδικῆς του οὐσίας, καὶ ὑπερθῇ
τὰ ὅριά του, δι᾽ αὐτὸ ἐπαναλαμθάνουσα διδάσκει καὶ τὸν
τρόπον τῆς αυστάσεως, καὶ τὴν ἀρχὴν τῆς δημιουργίαα,
καὶ ἀπὸ ποῦ ἐδημιουργήθη ὁ πρῶτος ἄνθρωπος καὶ πῶς
ἐδημιουργήθη. Διότι ἐὰν καὶ μετὰ ἀπὸ αὐτὴν τὴν διδασκα-
λίαν καὶ μετὰ τὴν γνῶσιν, ὅτι ἀπὸ τὴν γῆν ἔλαθε τὴν ἀρ-
χὴν τῆς συστάσεως, ἀπὸ τὴν ὁποίαν προῆλθαν τὰ φυτὰ
καὶ τὰ ἄλογα ζῶα, ἂν καὶ ἡ δημιουργία καὶ ἡ ἀσώματος
οὐσία τῆς ψυχῆς ἔχει χαρίσει εἰς αὐτὸν τὴν ἐξουσίαν ἐξ
αἰτίας τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ᾽ διότι ἐξ αἰτίας αὑτῆς
ἔλαθε καὶ τὸ λογικὸν καὶ τὴν ἐξουσίαν ἐπάνω εἰς ὅλα᾽
ἐάν λοιπόν, ἀφοῦ ἔμαθε καὶ αὐτά, ἐφαντάσθη τὴν ἰσοθεῖαν
ὁ δημιουργηθεὶς ἀπὸ τὴν γῆν ἐξ αἰτίας τῆς ἀπάτης τοῦ
ὅφεως, ἐὰν περιωρίζετο εἰς τὴν πρώτην διήγησιν ὁ μακά-
ριος αὐτὸς προφήτης, καὶ μᾶς ἐδίδασκε μὲ ἀκρίθειαν χω-
ρὶς νὰ ἐπαναλάθῃ τὰ πάντα, εἰς ποῖον σημεῖον παραφρο-
σύνης δὲν θὰ ἐφθάναμεν;
5, “Ὥστε συντελεῖ τὰ μέγιστα διὰ τὴν διδασκαλίαν τῆς
τὸ μαϑεῖν πόϑεν ἐξ ἀρχῆς τὴν σύστασιν τῆς οὐσίας ἐσχήκαμεν.

«καὶ ἔπλασεν, φησί», «ὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, χοῦν λαδὼν
ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ προὴν
ζωῆς». ᾿Επειδὴ ἀνϑοώποις διελέγετο οὐ δυναμένοις ἑτέρως
ἀκοῦσαι, ἢ ὡς ἀκοῦσαι ἡμᾶς δυνατὸν ἦν, οὕτω τῇ παχύτητι
τῶν λόγων κέχρηται, καὶ ἵνα διδάξῃ ἡμᾶς, ὅτι τοῦτον τὸν
ἐκ τῆς γῆς πλασϑέντα ἢ φιλανϑρωπία τοῦ Δεσπότου ἐδουλήϑη
καὶ ψυχῆς οὐσίαν ἔχειν λογικήν, δι’ ἧς τὸ ζῶον τοῦτο ἄο-
τιον καὶ τέλειον ἀπεδείκνυτο. Καὶ ἐνεφύσησεν», φησίν, εἰς
το τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς», Ζωτικήν, φησίν, ἐνέργει-
α» τὸ ἐμφύσημα ἐχαρίσατο τῷ ἔκ γῆς πλασϑέντι, καὶ τοῦτο
ἐγένετο σύστασις τῇς οὐσίας τῆς ψυχῆς. ᾿Επήγαγε γοῦν.
«αὶ ἐγένετο ὁ ἄνϑοωπος εἷς ψυχὴν ζῶσαν». Ἐκεῖνος ὁ
πλασϑείς, ὃ ἀπὸ τοῦ χοός, δεξάμενος τὸ ἐμφύσημα τὴν πγοὴν
10 τῆς ζωῆς, «Ἐγένετο», φησίν, «εἷς ψυχὴν ζῶσαν». Τί ἔστιν,
«Εἰς ψυχὴν ζῶσαν»; ᾿Ενεργοῦσαν, ἔχουσαν ὑπηρετούμενα τὰ
μέλη τοῦ σώματος ταῖς αὐτῆς ἐνεργείαις, καὶ τῷ ὀουλήματι
αὐτῆς ἑπόμενα. ᾿4λλ᾽ οὐκ οἷδ᾽ ὅπως ἡμεῖς ἀντεστιρέψαμον
τὴν τάξιν, καὶ τοσαύτη γέγονεν ἡ τῆς κακίας ἐπίτασις, ὡς
20 ταύτη» ἀναγκάζειν τοῖς τῆς σαρκὸς δουλήμασιν ἐξακολουϑεῖν,
καὶ τὴν ἐν τάξει δεσποίνης ὀφείλουσαν προκαϑῆσαι καὶ ἐπι-
τάττειν καταδιδάσαντες ἀπὸ τοῦ ϑρόνου, ὑπακούειν ταῖς τῆς
σαρκὸς ἡδοναῖς καταναγκάζομεν, ἀγνοοῦντες αὐτῆς τὴν εὖ-
γένειαν, καὶ ὅσῃ ταύτης ἡ προεδρία τυγχάνει. ᾿Εννόησον
25 γάρ μοι τὴν τάξιν τῆς διαπλάσεως, καὶ λογίζου πρὸ τοῦ ἔμ-
φυσήματος τοῦ Δεσπότου, ὅπερ αὐτῷ γέγονεν εἰς πνοὴν ζωῆς.
καὶ ἐγένετο εἷς ψυχὴν ζῶσαν, τί ἦν ὅ πλασϑείς. “Απλῶς εἰ-
κὼν ἄψυχος, καὶ ἀνενέργητος, καὶ εἰς οὐδὲν χρήσιμος, ὥστε
τὸ πᾶν καὶ τὸ εἰς τοσαύτην αὐτὸν τιμὴν ἀγαγόν, ἐκεῖνό ἔστι
30 τὸ παρὸ τοῦ Θεοῦ γεγονὸς εἰς αὐτὸν ἐμφύσημα. Καὶ ἵνα τοῦ-
τὸ μὴ ἔκ τῶν τότε γεγενημένων, ἀλλὰ καὶ ἐκ τῶν νῦν καϑ᾽
φιλοσοφίας τὸ νὰ μάθωμεν ἀπὸ ποῦ ἔχομεν ἐξ ἀρχῆς τὴν

σύστασιν τῆς οὐσίας μας. «Καὶ ἔπλασε, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν
ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαδε χῶμα ἀπὸ τὴν γῆν καὶ ἐφύσησεν
εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοήν ζωῆς». Ἐπειδὴ ὡμιλοῦσεν
εἰς ἀνθρώπουο, ποὺ δὲν ἠμποροῦσαν νὰ ἀκούσουν διαφο-
ρετικά, παρὰ ὅπως ἦτο δυνατὸν νὰ ἀκούσωμεν ἡμεῖς,
ἔτσι μεταχειρίζεται τάς ἀπλὰς λέξεις καὶ διὰ νά μᾶς διδά-
ξῃ, ὅτι ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ ἠθέλησε νὰ ἔχῃ ὁ πλα-
σθεὶς ἀπὸ τὴν γῆν οὐσίαν ψυχῆς λογικήν, μὲ τήν ὁποίαν
τὸ Ζῶον αὐτὸ ἀπεδεικνύετο ἄρτιον καὶ τέλειον. «Καὶ ἐφύ-
σῆσε, λέγει, εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς». Τὸ
φύσημα, λέγει, ἐχάρισεν εἰς τὸν πλασθέντα ἀπὸ τὴν γῆν
Ζωοποιὸν ἐνέργειαν καὶ αὐτὸ ὑπῆρξεν ἡ σύστασις τῆς οὐ-
σίας τῆς ψυχῆς. ᾿Επρόσθεσε λοιπόν, «Καὶ ἀπέδη ὁ ἄνθρω-
πος ψυχὴ ζῶσα». ᾿Εκεῖνος ποὺ ἐπλάσθη, ποὺ προῆλθεν ἀπὸ
τὸ χῶμα, ἀφοῦ ἐδέχθη τὸ φύσημα, τὴν πνοήν τῆς ζωῆς,
«᾿Απέθβη, λέγει, ψυχὴ ζῶσα». Τί σημαίνει, «ψυχή ζῶσα»;
Ὅτι ἐνεργεῖ, ὅτι ἔχει τὰ μέλη τοῦ σὡματος νὰ ὑπηρετοῦν
εἰς τὰς ἐνεργείας της καὶ νὰ ἀκολουθοῦν τὴν θέλησίν της.
᾿Αλλὰ δὲν γνωρίζω μὲ ποῖον τρόπον ἀντεστρέψαμεν ἡμεῖς
τὴν τάξιν, καὶ ἔχει γίνει ἡ δύναμις τῆς κακίας τόσον 'με-
γάλη, ὥστε νὰ ἀναγκάζῃ αὐτὴν νὰ ἀκολουθῇ. τὰς ἐπιθυμίας
τῆς σαρκὸς καὶ ἀφοῦ κατεθδιθδάσαμεν ἀπὸ τὸν θρόνον ἐ-
κείνην ποὺ πρέπει νὰ κάθεται εἰς τήν θέσιν τῆς ἡγέτιδος
καὶ νὰ διατάσσῃ, τὴν ὑποχρεώνομεν νὰ ὑπακούῃ εἰς τὰς
ἠδονὰς τῆς σαρκός, περιφρονοῦντες τήν εὐγενικήν τῆς
καταγωγὴν καὶ πόση εἶναι ἡ τιμή της. Διότι κατανόησε,
παρακαλῶ, τὴν τάξιν τῆς δημιουργίας, καὶ σκέψου τί ἦτο
ὁ ἄνθρωπος, ποὐ ἐδημιουργήθη, πρὶν ἀπὸ τὸ φύσημα τοῦ
Δημιουργοῦ, τὸ ὁποῖον ἔγινεν εἰς αὐτὸν πνοὴ ζωῆς καὶ
ἀπέθη αὐτὸς ψυχὴ ζῶσα. το ἁπλῶς εἰκόνα ἄψυχος καὶ
χωρὶς ἐνέργειαν καὶ εἰς τίποτε χρήσιμος, ὥστε τὸ πᾶν
καὶ ἐκεῖνο ποὺ ἔφερεν εἰς αὐτὸν τόσον μεγάλην τιμὴν
εἶναι ἑκεῖνο τὸ φύσημα τοῦ Θεοῦ, τὸ ὁποῖον ἔγινεν εἰς
αὐτόν. Καὶ διὰ νὰ κατανοήσῃς αὐτό, ὄχι μόνον ἀπὸ ἐκεῖνα
ποὺ ἔχουν γίνει τότε, ἀλλὰ καὶ ἀπὸ ἐκεῖνα ποὐύ καθημερι-
21
ἑκάστην ἡμέραν συμδαινόντων κατίδοις, ἐννόει μοι μετὰ τὴν

τῆς ψυχῆς ἔξοδον τὸ σῶμα τοῦτο πῶς ἀηδὲς καὶ ἀτερπὲς φαί-
γ»δται καὶ τί λέγω ἀηδὲς καὶ ἀτεοπές; πῶς φευκτόν, δυσω-
δίας ἐμπεπλησμένον, πάσης ἀμορφίας πεπληρωμένον, τὸ πρὸ
τούτου, ἡνίκα τὴν ψυχὴν εἶχεν ἡνιοχοῦσαν, (φαιδρόν, χαρίεν,
πολλῆς τῆς εὐμορφίας ἐμπεπλησιμένον, πολλῆς τῆς συνέσεως
πεπληρωμένον πολλὴν ἐπιτηδειότητα ἔχον πρὸς τὴ» τῶν ἀγα-
ϑῶν πράξεων ἐνέργειαν, Ταῦτα δὴ πάντα ἐννοοῦντες, καὶ
λογιζόμενοι τὴν εὐγένειαν τῆς ἡμετέρας ψυχῆς, μηδὲν ἀνά-
ΤΟ ξιον αὐτῆς διαπραιτώμεϑα, μηδὲ καταρουπαίνωμεν αὐτὴν
ταῖς ἀτόποις πράξεσι, καϑέλποντες αὐτὴν εἰς τὴ» τῆς σαο-
κὸὺς ὑποταγήν, καὶ περὶ τὴν οὕτως δὐγενῆ, καὶ τοσαύτης ἧ-
ξιωμένην προδβδρίας, οὕτως ἀσυμπαϑεῖς γινόμενοι, καὶ ἀ-
γνώμονες. «τὰ γὰρ τὴν ταύτης οὐσίαν οἱ σώματι συμπεπλε-
15 γμένοι, ἐὰν δουληϑῶμεν, δυνησόμεϑα, τῆς
παρὰ τοῦ Θεοῦ
ροπῆς ἡμῖν συνεφαπτιομένης, ταῖς ἀσωμάτοις ἁμιλλᾶσϑαι δυ-
γάμεσι, καὶ ἔν γῇ δαδίξοντες ὡς ἐν οὐρανῷ διάγοντες, οὕ-
τῶ πολιτεύεσϑαι, καὶ μηδὲν ἐκείνων ἔλαττον ἔχειν, ἀλλὰ
τάχα κατά τι καὶ πλέον" καὶ πῶς, ἐγὼ λέγω. Ὅταν γὰρ
20 εὑρεϑῇ τις μετὰ τὸ σώματι φϑαρτῷ συμπεπλέχϑαι,
τὰ αὐτὰ
ταῖς ἄνω δυνάμεσι πολιτευόμενος, πῶς οὐ πλείονος ἀξιωϑή-
σεται τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ οοπῆς, ὅτι καὶ ταῖς ἀνάγκαις τοῦ
σώματος ὑποκείμενος ἀκέραιον τῆς ψυχῆς τὴν εὐγένειαν
διετήρησε; Καὶ τίς ἂν δυνηϑείη, φησί, τοιοῦτος εὑρεϑῆναί
25 ποτε; Εἰκότως ἀδύνατον ἡμῖν τὸ πρᾶγμα γεδνόμισται διὰ
τὸν πολὺν τῆς ἀρετῆς αὐχιιίόν. Εἰ δὲ δούλει μαϑεῖν, ὅτι
οὐκ ἔστι τοῦτο τῶν ἀδυνάτων, ἐννόησόν μοι ἐξ ἀρχῆς μέχρι
τοῦ παρόντος τοὺς εὐαρεστήσαντας τῷ Δεσπότῃ, τὸν μέγαν
᾿Ιωάννην ἐκεῖνον, τὸν τῆς στείρας υἱόν, τὸν τῆς ἐρήμου
30 πολίτην, Παῦλον τὸν τῆς οἰκουμένης διδάσκα
λον καὶ πάντα
τῶν ἁγίων» τὸν δομαϑόν, οἵ τῆς αὐτῆς ἡμῖν φύσεως ἐτύ,-
χανον, ταῖς αὐταῖς τοῦ σώματος ὑποκείμενοι, καὶ μηκέτι λοι-
10. Διὰ τὴν γέννησιν τοῦ ᾿Ιωάννου ἀπὸ τὴν οτεῖρον ᾿Ελισόθετ
θλ. Λουκὸ 1,5- 25᾽ 57- 88.
γὰ συμβαίνουν τώρα, πρόσεξε, παρακαλῶ, πῶς φαίνεται

τὸ σῶμα τοῦτο ἀηδὲς καὶ δυσάρεστον μετὰ τὴν ἀπομά-
κρυνσιν τῆς ψυχῆς. Καὶ διατί λέγω ἀηδὲς καὶ δυσάρεστον;
Εἶναι ἀνεπιθύμητον, πλῆρες δυσωδίας καὶ κάθε ἀμορφίαςο,
τὸ ὁποῖον πρὶν ἀπὸ αὐτό, ὅταν εἶχε τὴν ψυχήν ὁδηγόν,
ἦτο εὐχάριστον, χαρούμενον, πάρα πολὺ ὅμορφον, γεμᾶ-
τον ἀπὸ πολλὴν σύνεσιν καὶ εἶχε μεγάλην ἐπιδεξιότητα
διὰ τὴν ἐπίτευξιν τῶν ἀγαθῶν ἔργων. Κατανοοῦντες λοι-
πὸν ὅλα αὐτὰ καὶ ἀναλογιζόμενοι τήν εὐγενικὴν καταγω-
γὴν τῆς ἰδικῆς μας ψυχῆς, ἂς μὴ πράττωμεν τίποτε ἀνά-
ξιον αὐτῆς, οὔτε νὰ τὴν μολύνωμεν μὲ ἀνοήτους πράξειςο,
σύροντες αὐτήν εἰς τήν ὑποταγὴν τῆς σαρκὸς καὶ γινόμε-
νοι τόσον ἀντιπαθητικοὶ καὶ ἀχάριστοι πρὸς τὴν ψυχήν,
πού εἶναι τόσον εὐγενὴς καὶ ἔχει ἀξιωθῆ τόσον μεγάλην
τιμήν. Διότι μὲ τὴν οὐσίαν αὐτῆς ἡμεῖς οἱ συνδεδεμένοι
μὲ σῶμα, ἐάν θελήσωμεν, θὰ ἠμπορέσωμεν, μὲ τὴν συμ-
παράστασιν τοῦ Θεοῦ, νὰ συναγωνιζώμεθα μὲ τὰς ἀσωμά-
τους δυνάμεις, καὶ βαδίζοντες εἰς τὴν γῆν ὡσὰν νὰ ζῶ-
μεν εἰς τὸν οὐρανόν, ἔτσι νὰ συμπεριφερώμεθα καὶ νὰ
μὴ ἔχωμεν τίποτε ὀλιγώτερον ἀπὸ ἐκείνας, ἀλλὰ ἴσως καὶ
κάτι περισσότερον. Μὲ ποῖον τρόπον δέ, ἐγὼ λέγω. Διότι
ὅταν εὐρεθῇ κάποιος, ὕστερα ἀπὸ τήν σύνδεσίν του μὲ
τὸ φθαρτὸν σῶμα, νὰ συμπεριφέρεται κατὰ τὸν ἴδιον τρό-
πον μὲ τὰς οὐρανίους δυνάμεις, πῶς δὲν θὰ ἀξιωθῇ τήν
ἐνίσχυσιν τοῦ Θεοῦ, διότι ἂν καὶ ὑπόκειται εἰς τὰς ἀνάγ-
κας τοῦ σώματος, διετήρησεν ἀκεραίαν τήν εὐγένειαν
τῆς ψυχῆς; Καὶ ποῖος θὰ ἠμποροῦσε, λέγει κάποιοα, νὰ εὐ-
ρεθῇ ποτὲ νὰ ἐπιτύχῃ αὐτό; Εὔλογα νομίζομεν ἀκατόρθω-
τον αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης δυσκολίας
τῆς ἀρετῆς. Ἐὰν δὲ θέλῃς νὰ μάθῃς, ὅτι αὐτὸ δὲν εἶναι
ἀπό τὰἀ ἀκατόρθωτα, σκέψου, παρακαλῶ, ἐκείνους ποὺ
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν μέχρι τώρα εὐαρέστησαν τὸν Θεόν, τὸν μέ-
γαν ἐκεῖνον ᾿Ιωάννην, τὸν υἱὸν τῆς στείρας"", τὸν πολίτην
τῆς ἐρήμου, τόν διδάσκαλον τῆς οἰκουμένης Παῦλον καὶ
ὅλον τό πλῆθος τῶν ἀγίων, οἱ ὁποῖοι εἶχον τὴν ἰδίαν μὲ
ἡμᾶς φύσιν καὶ ὑπέκειντο εἰς τάς ἰδίας ἀνάγκας τοῦ σώ-
πὸν ἀδύνατον εἶναι τὸ πρᾶγμα νόμιζε, μηδὲ ὀκνηρότερος γίνου

᾿ ΕΣ ,ὔ ΝῚ π᾿ Α ΕῚ 7
περὶ τὴν ἀρετήν, τοσαύτας λαδὼν τὰς ἀφορμὰς παρὰ τοῦ

Δεσπότου πρὸς τὸ μετ᾽ εὐκολίας αὐτὴν ἀσπάσασϑαι. Καὶ γὰρ
εἰδὼς ὁ φιλάνϑρωπος ἡμῶν Δεσπότης τὸ ἀσϑενὲς ἡμῶν τῆς
προαιρέσεως, καὶ τὸ εὐόλισϑον, μεγάλα φάρμακα ἡμῖν κατέ-
,, ᾿Ὶ ᾿ 5 2 2 ,.» ,
λιπε, τὴν ἐκ τῶν Γραφῶν ἀνάγνωσιν, ἵνα ταῦτα ἐπιϑέντες

ἑαυτοῖς συνεχῶς, καὶ τοὺς ὄίους ἀναλογιζόμενοι τῶν ϑαυ-
μαπτῶν ἐκείνων καὶ μεγάλων ἀνδρῶν, εἰς ζῆλον ἐναγώμεϑα,
καὶ μὴ ἀμελῶμεν τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ φεύγωμεν κακίαν, καὶ
πάντα ποιῶμεν, ὥστε μὴ ἀναξίους ἑαυτοὺς καταστῆσαι τῶν
ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαϑῶν: ὧν γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἔπι-
τυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιηοοῦ
Χρισιοῦ, μεϑ' οὗ τῷ Πατρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα,
κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἴς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώ-
15 νῶν, ᾿Αμήν.
5 ᾽
ΟΜΙΛΔΊΙΑ ΙΒ΄ 325
ματος, καὶ νὰ μὴ θεωρῇς πλέον εἰς τὸ ἑξῆς ὅτι εἶναι ἀκα-

τόρθωτον αὐτὸ τὸ πρᾶγμα, οὔτε νὰ γίνεσαι περισσότερον
ὀκνηρὸς διὰ τὴν διάπραξιν τῆς ἀρετῆς, ἀφοῦ ἔλαθες τόσας
ἀφορμὰς ἀπὸ τὸν Κύριον διὰ νὰ τὴν ἐπιδιώξῃς μὲ εὐκο-
λίαν. Διότι πράγματι ὁ φιλάνθρωπος Κύριὸς μας, γνωρίζων
τήν ἀδυναμίαν καὶ τὴν εὐκολίαν τοῦ ὀλισθήματος τῆς
ἰδικῆς μας διαθέσεως, μᾶς ἄφησεν ἰσχυρὰ φάρμακα, δη-
λαδὴ τὴν ἀνάγνωσιν τῆς Γραφῆς, ὥστε χρησιμοποιοῦντες
αὐτὰ συνεχῶς καὶ σκεπτόμενοι τοὐς δίους τῶν θαυμα-
στῶν ἐκείνων καὶ μεγάλων ἀνδρῶν, νὰ ὁδηγούμεθα εἰς
ἅμιλλαν καὶ νὰ μὴ ἀδιαφοροῦμεν διὰ τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ
νὰ ἀποφεύγωμεν τὴν κακίαν, καὶ νὰ κάμνωμεν τὰ πάντα,
διὰ νὰ μὴ καταστήσωμεν τοὐς ἑαυτούς μας ἀναξίους διὰ
τὰ ἀπόρρητα ἐκεῖνα ἀγαθά. Αὐτὰ τἀ ἀγαθὰ εἶθε ὅλοι ἡμεῖς
νὰ ἐπιτύχωμεν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ
Πατέρα καὶ συγχρόνως εἰς τὸ ἽἍΛγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ
δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὐς
αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμὴν.
ΟΜΙΛΙΑ [Γ΄
(Γεν. 2, 8 - 14)
«Καὶ ἐφύτευσε Κύριος ὅ Θεὸς παράδεισον ἐν ᾿Εδὲμ

κατὰ ἀνατολάς, καὶ ἔϑετο ἐκεῖ τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔ-
πλασεν».
1. Ὁρῶν ὑμῶν τὸν πόϑον τὸν ἀκόρεστον, καὶ τὴν ἐπι-
ϑυμίαν τὴν πολλήν, καὶ συντεταμένην τὴν διάνοιαν, καὶ πάν-
τας κεχηνότας, καὶ ἀνεπτερωμένους πρὸς τὴν πνευματικὴ»
διδασκαλίαν, καίτοι πολλὴν ἐμαυτῷ πενίαν συνειδώς, συνε-
10 χῶς καὶ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν τὴν πτωχὴν ταύτην καὶ δὖ-
τολῆ τοάπεξαν ὑμῖν παρατιϑέναι, σπουδάζω, ϑαροῶν ὅτι τῇ
ἐπιϑυμία ἐκκαιόμενοι μετὰ προϑυμίας δέξεσϑε τὰ λεγόμενα,
ἐπεὶ καὶ ἐπὶ τῶν αἰσϑητῶν ἐδεσμάτων τοῦτο συιδαῖνον ἴδοι
τις ἄν, “Ὅταν μὲν γὰρ διεγηγερμένην ἔχωσι τὴν ὄρεξιν οἱ
15 δαιτυμόνες, κἂν πτωχή τις τυγχάνῃ ἡ τράπεζα, κἂν εὖτε-
λὴς ἣ ὅ ἑστιάτωρ, μετὰ πολλῆς τῆς ἡδονῆς δαπανῶσι τὰ
παρατιϑέμενα' ὅταν δὲ καταδεδλημένην ἔχωσι ὄρεξι» οἱ
ἑστιώμενοι, κἂν πολυτελὴς τυγχάνῃ ἡ τράπεζα, καὶ ἔχῃ καὶ
διάφορα τὰ ἐδέσματα, οὐδὲν ὄφελος, οὐκ ὄντων τῶν δυνα-
20 πένων χρήσασϑαι τοῖς παρασκευασϑεῖσιν, ᾿Ενταῦϑα δέ, ἐπειδὴ
διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ χάριν καὶ ἡ προϑυμία ὑμῶν διεγηγερμένη
τυγχάνει, καὶ ἣ τράπεζα πνευματική, μετὰ πολλοῦ τοῦ πόϑου
καὶ αὐτοὶ λέγομεν͵ εἰδότες ὅτι νηφούσαις ἀκοαῖς παρατιϑέ-
μεϑα τὰ ϑεῖα ταῦτα διδάγματα. ᾿Επεὶ καὶ γηπόνος ἐπειδὰν
25 λιπαρὰν εὕρῃ καὶ δαϑύγειον ἄρουραν τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ πάντα
εἰς αὐτὴν ἐπιδειξάμενος, καὶ τοὺς αὔλακας ἀναιεμών, καὶ
τὸ ἄροτρον ἑλκύσας, καὶ τὰς ἄκάνϑας ἀνασπάσας, μετὰ διι-
τιλείας καταδάλλει τὰ σπέρματα, καὶ ταῖς χρησταῖς ἐλπῖσιν
ΟΜΙΛΙΑ [Γ΄
(Γεν. 2,8
- 14)
«Καὶ ἐφύτευσε Κύριος ὁ Θεός παράδεισον εἰς τὴν

᾿Εδέμ, πρὸς ἀνατολάς, καὶ ἐτοποθέτησεν ἐκεῖ τὸν
ἄνθρωπον, τόν ὁποῖον ἔπλασε».
1. Βλέπων τὸν ἀκόρεστον πόθον ααος, καὶ τὴν μεγάλην
ἐπιθυμίαν, καὶ τὴν τεταμένην διάνοιαν, καὶ ὅλοι νὰ εἶσθε
ἀφωσιωμένοι καὶ νὰ ἐνδισφέρεσθε διὰ τὴν πνευματικὴν
διδασκαλίαν, ἄν καὶ γνωρίζω καλὰ τήν μεγάλην μου πτω-
χείαν, προσπαθῶ νὰ σᾶς παραθέτω συνέχεια καὶ. καθημε-
ρινὰ αὐτὸ τὸ πτωχὸν καὶ εὐτελὲς πνευματικὸν συμπόσιον,
ἐλπίζων ὅτι φλογιζόμενοι ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν θὰ δεχθῆτε
μὲ προθυμίαν τὰ λεγόμενα, ἀφοῦ εἶναι δυνατὸν νά διαπι-
στώσῃ κανεὶς ὅτι τὸ ἴδιον συμθαίνει καὶ εἰς τὰ ὑλικὰ φαγη-
τά. Διότι ὅταν μὲν οἱ συνδαιτυμόνες ἔχουν μεγάλην ὄὅρε-
ξιν, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι πτωχὸν τὸ τραπέζι καὶ ἀσήμαντος
ὁ προσφέρων τὸ γεῦμα, μὲ πολλὴν εὐχαρίστησιν τρώγουν
τὰ προσφερόμενα φαγητά᾽ ὅταν ὅμως οἱ παρακαθήμενοι
εἰς γεῦμα δὲν ἔχουν καμμίαν ὄρεξιν, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι
πλούσιον τὸ τραπέζι καὶ ἔχῃ ποικίλα φαγητά, δὲν ὑπάρχει
κανένα ὄφελος, ἀφοῦ δὲν ὑπάρχουν ἐκεῖνοι πού ἠμποροῦν
νὰ καταναλώσουν τὰἀ παρασκευασθέντα φαγητά. ᾿Εδῶ ὅ-
μως, ἐπειδὴ μὲ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ ἡ προθυμία σας
εἶναι μεγάλη καὶ τὸ τραπέζι εἶναι πνευματικόν, μὲ πολὺν
πόθον καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι ὁμιλοῦμεν, γνωρίζοντες ὅτι παρα-
θέτομεν τὰ θεῖα αὐτὰ διδάγματα εἰς προσεκτικὰς ἀκοάς.
᾿Επειδὴ καὶ ὁ γεωργός, ὅταν συναντήσῃ γόνιμον καὶ εὔφο-
ρον χωράφι, ἀφοῦ ἐπιδείξῃ ὅλον του τὸ ἐνδιαφέρον δι᾿
αὐτό, καὶ ἀνοίξῃ τὰ αὐλάκια καὶ ὀργώσῃ καὶ κόψῃ τὰ
ἀγκάθια, ρίπτει μὲ ἀφθονίαν τούς σπόρους εἰς αὐτό, καὶ
328 ἸΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἤδη τρεφόμενος καϑ' ἑκάστην ἡμέραν τὴν ὄλάστησιν ἀναμένει

τῶν καταδληϑέντων, τῷ γονίμῳ τῆς γῆς προσέχων, καὶ
πολλαπλασίονα τῶν οπερμάτων ἕτοιμος ὧν ὑποδέξασϑαι τὸν
ἀμητόν. Κατὰ τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἡμεῖς, ὁρῶντες ὑμῶν
ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας αὐξανομένην τὴν προϑυμίαν, τὸν πόϑον
ἀκμάζοντα, τὴν σπουδὴν ἐπίδοσιν λαμδάνουσαν, καὶ πεοὶ ὑμῶν
χρηστὰς ἔχομεν τὰς ἐλπίδας, καὶ αὐτοὶ πλείονι προϑυμίᾳ καὶ
σπουδῇ τὰ εἰς δύναμιν ἡμετέραν εἰσφέρειν ἐπειγόμεϑα εἷς
οἰκοδομὴν τῆς ὑμετέρας ἀγάπης, εἷς δόξαν Θεοῦ, εἰς καύ-
το χημα τῆς τοῦ Θεοῦ ᾿Εππλησίας. Φέρε οὖν, εἴ δοκεῖ, μικρὰ
τῶν πρῴην εἰρημένων ἀναλαδόντες, ἀκολούϑως τοῖς σήμε-
ρον ἀναγνωοϑεῖσιν ἐπεξέλθϑωμεν. Τί δὲ ἡμῖν ἦν τὸ πρῴην
κινούμενον, καὶ μέχρι ποῦ τὸν λόγον ξπτείναντες κατελύσα-
μεν τὴν διδασκαλίαν, ἀναγκαῖον εἰπεῖν, «Καὶ ἔπλασε», φησίν,
15 κ«ὖὁ Θεὰὸ τὸν ἄνϑρωπον, χοῦν λαδὼν ἀπὸ τῆς γῆς, καὶ ἔνε-
φύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένετο
ὁ ἄνϑρωπος εἷς ψυχὴν ζῶσαν». “Ὅπερ τότε ἔλεγον, τοῦτο
καὶ νῦν ἐρῶ, καὶ διηνεκῶς λέγων οὗ παύσομαι, ὅτι πολλὴ
καὶ ἄφατος ἣ φιλανϑρωπία τοῦ κοινοῦ πάντων Δεσπότου ἢ
20 περὶ τὸ γένος τὸ ἡμέτερον. Καὶ γὰρ πολλῇ συγκαταδάσει ἐ-
χοήσατο διὰ τὴν σωτηρίαν» τὴν ἡμετέραν καὶ πολλῆς τιμῆς
ἠἡϑίωσε τουτὶ τὸ ζῶον, τὸν ἄνϑρωπον λέγω, καὶ διὰ ρημά-
τῶν καὶ διὰ πραγμάτων δεικνύς, ὡς πάντων τῶν ὁρωμένων
πλείονα τὴν περὶ αὐτὸν κηδεμονίαν ἐπιδείκνυται. Οὐδὲν γὰρ
25 κωλύδι καὶ σήμερον τὰ αὐτὰ διερευνήοασϑαι ἐπὶ τῆς ὕμε-
τόρας ἀγάπης, Καϑάπερ γὰρ ἡ τῶν ϑυμιαμάτων φύσις, ὅσῳ
ἂν ὑπὸ τῶν δακτύλων τῶν ἡμετέρων περιστιρέφηται, πλείονα
τὴ" εὐωδίαν παρέχει" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐπὶ τῶν Γρα-
φῶν ἔστιν" ἰδεῖν γινόμενον" ὅσῳ ἄν τις ἐπὶ πλέον ταύτας ἐπιέ-
30 γαι σπουδάζοι, τοσούτῳ μᾶλλον κατοπτεύεξιν δύναται τὸν ἔγπε-
κουμμένον ϑησαυρόν, καὶ πολὺν καὶ ἄφαιον τὸν» πλοῦτον
1, Γεν. 2,7.
ΟΜΙΛΙΑ [Γ΄ 329
τρεφόμενος καθημερινὰ μὲ τὰς χρηστὰς ἐλπίδας περιμέ-

νεῖ τὴν θδλάστησιν τῶν σπόρων, παρακολουθῶν τήν γονι-
μότητα τῆς γῆς, καὶ προετοιμαζόμενος νὰ ὑποδεχθῇ τὴν
συγκομιδὴν μὲ περισσοτέρους καρποὺς ἀπὸ τοὐς σπόρους.
Κατὰ τὸν ἴδιον λοιπὸν τρόπον καὶ ἡμεῖς, δλέποντες καθη-
μερινὰ νὰ αὐξάνῃ ἡ προθυμία σας, νὰ εἶναι ἔντονος ὁ πό-
θος σας, νὰ εὐδοκιμῇ ἡ προσπάθεια, τρέφομεν χρηστὰς
ἐλπίδας καὶ διὰ σᾶς, καὶ ἠμεῖς οἱ ἴδιοι ἐπειγόμεθα νὰ προσ-
φέρωμεν μὲ περισσοτέραν προθυμίαν καὶ προσπάθειαν ὅ,τι
ἠμποροῦμεν διὰ τήν οἰκοδομὴν τῆς ἀγάπης σας, διὰ τὴν
δόξαν τοῦ Θεοῦ καὶ διὰ τὸ καύχημα τῆς ᾿Εκκλησίας τοῦ
Θεοῦ. Ἐμπρός λοιπόν, ἐὰν θέλετε, ἀφοῦ ἐπαναλάδωμεν
σύντομα τὰ λεχθέντα προηγουμένως, ἂς ἐξετάσωμεν λε-
πτομερῶς εἰς τὴν συνέχειαν τὰ ἀναγνωσθέντα σήμερα.
Εἴναι ἀναγκαῖον νὰ εἰποῦμεν τί μᾶς ἀπησχολοῦσε προη-
γουμένως καὶ μέχρι ποίου σημείου ἐφθάσαμεν σταματή-
σαντες τὴν διδασκαλίαν. «Καὶ ἔπλασςε, λέγει ἡ Γραφή, ὁ
Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαθε χῶμα ἀπὸ τήν γῆν, καὶ
ἐφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν Ζωῆς, καὶ ἀπέθδη
ὁ ἄνθρωπος ψυχή ζῶσα», Ἐκεῖνο ποὺ τότε ἔλεγα, αὐτὸ
καὶ τώρα θὰ εἰπῶ καὶ δὲν θὰ σταματήσω νὰ λέγω διαρ-
κῶς, ὅτι εἶναι μεγάλη καὶ ἀνέκφραστος ἡ φιλανθρωπία τοῦ
κοινοῦ ὅλων Δεσπότου διὰ τὸ ἀνθρώπινον γένος. Διότι
πράγματι ἐξεδήλωσε μεγάλην συγκατάβδασιν διὰ τήν ἰδι-
κήν μας σωτηρίαν, καὶ ἐθεώρησεν ἄξιον μεγάλης τιμῆς
αὐτὸ ἐδῶ τὸ Ζῶον, δηλαδὴ τὸν ἄνθρωπον, ἀποδεικνύων
καὶ μὲ λόγια καὶ μὲ ἔργα, ὅτι φροντίζει αὐτὸν περισσότε-
ρον ἀπὸ ὅλα τὰ ὁρατὰ κτίσματα. Τίποτε δέθαια δὲν ἐμπο-
δίζει νὰ ἐξετάσωμεν καὶ σήμερα τὰ ἴδια ἐνώπιον τῆς ἰδι-
κῆς σας ἀγάπης. Διότι ὅπως ἀκριδῶς ἡ φύσις τοῦ θυμιά-
ματος, ὅσον θὰ περιστρέφεται ἀπὸ τὰ δάκτυλά μαα, δίδει
περισσοτέραν εὐωδίαν κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον
εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν νὰ γίνεται καὶ εἰς τάς Γραφάς"
ὅσον θὰ προσπαθῇ κανεὶς νὰ τὰς ἐρευνήσῃ περισσότερον,
τόσον περισσότερον ἡμπορεϊ νὰ διακρίνῃ τὸν κρυμμένον
θησαυρὸν καὶ νὰ ἀποκομίζῃ ἀπό αὐτὰς καὶ πολὺν καὶ
ἐντεῦϑεν καρποῦσϑαι. «Καὶ ἔπλασεν, φησί», «ὁ Θεὸς τὸν

ἄνϑρωπον, χοῦν λαδὼν ἀπὸ τῆς γῆς». Σκόπει μοι τὴν δια-
φορὰν δεὐϑέως ἐξ αὐτοῦ τοῦ προοιμίου τῶν λόγων. ᾿Επὶ μὲν
γὰρ τῶν ἄλλων ἁπάντων τῶν δημιουογηϑέντων ἐδίδαξεν ἧ-
μᾶς ὃ μακάριος Δίωνσοῆς τὸν τρόπον ζέγων τῆς δημιουργίας,
ὅτι «Εἶπεν ὃ Θεός, γενηϑήτω φῶς, καὶ ἐγένετο φῶς" Γενη-
ϑήτω στερέωμα: καί, Συναχτήτω τὸ ὕδωρ, φησί: καί,
ΤΓενηϑήτωσαν φωστῆρες" καί, Βλαοτησάτω ἣ γῆ ὄδοτάνην
χόρτου καί, ᾿Εξαγαγέτω τὰ ὕδατα ἑρπετὰ φυχῶν ζωσῶν'"
10 καί, ᾿Εξαγαγέτω ἣ γῆ φυγὴν ζῶσαν». Εἶδες πῶς λόγῳ τὰ
πάντα ἐδημιουργήϑη; ᾿Α4λλ᾽ ἴδωμεν λοιπὸν ἐπὶ τῆς τοῦ ἀν-
ϑρώπου δημιουργίας τί φησι. «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν
ἄνϑοωπον», Ὅρα πῶς διὰ τῆς τῶν ρημάτων συγκαταθάσε-
ως, οἷς διὰ τὴν ἡμετέραν ἀσϑένειαν ἐχρήσατο, διιοῦ καὶ
15 τὸν τρόπον τῆς δημιουργίας διδάσκει, καὶ τὸ ἐνηλλαγμένο»
καὶ μογονουχί, ί,
ἵνα ἀνϑρωπίνως εἴπω, ταῖς χερσὶν αὐτὸν
διαπλαττόμενον ὑποδείκνυσι τοῦ Θεοῦ, καϑὼς καὶ ἕτερος
προφήτης φησίν" «Αἱ χεῖοές σου ἐποίησάν με, καὶ ἔπλασάν
μδυ. Εἰ γὰρ προσέταξεν ἁπλῶς, εἶπέ κοι, ἐκ τῆς γῆς ἄνα-
20 δοϑῆναι τὸν ἄνϑρωπον, οὐκ ἂν παρήχϑη τὸ προσταχϑέν; ᾿412᾽
ἵνα διὰ τοῦ τρόπου τῆς δι μιουργίας διδασκαλία» ἡμῖν ἐναπο-
ϑῆται διηνεκῆ, ὥστε μὴ πλέον τι τῆς φύσεως φαντάζεσθαι,
διὰ τοῦτο οὕτω πετὰ ἀκοιδείας ἅπαντα διηγεῖται, καί φη-
σιν" «ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, χοῦν λαθὼν ἀπὸ τῆς
25 γῆς»,
3. Ὅρα καὶ ἐν τούτῳ αὐτῷ τὴν τιμήν. Οὐ γὰρ ἁπλῶς
γῆν λαμδάγνει, ἀλλὰ χοῦν, τὸ λεπτότατον, ὡς ἂν εἴποι τις,
τῆς γῆς, καὶ τοῦτον αὐτὸν τὸν χοῦν τὸν ἀπὸ τῆς γῆς τῷ
οἰκείῳ προστάγματι εἰς σώματος φύσιν μετέστησεν. “Ὥσπερ
30 γὰρ αὐτὴν τὴν οὐσίαν τῆς γῆς οὐχ ὑφεστῶσαν παρήγαγεν.
[5]ὕτω καὶ »ῦν, ὅτε ἐδουλήϑη, τὸν χοῦν ἀπὸ τῆς γῆς εἷς σῶ-
μα μετέστησεν. ᾿Ενταῦϑα ἀναδοῆσαι καλὸν τὸ παρὰ ιοῦ
μακαρίου Δαυὶδ εἰρημένον" «Τίς λαλήοει τὰς δυναστείας τοῦ
2. ᾿Αναφέρεται περιληπτικὰ εἰς τὸ ἔργον τῆς δημιουργίας.

3. ᾿Ιὼδ 10, 8.
ΟΜΙΛΙΑ {Γ΄ 331
ἀνέκφραστον πλοῦτον. «Καὶ ἔπλασε, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν

ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαθε χῶμα ἀπὸ τὴν γῆν». Πρόσεξε,
παρακαλῶ, τὴν διαφορὰν ἀμέσως ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἀρχὴν
τῶν λόγων. Διότι δι᾽ ὅλα τἀ ἄλλα δημιουργήματα μᾶς
ἐδίδαξεν ὁ μακάριος Μωυσῆς τὸν τρόπον τῆς δημιουρ-
γίας των λέγων, ὅτι «Εἶπεν ὁ Θεὸς, ἄς γίνῃ φῶς, καὶ ἔγινε
φῶς ᾿Ας γίνῃ τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ᾽ καί, ᾽Ας συνα-
χθοῦν τὰ ὕδατα, λέγει καί, ᾿Ας γίνουν φωστῆρες καί,
᾽Ας δλαστήσῃ ἡ γῆ χόρτον χλωρόν᾽ καί, ᾿Ας γεμίσουν τά
ὕδατα ἑρπετὰ ζῶντα᾽ καί, ᾿Ας παράγῃ ἡ γῆ τά εἴδη τῶν
ζώων»". Εἶδες πῶς μὲ τὸν λόγον ἐδημιουργήθησαν τὰ
πάντα; ᾿Αλλὰ ἂς ἰδοῦμεν εἰς τὴν συνέχειαν τί λέγει διά
τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου. «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς τὸν
ἄνθρωπον». Πρόσεξε πῶς μὲ τὴν συγκατάθεσιν τῶν λέ-
ἕξεων, τὰς ὁποίας διά τὴν ἰδικήν μας ἀδυναμίαν ἐχρησι-
μοποίησε, διδάσκει μαζὶ καὶ τὸν τρόπον τῆς δημιουργίας,
καὶ τὸ μεταβαλλόμενον εἰς τὴν δημιουργίαν καὶ σχεδόν,
διὰ νὰ ὁμιλήσω ἀνθρωπίνως, παρουσιάζει αὐτὸν νὰ δια-
πλάσσεται ἀπὸ τὰ χέρια τοῦ Θεοῦ, καθὼς καὶ ἄλλος προ-
φήτης λέγει᾽ «Τά χέρια σου μὲ ἔκαμαν καὶ μὲ ἔπλασαν».
᾿Εἀν λοιπὸν ἐπρόσταζεν ἁπλῶα, εἰπὲ μου, νὰ προέλθῃ ὁ
ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν γῆν, δὲν θὰ ἐπραγματοποιεῖτο ἡ προστα-
γή; ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μᾶς ἀφήσῃ μὲ τὸν τρόπον τῆς δημιουρ-
γίας παντοτινὴν διδασκαλίαν, ὥστε νὰ μὴ φανταζώμεθα
κάπως περισσότερον ἀπὸ τὴν φύσιν μαασ, δι᾽ αὐτὸ διηγεῖ-
ται ὅλα ἔτσι μὲ ἀκρίθειαν, καὶ λέγει᾽ «Ἔπλασεν ὁ Θεὸς
τὸν ἄνθρωπον, ἀφοῦ ἔλαθε χῶμα ἀπὸ τὴν γῆν».
2. Πρόσεξε καὶ εἰς αὐτὸ ἀκόμη τὴν τιμὴν. Διότι δὲν
λαμθάνει ἀπλῶς γῆν, ἀλλὰ χῶμα, τὸ λεπτότατον, ὅπως θὰ
ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανείς, στοιχεῖον τῆς γῆς, καὶ αὐτὸ
ἀκριθῶς τὸ χῶμα, ποὺ ἔλαθε ἀπὸ τὴν γῆν, τὸ μετέτρεψε
μέ τὴν προσταγήν του εἰς σῶμα. Διότι ὅπως ἐδημιούργη-
αεν αὐτὴν τὴν οὐσίαν τῆς γῆς χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ, ἔτσι καὶ
τώρα, ὅταν ἠθέλησε, μετέτρεψεν εἰς σῶμα τὸ χῶμα ποὺ
ἔλαθεν ἀπὸ τὴν γῆν. ᾿Εδῶ εἶναι καλὸν νὰ ἀναφωνήσωμεν
τὸ λεχθὲν ἀπὸ τὸν μακάριον Δαυίδ᾽ «Ποῖος ἠμπορεῖ νὰ
Κυρίου, ἀκουστὰς ποιήσει πάσας τὰς αἰνέσεις αὐτοῦ;»" ὅτι

ἀπὸ χοὸς τοιοῦτον ζῶον ἀνέδειξε, καὶ εἰς τοσαύτην» τιμὴν
ἀνήγαγε, καὶ τοσαύτας εὐεργεσίας εἰς αὐτὸν ἐξ ἀρχῆς καὶ
ἐκ προοιμίων ἐπιδείκνυται, δειμνὺς διὰ πάντων τὴν οἰκείων
5 φιλανϑοωπίαν. «Καὶ ἐνεφύσησεν, φησίν, «εἰς τὸ πρόσωπον
αὐτοῦ πγοὴν ζωῆς, καὶ ἐγένειο ὁ ἄνϑρωπος εἰς ψυχὴν ζῶ-
σαν», ᾿Ενταῦϑά τινες τῶν ἀγνωμόνων, ἐξ οἰκείων λογισμῶν
κερούμεγοι, καὶ οὐδὲν ϑεοπρεπὲς ἐννοοῦντες, οὔτε τὴν συγ-
κατάδασιν τῶν οημάτων λογιζόμενοι, λέγειν ἐπιχειροῦσιν.
10 ὅτι ὃκ τῆς τοῦ Θεοῦ οὐσίας ἐσιὶὴν ἡ ψυχή. ἌΩὮ τῆς μανίας"
ὦ τῆς παραφροσύνης" πόσας ὁδοὺς ἀπωλείας ὁ διάδολος ἔ-
τεμε τοῖς αὐτὸν ϑεραπεύειν ὄσυλομένοις; Καὶ ἵνα μάϑῃς,
σκόπει πῶς ἀπεναντίας ἀλλήλοις ἔρχονται. Οἱ μὲν γὰρ αὖ-
τῶν ἐπιλαδόμενοι τῆς λέξεως τῆς λεγούσης, ὅτι «ΕἘνεφύ-
15 σησξ», λέγουσιν, ὅτι ἐκ τῆς οὐσίας τοῦ Θεοῦ τυγχάνουσιν αἱ
Ἰρυχαί: ἕτεροι πάλιν φασίν ὅτι καὶ εἷς τὴν τῶν ἀτιμοτάτων
ἀλόγων» οὐρίῳ πεϑίστανται αὗται. Τί ταύτης τῆς ἀνοίας
χεῖρον γένοιτ᾽ ἄν»; ᾿Επειδὴ γὰρ ἐσκοτίσϑη ὁ λογισιιὸς αὐτῶν,
καὶ τὸν ἀληϑῆ τῆς Γραφῆς νοῦν ἠγνόησαν, καϑάπερ πηρω-
20 ϑέντες τὸ ὄμμα τῆς διανοίας, ἀπεναντίας ἀλλήλοις κατὰ
πρημνὸν φέρονται, οἵ μὲν ὑπὲρ τὴν ἀξίαν αὐτὴν ἀνάγοντες,
οἱ δὲ παρὰ τὴν ἀξίαν κατάγοντες. Εἶ γὰρ μέλλοιεν διὰ τὸ
λέγειν τὴν Γραφήν, Ἐνεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ».
καὶ στόμα περιτιϑέναι τῷ Θεῷ, ἀνάγκη καὶ χεῖρας αὐτῷ
25 περιάπτειν: ἐπειδὴ εἵπενκι "ἔπλασε τὸν ἄνϑρωπο»». "Α4λλ᾽
ἵνα μὴ δουλόμενοι τὴν ἐκείνων λοιδωρίαν εἰς μέσον προτιϑέ-
γαι, ἀναγκαζώμεϑα καὶ αὐτοὶ τὰ μὴ πλείονα φϑέγγεσϑαι,
φέρε δὴ λοιπὸν τὴν μὲν ἄνοιαν αὐτῶν, καὶ τὴν πολλὴν φῦε-
γούλάδειαν ἐκτρεπώμεϑα, κατακολουϑήσωμεν δὲ τῷ σκοπῷ
30 τῆς ϑείας Γραφῆς ἑαυτὴν ἑσμηνευούσης, μόνον ἐὰν ἡμεῖς
μὴ τῇ παχύτητι τῶν ρημάτων προσέχωμεν, ἀλλ᾽ ἐκεῖνο ἔννοῶ.-
4, Ψαλῳ. 105, 2.
διηγηθῇ τἀ κραταιὰ ἔργα τοῦ Κυρίου, νὰ κάμῃ γνωστὰς

ὅλας τὰς αἰνέσεις του;»"; διότι ἀπὸ τὸ χῶμα ἀνέδειξε τέ-
τοιο Ζῶον, καὶ ἀνύψωσεν εἰς τόσον μεγάλην τιμήν, καὶ
δείχνει ἀμέσως ἀπὸ τὴν ἀρχὴν τόσας εὐεργεσίας πρὸς αὖ-
τάν, ἀποδεικνύων μὲ ὅλα τὴν ἰδικήν του φιλανθρωπίαν.
«Καὶ ἐφύσησε, λέγει, εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆεα,
καὶ ἀπέδθη ὁ ἄνθρωπος ψυχὴ ζῶσα». ᾿Εδῶ μερικοὶ ἀγνώ-
μονες, κινούμενοι ἐξ ἰδίων λογισμῶν καὶ μὴ κατανοοῦν-
τες τίποτε τὸ θεοπρεπές, οὔτε τὴν συγκατάθεσιν τῶν λέ-
ἕξεων ἀναλογιζόμενοι, ἐπιχειροῦν νὰ λέγουν, ὅτι ἡ ψυχὴ
προέρχεται ἀπὸ τὴν οὐσίαν τοῦ Θεοῦ. Πόση εἶναι ἡ πα-
ραφροσύνη! πόση ἡ ἀνοησία! πόσους δρόμους καταστρο-
φῆς ἤνοιξεν ὁ διάθολος εἰς τοὺς ἐπιθυμοῦντας νἀ τόν
ὑπακούουν; Καὶ διά νὰ μάθῃς, σκέψου πῶς ἔρχονται ἀντί-
παλοι μεταξύ των. Διότι ἄλλοι μὲν ἀπὸ αὐτοὺς στηριζό-
μενοι εἰς τὴν λέξιν ποὐ λέγει, ὅτι «᾿Εφύσησεν», ἰσχυρί-
Ζζονται, ὅτι αἱ ψυχαὶ προέρχονται ἀπὸ τὴν οὐσίαν τοῦ Θε-
οὔ᾽ ἄλλοι πάλιν ἰσχυρίζονται, ὅτι αὐταὶ μεταθδάλλονται εἰς
τὴν οὐσίαν τῶν εὐτελεστάτων ζώων. Τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ
γίνῃ χειρότερον ἀπὸ τὴν ἀνοησίαν αὐτήν; ᾿Επειδὴ λοιπὸν
ἐσκοτίσθη ἡ σκέψις των καὶ ἡγνόησαν τὸ ἀληθινόν νόημα
τῆς Γραφῆς, ὡσἀάν τυφλωμένοι κατὰ τὴν διάνοιαν, ὁδη-
γοῦνται εἰς τὴν καταστροφὴν ἀντιμέτωποι μεταξύ των, οἱ
μὲν τιμῶντες αὐτὴν ὑπεράνω ἀπὸ τὴν ἀξίαν της, οἱ ἄλ-
λοι δὲ ὑποτιμῶντες αὐτὴν κάτω ἀπὸ τὴν ἀξίαν της. Διότι
ἐάν πρόκειται, ἐπειδὴ λέγει ἡ Γραφή, «᾿Εφύσηασεν εἰς τὸ
πρόσωπον αὐτοῦ», νὰ θέσουν καὶ στόμα εἰς τὸν Θεόν,
εἶναι ἀνάγκη νὰ θϑάλουν καὶ χέρια εἰς αὐτόν, ἐπειδὴ εἶπεν,
«Ἔπλασε τὸν ἄνθρωπον». ᾿Αλλά διὰ νὰ μὴ ἀναγκαζώμεθα
καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι νὰ λέγωμεν ἐκεῖνα ποὺ δὲν πρέπει,
ἐπειδὴ θέλομεν νὰ παρουσιάζωμεν ἐνώπιόν σας τὴν ἀνοη-
σίαν ἐκείνων, ἐμπρὸς λοιπὸν ἄς ἀπομακρυνώμεθα εἰς τὸ
ἐξῆς ἀπὸ τὴν μωρίαν καὶ τὴν μεγάλην παραφροσύνην των,
καὶ ἂς ἀκολουθήσωμεν πιστὰ τὸ νόημα τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς,
ἡ ὁποία ἐρμηνεύει τὸν ἑαυτὸν της, ἐὰν δὲν προσέχωμεν
μόνον εἰς τὰς ἁπλοϊκἀς ἐκφράσεις, ἀλλὰ ἐὰν κατανοοῦ-
334 ΙΖΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μξν, ὅτι αἰτία τῆς τῶν λέξεων παχύτητος ἡ ἀσϑένεια τῦυ)-

χάνει ἡ ἡμετέρα. Οὐδὲ γὰρ ἦν ἑτέρως τὴν ἀκοὴν τὴν ἀνϑοὼω-
πίνην δέξασϑαι τὰ λεγόμενα, μὴ τοσαύτης ἀπολαύσασαν τῆς
συγκαταδάσεως. ᾿Εννοοῦντες τοίνυν καὶ τὴν ἑαυτῶν ἀσϑένει-
αν, ναὶ ὅτι περὶ Θεοῦ ἔστι τὰ λεγόμενα, οὕτω δεχόμεϑα τὰ
εἰρημένα, ὡς εἰκὸς περὶ Θεοῦ λέγεσϑαι, μὴ εἰς σωμάτων
σχηματισμὸν καὶ μελῶν σύνϑεσιν τὸ Θεῖον κατάγογιες, ἀλλὰ
ϑεοπρεπῶς ἅπαντα γνοοῦντες. “Απλοῦν γὰρ καὶ ἀσύνϑετον καὶ
ἀσχημάτιστον τὸ Θεῖον" ἐπεὶ εἰ μέλλοιμεν ἐξ ξαυτῶν ὁρμώ-
10 μενοι, καὶ μελῶν σύνϑεσιν περιτιϑέγαι τῷ Θεῷ, λανϑάνομεν
ἑαυτοὺς εἰς τὴν ἑλληνιπὴν ἀσέδειαν ἐκπίπιοντες. “Ὅταν οὖν
ἀκούσῃς τῆς Γραφῆς λεγούσης, «Επλασεν ὃ Θεὸς τὸν ἄ»-
ϑοωπον», τὴν αὐτὴν νόει δύναμιν τῷ, «ἰενηϑήτω»: καὶ
πάλιν ὅταν ἀκούσῃς, ὅτι Ενεφύσησεν εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ
15 πνοὴν ζωῆς», τοῦτο πάλιν λογίζου, ὅτι ἔδοξεν αὐτῷ, καϑάπερ
τὰς ἀσωμάτους δυνάμεις παρήγαγεν, οὕτω καὶ τὸ σῶμα τοῦτο
τὸ ἀπὸ τοῦ γοὸς ψυχὴν ἔχειν λογικὴν τὴν τοῖς μέλεσι τοῦ
σώματος κεχρῆσϑαι δυναμένην. Δημιουργηϑὲν γὰρ τουτὶ τὸ
σῶμα κατὰ τὸ πρόσταγμα τοῦ Δεσπόιου, καϑάπερ ὄργανον
20 ἔκειτο δεόμενον τοῦ κινοῦντος αὐτό, μᾶλλον δὴ καϑάπερ λύρα
χοἠῤξζουσά τινος τοῦ δυναμένου διὰ τῆς οἰκείας τέχνης ναὶ
σοφίας, ὥσπερ διὰ δονάκων τινῶν, διὰ τῶν μελῶν τῶν ἐν
ἑαυτῷ τὴν προσήκουσαν μελῳδίαν ἀναφέρειν τῷ Δεσπότῃ.
εξνεφύσησεν, φησίν, «εἴς τὸ πρόσωπον αὗτοῦ πνοὴν ζωῆς,
25 καὶ ἐγένετο ὅ ἄνϑρωπος εἷς ψυχὴν ζῶσαν». Τί ἔστιν, «ἔνε-
φύσησε πνοὴν ζωῆς»; Τὸ σῶμα, φησί, τοῦτο τὸ δημιουργη-
ϑὲν ἐδουλήϑη καὶ προσέταξε ζωτιπὴν ἔχειν δύναμιν, ἥτις
ἐγένετο τῷ ζώῳ εἰς ψυχὴν ζῶσαν, τοῦτ᾽ ἔστιν ἐνεργοῦσαν,
καὶ τὴν ἑαυτῆς τέχνην διὰ τῆς τῶν μελῶν κινήσεως ἐπιδεί-
30 κυυσϑαι δυναμένην,
δι Καὶ σκόπει καὶ ἐν αὐτῷ τούτῳ τὴν διαφορὰν τοῦ ϑαυ-
μαστοῦ τούτου ζώου τοῦ λογικοῦ, καὶ τῆς τῶν ἀλόγων δη-
5. Δηλαδὴ τὴν εἰδωλολατρείαν, ἡ ὁποία ἀπέδιδεν ἀνθρωπίνην

μορφὴν εἰς τοὺς θεούς της.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ΄ 335
μεν αὐτό, ὅτι δηλαδὴ αἰτία τῶν ἀπλοϊκῶν λέξεων εἶναι ἡ

ἰδική μας ἀδυναμία. Διότι δὲν ἦτο δυνατὸν νἀ δεχθῇ δια-
φορετικὰ τὸ αὐτὶ τὸ ἀνθρώπινον τἀ λεγόμενα, ἐὰν δὲν
ἐδέχετο τόσην συγκατάθασιν. Κατανοοῦντες λοιπὸν καὶ
τὴν ἰδικήν μας ἀδυναμίαν καὶ ὅτι τὰ λεγόμενα ἀναφέρον-
ται εἰς τὸν Θεόν, ἂς δεχώμεθα ἔτσι τἀ λεχθέντα, ὡς νὰ
λέγωνται πράγματι περὶ τοῦ Θεοῦ, χωρὶς νὰ κατεθάζωμεν
τὸ Θεῖον εἰς τὸ σχῆμα τῶν σωμάτων καὶ τὴν σύνθεσιν τῶν
μελῶν, ἀλλά νὰ κατανοοῦμεν τὰ πάντα κατὰ θεοπρεπῆ
τρόπον. Διότι τὸ θεῖον εἶναι ἁπλοῦν καὶ ἀσύνθετον καὶ
χωρὶς σχῆμα. Διότι ἐάν πρόκειται κρίνοντες ἀπὸ τοὺς ἑἕαυ-
τούς μας νὰ ἀποδώσωμεν εἰς τὸν Θεὸν καὶ σύνθεσιν με-
λῶν, πίπτομεν ἀσυναίσθητα εἰς τὴν ἑλληνικὴν ἀσέθειανῇἥ.
ὝὍταν λοιπὸν ἀκούσης τὴν Γραφὴν νἀ λέγῃ, «Ἔπλασεν ὁ
Θεὸς τὸν ἄνθρωπον», νὰ ἐννοῇς τὴν ἰδίαν δύναμιν μὲ τό,
«"Ας γίνῃ᾽» καὶ ὅταν πάλιν ἀκούσῃε, ὅτι «᾿Εφύσησεν εἰς τὸ
πρόσωπον αὐτοῦ πνοὴν ζωῆς», τοῦτο πάλιν νἀ σκέπτεσαι,
ὅτι ἐφάνη καλὸν εἰς αὐτόν, ὅπως ἐδημιούργησε τἀς ἀσω-
μάτους δυνάμεις, ἔτσι καὶ τὸ σῶμα αὐτό, τὸ ὁποῖον προέρ-
χεται ἀπὸ τὸ χῶμα, νὰ ἔχῃ ψυχὴν λογικήν, ποὺ ἠμπορεῖ νὰ
χρησιμοποιῇ τἀ μέλη τοῦ σώματος. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐδημιουρ-
γήθη τὸ σῶμα αὐτὸ σύμφωνα μὲ τὴν προσταγὴν τοῦ Δεσπό-
του, ἦτο ὡσάν ὄργανον ποὺ ἐχρειάζετο ἐκεῖνον ποὺ θὰ τὸ
ἔθετε εἰς κίνησιν, μᾶλλον δὲ ὡσάν λύρα ποὺ ἐ-
χρειάζετο κάποιον νὰ ἠμπορῇ μὲ τὴν τέχνην καὶ τὴν σο-
φίαν του, ὅπως μὲ μερικούς αὐλούς, νὰ ἀναπέμπῃ εἰς τὸν
Δεσπότην τὴν ἁρμόζουσαν μελωδίαν μὲ τἀ εὑρισκόμενα
εἰς αὑτὸν μέλη. «Εφύσησε, λέγει, εἰς τὸ πρόσωπον αὐτοῦ
πνοὴν Ζωῆς, καὶ ἀπέδθη ὁ ἄνθρωπος ψυχὴ ζῶσα». Τί σημαί-
νει, « ΕἘφύσησε πνοὴν ζωῆν»; Τὸ σῶμα, λέγει, αὐτὸ ποὺ
ἐδημιουργήθη, ἠθέλησε καὶ ἐπρόσταξε νἀ ἔχῃ ζωοποιὸν δύ-
ναμιν, ἠ ὁποία κατέστησε τὸ ζῶον ζῶσαν ψυχήν, δηλαδὴ
δύναμιν ποὺ ἐνεργεῖ καὶ ἠμπορεῖ νὰ ἐπιδεικνύῃ τὴν τέχνην
τῆς μὲ τὴν κίνησιν τῶν μελῶν τοῦ σώματοα.
3. Καὶ πρόσεξε καὶ εἰς αὐτὸ ἀκόμη τὴν διαφορὰν τοῦ
θαυμαστοῦ τούτου λογικοῦ ζώου ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τῶν
336 ΙΏΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
μιουργίας. ᾿π᾽ ἐκείνων μὲν γάρ φησιν: ὠξΕξαγαγέιω τὰ

ὕδατα ἑρπετὰ φυχῶν ζωσῶν», καὶ ὅδμοῦ ἀνεδίδοτο ἐκ τῶν
ὑδάτων ζῶα ἔμψυχων καὶ ἐπὶ τῆς γῆς πάλιν ὡσαύτως: «'Ἔ-
ξαγαγέτω ἣ γῆ ψυχὴν ζῶσαν». ᾿Ἐπὶ δὲ τοῦ ἀνϑοώπου οὐχ
2 ς »“᾿ Α ὦ 5 Ν ᾿ - 3 ᾽ὔ ΕΣ
" ΡΝ ἘΠ σρκ " ᾿

οὕτως, ἀλλὰ πρότερον ἀπὸ τοῦ χοὸς τὸ σῶμα δημιουργεῖται,
.
καὶ μετὰ ταῦτα ἡ ζωτικὴ δύναμις αὐτῷ δίδοται, ὅπερ ἐστὶν
ἡ τῆς ψυχῆς οὐσία. Διὰ τοῦτο καὶ περὶ τῶν ἀλόγων ἔλεγε
ΔΙωθοῆς, ὅτι «Τὸ αἷμα αὐτοῦ ἢ ψυχὴ αὐτοῦ ἐστι»». "Επὶ
δὲ τοῦ ἀνϑρώπου οὐσία τίς ἔστιν ἀσώματος καὶ ἀϑάνατος
10 πολλὴν πρὸς τὸ σῶμα τὴν ὑπεροχὴν κεκτημένη, καὶ τοσαύτην,
ὅσην εἰκὸς τὸ ἀσώματον τοῦ σώματος. ᾽Α4λλ᾽ ἴσως εἴποι τις
ἄν, καὶ τίνος ἕνεκεν, εἶ τιμιώτερον ἢ ψυχὴ τοῦ σώματος,
τὸ ἔλαιττον πρῶτον δημιουργεῖται, καὶ τότε τὸ μεῖζον καὶ
ὑπερέχον; Οὐχ ὁρᾷς, ἀγαπητέ, ὅτι καὶ ἐπὶ τῆς κτίσεως τὸ
ς ᾿ 5 [ἢ δι 3 Ζ Ν ΕΣ Ν - ΄ὔ λ
15 αὐτὸ
3.
τοῦτο
-
γέγονεν;
΄ ΓΣ
“ὥσπερ γὰρ ᾿ 5 ΄ ΗΒ -“ ᾿ δ
οὖρανός, καὶ γῆ, καὶ ἥλιος,
καὶ σελήνη, καὶ τὰ ἄλλα πάντα ἐδημιουργήϑη, καὶ τὰ ξῷῶα
τὰ ἄλογα, καὶ μετὰ ταῦτα ἅπαντα ὁ ἄνϑροωπος, ὁ τούτων ἅ-
πάντων τὴν ἀρχὴν μέλλων ἐγχειρίζεσϑαι, τὸν αὐτὸν δὴ τρό-
πον καὶ ἐν αὐτῇ τῇ διαπλάσει τοῦ ἀνθρώπου πρότερον τὸ
᾿ κΙ 5 “«- - ᾽’ “ὠ 3 ᾿ Ἁ
20 σῶμα παράγεται, καὶ τότε ἢ ψυχὴ ἡ τιμιωτέρα. “Ὅν γὰρ

τρόπον τὰ ἄλογα τὰ πρὸς ὑπηρεσίαν μέλλοντα πῷ ἀνϑρώπῳ
εἶναι χρήσιμα, πρὸ τοῦ ἀνϑρώπου δημιουργεῖται, ἵνα ἕτοί-
μην ἔχῃ τὴν ὑπηρεοίαν ὃ μέλλων τῇς τούτων χρείας ἀπο-
λαύειν: οὕτω καὶ πρὸ τῆς ψυχῆς τὸ σῶμα δημιουργεῖται,
25 ἵνα ἐπειδὰν κατὰ τὴν ἀπόρρητον αὐτοῦ σοφία» ἡ ψυχὴ παρα-
χϑῇ, ἔχῃ τὰς οἰκείας ἐνεργείας ἐπιδείκνυσθαι διὰ τῆς τοῦ
σώματος κινήσεως. «Καὶ ἐφύτευσεν, φησίν, ὃ Θεὸς παρά-
δεισον ἐν ᾿Εδὲιι κατὰ ἀναϊολάς, καὶ ἔϑετο ἐκεῖ τὸν ἄγϑοω-
πον, ὃν ἔπλασεν». ᾿Επειδὴ τὴν οἰκείαν φιλανϑοωπίαν ἐπε-
30 δείξατο ὁ τῶν ὅλων Δεσπότης, καὶ δι᾽ ὃν πάντα τὰ δοώμε-
να ἐδημιούργησεν, καὶ παρήγαγεν εἷς μέσον, εὐθέως ἄρχεται
θ. Λευῖτ. 17,11.
ΟΜΙΛΙΑ {Γ΄ 337
ἀλόγων ζώων. Διότι δι᾽ ἐκεῖνα μὲν λέγει «᾿Ας γεμίσουν

τὰ ὕδατα ἐρπετὰ ζῶντα», καὶ ἀμέσως παρήγοντο ἀπὸ τὰ
ὕδατα ζῶντα Ζῶα᾽ καὶ διά τὴν γῆν πάλιν ὁμοίως λέγει" «Ας
παράγῃ ἡ γῆ τὰ εἴδη τῶν ζώων». Εἰς τὸν ἄνθρωπον ὅμως
δὲν συμβαίνει ἔτσι, ἀλλὰ πρῶτα δημιουργεῖται τὸ σῶμα ἀπὸ
τὸ χῶμα, καὶ ὕστερα δίδεται εἰς αὐτὸν ἡ ζωοποιὸς δύναμιο,
πρᾶγμα ποὺ εἶναι ἡ οὐσία τῆς ψυχῆς. Δι᾿ αὐτὸ καὶ περὶ τῶν
ἀλόγων ἔλεγεν ὁ Μωυσῆς, ὅτι «Τὸ αἷμα του εἶναι ἡ ψυχὴ
του»". Εἰς τὸν ἄνθρωπον ὅμως κάποια οὐσία εἶναι ἀσώμα-
τος καὶ ἀθάνατος, ἔχει! μεγάλην ὑπεροχὴν πρὸς τὸ σῶμα,
καὶ τόσον μεγάλην, ὅση εἶναι φυσικὸν νά ἔχῃ τὸ ἀσώματον
ἀπὸ τὸ σῶμα. ᾿Αλλὰ ἴσως θὰ εἰπῇ κάποιος, καὶ διὰ ποῖον
λόγον, ἐάν ἡ ψυχὴ εἶναι τιμιώτερον πρᾶγμα ἀπὸ τὸ σῶμα,
τὸ μικρότερον δημιουργεῖται πρῶτον, καὶ ὕστερα τὸ μεγα-
λύτερον καὶ ἀνώτερον; Δὲν θλέπεις, ἀγαπητέ, ὅτι καὶ εἰς
τὴν δημιουργίαν τοῦ σύμπαντος ἔχει γίνει ἀκριθῶς τὸ ἴδιον;
Διότι ὅπως ἀκριθῶς ὁ οὐρανὸς καὶ ἡ γῆ καὶ ὁ ἥλιος καὶ ἡ
σελήνη καὶ ὅλα τἀ ἄλλα ἐδημιουργήθησαν, καὶ τὰ ἄλογα
ζῶα, καὶ ὕστερα ἀπὸ ὅλα αὐτὰ ὁ ἄνθρωποο, ὁ ὁποῖος ἐπρό-
κειτο νὰ λάβῃ τὴν ἐξουσίαν ἐπάνω εἰς αὐτὰ ὅλα, κατὰ τὸν
ἴδιον ἀκριδῶς τρόπον καὶ εἰς αὐτὴν τὴν δημιουργίαν τοῦ
ἀνθρώπου, δημιουργεῖται πρῶτα τὸ σῶμα καὶ ὕστερα ἡ
ψυχή, ποὺ ἔχει περισσοτέραν ἀξίαν. “Ὅπως λοιπὸν τὰ ἄλο-
γα ζῶα, τὰ ὁποῖα πρόκειται νὰ εἶναι χρήσιμα εἰς τὴν ἐξυ-
πηρέτησιν τοῦ ἀνθρώπου, δημιουργοῦνται πρὶν ἀπὸ τὸν ἄν-
θρωπον, διὰ νὰ ἔχῃ ἔτοιμον τὴν ἐξυπηρέτησιν αὐτὸς ποὺ
πρόκειται νά ἀπολαμδάνῃ τὴν χρησιμότητα αὐτῶν᾽ ἔτσι καὶ
πρὶν ἀπὸ τὴν ψυχὴν δημιουργεῖται τὸ σῶμα, ὥστε, ὅταν
σύμφωνα μὲ ἀπόρρητον σοφίαν του δημιουργηθῇ ἡ ψυχὴ,
νὰ ἠμπορῇ νὰ ἐπιδεικνύῃ τὰς ἐνεργείας τῆς μὲ τὴν κίνησιν
τοῦ σώματος. «Καὶ ἐφύτευσε, λέγει, ὁ Θεὸς παράδεισον εἰς
τὴν ᾿Εδέμ, πρὸς ἀνατολάς, καὶ ἐτοποθέτησεν ἐκεῖ τὸν ἄν-
θρωπον, τὸν ὁποῖον ἔπλασεν». ᾿Αφοῦ ἐπέδειξε τὴν φιλαν-
θρωπίαν του ὁ Κύριος τοῦ παντός, καὶ δι᾽ ἐκεῖνον διὰ τὸν
ὁποῖον, ἐδημιούργησε τὰ ὁρατὰ ὅλα, καὶ τὰ ἐπαρουαίασεν
εἰς αὐτόν, ἀμέσως ἀρχίζει νὰ παραθέτῃ τὰς πρὸς αὐτὸν
22
τὰς εἰς αὐτὸν εὐξδργεσίας κατατίϑεσϑαι. «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ

Θεός»,φησί, «παράδεισον ἐν ᾿Εδὲμ κατὰ ἀνατολάφ». Σκόπει
καὶ ἐνταῦϑα, ἀγαπητέ, ὅτι ἐὰν μὴ ϑεοπρεπῶς τὰ ρήματα
δεχώμεϑα, εἰς δαϑὺν κρημνὸν ἀνάγκη κατενεχϑῆναι. Τί
5. γὰρ ἂν εἰπεῖν ἔχοιεν, καὶ ἐπὶ τούτου τοῦ ρήματος, οἱ πάντα
τὰ περὶ τοῦ Θεοῦ λεγόμενα ἀνϑρωπίνως ἐκλαμθάνειν τολ-
μῶντες; «Καὶ ἐφύτευσεν ὃ Θεός», φησί, «παράδεισον». 7 1
οὖν; εἰπέ ιιοι' σκαπάνης ἐδεήϑη καὶ γεωργίας, καὶ κῆς ἄλ-
λης ἐπιμελείας, ἵνα καλλωπίσῃ τὸν παράδεισον; Μὴ γένοιτο.
10 Πάλιν γὰρ καὶ ἐνταῦϑα πό, «Εφύτευσεν», οὕτω δεῖ νοεῖν,
ὅτι προσέταξε παράδεισον ἐν τῇ γῇ γενέσϑαι, ὥστε τὸν πα-
ραχϑέντα ἄνϑρωπον τούτῳ ἐνδιαιτᾶσϑαι. “Ὅτι γὰρ διὰ τοῦτον
τὸν παράδεισον παρήγαγεν, ἄκουσον αὐτῆς τῆς Γραφῆς λε-
γούσης" «Καὶ ἐφύτευσεν ὅ Θεὸς παράδεισον ἐν ᾿Εδὲμ κατὰ
15 ἀνατολάς, καὶ ἔϑειο ἐκεῖ τὸν ἄνϑρωπον ὃν ἔπλασεν». Διὰ
τοῦτο καὶ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου ἐντίϑησιν ἐν τοῖς γράμμασι»
ὁ μακάριος Μωῦσῆς, ἵνα μὴ ἐξῇ τοῖς φλυαροῖν μάτην ὄου.
λομένοις ἀπαιᾶν τῶν ἀφελεστέρων τὰς ἀκοάς, καὶ λέγει»,
μὴ εἶναι ἐν τῇ γῇ τὸν παράδεισον, ἀλλ᾽ ἐν οὐρανῷ, καὶ μυ-
20 ϑολογίας τινὰς ποιαύτας ὀνειροπολεῖν. ΕἾ γὰρ καὶ τοσαύτῃ
χρησαμένης ἀκριδείᾳ τῆς ϑείας Γραφῆς, οὗ παρῃτήσαντό
τινες τῶν ἐπὶ εὐλωττίᾳ μεγαλοφρονούντων, καὶ τῇ σοφίᾳ
τῇ ἔξωϑεν, ἀπεναντίας τοῖς γεγραμμένοις φϑέγγεσϑαι, καὶ
εἰπεῖν, μὴ ἐπὶ τῆς γῆς εἶναι τὸν παράδεισον, καὶ πολλὰ
25 ἕτερα τῶν εἰρημένων παρεγγυῶντες, μὴ ὡς γέγραπται φρο-
γεῖν, ἀλλ᾽ ἀπεναντίας ἔρχεσϑαι, καὶ τὰ ἐπὶ τῆς γῆς εἰρημέ-
γα περὶ τῶν ἐν οὐρανοῖς νομίζειν εἰρῆσθαι: εἰ μὴ τῇ τα-
πεινότητε τούτων τῶν λόγων, καὶ τῇ συγκαταδάσει ὃ μακπκά-
οἱος δίωῦθοῆς ἐχρήσατο, τοῦ ἁγίου Πνεύματος τὴν γλῶι-
30 τὰν αὐτοῦ κινοῦντος, ποῦ οὖκ ἂν ἐξεκυλίσϑησαν, καίτοι γε
τῆς ἁγίας Τραφῆς, ἐπειδὰν δούληταί τι τοιοῦτον ἡμᾶς δι-
δάσκευν, ἑαυτὴν ἑομηνευούσης, καὶ οὐκ ἀφιείσης πλανᾶσθαι
τὸν ἀκροατήν; ᾿4λλ᾽ ἐπειδὴ οἷ πολλοὶ οὐ διὰ τὸ καρπώσασϑαί
7. Δηλ. τὸν ἄνθρωπον.

ΟΜΙΛΙΑᾺΑ [Γ’ 339
εὐεργεσίας. «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεόοσ, λέγει, παράδεισον εἰς

τὴν ᾿Εδέμ, πρὸς ἀνατολάς». Πρόσεξε καὶ ἐδῶ, ἀγαπητέ,
ὅτι ἐὰν δὲν ἐννοοῦμεν τὰς λέξεις θεοπρεπῶο, κατ᾽ ἀνάγκην
θὰ πέσωμεν εἰς βαθὺν κρημνόν. Διότι τί θὰ ἠμποροῦσαν νὰ
εἰποῦν καὶ δι᾽ αὐτοὐς τοὐς λόγους, ἐκεῖνοι ποὺ τολμοῦν νὰ
ἐννοοῦν ὅλα τὰ διὰ τὸν Θεὸν λεγόμενα κατὰ τρόπον ἀν-
θρώπινον; «Καὶ ἐφύτευσεν ὁ Θεός, λέγει ἡ Γραφή, παρά-
δεισον». Τί λοιπὸν συμβαίνει; εἰπέ μου ἐχρειάσθη σκαπά-
νην καὶ γεωργικὴν τέχνην καὶ τὰς ἄλλας φροντίδας, διὰ
νὰ καλλωπίσῃ τὸν παράδεισον; Μὴ γένοιτο νὰ εἰποῦμεν κά-
τι τέτοιο. Καὶ ἐδῶ πάλιν τὸ, «Εφύτευσς», ἔτσι πρέπει νά τὸ
ἐννοῇς, ὅτι ἐπρόσταξε νἀ γίνῃ παράδεισος εἰς τὴν γῆν,
ὥστε νὰ διαμένῃ μέσα εἰς αὐτὸν ὁ δημιουργηθεὶς ἄνθρω-
πος. Ὅτι λοιπὸν ἐδημιούργηαςε δι᾽ αὐτὸν τὸν παράδεισον,
ἄκουσε τὴν ἰδίαν τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν νὰ λέγῃ «Καὶ ἐφύτευ-
σεν ὁ Θεὸς παράδεισον εἰς τὴν ᾿Εδέμ, πρὸς ἀνατολάα, καὶ
ἐτοποθέτησεν ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον ἔπλασε».
Δι᾿ αὐτὸ καὶ τὸ ὄνομα τοῦ τόπου παρεμβάλλει εἰς τὸ διδλίον
ὁ μακάριος Μωυσῆοε, διὰ νὰ μὴ ἐπιτρέπῃ εἰς τοὺς θέλοντας
νὰ φλυαροῦν ἀνοήτως νὰ ἐξαπατοῦν τοὺς ἀφελεστέρους
καὶ νά λέγουν, ὅτι δὲν εἶναι εἰς τὴν γῆν ὁ παράδεισος, ἀλλὰ
εἰς τόν οὐρανὸν καὶ νὰ ὀνειροπολοῦν τέτοιας μυθολογίας.
Διότι ἐὰν ὕστερα ἀπὸ τόσην ἀκρίδειαν τῆς ᾿Αγίας Γραφῆα,
δὲν ἐσταμάτησαν μερικοί, ποὺ ὑπερηφανεύονται διὰ τὴν
εὐγλωττίαν καὶ τὴν ἔξωθεν σοφίαν των, νὰ ὁμιλοῦν ἀντίθε-
τα πρὸς αὐτὰ ποὐ ἔχουν γραφῆ, καὶ νά λέγουν, ὅτι δὲν εἶναι
ἐπάνω εἰς τὴν γῆν ὁ παράδεισος, καὶ ὑποστηρίζοντες πολ-
λὰ ἄλλα ἀπὸ τὰ λεχθέντα, δὲν τὰ πιστεύουν ὅπως ἔχουν
γραφῆ, ἀλλὰ τὰ ἀντίθετα, καὶ θεωροῦν ὅτι τὰ λεχθέντα διὰ
τὴν γῆν ἔχουν λεχθῆ διὰ τἀ οὐράνια᾽ ἐὰν ὁ μακάριος Μωυ-
σῆς δέν. ἐχρησιμοποιοῦσε τήν ἁπλότητα καὶ τὴν συγκατά-
βασιν αὐτῶν τῶν λόγων, ἀφοῦ τὸ Αγιον Πνεῦμα ἐκινοῦσε
τὴν γλῶσσαν του, εἰς ποῖον σημεῖον ἀνοησίας δὲν θὰ ἔφθα-
ναν, ἄν καὶ βεθαίως ἡ ᾿Αγία Γραφή, ὅταν θέλῃ νὰ μᾶς
διδάσκῃ κάτι τέτοιο, ἑρμηνεύει τὸν ἑαυτόν της καὶ δὲν
ἀφήνει νὰ πλανᾶται ὁ ἀκροατής; ᾿Επειδὴ ὅμως οἱ πολλοὶ
τι κέρδος ἐκ τῶν ϑείων Γραφῶν, ἀλλὰ τέρψεως ἕνεκεν τὰς

ἀκοὰς ὑπέχουσι τοῖς τὰ παριστάμενα λέγουσι, διὰ τοῦτο οὐ
τοῖς ὠφελοῦσιν, ἀλλὰ τοῖς τέρπειν μᾶλλον δυναμένοις πρου-
ἔχειν σπουδάζουοι. Διό, παρακαλῶ, πᾶσι ποῖς τοιούτοις τὰς
5. ἀκοὰς ἀποτειχίσαντες, τῷ κανόνι τῆς ἁγίας Γραφῆς κατα-
πκολουϑήσωμεν. Καὶ ὅταν ἀκούσῃς, ἀγαπητέ, ὅτι « ὋἬφύτευσε
᾿
παράδεισον ὁ Θεὸς ἐν ᾿Εδὲμ κατὰ ἐντολάς», τὸ μέν, «Ἐ-
φύτευσεν, ϑεοπρεπῶς ἐπὶ Θεοῦ νόει, ὅτι προσέταξε, τὸ δὲ
ἑξῆς πίσιευε, ὅτι καὶ παράδεισος γέγονε, καὶ ἂν ἐκείνῳ
10 τῷ τόπῳ, ἔνϑα καὶ ἡ Γραφὴ ἐπεσημήναιο. Τὸ γὰρ μὴ πι-
στεύειν τοῖς ἐν πῇ ϑείᾳ Γραφῇ κειμένοις, ἀλλ᾽ ἕτερα ἐπει-
σάγειν ἐξ οἰκείας διανοίας, πολὺν ἡγοῦμαι κίνδυνον φέρειν
τοῖς τοῦτο ποιεῖν τολμῶσι. «Καὶ ἔϑδιον», φησίν, «ἐκεῖ τὸν
ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασεν».
15 4. “Ὅρα εὐθέως, πόσην τὴν τιμὴν εἷς αὐτὸν ἐπιδείκνυ-
ται. ἔξω τοῦ παραδείσου τοῦτον δημιουργήσας, εὐθέως αὖ-
τὸν παραγαγών, ἵνα διὰ τῶν πραγμάτων αἴσϑησιν αὐτῷ
τῆς εὐεργεσίας παράσχῃ, καὶ γνῷ διὰ τῶν ἔργων τὴν τι-
μήν, ἣν εἰς αὐτὸν ἐπιδείκνυται, εἷς τὸν παράδεισον αὐτὸν
20 εἰσήγαγε, «Καὶ ἔϑειτο ἐκεῖ τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασε». Καὶ
τό, « ἔϑετον», πάλιν οὕτω νοῶμεν, ἀντὶ τοῦ προσέταξεν ἐπεῖ
αὐτὸν διάγειν, ἵνα καὶ ἡ ὄψις καὶ ἡ διαγωγὴ πολλὴν αὐτῷ
τὴν ἡδονὴν παρέχῃ, καὶ εἷς εὐχαριστίας εὐγνωμοσύνην αὖ-
τὸν διεγείρῃ, ἐννοοῦντα ὅσον εὐεργέτηται οὐδὲν οὐδέπω ἐπι-
25 δειξάμενος. Μὴ τοίνυν ξενιζέτω σε ἢ τοῦ «Εϑετον λέξις"
ἔϑος γὰρ ἀεὶ τῇ Γραφῇ δι’ ἡμᾶς καὶ τὴν ὠφέλειαν τὴν ἧ-
μετέραν ταῖς ἀνϑρωπίναις κεχρῆσϑαι λέξεσι. Καὶ ἵνα μά-
ϑῃς, ὅρα πῶς προλαθδοῦσα, καὶ ἐπὶ τῆς τῶν ἀστέρων δημι-
ουργίας τῇ αὐτῇ λέξει ἐχρήσατο εἴποῦσα, «Καὶ ἔϑετο αὖ-
30 τοὺς ἐν τῷ σιερεώματι τοῦ οὐρανοῦ», οὐχ ἵνα ἐμπεπῆχϑαι
----... Κ{Ἤὄ....-Ὡὖὃἣὃ.
8. Γεν. 1,17.
ΟΜΊΙΛΙΑ [Γ΄ 341
δὲν προσέχουν εἰς τοὺς λέγοντας τὰ παρόντα διὰ νὰ

καρπωθοῦν κάποιο κέρδος ἀπὸ τὰς ᾿Αγίας Γραφάς, ἀλλὰ
δι᾽ εὐχαρίστησιν, δι᾽ αὐτὸ δὲν σπεύδουν νὰ παρακολου-
θοῦν ἐκείνους ποὺ ὠφελοῦν, ἀλλὰ μᾶλλον ἐκείνους ποὺ
ἠμποροῦν νὰ προκαλοῦν εὐχαρίστησιν. Δι᾿ αὐτό, παρακα-
λῶ, ἀφοῦ κλείσωμεν τὰ αὐτιὰ μας εἰς ὅλους αὐτούς, ἂς
ἀκολουθήσωμεν πιστὰ τὸν κανόνα τῆς ᾿Αγίαᾳς Γραφῆς.
Καὶ ὅταν ἀκούσῃς, ἀγαπητέ, ὅτι «᾿Εφύτευσε παράδεισον
ὁ Θεὸς εἰς τὴν ᾿Εδέμ, πρὸς ἀνατολάς», τὸ μὲν «᾿Ἐφύτευ-
σε», νὰ τὸ ἐννοῇς θεοπρεπῶς ὡς ἀναφερόμενον εἰς τόν
Θεόν, ὅτι ἐπρόσταξε, τὸ ἐπόμενον δέ νὰ πιστεύῃς, ὅτι δη-
λαδὴ καὶ παράδεισος ἔχει! γίνει, καὶ εἰς ἐκεῖνον τὸν τόπον,
ὅπου ἐφανέρωσεν ἡ Γραφή. Διότι τὸ νὰ μὴ πιστεύῃ κα-
νεὶς εἰς τὰ γραφόμενα μέσα εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, ἀλλὰ
νὰ προσθέτῃ ἄλλα ἀπὸ τὸν ἰδικόν του νοῦν, νομίζω ὅτι
φέρει μεγάλον κίνδυνον εἰς ἐκείνους ποὺ τολμοῦν νὰ κά-
νουν αὑτὸ. «Καὶ ἐτοποθέτησε, λέγει, ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον,
τὸν ὁποῖον ἔπλασε».
4. Βλέπε ἀμέσως, πόσην τιμὴν ἐπιδεικνύει!ι εἰς αὐτόν,
᾿Αφοῦ τὸν ἐδημιούργησεν ἔξω ἀπὸ τὸν παράδεισον, ἀμέ-
σως τὸν ὡδήγησε, διὰ νὰ παρουσιάσῃ μὲ τὰ πράγματα εἰς
αὐτὸν τὰς εὐεργεσίας καὶ νὰ γνωρίσῃ μὲ τὰ ἔργα τὴν τι-
μήν, τὴν ὁποίαν ἐπιδεικνύει πρὸς αὐτόν, εἰσήγαγεν αὐτὸν
εἰς τὸν παράδεισον, «Καὶ ἐτοποθέτησεν ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον,
τὸν ὁποῖον ἔπλασε». Καὶ τὸ «᾿Ἐτοποθέτησε», ἂς τὸ ἐννο-
οὔμεν πάλιν ἔτσι, ἀντὶ τοῦ ἐπρόσταξεν αὐτὸν νὰ ζῇ ἐκεῖ,
διὰ νὰ παρέχῃ μεγάλην εὐχαρίστησιν εἰς αὐτὸν ἡ θέα καὶ
ὁ τρόπος ζωῆς, καὶ νὰ διεγείρῃ αὐτὸν εἰς εὐγνωμοσύνην
εὐχαριστίαα, ἀφοῦ κατανοήσῃ ὅτι ἔχει εὐεργετηθῆ ὅσον
κανεὶς ἄλλος ποτὲ. "Ας μὴ σὲ παραξενεύῃ λοιπὸν ἡ λέξις
«᾿Ετοποθέτησε», διότι πάντοτε συνηθίζει ἡ Γραφὴ νὰ χρη-
σιμοποιῇ τὰς ἀνθρωπίνους λέξεις δι᾽ ἡμᾶς καὶ τὴν ἰδικήν
μας ὠφέλειαν. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς, πρόσεξε πῶς προηγου-
μένως καὶ εἰς τὴν δημιουργίαν τῶν ἀστέρων τὴν ἰδίαν
λέξιν ἐχρησιμοποίησεν, ἀφοῦ εἶπε, «Καὶ ἑτοποθέτησεν αὐ-
τοὺς εἰς τὸ στερέωμα τοῦ οὐρανοῦ»", ὄχι διὰ νὰ ἐννοήσω-
αὐτοὺς τῷ οὐρανῷ νοήσωμεν (καὶ γὰρ ἕκαστος αὐτῶν τὸ»

οἰκεῖον δρόμον διανύει τόπους ἔκ τόπων ἀμείδων), ἀλλ᾽
ἵνα διδάξῃ, ὅτι ἐν τῷ οὐρανῷ αὐτοὺς εἶναι προσέταξε, καϑά-
περ καὶ τὸν ἄνϑρωπον ἐν τῇ παραδείσῳ διάγειν. «Καὶ ἐξανέ-
τειλεν, φησίν, «ὁ Θεὸς ἔτι ἔκ τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον
εἰς ὅρασιν, καὶ καλὸν εἰς ὄρῶσιν, καὶ τὸ ξύλον τῆς ζωῆς
ὃν μέσῳ τοῦ παραδείσου, καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν
καλοῦ καὶ πονηροῦ». ᾿Ιδοὺ καὶ ἕτερον εὐεργεσίας εἶδος πά-
ἀν διὰ τὴν εἰς τὸν δημιουργηϑέντα τιμήν. ᾽Επειδὴ γὰρ αὖ-
το τὸν ἐν τῷ παραδείσῳ διάγειν ἐδουλήϑη, προσέταξεν ἐκ τῆς
γῆς ἀναδοϑῆναι δένδρα διάφορα, καὶ πρὸς ὀρῶσιν ἐπιτή-

δεια. «Πᾶν γὰρ ξύλον», φησίν, ὡραῖον εἷς ὅρασιν», τοῦτ᾽
ἔστιν εἰς ϑέαν' «Καὶ καλὸν εἷς δρῶσιν», τοῦτ᾽ ἔστι χαὶ εὐ-
φραίνειν δυνάμενα διὰ τῆς ὄψεως, καὶ ἡδονὴν πολλὴν πα-
15 θέχοντα διὰ τῆς ὄρώοεως, καὶ τῷ πλήϑει δὲ καὶ τῇ ἀφϑο-
γνίᾳ πολλὴν τὴν εὐφροσύνην προξϑνοῦντα τῷ μέλλοντι τούτων
ἀπολαύειν. Πᾶν γάρ, φησί, ξύλον, ὅπερ ἂν εἴπῃς, ἀναδοϑῆ-
ναι πεποίηκεν. Εἶδες διαγωγὴν ἀταλαίπωρον; εἶδες δίον
ϑαυμαστόν; Καϑάπερ γὰρ ἄγγελός τις, οὕτως ἐπὶ τῆς γῆς
20 διέτοιόεν ὁ ἄνϑρωπος, σῶμα μὲν περικείμενος, ἔξω δὲ τῶν
σωματικῶν ἀναγκῶν τυγχάνων, καὶ καϑάπερ ἁλουργίδι καὶ
διαδήματι κεκοσμημένος, καὶ πορφυρίδα ἀναδεδλημένος, οὔ-
τως ἐνειρύφα τῇ τοῦ παραδείσου διαγωγῇ μετὰ ἀδείας πολλὴν
ἔχων τὴν ἀφϑονίαν. «Καὶ τὸ ξύλον», φησί, «τῆς ζωῆς ἐν
25 μέσῳ τοῦ παραδείσου, καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι γνωστὸν
καλοῦ καὶ πονηροῦ». Μετὰ τὸ διδάξαι ἡμᾶς, ὅτι πᾶν ξύλον
ἐξέδωκεν ἡ γῇ κατὰ τὸ τοῦ Δεσπότου πρόσταγμα, καὶ ὡραῖον
εἰς ὅρασιν, καὶ καλὸν εἰς ὀρῶσιν, τότε φησί' (Καὶ τὸ ξύλον
ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ΄ 345
μεν, ὅτι ἑκάρφωσεν αὐτοὺς εἰς τὸν οὐρανὸν (διότι ὁ κα-

θένας ἀπὸ αὐτοὺς θαδίζει τὸν ἰδικόν του δρόμον ἀλλάσ-
σων συνεχῶς τόπους), ἀλλὰ διά νὰ διδάξῃ, ὅτι ἐπρόστα-
ξεν αὐτοὺς νὰ εἶναι εἰς τὸν οὐρανόν, ὅπως ἀκριβῶς καὶ
τὸν ἄνθρωπον νὰ ζῇ μέσα εἰς τὸν παράδεισον. «Καὶ ἐθλά-
στησε, λέγει, ὁ Θεὸς ἀκόμη ἀπὸ τὴν γῆν ὅλα τὰ εἴδη τῶν
δένδρων, τὰ ὁποῖα εἶναι εὐχάριστα εἰς τὴν ὅρασιν καὶ
καλὰ πρὸς βρῶσιν, καὶ τὸ δένδρον τῆς ζωῆς εἰς τὸ μέσον
τοῦ παραδείσου, καὶ τὸ δένδρον τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ
καὶ τοῦ κακοῦ». ᾿Ιδοὺ καὶ ἄλλο εἶδος εὐεργεσίας πάλιν διὰ
νὰ τιμήσῃ τὸν δημιουργηθέντα. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἠθέλησε νὰ ζῇ
αὐτὸς μέσα εἰς τὸν παράδεισον, ἐπρόσταξε νὰ θλαστή-
σουν ἀπὸ τὴν γῆν διάφορα δένδρα, τὰ ὁποῖα ἠμποροῦν νὰ
προκαλοῦν εὐχαρίστησιν εἰς αὐτὸν διὰ τῆς θέας καὶ -μαζὶ
νὰ εἶναι κατάλληλα πρὸς ϑρῶοιν. Διότι λέγει, «Ὅλα τὰ
εἴδη τῶν δένδρων, τὰ ὁποῖα εἶναι εὐχάριστα εἰς τὴν ὅρα-
σιν», δηλαδὴ εἰς θέαν᾽ «Καὶ καλὰ πρός δρῶσιν», δηλαδὴ
νὰ ἠμποροῦν καὶ νὰ εὐφραίνουν μὲ τὴν ἐξωτερικήν τῶν
ἐμφάνισιν καὶ νὰ παρέχουν μὲ τὴν δρῶσιν των μεγάλην
εὐχαρίστησιν καὶ μὲ τὸ πλῆθος δὲ καὶ μὲ τὴν ἀφθονίαν
των νὰ προκαλοῦν μεγάλην χαρὰν εἰς ἐκεῖνον, ποὺ πρό-
κειται νὰ τὰ ἀπολαμδάνῃ. Διότι λέγει, «Κάθε δένδρον»,
ὁποιοδήποτε θὰ ἠμποροῦσδε νὰ ἀναφέρῃς, ἔχει κάμει νὰ
φυτρώσῃ. Εἴδες ἄνετον τρόπον ζωῆς; εἶδες ζωὴν θαυμα-
στήν; Διότι ὠσάν κάποιος ἄγγελοακ, ἔτσι ἐζοῦσε ἐπάνω εἰς
τὴν γῆν ὁ ἄνθρωπος, ὁ ὁποῖος ἐνῷ μὲν εἶχε σῶμα, δὲν
ὑπέκειτο ὅμως εἰς τὰς σωματικάς ἀνάγκας, καί, ὠσὰν θα-
σιλεύς, στολισμένοςα μὲ πορφυρᾶν ταινίαν καὶ διάδημα,
καὶ ἐνδεδυμένος πορφύραν, ἔτσι ἀπελόμθανε τὴν ζωὴν τοῦ
παραδείσου μὲ ἀσφάλειαν, ἔχων μεγάλην ἀφθονίαν ἀγα-
θῶν. «Καὶ τὸ δένδρον, λέγει, τῆς ζωῆς εἰς τὸ μέσον τοῦ
παραδείσου, καὶ τὸ δένδρον τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ
τοῦ κακοῦ». ᾿Αφοῦ μᾶς ἐδίδαξεν, ὅτι ἡ γῆ ἐθλάστησε σύμ-
φωνα μὲ τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ ὅλα τὰ εἴδη τῶν δένδρων,
τὰ ὁποῖα εἶναι καὶ εὐχάριστα εἰς τὴν ὅρασιν καὶ καλὰ
πρὸς δρῶσιν, τότε λέγει «Καὶ τὸ δένδρον τῆς ζωῆς εἰς
τῆς ζωῆς ἐν μέσῳ ποῦ παραδείσου, καὶ τὸ ξύλον τοῦ εἰδέναι

γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ». Ποοειδὼς γὰρ ὃ φιλάνϑρωπος
Δεοπότης, ὡς δημιουργός, τὴν ἐκ τῆς πολλῆς ἀδείας μέλ-
λουσαν τοῦ χρόνου προϊόντος τίκτεσϑαι ὁλάδην, ἀνῆκε καὶ
τὸ ξύλον τῆς ζωῆς ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου, καὶ τὸ ξύλον
τοῦ εἰδέναι γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ, ἐπειδὴ μετ᾽ οὐ πολὺ
μέλλει τὴν τούτου ἀποδοχὴν αὐτῷ κελεύειν, ἵνα εἰδέναι ἔχῃ,
ὅτι χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τὴν ἀπόλαυσιν ἔχει, καὶ ἔστι
Δεοπότης καὶ δημιουργὸς καὶ τῆς αὐτοῦ φύσεως, καὶ πάν-
10 τῶν τῶν ὁρωμένων. Διὰ τοῦτο ἤδη τοῦ ξύλου, τὴν μνήμην
ἐποιήσατο, καὶ διηγεῖται ἡμῖν ἐφεξῆς τῶν ποταμῶν τὰ ὃνό-
ματα, καὶ τούτων τὸν ἀφορισιιόν, ὡς ἂν εἴποι τις, καὶ ὅτι ἐξ
ἐκείνου τοῦ τὴν ἀρδείαν τῷ παραδείσῳ παρέχοντος ἕτεροι
εἷς τέσσαρας ἀρχὰς διαιρεϑέντες, οὕτω τὰ κλίματα τῆς γῆς
15 διενείμαντο, ᾿Α4λλ᾽ ἴσως οἱ τὰ ἀπὸ τῆς οἰκείας σοφίας φϑέγ-
γεσϑαι ὀουλόμενοι, πάλιν οὔτε ποταμοὺς συγχωροῦσιν εἶναι
τοὺς ποταμούς, οὔτε τὰ ὕδατα, ὕδατα, ἀλλ᾽ ἕτερόν τι φαντά-
ζεσϑαι ἀναπείϑουσι τοὺς ἐκδιδόναι αὐτοῖς τὰς ἀκοὰς αἷρου-
μένους. ᾿Α4λλ᾽ ἡμεῖς, παρακαλῶ, τούτων μὲν μὴ ἀνεχώμεϑα,
20 ἀλλ᾽ ἀποφροάττωμεν αὐτοῖς τὰς ἀκοάς, πειϑώμεϑα δὲ τῇ ϑείᾳ
Γραφῇ, καὶ τοῖς ὕπ᾽ αὐτῆς εἰρημένοις κατακολουϑοῦντες, τὰ
ὑγιῇ δόγματα σπουδάζωμεν ἐναποτίϑεσϑαι ταῖς ἑαυτῶν ψυ-
χαῖς, καὶ μετὰ τούτων καὶ ὁίου ἀκρίόδειαν ἐπιδείκνυσθαι,
ἴνα καὶ ὁ δίος μαρτυρῇ τοῖς δόγμασι, καὶ τὰ δόγματα τὸν
25 δίον ἀξιοπιστότερον ἀποφαίνῃ. Οὔτε γὰρ ἐὰν ἔχωμεν δόγμα-
τα μὲν ὀσϑά, δίου δὲ ἀμελῶμεν, ὄφελος ἡμῖν ἔσται τι" οὔτε
δὰν δίον ἔχοντες, τῶν ὀρϑῶν δογμάτων ἀμελῶμεν, κερδᾶ-
»αί τι χρήσιμον καὶ πρὸς σωτηρίαν ἡμετέραν δυνησόμεϑα.
Προσήκει γάρ, εἶ δουλοίμιεϑα καὶ γεέννης ἐλευϑερωϑῆγαι,
90 καὶ δασιλείας ἐπιτυχεῖν, ἀμφοτέρωϑεν κοομεῖσϑαι, καὶ δο-
9. Ὁ ποταμὸς ποὺ ἐπότιζε τὸν παράδεισον διεκλαδίζετο εἰς τοὺς

ἑξῆς τέσσαρας: Φισών, Γηών, Τίγρητα καὶ Εὐφράτην.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ’ 345
τὸ μέσον τοῦ παραδείσου καὶ τὸ δένδρον τῆς γνώσεως

τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ». Προγνωρίζων λοιπὸν ὁ φιλάν-
Θρωπος Θεὸς, ὡς δημιουργός, τὴν ζημίαν ποὺ ἐπρόκειτο
μὲ τὴν πάροδον τοῦ χρόνου νὰ προέλθῃ ἀπὸ τὴν πολλὴν
ἀσφάλειαν, ἐδλάστησεν εἰς τὸ μέσον τοῦ παραδείσου καὶ
τὸ δένδρον τῆς Ζωῆς καὶ τὸ δένδρον τῆς γνώσεως τοῦ
καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἐπειδὴ ὕστερα ἀπὸ ὀλίγον πρόκειται
νὰ τοῦ διατάξῃ τὴν ἀποχὴν ἀπὸ αὐτό, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ
γνωρίζῃ, ὅτι ἀπὸ χάριν καὶ φιλανθρωπίαν ἔχει τὴν ἀπόλαυ-
σιν καὶ ὅτι ὑπάρχει Δεσπότης καὶ δημιουργὸς καὶ τῆς φύ-
σεώς του καὶ ὅλων τῶν δημιουργημάτων. Δι᾿ αὐτὸ ἀνέφε-
ρε τὠρα τὸ δένδρον, καὶ εἰς τὴν συνέχειαν μᾶς διηγεῖται
τὰ ὀνόματα τῶν ποταμῶν καὶ τὸν διαχωρισμὸν αὐτῶν,
ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανείς, καὶ ὅτι ἀπὸ ἐκεῖνον
ποὺ ἐπότιζε τὸν παράδεισον, ἀφοῦ ἐχωρίσθησαν ἄλλοι εἰς
τέσσαρας ἀφετηρίας, ἔτσι διεμοίρασαν τὰ ἐδάφη τῆς γῆασ᾽.
Ἴσως ὅμως ἐκεῖνοι ποὺ θέλουν νἀ ὁμιλοῦν ἀπὸ τὴν ἰδικήν
τῶν σοφίαν, πάλιν οὔτε τὰ ποτάμια συμφωνοῦν ὅτι εἶναι
ποτάμια, οὔτε τὰ ὕδστα, ὕδατα, ἀλλὰ παρασύρουν αὑτούς,
οἱ ὁποῖοι προτιμοῦν νὰ τοὺς ἀκούουν, νἀ φαντάζωνται κάτι
ἄλλο. Ἡμεῖς ὅμως, παρακαλῶ, ἂς μὴ τοὺς ἀνεχώμεθα,
ἀλλὰ ἂς τοὺς κλείνωμεν τὰ αὐτιά μας, νὰ πιστεύωμεν δὲ
εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν καὶ ἀκολουθοῦντες πιστά τὰ λε-
χθέντα ἁπὸ αὐτήν, ἂς φροντίζωμεν νὰ ἀποθηκεύωμεν μέ-
σα εἰς τὰς ψυχάς μας τὰς ὀρθὰς διδασκαλίας καὶ μαζὶ μέ
αὑτάς νὰ ἐπιδεικνύωμεν καὶ ἀκρίθειαν εἰς τὴν ζωήν, ὥστε
καὶ ἡ ζωὴ μας νὰ ἐπιδεθβαιώνῃ τὰς διδασκαλίας, καὶ αἱ
διδασκαλίαι νὰ ἀποδεικνύουν περισσότερον ἀξιόπιστον τὴν
ζωήν μαα. Διότι οὔτε ἐὰν ἔχωμεν μὲν τὰς ὀρθάς διδασκα-
λίας, καὶ ἀδιαφοροῦμεν δὲ διὰ τὴν ζωήν, θὰ προκύψῃ
δι᾽ ἡμᾶς κάποιο ὄφελος᾽ οὔτε ἐὰν ἔχοντες ἐνάρετον ζωήν,
ἀδιαφοροῦμεν διὰ τὰς ὀρθὰς διδασκαλίας, θὰ ἠμπορέσω-
μεν νὰ κερδίσωμεν κάτι χρήσιμον καὶ διὰ τὴν σωτηρίαν
μας. Πρέπει δέθαια, ἐὰν θὰ θέλωμεν νὰ ἀποφύγωμεν καὶ
τὴν γέενναν καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρα-
ὦν, νὰ κοσμούμεθα καὶ ἀπὸ τὰ δύο, δηλαδὴ καὶ ἀπὸ ὀρθό-
᾿
γμάτων ὀρϑότητι, καὶ δίου ἐπιμέλείᾳ. Τί γὰρ ὄφελος, εἰπέ
μοι, δένδρου εἷς ὕψος πολὺ ἐκτεινομένου, καὶ τοῖς φύλλοις
»κομῶντος, ὅταν καρποῦ ἔρημον ἦ; οὕτω καὶ τὸν Χοιστιανὸν
οὐδὲν ὀνίνησι τὰ ὀρϑὰ δόγματα, ἐὰν τῆς κατὰ τὸν δίον πολι-
τείας ἀμελῇ. Διὰ τοῦτο καὶ ὅ Χριστὸς τοὺς τοιούτους ἔιια-
κάριξε λέγων: «Δίακάριος ὁ ποιήσας καὶ διδάξας». Τῆς γὰ Ν0
διὰ τῶν λόγων διδασκαλίας ἡ διὰ τῶν ἔργων ἀκριδεστέρα
καὶ ἀξιοπιστοτέρᾳ πολλῷ, Ὃ γὰρ τοιοῦτος καὶ οιγῶν, καὶ
μὴ δρώμενος παιδεύειν δύναται, τοὺς μὲν διὰ τῆς ϑέας, τοὺς
10 δὲ διὰ τῆς ἀκοῆς, καὶ πολλῆς ἀπολαύσεται τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ
εὐνοίας, οὐ μόνον δι᾽ ἑαυτοῦ, ἀλλὰ καὶ διὰ τῶν εἰς αὐτὸν
ὁρώντων παρασκευάζων δοξάζεσϑαι τὸν ἑαυτοῦ Δεσπότην.
ὋὉ τοιοῦτος διὰ μυρίων γλωσσῶν, καὶ διὰ πολλῶν στομάτω»"
τὰς εὐχαριστίας καὶ τοὺς ὕμνους ἀνοίσει τῷ τῶν ὅλων Θεῷ.
Α, κ᾿ ’ὔ Η Α [2 3 ,ὕ » -“ Α -
15 Οὐδὲ γὰρ οἱ γνώριμοι μόνον, καὶ μάρτυρες τοῦ δίον ὄντες,

καὶ αὐτὸν ϑαυμάσονται καὶ τὸν αὐτοῦ Δεσπότη», ἀλλὰ καὶ
οἱ ἀγνοοῦντες παρ᾽ ἑτέρων ταῦτα μανϑάνοντες, καὶ οἱ πόρ-
ρωϑεν οἰκοῦντες, καὶ οἵ μακρὰν ἀπῳκισμένοι, καὶ οὐ φίλοι
μόνον, ἀλλὰ καὶ ἐχϑροὶ αἰδεσϑήσονται τῆς ἀρετῆς τὴν ὑπεο-
20 δολή». Τοσαύτη γὰρ ταύτης ἢ ἰσχύς, ὡς καὶ τῶν πολεμιούν-
των αὐτῇ ἀποφράττειν τὰ στόματα, καὶ τὴν γλῶτταν ἐπισο-
μίζειν. Καὶ ὥσπερ πρὸς τὰς ἀκτῖνας τὰς ἡλιακὰς οἱ ἄσϑε-
γεῖς τὰς ὄψεις ἀντιόλέψαι οὐ τολμῶσιν, οὕτως οὐδὲ πρὸς
τὴ» ἀρετὴν" ἡ κακία ἀντιόλέψαι δυνήσεταί ποτε, ἀλλὰ παρα-
25 χωρήσει, καὶ νῶτα δώσει, καὶ τὴν ἧτταν ὁμολογήσει. “Ὁ
δὴ καὶ πεπεισμένοι ἀντεχώμεϑα τῆς ἀρετῆς, καὶ μετὰ ἀσφα-
λείας τὸν ἑαυτῶν δίον οἰκονομῶμεν, καὶ τῶν μικρῶν καὶ
εὐτελῶν εἶναι δοκούντων ἁμαρτημάτων, εἴτε ἔν λόγοις, εἴτε
ἐν πράγμαοιν, ἀπέχεσϑαι σπουδάζωμεν. Οὕτω γὰρ οὐδέποτε
10. Ματθ. 5, 19.

ΟΜΙΛΙΑ ΙΓ’ 347
τητὰ διδασκαλιῶν καὶ ἀπὸ φροντίδα ἐναρέτου Ζωῆς. Διότι

εἰπὲ μου, ποῖον τὸ ὅφελος, ὅταν τὸ δένδρον δὲν φέρῃ
καρπούς, ἂν καὶ εἶναι πολὺ ὑψηλὸν καὶ ἔχῃ πλούσιον φύλ-
λωμα; ἴΕτσι καὶ τὸν Χριστιανὸν δὲν ὠφελοῦν καθόλου
αἱ ὀρθαὶ διδασκαλίαι, ἐὰν ἀδιαφορῇ διὰ τὴν συμπεριφορὰν
κατὰ τὴν ζωήν του. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ὁ Χριστὸς ἐμακάριζεν αὐ-
τοὺς λέγων᾽ «Εἶναι μακάριος ἐκεῖνος ποὺ θὰ πράξῃ καὶ θὰ
διδάξῃ»᾽ν. Διότι ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν μὲ τὰ λόγια εἶναι
κατὰ πολὺ περισσότερον ἀκριβδὴς καὶ ἀξιόπιστος ἡ διδα:
σκαλία «μὲ τὰ ἔργα. Διότι αὐτὸς καὶ ὅταν σιγᾷ καὶ ὅταν εἶ-
να! ἀθέατος ἠμπορεῖ νὰ διδάσκῃ, ἄλλους μὲν μέ τὴν τιαρα-
τήρησιν, ἄλλους δὲ μὲ τὴν ἀκρόασιν, καὶ θὰ ἀπολαύσῃ
μεγάλην εὔνοιαν ἀπὸ τὸν Θεόν, ὄχι μόνον μὲ τὰς ἰδικάς
του ἐνεργείας, ἀλλὰ καὶ μὲ ἐκείνων ποὺ ἀποθδλέπουν πρὸς
αὐτόν, μὲ τὸ κάμνῃ νὰ δοξάζεται ὁ ἰδικός του Θεός. Αὐ-
τὸς μὲ ἀπείρους γλώσσας καὶ μὲ πολλὰ στόματα θὰ προσ-
φέρῃ τάς εὐχαριστίας καὶ ὕμνους εἰς τὸν Θεὸν τῶν ὅλων.
Διότι ὅχι μόνον ἐκεῖνοι, ποὺ εἶναι γνωστοί του καὶ μάρτυ-
ρες τῆς ζωῆς του, θὰ θαυμάσουν αὑτὸν καὶ τὸν Θεόν του,
ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνοι, ποὺ ἐνῷ δὲν γνωρίζουν, μαθαίνουν ὅμως
ἀπὸ ἄλλους, καὶ οἱ διαμένοντες μακράν, καὶ οἱ ζῶντες μα-
κρὰν εἰς ξένην χώραν, καὶ ὄχι μόνον φίλοι, ἀλλὰ καὶ ἐχθροὶ
θὰ σεθδασθοῦν τὴν ὑπερθολικήν του ἀρετήν. Διότι τόσον
μεγάλη εἶναι ἡ δὐναμίς της, ὥστε νὰ κλείνῃ καὶ τἀ στόμα-
τα τῶν ἐχθρῶν της καὶ νὰ φιμώνῃ τὴν γλῶσσαν των. (Καὶ
ὅπως ἀκριβῶς δὲν τολμοῦν νὰ ἀτενίσουν πρὸς τάς ἀκτῖί-
νας τοῦ ἡλίου οἱ ἔχοντες ἀσθενῆ μάτια, ἔτσι οὔτε ἡ κακία
θὰ ἠμπορέσῃ ποτὲ νὰ ἀτενίσῃ τὴν ἀρετήν, ἀλλά θὰ ὑπο-
χωρήσῃ καὶ θὰ στρέψῃ τὰ νῶτα καὶ θὰ ὁμολογήσῃ τὴν
ἧτταν. Πρᾶγμα λοιπὸν διὰ τὸ ὁποῖον εἴμεθα πεπεισμένοι,
ἂς καταγινώμεθα μὲ τὴν ἀρετήν, καὶ ἂς ρυθμίζωμεν μὲ
ἀσφάλειαν τὴν ζωήν μας καὶ ἂς φροντίζωμεν νὰ ἀπέχωμεν
ἀπὸ τὰ θεωρούμενα μικρὰ καὶ ἀσήμαντα ἁμαρτήματα, εἴτε
μὲ λόγια, εἴτε μὲ πράξεις. Διότι ἔτσι ποτὲ δὲν θὰ πέσωμεν
τοῖς μείζοσι περιπεσούμεϑα τῶν ἁμαρτημάτων, ἐὰν τῶν αἰ-

κρῶν ἀποσχώμεϑα' καὶ τοῦ χρόνου προϊόντος δυνησόμεϑα
καὶ τῆς ἄνωθεν ροπῆς ἀπολαύοντες τῆς ἄκρας ἀρετῆς ἐπι-
λαδέσϑαι, καὶ τὴν κόλασιν διαφυγεῖν τὴν ἀποκειμένην, καὶ
5 τῶν αἰωνίων ἀγαϑῶν ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Πατρί, ἅνια
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι, δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεί, καὶ
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν,
εἰς μεγαλύτερα ἁμαρτήματα, ἐὰν ϑὰ ἀπέχωμεν ἀπὸ τὰ

μικρά᾽ καὶ μὲ τὴν πάροδον τοῦ χρόνου θὰ ἠμπορέσωμεν,
ἀπολαμθάνοντες τὴν ἐνίσχυσιν τοῦ Θεοῦ, καὶ τὴν ὑψίστην
ἀρετὴν νὰ κατορθώσωμεν καὶ τὴν εὑρισκομένην εἰς τὴν
ἄλλην ζωὴν κόλασιν νὰ ἀποφύγωμεν καὶ τὰ αἰώνια ἀγαθὰ
νὰ ἐπιτύχωμεν μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ
Πατέρα, συγχρόνως καὶ εἰς τὸ ΔΑγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ
δόξα, ἡ δύναμια, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς
ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ’
(Γεν. 2, 15 - 20)
«Καὶ ἔλαόε Κύριος ὅ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασε,

καὶ ἔϑετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐργά-
᾿ 5» 5 Ὶ 3 »" , μι, - ,ὔ
- 53.Χ ᾿ ΡΣ ᾿
ξεσϑαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν»,
1. Πάλιν, εἰ δούλεσϑε, καὶ σήμερον τῆς ἀκολουϑίας τῶν»
χϑὲς εἰρημένων ἁψάμενοι, ἐντεῦϑεν ὑμῖν τὴν διδασκαλίαν τὴν
πνευματικὴν ὑφᾶναι σπουδάσομεν. Πολλὴ γὰρ καὶ τῶν πρόοσ-
φατον ἀναγνωσθέντων ἡ ἐγπεκρυμμένη δύναμις, καὶ προσή-
10 πει πρὸς τὸ άϑος ἡμᾶς καϑιέντας, καὶ ἅπαντα μετὰ ἀκρι-
δείας διερευνησαμένους τὸ ἐξ αὐτῶν καρπώσασϑαι, Εἶ γὰρ
οἱ τοὺς ἀπὸ τῆς ϑαλάσσης λίϑους εὑρίσκειν δουλόμενοι, τυ-
σοῦτον πόνον καὶ ταλαιπωρίαν ὑπομένουσι, τῇ τῶν ὑδάτωιν
ούμῃ ἑαυτοὺς ἐκδιδόντες, ἵνα τῶν σπουδαζομένων ἐπιτύχωσι,
15 πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς ἀκόλουθον συντεῖναι τὴν διάνοιαν», καὶ
τὰ ἐν τῷ ὄάϑει κατοπιτιεύσαντας τῶν εἰρημένων, οὕτω τῶν
Α μὲ - ἢ » - Ζ .“ --
τιμίων τούτων λίϑων ἐπιλαδέσϑαι. ᾿Αλλὰ μὴ δείσῃς, ἀγαπη-

τέ, ὀάϑος ἀκούων. Οὐ γάρ ἔστιν ἐνταῦϑα ὑδάτονν ἄτακτος φο-
θά, ἀλλὰ Πνεύματος χάοις καταυγάζουσα ἡμῶν τὴν διάνοιαν,
20 καὶ τὴν εὕρεσιν τῶν ζητουμένων μετ᾽ εὐκολίας ἡμῖν παρεχο-
μένῃ, καὶ πάντα πόνον ἐπικουφέζουσα. ᾿Εκείνων μὲν οὖν
τῶν λίϑων ἡ εὕρεσις οὐ σρόδρα ὥνησε τὸν ἐπιτυχόντα, πολ-
λάκις δὲ καὶ κατέδλαψε, καὶ μυρίων ναυαγίων ὑπόϑεοις αὖ-
τῷ γέγονε, καὶ οὐ τοσαύτην ἀπὸ τῆς εὑρέσεως ἑκαρπώσατο
ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ΄
(Γεν. 2, 15 - 20)
«Καὶ ἔλαθε Κύριος ὁ Θεός τὸν ἄνθρωπον, τὸν

ὁποῖον ἔπλασε, καὶ ἔδαλεν αὐτὸν μέσα εἰς τὸν
παράδεισον τῆς τρυφῆς, διὰ νὰ τὸν καλλιεργῇ
καὶ νὰ τὸν φυλάσσῃ».
1. Πάλιν, ἐὰν θέλετε, καὶ σήμερα ἀφοῦ ἀρχίσωμεν
μὲ τὴν συνέχειαν ἐκείνων ποὺ ἐλέχθησαν χθές, θὰ φρον-
τίσωμεν ἀπὸ ἐδῶ νὰ παρασκευάσωμεν τὴν πνευματικήν
σας διδασκαλίαν. Διότι εἶναι μεγάλη ἡ δύναμις, ποὺ εἶ-
ναι κρυμμένη εἰς τὰ ἀναγνωσθέντα προσφάτως καὶ πρέ-
πει, ἀφοῦ εἰσχωρήσωμεν εἰς τὸ θαθύ των νόημα καὶ νὰ
ἐξετάσωμεν ὅλα μὲ ἀκρίθειαν, νὰ ἀποκομίσωμεν τὸ ἐξ
αὐτῶν κέρδος. Διότι ἐάν ἐκεῖνοι, πού θέλουν νά ἀνα-
ζητοῦν πολυτίμους λίθους εἰς τὴν θάλασσαν, ὑπομένουν
τόσον πολλοὺς κόπους καὶ ταλαιπωρίας, ἐκθέτοντες τοὺς
ἑαυτούς των εἰς τὴν ὁρμὴν τῶν ὑδάτων, διὰ νὰ ἀποκτή-
σουν αὐτὰ ποὺ τοὐύς ἐνδιαφέρουν, πολύ περισσότερον
εἶναι ἐπόμενον νὰ ἐντείνωμεν ἐμεῖς τὴν διάνοιάν μας, καὶ ἀ-
φοῦ ἐξετάσωμεν καλά τὸ δαθύτερον νόημα τῶν λεχθέν-
τῶν, ἔτσι νὰ συλλάδωμεν τοὺς πολυτίμους αὐτοὺς λί-
θους. ᾿Αλλὰ μὴ φοθηθῇε, ἀγαπητέ, ὅταν ἀκούσῃς τὴν
λέξιν θάθος. Διότι δὲν ὑπάρχει ἐδῶ ἄτακτον ρεῦμα ὑ-
δάτων, ἀλλὰ ἡ χάρις: τοῦ Πνεύματος, ποὺ φωτίζει πλή-
ρως τὴν διάνοιάν μας καὶ μᾶς παρέχει μὲ εὐκολίαν τὴν
εὕρεσιν ἐκείνων ποὺ ζητοῦμεν καὶ ἀνακουφίζει κάθε
κόπον. Ἡ ἀνεύρεσις λοιπὸν ἐκείνων τῶν λίθων δὲν ὠ-
φέλησε πάρα πολὺ ἐκεῖνον ποὺ τοὺς ἐπέτυχε, πολλὰς
φορὰς δὲ καὶ τὸν ἔῤθλαψε πολύ, καὶ ἔγινεν αἰτία πολλῶν
ναυαγίων, καὶ δὲν ἀπεκόμισεν ἀπὸ τὴν εὕρεσιν τόσην εὐ-
352 ΙώανΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τὴν εὐφροσύνην, ὅσην μετὰ τὴν εὕρεοιν τὴν ἀηδίαν ὑπέμεινε

τοὺς τῶν ὀασκάνων ὀφθαλμοὺς ἀναπτερώσας καϑ' ἑαυτοῦ,
τοὺς πλεονέκτας διεγείρας εἰς τὸν κατ᾽ αὐτοῦ πόλεμον. Οὔ-
τῶς οὐ μόνον οὐδὲν ὄφελος εἰς τὸν δίον εἰσάγει τὸν ἡμέτε-
ρον ἡ ἐκείνων εὕρεσις, ἀλλὰ καὶ πολλῶν πολέμων ὑπόϑεσις
γίνεται. “ὕλη γάρ ἔστι πλεονεξίας, καὶ κάμινον ἄνάψασα
φιλαργυρίας, πολιορκεῖ τὴν ψυχὴν τῶν ἁλόντων. ᾿Επὶ δὲ
τῶν πνευματικῶν τούτων καὶ τιμίων οὐδέν ἔστι δεῖσαί τι τοι-
οὕτον, ἀλλὰ καὶ ὅ πλοῦτος ὃ ἐντεῦϑεν συλλεγόμενος ἄφατος,
10 καὶ ἢ ἡδονὴ ἀμάραντος, καὶ ἐκ πολλοῦ τοῦ περιόντος νικῶσα
πᾶσαν τὴν ἐκεῖϑεν προσγινομένην τοῖς ἀνϑοώποις εὐφροσύ-
γὴν. Καὶ τοῦτο ἄκουε τοῦ Δαυὶδ λέγοντος, ὅτι «ἘΕπιϑυμητὰ
τὰ λόγιά σου ὑπὲρ χρυσίον καὶ λίϑον τίμιον πολύν». Ὁρᾷς
πῶς τὰς τιμιωτέρας νομιζομένας τῶν ὑλῶν εἷς μέσον παρα-
15 γαγών, οὐ μόνον ταύτῃ τῇ συγκρίσει οὖκ ἠρκέσϑη, ἀλλὰ καὶ
προσέϑηκε, «Ἰ]ολύν», καὶ τότε τὴν ἐντεῦϑεν ἡμῖν ὑπεροχὴν
ἐδήλωσεν; «Ὑπὲρ χρυσίον», φησί, «ταὶ λίϑον τίμιον πολύν».
Οὐκ ἐπειδὴ τοσοῦτον μόνον ἐστὶν ἐπιϑυμητὰ τὰ ϑεῖα λόγια,
ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ταύτας μόνας τὰς ὕλας παρὰ τοῖς ἀνϑρώποις
20 εἶδε τὴν ἀνωτάτω προεδρίαν ἐχούσας, διὰ τοῦτο ταύτας πα-
ραγαγὼν εἰς μέσον, οὕτω τὴν ὑπεροχὴν ἔδειξε, καὶ τὴν ἔπι-
ϑυμία» τῶν τοῦ Πνεύματος λογίων σφοδροτέραν οὖσαν. Καὶ
ἵνα μάϑητε, ὅτι τοῦτο ἔϑος ἀεὶ τῇ ϑείᾳ Γραφῇ τοῖς αἰσϑητοῖς
παραθδάλλειν πράγμασι τὴν ἐντεῦϑεν ὠφέλειαν, καὶ οὕτω τὴν
25 ὑπεροχὴν ἐπιδείκνυσϑαι, ἄκουε καὶ τῶν ἑξῆς, ᾿Επήγαγε γοῦν:
«Καὶ γλυκύτερα ὑπὲρ μέλι καὶ κηρίον». Καὶ ἐνταῦϑα οὐκ
ἐπειδὴ τοσοῦτο μόνον ἐστὶ γλυκύτερα, οὐδὲ ἐπειδὴ τοσαύτην
παρέχειν δύναται τὴν ἡδονήν, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ οὐδὲν ἕτερον εἶχεν
ἐν τοῖς αἰσϑητοῖς παραδάλλειν τῇ ἡδονῇ τῶν ϑείων λογίων:
30 διὰ τοῦτο τούτων μνημονεύσας, οὕτω πάλιν τὴν ὑπεροχὴν ἕ-
Ἵ. Ψαλμ. 18, 11.

2. Ψαλμ. 18, Τί.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ’ 353
χαρίοτησιν, ὅσην ἀηδίαν ἐδοκίμασεν ὕστερα ἀπὸ τὴν

βῦρεσιν, ἀφοῦ ἐπροκάλεσε τὰ δλέμματα τῶν φθονερῶν
ὑναντίον του καὶ παρεκίνησε τοὺς πλεονέκτας εἰς τὸν
κατ' αὐτοῦ πόλεμον. ἔτσι ὄχι μόνον δὲν ὠφελεῖ καθό-
λου τὴν Ζωὴν μας ἡ ἀνεύρεσις ἑκείνων τῶν λίθων, ἀλ-
λὰ καὶ γίνεται αἰτία πολλῶν πολέμων. Διότι εἶναι ὕλη
πλεονεξίας καὶ ἀφοῦ ἀνάψῃ τὸν πόθον τῆς φιλαργυρίαα,
πολιορκεῖ τὴν ψυχὴν ἐκείνων ποὺ ἐκυρίευσεν. Εἰς τὰ πνευ-
ματικὰ ὅμως πράγματα καὶ εἰς τοὺς πολυτίμους λίθους
δὲν ὑπάρχει τίποτε τέτοιο νὰ φοδηθῆς, ἀλλὰ καὶ ὁ πλοῦ-
τος ποὺ συγκεντρώνεται ἀπὸ ἐδῶ εἶναι ἀνείπωτος καὶ ἡ
αὐχαρίστησις παντοτινὴ καὶ ἀφοῦ αὐξηθῇ πολύ, νικᾷ κάθε
χαρὰν ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὰ ὑλικὰ εἰς τοὺς ἀνθρώπους.
Καὶ ἄκουε αὐτὸ ἀπὸ τὸν Δαυΐδ. ὁ ὁποῖος λέγει, ὅτι «Τὰ
λόγια σου ἀξίζουν περισσότερον ἀπὸ τὸν χρυσὸν καὶ τοὺς
πολλοὺς πολυτίμους λίθους»". Βλέπεις πῶς ἀφοῦ ἔφερεν
ἐνώπιόν μας τὰ θεωρούμενα ὡς πολυτιμότερα ὑλικὰ ἀγα-
θά, ὄχι μόνον δὲν ἠρκέσθη εἰς αὐτήν τὴν σύγκρισιν, ἀλλὰ
καὶ ἐπρόσϑεσε, «Πολλούς», καὶ τότε μᾶς ἐφανέρωσε τὴν
ὑπεροχὴν ἀπὸ αὐτά; «Περισσότερον ἀπὸ τὸν χρυσόν, λέ-
γει, καὶ ἀπὸ πολλοὺς πολυτίμους λίθους». Ὄχι ἐπειδὴ εἰ-
ναι τόσον ἐπιθυμητὰ τὰ θεῖα λόγια, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶδε ὅτι
αὐτὰ μόνον τὰ ὑλικὰ ἀγαθὰ κατέχουν τὴν ἀνωτάτην ϑθέ-
σιν εἰς τὴν προτίμησιν τῶν ἀνθρώπων, δι᾽ αὐτὸ ἀφοῦ ἐπα-
ρουσίασεν αὑτὰ ἐνώπιόν μας, ἔτσι ἔδειξε τὴν ὑπεροχὴν
καὶ τὴν ἐπιθυμίαν τῶν λόγων τοῦ Πνεύματος νὰ εἶναι
ἰσχυροτέρα. Καὶ διὰ νὰ μάθετε, ὄὅτι αὐτὸ συνηθίζει πάντοτε
ἡ ᾿Αγία Γραφή, νὰ συγκρίνῃ πρὸς τὰ ὑλικὰ πράγματα τὴν
ὠφέλειαν πού προέρχεται ἀπὸ αὐτά, καὶ νὰ ἀποδεικνύῃ
ἔτσι τὴν ὑπεροχήν, ἄκουε καὶ τὰ ἑπόμενα. ᾿Επρόσθεσε
λοιπόν «Καὶ εἶναι γλυκύτερα ἀπὸ μέλι καὶ κηρήθρα»᾽.
Καὶ ἐδῶ ὄχι ἐπειδὴ εἶναι μόνον τόσον γλυκύτερα, οὔτε
ἐπειδὴ ἠμποροῦν νὰ παρέχουν τόσον μεγάλην εὐχαρίστη-
σιν, ἀλλὰ ἐπειδὴ δὲν εἶχε τίποτε ἄλλο ἀπὸ τὰ αἰσθητὰ
πράγματα νὰ συγκρίνῃ μὲ τὴν εὐχαρίστησιν τῶν θείων λό-
γων. Δι᾿ αὐτὸ ἀφοῦ ἐμνημόνευσεν αὐτά, ἔτσι πάλιν ἔδωσε
23
δωκε, καὶ τὴν ἡδονὴν πλείονα ἔφησεν εἶναι τῶν πνευματικῶν»

- διδαγμάτων. “Τῷ αὐτῷ κανόνι εὑρήσεις καὶ τὸν Χριστὸν
ἐν τοῖς εὐαγγελίοις κεχρημένον. “Οιτε γὰρ τοῖς μαϑηταῖς
διελέγετο, καὶ ἐπιϑυμοῦσι μαϑεῖν τὴν ἑρμηνείαν τῆς παρα-
5 δολῆς. τοῦ σπείραντος τὸ καλὸν σπέρμα ἐν τῷ ἀγρῷ, καὶ
τοῦ ἐχϑροῦ τοῦ τὰ ζιζάνια ἀναμέσον τοῦ σίτου ἐπεμθαλόντος,
κατὰ μέρος πᾶσαν διέλυσε τὴν παραδολήν, εἴπὼν τίς ἦν ὃ
τὸ καλὸν» σπέρμα σπείρας, καὶ τίς ὃ ἀγοός, καὶ τίνα ἐστὶ
τὰ ζιζάνια, καὶ τίς ὁ ταῦτα κατασπείρας, καὶ τίνες οἱ ϑερί-
10 ζογτες, καὶ τίς ὅ ϑερισμός, καὶ ὅτε πάντα σαφῶς αὐτοῖς ἔξε-
κάλυψε τότε φησίν: «Οἱ δίκαιοι ἐκλάμφουσιν ὡς ὃ ἥλιος
ἐν τῇ ὀασιλείᾳ τοῦ Πατρὸς αὐτῶν»" οὖκ ἐπειδὴ τοσαύτην
μόνην τὴν λαμπηδόνα ἕξουσιν οἱ δίκαιοι, ἀλλὰ δεικνὺς ὅτι
πολλῷ μείζονα' τοσαύτην δὲ εἶπεν, ἐπειδὴ μείζονα ταύτης
15 εἰχόνα ἐν τοῖς ὁρωμένοις οὐκ ἦν εὑρεῖν. 'Επειδὰν οὖν τι
τοιοῦτον ἀκούσωμεν, μὴ μέχρι τῶν λεγομένων ἐναπομείνωμεν,
ἀλλὰ ἀναλογιζώμεϑα ἀπὸ τῶν αἰσϑητῶν καὶ δρωμένων τῶν
᾿πγευμὰατικῶν μάλιστα τὴν ὑπεροχήν. ΕἾ τοίνυν καὶ τὴν ἐπι-
ϑυμίαν σφοδροτέραν ἐστὶν ἐνταῦϑα εὑρεῖν, καὶ τὴν ἡδονὴν
20 ἀκριδεστέραν (ϑεῖα γάρ ἔστι τὰ λόγια καὶ πνευματικά, καὶ
πολλὴν δυνάμενα τίκτειν τῇ ψυχῇ τὴν εὐφροσύνην τὴν πνευ-
ματικήν), μετὰ πολλοῦ τοῦ πόϑου, καὶ σφοδρᾶς τῆς ἐπιϑυμίας
τὰς ἀκοὰς ὑπέχωμεν τοῖς λεγομένοις, ἵνα τὸν ἀληϑῆ πλοῦτον
ἐντεῦϑεν ἑαυτοῖς πεσιποιηοάμενοι, καὶ πρὸς τὴν κατὰ Θεὸν
25 φιλοσοφίαν πολλὰ δεξάμενοι τὰ σπέρματα, οὕτως οἴκαδε ἄ-
γαχωρῶμεν.
3. ᾿Ακούσωμεν τοίνυν τίνα ἐστὶ τὰ σήμερον ἀναγνωσϑέν-
τα ἀλλὰ συντείνατέ μοι τὴν διάνοιαν, καὶ πᾶσαν οᾳϑυμίαν
ἀποτιναξάμενοι, καὶ φοοντίδα διωτικήν, οὕτω τοῖς λεγομένοις
30 προσέχετε ϑεῖοι γάρ εἶσι νόμοι ἄνωϑεν ἐκ τῶν οὐρανῶν
κατενεχϑέντες διὰ τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν. Εἰ γὰρ ὄασι-
3. Ματθ. 13,.24- 30 ἡ διήγησις τῆς. παραθολῆς καὶ 13, 36- 43

ἡ ἑρμηνεία της.
4. Ματϑ. 13,43.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ΄ 355
τὴν ὑπεροχὴν καὶ εἶπεν, ὄτι ἡ εὐχαρίστησις τῶν πνευματι-

κῶν διδασκαλιῶν εἶναι μεγαλυτέρα. Τὸν ἴδιον κανόνα θὰ
συναντήσης νὰ χρησιμοποιῇ καὶ ὁ Χριστὸς εἰς τὰ εὐαγ-
γέλιο. Διότι ὄταν ὡμιλοῦσε πρὸς τοὐς μαθητάς καὶ ἐζήτη-
σᾶν νὰ μάθουν τὴν ἐξήγησιν τῆς παραβολῆς τοῦ σπορέ-
ὧδ᾽, ποὺ ἔσπειρε τὸν καλὸν σπόρον εἰς τὸ χωράφι, καὶ
τοῦ ἐχθροῦ, ποὺ ἔθαλε τὰ ζιζάνια ἀνάμεσα εἰς τὸ σιτάρι,
ἐξήγησεν ὅλην τὴν παραβολὴν λεπτομερειακά, λέγων ποῖος
ἦτο ὁ σπορέας τοῦ καλοῦ σπόρου, καὶ ποῖον τὸ χωράφι,
καὶ ποῖα εἶναι τὰ Ζιζάνια, καὶ ποῖος εἶναι ὁ σπορέας αὐτῶν,
καὶ ποῖοι οἱ θερισταί, καὶ ποῖος ὁ θερισμός, καὶ ὅταν ἀπε-
κάλυψε μὲ σαφήνειαν αὐτά, τότε λέγει᾽ «Οἱ δίκαιοι θὰ
λάμψουν ὡσὰν ὁ ἥλιος εἰς τὴν βασιλείαν τοῦ Πατρός
των», ὄχι διότι θὰ ἔχουν τόσην μόνον λαμπρότητα οἱ
δίκαιοι, ἀλλὰ διὰ νὰ ἀποδείξῃ ὅτι θὰ ἔχουν πολύ μεγαλυ-
τέραν᾽ εἶπε δὲ τόσον μεγάλην, διότι δὲν ἦτο δυνατὸν νὰ
εὑρῇ κανεὶς μεταξὺ τῶν αἰσθητῶν πραγμάτων μεγαλυτέ-
ραν εἰκόνα ἀπὸ αὐτήν. “Ὅταν λοιπὸν ἀκούσωμεν κάτι τέ-
τοιο, ἂς μὴ περιορισθοῦμεν μόνον εἰς τὰ λεγόμενα, ἀλλὰ
ἂς ἀναλογιζώμεθα ἀπὸ τὰ αἰσθητὰ καὶ ὀρατὰ πράγματα
τὴν ὑπεροχὴν κυρίως τῶν πνευματικῶν. ᾿Εάν λοιπὸν εἶναι
δυνατὸν νὰ εὑροῦμεν ἐδῶ καὶ τὴν ἐπιθυμίαν ἰσχυροτέραν
καὶ τὴν εὐχαρίστησιν ἀκριθεστέραν (καθόσον τὰ λόγια εἶ-
ναι θεῖα καὶ πνευματικά, καὶ ἠμποροῦν νὰ προκαλοῦν με-
γάλην πνευματικὴν χαρὰν εἰς τὴν ψυχήν), ἂς προσέχω-
μεν εἰς τὰ λεγόμενα μὲ πολύν πόθον καὶ μεγάλην ἐπιθυ-
μίαν, ὥστε ἀφοῦ ἀποκτήσωμεν ἀπὸ ἐδῶ τὸν ἀληθινόν
πλοῦτον διὰ τὸν ἑαυτόν μας καὶ ἀφοῦ δεχθοῦμεν πολλά
σπέρματα διὰ τὸν κατὰ Θεὸν τρόπον ζωῆς, ἂς ἐπιστρέφω-
μεν ἔτσι εἰς τὰ σπίτια μας.
2. Ας ἀκούσωμεν λοιπὸν ποῖα εἶναι αὐτὰ ποὺ ἀνεγνώ-
σθησαν σήμερα. ᾿Εντείνατε ὅμως, παρακαλῶ, τὸν νοῦν καὶ
ἀφοῦ ἀποθδάλετε κάθε ἀδιαφορίν καὶ θιωτικὴν μέριμναν,
νὰ προσέχετε ἔτσι εἰς τὰ λεγόμενα, διότι εἶναι θεῖοι νόμοι
ποὺ ἀπὸ τοὺς οὐρανούς ἑστάλησαν διὰ τὴν ἰδικήν μας σω-
τηρίαν. Διότι ἐάν γίνεται μεγάλη ἡσυχία, ὅταν ἀναγινώ-
356, ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
λικῶν γραμμάτων ἀναγινωσκομένων πολλὴ γίνεται ἡ ἡσυχία,

᾿ καὶ πᾶς ϑόρυδος, καὶ ταραχὴ ἐκποδών͵ πάντων συντεταμέ-
εϑαις ταῖς ἀκοαῖς ἑστώτων καὶ ἐπιϑυμούντων ἀκοῦσαι, τίνα
ἐστὶν ἃ δηλοῖ τὰ γράμματα τὰ δασιλικά, καὶ κίνδυνος μέγιστος
ἕπεται τῷ κἂν πρὸς ὁραχὺ ϑορυδήσαντι, καὶ διακόψαντι τῶν
ἀναγινωσκομένων αὴν ἀκολουϑίαν πολλῷ μᾶλλον ἐνταῦϑα με-
τὰ φόδου καὶ τρόμου ἑσιάναι δεῖ, καὶ πολλὴν παρέχειν τὴν
σιγήν, καὶ τῶν λογισμῶν τὴν ταραχὴν φυγαδεύειν, ἵνα καὶ
συνιέναι δυνηϑῆτε τὰ λεγόιιενα, καὶ τῆς ὑπακοῆς ἀποδεξάμε-
10 εγὸς ὑμᾶς ὁ δασιλεὺς τῶν οὐρανῶν, μειζόνων καταξιώσῃ τῶν
δωρεῶν. Ιδωμεν τοίνυν τί διδάσκει ἡμᾶς καὶ νῦν ὃ μακάριος
Μωῦοῆς, οὐκ οἰκείᾳ γλώττῃ μόνον ταῦτα λέγων, ἀλλ᾽ ὑπὸ
τῆς τοῦ Πνεύματος χάριτος ἐνηχούμενος. «Καὶ ἔλαδε», φη-
σΐν, «Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασε». Καλῶς
15 εὐθέως ἐκ προοιμίων τὰ δύο τέϑεικεν' οὐδὲ γὰρ εἶπε, «Κύ-
θιοφ», καὶ ἐσίγησεν, ἀλλὰ προσέϑηκε, «(Ο Θεός», λανϑάνον
τι καὶ κεκρυμμένον ἐντεῦϑεν ἡμᾶς διδάσκων, ἵνα εἰδέναι ἔ-
χώμεν, ὅτι κἄν τε Κύριον ἀκούσωμεν, κἄν τε Θεόν, οὐδεμία
ἂν τοῖς ὀνόμασίν ἔστι διαφορά, Τούτου δὲ νῦν οὐχ ἁπλῶς
20 ἐμνημόνευσα, ἀλλ᾽ ἵνα ὅταν ἀκούσῃς Παύλου λέγοντος, «Εἰς
Θεὸς ὁ Πατήρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα, καὶ εἷς Κύριος ᾿Ιησοῦς Χρι-
σιός, δι’ οὗ τὰ πάντα», μὴ νομίσῃς διαφορὰν εἶναι ἐν ταῖς
λέξεσι, καὶ τὴν μὲν μεῖζόν τι δηλοῦν, τὴν δὲ ἔλατιον. Διὰ
τοῦτο καὶ ἀδιαφόρως ἡ Γραφὴ τούτοις κέχρηται τοῖς ὀνό-
25 μασιν, ἵνα μὴ ἐξῇ τοῖς φιλονείκως διακειμένοις τὸ ἐξ οἱ-
μξίας ὑπονοίας ἐπεισφέρειν τῇ τῶν δογμάτων ὀρϑότητι. Καὶ
ἵνα μάϑῃς ὡς οὐδὲν τῶν τοιούτων παρατετηρημένως καὶ ἄ-
ποκεχληρωμένως φϑέγγεται ἡ ϑεία Γραφή, ἐξ αὐτοῦ τοῦ
νῦν λεγομένου σκόπει μετὰ ἀκριδείας. «Καὶ ἔλαδε», φησί,
30 «Κύριος ὁ Θεός». Περὶ τίνος τοῦτο δούλεται εἰρῆσϑαι ὃ αἷρε-
τικός; Περὶ τοῦ Παιρὸς μόνου; “Ἄκουε τοίνυν Παύλου 1έ-
γοντος, «Εἷς Θεὸς ὁ Πατήρ, ἐξ οὗ τὰ πάντα, καὶ Εἷς Κύ-
5. Α΄ Κορ. 8, 6.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΔ΄ 3557
οκωνται αἱ θασιλικαὶ διαταγαί, καὶ κάθε θόρυθος καὶ ταρα-

Χὴ ἀπομακρύνεται, ἐνῷ ὅλοι στέκονται μὲ μεγάλην προσο-
χὴν καὶ ϑέλουν νὰ ἀκούσουν, τί δηλώνουν αἱ θασιλικαὶ
διαταγαί, καὶ ἐπικρέμαται μέγιστος κίνδυνος δι᾽ ἐκεῖνον,
ποὺ θὰ θορυθήσῃ ἔστω καὶ ὀλίγον καὶ θὰ διακόψῃ τὴν
συνέχειαν τῆς ἀναγνώσεως, κατὰ πολὺ περισσότερον πρέ-
πει νὰ στέκεσθε ἐδῶ μὲ φόβον καὶ τρόμον, καὶ νὰ τηρῆτε
μεγάλην ἡσυχίαν, καὶ νὰ ἀπομακρύνετε τὴν ταραχὴν τῶν
᾿σκέψεών σας, διὰ νὰ ἠμπορέσετε καὶ τὰ λεγόμενα νὰ κα-
ταλάθετε καὶ ἀφοῦ δεχθῇ τὴν ὑπακοήν σὰς ὁ Βασιλεὺς
τῶν Οὐρανῶν νὰ σᾶς ἀξιώσῃ μεγαλυτέρων δώρων. "Ας
ἰδοῦμεν λοιπὸν τί: μᾶς διδάσκεικαὶ τώρα ὁ μακάριος Μωυ-
σῆς, λέγων αὐτὰ ὄχι μόνον μὲ τὴν ἰδικήν του γλῶσσαν
ἀλλὰ φωτιζόμενος ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Πνεύματος. «Καὶ
ἔλαδε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον
ἔπλασε». Καλῶς ἑτοποθέτησεν ἀμέσως ἀπὸ τὴν ἀρχὴν τὰ
δύο, διότι δὲν εἶπε, «Κύριος», καὶ ἐσιώπησεν, ἀλλὰ ἐπρόσ-
θεσεν, «Ὁ Θεός», διδάσκων ἡμᾶς ἀπὸ ἐδῶ κάτι κρυφὸν
καὶ Κρυμμένον, διὰ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ γνωρίζωμεν, ὅτι εἴτε
ἀκούσωμεν Κύριον, εἴτε Θεόν, δὲν ὑπάρχει καμμία δια-
φορὰ εἰς τὰ ὀνόματα. Δὲν τὸ ἀνέφερα δὲ αὐτὸ τώρα ἀ-
πλῶς, ἀλλὰ ὥστε ὅταν ἀκούσῃς τὸν Παῦλον νὰ λέγῃ
«Ἕνας ὁ Θεός, ὁ Πατήρ, ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἔγιναν τὰ πάντα,
καὶ ἔνας Κύριος, ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός, διὰ τοῦ ὁποίου ἔγι-
ναν ὄὅλα»᾽", νὰ μὴ νομίσῃς ὅτι ὑπάρχει διαφορὰ εἰς τὰς λέ-
εις, καὶ ὅτι ἡ μία -δηλώνει κάτι μεγαλύτερον, ἡ ἄλλη δὲ
μικρότερον. Δι᾿ αὐτὸ καὶ ἡ Γραφὴ χρησιμοποιεῖ τὰ ὀνόμα-
τα αὐτὰ χωρὶς διάκρισιν, διὰ νὰ μὴ ἐπιτρέψῃ εἰς τούς
ἐχθρικῶς διακειμένους νὰ προσθέτουν εἰς τὴν ὀρθότητα
τῶν δογμάτων τἀς ἰδικάς των σκέψεις. Καὶ διά νὰ μάθῃς
ὄτι τίποτε τέτοιο δὲν λέγει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ χωρὶς προσοχὴν
καὶ ἀπερίσκεπτα, πρόσεξε ἀπὸ αὐτὸ ποὺ λέγεται τὡρα.
«Καὶ ἔλαθε», λέγει, «Κύριος ὁ Θεός». Διὰ ποῖον θέλει νὰ
ἔχῃ λεχθῆ αὐτὸ ὁ αἱρετικός; Διὰ τὸν Πατέρα μόνον;
Καλῶς. ΓΑκουε λοιπὸν τὸν Παῦλον, ὁ ὁποῖος λέγει, «"Ἔ-
νας ὁ Θεός, ὁ Πατήρ, ἀπὸ τὸν ὁποῖον ἔγιναν
τὰ πάντα,
-358 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
οίος ᾿Ιησοῦς Χριστός, δι᾽ οὗ τὰ πάντα». Ορᾷς πῶς τό, Κύ-

οἷος, ὄνομα τῷ Υἱῷ προσένειμε; Τί ἂν οὖν εἴποιεν τήν,
Κύριος, προσηγορίαν μείζονα εἶναι τῆς, Θεός; ρᾶτε ὅσον
τὸν ἄτοπον, καὶ ὅση τῆς ὀλασφημίας ἡ ἐπίτασις. “Ὅταν γὰρ
5. μὴ δούληταί τις ἀνέχεσϑαι κατακολουϑεῖν τῷ κανόνι τῆς ϑείας
Γραφῆς, ἀλλὰ τοῖς οἰκείοις λογισμοῖς ἐϑέλοι διδόναι χώραν,
ταράττει τὴν διάνοιαν, καὶ λογομαχίας καὶ ζητήσεις ἄπεράν-
τους ἐπιφέρει τῇ ὑγιεῖ τῶν δογμάτων ὀρϑότητι. «Καὶ ἔλα-
ὅδ», φησίν, «Κύριος ὃ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλαοε, καὶ
10 ἔϑετο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυφῆς, ἐογάζεσϑαι αὐτὸν
καὶ φυλάσσει»», ὍὍρα πόσῃ κέχρηται προνοίᾳ περὶ τὸν δη-
μιουργηϑέντια ἄνϑρωπον. ᾿Επειδὴ γὰρ χϑὲς ἐδίδαξεν ἡμᾶς
ὅ μακάριος Μωῦσῆς λέγων, ὅτι «Εφύτευσεν ὃ Θεὸς τὸν
παράδεισον, καὶ ἔϑετο ἐκεῖ τὸν ἄνϑρωπον»" ἀντὶ τοῦ, ἔδου-
15 λήϑη ἐκεῖ αὐτὸν ἔχει τὸ οἴκητήριον, καὶ ἐνδιαιτᾶοϑαι τῇ
ἀπολαύσει τοῦ παραδείσου: σήμερον πάλιν δείκνυσιν ἡμῖν τὴν
ἄφατον τοῦ Θεοῦ φιλανϑοωπίαν, ἣν περὶ αὐτὸν ἐπιδείκνυται,
παὶ ἐπαναλαμόάνων τὸν λόγον φησίέ' «Καὶ ἔλαδε Κύριος ὁ
Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασε, καὶ ἔϑετο αὐτὸν ἐν τῷ πα-
20 ραδείσῳ τῆς τρυφῆς». Οὐχ ἁπλῶς εἶπεν, (Ἐν τῷ παραδεί-
σῳ», ἀλλὰ προσέϑηκε, «Τῆς τρυφῆς», ἵνα τὴν ὑπερδάλλου-
σαν ἡδονήν͵ ἧς ἀπήλαυεν ἔπ τῆς αὐτόϑι οἰκήσεως, ἐμφήνῃ
ἡμῖν' καὶ εἰπών, «ἔϑειο αὐτὸν ἐν τῷ παραδείσῳ τῆς τρυ-
φῆς», φησίν, ὠΕργάζεσϑαι αὐτὸν καὶ φυλάσσειν». Πολλῆς
25 καὶ τοῦτο κηδεμονίας. ᾿Επειδὴ γὰρ τρυφῆς ἅπάοης ἐπεπλή-
θρωτο ἡ αὐτόσι διαγωγή, καὶ τὴν ἀπὸ τῆς ϑέας τέρψιν ἔχουσα,
καὶ τὴν ἀπὸ τῆς ἀπολαύσεως εὐφροσύνην, ἵνα μὴ ἀποσκιρτήσῃ
ἐκ τῆς ὑπερδαλλούσης ἀνέσεως ὃ ἄνδρωπος (Πᾶσαν γὰρ τὴν
κακίαν ἐδίδαξε, φησίν, ἡ ἀργία), διὰ τοῦτο προσέταξεν αὖ-
830 τὸν ἐργάζεσθαι καὶ φυλάσσειν. Τί οὖν, φησί, τῆς παρ᾽ αὐτοῦ
θ. Γεν. 3, 8.
7. Σοφ. Σειρ. 33,28.
τ ὉΜΊΙΛΤΑ [Δ΄ ᾿. 359
καὶ ἕνας ὁ Κύριος, ὁ ᾿Ιησοῦς Χριστός, διὰ τοῦ ὁποίου ἔγι-

ναν ὅλα». Βλέπεις πῶς τὴν ὀνομασίαν Κύριος, ἀπέδωσεν
εἰς τόν Υἱόν; Τί χοιπὸν θὰ εἰποῦν, ὅτι ἡ ὀνομασία «Κύριος»
εἶναι μεγαλυτέρα ἀπὸ τὴν ὀνομασίαν «Θεός»; Προσέχετε
πόση εἶναι ἡ ἀνοησία καὶ πόση ἡ ἐπέκτασις τῆς θλασφη-
μίας. Διότι ὅταν κανεὶς δὲν θέλῃ νὰ ἀκολουθῇ πιστά τὸν
κανόνα τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς, ἀλλὰ τὰς ἰδικάς του σκέψεις,
ταράσσει τὸν νοῦν του καὶ προκαλεῖ λογομαχίας καὶ ἀνα-
ζητήσεις ἀτελειώτους εἰς τὴν ὀρθότητα τῶν ὑγιῶν δογμά-
των. «Καὶ ἔλαβε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁ-
ποῖον ἔπλασε, καὶ ὄδαλεν αὐτὸν μέσα εἰς τὸν παράδεισον
τῆς τρυφῆς, διὰ νὰ τὸν καλλιεργῇ καὶ νὰ τὸν φυλάσσῃ».
Πρόσεχε πόσην φροντίδα ἐπιδεικνύει διὰ τὸν δημιουργη-
θέντα ἄνθρωπον. ᾿Επειδὴ λοιπὸν μᾶς ἐδίδαξε χθὲς ὁ μα-
κάριος Μωυσῆς λέγων, ὄτι «᾿Εφύτευσεν ὁ Θεὸς τὸν πα-
ράδεισον καὶ ἔθεσεν ἐκεῖ τὸν ἄνθρωπον»", ἀντὶ τοῦ, ἡ-
θέλησεν ἐκεῖ νὰ ἔχῃ τὴν κατοικίαν αὐτὸς καὶ νὰ ζῇ μέσα
εἰς τὴν ἀπόλαυσιν τοῦ παραδείσου, πάλιν μᾶς δεικνύει σή-
μερα τὴν ἄπειρον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπιδεικνύει
δι᾽ αὐτόν, καὶ ἐπαναλομδάνων τὰ ἴδια λόγια, λέγει᾽ «Καὶ
ἔλαθε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον ἔπλασε,
καὶ ἔθαλεν αὐτὸν μέσα εἰς τὸν παράδεισον τῆς τρυφῆσ».
Δὲν εἶπεν ἁπλῶς, «Μέσα εἰς τὸν παράδεισον», ἀλλὰ
ἐπρόσθεσε, «Τῆς τρυφῆοσ», διὰ νὰ μᾶς φανερώσῃ τὴν ὑπερ-
βολικὴν εὐχαρίστησιν, τὴν ὁποίαν ἀπελάμθανε ἀπὸ τὴν
διαμονήν του εἰς αὐτόν. Καὶ ἀφοῦ εἶπεν, «Ἔθαλεν αὐτὸν
μέσα εἰς τὸν παράδεισον τῆς τρυφῆο», λέγει, «Νὰ τὸν καλ-
λιεργῇ καὶ νὰ τὸν φυλάσσῃ». Καὶ αὐτὸ εἶναι ἀπόδειξις με-
γάλης φροντίδος. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἡ ζωή του ἐδῶ ἦτο γε-
μάτη ἀπὸ κάθε ἀπόλαυσιν, μὲ τὸ νὰ ἔχῃ καὶ τὴν εὐχαρί-
στηῆσιν ἀπὸ τὴν θέαν τοῦ παραδείσου καὶ τὴν χαρὰν ἀπὸ
τὴν ἀπόλαυσιν τῶν εὐρισκομένων μέσα εἰς αὐτόν, διὰ νὰ
μὴ ἀπομακρυνθῇ ὁ ἄνθρωπος ἀπὸ τὴν ὑπερθολικὴν ἀνά-
παυσιν (Διότι λέγει ἡ Γραφή, «Ἢ ἀργία εἶναι διδάσκαλος
κάθε κακίας»7), δι᾽ αὐτὸ τόν ἐπρόσταξε νὰ καλλιεργῇ καὶ
νὰ φυλάσσῃ τὸν παράδεισον. Τί λοιπόν, θὰ εἰπῇ κανείς,
:8360 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἐπιμελείας ἐδεῖτο ὃ παράδεισος; Οὐ τοῦτο λέγω, ἀλλ᾽ ἐδου-

λήϑη τέως μικράν τινα καὶ σύμμειρον αὐτὸν ἔχειν μέρι-
μναν περί τὲ τὴν φυλακήν, περί τε τὴν ἐργασίαν. Εἶ γὰρ
πόνου παντὸς ἦν ἀπηλλαγμένος, εὐθὺς ἀπέκλινεν ἂν πρὸς ρᾳ-
ϑυμίαν πολλῇ κεχρημένος ἀνέσει' νῦν δὲ ἐργαζόμενος ἔργα-
σίαν ἀνώδυνόν τινα, καὶ ταλαιπωρίας ἐκτός, σωφρονέστερον
ἂν διετέϑη. Καὶ τὸ εἰπεῖν δέ, ὅτι «Φυλάσσειν», οὐχ ἁπλῶς
πρόσκειται, ἀλλὰ συγκατάδασίς ἔστι τῶν ρημάτων, ἵνα ὅλως
εἰδέναι ἔχῃ, φησίν, ὅτι ὑπόκειταί τινι δεσπότῃ τῷ τὴν το-
σαύτην ἀπόλαυσιν αὐτῷ χαρισαμένῳ, καὶ μετὰ τῆς ἀπολαύ-
σεως τὴν φυλακὴν ἐπιτρέψαντι. Πάντα γὰρ ποιεῖ ὃ Θεὸς καὶ
πραγματεύεται διὰ τὴν ὠφέλειαν τὴν ἡμετέραν, καὶ μετὰ
τούτου καὶ τὴν ἀπόλαυσιν καὶ τὴν ἄνεσιν δωρεῖται. Εἰ γὰρ
διὰ τὴν ὑπερόάλλουσαν αὐτοῦ φιλανϑρωπίαν, καὶ πρὶν ἡμᾶς
παραγαγεῖν τὰ ἀπόρρητα ἐκεῖνα ἡμῖν ἀγαθὰ ηὐτρέπισε, κα-
ϑὼς αὐτὸς λέγει" «Δεῦτε οἱ εὐλογημένοι τοῦ Πατρός μον,
κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν δασιλείαν πρὸ καταόο-
λῆς κόσπουν»" τιολλῷ μᾶλλον τὰ ἐνταῦϑα πάντα μετὰ δαψιλεί-
ας παρέξει.
20 8. ᾿Επεὶ οὖν τοσαύτας εὐεργεσίας εἷς τὸν δημιουργηϑέν-
τα κατέϑετο, πρῶτον ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι παραγα-
γὼν αὐτόν, καὶ ἀπὸ τοῦ χοὸς σῶμα διαπλάσσαι καταξιώσας,
καὶ μετὰ ταῦτα τὸ κυριώτερον, τὴν ψυχὴν τὴν ἀσώματον διὰ
τοῦ ἐμφυσήματος χρησάμενος, εἶτα τὸν παράδεισον γενέσϑαι
25 κελεύσας, καὶ ἐκεῖ αὐτὸν ἐνδιαιτᾶσθαι προστάξας, μετὰ ταῦτα
πάλιν καϑάπερ πατὴρ φιλόστοργος παιδὶ νέῳ πολλῆς ἀδείας
καὶ ἀνέσεως ἀπολαύοντι, ὥστε μὴ ἀποσκιρτῆσαι, μικράν τινα
καὶ σύμμετρον ἐπινοεῖ φροντίδα, οὕτω καὶ ὃ Δεσπότης Θεὸς
τῷ ᾿Αδὰμ τὴν ἐργασίαν καὶ τὴν φυλακὴν ποοσέταξεν, ἵνα
30 μετὰ τῆς τρυφῆς τῆς πολλῆς, καὶ τῆς ἀδείας, καὶ τῆς ἀνέ-
8. Ματθ. 25, 34.

ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ᾿ 3651
ὁ παράδεισος ἐχρειάζετο τὴν ἰδικήν του φροντίδα; Δὲν

ἐννοῶ αὐτό, ἀλλὰ ἠθέλησε κατὰ πρῶτον νὰ ἔχῃ αὐτὸς
κάποιαν μικρὰν καὶ ἀνάλογον φροντίδα καὶ διὰ τὴν φὐύλα-
ξιν καὶ διὰ τὴν ἐργασίαν. Διότι ἐὰν ἦτο ἀπηλλαγμένος ἀπὸ
κάθε κόπον, ἀμέσως θὰ ἐξετρέπετο πρὸς τὴν ἀδιαφορίαν,
ἐπειδὴ εἶχε μεγάλην ἄνεσιν τὠρα ὅμως ἀσχολούμενος
μὲ κάποιαν ἀνώδυνον καὶ χωρὶς ταλαιπωρίας ἐργασίαν,
θὰ ἐγίνετο περισσότερον σώφρων. Καὶ τὸ νὰ εἰπῇ δέ, «Νὰ
φυλάσσῃ», δὲν προστίθεται ἁπλῶς, ἀλλὰ εἶναι συγκατάθα-
σις τῶν λέξεων, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ γνωρίζῃ τελείως, λέγει,
ὅτι εἶναι κάτω ἀπὸ κάποιον κύριον, ὁ ὁποῖος ἐχάρισεν εἰς
αὐτὸν τὴν τόσον μεγάλην ἀπόλαυσιν, καὶ μαζὶ μέ τὴν ἀπό-
λαυσιν τοῦ ἐνεπιστεύθη τὴν φύλαξιν τοῦ παραδείσου. Τὰ
πάντα λοιπὸν κάνει καὶ ἐπιχεῖρεῖ ὁ Θεὸς διὰ τὴν ἰδικήν
μας ὠφέλειαν, καὶ μαζὶ μὲ αὐτὸ χαρίζει καὶ τὴν ἀπόλαυ-
σιν καὶ τὴν ἄνεσιν. Διότι ἐὰν ἐξ αἰτίσε τῆς ὑπερθολικῆς
του φιλανθρωπίας καὶ προτοῦ νὰ μᾶς δημιουργήσῃ ἡτοίμσ-
σεν εἰς ἡμᾶς τὰ ἀπόρρητα ἐκεῖνα ἀγαθά, καθὼς ὁ ἴδιος
λέγει «Ἐλᾶτε σεῖς, ποὺ εἶσθε εὐλογημένοι ἀπὸ τὸν Πατέ-
ρα μου, λάθετε ὡς κληρονομίαν τὴν δθασιλείαν, ποὺ ἔχει
ἑτοιμασθῆ διὰ σᾶς, ἀφ᾽ ὅτου ἐθεμελιώνετο ὁ κόσμοκ»",
πολὺ περισσότερον θὰ μᾶς χορηγήσῃ μὲ ἀφθονίαν ὅλα τὰ
ἀγαθὰ τῆς παρούσης Ζωῆα.
3. ᾿Αφοῦ λοιπόν τόσον πολλὰς εὐεργεσίας ἔκαμεν εἰς
τὸν δημιουργηθέντα ἄνθρωπον, κατὰ πρῶτον ἔφερεν αὐ-
τὸν ἀπὸ τὸ μηδὲν εἰς τήν ὕπαρξιν, καὶ τὸν ἐθεώρησεν ἄ-
ξιον νὰ διαπλάσῃ τὸ σῶμα τοῦ ἀπὸ τὸ χῶμα, καὶ ὕστερα
ἀπὸ αὐτὰ τό κυριώτερον, ἐχάρισε μὲ τὸ φύσημά του τὴν
ἄυλον ψυχὴν εἰς αὐτόν, κατόπιν διέταξε νὰ γίνῃ ὁ παρά-
δεισος καὶ ἐπρόσταξε νὰ Ζῇ ἐκεῖ αὐτός, μετὰ πάλιν ὡσὰν
φιλόστοργος πατέρας εἰς τὸ νέον παιδί, ἐπειδὴ ἀπολαμβθά-
νεὶ μεγάλην ἀσφάλειαν καὶ ἄνεσιν, διὰ νὰ μὴ ἀπομακρυν-
θῇ, ἀναθέτει κάποιαν μικρὰν καὶ ἀνάλογον φροντίδα.
“Ἔτσι καὶ ὁ Δεσπότης Θεὸς ἐπρόσταξεν εἰς τόν ᾿Αδὰμ
τὴν ἐργασίαν καὶ τὴν φύλαξιν, ὥστε μαζὶ μὲ πολλὴν ἀπὸ-
λαυσιν, τὴν ἀσφάλειαν καὶ τὴν ἄνεσιν, νὰ ἔχῃ καὶ τὰ δύο
σεως, ἠρέμα πως ἔχῃ ταῦτα ἀμφότερα ἐγκόπτοντα αὐτοῦ τὴν

εἷς τὸ πρόσω φοράν. Ταῦτα μὲν οὖν τὰ ἤδη ὑπάρξαντα τῷ
δημιουργηϑέντι: τὰ δέ γε ἑξῆς ἐπαγόμενα πάλιν πολλὴν καὶ
ὑπερθάλλουσαν ἡμῖν ἐϊαραίνει τὴν περὶ αὐτὸν φιλανϑρωπίαν,
τήν τε συγκατάδασιν, ἣν διὰ τὴν οἰκείαν ἀγαθότητα ἐπιδεί-
κγυται. Τί γάρ φησιν ἡ Γραφή; «Καὶ ἐνετείλατο Κύριος
ὅ Θεὸς τῷ ᾿Αδάμ». ᾿Ιδοὺ πάλιν καὶ ἐνταῦϑα τῇ αὐτῇ συνη-
ϑείᾳ ἐχρήσατο, ἵνα τῇ πυκνότητι τῶν ἀεγομένων ἀκριδῆ τὴν
διδασκαλίαν δεξώμεϑα, καὶ μηκέτι ἀνεχώμεϑα τῶν τολμών-
10 των ἀποκληροῦν τὰς τῶν ὀνομάτων προσηγορίας, καὶ τὴν
μὲν τῷ Πατοί, τὴν δὲ τῷ Υἱῷ προσνέμειν, ᾿Επειδὴ γὰρ ἀμ-
φοιέρων ἢ οὐσία μία, διὰ τοῦτο καὶ ἡ ϑεία Γραφὴ ἀδιαφό-
θοως ποτὲ μὲν τῷ Πατρί, ποτὲ δὲ τῷ Υἱῷ τὴν αὐτὴν προση-
γορίαν εὑρίσκεται ἀποκληροῦσα. «Καὶ ἐνετείλατο», φησί, εἴζύ-
15 οιος ὃ Θεὸς τῷ ᾿Αδὰιι λέγων». Αξιον ἐνταῦϑα ἐκπλαγῆναι
τὴν πάντα λόγον ὑπερδαίνουσαν τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν, ἣν
ἐνδείκνυται ἡμῖν διὰ τῆς ὀραχείας ταύτης λέξεως, «Καὶ ἐνε-
τείλατουν, φησί. Βλέπε ἐκ προοιμίων πόσῃ τιμῇ κέχοηται
περὶ τὸν ἄνϑρωπον. Οὐδὲ γὰρ εἶπε, προσέταξεν, ἢ ἐκέλευσεν,
20 ἀλλὰ τί; «Ἐνετείλατον. Καϑάπερ φίλος φίλῳ πεοί τινων
ἀναγκαίων ἐντελλόμενος διαλέγεται, οὕτω καὶ ὅ Θεὸς πρὸς
τὸν ᾿Αδὰι διατίϑεται, μονονουχὶ διὰ τῆς τοσαύτης τιμῆς
ἐπισπάσασϑαι δουλόμενος αὐτὸν πρὸς τὴν ὑπαχοὴν τῶν ἂν-
τελλομένων ὑπ᾽ αὐτοῦ. «Καὶ ἐνετείλατο Κύριος ὃ Θεὸς τῷ
25 ᾿Αδὰμ λέγων: ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ ἂν τῷ παραδείσῳ φάγῃ"
ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν, οὐ φά-
γεσϑε ἀπ᾽ αὐτοῦ. Ἧ δ᾽ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ' αὐτοῦ, ϑανάτῳ
ἀποϑανεῖσϑε». Πολὺ τῆς ἐντολῆς τὸ ἀνεπαχϑές. ᾿Αλλὰ δεινόν,
ἀγαπητέ, ἡ ρᾳϑυμία: ὥσπερ γὰρ αὕτη καὶ τὰ εὔκολα δύσκολα
30 ἡμῖν φαίνεσϑαι ποιεῖ, οὕτως ἢ σποιδὴ καὶ ἡ ἀγρυπνία καὶ
τὰ δύοχολα εὔκολα ἡμῖν ἀπεργάζεται. Τί γάρ, εἶπέ μοι, τού-
ὉὍΜΙΛΙΑ ΙΔ΄ ᾿ ,369
αὐτὰ νὰ τὸν ὠθοῦν εἰς τὴν μελλοντικήν τοῦ προκοπήν.

Αὐτὰ μὲν λοιπόν εἶναι ἐκεῖνα, ποὺ ἔγιναν ἤδη πρὸς χάριν
τοῦ δημιουργηθέντος ἀνθρώπου. Καὶ τὰ προστιθέμενα ὅμως
εἰς τὸ ἐξῆς μᾶς φανερώνουν πάλιν τὴν μεγάλην καὶ ὑπερ-
θολικὴν δι᾽ αὐτὸν φιλανθρωπίαν, καὶ τὴν συγκατάθασιν, τὴν
ὁποίαν ἐξ αἰτίας τῆς ἀγαθότητός του ἐπιδεικνύει. Τί λοιπὸν
λέγει ἡ Γραφή; «Καὶ ἔδωσε Κύριος ὁ Θεός ἐντολὴν πρὸς
τὸν ᾿Αδάμ». ᾿Ιδού πάλιν καὶ ἐδῶ μετεχειρίσθη τὴν ἰδίαν
συνήθειαν, διὰ νὰ δεχθοῦμεν μὲ τὴν πυκνότητα τῶν λεγο-
μένων τὴν ἀκριθδῆ διδασκαλίαν καὶ νὰ μὴ ἀνεχώμεθα ποτὲ
πλέον ἐκείνους, ποὺ τολμοῦν νὰ προτιμοῦν τυχαΐα τὰς ση-
μασίας τῶν ὀνομάτων, καὶ τὴν μὲν νὰ ἀπονέμουν εἰς τὸν
Πατέρα, τὴν δὲ ἄλλην εἰς τὸν Υἱόν. ᾿Αφοῦ λοιπὸν καὶ τῶν
δύα ἡ οὐσία εἶναι μία, δι᾽ αὐτὸ καὶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ χωρίς
διάκρισιν ἄλλοτε μὲν εἰς τὸν Πατέρα, ἄλλοτε δὲ εἰς τὸν
Υἱόν ἀπονέμει τὴν ἰδίαν ὀνομασίαν. «Καὶ ἔδωσε, λέγει,
Κύριος ὁ Θεὸς ἐντολὴν πρὸς τὸν ᾿Αδὰμ λέγων». ᾿ΑξίΖει
᾿ἐδῶ νὰ θαυμάσωμεν τὴν ὑπερθαίνουσαν κάθε λογικὴν
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποίαν μᾶς φανερώνει μὲ
τὴν μικρὰν αὐτὴν λέξιν. «Καὶ ἔδωσε ἐντολήν», λέγει. Βλέ-
πε πόσην τιμὴν ἔδειξε διὰ τὸν ἄνθρωπον. Διότι δὲν εἶπεν,
ἐπρόσταξεν ἢ διέταξεν ἀλλὰ τί; «Ἔδωσεν ἐντολήν».
Ὅπως ἀκριβῶς φίλος πρὸς φίλον συζητεῖ παραγγέλων διὰ
κάποια ἀναγκαῖα πράγματα, ἔτσι καὶ ὁ Θεὸς συμπεριφέρε-
ται πρὸς τὸν ᾿Αδάμ, ἐπιθυμῶν νὰ παρακινήσῃ ἀμέσως αὐ-
τόν, μὲ τὴν τόσον μεγάλην τιμήν, πρός τὴν ὑπακοὴν τῶν
ἐντολῶν του. «Καὶ ἔδωσε Κύριος ὁ Θεὸς ἐντολὴν πρὸς
τὸν ᾿Αδὰμ λέγων᾽ ἀπὸ κάθε δένδρον τοῦ παραδείσου εἶσαι
ἐλεύθερος νὰ τρώγῃς ἀπὸ τὸ δένδρον ὅμως τῆς γνώσε-
ὡς τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ δὲν θὰ φάγετε. Τὴν ἡμέραν
κατὰ τὴν ὀποίαν δὲ θὰ φάγετε ἀπὸ αὐτό, ὁπωσδήποτε θὰ
ἀποθάνετε». Ἡ ἐντολὴ δὲν εἶναι καθόλου ἀνυπόφοροα.
᾿Αλλὰ εἶναι φοθερὸν κακὸν, ἀγαπητέ, ἡ ἀδιαφορία᾽ διότι
ὅπως αὐτὴ κάμνει νὰ μᾶς φαίνωνται καὶ τὰ εὔκολα δύσκο-
λα, ἔτσι καὶ ἡ προσπάθεια καὶ ἡ ἐπαγρύπνησις καὶ τὰ
δύσκολα καθιστᾷ εὔκολα εἰς ἡμᾶς. Διότι εἰπέ μου, τί εἶναι
:384 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
3 ’ ΄ “- “ - » Μς
τοῦ ἀνεπαχϑέστερον; τί ταύτης τῆς τιμῆς μεῖζον γένοιτ᾽ ἄν;
Παρέσχεν ἐνδιαιτᾶσϑαι τῷ παραδείσῳ, τῷ κάλλει τέρπεσϑαι
τῶν
“
δρωμένων,
ς ζ
καὶ ᾿ τὴν ὄψιν ἐκεῖϑεν εὐφραίνειν,
»
καὶ διὰ
τῆς ἀπολαύσεως πολλὴν τὴν ἡδονὴν καρποῦσθαι. ᾿Εννόησον
γὰρ ὅσον ἦν ὁρᾶν τὰ δένδρα τοῖς καρποῖς ὀριϑόμενα, τῶν
ἀνϑῶν τὴν ποικιλίαν, τῶν δοτανῶν τὴν διαφοράν, τῶν φύλ-
λων τὰς κόμας, τὰ ἄλλα ὅσα εἴκὸς ἐν παραδείσῳ τυγχάνειν,
καὶ ἐν παρσδείσῳ ὑπὸ τοῦ Θεοῦ φυτευϑέντι, Διὰ γὰρ τοῦτο
προλαδοῦσα ἡ ϑεία Γραφὴ εἶπιεν, ὅτι Εξανέτειλεν ἔτι ἐκ
10 τῆς γῆς πᾶν ξύλον ὡραῖον εἷς ὅρασιν, καὶ καλὸν εἰς δριῦ-
σιν», ἵνα εἰδέναι ἔχωμεν ὅσης ἀφϑονίας ἀπολαύων, εἷς τὴν
δοθεῖσαν αὐτῷ ἐντολὴν ἐξύόδσισε διὰ πολλὴν ἀκρασίαν καὶ
ρᾳϑυμίαν. ᾿Εννόησον γάρ μοι, ἀγαπητέ, τῆς τιμῇς τὴν ὕπερ-
δολήν, ἧς αὐτὸν ἠξίωσεν, ἰδιάζουσαν καὶ ἀφωρισμένην αὖ-
18 τῷ τράπεζαν τὴν ἐν τῷ παραδείσῳ δωρησάμενος, ἵνα μὴ νο-
αἰσῃ τὴν αὐτὴν» τοῖς ἀλόγοις καὶ αὐτῷ τροφὴν ὑπάρχειν, ἀλλ᾽
ἔχῃ καϑάπερ δασιλεὺς ἐνδιαιτώμεγτος τῇ τοῦ παραδείσου δια-
γωγῇ, ἐντρυφᾶν τῇ ἐκεῖϑεν ἀπολαύσει, καὶ καϑάπερ δεσπό-
τῆς κεχωρισμένος ἦ τῶν εἰς ὑπηρεσίαν αὐτῷ παρασχεϑέν-
20 τῶν, καὶ ἀφωρισμένην ἔχῃ τὴν διαγωγήν. «Καὶ ἐνειείλατο»,
φησί, «Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ᾿ἄδὰαμ λέγων ἀπὸ παντὸς ξύλου
τοῦ ἐν τῷ παραδείσῳ δοώσει φάγῃ" ἀπὸ δὲ τοῦ ξύλου τοῦ
γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν, οὗ φάγεσϑε ἀπ’ αὐτοῦ. Ἢ
δ᾽ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ' αὐτοῦ, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑε»" μονο-
25 γουχὶ λέγων πρὸς αὐτόν, μὴ γὰρ δαρύ τι καὶ ἐπαχϑὲς ἀπαιτῶ
παρὰ σοῦ; ]άντων τὴν ἀπόλαυσιν ἐπιτρέπω, ἑνὸς τούτου
μόνον μὴ ἅψασϑαι ἐντέλλομαι: ἀλλὰ καὶ τὸ ἐπιτίμιον μέγα
δοίζω, ἵνα κἂν τῷ φόδῳ σωφρονιζόμενος φυλάξῃς τὴν παρ᾽
ἐμοῦ σοι δοθεῖσαν ἐντολήν" ταὐτὸν ποιῶν, ὥσπερ ἂν εἴ τις
.9, Γεν. 2,9.

ὀλιγώτερον ἐνοχλητικὸν ἀπὸ αὐτό; τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ

γίνῃ μεγαλύτερον ἀπὸ τὴν τιμὴν αὐτήν; Παρεχώρησε νὰ
Ζῇ μέσα εἰαᾳ τὸν παράδεισον, νὰ εὐχαριστῆται μὲ τὴν ὀμορ-
φιὰν τῶν δημιουργημάτων, καὶ νὰ εὐφραίνεται μὲ τὴν θέαν
αὐτῶν, καὶ μὲ τὴν ἀπόλαυσίν των νὰ αἰσθάνεται μεγάλην
εὐχαρίστησιν. Διότι παρατήρησε, ὅσον ἠμπορεῖς νὰ ἰδῇς,
τὰ δένδρα νὰ εἶναι γεμᾶτα καρπούς, τὴν ποικιλίαν τῶν
λουλουδιῶν, τὴν διαφορὰν τῶν φυτῶν, τὸ φύλλωμα τῶν
δένδρων, τὰ ὑπόλοιπα, ποὺ ἦτο φυσικὸν νὰ ὑπάρχουν μέ-
σ0 6ἰς τὸν παράδεισον καὶ ἐφυτεύθησαν μέσα εἰς αὐτὸν
ἀπὸ τὸν Θεόν. Διὰ τοῦτο λοιπὸν εἶπε προηγουμένως ἡ
᾿Αγία Γραφή, ὅτι «Ἔκαμεν ἀκόμη νὰ δλαστήσουν ἀπὸ τὴν
γῆν ὅλα τὰ εἴδη τῶν δένδρων, τὰ όποῖα εἶναι εὐχάριστα εἰς
τὴν ὄρασιν καὶ καλὰ πρὸς θρῶσιν»᾽Ἶ, διὰ νὰ ἠμποροῦμεν
γὰ γνωρίζωμεν ὅτι, ἂν καὶ ἀπελάμβανε μεγάλην ἀφθονίαν
ἀγαθῶν, συμπεριεφέρθη περιφρονητικὰ πρὸς τὴν ἐντολὴν
ποὺ ἐδόθη εἰς αὐτὸν ἐξ αἰτίας τῆς ἀκρατείας καὶ ἀδιαφο-
ρίας του. Διότι κατανόησε, ἀγαπητέ, τὴν ὑπερβολικὴν τι-
μήν, μὲ τὴν ὁποίαν τὸν περιέθαλεν, ἀφοῦ ἐχάρισεν εἰς
αὐτὸν ἰδιαιτέραν καὶ χωριστὴν τράπεζαν μέσα εἰς τόν πα-
ράδεισον, διὰ νὰ μὴ νομίσῃ ὅτι ἔχει τὴν ἰδίαν μὲ τὰ ἄλογα
ζῶα τροφήν, ἀλλὰ διὰ νὰ ἠμπορῇ ὡσὰν βασιλεύς, ζῶν
μέσα εἰς τὸν παράδεισον, νὰ εὐφραίνεται ἀπὸ τήν ἀπὸ-
λαυσιν αὐτοῦ, καὶ ὡσὰν κύριος νὰ εἶναι ἀποχωρισμένος
ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ τοῦ ἐδόθησαν νὰ τὸν ὑπηρετοῦν καὶ νὰ
ἔχῃ διαφορετικὸν τρόπον ζωῆς. «Καὶ ἔδωσε, λέγει, Κύριος
ὁ Θεὸς ἐντολὴν πρὸς τὸν ᾿Αδὰμ λέγων᾽ ἀπὸ κάθε δένδρον
τοῦ παραδείσου εἶσαι ἐλεύθερος νὰ τρώγῃς ἀπὸ τὸ δέν-
δρον ὅμως τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ δὲν θὰ
φάγετε. Τὴν ἡμέραν δὲ κατὰ τὴν ὁποίαν θὰ φάγετε ἀπὸ
αὐτό, ὁπωσδήποτε θὰ ἀποθάνετε»" σχεδὸν ὡσὰν νὰ ἔλεγε
πρὸς αὐτόν. μήπως λοιπὸν ἀπαιτῶ ἀπὸ σὲ κάτι Θαρύ καὶ
ἐνοχλητηκόν; ᾿Επιτρέπω τὴν ἀπόλαυσιν ὅλων, αὐτὸ τὸ ἔνα
μόνον δίδω ἐντολὴν νὰ μὴ ἐγγίσετε᾽ ἀλλὰ καὶ τὴν τιμωρίαν
ὁρίζω μεγάλην, ὥστε σωφρονιζόμενος τουλάχιστον ἀπὸ
τὸν φόθον νὰ τηρήσῃς τὴν ἐντολήν μου πού σοῦ ἔδωσα᾽
δεσπότης φιλότιμος οἰκίαν μεγάλην τινὶ ἐμπιστεύσειε, καὶ

ὑπὲρ τοῦ τὴν δεσποτείαν αὐτῷ ἀκέραιον μένειν, ὄραχύ τι
ἀργύριον τυπώσειε παρ᾽ αὐτοῦ δίδοσθαι. Οὕτω δὴ καὶ ὁ φι-
λάνϑρωπος ἡμῶν «Δεσπότης πάντων τῶν ἐν τῷ παραδείσῳ
τὴν ἀπόλαυσιν αὐτῷ χαρισάμενος, τοῦ ἑνὸς ξύλου μόνου ἄπο-
σχέσϑαι ἐκέλευσεν, ἵνα εἰδέναι ἔχῃ, ὅτι ὑπὸ Δεσπότην ἐστίν,
ᾧ προσήκει αὐτὸν πείϑεσθαι, καὶ τοῖς ὑπ᾽ ἐκείνου προστατιο-
μένοις εἴκει».
4. Τίς ἂν και ἀξία» ϑαυμάσειε τοῦ κοινοῦ πάντων 4ε-
10 σπότου τὴν φιλοτιμίαν; Οὐδὲν οὐδέπω ἐπιδειξάμενον πόσης
ἀξιοῖ τῆς εὐεργεσίας; Οὐδὲ γὰρ ἐξ ἡμισείας αὐτῷ τὴν ἀπό-
λανσιν ἔδωκεν, οὐδὲ τῶν πλειόνων ἀποσχέσϑαι ἐκέλευσεν,
τῶν δὲ λειπομένων ἔχειν» τὴν ἀπόλαυσιν. ἀλλὰ πάντων τῶν
ἐν τῷ παραδείσῳ μειέχειν αὐτὸν δουληϑείς, τοῦ ἑνὸς ξύλον
15 μόνου ἀποσχέσϑαι προσιάτιει, δεικγὺς διὰ τῶν πραγμάτων,
ὅτι οὐδενὸς ἑτέρου ἕνεκεν τοῦτο πεποίηκεν, ἀλλ᾽ ἵνα τὸν»
αἴτιον εἰδέναι ἔχῃ τῶν τοσούτων εὐεργεσιῶν. Καὶ σκόπει
μειὰ τῶν ἄλλων καὶ ἐντεῦϑεν τοῦ Θεοῦ τὴν ἀγαϑότητα, ὅσῃ
τῇ τιμῇ κέχρηται καὶ περὶ τὴν μέλλουσαν ἐξ αὐτοῦ διαπλάι-
20 τεσϑαι γυναῖκα. Οὐδέπω γὰρ αὐτῆς παραχϑείσης, ὡς πρὸς
ἀμφοτέρους τὴν ἐντολὴν ποιεῖται λέγων: «Οὐ φάγεσϑε ἀπ'
αὐτοῦ», καί, «Ἢ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑε»"
δηλῶν ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς, ὅτι ἕν εἶσιν ἀνὴρ καὶ γυνή,
καϑὼς καὶ ὁ Παῦλός φησι! «Κεφαλὴ τῆς γυναικὸς ὁ ἀνήρ».
25 Διὰ τοῦτο τοίνυν ὡς πρὸς ἀμφοτέρους διαλέγεται, ἵνα μετὰ
ταῦτα διαπλάσσας ἐξ αὐτοῦ τὴν γυναῖκα, ἀφορμὰς αὐτῷ πα-
ράσχῃ τοῦ γνωρίσαι αὐτῇ τὰ παρ᾽ αὐτοῦ ἐνταλϑέντα. Καὶ οἶδα
μέν͵, ὅτι πολυϑρύλλητόν ἔστι τοῦτο τὸ περὶ τοῦ ξύλου ζήτημα.
καὶ ὅτι πολλοὶ τῶν ἀπαραφυλάκτως φϑεγγομένων ἀπὸ τοῦ
80 ἀνϑρώπου ἐπὶ τὸν Θεὸν τὴν αἰτίαν μετάγειν ἐπιχειροῦσι,
10. Ἐφ, 5, 23.

Ρ᾽ ΟΜΙΛΙΑ ΙΔ’ 367
Ἐκξας
᾿ ὅπως κάποιος φιλότιμος οἰκοδεσπότης,

ἧ-
Ιστεύετο εἰς κάποιαν μεγάλην οἰκίαν καί, διὰ
ἐδορόλτος εἰς αὐτὸν ἡ ἐξουσία τῆς οἰκίας, θὰ
-ψᾷ δίδῃ αὐτὸς κάποιαν μικρὰν ἀμοιβήν. Ετσι
δδ) ὁ φιλάνθρωπος ἡμῶν Δεσπότης ἀφοῦ ἐχάρισεν
ὑτὸν τὴν ἀπόλαυσιν ὅλων τῶν εὑρισκομένων μέσα εἰς
“,αρόδεισον, ἐπρόσταξε νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ ἕνα μόνον δέν-
Ν, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ γνωρίζῃ, ὅτι εὑρίσκεται κάτω ἀπὸ
ϑηότην, εἰς τόν ὁποῖον ἁρμόζει νὰ ὑπακούῃ καὶ νὰ ὑπο-
9ῇ. βἰα τάς ἐντολὰς ἐκείνου.
. Ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ τιμήσῃ ἐπάξια τὴν φιλοτι-
ἂν τοῦ κοινοῦ ὅλων Δεσπότου; Χωρὶς νὰ ἐπιδείξῃ τίπο-
μέχρι! τώρα ὁ ὄἄνθρωποε, μὲ πόσην εὐεργεσίαν τὸν ἀξιώ-
ι; Διότι οὔτε ἔδωσεν εἰς αὐτὸν τὴν μισὴν ἀπόλαυσιν,
)τὲ τὸν ἐπρόσταξε νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ τὰ περισσότερα καὶ νὰ
Ἰολαμθάνῃ τὰ ὑπόλοιπα. ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ ἠθέλησε νὰ μετέ-
Ἵ ὁ ἄνθρωπος ὅλων τῶν εὑρισκομένων μέσα εἰς τὸν πα-
δεισον, προστάζει νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ ἕνα μόνον δένδρον,
Ἰοδεικνυύων μέ τὰ πράγματα, ὅτι διὰ τίποτε ἄλλο δὲν
“εἰ κάμει αὐτό, ἀλλὰ διὰ νὰ ἡμπορῇ νὰ γνωρίζῃ τὸν
τιον τόσων πολλῶν εὐεργεσιῶν. Καὶ παρατήρησε μαζὶ
.« Τὰ ἄλλα καὶ ἀπὸ ἐδῶ τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ, πόσην
Ιὴν ἐκδηλώνει καὶ διὰ τὴν γυναῖκα, ποὐ πρόκειται νὰ
ἡμιουργηθῇ ἀπὸ αὐτόν. Διότι ἂν καὶ δὲν ἐδημιουργήθη
“τὴ ἀκόμη, δίδει τὴν ἐντολὴν καὶ πρός τοὺς δύο λέγων᾽
τὲν θὰ φάγετε ἀπὸ αὐτό», καὶ «Τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν
ποίαν θὰ φάγετε, ὁπωσδήποτε θὰ ἀποθάνετε», δηλώνων
έσως ἀπὸ τὴν ἀρχήν, ὅτι ὁ ἄνδρας καὶ ἡ γυναῖκα εἶναι
α, καθὼς καὶ ὁ Παῦλος λέγει, «Κεφαλὴ τῆς γυναικὸς
αἱ ὁ ἄνδρας»᾽". Δι᾿ αὐτὸ λοιπὸν ὁμιλεῖ καὶ πρὸς τοὺς
ο, διά νὰ δώσῃ εἰς αὐτὸν ἀφορμάς, ἀφοῦ κατόπιν δη-
νουργήσῃ ἀπὸ αὐτὸν τὴν γυναῖκα, νὰ τῆς γνωστοποιήσῃ
“ς ἐντολάς του. Γνωρίζω δέθαια, ὅτι τὸ ζήτημα αὐτὸ διὰ
δένδρον εἶναι περιλάλητον, καὶ ὅτι πολλοὶ ἀπὸ τοὺς
«Ιλοῦντας ἀπρόσεκτα ἐπιχειροῦν νὰ μεταφέρουν ἀπό τὸν
“ὍὭρωπον εἰς τὸν Θεὸν τὴν αἰτίαν καὶ τολμοῦν νὰ λέγουν᾽
καὶ λέγειν τολμῶσι" τίνος γὰρ ἕνεκεν ἐδίδου αὐτῷ τὴν ἐν-
τολὴν εἰδὼς ὅτι παραδήσεται; καὶ πάλιν, διὰ τί γὰρ τὸ ξύλον
προσέταξε γενέσϑαι ἐν τῷ παραδείσῳ; καὶ πολλὰ ἕτερα" ἀλλ᾽
ἵνα μὴ νῦν πρὸ τοῦ καιροῦ τῆς παραδάσεως δόξωμεν προπη-
δᾶν εἰς τὴν περὶ τούτων ἐξήγησιν, ἀναγκαῖον ἀναμεῖναι καὶ
ἡμᾶς τὴν τοῦ μαπαρίου Μωῦύσέως διήγησιν, ἵν᾽ οὕτως εἰς
τὸν τόπον ἀφικόμενοι εὐκαίρως, ἅπερ ἂν ἡ τοῦ Θεοῦ γάρις
χορηγήσῃ, περὶ τούτου κινήσαντες, διδάξωμεν τὴν ὑμετέραν
ἀγάπην τὸν ἀληϑῇ τῆς Γραφῆς νοῦν" ἵν᾽ εἰδότες τὴν ἀλήϑει-
10 αν τῶν ἐγγεγραμμένων, καὶ τὴν προσήκουσαν δοξολογίαν ἂ-
ναφέρητε τῷ Δεσπότῃ καὶ μὴ καταλιπόντες τὸν ἡμαρτηπότα,
ἐπὶ τὸν ἀναίτιον Θεὸν τὴν αἰτίαν μεταγάγητε' τέως δὲ ἐπὶ
τοῦ παρόντος, εἶ δοκεῖ, τὰ ἑξῆς τοῦ ἀναγνώσματος ἐπέλθϑω-
μεν. «Καὶ εἶπεν, φησί, «Κύριος ὅ Θεός, οὐ καλὸν εἶναι τὸν
15 ἄνϑρωπον μόνον». ᾿Ιδοὺ πάλιν ὁμοίως εἶπε, καϑάπερ καὶ
πρόϊερον, «Κύριος ὁ Θεός», ἵνα ἐμπήξαντες ἡμῶν τῇ δια-
γοίᾳ τὰ λεγόμενα, μὴ τὰ ἀπὸ τῶν ἀνϑρωπίνων λογισμῶν
τῆς ϑείας Γραφῆς κυριώτερα εἶναι νομίζωμεν. «Καὶ εἶπε»,
φησίν, «Κύριος ὁ Θεός, οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνϑρωπον μό-
20 γον». Σκόπει πῶς οὐχ ἵσταται ὁ ἀγαϑὸς Θεός, ἀλλ᾽ εὐεργε-
σίας εὐεργεσίαις προστίϑηοι, καὶ πλουτῶν ἀγαϑότητι, πάσῃ
τιμῇ περιδαλεῖν δούλεται τὸ ζῶον τοῦτο τὸ λογικόν, καὶ με-
τὰ τῆς τιμῆς καὶ εὐκολίαν αὐτῷ διαγωγῆς γαρίσασϑαι, «Εἶπε
γάρ», φησί, «Κύριος ὁ Θεός, οὐ καλὸν εἶναι τὸν ἄνϑρωπον
25 μόνον. Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑὸν και’ αὐτόν». ᾿Ιδοὺ πάλιν
καὶ ἐνταῦϑα τό, «Ποιήσωμεν». Καϑάπερ γὰρ ἐξ ἀρχῆς ἔλεγεν
ἐπὶ τῆς τοῦ ἀνϑρώπου διαπλάσεως, «Ποιήσωμεν ἄνϑοωπον
κατ εἰκόνα ἡμετέραν καὶ καϑ' ὁμοίωσιν», οὕτω καὶ νῦν
μέλλων τὴν γυναῖκα διαπλάττειν τῷ αὐτῷ κέχρηται ρήματι,
30 καί φησι, «Ποιήσωμεν». Πρὸς τίνα διαλέγεται; Οὐ πρὸς
11. Γεν. 1, 26.

ΟΜΙΛΙΑ [ἰΔ’ 369
διὰ ποῖον λόγον λοιπὸν ἔδωσεν εἰς αὐτὸν τὴν ἐντολὴν

ἀφοῦ ἐγνώριζεν ὅτι θὰ τὴν παραβῇ; καὶ πάλιν, διατί ἐπρό-
σταξε νὰ δλαστήσῃ τὸ δένδρον μέσα εἰς τὸν παράδεισον;
καὶ πολλὰ ἄλλα. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ θεωροῦμεν ὅτι τώρα,
πρὶν ἀπὸ τὸν χρόνον τῆς παραθδάσεως, μεταπηδῶμεν εἰς
τὴν ἑρμηνείαν τῶν σχετικῶν μὲ αὐτήν, εἶναι ἀνάγκη νὰ
περιμένωμεν καὶ ἡμεῖς τὴν διήγησιν τοῦ μακαρίου Μωυ-
σέως, ὥστε ὅταν φθάσωμεν εἰς αὐτὴν τὴν κατάλληλον
στιγμήν, ἐκεῖνα ποὐ ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ θὰ μᾶς χορηγήσῃ,
ἀφοῦ τὴν προκαλέσωμεν διὰ τὸν σκοπὸν αὑτόν, νὰ διδά-
ξωμεν ἔτσι τὸ ἀληθινὸν νόημα τῆς Γραφῆς εἰς τὴν ἰδικήν
σας ἀγάπην᾽ ὥστε γνωρίζοντες τὴν ἀλήθειαν τῶν λεγομέ-
νων, καὶ τὴν ἁρμόζουσαν δοξολογίαν νὰ προσφέρετε εἰς
τὸν Δεσπότην, καὶ νὰ μὴ μεταφέρετε τὴν αἰτίαν εἰς τὸν
ἀνεύθυνον Θεόν, παραδλέποντες ἐκεῖνον ποὺ ἡμάρτησε.
Καὶ ἐπὶ τοῦ παρόντος δέ, ἐὰν θέλετε, ἂς ἐξηγήσωμεν τὴν
συνέχειαν τοῦ ἀναγνώσματος. «Καὶ εἶπε, λέγει, Κύριος ὸ
Θεὸς, δὲν εἶναι καλὸν νὰ μένῃ ὁ ἄνθρωπος μόνος». ᾿Ιδοὺ
πάλιν εἶπε μὲ τὸν ἴδιον τρόπον, ὅπως καὶ προηγουμένως,
«Κύριος ὁ Θεὸς», ὥστε ἀφοῦ ἐντυπώσωμεν εἰς τὴν διά-
νοιάν μας τὰ λεγόμενα, νὰ μὴ θεωροῦμεν ὅτι τὰ προερχό-
μενα ἀπὸ τὰς ἀνθρωπίνους σκέψεις εἶναι σπουδαιότερα
ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν. «Καὶ εἶπε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς, Ἑ
δὲν εἶναι καλόν νὰ μένῃ ὁ ἄνθρωπος μόνος». Πρόσεχε πῶς
δὲν σταματᾷ ὁ ἀγαθὸς Θεὸς, ἀλλὰ εἰς τὰς εὐεργεσίας
προσθέτει εὐεργεσίας καὶ ἐπειδὴ εἶναι πλήρης ἀγαθότητοα
θέλει νὰ περιβάλῃ μὲ κάθε τιμὴν τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον,
καὶ μαζὶ μὲ τὴν τιμὴν νὰ χαρίσῃ εἰς αὐτὸν καὶ ἄνεσιν ζωῆς.
Διότι λέγει ἡ Γραφή, «Εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς, δὲν εἶναι καλὸν
νὰ μένῃ ὁ ἄνθρωπος μόνος. ᾿Ας τοῦ κάμωμεν ἔνα βδοηθὸν
ὅμοιον μὲ αὐτόν». ᾿Ιδού πάλιν καὶ ἐδῶ τό, «᾿Ας κάμωμεν».
Διότι ὅπως ἀκριβῶς ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἔλεγε διὰ τὴν δημιουρ-
γίαν τοῦ ἀνθρώπου, «᾿Ας κάμωμεν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ
τὴν ἰδικήν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν»"", ἔτσι καὶ τώρα ποὺ
πρόκειται νὰ πλάσῃ τὴν γυναῖκα μεταχειρίζεται τὴν ἰδίαν
λέξιν, καὶ λέγει, «ἼΑς κάμωμεν». Πρὸς ποῖον ἀπευθύνεται;
24
κτιστήν τινα δύναμι», ἀλλὰ πρὸς τὸν ἐξ αὐτοῦ γεννηϑέντα,

τὸν θαυμαστὸν σύμδουλογ, τὸν ἐξουσιαστήν, τὸν ἄρχοντα τῆς
εἰρήνης, τὸν μονογενῆ αὐτοῦ Παῖδα, Καὶ ἵνα μάϑῃ ὃ ᾿Αδόάμ,
ὅτι διιότιμον αὐτῷ τὸ ζῶον μέλλει εἶναι τὸ 'διαπλαττόμενον,
5. διὰ ταῦτο καϑάπερ ἐπ᾽ αὐτοῦ ἔλεγε, «Ποιήσωμεν», οὕτω «αἱ
νῦν φησι, “Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑὸν κατ᾽ αὐτόν». ᾿Αμφότερα
πολλὴν ἔχει. τὴν δύναμιν, καὶ τό, «Βοηϑόν», καὶ τό, «Κατ᾽
αὐτόν».Οὐ δούλομαι, φησί, μόνον αὐτὸν εἶναι, ἀλλ᾽ ἔχειν
τινὰ παραμυϑίαν ἐκ τῆς συνουσίας, καὶ οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ
10 καὶ κατάλληλον αὐτῷ ὄδοηϑὸν παραγαγεῖν δεῖ, τὴν γυναῖκα
αἰνιτιόμεγος. Διὰ τοῦτό φῆσι, «Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑό»», καὶ
᾿προσέϑηκε δέ, «Κατ αὐτόν», ἵν’ ὅταν ἴδῃς εὐθὺς τὰ ϑηρία
παραγόμενα, καὶ πάντα τὰ πειεινὰ τοῦ οὐρανοῦ μὴ νομίσῃς
'πεῤὶ τούτων εἰρῆσϑαι. Εἰ γὰρ καὶ συνεφάπτιεται τῶν καμάτων
15 αὐτῷ πολλὰ τῶν ἀλόγων, ἀλλ᾽ οὐδὲν ἴσον τῆς λογικῆς γυναι-
κός. Διὰ τοῦτο εἶπε, «Βοηϑὸν κατ᾽ αὐτόν», καὶ ἐπήγαγε' «Καὶ
ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πάντα τὰ ϑηρία τοῦ ἀγροῦ,
καὶ πάντα τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἤγαγεν αὐτὰ πρὸς
τὸν ᾿Αδὰμ ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά' καὶ πᾶν δ ἐκάλεσεν αὐτὸ
20 ᾿Αδὰμ ψυχὴν ζῶσαν, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ», Οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ
εἰκῇ τοῦτο γίνεται, ἀλλὰ διὰ τὰ μέλλοντα μετ᾽ οὐ πολὺ συμ-
δαίνειν, ἃ προειδὼς ὃ Θεὸς δείκνυσιν ἡμῖν τὴν πολλὴν σοφί-
αν, ἣν κεχάρισται τῷ ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουργηϑέντι, ἵν᾽ ἐπειδὰν
τὰ τῆς παραδάσεως τῆς ἐντολῆς τῆς ὑπὸ τοῦ Θεοῦ δοϑείσης
25 νένηταὶ, μὴ νομίσῃς δι’ ἄγνοιαν αὐτὸν παραδεθηκέναι, ἀλλ᾽
᾿ εἴδέναι ἔχῃς, ὅτι ρᾳϑυμίας ἐστὶ τὸ πτῶμα.
ὅ. Ὅτι γὰρ σοφίας πολλῆς ἐπεπλήρωτο, μάνϑανε ἐκ τῶν
γ»ῦν γινομένων. «Καὶ ἤγαγεν αὐτών, φησί, «πιρὸς τὸν ᾿Αδάμ,
ἰδεῖν τί καλέσει αὐτά». ᾿Απόδειξιν ἡμῖν τῆς πολλῆς αὐτοῦ σο-
30 φίας παρασχεῖν δουλόμενος τοῦτο ποιεῖ. Καὶ πάλιν, (ὋὋ ἐ-
Ὄχι πρὸς κάποιαν κτιστὴν ἀλλὰ πρὸς τὸν γεν-

δύναμιν,
νηθέντα, ἀπ᾿ αὐτὸν τὸν θαυμαστ ὸν σύμθουλ ον, τὸν ἐξου-
σιαστήν, τὸν ἄρχοντα τῆς εἰρήνης, τὸν μονογενῆ του Υἱόν.
Καὶ διὰ νὰ μάθη ὁ ᾿Αδάμ, ὅτι τὸ δημιουργούμενον ζῶον
πρόκειται νὰ εἶναι ὅμοιον πρὸς αὐτόν, δι᾿ αὐτὸ ὅπως ἀκρι-
βῶς ἔλεγεν εἰς τὴν περίπτωσιν αὐτοῦ, «᾿Ας κάμωμεν»,
τσι καὶ τώρα λέγει, «Ἂς τοῦ κάμωμεν βοηθὸν ὅμοιον μὲ
αὐτὸν». Καὶ τὰ δύο ἔχουν μεγάλην δύναμιν, δηλαδὴ καὶ
τὸ «Βοηθὸν», καὶ τό, «Ὅμοιον μὲ αὐτόν». Δὲν θέλω, λέ-
γει, νὰ μένῃ αὐτὸς μόνος, ἀλλὰ νὰ ἔχῃ κάποιαν παρηγο-
ρίαν ἀπό τὴν συναναστροφήν, καὶ ὄχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ
πρέπει νὰ δημιουργήσῃ καὶ κατάλληλον βοηθὸν εἰς αὐτόν,
ὑπονοῶν τὴν γυναῖκα. Δι᾿ αὐτὸ λέγει, «᾿Ας τοῦ κάμωμεν
βοηθόν», καὶ ἐπρόσθεσε δέ, «Ὅμοιον μὲ αὐτόν», ὥστε
ὅταν ἰδῇς νὰ δημιουργοῦνται ἁμέσως τὰ θηρία καὶ ὅλα τὰ
πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ, νὰ μὴ νομίσῃς ὅτι ἔχουν λεχθῆ δι᾽ αὐ-
τά. ᾿Αν καὶ βεβαίως πολλὰ ζῶα τὸν δοηθοῦν εἰς τοὺς κό-
πους του, ὅμως κανένα τὸ ἴδιον μὲ τὴν λογικὴν γυναῖκα.
Δι᾿ αὐτὸ εἴπε, «Βοηθὸν ὅμοιον μὲ αὐτὸν», καὶ ἐπρόσθεσε᾽
. καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἀκόμη ἀπὸ τὴν γῆν ὅλα τἀ ἄγρια
θηρία τοῦ ἀγροῦ καὶ ὅλα τὰ πτηνὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἔφε-
ρεν αὐτὰ εἰς τὸν ᾿Αδὰμ διὰ νὰ ἰδῇ πῶς θὰ τὰ ὀνομάσῃ᾽
ὁποιονδήποτε δὲ ὄνομα ἔδωσεν ὁ ᾿Αδὰμ εἰς κάθε ζωντα-
νὸν δημιούργημα, τοῦτο ἦτο τὸ ὄνομά του». Δὲν γίνεται
αὐτὸ οὔτε ἄσκοπα, οὔτε τυχαῖα, ἀλλὰ δι᾽ ἐκεῖνα ποὺ
πρόκειται νὰ συμθοῦν ὕστερα ἀπὸ ὀλίγον, τὰ ὀποῖα προ-
γνωρίζων ὁ Θεὸς μᾶς φανερώνει τὴν μεγάλην σοφίαν, τὴν
ὁποίαν ἔχει χαρίσει εἰς τὸν δημιουργηθέντα ἀπὸ αὐτὸν
ἄνθρωπον, διὰ νὰ μὴ νομίσῃς, ὅταν συμθῇ ἡ παράθασις τῆς
δοθείσης ἀπὸ τὸν Θεὸν ἐντολῆς, ὅτι ἀπὸ ἄγνοιαν τὴν ἔχει
παραδῆ, ἀλλὰ νὰ ἠμπορέσῃς νὰ γνωρίζῃς ὅτι ἡ πτῶσις
εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς ἀδιαφορίας.
5. Ὅτι λοιπὸν ἦτο πλήρης πολλῆς σοφίας, ᾿μάθαινε ἀ-
πὸ τὰ συμβαίνοντα τώρα. «Καὶ ἔφερεν αὐτά, λέγει, εἰς τὸν
᾿Αδάμ, διὰ νὰ ἰδῇ πῶς θὰ τὰ ὀνομάσῃ». Κάμνει αὐτό, ἐπει-
δὴ θέλει νὰ μᾶς δώσῃ ἀπόδειξιν τῆς πολλῆς σοφίας αὐὖ-
κπάλεσεν αὐτό», φησίν, ὠΑδάμ, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ». Οὐχ ἵνα

δὲ τὴν σοφίαν αὐτοῦ μόνον καταμάϑωμεν, τοῦτο γίνεται ἀλλ᾽
᾿ ἵνα καὶ τὸ σύμδολον τῆς δεσποτείας διὰ τῆς τῶν ὀνομάτων
ϑέσεως ἐπιδείξηται. Καὶ γὰρ καὶ τοῖς ἀνϑρώποις ἔτος τοῦτο
ποιεῖσϑαι σύμδολον δεσποτείας, ἐπειδὰν οἰκέτας ὦνήσωνται,
μετατιϑέναι αὐτῶν τὰς προσηγορίας. Διὰ τοῦτο καὶ τὸν ᾿Α4-
δὰμ παρασκευάζει καϑάπερ δεσπότην πᾶσι τοῖς ἀλόγοις ἐπι-
ϑεῖναι τὰς προσηγορίας. δὴ γὰρ ἁπλῶς παραδράμῃς, ἀγα-
πητέ, τὸ εἰρημένον, ἀλλ᾽ ἐννόησόν μοι, πόοης ἦν σοφίας τοσού-
10 τοις γένεσι πτηνῶν, ἑρπετῶν, ϑηρίων, κτηνῶν καὶ τῶν ἄλλων
ἀλόγων, τῶν ἡμέρων, τῶν ἀγοίων, τῶν ἐν τοῖς ὕδασι διαιτω-
μένων, τῶν ἐκ τῆς γῆς ἀναδοϑέντων, πᾶσι τούτοις ἐπιϑεῖναι
τὰς προσηγορίας, καὶ προσηγορίας τὰς κυρίας καὶ καταλλή-
λους ἑκάστῳ γένει" «Π ἂν γάρ», φησίν, «ὃ ἐκάλεσεν αὐτὸ ᾿᾽Α-
15 δάμ, τοῦτο ὄνομα αὐτῷ». Εἶδες ἐξουσίαν ἀπηρτισμένην; εἶ-
δες δεσποτείας αὐϑεντίαν; Λογίξου μετὰ τῶν ἄλλων καὶ τοῦ-
το, ὅτι καὶ λέσντες, καὶ παρδάλεις, καὶ ἔχεις, καὶ σκορπίοι,
καὶ ὄφεις, καὶ τὰ ἄλλα ἅπαντα τὰ τούτων ϑηριωδέσιερα, καϑά-
περ πρὸς δεσπότην μετὰ πάσης ὑποταγῆς παραγεγονότα τὰς
20 προοηγσρίας ἐδέξαντο, καὶ οὐδὲν τῶν ϑηρίων τούτων ἐδεδοί-
κει ὁ ᾿Αδάμ. Μὴ τοίνυν ἐπισκηπιέτω τις τοῖς γεγενημένοις
παρὰ τοῦ Δεοπότου, καὶ τὴν γλῶτταν ἀκονάτω κατὰ τοῦ δη-
μιουργοῦ, μᾶλλον δὲ κατὰ τῆς ἑαυτοῦ κεφαλῆς, καὶ λεγέτω
τὰ ἀνόνητα ἐκεῖνα φρήματα' τίνος ἕνεκεν τὰ ϑηρία παρήχϑη;
25 Ὅτι γὰρ ἅπαντα ὁμοίως τοῖς ἡμέροις τὴν δουλείαν ἐπεγί-
γώομε καὶ τὴν δεσποτείαν, δείκνυσιν ἡμῖν ἀχριδῶς ἡ τῶν
ὀνομάτων ϑέσις. Αἱ γὰρ προσηγορίαι ἐκεῖναι ἃς ἔϑετο αὖ-
τοῖς μέχοι τοῦ παρόντος διαμένουσιν: οὕτως αὐτὰς ἐκύρω-
σεν ὁ Θεός, ἵνα διηνοκῇ ὑπόμνησιν ἔχωμεν καὶ τῆς τιμῆς,
30 ἣν ἐξ ἀρχῆς ἐδέξατο παρὰ τοῦ Δεσπότου πάντων, τούτων
τὴν ὑποταγὴν λαδών, καὶ τῆς ἀφαιρέσεως αὐτῷ τὴν αἰτίαν
ΟΜΙΛΙΑ [Δ΄ .373
τοῦ. Καὶ πάλιν, «Ὁποιοδήποτε ὄνομα, λέγει, ἔδωσεν ὁ

᾿Αδάμ, τοῦτο ἦτο τὸ ὄνομά του». Ὄχι δὲ μόνον διά νὰ
μάθωμεν καλὰ τὴν σοφίαν του, γίνεται αὐτό, ἀλλὰ διὰ νὰ
ἀποκαλύψῃ καὶ τὸ σύμβολον τῆς ἐξουσίας μὲ τὸ νὰ δώ-
σῃ τὰ ὀνόματα. Διότι καὶ εἰς τοὺς ἀνθρώπους εἶναι
συνήθεια αὐτὸ νὰ κάμνουν σύμθολον ἐξουσίας, ὅταν θὰ
ἀγοράσουν ὑπηρέτας, νὰ ἀλλάσσουν τὰ ὀνόματὰ των. Δι᾿
αὐτὸ καὶ τὸν ᾿Αδὰμ προετοιμάζει νὰ δώσῃ ὡσὰν κυ-
ρίαρχοας τὰ ὀνόματα εἰς ὅλα τὰ ἄλογα ζῶα. Μὴ λοιπὸν
παρέλθῃς ἐπιπόλαια, ἀγαπητέ, αὐτὸ ποὺ ἐλέχθη, ἀλλὰ κα-
τανόησε, παρακαλῶ, πόσον μεγάλης σοφίας ἔργον ἦτο
εἰς τόσα γένη πτηνῶν, ἑρπετῶν, θηρίων, κατοικιδίων ζώων
καὶ τῶν ἄλλων ἀλόγων ζώων, τῶν ἡμέρων καὶ τῶν ἀγρί-
ὡν, ἐκείνων ποὺ ζοῦν μέσα εἰς τὰ ὕδατα, ἐκείνων ποὺ
προῆλθαν ἀπὸ τὴν γῆν, εἰς ὅλα αὐτὰ νὰ δώσῃ τὰ ὁὀνό-
ματα, καὶ μάλιστα τὰ ἔγκυρα καὶ κατάλληλα εἰς κάθε
γένος. «Ὁποιοδήποτε, λέγει, ὄνομα ἔδωσεν ὁ ᾿Αδὰμ εἰς
αὐτό, τοῦτο ἦτο τὸ ὄνομά του». Εἴδες ἐξουσίαν πλήρη;
εἶδες ἐξουσίαν ἀπόλυτον; Σκέψου μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα καὶ
τοῦτο, ὅτι καὶ λέοντες καὶ λεοπαρδάλεις καὶ ἔχιδναι καὶ
σκορπιοὶ καὶ φίδια καὶ ὅλα τὰ ἄλλα τὰ ἀγριώτερα ἀπὸ αὐ-
τά, ἀφοῦ προσῆλθαν ὡσὰν εἰς κυρίαρχον μὲ κάθε ὑποτα-
γήν, ἐδέχθησαν τὰ ὀνόματα καὶ κανένα ἀπὸ τὰ θηρία αὐ-
τὰ δὲν ἐφοθδήθη ὁ ᾿Αδάμ. Ας μὴ κατηγορῇ λοιπὸν κανεὶς
τὰ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ καὶ ἂς μὴ ἀκονίζῃ τὴν γλῶσ-
σαν του ἐναντίον τοῦ δημιουργοῦ, μᾶλλον δὲ ἐναντίον τῆς
ἰδικῆς του κεφαλῆς, καὶ ἂς μὴ λέγῃ τὰ ἀνώφελα ἐκεῖνα
λόγια᾽ διὰ ποῖον λόγον ἐδημιουργήθησαν τὰ ἄγρια ζῶα;
Ὅτι θδέθαια ὅλα, καθ᾽ ὅμοιον τρόπον μὲ τὰ ἥμερα, ἀνε-
γνώριζαν τὴν ὑποταγὴν καὶ τὴν ἐξουσίαν, μᾶς τὸ φανερώ-
νει μὲ ἀκρίδειαν ἡ τοποθέτησις τῶν ὀνομάτων των. Διό-
τι τὰ ὀνόματα ἐκεῖνα, τἀ ὁποῖα ἔδωσεν εἰς αὑτά, πα-
ραμένουν μέχρι τώρα. ἔτσι ἐπεκύρωσεν αὐτὰ ὁ Θεόε,
διὰ νά ἐνθυμούμεθα συνεχῶς καὶ τὴν τιμήν, τὴν ὁποίαν
ἀπὸ τήν ἀρχὴν ἐδέχθη ἀπὸ τὸν Δεσπότην τῶν ὅλων, μὲ τὸ
νὰ λάδῃ τὴν ὑποταγὴν αὐτῶν, καὶ νὰ καταλογίζωμεν εἰς
ἐπιγράφωμεν διὰ τῆς ἁμαρτίας τὴν ἐξουσίαν ἀκροωτηριά-

σαντι' «Καὶ ἐκάλεσεν ᾿Αδάμν, φησίν, «ὀνόματα πᾶσι τοῖς
κτήνεσι, καὶ πᾶσι τοῖς πειεινοῖς τοῦ οὐρανοῦ, καὶ πᾶσι τοῖς
ϑηρίοις τῆς γῆς». ᾿Εντεῦϑεν ἤδη (ρκόπει μοι, τῆς προαιρέ-
σεως τὸ αὐτεξούσιον, καὶ τῆς συνέσεως αὐτοῦ τὴν ὑπεορῦου-
λήν, καὶ μὴ λέγε, ὅτι ἠγνόει τί μὲν καλόν, τί δὲ κακόν Ὁ
γὰρ δυνηϑεὶς καταλλήλους τὰς προσηγορίας τοῖς κτήνεσι»
ἐπιϑεῖναι, καὶ τοῖς πετεινοῖς, καὶ τοῖς ϑηρίοις, καὶ μὴ συγ-
χέας τὴν τάξιν, μηδὲ τὰς μὲν τοῖς ἡμέροις ζώοις ἁομοζού.-
10 σας τοῖς ἀγρίοις ἐπιϑεῖναι, μηδὲ τὰς τοῖς ἀγρίοις προση-
κούσας τοῖς ἡμέροις ἀφορίσαι͵ ἀλλὰ πᾶσι τὰς καατιλλήλους
ὀνομασίας δοῦναι, πῶς οὐ πάσης σοφίας καὶ συνέσεως πε-
πλήρωτο; Δογίζου ἐντεῦϑεν λοιπὸν ὅσῃ τοῦ ἐμφυσήματος
ἐκείνου ἢ δύναμις, καὶ πόση τῆς ἀσωμάτου ψυχῆς ἡ σοφία,
15 ἣν ὁ Δεσπότης αὐτῇ κεχάρισται, ζῶον τοιοῦτον καὶ ϑαυμα-
στὸν καὶ λογικὸν ἐκ δύο οὐσιῶν συστησάμενος, καὶ τὴν ἀ-
σώματον οὐσίαν τῆς ψυχῆς συμπλέξας τῷ σώματι, καϑάπερ
ὀργάνῳ τινί, τεχνίτην ἄριστον. “Ὅταν οὖν ἐννοήσῃς τοῦ ζώου
τούτου τὴν τοσαύτην σοφίαν, ἐκπλήττου τοῦ δημιουργήσαντος
20 τὴν δύναμιν. Εἶ γὰρ τοῦ οὐρανοῦ τὸ κάλλος ὁρώμενον, εὖ-
γνώμονα ϑεατὴν εἰς τὴν τοῦ δημιουργήσαντος παραπέιιπει
δοξολογίαν' πολλῷ μᾶλλον τὸ λογικὸν τοῦτο ζῶον ὁ ἄνϑρω-
πος δυνήσεται τὰ κατὰ τὴν οἰκείαν διάπλασιν ἀναλογιζόμε-
γος, καὶ τῆς τιμῆς τῆς παρασχεϑείσης αὐτῷ τὴν ὑπερδολήν,
25 καὶ τῶν δωρεῶν τὰ μεγέϑη, καὶ τὰς ἀφάτους εὐεργεσίας
διηνεκῶς ἀνυμνεῖν τὸν παραγαγόντα, καὶ τὴν κατὰ δύναμιν
, δοξολογίαν ἀναφέρειν τῷ Δεσπότῃ. ᾿Εδουλόμην καὶ τοῖς ἕ-
ξῆς ἐπεξελθεῖν, ἀλλ᾽ ἵνα μὴ τῷ πλήϑει τῶν λεγομένων κατα-
χώσωμεν τὴν μνήμην τῶν ἤδη λεχϑέντων, ἀναγκαῖον ἂν-
30 ταῦϑα σιῆσαι τὸν τῆς διδασκαλίας λόγον. Οὐδὲ γὰρ τοῦτο
μόνον ἐστὶν ἡμῖν τὸ σπουδαζόμενον ἁπλῶς πολλὰ εἰπεῖν" ἀλ-
λὰ διὰ τοῦτο λέγομεν, ὥστε αὐτὰ διηνεκῶς ὑμᾶς ἔχειν ἐμπε-
πηγότα ταῖς διανοίαις ταῖς ὑμετέραις, ἵνα μὴ μόνον αὐτοὶ
ΟΜΙΛΔΙΑ [ΙΔ΄ 375
τὴν
αὐτὸν τὴν αἰτίαν τῆς ἀφαιρέσεως τῆς τιμῆς, ἀφοῦ μὲ
ἁμαρτίαν ἀπέκοψε τὴν ἐξουσίαν. «Καὶ ἔδωσεν ὁ ᾿Αδάμ,
τὰ πτη-
λέγει, ὀνόματα εἰς ὅλα τὰ κατοικίδια ζῶα, εἰς ὅλα
γῆς».
νὰ τοῦ οὐρανοῦ καὶ εἰς ὅλα τὰ ἄγρια θηρία τῆς
ἀγαπητ έ, τὴν ἐλευθε ρίαν τῆς
Πρόσεξε ἀπὸ ἐδῶ ἀκόμη,
του σύνεσιν , καὶ νὰ μὴ
προαιρέσεως καὶ τὴν ὑπερθολικήν
λέγῃς, ὅτι δὲν ἐγνώριζε ποῖον ἦτο τὸ καλὸν καὶ ποῖον τὸ
κακόν. Διότι ἐκεῖνος ποὺ ἠμπόρεσε νὰ δώσῃ τά κατάλ-
ληλα ὀνόματα εἰς τὰ κατοικίδια Ζῶα, εἰς τὰ πτηνὰ καὶ
εἰς τὰ ἄγρια θηρία, καὶ χωρὶς νὰ κάμῃ σύγχυσιν εἰς τὴν
τάξιν, οὔτε νὰ ἐπιθέσῃ τά κατάλληλα διὰ τὰ ἥμερα ζῶα
ὀνόματα εἰς τὰ ἄγρια, οὔτε τὰ κατάλληλα διὰ τὰ ἄγρια νὰ
τὰ προορίσῃ διὰ τὰ ἥμερα, ἀλλὰ νὰ δώσῃ εἰς ὅλα. τὰ κα-
τάλληλα ὀνόματα, πῶς δὲν ἦτο πλήρης κάθε σοφίας καὶ
συνέσεως; Σκέψου ἀπὸ ἐδῶ λοιπὸν πόση ἦτο ἡ δύναμις
ἐκείνου τοῦ φυσήματος καὶ πόση ἡ σοφία τῆς ἀύλου ψυ-
χῆς, ποὐ εἰς αὐτὴν ἔχει χαρίσει ὁ Θεός, ὁ ὀποῖος συνέ-
στησεν ἀπὸ δύο οὐσίας τέτοιο ζῶον καὶ θαυμαστὸν καὶ λο-
γικόν, καὶ συνέδεσε τὴν ἄυλον οὐσίαν τῆς ψυχῆς εἰς τὸ
σῶμα, ὡσὰν εἰς κάποιο ὄργανον, ἄριστον τεχνίτην. “Ὅταν
λοιπὸν κατανοήσῃς τὴν τόσον μεγάλην σοφίαν τοῦ ζώου
αὐτοῦ, θὰ θαυμάζῃς τὴν δύναμιν τοῦ δημιουργοῦ. Διότι
ἐὰν ἡ ὀμορφιὰ τοῦ οὐρανοῦ παρακινῇ τὸν εὐγνώμονα θεα-
τὴν νὰ δοξολογῇ τὸν δημιουργόν, πολὺ περισσότερον τὸ
λογικὸν αὐτὸ ζῶον, ὁ ἄνθρωποα, ἀναλογιζόμενος τὸν τρό-
πον τῆς ἰδικῆς του δημιουργίας καὶ τὸ μέγεθος τῆς τιμῆς
ποὺ τοῦ ἐδόθη καὶ τάς μεγάλας δωρεὰς καὶ τάς ἀπείρους
εὐεργεσίας, θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἀνυμνῇ συνεχῶς τὸν δημιουρ-
γὸν καὶ νὰ ἀναπέμπῃ σύμφωνα μὲ τὰς δυνάμεις του τὴν
δοξολογίαν εἰς τὸν Θεόν. Ἤθελα καὶ τὰ ἑπόμενα νὰ ἄνα-
πτύξω, ἀλλὰ διὰ νὰ μὴ λησμονήσωμεν μὲ τὸ πλῆθος τῶν
λεγομένων αὐτὰ ποὺ τώρα ἐλέχθησαν, εἶναι ἀνάγκη νὰ
σταματήσω ἐδῶ τὴν διδασκαλίαν. Οὔτε δέθαια ἡ μόνη μας
φροντίδα εἶναι αὐτό, δηλαδὴ νὰ λέγωμεν ἁπλῶς πολλά,
ἀλλὰ δι΄ αὐτὸ λέγομεν, ὥστε νὰ ἔχετε αὐτὰ συνεχῶς τυ-
πωμένα εἰς τὰς ἰδικάς σας διανοίας, διὰ νὰ μὴ γνωρίζετε
εἰδῆτε τὰ ἐν ταῖς ϑείαις Γραφαῖς ἐγκείμενα, ἀλλὰ καὶ ἐ-

τέροις διδάσκαλοι γίνησϑε δυνάμενοι καὶ ἄλλους νουϑειεῖν.
ἍΕκαστος τοῖνυν ὑμῶν, παρακαλῶ, ἐντεῦϑεν ἐξιών, μετὰ
τοῦ πλησίον ἀναλαμδανέτω τῶν εἰρημένων τὴν μνήμην, καὶ
τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ εἰσφέρων, δεχέσϑω καὶ τὰ παρ᾽ ἑτέρου μνη-
μονευϑέντα. Καὶ οὕτω συλλέγοντες ἅπαντα, καὶ ἔναυλον οαὖ-
τῶν ἔχοντες τὴν μνήμην, οἴκαδε ἀναχωρεῖτε, καὶ καϑ' ἑ-
αυτοὺς ἀναμηρυκώμενοι τὰ ϑεῖα ταῦτα διδάγματα: ἵνα ἐν
τούτοις ἔχοντες τὴν μέριμναν ἅπασαν, καὶ ἀσχολοῦντες ὑμῶν
10 τὴν διάνοιαν, δύνησϑε μετ᾽ εὐκολίας περιγενέσϑαι καὶ τῶν
παϑῶν τῶν ἐνοχλούντων, καὶ τὰς τοῦ διαδόλου μηχανὰς διαρν.-
γεῖν. ἜἜνϑα γὰρ ἂν ἴδῃ ὅ πονηρὸς δαίμων ἐκεῖνος ψυχὴν
τὰ τοῦ Θεοῦ μεριμνῶσαν, καὶ διηνεκῶς ἐκεῖνα φανταζομένην,
καὶ ταῦτα περιστιρέφουσαν, οὐδὲ προσεγγίσαι τολμᾷ, ἀλλὰ τα-
15 χέως ἀποπηδᾷ, καϑάπερ ἀπὸ πυρός τινος, ὑπὸ τῆς τοῦ Πνεύ-
ἱατος ἐνεργείας φυγαδευόμενος. “Ἵν᾽ οὖν καὶ αὐτοὶ τὰ μέ-
γιστα κερδαίνωμεν, κἀκείνου περιγενέοϑαι δυνηϑῶμεν, καὶ
τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ροπὴν μειζόνως ἐπισπασώμεϑα, ἐν τού-
τοις ἀσχολῶμεν ἡμῶν τὴν διάνοιαν. Οὕτω γὰρ ἡμῖν καὶ τὴ
20 ἂν χερσὶ πάντα ἐξευμαρισϑήσεται, καὶ τὰ δύσκολα εὔκολα
γενήσεται, καὶ τὰ δοκοῦντα εἶναι λυπηρὰ χρηστὸν λήψεται
τέλος, καὶ οὐδὲν ἡμᾶς τῶν παρόντων λυπῆσαι δυνήσεται. 'Ε-
ἂν γὰρ τὰ τοῦ Θεοῦ μεριμνῶμεν, τὰ ἡμέτερα αὐτὸς μεριμνή-
σει καὶ μετὰ πολλῇς ἀδείας τὸ πέλαγος τοῦ παρόντος δίου
25 διαπλεύσομεν, καὶ ὑπὸ τοῦ μεγάλου κυδερνήτου τοῦ ἐπὶ πάν-
τῶν Θεοῦ ὅδηγούμενοι, καταντήσομεν εἴς τὸν λιμένα τῆς τού-
του φιλανϑρωπίας" ᾧ ἡ δόξα καὶ τὸ κοάτος. νῦν καὶ ἀεὶ καὶ
εἷς τοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
μόνον σεῖς τὰ εὐρισκόμενα εἰς τὰς ᾿Αγίας Γραφάς, ἀλλὰ

νὰ γίνεσθε καὶ διδάσκαλοι εἰς ἄλλους, ἱκανοὶ νὰ συμθου-
λεύετε καὶ ἄλλους. Ὁ καθένας σας λοιπόν, παρακαλῶ,
ἐξερχόμενος ἀπὸ ἐδῶ, μαζὶ μὲ τὸν πλησίον του ἂς ἐνθυ-
μῆται τὰ λεχθέντα, προσφέρων καὶ τὰ ἰδικά του καὶ ἃς
δέχεται ἐκεῖνα ποὺ ἀναφέρει: ὁ ἄλλος. Καὶ ἔτσι συγκεντρώ-
νοντες ὅλα καὶ διατηροῦντεας αὐτὰ ζωηρὰ εἰς τὴν μνήμην
σας, νὰ ἐπιστρέφετε εἰς τὰ σπίτια, ἐπαναλαμθδάνοντες καὶ
μόνοι σας τὰ θεῖα αὐτὰ διδάγματα, ὥστε ἔχόντες ὅλην
σας τὴν φροντίδα εἰς αὐτὰ καὶ ἀπασχολοῦντες τὴν διάνοι-
ἀν σας, θὰ ἠμπορέσετε μὲ εὐκολίαν νὰ νικήσετε καὶ τὰ
πάθη ποὺ σᾶς ἐνοχλοῦν καὶ τὰς παγίδας τοῦ διαδόλου νὰ
ἀποφύγετε. Διότι ἐκεῖ ποὐ θά ἰδῇ ὁ πονηρὸς ἐκεῖνος δαί-
μων ψυχὴν νὰ φροντίζῃ τὰ τοῦ Θεοῦ, νὰ φαντάζεται διαρ-
κῶς ἐκεῖνα καὶ αὐτὰ νὰ σκέπτεται, δὲν τολμᾷ οὔτε νὰ πλη-
σιάσῃ, ἀλλὰ ἀμέσως ἀπομακρύνεται, διωκόμενος ἀπὸ τὴν
δύναμιν τοῦ Πνεύματος, ὡσάν ἀπὸ κάποιαν πυράν. Διὰ νὰ
κερδίζωμεν, λοιπόν, καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι τὰ μέγιστα ἀγαθὰ καὶ
νὰ ἠμπορέσωμεν καὶ ἐκεῖνον νά νικήσωμεν, καὶ νὰ προσελ-
κύσωμεν πλουσίως τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, ἂς ἀπασχολοῦμεν
εἰς αὐτὰ τήν διάνοιάν μας. Διότι ἔτσι καὶ ὅλαι αἱ ὑποθέ-
σεις μας θὰ ἀνακουφισθοῦν, καὶ τὰ δύσκολα θὰ γίνουν εὔ-
κολα, καὶ τὰ νομιζόμενα ὄτι εἶναι λυπηρὰ θὰ λάθουν αἴσιον
τέλος καὶ κανένα ἀπὸ τὰ παρόντα δὲν θὰ ἠμπορέσῃ νὰ
μᾶς προκαλέσῃ λύπην. Διότι ἐὰν φροντίζωμεν τὰ τοῦ θΘε-
οὔ, θὰ φροντίσῃ αὐτὸς τἀ ἰδικά μας, καὶ θὰ διαπλεύσωμεν
μὲ μεγάλην ἀσφάλειαν τὸ πέλαγος τῆς παρούσης ζωῆς καὶ
καθοδηγούμενοι ἀπὸ τὸν μεγάλον κυθδερνήτην, τὸν Θεὸν
τῶν ὅλων, θὰ φθάσωμεν εἰς τό λιμάνι τῆς φιλανθρωπίας
του, εἰς τὸν ὀποῖον ἁνήκει ἡ δόξα καὶ ἡ δύναμις, τώρα καὶ
πάντοτε καὶ εἰς τοὺς ἀτελευτήτους αἰῶνας τῶν αἰώνων.
᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ {Ε΄
(Γεν. 2, 20 - 25)
«Τῷ δὲ ᾿Αδὰμ οὐχ εὑρέϑη δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ. Καὶ

ἐπέδαλεν ὁ Θεὸς ἔκστασιν ἐπὶ τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ὕπνω-
σε. Καὶ ἔλαδε μίαν τῶν πλευρῶν αὐτοῦ, καὶ ἀνεπλή-
ρῶσε σάρκα ἀντ᾽ οὐτῆς. Καὶ ὠκοδόμησε Κύοιος ὃ
Θεὸς τὴν πλευράν, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ ᾿Αδάμ, εἷς
γυναῖκα».
1. Πολλὰς ὑιῖν ἔχω χάριτας, ὅτι μετὰ πολλῆς τῆς ποο-
10 ϑυμίας χϑὲς ἐδέξασϑε τὴν παρ᾽ ἡμῶν παραίνεσιν, καὶ πρὸς
τὸ μῆκος τῶν εἰρημένων οὐ μόνον οὖκ ἐδυσχεράνατε, ἀλλὰ
»αὶ μέχρι τοῦ τέλους οὕτω παρηπολουϑήσατε, ὡς ἀκμάξου-
τα ὑμῖν ἐναπομεῖναι τὸν τῆς ἀκροάσεως πόϑον" ὅϑεν καὶ
χοηστὰς ἡμῖν τὰς ἐλπίδας ὑπεφήνατε, ὡς διὰ τῶ» ἔονων
15 ἐπιδειξάμενοι τὰ τῆς ἡμετέρας συμδουλῆς. Ὃ γὰρ μετὰ το-
σαύτης ἡδονῆς ἀκούων, δῆλος ἂν εἴη καὶ πρὸς τὴν διὰ
τῶν ἔργων» πρᾶξιν παρεσκευασμένος" ἄλλως δὲ καὶ ἡ νῦν
ὑμῶν συνδρομὴ τεκμήριον ἂν γένοιτο τῇς κατὰ ψυχὴν ὑμῶν
ὑγιείας. “Ὥσπεο γὰρ τὸ πεινῆν σωματικῆς εὐεξίας σηκιεῖόν
20 ἔστιν, οὕτω τὸ λογίων ϑείων ἐρᾶν ψυχικῆς ὑγιείας τεκμή-
οιον ἂν γένοιτο μέγιστον. ᾿Επεὶ οὖν ὃ καρπὸς τῆς ὑμετέρας
σπουδῆς δείκνυσι τῆς ὑπακοῆς τὴν ἐκπλήρωσιν, φέρε καὶ
ἡμεῖς τὸν μισϑόν͵ ὃν ὑπεσχόμεϑα χϑές, καταδάλωμεν ὑμῶν
τῇ ἀγάπῃ: τὴν πνευματικὴν ταύτην λέγω διδασκαλίαν τὸν
25 μισϑόν, καί μοι τῷ καταδάλλοντι δυνάμενον αὐξῆσαι τὴν πε-
οιουσίαν, καὶ ὑμᾶς τοὺς ὑποδεχομένους πλουσίους ἀπεργαζό-
μενον. Τοιαῦτα γὰρ ἅπαντα τὰ πνευματικά: ὅπερ ἐπὶ τῶν
ΟΜΙΛΙΑ Ε΄
(Γεν. 2, 20 - 25)
«Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδὰμ δὲν εὐρέθη δοηθὸς ὅμοιος πρός

αὐτόν. Καὶ ἐπέφερεν ὁ Θεὸς ἔκστασιν εἰς τὸν
᾿Αδάμ, καὶ ἐκοιμήθη. Καὶ ἔλαβδε μίαν ἀπὸ τὰς
πλευράς του καὶ ἀνεπλήρωσε σάρκα εἰς τὴν θέσιν
της. Καὶ ἔκτισε Κύριος ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, τὴν
᾿ ὁποίαν ἔλαθεν ἀπὸ τὸν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα».
1.. Σᾶς ὀφείλω μεγάλην εὐγνωμοαύνην, διότι ἠκού-
σατε χθὲς μὲ πολλὴν προθυμίαν τὴν συμδουλήν μου᾽ καὶ
μὲ τὴν ἔκτασιν τῆς ὁμιλίας ὄχι μόνον δὲν ἐδυσαρεστήθη-
τε, ἀλλὰ καὶ τὴν παρηκολουθήσατε μέχρι τοῦ τέλους κατὰ
τέτοιον τρόπον, ὥστε νὰ μείνῃ εἰς τὴν ψυχήν σας ἀκμαῖος
ὁ πόθος τῆς ἀκροάσεως. Διὰ τοῦτο ἐδημιουργήσατε εἰς
ἐμὲ ἐλπίδας καλάς, ὅτι θὰ ἐπιδείξετε διὰ τῶν ἔργων τὰ
λόγια τῆς ἰδικῆς μου συμθουλῆκς. Διότι εἶναι φανερόν, ὅτι
θὰ εἶναι προετοιμασμένος καὶ διὰ τὴν ἐκτέλεσιν τῶν ἔρ-
γων ἐκεῖνος, ποὺ ἀκούει μὲ τόσον μεγάλην εὐχαρίστησιν᾽
ἄλλωστε δὲ καὶ ἡ παροῦσα συγκέντρωσίᾳ σας θά ἠμποροῦ-
σε νὰ γίνῃ ἀπόδειξις τῆς ψυχικῆς σας ὑγείας. Διότι ὅπως
ἡ πεῖνα εἶναι σημεῖον τῆς εὐεξίας τοῦ σώματος, ἔτσι καὶ
ἡ ἀγάπη τοῦ λόγου τοῦ Θεοῦ θὰ ἠμπορέσῃ νὰ γίνῃ ἀπόδει-
ξις τῆς ὑγείας τῆς ψυχῆς. ᾿Επειδὴ λοιπόν ὁ καρπὸς τῆς
ἰδικῆς σας προθυμίας ἀποδεικνύει τὴν ἐκπλήρωσιν τῆς
ὑπακοῆς, ἐμπρὸς νὰ καταδάλωμεν καὶ ἡμεῖς εἰς τὴν ἀγά-
πήν σας τὸν μισθόν, τὸν ὁποῖον ὑπεσχέθημεν χθές ὀνομά-
ζω μισθὸν τὴν πνευματικὴν αὐτὴν διδασκαλίαν, ἡ ὁποία
ἠμπορεῖ καὶ εἰς ἐμέ, ποὺ τὴν προσφέρω, νὰ αὐξήσῃ τὴν
περιουσίαν καὶ σᾶς, πού τὴν δέχεσθε, νὰ κάμῃ πλουσίους.
Τέτοια δέθαια εἶναι ὅλα τὰ πνευματικὰ ἀγαθά, πρᾶγμα τὸ
αἰσϑητῶν πραγμάτων οὖν ἔνι, ᾽Εκεῖ μὲν γὰρ ὁ καταδαλὼν

ἠλάιτωσεν αὐτοῦ τὴν οὐσίαν, καὶ τὸν ὑποδεχόμενον εὗπο-
οώτερον κατέστησε" ἐνταῦϑα δὲ οὖὔχ οὕτως, ἀλλὰ καὶ ὅ κα-
ταδαλὼν ταύτῃ μᾶλλον τὸν οἰκεῖον πλοῦτον ἀὔΐξει, καὶ τοῖς
ὑποδεγχοιένοις μείζων ἡ περιουσία γίνεται, ᾿Επεὶ οὖν καὶ
ἡμεῖς ἕτοιμοι πρὸς εὐγνωμοσύνην, καὶ ὑμεῖς οἱ ὑποδέχεσθαι
μέλλοντες τὸν πλοῦτον τοῦτον τὸν πνευματικόν, εὐτρεπισμέ-
γνοὺς ἔχετε τοὺς κόλπους τῆς διανοίας" φέρε τὴν ὑπόσχεσιν
πληρώσωμεν, καὶ τῆς ἀκολουϑίας πάλιν τῶν παρὰ τοῦ μακα-
10 οἰου Μωῦσέως ἀνεγνωσμένων ἁψάμενοι, ἐντεῦϑεν ὑμῖν τὸν
μισϑὸν καταδάλωμεν. Τίνα οὖν ἐστὶ τὰ σήμερον ἄνεγνωσμέ-
γα ἀναγκαῖον εἰς μέσον προϑεῖναι, ἵν᾽ οὕτω μετὰ ἀκριδείας
διδρευνώμενοι τὸν τοῖς οήμασι ἐναποκεκρυμμένον πλοῦτον
τῶν νοημάτων, προϑῶμεν ἐπὶ τῆς ὑμετέρας ἀγάπης. ᾿Ηκού-
15 σατε γὰρ ἀοτίως τῆς ϑείας Γραφῆς λεγούσης" «Τῷ δὲ "Α-
δὰμ οὐχ εὑρέϑη δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ», Τί δούλεται ἡ ὄρα-
χεῖα αὕτη λέξις, «Τῷ δὲ ᾿Αδάμν; τίνος ἕνεκεν προσέϑηκε
τὸν σύνδεσιον; οὐ γὰρ ἤρκει εἴπεῖν τῷ ᾿Αδάμ; Οὐχ ἁπλῶς
ταῦτα διερευνᾶσϑαι σπουδάζομεν, φιλοτιμίας ἕνεκεν περιτ-
20 τῆς, ἀλλ᾽ ἵνα μετὰ ἀκριδείας ὑωῖν ἅπαντα ἑρμηνεύοντες παι-
δεύσωμεν ὑμᾶς μηδὲ ὀραχεῖαν λέξιν, μηδὲ συλλαδὴν μίαν
παρατρέχειν τῶν ἕν ταῖς ϑείαις Γραφαῖς κειμένων. Οὐ γὰρ
ρήματά ἔστιν ἁπλῶς, ἀλλὰ τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου ρήματα,
καὶ διὰ τοῦτο πολύν ἔστι τὸν ϑησαυρὸν εὑρεῖν καὶ ἂν μιᾷ
25 συλλαδῇ. Προσέχετε οὖν͵ παρακαλῶ, μετὰ ἀκριδείας" μηδεὶ Ψὴ
γωθϑής, μηδεὶς ὕπνηλός͵ πάντες διεγηγεομένην μοι τὴν διά-
Ἰοιαν παρέχετε: μηδεὶς ἔξω οειδέοϑω τὸν λογισμόν, μηδὲ
φροντίδας διωτικὰς ἐπισυρόμενος ἐνταῦϑα στηκέτω, ἀλλ᾽ ἐν-
γοῶν τῆς πνευματικῆς ταύτης συνόδου τὸ ἀξίωμα, καὶ ὅτι
30 διὰ τῆς τῶν προφητῶν γλώττης τοῦ Θεοῦ πρὸς ἡμᾶς διαλε-
1. Δηλ. εἰς τὰ ὑλικὰ πράγματα.

2. Δηλ. εἰς τὰ πνευματικὰ ἀγαθά.
3. Πρθλ. Ματθ. 5, 18.
ΟΜΙΛΙΑ Ε΄’ 381
ὁποῖον δὲν ὑπάρχει εἰς τὰ αἰσθητὰ πράγματα. Διότι ἐκεῖ

μὲέν', ἐκεῖνος ποὺ προσφέρει, ἐλαττώνει τὴν περιουσίαν
του, καὶ κάνει πλουσιώτερον αὑτόν ποὺ δέχεται. ᾿Εδῶ ὅ-
μωςἢ δὲν συμδαίνει ἔτσι᾽ ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνος ποὺ προσφέρει
θὰ αὐξήσῃ ἔτσι ἀκόμη περισσότερον τὸν πλοῦτον του, καὶ
εἰς αὐτούς πού τὸν δέχονται, γίνεται μεγαλυτέρα ἡ πε-
ριουσία των. ᾿Επειδὴ λοιπὸν καὶ ἡμεῖς εἴμεθα ἕτοιμοι νὰ
ἐκφράσωμεν τὴν εὐγνωμοσύνην μαα, καὶ σεῖς, ποὺ πρόκει-
ται. νὰ δεχθῆτε τὸν πνευματικόν αὐτὸν πλοῦτον, ἔχετε
προετοιμάσει καταλλήλως τὴν διάνοιάν σας, ἐμπρός ἂς
ἐκπληρώσωμεν τὴν ὑπόσχεσιν, καὶ ἀφοῦ καταπιασθοῦμεν
πάλιν μὲ τὴν συνέχειαν τῶν λόγων τοῦ μακαρίου Μωυσέ-
ὡς, ποὺ ἀνεγνώσθησαν, ἀπὸ ἐκεῖ θὰ σᾶς καταθάλωμεν τὸν
μισθόν. Ποῖα λοιπόν εἶναι τὰ λόγια ποὺ ἀνεγνώσθησαν σή-
μερον, εἶναι ἀναγκαῖον νὰ νὰ παρουσιάσωμεν ἐνώπιόν σας,
ὥστε, ἐρευνῶντες ἔτσι μὲ ἀκρίθειαν τὸ πλῆθος τῶν δι-
δαγμάτων, ποὺ εἶναι κρυμμένον μέσα εἰς τὰ λόγια, νὰ τὸ
προσφέρωμεν εἰς τὴν ἀγάπην σας. ᾿Ηκούσατε λοιπὸν πρὸ
ὀλίγου τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν νὰ λέγῃ «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδὰμ δὲν
εὐρέθη θοηθὸς ὅμοιος πρὸς αὐτόν». Τί θέλει νὰ εἰπῇ ἡ
μικρὰ αὐτὴ λέξις, «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδάμ»; διὰ ποῖον λόγον
ἐπρόσθεσε τὸν σύνδεσμον; δὲν ἦτο ἀρκετὸν νὰ εἰπῇ, «εἰς
τὸν ᾿Αδάμ»; Δὲν προσπαθοῦμεν νὰ διερευνήσωμεν ἁπλῶς
αὐτὰ, ἐξ αἰτίας περιττῆς φιλοτιμίας, ἀλλὰ διὰ νὰ σᾶς διδά-
ξωμεν, ἑρμηνεύοντες εἰς σᾶς ὅλα μὲ λεπτομέρειαν, νὰ
μὴ περιφρονῆτε οὔτε τὴν μικρὰν λέξιν, οὔτε μίαν συλλα-
δὴν ἀπὸ τὰ κείμενα τῆ» ᾿Αγίας Γραφῆς". Διότι δὲν εἶναι
ἁπλῶς λόγια, ἀλλὰ λόγια τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος᾽ διὰ τοῦτο
εἶναι δυνατὸν νὰ εὑροῦμεν καὶ εἰς μίαν συλλαθδὴν μέγαν
θησαυρόν. Προσέχετε λοιπόν, παρακαλῶ, μὲ ἀκρίδειαν᾽
κανεὶς νὰ μὴ εἶναι θραδύνους, κανεὶς νυσταγμένος, ὅλοι
δώσατέ μου τὴν διάνοιὰν σας ξυπνητήν. Κανεὶς νὰ μὴ
ρεμβθάζῃ ἔξω, οὔτε νὰ στέκεται μεταφέρων ἐδῶ τὰς διωτι-
κἀς του φροντίδας, ἀλλὰ νὰ ἀντιλαμθδάνεται τὴν ἀξίαν
τῆς πνευματικῆς αὐτῆς συγκεντρώσεωοα, καὶ ὅτι διὰ μέσου
τῆς γλώσσης τῶν προφητῶν ἀκούομεν τὸν Θεὸν νὰ ὁμιλῇ
382 ΙΏΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
γομέγου ἀκούομεν: οὕτω τὴν ἀκοὴν ὑπεχέτω, καὶ συντεταμέ-

γον ἐχέτω τὸν νοῦν, ἵνα μηδὲν τῶν παρ᾽ ἡμῶν καταδαλλομέ-
γῶν σπερμάτων» εἷς πέτραν καιενεχϑῇ, ἢ παρὰ τὴν ὁδὸν ἢ
παρὰ τὰς ἀκάνϑας, ἀλλ᾽ ὁλόκληρον τὸ σπέρμα εἰς τὴν γῆν
τὴν καλὴν καταθληϑέν, τὸ πλάτος λέγω τῆς διανοίας τῆς ὕ-
μετέρας, δαψιλῆ τὸν καρπὸν ὑμῖν ἐνέγκαι δυνηϑῇ, καὶ πολυ-
πλασιάσῃ τὰ παρ᾽ ἡμῶν καταδαλλόμενα. ᾿Αλλ ἴδωμεν λοιπὸν
τί δούλεται ἡμῖν αὕτη ἡ τοῦ συνδέσμου συμπλοκή. «Τῷ δὲ
᾿Αδάμν, φησίν, «οὐχ εὑρέϑη δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ». Θέα μοι
10 τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν. Εἰποῦσα, «Τῷ δὲ ᾿Αδὰμ
οὐχ εὑρέϑη ὀοηϑός», οὐκ ἔστη μέχρι τούτου, ἀλλὰ προσέϑη-
κεν, «Ὅμοιος αὐτῷ», τῇ προσϑήκῃ παραδηλοῦσα ἡμῖν τὴν
αἰτίαν, δι’ ἣν τοῦ συνδέσμου τὴν ουμπλοκὴν ἐποιήσατο. Οἶἷμαι
λοιπὸν τοὺς ὀξύτερον ἐπιδάλλειν δυναμένους ἤδη προορᾶν
15 τὸ μέλλον ὑφ᾽ ἡμῶν ρηϑήσεσθαι. ᾿Α4λλ᾽ ἐπειδὴ προσήκδι ἧ-
μᾶς κοινὴν πρὸς ἅπαντας ποιουμένους τὴν διδασκαλίαν, πᾶ-
σι σαφῆ ποιεῖν τὰ παρ' ἡμῶν λεγόμενα, φέρε διδάξωμεν ὕ-
μᾶς τίνος ἕνεκεν οὕτως εἴρηκεν" ἀλλὰ μικρὸν ἀνάσχεσϑε.
Ἐπειδὴ γὰρ ὃν τοῖς πρῴην ρηϑεῖσι, καϑάπερ μνημονεύετε,
20 εἰποῦσα ἡ ϑεία Γραφή, ὅτι «Ποιήσωμεν αὐτῷ ὄοηϑὸν κατ᾽
αὐτόν», εὐθέως ἐδίδαξεν ἡμᾶς τὴν τῶν ϑηρίων, καὶ τῶν
ἑρπετῶν, καὶ τῶν ἀλόγων ἁπάντων δημιουργίαν: φησὶ γάρ,
«Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἔτι ἐκ τῆς γῆς πάντα τὰ ϑηρία, καὶ
τὰ πετεινὰ τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἤγαγεν αὐτὰ πρὸς τὸν ᾿Αδάμ,
25 ἰδεῖν τί καλέσει αὐτώ». Καὶ καϑάπερ δεσπότης πᾶσιν ἐπέ-
ϑηκε τὰ ὀνόματα, καὶ τὴν οἰκείαν προσηγορίαν ἑκάστῳ γέ-
γει τῶν ϑηρίων, καὶ τῶν πειεινῶν, καὶ πάντων τῶν ἀλόγων
κατὰ τὴν παρασχεϑεῖσαν αὐτῷ σοφίαν ἀπένειμεν" ἵνα εἰδέναι
ἔχωμεν λοιπόν, ὅτι ἐκεῖνα μὲν ἅπαντα τά γε γενημένα, εἰ
30 καὶ ὑπηρεσίαν τινὰ πληροῖ καὶ συνεφάπτιεται τῶν καμάτων
αὐτῷ, ἀλλ᾽ ὅμως ἄλογά ἐστι, καὶ πολλῷ τῷ μέτρῳ λειπό-
4. Βλιπαραθδολὴν τοῦ σπορέως Ματθ. 13,4- 23 Μάρκ. 4, 1 - θ᾽

Λουκᾶ 8, -15.
Γεν. 2, 18.
Γεν. 2, 19.
ὍΜΙΛΔΙΑ [ἹΕ’ 383
πρὸς ἡμᾶς. Ἔτσι νὰ ὑποτάξῃς τὴν ἀκοὴν σου, καὶ νὰ

ἔχης συγκεντρωμένον τὸν νοῦν σου, διὰ νὰ μὴ πέσῃ κα-
νένα ἀπὸ τἀ σπέρματα, ποὺ θὰ ρίπτωμεν ἡμεῖα, εἰς τὴν πέ-
τρὰαν ἢ κοντὰ εἰς τὴν ὁδὸν ἢ εἰς τὰ ἀγκάθια, ἀλλ᾽ ὁλόκλη-
ρον τὸ σπέρμα, ἀφοῦ πέσῃ εἰς τὴν καλὴν γῆν᾽, καὶ ἐννοῶ
τὸ πλάτος τῆς διανοίας σας, νὰ ἡμπορέσῃ νὰ φέρῃ ἄφθο-
νον καρπὸν εἰς σᾶς καὶ νὰ πολλαπλασιάσῃ τὰ ριπτόμενα
ἀπὸ ἡμᾶς σπέρματα, ᾿Αλλὰ ἂς ἐξετάσωμεν λοιπὸν τί θέλει
νὰ μᾶς εἰπῇ ἡ πλοκὴ αὐτὴ τοῦ συνδέσμου. «Εἰς δὲ τὸν
᾿Αδάμ, λέγει ἡ Γραφή, δὲν εὑρέθη βοηθὸς ὅμοιος πρὸς
αὐτόν». Πρόσεχε, παρακαλῶ, τὴν ἀκρίθειαν τῆς ᾿Αγίαᾳ
Γραφῆς, ᾿Αφοῦ εἶπε, «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδάμ δὲν εὑρέθη θοη-
θός», δὲν ἐσταμάτησε μέχρι τοῦτο, ἀλλά ἐπρόσθεσεν «ὅ-
μοιοᾳ πρὸς αὐτόν» μὲ τὴν προσθήκην καθιστᾷ εἰς ἡμᾶς
φανερὰν τὴν αἰτίαν, διὰ τὴν ὁποίαν ἐχρησιμοποίησε τὴν
πλοκὴν τοῦ συνδέσμου. Νομίζω λοιπόν, ὅτι προδλέπουν
πλέον ἐκεῖνο, ποὺ πρόκειται νὰ εἰπῶ, ὅσοι ἠμποροῦν νὰ
ἀντιλαμδάνωνται ὀξύτερον. ᾿Αλλ᾽ ἐπειδὴ πρέπει νἀ κάνω-
μεν κοινὴν τὴν διδασκαλίαν πρὸς ὅλους καὶ νὰ καταστή-
σωμεν σαφῆ τὰ λεγόμενά μας πρὸς ὅλους, ἐμπρὸς ἂς
ἐκϑέσωμεν εἰς σᾶς, διὰ ποῖον λόγον ὡμίλησεν ἔτσι ἡ
Γραφή. Ἔχετε ὅμως ὀλίγην ὑπομονήν. Εἰᾳ τὰ λεχθέντα
προηγουμένως, καθὼς ἐνθυμεῖσθε, ἀφοῦ εἶπεν ἡ ᾿Αγία
Γραφή, «Ας κάνωμεν δι᾽ αὐτὸν ἔνα βοηθὸν ὅμοιον πρὸς
αὐτόν»", ὀμέσως μᾶς περιέγραψςε τὴν δημιουργίαν τῶν θη-
ρίων, τῶν ἑρπετῶν καὶ ὅλων τῶν ἀλόγων ζώων. Λέγει
δηλαδή᾽ «Καὶ ἔπλασεν ὁ Θεὸς ἀκόμη ἀπὸ τὴν γῆν ὅλα τὰ
θηρία, καὶ τὰ πτηνά τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ἔφερεν αὐτὰ εἰς τὸν
᾿Αδάμ, διὰ νὰ ἰδῇ πῶς θὰ ὀνομάσῃ αὐτά»", Καὶ ὡσὰν κυ-
ρίαρχος ἔδωσεν εἰς ὅλα ὀνόματα, καί, σύμφωνα μὲ τὴν
δοθεῖσαν εἰς αὐτὸν σοφίαν, προσέφερε τὴν κατάλληλον
ὀνομασίαν εἰς κάθε γένος τῶν θηρίων καὶ τῶν πτηνῶν καὶ
ὅλων τῶν ἀλόγων ζώων. Τοῦτο ἔκαμε διὰ νὰ ἠμποροῦμεν
εἰς τὸ ἐξῆς νὰ γνωρίζωμεν, ὅτι ὅλα ἐκεῖνα τὰ δημιουργὴή-
ματα, ἂν καὶ προσφέρουν κάποιαν ὑπηρεσίαν καὶ βοηθοῦν
τὸν ἄνθρωπον εἰς τάς ἐργασίας του, εἶναι ὅμως ἄλογα καὶ
μενα τοῦ ἀνϑρώπου' καὶ ἵνα μὴ νομίξωμεν ὅτι πεοὶ τούτων

εἶπε, «Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑόν»». ἘΠ γὰρ καὶ δοηϑεῖ. καὶ
πρὸς πολλὰ χρήσιμα καϑέστηκε τῇ τοῦ ἀνϑρώπου ὑπηρεσίᾳ,
ἀλλ᾽ ὅμως ἄλογά ἐστιν. Ὅτι μὲν γὰρ ὄδοηϑεῖ, δείκνυσιν
αὐτὴ ἡ πεῖρα τῶν πραγμάτων. Καὶ γὰρ τὰ μὲν πρὸς τὴν
,
τῶν ἀγωγίμων μετακομιδὴν ἡμῖν ἐστιν ἐπιτήδεια, τὰ δὲ
πρὸς τὴν τῇς γῆς ἐργασίαν. Βοῦς μὲν γὰρ ἄροτρον ἕλκει,
καὶ αὔλακας ἀνατέιινει, καὶ πολλὴν ἑτέραν χρείαν πρὸς τὴν
γεωργίαν ἡμῖν εἰσφέρει: ὄνος δὲ πάλιν πρὸς τὴν τῶν ἀγω-
τ0 γίμων μετακομιδὴν πολλὴν παρέχει τὴν χρείαν, καὶ ἕτερα
δὲ πολλὰ τῶν ἀλόγων ἡμῖν ὑπηρετεῖται πρὸς τὰς τοῦ σώμα-
τος χρείας. Καὶ γὰρ τὰ πρόδατα τὴν ἐκ τοῦ ἐρίου ἡμῖν χοεί-
α» παρέχει πρὸς τὴν τῶν ἐνδυμάτων κατασκευήν καὶ αἷ αἵ-
γες πάλιν ὡσαύτως καὶ τὴν ἀπὸ τῶν τριχῶν ἡμῖν λειτουργίαν
18 δἰσφέρουσι, καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ γάλακτος, καὶ ἕτερα πρὸς τρο-
φὴν ἡμῖν ἐπιτήδεια, Ἵν᾽ οὖν μὴ περὶ τούτων εἶναι νομίσῃς
τὸ ἀνωτέρω εἰρημένον, ὅτι «Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑόν», διὰ
τοῦτο νῦν ἀρχόμενος τοῦ λόγου, φησί, «Τῷ δὲ ᾿Αδὰμ οὐχ
εὐρέϑη δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ»: μονονουχὶ διδάσκων ἡμᾶς ὁ
20 μακάριος ΜΙωῦσοῆς, καὶ ταῦτα λέγων τὰ ρήματα, ὅτι ταῦτα
μὲν ἅπαντα παρήχϑη, καὶ τὰς τῶν ὀνομάτων προσηγορίας ἔ-
λαὄε παρὰ τοῦ ᾿Αδάμ, ἀλλ᾽ ὅμως οὐδὲν ἄξιον τούτω» αὐτοῦ
πρὸς δοήϑειαν ηδρέϑη. Διὸ δούλεται ἡμᾶς διδάξαι τοῦ μέλ-
λοντος ζώου παράγεσϑαι τὴν διάπλασιν, καὶ ὅτι τοῦτο τὸ
25 μέλλον δημιουργεῖσϑαι ζῶον τοῦτό ἔστι περὶ οὗ ἔλεγε, «Ποιή-
σῶμεν αὐτῷ δοηϑὸν κατ᾽ αὐτόν», ὅμοιον αὐτῷ φησι, τῆς αὐτῆς
αὐτῷ οὐσίας, ἄξιον αὐτοῦ, μηδὲν αὐτοῦ λειπόμενον: διὰ τοῦτο
ἔλεγε, «Τῷ δὲ ᾿Αδὰμ οὐχ εὐρέϑη, δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ: δει-
πνεὶς ἡμῖν ὁ μακάριος οὗτος, ὅτι ὅσην ἂν παρέχηται χρείαν
30 ἡμῖν πρὸς ὑπηρεσίαν ταυτὶ τὰ ἄλογα, ἑτέρα τίς ἐστι δοήϑεια
ΟΜΙΛΙΑ ἹΕ’ 385
ὑπολείπονται κατὰ πολὺ ἀπ᾿ αὐτόν ἀκόμη δὲ διὰ νὰ μὴ

νομίζωμεν ὅτι δι᾽ αὑτὰ εἶπε, «᾿Ας κάνωμεν θοηθὸν δι᾽ αὐ-
τόν». Αν καὶ θοηθοῦν, καὶ εἶναι πολλαπλῶς χρήσιμα εἰς
τήν ὑπηρεσίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἀλλ᾽ ὅμως εἶναι ἄλογα. Ὅτι
μὲν βέβαια βοηθοῦν, τὸ ἀποδεικνύει ἡ ἰδία ἡ πεῖρα τῶν
πραγμάτων. Καὶ πράγματι, ἄλλα μὲν εἶναι χρήσιμα διὰ τὴν
μεταφορὰν τῶν πραγμάτων, ἄλλα δὲ διὰ τὴν καλλιέργειαν
τῆς γῆς. Διότι τό μὲν θόδι σύρει τὸ ἄροτρον, καὶ ἀνοίγει
αὐλάκια, καὶ μᾶς προσφέρει καὶ ἄλλην μεγάλην ὠφέλειαν
διὰ τὴν γεωργίαν᾽ ὁ ὄνος δὲ πόλιν παρέχει μεγάλην ὠφέ-
λειαν διὰ τὴν μεταφοράν τῶν πραγμάτων᾽ καὶ ἄλλα δὲ
πολλὰ ἄλογα ζῶα μᾶς προσφέρουν ὑπηρεσίας διὰ τὰς ἀ-
νάγκας τοῦ σώματος. Πράγματι τὰ πρόθατα παρέχουν εἰς
ἡμᾶς τὴν ἐξυπηρέτησιν τοῦ ἐρίου, διὰ τὴν κατασκευὴν τῶν
ἐνδυμάτων᾽ καὶ τὰ γίδια πάλιν ὁμοίως μᾶς προσφέρουν καὶ
τὴν ἐξυπηρέτησιν τῶν τριχῶν καὶ τοῦ γάλακτος καὶ ἄλλα,
ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα διὰ τὴν διατροφὴν μας. Διὰ νὰ μὴ
νομίσῃς λοιπόν, ὅτι περὶ τούτων ἔχει λεχθῆ τὸ ἀνωτέρω,
ὅτι «᾿Ας κάνωμεν βοηθὸν εἰς αὐτόν», διὰ τοῦτο τώρα ποὺ
ἀρχίζει τὸν λόγον, λέγει, «Εἰς τὸν ᾿Αδάμ δὲ δὲν εὑρέθη
βοηθὸς ὅμοιος πρὸς αὐτόν»᾽ σχεδὸν μᾶς διδάσκει ὁ μακά-
ριος Μωυσῆο, καὶ ὅταν λέγῃ αὐτὰ τὰ λόγια, ὅτι αὐτὰ μὲν
ὅλα ἐδημιουργήθησαν καὶ ἔλαθαν ἀπὸ τὸν ᾿Αδὰμ τὰς ἐκ-
φωνήσεις τῶν ὀνομάτων των, πλὴν ὅμως κανένα δὲν εὐ-
ρέθη ἄξιον ἀπὸ αὐτὰ διὰ δοήθειαν αὐτοῦ. Διὰ τοῦτο θέλει
νὰ μᾶς διδάξῃ τὴν διάπλασιν τοῦ ὄντος, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ
δημιουργήσῃ, καὶ ὅτι τοῦτο τὸ ὄν, ποὺ ἐπρόκειτο νὰ δη-
μιουργήσῃ, εἶναι ἀκριθῶς τοῦτο, διά τὸ ὁποῖον ἔλεγεν, «᾿Ας
κάνωμεν εἰς αὐτὸν θοηθόν ὅμοιον πρός αὑτόν». Ὅμοιον
πρός αὐτόν, λέγει, τῆς ἰδίας οὐσίας μὲ αὐτόν, ἄξιον αὐ-
τοῦ, χωρὶς νὰ ὑπολείπεται καθόλου ἀπ᾽ αὐτόν. Διὰ τοῦτό
ἔλεγεν», «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδὰμ δὲν εὐρέθη θδοηθὸς ὅμοιος πρὸς
αὐτόν», ἀποδεικνύων εἰς ἡμᾶς ὁ μακάριος Μωυσῆα, ὅτι
ὅσην ὠφέλειαν ἂν προσφέρουν πρὸς ἐξυπηρέτησίν μας
τὰ ἄλογα αὐτὰ ζῶα, εἶναι ἐντελῶς διαφορετικὴ καὶ κατὰ
25
καὶ πολλῷ τῷ πέτρῳ ὑπερακοντίζουσα τῷ ᾿Αδὰμ παρεχομέ-

νἢ παρὰ τῆς γυναικός.
2. ᾿Επεὶ οὖν πάνιων παραχϑέντων τῶν ζώων, καὶ τὰς
προσηγορίας δεξαμένων παρὰ τοῦ πρωτοπλάστου, ἐπεζήτει
5 τὸν ὅμοιον αὐτῷ ὀοηϑὸν ὁ φιλάνϑρωπος Δεσπότης παραγο-
γεῖν, ὁ πάντα διὰ τὸν δημιουργηϑέντα ὑπ᾽ αὐτοῦ οἰκονομῶν,
καὶ πᾶσαν τὴν κτίσιν ταύτην τὴν ὁρωμένην διὰ τοῦτον παρα-
γαγών, μετὰ τῶν ἄλλων ἁπάντων καὶ τὴν γυναῖκα δημιουο-
γεῖ, Καὶ ὅρα πῶς μετὰ ἀκριδείας ἡμᾶς διδάσκει καὶ τῆς
10 δημιουργίας αὐτῆς τὴν διάπλασιν. ᾿Επειδὴ γὰρ ἐδίδαξεν
ἡμᾶς, ὅτι ὀούλεται δοηϑὸν αὐτῷ παραγαγεῖν ὅμοιον αὐτῷ"
καὶ γὰρ ἀνωτέρω ἔλεγε, «Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑὸν κατ᾽ αὖ-
τόν», καὶ ἐνταῦϑά φησιν͵ «Οὖὐχ εὐρέϑη δοηϑὸς ὅμοιος αὐτῷ»"
διὰ τοῦτο ἐκ τῆς οὐσίας αὐτοῦ ταύτης τὴν διάπλασιν ἐργά-
15 ζεται, καί φησι' «Καὶ ἐπέδαλεν ὃ Θεὸς ἔκστασιν ἐπὶ τὸν
᾿Αδάμ, καὶ ὕπνωσε. Καὶ ἔλαδε μίαν τῶν πλευρῶν αὐτοῦ,
᾿ χαὶ ἀνεπλήρωσε σάρκα ἄντ᾽ αὐτῆς. Καὶ ᾧκοδόμησε Κύριος
ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ ᾿Αδάμ, εἷς γυναῖξα,
καὶ ἤγαγεν αὐτὴν πρὸς τὸν ᾿Αδάμ». Μεγάλη τῶν εἰρημένων
20 ἡ δύναμις, καὶ πάντα λογισμὸν ἀνϑρώπινον ὑπερδαίνουσα. Οὐ-
δὲ γὰρ δυνατὸν ἑτέρως τούτων συνιέναι τὸ μέγεϑος, μὴ τοῖς
τῆς πίστεως ὀφϑαλμοῖς ἅπαντα κατοπιεύσαντα. «Καὶ ἐπέβα-
λὲν ὅ Θεός», φησίν, «ὄκοτασιν ἐπὶ τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ὕπνωσεν».
Ὅρα τὴν ἀκρίδειαν τῆς διδασκαλίας. ᾿Αμφότερα τέϑεικεν ὃ
25 μακάριος οὗτος προφήτης μᾶλλον δὲ τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιον
διὰ τῆς τούτου γλώττης, παιδεῦον ἡμᾶς τῶν γεγενημένων
τὴν ἀκολουϑίαν. «Ἐπέδαλε», φησίν, «ἔκστασιν ἐπὶ τὸν "Α-
δάμ, καὶ ὕπνωσεν». Οὔτε ἔκστασις μόνον ἦν τὸ συμδάν, οὔτε
ἵπνος ὃ συνήϑης" ἀλλ' ἐπειδὴ ὃ σοφὸς καὶ εὐμήχανος τῆς
30 ἡμετέρας φύσεως δημιουργὸς ἔμελλεν ἔκ τῆς πλευρᾶς αὐτοῦ
μία» ἀφαιρεῖσϑαι, ἵνα μὴ ἢ αἴσϑησις ὀδύνην αὐτῷ ἐργάσηται,
καὶ μετὰ ταῦτα πρὸς τὴν ἐξ ἐκείνης τῆς πλευρᾶς διαπλαττο-
πολύ μεγαλυτέρα ἡ βοήθεια, πού παρέχει εἰς τὸν ᾿Αδὰμ

ἡ γυναῖκα. :
2. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐδημιουργήθησαν ὅλα τὰ ζῶα καὶ ἔ-
λαβαν τὰ ὀνόματά των ἀπὸ τὸν πρωτόπλαστον, καὶ ἀφοῦ
ἐπεζητοῦσεν νὰ κατασκευάσῃ τὸν ὅμοιον πρός αὐτὸν δ8οη-
θόν του ὁ φιλάνθρωπος Κύριος, ὁ ὁποῖος οἰκονομεῖ τὰ
πάντα διὰ τὸν ἄνθρωπον, ποὺ ἐδημιούργησε, καὶ ὁ ὁποῖος
παρήγαγε δι᾽ αὐτὸν ὅλην τὴν ὁρατὴν αὐτὴν κτίσιν, μαζὶ
μὲ ὅλα τὰ ἄλλα δημιουργεῖ καὶ τὴν γυναῖκα. Καὶ πρόσεξε
μὲ πόσην ἀκρίθδειαν μᾶς διδάσκει καὶ τὴν διάπλασιν αὐτῆς
τῆς δημιουργίας. ᾿Επειδὴ λοιπὸν μᾶς ἐδίδαξεν, ὅτι θέλει νὰ
δημιουργήσῃ δι αὐτὸν βοηθὸν ὅμοιον πρὸς αὐτόν, διότι
ἔλεγεν ἀνωτέρω, «᾿Ας κάνωμεν δι᾽ αὐτόν θοηθόν ὅμοιον
πρὸς αὐτόν», καὶ ἐδῶ λέγει, «Δὲν εὐρέθη θοηθός ὅμοιος
πρός αὐτόν» διὰ τοῦτο πραγματοποιεῖ τὴν διάπλασιν αὐὖὐ-
τῆς ἀπὸ τὴν οὐσίαν αὐτοῦ, καὶ λέγει" «Καὶ ἐπέφερεν ὁ
Θεὸς ἔκστασιν εἰς τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ἐκοιμήθη. ΚΚαὶ ἐνῷ ἕκοι-
μᾶτο ἔλαβε μίαν ἀπό τάς πλευρὰς αὐτοῦ καὶ ἀνεπλήρωσεν
εἰς τὴν θέσιν της σάρκα. Καὶ ἔκτισε Κύριος ὁ Θεὸς τὴν
πλευράν, τὴν ὁποίαν ἔλαβεν ἀπὸ τὸν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα
καὶ τὴν ὡδήγησε πρὸς τὸν ᾿Αδάμ». Μεγάλη εἶναι ἡ δύνα-
μιᾳ τῶν λόγων αὐτῶν καὶ ὑπερθαίνει κάθε ἀνθρωπίνην λο-
γικήν. Δὲν εἶναι δυνατόν νὰ κατανοήσω τὴν δύναμιν αὐ-
τῶν κατ᾽ ἄλλον τρόπον, ἐάν δὲν παρατηρήσω αὐτὰ μὲ τὰ
μάτια τῆς πίστεως. «Καὶ ἐπέφερεν ὁ Θεόοσ, λέγει, ἔκστα-
σιν εἰς τὸν ᾿Αδὰμ καὶ ἐκοιμήθη». Πρόσεχε τὴν ἀκρίθειαν
τῆς διδασκαλίας. ᾿Αναφέρει καὶ τάς δύο ἐνεργείας ὁ μα-
κάριος προφήτης, μᾶλλον δὲ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα μέ τὴν
γλῶσσαν αὐτοῦ, διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ τὴν συνέχειαν τῶν γε-
γονότων. «᾿Ἐπέφερε, λέγει, ἔκστασιν εἰς τόν ᾿Αδὰμ καὶ ἐ-
κοιμήθη». Οὔτε μόνον ἔκστασις ἦτο τὸ γεγονός, οὔτε
συνηθισμένος ὕπνος. ᾿Αλλ᾽ ἐπειδὴ ἐπρόκειτο ὁ πάνσοφος
καὶ ἐπινοητικὸς δημιουργὸς τῆς φύσεώς μας νὰ ἀφαιρέσῃ
μίαν ἀπὸ τὰς πλευρὰς αὑτοῦ, διά νὰ μὴ δημιουργήσῃ πό-
νον εἰς αὐτὸν ἡ ἀντίληψις τοῦ γεγονότος καὶ διάκειται
ἐχθρικῶς μετὰ ταῦτα πρός αὐτὴν πού θὰ διεπλάσσετο ἀπὸ
μένην ἀπεχϑῶς ἔχῃ διακεῖσϑαι, καὶ μισήσῃ τὸ πλαττόμενον

ζῶον τῆς ὀδύνης μεμνημένος, διὰ τοῦτο τοσοῦτον αὐτῷ ὕ-
πνον ἐπήγαγεν, ἔπσιασιν ἐπιδαλών, καὶ ὥσπερ κάρῳ τινὶ
καταοχεϑῆναι προστάξας, ἵνα μηδεμίαν αἴσϑησιν δέξηται τοῦ
γινομένου, ἀλλὰ καϑάπερ τεχνίτης ἄριστος καὶ ἀφέληται τὸ
δοκοῦν͵ καὶ ἀναπληρώσῃ τὸ λεῖπον, καὶ οὕτω τὸ ληφϑὲν
δη-
μιουργήσῃ κατὰ τὴν οἴκείαν φιλανϑρωπίαν. «Ἐπέδαλε γάρ»,
φησίν, «ἔκστασιν ἐπὶ τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ὕπνωσε. Καὶ ἔλαδε
μίαν τῶν πλευρῶν αὐτοῦ, καὶ ἀνεπλήρωσε σάρκα ἀντ᾽ αὖ-
1 τῆς»»" ἵνα μὴ ἔχῃ μετὰ τὴν τοῦ ὕπνου ἀπαλλαγὴν
ἐκ τοῦ λεί-
ποντὸς αἰσϑάνεσϑαι τοῦ γεγενημένον. Εἶ γὰρ καὶ ἐν τῷ τῆς
ἀφαιρέσεως καιρῷ ἠγνόησεν, ἀλλ᾽ ὅμως ἔμελλε μετὰ ταῦτα
ἐπιγινώσκειν τὸ γεγονός. Ἵν᾽ οὖν μήτε ἐν τῷ ἀφαιρεῖσϑαι
ὀδύνην αὐτῷ ἐμποιήσῃ, μήτε ταῦτα ἡ ἔλλειψις ἀϑυμίαν ἐρ-
15 γάσηται, ἀμφότερα οὕτως ᾧκοδόμησε, καὶ ἀφελόμενος ἀνω-
δύνως, καὶ πληρώσας τὸ λεῖπον, καὶ μὴ συγχωρήσας μηδε-
γὸς αὐτὸν τῶν γεγενημένων αἴσϑησιν δέξασϑαι. Λαδὼν οὖν,
φησί,
ταύτην τὴν πλευράν, ᾧκοδόμῃσε Κύριος ὃ Θεὸς εἰς
γυναῖκα. Παράδοξον τὸ εἰρημένον, καὶ νικῶν μετὰ πολλῆς
20 τῆς ὑπερδολῆς τὸν ἡμέτερον λογισμόν. Τοιαῦτα
γὰρ ἅπαντα
τὰ παρὰ τοῦ Δεσπότου. Τοῦ γὰρ ἀπὸ τοῦ χοὸς πλασϑῆναι
τὸν ἄνϑοωπον οὐκ ἔλατιον τοῦτο. Καὶ ὅρα τὴν συγκατάδασιν
τῆς ϑείας Γραφῆς, ὅσοις ρήμασι κέχρηται διὰ τὴν ἡμετέ-
θὰν ἀσϑένειαν, «Καὶ ἔλαδε» φησί, «μίαν τῶν πλευρῶν αὖ-
25 τοῦ». ἈΠ ἀνϑρωπίνως δέχου τὰ λεγόμενα,
ἀλλὰ τὴν παχύτη-
τα τῶν λέξεων τῇ ἀσϑενείᾳ λογίζου τῇ ἀνϑρωπίνῃ. Εἰ γὰρ
μὴ τούτοις τοῖς ρήμασιν ἐχρήσατο, πῶς ἂν μαϑεῖν ἠδυνήϑη-
μὲν ταῦτα τὰ ἀπόρρητα μυστήρια; Μὴ τοῖς θήμασιν οὖν μό-
γοις ἐναπομείνωμεν, ἀλλὰ ϑεοπρεπῶς ἅπαντα γοῶμεν ὡς
30 ἐπὶ Θεοῦ. Τὸ γάρ, «΄ Ελαδε», καὶ ὅσα τοιαῦτα, διὰ τὴν ἃ-
ΟΜΙΛΙΑ 1Ε΄ 389
τὴν πλευρὰν ἐκείνην, καὶ νὰ μὴ μισήσῃ τὸ ὄν, ποὺ θὰ ἐδη-

μιουργεῖτο, ἐνθυμούμνος τὸν ἰσχυρὸν πόνον, διὰ τοῦτο
ἐπέφερεν εἰς αὐτὸν τόσον ὕπνον, ὅταν ἐπέθαλεν ἔκστασιν,
καὶ ἀφοῦ ἐπρόσταξε νὰ καταληφθῇ ἀπὸ ἕνα εἶδος ναρκώ-
σεως, ὥστε νὰ μὴ ἀντιληφθῇ καθόλου αὐτὸ ποὺ θὰ ἐγίνε-
το, ἀλλὰ ὡσὰν τεχνίτης ἄριστος καὶ νὰ ἀφαιρέσῃ αὐτὸ
πού ἐνόμιζε καὶ νὰ ἀναπληρώσῃ τὸ κενόν, καὶ κατ᾽ αὐτὸν
τόν τρόπον νὰ δημιουργήσῃ αὐτὸ ποὺ ἔλαθε σύμφωνα μὲ
τὸ σχέδιον τῆς φιλανθρωπίας του. «᾿Επέδαλε», λέγει, «ἔκ-
στασιν εἰς τὸν ᾿Αδὰμ καὶ ἐκοιμήθη. Καὶ ἔλαθε μίαν ἀπὸ
τὰς πλευρὰς αὑτοῦ καὶ ἀντικατέστησεν αὐτὴν μὲ σάρκα»,
διὰ νὰ μὴ αἰϊἰσθάνεται αὐτὸ ποὺ εἶχε συμθῆ ἐξ αἰτίας τοῦ
ἐλλείποντος μετὰ τὴν ἀπαλλαγὴν ἐκ τοῦ ὕπνου. Διότι, ἐάν
καὶ κατά τὸν χρόνον τῆς ἀφαιρέσεως δὲν ἀντελαμϑάνετο,
ἐπρόκειτο ὅμως νὰ γνωρίσῃ καλὰ τὸ γεγονὸς ἀργότερον.
Διὰ νὰ μὴ προκαλέσῃ λοιπὸν πόνον εἰς αὐτὸν κατὰ τὴν
ἀφαίρεσιν, οὔτε ἀργότερον ἡ ἔλλειψις νὰ δημιουργήσῃ
θλῖψιν, καὶ τὰ δύο ἔτσι ἐτακτοποίησεν, ὥστε καὶ νὰ ἀφαι-
ρέσῃ ἀνώδυνα, καὶ νὰ ἀναπληρώσῃ τὸ ἐλλεῖπον, καὶ νὰ μὴ
ἐπιτρέψῃ νὰ λάθῃ αὐτὸς γνῶσιν κανενός, ἀπὸ ὅσα εἶχαν
συμβῇ. «᾿Αφοῦ ἔλαθε λοιπὸν τὴν πλευρὰν αὐτήν, Κύριος
ὁ Θεόασ, λέγει, τὴν μετεσκευαύσεν εἰς γυναῖκα». Παράδοξα
τά λόγια αὐτά καὶ ὑπερθαίνουν κατὰ πολὺ τὸ ἰδικὸν μας
λογικόν. Τέτοια δεθδαίως εἶναι ὅλα τὰ ἔργα τοῦ Κυρίου.
Τοῦτο δὲν εἶναι μικρότερον ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀν-
θρώπου ἀπὸ χῶμα. ΚΚαὶ πρόσεξε τὴν συγκατάθασιν τῆς ᾿Α-
γίας Γραφῆς, πόσα λόγια χρησιμοποιεῖ ἐξ αἰτίας τῆς ἰδικῆς
μαᾳ ἀσθενείας. «Καὶ ἔλαδε, λέγει, μίαν ἀπὸ τάς πλευράς
αὐτοῦ». Νὰ μὴ δέχεσαι τὰ λεγόμενα κατὰ τρόπον ἀνθρώ-
πινον, ἀλλὰ νὰ καταλογίζῃς τὴν ἁπλοϊκὴν ἔκφρασιν τῶν
λέξεων εἰς τὴν ἀνθρωπίνην ἀδυναμίαν. Διότι ἐὰν δὲν ἐ-
χρησιμοποιοῦσε τὰ λόγια αὐτά, πῶς θὰ ἠμπορούσαμεν νὰ
μάθωμεν αὐτὰ τἀ ἀπόρρητα μυστήρια; Ας μὴ σταθοῦμεν
λοιπόν εἰς τὰ λόγια μόνον, ἀλλὰ νὰ κατανοοῦμεν τὰ πάν-
τὰ πνευματικῶς ὅπως περὶ τοῦ Θεοῦ. Διότι τὸ «"Ἔλαθε»
καὶ τὰ παρόμοια, ἔχουν λεχθῆ ἐξ αἰτίας τῆς ἰδικῆας μας
390 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΟΜΟΥ
σϑένειαν τὴν ἡμδτέραν εἴρηται. Σκόπει δὲ πῶς καὶ ἐνταῦϑα

πάλιν τῇ αὐτῇ συνηϑείᾳ ἐχρήσατο, ἧ καὶ ἐπὶ τοῦ ᾿Αδάμ, “Ωο-
περ γὰρ ἐκεῖ καὶ ἅπαξ, καὶ δεύτερον, καὶ πολλάκις εἶπε,
«Καὶ ἔλαδε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἔπλασεν" καὶ
πάλιν, «Καὶ εἶπε Κύριος ὃ Θεός, ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑὸν
κατ᾽ αὐτόν»" οὕτω καὶ νῦν φησι, «Καὶ ᾧκοδόμησε. Κύριος
ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ "Αδάμ, εἰς γυναΐκω»"
καὶ ἀνωτέρω, «Καὶ ἐπέδαλε Κύριος ὁ Θεὸς ἔκοτασιν ἐπὶ
τὸν ᾿Αδάμ»: ἵνα μάϑῃς ὡς οὐδεμία διαφορά ἐστι Πατρὸς
10 καὶ Υἱοῦ ἐν ταῖς λέξεσιν, ἀλλὰ διὰ τὸ μίαν εἶναι τὴν οὐσίαν
ἀμφοτέρων,
ΕῚ ΄
ἀδιαφόρως
ἡ Τραφὴ κέχρηται τοῖς ὀνόμασιν.
ΕΣ , ζι . Ζ - ΕῚ ,ὔ
᾿Ιδοὺ γοῦν καὶ ἐπὶ τῆς διαπλάσεως τῆς γυναικὸς τῇ αὐτῇ

συνηϑείᾳ ἐχρήσατο εἰποῦσα, «Καὶ ᾧκοδόμησε Κύριος ὃ Θε-
ὃς τὴν πλευράν, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα». Τί
15 ἄν εἴποιεν ἐνταῦϑα
3, 2, ΕῚ “-
οἱ αἱρετικοί, οἱ πάντα
[᾿ ς Ζ ε 2
περιεργάζεσϑαι7)
δουλόμενοι, καὶ τοῦ δημιουργοῦ τῶν ὅλων τὴν γέννησιν κατει-

ληφέναι οἰόμενοι; Ποῖος λόγος τοῦτο ἑρμηνεῦσαι δύναται;
ποῖος νοῦς παταλαδεῖν; Δίιίαν πλευράν, φησίν, ἔλαδε' καὶ
πῶς ἐκ ταύτης τῆς μιᾶς τὸ ὅλον ζῶον διέπλασε; Τί δὲ λέ-
20 γω, πῶς ἔκ ταύτης τῆς μιᾶς τὸ ζῶον διέπλασεν; Εἰπέ μοι
πῶς ἢ ἀφαίρεσις γέγονε; πῶς αἴσϑησιν οὐκ ἔλαδε τῆς ἄφαι-
»- δ “ ’, ᾿ »" 5, 3 » - 3
θέσεως; ᾿Αλλ᾽ οὐδὲν τούτων δυνήσῃ εἰπεῖν: μόνος γὰρ ἔ-

»δῖνος οἷδεν ὁ τὴ» δημιουργίαν ἐργασάμενος. Εἶ τοίνυν ταῦ-
τα τὰ ἐν χεροί, καὶ τὰ τῆς διαπλάσεως τοῦ ὁμογενοῦς ἡμῖν
25 εὑρεῖν ζώου οὐ καταλαμόάνομεν, πόσης ἂν εἴη μανίας καὶ
παραφροσύνης 4
τὰ κατὰ
Χ κ
τὸν δημιουργὸν περιεργάζεσθαι,
ΑΥ ᾿ 2:
καὶ Ν
ἐκεῖνα φάσκειν παιειληφέναι,

»
ὧν οὔτε αἱ ἀσώματοι καὶ ϑεῖ-
- ᾽ὔ . τ 3» ς 3 ,ὕ “-
αι δυνάμεις τὴν ἀκριδῇ γνῶσιν ἔχουσιν, ἀλλὰ μετὰ φόδου

καὶ τρόμου δοξολογοῦσαι διηνεκῶς διατελοῦσι;
ΟΜΙΛΔΙᾺ Ε΄’ 391
ἀδυναμίας. Πρόσεξε δὲ πῶς καὶ ἐδῶ πάλιν ἐχρησιμοποίη-

σε τὴν αὐτὴν τακτικήν, τὴν ὁποίαν ἐχρησιμοποίησε καὶ εἰς
τὴν δημιουργίαν τοῦ ᾿Αδάμ. Διότι ὅπως ἐκεῖ εἶπε καὶ μίαν
καὶ δύο καὶ πολλὰς φορὰς τό᾽ «Καὶ ἔλαδε Κύριος ὁ Θεὸς
τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον ἐδημιούργησε». Καὶ πάλιν «Καὶ
ἔδωσεν ἐντολὴν ὁ Κύριος ὁ Θεὸς εἰς τὸν ᾿Αδάμ». Καὶ πά-
λιν «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός, ἂς κάνωμεν εἰς αὐτὸν θοη-
θὸν ὅμοιον πρὸς αὐτόν». Ἔτσι καὶ τώρα λέγει" «(αἱ μετε-
σκεύασε Κύριος ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, τὴν ὁποίαν ἔλαθεν
ἀπὸ τόν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα» καὶ παραπάνω᾽ «Καὶ ἐπέφερε
Κύριος ὁ Θεὸς ἔκστασιν εἰς τὸν ᾿Αδάμ». Διὰ νὰ μάθῃοα,
ὅτι δὲν ὑπάρχει καμμία διαφορὰ εἰς τὰς λέξεις μεταξὺ
Πατρὸς καὶ Υἱοῦ, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ καὶ οἱ δύο ἔχουν μίαν οὐ-
σίαν, ἡ ᾿Αγία Γραφὴ χρησιμοποιεῖ ἀδιάφορα τὰ ὀνόματα.
᾿Ιδοὺ λοιπόν καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τῆς διαπλάσεως τῆς
γυναικὸς ἠκολούθησε τὴν ἰδίαν τακτηκήν, ὅταν εἶπε᾽ «Καὶ
μετεσκεύασε Κύριος ὁ Θεὸς τὴν πλευράν, τὴν ὁποίαν ἔλα-
βεν ἀπὸ τὸν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα». Τί θὰ ἠμποροῦσαν νὰ
εἰποῦν ἐδῶ οἱ αἱρετικοί, οἱ ὁποῖοι θέλουν ὅλα νὰ τὰ περιερ-
γάζωνται καὶ οἱ ὁποῖοι νομίζουν ὅτι ἔχουν καταλάβε! τὴν
γέννησιν τοῦ Δημιουργοῦ τῶν πάντων; Ποία λογικὴ ἦμπο-
ρεῖ νὰ ἑρμηνεύσῃ αὐτό; ποῖος νοῦς ἠμπορεῖ νὰ τὸ ἐννοή-
σῃ; Μίαν πλευράν, θὰ εἰπῇ κάποιοα, ἔλαθε᾽ καὶ πῶς ἀπὸ
αὐτὴν τὴν μίαν ἐδημιούργησεν ὁλόκληρον τὸ ὅν; Κάαὶ τί
λέγω, πῶς ἐδημιούργησεν ἀπὸ τὴν μίαν αὐτὴν πλευρὰν
τὸ ὄν; Εἰπέ μου, πῶς ἔχει γίνει ἡ ἀφαίρεσις τῆς πλευρᾶς;
πῶς δὲν ἀντελήφθη τὴν ἀφαίρεσιν; ᾿Αλλὰ τίποτε δὲν θὰ
ἠμπορέσῃς νὰ εἰπῇς δι᾽ αὐτά, διότι αὐτὰ γνωρίζει μόνον
ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἔκαμε τὴν δημιουργίαν. ᾿Εἀν λοιπὸν δὲν
ἀντιλαμθανώμεθα αὐτὰ τὰ ἁπλᾶ, καὶ τὰ σχετικά μὲ τὴν δη-
μιουργίαν τοῦ ὄντος, ποὺ εἶναι τῆς αὐτῆς καταγωγῆς μὲ
ἡμᾶς, πόση τρέλλα καὶ παραφροσύνη θὰ ἤτο νὰ περιεργα-
ζώμεθα τὰ ἀἁφοροῦντα εἰς τὸν Δημιουργόν, καὶ νὰ λέγω-
μεν ὅτι ἔχομεν κατανοήσει ἐκεῖνα, διὰ τάἁ ὁποῖα δὲν ἔχουν
τὴν ἀκριβῆ γνῶσιν οὔτε αἱ ἀσώματοι καὶ ἀγγελικαὶ δυνά-
μεις, ἀλλὰ συνεχῶς δοξολογοῦν μὲ φόθδον καὶ τρόμον:
ὅ. «Καὶ ᾧκποδόμησεν, φησί, «Κύριος ὁ Θεὸς τὴν πλευ-

οάν, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα». “Ὅρα τῆς Γρα-
φῆς τὴν ἀκρίόειαν. Οὐκέτι γὰρ εἶπεν, ἔπλασεν, ἀλλ᾽ Ὡ-
κοδόμησδ»»" ἐπειδὴ ἐκ τοῦ ἤδη πλασϑέντος τὸ μέρος ἔλαδε,
καὶ ὡς ἂν εἴποι τις, τὸ λεῖπον ἐχαρίσατο. Διὰ τοῦτό φησι,
«Καὶ ᾧκοδόμησεν»" οὖκ ἄλλην πλάσιν εἰργάσατο, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς
ἤδη γενομένης πλάσεως ὄραχύ τι μέρος λαθών, τοῦτο τὸ μέ-
οος ᾧκοδόμησε, καὶ τέλειον εἴργάσαιο τὸ ζῶον. Π]όση τοῦ
ἀριστοτέχνου Θεοῦ ἢ δύναμις, ἀπὸ τοῦ ὄραχυτάτου μέρους
το ἐκείνου τοσούνιων μελῶν ἀναλογίαν ἐργάσασϑαι, καὶ τοσαύ-
τας αἰσϑήσεις δημιουργῆσαι, καὶ τέλειον καὶ ὅλόκλησον καὶ
ἀπηοτισμέγνον ζῶον κατασκευάσαι, τὸ δυνάμενον καὶ προσ-
διαλέγεσϑαι, καὶ τῇ τῆς οὐσίας κοινωνίᾳ πολλὴν αὐτῷ τὴν
παραμυϑίαν εἰσφέρειν, Διὰ γὰρ τὴν τούτου παράκλησιν τοῦ-
15 τὸ τὸ ξῶον ἐδημιουργήϑη. Διὸ καὶ Παῦλος ἔλεγεν: «Οὐ γὰρ
ἐκτίσϑη ὅ ἀνὴρ διὰ τὴν γυναῖκα, ἀλλὰ γυνὴ διὰ τὸν ἄνδοα».
Ὁρᾷς πῶς ἅπαντα δι’ αὐτὸν γίνεται; Μετὰ γὰο τὴν δημι-
ουργίαν τῆς κτίσεως, μετὰ τὸ παραχϑῆναι τὰ ἄλογα, τὰ πρὸς
ὀρῶσιν ἐπιτήδεια, τὰ πρὸς ὑπηρεσίαν γρησιμεύειν δυνάμενα,
20 ἐπειδὴ ἐδεῖτο ὃ πλαοϑεὶς ἄνθρωπός τινος τοῦ προσδιαλε;""-
μένου, καὶ δυναμένου τῇ κοινωνίᾳ τῆς οὐσίας πολλὴν αὐτῶ
παρέχειν τὴν παραμυϑίαν, διὰ τοῦτο ἐκ τῆς πλευρᾶς αὐτοῦ
δημιουργεῖται τὸ ξῶον τοῦτο τὸ λογικόν, καὶ κατὰ τὴν εὐμή-
χανον αὐτοῦ σοφίαν τέλειον καὶ ἀπηρτισμένον αὐτὸ εἰργάσατο,
25 κατὰ πάντα τῷ ἀνϑρώπῳ ὅμοιον, ἀντὶ τοῦ, λογικπόν͵ δυνάμε-
γον ἐν τοῖς καιρίοις αὐτῷ καὶ τοῖς ἀναγκαίοις καὶ συνέχουσι
τὴν ζωὴν τὰ τῆς δοηϑείας εἰσφέρειν. Θεὸς γὰρ ἦν ὃ τὰ πάν-
τα σοφίᾳ τινὶ καὶ δημιουργίᾳ οἰκονομῶν. Εἰ γὰρ καὶ ἡμεῖς
διὰ τὴν τῶν λογισμῶν ἀσϑένειαν καταλαμδάνειν μὴ δυνάμε-
80 ϑὰα τὸν τρόπον τῶν γεγενημένων, ἀλλ᾽ διιως πιστεύομεν, ὅτι
7. Α᾿ Κορ. 11,9.
ΟΜΙΛΙΑ [ἹΕ’ 393
3. «Καὶ ἔκτισε», λέγει ἡ Γραφή, «Κύριος ὁ Θεὸς τὴν

πλευράν, τὴν ὁποίαν ἔλαδεν ἀπὸ τὸν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα».
Πρόσεξε τὴν ἀκριβολογίαν τῆς Γραφῆς. Δὲν εἶπε δέδαια,
ἔπλασεν, ἀλλὰ «ἔκτισε», διότι ἔλαθε τὸ μέρος ἀπὸ τὸ ἤδη
πλασθϑέν, καὶ ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανείς, ἐχὰρι-
σεν ἐκεῖνο ποὺ ἔλειπε. Διὰ τοῦτο λέγει᾽ «Καὶ ἔκτισε» δὲν
ἔκαμεν ἄλλην πλάσιν, ἀλλ᾽ ἀφοῦ ἔλαθεν ἔνα μικρὸν μέ-
ρος ἀπὸ τὴν πλάσιν, ποὺ εἶχεν ἤδη δημιουργηθῆ, τοῦτο τὸ
μέρος ἔκτισε ᾿καὶ ἐδημιούργησε τὸ τέλειον ὅν. Πόσον με-
γάλη εἶναι ἡ δύναμις τοῦ ἀριστοτέχνου Θεοῦ! ᾿Απὸ τὸ μι-
κρότατον ἐκεῖνο μέρος νὰ κατασκευάσῃ τὴν ἀναλογίαν
τόσων μελῶν καὶ νὰ δημιουργήσῃ τόσας αἰσθήσεις, καὶ
νὰ κατασκευάσῃ τέλειον καὶ ὁλόκληρον καὶ ἄρτιον τὸ ὄν,
ὥστε νὰ ἠμπορῇ καὶ νὰ συζητῇ καὶ νά προσφέρῃ εἰς αὖὐ-
τὸν μεγάλην παρηγορίαν διὰ τῆς ἐπικοινωνίας τῆς οὐσίας.
Διὰ τὴν παρηγορίαν βέβαια τούτου ἐδημιουργήθη τὸ ὃν
αὐτό. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Παῦλος ἔλεγε᾽ «Δὲν ἐκτίσθη ὁ ἄν-
δρας διὰ νὰ βοηθῇ τὴν γυναῖκα, ἀλλ᾽ ἦ γυναῖκα ἐπλάσθη
πρὸς χάριν καὶ βοήθειαν τοῦ ἀνδρὸς». Βλέπεις πῶς τὰ
πάντα γίνονται πρὸς χάριν αὐτοῦ; Μετὰ δὲ τὴν δημιουρ-
γίαν τῆς κτίσεως, μετὰ τὴν δημιουργίαν τῶν ἀλόγων ζώ-
ὠν, ἐκείνων ποὺ εἶναι ἀπαραίτητα πρὸς διατροφὴν καὶ
ἐκείνων ποὺ ἠμποροῦν νὰ προσφέρουν ὑπηρεσίας πρὸς αὖ-
τόν, ἐπειδὴ ὁ δημιουργηθεὶς ἄνθρωπος ἐχρειάζετο κάποιον
γὰ συζητῇ μαζί του καὶ νὰ ἠμπορῇ νὰ προσφέρῃ εἰς αὐτὸν
μεγάλην παρηγορίαν διὰ τῆς συμμετοχῆς εἰς τὴν οὐσίαν
αὐτοῦ, διὰ τοῦτο δημιουργεῖται ἀπὸ τὴν πλευράν αὐτοῦ
τὸ λογικὸν τοῦτο ὄν᾽ ἐδημιούργησε δέ τοῦτο τέλειον καὶ
ὁλοκληρωμένον σύμφωνα μὲ τὴν ἐπινοητικὴν του σοφίαν,
ὅμοιον εἰς ὅλα μὲ τὸν ἄνθρωπον, ἐφ᾽ ὅσον ἦτο λογικόν,
διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ προσφέρῃ βθοήθειαν εἰς τὰ καίρια καὶ τὰ
ἀναγκαῖα καὶ εἰς ἐκεῖνα ποὺ στενοχωροῦν τὴν ζωήν του.
Διότι ὁ Θεὸς ἦτο ἐκεῖνος ποὺ ἐρύθμιζε τὰ πάντα μὲ τὴν
δημιουργικήν τοῦ πανσοφίαν. ᾿Εἀάν λοιπὸν καὶ ἡμεῖς δὲν
ἠμποροῦμεν νὰ κατανοήσωμεν, ἐξαιτίας τῆς ἀδυναμίας
τῶν σκέψεων, τὸν τρόπον μὲ τὸν ὁποῖον ἔχουν γίνει αὐ-
394 ἸΩΑΝΝΟῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τῷ ὀουλήματι αὐτοῦ πάντα εἴκει, καὶ ὅπερ ἂν προστάξῃ.

τοῦτο εἰς μέσον παράγεται, Καὶ ῳᾧκοδόμησεν», φησί, «Κύριος
ὁ Θεὸς τὴν πλευράν͵, ἣν ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα,
καὶ ἤγαγεν αὐτὴν πρὸς τὸν ᾿Αδάμ»": δεικνύς, ὅτι δι᾽ αὐτὸν
5. αὐτὴν παρήγαγεν.
«Ἤγαγεν αὐτήν», φησί, «πρὸς τὸν ᾿Αδάμ. Ἔπει-
δὴ γὰρ οὐδεὶς εὑρέϑη, φησίν, ὃν πᾶσι τοῖς ἄλλοις
ὅμοιός σοι ὄοηϑός, ἰδοὺ ὅπερ ὑπεσχόμην (ἐπηγγειλάμην
γὰρ δοηϑὸν ὅμοιόν σοι κατασκευάζειν), τοῦτο πληρώσας “α-
10 ραδίδωμί σοι. «ἤγαγε γὰρ αὐτήν», φηοί, «πρὸς τὸν ᾿Αδάμι.
Καὶ εἶπεν ᾿Αδάμ, τοῦτο νῦν ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μου, καὶ
σὰρξ ἐκ τῶν σαρκῶν μαὺυ». Θέα μοι ἐνταῦϑα ἀγαπητέ, πῶς
μετὰ τῆς σοφίας ἐκείνης τῆς ἀφάτου, τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ
αὐτῷ χορηγηϑείσης, τὰ δείγματα ἡμῖν ἐδείκνυ διὰ τῆς τῶν
15 ὀνομάτων ϑέσεως, ᾽ ἅπερ ἐπέϑηκε
) τοσούτοις τοῖς 7 γένεσι τῶν
δι
ἀλόγων ζώων, καὶ προφητικῆς ἠξίωτο χάριτος. Διὰ νὰν

ῶ-
τοῦτο ὃν τοῖς ἀνωτέρω ἐδίδαξεν ἡμᾶς ὅ μακάριος οὗτος προ-

φήτης, ὅτι μετὰ τοῦ ὕπνου καὶ ἔκοτασις αὐτὸν ἔλαδεν, ὡς
μηδὲ ὅλως αἴσϑησιν δέξασϑαι τοῦ γενομένου, ἵν᾽ ἐπειδὰν
20 μάϑῃς νῦν, ὅτι μετὰ τὴν ϑέαν τῆς γυναικὸς μετὰ ἀκριδείας
ἀπαγγέλλει τὸ γεγονός,
“
πεισϑῇς ἀκριδῶς, ὅτι προφητικῇἐ χά-
οιτι ταῦτα φϑέγγεται, καὶ ἐνηχούμενος ὑπὸ τῆς τοῦ ἁγίου
ς
Πνεύματος διδασκαλίας. Ὃ γὰρ μηδὲν τῶν γεγενημένων εἶ-

δώς, ἐπειδὴ ἤγαγεν αὐτὴν πρὸς αὐτόν, φησί Τοῦτο γῆν
25 ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μου, καὶ σὰρξ ἐκ τῆς σαρκός μου». “Ἑ-
τερος δέ τις δρμηνευτής φησιν͵ ἀντὶ τοῦ «Νῦν», «Τοῦτο ἅ-
παξ», δηλῶν ὅτι νῦν τοῦτο μόνον γέγονε, καὶ οὐκέτι οὕτως
ἔσιαι τῆς γυναικὸς ἢ διάπλασις. Νῦν, φησίν, ἐξ ἀνδρὸς γέ-
γονεν ἦ γυνή, μετὰ δὲ ταῦτα οὐχ οὕτως, ἀλλ᾽ ἐμ τῆς γυναι-
30 κὸς ὅ ἀνήρ' μᾶλλον δὲ οὔκ ἐκ τῆς γυναικός, ἀλλ᾽ ἐκ τῆς ἄμ-
τ ΟΜΊΙΛΊΙΑ ΙΕ΄ 395
τά, ἀλλ᾽ ὅμως πιστεύομεν, ὅτι τὰ πάντα ὑποχωροῦν εἰς

τὴν θέλησιν αὐτοῦ, καὶ ἐκεῖνο ποὺ θὰ προστάξῃ, αὐτὸ
πραγματοποιεῖται. Καὶ ἔκτισε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς τὴν
πλευράν, τὴν ὁποίαν ἔλαθεν ἀπὸ τὸν ᾿Αδάμ, εἰς γυναῖκα,
καὶ ὡδήγησεν αὐτὴν πρὸς τὸν ᾿Αδάμ». ᾿Αποδεικνύων, ὅτι
δι᾽ αὐτὸν ἐδημιούργησε τὴν γυναῖκα, λέγει᾽ «ὡδήγησεν αὐ-
τὴν πρὸς τὸν ᾿Αδάμ». ᾿ΕἘπειδὴ δέ, λέγει, δὲν εὐρέθη κανεὶς
ἀνάμεσα εἰς τὰ ἄλλα δημιουργήματα βοηθὸς ὅμοιός σου,
ἰδοὺ παραδίδω αὐτὸ εἰς σέ, ἀφοῦ ἐξεπλήρωσα ἐκεῖνο, τὸ
ὁποῖον εἶχα. ὑποσχεθῆ (διότι εἶχα ὑποσχεθῆ νὰ κατασκευά-
σω ἔνα βοηθὸν ὅμοιόν σου).
«Ὡδήγησεν αὐτήν», λέγει, «πρὸς τὸν ᾿Αδάμ. Καὶ
εἶπεν ὁ ᾿Αδάμ, τοῦτο εἶναι πλέον ὀστοῦν ἀπὸ τὰ ὀστᾷ
μου, καὶ σάρκα ἀπὸ τὴν σάρκα μου». Παρακαλῶ, πρόσεξε
ἐδῶ, ἀγαπητὲ, πῶς ἠξιώθη καὶ τοῦ προφητικοῦ χαρίσμα-
τος, μαζὶ μὲ τὴν ἀνέκφραστον ἐκείνην σοφίαν, ἡ ὁποία ἐ-
χορηγήθη εἰς αὐτὸν ἀπὸ τὸν Θεόν, τὰ δείγματα τῆς ὁποί-
ας ἔδειξεν εἰς ἡμᾶς διὰ τῆς θέσεως τῶν ὀνομάτων, τὰ
ὁποῖα ἔδωσεν εἰς τὰ τόσα γένη τῶν ἀλόγων ζώων. Διὰ
τοῦτο λοιπὸν μᾶς ἐδίδαξεν εἰς τὰ προηγούμενα ὁ μακάριος
αὐτὸς προφήτης, ὅτι μαζὶ μὲ τὸν ὕπνον κατέλαβε τὸν ᾿Ἁ-
δὰμ καὶ ἔκστασις, διὰ νὰ μὴ λάθη καθόλου γνῶσιν τοῦ γε-
γονότοα, ὥστε, ὅταν μάθῃς τώρα, ὅτι διηγεῖται τὸ γεγονὸς
μὲ ἀκρίθειαν μετὰ τὴν θέαν τῆς γυναικός, νὰ πεισθῆς ἀ-
κριβθῶς, ὅτι λέγει αὐτὰ διὰ τοῦ προφητικοῦ του χαρίσμα-
τος καὶ ἀκούων τὴν διδασκαλίαν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος.
Διότι, ἐκεῖνος ποὺ δὲν γνωρίζει τίποτε ἀπὸ αὐτὰ ποὺ ἔχουν
γίνει, ὅταν ὡδήγησε τὴν γυναῖκα πρὸς αὐτόν, λέγει᾽ «Τοῦ-
το πλέον εἶναι ὀστοῦν ἀπὸ τὰ ὀστᾶ μου, καὶ σάρκα ἀπὸ
τὴν σάρκα μου». Κάποιος ἄλλος δὲ ἑρμηνευτὴς λέγει, ἀντὶ
τοῦ «νῦν», «τοῦτο ἅπαξ», ἐπειδὴ ἤθελε νὰ δηλώσῃ ὅτι τοῦ-
το τώρα μόνον ἔχει συμθῆ, καὶ ὄχι ὅτι θὰ εἶναι ἔτσι εἰς τὸ
ἑξῆς ἡ προέλευσις τῆς γυναικός. Τώρα, λέγει, ἡ γυναῖκα
ἔχει γίνει ἀπὸ τὸν ἄνδρα, εἰς τὸ ἑξῆς ὅμως δὲν θὰ γίνεται
ἔτσι, ἀλλ᾽ ὁ ἄνδρας θὰ προέρχεται ἀπὸ τὴν γυναῖκα᾽ μᾶλ-
λον δὲ ὄχι ἀπὸ τὴν γυναῖκα, ἀλλὰ ἀπὸ τὴν συνεργασίαν
φοτέρων συνεργίας" ὡς καὶ ὃ Παῦλός φησιν: «Οὐ γάρ ἔστιν

ἀνὴρ ἂκ γυναικός, ἀλλὰ γυνὴ ἐξ ἀνδρός" καὶ οὐκ ἐκτίοϑη
ἀνὴρ διὰ τὴν γυναῖκα, ἀλλὰ γυνὴ διὰ τὸν ἄνδρα Ναί' ἀλλὰ
ταῦτα, φηοί, τὰ εἰρημένα δείκνυσιν, ὅτι ἢ γυνὴ ἐκ τοῦ ἀν-
δοὸς ἐγένετο. ᾽41λλ: ἀνάμεινον, καὶ ὄψει διὰ τοῦ ἔπαγομέ-
γοὺυ τὴν" ἀκοιδῆῇ διδασκαλίαν. Φησὶ γάο, «Πλὴν οὔτε ἀνὴρ
χωρὶς γυναικός, οὔτε γυνὴ χωρὶς ἀνδρός, «διδάσκων ἡμᾶς,
ὅτι λοιπὸν διὰ τῆς ἀιιφοτέρων συνουσίας ἢ σύστασις ἔσται
καὶ ἀνδρὸς καὶ γυναικός. Διὰ τοῦτο καὶ ὃ ᾿Αδὰμ ἔλεγε, «Τοῦ-
1.0 τὸ νῦν ὀστοῦν ἐκ τῶν ὀστέων μου, καὶ σὰρξ ἐκ τῆς σαρκός
μου».
4, Εἶτα ἵνα μάϑῃς αὐτοῦ τῆς προφητείας τὴν ἀκρίδειαν,
καὶ ὅπως μέχοι τοῦ νῦν, καὶ μέχρι τῆς συντελείας αὐτῆς
διαλάμπει τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ εἰρημένον, ἄκουε καὶ τῶν ἑξῆς. «Αὔ-
15 τῇ κληθήσεται γυνή», φησέν͵ «ὅτι ὃς τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἐλή-
φϑὴ αὐτή. ᾿Αντὶ τούτου καταλείψει ἄνϑρωπος τὸν πατέρα αὖ-
τοῦ καὶ τὴν μητέρα, καὶ προσκολληϑήσεται πρὸς τὴν γυναῖκα
αὐτοῦ, καὶ ἔοονται οἵ δύο εἰς σάρκα μία»». Εἶδες πῶς ὅ-
παντα ἡ ἴν παρήνοιξε, διὰ τῆς οἴκδίας προφητείας ἕκαστον
20 μετὰ ἀκριύείας δηλώσας; «Αὕτη», φησί, «κμληϑήσεται γυνή,
ὅτι ἐπ τοῦ ἀνδρὸς αὐτῆς ἐλήφϑη». Πάλιν ἡμῖν τὴν ἀφαίρε-
σιν τῆς πλευρᾶς αἰνίττεται" εἶτα δηλῶν τὰ μέλλοντα ουμδήσε-
σϑαι, φησίν, «(ΔΑντὶ τούτου καταλείψει ἄνϑρωπος τὸν πατέρα
αὐτοῦ καὶ τὴν μητέρα αὐτοῦ, καὶ προσκολληϑήσεται πρὸς τὴν
25 γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ ἔσονται οἱ δύο εἰς σάρκα μίαν». Πόϑεν,
δἰπέ μοι, ταῦτα ἐπῆλϑεν αὐτῷ φϑέγξασϑαι; πόϑεν ἤδει τὰ
μέλλοντα, καὶ ὅτι εἷς πλῆϑος ἐπιδώσει τὸ τῶν ἀνϑοώπων
γένος; ὅτι γὰρ συνουσία ἔσται ἀνδρὸς καὶ γυναικὸς πόϑεν
ἠπίστατο; Μετὰ γὰρ τὴν παράδασιν τὰ τῆς συνουσίας γέγο-
30 γεν" ἐπεὶ μέχρις ἐκείνου καϑάπερ ἄγγελοι οὕτω διῃτῶντο
ἐν τῷ παραδείσῳ, οὐγ ὑπὸ ἐπιϑυμίας φλεγόμενοι, οὐχ ὑπὸ
δτέρων παϑῶν πολιορκούμενοι, οὗ ταῖς ἀνάγκαις τῆς φύρε-
8. Α' Κορ. 11,8 -9.

9. Α΄ Κορ. 1|, 11.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΤΕ’ 397
καὶ τῶν δύο᾽ ὅπως καὶ ὁ Πῦλος λέγει᾽ «Δὲν ἔγινεν ὁ ἄν-
δρας ἀπὸ τὴν γυναῖκα, ἀλλὰ ἡ γυναῖκα ἀπὸ τὸν ἄνδρα᾽
καὶ δὲν ἐκτίσθη ὁ ἄνδρας διά τὴν γυναῖκα, ἀλλ᾽ ἡ γυναῖκα
διὰ τὸν ἄνδρα»", Ναί, ἀλλὰ αὐτὰ ποὺ ἔχουν λεχθῆ, θὰ εἰπῇ
κάποιος, ἀποδεικνύουν, ὅτι ἡ γυναῖκα ἔγινεν ἀπὸ τὸν ἄν-
δρα. Περίμενε ὅμως καὶ θὰ ἰδῇς μὲ τὸ ἐπόμενον χωρίον
τὴν ἀκριβῆ διδασκαλίαν. Διότι λέγει «Πλὴν ὅμως οὔτε
ἄνδρας γεννᾶται χωρὶς γυναῖκα, οὔτε γυναῖκα χωρὶς ἄν-
δρα»", διά νὰ μᾶς διδάξῃ, ὅτι εἰς τὸ μέλλον ἡ δημιουρ-
γία καὶ τοῦ ἀνδρὸς καὶ τῆς γυναικὸς θὰ γίνεται διὰ τῆς
σαρκικῆς μίξεως καὶ τῶν δύο. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ ᾿Αδὰμ ἔλε-
γε, «Τοῦτο εἶναι! τώρα ὀστοῦν ἀπὸ τὰ ἀστᾶ μου, καὶ σάρκα
ἀπὸ τὴν σάρκα μου».
4. Ἔπειτα, διὰ νὰ μάθῃς τὴν ἀκρίθειαν τῆς προφητείας
τοῦ ᾿Αδὰμ καὶ πῶς αὐτὴ πραγματοποιεῖται καὶ ἕως σήμε-
ρον καὶ μέχρι τῆς συντελείας της, ἄκουε καὶ τὰ ἀκόλου-
θα. «Αὐτὴ θὰ ὀνομασθῇ γυναῖκα, λέγει, διότι ἐλήφθη ἀπὸ
τὸν ἄνδρα της. Ἔξ αἰτίας τούτου θὰ ἐγκαταλείψῃ ἄνθρω-
πος τὸν πατέρα του καὶ τὴν μητέρα καὶ θὰ προσκολληθῇ
πρὸς τὴν γυναῖκα του, καὶ θὰ εἶναι ἑνωμένοι οἱ δύο εἰς
ἕνα σῶμα». Εἶδες πῶς μᾶς ἐφανέρωσε τὰ πάντα, ἀφοῦ μὲ
τὴν προφητείαν του ἐδήλωσε τὸ κάθε ἔνα μὲ ἀκρίθειαν;
«Αὐτή, λέγει, θὰ ὀνομασθῇ γυναῖκα, διότι ἐλήφθη ἀπὸ τὸν
ἄνδρα της». Πάλιν ὑπαινίσσεται εἰς ἡμᾶς τὴν ἀφαίρεσιν
τῆς πλευρᾶς. Ἔπειτα, διὰ νὰ δηλώσῃ αὐτὰ ποὺ πρόκειται
νὰ συμβοῦν, λέγει᾽ «'Εξ αἰτίας τούτου θὰ ἐγκαταλείψῃ ἄν-
θρωπος τὸν πατέρα τοῦ καὶ τὴν μητέρα καὶ θὰ προσκολ-
ληθῇ πρὸς τὴν γυναῖκα του, καὶ θὰ εἶναι οἱ δύο ἐνωμένοι
εἰς ἔνα σῶμα». ᾿Απὸ ποῦ, εἰπέ μου, τοῦ ἦλθεν ἡ σκέψις νὰ
εἰπῇ αὐτά; ἁπὸ ποῦ ἐγνώριζε τὰ μέλλοντα καὶ ὅτι τὸ ἀν-
θρώπινον γένος θὰ αὐξηθῇ εἰς μεγάλον ἀριθμόν; ἀπὸ ποῦ
ἐγνώριζεν ὅτι θὰ γίνεται συνουσία ἀνδρὸς καὶ γυναικός;
Διότι τὰ τῆς συνουσίας ἔγιναν μετὰ τὴν παράδθασιν᾽ μέχρι
τὴν παράθασιν ἐζοῦσαν, ὡσὰν ἄγγελοι, μέσα εἰς τὸν πα-
ράδεισον, χωρὶς νὰ φλέγωνται ἀπὸ τὴν ἐπιθυμίαν τῆς σαρ-
κός, οὔτε νὰ πολιορκοῦνται ἀπὸ ἄλλα πάθη, οὔτε νὰ ὑπό-
ὡς ὑποκείμενοι, ἀλλὰ δι’ ὅλου ἄφϑαρτοι κτισϑέντες καὶ ἀ-

ϑάνατοι, ὅπουγε οὐδὲ τῆς τῶν ἱματίων περιδολῆῇς ἐδέοντο.
«Ἶ σαν γάρ», φησίν, «οἱ δύο γυμνοί, καὶ οὖ; ἠσχύνοντον.
Οὐδέπω γὰρ τῆς ἁμαρτίας ὑπεισελϑούσης, καὶ τῆς παρακοῆς,
τῇ ἄνωϑεν ἦσω» δόξῃ ἠμφιεσιιένοι, δι᾿ ὃ οὐδὲν ἠσχύνοντο" με-
τὰ δὲ τὴν παράδασιν τῆς ἐντολῆς, τότε καὶ ἡ αἰσχύνη ἐπεισῆλ-
ϑε, καὶ ἡ γνῶσις τῆς γυμνότητος. ΠΠόϑεν οὖν, εἶπέ μοι,
ταῦτα αὐτῷ ἐπῆλϑε φϑέγγεοϑαι; ἢ δῆλον ὅτι προφητικοῦ
χαρίοματος μετέχων πρὸ τῆς παρακοῆς, ἅπαντα ταῦτα δῷρα
10 τοῖς πνευματικοῖς ὀφϑαλμοῖς; Ταῦτα δὲ οὐχ ἁπλῶς νῦν μη-
γύω, ἀλλ᾽ ἵνα ἐντεῦϑεν ἤδη καὶ τὴν ὑπερδάλλουσαν τοῦ Θεοῦ
φιλανϑρωπίαν καταμάϑητε, ἣν περὶ τὸν ἄνϑρωπον ἐπεδείξα-
το ἀγγελικὸν αὐτῷ ὄὀίον ἐξ ἀρχῆς χαρισάμεγος, καὶ μυρίας
εἷς αὐτὸν εὐεργεσίας παραϑέμενος, καὶ μετὰ τῶν ἄλλω» ἁ-
15 πάντων καὶ προφητικοῦ χαρίσματος αὐτὸν ἀξιώσας, καὶ τοῦ
ἀνϑοώπου δὲ τὴν μετὰ τοσαύτας εὐεργεσίας ρᾳϑυμίαν ἰδόν-
τες, μηκέτι ἐπὶ τὸν Θεὸν τὴν αἰτίαν μετιάγητε͵ ἀλλὰ οὕτῳ
τὸ πᾶν λογίζησϑε. Αὐτὸς γὰρ ἑαυτῷ πάντων αἴτιος γέγονε
τῶν κακῶν, ὡς καὶ μετὰ ταῦτα μαϑήσεσϑε, καὶ τῆς ἐκπτιώ-
20 σεως τῶν τοσούτων ἀγαϑῶν»ν καὶ τῆς καταδίκης, ἣν διὰ τὴν
παρακοὴν ὑπέμεινεν. Ὅταν γὰρ ὃννοήσω τῆς διαγωγῆς αὖ-
τοῦ τὴν κατάστασιν, ἣν ὅ Δεσπότης αὐτῷ ἐχαρίσατο, οὕτω)
δαψιλεῖς εἰς αὐτὸν εὐεργεσίας ἐπιδειξάμενος" καὶ πρῶτον
μέν͵ ὅτι, καὶ πρὸ τῆς αὐτοῦ διαπλάσεως, τοῦτον ὅλον τῆς
25 κτίσεως κόσιιον δι᾽ αὐτὸν παρήγαγε, καὶ τότε αὐτὸν ἐδημι-
ούργησεν, ἵνα γεγόμενος ἀπολαύσῃ πάντων τῶν ὁρωμένω)γ:
εἶτα τὸν παράδεισον γενέσθαι ποοστάξας, ἐκεῖ αὐτὸν ἔνδιαι-
τἄσϑαι ἐδουλήϑη, χωρίσας τῶν ὅἄλόγων ζώων, καὶ πάντονν
αὐτῷ τὴν ἐξουσίαν δεδωκώς, καϑάπερ δεσπότην τινὰ δού-
» Ζ΄
30 λοις καὶ ὑπηκόοις τὰ ὀνόματα ϑεῖναι πᾶσιν ἐπέταξεν: εἶτα
ΟΜΙΔΙΑ [Ε΄ 399
κεινται εἰς τὰς φυσικὰς ἀνάγκας, ἀλλ᾽ ἀφοῦ ἐδημιουργή-

θησαν ἐντελῶς ἄφθαρτοι καὶ ἀθάνατοι, δὲν εἶχαν ἀνάγκην
οὔτε ἀπὸ τὴν περιδολὴν τῶν ἐνδυμάτων. «Διότι ἦσαν, λέ-
γει, καὶ οἱ δύο γυμνοὶ καὶ δὲν ἡσθάνοντο ἐντροπήν». Ὅ-
σον δὲν εἶχεν εἰσέλθει ἀκόμη ἡ ἁμαρτία καὶ ἡ παρακοὴ εἰς
τὴν ζωήν των, ἦσαν ἐνδεδυμένοι μὲ τὴν θεϊκὴν δόξαν, διὰ
τοῦτο δὲν ἐντρέποντο᾽ μετὰ τὴν παράθασιν ὅμως τῆς ἐντο-
λῆς, τότε εἰσεχώρησε καὶ ἡ ἐντροπὴ καὶ ἡ γνῶσις τῆς γυ-
μνότητος. ᾿Απὸ ποῦ λοιπόν, εἰπέ μου, τοῦ ἦλθεν εἰς τὸν
νοῦν νὰ εἰπῇ αὐτά; ἣ δὲν εἶναι φανερόν, ὅτι ὅλα αὐτὰ τὰ
ἔθλεπε μὲ τὰ πνευματικά του μάτια, ἀφοῦ μετεῖχε τοῦ προ-
φητικοῦ χαρίσματος πρὶν ἀπὸ τὴν παρακοήν; Αὐτὰ ὅμως
δὲν σᾶς τὰ ἀναφέρω τώρα ἁπλῶοα, ἀλλὰ διὰ νὰ γνωρίσετε
καλὰ ἀπὸ αὐτὰ τώρα πλέον καὶ τὴν ὑπερθολικὴν φιλανθρω-
πίαν τοῦ Θεοῦ, τὴν ὁποίαν ἔδειξε πρὸς τὸν ἄνθρωπον ὅταν
ἐχάρισεν ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἀγγελικὸν βίον εἰς αὐτὸν καὶ ὅ-
ταν ἔδωσεν εἰς αὐτὸν πολλὰς εὐεργεσίας καὶ μαζὶ μὲ ὅλα
τἀ ἄλλα ὅταν ἔκρινεν ἄξιον αὐτὸν καὶ τοῦ προφητικοῦ χα-
ρίσματος, καὶ ἀφοῦ ἰδῆτε τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ ἀνθρώπου
ὕστερα ἀπὸ τὰς τόσας εὐεργεσίας, νὰ μὴ ἀποδίδετε πλέον
τὴν αἰτίαν εἰς τὸν Θεὸν, ἀλλά νὰ καταλογίζετε τὸ πᾶν εἰα
τὸν ἄνθρωπον. Διότι αὐτὸς ἔχει γίνει ἡ αἰτία ὅλων τῶν
κακῶν διὰ τὸν ξαυτόν του, ὅπως θὰ μάθετε καὶ ἀργότερα,
καθὼς καὶ διὰ τὴν ἔκπτωσιν τῶν τόσων ἀγαθῶν καὶ διὰ
τὴν καταδίκην, τὴν ὁποίαν ἐδέχθη ἐξ αἰτίας τῆς παρακοῆς
του. Ὅταν δὲ σκέπτωμαι τὸν τρόπον τῆς ζωῆς του, ποὺ ἐ-
χάρισεν εἰς αὐτὸν ὁ Κύριος, ἁφοῦ τοῦ ἐχορήγησε τόσον
πολλὰς εὐεργεσίας καὶ πρῶτον μέν, ὅτι ὅλον αὐτὸν τὸν
κόσμον τῆς κτίσεως ἐδημιούργησε πρὸς χάριν του, πρὶν
ἀπὸ τὴν διάπλασιν αὐτοῦ καὶ τότε τὸν ἐδημιούργησε,
ὥστε ἀμέσως μετὰ τὴν δημιουργίαν του νὰ ἀπολαύσῃ ὅλα
αὐτὰ ποὺ φαίνονται᾽ ἐπειτα, ἀφοῦ ἐπρόσταξε νὰ γίνῃ ὁ
παράδεισος, ἠθέλησε ἐκεῖ νὰ παραμένῃ αὐτός, ἀφοῦ τὸν
ἐχώρισεν ἀπὸ τὰ ἄλογα ζῶα καὶ τοῦ ἔδωσεν ἐξουσίαν ἐπά-
νῳ εἰς ὅλα, καὶ τὸν διέταξε νὰ δώσῃ εἰς ὅλα ὀνόματα,
ὡσὰν κάποιος κύριος εἰς τοὺς δούλους καὶ τοὺς ὑπηκόους
ἐπειδὴ μόνος ὧν ἐδεῖτό τινος τῆς αὐτῆς αὐτῷ κοινωνοῦντος

3 Α ᾿ 3, 3 - .- 3 -““ 5 - " “--
οὐσίας δοηϑοῦ, οὐδὲ τοῦτο παοέλιπεν͵ ἀλλὰ τὴν γυναῖκα πα-

“
οαγαγών, καϑ᾿ ὃν αὐτὸς ἐδουλήϑη τρόπον, ἐνεχείρισεν αὐτῷ
ταύτην, καὶ μετὰ τούτων ἁπάντων καὶ προφητείας αὐτῷ ὅ-
5 ξίωμα χαρισάμενος" καὶ μετὰ τὰς ἀφάτους ταύτας εὔεργε-
σίας καὶ τὸ κεφάλαιον ἁπάντων ἐδωρήσατο, πάντων αὐτὸν
ἐλευϑερώσας τῶν τοῦ σώματος φροντίδων, καὶ μήτε ἱματίων
περιδολῆς, μήτε ἑτέρας τινὸς χρείας δεῖσϑαι συγχωρήσας,
ἀλλά, καϑάπερ ἔφϑην εἰπών, ὡς ἄγγελον ἐπίγειον, οὕτως
10 αὐτὸν ἐπὶ τῆς γῆς διάγειν δουληϑείς" ὅταν τοίνυν πάντα
ταῦτα λογίσωμαι, καὶ τοῦ Δεσπότου ἐκπλήττομαι τὴν περὶ
τὸ γένος τὸ ἡμέτερον φιλανϑρωπίαν, καὶ τοῦ ἀνϑρώπου τὴν
ρᾳϑυμίαν, καὶ τοῦ διαδόλου τὴν δασχανίαν' οὐ γὰρ ἤνεγκεν
ὁ πονηρὸς δαίμων ὅρῶν ὃν σώματι ἀνϑρωπίνῳ ἄγγελικὴν
15 διαγωγήν.
ὅ. ᾿Αλλ᾽ ἵνα μὴ εἷς πολὺ μῆκος τὸν λόγον ἐκτείνωμεν,
εἶ δοκεῖ, τὰ κατὰ τὴν τοῦ πονηροῦ δαίμονος ἐπιδουλὴν εἰς
τὴ» ἑξῆς ταμιδευσάμενοι, ἐνταῦϑα καταπαύσωμεν τὸν λόγον,
ἐχεῖνο παρακαλέσαντες ὑμῶν τὴν ἀγάπην, μεμγῆσϑαι τῶν
20 εἰρημένων μετὰ ἀκριδείας, καὶ καϑ' ξαυτοὺς ὅπαντα ἀναλο-
γίζεσϑαι, ἵνα ἔχητε αὐτὰ ἐνιδρυμένα ταῖς διανοίαις ταῖς ὑ-
μετέραις. ᾽Εὰν γὰρ συνεχῶς ἀναμιμνησκώμεϑα τῶν εὐεργε-
σιῶν τοῦ Θεοῦ, ὧν εἷς τὴν ἡμετέραν φύσιν κατέϑετο, αὐτοί
τε εὐγνώμονες ἐσόμεϑα, καὶ πρὸς τὴν τῆς ἀρετῆς ὅδὸν προ-
25 τροπὴ ἡπῖν μεγίστη τοῦτο γενήσεται. Ὃ γὰρ τῶν εὐεργεσιῶν
μεμνημένος τοῦ Θεοῦ, δηλονότι σπουδάσει μὴ ἀνάξιον ἑαυτὸν
ἀποφῆναι, ἀλλὰ τοσαύτην ἐπιδείξασϑαι τὴν σπουδήν, καὶ τὴν
εὐγνωμοσύνην, ὡς καὶ ἑτέοων πάλιν ἀξιωϑῆναι. Φιλότιμυς
γὰρ ὃ Δεσπότης ὁ ἡμέτερος, καὶ ἐπειδὰν ἴδῃ πεοὶ τὰ ἤδη
380 ἡμῖν ὑπάρξαντα παρ᾽ αὐτοῦ εὐγνώμονας γενοιιέγους, πολλὴν
ἐπιδαιιλεύεται τὴν χάριν, καὶ μειζόνων ἡιιᾶς πάλιν ἀξιοῖ
ΟΜΙΛΙΑ Ε’ 401
του ἔπειτα, ἐπειδὴ ἦτο μόνος, εἶχεν ἀνάγκην κάποιου βοη-

θοῦ, ποὺ νὰ μετέχῃ τῆς ἰδίας οὐσίας μὲ αὐτόν, οὔτε τοῦτο
παρέλειψεν ὁ Θεός, ἀλλ᾽ ἀφοῦ ἐδημιούργησε τὴν γυναῖκα,
κατὰ τὸν τρόπον μὲ τόν ὁποῖον αὐτὸς ἠθέλησε, παρέδω-
σεν αὐτὴν εἰς αὐτόν, καὶ μαζὶ μὲ ὅλα αὐτά ἐχάρισεν εἰς
αὐτὸν τὸν προφητικὸν ἀξίωμα᾽ καὶ ὕστερα ἀπὸ ὅλας αὐὖὐ-
τὰς τἀς μεγάλας εὐεργεσίας ἐδώρησςε τὸ μεγαλύτερον ἀπὸ
ὅλα, δηλαδὴ ἀφοῦ ἀπήλλαξεν αὐτὸν ἀπὸ ὅλας τὰς φροντί-
δας τοῦ σώματος καὶ ἀφοῦ δὲν ἐπέτρεψε νὰ ἔχῃ ἀνάγκην
οὔτε ἀπὸ τὴν περιδολὴν τῶν ἐνδυμάτων οὔτε ἀπὸ κάποιαν
ἄλλην θοήθειαν, ἀλλὰ ἠθέλησε νὰ ζῇ ὁ ἄνθρωπος ἐπάνω
εἰς τὴν γῆν ὡσὰν ἐπίγειος ἄγγελος, ὅπως ἀκριδῶς εἶπα
πρὸ ὀλίγου ὅταν λοιπὸν θὰ σκεφθῶ ὅλα αὐτά, ἐκπλήσσο-
μαι καὶ διὰ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου, ποὺ ἐπέδειξε
πρὸς τὸ ἰδικόν μας γένος, καὶ διὰ τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ ἀν-
θρώπου καὶ διὰ τὸν φθόνον τοῦ διαβόλου, διότι δὲν ἠμπο-
ροῦσς νὰ ἀνεχθῇ ὁ πονηρός δαίμων νὰ ϑδλέπῃ ἀγγελικὴν
διαγωγὴν εἰς ἀνθρώπινον σῶμα.
5. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ παρατείνωμεν τὸν λόγον εἰς μέ-
γα μῆκος, ἐὰν θέλετε, θὰ σταματήσωμεν ἐδῶ τὸν λόγον,
ἀφοῦ καθορίσωμεν νὰ ἀσχοληθοῦμεν μὲ τὴν ἐπιθουλὴν τοῦ
πονηροῦ δαίμονος εἰς τὴν ἑπομένην ὁμιλίαν. ᾽᾿Εκεῖνο μόνον.
παρακαλῶ τὴν ἀγάπην σας, νὰ ἐνθυμῆσθε τὰ λεχθέντα μὲ
ἀκρίβειαν, καὶ καθένας μόνος του νὰ τὰ σκέπτεται ὅλα,
διὰ νὰ ἔχετε αὐτὰ τόοποθετημένα εἰς τὰς διανοίας σας.
Διότι ἐὰν ἐνθυμούμεθα συνεχῶς τὰς εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ,
τἀς ὀποίας ἐπρόσφερεν εἰς τὴν ἰδικήν μας φύσιν, καὶ ἧἡ-
μεῖς οἱ ἴδιοι θὰ εἴμεθα εὐγνώμονες καὶ αὐτὸ θὰ μᾶς προ-
τρέψῃ πολὺ πρὸς τὸν δρόμον τῆς ἀρετῆς. ᾿Εκεῖνος ποὺ ἐν-
θυμεῖται τὰς εὐεργεσίας τοῦ Θεοῦ, εἶναι φανερὸν ὅτι θὰ
φροντίσῃ νὰ μὴ καταστήσῃ ἀνάξιον τόν ἑαυτὸν του, ἀλλὰ
θὰ ἐπιδείξῃ τόσον μεγάλην φροντίδα καθὼς καὶ τὴν εὐ-
γνωμοσύνην, ὥστε νά ἀξιωθῇ πάλιν καὶ ἄλλας εὐεργεσίαα.
Διότι ὁ Κὐριός μας εἶναι φιλότιμος, καὶ ὅταν θὰ ἰδῇ νὰ
γινώμεθα εὐγνώμονες διὰ τἀ ἀγαθά, τὰ ὁποῖα ἤδη ἐλάδθα-
μεν, χορηγεῖ μὲ ἀφθονίαν τὴν χάριν του καὶ μᾶς καθιστᾷ
283
΄402 ΙΩΑΝΝΟῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τῶν δωρεῶν" μόνον ἐὰν ἡμεῖς τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας φροντί-
ζοντες μὴ ἁπλῶς τὸν χοόνον παρατρέχωμεν, μηδὲ τοῦτο σκο-
πῶμεν, εἰ τὸ ἥμισυ τῆς ἁγίας τεσσαρακοστῆς παρέδραμεν,
ἀλλ᾽ εἴ τινα ἡμῖν κατώρϑωται ἐν τούτῳ τῷ χρόνῳ, καὶ εἴ
5. τι τῶν ἐνοχλούντων ἡμῖν παϑῶν διωρϑώσαμεν. Εἰ γὰρ μέλ-
λοιμεν παϑ' ἑκάστην ἡμέραν τῆς πνευματικῆς διδασκαλίας ἀ-
πολαύοντες οἱ αὐτοὶ διαμένειν, καὶ μὴ ἐπιδιδόναι πρὸς ἄἂρε-
τήν, μηδὲ τὰ τῆς κακίας εἴδη ἐξορίζειν τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς,
οὗ μόνον ἡμῖν σὐδὲν ὄφελος ἔσται, ἀλλὰ καὶ πλείων ἡ 6λά-
10 ὄῃ. “Οταν γάρ τις καὶ ἐπιμελείας τοσαύτης ἀπολαύων μηδὲν
περδείνῃ, μεῖζον ἑαυτῷ ἐπισωρεύει τὸ τῆς γεέννης πῦρ. «Διό,
παρακαλῶ, κἂν τῷ ὑπολειπομένῳ χρόνῳ τῆς νηστείας εἰς
δέον χρησώμεϑα, καὶ καϑ' ἑκάστην ἑόδομάδα, μᾶλλον δὲ καϑ'
ἑκάστην ἡμέραν ξαυτοὺς περισκοπῶμεν, καὶ τὰ μὲν ἐλαττώ-
Ἰδματα ἡμῶν ἐξσρίζωμεν τῆς ἑαυτῶν ψυχῆς, κατορϑωμάτων
δὲ κτῆσιν προσλαμδάνωμεν, καϑάπερ ὃ προφήτης παρήνεσεν,
καὶ ἐκπλίνωμεν ἀπὸ τῶν κακῶν, καὶ μετέλϑωμεν ἐπὶ τὴν
ἀρετήν: αὕτη γὰρ ἡ ἀληϑὴς νηστεία. Ὃ ϑυμώδης τὸ μὲν πά-
ϑὸς τὸ ἐνοχλοῦν εὐσεόεῖ λογισμῷ ἐξοριζέτω τῆς ψυχῆς, πρᾳ-
20 ότητα δὲ καὶ ἐπιείκειαν ἀσπαζέσϑω, Ὃ ράϑυμος καὶ ἀκόλα-
στος, καὶ μετὰ ἀδείας πρὸς τὰ κἄλλη τῶν σωμάτων ἐἑπτοη-
μένος, χαλινώσας αὐτοῦ τὸν λογισμόν, καὶ τὸν νόμον τοῦ Χρι-
στοῦ εἰς τὸ πλάτος αὐτοῦ τῆς διανοίας ἐγγράψας τὸν λέγοντα,
«(Ὁ ἐμόλέψας γυναικὶ πρὸς τὸ ἐπιϑυμῆσαι αὐτῆς ἤδη ἐμοί-
25 χευσεν αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ», τὸ μὲν τῆς ἀκολασίας πά-
ϑὸος φυγαδευέτω, τὴν δὲ σωφροσύνην κατορϑούτω. Ὃ προ-
πετὴς ἐν γλώσσῃ καὶ ἁπλῶς τὰ ἐπιόντα φϑεγγόμενος μιμεί-
οϑὼω πάλιν τὸν μακάριον προφήτην καὶ λεγέτω: «Θοῦ, Κύριε,
φυλακὴν ἔν τῷ στόματί μου καὶ ϑύραν περιοχῆς περὶ τὰ χεί-
30 λὴ μου» καὶ μηδέποτε ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχε τὰ ρήματα, ἀλλ᾽
10. Ψαλμ. 36, 27.

11. Ματθ. 5, 28.
12. Ψαλμ. 140, 3.
ΟΜΙΛΙΑ 1Ε’ 403
ἀξίους πάλιν διὰ μεγαλυτέρας δωρεάς μόνον ἐὰν ἡμεῖς

φροντίζωμεν διὰ τὴν σωτηρίαν μας καὶ δὲν σπαταλοῦμεν
ἁπλῶς τόν καιρόν μας΄ οὔτε νὰ προσέχωμεν τοῦτο μόνον,
ἐὰν δηλαδὴ ἐπέρασεν ὁ μισὸς καιρὸς τῆς ἁγίας τεσσαρα-
κοστῆς, ἀλλ᾽ ἐὰν ἔχωμεν κατορθώσει κάτι εἰς αὐτὸν τὸν
χρόνον καὶ ἐὰν διωρθώσαμεν κάποιο ἀπὸ τὰ ἐνοχλοῦντα
ἡμᾶς πάθη. ᾿Εὰν δέθδαια πρόκειται νὰ παραμένωμεν οἱ ἴδιοι,
μολονότι ἀπολαμβάνομεν καθημερινὰ τὴν πνευματικὴν δι-
δασκαλίαν, καὶ νὰ μὴ προοδεύωμεν εἰς τὴν ἀρετήν, οὔτε νὰ
ἀπομακρύνωμεν τὰ εἴδη τῆς κακίας ἀπό τὴν ἀδικήν μας
ψυχήν, ὄχι μόνον δὲν θὰ εἶναι εἰς ἡμᾶς κανένα τὸ ὄφε-
λος, ἀλλὰ καὶ μεγαλυτέρα θὰ εἶναι ἡ δλάβη. Διότι, ὅταν
κάποιος δὲν κερδίζῃ τίποτε, ἐνῷ ἀπολαμβάνει τόσον μεγά-
λην φροντίδα, ἐπισωρεύει διά τόν ἑαυτόν του μεγαλύτερον
τό πῦρ τῆς γεέννης. Διὰ τοῦτο, παρακαλῶ, τουλάχιστον
τὸν ὑπόλοιπον χρόνον τῆς νηστείας ἂς τὸν χρησιμοποιή-
σωμεν ὅπως πρέπει, καὶ κάθε ἐθδδομάδα, μᾶλλον δὲ καθη-
μερινῶς ἂς ἐξετάζωμεν τὸν ἐαυτόν μας καὶ τὰ μὲν ἐλατ-
τώματά μας νὰ τὰ ἐκριζώνωμεν ἀπὸ τὴν ψυχήν μας, νὰ
ἐπιδιώκωμεν δὲ τὴν δημιουργίαν κατορθωμάτων, καθὼς
προέτρεψεν ὁ προφήτης Δαυΐδ'", καὶ νὰ ἀπομακρυνώμεθα
ἀπὸ τὰἀ κακὰ καὶ νὰ φθάσωμεν εἰς τὴν ἀρετήν, διότι αὐτὴ
εἶναι ἡ ἀληθινὴ νηστεία. ᾿᾽Εκεῖνος ποὺ θυμώνει, ἂς διώξῃ
ἀπὸ τὴν ψυχήν του τὸ πάθος ποὺ ἐνοχλεῖ τὸν εὐσεβῆ λο-
γισμὸν καὶ ἂς ἀγαπήσῃ τὴν πραότητα καὶ τὴν ἐπιείκειαν.
Ὁ ὀκνηρὸς καὶ ὁ ἀκόλαστος, ὁ ὁποῖος ἄγεται συνεχῶς
πρὸς τὰ κάλλη τῶν σωμάτων, ἀφοῦ θέσῃ χαλινὸν εἰς τὰς
σκέψεις του καὶ ἀφοῦ ἀναγράψῃ εἰς τὸ πλάτος τῆς δια-
νοίας του τόν νόμον τοῦ Χριστοῦ, ὁ ὁποῖος λέγει, «ΚΚαθέ-
νας ποὺ βλέπει γυναῖκα διὰ νὰ τὴν ἐπιθυμήσῃ, ἤδη ἐμοί-
χευσεν αὐτὴν μέσα εἰς τὴν καρδίαν του»", νὰ διώξῃ τὸ
πάθος τῆς ἀκολασίας καὶ νὰ κατορθώσῃ τὴν σωφροσύνην.
Ὃ αὐθάδης εἰς τὴν γλῶσσαν, καὶ ὅταν ἁπλῶς λέγῃ τὰ
ἀκόλουθα, νἀ μιμῆται πάλιν τόν μακάριον προφήτην καὶ
νὰ λέγῃ «Τοποθέτησε, Κύριε, φρουρὰν εἰς τό στόμα μου
καὶ φραγμὸν γύρω ἀπὸ τὰ χείλη μου»᾽Σ, Καὶ ποτὲ νὰ μὴ
404 ΙΩάΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἀκουέτω Παύλου λέγοντος, «Πᾶσα κραυγή, καὶ ϑυμός, καὶ

ὀλασφημία, καὶ αἰσχρολογία, καὶ εὐτραπελία ἄρϑήτω ἀφ᾽ ὑ-
μῶν, σὺν πάσῃ κακίῳ»" καὶ πάλιν, «ΕἾ τις λόγος ἀγαϑὸς πρὸς
οἰκοδομὴν τῆς χρείας, ἵνα δῷ χάριν τοῖς ἀκούουσι».
5 6. Καὶ τοὺς ὅρκους δὲ παντελῶς φευγέτω, ἀκούων τῆς ἀπο-
φάσεως τοῦ Χριστοῦ τῆς λεγούσης, ὅτι ΕΠἔΕρρήϑη τοῖς ἀρχαί-
οις, οὖ» ἐπιορκήσεις" ἐγὼ δὲ λέγω ὑμῖν, μὴ ὀμόσαι ὅλως». Μὴ
τοίνυν μοι λέγε, ὅτι ἐπὶ δικαίῳ ὄμνυμι" οὖ» ἔξεστι γὰρ οὔτε ἐπὶ
δικαίῳ οὔτε ἐπὶ ἀδίκῳ ὀμνύναι. Καϑαρὸν τοίνυν τηρῶμεν ὅρ-
10 κῳ τὸ στόμα, καὶ τούτοις ἅπασι τειχίζωμεν ἡμῶν καὶ τὴν γλῶτ-
ταν, καὶ τὰ χείλη, καὶ τὴν διάνοιαν, ὥστε μὴ ἔνδοϑεν τίκτεσθαί
τι τῶν πονηρῶν λογιομῶν, μήτε διὰ γλώττης προφέρεσθαι. Καὶ
τὰς ἀκοὰς δὲ ἀσφαλῶς ἀποφράττωμεν, ὥστε μήτε ἀκοὴν ματαί-
αν παραδέχεσϑαι, καϑάπερ ὃ μακάριος Μωῦσῆς παρήγγειλε λέ-
15 γῶν, «᾿Αποὴν ματαίαν μὴ παραδέξῃ»" καὶ πάλιν ὅ μακάριος
Δαυϊδ ἔλεγε, «Τὸν καταλαλοῦντα λάϑρα τοῦ πλησίον αὐτοῦ,
τοῦτον ἐξεδίωπον». Εἶδες, ἀγαπητέ, ὅσης ἡμῖν ἀγρυπνίας
χοδία, ὅσου πόνου πρὸς τὴν ἀρετήν, πῶς καὶ ὀραχὺ μέρος ἀ-
μεληϑὲν ὅλόκληρον ἡμῖν ἐπάγει τὸν κίνδυνον; Διὰ τοῦτο καὶ
20 ἑτέρωϑι ἐδόα ὁ μακάριος Δαυϊδ ἐγκαλῶν τῷ τοῦτο ποιοῦντι:
«ἰκαϑήμενος κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου κατελάλεις, καὶ κατὰ τοῦ
υἱοῦ τῆς μητρός σου ἐτίϑεις σκάνδαλον», ᾿Εὰν οὕτως ἡμῶν ἅ-
παντὰ τὰ μέλη τειχίσωμεν, δυνησόμεϑα καὶ πρὸς τὰ τῆς ἄρε-
τῆς ἔργα διεγερϑῆναι, καὶ τὴν μὲν γλῶτταν πρὸς δοξολογίαν
25 καὶ ὕμνους τοὺς εἴς τὸν τῶν ὅλων Θεὸν ἀπασχολεῖν, τὴν δὲ
ἀκοὴν πρὸς ἀκρόασιν καὶ μάϑησιν τῶν ϑείων λογίων, καὶ τὴν
διάνοιαν πρὸς τὴν κατανόησιν τῶν πεευματικῶν διδαγμάτων,
καὶ τὰς χεῖρας μὴ πρὸς ἁρπαγὴν καὶ πλεονεξίαν, ἀλλὰ πρὸς
13. Ἐφ. 4, 31. 29.

14. Ματθ. 5, 33.- 34.
15. ἘΕ. 23,1.
16. Ψαλμ. 100, 5.
17. Ψαλμ. 49, 20:
προφέρῃ τὰ λόγια αὐτὰ ἁπλῶς καὶ ὡς ἔτυχεν, ἀλλά νὰ ἀ-

κούῃ τὸν Παῦλον, ὁ ὁποῖος λέγῃ «Κάθε κραυγὴ καὶ θυμὸς
καὶ δλασφημία καὶ αἰσχρολογία καὶ ἀπρεπὴς ἁστειότης ἂς
σηκωθῇ μακρὰν ἀπὸ σᾶς, καθὼς καὶ κάθε κακία», καὶ πά-
λιν «᾿Εὰν ὑπάρχῃ κάποιος λόγος ἀγαθός πρός οἰκοδομὴν
τῆς ἀνάγκης, ἂς λέγεται, διὰ νὰ μεταδίδῃ χάριν εἰς τοὺς
ἀκούοντας»᾽ἢ,
6. Καὶ τοὺς ὅρκους δὲ νὰ ἀποφεύγῃς ἐντελῶς, ὑ-
πακούων εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ Χριστοῦ, ποὺ λέγει ὅτι «'Ἐ-
λέχθη εἰς τοὺς προγόνους σας, δὲν θά ἀθετήσῃς τὸν ὅρ-
κον σου᾽ ἐγὼ ὅμως σᾶς λέγω, νὰ μὴ ὀρκισθῆτε καθόλου»"".
Μὴ μοῦ εἰπῇς λοιπόν, ὅτι ὁρκίζομαι ἐπειδὴ ἔχω δίκαιον,
διότι δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ὁρκίζεσαι: οὔτε ὅταν ἔχῃς δί-
καιον, οὔτε ὅταν ἔχης ἄδικον. ᾿Ας διατηροῦμεν λοιπὸν
καθαρὸν τὸ στόμα ἀπὸ τὸν ὅρκον, καὶ ἂς περιτειχίζωμεν
μὲ ὅλα αὐτά καὶ τὴν γλῶσσαν καὶ τὰ χείλη καὶ τὴν διάνοιάν
μας, ὥστε νὰ μὴ γεννᾶται καμμία πονηρὰ σκέψις μέσα μαα,
οὔτε νὰ προφέρεται μὲ τὴν γλῶσσαν. Καὶ τὰ αὐτιά μας ἂς
τὰ κλείνωμεν καλῶς, ὥστε νὰ μὴ δέχωνται τὸ μάταιον ἂ-
κουσμα, καθὼς παρήγγειλεν ὁ μακάριος Μωυσῆς λέγων,
«Νὰ μὴ δεχθῆς ματαίαν ἀκοήν» καὶ πάλιν ὁ μακάριος
Δαυὶδ ἔλεγεν, «᾿Εκεῖνον ποὺ κατηγοροῦσς τὸν πλησίον του
κρυφά, αὐτὸν τὸν ἐξεδίωκαν»᾽5. Εἴδες, ἀγαπητέ, πόσον εἰἴ-
ναι ἀνάγκη νὰ ἀγρυπνοῦμεν, πόσον πρέπει νὰ κοπιάζωμεν
διὰ τὴν ἀρετήν; πῶς καὶ ἡ παραμικρὰ ἀμέλεια ἐπιφέρει
ὁλόκληρον τὸν κίνδυνον εἰς ἡμᾶς; Διὰ τοῦτο καὶ εἰς ἄλλο
σημεῖον ἐφώναζεν ὁ μακάριος Δαυὶδ ὅταν ἐκατηγοροῦσε
ἐκεῖνον πού ἔπραττεν αὐτό᾽ «Κάθεσαι καὶ καταφέρεσαι κα-
τὰ τοῦ ἀδελφοῦ σου, καὶ θέτεις σκάνδαλα εἰς τούὐς υἱούς
τῆς μητρός σου»"7, ᾿Εὰν περιτειχίσωμεν κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρό-
πον ὅλα τὰ μέλη μας, θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ προχωρήσωμεν
καὶ πρὸς τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς, καὶ τὴν μὲν γλῶσσαν νὰ
χρησιμοποιοῦμεν πρὸς δοξολογίαν καὶ ὕμνους, ποὺ ἀναφέ-
ρονται εἰς τὸν Θεὸν τῶν πάντων, τὴν δὲ ἀκοὴν πρὸς ἀκρό-
ασιν καὶ μάθησιν τοῦ θείου λόγου, Καὶ τὴν διάνοιαν πρός
κατανόησιν τῶν πνευματικῶν διδαγμάτων, καὶ τὰ χέρια ὄχι
.406 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἐλεη ιοσύρην καὶ τὴν τῶν ἀγαϑῶν πράξεων ἐργασίαν, καὶ τοὺς
πόδας μὴ εἰς ϑέατρα καὶ ἱπποδρομίας, καὶ τὰς ἐπιδλαδεῖς
ϑεωρίας, ἀλλ᾽ εἷς ἐκκλησίαν καὶ εἰς εὐκτηρίους οἴκους, καὶ
πρὸς τὰς τῶν ἁγίων μαρτύρων ϑήκας, ἵνα τὴν παρ᾽ αὐτῶν
5 εὐλογίαν καρπούμενοι, ἀχειρώτους ἑαυτοὺς καταστήσωμεν
ταῖς τοῦ διαδόλου παγίοσιν. 'Εὰν οὕτως ὦμεν μεμεριμνημένοι,
καὶ τῆς ἑαυτῶν σωτηρίας φροντίζοντες, δυνησόμεϑα καὶ τὸ
ἀπὸ τῆς νηστείας κέρδος καρπώσασϑαι, καὶ τὰς τοῦ πονηροῦ
μηχανὰς διαφυγεῖν, καὶ πολλὴν τὴν» ἄνωϑεν ροπὴν ἐπισπάοα-
10 σϑαι: ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἀπολαῦσαι χάριτι καὶ φιλαν-
ϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ι]ησοῦ Χοιστοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Πατρὶ
ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ
εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΤΕ’ 407
πρὸς ἁρπαγὴν καὶ πλεονεξίαν, ἀλλὰ πρὸς ἐλεημοσύνην καὶ

ἀγαθοεργίαν, καὶ τὰ πόδια διὰ νὰ πηγαίνωμεν ὄχι εἰς τὰ
θέατρα καὶ τὰς ἱπποδρομίας καὶ εἰς τὰ ἐπιθλαθῆ θεάματα,
ἀλλ᾽ εἰς τὴν ἐκκλησίαν καὶ εἰς τούς οἴκους προσευχῆα, καὶ
πρὸς τάἀς λειψανοθήκας τῶν ἁγίων μαρτύρων, ὥστε, ἀφοῦ
λάβωμεν τὴν εὐλογίαν αὐτῶν, νὰ καταστήσωμεν τοὺς ἑαυ-
τούς μας ἀκαταθδλήτους εἰς τὰς παγίδας τοῦ διαδόλου.
Ἐὰν θὰ ἔχωμεν ἔτσι μεριμνήσει, ὥστε νὰ φροντίζωμεν διὰ
τὴν σωτηρίαν μας, θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ὠφεληθῶμεν καὶ
τὸ κέρδος ἀπὸ τὴν νηστείαν, καὶ νὰ διαφύγωμεν τὰς παγί-
δας τοῦ διαβόλου καὶ νὰ προκαλέσωμεν πλουσίαν τὴν θείαν
χάριν. Εἴθε νὰ τὴν ἀπολαύσωμεν ὅλοι μας, μὲ τὴν χάριν
καὶ φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ
μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ τὸ Αγιον Πνεῦμα ἀνήκει
ἡ δόξα, ἡ δύναμιςο, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε καὶ εἰς τούς
ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ΄
(Γεν. 2, 25 - 3, 7).
Εἰς παράδασιν τῶν πρωτοπλάστων. «Καὶ ἦσαν οἱ δύο

γυμνοί, ὃ τὸ ᾿Αδάι, καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἧ-
σχύνοντον.
1. Βούλομαι σήμερον, ἀγαπητοί, ϑησαυρὸν ὑμῖν πνευμα-
τικὸν ὑπανοῖξαι μεριζόμενον καὶ μηδέποτε δαπανώμενον"
πάντας πλουτίζοντα, καὶ ἐν μηδενὶ
ἐλαττούμενον, ἀλλὰ καὶ
πρσστιϑέμενον. Καϑάπερ γὰρ ἐπὶ τοῦ αἰσϑητοῦ ϑησαυροῦ κἂν
10 πικρόν τι ψῆγμα λαδεῖν τις δυνηϑείη, πολὺν ἑαυτῷ τὸν πλοῦ-
τὸν ἐργάζεται" οὕτω δὴ καὶ ἐπὶ τῆς ϑείας Γοαφῆς, καὶ ἐν

ὀραχείᾳ λέξει πολλήν ἔστιν εὑρεῖν τῶν γοημάτων τὴν δύναμιν,
καὶ ἄφατον τὸν πλοῦτον. Τοιαύτη γὰο ἡ φύσις τοῦ ϑησαυροῦ
ΝῚ Ψ΄' ᾿ πᾷ , Α ξ , -- “«-
τούτου: ὑποδεχομένους εὐπόρους ἐργαζόμενος οὐδέποτε ἐλλεί-

15 πξδι' πηγὴ γὰρ τοῦτον ἀναδλύξει τοῦ Πνεύματος τοῦ ἁγίου.
“Ὑμέτερον δ᾽ ἂν εἴη λοιπὸν μετὰ ἀκριδείας φυλάττειν τὰ πα-
ϑακατατιϑέμενα, καὶ τὴν μνήμην ἀδιάπτωτον διασώζειν, ἵνα
᾿ Δ » 3 ᾿ κ ’, “
μετ᾽ εὐκολίας δύνησϑε παρακολουϑεῖν τοῖς λεγομένοις, μόνον

μετὰ σπουδῆς τὰ παρ᾽ ἑαυτῶν εἰσφέρωμεν. Ἢ γὰρ χάρις
20 ἕτοιμός ἐστιν ἐπιζητοῦσα τοὺς μετὰ δαψιλείας ταύτην ὑποδε-
χομένους. ᾿Ακούσωμεν δὲ καὶ τῶν σήμερον ἀνεγνωσμένων,
ἵνα μάϑωμεν τοῦ Θεοῦ τὴν ἄφατον φιλανϑρωπίαν καὶ ὅσῃ
. ,ὔ - - ν᾿ Ψ ,ὔ ν “-
συγκαταδάσει κέχρηται διὰ τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν. «Καὶ

ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ΄
(Γεν. 2, 25 - 3,7)
Εἰς τὴν παράβασιν τῶν πρωτοπλάστων. «Καὶ ἦσαν

καὶ οἱ δύο γυμνοί, καὶ ὁ ᾿Αδάμ, καὶ ἡ γυναῖκα αὐ-
τοῦ, καὶ δὲν ἐντρέποντο».
1. Σήμερον ἐπιθυμῶ, ἀγαπητοί, νὰ ἀνοίξω ἐνώπιόν σας
πνευματικόν θησαυρὸν, ὁ ὀποῖος διαμοιράζεται εἰς τοὺς
ἀνθρώπους καὶ ποτὲ δὲν τελειώνει ὅλους τοὺς κάνει! πλου-
σίους καὶ καθόλου δὲν ἐλαττώνεται, ἀντίθετα δὲ αὐξάνει.
“Ὅπως ἀκριβῶς συμβαίνει μέ τὸν ὑλικὸν θησαυρὸν, ὅταν
θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἀποκτήσῃ κάποιος ἔνα μικρὸν μέρος αὐ-
τοῦ, δημιουργεῖ διὰ τόν ἑαυτόν του μεγάλην περιουσίαν᾽
ἔτσι λοιπόν συμβαίνει καὶ μὲ τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, δηλαδὴ
εἶναι δυνατὸν νὰ εὐροῦμεν καὶ εἰς τὴν μικροτέραν λέξιν
μεγάλα διδάγματα καὶ ἀνέκφραστον πλοῦτον. Τέτοια λοι-
πὸν εἶναι ἡ φύσις τοῦ θησαυροῦ αὐτοῦ᾽ ἐνῷ κάνε! πλου-
σίους ἐκείνους ποὺ τὸν δέχονται, οὐδέποτε τελειώνει, διό-
τι ἀναδλύζει ἀπὸ τὴν πηγὴν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος. ᾿1]δι-
κόν σας δὲ ἔργον θὰ εἶναι εἰς τὸ ἐξῆς νὰ φυλάσσετε μὲ
ἀκρίθειαν ἐκεῖνα, πού σᾶς ἔχουν παραδοθῆ πρὸς φύλαξιν,
νὰ τἀ ἐνθυμῆσθε συνεχῶς, ὥστε νὰ ἠμπορῆτε νὰ παρα-
κολουθῆτε μὲ εὐκολίαν τά λεγόμενα, μὲ τὰ ὁποῖα θέλομεν
νὰ φέρωμεν βιαστικὰ μέσα σας ἐκεῖνα ποὺ αἰσθανόμεθα
ἡμεῖς. Βεθαίως ἡ χάριας τοῦ Θεοῦ, ἡ ὁποία ἐπιζητεῖ τοὺς
ἀνθρώπους, εἶναι ἔτοιμος νὰ φωτίσῃ ἐκείνους, ποὺ τὴν
ὑποδέχονται μὲ ἐνδιαφέρον. Ἂς ἀκούσωμεν δὲ καὶ τὰς
περικοπάα, ποὺ ἀνεγνώσθησαν σήμερον, διὰ νὰ μάθωμεν
τὴν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ καὶ πόσην συγ-
κατάθασιν ἔχει δείξει διὰ τὴν ἰδικὴν μας σωτηρίαν. «Ἢ-
ἦσαν οἱ δύο γυμνοί, ὅτε ᾿Αδάμ, καὶ ἦ γυνὴ αὐτοῦ, καὶ οὐκ ἧἢ-
σχύνοντον. ᾿Εννόησόν μοι μακαριότητος ὑπερδολήν, πῶς ἀ-
νώτεροι ἦσαν τῶν σωματικῶν ἁπάντων, πῶς καϑάπερ τον
οὐρανόν, οὕτω τὴν γῆν ὥκουν, καὶ ἐν σώματι τυγχάνοντες
τὰ τῶν σωμάτων οὖχ ὑπέμενον" οὔτε γὰρ στέγης, οὔτε ὀοό-
φου, οὔτε ἱματίου, οὔτε ἄλλου οὐδενὸς τῶν τοιούτων ἐδέοντο.
Καὶ οὐχ ἁπλῶς, οὐδὲ εἰκῇ τοῦτο ἡμῖν ἐπεσημήγατο ἡ ϑεία
Γραφή, ἀλλ' ἵνα μαϑόντες τὴν ἄλυπον αὐτῶν ταύτην διαγω-
γήν, καὶ τὸν ἀνώδυνον δίον, καὶ τὴν ἀγγελικήν, ὡς εἰπεῖν,
10 κατάστασιν, ἐπειδὰν ἴδωμεν μετὰ ταῦτα τούτων ἁπάντων ἐρή-
μους αὐτοὺς γενομένους, καὶ παϑάπερ ἀπὸ πολλῆς πλούτου
περιουσίας εἰς ἐλαχίστην πενίαν κατενεχϑέντας, τῇ ρᾳϑυμίᾳ
αὐτῶν τὸ πᾶν ἐπιγράψωμεν. ᾿Αναγκαῖον δὲ ἀκοῦσαι τῶν ἄνε-
γνωσμένων. Εἰπὼν γὰρ ὁ μακάριος Μωῦσῆς, ὅτι γυμνοὶ ἧἦ-
15 σαν, καὶ οὐκ ἠσχύνοντο (οὐδὲ γὰρ ἤδεισαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν,
τῆς δόξης τῆς ἀφάτου περιστελλούσης αὐτούς, καὶ παντὸς ἱ-
ματίου μᾶλλον αὕτοὺς κοσμούσης), φησί», «Ὁ δὲ ὄφις ἦν
φρονιμώτατος τῶν ϑηρίων πάντων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐ-
ποίησε Κύριος ὁ Θεός. 'Καὶ εἶπεν ὁ ὄφις τῇ γυναικί: τί ὅτι
2ὃ εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παραδεί-
σου; Ὅρα πονηροῦ δαίμονος δασκανίαν, καὶ πολύπλοκον μη-
χανήν. ᾿Επειδὴ γὰρ εἶδεν ἐν τῇ ἀνωτάτῳ τιμῇ τυγχάνοντα
τὸν δημιουογηϑέντα ἄνϑρωπον, καὶ οὐδὲν σχεδὸν ἔλαττον ἔ-
χοντα τῶν ἀγγέλων παϑάπερ καὶ ὅ μακάριος Δαυίδ φησιν,
25 «Πλάττωσας αὐτὸν ὄραχύ τι παρ᾽ ἀγγέλους»" καὶ τοῦτο δὲ
αὐτὸ τὸ Βραχὺ ἢ τῆς παρακοῆς ἁμαρτία εἰσήγαγε" μετὰ γὰρ
τὴν παρακοὴν τοῦτο ἐφϑέγξατο ὁ προφήτης: ὁρῶν τοίνυν ἄγ-
γελον ἐπίγειον ἐπὶ γῆς τυγχάνοντα, καὶ ὑπὸ τῆς δασκανίας
τηκόμενος ὅ ἀρχέκακος δαίμων, ἐπειδὴ αὐτὸς ἐν ταῖς ἄνω
30 δυνάμεσι τελῶν, διὰ μοχϑηρίαν προαιρέσεως καὶ κακίας ὑπερ-
ὀολὴν ἐκ τοῦ ὕψους ἐκείνου ἐρρίφη κάτω, πολλῇ κέχρηται
Ἐ. Ψαλμ. 8,86.
2. Δηλ. ὁ ἄνθρωπος.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ ΄ Α11|
σαν καὶ οἱ δύο γυμνοί, καὶ ὁ ᾿Αδάμ, καὶ ἡ γυναῖκα αὐτοῦ,

καὶ δὲν ἐντρέποντο». Κατανόησε, παρακαλῶ, τὸ ὑπερθο-
λικὸν μέγεθος τῆς εὐτυχίας πῶς ἦσαν ἀνώτεροι ὅλων τῶν
σωματικῶν πραγμάτων πῶς ἑκατοικοῦσαν εἰς τὴν γῆν,
ὅπως εἰς τὸν οὐρανὸν οἱ ἄγγελοι, καὶ ἐνῷ εἶχαν σώματα
δὲν ὑπέφεραν τὰ σωματικὰ πάθη, διότι δὲν εἴχαν ἀνάγκην
οὔτε ἀπὸ σπίτι, οὔτε ἀπὸ ὀροφήν, οὔτε ἀπὸ ἐνδύματα, οὔ-
τε ἀπὸ κανένα ἄλλο παρόμοιον. Καὶ δὲν ἐδήλωσε τοῦτο εἰς
ἡμᾶς ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ἁπλῶς καὶ χωρὶᾳ σκοπόν, ἀλλὰ ἀφοῦ
μάθωμεν τὴν ἀπαθῆ καὶ ἀνώδυνον ζωὴν αὐτῶν, καὶ τὴν
ἀγγελικήν, κατὰ κάποιον τρόπον, κατάστασίν των, ὅταν θὰ
τοὺς ἰδοῦμεν ἔπειτα νὰ ἔχουν στερηθῆ ὅλα αὐτὰ καὶ ὡσὰν
νὰ περιέπεσαν ἀπὸ τὸν ὑπερθολικὸν πλοῦτον εἰς τὴν ἐσχά-
τὴν πτωχείαν, νὰ ἀποδώσωμεν τὴν αἰτίαν ὅλων αὐτῶν εἰς
τὴν ἀδιαφορίαν των. Εἶναι ὅμως ἀνάγκη νὰ ἀκούσωμεν
ἐκεῖνα, ποὺ ἔχουν ἀναγνωρισθῆ. ᾿Αφοῦ εἶπεν ὁ μακάριοᾳ
Μωυσῆς, ὅτι ἦσαν γυμνοὶ καὶ δὲν ἐντρέποντο (οὔτε θέ-
βαια ἐγνώριζαν ὅτι ἤσαν γυμνοί, διότι ἡ ἀνέκφραστος δό-
ξα τοῦ Θεοῦ περιέβαλλεν αὐτοὺς καὶ ἐστόλιζεν αὐτούς κα-
λύτερα ἀπὸ κάθε ἔνδυμα), λέγει᾽ «Ὁ δὲ ὄφις ἦτο ἡ εὐφυέ-
στερος ἀπὸ ὅλα τὰἀ ἄγρια θηρία τῆς γῆαᾳ, τὰ ὁποῖα ἔπλασε
Κύριος ὁ Θεός. Καὶ εἶπεν ὁ ὄφις πρός τὴν γυναῖκα᾽ εἶπε
πράγματι ὁ Θεός, νὰ μὴ φάγετε ἀπὸ κάθε δένδρον τοῦ
παραδείσου;». Πρόσεξε τὴν συκοφαντίαν καὶ τὴν δολίαν
ἐπινόησιν τοῦ πονηροῦ δαίμονος. ᾿Επειδὴ λοιπὸν εἶδε τόν
δημιουργηθέντα ἄνθρωπον νὰ εὐρίσκεται εἰς τὴν ὑψίστην
τιμὴν καὶ νὰ μὴ ἔχῃ τίποτε σχεδὸν κατώτερον ἀπὸ τοὺς
ἀγγέλους, ὅπως καὶ ὁ μακάριος Δαυὶδ λέγει, «᾿Εδημιούρ-
γησες αὐτὸν ὀλίγον κατώτερον ἀπὸ τοὐς ἀγγέλους»ἦ καὶ
αὐτὸ δὲ τὸ «ὀλίγον» τὸ ἔφερεν ἡ ἁμαρτία τῆς παρακοῆα,
διότι μετὰ τὴν παρακοὴν ὁ προφήτης εἶπεν αὐτό. ᾿Επειδή,
λοιπόν, ὁ ἄρχων τοῦ κακοῦ διάδολος ἔθδλεπε νὰ εὑρίσκε-
ται ἐπάνω εἰς τὴν γῆν ὁ ἐπίγειος ἄγγελος καὶ ἔλειωνεν ἀπὸ
τὸν φθόνον του, ἐπειδὴ αὐτός, ἐνῷ ἀνῆκεν εἰς τὰς οὐρα-
νίους δυνάμεις, ἐρρίφθη κάτω ἀπὸ τὸ ὕψος τοῦ ἀξιώματος
ἐξ αἰτίας τῆς πονηρᾶς θελήσεως καὶ ὑπερθολικῆς κακίας
᾿412 ΙΩΑΝΝΟΥ -ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τῇ μηχανῇ, ὥστε τῆς εὐνοίας τοῦ Θεοῦ ἄἃποστερῆσαι τὸν ἄν-

ϑρωπον, καὶ ἀγνώμονα αὐτὸν ἀπεργασάμενος γυμνῶσαι τῶν
τοσούτων ἀγαϑῶν τῶν διὰ τὴν τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν παρα-
σχεϑέντων αὐτῷ. Καὶ τί ποιεῖ; Εὐρὼν» τὸ ϑηρίον τοῦτο, τὸν
5. ὄφιν λέγω, τὰ ἄλλα ϑηρία τῇ φρονήσει νικῶντα, καϑάπερ καὶ
ὁ μακάριος ΜΠὐσῆς ἐμαρτύρησεν εἰπών, «Ὃ δὲ ὄφις ἦν φοο-
νιμώτατος πάντων τῶν ϑηρίων τῶν ἐπὶ τῆς γῆς, ὧν ἐποίη-
σεν Κύριος ὁ Θεός»: τούτῳ ὥσπερ ὀργάνῳ τινὶ χρώμενος,
δι’ αὐτοῦ τὸ ἄπλαστον καὶ ἀσϑενέστιερον σκεῦος, τὴν γυναῖκα
10 λέγω, διὰ τῆς ὁμιλίας εἰς τὴν ἑαυτοῦ ἀπάτην ἐκκαλεῖται. «Καὶ
εἶπϑ», φησίν, «ὁ ὄφις τῇ γυναικί». Δογίζου, ἀγαπητέ, ἐκ τού-
του, πῶς οὐδὲν ἦν ἐν προοιμίοις φοδερὸν τῶν ϑηρίων τῶν
γεγενημένων, οὔτε τῷ ἀνδρί, οὔτε τῇ γυναικί, ἀλλὰ τὴν ὑπο-
ταγὴν καὶ τὴν δεσποτείαν ἐπεγίνωσκον, καὶ καϑάπερ νῦν τὰ
15. ἥμερα, οὕτω καὶ τὰ ἄγρια καὶ ἀτίϑασσα τότε χειροήϑη ἐτύγ-
χανεν.
5. "Α2λ᾽ ἴσως ἐνταῦϑα διαπορήσξβιε» ἄν τις, καὶ μαϑεῖν
ζητήσειεν, εἶ καὶ τὸ ϑηοίον λόγου μετεῖχεν. Οὐ τοῦτο: μὴ γέ-
γοιτο" ἀλλ᾽ ἀεὶ ἀκολουϑοῦντας τῇ Γραφῇ τοῦτο λογίζεσθαι χοή,
20 ὅτι τὰ μὲν ρήματα ἦν τοῦ διαδόλου τοῦ διὰ τὸν οἴκεῖον φϑόγου
πρὸς τὴν ἀπάτην ταύτην διεγερϑέντος, τῷ δὲ ϑηρίῳ τούτῳ ὥσ-
περ ἐπιτηδείῳ δργάνῳ ἐχρήσατο, ἵνα δυνηϑῇ τὸ δέλεαρ τῆς
οἰκείας ἀπάτης ἐνιείς͵ ὑποσκελίσαι πρότερον μὲν τὴν γυναῖκα,
ἅτε ἀεὶ εὐκολώτερον δυναμένην ἀπατηϑῆναι, ἔπειτα δὲ δι᾿ αὖ-
25 τῆς καὶ τὸν πρωτόπλαστον. Τῷ οὖν ἀλόγῳ τούτῳ χρησάμενος
πρὸς τὴν τῆς ἐπιδουλῆς κατασκευήν, δι᾿ αὐτοῦ τῇ γυναικὶ δια-
λέγεται, καί φησι! «Τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ
παντὸς ξύλου τοῦ παραδείσου;». Σκοπεῖτε ἐνταῦϑα κακουργίας
ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ’ 413
του, χρησιμοποιεῖ μεγάλην πανουργίαν, διὰ νὰ στερήσῃ

τὸν ἄνθρωπον ἀπὸ τὴν εὐμένειαν τοῦ Θεοῦ καί, ἀφοῦ τὸν
καταστήσῃ ἀγνώμονα, νὰ τὸν ἀπογυμνώσῃ ἀπὸ τὰ τόσον
μεγάλα ἀγαθά, ποὺ ἐδόθησαν εἰς αὐτὸν ἕνεκα τῆς φιλαν-
θρωπίας τοῦ Θεοῦ. Καὶ τί κάνει; ᾿Αφοῦ διεπίστωσε τὸ θη-
ρίον αὐτό, ἐννοῶ τὸν ὄφιν, νὰ νικᾷ κατὰ τὴν φρόνησιν τὰ
ἄλλα θηρία, καθὼς καὶ ὁ μακάριος Μωυσῆς ἐθεθαίωσς λέ-
γων, «Ὁ δὲ ὄφις ἦτο ὁ εὐφυέστερος ἀπὸ ὅλα τὰ θηρία
τῆς γῆς, τὰ ὁποῖα ἐδημιούργησε Κύριος ὁ Θεός»᾽ μὲ αὐτό,
ποὐ τὸ ἐχρησιμοποιοῦσε ὡσὰν κάποιο ὄργανον, καὶ μὲ τὴν
ὁμιλίαν παρασύρει εἰς τὴν ἰδικήν του ἀπάτην τὸ ἁπλοῖκόν
καὶ ἀσθενέστερον δημιούργημα, δηλαδὴ τὴν γυναῖκα. «Καὶ
εἶπε, λέγει ἡ Γραφὴ, ὁ ὄφις εἰς τὴν γυναῖκα». Νὰ σκέπτε-
σαι, ἀγαπητέ, ἀπὸ τοῦτο τὸ γεγονός, πῶς κανένα ἀπὸ τὰ
θηρία, ποὺ εἶχαν δημιουργηθῆ, δὲν ἦτο εἰς τὴν ἀρχὴν Φο-
βερὸν οὔτε εἰς τὸν ἄνδρα, οὔτε εἰς τὴν γυναῖκα, ἀλλὰ
ἐγνώριζαν καλὰ τὴν ὑποταγὴν καὶ τὴν κυρίαρχον θέσιν τοῦ
ἀνθρώπου, καὶ ὅπως ἀκριβῶς συμδαίνει σήμερον μὲ τὰ
ἥμερα ζῶα, ἔτσι τότε τὰ ἄγρια καὶ ἀνυπότακτα ἧσαν εὐκο-
λομεταχείριστα.
2. ᾿Αλλ᾽ ἴσως εἰς τὸ σημεῖον αὐτὸ θὰ προβάλῃ κανεὶς
τὴν ἀπορίαν καὶ θὰ ζητήσῃ νὰ μάθῃ, ἐὰν καὶ τὸ θηρίον ὡ-
μιλοῦοε. Οχι, δὲν ουνέθαινε τοῦτο᾽ μὴ γένοιτο. ᾿Αλλὰ
πάντοτε, ὅταν παρακολουθοῦμεν τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, τοῦτο
πρέπει νὰ ἔχωμεν ὑπ᾽ ὄψιν μας, ὅτι τὰ μὲν λόγια ἦσαν
τοῦ διαβόλου, ὁ ὁποῖος ἐξηγέρθη πρός τὴν ἁπάτην αὐτὴν
ἐξ αἰτίας τοῦ ἰδικοῦ του φθόνου᾽ ἐχρησιμοποίησεν ὅμως τὸ
ζῶον τοῦτο, ὡσὰν κατάλληλον ὄργανον, διὰ νὰ ἠμπορέσῃ,
ρίπτων τὸ δόλωμα τῆς ἰδικῆς του ἀπάτης, νὰ ἀνατρέψῃ
κατὰ πρῶτον μὲν τὴν γυναῖκα, ἐπειδὴ πάντοτε ἦτο εὐκο-
λώτερον νὰ ἀπατηθῇ, ἔπειτα δὲ δι᾽ αὐτῆς καὶ τὸν πρωτὸ-
πλάᾶστον. ᾿Αφοῦ λοιπόν ἐχρησιμοποίησε τὸ ἄλογον τοῦτο
ζῶον διὰ τὴν κατασκευὴν τῆς σκευωρίας, διὰ μέσου αὐτοῦ
συζητῇ μὲ τὴν γυναῖκα καὶ λέγει, «Εἶπε πράγματι ὁ Θεόα,
νὰ μὴ φάγετε ἀπὸ κάθε δένδρον τοῦ παραδείσου»; Παρα-
τηρήσατε ἐδῶ τὸ μέγεθος καὶ τὴν λεπτότητα τοῦ κακουρ-
414 ΙΩΆάΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ὑπερόολὴν λεπιοτάτην. Τὸ μὴ οηϑὲν ὑπὸ τοῦ Θεοῦ ἐν τάξει

συμδουλῆς καὶ ἐρωτήοεως εἰσάγει, καὶ ὡσανεὶ τὴν ὑπὲρ αὖ-
τῶ» κηδεμονίαν ποιούμενος" τοῦτο γάρ ἔστιν ἐνδεικνυμένου,
τὸ λέγειν͵ «Τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς
5 ξύλου τοῦ παραδείσου;» μονονουχὶ λέγων ὃ πονηρὸς οὗτος δαί-
μων, τίνος ἕνεκεν ἀπεστέρηοεν ὑμᾶς τῆς τοσαύτης ἀπολαύσε-
ὡς; διὰ τί οὐ συγχωρεῖ μετέχειν τῶν ἐν τῷ παραδείσῳ ἀ-
γαϑῶν, ἀλλὰ τῆς μὲν ϑέας τὴν ἀπόλαυσιν ἐδωρήσατο, οὐκ ἀ-
φίησι δὲ μεταλαδεῖν, καὶ πλείονα καρπώσασϑαι τὴν ἡδονήν;
τ0 «Τί ὅτι εἶπεν ὃ Θεός;». Διὰ τί, φηοί, τοῦτο; τί τὸ ὄφελος
τῆς ἐν τῷ παραδείσῳ διαγωγῆς, ὅταν μὴ ἐξῇ τῶν ἐν αὐτῷ- ἀ-53.
πολαύειν͵ ἀλλὰ ταύτῃ μάλιστα πλείονα ὀδύνην ἔχειν, ὅταν ϑέα
μὲν ἦ, ἀπόλαυσις δὲ ἢ ἀπὸ τῆς μεταλήψεως μὴ γίνηται; Εἶδες
πῶς, καϑάπερ δέλεαρ, διὰ τῶν ρημάτων ἐνίησιν αὐτοῦ τὸν
15 ἰόν; Δέον τὴν γυναῖκα ἐξ αὐτῆς τῆς ἐπιχειρήσεως κατανοῆ-
σαι τῆς μανίας τὴν ὑπερδολήν, καὶ ὅτι τὰ μὴ ὄντα ἐπίτηδες
λέγει, καὶ ἐν τάξει δῆϑεν κηδεμονίας, ἵνα μαϑεῖν δυνηϑῇ
τὰ παρὰ τοῦ Θεοῦ αὐτοῖς ἐνιαλϑέντα, καὶ σὕτω πρὸς τὴν πα-
ράδασιν αὐτοὺς ἑλκύσῃ. Δυναμένη τοίνυν εὐθέως συνιδεῖν
20 αὐτοῦ τὴν ἀπάτην, καὶ ἀποστραφῆναι λοιπὸν τὴν πρὸς αὐτὸν
διάλεξιν ὡς περιττὰ λέγοντα, καὶ μὴ ἑαυτὴν εἰς τοσαύτην
ταπεινότητα καταγαγεῖν, οὐκ ἠϑέλησεν, "Ἔδει μὲν γὰρ μηδὲ
ὃξ ἀρχῆς ἀνασχέσϑαι τῆς πρὸς αὐτὸν διαλέξεως, ἀλλ᾽ ἐκείνῳ
μόνῳ διαλέγεσθαι, δι’ ὃν παρήχϑη, καὶ κοινωνὸς κατὰ τὴν
ἀξίαν γέγονε, καὶ εἰς δοήϑειαν ἐδημιουργήϑη. ᾿Επειδὴ δὲ
25 οὐκ οἶδ᾽ ὅπως παρασυρεῖσα ἠνέσχετο τῆς ὁμιλίας τῆς πρὸς
τὸν ὄφιν, καὶ ἐδέχετο τὰ ἀλέϑοια ρήματα τοῦ διαδόλου διὰ
τούτον ὡς δι᾽ ὀργάνου, ἀκόλουϑον ἦν εὐθέως μαϑοῦσαν ἐκ
τῶν παρ᾽ αὐτοῦ λεχϑέντων τὴν ἐναντίωσιν τῶν ρημάτων, καὶ
ὅτι ἕτερα μὲν ὁ δημισυργήσας προσέταξεν, ἕτερα δὲ οὗτος, καὶ
30 ἀπεναντίας τῷ δημιουργῷ ἔλεγεν, ἀποστραφῆναι καὶ φυγεῖν
3. Δηλ. μὲ τὸν ᾿Αδάμ.

ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ΄ 415
γήματος. Ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον δὲν εἶπεν ὁ Θεός, φέρει εἰς

τὴν συζήτησιν ὑπὸ μορφὴν συμβουλῆς καὶ ἐρωτήσεωακ, καὶ
ὡσὰν νὰ ἀναλαμθάνῃ τὴν κηδεμονίαν αὐτῶν᾽ αὐτὴν ἀἁκρι-
βῶς τὴν σημασίαν ἔχουν τὰἀ λόγια, «Εἶπε πράγματι ὁ Θε-
ὁς, νὰ μὴ φάγετε ἀπό κάθε δένδρον τοῦ παραδείσου;»
σχεδόν λέγει ὁ πονηρὸς αὐτὸς δαίμων, διὰ ποῖον λόγον
σᾶς ἐστέρησεν ἀπὸ τόσον μεγάλην ἀπόλαυσιν; διατί δὲν
ἐπιτρέπει νὰ συμμετέχετε εἰς ὅλα τὰ ἀγαθὰ τοῦ παραδεί-
σου, ἀλλὰ σᾶς ἐδώρησε μὲν τὴν ἀπόλαυσιν τῆς θέας, δὲν
ἀφήνει ὅμως νὰ μετέχετε εἰς τὰ ἀγαθὰ καὶ νὰ ἀπολαύσετε
μεγαλυτέραν εὐχαρίστησιν; Εἶπε πράγματι ὁ Θεὸς; Διατί,
λέγει, αὐτό; Ποῖον τὸ ὄφελος τῆς παραμονῆς μέσα εἰς τὸν
παράδεισον, ὅταν δὲν ἐπιτρέπεται νὰ ἀπολαμδάνῃ τὰ ἀγα-
θά, πού εὐρίσκονται μέσα εἰς αὐτόν, ἀλλὰ ἀπ᾿ αὐτὸ κυρίως
νὰ αἰσθάνεται μεγαλυτέραν θλῖψιν, ὅταν μὲν ὑπάρχει ἡ θέα,
ἡ ἀπόλαυσιᾳ ὅμως ἀπὸ τὴν μετάληψιν δὲν πραγματοποιεῖ-
ται; Εἴδες πῶς χύνει μὲ τὰ λόγια τὸ δηλητήριον αὐτοῦ,
ὅπως συμθδαίνει εἰς τὸ δόλωμα; Ἔπρεπεν ἀπὸ τὴν προσ-
πάϑειαν αὐτὴν νὰ κατανοήσῃ ἡ γυναῖκα τό μέγεθος τῆς
τρέλλας καὶ ὅτι σκόπιμα λέγει ἀνύπαρκτα πράγματα, καὶ
ὅτι ἐμφανίζεται δῆθεν ὡς κηδεμών, διὰ νὰ ἠμπορέσῃ νὰ
μάθη τὰς ἐντολάς, ποὺ ἔδωσεν ὁ Θεὸς πρὸς αὐτούς, καὶ
ἔτσι νὰ τὸν παρασύρῃ εἰς τὴν παράθασιν. ᾿Ενῷ ἠμποροῦσε,
λοιπόν, νὰ ἀντιληφθῇ ἡ γυναῖκα ἀμέσως τὴν ἀπάτην του
καὶ νὰ ἀποφύγῃ εἰς τὸ ἐξῆς τὴν συζήτησιν μαζί του, ἐπει-
δὴ ἔλεγε περιττὸ πράγματα, καὶ νὰ μὴ κατεθάσῃ τὸν δαυ-
τόν της εἰς τόσον μεγάλην ταπείνωσιν, δὲν ἠθέλησεν. Ε"
πρεπε θεθαίως ἀπὸ τὴν ἀρχὴν νὰ μὴ ἀνεχθῇ νὰ συζητῇ
μαζί του, ἀλλά νὰ συζητῇ μόνον μὲ ἐκεῖνον, διὰ τόν ὁποῖον
ἐδημιουργήθη καὶ εἶχε γίνει μέτοχος τῆς ἀξίας αὐτοῦ καὶ
βοηθός τουΐ. ᾿Επειδὴ ὄμως, δὲν γνωρίζω πῶς, παρασυρ-
θεῖσα ἠνέχθη τὴν συζήτησιν μὲ τὸν ὄφιν καὶ διὰ μέσου αὐὖὐ-
τοῦ ἐδέχετο τὰ καταστρεπτικὰ λόγια τοῦ διαβόλου, ἦτο
ἑπόμενον ἁμέσωα, ὅταν ἔμαθεν ἀπὸ τὰ λόγια του τὴν ἀν-
τίθεσιν τῶν λόγων, καὶ ὅτι ἄλλα μὲν ἐπρόσταξεν ὁ Δη-
μιουργόα, ἄλλα δὲ ἔλεγεν αὐτός, ἀντίθετα πρὸς τὸν Δη-
λοιπὸν τὴν πρὸς αὐτὸν ὁμιλίαν, καὶ ὀδελύξασϑαι τὸν τολμή-

σαντα τὴν οἰκείαν γλῶσσαν ἀκονῆσαι κατὰ τῆς δοϑείσης αὖ-
τοῖς ἐντολῆς. ᾿Αλλὰ διὰ τὴν πολλὴν ἀπροσεξίαν οὐ μόνον οὐ"
ἀπεστράφη, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐντολὴν ἅπασαν αὐτῷ ἐκκαλύπτει,
5 καὶ τοὺς μαργαρίτας τῷ χοίρῳ προτίϑησι, καὶ πληροοῦται τὸ
παρὰ τοῦ Χριστοῦ εἰρημένον: «Δὴ δάλητε γάρ», φησί, «τοὺς
μαργαρίτας ὑμῶν ἔμπροσϑεν τῶν χοίρων, μήποτε καταπατή-
σωοιν αὐτοὺς ἐν τοῖς ποσὶν αὐτῶν, καὶ σιραφέντες ρήξωσιν
ὑμᾶς»: ὃ δὴ καὶ νῦν γέγονε. Παρέϑηκε γὰρ τῷ χοίρῳ, τῷ
10 πογηρῷ τούτῳ ϑηρίῳ, ἤτοι τῷ δαίμονι τῷ δι᾽ αὐτοῦ ἐνεργοῦν-
τι, τοὺς ϑείους μαργαρίτας, καὶ οὐ μόνον αὐτοὺς κατεπάτησε,
καὶ ἀντετάξατο τοῖς ρηϑεῖσιν, ἀλλὰ καὶ σιραφεὶς οὐκ αὐτὴν
μόνον, ἀλλὰ μετ᾽ αὐτῆς καὶ τὸν πρωτόπλαστον εἰς τὸ τῆς πα-
φακοῆς ρῆγμα κατήγαγε. Τοσοῦτόν ἐστι κακὸν ἁπλῶς καὶ ὡς
15 ἔτυχε πᾶσιν ἐκκαλύπιειν τὰ ϑεῖα μυστήρια. ᾿Ακουέτωσαν οἷ
ἁπλῶς καὶ ἀδιαφόρως πρὸς ἅπαντας διαλεγόμενοι. Οὐδὲ γὰρ
ἐκεῖ περὶ χοίρου αἴσϑητοῦ ὅ Χριστὸς λέγει, ἀλλὰ τοὺς χοιρώ-
δεις τῶν ἀνθρώπων αἰνιττόμενος, καὶ ὁμοίως τοῖς ἀλόγοις
ἐγκυλινδουμένους τῷ τῆς ἁμαρτίας δορδόρῳ, παιδεύων ἡμᾶς
20 εἰδέναι καὶ προσώπων διαφοράν, καὶ πολιτείας ἐπιζητεῖν ἀ-
κρίόδειαν, ἡνίκα ἂν δέῃ τι τῶν ϑείων λογίων ἐκκαλύπτειν, ἵνα
μὴ κἀκείνους καὶ ἑαυτοὺς λυμαινώμεϑα. Οἱ γὰρ τοιοῦτοι οὐ
μόνον οὐδὲν κερδαίνουσιν ἀπὸ τῶν λεγομένων, ἀλλὰ καὶ τοὺς
ἀνεξετάστιως παραϑέντας τοὺς καλοὺς τούτους μαργαρίτας, εἰς
25 τὸ αὐτὸ αὐτοῖς δάραϑρον τῆς ἀπωλείας πολλάκις κατήγαγον.
Διὸ χοὴ μετὰ ἀκριδείας ταῦτα παραφυλάττεσϑαι, ἵνα μὴ τὰ
αὐτὰ τοῖς νῦν» ἀπατηϑεῖσιν ὑπομένωμεν, Εἰ γὰρ καὶ νῦν ἡ
4. Ματθ. 7.6.
μιουργόν, νὰ ἀπομακρυνθῇ καὶ νὰ ἀποφύγῃ τὴν συζήτησιν

μαζί του, καὶ νὰ συχαθῇ ἐκεῖνον, ποὺ ἐτόλμησε νὰ ἀκονή-
σῃ τὴν γλῶσσαν του ὀναντίον τῆς ἐντολῆκα, ποὺ ἐδόθη εἰς
ὄχι
αὐτούς. ᾿Αλλ’ ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης ἁπροσεξίας τῆς
μόνον δὲν ἀπεμακρύνθη, ἀλλὰ καὶ τὴν ἐντολὴν ὁλόκληρον
ἀποκαλύπτει εἰς αὐτὸν καὶ παραθέτει τοὺς μαργαρίτας
ἐμπρὸς εἰς τὸν χοῖρον καὶ πραγματοποιεῖται ὁ λόγος τοῦ
Χριστοῦ" «Νὰ μὴ θάλετε, λέγει, τοὺς μαργαρίτας σας ἐμ-
πρὸς εἰς τοὺς χοίρους, μήπως καταπατήσουν αὐτούς μὲ
τὰ πόδια των καὶ στραφοῦν νἀ σᾶς κατασπαράξουν»"
πρᾶγμα τὸ ὁποῖον θδεθαίως καὶ τώρα ἔχει συμθῆ. Παρέθε-
σε λοιπὸν τοὺς θείους μαργαρίτας εἰς τὸν χοῖρον, εἰς τὸ
πονηρὸν τοῦτο θηρίον, δηλαδὴ εἰς τὸν δαίμονα, ὁ ὁποῖος
ἐνεργοῦσε δι᾽ αὐτοῦ, καὶ ὄχι μόνον κατεπάτησεν αὐτούς
καὶ ἀντετάχθη εἰς τὴν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ καὶ ἀφοῦ
ἐπετέθη ὄχι μόνον αὐτήν, ἀλλά καὶ τὸν πρωτόπλαστον
μαζὶ μὲ αὑτὴν κατέθασεν εἰς τὸ βάραθρον τῆς παρακοῆς.
Τόσον μέγα κακὸν εἶναι τὸ νὰ ἀποκαλύπτῃ κανεὶς τὰ μυ-
στήρια τοῦ Θεοῦ ἁπλῶς καὶ τυχαίως εἰς ὅλους. ᾿Ας ἀκού-
σουν ἐκεῖνοι ποὺ συζητοῦν μὲ ὅλους ἁπλῶς καὶ ἀδιακρί-
τως. Βεθαίως οὔτε ὁ Χριστὸς ἀναφέρεται ἐκεῖ εἰς χοῖρον
αἰσθητόν, ἀλλὰ ὑπονοῶν τοὺς ἀνθρώπουο, ποὺ ὁμοιάζουν
μὲ χοίρους καὶ ὡσὰν ἄλογα ζῶα κυλίονται μέσα εἰς τὸν
βόρϑορον τῆς ἁμαρτίας, μᾶς διδάσκει νὰ γνωρίζωμεν καὶ
τὴν διαφορὰν τῶν προσώπων καὶ νὰ ἐπιζητοῦμεν τὴν ἀκρί-
βειαν τοῦ τρόπου ζωῆς των, ὅταν θά χρειασθῇ νὰ ἀποκα-
λύπτωμεν κάτι ἀπὸ τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ, ὥστε νὰ μὴ
καταστρέφωμεν καὶ ἐκείνους καὶ τοὺς ἑαυτούς μας. Διότι
οἱ ἄνθρωποι αὐτοὶ ὄχι μόνον δὲν κερδίζουν τίποτε ἀπὸ τὰ
λεγόμενα, ἀλλά ἐκρήμνισαν πολλὰς φορὰς εἰς τὸ ἴδιον δά-
ραθρον τῆς καταστροφῆς μαζὶ μὲ τοὺς ἐαυτούς των καὶ
ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι χωρὶς κανένα ἔλεγχον παρέθεσαν ἐνώ-
πιόν των τοὺς καλοὺς αὐτοὺς μαργαρίτας. Διὰ τοῦτο πρέ-
πει νὰ φυλάττωμεν αὐτὰ μὲ ἀκρίθειαν, διὰ νὰ μὴ ὑπομένω-
μεν τὰ ἴδια μὲ ἑκείνους ποὺ ἠπατήθησαν μέχρι τώρα.
Διότι ἐάν καὶ τότε ἡ γυναῖκα ἐπεθυμοῦσε νὰ μὴ παραθέσῃ
27
γυνὴ ἐδουλήϑη τοὺς ϑείους ιαργαρίτας μὴ προϑεῖναι τῷ χοι-

οῳ, οὐκ ἂν οὔτε αὐτὴ εἷς τὸν κρημνὸν τοῦτον κατηνέχϑη, οὔτε
τὸν ἄνδρα συγκατέσπασεν.
ὅ.᾽4λλ᾽ ἀκούσωμεν τί πρὸς αὐτὸν ἀποκρίνεται. Εἰπόντος γὰρ
δκδίνου, «Τί ὅτι εἶπεν ὁ Θεός, ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ παρα-
δείσου οὐ μὴ φάγητε;» φησὶν ἡ γυνὴ τῷ ὄφει: «Απὸ παντὸς
ξύλου τοῦ παραδείσου φαγόμεϑα' ἀπὸ δὲ τοῦ καρποῦ τοῦ ξύ-
λου τοῦ ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου, εἶπεν ὃ Θεός, οὐ φάγησϑε,
οὐδὲ μὴ ἅψησϑε αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποϑάνητε». Εἶδες κακουργί-
10 αν; Εἶπε τὸ μὴ ὄν, ἵνα ἐκκαλεσάμενος αὐτὴν εἰς διάλεξιν
μάϑῃ τὸ ὄν. “Ἢ γὰρ γυνὴ λοιπόν, ὡς εὐνοϊκῶς περὶ αὐτὴν
διακειμένου, ϑαρρήσασα πᾶσαν ἐκκαλύπτει τὴν ἐντολήν, καὶ
λέγει πάντα μετὰ ἀκριδείας, καὶ δι’ ὧν ἀπεκρίνατο πάσης
ἑαυτὴν ἀποσιερεῖ ἀπολογίας. Τί γὰρ ἂν ἔχοις εἰπεῖν, ὦ γύ-
15 γαι; «Εἶπεν ὃ Θεός, οὐ μὴ φάγητε ἀπὸ παντὸς ξύλου τοῦ πα-
φαδείσου». Δέον σε ὡς ἐναντία εἰρηκότα ἀποσιραφῆναι καὶ
εἰπεῖν πρὸς αὐτόν: ἄπαγε, ἀπατεὼν εἶ σύ, οὖκ οἴσϑα οὐδὲ
τῆς ἐντολῆς τῆς δεδομένης ἡμῖν τὴν δύναμιν, οὐδὲ τῆς ἀπο-
λαύσεως τὸ μέγεϑος, οὐδὲ τὴν δαψίλειαν τῆς χορηγίας. Σὺ
20 μὲν γὰρ ἔφης εἰρηκέναι τὸν Θεόν, ἀπὸ μηδενὸς
ξύλου ἡμᾶς
ἀπογεύσασϑαι, ὁ δὲ Δεσπότης καὶ δημιουργὸς διὰ πολλὴν ἀ-
γαϑότητα πάντων ἡμῖν ἀνεὶς τὴν ἀπόλαῦσι» καὶ τὴν ἐξουσίαν,
ἑνὸς μόνου ἀποσχέσϑαι ἐκέλευσε, καὶ τοῦτο πάλιν διὰ τὴν
περὶ ἡμᾶς κηδεμονίαν͵ ὥστε μὴ μετασχόντας ἁλῶναι ϑανάτῳ.
25 Δέον, εἴπερ εὐγνώμων ἦν, ταῦτα πρὸς αὐτὸν
εἰποῦσα τὰ ρή-
ματα, πάντῃ ἀποστραφῆναι, καὶ μηκέτι μήτε διαλεχϑῆναι, μή-
τε ἀκοῦσαί τι τῶν παρ᾽ αὐτοῦ λεγομένων: ἀλλὰ τὴν ἐντολὴν ἔπ-
»αλύψαοα καὶ εἰποῦσα τὰ παρὰ τοῦ Θεοῦ αὐτοῖς ρηϑέντα, ἄλ-
λὴν δέχεται παρ᾽ αὐτοῦ συμδουλὴν ὀλεθρίαν καὶ ϑανάσιμον.
θὰ ἔφθα-
τοὺς θείους μαργαρίτας ἐνώπιον τοῦ χοίρου, δὲν
τὸν ἄνδρα θὰ
νεν οὔτε ἡ ἰδία εἰς αὐτὸν τὸν κρημνόν, οὔτε
κατέστρεφε μαζί της.
τὸν
4. ᾿Αλλ᾽ ἂς ἀκούσωμεν τί ἀπαντᾶ ἡ γυναῖκα εἰς
«Πράγμ ατι εἶπεν ὁ Θεός, νὰ
ὄφιν. Ὅταν ἐκεῖνος εἶπε,
παραδε ίσου;» , ἡ γυναῖκ α
μὴ φάγετε ἀπὸ κάθε δένδρον τοῦ
τοῦ παραδε ίσου
ἀπαντᾷ εἰς τὸν ὄφιν᾽ «᾿Απὸ κάθε δένδρον
τοῦ δέν-
ἠμποροῦμεν νὰ φάγωμεν᾽ ἀπὸ τὸν καρπὸν ὅμως
εἶπεν
δρου, ποὺ εὑρίσκεται εἰς τὸ μέσον τοῦ παραδείσου,
οὔτε νὰ τὸν ἐγγίσε τε, διὰ νὰ μὴ
ὁ Θεός, νὰ μὴ φάγετε,
; Εἶπε τὸ ἀνύπαρ κτον,
ἀποθάνετε». Εἴδες τὸ κακούργημα
αὐ-
διὰ νὰ μάθη τὴν πραγματικότητα, ἀφοῦ παρεκίνησεν
τὴν εἰς συζήτησιν. Διότι ἡ γυναῖκα εἰς τὸ ἐξῆς, ἐπειδὴ ἐ-
θάρ-
φαίνετο ὅτι διέκειτο φιλικὰ πρός αὐτήν, ἀφοῦ ἔλαθε
ρος ἀποκαλύπτει ὁλόκλ ηρον τὴν ἐντολή ν, καὶ λέγει τὰ
ἑαυ-
πάντα μὲ ἀκρίθειαν, καὶ μὲ ὅσα ἁπήντησε στερεῖ τὸν
τόν της ἀπὸ κάθε δικαιολογίαν. Καὶ τί θὰ ἠμπορ οῦσες νὰ
εἰπῇς, γυναῖκα; Εἶπεν ὁ Θεὸς, «νὰ μὴ φάγετε ἀπὸ κάθε
δένδρον τοῦ παραδείσου». "Ἔπρεπε σὺ νὰ ἀποστραφῇᾳ
τὸν ὄφιν, ἐπειδὴ εἶχεν εἰπῆ τὰ ἀντίθετα, καὶ νὰ εἰπῆς πρὸς
αὐτόν «Φῦγε μακρυά, σὺ εἶσαι ἀπατεών, δὲν γνωρίζειᾳ
οὔτε τὴν δύναμιν τῆς ἐντολῆς, ποὺ μᾶς ἔχει δοθῆ, οὔτε
τὸ μέγεθος τῆς ἀπολαύσεωα, οὔτε τὴν ἀφθονίαν τῆς προσ-
φορᾶς. Σὺ μὲν εἶπες ὅτι ὁ Θεὸς ἔχει δώσει ἐντολήν, νὰ
μὴ δοκιμάσωμεν ἀπὸ τοὺς καρπούς κανενὸς δένδρου, ὁ
Κύριος ὅμως καὶ Δημιουργός, ἕνεκα τῆς μεγάλης ἀγαθότη-
τός του, ἀφοῦ ἐπέτρεψεν εἰς ἡμᾶς τὴν ἀπόλαυσιν καὶ τὴν
ἐξουσίαν, διέταξε νὰ ἀπέχωμεν ἀπὸ ἕνα μόνον δένδρον,
καὶ τοῦτο πάλιν ἔνεκα τῆς φροντίδος του δι᾽ ἡμᾶς, ὥστε
νὰ μὴ κυριευθοῦμεν ἀπὸ τὸν θάνατον μὲ τὴν συμμετοχήν
μας». Ἔπρεπεν, ἐὰν θδέθαια ἡ γυναῖκα ἦτο εὐγνώμων, ἀφοῦ
ἔλεγεν αὐτὰ τἀ λόγια πρὸς τὸν διάβθολον, νὰ τόν ἀποστρα-
φῇ ἐξ ὁλοκλήρου καὶ οὔτε νὰ συζητήσῃ πλέον, οὔτε νὰ
ἀκούσῃ κάτι ἀπὸ τὰ ἰδικά του λόγια. ᾿Αλλά, ἀφοῦ ἁποκάλυ-
ψε τὴν ἐντολὴν καὶ ἀφοῦ εἶπεν ὅσα εἶχεν εἰπῆ ὁ Θεὸς
πρὸς αὐτούς, δέχεται ἀπὸ τὸν διάδολον μίαν ἄλλην συμ-
420 ΙΩΑΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
᾿Επειδὴ γὰρ εἶπεν ἡ γυνή, ὅτι Απὸ παντὸς τοῦ ξύλου τοῦ
παραδείσου φαγόμεϑα, ἀπὸ δὲ τοῦ καρποῦ τοῦ ξύλου τοῦ ἐν
μέσῳ τοῦ παραδείσου, εἶπεν ὁ Θεός, οὐ φάγητε ἀπ’ αὐτοῦ,
οὐδ᾽ οὐ μὴ ἅψησϑε αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποϑάνητε»" πάλιν ὃ πονη-
ρὸς καὶ ἐχϑρὸς τῆς ἡμετέρας σωτηρίας ἐναντίαν τῷ Δεσπότῃ
τὴν συμδουλὴν εἰσάγει, Τ οὔ γὰρ φιλανϑρώπου Θεοῦ διὰ πολ-
λὴν κηδεμονίαν τὴν μετάληψιν κωλύσαντος, ἵνα μὴ διὰ τῆς
παρακοῆς ϑνητοὶ γένωνται, οὗτός φησι τῇ γυναικί, «Οὐ ϑα-
γάτῳ ἀποϑανεῖσϑεν. Ποίας ἄν τις ἀξιώσεις συγγνώμης τὴν
10 γυναῖκα, ὅτι ὅλως κἂν ὑποσχεῖν ἠνέσχετο τὰς
ἀκοὰς τῷ οδιω
τολμηρὰ φϑεγγομένῳ; Εἰπόντος γὰρ τοῦ Θεοῦ, «ΜἼὴὴ ἄἅψηοϑε,
ἵνα μὴ ἀποθάνητε», οὗτός φησιν, «Οὐ ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑε".
Εἶτα οὐκ ἀρκεσϑεὶς τῷ ἀντιφϑέγξασϑαι τοῖς παρὰ τοῦ Θεοῦ
ρηϑεῖσι, καὶ ὡς φϑονερὸν διαδάλλει τὸν δημιουργόν, ἵν᾿ οὕτω
15 τὴν ἀπάτην εἰσαγαγεῖν δυνηϑείη, καὶ τὴν γυναῖκα ὑποσκελί-
σας τὸν οἰκεῖον σχοπὸν ἀποπληρώσῃ. «Οὐ ϑανάτῳ», φησιν,
ἀποϑανεῖοϑε, "Ηδειγὰρ ὁ Θεός, ὅτι ἦ ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ’
αὐτοῦ, διανοιχϑήσονται ὑμῶν οἵ ὀφϑαλμοί, καὶ ἔσεσϑε ὡς
ϑεοί, γινώσκοντες καλὸν καὶ πονηρόν». ᾿Ιδοὺ τὸ δέλεαρ ἅ-
20 παν. Πληρώσας γὰρ τὴν κύλικα δηλητηρίου φαρμάκου, ἐπέ-
δωκε τῇ γυναικί, ἡ δὲ τὸ ϑανάσιμον ἰδεῖν οὐ δουληϑεῖσα' ἐ-
δύνατο γάρ, εἴπερ ἐδούλετο, ἐπ προοιμίων τοῦτο γνῶναι"
ἀλλ᾽
ἀκούσασα παρ᾽ αὐτοῦ, ὅτι διὰ τοῦτο τὴν μετάληψιν ἐκώλυσε
ν
ὁ Θεός, ἐπειδὴ «Ἔδει ὅτι διανοιγήσονται ὑμῶν οἱ δῳϑαλμο
ί,
25 καὶ ἔσεοϑε ὡς ϑεοί, γινώσκοντες
καλὸν καὶ πονηρόν», τῇ
ἐλπίδι τῆς ἰσοϑείας φυσηϑεῖσα, μεγάλα ἦν λοιπὸν φανταζο
μέ-
νη. Τοιαῦτα γὰρ τὰ παρὰ τοῦ ἐχϑροῦ μηχανήματα: ὅταν
εἰς
πολὺ ὕψος διὰ τῆς ἀπάτης ἀναγάγῃ, τὸ τηνικαῦτα
εἰς τὸν
ὀαϑὺν κρημνὸν καταγάγει. Φαντασϑεῖσα γὰρ ἰσοϑεΐαν ἐπὶ
τὴν
βουλὴν καταστρεπτικὴν καὶ θανάσιμον. “Οταν λοιπὸν εἶπεν

ἡ γυναῖκα, ὅτι «᾿Απὸ κάθε δένδρον τοῦ παραδείσου ἠμπο-
ροῦμεν νὰ φάγωμεν, ἀπὸ δὲ τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου, ποὺ
εὑρίσκεται εἰἰς τὸ μέσον τοῦ παραδείσου, νὰ μὴ φάγετε
ἀπ΄ αὐτόν, οὔτε νὰ τὸν ἐγγίσετε, διὰ νὰ μὴ ἀποθάνετε»
πάλιν ὁ πονηρὸς ἐχθρὸς τῆς ἰδικῆς μας σωτηρίας. συμ-
βουλεύει ἀντίθετα πρὸς τὸν Κύριον. Διότι, ὅταν ὁ φιλάν-
θρωπος Θεὸς ἕνεκα τοῦ μεγάλου ἐνδιαφέροντός του,
ἀπηγόρευσε τὴν μετάληψιν, διὰ νὰ μὴ γίνουν θνητοὶ ἐξ
αἰτίας τῆς παρακοῆς, αὐτὸς λέγει εἰς τὴν γυναῖκα, «Δὲν
θὰ ἀποθάνετε καθόλου». Ποίαν συγγνώμην ἠμπορεῖ νὰ ἀ-
ξιώσῃ κανεὶς διὰ τὴν γυναῖκα, διότι ἠνέχθη νὰ ἀκούῃ μὲ
προσοχὴν ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἕλεγε τόσον τλμηρὰ λόγια;
Διότι ὅταν εἶπεν ὁ Θεός, «Νὰ μὴ ἐγγίσετε, διὰ νὰ μὴ ἀπο-
θάνετε», αὐτὸς λέγει, «Δὲν θὰ ἀποθάνετε καθόλου». "Ε-
πειτα, μὴ ἀρκεσθεὶς νὰ ἀντιταχθῇ μόνον εἰς τὰ λόγια τοῦ
Θεοῦ, καὶ ὡς φθονερὸν συκοφαντεῖ τὸν Δημιουργόν, διὰ
νὰ ἠμπορέσῃ ἕτσι νὰ φέρῃ εἰς τὸ μέσον τὴν ἀπάτην καί,
ἀφοῦ ἀνατρέψῃ τὴν γυναῖκα, νὰ ἐκπληρώσῃ τὸν ἰδικόν
τοῦ σκοπόν. «Δὲν θὰ ἀποθάνετε καθόλου», λέγει. Διότι
γνωρίζει ὁ Θεός, ὅτι τὴν ἡμέραν ἀκριθῶς κατὰ τὴν ὁποίαν
θὰ φάγετε ἀπ᾽ αὐτόν, θὰ διανοιγοῦν τὰἀ μάτια σας καὶ θὰ
εἶσθε ὡς θεοί, γνωρίζοντες τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν». ᾿]-
δοὺ ὁλόκληρον τὸ δόλωμα. ᾿Αφοῦ ἐγέμισε λοιπὸν τὸ πο"
τήρι μὲ δηλητήριον φάρμακον, τὸ ἐπρόσφερεν εἰς τὴν γυ-
ναῖκα᾽ ἐκείνη δὲ δὲν ἠθέλησε νὰ ἰδῇ τὸ θανάσιμον περιεχό-
μενον, διότι ἠμποροῦσε, ἐἀν βδέθδαια ἤθελε, νὰ γνωρίζῃ
αὐτὸ ἀπὸ τὴν ἀρχήν. ᾿Αλλὰ ἀφοῦ ἤκουσεν ἀπ᾽ αὐτόν, ὅτι
διὰ τοῦτο ἐμπόδισεν ὁ Θεὸς τὴν μετάληψιν, ἐπειδὴ «γνω-
ρίζει ὅτι θὰ διανοιγοῦν τὰ μάτια σας καὶ θὰ εἶσθε ὡς θεοί,
γνωρίζοντες τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν», ἀφοῦ ὑπερηφανεύθη
μὲ τὴν ἐλπίδα τῆς ἰσοθεῖας, ἐφαντάζετο εἰς τὸ ἐξῆς με-
γάλα πράγματα διὰ τὸν ἑαυτόν της. Τέτοια εἶναι τὰ σχέ-
δια τοῦ ἐχθροῦ᾽ ὅταν ἀνεδάσῃ κάποιον μὲ τὴν ἀπάτην εἰς
μέγα ὕψοοα, τότε ρίπτει αὐτὸν μὲ ὁρμὴν εἰς τὸν δαθὺν κρη-
μνόν. Ὅταν λοιπὸν ἐφαντάσθη τήν ἰσοθεῖαν της, ἔσπευδε
μειάληψιν ἔσπευδε, καὶ ἐκεῖ λοιπὸν ἔτεινε καὶ τὸν λογισμὸν

καὶ τὴν διάνοιαν, καὶ οὐδὲν ἕτερον περιεσκόπει, ἢ πῶς τὴν
κύλικα ἐκπίῃ, τὴν παρὰ τοῦ πονηροῦ δαίμονος κεσασϑεῖσαν.
Μετὰ γὰρ τὸ δέξασϑαι τὸν ὀλέϑριον ἐκεῖνον ἰὸν διὰ τῆς συμ-
5. ὀουλῆς τοῦ ὄφεως, ἵνα μάϑῃς ὅτι πεοὶ τούτων τὴν σπουδὴν
εἶχεν, ἄκουε τῆς Γραφῆς λεγούσης" «Καὶ εἶδεν ἡ γυνὴ ὅτι
καλὸν τὸ ξύλον εἰς ὁρῶσιν, καὶ ὅτι ἀρεστὸν τοῖς ὀφϑαλμοῖς
ἰδεῖν, καὶ ὡραϊόν ἔστι τοῦ κατανοῆσαι' καὶ ἔλαδεν ἀπὸ τοῦ
καρποῦ αὐτοῦ, καὶ ἔφαγεν». ᾿Αληϑῶς «Φϑείοουσιν ἤϑη χοη-
10 στὰ ὁμιλίαι κακαύν. Διὰ τί γὰρ πρὸ τῆς συμδουλῆς τοῦ πονη-
ροῦ δαίμονος ἐκείνου μηδὲν τοιοῦτον ἔπαϑε, μηδὲ κατενόησε
τὸ ξύλον, μηδὲ εἶδεν αὐτοῦ τὴν ὡραιότητα; ᾿Επειδὴ ἐδεδοίκει
τοῦ Θεοῦ τὴν ἐντολήν, καὶ μέλλον ἐπιτίμιον ἔσεσϑαι ἐκ τῆς
μεταλήψεως" νυνὶ δὲ ἐπειδὴ ἠπατήϑη παρὰ τοῦ πονηροῦ ϑη-
15 ρίου τούτου, ὅτι οὐ μόνον τοῦτο πείσονται, ἀλλὰ καὶ ἰσόϑεοι
ἔσονται, τότε λοιπὸν ἡ ἐλπὶς τῆς ὑποσχέσεως ἐπὶ τὴν μετάλη-
ψιν αὐτὴν παρώρμησε, καὶ οὐκ ἀνασχομένη μεῖναι ἐπὶ τῶν
οἰκείων ὅρων, ἀλλὰ τὸν ἐχϑοὸν καὶ πολέμιον τῆς σωτηοίας
τῆς ἡμετέρας ἀξισπιστότερον εἶναι νομίσασα τῶν παρὰ τοῦ Θε-
20 οὔ ρημάτων, ἐμάνϑανε Διὰ τῆς πείρας αὐτῆς μετ’ οὐ πολὺ
τῆς συμδουλῆς τὸ ὀλέϑοιον, καὶ τὴν ἐκ τῆς μεταλήψεως κα-
ταληψομένην αὐτοὺς συμφοράν, ᾿Ιδοῦσα γάρ, φησίν, ὅτι κα-
λὸν τὸ ξύλον εἰς ὁρῶσιν καὶ τοῖς ὀφθαλμοῖς ἀρεστὸν ἰδεῖν,
»καὶ ὥραϊόν ἐστι τοῦ κατανοῆσαι, λογισαμένη πρὸς ἑαυτήν, ἴ-
25 σως ἐκ τῆς παρὰ τοῦ διαδόλου ἀπάτης, ἣν διὰ τοῦ ὄφεως
αὐτῇ προσήγαγεν" εἰ καὶ εἰς ὀρῶσιν καλὸν τὸν ξύλον, καὶ
τοὺς ὀφθαλμοὺς οὕτω τέρπειν δύναται, καὶ ὡραιότης τίς ἐ-
στιν ἄφατος ἐν αὐτῷ, παρέχει δὲ ἡμῖν ἡ τούτου μετάληψις καὶ
τὴν ἀνωτάτω τιμήν, καὶ τὴν αὐτὴν ἀξία» τῷ δημιουογῷ ἕξο-
380 μὲν; τίνος ἕνεκεν οὐ μεταληψόμεϑα τούτου;
5. Α΄ Κορ. 15, 33.

ΟΜΙΛΙΑ ΙΣΤ’ ᾿ 423
πρὸς τὴν μετάληψιν καὶ εἰς τὸ ἑξῆς ἐκεῖ κατηύθυνε καὶ τὸ

λογικὸν καὶ τὴν διάνοιάν της, καὶ τίποτε ἄλλο δὲν ἑσκέ-
πτετο, παρὰ πῶς θὰ πιῇ ἐντελῶς τὸ ποτήρι, ποὺ τῆς
ἐπρόσφερεν ὁ πονηρὸς δαίμων. ᾿Αφοῦ λοιπὸν ἐδέχθη τὸ
καταστρεπτικὸν ἐκεῖνο δηλητήριον διὰ μέσου τῆς συμθου-
λῆς τοῦ ὄφεως, διὰ νὰ μάθης ὅτι ἔσπευδε νὰ πραγματο-
ποιήσῃ τὰ λόγια αὐτοῦ, ἄκουε τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, ἡ ὁποία
λέγει «Καὶ εἶδεν ἡ γυναῖκα ὅτι τὸ δένδρον ἦτο καλὸν πρὸς
βρῶσιν καὶ εὐχάριστον νὰ τὸ θδλέπουν τὰ μάτια καὶ ἦτο
ἐπιθυμητὸν τὸ νὰ γνωρίσῃ τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν᾽ καὶ ἔλα-
θεν ἀπὸ τὸν καρπὸν αὐτὸν, καὶ ἔφαγε». Πράγματι «αἱ κα-
καὶ συναναστροφαὶ φθείρουν τὰ καλὰ ἤθη»᾽΄. Διατί λοιπὸν
δὲν ἔπαθε τίποτε ἀπ᾿ αὐτά, πρὶν ἀπὸ τὴν συμδουλὴν τοῦ
πονηροῦ δαίμονος, οὔτε κατενόησε τὸ δένδρον, οὔτε εἶδεν
τὴν ὡραιότητα αὐτοῦ; ᾿Επειδὴ εἶχε φοθηθῆ τὴν ἐντολὴν
τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν τιμωρίαν, πού θὰ ἀκολουθοῦσε τὴν μετά-
ληψιν᾽ τώρα ὅμως ἐπειδὴ ἠπατήθη ἀπὸ τὸν πονηρὸν τοῦτο
θηρίον, ὅτι δηλαδὴ ὅχι μόνον δὲν θὰ πάθουν αὐτό, ἀλλὰ
καὶ θὰ γίνουν ἴσοι μὲ τὸν Θεόν᾽ τότε λοιπὸν ἡ ἐλπίδα τῆς
ὑποσχέσεως παρεκίνησεν αὐτὴν πρὸς τὴν μετάληψιν, καὶ
δέν ἠνείχετο νὰ παραμείνῃ ἐντὸς τῶν ὁρίων τῆς ἰδικῆς
τῆς ἀποστολῆς, ἀλλ᾽ ἀφοῦ ἐνόμισε τὸν ἐχθρὸν καὶ πολέ-
μιον τῆς σωτηρίας μας περισσότερον ἀξιόπιστον ἀπὸ τὰά
λόγια τοῦ Θεοῦ, μετὰ ἀπὸ ὀλίγον ἡ πεῖρα τὴν ἐδίδασκε
τὴν καταστρεπτικότητα τῆς συμθουλῆς καὶ τὴν συμφορὰν,
ποὺ θὰ καταλάδῃ αὐτούς ἐξ αἰτίας τῆς μεταλήψεως. ᾿Αφοῦ
λοιπὸν εἶδε. λέγει ἡ Γραφή, «ὅτι τὸ δένδρον ἦτο καλὸν
πρὸς δρῶσιν καὶ εὐχάριστον νὰ τὸ θλέπουν τὰἀ μάτια καὶ
ἦτο ἐπιθυμητὸν τὸ νὰ κατανοήσῃ», ἐσυλλογίσθη, ἴσως καὶ
ἐξ αἰτίας τῆς ἀπάτης τοῦ διαβόλου, τὴν ὁποίαν ἐπαρουσία-
σε πρὸς αὐτὴν διὰ τοῦ ὄφεως ἐὰν τὸ δένδρον εἶναι καλὸν
πρὸς δρῶσιν καὶ ἠμπορεῖ ἔτσι νὰ εὐχαριστῇ τὰ μάτια καὶ
ὑπάρχει εἰς αὐτὸ μία ἀνέκφραστος ὀμορφιά, ἡ μετάληψις
δὲ τούτου παρέχει εἰς ἡμᾶς καὶ τὴν ὑψίστην τιμήν, καὶ θὰ
ἔχωμεν τὴν ἰδίαν ἀξίαν μὲ τὸν Δημιουργόν, διὰ ποῖον λό-
γον νὰ μὴ φάγωμεν ἀπ᾽ αὐτό;
4. Εἶδες πῶς αὐτὴν αἰχμάλωτον ὃ διάδολος ἀπήγαγε, καὶ

ὑπέσυρε τὸν λογισμόν, καὶ παρεσκεύασε μείζονα τῆς οἴκείας ἀ-
ξίας φρονῆσαι, ἵνα κεναῖς ἐλπίσι φυσωμένη ἐκπέσῃ καὶ τῶν ἤῆ-
δη παρασχεϑέντων; «Καὶ ἔλαδε», φησίν, ἀπὸ τοῦ καρποῦ αὖ-
({τοῦ, καὶ ἔφαγε" καὶ ἔδωκε καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς, καὶ ἔφαγον" καὶ
διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ ὀῳφϑαλμοί, καὶ ἔγνωσαν, ὅτι γυμνοὶ
ἦσαν». ΤΊ πεποίηκας, ὦ γύναι; Οὐ μόνον αὐτὴν τὴν ὀλεϑοίαν
συμδουλὴν δεξαμένη τὸν παρὰ τοῦ Θεοῦ δεδομένον νόμον κατε-
πάτησας, καὶ ἐξύδρισας εἰς τὴν ἐντολήν, καὶ τοσαύτῃ ἐχρή-
10 σω τῇ ἀκρασίᾳ,7 ε
ὡς μὴ ἀρκεσϑῆναι τῇ τοιαύτῃ ἀπολαύσει, ἀλ-
γ
λὰ καὶ τοῦ ἑνὸς

Η
ξύλου, οὗ προσέταξεν ὁ Δεσπότης μὴ ἐφάψα-
σϑαι, ἐτόλμησας ἐπιλαδέσϑαι, καὶ ἐπίσιευσας τοῖς παρὰ τοῦ
ὄφεως εἰρημένοις, καὶ ἀξιοπιστοτέραν τὴν τούτου συμόουλὴν
ἐνόμισας τῆς παρὰ τοῦ δημιουργήσαντος δοϑείσης ἐντολῆς, καὶ
15 τοσαύτην ἀπατηϑεῖσα ἀπάτην, ὡς μηδὲ συγγνώμης
εἶναι ἀ-
ξίαν; Μὴ γὰρ ὅμογενής σοι ἦν ὃ τὴν συμδουλὴν εἰσαγαγών;
Τῶν ὑποτεταγμένων ἐτύγχανε, τῶν δούλων τῶν ὑπὸ τὴν σὴν
ἐξουσίαν τυγχανόντων.
Τίνος ἕνεκεν οὕτω πατήσχυνας, καὶ
ἐκεῖνον καταλιποῦσα, δι᾽ ὃν ἐδημιουργήϑης, ᾧ πρὸς δοήϑει-
20 αν παρήχϑης, ᾧ κοινωνὸς τῆς ἀξίας ἐγένου, καὶ ὁμοούσιος,
καὶ ὁμόφωνος, τῷ ὄφει εἷς ὁμιλέαν ἐλϑεῖν κατεδέξω, καὶ διὰ
τοῦ ϑηρίου τούτου τὴν παρὰ τοῦ διαδόλου δέξασθαι συμόου-
λήν, καὶ φανερῶς ἀπεναντίας οὖσαν τῆς τοῦ δημιουργήσαν-
τὸς νομοϑεσίας, οὐδὲ οὕτως ἀπεσιράφης͵ ἀλλὰ τῇ ἐλπίδι τῆς
25 ὑποσχέσεως κατειόλμησας τῆς μεταλήψεως; "Ἔστω τοίνυν"
σαυτὴν εἰς τοσοῦτον κρημνὸν κατήγαγες, καὶ τῆς τιμῆς τῆς
ὑπερδαλλούσης ἀπεστέρησας" τίνος ἕνεκεν καὶ τὸν ἄνδρα κοι-
γωγὸν λαμδάνεις τοῦ χαλεποῦ τούτου πιαίσματος, καὶ ᾧ ὄδοη-
᾿ϑὸς εἶναι ἐτάχϑης, τούτου ἐπίδουλος γίνῃ, καὶ διὰ μικρᾶς
30 ὁρώσεως τῆς εὐνοίας τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ ἀλλοιριο
ῖς κἀκεῖ-
ΟΜΙΛΙᾺ ΙΣΤ’ 425
᾿Α, Εἴδες πῶς ἠχμαλώτισε τὴν γυναῖκα ὁ διάβολος καὶ

παρέσυρε σιγὰ - σιγὰ τὴν σκέψιν της, καὶ τὴν προητοίμασε
γὰ ἐπιθυμήσῃ μεγαλυτέραν ἀξίαν ἀπὸ τὴν ἰδικήν της, ὥστε,
φαντασμένη ἀπὸ ματαιοδοξίαν, νὰ ἐκπέσῃ καὶ ἀπὸ τὰ ἀ-
γαθά, ποὺ τῆς εἶχαν ἤδη δοθῆ; «Καὶ ἔλαθε, συνεχίζει ἡ
Γραφή, ἀπό τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου καὶ ἔφαγεν, ἔδωσε δὲ
καὶ εἰς τὸν ἄνδρα της, καὶ ἔφαγαν. Τότε ἤνοιξαν τὰ μάτια
καὶ τῶν δύο, καὶ ἀντελήφθησαν ὅτι ἦσαν γυμνοί». Τί ἔχεις
κάνει, γυναῖκα; Ὄχι μόνον κατεπάτησες τὸν νόμον, ποὺ
σοῦ ἔχει δοθῆ ἀπὸ τὸν Θεόν, ἐπειδὴ ἐδέχθης τὴν κατα-
στρεπτικὴν αὐτὴν συμθουλήν, ἀλλὰ καὶ ἐξύθρισες τὴν ἐν-
τολήν᾽ καὶ ἔδειξες τόσην ἀκράτειαν, ὥστε νὰ μὴ ἀρκεσθῇς
εἰς τόσον μεγάλην ἀπόλαυσιν, ἀλλά ἐτόλμησες νὰ ἐπωφε-
ληθῇς καὶ ἀπὸ τὸ ἕνα δένδρον, τὸ ὁποῖον ἐπρόσταξεν ὁ
Κύριοᾳ νὰ μὴ ἐγγίσετε, καὶ ἐπίστευσες εἰς τὰ λόγια τοῦ
ὄφεως καὶ ἐθεώρησες περισσότερον ἀξιόπιστον τὴν συμ-
θουλήν του παρὰ τὴν δοθεῖσαν ἐντολήν τοῦ δημιουργοῦ
καὶ παρεσύρθης εἰς τόσον μεγάλην ἀπάτην, ὥστε νὰ μὴ
εἶσαι ἀξία οὔτε τῆς συγγνώμης; Μήπως λοιπὸν ἦτο τοῦ αὐ-
τοῦ γένους μὲ σὲ ἐκεῖνος, ποὺ σοῦ ἔδωσε τὴν συμβουλήν;
Ἤτο κατώτερός σου καὶ ἀνῆκεν εἰς τούς δούλους, ποὺ
ἦσαν κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν σου. Διὰ ποῖον λόγον
ἐπρόσβαλες ἔτσι τὸν ἑαυτόν σου, καὶ ἀφοῦ ἐγκατέλειψες
ἐκεῖνον, διὰ τὸν ὁποῖον ἐδημιουργήθης, εἰς τὸν ὁποῖον
ἐπλάσθης βδοηθός, μὲ τὸν ὁποῖον ἔχεις τὴν ἰδίαν ἀξίαν καὶ
εἶσαι ὁμοούσιος καὶ ὁμιλεῖς τὴν ἰδίαν γλῶσσαν, κατεδέ-
χθης νὰ συζητῇς μὲ τὸν ὅφιν καὶ νὰ δεχθῇς διὰ τοῦ ζώου
αὐτοῦ τὴν συμθδουλὴν τοῦ διαδόλου, ποὺ ἐνῷ ἦτο φανερὰ
ἀντίθετος πρός τὴν νομοθεσίαν τοῦ δημιουργοῦ, οὔτε ἔτσι
τὴν ἀπεστράφης, ἀλλά, μὲ τὴν ἐλπίδα τῆς ὑποσχέσεως,
ἐτόλμησες τὴν μετάληψιν; Ἔστω λοιπόν ὡδήγησες τὸν
ἑαυτόν σου εἰς μεγάλην πτῶσιν καὶ ἐστερήθης τῆς μεγα-
λυτέρας τιμῆς᾽ διὰ ποῖον λόγον κάνεις καὶ τὸν ἄνδρα σου
συνένοχον τοῦ φοθδεροῦ αὐτοῦ σφάλματος, καὶ ἐμελέτη-
σες τὸ κακόν ἐκείνου, διὰ τὸν ὁποῖον ὠρίσθης δοηθόα, καὶ
ἀποξενώνεις μὲ τὴν μικράν ὀρῶσιν μαζὶ μὲ: τὸν ἑαυτόν
γον» μετὰ σαυτῆς; Ποία μανίας ὑπερδολὴ ἤρκει σοι τὸν ἀτα-
λαίπωρον ζῆν δίον, τὸ σῶμα μὲν περικεῖσϑαι, μηδενὸς δὲ
δεῖσϑαι τῶν σωματικῶν; τὸ πάντων τῶν ἔτ τῷ παραδείσῳ
ἀπολαύειν πλὴν ἑνὸς ξύλου; τὸ πάντα τὰ ὁρώμενα ὑπὸ τὴν
ἐξουσίαν εἶναι τὴν ὑμετέραν, καὶ τὴν κατὰ πάντων ἀρχὴν
πεστῆσϑαι;
ἤ
ἀλλ᾽ ἀπατηϑεῖσα ταῖς ἐλπίσι ποοσεδόκησας
δ
καὶ
εἰς αὐτὴν τὴν ἀνωτάτω κορυφὴν ἥξειν; Διὰ τοῦτο μαϑήσῃ
δι’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων, ὅτι οὐ μόνον ἐκείνων οὐκ ἐπιτεύ-
ξῃ, ἀλλὰ καὶ πάντων τῶν ἤδη δεδομένων ἀποστερήσεις καὶ
τ0 σαυτήν, καὶ τὸν ἄνδρα, καὶ εἷς τοσαύτην ἥξετε μεταμέλειαν
ὡς ὑμᾶς μὲν ἄπρακτα μεταγινώσκειν, τὸν δὲ πονηρὸν δαίμονα
τὸν τὴν ὀλεϑρίαν ταύτην συμδουλὴν εἰσαγαγόντα ἐπιγελᾶν.
καὶ ἐπεμδαίνειν, ἅτε δὴ λοιπὸν κειμένοις, καὶ τὰ αὐτὰ ἐπείνῳ
πεπονϑόσι. Καϑάπερ γὰρ ἐκεῖνος τὰ ὑπὲρ τὴν ἀξίαν φρονή-
15 σας, καὶ τῆς παρασχεϑείσης ἀξίας ἐξεδλήϑη, καὶ ἐξ τῶν οὐ-
θανῶν εἷς τὴν γῆν κατηνέχϑη" τὸ αὐτὸ δὴ καὶ ὑμᾶς ἐογάσα-
σϑαι ἠδουλήϑη, καὶ διὰ τῆς παραδάσεως τῆς ἐντολῆς εἷς τὸ
τοῦ ϑανάτου ἐπιτίμιον ἀγαγεῖν, καὶ τὸν οἴκεῖον φϑόνον πλη-
θῶσαι, καϑὼς καὶ σοφός τις ἔλεγε: «Φϑόνῳ δὲ διαδόλου ϑά-
20 νατος εἰς τὸν κόσμον εἰσῆλϑεν. «Καὶ ἔδωκε», φησί, «καὶ τῷ
ἀνδρὶ αὐτῆς" καὶ ἔφαγον, καὶ διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ ὀφϑα}-
μοί». Πολλὴ καὶ τοῦ ἀνδρὸς ἡ ρᾳϑυμία. ἘΪ γὰρ καὶ διογενὴς
ἦν, καὶ γυνὴ ἦν, ἀλλ᾽ ἐχρῆν ἔναυλον ἔχοντα τοῦ Θεοῦ τὴν ἐν-
τολήν, προτιμοτέραν ταύτην ποιήσασϑαι τῆς ἀκαίρου ἐπιϑυ-
25 μίας ἐκείνης, καὶ μὴ κοινωνῆσαι τῆς παραδάσεως, μηδὲ διὰ
ὀραχεῖαν ἡδονὴν τῶν τοσούτων ἀγαϑῶν ξαυτὸν ἀποστερῆσαι,
καὶ προσχροῦσαι τῷ οὕτως εὐεργέτῃ, καὶ τοσαύτην φιλανϑρω-
πίαν ἐπιδειξαμένῳ, καὶ οὕτως ἀνώδυνον αἱ μόχϑου παντὸς
6. Σοφ. Σολ. 2,24.

ΟΜΙΛΔΙΑ ΙἹΣΤ΄ ᾿ 427
σου καὶ ἐκεῖνον ἀπὸ τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ; Ποία ὑπερθο-
λικὴ τρέλλα σὲ ὡδήγησεν εἰς αὐτὴν τὴν μεγάλην τόλμην;
Δὲν ἦτο ἀρκετὸν διὰ σὲ τὸ νὰ ζῇς χωρὶς ταλαιπωρίας, νὰ
περιβάλλεσαι μὲν μὲ τὸ σῶμα, χωρὶς ὅμως νὰ χρειάζεσαι
τίποτε ἀπὸ τὰ σωματικά; τὸ νὰ ἀπολαμθάνῃς ὅλα τἀ ἀγα-
θὰ τοῦ παραδείσου ἐκτὸς ἀπὸ ἔνα δένδρον; τὸ νὰ ὑποτάσ-
σωνται εἰς σᾶς ὅλα τὰ ὁρατὰ πράγματα καὶ νὰ ἔχετε τὴν
ἐξουσίαν ἐπάνω εἰς ὅλα τἀ δημιουργήματα; ἀλλὰ ἤλπισες
ὅτι θὰ φθάσῃς καὶ εἰς τὴν ὑψίστην κορυφὴν μὲ τὰς ἀπατη-
λάς ἐλπίδας; Διὰ τοῦτο θά μάθῃς ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ πράγμα-
τα, ὅτι ὄχι μόνον δὲν θὰ κατορθώσῃςα ἐκεῖνα, ἀλλὰ θὰ στε-
ρήσῃς καὶ τὸν ἑαυτόν σου καὶ τὸν ἄνδρα σου ἀπὸ ὅλα τὰ
ἀγαθά, ποὺ σᾶς εἶχαν δοθῆ μέχρι τώρα᾽ καὶ θὰ φθάσετε
εἰς τέτοιαν μετάνοιαν, ὥστε σεῖς μὲν μετανοεῖτε ἄσκοπα,
ὁ δὲ πονηρὸς δαίμων, ποὺ σᾶς ἔδωσε τὴν καταστρεπτικὴν
αὐτὴν συμβουλήν, νὰ γελᾷ καὶ νὰ σᾶς καταπατῇ, ἐπειδὴ
εἰς τὸ ἑξῆς θὰ εὐρίσκεσθε εἰς κατάστασιν πτώσεως καὶ
ἔχετε πάθει τὰ ἴδια μὲ ἐκεῖνον. Διότι ὅπως ἀκριβῶς ἐκεῖ-
νος ἐξεδιώχθη ἀπὸ τὴν τιμήν, ποὐ τοῦ εἶχε δοθῆ, καὶ ἐρ-
ρίφθη ἀπὸ τοὺς οὐρανοὺς εἰς τὴν γῆν, ὅταν ὑπερηφανεύ-
θη᾽ τοῦτο ἠθέλησε νὰ κάμῃ καὶ εἰς σᾶς, καὶ μὲ τὴν παρά-
θασιν τῆς ἐντολῆς ἠθέλησε νὰ σᾶς ὁδηγήσῃ εἰς τὴν τιμω-
ρίσν τοῦ θανάτου καὶ νά ἱκανοποιήσῃ τὸν φθόνον του, κα-
θὼς ἔλεγε καὶ κάποιος σοφός «Ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου τοῦ
διαθόλου, ὁ θάνατος εἰσῆλθεν εἰς τόν κόσμον»". «Καὶ ἔδω-
σε, λέγει ἡ Γραφή, καὶ εἰς τὸν ἄνδρα της᾿ καὶ ἔφαγαν καὶ
ἤνοιξαν τἀ μάτια των». Μεγάλη εἶναι καὶ ἡ ἀδιαφορία τοῦ
ἀνδρός. Καὶ ἂν δέβδαια ἦτο ἀπὸ τὸ ἴδιον γένος, καὶ ἂν ἦτο
γυναῖκα του, ἔπρεπεν ὅμως νὰ ἠχῇ συνεχῶς εἰς τὰ αὐτιά
του ἡ ἐντολὴ τοῦ Θεοῦ, νὰ προτιμᾷ περισσότερον νὰ ἐ-
φαρμόζῃ αὐτήν, παρὰ τὴν ἄκαιρον ἐπιθυμίαν τῆς γυναικός"
καὶ νὰ μὴ γίνῃ συμμέτοχος εἰς τὴν παράβασιν, οὔτε ἐξ
αἰτίας μιᾶς συντόμου ἀπολαύσεως νὰ στερήσῃ τὸν ἕαυ-
τὸν του ἀπὸ τόσα ἀγαθά, καὶ νὰ μὴ ἔλθῃ εἰς σύγκρουσιν
μὲ τὸν μεγάλον εὐεργέτην του, ὁ ὁποῖος ἐπέδειξε καὶ τό-
σον μεγάλην φιλανθρωπίαν καὶ ἐχάρισεν εἰς αὐτὸν ζωὴν
ἀπηλλαγμένον δίον χαρισαμένῳ. Μὴ γὰρ οὐκ ἐξῆν τῶν ἄλ-

λὼν ἁπάντων τῶν ἐν τῷ παραδείσῳ μετὰ δαψιλείας ἀπολαύ-
εἰν; τίνος ἕνεκεν οὕτως εὔκολον οὖσαν τὴν ἐντολὴν φυλάξαι
οὐδὲ αὐτὸς ἠδουλήϑης; ᾿Αλλ ἴσως ἀκούσας παρὰ τῆς γυναι-
πὸς τῆς ὀλεϑρίου συμδουλῆς τὴν ὑπόσχεσιν, καὶ τῇ ἐλπίδι καὶ
αὐτὸς φυσηϑείς, ἑτοίμως ἐκοινώνηοας τῆς δοώσεως. Διὰ τοῦ-
τὸ καὶ τὸ ἐπιτίμιον ἀμφοτέρους διαδέχεται, καὶ τῶν πρα-
γμάτων ἢ πεῖρα διδάξει ὑμᾶς, μὴ τοῦ Θεοῦ ἀξιοπισιοτέραν
ἡγεῖσϑαι τὴν τοῦ πονηροῦ δαίμονος συμδουλήν. «Καὶ ἔδωκε
το καὶ τῷ ἀνδρὶ αὐτῆς" καὶ ἔφαγον, καὶ διηνοίχϑησαν οἱ ὀφϑαλ-
μοὶ τῶν δύο, καὶ ἔγνωσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν».
ὅ. Ζήτημα μέγιστον ἡμῖν ἐντεῦϑεν τίκτεται, ὅπεο πρῴην
ὑπεσχόμην τῇ ὑμετέρᾳ ἀγάπῃ. Δικαίως γὰρ ἄν τις ἔροιτο,
τίνα ἰσχὺν εἶχε τὸ ξύλον ἐκεῖνο, ὥσιε τὴν ἐξ αὐτοῦ δρῶσιν
15 τοὺς ὀρϑαλμοὺς αὐτῶν διανοῖξαι, καὶ διὰ τί γνωστὸν
καλοῦ
καὶ πονηροῦ καλεῖται, Καὶ εἰ δούλεσϑε, ἀνάσχεσϑε" μικρὰ γὰρ
ὑμῖν καὶ περὶ τούτου διαλεχϑῆναι δούλομαι, καὶ διδάξαι τὴν ὕ-
μετέραν ἀγάπην, ὅτι εἶ δουληϑείημεν εὐγνωμόνως δέχεσθαι τὰ
ἐν τῇ ϑείᾳ Γραφῇ λεγόμενα, οὐδὲν ἡμῖν τῶν ἰορημένω δυσχερὲς
20 φανεῖται. Οὐδὲ γὰρ ἡ ἐκ τοῦ ξύλου ὁρῶσις αὐτῶν τοὺς ὀφϑαλ-
μοὺς διήνοιξε" καὶ γὰρ καὶ πρὸ τῆς ὀρώσεως ἔδλεπον: ἀλλ᾽
ὀπειδὴ ἢ τούτου ὁρῶσις παρακοῆς ἦν ὑπόϑεσις, καὶ τῆς παρὰ
τοῦ Θεοῦ δοϑείσης ἐντολῆς παράδασις, δι ἣν αἰτίαν ἡοιπὸν
καὶ τὴν δόξαν τὴν περοιστέλλουσαν αὐτοὺς ἀφῃρέϑησαν, ἄνα-
25 ξίους ἑαυτοὺς τῆς τιμῆς τῆς τοσαύτης καταστήσαντ
ες" διὰ
τοῦτο τῇ οἰκείᾳ συηϑείᾳ κατακολουϑοῦσα ἡ Γραφή φησιν: «Ἔ-
φάγον, καὶ διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ δφῳϑαλμοί, καὶ ἔγνωσαν
ὅτι γυμνοὶ ἦσαν»" διὰ τὴν παράδασιν τῆς ἐντολῆς γυμνωϑέν-
τες τῆς ἄνωϑεν ροπῆς, αἴσϑησιν λαμδάνουσα καὶ τῆς αἰσϑητῆς
380 γυμνότητος, ἵνα διὰ τῆς καταλαδούσης αὐτοὺς αἰσχύνης γνῷ-
ἀπηλλαγμένην ἐντελῶς ἀπὸ κάθε θλῖψιν καὶ κόπον. Μήπως

δὲν ἐπετρέπετο νὰ ἀπολαμθάνῃς μὲ ἀφθονίαν ὅλα τὰ ἄλ-
λα ἀγαθὰ τοῦ παραδείσου; Διὰ ποῖον λόγον οὔτε σὺ ἠθέ-
λησες νὰ τηρήσῃς τὴν ἐντολήν, ἐνῷ ἦτο τόσον εὔκολος;
᾿Αλλ᾽ ἴσως, ἐπειδὴ ἤκουσες ἀπὸ τὴν γυναῖκα τὴν ὑπόσχε-
σιν τῆς καταστρεπτικῆςα συμθδουλῆς καὶ ὑπερηφανεύθης
καὶ σὺ ὁ ἴδιος ἐξ αἰτίας τῆς ἐλπίδος, ἀμέσως ἔγινες συμ-
μέτοχος τῆς δρώσεως τοῦ καρποῦ. Διὰ τοῦτο καὶ ἡ τιμω-
ρία ἔρχεται καὶ εἰς τούς δύο, ἡ δὲ πεῖρα τῶν πραγμάτων
θὰ σᾶς διδάξῃ, νὰ μὴ θεωρῆτε τὴν συμθουλὴν τοῦ πονηροῦ
δαίμονος περισσότερον ἀξιόπιστον ἀπὸ τὸν Θεόν. «Εδω-
σε δὲ καὶ εἰς τόν ἄνδρα της᾽ καὶ ἔφαγαν, καὶ ἤνοιξαν τὰ
μάτια καὶ τῶν δύο, καὶ ἀντελήφθησαν ὅτι ἦσαν γυμνοί».
5. ᾿Απ᾿ ἐδῶ γεννᾶται δι᾽ ἡμᾶς μέγα ζήτημα, τὸ ὁποῖον
εἶχα ὑποσχεθῆ προηγουμένως εἰς τὴν ἀγάπην σας. Δι-
καίως λοιπὸν θά ἠμποροῦσε νὰ ἐρωτήσῃ κανείς᾽ ποίαν δύ-
ναμιν εἶχε τὸ δένδρον ἐκεῖνο, ὥστε ἡ θρῶσις ἀπ᾿ αὐτὸ νὰ
ἀνοίξῃ τὰ μάτια των καὶ διατί ὀνομάζεται δένδρον τῆς
γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ. ᾿Εὰν δὲ θέλετε, κάνε-
τε ὑπομονήν᾽ διότι ἐπιθυμῶ νὰ σᾶς ὁμιλήσω ὁλίγον καὶ
περὶ τοῦ θέματος αὐτοῦ καὶ νὰ διδάξω τὴν ἀγάπην σας,
ὅτι, ἐὰν θὰ θελήσωμεν νὰ δεχθοῦμεν μὲ ἀγαθὴν διάθεσιν
τά λόγια τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς, τίποτε δὲν θὰ φανῇ δύσκο-
λον εἰς ἡμᾶς ἀπὸ ὅσα ἐλέχθησαν. Βέδαια δὲν ἤνοιξε τὰ
μάτια αὐτῶν ἡ θδρῶσις ἀπὸ τὸ δένδρον, διότι καὶ πρὶν ἀπὸ
τὴν δρῶσιν ἔθδλεπαν᾽ ἀλλ΄ ἐπειδὴ ἡ θρῶσις ἀπ᾽ αὐτὸ ἦτο ὑ-
πόθεσις παρακοῆς καὶ παράθασις τῆς ἐντολῆς, ποὺ ἐδόθη
ἀπὸ τὸν Θεόν, ἐξ αἰτίας τῆς ὁποίας ἔχασαν εἰς τὸ μέλλον
καὶ τὴν δόξαν, ἡ ὁποία περιέδαλλεν αὐτούς, ἐπειδὴ κατέ-
στησαν τοὐς ἑαυτούς τῶν ἀναξίους τῆς τόσον μεγάλης
τιμῆς᾽ διὰ τοῦτο κατἀ τὴν ἰδικήν τῆς συνήθειαν ἡ Γραφὴ
λέγει᾽ «Ἔφαγαν καὶ ἤνοιξαν τὰ μάτια των, καὶ ἀντελήφθη-
σαν ὅτι ἤσαν γυμνοί». ᾽Εξ αἰτίας τῆς παραβάσεως τῆς ἐν-
τολῆς, ἀφοῦ ἐγυμνώθησαν ἀπό τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, ἀντι-
λαμβάνονται καὶ τὴν αἰσθητήν των γυμνότητα, διὰ νὰ γνω-
ρίσουν ἀκριθῶα, εἰς ποῖον μέγα σφάλμα ὡδήγησεν αὐτοὺς
σιν ἀκριδῶς, εἰς οἷον αὐτοὺς ὄλισϑον ἤγαγε τὸ παραδῆναι

τὴν ἐντολὴν τοῦ Δεσπότου. Οἱ γὰρ πρὸ τούτου τοσαύτης παρ-
ρησίας ἀπολαύσαντες, καὶ οὐδὲ εἰδότες ὅτι γυμνοὶ τυγχάνου-
σιν" οὐδὲ γὰρ ἦσαν γυμνοί ἢ γὰρ ἄνωϑεν δόξα παντὸς ἱμα-
τίου μᾶλλον αὐτοὺς περοιέσκεπε' μετὰ δὲ τὴν ὁρῶσιν, τοῦτ᾽
ἔστι, μετὰ τὴν παράδασιν τῶν προσταγϑέντων, εἷς τοσαύτην
ταπεινότητα κατηνέχϑησαν, ὡς σκέπην λοιπὸν ἐπιζητεῖν διὰ
τὸ μὴ φέρειν τὴν αἰσχύνην. “Η γὰρ παράδασις τῆς ἐντολῆς
ἐπεισελϑοῦσα, τὸ ἱμάτιον ἐκεῖνο τὸ καινὸν καὶ παράδοξον,
το τὸ τῆς δόξης λέγω, καὶ τῆς ἄνωϑεν εὐνοίος, ὅπεο ἦσαν ἠμφιε-
σμένοι, περιελοῦσα, καὶ τῆς γυμγότητος αἴσϑησιν παρέσχε,
καὶ αἰσχύνῃ ἀφάτῳ πεοιέδαλε. «Καὶ ἔρραψα»», φησί, «φύλλα
συκῆς, καὶ ἐποίησαν αὐτοῖς πεοιζώματα», ᾿Εννόησόν μοι, ἀ-
γαπητέ, ἀπὸ ποταποῦ ὕψους πῶς εἰς ὀαϑὺν κοημνὸν αὐτοὺς
15 κατήγαγδ» ἡ παρὰ τοῦ διαδόλου συμδουλή. Οἱ γὰρ τοσαύτῃ
δόξῃ περιξδσταλμένοι, νῦν φύλλα συκῆς ράπτουσι, καὶ ποιοῦσιν
ἑαυτοῖς περιζώματα. Τοῦτο τῆς τοῦ διαόλου ἀπάτης τὸ κέο-
δος" αὕτη τῆς ουμιδουλῆς ἐκείνου ἢ μηχανή, τὸ μὴ μόνον τὰ
μείζονα μὴ προξενῆσαι, ἀλλὰ καὶ τῶν ὄντων γυμνὸν καὶ ἔ-
20 ρημον ἀποφῆναι, ᾿Επεὶ οὖν ἡ τοιαύτη πρόφασις τῆς δοώσεως
τὴν παρακοὴν εἰογάσατο, διὰ τοῦτό φησι» ἡ Γοαφή, «Καὶ
ἔφαγον, καὶ διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ δῳϑαλμοί». οὐ περὶ τῶ»
αἰσϑητῶν ὀφϑαλιῶν φάσκουσα, ἀλλὰ περὶ τῆς κατὰ διάνοιαν
αἰσϑήσεως. ᾿Επειδὴ γὰρ παρέδησαν τὰ προστεταγμένα αἶσϑά-
25 γεται αὐτοὺς λοιπὸν ἐποίησεν, ὧν πρότερον οὖκ ἐλάμδαγον
αἴσϑησιν διὰ τὴν εὔνοιαν, ἣν περὶ αὐτοὺς ὃ Δεσπότης ἐπεδεί-
κνυτο. “Ὅταν οὖν ἀκούσῃς, ὅτι «Διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ ὀφϑαλ-
μού», τοῦτο νόει, ὅτι παρεσκεύασεν αὐτοὺς αἴσϑησιν λαδεῖν λοι-
πὸν τῆς γυμνότητος, καὶ τῆς ἐκπτώσεως τῆς δόξης, ἧς πρὸ
30 τῆς ὀοώσεως ἀπήλανον. ὍΟι δὲ τοῦτο τῆς Γραφῆς ἔστι τὸ
ἡ παράθασις τῆς ἐντολῆς τοῦ Κυρίου, διὰ τῆς ἐντροπῆς

ποὺ τοὺς κατέλαβεν. ᾿Εκεῖνοι πρὶν ἀπὸ τὸ γεγονὸς αὐτὸ
εἶχαν τόσην μεγάλην παρρησίαν καὶ δὲν ἐγνώριζαν ὅτι
ἦσαν γυμνοί. Καὶ πράγματι δὲν ἤσαν, διότι ἡ θεϊκὴ δόξα
ἐσκέπαζεν αὐτοὺς καλύτερα ἀπὸ ὁποιοδήποτε ἔνδυμα.
Ὕστερα ὅμως ἀπὸ τὴν δρῶσιν, δηλαδὴ μετὰ τὴν παράθα-
σιν τῆς ἐντολῆς, ὠδηγήθησαν εἰς τόσον μεγάλην ταπείνω-
σιν, ὥστε νὰ ἐπιζητοῦν εἰς τὸ ἐξῆς καλύμματα, ἐπειδὴ δὲν
ἠμποροῦσαν νὰ ὑποφέρουν τὴν ἐντολὴν τῆς γυμνότητοςα.
Διότι ὅταν εἰσῆλθεν ἀνάμεσα εἰς αὐτοὺς καὶ τὸν Θεὸν ἡ
παράθασις τῆς ἐντολῆς, ἀφοῦ τοὺς ἀφήρεσεν ἐκεῖνο τὸ
νέον καὶ παράδοξον ἔνδυμα, δηλαδὴ τὸ ἔνδυμα τῆς δόξης
καὶ τῆς ἀγάπης τοῦ Θεοῦ, τὸ ὁποῖον ἦσαν ἐνδεδυμένοι,
τούς ἔκαμε νὰ αἰσθανθοῦν τὴν γυμνότητά των καὶ τοὐς
περιέθαλε μὲ ἀπερίγραπτον ἐντροπήν. «Καὶ ἔρραψαν, λέ-
γει ἡ Γραφὴ, φύλλα συκιᾶς καὶ ἔκαμαν διὰ τοὺς ἑαυτούς
των ζώνας». Κατανόησε, παρακαλῶ ἀγαπητέ, πῶς ἡ συμ-
βουλὴ τοῦ διαβόλου ἔρριψεν αὐτοὺς ἀπὸ ὑπερθολικὸν ὕ-
ψος εἰς θαϑὺν κρημνόν. ᾿Εκεῖνοι ποὺ περιεθάλλοντο μὲ τό-
σην δόξαν, τώρα ράπτουν φύλλα συκιᾶς καὶ κάνουν διὰ
τὸν ἑαυτόν των ζώνας. Αὐτὸ εἶναι τὸ κέρδος τῆς ἀπάτης
τοῦ διαθόλου᾽ αὐτὸ εἶναι τὸ τέχνασμα τῆς συμβουλῆς
του, δηλαδὴ τὸ μὴ προξενήσῃ μόνον μεγαλύτερον κέρδος,
ἀλλὰ καὶ νὰ παραστήσῃ τὸν ἄνθρωπον γυμνὸν καὶ ἔρη-
μον, ἀπὸ ὅσα κατέχει. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἡ πρόφασις αὐτὴ
τῆς θρώσεως ἐπροξένησε τὴν παρακοήν, διὰ τοῦτο λέγει
ἡ Γραφή, «Καὶ ἔφαγαν, καὶ ἤνοιξαν τὰ μάτια των», ὁμιλοῦ-
σα ὄχι διὰ τὰ αἰσθητὰ μάτια, ἀλλὰ διὰ τὴν αἴσθησιν τῆς
διανοίας των. ᾿Επειδὴ λοιπὸν παρέθησαν τὴν προσταγὴν
τοῦ Θεοῦ, τοὺς ἔκαμε νὰ αἰσθάνωνται εἰς τὸ ἑξῆς, ὅσα
προηγουμένως δὲν ἠσθάνοντο ἐξ αἰτίας τῆς ἀγάπης, ποὺ
ἐδείκνυς πρὸς αὐτοὺς ὁ Κύριος. “Ὅταν λοιπὸν θὰ ἀκοὺ-
σῃς, ὅτι «ἡνοίγησαν τὰ μάτια αὐτῶν», τοῦτο νὰ ἐννοῇα,
ὅτι ἔκαμεν αὐτούς νὰ ἀντιληφθοῦν εἰς τὸ μέλλον τὴν γυ-
μνότητά των καὶ τὴν πτῶσιν των ἀπὸ τὴν δόξαν, τὴν ὁποίαν
ἀπελάμθαναν πρὶν ἀπὸ τὴν θρῶσιν. Ὅτι τοῦτο συνηθίζε-
ἔϑος ἄχουε αὐτῆς καὶ ἀλλαχοῦ λεγούσης" ἡνίκα γὰρ ἡ παι-

δίσκη τῆς Σάρρας ἀποδιδράσκουσα τὴν δεσποτείαν ἐπλανᾶτο,
θοίψασα τὸ παιδίον πλησίον μιᾶς ἐλάτης, ἀπὸ διαστήματος πε-
οἱεσκόπϑι τούτου τὴν τελευτήν, καί φησι «Διήνοιξεν ὁ Θεὸς
τοὺς ὀφϑαλιιοὺς τῆς Αγαρ», οὐκ ἐπειδὴ πρὸ τούτου οὐκ ἔ-
ὄλεπεν, ἀλλ᾽ ὅτι τὴν διάνοιαν αὐτῆς διήγειρεν. “Ορᾷς ὅτι
τὸ «Διήνοιξεν», οὐ περὶ τῶν σωματικῶν ὀφϑαλμῶν λέγει,
ἀλλὰ περὶ τῆς αἰσϑήσεως τῆς κατὰ διάνοιαν; Τὸ αὐτὸ ἂν
εἴποιμεν καὶ περὶ τοῦ ἑτέρου ζητήματος τοῦ ἔντεῦϑεν ἀνα-
10 κύπιοντος. Φασὶ γάρ" διὰ τί τὸ ξύλον γνωστὸν καλοῦ καὶ πο-
γηροῦ καλεῖται; Καὶ γὰρ πολλοὶ τῶν φιλονείκως διακειμένων
λέγειν ἐπιχειροῦσιν, ὅτι μετὰ τὴν ὄρῶσιν τοῦ ξύλου τὴν γνῶ-
σιν ἔσχεν ὁ ᾿Αδὰμ τοῦ διακρίνειν τὸ καλὸν καὶ τὸ χεῖρον'
τοῦτο δὲ τῆς ἐσχάτης ἂν εἴη ἀνοίας. Διὰ τοῦτο γὰρ πρῴην
15 ταῦτα προορῶντες, τοσαῦτα περὶ τῆς σοφίας τῆς παρὰ τοῦ
Θεοῦ παρασχεϑείσης τῷ ἀνθρώπῳ διεξήλθομεν, δεικνύντες
ταύτην ἔκ τῆς τῶν ὀνομάτων ϑέοεως, ἣν τοῖς ϑηρίοις πᾶσι,
καὶ τοῖς πετεινοῖς, καὶ τοῖς ἀλόγοις ἐπέϑηκεν͵ καὶ ὅτι μετὰ
τῆς ἀφάτου ταύτης σοφίας καὶ προφητικοῦ χαρίσματος ἦν ἢ-
20 ξιωμένος, ἵνα μηδενὶ ἐξῇ τοῦτο λέγειν. Ὃ τοίνυν καὶ τὰς
προσηγορίας ἐπιϑείς, καὶ προφητεύσας τὴν οὕτω ϑαυμαστὴν
προφητείαν περὶ τῆς γυναικός, καϑάπερ ἤδη εἰρήκαμεν, πῶς
ἂν ἠγνόει τί μὲν καλόν, τί δὲ πονηρόν; Εἰ γὰρ δὴ τοῦτο κατα-
δεξώμεϑα (ὃ μὴ γένοιτο), πάλιν εἰς τὸν δημιουργὸν τὰ τῆς
25 ὁλασφημίας μετεγεχϑήσεται. Πῶς γὰρ καὶ ἐνετέλλετο ἀγνο-
οὔντι, ὅτι κακὸν ἡ παράδασις; ᾿Αλλ᾽ οὐκ ἔστι τοῦτο, μὴ γέγνοι-
το ἀλλ᾽ ἤδει σαφῶς. Διὰ γὰρ τοῦτο [ἐξ ἀρχῆς αὐτεξούσιον
τουτὶ τὸ ζῶον κατδοκεύασεν, Εἰ γὰρ (ὦ τοῦτο ἦν, οὔτε πα-
ραδάντα τὴν ἐντολὴν κολαοϑῆναι ἔδει, οὔτε φυλάξαντα ἄπο-
30 δοχῆς ἀξιωϑῆναι [-Ὅτι γὰρ διὰ τὴν παράδασιν ϑνητὸς γέ-
7. Πρόκειται διὰ τὴν ἔρημον Βηρααθεέ.

8. Γεν. 21,19. Ἡ ΓΑγαρ ἦτο δούλη τοῦ ᾿Αθδραὰμ μὲ τὴν ὁποίαν
ἀπέκτησαν υἱόν, τόν ᾿Ισαμαήλ. Διὰ τὸ ἀναφερόμενον περιστατικόὸν δθλ.
Γεν. 21,8 - 21.
εἰς ἄλλο
ται εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν, ἄκουσέ την νὰ λέγῃ
ᾶτο εἰς τὴν ἔρη-
σημεῖον ὅταν ἡ δούλη τῆς Σάρρας ἐπλαν
καὶ παρετῆη-
μονῖ, διωγμένη ἀπὸ τὸν οἶκον τοῦ ᾿Αθραάμ,
ποὺ ἐγ-
ροῦσε ἀπὸ μακρὰν τὸν θάνατον τοῦ τέκνου της,
κατέλειψε πλησίον μιᾶς ἐλάτης, λέγει: «ἤἭνοιξεν ὁ Θεὸς
ουμέ-
τὰ μάτια τῆς "Αγαρ»", ὄχι ἐπειδὴ δὲν ἔθλεπε προηγ
αὐτῆς. Βλέπει ς, ὅτι
νως, ἀλλὰ διότι ἐφώτισε τὴν διάνοιαν
οα,
τὸ «Ἤνοιξε», δὲν τὸ ἀναφέρει εἰς τὰ μάτια τοῦ σώματ
νὰ
ἀλλὰ εἰς τὰ μάτια τῆς διανοίας; Τὸ αὐτὸ ἡμποροῦμεν
ἐδῶ.
εἰποῦμεν καὶ διὰ τὸ ἄλλο ζήτημα, ποὺ προκύπτει ἀπ᾿
Λέγουν λοιπὸν μερικοί᾽ διατί τὸ δένδρ ον ὀνομάζ εται τῆς
Διότι πράγμα τι πολ-
γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ;
λοί, ἀπὸ ἐκείνους ποὺ φιλονεικοῦν δι’ αὐτά, προσπαθοῦν
ἀ-
νὰ ἐρμηνεύσουν τὰ λόγια αὐτὰ λέγοντες, ὅτι ὁ ᾿Αδὰμ
διακρί νῃ τὸ καλὸν καὶ τὸ κακὸν
πέκτησε τὴν γνῶσιν νὰ
χα-
μετὰ τὴν δρῶσιν ἀπὸ τὸ δένδρον᾽ τοῦτο ὅμως θὰ εἶναι
τοῦτο ἀκρι-
ρακτηριστικὸν τῆς ὑπερθολικῆς ἀνοησίας. Διὰ
ὁμι-
βῶς, ἐπειδὴ προεδλέπαμεν αὐτά εἰς προηγουμένας
λίας, ὡμιλήσαμεν λεπτομερῶς περὶ τῆς σοφίας, ποὺ ἐδόθη
ἀπὸ τὸν Θεὸν εἰς τὸν ἄνθρωπον, ἀποδεικνύοντες αὐτὴν
ἀπὸ τὰ ὀνόματα, τὰ ὁποῖα ἔθεσεν εἰς ὅλα τὰ θηρία καὶ τὰ
πτηνὰ καὶ τἀ ἄλογα ζῶα" καὶ ὅτι μαζὶ μὲ τὴν ἀνείπωτην αὐ-
τὴν σοφίαν εἶχεν ἀξιωθῆ καὶ τὸ προφητικὸν χάρισμα, ὥστε
νὰ μὴ ἐπιτρέπεται εἰς κανένα νὰ λέγῃ αὐτό. ᾿Εκεῖνος λοι-
πὸν ποὺ ἔδωσε τὰ ὀνόματα καὶ ἔκαμε μίαν θαυμαστὴν προ-
φητείαν διὰ τὴν γυναῖκα, ὅπως ἔχομεν ἤδη εἰπῆ, πῶς θὰ
ἦτο δυνατὸν νὰ ἀγνοῇ τί εἶναι καλὸν καὶ τί πονηρόν; ᾿Εὰν
βέθαια θὰ δεχθοῦμεν αὐτὸ (πρᾶγμα τὸ ὁποῖον εὐχόμεθα
νὰ μὴ γίνῃ ποτέ), πάλιν εἰς τὸν Δημιουργὸν θὰ ἀποδοθῇ
ἡ αἰτία τῆς δλασφημίας. Διότι πῶς θὰ τοῦ ἔδιδεν ἐντολήν,
ἐὰν δὲν ἐγνώριζεν, ὅτι ἡ παράθασις εἶναι κακόν; ᾿Αλλὰ
δὲν συμβαίνῃ αὐτό᾽ μὴ γένοιτο. ᾿Αντίθετα ἐγνώριζε πολὺ
καλά. Διότι τοῦτο, ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργησε τὸν ἄν-
θρωπον αὐτεξούσιον. ᾿Εἀν λοιπὸν δὲν ἦτο αὐτεξούσιοςα,
οὔτε ἔπρεπε νὰ τιμωρηθῇ, ὅταν παρέθῃ τὴν ἐντολήν, οὔτε
νὰ θεωρηθῆ ἄξιος ἀμοιβῆς, ἐὰν τὴν ἐφύλασσεν. Ὅτι ἔχει
28
γονε, δῆλον καὶ ἐξ αὐτῆς τῆς ἐντολῆς, καὶ ἐκ τῶν μετὰ ταῦ-
τα συμόάντων. άκουε γὰρ αὐτῆς τῆς γυναικὸς μαλούσης τῷ
ὄφει, «᾿Απὸ καρποῦ τοῦ ξύλου τοῦ ἂν μέσῳ τοῦ παραδείοοι",
εἶπεν ὁ Θεός, οὐ μὴ φάγεσϑε ἀπ' αὐτοῦ, ἵνα μὴ ἀποϑάνητεν.
5. “Ὥσιε πρὸ τῆς ὁρώσεως ἀϑάγατοι ἐτύγχανον" εἶ γὰρ μὴ τοῦ-
τὸ ἦν, οὖκ ἂν μετὰ τὴν δρῶσιν ἐν τάξει τιμωρίας αὐτοῖς ἐπή-
»"αγξ τὸν ϑάνατον.
6. Τίς ἂν οὖν ἀνάοχοιτο τῶν λέγειν ὀουλομένων, ὅτι με-
τὰ τὴν ἀπὸ τοῦ ξύλου ὄρῶσιν ἔσχε τὴν γνῶσιν τοῦ τε καλοῦ
10 καὶ τοῦ πονηροῦ ὁ ἄνϑρωπος, ὁπότε καὶ πρὸ τῆς ὀρώσεως
τοσαύτης ἦν» σοφίας πεπληρωμένος, καὶ μετὰ τῆς σοφίας καὶ
προφητικοῦ χαρίσματος ἠξιωμένος; Καὶ πῶς ἂν ἔχοι ταῦτα
λόγον, αἶγας μὲν καὶ πρόδατα, καὶ πᾶσαν τὴν τῶν ἀλόγων
φύσιν εἰδέναι, ποία μὲν δοτάνη πρὸς τροφὴν ἐπιτηδεία, ποία
15 δὲ ὀλεϑρία, καὶ τῶν μὲν ἀπέχεσθαι μετὰ πολλῆς τῆς σπουδῆς,
ταῖς δὲ ἐπιτρέχειν" τὸν δὲ ἄνϑρωπον, τὸ λογικὸν ζῶον, ἄγνο-
δῖν τί μὲν καλόν, τί δὲ πονηρόν; ᾿ΑἋλλ᾽ ἰδού, φησί, ξύλον γγνω-
στὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ αὐτὸ ἐκάλεσενἡ 1] ραφή. Οἶδα κἀγὼ"
ἀλλ' ἐὰν τὰ ἰδιώματα τῆς ϑείας Γραφῆς μαϑεῖν δουληϑῇς,
20 εἴσῃ τίνος ἕνεκεν τὴν ὀνομασίαν ταύτην ᾿ἐπέϑηκε τῷ ξύλῳ.
Οὐ γὰρ ἐπειδὴ αὐτὸ τὴν γνῶσιν7παρεῖχεν, οὕτως ἐκαλεῖτο"
᾿ς ἀλλ᾽ ἐπειδὴ περὶ αὐτὸ γέγονεν ἡ παράδασις τῆς ἐντολῆς, καὶ
ἐξ ἐκείνου λοιπὸν τῆς ἁμαρτίας ἐπειοῆλϑεν ἢ γνῶσις, καὶ ἡ
αἰσχύνη, διὰ τοῦτο οὕτως ἐκέκλητο. "Εϑος γὰρ τῇ ϑείᾳ Γρα-
25 φῇ ἀπὸ τῶν συμδαινόντων πραγμάτων τὴν ὀνομασίαν τοῖς τό-
ποις ἐπιτιϑέναι, ἔνϑα ἂν συμδαίνῃ τὰ πράγματα. Διὰ τοῦτο
οὖν καὶ τὸ ξύλον γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ ὠνόμασεν ἢ ϑεία
Γραφή, ἐπειδὴ περὶ αὐτὸ ἦν ἡ παράδασις καὶ ἡ φυλακὴ τῆς
ἐντολῆς. Ὃ γὰρ φιλάνϑρωπος Δεσπότης ἐξ ἀρχῆς καὶ ἐκ
30 προοιμίων παιδεύων τὸν ἄνϑρωπον, καὶ διδάξαι δουλόμενος
αὐτόν, ὅτι ἔχει δημιουργὸν καὶ ποιητὴν τὸν τὰ δρώμενα πάν-
γίνει θνητὸς ἐξ αἰτίας τῆς παραδάσεως, εἶναι φανερὸν καὶ

ἀπὸ τὴν ἰδίαν τὴν ἐντολὴν καὶ ἀπὸ ὅσα συνέθησαν ὕστερα
ἀπ᾿ αὐτά. ἼἌκουςξ τὴν γυναῖκα τὴν ἰδίαν, ὅταν ὀμιλῇ πρὸς
τὸν ὄφιν «᾿Απὸ τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου, ποὺ εὑρίσκεται
εἰς τὸ μέσον τοῦ παραδείσου, εἶπεν ὁ Θεός, νὰ μὴ φάγετε
ἀπ᾿ αὐτό, διὰ νὰ μὴ ἀποθάνετε». Συνεπῶς πρὶν ἀπὸ τὴν
βρῶσιν ἦσαν ἀθάνατοι᾽ διότι ἐὰν δὲν ἦσαν, δὲν θὰ ἔδιδεν
εἰς αὐτούς ὡς τιμωρίαν τὸν θάνατον μετὰ τὴν θρῶσιν.
8. Ποῖος λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἀνεχθῇ ἐκείνους ποὺ
θέλουν νὰ λέγουν, ὅτι ὁ ἄνθρωπος ἀπέκτησε τὴν γνῶσιν
τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ μετὰ τὴν δρῶσιν ἀπὸ τὸ δένδρον,
ὅταν καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν δρῶσιν ἦτο πλήρης τόσης σοφίας
καὶ ἦτο προικισμένος μαζὶ μὲ τὴν σοφίαν καὶ μὲ τὸ προφη-
τικὸν χάρισμα; Καὶ πῶς θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ εἶναι λογικόν,
αἱ μὲν γίδες καὶ τὰ πρόθατα, καθὼς καὶ ὄλα τὰ ἄλογα
ζῶα νὰ γνωρίζουν, ποῖα χόρτα εἶναι κατάλληλα πρὸς δια-
τροφὴν καὶ ποῖα ἐπιθδλαδῆ, καὶ μὲ μεγάλην προσοχὴν νὰ
ἀπομακρύνωνται ἀπὸ τὰ δεύτερα, ἐνῷ νὰ τρέχουν μὲ ὁρ-
μὴν πρὸς τὰ πρῶτα᾽ ὁ δὲ ἄνθρωπος, τὸ λογικὸν ζῶον, νὰ
ἀγνοῇ τί εἶναι καλὸν καὶ τί πονηρόν; Καὶ ὅμως, θὰ εἰπῇ
κάποιος, ἡ Γραφὴ ὠνόμασεν αὐτὸ δένδρον τῆς γνώσεως
τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ. Γνωρίζω καὶ ἐγὼ ἀλλ᾽ ἐὰν θε-
λήσῃς νὰ μάθῃς τὰ ἰδιαίτερα χαρακτηριστικὰ τῆς ᾿Αγίας
Γραφῆα, θὰ γνωρίσῃς διὰ ποῖον λόγον ἔδωσε τὴν ὀνομασίαν
αὐτὴν εἰς τὸ δένδρον. Βέδαια δὲν ὡνομάζετο ἔτοι, ἐπειδὴ
αὐτὸ παρεῖχε τὴν γνῶσιν᾽ ἀλλ' ἐπειδὴ γύρω ἀπ᾽ αὐτὸ ἔγι-
νεν ἡ παράβασις τῆς ἐντολῆς, καὶ ἀπὸ ἐκεῖνο προῆλθεν εἰς
τὸ ἑξῆς ἡ γνῶσις τῆς ἁμαρτίας καὶ ἡ ἐντροπή, διὰ τοῦτο
ὠνομάσθη ἔτσι. Εἶναι συνήθεια τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς νὰ δίδῃ
ὀνόματα εἰς τούς τόπους, ἀπὸ τὰἀ συμβαίνοντα γεγονότα
εἰς αὐτούς. Διὰ τοῦτο λοιπὸν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ὠνόμασε καὶ
τὸ δένδρον αὐτὸ τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ πονηροῦ,
ἐπειδὴ μὲ αὐτὸ ἐσυνδέετο ἡ παράθασις καὶ ἡ φύλαξις τῆς
ἐντολῆς. Ὁ φιλάνθρωπος Κύριος ἐπιθυμῶν ἀμέσως ἀπὸ
τὴν ἀρχὴν νὰ παιδαγωγήσῃ καὶ νὰ διδάξῃ τὸν ἄνθρωπον,
ὅτι ἔχει δημιουργὸν καὶ κτίστην ἐκεῖνον, ποὺ ἐδημιούργησε
τα παηαγαγόντα, καὶ αὑτὸν διαπλάσαντα, διὰ τῆς μικρᾶς ταύ-

τῆς ξντολῆς τὴν οἰκείαν αὐτὸ δεσποτείαν δεικνύναι ἐδούλετο"
καὶ ὡσανεὶ δεσπότης φιλότιμος οἶκον μέγαν καὶ ϑαυμαστόν
τιῦῖ παρεσχηκὼς πρὸς ἀπόλαυσιν, οὐ τὴν ἀξίαν τιμήν, ἀλλὰ
ὀραχύ τι μέρος λαμόάνειν δούλδται, ὥστε καὶ αὐτῷ τὰ τῆς
δεσποτείας φυλάττεσϑαι, κἀκεῖνον ἀκριθῶς εἰδέναι, ὡς οὐ
τῆς κτήσεως δεσπότης ἐστίν, ἀλλὰ χάριτι καὶ φιλοτιμίᾳ τῆς
χρήσεως ἀπολαύει: οὕτω καὶ ὃ Δεσπότης ὅ ἡμέτερος πάντα
τὰ ὁρώμενα ἐμπιστεύσας τῷ ἀνϑρώπῳ, καὶ τὴν ἐν τῷ πα-
το φαδείσῳ διαγωγήν, καὶ πάντων τῶν ἔν αὐτῷ παρεσχηκὼς
τὴ» ἀπόλαυσιν, ἵνα μὴ κατὰ μικρὸν ὑποσυρξὶς τὴν διάνοιαν,
»ομίοῃ αὐτόματα εἶναι τὰ ὁρώμενα, καὶ πλέον τι τῆς οἰκείας
ἀξίας φαντασϑῇ, κελεύει τοῦ ἑνὸς ἀπέχεσθαι ξύλου, σφοδρὸν
τὸ ἐπιτίμιον δρίσας, εἰ παραδαίη, ἵνα εἰδέναι ἔχῃ, ὡς ὑπὸ
15 δεσπότην ἐστί, καὶ ὅτι καὶ τῶν λοιπῶν μετέχει διὰ τὴν τοῦ
Δεσπότου φιλοτιμίαν, ᾿Α4λλ᾽ ἐπειδὴ πολλῇ τῇ ἀπροσεξίᾳ χρη-
σάμενος, ἅμα τῇ γυναικὶ εἰς τὸν ὄλισϑον τοῦτον κατέπεσεν
ἐκ τοῦ παραδῆναι τὴν» δοθεῖσαν ἐντολήν, καὶ τοῦ ξύλου ἄἀπο-
γεύσασϑαι, διὰ τοῦτο ξύλον αὐτὸ γνωστὸν καλοῦ καὶ πονηροῦ
20 ὠνόμασεν. Οὐκ ἐπειδὴ πρὸ τούτου ἠγνόδι τὸ καλὸν καὶ πο-
γηρόν" οὕτω γὰρ οὐκ ἠγνόει, ὡς τὴν γυναῖκα πρὸς τὸν ὄφιν
διαλεγομένην εἰπεῖν, «Εἶπεν ὃ Θεός, οὐ φάγεσϑε ἀπ᾽ αὐτοῦ,
ἵνα μὴ ἀποϑάνητε»: ὥοτε ἤδει ὅτι ἡ τιμωρία ὁ ϑάνατος ἦν,
εἶ παραδῶσι τὴν ἐντολήν: ἀλλ᾽ ἐπειδὴ μετὰ τὴν τούτου ὀρῶ-
25 σι» καὶ τῆς ἄνωϑεν ἐγυμνώϑησαν δόξης, καὶ τῆς αἰοϑητῆς
γυμνώσεως πεῖραν
ἔλαδον, διὰ τοῦτο γνωστὸν αὐτὸ καλοῦ
καὶ πονηροῦ ὠνόμασεν, ἐπειδὴ περὶ αὐτό, ὡς ἂν εἴποι τις,
ἡ γυμνασία ἦν τῆς ὑπακοῆς καὶ τῆς παρακοῆς. ᾿Εμάϑετε τίνος
ἕνεκεν εἶπεν, ὅτι «Διηνοίχϑησαν αὐτῶν οἱ ὀφϑαλμοί, καὶ ἔ-
"“ΟΜΊΛΙΑ ΙΣΤ΄ ᾿ 437
πᾶντα τὰ ὁρατὰ πράγματα καὶ ἔπλασε καὶ αὐτὸν τὸν ἴδιον,

ἤθελε μὲ τὴν μικρὰν αὐτὴν ἐντολὴν νὰ φανερώσῃ τὴν κυ-
ριαρχίαν του ἐπάνω εἰς αὐτόν. Ὡσὰν ὁ φιλότιμος οἰκοδε-
σπότης, πού ἔχει παραχωρήσει εἰς κάποιον μεγάλην καὶ
θαυμαστὴν κατοικίαν διὰ νὰ τὴν ἀπολαύσῃ, δὲν ἐπιθυμεῖ
νὰ λαμθάνῃ τὴν πραγματικήν της ἀξίαν, ἀλλὰ ἕνα ἐλάχι-
στον μέρος αὐτῆς, ὥστε καὶ νὰ φυλάττῃ εἰς τὸν ἑαυτόν
του τὰ κυριαρχικά του δικαιώματα, καὶ ἐκεῖνος νὰ γνωρίζῃ
καλά, ὅτι δὲν εἶναι κυρίαρχος αὑτοῦ ποὺ κατέχει, ἀλλὰ
ἀπολαμβάνει καὶ τὸ χρησιμοποιεῖ κατὰ χάριν καὶ φιλοτι-
μίαν ἔτσι καὶ ὁ ἰδικὸς μας Κύριος, ἀφοῦ ἐνεπιστεύθη εἰς
τὸν ἄνθρωπον πάντα τὰ ὁρατὰ πράγματα, καὶ τοῦ ἐπέτρε-
ψε νὰ Ζῇ μέσα εἰς τὸν παράδεισον καὶ νὰ ἀπολαμθάνῃ ὅλα
τὰ ἀγαθά του, διὰ νὰ μὴ νομίσῃ, παρασυρθεὶς σιγὰ - σιγὰ
κατὰ τὴν διάνοιάν του, ὅτι ἐδημιου ργήθησα ν αὐτομά τως
ἐκεῖνα ποὺ ἔβλεπε, καὶ διὰ νὰ μὴ φαντασθ ῇ κάτι ὑπεράνω
τῆς ἀξίας του, προστάζει νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ τὸ ἕνα δένδρον,
ὁρίσας αὐστηρὰν τιμωρίαν, ἐὰν ἤθελε νὰ παραδιάσῃ τὴν
ἐντολήν, διὰ νὰ ἠμπορῇ νὰ γνωρίζῃ ὁ ἄνθρωπος, ὅτι εὑρί-
σκεται κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν τοῦ Κυρίου καὶ ὅτι ἐξ αἰτίας
τῆς φιλοτιμίας Αὐτοῦ συμμετέχε! εἰς τὰ ὑπόλοιπα δημιουρ-
γήματα. ᾿Επειδὴ ὅμως ὁ ᾿Αδάμ, ἀφοῦ ἔδειξε μεγάλην ἀ-
προσεξίαν, ὑπέπεσεν εἰς τὸ παράπτωμα αὐτὸ μαζὶ μὲ τὴν
γυναῖκα του ἐξ αἰτίας τῆς παραβάσεως τῆς δοθείσης ἐν-
τολῆς καὶ τῆς δρώσεως ἀπὸ τὸ δένδρον, διὰ τοῦτο ὠνόμα-
σε τὸ δένδρον αὐτὸ τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κα-
κοῦ. "Ὄχι ἐπειδὴ δὲν ἐγνώριζε τὸ καλὸν καὶ τὸ κακὸν πρὶν
ἀπὸ τὴν παράβασιν᾽ διότι τόσον καλὰ ἐγνώριζε, ὥστε ἡ
γυναῖκα, ὅταν ἐσυζητοῦσε μὲ τόν ὄφιν, εἶπε᾽ «Ὁ Θεὸς
εἶπε, νά μὴ φάγετε ἀπ᾿ αὐτό, διὰ νὰ μὴ ἀποθάνετε». Ὥστε
ἐγνώριζεν, ὅτι ὁ θάνατος θὰ εἶναι ἡ τιμωρία, ἐὰν παραθδοῦν
τὴν ἐντολήν. ᾿Επειδὴ ὅμως, μετὰ τὴν δρῶσιν ἀπὸ τὸ δὲν-
δρον, ἐγυμνώθησσν ἀπὸ τὴν θεϊκὴν δόξαν καὶ ἔλαβαν πεῖ-
ραν τῆς γυμνότητος τοῦ σώματός των, διὰ τοῦτο ὠνόμα-
σεν αὐτὸ τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ, ἐπειδὴ
γύρω ἀπὸ αὐτό, ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κανείς, ἐ-
438 ΙΩΑΝΝΟΥῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
γνῶσαν ὅτι γυμνοὶ ἦσαν»; "ἔγνωτε τίνος ἕνεκεν γνωστὸν. κα-

λοῦ καὶ πονηροῦ καλεῖται τὸ ξύλον; ᾿Εννόησον
γὰρ ὅσης αἰσχύ-
νης πλήρεις γεγόνασι λοιπόν, μετὰ τὴν τούτου δοῶσιν πα-
θαδάντες τὴν ἐντολὴν τοῦ Δεσπότου: «᾿Ερραψαν νὰρ φύλλα
5 συκῆς, καὶ ἐποίησαν ἑαυτοῖς περιζώματα». “Ὅρα ἀφ᾽ οἵας
δόξης εἰς οἵαν εὐτέλειαν κατηνέχϑησαν. Οἱ πρὸ τούτου καϑά-
περ ἐπίγειοι ἄγγελοι διάγοντες, τὴν ἀπὸ τῶν φύλλων σκέπην
ἑαυτοῖς ἐπινοοῦσι. Τοσοῦτόν ἔστιν ἁμαρτία κακόν. Οὐ μόνο»
γὰρ τῆς ἄνωϑεν εὐνοίας ἡμᾶς ἀφίστησιν, ἀλλὰ καὶ εἰς πολ-
10 λὴν ἡμᾶς αἰσχύνην καὶ ταπεινότητα κατάγει, καὶ τῶν ἤδη
ὑπηργμένων ἀγαϑῶν ἀποστερήσασα, πᾶσαν ἡμῶν ἀφαιρεῖται
τὴν παρρησίαν. ᾿Αλλ ἵνα μὴ δι’ ὅλου σκυϑρωπὸν ποιῶμεν
τὸν λόγον, τὴν ἁμαρτίαν περισιρέφοντες, τὴν ἀπὸ τῆς τοῦ
ξύλου ὄρώσεως καὶ τῆς παρακοῆς κπαταλαδούσης τὸν ἄνϑοω-
15 πον, φέρξ, εἰ δοκεῖ, ἀπὸ τοῦ ξύλου τούτου ἐφ᾽ ἕτερον μδτα-
γάγωμεν τὸν λόγον, ἀπὸ τοῦ ξύλου τούτου ἐπὶ τὸ ξύλον τοῦ
σταυροῦ, καὶ ἴδωμεν τίνα μὲν τοῦτο εἰσήγαγε τὰ κακά, τίνα
δὲ ἐκεῖνο προεξένησεν
τὰ ἀγαϑά' μᾶλλον δὲ οὐδὲ τὸ ξύλον
εἰσήγαγε τὰ »ακά, ἀλλ᾽ ἣ προαίρεσις ἡ ράϑυμος καὶ ἡ κα-
20 ταφρόνησις͵ ἣν περὶ τὴν ἐντολὴν ἐπεδείξατο. ᾿Εκεῖνο τὸ ξύ-
λον ϑάνατο» ἐπεισήγαγε" μετὰ γὰρ τὴν παράδασιν ὃ ϑάνατος
ἐπεισῆλθϑεν" ἀλλὰ τοῦτο τὴν ἀθανασίαν ἐχαρίσατο: ἐκεῖνο πα-
θαδείσου ἐξέδαλε, τοῦτο εἰς οὐρανοὺς ἡμᾶς ἀνήγαγεν" ἐκεῖνο
διὰ μίαν παράδασιν τοσαύτῃ τιμωρίᾳ ὑπεύϑυνον τὸν ᾿Αδὰμ
25 κατέστησε, τοῦτο τὰ μυρία ἡμῶν φορτία τῶν ἁμαρημάτων ἀ-
φαγίσαν, τὴν πρὸς τὸν Δεσπότην ἡμῶν παρρησίαν δεδώρηται.
Εἴδειτε ξύλου καὶ ξύλου διαφοράν; εἴδετε διαδόλου κακουρ»}-
αν, καὶ ἀνϑρώπου ρᾳϑυμίαν, καὶ Δεσπότου φιλανϑρωπίαν;
Καϑοπλίσωμεν τοίνυν, παρακαλῷ τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, ἔἕαν
ΟΜΊΙΛΙΑ ΙΣΤ ᾿ 439
πραγματοποιεῖτο ἡ ἄσκησις τῆς ὑπακοῆς καὶ τῆς παρακοῆς.

᾿Εμάθατε διὰ ποῖον λόγον εἶπεν, ὅτι «΄Ἥνοιξαν τὰ μάτια
των. καὶ ἀντελήφθησαν ὅτι ἤσαν γυμνοί»; ᾿Εγνωρίσατε
διατί ὀνομάζεται τὸ δένδρον τῆς γνώσεως τοῦ καλοῦ καὶ
τοῦ κακοῦ; ἱΚατανόησε λοιπόν, πόσον ἐγέμισαν ἀπὸ ἐν-
τροπὴν μετὰ τὴν δρῶσιν ἀπ᾿ αὐτό, ἀφοῦ παρέθησαν τὴν
ἐντολὴν τοῦ Κυρίου, διότι «Ἔρραψαν φύλλα συκιᾶς καὶ
ἔκαμαν διὰ τοὺς ἑαυτούς των ζώνας». Πρόσεχε ἀπὸ ποίαν
δόξαν, εἰς ποίαν ταπείνωσιν περιέπεσαν. ᾿᾽Εκεῖνοι ποὺ προ-
ηγουμένως ἐζοῦσαν καθὼς ἐπίγειοι ἄγγελοι, ἐπινοοῦν νὰ
σκεπάσουν μὲ τὰ φύλλα τοὺς ἑαυτούς των. Τόσον μέγα
κακὸν εἶναι ἡ ἁμαρτία. Δὲν μᾶς ἀπομακρύνει μόνον ἀπὸ
τὴν ἀγάπην τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ μᾶς ὀδηγεῖ καὶ εἰς μεγάλην
ἐντροπὴν καὶ ταπείνωσιν, καὶ μᾶς ἀφαιρεῖ ὅλην τὴν παρ-
ρησίαν, ἀφοῦ μᾶς στερήσῃ τὰ ὑπάρχοντα ἀγαθά. ᾿Αλλὰ
διὰ νὰ μὴ κάνωμεν τὸν λόγον ἐξ ὁλοκλήρου δυσάρεστον,
στριφογυρίζοντες τὸν λόγον γύρω ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, ἡ
ὁποία ἐκυρίευσε τὸν ἄνθρωπον ἐξ αἰτίας τῆς δρώσεως ἀπὸ
τὸ δένδρον καὶ τῆς παρακοῆς, ἐμπρὸς, ἐὰν θέλετε, νὰ
μεταφέρωμεν τόν λόγον ἀπὸ τὸ δένδρον αὐτὸ εἰς ἄλλο,
ἀπὸ τὸ δένδρον τῆς γνώσεως εἰς τὸ ξύλον τοῦ σταυροῦ
καὶ νὰ ἰδοῦμεν ποῖα κακὰ ἔφερε τὸ πρῶτον καὶ ποῖα ἀγα-
θά ἐπροξένησε τὸ ἄλλο᾽ μᾶλλον δὲ τὸ δένδρον δὲν ἔφερε
τὰ κακά, ἀλλὰ ἡ νωθρὰ προαίρεσις καὶ περιφρόνησιξ, τὴν
ὁποίαν ἔδειξαν οἱ ἄνθρωποι πρὸς τήν ἐντολὴν τοῦ Θεοῦ.
Ἐκεῖνο τὸ δένδρον ἔφερε τόν θάνατον, διότι μετὰ τὴν
παράθασιν εἰσῆλθεν εἰς τήν ζωὴν ὁ θάνατος᾽ τοῦτο ὅμως
ἐχάρισε τὴν ἀθανασίαν. ᾿Εκεῖνο μᾶς ἐδίωξεν ἀπὸ τὸν πα-
ράδεισον, τοῦτο μᾶς ἀνέθασεν εἰς τοὺς οὐρανούς. ᾿Εκεῖνο
ἔκαμε τὸν ᾿Αδὰμ ὑπεύθυνον τόσον μεγάλης τιμωρίας, ἐξ
αἰτίας μιᾶς παραβάσεωα, τοῦτο ἀφοῦ ἐξηφάνισς τὰ ἀμέτρη-
τα φορτία τῶν ἁμαρτημάτων, μᾶς ἐδώρησςε τὴν πρὸς τὸν
Κύριον παρρησίαν. Εἴδατε τὴν διαφορὰν μεταξὺ τοῦ δὲν-
δρου τῆς γνώσεως καὶ τοῦ σταυροῦ; Εἴδατε τὴν κακουρ-
γίαν τοῦ διαδόλου, τὴν ἀδιαφορίαν τοῦ ἀνθρώπου καὶ τὴν
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ; Ας ὁπλίσωμεν λοιπὸν καλῶς
τοὺς τῷ ὅπλῳ τοῦ ζωοποιοῦ τούτου ξύλου, καὶ νεκρώσωμεν

τὰ ψυχοφϑόρα πάϑῃ τῇ τούτου δυνάμει, καϑὼς καὶ ὃ ἀπόσιο-
λος Παῦλος οὕτω πώς φησιν: «Οἱ δὲ τοῦ Χριστοῦ, τὴν σάρκα
ἐσταύρωσαν σὺν τοῖς παϑήμασι καὶ ταῖς ἐπιϑυμίαις». “Ὃ δὲ
5 λέγει τοιοῦτόν ἐστιν! οἵ ὁλικῶς ἀναϑέντες ἑαυτοὺς τῷ Χοι-
σιῷ, ἀπενέκρωσαν πᾶσαν ἐπιϑυμίαν ἄτοπον ἐπιγινομένην τῇ
σαρκί, πρὸς τὸ λυμήνασϑαι πάσας τὰς τῆς ψυχῆς ἐνεργείας.
Τούτοις οὖν καὶ ἡμεῖς κατακολουϑοῦντες, ἀνενέργητα ἡμῶν
κατασκευάσωμεν τὰ μέλη πρὸς τὴν τυραννίδα τὴν ἐκ διαθολι-
10 κῆς ἐνεργείας ἡμῖν ἐπανισταμένην, ἵνα καὶ ἐν τῷ παρὄντι
δίῳ ἀταράχως διαπλεύσωμεν τὸ ξαλῶδες τοῦτο καὶ ἐπικίνδυ-
γον πέλαγος, καὶ εἰς τοὺς γαληνοὺς λιμένας καταντήσαντες
τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας, ἐπιτυχεῖν ἀξιωϑῶμεν τῶν ἐπηγ-
γελμένων ἀγαϑῶν τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν, ἐν Χοιστῷ ᾿Ιησοῦ
156. τῷ Κυρίῳ ἡμῶν, ᾧ ἡ δόξα σὺν τῷ Πατρὶ καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύ-
ματι, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
9. Γαλ. 5. 24.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΣΤ΄ 441
τοὺς ἑαυτούς μας, παρακαλῶ τὴν ἀγάπην σας, μὲ τὸ ὅπλον

τοῦ Ζωοποιοῦ αὐτοῦ ξύλου καὶ ἂς νεκρώσωμεν τὰ πάθη,
ποὺ καταστρέφουν τὴν ψυχήν μας, μὲ τὴν δύναμιν αὐτοῦ,
καθὼς καὶ ὁ ἀπόστολος Παῦλος ἔτσι περίπου λέγει «Ὅ-
σοι δὲ ἀνήκουν πράγματι εἰς τὸν Χριστὸν, ἐνέκρωσαν τὸν
σαρκικὸν ἄνθρωπον μὲ τὰ πάθη καὶ τὰς ἐπιθυμίας του».
Ἐκεῖνο ποὺ ἐννοεῖ εἶναι τὸ ἐξῆς᾽ ὅσοι ἀφιὲρωσαν ἐξ ὁλο-
κλήρου τοὺς ἑαυτούς των εἰς τὸν Χριστὸν, ἐνέκρωσαν
τελείως κάθε κακὴν ἐπιθυμίίαν, ποὺ ἐγεννᾶτο εἰς τὴν σάρ-
κα, διὰ νὰ καταστρέψῃ ὅλας τὰς ἐνεργείας τῆς ψυχῆς.
᾿Ακολουθοῦντες λοιπὸν καὶ ἡμεῖς τὸ παράδειγμά των, ἂς
καταστήσωμεν τὰ μέλη μας ἀδρανῆ πρὸς τὴν τυραννίαν
τῆς διαβολικῆς ἐνεργείας, ποὺ ἐπαναστατεῖ ἐναντίον μας,
ὥστε καὶ εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν νὰ διαπλεύσωμεν μὲ ά-
σφάλειαν τὸ τρικυμιῶδες καὶ ἐπικίνδυνον πέλαγος καί,
ἀφοῦ φθάσωμεν εἰς τὰ γαλήνια λιμάνια τής φιλανθρωπίας
τοῦ Θεοῦ, νὰ ἀξιωθοῦμεν νὰ ἐπιτύχωμεν τὰ ἀγαθά, ποὺ
ἔχει ὑποσχεθῆ ὁ Θεὸς εἰς αὐτούς ποὺ τὸν ἀγαποῦν, μὲ
τὴν δύναμιν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μέ τὸν
ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα καὶ τὸ ἍΔΜγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ
δόξα, τώρα καὶ πάντοτε καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων.
᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ [ἰΖ΄
(Γεν. 3, 8 - 19)
«Καὶ ἤκουσαν τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦν-

τος ἔν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν».
5 1. Ἱκανῶς, οἶμαι, κατὰ δύναμιν τὴν ἡμετέραν πρῴην
τὴν διὰ τοῦ ξύλου ἑρμηνείαν διεξήλθομεν», διδάξαντες τὴν
ὑμετέραν ἀγάπην, τίνος ἕνεκεν γνωστὸν καλοῦ. καὶ πονηροῦ
αὐτὸ ἐκάλεσεν ἡ ϑεία Γραφή" διὸ δούλομαι σήμερον τοῖς ἕἐ-
ξῆς ἐπεξελϑεῖν, ἵνα μάϑητε τοῦ Θεοῦ τὴν ἄφατον φιλανϑρω-
10 πίαν, καὶ ὅσῃ κέχρηται συγκαταδάσει διὰ τὴν περὶ τὸ γένος
τὸ ἡμέτερον κηδεμονίαν. Πάντα γὰρ ἐποίησε καὶ ἔπραγμα-
τεύσατο, ὥστε τὸ ζῶον τοῦτο τὸ λογιπὸν τὸ ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουρ-
γηϑὲν ἐν πάσῃ τιμῇ τυγχάνειν, καὶ κατὰ μηδὲν ἐλαιτοῦσϑαι
τῆς τῶν ἀγγέλων διαγωγῆς, ἀλλὰ καὶ ἐν σώματι τὴν ἐκείνων
15 ἀπάϑειαν κεκτῆσϑαι. ᾿Επειδὴ δὲ διὰ ρᾳϑυμίαν εἶδε παραδά»-
τας ἀμροτέρους τὰ ὑπ᾽ αὐτοῦ προοτεταγμένα, καὶ ταῦτα προ-
αναστεδίλαντος αὐτοῦ διὰ τῆς ἀπειλῆς, καὶ ἀσφαλεστέρους ἐρ-
γασαμέγου, οὐδὲ οὕτοςς ἵσταται τῆς φιλανϑοωπίας τῆς ἕαυ-
τοῦ, ἀλλὰ τὴν οἰκείαν ἀγαϑότητα μιμούμενος, καϑάπερ πατὴρ
20 φιλόστοογος τὸν ἑαυτοῦ παῖδα δοῶν διὰ οᾳϑυμίαν ἀνάξια τῆς
ἑαυτοῦ εὐγενείας διαπραττόμενον, καὶ ἀπὸ τῇς ἀνωτάτω τι-
μῆς εἰς ἐσχάτην εὐτέλειαν κατενεχϑέντα, τοῖς πατρικοῖς σπλάγ.-
χνοις διαϑερμαινόμενος, οὐδὲ οὕτως αὐτὸν περιιδεῖν ἀνέχε-
ται, ἀλλὰ πάλιν τὰ παρ᾽ ξαυτοῦ ἐπιδείκνυται, δουλόμενος κα-
25 τὰ μικρὸν τῆς εὐτελείας ἐκείνης ἀπαλλάξαι, καὶ εἰς τὴν ἀρ-
χαίαν ἀναγαγεῖν τιμήν. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ὃ ἀγαϑὸς
Θεὸς οἰκτείρας τὸν ἄνϑρωπον τῆς ἐπιδουλῆς, ἧς ὑπέμεινε
ΟΜΙΛΙΛΑ ΙΖ΄
(Γεν. 3,8 - 19)
«Καὶ ἤκουσαν τὴν φωνὴν τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ,

ποὺ ἐπεριπατοῦσεν εἰς τὸν παράδεισον κατὰ τὸ
δειλινὸν».
1. Νομίζω, ὅτι ἀνεπτύξαμεν ἱκανοποιητικά, κατὰ τὴν δύ-
ναμίν μας, τὴν ἑρμηνείαν τοῦ δένδρου εἰς τὴν προηγου-
μένην ὁμιλίαν, διδάξαντες τὴν ἀγάπην σας, διά ποῖον λό-
γον ὠνόμασεν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ αὐτὸ δένδρον τῆς γνώσεως
τοῦ καλοῦ καὶ τοῦ κακοῦ. Διὰ τοῦτο ἐπιθυμῶ νὰ ἀσχολη-
θῶ σήμερον μὲ τὰ ἑπόμενα, διὰ νὰ μάθετε τὴν ἀνείπωτον
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ καὶ πόσην συγκατάθασιν ἔδειξε
διὰ τὴν φροντίδα τοῦ ἰδικοῦ μας γένους. Διότι ἔπραξε τὰ
πάντα καὶ ἐφρόντισεν, ὥστε τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον, ποὺ
ἐδημιουργήθη ἀπ᾿ αὐτόν, νὰ ἀπολαμθάνῃ κάθε τιμὴν καὶ
ἡ Ζωή του νὰ μὴ εἶναι καθόλου κατωτὲρα ἀπὸ τὴν ζωὴν
τῶν ἀγγέλων, ἀλλὰ καὶ νὰ ἔχῃ ἀποκτήσει τὴν ἀπάθειαν
ἐκείνων, μολονότι φέρει σῶμα. “Ὅταν εἶδε νὰ παραθαί-
νουν καὶ οἱ δύο ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας τῶν τὴν ἐντολήν
του, ἔστω καὶ ἂν τούς παρημπόδισεν ἐκ τῶν προτέρων μὲ
τὴν ἀπειλὴν καὶ τούς ἔκαμε περισσότερον ἀσφαλεῖς, οὔτε
ἔτσι ἐσταμάτησε τὴν φιλανθρωπίαν του ἀλλὰ ἐνεργῶν
κατὰ μίμησιν τῆς ἀγάπης του, ὅπως ἀκριδῶς ὁ φιλόστορ-
γος πατέρας ποὺ θλέπει τὸ παιδί του νὰ πράττῃ ἔργα ἀνά-
ξια τῆς εὐγενοῦς καταγωγῆς του καὶ νὰ ἔχῃ πέσει ἀπὸ τὴν
ὑψίστην τιμὴν εἰς τὴν ἐσχάτην ταπείνωσιν, φλογιζόμενος
εἰς τὰ πατρικά του σπλάγχνα, δὲν ἀνέχεται νὰ τὸν παρα-
τηρῇ εἰς αὐτὴν τὴν κατάστασιν᾽ ἐπιδεικνύει πάλιν τἀ ἀγα-
θὰ ποὺ προέρχοντσι ἀπ᾿ αὐτόν, ἐπειδὴ ἐπιθυμεῖ νὰ τὸν
ἀπαλλάξῃ σιγὰ - σιγὰ ἀπὸ τὴν ταπείνωσιν ἐκείνην καὶ νὰ
τὸν ἐπαναφέρῃ εἰς τὴν πρώτην τιμήν. Κατὰ τὸν ἴδιον τρό-
πον καὶ ὁ πανάγαθος Θεὸς, ἀφοῦ ἐλυπήθη τὸν ἄνθρωπον
444 ΙζώανΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
συναπατηϑεὶς τῇ γυναικί, καὶ δεξάμενος τὴν τοῦ διαδόλου

συμδουλὴν τὴν διὰ τοῦ ὄφεως, καϑάπερ ἰατρὸς πρὸς ἄροω-
στοῦντα καὶ κάμνοντα καὶ κείμενον, καὶ δεόμενον πολλῆς τῆς
ϑεραπείας καὶ τῶν τοῦ ἰαιροῦ χειρῶν, παραγίνεται εὐθέως
πρὸς αὖτόν. ᾿4λλ᾽ ἵνα καὶ ἐξ αὐτῶν τῶν ρημάτων μάϑητε
τὴν ἄφατον τοῦ Θεοῦ συγκατάδασιν, ἀναγκαῖον ἀκοῦσαι τῶν
ἀνεγνωσμένων. «Καὶ ἤκουσα»», φησί, τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ
Θεοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκού-
ὄησαν ὅ τε ᾿Αδὰμ καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου
10 ἐν μέσῳ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου». Μὴ ἁπλῶς παραδράμω-
μεν, ἀγαπηταί, τὰ εἰρημένα παρὰ τῆς ϑείας Γραφῆς, μηδὲ
ταῖς λέξεσιν ἐναπομείνωμεν, ἀλλ᾽ ἐννοῶμεν, ὅτι διὰ τὴν ἄ-
)» ἡμετέραν
σϑένειαν τὴν ἡμιετέ ἢἡ ταπεινότης
ἦ τῶν
ὧν λέξ ἐὼν ἔγκειται,
ἔ
ζ
(αἱ ϑεοπρεπῶς ἅπαντα γίνεται
" ϑε - «,
διὰ τὴν σωτηρίαν τὴν ἦμε-
7 ὃ ὰ Ν, ᾽ὔ Α δ
15 τέρα». Εἰπὲ γάρ μοι, εἶ δουληϑείημεν τῇ προφορᾷ τῶν ρη-

μάτων κατακολουϑῆσαι, καὶ μὴ ϑεοπρεπῶς ἐκλαδεῖν τὰ λεγό-
μενα, πῶς οὐ πολλὰ ἕψεται τὰ ἄτοπα; ᾿Ιδοὺ γὰρ ἐξ αὐτοῦ
τοῦ προοιμίου τῶν ἀνεγνωσμένων σκοπήσωμεν. «Καὶ ἤκου-
σαν», φησί, ,
«τἧς φωνῆς
- -.
Κυρίου
Σ᾿ 7
τοῦ Θεοῦ
φρ --
περιπατοῦντος
τ-
ἐν
20 τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκρύδησαν»». ΤΊ λέγεις; ὁ Θε-
ὃς περιπατεῖ; καὶ πόδας αὐτῷ περιάψομεν; καὶ οὐδὲν ὑφη}ὸν
ἐκ τούτου ἐνγοήσομεν; Οὐ περιπατεῖ ὃ Θεός: μὴ γένοιτο, [ὥς
"ἀρ ἄν,
ΜΡ »
ὅς πανταχοῦ - παρὼν
ν
καὶ ᾿ τὰ᾿ πάντα
΄
πληρῶν;
-
οὗ- ὃ- οὖρα-
-
νὸς ϑρόνος͵ ἡ δὲ γῇ ὑποπόδιον, οὗτος τῷ παραδείσῳ ἐωπεριέ-

25 χεται; Καὶ
τίς ταῦτα ἂν εἴποι τῶν νοῦν ἐχόντων; Τί οὖν
ἔστι τό, «“ ἤχουσαν τῆς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦν-
τος ὃν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν»; Αἴσϑησιν αὐτοῖς ταύτην
ἡδουλήϑη παρασχεῖν, ἵνα εἰς ἀγωνίαν αὐτοὺς ἐμδάλῃ" ὃ δὴ
ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ΄. 445
τῆς ἐπιδουλῆς, τὴν ὁποίαν ὑπέμεινεν ἀπατηθεὶς μαζὶ μὲ

τὴν γυναῖκα του καὶ ἀφοῦ ἐδέχθη τὴν συμβουλὴν τοῦ δια-
βόλου διὰ μέσου τοῦ ὄφεως, ἔσπευσεν ἀμέσως πρὸς αὐ-
τόν, ὅπως σπεύδει ὁ ἰατρὸς πρὸς ἀσθενῆ καταθεθλημένον
καὶ κατάκοιτον καὶ ποὺ ἔχει ἀνάγκην μεγάλην ἀπὸ θερα-
πείαν καὶ βοήθειαν ἰατροῦ. ᾿Αλλὰ καὶ διὰ νὰ μάθετε ἀπὸ τὰ
ἴδια τὰ λόγια τῆς Γραφῆς τὴν ἀνέκφραστον συγκατάθασιν
τοῦ Θεοῦ, εἶναι ἀνάγκη νὰ ἀκούσωμεν αὐτά, ποὺ ἀνεγνώ-
σθησαν. «Καὶ ἤκουσαν, λέγει ἡ Γραφή, τὴν φωνὴν τοῦ Κυ-
ρίου τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπεριπατοῦσεν εἰς τὸν παράδεισον κα-
τὰ τὸ δειλινὸν, καὶ ἐκρύθησαν καὶ ὁ ᾿Αδὰμ καὶ ἡ γυναῖκα
του ἀπὸ τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου ἀνάμεσα εἰς τὰ δένδρα
τοῦ παραδείσου». Ας μὴ παρατρέξωμεν ἁπλᾶ, ἀγαπητοί,
αὐτὰ ποὺ λέγει ἡ ᾿Αγία Γραφή, οὔτε νὰ προσκολληθοῦμεν
εἰς τάς λέξεις, ἀλλ᾽ ἂς κατανοήσωμεν, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς
ἰδικῆς μας ἀτελείας ὑπάρχουν αἱ ἁπλοϊκαὶ ἐκφράσεις καὶ
ὅτι ὅλα γίνονται θεοπρεπῶς διὰ τὴν σωτηρίαν μας. Διότι
εἰπέ μου, ἐὰν θὰ θελήσωμεν νὰ περιορισθοῦμεν εἰς τὴν
μορφὴν τῶν λέξεων καὶ δὲν ἑρμηνεύσωμεν τἀ λεγόμενα
κατὰ θεοπρεπῆ τρόπον, πῶς δὲν θὰ ἀκολουθήσουν πολλὰ
παράδοξα; ᾿Ιδοὺ λοιπόν, ἂς ἐξετάσωμεν τοῦτο ἀπὸ τὸν
πρόλογον τοῦ ἀναγνώσματος. «Καὶ ἤκουσαν, λέγει ἡ Γρα-
φή, τὴν φωνὴν τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπεριπατοῦσεν
εἰς τὸν παράδεισον κατὰ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκρύθησαν». Τί
λέγεις; Περιπατεῖ ὁ Θεός; θὰ ἀποδώσωμεν εἰς αὐτὸν καὶ
πόδια; καὶ δὲν θὰ ἐννοήσωμεν ἀπ᾽ αὐτὸ τίποτε τὸ ὑψηλόν;
Δὲν περιπατεῖ ὁ Θεός μὴ γένοιτο νὰ εἰποῦμεν κάτι τέτοιο.
Διὸτι πῶς ϑὰ ἦτο δυνατὸν νὰ περιπατῇ ἐκεῖνος, ποὺ εἶναι
πανταχοῦ παρὼν καὶ γεμίζει ὅλον τὸ σύμπαν; ἐκεῖνος,
ποὺ ἔχει θρόνον τὸν οὐρανὸν καὶ ὑποπόδιον τὴν γῆν, αὐ-
τὸς περιέχεται μέσα εἰς τὸν παράδεισον; Καὶ ποῖος ἀπὸ
τοὺς λογικοὺς ἀνθρώπους θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ αὐτά;
Τί σημαίνει λοιπὸν τό, «Ἤκουσαν τὴν φωνὴν Κυρίου τοῦ
Θεοῦ, ποὺ ἐπεριπατοῦσεν εἰς τὸν παράδεισον κατὰ τὸ
δειλινόν»; ᾿Ηθέλησε νὰ δώσῃ εἰς αὐτοὺς τέτοιαν αἴσθησιν,
ὥστε νὰ τοὺς θδάλῃ εἰς ἀγωνίαν πρᾶγμσ τὸ ὁποῖον καὶ
446 ΙἸΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
καὶ γέγονε, Τοσαύτην γὰρ ἔσχον τὴν αἴσϑησιν, ὡς τοῦ. Θεοῦ

παραγενομένου κούπτιεσϑαι ἐπιχειρεῖν. ᾽᾿Επεισῆλϑε γὰρ ἡ ἀ-
μαρτία »αὶ ἡ παράθασις, καὶ κατεσπεδάσϑη αὐτοῖς ἡ αἰσχύνη.
Ὃ γὰρ ἀδέκαστος δικαστής, τὸ συνειδὸς λέγω, κατεξανιστά-
μενος λαμπρᾷ τῇ φωνῇ ἐδόα, καὶ κατηγόρει καὶ ἐδείκνυ, καὶ
ὡσανεὶ πρὸ τῶν ὀφϑαλμῶν ὑπέγραφεν αὐτοῖς τῶν ἅμαρτη-
μάτων τὸ μέγεϑος. Διὰ τοῦτο γὰρ ὁ φιλάνϑρωπος Δεσπότης
ἄνωϑεν καὶ ἐπ ποοοιμίων διαπλάττων τὸν ἄνϑοωπον, τὸ συν-
διδὸς αὐτῷ ἐνέϑετο κατήγορον ἀδιάλειπτον, παραλογισϑῆναι
10 μὴ δυνάμενον, μηδὲ ἀπάτην ὑπομεῖναί ποτε. ᾿Αλλὰ κἂν πάν.
τας ἀνϑοώπους λαόδεῖν τις δυνηϑείη τὴν ἁμαρτίαν ἐργασάμε-
γος, καὶ τὴν ἄτοπον πρᾶξιν ἐπιτελέσας, ἐκεῖνον τὸν κατήγο-
ρον λαϑεῖν οὐ δύναται, ἀλλὰ περιέρχεται διηνεκῶς αὐτὸν ἔν-
δον ἔχων ἐνοχλοῦντα, καταξαίγοντα, μαστίζοντα, οὐδέποτε ἢ-
15 ϑεμοῦντα, ἀλλὰ καὶ ἐν οἰκίᾳ, καὶ ἐν ἀγορᾷ, καὶ ἐν συλλόγοις,
καὶ ἐν τραπέζῃ, καὶ καϑεύδοντι, καὶ διανισταιένῳ ἐπιτιϑέμε-

γον, καὶ δίκην ἀπαιτοῦντα τῶν πεπλημμελημέγων, καὶ ὑπ᾽ ὅ-
ψιν ἄγοντα καὶ τῶν ἡμαρτημένων τὴν ἀτοπίαν, καὶ τὴν ἑπομέ-
»ην αὐτῷ κόλασιν, καὶ καϑάπερ ἰατρὸς ἄριστος οὐ παύεται
20 τὰ παρ᾽ ξαυτοῦ φάρμακα ἐπιτιϑείς" κἂν ἴδῃ διαπρουόμενον,
οὐδὲ οὕτως ἀφίσταται, ἀλλὰ διηνεκῇ τὴν ἐπιμέλειαν ποιεῖται.

3. Τοῦτο γὰρ αὐτοῦ ἔργον, ἀδιάλειπτον ὑπόμνησιν εἶσή-
γειν, καὶ μὴ ουγχωρεῖν αὐτῷ λήϑην ποτὲ ποιήσασϑαι τῶν εἰο-
γασμένων, ἀλλ᾽ ὑπ᾽ ὄψιν αὐτῷ τιϑέναι, ἵνα κἂν ταύτῃ ὄπνῃ-
25 θοτέρους ἡμᾶς ἐργάσηται πρὸς τὸ τοῖς αὐτοῖς περιπεσεῖν, Εἰ
γὰρ καὶ τὴν ἐντεῦϑεν ἔχοντες συμμαχίαν, καὶ τὴν ἀπὸ τοῦ
συνειδότος δοήϑειαν, καὶ τὸν σφοδρὸν τοῦτον κατήγορον ἐπι-
ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ’ 447
ἔγινε. Εἶχαν λοιπόν τόσον ἀνεπτυγμένην τὴν αἴσθησιν αὖ-

τήν, ὥστε ἐπιχειροῦν νὰ κρυφθοῦν μόλις ὁ Θεὸς ἤλθε
κοντὰ εἰς αὐτούς. Τοῦτο συμθαίνει, διότι εἰσῆλθεν εἰς τὴν
Ζωήν των ἡ ἁμαρτία καὶ ἡ παράβασις, καὶ ἐδιείσδυσεν εἰς
αὐτοὺς ἡ ἐντροπή. Ὁ ἀδέκαστος θέθαια δικαστής, ἐννοῶ
τὴν συνείδησιν, ὅταν ἐπανεστάτησεν ἐναντίον των, ἐφώ-
ναζε δυνατὰ μὲ καθαρὰν φωνὴν καὶ ἑκατηγοροῦσεν αὐτοὺς
καὶ τοὺς ἔδειχνεν, καὶ ὑπογράμμιζεν εἰς αὐτοὺς τὸ μέγε-
θος τῶν ἁμαρτημάτων, ὡσὰν νὰ ἦσαν ἐνώπιόν των. Διὰ
τοῦτο λοιπόν ὁ φιλάνθρωπος Κύριος, ὅταν ἐδημιουργοῦ-
σε τὸν ἄνθρωπον, ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐτοποθέτησε μέσα του
τὴν συνείδησιν νὰ εἶναι διαρκὴς κατήγορος, διὰ νὰ μὴ
ἠμπορῇ νὰ σφάλῃ, οὔτε νὰ ἐξαπατηθῇ ποτέ. ᾿Αλλὰ καὶ ἂν
ἀκόμη θὰ κατορθώσῃ κάποιος, ποὺ διέπραξε τὴν ἁμαρτίαν
καὶ ἔκαμε τὴν παράλογον πρᾶξιν, νὰ διαφύγῃ τὴν προσο-
χὴν ὅλων τῶν ἀνθρώπων, δὲν ἠμπορεῖ νά διαφύγῃ τὴν
προσοχὴν τοῦ κατηγόρου ἐκείνου, ἀλλὰ περιφέρεται, ἔ-
χων συνεχῶς αὐτὸν μέσα του νὰ τὸν ἐνοχλῇ, νὰ τὸν σπα-
ράσσῃ, νὰ τὸν μαστιγώνῃ, ποτὲ νὰ μὴ ἡσυχάζῃ, ἀλλὰ καὶ
εἰς τὸ σπίτι, καὶ εἰς τὴν ἀγοράν, καὶ εἰς τὰς συγκεντρώ-
σεις, καὶ ὅταν τρώγῃ, καὶ ὅταν κοιμᾶται, καὶ ὅταν σηκώνε-
ται νὰ τοῦ ἐπιτίθεται, καὶ νὰ ἀπαιτῇ τὴν τιμωρίαν τῶν σφαλ-
μάτων ποὺ ἔχει διαπράξει, καὶ νὰ θέτῃ ὑπ᾽ ὄψιν του καὶ
τῶν σφαλμάτων τὸν παραλογισμὸν καὶ τὴν τιμωρίαν, ποὐ
ἀκολουθεῖ δι᾽ αὐτόν, καὶ ὠσὰν ἰατρὸς ἄριστος δὲν σταμα-
τᾷ νὰ ἐπιθέτῃ τὰ φάρμακά του᾿ καὶ ἄν θὰ διαπιστώσῃ ὅτι
τὸν ἀποκρούει, οὔτε τότε ὀπομακρύνεται, ἀλλὰ τὸν φρον-
τίζει συνεχῶς.
2. Αὐτὸ λοιπόν εἶναι τὸ ἔργον τῆς συνειδήσεως, δη-
λαδὴ νὰ ὑπενθυμίζῃ συνεχῶς καὶ νὰ μὴ ἐπιτρέπῃ ποτὲ εἰς
τὸν ἄνθρωπον νὰ λησμονήσῃ αὐτά, ποὺ ἔχει πράξει, ἀλλὰ
νὰ τὰ θέτῃ ὑπ᾽ ὄψιν αὐτοῦ, ὥστε νὰ μᾶς κάμῃ περισσότε-
ρον ὀκνηροὺς εἰς τὸ νὰ ἐπαναλαμβθάνωμεν τὰ αὐτὰ σφάλ-
ματα, ἔστω καὶ μὲ αὐτὸν τὸν τρόπον. Αν καὶ ἀπό. τὴν
πλευρὰν αὐτὴν ἔχωμεν τὴν συμμαχίαν καὶ τὴν θδοήθειαν
τῆς συνειδήσεως, καὶ τὸν φοθδερὸν αὐτὸν κατήγορον νὰ
κείμενον, καὶ παστίζογτα ἡμῶν τὸ συνειδός, καὶ καταξαίνοντα

τὴ» καρδίαν, καὶ δημίου παντὸς δαούτερον ἐπικείμενον, οὐδὲ
οὕτως οἱ πολλοὶ τῆς ρᾳϑυμίας περιγινόμεϑα' εἴ πὴ ταύτην
εἴχοιιεν τὴν ὀοήϑειαν, ποῦ οὖκ ἂν ταχέως ἐξωκείλαμεν; Διά
τοι τοῦτο καὶ ὁ πρωτόπλαστος νῦν αἴσϑησιν λαδὼν τοιαύτην,
καὶ τὴν παρουσίαν τοῦ Δεσπότον ἐννοήσας, εὐθέως κούπεται.
Τίνος ἕνεκεν, εἶπέ κοι; ᾿Επειδὴ ἑώρα σφοδοὸν αὐτῷ τὸν κα-
τήγορον ἐφεστῶτα, τὸ συνειδὸς λέγω. Οὐδένα γὰρ ἕτερον εἷ-
χε τὸν διελέγχοντα καὶ μάρτυρα ὄντα τῶν ἐπιαισμένων, ἀλλ᾽
το ἐκεῖνον μόνον, ὃν ἔνδοϑεν περιέφερεν. "ἄλλως δὲ μετὰ τῆς
τοῦ συνειδότος κατηγορίας καὶ ἡ ἀφαίρεσις τῆς δόξης τῆς

πρότερον αὐτοὺς καϑάπεο ἱμάτιον λαμπρὸν περιστελλούσης ἔ-
δίδασκπεν αὐτοὺς διὰ τῆς γυμνότητος τῆς ἁμαρτίας ἧς εἶργό-
σαντο τὸ μέγεϑος, ᾿Επεὶ οὖν μετὰ τὴν ἁμαρτίαν ἐκείνην τὴν
15 χαλεπὴν αἰσχύνῃ περιεδλήϑησαν κρύπτεσθαι ἐπεχείρουν. «Ἢ-
κουσαν γάρ», φησί, «τἧς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦν-
τὸς ἐν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν, καὶ ἐκούδησαν ὅ τε ᾿Αδὰμ
καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἐν μέσῳ
τοῦ παραδείσου». Οὐδὲν ἁμαρτίας χεῖρον, ἀγαπητέ: αὕτη γὰρ
20 ἐπεισελθοῦσα οὐ μόνον αἰσχύνης ἡμᾶς πληροῖ, ἀλλὰ καὶ ἀνοή-
τοὺς ἐργάζεται τοὺς πρότερον συνετούς, καὶ σοφίας πολλῆς
πεπληρωμέγους. ᾿Εννόησον γάρ μοι πόσῃ τῇ ἀνοίᾳ λοιπὸν
κέχρηται ὁ τοσαύτης μετέχων σοφίας πρὸ τούτου, ὁ διὰ τῶν
πραγμάτων ἡμῖν τὴν παρασχεϑεῖσαν αὐτῷ σοφίαν ἐπιδεικνύ-
25 μενος, ὁ τοιαῦτα προφητεύσας. «᾿Α πούσας», φησί, ««:ἧς φωνῆς
Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος ἐν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλι-
νον, ἐκούδη αὐτὸς καὶ ἡ γυνὴ αὐτοῦ ἀπὸ προσώπου Κυρίου τοῖ:
Θεοῦ ἐν μέσῳ τοῦ ξύλου τοῦ παραδείσου». Πόσης οὖκ ἂν εἴη
τοῦτο ἀνοίας, τὸν Θεὸν τὸν πανταχοῦ παρόντα, τὸν δημιουργόν,
σπα-
ἐπιτίθεται καὶ νὰ μαστιγώνῃ τὴν συναίσθησιν καὶ νὰ
ράσσῃ τὴν καρδίαν μας, καὶ νὰ ἐπιτίθεται σκληρότερον
ότεροι
ἀπὸ κάθε δήμιον, οὔτε ἔτσι καταβάλλομεν οἱ περισσ
τὴν ἀδιαφορίαν. ἀν δὲν εἴχαμε ν τὴν βοήθει αν αὑτήν,
Διὰ τοῦτο θε-
ποῦ δὲν θὰ εἴχαμεν γρήγορα παρασυρθῆ;
βαίως καὶ ὁ πρωτόπλαστος ἀμέσως Κρύπτεται, ὅταν ἔλαθε
τέτοιαν αἴσθησιν καὶ ἀντελήφθη τὴν παρουσίαν τοῦ Κυ-
ρίου. Εἰπέ μου, διὰ ποῖον λόγον κρύπτεται; ᾿Επειδὴ ἔδλεπε
τόν φοδερὸν κατήγορον, ἐννοῶ τὴν συνείδησιν, νὰ παρί-
σταται καὶ νὰ ἐλέγχῃ αὐτόν. Διότι δὲν εἶχε κανένα ἄλ-
λον νὰ τὸν ἐλέγχῃ καὶ νὰ εἶναι μάρτυς τῶν σφαλμάτων
του, παρὰ μόνον ἐκεῖνον, τὸν ὁποῖον ἔφερε μέσα του.
καὶ
"Ἄλλωστε μαζὶ μὲ τὴν κατηγορίαν τῆς συνειδήσεως
ἡ ἀφαίρεσις τῆς δόξης, ἡ ὁποία περιέβαλλεν αὐτούς προη-
γουμένως ὡσὰν λαμπρὸν ἔνδυμα, ἐδίδασκεν αὐτοὺς διὰ
τῆς γυμνότητος τὸ μέγεθος τῆς ἁμαρτίας, τὴν ὁποίαν εἶ-
χαν διαπράξει. ᾿Ἐπειδὴ λοιπὸν μετὰ τὴν φοθερὰν ἐκείνην
ἁμαρτίαν περιεθδλήθησαν μὲ ἐντροπήν, ἐπροσπαθοῦσαν νὰ
κρυφθοῦν. «ΓἬκουσαν, λέγει ἡ Γραφή, τὴν φωνὴν Κυρίου
τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπεριπατοῦσεν εἰς τὸν παράδεισον κατὰ τὸ
δειλινόν, καὶ ἐκρύθησαν καὶ ὁ ᾿Αδὰμ καὶ ἡ γυναῖκα του
ἀπὸ τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ἀνάμεσα εἰς τὰ
δένδρα τοῦ παραδείσου». Τίποτε δὲν εἶναι χειρότερον ἀπὸ
τὴν ἁμαρτίαν, ἀγαπητέ᾽ διότι, ὅταν αὑτὴ εἰσέλθῃ εἰς τὴν
ζωήν μας, ὄχι μόνον μᾶς γεμίζει ἀπὸ ἐντροπήν, ἀλλὰ κά-
μνει καὶ ἀνοήτους ἐκείνους, ποὺ προηγουμένως ἦσαν συνε-
τοὶ καὶ πλήρεις μεγάλης σοφίας. Κατανόησε λοιπόν, πα-
ρακαλῶ, μὲ πόσην ἀνοησίαν συμπεριφέρεται εἰς τὸ ἑξῆς
αὐτὸς ποὺ εἶχε πρὶν τόσην σοφίαν, αὐτὸς ποὺ μὲ τὰ πρά-
γματα ἐπέδειξεν εἰς ἡμᾶς τὴν σοφίαν, ποὐ τοῦ ἐδόθη, καὶ
ποὺ ἐπροφήτευσε τόσον μεγάλα πράγματα. «Ὅταν ἤκου-
σε, λέγει, τὴν φωνὴν τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ, ποὺ ἐπεριπα-
τοῦσεν εἰς τὸν παράδεισον κατά τὸ δειλινόν, ἐκρύθη αὐὖ-
τὸς καὶ ἡ γυναῖκα του ἀπὸ τὴν παρουσίαν τοῦ Κυρίου τοῦ
Θεοῦ ἀνάμεσα εἰς τὰ δένδρα τοῦ παραδείσου». Πῶς δὲν
θὰ ἦτο τοῦτο δεῖγμα μεγάλης ἀνοησίας, τὸ νὰ ἐπιχειροῦν
29
τὸν» ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι τὰ πάντα παραγαγόνα,

τὸν τὰ λανϑάνοντα ἐπιστάμενον, τὸν πλάσαντα καταμόνας τὰς
καρδίας τῶν ἀνϑρώπων, καὶ συνιέντα εἷς πάντα τὰ ἔργα αὖ-
τῶν, τὸν ἐτάζοντα καρδίας καὶ νεφρούς, τὸν αὐτὰ τὰ κινήμα-
τα τῆς καρδίας ἡμῶν ἐπιστάμενον, τοῦτον κρύπτεσϑαι ἐπεχεί-
οουν; ᾿Αλλὰ μὴ ϑαυμάσῃς, ἀγαπητέ: τοιοῦτον γὰρ τῶν ἅμαρ-
ταγόντων τὸ ἔϑος" κἂν μὴ δύνωνται λανϑάνειν, ὅμως σπουδά-
ζουσι λανϑάνειν. “Ὅτι γὰρ οὐ φέροντες τὴν αἴσχύνην ἣν με-
τὰ τὴν ἁμαρτίαν ἑαυτοὺς περιέδαλεν, γυμνώσαντες ἑαυτοὺς
10 τῆς ἀφϑάρτου δόξης ἐκείνης, τοῦτο ἐποίου», ἐννόει καὶ ποῦ
πρύπτονται' ἐν μέσῳ τοῦ παραδείσου. Καϑάπερ γὰρ μαστιγίαι
τινὲς καὶ οἰκέται ἀγνώμονες, οὐ δυνάμενοι λαϑεῖν τὸν οἴκεῖ-
ον δεσπότην, ὧδε κἀκεῖσε περὶ τὰς γωνίας τοῦ οἴκου περι-
τρέχειν ἐπιχειροῦσι, τοῦ φόδου κατασείοντος αὐτῶν τὴν διά-
15 »οια»" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ οὗτοι οὐδεμίαν εὑρίσκοντες
“ Ο
ἀποφυγήν, ἐν αὐτῷ τῷ οἴκῳ περιστρέφονται, τοῦτ᾽ ἔστιν,
ἐν τῷ παραδείσῳ. Οὐ ἁπλῶς δὲ πρόσκειται ὃ καιρός: «Ηκου-
σαν γάρ», φησί, ««ἧς φωνῆς Κυρίου τοῦ Θεοῦ περιπατοῦντος
ἂν τῷ παραδείσῳ τὸ δειλινόν». ἀλλ᾽ ἵνα μάϑῃς τοῦ Δεσπότου
20 τὴ» φιλανϑοωπίαν, ὅτι οὐδὲ τὸ τυχὸν ἀνεδάλετο, ἀλλ᾽ εὐθέως
εἶδε τὸ γεγονός, καὶ τοῦ ἕλκους τὸ μέγεϑος, καὶ ἐπὶ τὴν ἰα-
τρείαν ἔσπευσεν, ἵνα μὴ νομὴν ἐργασάμενον τὸ ἕλκος ἀνίατον
τὸ τραῦμα κατασπευάσῃ" διὰ τοῦτο προκαταλαμόάνειν ἐπείγε-
ται, καὶ εὐθέως πρὸς τὴν νομὴν τοῦ ἕλκους ἵσταται, καὶ οὐδὲ
25 πρὸς ὄραχὺ κατέλιπεν ἀπρονόητον τὴν οἰκείαν ἀγαϑότητα
μι-
μούμενος. Καὶ γὰρ τοσαύτην ἀπεδείξατο τὴν μανίαν ὃ ἐχϑρὸς
τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, ὅ ἀεὶ δασκαίνων τοῖς ἡμετέροις
ἀγαϑοῖς, ὡς ἐξ αὐτῶν τῶν προοιμίων τὴν ἐπιδουλὴν ἐργά-
ποὺ εἶναι πανταχοῦ

δηλαδὴ νὰ κρυφθοῦν ἀπὸ τὸν Θεόν,
ε τὰ πάντα ἀπὸ τὴν
παρών, ἀπὸ τὸν δημιουργόν, ποὺ ἔφερ
γνωρίζει καλὰ
ἀνυπαρξίαν εἰς τὴν ὕπαρξιν, ἀπὸ αὐτὸν ποὺ
μίαν χωριστὰ
τὰ ἀπόκρυφα, ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ἔπλασε κάθε
εἰς ὅλα τὰ
τὰς καρδίας τῶν ἀνθρώπων καὶ συμπορεύεται
τὰς καρδί ας καὶ τοὺς
ἔργα των, ἀπὸ αὐτὸν ποὺ ἐξετάζει
κινήσεις
νεφρούς, καὶ ποὐ γνωρίζει καλὰ καὶ αὐτὰς τάἀς
διότι τέτοια
τῆς καρδίας; ᾿Αλλὰ μὴ θαυμάσῃς, ἀγαπητέ,
ἄν ἀκόμη
εἶναι ἡ συνήθεια ἐκείνων πού ἁμαρτάνουν᾽ καὶ
ῦν νὰ κρυ-
δὲν ἠμποροῦν νὰ κρυφθοῦν, ὅμως προσπαθο
δὲν ὑπέφεραν
φθοῦν. Ὅτι δεθαίως ἔπραττον αὐτό, διότι
ἑαυτοὺς
τὴν ἐντροπήν, μὲ τήν ὁποίαν περιέδαλαν τοὺς
ἑαυτούς
των μετὰ τὴν ἁμαρτίαν, ἀφοῦ ἐγύμνωσαν τούς
ην δόξαν , ἐνθυ μήσο υ καὶ ποῦ
τῶν ἀπὸ τὴν ἄφθαρτον ἐκείν
είσου ». “Ὅπω ς μερι-
κρύπτονται᾽ «εἰς τὸ μέσον τοῦ παραδ
ῦν νὰ τρέ-
κοὶ ἐλεεινοὶ καὶ ἀγνώμονες δοῦλοι προσπαθο
χουν ἀπὸ ἐδῶ καὶ ἀπὸ ἐκεῖ εἰς τὰς γωνίας τῆς οἰκίας,
ὅμως
ὅταν ὁ φόδος διαταράσσῃ τὴν διάνοιάν των, χωρὶς
των᾽ κατὰ
νὰ κατορθώσουν νὰ κρυφθοῦν ἀπὸ τὸν κύριόν
σκουν κα-
τὸν ἴδιον δὲ τρόπον καὶ αὐτοί, ἐπειδὴ δὲν εὑρί
οἱἰ-
νένα καταφύγιον, περιστρέφονται μέσα εἰς τὴν ἰδίαν
ίθεται
κίαν, δηλαδὴ μέσα εἰς τὸν παράδεισον. Δὲν προστ
δὲ χωρὶς σημασίαν ἡ ὥρα᾽ «ἤκο υσαν , λέγει , τὴν φωνὴν
τοῦ Κυρίου τοῦ Θεοῦ ὅταν ἐπεριπατοῦσε ν εἰς τὸν παρά-
-
δεισον κατὰ τὸ δειλινόν». ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μάθῃς τὴν φιλαν
-
θρωπίαν τοῦ Κυρίου, ὅτι δὲν ἀνέθαλε καθόλου τὴν παρου
σίαν του, ἀλλὰ ἀμέσως εἶδε τὴν πτῶσι ν καὶ τὸ μέγε θος
τῆς πληγῆς, καὶ ἔσπευσε πρὸς τὴν θεραπείαν, διὰ νὰ μὴ
μετατρέψῃ ἡ πληγή, ἀφοῦ ἐξαπλωθῆ, ἀνίατον τό τραῦμα.
Διὰ τοῦτο διάζεται νὰ προλάθῃ, καὶ ἀμέσως ἐμφανίζεται
εἰς τὸν τόπον τῆς παραδάσεως καὶ οὔτε πρὸς στιγμὴν ἔ-
τὴν
παυσε νὰ φροντίζῃ τὸν ἄνθρωπον, ὀδηγούμενος ἀπὸ
κακία ν
ἰδικήν του ἀγάπην. Διότι πράγματι τόσον μεγάλην
ἔδειξεν ὁ ἐχθρὸς τῆς σωτηρίας μας, ὁ ὁποῖος πάντοτε συ-
ν
κοφαντεὶῖ τὰ ἰδικά μας ἀγαθά, ὥστε ἀπὸ αὐτὴν τὴν ἁρχὴ
νὰ κατασκευάσῃ τὴν σκευωρίαν του καὶ μὲ τὴν κατασ τρε-
σασϑαι, καὶ διὰ τῆς ὀλεθρίου συμδουλῆς τῆς ϑαυμαστῆς ἐ-

κδίνης διαγωγῆς αὐτοὺς ἀποστερῆσαι. ᾽Α4λλ᾽ ὁ εὐμήχανος Θε-
ός, ὁ κατὰ τὴν αὐτοῦ σοφίαν τὰ ἡμέτερα οἴκονομῶν, ὁρῶν
μὲν »αὶ τοῦ διαδόλου τὴν γεγενημένην κακουργίαν, καὶ τοῦ
5. ἀνθρώπου δὲ τὴν οᾳϑυμίαν, δι’ ἧς εἰς τοσαύτην αἰσχύνην
ἑαυτὸν περιέδαλε συναπατηϑεὶς τῇ γυναικί, ἐφίσταται, καὶ
καϑάπερ δικαστὴς ἥμερος καὶ φιλάνϑρωπος καϑίζει δικαστή-
οιον φόδου καὶ φρίκης γέμον, καὶ τὴν ἐξέτασιν μετὰ ἀκοι-
δείας ποιεῖται" ἡμᾶς διὰ τούτου παιδεύων, μὴ πρότερον τοὺς
10 ὁμογενεῖς καταδικάζειν, πρὶν ἂν ἀκριδῆ τὴν ἐξέτασιν ποιη-
σόμεϑα.
8. ᾿Ακούσωμεν τοίνυν, εἶ δοκεῖ, τίνα μὲν ὃ διραστὴς ἐπε-
θωτᾷ, τίνα δὲ οἷ καιάδικοι ἀποκρίνονται, καὶ ποίας τιμωρίας
δέχονται, καὶ ποίᾳ καταδίκῃ ὑπεύϑυνος γίνεται ὃ τὴν τοσαύ-
15 τὴν ἐπιόουλὴν εἰς αὐτοὺς ἐργασάμενος. ᾿Αλλὰ συντείνατέ μοι,
παρακαλῶ, τὴν διάνοιαν, καὶ μετὰ πολλοῦ τοῦ φόθου τοῖς λε-
γομένοις προσέχετε. Εἰ γὰρ δικαστὴν ὁρῶντες ἐπίγειον ἐφ᾽
ὑψηλοῦ ὀήματος κπαϑήμενον, καὶ τοὺς καταδίκους εἰς μέσον
ἄγοντα, καὶ καταξαίνοντα, καὶ τιμωρούμενον, μετὰ πολλοῦ τοῦ
20 δέους παρεστήκαμεν ἀκοῦσαι δουλόμενοι, τί μὲν ὅ δικαστὴς
λέγει, τί δὲ ὅ ὑπεύϑυνος ἀποκρίνεται" πολλῷ μᾶλλον νῦν τοῦ-
τὸ ποιεῖν ἡμᾶς δίκαιον, ὁρῶντας τὸν δημιουργὸν τῆς φύσεως
δίκην εἰσπραττόμενον τῶν ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουργηϑέντων. ᾿Αλλ᾽
ἐὰν προσέχητε μετὰ ἀκριδείας, ὄψεοϑε πόσον τὸ μέσον τῆς
2: "οὔ Ο5Ξοῦ φιλανϑρωπίας, καὶ τῆς τῶν ἀνϑρώπων περὶ τοὺς
ὁμο,ενεῖς αὐστηρότητος, «Καὶ ἐκάλεσε Κύριος ὁ Θεὸς τὸν
᾿Αδάμ, καὶ εἶπεν αὐτῷ, ᾿Αδάμ, ποῦ εἴ;». ἜΣ αὐτῆς τῆς ἕ-
θωτήσεως ἄξιον ἐκπλαγῆναι τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερδάλλουσαν φι-
λανϑοωπίαν, οὐχ ὅτι ἐκάλεσε μόνον, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ δι’ βαυτοῦ
30 ἐκάλεσεν" ὅπερ ἄνϑρωποι οὖκ ἄν ποτε ἀνἄσχοιντο ἐπὶ τῶν
ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ΄ 453
πτικήν του συμδουλὴν νὰ στερήσῃ αὐτοὺς ἀπὸ τὸν θαυμά-

ὁ
σιον ἐκεῖνον τρόπον ζωῆς. ᾿Αλλὰ ὁ ἐπινοητικὸς Θεός,
ὁποῖος κυβερνᾶ τὰ ἰδικά μας πράγματα, σύμφων α μὲ τὴν
ἰδικήν του σοφίαν, ἀφοῦ εἶδεν ἀφ᾽ ἑνὸς μὲν τό συντελε-
σθὲν κακούργημα τοῦ διαδόλου καὶ ἀφ᾽ ἑτέρου τὴν ἀδια-
φορίαν τοῦ ἀνθρώπου, ἐξ αἰτίας τῆς ὁποίας περιέθαλε τὸν
ἑαυτόν του μὲ τόσην ἐντροπήν, ἀφοῦ ἠπατήθη μαζὶ μὲ τὴν
γυναῖκα του, ἐμφανίζεται, καὶ ὡσὰν πρᾶος καὶ φιλάνθρω-
πος δικαστής, στήνει φοβερὸν καὶ τρομερὸν δικαστήριον
καὶ κάνει μὲ ἀκρίβειαν τὴν ἐξέτασιν μὲ τοῦτο μᾶς διδά-
σκει, νὰ μὴ καταδικάζωμεν προηγουμένως τοὺς συνανθρώ-
πους μας, προτοῦ θὰ ἐξετάσωμεν μὲ ἀκρίθειαν τά πρά-
γματα.
3. "᾿Ας ἀκούσωμεν λοιπόν, ἐὰν θέλετε, ποῖα μὲν ἐρω-
τᾷ ὁ δικαστήα, ποῖα δὲ ἀπαντοῦν οἱ κατάδικοι καὶ ποίαν τι-
μωρίαν δέχονται καὶ διὰ ποίαν καταδίκην γίνεται ὑπεύθυ-
νος ἐκεῖνος, ποὺ ἐπραγματοποίησεν εἰς αὐτοὺς τὴν μεγά-
λην αὐτὴν ἐπιδουλήν. ᾿Αλλὰ ἐντείνατε, παρακαλῶ, τὴν διά-
νοιάν σας καὶ προσέχετε μὲ πολὺν φόθον εἰς τὰ λεγόμενα.
Βέβαια ὅταν δλέπωμεν ἐπίγειον δικαστὴν νὰ κάθεται εἰς
ὑψηλὸν δῆμα καὶ τούς καταδίκους νὰ φέρῃ εἰς τὸ μέσον
τοῦ δικαστηρίου, καὶ νὰ τοὺς δασανίζῃ καὶ τιμωρῇ, στεκό-
μεθα ἐπειδὴ θέλωμεν νὰ ἀκούσωμεν τί λέγει (ὁ δικαστὴς
καὶ τί ἀπαντᾷ ὁ κατηγορούμενοκ. Εἶναι δίκαιον νὰ κάνωμεν
ἡμεῖς τῶρα αὐτὸ κατὰ πολὺ περισσότερον, ὅταν δλέπωμεν
τὸν δημιουργόν τῆς φύσεως νὰ δικάζῃ τοὺς δημιουργηθὲν-
τας ἀπ᾿ αὑτόν. ᾿Αλλ' ἐὰν προσέχετε μὲ ἀκρίθειαν, θὰ κατα-
λάθετε πόσον μεγάλη εἶναι ἡ φιλανθρωπία τοῦ Θεοῦ καὶ
πόση εἶναι ἡ αὐστηρότης τῶν ἀνθρώπων διὰ τοὺς συναν-
θρώπους των. «Καὶ ἑκάλεσεν ὁ Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ,
καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν᾽ ᾿Αδάμ, ποῦ εἷσαι;». ᾿Απὸ τὴν ἐρώτη-
σιν αὑτὴν πρέπει νὰ ἐκπλαγοῦμεν διὰ τὴν ὑπερθολικὴν
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, ὄχι διότι ἐκάλεσε μόνον, ἀλλὰ
διότι καὶ τὸν ἐκάλεσεν ὁ ἴδιος, πρᾶγμα ποὺ δὲν θὰ. ἠνεί-
χοντο οἱ ἄνθρωποι νὰ κάνουν εἰς τοὺς συνανθρώπους των,
ἔστω καὶ ἂν εἶναι μέτοχοι τῆς ἰδίας μὲ αὐτοὺς φύσεως.
ὁμογενῶν, καὶ τῆς αὐτῆς αὐτοῖς φύσεως κοινωνούντων. Ἴστε

γὰρ ὅτι, ἐπειδὰν ἐφ᾽ ὑψηλοῦ τοῦ ὀήματος καϑήμενοι δίκην
εἰσπράιτονται τοὺς τὰ φαῦλα ἐργασαμένους, οὐκ ἀξιοῦσιν αὖ-
οὺὑς τῆς οἰκείας ἁποκρίοεως, καὶ διὰ τοῦτο δεικνύντες αὖ-
5 τοῖς, ὅσῃ ἀτιμίᾳ ἑαυτοὺς περιέθαλον διὰ τῇς τῶν πονηρῶν
πράξεων ἐργασίας" ἄλλ᾽ ὃ μὲν δικαστὴς ἀποκρίνεται, ἕτερος
δέ τις ἑστὼς διαδιδάζει τὰ παρὰ τοῦ δικασιοῦ τῷ ὑπευϑύνῳ,
καὶ τὰ παρ᾽ ἐκείνου πάλιν διαπορϑμεύει τῷ δικαστῇ" καὶ τοι-
οὔτον ἂν ἴδοι τις τῶν δικαζόντων πανταχοῦ τὸ ἔϑος. ᾿4λλ᾽ ὁ
10 Θεὸς οὐχ οὕτως, ἀλλὰ τί; Αὐτὸς δι’ ἑαυτοῦ καλεῖ: «Καὶ ἐ-
κάλεσε», φησί, Κύριος ὃ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, καὶ εἶπεν αὐτῷ,
᾿Αδὰμ ποῦ εἶ»; Ὅρα πόση δύναμις ἐναπόκειται ἐν τῇ ὅσα-
χείᾳ ταύτῃ λέξει, Καὶ αὐτὸ μὲν γὰρ τὸ καλέσαι πολλῆς καὶ
ἀφάτου φιλανϑρωπίας καὶ τὸ τῷ καταισχυνομένῳ, καὶ μηδὲ
15 ἄραι τὸ στόμα τολμῶντι, μηδὲ διανοῖξαι γλῶτταν, καὶ ἀφορ-
μὴν δοῦναι διὰ τῆς ἐρωτήσεως, πολλῆς ἀγαϑότητος" τὸ δὲ
καὶ λέγειν, «Ποῦ εἶ!» πολλὴν ἔχει τὴν ἰσχὺν μετὰ τῆς φιλαν»-
ϑρωπίας. Μονονουχὶ γὰρ αἰνίττεται αὐτῷ διὰ τούτου λέγων
πρὸς αὐτόν" τί γέγονεν; “Ετέρωθϑί σε κατέλιπον, καὶ ἑτέορωϑι
20 νῦν εὑρίσκω: ἑτέρᾳ δόξῃ ἠμφιεσμένον καταλιπών, νῦν εὗρον
ἂν γυμνότητι, Ποῦ εἶ; Πόϑεν σοι συνέδη τοῦτο; Τίς σε εἷς
τοσαύτην ἤγαγε μεταδολήν; Ποῖος λῃστὴς καὶ τοιχωρύχος
οὕτως ἀϑροόον ἅπασαν τοῦ πλούτου τὴν περιουσίαν ἀφελόμε-
νος, ὃν τσσαύτῃ σε πενίᾳ κατέστησε; Πόϑεν σοι τῆς γυμγώ-
25 σεως ἡ αἴσϑησις γέγονε; Τίς σοι αἴτιος τῆς ἀφαιρέσεως τοῦ
ϑαυμασιοῦ ἐκείνου ἐνδύματος, δ περιδεδλημένος ἐτύγχανες;
Τίς ἡ ὀϑοόα αὕτη μεταδολή; Ποία καταιγὶς οὕτω σφοδρὰ τα-
χέως ἅπανιά σου τὸν φόρτον κατέδυσε; Τί γέγονεν, ὅτι τὸν
τοσαῦτα εὐεργετήσαντα, καὶ εἷς τοσαύτην ἀναγαγόντα τιμὴν
30 χρύπιεοϑαι ἐπιχειρεῖς; Τίνα δεδοικὼς νῦν λανϑάνει» σπου-
ΟΜΊΛΙΑ ἰΖ΄. 455
ν
Διότι γνωρίζετε ὅτι, ὅταν δικάζουν ἐκείνους ποὺ ἔπραξα
τὸ ὑψηλὸν θῆμα, δὲν καταδέ -
τὰ ἀδικήματα καθήμενοι εἰς
ν τὸν λόγον, καὶ
χονται νὰ τούς ἀπευθύνουν κατ᾽ εὐθεῖα
ἀτιμίαν
διὰ τοῦτο ἀποδεικνύοντες εἰς αὐτούς, μὲ πόσην
πο-
περιέδαλαν τοὺς ἑαυτούς τῶν μέ τὴν ἐκτέλεσιν τῶν
μὲν δικαστ ὴς ἐρωτᾷ, κάποιο ς ἄλ-
νηρῶν ἔργων᾽ ἀλλὰ ὁ
λος δὲ, ποὺ παρίσταται, διαδιδάζει τὰ λεγόμε να τοῦ δικα-
στοῦ εἰς τὸν κατηγορούμενον καὶ μεταθιδάζει πάλιν πρὸς
δὲ
τὸν δικαστὴν τάς ἁπαντήσεια ἐκείνου τὴν συνήθειαν
αὐτὴν τῶν δικαστῶν ἠμπορεῖ νὰ ἰδῇ κανεὶς παντοῦ. Ὁ
Θεὸς ὅμως δέν συμπεριφέρεται ἔτσι᾽ ἀλλὰ τί κάνει; Καλεῖ
ὁ ἴδιος αὐτοπροσώπως. «Καὶ ἐκάλεσε, λέγει, Κύριος ὁ θΘε-
.
ὁς τὸν ᾿Αδὰμ καὶ εἶπε πρὸς αὐτόν᾽ «᾿Αδάμ, ποῦ εἴσαι;»
Πρόσεχε πόση δύναμις ὑπάρχει μέσα εἰς τὴν μικρὰν αὐτὴν
φράσιν. Καὶ αὐτὴ δεθαίως ἡ πρόσκλησις εἶναι δεῖγμα τῆς
μεγάλης καὶ ἀπεριγράπτου φιλανθρωπίας, καὶ τὸ νὰ δώσῃ
μὲ τὴν ἐρώτησιν ἀφορμὴν ἀπολογίας εἰς ἐκεῖνον, ποὺ ἦτο
γεμᾶτος ἐντροπὴν καὶ οὔτε τὸ στόμα του δὲν ἐτολμοῦσε
νὰ ἀνοίξη, εἶναι δεῖγμα μεγάλης ἀγάπης καὶ τὸ νὰ εἰπῇ
δὲ, «Ποῦ εἶσαι;» ἔχει μεγάλην δύναμιν μαζὶ καὶ φιλανθρω-
πίαν. Σχεδόν, μὲ τὰ λόγια αὐτά, ὑπαινίσσεται πρὸς αὐτὸν
τὰ ἑξῆς τί ἔχει συμδῆ; ᾿Αλλοῦ σὲ ἄφησα καὶ ἀλλοῦ τώρα
σὲ εὐρίσκω᾽ ἐνῷ σὲ εἶδα ἐνδεδυμένον μὲ ἄλλην δόξαν,
τώρα σὲ εὑρίσκω γυμνόν. Ποῦ εἶσαι; ᾿Απὸ ποῦ συνέθη εἰς
σὲ αὐτό; Ποῖος σὲ ὠδήγησεν εἰς τόσον μεγάλην μεταθο-
λήν; Ποῖος ληστὴς καὶ διαρρήκτης, ἀφοῦ σοῦ ἀφήρεσεν
ἔτσι διὰ μιᾶς ὀλόκληρον τὴν περιουσίαν, σὲ ὡδήγησεν εἰς
τόσον μεγάλην πτωχείαν; ᾿Απὸ ποῦ ἔχει δημιουργηθῆ εἰς
σὲ ἡ αἴσθησις τῆς γυμνότητος; Ποῖος εἶναι ὁ αἴτιος τῆς
ἀφαιρέσεως ἀπὸ σὲ ἐκείνου τοῦ θαυμαστοῦ ἐνδύματοα,
μὲ τὸ ὁποῖον ἦσο ἐνδεδυμένος; Τί εἶναι ἡ ἀπότομος αὐτὴ
μεταβολή; Ποία καταιγίδα, τόσον δυνατή, κατεπόντισε γρή-
γορα ὅλον τὸ φορτίον σου; Τί ἔχει συμθῆ καὶ ἐπιχειρεῖς
νὰ κρυφθῇς ἀπὸ ἐκεῖνον ποὺ σὲ εὐηργέτησε τόσον πολὺ
καὶ σὲ ἐξύψωσεν εἰς τόσην τιμήν; Ποῖον τώρα προσπαθεῖς
νὰ ξεφύγης, ἐνῷ εἶσαι φοδισμένος; Μήπως λοιπὸν ἔχει
458 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ
δάζεις; Μὴ γὰρ κατήγορος παρέστηκε; μὴ γὰρ μάρτυρες ἔφε-

στήκασι; Πόϑεν σοι ἡ τοσαύτη δειλία καὶ ὃ φόδος κατεσκε-
δάσϑη; «Τῆς φωνῆς σου ἤκουσων, φησί, περιπατοῦντος ἂν
τῷ παραδείσῳ, καὶ ἐφοδήϑην ὅτι γυμνός εἶμι, καὶ ἐκούδη»».
5 Πόϑεν σοι ἦ γνῶσις τῆς γυμνώσεως γέγονεν; εἶπέ μοι τί
τὸ καινὸν καὶ παράδοξον; Τίς ἂν τοῦτο ἠδυνήϑη ποτὲ ἄναγ-
γεῖλαί σοι, εἶ μὴ σὺ σαυτῷ ταύτης αἴτιος ἐγένου τῆς αἰσχύ-
γης; δἷ ιἰὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ὀνετειλάμην σοι τούτου μόνου
μὴ φαγεῖν, ἀπ’ αὐτοῦ ἔφαγες; “Ὅρα φιλανϑρωπίαν Δεσπότου
10 καὶ ἀνεξικακίας ὑπερδολήν, Δυνάμενος γὰρ εὐθέως μηδὲ ἀ-
ποπρίσεως ἀξιῶσαι τὸν τοσαῦτα ἡμαρτηκότα, ἀλλ᾽ ὑπὸ τὸ ἐπι-
τίμιον ἀγαγεῖν, ὃ προλαδὼν ὥρισεν, εἶ παραδαίη, μακροϑυμεῖ,
καὶ ἀνέχεται, καὶ ἐρωτᾷ, καὶ ἀπόκρισιν δέχεται, καὶ πάλιν
ἐρωτᾷ μονονουχὶ εἷς ἀπολογίαν αὐτὸν ἐκκαλούμενος, ἵνα ἀ-
15 φορμὴν λαδών, τὴν οἴκείαν φιλανϑρωπίαν καὶ μετὰ τὴ» τὸ-
σαύτην παράδασιν περὶ αὐτὸν ἐπιδείξηται'" παιδεύων ἡμᾶς καὶ
διὰ τούτου, ἐπειδὰν δικάξωμεν τοῖς ὑπευϑύνοις, μὴ ἀνημέ-
φως αὐτοῖς προσφέρεσαι, μηδὲ τὴν τῶν ϑηρίων ὠμότητα πεοὶ
αὐτοὺς ἐπιδείκνυσϑαι, ἀλλὰ πολλῇ τῇ μακροϑυμίᾳ καὶ τῇ φει-
20 δοῖ κεχρῆσϑαι, ἅτε δὴ ὡς οἴκείοις μέλεσι δικάζοντας, καὶ τὸ
ὁμογενὲς ἐννοοῦντας φιλανϑρωπίᾳ τὴν τιμωρίαν περαννύναι.
Οὐδὲ γὰρ ἁπλῶς τοσαύτῃ συγκαταδάσει ἡ ϑεία Γραφὴ κέχρη-
ται, ἀλλὰ διὰ τῆς παχύτητος τῶν λέξεων διδάσκουσα ἡμᾶς
τήν τε τοῦ Θεοῦ φιδανϑρωπίαν, καὶ εἷς ζῆλον ἄγουσα, ὥστε
25 κατὰ δύναμιν ἀνϑρωπίνην μιμεῖσϑαι τοῦ Δεσπότου τὴν ἄγα-
ϑότητα. «Καὶ εἶπεν αὐτῷ, τίς ἀνήγγειλέ σοι, ὅτι γυμνὸς εἶ,
εἰ μὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φα-
γεῖν, ἀπ᾿ αὐτοῦ ἔφαγες;». Πόϑεν ἄν, φησί», ἠδυνήϑης τοῦτο
γνῶναι, καὶ τοσαύτῃ αἰσχύνῃ περιδληϑῆναι, εἶ μὴ πολλῇ τῇ
30 ἀκρασίᾳ ἐχρήσω, καὶ κατεφρόνησάς μου τῆς ἐντολῆς;
παραστῇ ὁ κατήγορος; μήπως ἔχουν παραστῆ οἱ μάρτυ-

ρες; ᾿Απὸ ποίαν αἰτίαν ἐξεχύθη εἰς σὲ τόση δειλία καὶ
φόβος; «Ἤκουσα τὴν φωνήν σου, λέγει, καθὼς ἑπεριπα-
τοῦσες εἰς τὸν παράδεισον καὶ ἐφοθήθην διότι εἶμαι γυ-
μνός, καὶ ἐκρύδην». Πῶς ἔγινε γνωστὴ εἰς σὲ ἡ γύμνω-
σια; εἰπὲ μου τί τὸ νέον καὶ παράδοξον συνέθη; Ποῖος
θὰ ἠμποροῦσε ποτὲ νὰ ἀναγγείλῃ τοῦτο εἰς σέ, ἑὰν σὺ δὲν
ἐγίνεσο ὑπαίτιος αὐτῆς τῆς ἐντροπῆς διὰ τὸν ἑαυτὸν σου;
μήπως ἔφαγες ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ διέταξε
νὰ μὴ φάγῃς μόνον; Πρόσεξε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κύυ-
ρίου καὶ τὴν ὑπερθδολικὴν ἀνεξικακίαν του. Διότι ἂν καὶ
ἡμποροῦσς νὰ μὴ κρίνῃ ἄξιον ἀπολογίας αὐτόν, ποὺ ἡμάρ-
τῆσε τόσον πολύ, ἀλλὰ νὰ τοῦ ἐπιθάλῃ ἀμέσως τὴν τιμω-
ρίαν, τὴν ὁποίαν ἐκ τῶν προτέρων ὥρισεν, ἂν θὰ παρέθδα:-
νε τὴν ἐντολήν, μακροθυμεῖ, καὶ ἀνέχεται, καὶ ἐρωτᾷ, καὶ
δέχεται ἀπάντησιν καὶ πάλιν ἐρωτᾷ σχεδὸν προτρέπων αὖ-
τὸν εἰς ἀπολογίαν, ὥστε, ἀφοῦ λάβῃ ἀφορμήν, νὰ ἐπιδείξῃ
τὴν ἀγάπην του πρός αὐτὸν καὶ μετὰ τὴν μεγάλην παρά-
βασιν ποὺ ἔκαμε. Διὰ τοῦ τρόπου αὐτοῦ μᾶς διδάσκει, ὅταν
δικάζωμεν τούς ὑπευθύνους, νὰ μὴ συμπεριφερώμεθα πρὸς
αὐτούς ἀγρίως, οὔτε νὰ ἐπιδεικνύωμεν πρὸς αὐτοὺς τὴν
κληρότητα τῶν θηρίων, ἀλλὰ νὰ μεταχειριζώμεθα μεγάλην
ἐπιείκειαν καὶ εὐσπλαγχνίαν, ὠσὰν νὰ δικάζωμεν ἰδικά
μας μέλη, καὶ λαμβάνοντες ὑπ᾽ ὄψιν τὴν κοινὴν καταγω-
γὴν νὰ ἀναμειγνύωμεν τὴν τιμωρίαν μὲ τὴν φιλανθρωπίαν.
Διότι οὔτε ἡ ᾿Αγία Γραφὴ χρησιμοποιεῖ τυχαῖα τόσην συγ-
κατάβασιν, ἀλλὰ μὲ τὰς ἁπλοϊκὰς ἐκφράσεις καὶ μᾶς δι-
δάσκει τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ καὶ μᾶς ὁδηγεῖ εἰς
πρόθυμον ἅμιλλαν, ὥστε νὰ μιμούμεθα τὴν ἀγάπην τοῦ
Θεοῦ κατὰ τὴν ἀνθρωπίνην δύναμιν. «Καὶ εἶπε πρὸς αὑτὸν
ὁ Θεός ποῖος σὲ ἐπληροφόρησεν, ὅτι εἶσαι γυμνός; μήπως
ἔφαγες ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ διέταξα νὰ μὴ
φάγῃς μόνον;». ᾿Απὸ ποῦ θὰ ἠμποροῦσες νὰ γνωρίσῃς
τοῦτο, λέγει, καὶ νὰ περιθληθῇᾳς μὲ τόσην ἐντροπὴν, ἐὰν
δὲν ἐσυμπεριφέρεσο μὲ μεγάλην ἀκράτειαν καὶ δέν ἐπε-
ριφρονοῦσες τὴν ἐντολήν μου;
4. Σκόπει, ἀγαπηιέ, τῆς ἀναϑότητος τοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερδυ-

λήν, ὅπως καϑάπερ φίλος φίλῳ διαλεγόμενος, καὶ ἐγκαλῶν ὡς
παραδάντι τὰ παρ᾽ αὐτοῦ ἐνταλϑέντα, οὕτω πρὸς αὐτὸν τὴν διά-
λεξιν ποιεῖται. «Τίς ἀνήγγειλέ σοι ὅτι γυμνὸς εἶ, εἶ μὴ ἀπὸ
τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ'
αὐτοῦ, ἔφαγες;». Οὐ μικρὰν ἔμφασιν ἔχει καὶ τὸ λέγειν, «Τού-
του μόνου». Μὴ γὰρ ἐστενοχώρησά σου, φησί, τὴν ἀπόλαυσιν;
Οὐχὶ πᾶσαν ἄδειάν σοι παρέσχον, καὶ πάντων τῶν ἐν τῷ
παραδείσῳ τὴν ἐξουοίαν δεδωκώς, ἑνὸς τούτου μόνου ἀπέχε-
10 σϑαι ἐνετειλάμην, ἵνα εἰδέναι ἔχῃς, ὅτι ὑπὸ δεσπότην εἶ, καὶ
ὀφείλεις ὑπακοήν τινα ἐπιδεικνύναι; Τίς οὖν ἢ τοσαύτη οᾳ-
ϑυμία, ὥστε τοσαύτην ἔχοντα ἀπόλαυσιν, μὴ ἀνασχέσϑαι μηδὲ
τούτου τοῦ ἑνὸς ἀποσχέσϑαι, ἀλλ᾽ οὕτω ταχέως εἰς τὴν παρ᾽
ἐμοῦ δοϑεῖσαν ἐντολὴν ἐξυόδρίσαι, καὶ τοσούτοις κακοῖς ἕαυ-
15 τὸν περιδαλεῖν; Τί σοι τὸ ὄφελος γέγονεν; Οὐ προλαδὼν ταῦ-
τα εἶπον; οὐ τῷ φόδῳ τοῦ ἐπιτιμίου προαναστεῖλαι ἠδουλήϑην,
καὶ ἀσφαλεστέρους ἐργάοασϑαι; οὐκ εἶπον τὸ μέλλον ὑμῖν συμ-
ὀήσεσϑαι; οὐ διὰ τοῦτο τὴν ὀρῶσιν ἐκώλυσα, ἵνα μὴ τούτοις
σεριπέσητε; Τίς ἄν σε συγγνώμης ἀξιώσειε, τὸν μετὰ τοσαύ-
20 τας παραγγελίας οὕτως ἀγνώμονα γενόμενον; Οὗ καϑάπερ
πατὴρ παιδὶ γνησίῳ, οὕτω πάντα διεστειλάμην, καὶ ἐδίδαξα
τῶν μὲν ἄλλων ἀπογεύσαοϑαι, τούτου δὲ ἀποσχέσϑαι, ἵνα μὴ
πᾶσι σου τοῖς ἀγαϑοῖς λυμαίνηται; ᾿41λλ᾽ ἴσως ἀγαϑὴν καὶ
ἀξιοπισιοτέραν ἡγησάμενος τῆς ἐμῆς ἐντολῆς τὴν ἑτέρου συμι-
25 δουλήν͵ καὶ προσδοκήσας μειζόνων ἐφικέσϑαι τοῦτο πεποίη-
κας, καὶ τὰς ἐμὰς ἐντολὰς παρωσάμενος κατετόλμησας τῆς τοῦ
ξύλου ὅρώοεως. ᾿Ιδοὺ διὰ τῆς πείρας ὧν πέπονθας, ἔμαϑες
ὅσον τῆς συμόουλῆς ἐκείνης τὸ ὀλέϑοιον, Εἴδετε δικαστοῦ φι-
λανϑρωπίαν; εἴδετε ἡμερότητα καὶ ἀνεξικακίαν ἄφατον; εἴ-
4. Πρόσεχε, ἀγαπητέ, τὴνὑπερθδολικὴν ἀγάπην τοῦ

Θεοῦ ὅπως ἀκριδῶς συζητεῖ ὁ φίλος μὲ τὸν φίλον, ὅταν
κατηγορῇ αὐτὸν ὡς παραθάτην τῶν ἐντολῶν του, ἔτσι συ-
ζητεῖ μὲ αὐτόν. «Ποῖος σὲ ἐπληροφόρησεν, ὅτι εἶσαι γυ-
μνὸς; μήπως ἔφαγες ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ
διέταξα νὰ μὴ φάγῃς μόνον;». Δὲν ἔχουν μικρὰν σημασίαν
καὶ τὰ λόγια, «ἀπ᾿ αὐτὸ μόνον». Διότι, λέγει, μήπως σοῦ
περιώρισα τὴν ἀπόλαυσιν; Δὲν σοῦ ἔδωσα ὅλην τὴν ἄδει-
αν, καὶ ἀφοῦ σοῦ ἔδωσα τὴν ἐξουσίαν ἐπάνω εἰς ὅλα, ποὺ
ὑπάρχουν μέσα εἰς τὸν παράδεισον, δὲν σὲ διέταξα νὰ
ἀπέχῃς μόνον ἀπὸ αὐτὸ τὸ ἔνα δένδρον, διὰ νὰ ἠμπορῇς
γὰ γνωρίζῃς, ὅτι εὑρίσκεσαι κάτω ἀπὸ τὸν Κύριον, καὶ
ὀφείλεις νὰ ἐπιδεικνύῃς κάποιαν ὑπακοήν; Διατί λοιπὸν ἡ
τόσον μεγάλη ἀδιαφορία, ὥστε, ἂν καὶ εἶχες τόσην ἀπό-
λαυσιν, νὰ μὴ ἀνεχθῇα νὰ ἀπέχῃς οὔτε ἀπὸ τὸ ἕνα αὐτό,
ἀλλὰ τόσον γρήγορα νὰ περιφρονήσῃς τὴν ἐντολήν, ποὺ
σοῦ ἐδόθη ἀπὸ ἐμέ, καὶ νὰ περιβάλῃς μὲ τόσα κακά τὸν
ἑαυτόν σου; Ποία ὠφέλεια ἕγινε διὰ σέ; Δὲν σοῦ τὰ εἶπα
αὐτὰ ἀπὸ πρίν; δὲν ἠθέλησα νὰ σᾶς ἐμποδίσω ἐκ τῶν προ-
τέρων μὲ τὸν φόθον τῆς τιμωρίας καὶ νὰ σᾶς κάνω περισ-
σότερον ἀσφαλεῖς; δὲν εἶπα αὐτὰ ποὺ θὰ σᾶς συμθοῦν
εἰς τὸ μέλλον; δὲν σᾶς ἡμπόδισα διὰ τοῦτο τὴν θρῶσιν,
διὰ νὰ μὴ περιπέσετε εἰς αὐτά; Ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ
κρίνῃ ἄξιον συγγνώμης ἐσέ, ποὺ ἔγινες τόσον ἀγνώμων
ὕστερα ἀπὸ τόσας παραγγελίας; Δὲν σοῦ παρήγγειλα τὰ
πάντα ἔτσι, ὅπως ἀκριδῶς ὁ πατέρας εἰς τὸ γνήσιον παι-
δί του, καὶ σὲ ἐδίδαξα ἀπὸ μὲν τὰ ἄλλα νὰ δοκιμάσῃς νὰ
ἀπέχῃς δὲ ἀπὸ αὐτό, διὰ νὰ μὴ καταστρέψῃ ὅλα τὰ ἀγαθά
σου; ᾿Αλλὰ ἴσως ἐπειδὴ ἐθεώρησες τὴν συμθδουλὴν τοῦ
ἄλλου περισσότερον ἀξιόπιστον ἀπὸ τὴν ἰδικήν μου καὶ
ἐπροσδοκοῦσες νὰ ἐπιτύχῃς μεγαλύτερα ἔχεις πράξει αὖ-
τὸ, καὶ ἀφοῦ ἑπεριφρόνησες τὰς ἰδικάς μου ἐντολὰς ἐτόλ-
μησες νὰ φάγῃς ἀπὸ τὸ δένδρον αὑτό. ᾿Ιδοὺ μὲ τὴν πεῖ-
ραν ἐκείνων, τὰ ὁποῖα ἔχεις πάθει, ἔμαθες πόσον κατα-
στρεπτικὴ ἦτο ἡ συμβουλὴ ἐκείνη. Παρατηρήσατε τὴν φι-
λανθρωπίαν τοῦ δικαστοῦ; παρατηρήσατε ἀνέκφραστον
δετε συγκατάδασιν πάντα λόγον καὶ διάνοιαν ὑπερδαίνουσαν;

εἴδεις πῶς διὰ τῆς ἐορωτήσεως καὶ τοῦ λέγειν, «Τίς ἀνήγγει-
λέ σοι ὅτι γυμνὸς εἶ, εἶ μὴ ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι
τούτου μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ αὐτοῦ ἔφαγες», ϑύρας αὐτῷ Ἅ-
γ"οῖξαι ὀούλειαι ἀπολογίας, ἵνα καὶ πρὸς τὸν οὕτως ἡμαοτη-
κότα τὴν οἰκείαν φιλανϑρωπίαν ἐπιδείξηται; ᾿Ακούσωμεν τοί-
γυν καὶ τοῦ καταδίκου, τί πρὸς ταῦτα ἀποκρίνεται. «Καὶ εἶἷ-
πδο, φησίν, «ὁ ᾿Αδάμ' ἡ γυνή, ἣν ἔδωκας μετ᾽ ἐμοῦ, αὕτη μοι
ἔδωκεν ἀπὸ τοῦ ξύλου καὶ ἔφαγεν». ᾿Ελεεινὰ τὰ οήματα καὶ
10 πολλοῦ τοῦ οἴκτου γέμοντα, καὶ ἱκανὰ πρὸς φιλανϑοωπίαν
δπισπάσασϑαι τὸν Δεσπότην, τὸν οὕτως ἥμερον, καὶ ἀγαϑό-
ἕητι νικῶντα τὰ ἡμέτερα πλημμελήματα. ᾿Επειδὴ γὰρ διὰ τῆς
πολλῆς μακροϑυμίας κατέσεισεν αὐτοῦ τὴν διάνοιαν, καὶ ἔ-
δειξεν αὐτῷ τοῦ ἁμαρτήματος τὸ μέγεϑος, μονονουχὶ ἀπολο-
15 γίαν ᾿Αδὰμ συντιϑείς, φησὶ πρὸς αὐτόν, «Ἢ γυνὴ ἥν ἔδω-
κας μετ᾽ ἐμοῦ, αὕτη μοι ἔδωκεν ἀπὸ τοῦ ξύλου, καὶ ἔφαγον».
Οἷδα, φησίν, ἡμαρτηκώς, ἀλλ᾽ ἢ γυνὴ ἣν ἔδωκας μετ᾽ ἐμοῦ,
περὶ ἧς αὐτὸς εἶπας, «Ποιήσωμεν αὐτῷ δοηϑὸν κατ᾽ αὐτόν»,
αὕτη μοι αἰτία τοῦ ὀλίσϑου γέγονεν, «(Η γυνὴ ἣν ἔδωκας μετ’
20 ἐμοῦν. Πότε γὰρ προσεδόκησα ταύτην τῇ αἰσχύνῃ μὲ ταύτῃ
περιόαλεῖν, τὴν διὰ τοῦτο δημιουργηϑεῖσαν, ἵνα μοι τὴν παρ᾽
ἑαυτῆς παραμυϑίαν εἰσαγάγῃ; Σύ μοι αὐτὴν δέδωκας, σὺ
αὐτὴν ἤγαγες πρός με. Αὕτη τοίνυν, οὐκ οἶδα πόϑεν κινου-
μένη, ἔδωκέ μοι ἀπὸ τοῦ ξύλου, καὶ ἔφαγον». Ταῦτα δοκεῖ μὲν
25 ἀπολογίαν τινὰ ἔχειν, πάσης δὲ ἀπεστέρηται ουγγνώμης. Ποί-
ας γὰρ ἂν εἴης συγγνώμης ἄξιος, φησί, τῶν ἐμῶν ἐντολῶν
ἐπιλαϑόμενος, καὶ τῶν παρ᾽ ἐμοῦ ρηϑέντων προτιμοτέραν ἧ-
γησάμενος τὴν παρὰ τῆς γυναικὸς δόσιν; ΕἸ γὰρ καὶ ἡ γυνὴ
ἔδωκεν, ἀλλ᾽ ἢ ἐντολὴ ἢ ἐμὴ
Ε»»-
καὶ Η ὃ φόδος τοῦ ἐπιτιμίου ἱκανὸς
1. Γεν. 2, 18.
ΟΜΙΛΙΑ [ΙΖ΄ 461
πραότητα καὶ ἀνεξικακίαν; εἴδατε συγκατάθασιν ποὺ ὑπερ-

βαίνει κάθε λογικὴν καὶ διάνοιαν; εἴδατε πῶς μὲ τὴν ἐρώ-
τησιν καὶ τὰ λόγια, «Ποῖος σοῦ ἐπληροφόρησεν, ὅτι εἶσαι
γυμνός, μήπως ἔφαγες ἀπὸ τὸ δένδρον ἀπὸ τὸ ὁποῖον
σὲ διέταξα νἀ μὴ φάγῃς μόνον», ἐπιθυμεῖ νὰ δώσῃ εἰς αὖ-
τὸν τὴν εὐκαιρίαν τῆς ἀπολογίας, διὰ νὰ φανερώσῃ τὴν
φιλανθρωπίαν του καὶ πρὸς ἐκεῖνον, ποὺ εἶχεν ἁμαρτήσει
τόσον πολύ. ᾿Ας ἀκούσωμεν λοιπὸν καὶ τὸν ἔνοχον, τί
ἁπαντᾷ πρὸς αὐτά. «Καὶ εἶπε, λέγει ἡ Γραφή, ὁ ᾿Αδάμ᾽ ἡ
γυναῖκα, τὴν ὁποίαν ἔδωσες εἰς ἐμέ, αὐτὴ μοῦ ὄδωσεν ἀπὸ
τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου, καὶ ἔφαγα». Τὰ λόγια εἶναι θλι-
βερά καὶ ἄξια μεγάλου οἴκτου καὶ ἱκανά νὰ παρακινήσουν
πρὸς φιλανθρωπίαν τὸν Κύριον, ὁ ὁποῖος εἶναι τόσον πρᾶος
καὶ μὲ τὴν ἀγάπην του νικᾷ τὰ ἰδικά μας σφάλματα. ᾿᾽Ἔπει-
δὴ λοιπὸν μὲ τὴν μεγάλην του μακροθυμίαν ἐτάραξε τὴν
διάνοιαν αὐτοῦ καὶ ἔδειξεν εἰς αὐτὸν τὸ μέγεθος τοῦ ἀ-
μαρτήματος, ὁ ᾿Αδάμ, ἀφοῦ συνέθεσε σχεδὸν μίαν ἀπολο-
γίαν, λέγει πρὸς αὐτόν «Ἡ γυναῖκα, τὴν ὁποίαν ἔδωσες
εἰς ἐμέ, αὐτὴ μοῦ ἔδωσεν ἀπὸ τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου,
καὶ ἔφαγα». Γνωρίζω, λέγει, ὅτι ἔχω ἁμαρτήσει, ἀλλὰ ἡ
γυναῖκα, τὴν ὁποίαν ἔδωσες εἰς ἐμὲ καὶ διὰ τὴν ὁποίαν σὺ
ὁ ἴδιος εἶπες, «᾿ς κάνωμεν δι᾽ αὑτὸν ἔνα θδοηθὸν ὅμοιον
πρὸς αὐτόν»', αὐτὴ ἔγινε δι᾽ ἐμὲ ἡ αἰτία τῆς πτώσεως. «Ἡ
γυναῖκα τὴν ὁποίαν ἔδωσες εἰς ἐμέ». Πότε λοιπὸν ἐπερί-
μενα νὰ μὲ περιβάλῃ μὲ τόσην ἐντροπὴν ἐκείνη, ἡ ὁποία
ἐδημιουργήθη διὰ τοῦτο, δηλαδὴ διὰ νὰ μοῦ προσφέρῃ τὴν
παρηγορίαν της; Σὺ ἔδωσες αὐτὴν εἰς ἐμέ, σὐ ὡδήγησες
αὐτὴν πρὸς ἐμέ. Αὐτὴ λοιπόν, δὲν γνωρίζω ἁπὸ ποίαν αἱ-
τίαν κινουμένη, μοῦ ἔδωσεν ἀπὸ τὸν καρπὸν τοῦ δένδρου,
καὶ ἔφαγα. Νομίζει ὅτι αὐτὰ μὲν ἀποτελοῦν κάποιαν δικαιο-
λογίαν, ὅμως ἔχει στερηθῆ ἀπὸ οἱανδήποτε συγγνώμην.
Διότι, λέγει, ποίας συγγνώμης θὰ ἠμποροῦσες νἀ θεωρηθῇςᾳ
ἄξιος, ἀφοῦ ἐλησμόνησες τὰς ἐντολάς μου καὶ ἐθεώρη-
σες προτιμοτέραν τὴν προσφορὰν τῆς γυναικὸς ἀπὸ τὰ
ἰδικὰ μου λόγια; ᾽Αν καὶ πράγματι ἡ γυναῖκα σοῦ ἔδωσεν,
ἡ ἐντολή μου ὅμως καὶ ὁ φόθος τῆς τιμωρίας ἦτο ἀρκε-
ἦν παρασκευάσασϑαι φυγεῖν τὴν μετάληψιν. Μὴ γὰρ οὐκ -

δεις; μὴ γὰρ ἠγγνόεις; Προλαδὼν διὰ τοῦτο εἶπον κηδόμε-
»ος ὑμῶν, ἵνα μὴ τούτοις περιπέσητε' ὥσιξ, εἶ καὶ ἡ γυνή
σοι πρὸς τὴν παράδασιν τῆς ἐντολῆς! ὑπηοδτήσατο͵ ἀλλ᾽ οὐδὲ
οὕτως ἀνεύϑυνος ἔσῃ. ᾿Αξιοπιστοτέραν γὰρ ἐχρῆν ἡγήσασϑαι
τὴν παρ᾽ ἐμοῦ ἐντολήν, καὶ οὐ μόνον αὐτόν σε παραιτήσασϑαι
τὴν δρῶσιν, ἀλλὰ καὶ τῇ γυναικὶ δεῖξαι τῶν ἡμαρτημένων
τὸ μέγεϑος. Κεφαλὴ γὰρ εἶ τῆς γυναικός, καὶ διὰ σὲ ἐκείνη
παρήχϑη" σὺ δὲ τὴν τάξιν ἀνέστρεψας, καὶ οὐ μόνον ἐκείνην
10 οὐ διώρϑωσας, ἀλλὰ καὶ συγκατεσπάσϑης καὶ δέον τὸ }λοι-
πὸν σῶμα τῇ κεφαλῇ ἕπεσθαι, τὸ ἐναντίον νέγονε, καὶ ἣ κε-
φαλὴ τῷ λοιπῷ σώματι ἐξηκολούϑησε, καὶ τὰ ἄνω κάτω γέ-
γονε. Διὰ τοῦτο, ἐπειδὴ τὴν τάξιν ἅπασαν ἀνέστιρεψας, ἐν
τούτοις εἷ νῦν, ὁ πρὸ τούτου τοσαύτῃ δόξῃ πεοιδεδλημένος.
15 Τίς σε οὖν καὶ ἀξίαν ὀδύρηται τῆς ἀφραιρέσως τῶν τοσού-
τῶν ἀγαϑῶν; ᾿Αλλ᾽ ὅμως, εἶ καὶ ταῦτά σοι ἅπαντα σι"ιδέδη-
κε, μηδενὶ ἑτέρῳ τὴν αἰτίαν ἐπίγραφε, ἀλλὰ σαυτῷ καὶ τῇ σῇ
θᾳϑυμίᾳ' οὐ γὰρ ἄν, εἰ μὴ ἠδουλήϑης, ἡ γυνή σε ἠδύνατο εἰς
τὸν ὅλιοϑον τοῦτον ἀγαγεῖν. Μὴ γὰρ παρεκάλϑβσε; μὴ γὰρ
20 διελέχϑη; μὴ γὰρ ἠπάτησεν; "δωκε μόνον καὶ εὐθέως μετὰ
τοσαύτης εὐκολίας ἐπὶ τὴν μετάληψιν ὑπήχϑης, οὐδεμίαν μνή-
μὴν ποιησάμενος τῆς ἐμῆς ἐντολῆς, ἀλλ᾽ ἐνόμισας ἠπατῆοϑαι
παρ᾽ ἐμοῦ, καὶ διὰ τοῦτο μὴ συγχωρηϑῆναι σοι τὴν δρῶσιν»,
ἵνα μὴ μειζόνων ἐπιτύχῃς. Καὶ πῶς ἂν ἔχοι λόγον παρ᾽ ἐμοῦ
25 ἡπατῆσϑαί σε, τοῦ τοσαύτας εὐεργεσίας εἷς σὲ καταϑεμένου;
Καὶ τοῦτο δὲ αὐτὸ ὅσης ἦν εὐεργεσίας μέγεϑος, τὸ προλαδεῖν
καὶ διαστδίλασϑαι τὴν ἀποχήν, ὥστε μὴ τούτοις περιπεσεῖν,
οἷς γῦν ἑαυτὸν περιέθαλες; ᾿Αλλὰ"1 πάντα
,
ταῦτα παρ’ οὐδὲν
ΓΟΜΙΛΙΑ ΙΖ’ 483
τὸς νὰ σὲ προπαρασκευάσουν νὰ ἀποφύγῃς τὴν θρῶσιν.
Μήπως λοιπὸν δὲν ἐγνώριζες; μήπως πράγματι ἠγνοοῦ-
σες; Ἐπειδὴ φροντίζω διὰ σᾶς, διὰ τοῦτο σᾶς εἶπα προ-
καταβολικῶς, διὰ νὰ μὴ περιπέσετε εἰς αὐτὰ τὰ σφάλ-
ματα᾽ συνεπῶς ἂν καὶ ἡ γυναῖκα σοῦ ἐπρόσφερεν ὑπηρε-
σίαν διὰ τὴν παράβασιν τῆς ἐντολῆς, οὔτε ἔτσι ὅμως θὰ
εἶσαι ἀνεύθυνος. Διότι ἔπρεπε νὰ θεωρήσῃς περισσότερον
ἀξιόπιστον τὴν ἰδικήν μου ἐντολήν, καὶ ὄχι μόνον σὺ ὁ
ἴδιος νὰ ἀποφύγῃς τὴν δρῶσιν, ἀλλὰ νὰ δείξης καὶ εἰς
τὴν γυναῖκα τὸ μέγεθος τῶν σφαλμάτων. Διότι εἶσαι κε-
φαλὴ τῆς γυναικὸς καὶ πρὸς χάριν σου ἐδημιουργήθη ἐ-
κείνη σὺ ὅμως, ἀφοῦ ἀνέτρεψες τὴν τάξιν, ὄχι μόνον δὲν
διώρθωσες ἐκείνην, ἀλλὰ καὶ συμπαρεσύρθης μαζί της᾽
καὶ ἐνῷ ἔπρεπε τὸ ὑπόλοιπον σῶμα νὰ ἀκολουθῇ τὴν κεφα-
λήν, ἔχει γίνει τὸ ἀντίθετον, καὶ ἡ κεφαλὴ ἠκολούθησε τὸ
ὑπόλοιπον σῶμα καὶ ἔχουν γίνει τὰ ἄνω κάτω. Διὰ τοῦτο,
ἐπειδὴ ἀνέτρεψες ὅλην τὴν τάξιν, εὑρίσκεσαι τώρα εἰς αὐ-
τὴν τὴν κατάστασιν, σύ, ὁ ὁποῖος εἴχες περιδληθῆ πρὶν ἀπὸ
τὸ γεγονὸς αὐτὸ μὲ τόσην δόξαν. Ποῖος λοιπὸν νὰ σὲ
κλαύσῃ ὅπως πρέπει, διὰ τὴν ἀπώλειαν τόσων ἀγαθῶν;
᾿Αλλ᾽ ὅμως, ἂν καὶ ὅλα αὐτὰ ἔχουν συμθῆ εἰς σέ, νὰ μὴ
ἀποδίδης τὴν αἰτίαν εἰς ἄλλον κανένα, παρὰ εἰς τὸν ἕαυ-
τὸν σου καὶ εἰς τὴν ἀδιαφορίαν σου᾽ διότι, ἂν δὲν ἤθελες,
δὲν θὰ ἠμποροῦσεν ἡ γυναῖκα νὰ σὲ ὁδηγήσῃ εἰς αὐτὸ τὸ
σφάλμα. Μήπως λοιπὸν σὲ παρεκάλεσε; μήπως πράγματι
ἐσυζήτησε μαζί μου; μήπως σὲ ἐξηπάτησεν; ᾿Επρόσφερε
μόνον, καὶ ἀμέσως μὲ τόσην εὐκολίαν ὡδηγήθης εἰς τὴν
θρῶσιν, χωρὶς νὰ ἐνθυμηθῇς καθόλου τὴν ἐντολήν μου,
ἀλλὰ ἐνόμισες ὅτι ἔχεις ἐξαπατηθῆ ἀπὸ ἐμὲ, καὶ διὰ τοῦτο
δὲν ἐπετράπη ἡ θρῶσις εἰς σέ, διὰ νὰ μὴ ἐπιτύχῃς μεγα-
λύτερα πράγματα. Καὶ πῶς θὰ ἦτο δυνατὸν νὰ εἶναι λογι-
κόν, τὸ νὰ ἔχῃς ἐξαπατηθῆ ἀπὸ ἐμέ, ὁ ὁποῖος ἐπρόσφερα
εἰς σὲ τόσας πολλὰς εὐεργεσίας; Καὶ αὐτὸ δὲ ἀκόμη, τὸ
νὰ προλάδω δηλαδὴ καὶ νὰ διατάξω τὴν ἀποχὴν, ὥστε νὰ
μὴ περιπέσῃς εἰς αὐτά, μὲ τὰ ὁποῖα τώρα περιέβαλες τὸν
ἑαυτόν σου, πόσον μεγάλη εὐεργεσία δὲν εἶναι; ᾿Αλλά, ἀ-
ϑέμενος, ἰδοὺ διὰ τῆς πείρας ἔμαϑες τῶν ἡμαρτημένων σοι

τὸ μέγεϑος" λοιπὸν μηδὲ τῇ γυναικὶ μόνῃ τὴν αἰτίαν ἐπίγρα-
φε, ἀλλὰ καὶ τῇ ρᾳϑυμίᾳ τῇ σαυτοῦ.
ὅ. ᾿Επειδὴ τοίνυν ἀρκούντως πρὸς τὸν ᾿Αδὰιι διελέχϑη,
καὶ τὴν» ὁμολογίαν ἐκεῖνος ἐποιήσατο τῶν ἡμαρτημένων, ὡς
δνόμισε τὴν αἰτίαν εἰς τὴν γυναῖκα μεταϑείς" ὅρα τὸν ἀγαϑὸν
Δεσπότην, πόοῃ τῇ συγκαταδάσει πάλιν κέχρηται, καὶ ἀξιοῖ
καὶ ταύτην τῆς παρ᾽ αὐτοῦ ἀποκρίσεως. (Καὶ εἶπε», φησίν, ὃ
Θεὸς τῇ γυναικί" τί τοῦτο ἐποίησας;». "Ηκουσας, φησί, τοῦ ἀ»-
10 δρὸς ἐπὶ σὲ τὴν αἰτίαν μεταφέροντος, καὶ τὸ πᾶν ἐπιγράφον»-
ὅς σοι τῇ πρὸς δοήϑειαν αὐτοῦ δεδομένῃ, καὶ διὰ τοῦτο πα-
θαχϑείσῃ, ἵνα τὴν παρὰ σαυτῆς παραμυϑίαν εἰσαγάγῃς αὐτῷ,
οἵα δὴ ὁμογενὴς καὶ τῆς αὐτῆς αὐτῷ φύσεως κοινωνοῦσα.
Τίνος οὖν ἕνεκεν τοῦτο ἐποίησας, ὦ γύναι; καὶ διὰ τί καὶ
15 σαυτῇ καὶ τῷ ἀνδρὶ τοσαύτης αἰοχύνης αἰτία κατέστης; Τί
σοι τὸ ὄφελος γέγονεν ἀπὸ τῆς τοσαύτης ἀκρασίας; τί σοι

τῆς ἀπάτης τὸ κέρδος, ἣν ἑκοῦσα ἠπατήϑης, καὶ τὸν ἄνδοα
κοινωνὸν" τῆς ἀπάτης εἰργάσω; Τί οὖν ἡ γυνή; «Ὁ ὄφις ἡ-
πάτησέ με, καὶ ἔφαγον». “Ὅρα καὶ ταύτην ἐν πολλῇ δειλίᾳ
20 καϑεστῶσαν, καὶ ἀπολογουμένην ὑπὲρ τῶν ἡμαρτημένων.
Καϑάπερ γὰρ ὃ ἀνὴρ τὴν αἰτίαν ἐπὶ τὴν γυναῖκα ἔδοξε μετά-
γειν λέγων, ἡ γυνὴ ἤνεγκε, καὶ ἔδωκέ μοι, καὶ ἔφαγον: οὔ-
τῶ καὶ αὐτὴ οὐδεμίαν εὑρίσκουσα ἀποφυγὴν ὁμολογεῖ τὸ γε-
γενημένον, καί φησιν», «Ὁ ὄφις ἠπάτησέ με, καὶ ἔφαγο»».
25 Τὸ πονηρὸν ἐκεῖνο, φησί, ϑηρίον τοῦτον ἡμῖν τὸν ὄλισϑον προ-
εξένησεν, ἐπείνου ἡ ὀλέϑριος συμδουλὴ εἷς ταύτην ἡμᾶς τὴν
αἰσχύνην ἤνεγκεν, ἐκεῖνός με ἠπάτησε, καὶ ἔφαγον. Μὴ ἁπλῶς
παρατρέχωμεν ἀγαπητοί, τὰ λεγόμενα, ἀλλ᾽ ἀκριδῶς
διερευ-
γώμενοι πολλὴν ἐντεῦϑεν καρπωσώμεϑα τὴν ὠφέλειαν. Δικα-
30 στήριο» γάρ ἔστι φοδερόν, καὶ φρίκης γέμον, καὶ δεῖ πάντα
ἔ-
φοῦ δὲν ἔδωσες καμμίαν σημασίαν εἰς ὅλα αὐτά, ἰδοὺ
νὰ
μαθες διά τῆς πείρας τὸ μέγεθος τῶν σφαλμάτων σου
εὐθύνη ν μόνον εἰς τὴν γυναῖκα ,
μὴ ἀποδίδῃς, λοιπόν, τὴν
ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν ἰδικήν σου ἀδιαφο ρίαν.
5. ᾿Αφοῦ λοιπὸν εἶπεν ἀρκετὰ εἰς τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ἐκεῖ-
ἐνὸ-
νος ὠμολόγησςε τἀ σφάλματά του, ἀποδώσας καθὼς
μιζε τὴν εὐθύνην εἰς τὴν γυναῖκα, πρόσεχε μὲ πόσην συγ-
κατάβασιν συμπεριφέρεται πάλιν ὁ πανάγαθος Κύριος καὶ
ἀξιώνει καὶ ἀπ᾿ αὐτὴν κάποιαν ἀπάντησιν. «Καὶ εἶπε, λέγει
.
ἡ Γραφή, ὁ Θεὸς εἰς τὴν γυναῖκα᾽ διατί ἔκαμες αὐτό;»
"Ἤκουσεα, λέγει, τὸν ἄνδρα νὰ ἐπιρρίπτῃ τὴν εὐθύνην εἰς
σέ, καὶ νὰ ἀποδίδῃ τὸ καθετὶ εἰς σέ, ἡ ὁποία ἔχεις δοθῆ
ὡς βοηθὸς εἰς αὐτὸν καὶ διὰ τοῦτο ἐδημιουργήθης, διὰ νὰ
προσφέρῃς τὴν παρηγορίαν σου εἰς αὐτόν, καθόσον εἶσαι
.
ὁμογενής καὶ συμμετέχεις τῆς ἰδίας πρὸς αὐτὸν φύσεως
Διὰ ποῖον λοιπὸν λόγον ἔκαμες αὐτό, γυναῖκ α; καὶ δια-
τί ἔγινες ὑπεύθυνος τόσον μεγάλης ἐντροπῆς καὶ διὰ τὸν
ἑαυτόν σου καὶ διὰ τὸν ἄνδρα; Ποία ὠφέλεια προέκυψξε
διὰ σὲ ἀπὸ τὴν τόσην ἀκράτειαν; ποῖον τὸ κέρδος σου
ἀπὸ τὴν ἀπάτην, εἰς τὴν ὁποίαν μὲ τὴν θέλησίν σου παρε-
σύρθης, καὶ εἰς τὴν ὁποίαν ἔκαμες συμμέτοχον καὶ τὸν
ἄνδρα; Τί λοιπὸν λέγει ἡ γυναῖκα; «Ὁ ὄφις μὲ ἡπάτησξε
καὶ ἔφαγα». Πρόσεχε καὶ αὐτὴν νὰ εὑρίσκεται εἰς κατά-
στασιν μεγάλης δειλίας καὶ νὰ ἀπολογῆται διὰ τὰ σφάλμα-
τά της. Διότι ὅπως ἀκριβῶς ἐνόμισεν ὁ ἄνδρας, ὅτι μετα-
τοπίζει τὴν εὐθύνην εἰς τὴν γυναῖκα λέγων: ἡ γυναῖκα, ἔφε-
ρε, καὶ μοῦ ἔδωσε καὶ ἔφαγα᾽ ἔτσι καὶ αὐτὴ, ἐπειδὴ δὲν
εὐρίσκει κανένα καταφύγιον, ὁμολογεῖ αὐτὸ ποὺ ἔγινε καὶ
λέγει, «Ὁ ὄφις μὲ ἐξηπάτησε καὶ ἔφαγα». Τὸ πονηρὸν ἐ-
κεῖνο θηρίον, λέγει, ἐπροξένησεν εἰς ἡμᾶς τὸ ὀλίσθημα
αὐτὸ ἡ καταστρεπτικὴ συμβουλὴ ἐκείνου μᾶς ἔφερεν εἰς
αὐτὴν τὴν ἐντροπήν, ἐκεῖνος μὲ ἐξηπάτησε καὶ ἔφαγα.
Ας μὴ ἐξετάζωμεν ἐπιπόλαια, ἀγαπητοί, αὐτὰ τὰ λόγια,
ἀλλά, ἀφοῦ τὰ διερευνήσωμεν μὲ ἀκρίθειαν, ἂς καρποθοῦ-
ν
μεν ἀπ᾿ αὐτά τὴν μεγάλην ὠφέλειαν. Διότι εἶναι φοθερὸ
τὸ δικαστήριον καὶ τρομερόν, καὶ πρέπει, ἀφοῦ ἀκούσωμεν
30
μετὰ ἀσφαλείας ἀκούσαντας πολὺν τὸν ἀπὸ

τῶν λεγομένων
θησαυρὸν ἐναποτίϑεοθαι τῇ διανοίᾳ. Σκόπει
γὰρ καὶ τὸν ἄν-
ὅρα “λέγοντα, ὅτι «Ἢ γυνὴ ἣν ἔδωκας μετ᾽
ἐμοῦ, αὕτη μοι
ἔδωκε, καὶ ἔφαγον», Οὐδαμοῦ ἀνάγκη,
οὐδαμοῦ ὄία, ἀλλὰ
προαίρεσις καὶ γνώμη" ἔδωκε μόνον, οὖκ
ἠνάγκασεν, οὐκ ἐ-
διάσατο. Καὶ αὐτὴ πάλιν ἀπολογίαν συντιϑ
εῖσα, οὐκ εἶπεν,
ὁ ὄφις ἠνάγκασέ με, καὶ ἔφαγον. ᾿Αλλὰ τί;
«Ὁ ὄφις ἠπάτησέ
μιδ". τοῦ δὲ ἀπατηϑῆναι, καὶ μὴ ἀπατηϑῆναι
κυρία ἦν. «Ὁ
ὄφις», φησίν, «ἤπάτησέ με». Ὃ γὰρ ἐχϑρὸ
ς τῆς οωτηρίας
το τῆς: ἡμετέρας ἐνεργήσας
διὰ τοῦ πονηροῦ ἐκείνου ϑηρίου,
καὶ τὴν συμδουλὴν εἰσαγαγὼν ἠπάτησεν, οὐκ
ἠνάγκασεν, οὐδὲ
ἐδιάσατο, ἀλλὰ διὰ τῆς ὀλεϑρίας συμδουλῆς
τὴν ἀπάτην εἰς
ἔργον ἤγαγεν, ἐπειδὴ δὗρε τὴν γυναῖκα
εὐκόλως δυναμένην
δέξασϑαι τὴν ἀπάτην τὴν πάσης συγγνώμης
ἀποστερημένην.
15 «(Ὁ ὄφις ἠπάτησέ με, καὶ ἔφαγον». “Ὅρα
τοίνυν τὸν ἀγαϑὸν
Δεσπότην ἀρκούμενον αὐτῶν τοῖς ρήμασι, καὶ
οὐδὲν περαιτέρω
καταναγκάζοντα λέγειν. ᾿Επειδὴ γὰρ οὐ
ἀγνοῶν ταῦτα ἠρώ-
τα, ἀλλ᾽ εἰδώς, καὶ σφόδοα εἰδώς, ἵνα δὲ τὴν
οἰκείαν φιλα»-
ϑοωπίαν ἐπιδείξηται, συγκαταδαίνει αὐτῶν
τῇ ἀσϑενείᾳ, καὶ
20 ἐκπκαλεῖται αὐτοὺς εἰς ὁμολο
γίαν τῶν ἑπταιομένων. Διὰ τοῦ-
τὸ οὖν οὐδὲν πλέον ἐρωτᾷ͵ ᾿Εχρῆν γὰρ
ἄρα μαϑεῖν καὶ τὸ
βἶδος τῆς ἀπάτης" ἀλλ᾽ ἵνα ἡμῖν δείξῃ ὅτι
οὐκ ἀγνοίας ἦν ἡ
ἐρώτησις, ἀρκεῖται τοῖς ρηϑεῖσιν. Εἰποῦσα
γάρ, «Ὁ ὄφις
ἠπάτησέ με, καὶ ἔφαγον», ἐκείνην ἠνίξατο
τὴν ὀλεϑοίαν συμ-
25 δουλήν, ἣν ἐδέξατο παρὰ τοῦ
διαθδόλου διὰ τοῦ ὄφεως, ὅτι
«ὔβσεσϑε μετὰ τὴν ὁρῶσιν ὡς ϑεοί». ΕἾδετ
ε μεϑ' ὅσης ἀκρι-
ὀείας ἠρωτήϑη ὃ ᾿Αδάμ; μεϑ᾽ ὅσης ἀνεξι
κακίας εἰσήχϑη
εἰς τὸ δικαστήριον καὶ ἦ γυνή; πῶς ἑκάτε
ρος αὐτῶν τὴν
ἀπολογίαν ἐποιήσατο; Βλέπετε λοιπὸν ἐνταῦ
ϑα τῆς ἀφάτου
30 φιλανϑρωπίας τοῦ δικαστοῦ τὴν ὑπερδολήν. Ἐπειδὴ
γὰρ
2. Γεν. 3,5.
ΟΜΙΛΊΑ ΙΖ’ 167
τὰ πάντα μὲ προσοχὴν ἀπὸ τὰ λεγόμενα, νὰ ἐναποθέσωμεν

πολὺν θησαυρὸν εἰς τὴν διάνοιάν μας. Πρόσεχε δθέθαια
καὶ τὸν ἄνδρα ποὺ λέγει, ὅτι «Ἡ γυναῖκα, τὴν ὁποίαν μοῦ
ἔδωσες, αὐτὴ μοῦ ἔδωσε καὶ ἔφαγα». Πουθενὰ ἐξαναγκα-
σμὸς, πουθενὰ βία, ἀλλὰ ἐλευθέρα ἐκλογὴ καὶ συγκατάθε-
σις ἔδωσε μόνον, δὲν ἐξηνάγκασεν, οὔτε ἐξεθίασε. Καὶ
μὲ
ἡ γυναῖκα πάλιν, ὅταν ἀπελογήθη, δὲν εἴπεν᾽ ὁ ὅφις
ἐξηνάγκασε καὶ ἔφαγα, ᾿Αλλὰ τί εἶπεν; «Ὁ ὄφις μὲ ἐξη-
πάτησε»᾽ τὸ νά ἀπατηθῇ δὲ ἢ νὰ μὴ ἀπατηθῇ ἦτο εἰς τὴν
ἐξουσίαν της. «Ὁ ὄφις, λέγει, μὲ ἐξηπάτησεν». Διότι ὁ
ἐχθρὸς τῆς σωτηρίας μας, ἀφοῦ ἐνήργησς διὰ τοῦ πονη-
ροῦ ἐκείνου ζώου καὶ ἀφοῦ ἐπαρουσίασες τὴν συμβουλήν
του, ἐξηπάτησε τὴν γυναῖκα, δὲν τὴν ἐξηνάγκασεν, οὔτε
τὴν ἐξεθίασεν, ἀλλὰ μὲ τὴν καταστρεπτικὴν συμθουλὴν ἐ-
τὴν ἀπάτην, ἐπειδὴ εῦρε τὴν γυναῖκα,ἡ
πραγματοποίησε
ὁποία ἠμποροῦσε εὔκολα νὰ δεχθῆ τὴν ἀπάτην καὶ ἡ ὁποία
ἔχει στερηθῆ οἱανδήποτε συγγνώμην. «Ὁ ὄφις μὲ ἐξηπά-
τησε καὶ ἔφαγα». Πρόσεξε λοιπὸν τὸν πανάγαθον Κύριον,
ὁ ὁποῖος ἀρκεῖται εἰς τὰ λόγια αὐτῶν καὶ δὲν τούς ἀναγκά-
ζει νὰ λέγουν τίποτε περισσότερον. ᾿Επειδὴ θέθαια ἐρω-
τοῦσεν αὐτά, ὄχι διότι ἠγνοοῦσεν, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἐγνώριζε,
καὶ ἐγνώριζε πολὺ καλά, διὰ νὰ δείξῃ δὲ τὴν φιλανθρω-
πίαν του, συγκαταβαίνει εἰς τὴν ἀδυναμίαν αὐτῶν καὶ
προτρέπει αὐτοὺς νὰ ὁμολογήσουν “τὰ σφἀλματά των. Διὰ
τοῦτο λοιπὸν δὲν ἐρωτᾷ τίποτε περισσότερον. Ἔπρεπε
λοιπὸν νὰ μάθουν καὶ τὸ εἶδος τῆς ἀπάτης" ἀλλὰ διὰ νὰ
μᾶς δείξῃ, ὅτι ἡ ἐρώτησις δὲν εἶναι δεῖγμα ἀγνοίας, ἀρκεῖ-
ται εἰς αὐτὰ πού εἶχαν λεχθῆ. Διότι ὅταν εἶπεν, «Ὁ ὄφις
μὲ ἐξηπάτησε καὶ ἔφαγα», ὑπῃνίχθη τὴν καταστρεπτικὴν
ἐντολήν, τὴν ὁποίαν ἐδέχθη ἀπὸ τὸν διάβολον διὰ μέσου
τοῦ ὄφεως, ὅτι «θὰ εἶσθε μετὰ τὴν δρῶσιν ὡς θεοί»".
Εἴδατε μὲ πόσην ἀκρίβειαν ἠρωτήθη ὁ ᾿Αδάμ; μὲ πόσην
ἀνεξικακίαν ὡδηγήθη εἰς τὸ δικαστήριον καὶ ἡ γυναῖκα;
πῶς ὁ καθένας ἀπὸ αὐτοὺς ἔκαμε τὴν ἀπολογίαν του;
Βλέπετε λοιπὸν ἐδῶ τὴν ὑπερθδολικὴν καὶ ἀνέκφραστον
φιλανθρωπίαν τοῦ δικαστοῦ. Διότι ὅταν ἡ γυναῖκα εἶπεν,
εἶπεν ἡ γυνή, ὅτι Ὄφις ἡπάτησέ με, καὶ ἔφαγον

»" οὐκέτι
λοιπὸν ἀποκρίσεως ἀξιοῖ τὸν ὄφιν, οὐδὲ ἀπολογίας
χώραν
αὐτῷ παρέχει, οὐδὲ ἐρωτᾷ καϑάπερ τὸν ἄνδρα καὶ
τὴν γυ-
γαῖκα" ἀλλὰ τὰς παρ᾽ ἐκείνων ἀπολογίας δεξάμενος, ἐπὶ
τοῦ-
τον ὡς αἴτιον τῶν ὅλων κακῶν γεγενημένον ὅρμᾷ.
Καὶ ἐπειδὴ
ὡς Θεὸς καὶ τὰ ἀπόρρητα ἐπιστάμενος ἤδει, ὅτι αὐτὸς
ἦν ὁ
ὑπηρετησάμενος τῇ τοῦ διαθόλου ἐπιδουλῇ, καὶ τῇ δασκαν
ίᾳ,
ἣν περὶ τὸν ἄνϑρωπον ἐπεδείξατο, ἵνα μάϑῃς αὐτοῦ
τὴν ἀ-
γαϑότητα, πῶς ἐπ᾽ ἐκείνων μὲν καὶ εἰδὼς τῷ μὲν
ἔλεγε,
10 «Ποῦ εἶ; Τίς ἀνήγγειλέ σοι
ὅτι γυμνὸς εἶ;» τῇ δὲ ἔλεγε,
«11 τοῦτο ἐποίησας;» ἐπὶ τοῦ πονηροῦ τούτου ϑηρίου
οὐδὲν
τοιοῦτον ποιεῖ, ἀλλὰ τί; «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ
ὄφει,
“Ὅτι ἐποίησας τοῦτο». ΕἾδες διαφοράν; Τῇ μὲν γυναικὶ
ἔ-
λεγε, «Τί τοῦτο ἐποίησας;» τῷ δὲ ὄφει, «Ὅτι ἐποίησας
τοῦ-
15 10». Ὅτι τὸ κακόν, φησίν,
τοῦτο εἰργάσω, ὅτι τὴν ὀλέϑριον
συμδουλὴν ταύτην εἰσήγαγες, ὅτι τοσαύτῃ δασκανίᾳ ὑπηρετ
ή-
σω, ὅτι οὕτω τὸν φϑόνον ἠκόνησας κατὰ τοῦ δημιουργηϑέν
-
τὸς ὑπ᾽ ἐμοῦ, «Επικατάρατος οὐ ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν
,
καὶ ἀπὸ πάντων τῶν ϑηρίων τῆς γῆς. "Επὶ τῷ στήϑει καὶ τῇ
20 κοιλίᾳ πορεύσῃ, καὶ γῆν φάγῃ
πάσας" τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς
σου. Καὶ ἔχϑραν ϑήσω ἀνὰ μέσον σου καὶ ἀνὰ μέσον τῆς
γυ-
γαικός, καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον
τοῦ
σπέρματος αὐτῆς. Αὐτός σου τηρήσει τὴν κεφαλήν, καὶ
πὺ
τηρήσεις αὐτοῦ πιέρναν».
25 6. Σκόπει μοι ἐνταῦϑα τάξιν καὶ ἀκολουϑίαν φιλανϑρὼ-
πίας πεπληρωμένην, Τὴν πὲν γὰρ ἐρώτησιν ποιούμενος
ἀπὸ
τοῦ ἀνδρὸς ἤρξατο, εἶτα μετῆλϑεν ἐπὶ τὴν γυναῖκα. Καὶ
ἐ-
πειδὴ εἶπεν αὐτὴ τὸν αἴτιον αὐτῇ γεγενημένον, ἐλϑὼν
ἐπὶ
τὸν ὄφιν, καὶ οὐκέτι αὐτὸν ἀποκρίσεως ἀξιώσας, τὴν
τιμω-
30 οίαν ἐπάγει, καὶ τοιαύτην ὡς παντὶ
τῷ χρόνῳ παρεκτείνε-
3, Δηλ. τοὺς ἀνθρώπους.

ΠΟΜΊΙΛΙΑ ΙΖ 469
ὅτι «Ὁ ὄφις μὲ ἐξηπάτησε καὶ ἔφαγα», δὲν θεωρεῖ καθό-

λου τὸν ὄφιν ἄξιον ἀπαντήσεωακ, οὔτε δίδει εἰς αὐτὸν εὖ-
καιρίαν ἀπολογίας, οὔτε τὸν ἐρωτᾷ ὅπως τὸν ἄνδρα καὶ
τὴν γυναῖκα ἀλλὰ ἀφοῦ ἔλαθε τὰς ἀπολογίας ἐκείνων,
σπεύδει πρὸς αὐτὸν, ἐπειδὴ ἔχει γίνει ὁ αἴτιος ὅλων τῶν
κακῶν. Καὶ ἐπειδὴ ὡς Θεός, ὁ ὁποῖος καὶ τὰ ἀπόρρητα
γνωρίζει καλῶς, ἐγνώριζεν ὅτι αὐτὸς ἔγινεν ὁ ὑπηρέτης
τῆς σκευωρίας τοῦ διαβόλου καὶ τοῦ φθόνου, τὸν ὁποῖον
ἐπέδειξε πρὸς τὸν ἄνθρωπον, διὰ νὰ μάθῃς τὴν καλωσύ-
νην του, πῶς δι᾽ ἐκείνους μέν", ἂν καὶ ἐγνώριζεν, εἰς τὸν
μὲν ᾿Αδὰμ ἔλεγε, «Ποῦ εἶσαι; Ποῖος σὲ ἐπληροφόρησεν
ὅτι εἶσαι γυμνός;» εἰς τὴν γυναῖκα δὲ ἔλεγε, «Διατί ἔκα-
μες αὐτό;» εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ πονηροῦ τούτου ζώου
δὲν κάμνει! τίποτε τὸ παρόμοιον, ἀλλὰ τί; «Καὶ εἶπε Κύριος
ὁ Θεὸς εἰς τὸν ὄφιν, ἐπειδὴ ἔκαμες αὐτό». Εἶδες τὴν
διαφοράν; Εἰς τὴν γυναῖκα μὲν ἔλεγε, «Διατί ἔκαμες αὖ-
τό;» εἰς τὸν ὄφιν δέ, «ἐπειδὴ ἔκαμες αὐτό». ᾿Επειδὴ ἔπρα-
ξες, λέγει, τὸ κακὸν αὐτό, ἐπειδὴ ἐπαρουσίασες τὴν κα-
ταστρεπτικὴν αὐτὴν συμβουλήν, ἐπειδὴ ἔγινες ὑπηρέτης
τόσον μεγάλου φθόνου, ἐπειδὴ τόσον πολὺ ἐκέντρισες τὸν
φθόνον κατὰ τοῦ δημιουργήματὸς μου, «Θὰ εἶσαι τὸ περισ-
σότερον καταραμένον ἀπὸ ὅλα τὰ ζῶα καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ θη-
ρία τῆς γῆς. Θὰ περιπατῇς ἐπὶ τοῦ στήθους καὶ τῆς κοιλίας
σου, καὶ θά τρώγῃς χῶμα εἰς ὅλας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς
σου. Καὶ θὰ στήσω ἔχθραν μεταξύ σοῦ καὶ τῆς γυναικὸς,
καὶ μεταξύ τῶν ἀπογόνων σου καὶ τῶν ἀπογόνων αὐτῆς.
κεῖνος θὰ σοῦ συντρίψῃ τὸ κεφάλι καὶ σὺ θὰ κεντήσῃς
τὴν πτέρναν του».
6. Πρόσεξε ἐδῶ, παρακαλῶ, σειρὰν καὶ τάξιν, ποὺ
εἶναι πλήρης φιλανθρωπίας. Διότι ὅταν μὲν ἔκαμε τὴν ἐρώ-
τησιν, ἤρχισεν ἀπὸ τὸν ἄνδρα, ἔπειτα ἦλθεν εἷς τὴν γυναῖ-
κα. Καὶ ὅταν αὑτὴ εἶπεν ἐκεῖνον, ποὺ εἶχε γίνει ὑπεύθυνος
εἰς αὐτήν, ἀφοῦ ἦλθε πρὸς τὸν ὄφιν, καὶ χωρὶς νὰ τὸν
κρίνῃ ἄξιον ἀπαντήσεως, ἐπιθάλλει τὴν τιμωρίαν, ἦ ὁποία
ἦτο τέτοια, ὥστε νὰ ἐπεκτείνεται εἰς ὅλους τοὺς αἰῶνας
καὶ διὰ τῆς παρουσίας της νὰ γίνεται εἰς τὸ μέλλον διαρ-
σϑαι, ; καὶ διὰ τῆς

ἢ ὄψεως διηνεκῇ
7» ἜΧῇ διδάσμαλον γίνεσϑαι τοῖς
ἑξῆς ἅπασι, μηκέτι δέχεσϑαι τὴν ὀλεϑοίαν ἐκείνην συμόου-
λήν, μηδὲ. ἀπατᾶσϑαι τοῖς παρ’ ἐκείνου μηχανήμασιν. ᾿Α4λλ᾽
ἴσως εἴποι τις ἄν' καὶ εἶ ὁ διάδολος ἐνεργήσας διὰ τοῦ ὄφε-
5. ὡς. τὴν συμδουλὴν εἰσήγαγε, τίνος ἕνεκδν τὸ ϑηρίον τοσαύ-
τὴν ὑπέμεινε τιμωρίαν; Καὶ τοῦτο τῆς ἀφάτου φιλανϑρωπίας
τοῦ Θεοῦ ἔργον γέγονε. Καϑάπερ γὰρ πατὴρ φιλόστοργος
τὸν ἀπεκτακότα τὸν υἱὸν τὸν ἑαυτοῦ τιμωρούμενος, καὶ τὴν
μάχαιραν καὶ τὰ ξίφος, δι᾽ οὗ τὸν φόνον εἴργάσατο, διασπᾷ,
10 καὶ εἰς πολλὰ κατατέινει μέρη" τὸν αὐτὸν δὴ τοόπον καὶ ὃ
ἀγαϑὸς Θεός, ἐπειδὴ ὥσπερ μάχαιρά τις ὑπηρετήσατο τὸ ϑη-
ίον τοῦτο τῇ τοῦ διαδόλου πανουργίᾳ, ἐπάγει αὐτῷ διηνενῆ
τὴν τιμωρίαν, ἵνα διὰ τοῦ αἰσϑητοῦ τούτου καὶ ὁρωμένου
᾿Δογιζώμεϑα ἐν ὅσῃ ἀτιμίᾳ κἀκεῖνος τυγχάνει, Εἰ γὰρ οὗτος
15 ὃ καϑάπερ ὄργανον ὑπηρετησάμενος τοσαύτης ἐπειράϑη ἄ-
γανακτήσεως, ποίαν εἰκὸς ἐκεῖνον δέξασϑαι τιμωρίαν; Μᾶλ-
λον δὲ καὶ τοῦτο ἤδη ἡμᾶς ἐδίδαξεν ὃ Χριστὸς διὰ τῶν ϑεί-
ὧν δὐαγγελίων φάσκων πρὸς τοὺς ἐξ εὐωνύμων ἑστῶτας.
«Π]ορεύεσϑε ἀπ’ ἐμοῦ οἵ κατηραμένοι εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον,
20 τὸ ἡτοιμασιιένον τῷ διαδόλῳ καὶ τοῖς ἀγγέλοις αὐτοῦ». Ἔ-
κείνῳ γὰρ πάλαι τοῦτο ἡτοίμασται, καὶ ἐκεῖνο τὸ ἄσδεσιον
πῦο αὐτὸν ἐκδέχεται. Τί οὖν ἂν εἴη ἀϑλιώτεοον τῶ» δι’ ἀ-
μέλειαν τῆς αἰκείας σωτηρίας ἑαυτοὺς ἐκείνῃ τῇ τιμωρίᾳ
παϑιστώνιων ὑπευϑύνους τῇ ἐκείνῳ ἡτοιμασμένῃ; “Ὅτι »ἀὸ
25 ἡμῖν, εἶ δουληϑείημεν ἀρβτὴν ἐπιδείξασϑαι, καὶ τοῖς παρὰ
᾿ τοῦ Χοιστοῦ τεϑεῖσι γόμοις ἕπεσϑαι, ἡ δασιλεία ἡτοίμασται.
᾿αὐτοῦ πάλιν ἄκουσον λέγοντος" «Δεῦτε οἵ εὐλογημένοι τοῦ
Πατρός μου" κληρονομήσατε τὴν ἡτοιμασμένην ὑμῖν θασιλείαν
ἀπὸ παταθδολῆς κόσμου». Εἶδες ἐκδίνῳ μὲν τὸ ἄσόδεστον πῆ
30 ἡτοιμασπένον, ἡμῖν δέ, εἰ μὴ οαϑυμήσοαιμεν, τὴν δασιλείαν;
4. ΜΜατθ. 25, 41.

5. Ματθ. 25, 34.
ΙΖ΄ Α7ῖ
ΜΙΛΙᾺ
ται πλέον τὴν

κὴς διδάσκαλος πρὸς ὅλους, νὰ μὴ δέχων
υλήν, οὔτε νὰ ἀπατῶνται!
καταστρεπτικὴν ἐκείνην συμθο
ὅμως θὰ ἠμποροῦ-
ἀπὸ τὰἀς μηχανορραφίας ἐκείνου. Ίσως
ἐνήργησε διὰ
σε νὰ εἰπῇ κἀποιος΄ ἀφοῦ ὁ διάβολος, ποὺ
λόγον ὑπέστη
τοῦ ὄφεωα, ἔδωσε τὴν συμβουλήν, διὰ ποῖον
τῆς ἀφάτου
τό Ζῶον τόσην τιμωρίαν; Καὶ αὑτὸ εἶναι ἔργον
φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ. “Ὅπως βθέθαι α ὁ φιλόσ τοργος πα-
κατασ τρέφει
τέρας, ὅταν τιμωρῇ τὸν φονέα τοῦ υἱοῦ του,
καὶ κατακόπτει εἰς πολλὰ κομμάτια τὸ μαχαίρι καὶ τὸ ξίφοα,
λοιπὸν
μὲ τὸ ὁποῖον διέπραξε τὸν φόνον᾽ κατὰ τόν αὐτόν
ἐπειδ ὴ τὸ ζῶον αὐτὸ
τρόπον καὶ ὁ πανάγαθος᾽ Θεός,
λου, ὡσὰν κά-
ἔγινεν ὑπηρέτης εἰς τὴν ἀπάτην τοῦ διαδό
ίαν, διά
ποιο μαχαίρι, ἐπιβάλλει εἰς αὐτὸ συνεχῆ τὴν τιμωρ
ζώου
νὰ ὑπολογίζωμεν διὰ τοῦ αἰσθητοῦ καὶ ὀρατοῦ αὐτοῦ
κεται καὶ ἐκεῖνο ς. Διότι
μέσα εἰς πόσην ταπείνωσιν εὐρίσ
ἕνα ὄργαν ον, ὑπέ-
ἐάν ὁ ὄφις, ὁ ὁποῖος ὑπηρέτησεν ὡσὰν
εἶναι φυ-
στη τόσον μεγάλην ἀγανάκτησιν. ποίαν τιμωρίαν
μᾶς τό
οικὸν νὰ δεχθῇ ὁ διάδολος; Μᾶλλον δὲ καὶ αὐτό
τῶν ἱερῶν εὐαγγ ελίων , ὁμι-
ἐδίδαξεν ἤδη ὁ Χριστὸς διὰ
λῶν πρὸς τοὺς εὑρισκομένους εἰς τὰ ἀριστ ερά του «Σεῖς
νετε μα-
ποὺ ἀπό τὰ ἔργα σας ἐγίνατε καταραμμένοι, πηγαί
ασθήῆ
κρὰν ἀπὸ ἐμὲ εἰς τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ποὺ ἔχει ἑτοιμ
ους του»΄, Δι᾿ αὐτὸν ἔχε!
διὰ τὸν διάβολον καὶ τοὺς ἀγγέλ
καὶ τὸν περιμ ένει.
ἐτοιμασθῆ πρό πολλοῦ τὸ ἄσθεστον πῦρ
ἐκεί-
Τὶ λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι ἐλεεινότερον εἰς
καθι-
νους, ποὺ ἐξ αἰτίας τῆς ἀμελείας τῆς σωτηρίας των
στοῦν τοὺς ἑαυτούς των ὑπευθ ύνους ἐκείν ης τῆς τιμω-
ρίας, ἡ ὁποία ἔχει ἐτοιμασθῆ διὰ τὸν διάθολον; Ὅτι θε-
ῶν,
βαίως ἔχει ἐτοιμασθῆ δι᾽ ἡμᾶς ἡ Βασιλεία τῶν Οὐραν
ἐὰν θὰ θελήσωμεν νὰ ἐπιδείξωμεν ἀρετὴν καὶ νά ἀκολου-
ε πά-
θοῦμεν τοὺς νόμους, ποὺ ἔθεσεν ὁ Χριστός, ἄκουσ
ποὺ εἶσθε εὐλογ ημένο ι
λιν αὐτὸν νὰ λέγη «Ἐλᾶτε σεῖς,
ἀπὸ τὸν Πατέρα μου λάβετε ὡς κληρονομία ν τὴν θασι-
το
λείαν, ποὺ ἔχει ἐτοιμασθῆ διὰ σᾶς, ἀφ᾽ ὅτου ἐθεμελιώνε
ὁ κόσμος»". Εἴδες, δι᾽ ἐκεῖνον μὲν ἔχει ἑτοιμασθῆ τὸ ἄσθε-
στον πῦρ, δι᾽ ἡμᾶς δέ, ἐὰν δὲν θὰ ἀδιαφορήσωμεν, ἡ θασι-
Ταῦτα τοίνυν ἐννοοῦντες καὶ δίου ἐπιμελώμεϑα, καὶ τὴν

κακίαν φεύγωμεν, καὶ μηδέποτε ἅπατώμεϑα ταῖς τοῦ δια-
ὀόλου μηχαναῖς. ᾿Α4λλ᾽ εἰ δούλεσϑε καὶ μὴ ἀπεκάμετε, πάλι»
εἰς μέσον ἀγάγωμεν τὴν τιμωρίαν τὴν τῷ ὄφει ἐπαγομένην,
ἵν᾽ οὕτω κατὰ μικρὸν εἰς τὸ τέλος τῆς δίκης φϑάσαντες ἵἴ-
δωμεν τῆς φιλανϑρωπίας τοῦ Θεοῦ τὸ μέγεϑος. Εἰ γὰρ ἄ;-
ϑοωποι δικαστὴν ὁρῶντες πολλάκις δημοσίᾳ καϑήμενον, καὶ
τὴν κατὰ τῶν καταδίκων ψῆφον ἐκφέροντα, διὰ πάσης ἡμέ-
φὰς παραμένουσι, καὶ οὐκ ἀφίστανται μέχρις ἂν ἴδωσιν ἄνα-
10 στάντα τὸν δικαστήν: πολλῷ μᾶλλον ἡμᾶς νῦν προσήκει με-
τὰ πλείονος τῆς προϑυμίας ἰδεῖν τὸν ἀγαϑὸν Θεόν, πῶς μὲν
τῷ ὄφει σφοδρὰν τὴν τιμωρίαν ἐπιτίϑησιν, ἵνα διὰ τοῦ αἷ-
σϑητοῦ τούτου ϑηρίου, ᾧ ὥσπερ ὀργάνῳ ἐχοήσαιο ὁ πονηρὸς
δαίμων ἐκεῖνος, αἴσϑησιν ἡμῖν παράσχῃ τῆς μελλούσης ἐκεῖ-
"ον τιμωρίας ἐπδέχεσϑαι' πῶς δὲ μετὰ φειδοῦς σύμμετρον
ἐπάγει καὶ τῇ γυναικὶ καὶ τῷ ἀνδρὶ τὴν ἐπιτίμησιν, γουϑε-
σίαν μᾶλλον ἔχουσαν, ἢ κόλασιν! ἵνα ταῦτα πάντα μετὰ ἀκοι-
ὀείας σκοπήσαντες ϑαυμάσωμεν τὴν τοῦ φιλανϑρώπου Θεοῖ
κηδεμονίαν, ἣν περὶ τὴν φύσιν ἐπιδείκνυται τὴν ἡμετέραν.
20 Τί οὗ» φησι; «Καὶ εἶπε Κύριος ὅ Θεὸς τῷ ὄφει,
ὅτι ἐποίη-
σας τοῦτο, ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν κτηνῶν, καὶ
ἀπὸ πάνων τῶν ϑηρίων τῆς γῆς. ᾿Επὶ τῷ σιήϑει καὶ τῇ κοι-
λίᾳ σου πορεύσῃ, καὶ γῆν φάγῃ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς
σου, Καὶ ἔχϑραν ϑήσω ἀνὰ μέσον σου καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυ-
25 καικός, καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματός σου καὶ ἀνὰ μέσον
τοῦ
σπέρματος αὐτῆς. Αὐτός σου τηρήσει κεφαλήν, καὶ σύ τη-
θήσεις αὐτοῦ πιέρνα»».
7. Μεγάλη καὶ σφοδρὰ ἣ ἀγανάκτησις, ἐπειδὴ καὶ μεγά-
λὴ τῆς ἀπάτης ἡ ὑπερδολή, ἣν δι᾽ αὐτοῦ προσήγαγεν ὅ πονὴ-
30 θὸς διάδολος. «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ὄφει,
ὅτι ἐποίη-
σας τοῦτο», ᾿Επειδή, φησί, τοιαύτῃ ὑπηρετήσω πανουργίᾳ, καὶ
᾿ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ 473
λεία τῶν οὐρανῶν; Αὐτὰ λοιπὸν κατανοοῦντεα, ἂς φρον-

τίζωμεν καὶ τὴν ζωήν μας καὶ ἂς ἁποφεύγωμεν τὴν κα-
κίαν καὶ ἂς μὴ ἐξαπατώμεθα ἀπὸ τἀς μηχανορραφίας τοῦ
διαδόλου. ᾿Αλλά, ἐὰν θέλετε καὶ δὲν ἔχετε κουρασθῆ, ἂς
ἐπανέλθωμεν εἰς τὴν τιμωρίαν, ἡ ὁποία ἐπιβάλλεται εἰς
τὸν ὄφιν, διὰ νὰ ἰδοῦμεν ἀφοῦ φθάσωμεν ἔτσι σιγὰ - σιγὰ
εἰς τὸ τέλος τῆς δίκης, τὸ μέγεθος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ
Θεοῦ. Διότι ἐὰν οἱ ἄνθρωποι, ὅταν δλέπουν τὸν δικαστὴν
νὰ δικάζῃ πολλάς φοράς δημοσίωᾳς καὶ νὰ ἀνακοινώνῃ τὴν
ἀπόφασιν κατά τῶν καταδίκων, παραμένουν ὁλόκληρον τὴν
ἡμέραν καὶ δὲν ἀπομακρύνωνται μέχρια ὅτο θὰ ἰδοῦν τὸν
δικαστὴν νὰ φεύγῃ, πολὺ περισσότερον ἁρμόζει τώρα νὰ
ἰδοῦμεν ἡμεῖς μὲ μεγαλυτέραν προθυμίαν τὸν πανάγαθον
Θεόν, πῶς μὲν ἐπιβάλλει αὐστηρὰν τιμωρίαν εἰς τὸν ὄφιν,
ὥστε διὰ τοῦ αἰσθητοῦ αὐτοῦ ζώου, τὸ ὁποῖον ὡσὰν ὄρ-
γανον ἐχρησιμοποίησεν ὁ πονηρὸς ἐκεῖνος δαίμων, νὰ μᾶς
δώσῃ τὴν αἴσθησιν τῆς τιμωρίαα, ποὺ περιμένει εἰς τὸ μέλ-
λον ἐκεῖνον, πῶς δὲ ἐπιβάλλει μὲ ἐπιείκειαν καὶ εἰς τὴν
γυναῖκα καὶ εἰς τὸν ἄνδρα τὴν πρέπουσαν ἐπίπληξιν, ἡ
ὁποία εἶναι! νουθεσία μᾶλλον, παρὰ τιμωρία. ᾿Αφοῦ ἑξετά-
σωμεν ὄλα αὐτὰ μὲ ἀκρίθειαν, νὰ θαυμάσωμεν τὴν φροντί-
δα τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ, τὴν ὁποίαν ἐπιδεικνύει πρὸς τὴν
ἰδικὴν μας φύσιν. Τί λοιπὸν λέγει; «Καὶ εἶπεν ὁ Κύριος ὁ
Θεὸς πρὸς τὸν ὄφιν᾽ ἐπειδὴ ἔκαμες αὐτό, θὰ εἶσαι τὸ πε-
ρισσότερον καταραμένον ἀπὸ ὅλα τὰ ζῶα καὶ ἀπὸ ὅλα τὰ
θηρία τῆς γῆς. Θὰ περιπατῇᾳ ἐπὶ τοῦ στήθους καὶ τῆς
κοιλίας σου καὶ θὰ τρώγῃς χῶμα εἰς ὅλας τἀς ἡμέρας τῆς
᾿ ζωῆς σου. Καὶ θὰ στήσω ἔχθραν μεταξὺ σοῦ καὶ τῆς γυναι-
κὸς καὶ μεταξύ τῶν ἁπογόνων σου καὶ τῶν ἀπογόνων αὐ-
τῆς. Αὐτὸς θὰ σοῦ συντρίψῃ τὸ κεφάλι, καὶ σὺ θά κεντή-
σῃς τὴν πτέρναν του».
7. Εἶναι μεγάλη καὶ ὑπερθολικὴ ἡ ἀγανάκτησις, ἐπειδὴ
μέγα καὶ τὸ μέγεθος τῆς ἀπάτης, τὴν ὁποίαν διά τοῦ ὄφε-
ὡς ἐπρόσφερεν ὁ πονηρὸς διάθδολοα. «Καὶ εἶπεν ὁ Κύριος
ὁ Θεὸς πρὸς τὸν ὄφιν, ἐπειδὴ ἔκαμες αὐτό». ᾿Επειδή, λέ-
γει, ὑπηρέτησεα μίαν τέτοιαν πανουργίαν, καὶ ἔτσι ἐπραγμα-
οὕτω. τὴν ἀπάτην εἰς ἔογον ἤγαγες, ὀλεϑοίαν συμδουλὴν

εἰσαγαγών, καὶ τὸ δηλητήριον αὐτοῖς φάρμακον περάσας"
ἐπειδὴ τοῦτο εἰργάσω, καὶ τῆς ἐμῆς εὐνοίας ἐκδαλεῖν ἠδου-
λήϑης τοὺς ὑπ ἐμοῦ δημιουργηϑένιτας, ὑπηρετησάμενος τῇ
τοῦ πονηροῦ δαίμονος γνώμῃ, τοῦ διὰ τὴν δασκανίαν καὶ τὴν
ὑπερδάλλουσαν ὑπερηφανίαν ἐκ τῶν οὐρανῶν εἰς τὴν γῆν
κατενεχϑέντος" διὰ τοῦτο, ἐπειδὴ ἂν τούτοις ὀργάνῳ σοι ἐ-
χρήσαιτο, διηνεκῆ σοι τὴν τιμωρίαν ἐπιτίϑημι, ἵνα διὰ τῶν
εἷς σὲ γενομένων κἀκεῖνος εἰδέναι ἔχῃ οἵα τιμωρία αὐτὸν
Ε 5» “- 3 [4 5 Α
10 ἐκδέχεται, καὶ οἱ ἑξῆς ἄνϑρωποι παιδεύωνται, μηκέτι. ὑπά-

γεσϑαι ταῖς τούτου ουμδουλαῖς, μηδὲ τὴν ἀπάτην προσίεσϑαι,
ἵνα μὴ τοῖς αὐτοῖς περιπέσωσι. Διὰ τοῦτο ἐπικατάρατος σὺ
ἀπὸ πάντων τῶν ϑηρίων, ἐπειδὴ οὐκ εἷς δέον ἐχρήσω τῇ
5 ΧΑ ᾽ὔ ξιᾷ Η » Α 3 ᾿΄ 5 7 κ᾿
φρονήσει, ἀλλὰ τὸ προτέρημα, ὅπερ εἶχες ὑπὲρ ἅπαντα τὰ

15 ϑηοία, τοῦτό σοι γέγονε τῶν κακῶν ἁπάντων αἴτιον. «((Ο. γὰρ
ὄφις», φησίν, «ἦν φρονιμώτατος πάντων τῶν ϑηρίων τῶν
ἐπὶ τῆς νῆς». Διὰ τοῦτο ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ πάντων. τῶν
κιηνῶν καὶ τῶν ϑηοίων τῆς. γῆς γενήσῃ. ᾿41λλ᾽ ἐπειδὴ τὸ
τῆς κατάρας οὖκ ἦν αἰσϑητόν, οὐδὲ ὀφϑαλμοῖς φαινόμενον,
“ν 7 3 τ » , -» “- - ;
20 διὰ τοῦτο καὶ αἰσϑητὴν αὐτῷ τιμωρίαν ἐπάγει, ἵνα διηγε-

κῶς ποὸ τῶν ὀφϑαλμῶν ἔχωμεν δρᾶν τῆς τιμωρίας αὐτοῦ
τὰ ὑπομνήματα. «(Επὶ τῷ στήϑει καὶ τῇ κοιλίᾳ πορεύσῃ, καὶ
γῆν φάγῃ πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου», ἐπειδή, φησί,
-- ὔ ΑἹ φ α΄ -- ,ὔ ,
τῇ διαπλάσει οὗ δεόντως ἐχρήσω, ἀλλὰ καὶ εἰς ὅμιλίαν ἐ΄-

25 ϑεῖν ἐτόλμησας τῷ ὑπὶ ἐμοῦ δημιουργηϑέντι λογικῷ ζώῳ.
Καϑάπεο τοίνυν ὅ διάδολος ὃ ἐνεργήσας διὸ σοῦ, καὶ 20-
γάνῳ σοι χρησάμενος, ἐπειδὴ ὑπὲρ τὴν οἰκείαν ἀξίαν ἐφρό-
γῆσεν, ἐκ τῶν οὐρανῶν κατηνέχϑη" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ
σὲ ἕτεοον σχῆμα διαπλάσεως ἀναλαδεῖν προστάττω, καὶ ἐπὶ
30 τῆς γῆς σύρεσϑαι, καὶ ταύτην ἔχειν τροφήν, ὥστε «μὴ ἐξεῖ-
ναί σοι λοιπὸν ἀνανεύειν ἄνω, ἀλλὰ διηνεκῶς ἐν ταύτῃ τυνγ-
5. Γεν. 3,1.
ΟΜΙΛΔΙᾺ ΙΖ΄ -’ 475
τοποίησες τὴν ἀπάτην, ἀφοῦ ἐπρόσφερεας τὴν καταστρε-

πτικὴν συμβουλὴν καὶ ἀνέμειξες εἰς αὐτοὺς τὸ δηλητήριον
φάρμακον᾽ ἐπειδὴ ἔπραξες αὐτό, καὶ ἠθέλησες νὰ ἀποσπά-
σῃς τὰ δημιουργήματά μου ἀπὸ τὴν ἰδικήν μου ἀγάπην,
ἀφοῦ ὑπηρέτησεα εἰς τὸ σχέδιον τοῦ πονηροῦ δαίμονος, ὁ
ὁποῖος ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου καὶ τῆς ὑπερθολικῆς του ὑ-
περηφανίας ἐκρημνίσθη ἀπὸ τοὺς οὐρανούς εἰς τὴν γῆν᾽
δι᾽ αὐτό, ἐπειδὴ σὲ ἐχρησιμοποίησεν εἰς αὐτὰ ὠσὰν ὄργα-
νον, ἐπιδάλλω εἰς σὲ τὴν διαρκῆ τιμωρίαν, διὰ νὰ ἠμπορῇ
καὶ ἐκεῖνος νὰ γνωρίζῃ ποία τιμωρία τὸν περιμένει, σύμφω-
γα μὲ αὐτὰ ποὺ ἔχουν γίνει εἰς σέ, καὶ οἱ ἄνθρωποι νὰ δι-
δάσκωνται εἰς τὸ μέλλον, νὰ μὴ ὑπακούουν πλέον εἰς τὰς
συμθουλάς του, οὔτε νὰ ἐπιδοκιμάζουν τὴν ἀπάτην, διὰ νά
μὴ περιπέσουν εἰς τὰ ἴδια σφάλματα. Διὰ τοῦτο θὰ εἶσαι
σὺ τὸ περισσότερον καταραμένον ἀπὸ ὅλα τὰ θηρία, ἐπειδὴ
δὲν ἐχρησιμοποίησες ὅπως ἔπρεπε τὴν φρόνησίν σου, ἀλ-
λὰ τὸ προτέρημα, τὸ ὁποῖον εἴχες περισσότερον ἀπὸ ὅλα
τὰ θηρία, αὐτὸ ἔχει γίνει διὰ σὲ ἡ αἰτία ὅλων τῶν κακῶν.
«Διότι ὁ ὄφις, λέγει ἡ Γραφή, ἦτο ὁ εὐφυέστερος ἀπὸ ὅλα
τὰ θηρία τῆς γῆς»", Διὰ τοῦτο θὰ γίνῃς σὺ ὁ περισσότερον
καταραμένος ἀπὸ ὅλα τὰ ζῶα καὶ τὰ θηρία τῆς γῆς. ᾿Ἐ-
πειδὴ ὅμως τὸ ἀποτέλεσμα τῆς κατάρας δὲν ἦτο αἰσθητόν,
οὔτε ὁρατὸν εἰς τἀ μάτια, διὰ τοῦτο ἐπιβάλλει εἰς αὐτὸν
καὶ τὴν αἰσθητὴν τιμωρίαν, διὰ νὰ ἔχωμεν διαρκῶς ἐμπρός
μαᾳ τὴν ὑπενθύμισιν τῆς τιμωρίας αὐτοῦ. «Θὰ περιπατῇς
ἐπὶ τοῦ στήθους καὶ τῆς κοιλίας σου καὶ θὰ τρώγῃς χῶμα
εἰς ὅλας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου», ἐπειδή, λέγει, δὲν
ἐχρησιμοποίησεα ὅπως ἔπρεπε τὴν διάπλασίν σου, ἁλλὰ
ἐτόλμησεᾳ νὰ συνομιλήσῃᾳ μὲ τὸ λογικὸν ζῶον, ποὺ ἐδη-
μιουργήθη ἀπὸ ἐμέ. “πως λοιπὸν ὁ διάβολος, ὁ ὁποῖος
ἐνήργησε διὰ σοῦ καὶ σὲ ἐχρησιμοποίησε ὡσὰν ὄργανον,
ἐκρημνίσθη ἀπὸ τοὺς οὐρανούας, ἐπειδὴ ἐσκέφθη ὑψηλότε-
ρα ἀπὸ τὴν ἀξίαν του κατὰ τόν ἴδιον ἀκριθῶς τρόπον, δια-
τάσσω νὰ λάβῃς καὶ σὺ ἄλλο σχῆμα διαπλάσεως καὶ νὰ
σύρεσαι ἐπάνω εἰς τὴν γῆν καὶ αὐτὴν νὰ ἔχῃς τροφὴν,
ὥστε νὰ μὴ εἶναι δυνατὸν νὰ σηκώνῃςα τὸ κεφάλι σου πρὸς
χάνει» τῇ κατασιάσει, καὶ παρὰ πάντα λοιπὰ τὰ ϑηρία τὴν

γῆν οιτεῖσϑαι' καὶ οὐδὲ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ «Καὶ ἔχϑραν ϑήτω
ἀνὰ μέσον σου καὶ ἀνὰ μέσον τῆς γυναικός, καὶ ἀνὰ μέσον
τοῦ' σπέρμιιατός σου καὶ ἀνὰ μέσον τοῦ σπέρματος αὐτῆς». ΜΝαἱ
ω οὐδὲ τούτῳ ἀρπεσϑήσομαι, τῷ ἐπὶ τῆς γῆς σύρεσϑαί σε, ἀλλὰ
καὶ ἐχϑρὰν ἄσπονδόν σοι καιαστήσω τὴν γυναῖκα' καὶ οὐκ
αὐτὴν μόνην, ἀλλὰ καὶ τὸ σπέρμα αὐτῆς τῷ σπέρματί σοὺ
πολέμιον διηνεπῇ ἐργάσομαι: «Αὐτός σου τηρήσει κεφαλή».
καὶ σύ τηρήσεις αὐτοῦ πιέρνα»». Καὶ γὰρ τοσαύτην ἐκείνῳ
10. μὲν παρέξω τὴν ἰσχύν, ὡς διηνεκῶς ἐπικεῖσϑαι τῇ σῇ κεφα-
λῇ. σὲ δὲ τοῖς ἐκείνου ποσὶν ὑποκεῖσϑαι. “ΟὍοα, ἀραπητέ,
διὰ τῆς κατὰ τοῦ ϑηρίου τούτου τιμωρίας, ὅσην ἡμῖν ἔνδεί-
κνυται τὴν κηδεμονίαν, ἣν περὶ τὴν τῶν ἀνϑοώπων φύσιν
ἔχει. Καὶ ταῦτα μὲν περὶ τοῦ αἴσϑητοῦ ὄφεως" ἔξεστι δὲ
15 τῷ Φουλομένῳ μετὰ τοῦτο τηρεῖν τῶν ἐγγεγραμμένων τὴν
ἀκολουϑίαν, καὶ εἰδέναι, ὅτι εἶ πεοὶ τοῦ αἰσϑητοῦ ταῦτα
εἴρηται, πολλῷ μᾶλλον ἐκλαμδάνειν τὰ εἰρημένα δεῖ καὶ πε-
οἱ τοῦ νοητοῦ ὄφεως. Καὶ γὰρ καὶ ἐκεῖνον ὑπὸ τοὺς πόδας
ἡμῶν ταπεινώσας κατήγεγκε, καὶ ἡμᾶς ἐπικεῖσϑαι αὐτοῦ τῇ
20 κεφαλῇ πεποίηκεν, Ἢ οὐχὶ τοῦτο σημαί"ει λέγων, «Πατεῖ-
τις ἐπάνω ὄφεων καὶ σκορπίων»; Εἶτα ἵνα μὴ νομίσωμεν
περὶ τῶν αἰοϑητῶν ϑηοίων ταῦτα εἰρῆσϑαι, ἐπήγαγε" «Καὶ
ἐπὶ πᾶσαν τὴν δύναμιν τοῦ ἐχϑροῦ». Εἴδετε καὶ ἐκ τῆς ἐπα-
χϑείσης τῷ ὀργάνῳ τοῦ διαδόλου τμιωρίας τὴν ὑπεοδάλλον--
σα" τοῦ Θεοῦ φιλανϑοωπίαν; ᾿Ελθϑωμεν πάλιν, εἰ δοκεῖ,
ἐπὶ τὴν γυναῖκα. ᾿Επειδὴ γὰρ οὗτος τὴν ἀπάτην εἰσήγα;:.
διὰ τοῦτο οὗτος πρῶτος τὴν τιμωρίαν ἐδέξατο" καὶ ἐπειδὴ
προώτην τὴν γυναῖκα ἠπάτησε, καὶ τότε ἐκείνη τὸν ἄνδρα
συγκατέσπασε, διὰ τοῦτο ἐκείνην πρῶτον τιμωρεῖται τιμωρίαν
30 νουϑεσίαν πολλὴν ἔχουσαν. Καὶ τῇ γυναικὶ εἶπε' Πληϑύνων
7. Λουκᾶ 10, 19.

τὰ ἄνω, ἀλλὰ νὰ εὐρίσκεσαι συνεχῶς εἰς αὐτὴν τὴν κατά-

στασιν καὶ νὰ τρώγης τὴν γῆν κατ᾽ ἀντίθεσιν πρός ὅλα τὰ
ὑπόλοιπα ἄγρια ζῶα᾽ καὶ ὅχι μόνον αὐτό, ἀλλὰ «Καὶ θὰ
στήσω ἔχθραν μεταξύ σοῦ καὶ τῆς γυναικός, καὶ μεταξὺ
τῶν ἀπογόνων σου καὶ τῶν ἀπογόνων αὐτῆς». Καὶ δὲν θὰ
ἀρκεσθῶ μόνον εἰς αὐτό, δηλαδὴ εἰς τὸ νὰ σύρεσαι ἐπάνω
εἷς τὴν γῆν, ἀλλὰ θὰ κάμω καὶ τὴν γυναῖκα ἄσπονδον
ἐχθρόν σου᾽ καὶ ὅχι μόνον αὐτήν, ἀλλὰ καὶ τοὺς ἀπογό-
νους αὐτῆς θὰ κάμω παντοτινοὺς ἐχθρούς πρὸς τοὺς ἀπο-
γόνους σου. «Αὐτὸς θὰ σοῦ συντρίψῃ τὸ κεφάλι, καὶ σὺ
θὰ κεντήσῃς τὴν πτέρναν του». Καὶ πράγματι εἰς ἐκεῖνον
μὲν θὰ δώσω τόσον μεγάλην δύναμιν, ὥστε νὰ κάθεται
διαρκῶς ἐπάνω εἰς τὸ κεφάλι σου, σὺ δὲ νὰ εὐρίσκεσαι
κάτω ἀπὸ τὰ πόδια ἐκείνου. Πρόσεξε, ἀγαπητέ, διὰ μέσου
τῆς τιμωρίας τοῦ ζώου αὐτοῦ πόσην φροντίδα ἐπιδεικνύει
εἰς ἡμᾶς, τὴν ὁποίαν ἔχει διὰ τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων.
Καὶ αὐτὰ μέν, ὅσον ἀφορᾷ εἰς τὸν αἰσθητὸν ὄφιν᾽ ὕστερα
ἀπ᾿ αὐτὸ δὲ ἠμπορεῖ ἐκεῖνο, ποὺ ἐπιθυμεῖ, νὰ προσέχῃ
τὴν συνέχειαν αὐτῶν, ποὺ εἶναι γραμμένα, καὶ νὰ γνωρί-
ζῃ, ὅτι, ἐὰν αὐτὰ ἔχουν λεχθῆ διὰ τὸν αἰσθητὸν ὄφιν, πολὺ
περισσότερον πρέπει νὰ ἀντιλαμβάνεται αὐτὰ καὶ διὰ τὸν
νοητόν. Διότι κσὶ ἐκεῖνον, ἀφοῦ τὸν ἐταπείνωσε, τὸν ἔφε-
ρε κάτω ἀπὸ τὰ πόδια μας, καὶ ἔκαμεν ἡμᾶς νὰ εὐρισκώ-
μεθα ἐπάνω εἰς τὸ κεφάλι του. Ἢ δὲν ἐννοεῖ αὑτό, ὅταν
λέγῃ «Πατεῖτε ἐπάνω εἰς τοὐς ὄφεις καὶ τοὺς σκορπιούς»ὔ;
Ἔπειτα διὰ νὰ μὴ νομίσωμεν ὅτι αὐτὰ ἐλέχθησαν διὰ τὰ
αἰσθητὰ ζῶα, ἐπρόσθεσε᾽ «Καὶ ἐπάνω εἰς ὅλην τὴν δύνα-
μιν τοῦ ἐχθροῦ». Εἴδατε καὶ τὴν ὑπερθολικὴν φιλανθρω-
πίαν τοῦ Θεοῦ, ἁπὸ τὴν τιμωρίαν ποὺ ἐπεδλήθη εἰς τὸ
ὅργανον τοῦ διαβόλου; ᾿Ας ἔλθωμεν πάλιν, ἐὰν θέλετε,
εἰς τὴν γυναῖκα. ᾿Επειδὴ δέθαια ὁ ὄφις εἰσήγαγε τὴν ἀπά-
τῆν, διὰ τοῦτο αὐτὸς ἐδέχθη πρῶτος τὴν τιμωρίαν καὶ
ἐπειδὴ πρώτην ἐξηπάτησε τὴν γυναῖκα καὶ εἰς τὴν συνέ-
χειαν ἐκείνη παρέσυρε μαζί της τὸν ἄνδρα, δι᾽ αὐτὸ πρῶ-
τὰ τιμωρεῖ ἐκείνην μὲ τιμωρίαν, ποὺ περιέχει πολλὴν
παραίνεσιν. «Καὶ εἰς τὴν γυναῖκα εἶπε᾽ Θὰ πληθύνω πολὺ
478 ΙΖΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
πληϑυνῷ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου" ἂν λύπαις

τέξῃ τέκνα" καὶ πρὸς τὸν ἄνδοα σου ἡ ἀποστροφή σου, καὶ
αὐτός σου κυοιεύσε.». “Ὅρα Δεσπότου ἀγαϑότητα, ὅσῃ κέ-
χρηται τῇ ἡμερότητι μετὰ τὴν τοσαύτην παράθασιν. «Πλη-
ϑύγωι πλγϑυνῷ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου», ᾿Εγὼ
μὲν ἡδουλήϑην, φησίν, ἀνώδυνον καὶ ἄταλαίπωρόν σε ἔχειν
ζωή», πάσης λύπης καὶ ἀϑυμίας ἀπηλλαγμένην, καὶ πάσης
ἡδονῆς πεπληοωπένην, καὶ μηδενὸς αἰσϑάνεοϑαι τῶν σωμα-
τικῶν σῶμα περικειμένην" ἐπειδὴ δὲ οὖκ ἐχρήσω εἰς δέην
τῇ τοσαύτῃ ἀνέσει, ἀλλ᾽ ἡ περιουσία τῶν ἀγαϑῶν εἷς τοσαύ-
τὴν σε ἀγγωμοσύνην ἤγαγς, διὰ τοῦτό σοι γαλινὸν ἐπιτίϑημι,
ὥστε μὴ ἐπὶ πλέον ἀποσκπκιριῆσαι, καὶ λύπαις καὶ στεναγμοῖς
58 καταδικάζω. «Πληϑύνων πληϑυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν
στεναγμόν σου ἐν λύπαις τέξῃ τέκνα». Τὴν ὑπόϑεσιν, φησέ,
15 τῆς πολλῆς εὐφροσύνης, καὶ τῶν τέκνων τὴν διαδοχὴν ἀπὸ
λύπης ἄρχεσϑαί σοι παρασκευάσω, ἵνα διηνεκῆ ἔχῃς καὶ
αὐτὴ τὴν ὑπόμνησιν διὰ τῶν καϑ' ἕκαστον καιρὸν ὠδίνων,
καὶ τῶν λυπηρῶν τῶν καϑ'᾿ ἑκάστην τιστομένων», πόσον τῆς
ἁμαρτίας ταύτης καὶ τῆς παρακοῆς τὸ μέγεϑος, καὶ μὴ τοῦ
29 γρόγυου προϊόντος λήϑῃ παραδῷς τὸ γεγενημένον, ἀλλ᾽ εἶδέ-
ναι ἔχῃς ὡς ἢ ἀπάτη τούτων σοι αἴτιος γεγένηται. Διὰ
τοῦτο «Πληϑύνων πληϑυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγπόν
σον ἂν λύπαις τέξῃ τέκνα». Τὰς ὠδῖνας ἐνταῦϑα αἰνίττεται
καὶ τὸν πολὺν κάματον ἐκεῖνον, ὃν ὑπομένειν ἀνάγκη, καϑά-
25 πεὸ φορτίον ἐν μησὶ τοσούτοις τὸ ὄρέφος δαστάζουσαν, καὶ
τὰς κατὰ μέρος φυομένας ἐντεῦϑεν ἀλνηδόνας, καὶ τῶν με-
λῶν τὸν διασπασιιόν, καὶ τὰς ὀδύνας ἐκείνας τὰς ἀφορήτοις.
Η͂
ἃς ἐκεῖναι μόναι ἴσασιν αἱ διὰ τῆς πείρας ἐλθοῦσαι.
8. ᾽41λ᾽ ὅμως τοσαύτην ὅ φιλάνϑρωπος Θεὸς παρέσγε
'τοὺς πόνους σου καὶ τοὺς στεναγμούς σου᾽ μὲ πόνους θὰ

γεννᾷς τὰ παιδιά σου θὰ ζητῇς καταφύγιον εἰς τόν ἄν-
δρα σου καὶ αὐτὸς θὰ εἶναι κυρίαρχός σου». Πρόσεχε τὴν
καλωσύνην τοῦ Κυρίου, μὲ πόσην πραότητα συμπεριφέρε-
ται μετὰ τὴν τόσον μεγάλην παράβασιν. «Θὰ πληθύνω πολὺ
τοὺς πόνους σου καὶ τοὐύς στεναγμούς σου». ᾿Εγὼ μὲν
ἠθέλησα, λέγει ὁ Κύριος, νὰ ἔχῃς ζωὴν χωρὶς πόνους καὶ
ταλαιπωρίας, ἀπαλλαγμένην ἀπὸ κάθε λύπην καὶ στενοχω-
ρίαν, νὰ εἶσαι γεμάτη ἀπὸ κάθε ἡδονὴν καὶ νὰ μὴ αἰσθάνε-
σαι κανένα ἀπὸ τὰἀ σωματικὰ πάθη, ἂν καὶ περιβάλλεσαι
μὲ σῶμα᾽ ἐπειδὴ ὅμως δὲν ἐχρησιμοποίησες ὅπως ἔπρεπε
τὴν μεγάλην σου ἄνεσιν, ἁλλὰ ἡ ἀφθονία τῶν ἀγαθῶν σὲ
ὠδήγησεν εἰς τόσον μεγάλην ἀχαριστίαν, διὰ τοῦτο θὰ
θέσω χαλινὸν εἰς σέ, ὥστε νὰ μὴ ἁπομακρυνθῇς ἀκόμη
περισσότερον, καὶ σὲ καταδικάζω νὰ ζῇς μέσα εἰς λύπας
καὶ στεναγμούς. «Θὰ πληθύνω πολὺ τοὺς πόνους σου καὶ
τοὐς στεναγμούᾳ σου᾽ μὲ πόνους θὰ γεννᾷς τὰ παιδιά σου».
Τὴν θδάσιν τῆς μεγάλης χαρᾶς, λέγει, καὶ τὴν διαδοχὴν
τῶν τέκνων θὰ κάμω νὰ ἀρχίζῃ εἰς σὲ ἀπὸ πόνον, ὥστε
καὶ σὺ ἡ ἰδία νὰ ἐνθυμῆσαι συνεχῶς μὲ τάς ὠδῖνας, ποὺ
ἔρχονται κατὰ περιοδικὸν χρόνον, καὶ μὲ τὰς θλίψεις, ποὺ
συνοδεύουν κάθε γέννησιν, πόσον ὑπῆρξε τὸ μέγεθος αὐ-
τῆς τῆς ἁμαρτίας καὶ τῆς παρακοῆακ, καὶ νὰ μὴ λησμονήσῃς
μὲ τὸ πέρασμα τοῦ χρόνου αὐτὸ ποὺ συνέδη, ἀλλὰ νὰ
ἠμπορῇς νὰ γνωρίζῃα, ὅτι ἡ ἀπάτη ἔχει γίνει διὰ σέ:ἡ
αἰτία ὅλων αὐτῶν. Διὰ τοῦτο «Θὰ πληθύνω πολὺ τούς πό-
νους σου καὶ τοὺς στεναγμούς σου᾽ μὲ πόνους θὰ γεννᾷς
τὰ παιδιά σου». Τοὺς πόνους τοῦ τοκετοῦ ὑπονοεῖ ἐδῶ
καὶ τὴν μεγάλην ἐκείνην κόπωσιν, τὴν ὁποίαν εἶναι ἀνάγκη
νὰ ὑπομένῃ, ὅταν ὡσὰν φορτίον δαστάζῃ τὸ θδρέφος τό-
σους μῆναα, καὶ τοὺς σωματικοὺύς πόνους, ποὺ κατὰ και-
ροὺς γεννῶνται ἀπὸ τὴν αἰτίαν αὐτήν, καὶ τὸ καταξέσχι-
σμὰ τῶν μελῶν τοῦ σώματοα, καὶ τούς ἀφορήτους εἰδικοὺς
ἐκείνους πόνους, τούς ὁποίους γνωρίζουν μόνον ἐκεῖναι
ποὺ ἔλαβαν σχετικὴν πεῖραν.
8. ᾿Αλλ᾽ ὅμως ὁ φιλάνθρωπος Θεός. μαζὶ. μὲ τἀς θλί-
μετὰ τῶν λυπηρῶν τὴν παραμυϑίαν, ὧς ἰσόρροπον εἶναι τὴν

διὰ τὸ τεχϑὲν ὄρέφος εὐφροσύνην τῶν ὠδίνων ἐκείνων τῶν
ἂν τοσούτοις μησὶ τὴν γαστέρα διακοπιουσῶν, Αἱ γὰρ τοσοῦ-
τον πόνον ὑπομένουσαι, καὶ οὕτως ὑπὸ τῶν ἀλγηδόνων σπα-
5. οατιόμεναι, καὶ ὡς εἴπεῖν πρὸς αὐτὴν τὴν ζωὴν ἀπαγορεύου-
σαι, μετὰ τὸ τεκεῖν καὶ τῆς ἀπὸ τῶν καμάτων εὐφοοσύνης
ἀπολαῦσαι, πάλιν ὥσπερ ἐπιλαϑόμεναι τῶν γεγενημένων ἄἅ-
πάντων ἑαυτὰς ἐκδιδόασι πρὸς τὴν τῶν τέκνων γονὴν τοῦ
φιλανϑρώπου Θεοῦ οὕτως οἴκονομήσαντος πρὸς σύστασιν τῆς
10 τῶν ἀνϑοώπων σωτηρίας. Ἢ γὰρ' ἐλπὶς ἀεὶ τῶν μελλόντων
ἀγαϑῶν κούφως ποιεὶ φέρειν τὰ παρόντα λυπηρά. Καὶ τοῦτο
ἴδοι τις ἂν καὶ τοὺς ξιιπόρους ὑπομένοντας, καὶ μαχρὰ πε-
λάγη διαπερῶντας, καὶ ναναγίων ἀνεχομένους, καὶ πειρατῶν,
καὶ μετὰ τοὺς πολλοὺς κινδύνους ἐκείνους πολλάκις καὶ δια-
15 μαρτόντας τῆς προσδοκίας, καὶ μηδὲ οὕτως ἀποστάντας, ἀλ-
λὰ πάλιν τῶν αὐτῶν ἁπιομένους. Τοῦτο καὶ ἐπὶ τῶν γηπόνων
ἐστὶν εἰπεῖν" καὶ γὰρ καὶ οὗτοι ὅτε δαϑεῖαν αὔλακα ἀνατέμω-
σι, καὶ πολλὴν τὴν ἐπιμέλειαν τῆς γῆς ἐπιδείξωνται, καὶ δα-
ψιλῆ τὰ σπέρματα καταδάλωσι, πολλάκις αὔχμοῦ γενομένου
20 ἢ ἐποιδρίας, ἢ πρὸς αὐτῷ τῷ τέλει τῶν δραγμάτων ἐρυσί-
ὄης κατενεχϑείσης, τῆς ἐλπίδος διήμαρτον" ἀλλ᾽ οὐδὲ οὕτως
ἀφίστανται, ἀλλὰ πάλιν τοῦ καιροῦ καταλαδόντος, ἅπτιονται
τῆς γεωργίας. Καὶ τοῦτο ἐφ᾽ ἑκάσου εὕροι τις ἂν ἐπιτηδεύ-
ματος γινόμενον. Τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἢ γυνὴ καὶ αὐτὴ
25 πολλάκις μετὰ τοὺς πολλοὺς μῆνας ἐκείνους μετὰ τὰς ὠδῖνας
τὰς ἀφορήτους, μετὰ τὰς νύκτας τὰς ἄπνους, μετὰ τὸν τῶν
πμεδλῶν διασπασιιόν, μικοᾶς τινος περιστάσεως γενομένης, ποὸ
τοῦ προσήκοντος καιροῦ τὸ ὀρέφος ὠϑήσασα ἀμόρφρωτον καὶ
ἀδιατύπωτον ἢ μεμορφωμένον μέν, οὐχ ἄρτιον δέ, οὐδὲ ὑ-
30 γιές, ἢ καὶ νεκρὸν πολλάκις, μόλις τὸν κίνδυνον διέφυγε,
8. ᾿Ερυσίθη᾽ ἀσθένεια τῶν φυτῶν ποὺ προσθάλλει ἰδίως τὰ σιτηρὰ

καὶ καταστρέφει τὸν καρπὸν των.
ψεις ἔδωσε τόσην παρηγορίαν, ὥστε ἡ χαρὰ διὰ τὸ γεννη-

θὲν δρέφος νὰ εἶναι ἰσοδύναμος πρὸς τοὺς ἰσχυροὺς ἐκεί-
νους πόνους, οἱ ὀποῖοι ἐπὶ τόσους μῆνας ἐδασάνιζαν τὴν
κοιλίαν. Διότι ἐκεῖναι ποὺ ὑπομένουν τόσον πόνον καὶ ἐνο-
χλοῦνται ἔτσι ἀπὸ τοὺς σωματικοὺς πόνους καὶ κατὰ κά-
ποιον τρόπον ἀποκάμνουν ἀπὸ τὴν ἰδίαν τὴν ζωήν, μετὰ
τὸν τοκετὸν καὶ τὴν ἀπόλαυσιν τῆς χαρᾶς, ποὺ ἔρχεται
ὕστερα ἀπὸ τὴν κόπωσιν, πάλιν ὡσὰν νὰ ἐλησμόνησαν ὅλα
ποὺ εἶχαν συμθῆ, προσφέρουν τὸν ἑαυτόν των διὰ τὴν γέν-
νησιν τῶν τέκνων, ἐπειδὴ. ἔτσι ἔχει οἰκονομήσει τὰ πράγμα-
τὰ ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς. διὰ τὴν σύστασιν τῆς σωτηρίας
τῶν ἀνθρώπων. Διότι ἡ ἐλπίδα τῶν μελλόντων ἀγαθῶν
πάντοτε κάνει νὰ ὑποφέρωμεν μὲ εὐκολίαν τὰς θλίψεις
τοῦ παρόντος. Καὶ τοῦτο θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἰδῇ κανείς, καὶ
εἰς τοὺς ἐμπόρους, οἱ ὁποῖοι ὑποφέρουν, καὶ διασχίζουν
μεγάλα πελάγη καὶ ἀνέχονται ναυάγια καὶ πειρατάς, καί"
ὕστερα ἀπὸ τοὺς πολλοὺς ἐκείνους κινδύνους πολλάκις
ἐνῷ ἀποτυγχάνουν εἰς τὰς προσδοκίας τῶν, οὔτε καὶ ἔτσι
παραιτοῦνται ἀπὸ τὸ ἔργον Των, ἀλλὰ πάλιν ἀσχολοῦνται
μὲ τὸ ἴδιον ἔργον. Τὸ αὐτὸ ἠμποροῦμεν νὰ εἰποῦμεν καὶ
διὰ τοὺς γεωργούς. Διότι καὶ αὐτοί, ὅταν ἀνοίγουν δαθὺ
τὸ αὐλάκι καὶ καλλιεργοῦν μὲ πολλὴν ἐπιμέλειαν τὴν γῆν
καὶ σπείρουν ἄφθονον σπόρον, ἀποτυγχάνουν πολλὰς φο-
ρὰς εἰς τὰς ἐλπίδας των, ἐὰν συμδῇ ξηρασία ἢ πλημμύρα
ἢ πέσῃ ἐρυσίβη ὀλίγο πρὶν ἀπὸ τὴν συγκομιδήν᾽ καὶ ὅ-
μως οὔτε ἔτσι παραιτοῦνται ἀπὸ τὸ ἔργον των, ἀλλὰ
᾿ πάλιν, ὅταν ἔλθῃ ὁ καιρός, ἀσχολοῦνται μὲ τὴν γεωργίαν.
Καὶ αὐτὸ θὰ ἠμπορέσῃ νὰ τὸ εὐρῇ κανεὶς νὰ γίνεται εἰς
κἀθε ἐπάγγελμα. Κατὰ τὸν ἴδιον λοιπὸν τρόπον καὶ ἡ γυ-
ναῖκα μετὰ τοὺς πολλοὺς μῆνσς τῆς ἐγκυμοσύνηοα, μετὰ
ἀπὸ τοὺς φοδεροὺς πόνουαᾳ, μετὰ ἀπὸ τὰς νύκτας τῆς
ἀυπνίας, μετὰ τὸ ᾿καταξέσχισμα τῶν μελῶν, ἐὰν συμθδῇ 'κἀ-
ποια μικρὰ σύμπτωσις, ἀφοῦ γεννήσῃ πρόωρα τὸ θρέφος
ἀδιαμόρφωτον καὶ ἀσχημάτιστον, ἢ διαμορφωμένον μέν,
ὄχι ὅμως ἄρτιον, οὔτε ὑγιὲς ἢ καὶ πολλὰς φορὰς νεκρόν,
μὲ κόπον διέφυγε τὸν κίνδυνον, καὶ ὅμως ὡσὰν νὰ ἕλη-
καὶ ὅμως ὥσπερ ἐπιλαϑομένη τούτων ἁπάντων, τῶν αὐτῶν

ἀνέχεται, καὶ τὰ αὐτὰ ὑπομένει. Καὶ τί λέγω τὰ αὐτά; Πολ-
λάκις καὶ συναποϑανεῖν τῷ τεχϑέντι συνέδῃ, καὶ οὐδὲ τοῦτο
τὰς λοιπὰς ἐσωφρόνισε καὶ ἀνέπεισε φυγεῖν τὸ πρᾶγμα το-
σαύτην ὃ Θεὸς ἐγκατέσπειρε τοῖς λυπηροῖς τὴν ἡδονὴν ὅ-
ποῦ καὶ τὴ» εὐφροσύνην, Διὰ τοῦτο ἔλεγε, «Πληϑύνων πλη-
ϑυνῶ τὰς λύπας σου καὶ τὸν στεναγμόν σου" ἐν λύπαις τέξῃ
τέκνων, Τοῦτο τοίνυν» καὶ ὃ Χριστὸς διαλεγόμενος τοῖς μαϑη-
᾿ ταῖς καὶ δεικνὺς καὶ τῆς ὀδύνης τὸ μέγεϑος καὶ τῆς εὐφρο-
το σύνης τὴν ὑπερδολήν, ἔλεγεν: «(Ἢ γυνὴ ὅταν τίκτῃ
λύπην
ἔχει, ὅτι ἦλϑεν ἡ ὥρα αὐτῆς»" εἶτα παραστῆσαι ἡμῖν ὄδουλό-
μξνος ὅπως τὰ μὲν τῆς λύπης ἀϑρόον ἐκποδὼν γίνεται,τὰ
δὲ τῆς χαρᾶς καὶ τῆς εὐφροσύνης διαδέχεται, φησίν «Ὅ.
ταν δὲ γεννήσῃ τὸ παιδίον, οὐκέτι μνημονεύει τῆς ϑλίψεως
διὰ τὴν χαράν, ὅτι ἐγεννήϑη ἄνϑρωπος εἷς τὸν κόσμον». Εἶδες
κηδεμονίαν ὑπερόάλλουσαν; εἶδες. τιμωρίαν νουϑεσίας πε-
πληρωμένην; «Εν λύπαις τέξῃ τέκνα». Εἶτα, «Πρὸς τὸν ἄν-
ὅρα σου ἡ ἀποσιροφή σου, καὶ αὐτός σου κυριεύοει». Μονο-
νουχὶ ἀπολογοὔύμενος πρὸς τὴν γυναῖκα ὅ φιλάνϑρωπος Θεὸς
20 ταῦτά φησιν, ὅτι ἐγὼ μὲν ἐξ ἀρχῆς δμότιμόν σε ἐδημιούργη
-
σα, καὶ τῆς αὐτῆς ἀξίας ἂν ἅπασιν αὐτῷ κοινωνεῖν ἠδουλή-
ὕην, καὶ ὥοπιερ τῷ ἀνδρί, οὕτον καὶ σοὶ τὴν κατὰ πάντων
ἀρχὴν ἐνεχείρισα" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ οὐκ ἐχρήοω εἷς δέον τῇ ὅμο-
τιμίᾳ, διὰ τοῦτό σε ὑποτάττω τῷ ἀνδοί,. «Καὶ πρὸς τὸν ἄν-.
25 ὅρα σου ἣ ἀποστροφή σου, καὶ αὗτός σοι κυριεύσει». ᾿Ἔπει-
δὴ καταλιποῦσα τὸν ὁμότιμον, καὶ τὸν τῆς αὐτῆς σοι φύσεως.
χοινωνοῦντα, καὶ δι ὃν ἐδημιουργήϑης, τῷ πονηρῷ ϑηρίῳ
τῷ ὄφει εἰς ὁμιλίαν ἐλϑεῖν ἠδουλήϑης, καὶ τὴν παρ᾽ ἐκείνου
δέξασϑαι συμόουλήν" διὰ τοῦτό σε λοιπὸν τούτῳ ὑποτάττω,
καὶ τοῦτόν σου κύριον ἀποφαίνω, ὥστε τὴν τούτου δεοποτεί-
30 αν ἐπιγινώσκειν, καὶ ἐπειδὴ οὐκ ἔγνως ἄρχειν, μάϑε
καλῶς
9. Ἴω. 16,21.
᾿ΟΜΙΛΊΙΑ ΙΖ΄ 483
σμόνησεν ὅλα αὐτά, αὐτὴ ἡ ἰδία πολλάκις ἀνέχεται καὶ

ὑποφέρει τὰ ἴδια. Καὶ διατί λέγω τὰ ἴδια; Πολλὰς φορὰς
συνέβη καὶ νὰ ἀποθάνῃ μαζὶ μέ τὸ γεννηθέν παιδί᾽ καὶ οὔ-
τε αὐτὸ ἐαωφρόνισε τὰς ὑπολοίπους γυναῖκας καὶ οὔτε
τὰς ἔπεισε νὰ ἀποφύγουν τὸ πρᾶγμα᾽ τόσην χαρὰν καὶ
εὐφροσύνην ἔσπειρεν ὁ Θεὸς μέσα εἰς τἀς θλίψεις. Διὰ
τοῦτο ἔλεγε᾽ «Θὰ πληθύνω πολὺ τοὺς πόνους σου καὶ τοὺς
στεναγμούς σου θὰ γεννᾷς μέ πόνους τὰ παιδιά σου». Τὸ
αὐτὸ λοιπὸν καὶ ὁ Χριστὸς ἔλεγεν, ὅταν ἐσυζητοῦσε μὲ
τοὺς μαθητάς του καὶ ἐδείκνυε καὶ τὸ μέγεθος τῆς ὀδύνης
καὶ τὴν ὑπερθολὴήν τῆς εὐφροσύνης" «Ἡ γυναῖκα, ὅταν
γεννᾷ, ἔχει λύπην, διότι ἦλθεν ἡ ὥρα της»" εἰς τὴν συνέ-
χειαν ἐπιθυμῶν νὰ μᾶς καταστήσῃ γνωστόν, ὅτι τὰ μὲν
λυπηρὰ διὰ μιᾶς ἀφανίζονται καὶ τὰ διαδέχονται τὰ χαρού-
μενα καὶ εὐχάριστα, λέγε!" «Ὅταν ὅμως γεννήσῃ τὸ παι-
δί, δὲν ἐνθυμεῖται πλέον τὴν θλῖψιν λόγῳ τῆς χαρᾶς, διότι
ἐγεννήθη ἄνθρωπος εἰς τὸν κόσμον». Εἴδες ὑπερθολικὴν
φροντίδα; εἴδες τιμωρίαν γεμάτην παραίνεσιν; «Μὲ πὸ-
νους θὰ γεννᾷς τὰ παιδιά σου». "Ἔπειτα, «Θὰ ζητῆς κατα-
φύγιον εἰς τὸν ἄνδρα σου καὶ αὐτὸς θὰ εἶναι κυρίαρχός
σου». Σχεδὸν ἀπολογούμενος πρὸς τὴν γυναῖκα ὁ φιλάν-
θρωπος Θεὸς λέγει αὐτά, ὅτι ἐγὼ μὲν ἀπὸ τὴν ἀρχὴν σὲ
ἐδημιούργησα ἰσότιμον πρὸς τὸν ἄνδρα καὶ ἠθέλησα νὰ
συμμετέχῃς εἰς ὅλα μαζὶ μὲ αὐτὸν ὡς ἀσάξιον, καὶ ὅπως
εἰς τὸν ἄνδρα ἔτσι καὶ εἰς σὲ ἔδωσα τὴν ἐξουσίαν ἐπάνω
εἰς ὅλα τὰ δημιουργήματα᾽ ἐπειδὴ ὅμως δέν ἐχρησιμοποίη-
σες ὅπως ἔπρεπε τὴν ἰσοτιμίαν, διὰ τοῦτο σὲ ὑποτάσσω
εἰς τὸν ἄνδρα᾽ «Καὶ θὰ ζητῇς καταφύγιον εἰς τὸν ἄνδρα
σου καὶ αὐτὸς θὰ εἶναι κυρίαρχός σου». ᾿Επειδή, ἀφοῦ
ἐγκατέλειψες τὸν ἰσότιμον καὶ συμμετέχοντα τῆς ἰδίας φύ-
σεως μὲ σέ, διὰ τὸν ὁποῖον καὶ ἐδημιουργήθης, ἠθέλησες
νὰ συνομιλήσῃς μὲ τὸ πονηρὸν θηρίον, δηλαδὴ τὸν ὄφιν,
καὶ νὰ δεχθῇε τὴν συμθουλὴν ἀπὸ ἐκεῖνον, διὰ τοῦτο σὲ
ὑποτάσσω εἰς τό ἐξῆς εἰς αὐτόν, καὶ καθιστῶ αὐτὸν κυ-
ρίαρχόν σου, ὥστε νὰ γνωρίζῃς καλὰ τήν ἐξουσίαν αὐτοῦ
καὶ ἐπειδὴ δὲν ἔμαθες νὰ ἄρχῃς, μάθε νὰ ἄρχεσαι καλῶς.
. ἄρχεσϑαι. «Πρὸς τὸν ἄνδρα σου γὰρ ἣ ἀποστροφή. σου, καὶ

αὐτός σου κυριεύσειν. Βέλτιόν σε ὑπὸ τοῦτον εἶναι, καὶ ὑ-
πὸ τὴν τούτου δεσποτείαν τυγχάνειν, ἢ ἀδείας ἀπολαύουσαν
καὶ ἐξουσίας κατὰ κρημνῶν φέρεσϑαι. ᾿Επεὶ καὶ ἵππῳ λυ-
5 σιτελὲς ἂν γένοιτο χαλινὸν ἔχειν, καὶ εὔτακτα δαδίζειν, ἢ
᾿ἄνευ τούτου κατὰ κρημνῶν φέρεσϑαι. Τὸ συμφέρον τοίνυν
σκοπῶν τὸ σόν, πρὸς τοῦτόν σε ἔχειν τὴν ἀποστροφὴν δούλο-
μαι, καὶ καϑάπερ οὥμα κεφαλῇ ἕπεσϑαι, καὶ τὴν δεσποτείαν
μεϑ' ἡδονῆς ἐπιγινῴσκειν. Οἶδα ὅτι ἀπεκάμετε πρὸς τὸ μῆ-
10 γος τῶν εἰρημένων ἀλλὰ διεγέρϑητε μικρόν, παρακαλῶ, μὴ
ἀτέλεστον τὴν δίκην καταλίπωμεν, μηδὲ ἀφέντες ἔτι τὸν δι-
καστὴν καϑήμενον ἀναχωρήσωμεν" καὶ γὰρ πρὸς αὐτὸ τὸ τέ-
λος λοιπὸν ἀπηντήκαμεν.
9, Ἴδωμεν τοίνυν τί μετὰ τὴν γυναῖκα πρὸς τὸν ἄνδρα
15 φησί, καὶ ποίαν καὶ τούτῳ τιμωρίαν ἐπάγει, «Τῷ δὲ ᾿Αδὰμ
εἶπεν, ὅτι ἤκουσας τῆς φωνῆς τῆς γυναικός σου, καὶ ἔφαγες
ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ φαγεῖν,
ἀπ αὐτοῦ ἔφαγες" ἐπικατάρατος ἢ γῇ“5 ἂν τοῖς-
ἔργοις σου.
Ἔν λύπαις φάγῃ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέρας τῆς ζωῆς σου.
20 ᾿Ακάνϑας καὶ τριδόλους ἀνατελεῖ σοι, καὶ φάγῃ τὸν χόρτον
τοῦ ἀγροῦ. ᾿Ἔν ἱδρῶτι τοῦ προσώπου σου φάγῃ τὸν ἄρτον σου,
ἕως τοῦ ἀποοτρέψαι σε εἷς τὴν γῆν, ἐξ ἧς ἐλήφϑης" ὅτι γῆ
εἶ καὶ εἰς γῆν ἀπελεύοῃ». Μεγάλη καὶ ἄφατος καὶ ἐντεῦϑεν
'δείκνυται ἡ περὶ τὸν ἄνϑρωπον τοῦ Δεσπότου κηδεμονία" ἀλλ᾽
25 ἀκούσωμεν ἀκριδῶς ἕκαστον τῶν εἰρημένων. «Τῷ δὲ "Α-
δὰϊ εἶπεν, ὅτι ἤκουσας τῆς φωνῆς τῆς γυναικός σου, καὶ
ἔφαγες ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ ἐνετειλάμην σοι τούτου μόνου μὴ
φαγεῖν, ἀπ αὐτοῦ ἔφαγες». ᾿Επειδὴ ἤκουσας, φησί, τῆς γυ-
. γαιρός σου, καὶ ἔφαγες ἀπὸ τοῦ ξύλου, καὶ τῆς ἐμῆς ἐντολῆς
30 προετίμησας τὴν παρ᾽ ἐκείνης συμδουλήν, καὶ οὐκ ἠδουλήϑης
.[Ζ΄
ὍΟΜΙΛΙΑ . 485
Διότι «θὰ ζητῇς καταφύγιον πρὸς τὸν ἄνδρα σου καὶ αὐὖ-
τὸς θὰ εἶναι κυρίαρχός σου». Εἶναι προτιμότερον νὰ εἶσαι
κάτω ἀπὸ τὸν ἄνδρα καὶ νὰ εὑρίσκεσαι κάτω ἀπὸ τὴν ἔ-
ξουσίαν αὐτοῦ, παρὰ ἀπολαμθάνουσα τὴν πλήρη ἐλευθε-
ρίαν καὶ τὴν ἐξουσίαν νὰ φέρεσαι εἰς τὸν κρημνόν. Διότι
καὶ εἰς τὸν ἵππον θὰ ἦτο ὠφέλιμον νὰ ἔχῃ χαλινάρι καὶ νὰ
βαδίζῃ μὲ τάξιν, παρὰ νά: φέρεται εἰς τὸν κρημνὸν χωρὶς
τὸ χαλινάρι. ᾿Αποθλέπων λοιπὸν πρὸς τὸ ἰδικόν σου συμ-
φέρον, ἐπιθυμῶ νὰ στρέφεσαι πρὸς αὐτὸν καὶ νὰ τὸν ἀκο-
λουθῇς, ὅπως τό σῶμα ἀκολουθεῖ εἰς τὸ κεφάλι, καὶ νὰ
ἀναγνωρίζῃς μὲ εὐχαρίστησιν τὴν ἐξουσίαν του. Γνωρίζω
ὅτι ἔχετε κουρασθῆ ἀπὸ τὴν διάρκειαν τοῦ λόγου" ἀλλὰ
ἐντείνατε ὀλίγον, παρακαλῶ, τὴν προσοχήν σαα, διὰ νὰ μὴ
ἀφήσωμεν τὴν δίκην χωρὶς τέλος, οὔτε νὰ ἀναχωρήσωμεν
ἐγκαταλείποντες τὸν δικαστὴν νὰ κάθεται ἀκόμη εἰς τήν
ἕδραν᾽ ἄλλωστε ἔχομεν φθάσει πρὸς αὐτὸ τὸ τέλος.
9. ᾿Ας ἰδοῦμεν λοιπόν, τί λέγει μετὰ τὴν γυναῖκα πρὸς
τόν ἄνδρα καὶ ποίαν τιμωρίαν ἐπιβάλλει καὶ εἰς αὐτόν.
«Εἰς τὸν ᾿Αδὰμ δὲ εἶπεν ἐπειδὴ ἤκουσες τὴν ὑπόδειξιν
τῆς γυναικός σου καὶ ἔφαγες ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ
ὁποῖον μόνον σὲ διέταξα νὰ μὴ φάγῃς, καταραμένη θὰ
εἶναι ἡ γῆ εἰς τὰ ἔργα σου. Μὲ λύπην θὰ κερδίζῃς τὴν
τὴν τροφήν σου ἀπ᾽ αὐτὴν εἰς ὅλας τὰς ἠμέρας τῆς ζωῆς
σου. Θὰ φυτρώνῃ ἀγκάθια καὶ τριδόλια διὰ σὲ καὶ θὰ τρώ-
γῃς ἄγρια φυτά. Μὲ τὸν ἱδρῶτα τοῦ μετώπου σου θὰ κερ-
δίζης τὸν ἄρτον σου, μέχρις ὅτου. θὰ ἐπιστρέψῃς εἰς τήν
γῆν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐλήφθης᾽ διότι χῶμα εἶσαι καὶ εἰς τὸ
χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃο». ΚΚαὶ ἀπὸ ἐδῶ ἀποδεικνύεται μεγάλη
καὶ ἀνέκφραστος ἡ φροντίδα τοῦ Κυρίου διὰ τὸν ἄνθρω-
πον. ᾿Αλλλὰ ἂς ἀκούσωμεν μὲ ἀκρίθειαν καθένα χωριστὰ
ἀπὸ τὰ λεχθέντα. «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδὰμ εἶπεν᾽ ἐπειδὴ ἤκουσες
τὴν ὑπόδειξιν τῆς γυναικός σου καὶ ἔφαγες ἀπὸ τὸ δέν-
δρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ διέταξα νὰ μὴ φάγῃς μόνον».
᾿Επειδὴ ἤκουσεα, λέγει, τὴν γυναῖκα σου καὶ ἔφαγες ἀπὸ
τὸ δένδρον, καὶ ἐπροτίμησες τὴν συμβουλήν της ἀπὸ τὴν
ἰδικήν μου ἐντολήν, καὶ δὲν ἠθέλησες νὰ ἀπέχῃς ἀπὸ τὸ
τοῦ ξύλου τοῦ ἑνὸς τούτου μόνου ἀποσχέσϑαι οὗ ἐνετειλάμην

σοι μὴ φαγεῖν" μὴ γὰο πολλῶν σε ἀπέχεσϑαι ἔκέλευσα; Ἕ-
νὸς μόνου, καὶ οὐδὲ τούτου ἠνέσχου, ἀλλ᾽ ἐπιλαϑόιιδνος τῶ»
ἐμῶν ἐντολῶν ἐπείσϑης τῇ γυναικί: διὰ τοῦτο μαϑήσῃ δι᾿
αὐτῶν τῶν ἔργων, ὅσον εἰργάσω κακόν. ᾿Ακουέτωσαν ἄν-
ὄρες" ἀκουέτωσαν γυναῖκες" οἱ μὲν ἵνα μὴ ἀνέχωνται τῶν
πονηρὰ συμόουλευουσῶν᾽ αἱ δὲ ἵνα μὴ τοιαῦτα συμδουλεύωσιν.
Εἰ γὰρ οὗτος ἐπὶ τὴν γυναῖκα τὴν αἰτίαν μεταγαγών, οὐδε-
μιᾶς ἠξιώϑη συγγνώμης,
ποίαν ἄν τις ἀπολογίαν σχοίη λέ-
10 γων, ὅτι διὰ τὴν γυναῖκα τὸ καὶ τὸ ἥμαρτον, καὶ τὸ καὶ τὸ
ἔπραξα; Διὰ τοῦτο γὰρ καὶ ὑπὸ τὴν δεσποτείαν νέγονε τὴν
σήν, καὶ κύριος αὐτῆς ἀπεφάνϑης, ἵνα ἐκείνη σοι κατακολου-
ϑῇ καὶ μὴ ἡ κεφαλὴ τοῖς ποσὶν ἕπηται. ᾿4.λλ᾽ οὖν ἐστιν ἰδεῖν
πολλάκις τὸ ἐναντίον συμδαῖνον, καὶ τὸν ἐν τάξει κεφαλῆς
15 εἶναι ὀφείλοντα, οὐδὲ τῶν ποδῶν τὴν τάξιν ἐπέχοντα"
καὶ
τὴν ἐν τάξει ποδῶν οὖσαν, ταύτην ἐν τάξει κεφαλῆς καϑιστα-
μένη». Δι᾽ ὃ καὶ ὅ μακάριος Παῦλος, ὃ τῆς οἰκουμένης δι-
δάσκαλος, ταῦτα πάντα προορῶν ἐδόα' «Τί γὰρ οἶδας, γύναι,
εἰ τὸν ἄνδοα σώσεις; ἢ τί οἶδας, ἄνερ, εἰς τὴν τυναῖκα
20 σώσεις;». ᾿Αλλ᾽ ὅμως καὶ ὅ ἀνὴρ πολλὴν τὴν» φυλακὴν ἔπι-
δειρνύσϑω, ὥστε τὰ ὀλέϑοια συμδουλεύουσαν ἀποσείεσϑαι͵ καὶ
ἡ γυνὴ ἔναυλον ἔχουσα τὴν τιμωρίαν ἣν ἐδέξατο ἡ Εὔα τὴ:
ὀλεϑρίαν ἐκείνην συμδουλὴν εἰσαγαγοῦσα τῷ ἀνδοί, πὴ τολ-
μάτω τοιαῦτα συμδουλεύει», μηδὲ μιωείσϑω τὴν Εὔαν, ἀλλὰ
25 τῷ ὑποδείγματι σωφρονιζέσϑω, κἀκεῖνα συμδουλευέτω,
ἃ καὶ
αὐτὴν καὶ τὸν ἄνδρα πάσης ἀπαλλάξει κολάσεως καὶ τιιώ-
θίας. ᾿41λλ' ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐπανέλϑωμεν. «Τῷ δὲ ᾿Αδάιι,
φησί", εἶπεν ὁ Θεός, ὅτι ἤκουσας τῆς φωνῆς τῆς γυναικός
σου, καὶ ἔφαγες ἀπὸ τοῦ ξύλου, οὗ δνειξιλάμην σοι τοῖ--
10. Α΄ Κορ. 7,16.

ΦΌΜΊΙΛΙΑ ἸΖ΄. 487
ἕνα μόνον δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ διέταξα νὰ μὴ φά-

γῆς μήπως λοιπὸν σὲ διέταξα νὰ ἀπέχῃς ἀπὸ πολλά;
᾿Απὸ ἔνα μόνον᾽ καὶ οὔτε αὐτὸ ἠνέχθης, ἀλλά, ἀφοῦ ἐλη-
σμόνησες τὰς ἐντολὰς μου, ἐπείσθης εἰς τὴν γυναϊκα᾽
διὰ τοῦτο θὰ μάθῃς δι᾽ αὐτῶν τῶν ἔργων, πόσον μέγα κα-
κὸν ἔπραξες. ᾿Ας ἀκούσουν οἱ ἄνδρες. ἂς ἀκούσούν αἱ
γυναῖκες οἱ μὲν ἄνδρες διὰ νὰ μὴ ἀνέχωνται τὰς γυναῖ-
κας, ποὺ συμθδουλεύουν πονηρὰ πράγματα᾽ αἱ δὲ γυναῖκες
διὰ νὰ μὴ συμβουλεύουν τέτοια. Διότι, ἐὰν αὐτὸς ποὺ με-
τέφερε τὴν αἰτίαν εἰς τὴν γυναῖκα, δὲν ἔτυχε καμμίας συγ-
γνώμηασ, ποίαν δικαιολογίαν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἔχῃ κάποιος
ποὺ λέγει, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς γυναικὸς ἡμάρτησα καὶ ἔπρα-
ξα αὐτὸ καὶ ἐκεῖνο; Διά τοῦτο βδεθδαίως αὐτὴ ἐτέθη κάτω
ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν σου καὶ κατέστης κύριος αὐτῆς, ὥστε
ἐκείνη νὰ σὲ ἀκολουθῇ ἀπὸ κοντὰ καὶ νὰ μή ἀκολουθῇ ἡ
κεφαλὴ τά πόδια. ᾿Αλλ᾽ ὅμως εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦ-
μεν πολλὰς φορὰς νὰ συμθαίνῃ τὸ ἀντίθετον, καὶ ἐκεῖνος
ποὺ πρέπει νὰ ἔχῃ τὴν θέσιν τῆς κεφαλῆς, νὰ μὴ κατέχῃ
οὔτε τὴν θέσιν τῶν ποδιῶν᾽ καὶ ἐκείνη ποὺ εὐρίσκεται εἰς
τὴν θέσιν τῶν ποδιῶν, αὐτὴ νὰ καταλαμθάνῃ τὴν θέσιν τῆς
κεφαλῆς. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ μακάριοα Παῦλος, ὁ διδάσκα-
λος τῆς οἰκουμένης, προδλέπων ὅλα αὐτὰ ἐφώναζε" «Διό-
τι ποῦ ξεύρεις, γυναῖκα, ἐὰν θὰ σώσῃς τὸν ἄνδρα; ἢ ποῦ
ξεύρεις, σύζυγε, ἐὰν θὰ σώσῃς τὴν γυναῖκα»᾿. ; Καὶ ὁ ἄν-
δρας ὅμως ἂς ἐπιδεικνύῃ μεγάλην προσοχήν, ὥστε νὰ ἀπο-
μακρύνῃ ἐκείνην ποὺ συμθουλεύει τὰ κακά᾽ καὶ ἡ γυναῖκα
ἔχουσα πάντοτε εἰς τὴν μνήμην τῆς τὴν τιμωρίαν, ποὺ
ἐδέχθη ἡ Εὔα, ὅταν ἔδωσεν εἰς τὸν ἄνδρα τὴν καταστρε-
πτικὴν ἐκείνην συμθουλήν, νὰ μὴ τολμᾷ νὰ συμθουλεύῃ
τέτοια, οὔτε νὰ μιμῆται τὴν Εὔαν, ἀλλὰ νὰ σωφρονίζεται
μὲ τὸ παράδειγμά της καὶ νὰ συμδουλεύῃ ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα
θὰ ἀπαλλάξουν ἀπὸ κάθε κόλασιν καὶ τιμωρίαν, καὶ αὐτὴν
καὶ τὸν ἄνδρα της. ᾿Αλλὰ ἂς ἐπανέλθωμεν εἰς τὸ ζήτημά
μας. «Εἰς δὲ τὸν ᾿Αδάμ, λέγει ἡ Γραφή, εἶπεν ὁ Θεός" ἐπει-
δὴ ἤκουσες τὴν ὑπόδειξιν τῆς γυναικός σου καὶ ἔφαγες
ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖον σὲ διέταξα νὰ μὴ φάγῃς
του μόνου μὴ φαγεῖν, ἀπ αὐτοῦ ἔφαγες». ᾿Επειδή, φησί,

τοσαύτῃ [4
οαϑυμίᾳ ἐχρήσω
3 ,
περὶ
᾿
τὴν φυλακὴν
Α Α
τῆς παρ᾽
-“ 5
ἐμοῦ
ΕῚ “
δοϑείσης ἐντολῆς, καὶ οὔτε ὃ φόδος, οὔτε τὸ προλαθόντα με

διασιδίλασϑαι τὰ μέλλοντα συμδήσεσϑαι ὑμῖν ἀπὸ τῆς δρῴ-
5 σεως, ὠφέλησέ τι, ἀλλ᾽ εἰς τοσαύτην κακίαν ἐξώκειλας, ὡς
μὴ δυνηϑῆναι μηδὲ τοῦ ἑνὸς ἀποσχέσϑαι ξύλου μετὰ τὴν τὸ
, -- ᾿ -- [3 Ἀ 3 , ἢ Α -
σαύτην ἀπόλαυσιν" διὰ τοῦτο «ΕΠΣπικατάρατος ἔσται ἢ γῆ ἐν

τοῖς ἔργοις σου». “Ὅρα φιλανϑρωπίαν
“- "“
Δεσπόιου,
«“
πῶς μὲν
; - μ
τὸν ὄφιν τιμωρεῖται, πῶς δὲ τὸ λογικὸν τοῦτο ζῶον. ᾿Εκείνῳ

10 γάρ φησιν, «ΕΣπικατάρατος σὺ ἀπὸ τῆς γῆς»" ἐνταῦϑα δὲ οὐχ
οὕτως. ᾿Αλλὰ τί; «(Εἔπικατάρατος ἡ γῆ ἂν τοῖς ἔργοις σου».
Καὶ εἰκότως. ᾿Επειδὴ γὰρ διὰ τὸν ἄνϑρωπον παρήχϑη, ἵνα
οὕτως ἀπολαύειν δύνηται τῶν ἐξ αὐτῆς ἀναδιδομένων, διὰ
τοῦτο πάλιν διὰ τὸν ἄνγϑρωπον ἁμαρτόντα ταύτῃ τὴν κατάραν
15 ἐπιτίϑησιν" ἐπειδὴ ἡ εἰς αὐτὴν κατάρα πάλιν τοῦ ἀνϑρώπου
ἐλυμαίνετο τῇ- ἀνέσει
ἢ
καὶ τῇ“ ἀδεία,
, ᾽ “ι
« Ἐπικατάρατο ΄
ς», φησίν,
ἢ γῆ ὃν τοῖς ἔργοις σου». Εἶτα ἵνα μάϑῃς τί ἐστιν, «ΕΣπικατά-
φατος», ἐπήγαγεν, Εν λύπαις φάγῃ αὐτὴν πάσας τὰς ἡμέ-
3 , 5 ῆ “.. “ 3. ΄ Α ε »
φας τῆς ζωῆς σου». “Ὅρα ἑκάστην τιμωρίαν τῷ αἰῶνι παρε;-

20 τεινομένην, ἵνα μὴ μόνον αὐτοὶ κερδάνωσιν, ἀλλὰ καὶ οἱ εἰς
τὸ ἑξῆς μέλλοντες γίνεοϑαι δι’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων δι-
δάσκωνται, πόϑεν αὐτοῖς τὰ τῆς τιμωρίας ταύτης ἐπήχϑη"
ἢν λύπαις», φησί, «φάγῃ αὐτὴν πάσας τὰς
5 ΄ , 2 5 . ὔ κ᾿
ἡμέρας τῆς ζω-
ε ᾿ -
ἧς σου». Εἶπα ἀκοιδέστερον διδάοκων τῆς κατάρας τὸ εἶδος,

25 καὶ τῆς λύπης τὴν αἴτίαν, ἐπήγαγεν" ΦΑκάνϑας καὶ τροιδό-
λους ἀνατελεῖ σοι». ᾿Ιδοὺ τῆς κατάρας τὰ ὑπομνήματα, "᾽Δ.-
κάνϑας, φησίν, ἐκδώσει καὶ τριδόλους- ὥσιε πολὺν τὸν πόνον
καὶ τὴν ταλαιπωρίαν ἐργάσασϑαι, καὶ μετὰ λύπης πάντα τὸν
. χθόγον διάγειν
,
σε ποιήσω, ἵνα τοῦτο χαλινός σοι γένηται
30 τοῦ μὴ ὑπὲρἝΝ ἀξίαν
Η 3
φαντάζεσθαι, ἀλλὰ διηνεκῶς ἔχῃς ἐννοεῖν
ΟΜΙΑΊΑ ΙΖ΄ ᾿ - 489
μόνον». Ἐπειδή, λέγει, ἔδειξες τόσην ἀδιαφορίαν σχετικὰ

μὲ τὴν τήρησιν τῆς ἐντολῆς, ποὺ ἐδόθη ἀπό ἐμέ, καὶ οὔτε
ὁ φόβος, οὔτε τὸ ὅτι προκαταβολικὰ σᾶς παρήγγειλα ὅσα
ἐπρόκειτο νὰ σᾶς συμδοῦν ἀπὸ τὴν δρῶσιν, ὠφέλησε τί-
ποτε, ἀλλὰ παρεσύρθης εἰς τόσην κακίαν, ὥστε νὰ μὴ
ἠμπορέσῃς οὔτε ἀπὸ τὸ ἔνα δένδρον νὰ ἀπέχῃς μετὰ ἀπὸ
τόσην ἀπόλαυσιν᾽ διὰ τοῦτο «Καταραμένη θὰ εἶναι ἡ γῆ
εἰς τὰ ἔργα σου». Πρόσεξε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου"
πῶς τιμωρεῖ τὸν ὄφιν καὶ πῶς τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον. Διότι
εἰς ἐκεῖνον λέγει, «Καταραμένος νὰ εἶσαι σὺ μεταξὺ ὅλων
τῶν Ζώων τῆς ᾿γῆς»" ἐδῶ ὅμως δὲν λέγει ἔτσι. ᾿Αλλὰ τί
λέγει; «Καταραμένη νὰ εἶναι ἡ γῆ εἰς τὰ ἔργα σου». Καὶ
εἶναι φυσικόν. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἡ γῆ ἐδημιουργήθη διὰ τὸν
ἄνθρωπον, ὥστε νὰ ἠμπορῇ ἔτσι νὰ ἀπολαμθάνῃ τὰ ἀγαθά,
ποὺ παράγονται ἀπ᾽ αὐτήν, διὰ τοῦτο πάλιν ἐξ αἰτίας τοῦ
ἁμαρτήσαντος ἀνθρώπου εἰς αὐτὴν δίδει τὴν κατάραν"
ἐπειδὴ δὲ ἡ κατάρα ποὺ δίδεται εἰς αὐτήν, πάλιν κατέστρε-
φε τοῦ ἀνθρώπου τὴν ἄνεσιν καὶ τὴν ἀσφάλειαν, λέγει!"
«Καταραμένη θὰ εἶναι ἡ γῆ εἰς τὰ ἔργα σου». "Ἔπειτα διὰ
νὰ μάθῃς τί σημαίνει, «Καταραμένοα», ἐπρόσθεσε᾽ «Μὲ λύ-
πην θὰ κερδίζῃς τὴν τροφήν σου ἀπ᾽ αὐτὴν εἰς ὅλας τὰς
ἡμέρας τῆς ζωῆς σου». Πρόσεξε, ὅτι κάθε τιμωρία παρα-
τείνεται εἰς ὅλους τοὐύς αἰῶνας, διὰ νὰ μὴ κερδίσουν μόνον
αὐτοί, ἀλλὰ καὶ ὅσοι πρόκειται νὰ γεννηθοῦν εἰς τὸ μέλλον
νὰ διδάσκωνται δι᾽ αὐτῶν τῶν πραγμάτων, ἀπὸ ποίαν αἰτίαν
ἐδόθη εἰς αὐτούς ἡ τιμωρία αὐτή «Μὲ λύπην, λέγει, θὰ
κερδίζῃς τὴν τροφήν σου ἀπ᾿ αὐτὴν εἰς ὅλας τὰς ἡμέρας
τῆς ζωῆς σου». Εἰς τὴν συνέχειαν διδάσκων ἀκριθέστερον
τὸ εἶδος τῆς κατάρας καὶ τὴν αἰτίαν τῆς λύπης, ἐπρόσθεσεν᾽
«᾿Αγκάθια καὶ τριδόλια θὰ θλαστάνῃ διὰ σέ». ᾿Ιδοὺ αἱ ὑπεν-
θυμίσεις τῆς κατάρας. ᾿Αγκάθια, λέγει, θὰ παράγῃ καὶ τρι-
βόλια, ὥστε νὰ κάνουν μεγάλον τὸν κόπον καὶ τὴν ταλαι-
πωρίαν᾽ καὶ θὰ κάμω νὰ περνᾷς ὅλην τήν ζωήν σου μὲ λύ-
πην, διὰ νὰ γίνῃ αὐτὸ χαλινάρι εἰς σέ, ὥστε νὰ μὴ φαντάζε-
σαι πράγματα ἀνώτερα ἀπὸ τὴν ἀξίαν σου, ἀλλὰ νὰ ἡμπο-
ρῇςα νὰ ἀντιλαμθδάνεσαι συνέχεια τὴν ἰδικήν σου περιουσίαν
490 Ἰωάννου «ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τὴν σαυτοῦ οὐσίαν, καὶ μηδέποτε ἀνάσχῃ. τοιαῦτα ἀπατηϑῆναι.

«Καὶ φάγῃ τὸν χόρτὸν τοῦ ἀγροῦ, ᾽ν ἰδρῶτι τοῦ προσώπου
σου φάγῃ τὸν ἄρτον σου». “Ὅρα πῶς ἀπεναντίας τῆς προτέ-
φας διαγωγῆς τὰ μετὰ τὴν παρακοὴν ἅπαντα αὐτῷ ἐπήχϑη.
᾿Εγὼ μὲν γάρ, φησί, παραγαγών σε εἰς τόνδε τὸν κόσμον
ἠδουλήϑην ἄνευ λύπης καὶ μόχϑων καὶ ταλαιπωρίας καὶ ἄ-
νευ ἰδοώτων διάγειν σε, καὶ ἐν ἀπολαύσει εἶναι καὶ εὔημε-
οίᾳ, καὶ μηδὲ ταῖς τοῦ σώματος ἀνάγκαις ὑποκεῖσϑαι, ἀλλὰ
πάντων τούτων ἀπηλλάχϑαι, καὶ ἐν ἐλευϑερίᾳ πάσῃ τυγχάνει»,
1.0 Ἐπειδὴ δὲ οὐκ ᾧὥνησέ σε ἦ τοσαύτη ἄδεια, διὰ τοῦτο καὶ
τὴν γῆν καταράσομαι, ὥστε μὴ ἄσπαρτά σοι καὶ ἀνήροτα,
᾿παϑάπερ' πρότερον; τὰ ἐξ αὐτῆς ἀναδιδόμενα παρέχειν, ἀλλὰ
καὶ μετὰ πολλοῦ τοῦ πόνου καὶ τοῦ μόχϑου καὶ τῆς ταλαιπω.-
οίας, καὶ λύπαις σὲ διηνεκέσι καὶ ἀϑυμίαις περιδαλῶ, καὶ
15 μετὰ ἱδρώτων πάντα σε κἀτορϑοῦν παρασπευάσω, ἵνα
τούτοις
πιεζόμενος ἔχῃς διδασκαλίαν διηνεκῇ τοῦ μετριάζειν, καὶ
τὴ» ἑαυτοῦ φύσιν ἐπιγινώσκειν. Καὶ τοῦτο οὐ πρὸς ὀλίγον
οὐδὲ πρὸς ὀραχὺν χοόνον ἔσται, ἀλλὰ παντὶ τῷ τῆς ζωῆς
χρόνῳ παρεκταϑήσεται: (Ἐν ἰδοῶτι γὰρ τοῦ προσώπου σου
20 φάγῃ τὸν ἄοτον σου. ἕως τοῦ ἀποσιρέψαι σε εἰς τὴν γῆν ἐξ
ἧς ἐλήφϑης" ὅτι γῆ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ». Μέχροις ἐ-
᾿ , “-.
"πείνου ταῦτα ὑπομεγεῖς, ἕως
φ ΡῚ Χ ΄
ἂν τὸ τέλος “Δ
τῆς ζωῆς.-
σοι ἐπα-
χϑήσεται, καὶ εἰς ἐκείνην διαλυϑῇς, ἐξ ἧς καὶ ἐπλάσϑης.
.
ΕἸ ν»ὰρ καὶ σώματός σοι φύσιν ἐχαριοάμην διὰ τὴ» ἐμαυτοῦ

25 φιλανϑρωπίαν, ἀλλ᾽ αὐτὸ τὸ σῶμα ἀπὸ γῆς ὄν, γῇ πάλιν ἔ-
σται. «Γῆ γὰρ εἶ, καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ». “να γὰρ μὴ ταῦτα
γένηται, διὰ τοῦτο εἶπον, ιὴ ἕψησϑαι τοῦ ξύλου, εἰπών, ὅτι «Ἢ
ἂν ἡμέρᾳ φάγητε ἀπ᾽ αὐτοῦ, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑε». Οὐ γὰρ᾿
ἐδουλόμην τοῦτο" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τὰ μὲν παρ᾽ ἐμοῦ ἅπαντα γεγέ-
30 »ηται, σὺ δὲ σαυτῷ ταῦτα προεξένησας, ἐπὶ μηδένα ἕτερον
Γεν. 2,17.
ΟΜΙΛΊΙΑ [ἰΖ΄ 491
καὶ ποτὲ νὰ μὴ ἀνεχθῇς νὰ ἐξαπατηθῇς κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρό-

πον. «Καὶ θὰ τρώγῃς τὰ χόρτα τοῦ ἀγροῦ. Μὲ τὸν ἱδρῶτα
τοῦ προσώπου σου θὰ κερδίζῃς τὸν ἄρτον σου». Πρόσεξε
πῶς ὅλα ἐπεθλήθησαν εἰς αὐτὸν μετὰ τὴν παρακοὴν κατ᾽
ἀντίθεσιν τῆς προηγουμένης ζωῆς του. ᾿Εγὼ μὲν θεθαίως,
λέγει, ἀφοῦ σὲ ἐδημιούργησα εἰς αὐτὸν τὸν κόσμον, ἠθέλη-
σα νὰ ζῇς χωρὶς λύπην καὶ κόπους καὶ ταλαιπωρίας καὶ
ἱδρῶτας, καὶ νὰ εὑρίσκεσαι μέσα εἰς τὴν ἀπόλαυσιν καὶ τὴν
εὐημερίαν, καὶ οὔτε νὰ ὑπόκεισαι εἰς τὰς σωματικὰς ἀνά-
γκας, ἀλλὰ νὰ ἔχῃς ἀπαλλαγῆ ἀπὸ ὅλα αὐτὰ καὶ νὰ εὑρί-
σκεσαι εἰς πλήρη ἐλευθερίαν. ᾿Επειδὴ ὅμως δὲν σὲ ὠφέλη-
σεν ἡ τόση ἀσφάλεια, διὰ τοῦτο θὰ καταρασθῶ καὶ τὴν γῆν,
ὥστε νὰ μὴ δίδῃ εἰς σὲ αὑτά, ποὺ παράγονται ἀπ᾿ αὑτήν,
χωρὶς σπόρους καὶ ὅργωμα, ὅπως προηγουμένως, ἀλλὰ καὶ
μαζὶ μὲ τὸν πολὺν κόπον καὶ τὸν μόχθον καὶ τὴν ταλαιπω-
ρίαν, θὰ σέ περιδάλω μὲ συνεχεῖς λύπας καὶ στενοχωρίας
καὶ θὰ σὲ κάμω νὰ κατορθώνῃς τὰ πάντα μὲ ἱδρῶτα, ὥστε
πιεζόμενος εἰς αὑτὰ νὰ διδάσκεσαι πάντοτε ὅτι πρέπει νὰ
σκέπτεσαι μὲ μέτρον καὶ νὰ γνωρίζῃς καλὰ τὴν ἰδικήν σου
φύσιν. Καὶ αὐτὸ δὲν θὰ συμθῇ οὔτε δι᾽ ὀλίγον οὔτε διὰ μα-
κρὸν χρονικὸν διάστημα, ἀλλὰ θὰ ἐπεκταθῇ εἰς ὅλον τόν
χρόνον τῆς ζωῆς σου᾽ διότι «Μὲ τὸν ἱδρῶτα τοῦ προσώπου
σου θὰ κερδίζης τὸν ἄρτον σου, ἕως ὅτου ἐπιστρέψῃς εἰς
τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐλήφθης᾽ διότι χῶμα εἶσαι καὶ εἰς
χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃς». Μέχρι τότε θὰ ὑπομείνῃς αὐτά, ἕως
ὅτου θά ἀπέλθῃ τὸ τέλος τῆς ζωῆς σου καὶ θὰ διαλυθῇς
εἰς ἐκείνην τὴν ὕλην, ἀπὸ τὴν ὁποίαν καὶ ἐδημιουργήθης.
Διότι ἂν καὶ σοῦ ἐχάρισα ἕνεκα τῆς φιλανθρωπίας μου τὴν
φύσιν τοῦ σώματοας, ὅμως αὐτὸ τὸ σῶμα, ποὺ ἐπλάσθη ἀπὸ
χῶμα, θὰ γίνῃ πάλιν χῶμα. «Διότι εἶσαι χῶμα καὶ εἰς τὸ
χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃς». Διά νὰ μὴ συμθοῦν αὐτὰ λοιπόν, διά
τοῦτο εἶπα, νὰ μή ἐγγίσετε τὸ δένδρον, παραγγέλων, ὅτι
«Κατὰ τὴν ἡμέραν ποὺ θὰ φάγετε ἀπ᾿ αὐτό, ὁπωσδήποτε
θὰ ἀποθάνετε»". Βέβαια δὲν ἐπιθυμοῦσα αὐτό᾽ ἐπειδὴ ὅ-
μως τὰ μὲν ἰδικά μου ἔργα ἔχουν γίνει ὅλα, σὺ δὲ ἐπρο-
ξένησες εἰς τὸν ἑαυτόν σου αὐτά, μὴ ἐπιρρίπτῃς τὴν εὖ-
τὴ» αἰτίαν ἔπαγε, ἀλλὰ τῇ σαυτοῦ ὀᾳϑυμίᾳ πᾶν ἐπίγραφε.

᾿Αλλὰ πάλιν ἡμῖν
ἕτερον ζήτημα ἐντεῦϑεν τίκτεται, ὅπερ,
εἶ ὀούλεσϑε͵, συντόμως διαλύσαντες τὸ τηνικαῦτα
καταπεύσο-
μδν τὸν λόγον, Εἶπε, φησίν, ὁ Θεός" «Ἢ ἂν ἡμέρᾳ
φάγητε
ἀπ᾽ αὐτοῦ, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖσϑεν" δείκνυνται δὲ
ζήσαντες με-
τὰ τὴν παῃαποήν, καὶ τὸ τῆς ὀρώσεως μετασχεῖν,
πολλῶν ἐ-
τῶν ἀριϑμόν. Τοῦτο δοκεῖ μὲν ἁπλῶς τοῖς ἐπιπολ
αίως ἂν-
Ἰυγχάνουσι τοῖς ἐγκειμένσις ἔχειν ζήτησίν τινα" εἰ δέ τις
εὐγνωμόνως τὴν ἀκοὴν ὑπόσχοιτο,
σαφές ἔστι τὸ εἰρημένον
τ0 παὶ οὐδεμίαν τῷ προσέχοντι ζήτησιν ἔχον, ΕἾ γὰρ
καὶ πολὺν
ἐτῶν χρόνον ἔζησαν, ἀλλ᾽ ὅμως ἀφ᾽ ἧς ἤκουσαν
τό, «Γῇ εἰ,
καὶ εἰς γῆν ἀπελεύσῃ», καὶ τὴν ἀπόφασιν ἐδέξαν
το τοῦ ϑα.-
γάτου, καὶ ϑνητοὶ γεγόναοι, καὶ ἐξ ἐκείνου
ἄν τις: εἶπεδν αὖ-
τοὺς τεϑνηπκέναι. Τοῦτο οὖν καὶ ἡ Γραφὴ αἰνιττομένῃ
εἶπεν,
15 ὅτι «Ἢ δ᾽ ἂν ἡμέρᾳ
φάγητε, ϑανάτῳ ἀποϑανεῖοϑ»», ἀντὶ τοῦ!
τὴν ἀπόφασιν δέξεσϑε τοῦ ϑνητοὶ λοιπὸν εἶναι.
Καϑάπεο -"ἀο
ἐπὶ τῶν δικαοτη οίων τῶν ἀνϑρωπίνων, ἐπειδὰ
ν ἀπόφαοίν τις
δεξάμενος τοῦ πάντως τὴν κεφαλὴν ἀποιμη
ϑῆναι, εἶτα εἰς:
τὸ δεσμωτήριον ἐμδληϑῇ, κἂν ἐπὶ πολὺν
χρόνον διαμένῃ, οὐ-
20 δὲν ἄμεινον τῶν νεμρῶν
καὶ τεϑνηπότων διάξει, τῇ ἀποφάσει
τεϑιηκώς" τὸν αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ οὗτοι,
ἐξ ἐκείνης τῆς ἧ-
μέρας, ἐξ ἧς τὴν ἀπόφασιν ἐδέξανιο τῆς ϑνητότ
ητος, εἶ καὶ
πολὺν διήρκεσαν χρόνον, ἀλλὰ τῇ ἀποφάσει τεϑνήκ
ασιν͵ ΟἿ.
δα ὅτι πολλὰ τὰ εἰρημένα καὶ εἷς πολὺ μῆκος
ἡμῖν ἐξετάϑη
25 τὰ τῆς διδασκαλίας" διὸ ἐπειδὴ
τῇ τοῦ Θεοῦ χάριτι κατὰ
δύναμιν ἡμετέραν ἅπαντα εἰς μέσον ὑμῖν
προϑέντες τέλος ἐ-
πεϑήκαιιεν τοῖς ἀναγνωσϑεῖσι, συοτείλωμεν
ἐνταῦϑα τὸν λόγον.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΖ΄. 483
θύνην εἰς κανένα ἄλλον, ἀλλὰ νὰ ἀποδίδῃς τὸ καθετὶ εἰς

τὴν ἰδικήν σου ἀδιαφορίαν. ᾿Αλλὰ πάλιν ἀπὸ ἐδῶ γεννᾶται
δι᾽ ἡμᾶς ἄλλο πρόβλημα, τὸ ὁποῖον, ἐὰν θέλετε, ἀφοῦ λύ-
σωμεν σύντομα, τότε νὰ τελειώσωμεν τὸν λόγον. Εἴπε,
λέγει ἡ Γραφή, ὁ Θεός᾽ «Κατὰ τὴν ἡμέραν κατὰ τὴν ὁποίαν
θὰ φάγετε ἀπ᾿ αὐτό, θὰ ἀποθάνετε ὁπωσδήποτε». ᾿Αποδει-
κνύεται ὅμως ὅτι ἔζησαν πολλὰ χρόνια μετὰ τὴν παρακοὴν
καὶ τὴν συμμετοχὴν εἰς τὴν θρῶσιν ἀπὸ τὸ δένδρον. Τοῦτο
φαίνεται ὅτι δημιουργεῖ κάποιο πρόδλημα εἰς ἐκείνους ποὺ
τελείως ἐπιπόλαια ἀσχολοῦνται μὲ τὸ δαθύτερον περιεχό-
μενον᾽ ἐὰν ὅμως θὰ ὑποσχεθῇ κανεὶς ὅτι θὰ ἀκούσῃ μὲ
καλὴν διάθεσιν, τότε τὸ λεχθὲν εἶναι σαφές καὶ δὲν δη-
μιουργεῖ κανένα πρόβλημα εἰς αὑτόν ποὺ προσέχει. Διότι
ἂν καὶ ἔζησαν πολλὰ χρόνια, ὅμως ἀπὸ τὴν στιγμὴν ποὐ
ἤκουσαν τό, «Χῶμα εἶσαι καὶ εἰς τὸ χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃς»,
καὶ ἐδέχθησαν τὴν ἀπόφασιν τοῦ θανάτου καὶ ἔγιναν πλέον
θνητοί, καὶ ἐξ αἰτίας ἐκείνου τοῦ γεγονότος θὰ ἠμποροῦσε
νὰ εἰπῇ κανεὶς ὅτι αὑτοὶ ἔχουν ἀποθάνει. Τοῦτο λοιπὸν καὶ
ἡ Γραφὴ ὑπενοοῦσε, ὅταν εἶπεν, ὅτι «Κατὰ τὴν ἡμέραν δέ
κατὰ τὴν ὁποίαν θὰ φάγετε, ὁπωσδήποτε θὰ ἁποθάνετε»
ἀντὶ νὰ εἰπῇ, θὰ δεχθῆτε τὴν ἀπόφασιν νὰ εἶσθε εἰς τὸ
ἑξῆς θνητοί. Διότι ὅπως εἰς τὰ ἀνθρώπινα δικαστήρια, ὅταν
θὰ δεχθῆ κάποιος τὴν ἀπόφασιν ὅτι ὁπωσδήποτε θὰ τοῦ
ἀποκοπῇ τὸ κεφάλι, καὶ ἕπειτα θὰ ὁδηγηθῇ εἰς τὴν φυλα-
κήν, καὶ ἂν ἀκόμη παραμένῃ ἐπὶ πολύν χρόνον εἰς τὴν
ζωήν, δὲν θὰ περάσῃ καλύτερα ἀπό τοὺς νεκροὺς καὶ ἀπο-
θαμένους, ἀφοῦ μὲ τὴν ἀπόφασιν ἕχει ἀποθάνει κατὰ
τὸν αὐτὸν λοιπὸν τρόπον καὶ αὑτοί, ἀπὸ τὴν ἡμέραν ἐκεί-
νην, κατὰ τὴν ὁποίαν ἐδέχθησαν τὴν ἀπόφασιν τῆς θνητό-
τητος, ἂν καὶ ἔζησαν πολλὰ χρόνια ἀκόμη, ὅμως μὲ τὴν
ἀπόφασιν ἀπέθαναν. Γνωρίζω ὅτι ἐλέχθησαν πολλὰ καὶ ὅτι
ἡ διδασκαλία ἐπεξετάθη εἰς μεγάλην ἔκτασιν πρὸς χάριν
σας διὰ τοῦτο ἂς περιορίσωμεν ἐδῶ τόν λόγον, διότι μὲ
τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ κατὰ τὴν ἰδικὴν μας δύναμιν, ἀφοῦ
ἐθέσαμεν τὰ πάντα ἐνώπιόν σας, ἐφθάσαμεν εἰς τὸ τέλος
τῶν ἀναγνωσθέντων.
10. "᾿Βνῆν μὲν γὰρ καὶ ἕτερα προσϑέντας δεῖξαι πάλιν»

καὶ ταύτην αὐτὴ» τὴν τιμωρίαν τὴν ἐπαχϑεῖσαν, καὶ τὸ ϑνη-
τοὺς γενέσϑαι πολλὴν ἔχουσαν ἄδυσσον φιλανϑοωπίας- ἀλλὸ
ἵνα μὴ τῷ πολλῷ ᾿“πλήϑει καταχώσωμεν ὑμῶν τὴν διάνοιαν,
φέρε, παρακαλέσωμεν ὑμᾶς ἐντεῦϑεν ἐξελϑόντας μὴ εἷς ἀνοή-
τοὺς συλλόγους ἑαυτοὺς ἐκδιδόναι, μηδὲ εἰς φλυαρίας ἀκαί-
ρους, ἀλλὰ καϑ' ξαυτοὺς συνιέντας μει’ ἀλλήλων συλλέγειν τὰ
εἰρημένα, καὶ εἰς ὑπόμνησιν ἑαυτοὺς ἄγειν, τί μὲν ὁ διχα-
στὴς ἀπεκρίνατο, τί δὲ οἱ ὑπεύϑυνοι ἀπελογήσανιο, καὶ πῶς
7
10 ὁ μὲν ἐπ᾿ ἐκείνην τὴν αἰτίαν μετήγαγεν, ἐκείνη δὲ

ἐπὶ τὸν
᾿ὄφιν, καὶ πῶς καὶ τοῦτον ἐτιμωρήσατο, καὶ ὅτι διηνεκῆ καὶ
τῷ παντὶ αἰῶνι συμπαρεπτεινομένην αὐτῷ τὴν τιμωρίαν ἐπή-
γαγε, καὶ σφοδρὴν» τὴν κατ᾽ αὐτοῦ ἀγανάκτησιν ἐποιήσατο,
καὶ διὰ τούτου δεικνὺς τὴν πρὸς τοὺς ἀπατηϑέντας κηδεμο-
15 νίαν. Δι ὧν γὰρ τὸν ἀπατήσαντα οὕτως ἠμύνατο, δῆλον
ὅτι
εἰς τοὺς πάνυ αὐτῷ πεοισπουδάστους τὴν ἀπάτην δἰργάσατο.
Εἴτα ἐντεῦϑεν (ὐημονεύσατε τοῦ ἐπιτιμίου τῆς γυναικός, καὶ
τῆς κολάσεως τῆς ἐπαχϑείσης αὐτῇ, μᾶλλον δὲ τῆς νουϑε-
σίας, καὶ οὕτω τὰ πρὸς τὸν ᾿Αδὰμ εἰρημένα μνημονεύσαντες,
20 καὶ τῆς ἀποφάσεως εἷς ἔννοιαν ἐλϑόντες, «(Οτι
γῇ εἶ, καὶ
εἰς γῆν ἀπελεύσῃ», ἐντεῦϑεν ἐκπλάγητε τὴν ἄφατον τοῦ Θεοῦ
φιλανϑρωπίαν, ὅτι ἡμᾶς τοὺς ἐκ τῆς γῆς ὄντας, καὶ εἰς
γῆν διαλυομέγους, εἶ δουληϑείημεν ἀρετὴν μετελθεῖν, καὶ
κακίαν φυγεῖν, τῶν ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαϑῶν ἀξιοῦν ἐπηγ-
25 γείλατο «τῶν ἡτοιμασμένων τοῖς ἠἡγαπηκόσιν αὐτόν,
ἃ ὀφϑαλ-
μὸς οὐκ εἶδε, καὶ οὖς οὐκ ἤπουοε, καὶ ἐπὶ καρδίαν ἀνϑοώ-
ποι! οὐκ ἀνέδι»». Χάριν τοίνυν πολλὴν ὀφείλομεν ἡμῶν διιολο-
γεῖν τῷ Δεσπότῃ ὑπὲρ τῶν τηλικούτωνε δὐεργεσιῶν, καὶ μηδέ-
ποις λήϑῃ ταῦτα παραπέμπειν, ἀλλὰ διὰ τῶν ἀγαϑῶν ἔργον»
καὶ Η τῆς πολλῆς τῶν φαύλων ἀποφυγῆς, τοῦτον ἐξιλεωσώμε-
30 καὶ
12. Α΄ Κορ. 2,9.

ὌΌΜΙΊΙΛΙΑ ΙΖ΄ 495
10. Βέθαια εἶναι δυνατόν, ἐὰν θὰ προσθέσωμεν καὶ ἄλλα,

νὰ ἀποδείξωμεν πάλιν, ὅτι καὶ αὐτὴ ἡ ἰδία ἐπιθληθεῖσα τι-
μωρία καὶ τὸ ὅτι ἔγιναν θνητοί, περιέχει! πάρα πολλὴν φι-
λανθρωπίαν. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ κατακλύσωμεν τὴν διάνοιάν
σας μὲ τὰ πολλὰ νοήματα, σᾶς παρακαλοῦμεν, ὅταν θὰ φύ-
γετε ἀπὸ ἐδῶ νὰ μὴ λάθετε μέρος εἰς ἀνωφελεῖς συγκεν-
τρώσεις,. οὔτε εἰς ἀκαίρους φλυαρίας, ἀλλὰ ἀφοῦ ἐμθα-
θύνετε μόνοι σας νὰ. συγκεντρώνετε μεταξύ σας τά λε-
χθέντα καὶ νὰ. ἐνθυμῆσθε, τί μὲν ἠρώτησεν ὁ δικαστής, τί
δὲ οἱ ἔνοχοι ἀπελογήθησαν, καὶ πῶς ὁ μὲν ἄνδρας μετέθε-
σε τὴν εὐθύνην εἰς τὴν. γυναῖκα, ἐκείνη δὲ εἰς τὸν ὄφιν᾽
καὶ πῶς ἐτιμώρησε καὶ αὐτὸν καὶ ὅτι ἐπέβαλεν εἰς αὐτόν
διαρκῆ τιμωρίαν, ποὺ ἐπεκτείνεται εἰς ὅλους τοὺς αἰῶναα,
καὶ ἠγανάκτησεν ἐναντίον τοὺ ὑπερθολικά, καὶ διὰ τοῦ τρό-
που αὐτοῦ ἀποδεικνύει τὴν φροντίδα του πρός τοὺς ἀπα-
τηθέντας ἀνθρώπους. Διότι, δι᾽ ἐκείνων “μὲ τὰ ὁποῖα ἐτι-
μώρησεν ἕτσι τόν ἀπατήσαντα, καθίσταται φανερόν, ὅτι
ἐπραγματοποίησε τὴν ἀπάτην εἰς ἐκείνους ποὺ ἦσαν πολὺ
ἀγαπημένοι εἰς αὐτόν. "ἔπειτα εἰς τὴν συνέχειανἐν-νὰ
θυμῆσθε τὴν τιμωρίαν τῆς γυναικὸς καὶ τὴν ἐπιδληθεῖ σαν
εἰς αὑτὴν δοκιμασίαν, μᾶλλον δὲ τὴν νουθεσίαν᾽ καὶ ἔτσι,
ἀφοῦ ἐνθυμηθῆτε τὰ λεχθέντα πρὸς τόν ᾿Αδάμ, καὶ ἀφοῦ
κατανοήσετε τὴν ἀπόφασιν, «Διότι χῶμα εἶσαι, καὶ εἰς τὸ
χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃς», νὰ ἐκπλαγῆτε ἀπ᾿ αὐτήν, διὰ τὴν
ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, διότι ἡμᾶς, ποὺ
᾿ καταγόμεθα ἀπὸ τὴν γῆν καὶ εἰς αὐτὴν διαλυόμεθα, ἐὰν
θὰ θελήσωμεν νὰ ἐπιδιώξωμεν τὴν ἀρετὴν καὶ νὰ ἀποφύ-
γωμεν τὴν κακίαν, ὑπεσχέθη νὰ καταστήσῃ ἀξίους τῶν
ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαθῶν, «τὰ ὀποῖα ἔχει ἑτοιμάσει ὁ
Θεὸς δι᾽ ἐκείνους ποὺ τὸν ἀγαποῦν, τά ὁποῖα μάτι ἀνθρώ-
που δὲν εἶδε καὶ αὐτὶ δὲν ἤκουσε καὶ ἀνθρώπινος νοῦς
δὲν ἐφαντίσθη»"". Πρέπει λοιπὸν νὰ ἐκφράζωμεν μεγάλην
εὐγνωμοσύνην πρὸς τὸν Κύριόν μας διὰ τὰς τόσας εὐερ-
γεσίας του, καὶ ποτὲ νὰ μὴ λησμονοῦμεν αὐτά, ἀλλὰ μὲ τὰ
καλὰ ἔργα καὶ τὴν συστηματικὴν ἀποφυγὴν τῶν κακῶν,
θὰ ἐξιλεώσωμεν αὐτὸν καὶ θὰ τὸν κάμωμεν νὰ διάκειται
406 ΙΩΑΝΝΟΥ͂ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
θα καὶ εὐμενῆ ἡμῖν καταστήσωμεν. Πῶς γὰρ οὐ πάσης τοῦτο

ἀγνωμοσύνης δεῖγμα, εἰ αὐτὸς μέν, Θεὸς ὧν καὶ ἀϑάνατος,
τὴν φύσιν ἀναλαδέοϑαι τὴν ϑνητὴν ἡμῶν καὶ γήινον οὐσί-
αν οὗ παρῃτήσατο, καὶ τῆς ἀρχαίας γεκρώσεως ἀπαλλάξαι,
καὶ ὑπὲρ. τὸν οὐρανὃν ταύτην ἀναδιθάσαι, καὶ τῇ παιρικῇ συνε-
δρίᾳ τιμῆσαι, καὶ ὑπὸ πάσης τῆς. οὐρανίας στρατιᾶς προσκυ-
»εῖσϑαι καταξιῶσαι, ἡμεῖς δὲ τὰ ἐναντία τούτῳ ἀνταμεῖψαι
οὐ κατῃδέσϑημεν, ἀλλὰ καὶ τὴν ἀϑάναιον ψυχήν, ὡς ἄν τις
εἴποι, τῇ σαρκὶ προσκολλήσαντες, γήινον αὐτὴν καὶ νεκρὰν
10 παὶ ἀνενέργητον γενέσθαι κατασπευάσαμεν
; Μή, παρακαλῶ,
᾿ μὴ οὕτως ἀγνώμονες ὦμεν περὶ τὸν τοσαῦτα ἡμᾶς εὐηργετη-
κότα, ἀλλὰ τοῖς αὐτοῦ νόμοις ἑπόμενοι, τὰ αὐτῷ δοκοῦντα
καὶ εὐάρεστα ὄντα διαπραιτώμεϑα, ἵνα καὶ τῶν αἰωνίων ἅ-
γαϑῶν ἀξίους ἡμᾶς ἀναδείξῃ" ᾧ γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἀξιω-
15 ϑῆναι, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου
ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χοι-
σιοῦ, μεϑ' οὗ τῷ Παιρί, ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, τιμή,
νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἴς τοὺς αἴῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΖ΄ 491
δεῖγμα
εὐμενῶς πρὸς ἡμᾶς. Πῶς, λοιπόν, δέν εἶναι αὐτὸ
αὐτός μέν, ἂν καὶ ἦτο Θεὸς καὶ
μεγάλης ἀχαριστίας, ἐὰν
τὴν θνητὴν φύσιν μας
ἀθάνατος, δὲν ἠρνήθη νὰ ἀναλάβῃ
τὴν ἀρ-
καὶ τὴν γήινον οὐσίαν, καὶ νὰ τὴν ἀπαλλάξῃ ἀπὸ
τόν οὐ-
χαίαν νέκρωσιν, καὶ νὰ ἀνεθάσῃ αὑτὴν ἐπάνω ἀπὸ
ίαν, καὶ
ρανόν, καὶ νὰ τὴν τιμήσῃ μὲ τὴν πατρικὴν συνεδρ
υνῆτα ι ἀπὸ ὅλην τὴν
νὰ τὴν καταστήσῃ ἀξίαν νὰ προσκ
δὲ δὲν ἠσθάν θημεν
στρατιὰν τῶν οὐρανίων ἀγγέλων, ἡμεῖς
τα,
καθόλου ἐντροπὴν νά ἀνταμείψωμεν αὑτόν μὲ τὰ ἀντίθε
νὰ
ἀλλὰ καὶ τὴν ἀθάνατον ψυχήν, ὅπως θὰ ἠμποροῦσε
ν εἰς τὴν σάρκα, ἐκάνα μεν
εἰπῇ κανείς, ἀφοῦ ἐκολλήσαμε
α-
αὑτὴν γήινον καὶ νεκρὰν καὶ ἀδρανῆ; Οχι, σᾶς παρόακ
λῶ, νά μὴ εἴμεθα τόσον ἀχάριστοι πρὸς ἐκεῖνον, ποὺ μᾶς
εν
ἔχει εὑεργετήσει τόσον πολύ, ἀλλά, ἀφοῦ ἀκολουθοῦμ
ωμεν ἐκεῖνα , ποὺ φαίνον ται
τοὺς νόμους του, ἂς πράττ
καλὰ εἰς αὐτὸν καὶ εἶναι εὐάρεστα, διὰ νὰ μᾶς ἀναδείξῃ
νὰ
καὶ ἀξίους τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν᾽ αὐτὰ τὰ ἀγαθὰ εἴθε
αν
ἀξιωθοῦμεν ὅλοι μας, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπί
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστο ῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον καὶ
εἰς τόν Πατέρα καὶ εἰς τὸ Αγιον Πνεῦμ α, ἀνήκει ἡ δόξα,
ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας
32
ΟΜΙΛΙΑ ΙΗ΄
(Γεν. 3, 20 - 4, 7)
«Καὶ ἐκάλεσεν ᾿Αδὰμ τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς αὐτοῦ

Ζωή, ὅτι αὕτη μήτηρ πάντων τῶν ζώντων. Καὶ ἐ-
5 ποίηοε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ᾿Αδὰμ καὶ τῇ γυναικὶ αὖ-
τοῦ χιτῶνας δερματίνους, καὶ ἐνέδυσεν αὐτούς, Καὶ
εἶπεν ὃ Θεός" ἰδοὺ ᾿Αδὰμ γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν».
1. Εἴδειε χϑὲς δικαστοῦ φιλανϑρωπίαν; εἴδετε ἐξέτασιν
᾿ἀγαϑότητος γέμουσαν; εἴτε τιμωριῶν διαφοράν; πῶς μὲν
10 ὁ διὰ τῆς ἀπάτης ὑποσκελίσας ἐτιμωρήϑη, πῶς δὲ ἡ τοῖς ὑπο-
σκελισϑεῖσιν ἐπαχϑεῖσα τιμωρία πολλὴν δείκνυσι τὴν τοῦ Θε-
οὔ φιλανϑρωπίαν; εἴδετε πόσης ἡμῖν ὠφελείας γέγονεν ὑ-
. πόϑεσις τὸ παραστῆναι τῷ δικασιηρίῳ, καὶ ἰδεῖν ὅπως προε-
χώρησεν ἢ ἐξέτασις; "ἔγνωμεν γάρ, ὅσων τε καὶ ἡλίκων
15 ἀγαϑῶν ἑαυτοὺς ἀπεσιέρησαν ὅ τὲ ᾿Αδάμ, ἥ τε Εὔα, διὰ
τῆς παραδάσεως τῆς δοϑείσης ἐντολῆς, γυμνωθέντες τῆς δό-
ξης ἐκείνης τῆς ἀφάτου, καὶ τῆς ζωῆς τῆς οὐδὲν ἔλατιον
σχεδὸν ἐχούσης τῶν ἀγγέλων. Ἐΐδομεν τὴν ἀνεξικακίαν τοῦ
Δεσπότου, ἐπαιδεύϑημεν ὅσον κακόν ἐστι οαϑυμίᾳ, καὶ ὅπως
20 καὶ τῶν ἤδη ὑπηργμένων ἀγαϑῶν γυμνοὺς καὶ ἐρήμους ἡμᾶς
ἐργάζεται, καὶ ἐν πολλῇ καϑίστησι τῇ αἰσχύνῃ. Διό, παρακα-
λῶ, νήφωμεν, καὶ τὰ ἐκείνων πιώματα ἡμῖν" γενέοϑω φάρ-
πακα, καὶ ἡ ἐκείνων ρᾳϑυμία ἡμῖν γενέσϑω ἀσφαλείας ὑπό-
ϑεσις" ἐπειδὴ καὶ μείζων ἡ τιμωρία τοῖς εἷς τὸ ἑξῆς τὰ αὐὖ-
25 τὰ πλημμελοῦσιν, ὅσῳ μηδὲ τοῖς ὑποδείγμασι σωφρονέστεροι
ΟΜΙΛΙΑ [Π΄
(Γεν. 3,20 - 4, 7)
«Καὶ ὠνόμασεν ὁ ᾿Αδὰμ τὴν γυναῖκα του Ζωήν,

διότι αὐτὴ ἦτο ἡ μητέρα ὅλων τῶν ζώντων. Καὶ
ἔκαμε Κύριος ὁ Θεὸς εἰς τόν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν γυναῖ-
κα του χιτῶνας δερματίνους καὶ ἐνέδυσεν αὐὖ-
τοὺς. Καὶ εἶπεν ὁ Θεός ἰδοὺ ὁ ᾿Αδὰμ ἕγινεν ὡς
ἔνας ἀπὸ ἡμᾶς».
1. Εἴδατε χθὲς τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ δικαστοῦ; εἴδατε
ἀνάκρισιν γεμάτην ἀπὸ ἀγάπην; εἴδατε τὴν διαφορὰν τῶν
ποινῶν; πῶς ἐτιμωρήθη ἐκεῖνος, ποὺ μὲ τὴν ἀπάτην
ἀνέτρεψε τὸν ἄνθρωπον, καὶ πῶς ἡ ἐπιβληθεῖσα τιμωρία
εἰς αὐτούς, ποὺ ἀνετράπησαν, ἀποδεικνύει τὴν μεγάλην
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ; εἴδατε πόσον ὠφελήθημεν ἀπὸ
τὸ νὰ παραστοῦμεν εἰς τὸ δικαστήριον καὶ νὰ παρακολου-
θήσωμεν πῶς ἐπροχώρησεν ἡ ἀνάκρισις; Διότι ἐγνωρίσα-
μεν, πόσα καὶ ποῖα ἀγαθὰ ἐστέρησαν εἰς τοὺς ἑαυτούς των
καὶ ὁ ᾿Αδὰμ καὶ ἡ Εὔα, μὲ τὴν παράβασιν τῆς ἐντολῆς,
ἀφοῦ ἐγυμνώθησαν ἀπὸ τὴν ἀπερίγραπτον ἐκείνην δόξαν
καὶ τὴν ζωήν, ἡ ὁποία δὲν ὑστεροῦσε σχεδὸν καθόλου
ἀπό τὴν Ζωὴν τῶν ἀγγέλων. Εἴδαμεν τὴν ἀνεξικακίαν τοῦ
Κυρίου, ἐδιδάχθημεν πόσον μέγα κακὸν εἶναι ἡ ἀδιαφορία,
καὶ μὲ ποῖον τρόπον μᾶς κάνει γυμνοὺς καὶ στερημένους
καὶ ἀπὸ τὰ ἀγαθά, ποὺ εἶχαν ἤδη ὑπάρξει, καὶ μᾶς φέρει!
εἰς κατάστασιν μεγάλης ἐντροπῆς. Διὰ τοῦτο, σᾶς παρα-
καλῶ, ἂς εἴμεθα νηφάλιοι, καὶ τὰ παθήματα ἐκείνων ἃς
γίνουν φάρμακα εἰς ἡμᾶς, ἡ δὲ ἀδιαφορία των ἂς γίνῃ
εἰς ἡμᾶς ὑπόθεσις ἀσφαλείας" διότι καὶ ἡ τιμωρία θὰ εἶναι
μεγαλυτέρα δι᾽ ἐκείνους ποὺ θὰ κάμουν εἰς τὸ μέλλον τὰ
ἴδια σφάλματα, καθόσον δέν ἠθέλησαν νὰ γίνουν συνετώ-
γενέσϑαι ἠδουλήϑησαν. Οὐδὲ γὰρ οἱ μετὰ ταῦτα τὰ αὐτὰ τοῖς

προτέροις ἁμαρτάνοντες τὴν αὐτὴν εἰσπράτιονται δίκην. Καὶ
τοῦτο συντόμως μαϑεῖν ἔξεστιν ἀπὸ τοῦ σοφοῦ διδασκάλου
τῆς οἰκουμένης, τοῦ μακαρίου Παύλου φημί, λέγοντος" «Ὅ-
σοι γὰρ ἀνόμως ἥμαρτον, ἀνόμως καὶ ἀπολοῦνται" καὶ ὅοοι
ἈΝ ΕΣ [4 5» , ἈΝ 5 - " Ὁ
ἐννόμως ἥμαρτον, διὰ νόμου κοιϑήσονταρν. Ὃ δὲ λέγει τοι-

οὔτόν ἔστιν. οὐ τὴν αὐτὴν δώσουσι δίκην οἱ πρὸ τοῦ νόμου,
καὶ οἱ μετὰ τὸν νόμον, ἀλλὰ δαουτέρας ὑποστήσονται τιμωρίας
οἱ μειὰ τὴν τοῦ νόμου δόσιν ἁμαρτάνοντες. “Ὅσοι γὰρ ἀνό-
10 μῶως
ως ἥμαρτον»,
ἥμαρτον», ἀνόμως
ἀνόμως καὶκαὶ ἃἀπολοῦνται, αι, τουτέ
τουτέστιν, ἡμερωτέραν
ἡμερωτέ,
αὐτοῖς ποιεῖ τὴν τιμωρίαν τὸ μὴ ἔχειν τὴν ἀπὸ τοῦ νόμου
διδασκαλίαν τὲ καὶ ὀσήϑειαν. Καὶ ὅσοι ἔν νόμῳ ἥμαρτον,
διὰ νόμου κριϑήσονται. Οὗτοι δέ, φησίν, ἐπειδὴ καὶ τὸν νό-
μον ἔοχον διδάσκαλον, καὶ οὐδὲ οὕτως ἐσωφρονίσθϑησαν, ἀλλὰ
15 τὰ αὐτιὰ ἐκείνοις ἥμαρτον, μείζονα καὶ τὴν δίκην τίσουσι.
᾽4λλ᾽ ἀκούσωμεν καὶ τῶν σήμερον ἀναγνωσθέντων. «Καὶ ἐ-
κάλεσεν, φησίν, ὠΑδὰμ τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς αὐτοῦ Εὔα,
ὅπερ ἐστὶ ζωή, ὅτι αὕτη μήτηρ' πάντων τῶν ζώντων». “Οηα
τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν ἀκρίόδειαν, πῶς οὐδὲ τοῦτο παρῆκεν,
20 ἀλλ᾽ ἐδίδαξεν ἡμᾶς, ὅτι καὶ τῇ γυναικὶ προσηγορίαν ὃ ᾿Αδὰμ
ἐπέϑηκεν. «Επάλεοε γάρ», φησί, «τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς

» .] “ 2 Η ᾿Ὶ » “-,
αὐτοῦ Εὔα, ὅπερ ἐστὶ ζωή, ὅτι αὕτη μήτηρ πάντων τῶν ζών-
τῶν»" τουτέστιν, αὕτη ἀρχή ἔστι πάντων τῶν ἐξ αὐτῆς ἐσομέ-
γῶν, καὶ ρίζα καὶ ϑεμέλιος τῆς μετὰ ταῦτα γενεᾶς. Εἶτα
25 μετὰ τὸ διδάξαι ἡμᾶς τὴν ἐπιτεϑεῖσαν τῇ γυναικὶ προσηγορί-
αν, πάλιν δείκνυσιν ἡμῖν τοῦ Θεοῦ τὴν ἀγαϑότητα, ὅπως οὐ
περιορᾷ - ὲ
ἐν τοσαύτῃ ,,
αἰσχύνῃ
3 ,
καὶ 4
γυμνότητι τοὺς ᾿
ὑπ᾽
ς 5
αὐτοῦ 3 »"
δημιουργηϑέντας. «Καὶ ἐποίησε», φησί, «Κύριος ὃ Θεὸς τῷ
1. Ρωμ. 2,12.
ΟΜΙΛΙΑ [π΄ 501
ἐκεῖνοι,
τεροι παρὰ τὰ παραδείγματα αὐτά. Οὔτε δέθαια
εἰς τὰ ἴδια σφάλμ ατα μὲ
ποὺ ὕστερα ἀπὸ αὐτὰ θὰ πέσουν
ἰδίαν τιμωρί αν. Καὶ
τοὺς προηγουμένους, λαμβδάνουν τὴν
σοφὸν
αὐτὸ ἠμποροῦμεν νὰ τὸ μάθωμεν σύντομα ἀπὸ τὸν
Παῦλον,
διδάσκαλον τῆς οἰκουμένης, ἐννοῶ τὸν μακάριον
ς ἡμάρτ ηααν χωρὶς νὰ λά-
ὁ ὁποῖος λέγει᾽ «Ὅσοι δεθαίω
ν εἰς ἀπώλει αν χω-
θουν γραπτὸν νὸμον, θὰ καταδικασθοῦ
ρὶς τὴν κατηγορίαν τοῦ νόμου" καὶ ὅσοι ἡμάρτ ησαν ἔχον-
τες τὸν νόμον, θὰ κριθοῦν μὲ θάσιν τὸν νόμον».
θοῦν
Ἐκεῖνο δὲ ποὺ ἐννοεῖ εἶναι τὸ ἑξῆς δὲν θὰ τιμωρη
ες πρὸ τοῦ νόμου καὶ
κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον οἱ ἀμαρτήσαντ
ροτέρ ας τι-
οἱ μετὰ τὸν νόμον, ἀλλὰ θὰ ὑποστοῦν αὐστη
μωρίας ἐκεῖνοι ποὺ ἁμαρτάνουν μετὰ τὴν ἐπίδοσιν τοῦ
νόμου. Διότι ὅσοι ἡμάρτησαν χωρὶς νόμον θὰ καταδικα-
σθοῦν εἰς ἁπώλειαν χωρὶς νόμον, δηλαδή, κάνει εἰς αὐὖ-
τοὺς ἐλαφροτέραν τὴν τιμωρίαν τὸ γεγονὸς ὅτι δέν εἶχαν
τὴν διδασκαλίαν καὶ δοήθειαν τοῦ νόμου. Καὶ ὅσοι ἡμάρ-
τησαν ἔχοντες τὸν νόμον, θὰ κριθοῦν μὲ θάσιν τὸν νόμον.
Αὐτοὶ ὅμως, λέγει, ἐπειδὴ εἶχαν καὶ τὸν νόμον διδάσκα-
λον, καὶ οὔτε ἔτσι ἐσωφρονίσθησαν, ἀλλὰ περιέπεσαν εἰς
τὰ ἴδια μὲ ἐκείνους σφάλματα, θὰ τιμωρηθοῦν καὶ αὐστη-
ρότερα. ᾿Αλλὰ ἂς ἀκούσωμεν καὶ ἐκεῖνα ποὺ ἀνεγνώσθη-
σαν σήμερον. «Καὶ ὠνόμασε, λέγει ἡ Γραφή, ὁ ᾿Αδὰμ τὴν
γυναῖκα του Εὔαν, τὸ ὁποῖον σημαίνει ζωή, διότι αὐτὴ
ἦτο ἡ μητέρα ὅλων τῶν ζώντων». Πρόσεξε τὴν ἀκρίθειαν
τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς, πῶς δὲν παρέλειψεν οὔτε αὐτό, ἁλλὰ
μᾶς ἐδίδαξεν, ὅτι ὁ ᾿Αδὰμ ἔδωσε καὶ εἰς τὴν γυναῖκα τὸ
ὄνομα. «κάλεσε λοιπόν, λέγει, τὸ ὄνομα τῆς γυναικὸς
του Εὔα, τὸ ὁποῖον σημαίνει ζωή, διότι αὐτὴ εἶναι ἡ μη-
τέρα ὅλων τῶν ζώντων». Δηλαδή, αὐτὴ εἶναι ἡ ἀρχὴ ὅλων
ἐκείνων ποὺ θὰ προέλθουν ἀπ᾽ αὐτήν, καὶ ἡ ρίζα καὶ τὸ
στήριγμα τῶν ἐπομένων γενεῶν. "Ἔπειτα ἀφοῦ μᾶς ἐδίδα-
ξε τὴν προσηγορίαν, ποὺ ἐδόθη εἰς τὴν γυναῖκα, πάλιν
μᾶς παρουσιάζει τὴν καλωσύνην τοῦ Θεοῦ, καθόσον δὲν
παραδλέπε: τοὺς δημιουργηθέντας ἀπ᾿ αὐτὸν νὰ εὑρίσκων-
ται μέσα εἰς τόσην ἐντροπὴν καὶ γυμνότητα, «Καὶ ἔκαμε,
᾿Αδὰμ καὶ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ χιτῶνας δερματίνους, καὶ ἐνέ-

δυσεν αὐτούς». Καϑάπερ γὰρ πατὴρ εὔσπλαγχνος παῖδα ἔχων
᾿ εὐγενῆ, καὶ μετὰ πάσης ἐπιμελείας ἀνατρεφόμενον, καὶ τρυ-
φῆς ἁπάσης ἀπολαύοντα, καὶ ἑστίᾳ λαμπρᾷ κεχρημένον, καὶ
5.σηριπὰ ἱμάτια περιδεδλημένον͵ καὶ μετὰ ἀδείας τῇ περιου-
σίᾳ καὶ τῷ πλούτῳ κεχοημένον τῷ πατρικῷ, ὁρῶν ὕστερον
ἀπὸ τῆς ἀνέσεως ταύτης τῆς πολλῆς εἰς κρημνὸν κακίας ἐξο-
πείλαντα, πάντων ἐκείνων ἀποοτερήσας καὶ τῇ ἑαυτοῦ ὑπο-
τάξας, καὶ τῆς ἐσϑῆτος γυμνώσας, ἱμάτιον εὐτελὲς αὐτῷ πολ-
10 λάκις καὶ δουλικὸν περιτίϑησιν, ὥοτε μὴ πάντῃ γυμνὸν εἶναι
καὶ ἀσχημονεῖν" οὕτω δὴ καὶ ὃ φιλάνϑρωπος Θεός, ἐπειδὴ
ἀναξίους ἑαυτοὺς κατέστησαν τοῦ λαμπροῦ ἐκείνου καὶ φαι-
δροῦ ἐνδύματος τοῦ περιστέλλοντος αὐτούς, »αὶ παραοκευάζον-
τὸς ἀνωτέρους εἶναι τῶν σωματικῶν ἀναγκῶν, γυμνώσας αὖ-
15 τοὺς τῆς δόξης ἐκείνης ἁπάσης, καὶ τῆς ἀπολαύσεως, ἧς
πρότερον μετεῖχον, ποὶν ἢ πεσεῖν τὸ πτῶμα τοῦτο τὸ χαλεπόν,
πολὺ» περὶ αὐτοὺς τὸν οἶκτον ἐπιδεικνύμενος, καὶ ἔλεῶν αὖ-
τοὺς τῆς ἐκπτώσεως, καὶ ὁρῶν πολλὴν τὴν ἀσχημοσύνην περι-
ὀεδλημένους, καὶ οὖ» εἰδότας ὅ τι καὶ πράξουσι, πρὸς τὸ μὴ
20 γυμνοὺς εἶναι καὶ ἐνασχημονεῖν, χιτῶνας αὐτοῖς ἐργάζεται
δερματίνους καὶ ἀμφιέννυσι. Τοιαῦτα γὰρ τὰ παρὰ τοῦ δια-
δόλου μηχανήματα- ἐπειδὰν γὰρ εὕρῃ τοὺς αὐτῷ πειϑοιιένους,
διὰ τῆς ὀραχείας ἡδονῆς ὑποσχκελίσας, καὶ εἰς αὐτὸν τῆς
κακίας τὸν ὀυϑὸν καταγαγών, καὶ πάσης αἰσχύνης χαὶ ἄτι-
25 μίας πληρώσας, ἀφίησι κεῖσϑαι κάτω, ἐλεεινὸν ϑέαμα τοῖς
δρῶοιν, ᾽4λλ᾽ ὅ τῶν ἡμετέρων ψυχῶν κηδεμών, δρῶν αὐτοὺς
ὃν ἀμηχανίᾳ πολλῇ, οὐδὲ οὕτω πεοιιδεῖν ἀνέχεται, ἀλλὰ σκέ-
πὴν αὐτοῖς ἐπινοεῖ, διὰ τῆς εὐτελείας τοῦ ἐνδύμαιος δεικνὺς
αὐτοῖς οἵων ἑαυτοὺς κατέστησαν ἀξίους ἐνδυμάτων. «Καὶ
᾿ὌΜΙΛΙΑ Ηὖὖῤ᾿ 503
λέγει ἡ Γραφή, Κύριος ὁ Θεὸς διὰ τὸν ᾿Αδὰμ καὶ τήν γυ-
ναῖκα του δερματίνους χιτῶνας καὶ τοὺς ἐνέδυσε». “Ὅπως
ἀκριθῶς ἕνας εὐσπλαγχνικὸς πατέρας, ὅταν ἔχῃ ἕνα εὐ-
γενικὸν υἱόν, ὁ ὁποῖος ἀνατρέφεται μὲ κάθε φροντίδα,
ἀπολαμβάνει κάθε ἀπόλαυσιν, ἔχει μεγαπρεπές σπίτι, ἐν-
δύεται μὲ μεταξωτὰ ἐνδύματα καὶ χρησιμοποιεῖ ἐλεύθερα
τὴν περιουσίαν καὶ τὸν πατρικὸν θησαυρόν, ὅταν τὸν θδλέ-
πῃ ὕστερα ἀπὸ τὴν μεγάλην αὐτὴν ἄνεσιν νὰ παρασύρεται
εἰς τὸν κρημνὸν τῆς κακίας, ἀφοῦ τὸν στερήσῃ ἀπὸ ὅλα
ἐκεῖνα καὶ τὸν θέσῃ κάτω ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν του, καί, ἀφοῦ
τὸν ἀπογυμνώσῃ ἀπὸ τὸ πολυτελὲς ἔνδυμα, τὸν περιβάλλει
μὲ εὐτελὲς ἔνδυμα καὶ συχνὰ δουλικόν, διὰ νὰ μὴ εἶναι
ἐντελῶς γυμνὸς καὶ ἀσχημονεῖ᾽ ἔτσι λοιπὸν καὶ ὁ φιλάν-
θρωπος Θεός, ἐπειδὴ οἱ πρωτόπλαστοι κατέστησαν τοὺς
ἑαυτούς των ἀναξίους διὰ τὸ λαμπρὸν καὶ ὡραῖον ἐκεῖνο
ἔνδυμα, ποὺ τοὺς περιέθαλλε καὶ τοὺς ἔκαμε νὰ εἶναι ἀνώ-
τεροι ἁπὸ τὰς ἀνάγκας τοῦ σώματος, ἀφοῦ τοὺς ἐγύμνω-
σεν ἀπὸ ὅλην ἐκείνην τὴν δόξαν καὶ τὴν ἀπόλαυσιν, τὴν
ὁποίαν προηγουμένως ἀπελάμθδαναν, προτοῦ ἀκόμη πέ-
σουν εἰς τὸ τρομερὸν αὐτὸ σφάλμα, διὰ νὰ δείξῃ τὴν
μεγάλην του εὐσπλαγχνίαν πρὸς αὐτοὺς καὶ διὰ νὰ τοὺς
σώσῃ ἀπὸ τὴν πτῶσιν καὶ ἐπειδὴ εἶδε νὰ ἔχουν περιθδληθῆ
μὲ πολλὴν ἀσχημίαν καὶ δὲν ἐγνώριζαν τί νὰ πράξουν, διὰ
νὰ μὴ εἶναι γυμνοὶ καὶ νὰ μὴ ἀσχημονοῦν, κατασκευάζει
δι᾽ αὐτοὺς δερματίνους χιτῶνας καὶ τοὺς ἐνδύει. Τέτοια
θέθαια εἶναι τὰ τεχνάσματα τοῦ διαθόλου᾽ ὅταν λοιπὸν θὰ
εὑρῇ ἐκείνους ποὺ πείθονται εἰς αὐτόν, ἀφοῦ τοὺς ἀνα-
τρέψῃ μὲ κάποιαν μικρὰν ἠδονήν, καὶ ἀφοῦ τοὺς ὁδηγήσῃ
εἰς αὐτὸν τὸν βδυθὸν τῆς κακίας, καὶ ἀφοῦ τοὺς γεμίσῃ
μὲ κάθε ἐντροπὴν καὶ ἁτιμίαν, τοὺς ἀφήνει νὰ εἶναι πε-
σμένοι κάτω, θλιβερὸν θέαμα εἰς ἐκείνους ποὺ τοὺς δθλέ-
πουν. Ἐκεῖνος ὅμως ποὺ φροντίζει διὰ τὰς ἰδικάς μας
ψυχάς, ὅταν εἶδεν αὐτοὺς νὰ εὐρίσκωνται εἰς ἀμηχανίαν
μεγάλην, οὔτε ἔτσι ἀνέχεται νὰ τοὺς περιφρονήσῃ, ἀλλὰ
ἐπινοεῖ δι᾽ αὐτοὺς κάλυμμα, ἀποδεικνύων εἰς αὐτούς μὲ
τὴν εὐτέλειαν τοῦ ἐνδύματος ποίων ἐνδυμάτων κατέστη-
ἐποίησε Κύριος ὁ Θεὸς τῷ ᾿Αδὰμ καὶ τῇ γυναικὶ αὐτοῦ χιτώ-

γας δερματίνους, καὶ ἐνέδυσεν αὐτούς». “Ὅρα πόση τῆς ϑεί-
ας Γραφῆς ἡ συγκατάδασις. ᾿Αλλ᾽ ὅπερ πολλάκις εἶπον, καὶ
γῦν λέγω ϑεοπρεπῶς ἅπαντα νοῶμεν, καὶ τὸ «Εποίησεν»,
ἀντὶ τοῦ, προσέταξεν, νοῶμεν. ᾿Εκέλευσε χιτῶνας δεοματίνους
αὐτοὺς περιδαλέσϑαι ὑπόμνημα διηνεκὲς τῆς παρακοῆς.
2. ᾿Ακουέτωσαν οἱ πλουτοῦντες, σἷ ἐντρυφῶντες τοῖς τῶν
σκωλήκων νήμασι, καὶ τὰ σηρικὰ περιδαλλόμενοι, καὶ μανϑα-
γέτωσαν πῶς ἐξ ἀρχῆς καὶ ὃν προοιμίων παιδεύων τὴν ἀν-
10 ϑρωπίνην φύσιν ὁ φιλάνϑρωπος Δεσπότης, ἐπειδὴ διὰ τὴν
παράδασιν τῷ ἐπιτιμίῳ τοῦ ϑανάτου γέγονεν ὑπεύϑυνος ὅ
πρωτόπλαστος, ἐχρῆν δὲ ἱμάτιον αὐτῷ περιτεϑῆναι τὸ τὴν
αἰσχύνην καλύπιον, δεροματίνους αὐτοῖς ἐποίησε χιτῶνας, δι-
δάσκων ἡμᾶς φεύγειν τὸν ὑγρὸν καὶ διαλελυμένον δίον, καὶ
15 μὴ τὸν ἀγειμιέγον καὶ ὀλακείας γέμοντα μεταδιώκειν, ἀλλὰ
τὸν αὐστηρὸν μᾶλλον ἀσπάζεσθαι, ᾿41λλ᾽ ἴσως ἀχϑόμενοι πρὸς
τὰ λεγόμενα οἱ πλουτοῦντες ἐροῦσι" τί οὖν; δερματίνους ἡιᾶς
χιτῶνας κελεύεις πεοιδαλέσϑαι; Οὐ τοῦτο λέγω: οὐδὲ γὰρ
Ε
ἐκεῖνοι εἰς τὸ διηνεκὲς ἐκείνοις τοῖς χιτῶσιν ἐκέχρηντο"
"
20 ὁ γὰρ φιλάνϑρωπος Δεσπότης ἀεὶ ταῖς προλαδούσαις εὐξργε-
.- “
σίαις ἑτέρας προστίϑησιν. ᾿Επειδὴ γὰρ λοιπὸν ὑπευϑύνους
ἑαυτοὺς κατέστησαν ταῖς σωματικαῖς ἀνάγκαις, τῆς ἀπαϑείας
ἐκείνης καὶ τῆς ἀγγελικῆς διαγωγῆς ἀποοιερηϑέντες, μετὰ
5 7 ᾿ - « .- - “ 2 Ν
ταῦτα ὥκονόμησεν, ἀπὸ τῶν ἐοίων τῶν ποοδάτων τὰ ἐνδύ-

25 ματα τοῖς ἀνϑοώποις κατασκευάζεσθαι, οὐδενὸς ἑτέρου ἕνε-
κξν, ἢ ὥστε σκέπην γενέσϑαι, καὶ μὴ τὸ λογικὸν τοῦτο ζῶον
κατὰ τὸ αὐτὸ τοῖς ἀλόγοις ἐν γυμνότητι καὶ ἀσχη μοσύνῃ διά-
ψεῖν. Ἢ τοίνυν τῶν ἱματίων περιδολὴ ὑπόμνησις ἡμῖν γενέ-
ες ’ “ μ᾿ Η λιὶ ς ἤῃ : - ΓᾺ
σϑω διηνεκὴς τῶν ἀγαϑῶν ἐκπτώσεως, καὶ τῆς τιμωρίας

ΟΜΙΛΙΑ ΙΗ’ ; 505
σαν ἀξίους τοὺς ἑαυτούς των. «Καὶ κατεσκεύασε Κύριος

ὁ Θεὸς διὰ τὸν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν γυναῖκα του δερματίνους
χιτῶνας καὶ τοὺς ἐνέδυσε». Πρόσεξε πόση εἶναι ἡ συγκα-
τάθασις τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς. Ἐκεῖνο ὅμως, ποὺ εἶπα πολ-
λὰς φοράς, καὶ τώρα λέγω᾽ ἂς ἐννοοῦμεν τὰ πάντα θεο-
πρεπῶς καὶ ἂς ἐννοήσωμεν τὸ «κατεσκεύασε», ἀντὶ τοῦ
ἐπρόσταξεν. ᾿Επρόσταξεν αὐτοὺς νὰ ἐνδυθοῦν μὲ δερμα-
τίνους χιτῶνας, συνεχὴς ὑπενθύμισις τῆς παρακοῆς.
2. ᾿᾽Ας ἀκούσουν αὐτὰ οἱ πλούσιοι, ἐκεῖνοι ποὺ αἰσθά-
νονται ἀπόλαυσιν μέσα εἰς τὰ μεταξωτὰ ὑφάσματα καὶ ἐν-
δύονται τὰ μεταξωτὰ ἐνδύματα, καὶ ἂς μάθουν πῶς ἀπὸ
τὴν ἀρχὴν καὶ ἀπὸ τὸ προοίμιον τῆς Γραφῆς διδάσκων ὁ
φιλάνθρωπος Δεσπότης τὴν ἀνθρωπίνην φύσιν, ἐπειδὴ ἐξ
αἰτίας τῆς παραθδάσεως ἔγινεν ὁ πρωτόπλαστος ὑπεύθυνος
τῆς τιμωρίας τοῦ θανάτου, ἔπρεπε δὲ νὰ τοποθετηθῇ γύρω
ἀπὸ αὐτὸν ἔνδυμα, τὸ ὁποῖον νὰ καλύπτῃ τὴν ἐντροπήν,
ἐκατασκεύασε δι᾽ αὐτοὺς δερματίνους χιτῶνας, διὰ νὰ μᾶς
διδάξῃ νὰ ἀποφεύγωμεν τὸν ἄστατον καὶ ἀχαλίνωτον τρὸ-
πλήρη
πον ζωῆς, καὶ νὰ μὴ ἐπιδιώκωμεν τὸν ἄνετον καὶ
νωθρότητοα, ἀλλὰ νὰ ἀγαπῶμεν περισσ ότερον τὸν αὐστη-
ρὸν τρόπον ζωῆς. “ἸΙσως ὅμως οἱ πλούσιοι, ἐπειδὴ δυσανα-
σχετοῦν μὲ τὰ λεγόμενα, θὰ εἰποῦν᾽ τί λοιπόν; μᾶς δια-
τάσσεις νὰ ἐνδυθοῦμεν δερματίνους χιτῶνας; Δὲν λέγω
αὐτὸ οὔτε δέθαια ἐκεῖνοι ἐχρησιμοποιοῦσαν συνεχῶς
τοὺς χιτῶνας αὐτούς, διότι ὁ φιλάνθρωπος Κύριος πάντοτε
εἰς τὰς προηγηθείσας εὐεργεσίας προσθέτει καὶ ἄλλας.
᾿Αφοῦ λοιπὸν κατέστησαν τοὐς ἑαυτούς των νὰ ὑπόκειν-
ται εἰς τὸ ἐξῆς εἰς τὰς σωματικὰς ἀνάγκας, ἐπειδὴ ἐστε-
ρήθησαν τὴν ἀπάθειαν ἐκείνην καὶ τὸν ἀγγελικὸν τρόπον
Ζωῆς, ὕστερα ἁπὸ αὐτὰ καθώρισεν, ὥστε νὰ κατασκευά-
Ζουν οἱ ἄνθρωποι τὰ ἐνδύματά των ἀπὸ τὰ μαλλιὰ τῶν
προβάτων, ὄχι διὰ κανένα ἄλλον λόγον, παρὰ νὰ κατα-
σκευασθῇ κάλυμμα καὶ νὰ μὴ ζῇ τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον μέ-
σα εἰς τὴν γύμνωσιν καὶ ἀσχημοσύνην, ὅπως ἀκριθδῶς τὰ
ἄλογα Ζῶα. Ἡ περιβολὴ λοιπὸν τῶν ἱματίων ἂς γίνῃ εἰς
ἡμᾶς συνεχὴς ὑπενθύμισις τῆς ἀπωλείας, τῶν ἀγαθῶν καὶ
διδασκαλία, ἣν διὰ τὴν παρακοὴν τὸ τῶν ἀνϑρῴπων γένης

ἐδέξατο. Λεγέτωσαν τοίνυν ἡμῖν οἱ τοσαύτῃ κεχρημένοι τῇ
φαντασίᾳ, ὡς μηδὲ εἰδέναι λοιπὸν τὰ ἀπὸ τοῦ ἐρίου τῶν προ-
ὄάτων ἐνδύματα, ἀλλὰ τὰ σηρικὰ περιδαλλόμενοι, καὶ εἷς το-
5. σοῦτον ἐξοκείλαντας μανίας, ὡς καὶ χονοίον συνυφαίνειν τοῖς
ἐνδύμασι, μάλιστα γὰρ τὸ τῶν γυναικῶν γένος ταύτην ἧ-
μῖν ἐπιδείννυται τὴν ὀλακδίαν" τίνος γὰρ ἕνεκεν, εἶπέ μοι,
τούτοις τὸ σῶμα καλλωπίζεις, καὶ χαίρεις τῇ ἐντεῦϑεν περοι-
ὀολῇ, καὶ οὐκ ἐννοεῖς ὅτι ἄντὶ μεγίστης τιμωρίας διὰ τὴν
10 παράδασι» ἡ σκέπη αὕτη ἐπενοήϑη; Διὰ τί γὰρ μὴ ἀκούεις
Π];αύλου λέγοντος" «ἤ ἔχοντες διατροφὰς καὶ σκεπάσματα, τού-
τοις ἀρχεσϑησόμεϑωυ; Ὁρᾷς ὅτι ἑνὸς μόνου δεῖ φροντίζειν,
τοῦ μὴ γυμνὸν εἶναι τὸ σῶμα, τοῦ σκέπτεσθαι μόνον, μηκέτι
δὲ καὶ περὶ διαφορᾶς ἐσϑῆτος φροντίδα ποιεῖσθαι, ᾿Α4λὴ᾽ ἐ-
15 πὶ τὴν ἀκολουϑίαν ἔλθωμεν. «Καὶ εἶπεν ὃ Θεός" ἰδοὺ "Αδὰμ
γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν, τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν.
Καὶ νῦν μήποτε ἐκτείνῃ τὴν χεῖρα αὐτοῦ, καὶ λάδῃ ἀπὸ τοῦ
ξύλου τῆς ζωῆς, καὶ φάγῃ καὶ ζήσεται εἷς τὸν αἴῶνα. Καὶ
ἐξαπέστειλεν αὐτὸν Κύριος ὃ Θεὸς ἐπ τοῦ παραδείσου τῆς
20 τρυφῆς, ἐργάζεσϑαι τὴν» γῆν ἐξ ἧς ἐλήφϑη». “Ὅρα πάλιν
Θεοῦ συγκατάδασιν, «Καὶ εἶπε», φησί, «Κύριος ὃ Θεός" ἰδοὺ
᾿Αδὰμ γέγονεν ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν, τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ
πονηρόν». Εἶδες πόση τῆς λέξεως ἡ ταπείνωσις; Ταῦτα δὲ
ἅπαντα ϑεοπρεπῶς νοῶμεν, Βούλεται γὰρ ἐνταῦϑα διὰ τῶν
25 ρημάτων τούτων τῆς ἀπάτης ἡμᾶς ὑπομνῆσαι, ἣν ἠπατήϑησαν
ὑπὸ τοῦ διαδόλου διὰ τοῦ ὄφεως. ᾿Επειδὴ γὰρ ἔλεγεν ἐκεῖνος,
ὅτι «Εὰν φάγητε, ἔσεσϑε ὡς ϑεού», καὶ ἰσοϑεΐας ἐλπίδι τῆς
ὀρώσεως κατιετόλμησαν' διὰ τοῦτο καὶ ὃ Θεὸς πάλιν ἐνρέ-
ψαι αὐτοὺς ὀουλόμενος, καὶ εἰς αἴσϑησιν ἀγαγεῖν τῶν ἐπται-
2. Α’ Τιμ. 6,8.
ΟΜΙΛΔΙΑ΄ ΙΗ τ" 507
διδασκαλία τῆς τιμωρίας, τὴν ὀποίαν ἐξ αἰτίας τῆς παρα-

κοῆς ἐδέχθη τὸ ἀνθρώπινον γένος. "Ας μᾶς εἰποῦν λοιπὸν
ἐκεῖνοι, ποὺ ἔχουν τόσον μεγάλην φαντασίαν, ὥστε νὰ μὴ
γνωρίζουν τὰ κατασκευαζόμενα ἀπὸ τὰ μαλλιὰ τῶν προ-
θάτων ἐνδύματα, ἀλλὰ ποὺ ἐνδύονται τὰ μεταξωτὰ καὶ
παρεσύρθησαν εἰς τέτοιον θαθμόν ἀφροσύνης, ὥστε νὰ
ὑφαίνουν εἰς τὰ ἐνδύματά των καὶ χρυσὸν, πρὸ πάντων δὲ
τὸ γένος τῶν γυναικῶν μᾶς ἐπιδεικνύει αὐτὴν τὴν θλα-
κείαν᾽ διὰ ποῖον λοιπόν λόγον, εἰπέ μου, καλλωπίζεις μὲ
αὐτὰ τὸ σῶμα καὶ χαίρεσαι διὰ τὴν περιδολὴν αὐτοῦ τοῦ
εἴδους, καὶ δὲν καταλαθαίνεις ὅτι ἡ ἐνδυμασία αὐτὴ ἐπενο-
ἤθη ἀντὶ μεγίστης τιμωρίας διὰ τὴν παράθασιν; Διατί δὲν
ἀκούεις τὸν Παῦλον, ποὺ λέγει᾽ «Ὅταν ἔχωμεν τροφὰς
καὶ ἐνδύματα, ϑὰ εἶναι αὐτὰ ἁρκετὰ εἰς ἡμᾶς»"; Βλέπεις
ὅτι πρέπει νὰ φροντίζωμεν δι᾽ ἔνα μόνον πρᾶγμα, νὰ μὴ
εἶναι γυμνόν τὸ σῶμα, νὰ σκεπάζεται μόνον, νὰ μὴ φρον-
τίζωμεν δὲ καθόλου διὰ τὴν ποικιλίαν τῆς ἐνδυμασίας.
᾿Αλλὰ ἂς ἔλθωμεν εἰς τὴν συνέχειαν τοῦ θέματος. «Καὶ
εἶπεν ὁ Θεὸς ἰδού, ὁ ᾿Αδὰμ ἔχει γίνει ὡς ἔνας ἀπὸ ἡμᾶς,
ὥστε νὰ γνωρίζῃ τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν. Καὶ τώρα ἄν
ἁπλώσῃ κάποτε τὸ χέρι του καὶ λάθῃ ἀπὸ τὸ δένδρον τῆς
ζωῆς καὶ φάγῃ, θὰ ζήσῃ αἰώνια. Καὶ ἐξεδίωξεν αὐτὸν Κύ-
ριος ὁ Θεὸς ἀπὸ τὸν παράδεισον τῆς τρυφῆς διὰ νὰ καλ-
λιεργῇ τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐλήφθη». Πρόσεξε πάλιν
τὴν συγκατάθβασιν τοῦ Θεοῦ. Λέγει ἡ Γραφή᾽ «Καὶ εἶπε Κύ-
ριος ὁ Θεὸς ἰδού, ὁ ᾿Αδὰμ ἔχε! γίνει ὡς ἕνας ἀπὸ ἡμᾶς,
ὥστε νὰ γνωρίζῃ τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν». Εἴδες πόση
εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη τῶν λέξεων; Αὐτὰ δὲ ὅλα ἄς
τὰ ἐννοοῦμεν θεοπρεπῶα. Διότι ἐπιθυμεῖ ἐδῶ νὰ μᾶς ὑπεν-
θυμίσῃ μὲ τὰ λόγια αὐτὰ τὴν ἀπάτην, εἰς τὴν ὁποίαν τούς
παρέσυρεν ὁ διάδολος διὰ μέσου τοῦ ὄφεως. ᾿Επειδὴ λοι-
πὸν ἔλεγεν ἐκεῖνος, ὅτι «ἐὰν θὰ φάγετε, θὰ εἶσθε ὠς θε-
οἵ», ἐτόλμησαν τὴν δρῶσιν μὲ τὴν ἐλπίδα νὰ γίνουν ἴσοι
πρὸς τόν Θεόν᾽ διά τοῦτο καὶ ὁ Θεός, ἐπιθυμῶν νὰ τρέψῃ
πάλιν τὴν προσοχήν των πρὸς τὰ ἐντὸς καὶ νὰ τοὺς ὁδη-
γήσῃ νὰ ἀντιληφθοῦν τὰ σφάλματά των καὶ νὰ τοὺς δείξῃ
σμένων, καὶ τῆς παρακοῆς τὸ μέγεϑος δεῖξαι, καὶ τῆς ἅπά-

τὴς τὴν ὑπερόολήν, φησίν" ϊδοὺ γέγονεν ᾿Αδὰμ ὡς εἷς ἐξ
ἡμῶν». Μεγάλι, τοῦ ρήματος ἡ ἐνιροπή, καϑικέσϑαι δυνα-
μένη τοῦ παραδάντος. Διὰ τοῦτο, φησί, κατεφοόνησας τῆς
ἐντολῆς τῆς ἐμῆς ἰσοϑεΐαν φανασϑείς; ᾿Ιδοὺ γέγονας ὃ προσε-
δόκησας" μᾶλλον δὲ οὐχ ὃ προσεδόκησας, ἀλλ᾽ ὅπερ ἧς ἄξιος
γενέσϑαι. «Ἰδούν, φησί, «γέγονεν ᾿Αδὰμ ὡς εἷς ἐξ ἡμῶν,
τοῦ γινώσκειν καλὸν καὶ πονηρόν». Τοῦτο γὰρ ὃ ἀπατεὼν
διάδολος αὐτοῖς ἔλεγε διὰ τοῦ ὄφεως, ὅτι «Διανοιχϑήσονται
10 ὑμῶν οἱ ὀφϑαλμοί, καὶ ἔσεσϑε ὡς ϑεοί, γινώσκοντες καλὸν
καὶ πονηρόν». Καὶ γῦν μή ποτὲ ἐκτείνῃ τὴν χεῖρα, καὶ ἅφη-
ται τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς, καὶ φάγῃ, καὶ ζήσεται εἷς τὸν αἰῶ-
γα. ὍὍρα μοι ἐνταῦϑα φιλανϑρωπίαν Δεσπότου. Δεῖ γὰρ μετὰ
ἀκριδείας διερευνῆσαι τὸ εἰρημένον, ἵνα μηδὲν ἡμᾶς αϑεῖν
15 δυγηϑῇ τῶν ὃν τῷ δάϑει τούτῳ κεπρυμιιίένων. “Η νίκα τὴν
δυτολὴν ἐδίδου τῷ ᾿Αδὰμ ὁ Θεός, οὐδενὸς ἑτέρου ἀποσχέσϑαι
αὐτὸν προσέταξεν, ἢ μόνον τοῦ ξύλου, οὗ τῆς δρώσεως κατα-
τολμήσας τὸ ἐπιτίμιον τοῦ ϑανάτου ἐδέξατο: ὅπερ ἐντελλόμε-
γὸς αὐτῷ ὥρισεν, εἰ παραδαίη,
Ὁ περὶ ᾿ τοῦ τῆς ζωῆς ξύλου οὐ-
κυ δὲν διαοτειλάμενος, ᾿Επειδὴ γάρ, ὡς ἡγοῦμαι, καὶ ἔστι συνι-
δεῖ», ἀϑάνατον αὐτὸν ἐδημιούργησεν, ἐξῆν αὐτῷ, εἴπερ. ἐδού-
λετο, μδτὰ τῶν ἄλλων καὶ ἔκδίνου μεταλαιιδάνει»", δυναμένον
διηγνεπῆ τὴν ζωὴν αὐτῷ προξενεῖν διόπερ οὐδεμίαν ἐντολὴν
περὶ ἐκείνου δέχεται.
25 ὃ. Εἰ δέ τις δούλοιτο περίεργος ὧν ζητεῖν, διὰ τί ξύλον
ζωῆς ἐκαλεῖτο, μανϑανέτω μὴ πάντα μειὰ ἀκριδείας τοῖς
,ὔ Α
οἰκβίοις λογισμοῖς ἀκολουϑοῦντα δύνασϑαι τὸν ἄνϑρωπον καὶ
τὰ τοῦ Θεοῦ ἔργα κατοπιεύειν. ΓΕδοξε γὰρ
᾿ -
τῷ Δεσπότῃ, ἵνα
γυμνασίαν ἔχῃ ὑπακοῆς καὶ παρακοῆς ὃ ὑπ᾽ αὐτοῦ- δημιουργη-
ε Ε
3. Γεν. 3,5.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΗ’ 509
τό μέγεθος τῆς παρακοῆς καὶ τὴν ὑπερθολὴν τῆς ἀπάτης,

λέγει «᾿Ιδού, ἔχει γίνει ὁ ᾿Αδὰμ ὡς ἕνας ἀπό ἡμᾶς». Ἡ
ἐντροπὴ τοῦ λόγου εἶναι μεγάλη, ποὺ ἠμπορεῖ νὰ ἐγγίσῃ
τὸν παραδάτην. Διὰ τοῦτο, λέγει, ἐπεριφρόνησες τὴν ἐν-
τολήν μου, ἐπειδὴ ἐφαντάσθης τὴν ἰσοθεῖαν; ᾿Ιδού, ἔχεις
γίνει ἐκεῖνο ποὺ ἐπροσδοκοῦσες᾽ μᾶλλον δὲ ὄχι ἐκεῖνο
ποὺ ἐπροσδοκοῦσες, ἀλλὰ ἐκεῖνο ποὺ ἦσο ἄξιος νὰ γίνῃς.
«᾿Ιδού, λέγει, ἔχει γίνει ὁ ᾿Αδὰμ ὡς ἔνας ἀπό ἡμᾶς, ὥατε
νὰ γνωρίζῃ τὸ καλὸν καὶ τὸ κακόν». Τοῦτο θεθδαίως ἔλε-
γεν εἰς αὐτοὺς ὁ ἀπατεὼν διάθολος διὰ μέσου τοῦ ὄφεωα,
ὅτι «θὰ ἀνοίξουν τὰ μάτια σας καὶ θὰ εἶσθε ὡς θεοί, γνω-
ρίζοντες τὸ καλὸν καὶ τὸ κακὸν»", «Καὶ τώρα διὰ νὰ μὴ
ἀπλώσῃ κάποτε τό χέρι του καὶ λάθῃ ἀπὸ τὸ δένδρον τῆς
ζωῆς καὶ φάγῃ, καὶ θὰ ζήσῃ αἰώνια». Πρόσεχε, παρακαλῶ
ἐδῶ, τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου. Πρέπει λοιπὸν νὰ ἐξε-
τάσωμεν μὲ ἀκρίθδειαν τὸ λεχθέν, διὰ νὰ μὴ ἠμπορέσῃ νὰ
μᾶς διαφύγῃ τὴν προσοχὴν τίποτε, ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ εἶναι
κρυμμένα εἰς τὸ θάθος αὐτό. Ὅταν ὁ Θεὸς ἔδιδε τὴν
ἐντολὴν εἰς τόν ᾿Αδάμ, δὲν ἐπρόσταξεν αὑτὸν ἀπὸ τίποτε
ἄλλο νὰ ἀπέχῃ, παρὰ μόνον ἀπὸ τὸ δένδρον, ἀπὸ τὸ ὁποῖ-
ον ἐδέχθη τὴν τιμωρίαν τοῦ θανάτου, ἐπειδὴ ἐτόλμησε τὴν
θρῶσιν τοῦ καρποῦ του πρᾶγμα ποὺ ὥρισεν εἰς αὐτόν,
ὅταν ἔδιδε τὴν ἐντολήν, ἐὰν θὰ τὴν παρέθαινε, χωρὶς νὰ
διατάξῃ τίποτε διὰ τὸ δένδρον τῆς ζωῆς. ᾿Επειδὴ λοιπόν,
ὅπως νομίζω καὶ εἶναι δυνατὸν νὰ γνωρίζω, ἐδημιούργη-
σεν αὐτὸν ἀθάνατον, ἐπιτρέπεται εἰς αὐτόν, ἐἀν θδέθαια
ἤθελε, νὰ λαμθάνῃ καρπούς μαζὶ μὲ τὰ ἄλλα καὶ ἀπὸ ἐκεῖ-
νο, τὸ ὁποῖον ἠμποροῦσε νὰ παρέχῃ εἰς αὐτὸν ζωὴν αἰω-
νίαν διὰ τοῦτο ἀκριδῶς δὲν λαμδάνει καμμίαν ἑντολὴν
δι᾽ αὐτό.
3. ᾿Εἀν δὲ κανέναα, ποὺ εἶναι περίεργος, θὰ ἤθελε νὰ
μάθῃ, διατί ὠνομάζετο δένδρον τῆς ζωῆς, ἂς μάθῃ ὅτι δὲν
ἠμπορεῖ ὁ ἄνθρωπος, ἁκολουθῶν πιστὰ τὴν λογικήν του,
νὰ ἐρευνᾷ τὰ πάντα καθὼς καὶ τὰ ἔργα τοῦ Θεοῦ. Διότι
ἐφάνη καλόν εἰς τὸν Κύριον, διὰ νὰ ἔχῃ ὁ δημιουργηθεὶς
ἀπὸ αὐτὸν ἄνθρωπος ἄσκησιν τῆς ὑπακοῆς καὶ τῆς παρα-
ϑεὶς ἄνϑρωπος ἐν τῷ παραδείσῳ διάγων, καὶ τὰ δύο ταῦτα

ξύλα ἐκεῖ ἀναδεῖξαι, τὸ μὲν τῆς ζωῆς, τὸ δὲ, ὡς εἰπεῖν, τοῦ
ϑανάτου. Ἢ γὰρ τούτου ὀρῶσις καὶ ἧ παράδασις τῆς ἔντο-
λῆς τὸν ϑάνατον αὐτῷ ἐπήγαγεν. ᾿Επεὶ οὖν τούτου μετασχὼν
ϑνητὸς γέγονε, καὶ ταῖς τοῦ σώματος ἀνάγκαις λοιπὸν ὑπεύ-
ϑυνος, καὶ ἀοχὴν ἔλαδε τῆς ἁμαρτίας ἢ εἴσοδος, δι᾽ ἣν καὶ
ὁ ϑάνατος ὑπὸ τοῦ Δεσπότου συμφερόντως ὥποδομήϑη, οὐκέ-
τι λοιπὸν ἀφίησιν ἐν τῷ παραδείσῳ τὸν ᾿Αδάμ, ἀλλ᾽ ἐξελϑεῖν
ὀχκεῖϑεν προστάττει, δεικνύς, ὅτι δι᾽ οὐδὲν ἕτερον τοῦτο ποιεῖ,
10 ἢ διὰ τὴν φιλανϑρωπίαν τὴν περὶ αὐτόν. Καὶ ἵνα μάϑωμεν
ἀκριδῶς, ἀναγκαῖον αὐτὰ πάλιν ἀναγνῶναι τὰ ρήματα τῆς
ϑείας Τραφῆς. «Καὶ νῦν», φησί, «μή ποτὲ ἐκτείνῃ τὴν χεῖρα,
καὶ λάδη ἀπὸ τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς, καὶ φάγῃ, καὶ ζήσεται
εἰς τὸν αἰῶνω», 'Ἐπειδὴ γάρ, φησί, πολλῆς ἀκρασίας δείγμα-
15 τα παρέσχε διὰ τῆς ἤδη δοϑείσης ἐντολῆς, καὶ ϑνητὸς γέγο-
γδν, ἵνα μὴ πάλιν, φησί, κατατολμήσῃ καὶ τούτου τοῦ ξύλου

ἐφάψασθαι τοῦ τὴν ζωὴν παρέχοντος τὴν διηνεκῆ, καὶ μόλ-
λῃ ἀϑάνατα ἁμαρτάνειν, δέλτιον αὐτὸν ἐντεῦϑεν ἔξω δληϑῆ-
ναὶ ὥστε κηδεμονίας μᾶλλον ἦν ἢ ἀγανακτήσεως ἢ ἐκθολὴ
20 τοῦ παραδείσου. Τοιοῦτος
γὰρ
"
ὁς Δεσπότης ὅ ἡμέτερος"
ς
καὶ
τιιωρούμενος οὖκ ἔλαττον ἢ εὐεργετῶν τὴν περὶ ἡμᾶς πηδε-
μονίαν ἐνδείκνυται, καὶ τὴν τιμωρίαν δὲ ἕνεκεν νουϑεσίας
ἡμῖν ἐπάγει. 'Ὡς εἴγε ἤδει ἡμᾶς μὴ χείρους γενομένους τῷ
ἀτιμωρητὶ ἁμαρτάνειν, οὐκ ἂν οὐδὲ ἐτιμωρήσατο' ἀλλὰ ποοα-
25 γαστέλλων ἡμῶν τὴν ἐπὶ τὸ χεῖρον πρόοδον, καὶ τὴν πονη-
ρίαν ἐκκόπτων τὴν ἐπὶ τὸ πρόσρ», τὴν οἴκείαν φιλανϑοωπίαν
μιμούμενος τιιωρεῖται" ὃ δὴ καὶ νῦν πεποίηκε, Κηδόμενος
γὰρ τοῦ πρωτοπλάστου, ἐκδληϑῆναι τοῦ παραδείσου αὐτὸν προο-
,
ἔταξε. «Καὶ ἐξαπέστειλεν αὐτόν, φησί, Κύριος ὃ Θεὸς ἂν
90 τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς, ἐργάζεσθαι τὴν γῆν ἐξ ἧς ἐλή-
ΓΟΜΙΛΔΙΑ ΙΗ΄ 511
κοῆς, καθὼς θὰ ἐζοῦσε μέσα εἰς τὸν παράδεισον, νὰ ἀνα-

δείξῃ ἐκεῖ καὶ τὰ δύο αὐτὰ δένδρα, τὸ ἕνα τῆς ζωῆς καὶ
τὸ ἄλλο, ὅπως θὰ ἐλέγαμεν, τοῦ θανάτου. Διότι ἡ δρῶσις
αὐτοῦ καὶ ἡ παράθασις τῆς ἐντολῆς ἔφερεν εἰς αὐτόν τὸν
θάνατον. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἔγινε θνητός, διὰ τῆς συμμετοχῆς
τοῦ εἰς αὐτό, καὶ ὑπεύθυνος εἰς τὸ ἐξῆς διὰ τὰς ἀνάγκας
τοῦ σώματος, καὶ ἤρχισεν ἡ εἴσοδος τῆς ἁμαρτίας, διὰ
τὴν ὁποίαν καὶ ὁ θάνατος ἐδόθη ἀπό τὸν Κύριον κατὰ τὸ
συμφέρον του, δὲν ἀφήνει πλέον τὸν ᾿Αδὰμ εἰς τόν πα-
ράδεισον, ἀλλὰ προστάζει νὰ φύγῃ ἀπὸ ἐκεῖ, δεικνύων, ὅτι
τὸ κάνει αὐτὸ ὄχι διὰ τίποτε ἄλλο, παρὰ διὰ τὴν φιλανθρω-
πίαν του πρὸς αὐτόν. Καὶ διὰ νὰ μάθωμεν ἀκριβῶς, εἶναι
ἀνάγκη νὰ ἀναγνώσωμεν πάλιν τὰ λόγια τῆς ᾿Αγίας Γρα-
φῆς. «Καὶ τώρα, λέγει, διὰ νὰ μὴ ἀπλώσῃ κάποτε τὸ χέρι
του καὶ λάβῃ ἀπὸ τὸ δένδρον τῆς ζωῆς καὶ φάγῃ καὶ θὰ
ζήσῃ αἰώνια». ᾿Επειδὴ λοιπόν, λέγει, ἔδωσεν ἀποδείξεις
μεγάλης ἀκρατείας διὰ τῆς δοθείσης ἤδη ἐντολῆς, καὶ ἔγι-
νε θνητός, διὰ νὰ μὴ τολμήσῃ πάλιν, λέγει, νὰ ἐγγίσῃ καὶ
αὐτὸ τό δένδρον, ποὺ παρέχε! τὴν αἰωνίαν ζωήν, καὶ συμθῇ
νὰ διαπράττῃ ἀθανάτους ἁμαρτίας, εἶναι προτιμότερον νὰ
ἐκδιωχθῇ αὐτός ἀπὸ τὸν παράδεισον. “Ὥστε ἡ ἐκδίωξις
ἀπὸ τὸν παράδεισον ἦτο δεῖγμα μᾶλλον τῆς φροντίδος του
παρὰ τῆς ἀγανακτήσεώς του. Τέτοιος λοιπὸν εἶναι ὁ Κύ-
ριός μας καὶ ὅταν τιμωρῇ δὲν δείχνει τὴν φροντίδα του
δι᾽ ἡμᾶς ὀλιγώτερον ἀπὸ ἐκείνην, ὅταν μᾶς εὐεργετῇ᾽ καὶ
μᾶς ἐπιβάλλει τὴν τιμωρίαν διὰ νὰ μᾶς νουθετήσῃ. Συνε-
πῶς, ἐὰν θέβαια ἐγνώριζεν ὅτι ἡμεῖς δὲν θὰ γίνωμεν χει-
ρότεροι μὲ τὸ νὰ ἁμαρτάνωμεν ἀτιμώρητα, δὲν θὰ μᾶς
ἐτιμωροῦσεν᾽ ἀλλ’ ἐπειδὴ θέλει νὰ σταματήσῃ τὴν πορείαν
μας πρὸς τὸ χειρότερον καὶ νὰ ἀνακόψῃ τὴν αὔξησιν τῆς
πονηρίας, μᾶς τιμωρεῖ ἐνθυμούμενος τὴν φιλανθρωπίαν
του πρᾶγμα βδεθαίως ποὺ καὶ τώρα ἔχει κάνει. Ἐπειδὴ
ἐνδιεφέρετο διὰ τὸν πρωτόπλαστον, τὸν ἐπρόσταξε νὰ
φύγῃ ἀπὸ τὸν παράδεισον . ἐξεδίωξε, λέγει ἡ Γραφή,
«Καὶ
Κύριος ὁ Θεός τὸν ᾿Αδὰμ ἀπό τὸν παράδεισον τῆς τρυφῆς,
διὰ νὰ καλλιεργῆ τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν ἐλήφθη». Πρό-
φϑιηρ, “Ὅρα μοι πάλι» ἐνταῦϑα τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν ἀκρί-
ὕξιαν. «Εξαπέστειλεν αὐτόν», φησί, «Κύριος ὁ Θεὸς ἐκ τοῦ
παραδείσου τῆς τουφῆς, ἐργάζεσϑαι τὴν γῆν ἐξ ἧς ἐλήφϑη».
Ἰδοὺ τὰς ἀποφάσεις αὐτοῦ εἷς ἔργον ἄγει, καὶ ἐκ τοῦ παρα-
5 ᾿ Ν - , ΕΣ - » 2 ΒΩ Ν 3 -
δείσου τῆς τρυφῆς ἐξαγαγὼν ἐργάζεοϑαι τὴν γῆν αὐτὸν ποιοῖ,

ἐξ ἧς ἐλήφϑη. Καὶ οὐχ ἁπλῶς εἶπεν, «Ἔξ ἧς ἐλήφϑη»: ἀλλ᾽
ἵνα διηνεκῆ τὴν ὑπόμνησιν ἔχῃ τῆς ταπεινοφροούνης τὴν ἐρ-
ἢ
γασίαν, καὶ νυ εἰδέναι
ΟΣΑΖι,,, χιρ κα δι ας ΡΝ Ὁ) ἣὦ
ἔχῃ ὡς δκεῖϑεν αὐτῷ ἡ σύσιασις, καὶ
οὐοία τοῦ σώματος ἐκ τῆς γῆς ἐξ ἀρχῆς γεγένηται: ἐκείνην,
10 φησίν͵ ἐργάζεσϑαι τὴν γῆν, ἐξ ἧς καὶ αὐτὸς ουνέοτῃ. Τοῦτο
γὰρ καὶ ἕν τῇ ἀποφάσει ἔλεγεν,
Α
Ἐν ἰδοῶτι τοῦ προσώπου

᾿ “ - 5 ,ὔ 5) α 5 ς -“ -" ΓΑ
σου φάγῃ τὸν ἄρτον σου». Τὸ αὐτὸ τοίνυν καὶ νῦν λέγει διὰ
τοῦ εἰπεῖν, « ογάξεσϑαι τὴν γῆν ἐξ ἧς ἐλήφϑη». Εἶτα, ἵνα
μάϑωμεν» πόσῳ
αὐτὸν ἀπῷῴκιοε τοῦ παοαδείσου, διαστήματι
15 καὶ τοῦτο διδάσκει ἡμιᾶς ἡ ϑεία Γραφὴ λέγουσα" «Καὶ ἐξέθαλε
Κύριος ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδάιι, καὶ κατῴκισεν αὐτὸν ἀπέναντι τοῦ
παραδείσου τῆς τρυφῆς». Σκόπει πῶς ἕκαστον τῶν γινομένων
᾽ὔ - - » [Φ “
ὑπὸ τοῦ κοιτοῦ Δεσπότου φιλανϑρωπίας ὑπόϑεσις ἦν, καὶ ἕ-

παστὸν τιμωρίας εἶδος ἀγαϑότητος γέμει πολλῆς. Οὐ γὰρ
20 τὸ ἐκδαλεῖν μόνον φιλανϑρωπίας
ἦν" ἀλλὰ καὶ ἀγαϑότητος
καὶ τὸ ἀπέναντι τοῦ παραδείσου ἐγκατοιπκίσαι αὐτόν, ἵνα ἀδιά-
λειπτον ὀδύνην ἔχῃ, καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἀναλογιζόμενος,
οἰῶν ἐχπεπτωκὼς εἰς οἵαν ξαυτὸν κατάστασιν ἤγαγεν, ᾿Α41λ
ο 3 " 2 ξὲ ἴῃ , 3, ᾽ 3
ὅμως
μὲ
εἰ καὶ ὀδύνην ἀφόρητον
Η " 3 , 3 ΄
ἡ ϑέα εἶχεν, ἀλλ᾽
ε 5» 5»
οὐ μικρᾶς
5 “
25 ὠφελξίας ὑπόϑεσίς ἔστι, καὶ πρὸς τὸ ἑξῆς ἀσφάλεια τῷ ὄδυ-

γωμένῳ ἡ συνεγὴς ϑέα ἐγίνετο, πρὸς τιμὴ τοῖς αὐτοῖς πάλιν
αὐτὸν περιπεσεῖν. Καὶ γὰρ ὡς ἐπὶ τὸ πλεῖοτον τῆς ἀνϑοωπί-
γ»ὴς φύσεως τοιοῦτον τὸ ἔϑος" ἐπειδὰν γὰρ ἔν ἀπολαύσει τῶν
, ᾿-- ΧΑ ν» ΝΙ Α Α ΕἸ 5» ’ »
ἀγαϑῶν ὄντες μὴ εἰδῶμεν αὐτοῖς κεχρῆσϑαι δεόντως, τῇ στε-
4. Γεν. 3,19.
ΙΗ΄ 513
ΟΜΙΛΙΑ
ειαν τῆς ᾿Αγίας Γρα-

σεξε, παρακαλῶ, πάλιν ἐδῶ τὴν ἀκρίθ
αὐτὸν ἀπὸ τὸν πα-
φῆς. «᾿Εξεδίωξε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς
ῇ τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν
ράδεισον τῆς τρυφῆς διὰ νὰ καλλιεργ
τὰς ἀποφάσεις του
ὁποίαν ἐλήφθη». ᾿Ιδού, πραγματοποιεῖ
δεισον τῆς τρυφῆς,
καὶ ἀφοῦ τόν ἐξεδίωξεν ἀπὸ τὸν παρά
τὴν ὁποίαν ἐλήφθη.
τὸν ἔκαμε νὰ καλλιεργῇ τὴν γῆν, ἀπὸ
ν ἐλήφθη», ἀλλὰ
Καὶ δὲν εἶπεν ἁπλῶς, «᾿Απὸ τὴν ὁποία
νησι ν τῆς ταπεινο-
διὰ νὰ ἔχῃ τὴν ἐργασίαν διαρκῆ ὑπόμ
ὅτι ἡ κατασκευή του
φροσύνης καὶ νὰ ἠμπορῇ νὰ γνωρίζῃ
σώματος εἶχε γίνε!
προέρχεται ἀπὸ ἐκεῖ καὶ ὅτι ἡ οὐσία τοῦ
, νὰ καλλιεργῇο,
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐκ τῆς γῆς᾽ ἐκείνην, λέγει
. Τοῦτο δέθαια καὶ
τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν ὁποίαν καὶ σὺ ἐπλάσθης
ἱδρῶτα τοῦ προσώ-
εἰς τὴν ἀπόφασίν του ἔλεγε, «Μὲ τὸν
αὐτὸ λοιπὸν καὶ
που σου θὰ κερδίζῃς τὸν ἄρτον σου»΄. Τὸ
ῇ τὴν γῆν, ἀπὸ τὴν
τώρα ἐννοεῖ μὲ τὰ λόγια, «Νὰ καλλιεργ
νὰ μάθωμεν πόσον
ὁποίαν ἐλήφθη». Εἰς τὴν συνέχειαν, διὰ
καὶ αὐτὸ μᾶς τὸ
ἀπεμάκρυνεν αὐτὸν ἀπὸ τόν παράδεισον,
ἐξεδίωξε Κύ-
διδάσκει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ καθὼς λέγει «Καὶ
αὐτὸν ἀπέναντι
ριος ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, καὶ ἐτοποθέτησεν
εξε, πῶς ὅ,τιδήποτε
τοῦ παραδείσου τῆς τρυφῆς». Πρόσ
νθρωπίας,
ἔκαμεν ὁ Κύριος ὅλων μας, ἦτο ὑπόθεσις φιλα
πολλὴν ἀγαθό-
καὶ κάθε εἶδος τιμωρίας ἦτο γεμᾶτον ἀπὸ
φιλανθρω-
τητα, Διότι δὲν ἦτο μόνον ἡ ἐκδίωξις δεῖγμα
ησεν αὐτὸν
πίας καὶ ἀγαθότητος᾽ ἀλλὰ καὶ τὸ ὅτι ἐτοποθέτ
νὰ αἰσθάνεται
νὰ κατοικήσῃ ἀπέναντι τοῦ παραδείσου, διὰ
αν ἀπὸ ποῖα
συνεχῶς θλῖψιν, ἀναλογιζόμενος κάθε ἡμέρ
ιν ὠδήγησε
ἀγαθὰ ἀφοῦ ἔχει ἐκπέσει, εἰς ποίαν κατάστασ
ἡ θέα τοῦ παραδείσου
τὸν ἑαυτόν του. ᾿Αλλ᾽ ὅμως, ἂν καὶ
εσις μεγάλης
ἐπροξενοῦσεν ἀνυπόφορον θλῖψιν, ἦτο ὑπόθ
το ἀσφά-
ὠφελείας καὶ εἰς τὸ μέλλον ἡ συνεχὴς θέα ἐγίνε
πάλιν αὐτός
λεια εἰς τὸν θλιβόμενον, διὰ νὰ μὴ περιπέσῃ
πράγμ ατι, τέτοι α εἶναι συχνό-
εἰς τὰ ἴδια σφάλματα. Διότι
ως ἀφοῦ δὲν γνωρί-
τατα ἡ συνήθεια τῆς ἀνθρωπίνης φύσε
πρέπε ι, ὅταν
ζωμεν νὰ χρησιμοποιοῦμεν τὰ ἀγαθὰ ὅπως
σωφρονιζ όμε-
ἀπολαμδάνωμεν αὐτά, μὲ τὴν στέρησίν των
μεν μὲ τὴν πεῖρα ν, ἀντι λαμθανόμε-
θα᾽ καὶ τότε. ἀφοῦ μάθω
33
514 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΌΟΣΤΟΜΟΥ
ρήσει τούτων σωφρονιζόμεϑα, καὶ τότε διὰ τῇς πείρας μαϑο»-
᾿ς τας αἴσϑησιν λαμδάνομεν τῆς οἰκείας φᾳϑυμίας; κἀὶ οὕτω: διὰ
τῆς τῶν πραγμάτων μδταδολῆς διδασκόμεϑα τίνων μὲν ἔξε-
«πέσαμεν, τίσι δὲ κακοῖς ἑαυτοὺς περιεπείραμεν. “Ὥστε καὶ τὸ
5᾽ πλησίον καὶ ἀπέναντι τοῦ παραδείσου προστάξαι κατοικεῖν τὸν
ἐκεῖϑεν ἐκπεπιωκότα μεγίστης κηδεμονίας σημεῖον ἦν, ἵνα
᾿ καὶ τὴν ἐκ τῆς ϑέας ὑπόμνησιν ἔχῃ, καὶ τοῦ ἐνιεῦϑεν κέρ-
᾿ δους ἀπολαύῃ, καὶ μηδὲ ἐπιϑυμίαν τῆς φιλόζωΐὰς ἔχων, καὶ
᾿ἔξω τυγχάνων, κατατολμήσῃ τῆς τοῦ ξύλου ὁρώσεως. “Ὡς
10 νὰο πρὸς τὴ» ἀνϑοωπίνην ἀσϑένειαν ουγκαταθαίνουσα ἅπαντα
διαλέγεται ἡμῖν ἡ ϑεία Ἐραφή, «Καὶ ἔταξε τὰ Χερουδὶμ καὶ
᾿τὴν φλογίνην ρομφαίαν τὴν σιρεφομένην φυλάσσειν τὴν εἴσο-
“δον τοῦ ξύλου τῆς ζωῆς». Ἢ οαϑυμία αὐτοῖς, ἣν ἤδη περὶ
τὴν δοθεῖσαν ἐντολὴν ἐπεδείξατο, αἴτιον γέγονε τοῦ μετὰ
15. τοσαύτης ἀσφαλείας ἀποτειχισϑῆναι αὐτοῖς τὴν εἴσοδον. ᾽Εν-
. νόησον» γάρ μοι ὅτι οὐδὲ τῇ ἀπέναντι τοῦ παραδείσου οἰκήσει
ἠοκέσϑη ὃ φιλάνϑρωπος, ἀλλ᾽ ἔταξε τὰς δυνάμεις ταύτας τὰ
᾿ Χερουδίμ, καὶ τὴν φλογίνην ρομφαίαν τὴν στρερομένην φυ-
᾿ λάσσειν τὴν ὁδὸν τὴν ἐκεῖσε εἰσάγουσαν. Οὐχ ἁπλῶς δὲ προσέ-
20 ϑηκε, «Τὴν σιρεφομένην»», ἀλλ᾽ ἵνὰ διδάξῃ ἡμᾶς, ὅτι πᾶσα
ὁδὸς αὐτῷ. ἀποτετείχιστο, τῆς ρομφαίας ἐκείνης διὰ τοῦ στρέ-
φεόϑαι πάσας τὰς, ἐκεῖ φερούσας ὅδοὺς ἀποφραττούσης, καὶ
διηνεκῆ τὸν φόδον αὐτῷ
« καὶ τὴν ὑπόμνησιν παρέχειν δυνα-
μένης. ᾿
25. «4« ᾿Αδὰμ δὲ ἔγνω Ἐὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ. Σκόπει πότε
τοῦτο ἐγένετο. Διειὰ τὴν παρακοήν, ᾿μδτὰ τὴν ἔχπιωσιν τὴν
ἐκ τοῦ παραδείσου, τότε.τὰ τῆς συνουσίας ἀρχὴν λαμὄάνει.
᾿ Πρὸ γὰρ τῆς παρακοῆς ἀγγελικὸ». ἐμιμοῦντο δέον, καὶ οὐδα-
"μοῦ συγουσίας λόγος. Πῶς γάρ, ὁπότε οὐδὲ ταῖς τῶν. οωμά-
30 τῶν,ἀνάγκαις ὑπέκδιντο “Ὥστε ἐξ ἀρχῆς καὶ ἐκ προοιμίων
ΟΜΙΛΊΙΑ {1Π’ 515
μεταβολὴν τῶν
θα τὴν ἀδιαφορίαν μαα, καὶ ἔτσι μὲ τὴν
ποῖα ἀγαθὰ
πραγμάτων διδασκόμεθα ἀφ᾽ ἑνός μὲν ἀπὸ
ποίας συμφο ρὰς περί!ξ-
ἐξεπέσαμεν, ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ μὲ
τὸ ὅτι ἐπρόστα-
βάλαμεν τοὺς ἑαυτούς μας. Συνεπῶα καὶ
είσου ἐκεῖ-
ξε νὰ διαμένῃ πλησίον καὶ ἀπέναντι τοῦ παραδ
αὐτόν , ἦτο δεῖγμ α πολὺ μεγά-
νος, ποὺ εἶχεν ἐκπέσει ἀπ᾽
ὑπενθ ύμισι ν ἀπό τὴν
λης φροντίδος, διὰ νὰ ἔχῃ καὶ τὴν
αὐτό, καὶ νὰ
θέαν καὶ νὰ ἀπολαμδάνῃ τὴν ὠφέλειαν ἀπ᾽
ἂν καὶ εἶχε
μὴ τολμήσῃ πλέον νὰ φάγῃ ἀπὸ τὸ δένδρον,
ἀπὸ τὸν
τὴν ἐπιθυμίαν τῆς φιλοζωίας καὶ εὑρίσκετο ἔξω
Γραφὴ συγκα ταθαί-
παράδεισον. ᾿Επειδὴ θεθαίως ἡ ᾿Αγία
διηγεῖ ται ὅλα
νει πρὸς τὴν ἀδυναμίαν τοῦ ἀνθρώπου μᾶς
περισ τρεφο -
αὐτά. «Καὶ ἐτοποθέτησε τὰ Χερουθδὶμ μὲ τὴν
πρὸς τὸ
μένην πυρώην ρομφαίαν νὰ φυλάττουν τὴν ὁδὸν
δένδρον τῆς ζωῆς». Ἡ ἀδιαφορία, τὴν ὁποία ν ἔδειξ αν πρὸς
ἡ αἰτία νὰ ἀπο-
τὴν δοθεῖσαν ἐντολήν, ἔγινεν εἰς αὐτοὺς
όησε. πᾶρα-
κλεισθῇ μὲ τόσην ἀσφάλειαν ἡ εἴσοδος. Καταν
κατοί-
καλῶ, ὅτι ὁ φιλάνθρωπος δὲν ἠρκέσθη οὔτε εἰς τὴν
ντι τοῦ παραδ είσου , ἀλλὰ
κησιν τῶν πρωτοπλάστων ἀπένα
Χερευθ δὶμ μὲ τὴν
ἐτοποθέτησε τὰς δυνάμεις αὐτὰς τῶν
σουν τὸν
περιστρεφομένην πυρίνην ρομφαίαν νὰ φυλάσ
δὲ τυ-
δρόμον, ποὺ ὁδηγεῖ πρός τὰ ἐκεῖ. Δὲν ἐπρόσθεσε
», ἀλλὰ διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ ,
χαῖα, «Τὴν περιστρεφομένην
δρόμο ι, διότι ἡ ρομ-
ὅτι εἶχαν ἀποκλεισθῆ δὲ αὐτὸν ὅλοι οἱ
σεν ὅ-
φαία ἐκείνη ἐξ αἰτίας τῆς περιστροφῆς τῆς ἔφρασ
καὶ ἡμπο-
λους τούς δρόμους ποὺ ὠδηγοῦσαν πρὸκ τὰ ἐκεῖ
διαρκ ῶς τὸν φόθδον καὶ τὴν
ρεῖ νὰ παρέχῃ εἰς αὐτὸν
ὑπενθύμισιν.
του "τὴν
4. «Ὁ ᾿Αδὰμ δὲ συνευρέθη μὲ τὴν γυναῖκα
Εὔαν». Παρατήρησε πότε ἔγινε τοῦτο. Μετὰ τὴν παρα-
τότε
κοήν, μετὰ τὴν ἀπομάκρυνσιν ἀπὸ τὸν παράδεισον,
λάστων ..- Διότι. πρῖν
«ἀρχίζει ἡ δαρκικὴ μεῖξις τῶν πρωτοπ
ἀπὸ τὴν παρακσὴν ἐζοῦσαν ἀγγελικὴν ζωὴν. καὶ πουθενὰ
δυνα-
δὲν ἐγίνετο λόγος διὰ τὴν συνουσίαν. Διότι πῶς ἦτο
τὸν νὰ συμβῇ, ὅταν δέν ὑπέκειντο οὔτε εἰς τὰς σωματικὰς
παρθενι-
ἀνάγκας; Ὥστε εἰς τὴν ἀρχὴν ἐκυριαρχοῦσεν ὁ
τὰ τῆς παρϑενίας ἀρχὴν ἐλάμδανεν: ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἐπεισῆλϑε

διὰ οαϑυμίαν ἡ παραποή, καὶ εἴσοδον ἔσχε τὰ τῆς ἁμαοτίας,
ἐκείνη μὲν ἀπέπτη, ἅτε δὴ ἀναξίων αὐτῶν γενομένων τοῦ
τοσούτου μεγέϑους τῶν ἀγαϑῶν" ἐπειοῆλϑε δὲ λοιπὸν ὃ τῆς
συνουσίας νόμος. ᾿Εννόηοόν μοι τοίνυν͵ ἀγαπητέ, ὅσον τῆς
παρϑενίας τὸ ἀξίωμα, ὅπως ὑψηλὸν τί ἔστι καὶ μέγα χρῆμα,
καὶ ὑπεραναόαῖνον τὴν φύσιν τὴν ἀνϑοωπίνην, καὶ τῆς ἄνω-
ϑεν δεόμενον χειοός. “Ὅτι γὰρ ἂν σώματι τὰ τῶν ἀσωμάτων
ἐπιδείκνυνται δυνάμεων οἷ τὴν παρϑενίαν προϑύμως ἑλόιι5-
10 γοι, ἄκουε τοῦ Χρισιοῦ λέγοντος τοῖς Σαδδουκαίοις" ἐπειδὴ
νὰρ τὸν πεοὶ τῆς ἀναστάσεως κινοῦντες λόγον πυνϑάνεσθαι ἐ-
δούλοντο λέγοντες" «Διδάσκαλε, ἦσαν παρ᾽ ὑμῖν ἑπιὰ ἀδελφοί,
καὶ ὃ πρῶτος γαμήσας ἐτελεύτησξδ, μὴ ἔχων τέκνα, καὶ ἀφῆκε
τὴν γυναῖκα αὐτοῦ τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ καὶ ὁ δεύτερος ἐτελεύ-
15 τησε, καὶ μὴ ἔχων σπέομα ἀφῆκε τὴν γυναῖκα αὐτοῦ τῷ ἀ-
δελφῷ αὐτοῦ' ὁμοίως καὶ ὃ τρίτος, καὶ ὃ τέταρτος, καὶ ὃ
πέμπτος, καὶ ὃ ἕκιος, καὶ ὃ ξόδομος. ᾽Ἐν τῇ οὖν ἀναστάσει
τένος τῶν ἑπιὰ ἔσται γυνή; Πάντες γὰρ ἔσχον αὐτήν». Τί
οὖν ὁ Χρισιὸς πρὸς αὐτούς; «Πλανᾶσϑε, μὴ εἰδότες τὰς Γρα-
20 φάς, μηδὲ τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ" ἐν γὰρ τῇ ἀναστάσει οὔτε
γαμοῦσιν, οὔτε ἐκγαμίζονται, ἀλλ᾽ εἰσὶν ὧς ἄγγελοι». Εἶδες
πῶς ἐν γῇ δαδίζοντες, καὶ σώματι συμπεπλεγμένοι τὴν ἀγγε-
λικὴν μιμοῦνται διαγωγὴν οἱ τὸν τῆς παρϑένου κλῆρον ἄνα-
δεξάμενοι διὰ τὸν τοῦ Χοιστοῦ πόϑον; “Ὅσῳ γὰρ μέγα καὶ
25 ὑψηλὸν τὸ πρᾶγμα, τοσούτῳ, μᾶλλον δὲ καὶ πολλῷ μείζους οἱ
στέφανοι καὶ αἷ ἀντιδόσεις, καὶ τὰ ἐπηγγελμένα ἀγαϑὰ τοῖς
μετ᾿ αὐτῆς καὶ τὴν τῶν ἀγαϑῶν πράξεων ἐργασίαν ἐπιδειξα-
μένοις. ὠάφδὰμ δέ», φησίν, «ἔγνω Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ,
καὶ «υλλαδοῦσα ἔτεκε τὸν Κάϊν». ᾿Επειδὴ ἐπῆλϑεν ἡ ἁμαρτία
5. Σαδδουκαῖοι ἱερατικὴ ἀριστοκρατία τοῦ ἰουδαϊσμοῦ. ᾿Απέρρι-

πταν τὴν παράδοσιν, δὲν ἐπίστευαν εἰς τὴν ἀνάστασιν τῶν νεκρῶν,
ἠρνοῦντο τὴν ὕπαρξιν ἀγγέλων καὶ γενικῶς τῶν πνευμάτων καὶ δὲν
συνεμερίζοντο τὰς προαδοκίας τῶν ὑπολοίπων ᾿Ιουδαίων περὶ ἐλεύσεως
Μεσαίου ἐλευθερωτοῦ. Εἰς τὴν ΚΔ. ἀναφέρονται πειράζοντες τὸν
᾿Ιηαοῦν ἢ ζητοῦντες σημεῖον ἐξ οὐρανοῦ ἢ διώκοντες τοὺς μαθητάς
τοῦ ᾿Ιησοῦ͵
6. Ματϑ. 22, 24- 30.
7. Δηλ. τὴν παρθενίαν.
ΟΜΊΙΛΔΊΙΑ ΙΗ’ 511
εἰσῆλθεν
κός βδίος᾽ ὅταν ὅμως ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας
ς μὲν ὁ βίος
ἡ παρακοή, καὶ ἤρχισεν ἡ ἁμαρτία, ἐκεῖνο
διὰ τὰ τόσον
ἀπεμακρύνθη, ἐπειδὴ αὐτοὶ ἔγιναν ἀνάξιοι
μεγάλα ἀγαθά᾽ εἰσῆλθε λοιπὸν εἰς τὸ ἐξῆς ὁ νόμος τῆς
μέγα εἶναι
συνουσίας. Κατανόησε λοιπόν, ἀγαπητέ, πόσον
ἕνας πολύτι μος καὶ
τὸ ἀξίωμα τῆς παρθενίας, καθὼς εἶναι
πίνην
μεγάλος θησαυρός, ὁ ὁποῖος ὑπερβαίνει τὴν ἀνθρω
ην ἀπὸ τὴν βοήθει αν τοῦ Θεοῦ. Ὅτι
φύσιν καὶ ἔχει ἀνάγκ
σώματ ος τὰ τῶν ἀσωμά των
βεθαίως κατορθώνουν διὰ τοῦ
ίαν,
δυνάμεων ἐκεῖνοι, ποὺ ἐκλέγουν πρόθυμα τὴν παρθεν
υκαίο υςὔ,
ἄκουε τὸν Χριστὸν ποὺ λέγει εἰς τοὺς Σαδδο
τὸν λόγον περὶ τῆς ἀναστά σεωοα, ἤθε-
ὅταν, προκαλοῦντες
«Διδάσ καλε, ἦσαν μετα-
λαν νὰ πληροφορηθοῦν ἐρωτῶντες"
ἀπέ-
ξὐύ μας ἐπτὰ ἀδελφοί, καὶ ὁ πρῶτος ἀφοῦ ἐνυμφεύθη
α του
θανε καὶ ἐπειδὴ δὲν εἶχε παιδιά, ἄφησε τὴν γυναῖκ
ἐπειδὴ
εἰς τὸν ἀδελφόν του᾽ καὶ ὁ δεύτερος ἀπέθανε, καὶ
α του εἰς τὸν ἀδελφ όν του᾽
δὲν εἶχε παιδί, ἄφησες τὴν γυναῖκ
καὶ ὁ τέταρτ οο, καὶ ὁ
κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον καὶ ὁ τρίτοα,
αν τὴν
πέμπτος, καὶ ὁ ἕκτος, καὶ ὁ ἕθδομος ἐνυμφεύθησ
λοιπόν,
αὐτὴν γυναῖκα καὶ ἀπέθαναν. Κατὰ τὴν ἀνάστασιν
εἶχαν
ποίου ἀπὸ τοὺς ἑπτὰ θὰ εἶναι γυναῖκα; Διότι ὅλοι
αὐτήν». Τί λοιπὸν ἀπαντᾷ πρὸς αὐτοὺ ς ὁ Χριστό ς; «Πλα-
τοῦ
νᾶσθε, καὶ δὲν γνωρίζετε τὰς Γραφάο, οὔτε τὴν δύναμιν
Θεοῦ᾽ διότι εἰς τὴν ἀνάστασιν οὔτε οἱ ἄνδρες νυμφεύονται,
οὔτε αἱ γυναῖκες ὑπανδρεύονται, ἀλλὰ εἶναι σὰν ἄγγελοι»".
Εἴδες πῶς, ἐνῷ βαδίζουν εἰς τὴν γῆν καὶ ἔχουν ὑλικὸν σῶμα,
ν
μιμοῦνται τὴν ζωὴν τῶν ἀγγέλων ἐκεῖνοι, ποὺ ἀπεδέχθησα
τὸν κλῆρον τῆς παρθενίας ἐξ αἰτίας τοῦ πόθου τῶν πρός
τὸν Χριστόν; Διότι ὅσον μέγα καὶ ὑψηλόν εἶναι τὸ πρᾶ-
γμα, τόσον καὶ ἀκόμη κατὰ πολὺ μεγαλύτεροι εἶναι οἱ στέ-
-
φανοι καὶ τὰ θραθεῖα καὶ τὰ ἀγαθά, τὰ ὁποῖα ἔχει ὑποσχε
θῆ εἰς ἐκείνους πού ἐπέδειξαν μαζὶ μὲ αὐτὴν καὶ τὴν ἐκτέ-
λεσιν τῶν ἀγαθῶν πράξεων. «Ὁ ᾿Αδὰμ δέ, λέγει ἡ Γρα-
φή, συνευρέθη μὲ τὴν γυναῖκα του τὴν Εὔαν, καὶ ἀφοῦ
συνέλαθεν αὐτὴ ἐγέννησε τὸν Κάιν», ᾿Επειδὴ μὲ τὴν πα-
διὰ τῆς παρακοῆς, καὶ ἢ ἀπόφασις ϑνητοὺς αὐτοὺς εἰργάσατο,

ἀοιπὸν ὁ εὐμήχανος Θεὸς κατὰ τὴν ἑαυτοῦ σοφίαν τὴν διάμο-
γὴν τοῦ τῶν ἀνϑρώπων γένους οἰκοδομῶν, συνεχώρησε διὰ
τῆς συνουσίας αὐξηϑῆναι τὸ γένος. «Καὶ εἶπεν, ἐκτησάμην
ἄνϑροωπον διὰ τοῦ Θεοῦ». “Ὅρα πῶς τὸ γενόμενον ἐπιτίμιον
σωφρονδσιέραν εἰργάσατο τὴν γυναῖκα. Τὸ γὰρ τεχϑὲν παι-
δίον οὐ τῇ φύσει, ἀλλὰ τῷ Θεῷ λογίζεται, καὶ τὴν οἰκείαν
δὐγνωμοούνην ἐπιδείκνυται. Εἶδες πῶς ἢ τιμωρία νουϑεσίας
ὑπόϑεσις αὐτοῖς γέγονεν; “Ἐπτησάμην γάρ», φησίν, «ἄνϑρω-
τ0 πον διὰ τοῦ Θεοῦ», Οὐχ ἢ φύσις, φησί, τὸ παιδίον μοι ἐχα-
Οέσατο, ἀλλ᾽ ἡ ἄνωθεν χάρις δεδώρηται. «Καὶ προσέϑετο τε-

κεῖν τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ τὸν "46ελ». ᾿Επειδὴ εὐγνώμην γέγο-
γεν ἐπὶ τῷ τεχϑέντι, καὶ ἐπέγνω τὴν προτέραν εὐεργεσίαν.
ἐπέτυχε καὶ τῆς δυτέρας. Τοιοῦτος
γὰρ ὃ Δοπότης ὃ ἡμέ-
15 τερος" ἐπειδὰν ἐπὶ τοῖς προλαδοῦσι τὴν ἑαυτῶν εὐγνωμοσύνην
ἐπιδειξώμεϑα, καὶ τὸν εὐεργέτην ἐπιγνῶμεν, ἐπιδαψιλεύεται

τὰς ἑαυτοῦ δωρεάς. Καὶ αὕτη τοίνυν ἐπειδὴ τῷ Θεῷ τὸν τό-
κὸν ἐλογίσατο, διὰ τοῦτο καὶ ἕτερον λαμδάνει παιδίον. Με-
᾿γίσιη γὰρ ἦν λοιπὸν παραμυϑία τῆς ϑνητότητος ἐπεισελϑούσης
20 ἡ τῶν παίδων διαδοχή. Διά τοι τοῦτο καὶ ἃ φιλάνϑρωπος
Θεός, εὐδέως καὶ ἐξ ἀρχῆς τὸ σφοδρὸν τῆς ἐπιτιμήσεως ὕ-

ποτεμνόμενος, καὶ τοῦ ϑανάτου τὸ φοδερὸν προσωπεῖον περι-
αιφῶν, τὴν τῶν παίδων διαδοχὴν ἐχαρίσατο, ὡς ἂν εἴποι τις,
ΝΒ Ν λ -“- 7 Α ͵ ε ΕΜ 5“,
εἰκόνα ἀνασιάσεως ἐντεῦϑεν ὑποφαίνων, καὶ ἀντὶ

ΕΣ Η
τῶν “
πι-
[25 πιόντων ἑτέρους ἀνίστασϑαι οἰκονοιῶν. Καὶ ἐγένετου, φη-
σήν, «᾿Αὐελ ποιμὴν προδάτων: Κάϊν δὲ ἦν ἐργαζόμενος τὴν
γῆν». ᾿Εδίδαξεν ἡμᾶς ἢ ϑεία Γραφὴ ἑκάστου τῶν τεχϑέντων
"τὰ ἐπιτηδεύματα, καὶ ὅτι ὁ μὲν τὴν πνευματικὴν δἵλετο, ὁ δὲ
τὴν γῆν εἰργάζετο, «Καὶ ἐγένετο μεϑ' ἡμέρας, ἤνεγκε Κάϊν,
ΠΟΜΊΛΔΙΑ ΙΗ΄... 519
ῥακοὴν εἰσέθαλεν ἡ ἁμαρτία καὶ ἡ. ἀπόφασις τοῦ Θεοῦ

ἔκαμεν αὐτοὺς θνητούς, εἰς τὸ ἐξῆς ὁ πάνσοφος Θεὸς
ἐπέτρεψε μὲ τὴν συνουσίαν. νὰ αὐξηθῇ τὸ ἀνθρώπινον γέ-
νος, οἰκονομῶν διὰ τῆς σοφίας του τὴν διατήρησιν τοῦ
γένους τῶν ἀνθρώπων. «Καὶ εἶπεν, ἀπέκτησα ἄνθρωπον μὲ
τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ». Πρόσεχε πῶς ἡ τιμωρία ποὐ ἐπε-
βθλήθη, ἔκαμε περισσότερον συνετὴν τὴν γυναῖκα. Διότι
δὲν καταλογίζει τὴν γέννησιν. τοῦ παιδιοῦ εἰς τὴν φύσιν,
ἀλλὰ εἰς τὸν Θεόν, καὶ ἐπιδεικνύ ει τὴν εὐγνωμοσύνην της.
Εἶδες πῶς ἡ τιμωρία ἔγινεν εἰς αὐτοὺς πρόσχημα νουθε-
σίας; Διότι λέγει, «ἀπέκτησα ἄνθρωπον μὲ τὴν δύναμιν τοῦ
Θεοῦ». Δὲν μοῦ ἐχάρισεν, λέγει, ἡ φύσις τὸ παιδί, ἀλλὰ
μοῦ τό ἔχει δωρήσει ἡ χάρις τοῦ Θεοῦ. «Καὶ ἀργότερα
ἐγέννησε τὸν ἀδελφόν του τὸν Αθελ». ᾿Επειδὴ εἶχε γίνει
εὐγνώμων διὰ τὸ παιδὶ πού ἐγεννήθη καὶ ἀνεγνώρισε. τὴν
προηγουμένην εὐεργεσίαν, ἐπέτυχε καὶ τὴν δευτέραν. Διό-
τι τέτοιος εἶναι ὁ Κύριος μας΄ ὅταν θὰ δείξωμεν τὴν εὐ-
γνωμοσύνην μας διὰ τὰ προηγούμενα ἀγαθὰ καὶ ἀναγνω-
ρίσωμεν τὸν εὐεργέτην, παρέχει ἄφθονα τὰς εὐεργεσίας
του. Καὶ αὐτὴ λοιπόν, ἐπειδὴ κατελόγισε τὴν γέννησιν τοῦ
παιδιοῦ εἰς τὸν Θεόν, δι᾽ αὐτὸ λαμθάνει καὶ ἄλλο παιδί.
Εἶναι λοιπὸν πάρα πολὺ μεγάλη παρηγορία διὰ τὴν ἐπελ-
θοῦσαν θνητότητα τῶν ἀνθρώπων ἡ διαδοχὴ τῶν παιδιῶν.
Διὰ τοῦτο δέθαια καὶ ὁ φιλάνθρωπος Θεός, ἀμέσως καὶ
ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἐχάρισε τὴν διαδοχὴν τῶν παιδιῶν, κατα-
πραὔύνων τὴν σκληρότητα τῆς τιμωρίας καὶ ἀφαιρῶν τό
φοβερὸν προσωπεῖον τοῦ θανάτου, καὶ ὅπως θὰ ἠμποροῦσε
νὰ εἰπῇ κανείς, φανερώνων κάπως ἀπ᾿ αὐτὸ εἰκόνα ἀνα-
στάσεως καὶ διευθετῶν ἔτσι τὰ πράγματα, ὥστε εἰς τὴν θέ-
σιν τῶν ἀποθνησκόντων νὰ ἀνίστανται ἄλλοι. «Καὶ ἔγινε,
λέγει ἡ Γραφή, ὁ ᾿Αθελ βοσκός προβάτων᾽ ὁ Κάιν δὲ
ἐκαλλιεργοῦσε τὴν γῆν». Ἡ Αγία Γραφὴ μᾶς ἐδίδαξε τὸ
ἐπάγγελμα τοῦ καθενὸς ἀπὸ τοὺς γεννηθένταα, καὶ ὅτι ὁ
μὲν ἕνας ἐξέλεξε τὸ ἔργον τοῦ βοσκοῦ, ὁ δὲ ἄλλος ἑκαλ-
λιεργοῦσε τὴν γῆν. «Μὲ τὴν πάροδον δὲ τοῦ χρόνου ὁ Κάιν
ἀπὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς ϑυσίαν τῷ Κυρίῳ». Σκόπει πῶς τῷ

συνειδότι τὴν γνῶσιν ἐναπέϑετο τῆς φύσεως ὁ δημιουργός.
᾿
Τίς γάρ, εἶπέ μοι τοῦτον ὡδήγησε πρὸς τὴν τοιαύτην ἔν-
γοιαν; Οὐδεὶς ἕτερος, ἀλλ᾽ ἡ ἐν τῷ συνειδότι γνῶσις. «Ἢ-
γεγαξν, φησίν, «ἀπὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς ϑυσίαν τῷ Κυρίω».
ἬΝδει γὰρ καὶ ἠπίστατο ὅτι προσήκει καϑάπερ Δεσπότῃ ἂχ
τῶν οἰκείων κτημάτων προσάγειν τι τῶν γενῶν" οὐκ ἐπειδὴ
ὅ Θεὸς τούτων δεῖται, ἀλλ᾽ ἵνα τὴν οἰκείαν εὐγνωμοσύνην ἐπι-
δείξηται αὐτὸς τῆς τοιαύτης εὐεογεσίας ἀπολαύων. ᾿Ανενδε-
10 ἣὴς γὰρ ὁ Θεὸς καὶ οὐδενὸς χρήζει τῶν παρ᾽ ἡμῖν διὰ δὲ
τὴν ἄφατον αὐτοῦ φιλανϑοωπίαν συγκαταδαίνων ἡμῖν, διὰ
Ἀ 3 5 “-“ "» 7 ε - Ν
τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν ἀνέχεται ταῦτα γενέσϑαι, ἵνα δι-

Α 7 ᾿ 1 3 Ζ - ᾽ ῳ
δασκαλεῖον ἀρετῆς εἴη τῇ τῶν ἀνϑοώπων φύσει ἡ ἐπίγνωσις

τοῦ Δεσπότου. «Καὶ "Αδελ ἤνεγκε καὶ αὐτὸς ἀπὸ τῶν πρωτο-
15 τόκων τῶν προύάτων αὐτοῦ». Οὐχ ἁπλῶς οὐδὲ εἰκῇ ποοοι-
μιαζόμενος ἔν ἀρῇ τοῦ λόγου ἐδίδασκον μῶν τὴν ἀγάπην,
ὅτι διαφορὰν προοώπων οὐκ οἶδεν ὃ Δεοπότης ὁ ἡμέτερος,
φ, Α , 5 5 Ξ , εξ - Ζ
ἀλλὰ ἔκ προαιρέσεως ἐξετάζων τὴν γνώμην στεφανοῖ. ᾿Ιδοὺ

γοῦν καὶ νῦν τοῦτο σκόπει γεγενημένον, Ποοσέχωμεν τοίνυν
20 μετὰ ἀκοιδείας, ἀγαπητοί,
᾿ 5 ΄7 5» ὔ
τῷ εἰρημένῳ, καὶ ἴδωμεν τί μὲ»
» ν 7 ᾿ μ Η
περὶ τοῦ Κάϊν διηγεῖται ἡ Γραφή, τί δὲ περὶ τοῦ "Αὄδελ,

καὶ μὴ ἁπλῶς παραδράμωμεν. Οὐδὲν γὰρ ἁπλῶς καὶ ὡς ἔ-
τυχεν φϑέγγεται ἡ ϑεία Γραφή, ἀλλὰ κἂν συλλαδὴ τυγχάνῃ,
κἂν κεραία μία, ἔχει τινὰ ἐγκεκρυμμένον ϑησαυοόν" τοιαῦτα
25 γὰρ ἅπαντα τὰ πνευματικά. Τί οὖν φησι; «Καὶ ἐγένετο μεϑ᾽
ἡμέρας,
φ
ἤνεγκε Κάϊν» ἀπὸ
, - 2», ΤΥ ».- 5 "Ὶ
τῶν καρπῶν τῆς γῆς ϑυσίαν τῷ
»- »- - .-- ,ὕ -"
Κυρίῳ, καὶ "Αδελ ἤνεγκε καὶ αὐτὸς ἀπὸ τῶν ποωιοτόκων

τῶν προδάτων αὐτοῦ, καὶ ἀπὸ τῶν στεάτων αὐτῶν».
5. Τοῖς ὀξύτερον ἐπιδάλλειν δυναμένοις ἤδη καὶ ἐκ τῆς
30 ἀναγνώσεως δῆλόν ἔστι τὸ εἰρημένον. ᾽4λλ᾽ ἐπειδὴ προσήκει
ΟΜΙΛΔΙΑ [Η᾿ 521
ἐπρόσφερεν ἀπὸ τὰ προϊόντα τῆς γῆς θυσίαν εἰς τὸν Κύ-

ριον». ᾿Εξέτασε πῶς ἐτοποθέτησεν ὁ δημιουργός εἰς τὴν
συνείδησιν τοῦ ἀνθρώπου τὴν γνῶσιν τῆς φύσεως. Διότι
ποῖος, εἰπέ μου, ὡδήγησεν αὐτὸν εἰς μίαν τέτοιαν οκέ-
ψιν; Κανεὶς ἄλλος, παρὰ ἡ γνῶσις, ποὺ ὑπῆρχεν εἰς τὴν
συνείδησιν. «᾿Επρόσφερε, λέγει, ἀπὸ τὰ προϊόντα τῆς γῆς
θυσίαν εἰς τὸν Κύριον». Διότι ἐγνώριζε καὶ μάλιστα ἐγνώ-
ριζε καλῶς, ὅτι πρέπει νὰ προσφέρῃ κάτι ἀπὸ τὰ προΐ-
ὄντα τῶν ἰδικῶν του κτημάτων, ὅπως ἀκριβῶς εἰς Κύριον᾽
ὄχι ἐπειδὴ ὁ Θεὸς ἔχει ἀνάγκην ἀπὸ αὐτά, ἀλλὰ διὰ νὰ
ἀποδείξῃ τὴν εὐγνωμοσύνην του αὐτός, ποὺ ἀπολαμθάνε!
τέτοιαν εὐεργεσίαν. Διότι ὁ Θεὸς εἶναι ἀνενδεὴς καὶ δὲν
χρειάζεται τίποτε ἀπὸ τὰ ἰδικά μας᾽ ἐξ αἰτίας ὅμως τῆς
ἀπείρου φιλανθρωπίας τοῦ συγκαταθαίνων πρὸς ἡμᾶς,
ἀνέχεται νὰ γίνωνται αὐτὰ διὰ τὴν ἰδικήν μας σωτηρίαν,
διὰ νὰ εἶναι ἡ ἀναγνώρισιᾳ τῆς κυριαρχίας τοῦ Θεοῦ σχο-
λεῖον ἀρετῆς εἰς τὴν φύσιν τῶν ἀνθρώπων. «Καὶ ὁ Αθελ
ἐπρόσφερε καὶ αὐτὸς ἀπὸ τὸ πρωτότοκα τοῦ ποιμνίου
του». Δὲν ἐδίδασκα τὴν ἀγάπην σας ἁπλᾷ καὶ τυχαῖα εἰς
τὴν ἀρχὴν τοῦ λόγου μου, ὅτι ὁ Κὐριός μας δὲν γνωρίζει
διοκρίσεις εἰς τὰ πρόσωπα, ἀλλὰ θραθεύει τὴν διάθεσιν
ἐξετάζων τὴν προαίρεσίν των. ᾿Ιδοὺ λοιπόν, παρατήρησε
καὶ τώρα νὰ γίνεται αὐτό. ᾿Ας προσέξωμεν λοιπόν, ἀγα-
πητοί, μὲ ἀκρίβειαν εἰς αὐτὸ ποὺ ἔχει λεχθῆ, καὶ ἂς ἰδοῦ-
μεν τί διηγεῖται ἡ Γραφὴ ἀφ᾽ ἐνὸς μὲν περὶ τοῦ Κάιν καὶ
ἀφ᾽ ἑτέρου δὲ περὶ τοῦ ᾿Αθελ, καὶ ἂς μὴ τὸ προσπεράσω-
μεν ἁπλῶα. Διότι τίποτε δὲν λέγει ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ἁπλᾷ καὶ
τυχαῖα, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι μία συλλαδὴ ἢ ἔνα κὁμ-
μα, ἔχει μέσα του κρυμμένον κάποιον θησαυρόν᾽ θδεδαίως
τέτοια εἶναι ὄλα τὰ πνευματικά. Τί λοιπόν λέγει; «ΚΚαὶ
ὕστερα ἀπὸ ἡμέρας, ἐπρόσφερεν ὁ Κάιν ἀπὸ τὰ προϊόντα
τῆς γῆς θυσίαν εἰς τὸν Κύριον, καὶ ὁ Αθελ ἐπρόσφερε
καὶ αὐτὸς ἀπὸ τὰ πρωτότοκα τοῦ ποιμνίου του καὶ ἀπὸ τὰ
παχέα μέρη αὐτῶν».
5. Εἰς ἐκείνους ποὺ ἠμποροῦν νὰ ἀντιλαμβάνωνται
γρηγορότερα, ἤδη καὶ ἀπὸ τὴν ἀνάγνωσιν εἶναι φανερὸν
ἡμᾶς πάντων κοινῶς ποιεῖσϑαι τὴν πρόνοιαν (οὐ γὰρ οἷδε

διαφορὰν ἢ πνευματικὴ διδασκαλία), φέρε σαφέστερον, ὑμῖν
ἐκκαλύψωμεν τὰ εἰρημένα, πάλιν τὰ αὐτὰ ἐπαναλαμδάνοντες.
«Κάι»», φησίν, «ἤνεγκεν ἀπὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς ϑυσίαν τῷ
5. Κυρίῳ»" εἶτα δουλομένη καὶ περὶ τοῦ "Α46ελ διδάξαι ἡμᾶς ἡ
ϑεία Γραφή φησιν, ὅτε καὶ αὐτὸς ἀπὸ τοῦ ἐπιτηδεύματος αὖ-
τοῦ καὶ ἐκ τῆς πνευματικῆς τὴν ϑυσίαν προσήνεγκε. « Π νεγ-
κε γάρ», φησί, ωραὶ αὐτὸς ἀπὸ τῶν πρωτοτόκων τῶν προδά-
τῶν αὐτοῦ͵ καὶ ἀπὸ τῶν στεάτων αὐτῶν». Σκόπει πῶς. ἡμῖν
10 αἰνίττεται τὸ φιλόϑεον τούτου τῆς γνώμης, καὶ δι οὐχ ἁπλῶς
ἀπὸ τῶν πρσοδάτων πρσσήνεγκεν, ἀλλ᾽, «Απὸ τῶν. πρωτοτύ-
᾿κ»», τουτέστι», ἀπὸ τῶν τιμίων, τῶν ἐξαιρέτων" εἶτα καὶ
ἐξ αὐτῶν τούτων τῶν πρωτοτόκων πάλιν τὰ τιμιώτερα". «Καὶ
. ἀπὸ τῶν στεάτων», φησίν, «αὐτῶν», τῶν εὐπαϑεστέρων, τῶν
15 τιμιωτέρων. "πὶ δὲ τοῦ Κάϊν οὐδὲν τοιοῦτον ἐπεση μήνατο'
ἀλλ᾽ ὅτι προσήνεγκεν' «Α πὸ τῶν καρπῶν τῆς γῆς ϑυσίαν»"
ὡς ἂν εἴποι τις, τὰ τυχόντα, οὐδεμίαν σπουδὴν οὐδὲ ἀκοίδειαν
ἐπιδειξάμενος. Πάλιν λέγω, καὶ λέγων οὐ παύσομαι, οὐκ ἔ-
πειδὴ ὃ Θεὸς τῶν παρ’ ἡμῶν δεῖται, ἀνέχεται τῶν προσαγο-
20 μένων, ἀλλὰ θούλεται καὶ διὰ τούτων δείκνυσθαι τὴν ἡσε-
τέραν εὐγνωμοσύνην. Τὸν γὰρ Θεῷ προσάγοντα, καὶ ἐκ τῶν
αὐτοῦ προσάγοντα, καὶ ἐνγοῦντα τὸ μέσον τῆς φύσεως, καὶ
ὅτι ἄνϑρωπος ὧν τοσαύτης ἀξιοῦται τιμῆς, ἐχοῆν κατὰ τὸ ἐν»-
χωροῦν τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιδείκνυσϑαι, καὶ τὰ τιμιώτερα προῦ-
25 ἄγειν. ᾿Α4λλ᾽ ὅρα μοι͵ ἀγαπητέ. Καὶ ἐντεῦϑεν ἔχων ἀφσομὰς
πρὸς τὸ ουνιδεῖν τὸ δέον, εἰκότως εὐθύνας δίδωσι διὰ ραϑυ-
μίαν τὴν οἰκείαν προδιδοὺς σωτηρίαν. Οὔτε γὰο ἐκεῖνός τι-
γα ἔσχε τὸν διδάσκοντα, οὔτε οὗτός τινα τὸν ὑποτιϑέμενον
καὶ συμδουλεύοντα, ἀλλ᾽ ἕκαστος ἔκ τῆς τοῦ συνειδότος δι-
30 δασκαλίας, καὶ τῆς ἄνωϑεν σοφίας τῷ τῶν ἀνϑοώπων γένει
᾿ς χορηγηϑείσης κινούμενος ὥρμησεν ἐπὶ τὴν τοιαύτη» προσα-
ΠΟΜΙΛΔΙᾺ ΙΗ 528
αὐτὸ ποὺ ἔχει λεχθῆ. ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ ἁρμόζει νὰ φροντίζω-

γνωρίζει
μεν δι᾽ ὅλους κατὰ τὸν αὐτὸν τρόπον (διότι δὲν
διακρίσεις ἡ πνευματικὴ διδασκαλία), ἐμπρὸς ἂς ἐξηγήσ ω-.
ντες
μεν σαφέστερα εἰς σᾶς τὰ λεχθέντα, ἐπαναλαμθάνο
προΐ-
πάλιν τὰ ἴδια. «Ὁ Κάϊν, λέγει, ἐπρόσφερεν ἀπὸ τὰ
ὄντα τῆς γῆς θυσίαν εἰς τὸν Κύριον »᾽ ἔπειτα ἐπιθυμ οῦσα
καὶ περὶ τοῦ Αθελ νὰ μᾶς διδάξῃ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ λέγει,
λμὰ
ὅτι καὶ ἀὐτός ἐπρόσφερε τὴν θυσίαν ἀπὸ τὸ ἐπἀγγε
λέ-
του, καὶ ἀπὸ τὸ ποιμαντικόν τοῦ ἔργον. «᾿Επρόσφερε,
γει, καὶ αὐτός ἀπὸ τὰ πρωτότ οκα τοῦ ποιμνίο υ του καὶ ἀπὸ
τὰ παχέα μέρη αὐτῶν». Πρόσεξε πῶς ὑπαινίσσεται εἰς
ε-
ἡμᾶς τὴν φιλόθεον διάθεσιν αὐτοῦ καὶ ὅτι δὲν ἐπρόσφ
ρεν ἁπλῶς ἀπὸ τὸ ποίμνιόν του, ἀλλά, «᾿Απὸ τὰ πρωτότο-
κα», δηλαδὴ ἀπὸ τὰ πολύτιμα, τὰ διαλεγμένα᾽ ἔπειτα καὶ
μέ-
ἀπό αὐτὰ τὰ ἴδια τὰ πρωτότοκα πάλιν τὰ πολυτιμότερα
ρη᾽ «Καὶ ἀπὸ τὰ παχέα μέρη αὐτῶν», λέγει, τὰ περισσ ότε-
ρον εὐπαθῆ, τὰ πολυτιμότερα. Διὰ τὸν Κάιν ὅμως δὲν ἐπε-
σἡμανε τίποτε τέτοιο᾽ ἀλλὰ ὅτι ἐπρόσφερεν «᾿Απὸ τὰ προΐ-
ὄντα τῆς γῆς θυσίαν» ὅπως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κάποιοα,
τὰ τυχόντα, χωρὶς νὰ δείξῃ καμμίαν φροντίδα οὔτε ἰδιαι-
τέραν μέριμναν. Πάλιν λέγω καὶ δὲν θὰ σταματήσω νὰ
λέγω, ὄχι ἐπειδὴ ὁ Θεὸς ἔχει ἀνάγκην ἀπὸ τὰ ἰδικά μας,
ἀνέχεται τὰ προσφερόμενα, ἀλλὰ θέλει νὰ ἀποδεικνύεται
μὲ αὐτὰ ἡ ἰδική μας εὐγνωμοσύνη. Διότι ἐκεῖνος ποὺ προσ-
φέρει εἰς τὸν Θεὸν καὶ ἐπειδὴ προσφέρει ἀπὸ τὰ ἰδικά του
καὶ κατανοεῖ τὸ μέσον τῆς φύσεως καὶ ὅτι εἶναι ἄξιος τό-
σον μεγάλης τιμῆς, ἂν καὶ ἄνθρωπος, ἔπρεπε νὰ καταθδάλῃ
ἀπὸ τὴν πλευρὰν του κάθε δυνατὴν προσπάθειαν καὶ νὰ
προσφέρῃ τὰ πολυτιμότερα. ᾿Αλλὰ πρόσεχε, ἀγαπητέ. ᾿Αν
καὶ εἶχε καὶ ἀπὸ ἐδῶ ἀφορμὰς διὰ νὰ ἀντιληφθῇ τὸ πρέ-
πον, ἀποδίδει εὔκολα εὐθύνας ἐκεῖνος ποὺ προδίδει τὴν
σωτηρίαν του ἐξ αἰτίας τῆς ἰδικῆς του ἀδιαφορίας. Διότι
οὔτε ἐκεῖνος εἶχε κάποιον ποὺ νὰ τὸν διδάσκῃ, οὔτε σύ-
τὸς κάποιον ποὺ νὰ τὸν ὑποδεικνύῃ καὶ νὰ τὸν συμθουλεύῃ,
ἀλλὰ ὁ καθένας κινούμενος ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν τῆς συνει-
δήσεως καὶ ἀπὸ τὴν ἄνωθεν σοφίαν, ποὺ «ἐδόθη εἰς τὸ ἀν-
γωγήν' ἀλλ᾽ ἡ διαφορὰ τῆς γνώμης λοιπὸν καὶ τῆς προαιρέ-

σεῶς ἢ ρᾳϑυμία τοῦ μὲν εὐπρόσδεκτον ἐποίησε τὴν προσαγω-
γήν, τοῦ δὲ ἀπόδλητον. Καὶ ἐπεῖδεν ὃ Θεὸς ἐπὶ "Αδελ, καὶ
ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ». “Ὅρα πῶς πληροῦται ἐνταῦϑα τὸ ὃν
τῷ εὐαγγελίῳ εἰρημένον, ὅτι ἔσονται οἱ πρῶτοι ἔσχατοι, καὶ
οἱ ἔσχατοι πρῶτοι. ᾿Ιδοὺ γὰρ καὶ ἀπὸ τῶν πρωτοιοκίων ἔχων
ποοτέρημα, καὶ πρῶτος δῆϑεν προσενεγκών, ἐπειδὴ μὴ δε-
ὄντως προσήνεγκεν, ἐλάττων ὥφϑη τοῦ ἀδεφλοῦ. ᾿Αμφοτέρων
γὰρ προσενεγκάντων, φησὶν ἢ ϑεία Γραφή, «Καὶ ἐπεῖδεν ὁ
1τ0 Θεὸς ἐπὶ ᾿Αδελ καὶ ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ». Τί ἔστι, «Καὶ
ἐπεῖδεν; ᾿Αντὶ τοῦ, ἀπεδέξατο, ἑπήνεσε τὴν γνώμην, ἔστε-
φάνωσε τὴν προαίρεσιν, ἠρκέσϑη, ὡς ἂν εἴποι τις, τῷ γε-
γονότι. ΕἾ γὰρ καὶ περὶ Θεοῦ φϑεγγόμεϑα, καὶ περὶ τῆς ἀ-
κηράτου φύσεως ἐκείνης τολμῶμεν διᾶραι στόμα, ἀλλ ἄν-
15 ϑοωποι ὄντες οὐκ ἄλλως δυνηϑείημεν ταῦτα ἢ διὰ τῆς γλώτ-
της νοεῖν. Σκόπει δὲ τὸ ϑαυμαστόν. Επεῖδε», φησίν, «ὁ Θε-
ὃς ἐπὶ "Αδελ, καὶ ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ». Τὴν τῶν προδά-
τῶν προσαγωγὴν δῶρα ἐκάλεσε διὰ τὸ τίμιον, διὰ τὸ ἐξαί-
θεῖον, διὰ τὸ ἄμωμον τῶν προσενεχϑέντων͵ ᾿Επεῖδε τοίνυν
20 ἐπ᾿ αὐτόν, ὅτι ὑγιεῖ γνώμῃ τὴν προσαγωγὴν ἐποιήσατο, καὶ
τὰ δῶρα τὰ προσενεχϑέντα, οὐχ ὅτι ἀκηλίδωτα μόνον, ἀλλ᾽
ὅτι πανταχόϑεν τίμια φαινόμενα, ἀπό τε τῆς γνώμης τοῦ
ποοσάγοντος, ἀπό τὸ τοῦ πρωτότοκα εἶναι, καὶ τούτων τὰ
δξαίρετα, καὶ ἀπὸ τῶν στεάτων αὐτῶν, καὶ αὐτῶν τούτων τὰ
25 δέλτιστα. «Καὶ ἐπεῖδεν, φησίν, «ὃ Θεὸς ἐπὶ "Α6ελ, καὶ ἐπὶ
τοῖς δώροις αὐτοῦ" ἐπὶ δὲ Κάϊν, καὶ ἐπὶ ταῖς ϑυσίαις αὐτοῦ
οὗ προοέσχεν». ᾿Βπειδὴ ὀοϑῇ γνώμῃ καὶ εἰἴλικρινεῖ διανοίᾳ
προσήνεγκεν ὁ "Δόελ, Επεῖδε», φησίν, «ὃ Θεός», τουτέστιν,
ἐδέξατο, ἠρέσϑη, ἐπήνεσε' δῶρα δὲ ἐκάλεσε τὰ προοενεχϑέν-
30 τὰ, τιμῶν καὶ διὰ τούτου τοῦ προσενέγκαντος τὴν γνώμην.
8. Ματθ. 19, 30᾽ Μάρκ. 10, 31᾽ Λουκᾶ 13,30.

ΟΜΙΛΙΑ ἸΗ΄ 525
προσ-
θρώπινον γένοο, ἐκινήθη πρός αὐτοῦ τοῦ εἴδους τὴν
εως καὶ ἡ ἀδιαφο ρία τῆς
φοράν᾽ ἡ διαφορὰ ὅμως τῆς διαθέσ
δεκτον τὴν προσ-
προαιρέσεως ἔκαμε τοῦ μὲν ἐνὸς εὐπρόσ
ς ὁ
φοράν, τοῦ δὲ ἄλλου ἀπρόοδεκτον. «Καὶ εἶδεν εὐμενῶ
Θεὸς πρὸς τὸν "Αθελ καὶ τὰ δῶρα αὐτοῦ». Πρόσεξε πῶς
ἐκπληρώνεται ἐδῶ αὐτὸ ποὺ ἔχει λεχθῆ εἰς τὸ εὐαγγέλιον,
πρῶ-
ὅτι θὰ γίνουν οἱ πρῶτοι τελευταῖοι, καὶ οἱ τελευταῖοι
ὸ-
τοιδ, Διότι ἰδού, ἂν καὶ εἶχε τὸ προνόμιον ἀπὸ τὰ πρωτοτ
κια, ἂν καὶ πράγματι πρῶτος ἐπρόσφερε θυσίαν, ἐπειδὴ δὲν
ἐπρόσφερεν ὅπως ἔπρεπε, ἐφάνη κατώτερος ἀπὸ τὸν ἀδελ-
ἡ
φὸν του. "Ἂν καὶ δεθαίως ἐπρόσφεραν καὶ οἱ δύο, λέγει
᾿Αγία Γραφή, «Καὶ εἶδεν εὐμενῶς ὁ Θεὸς πρὸς τόν Αθελ
καὶ τὰ δῶρα αὐτοῦ». Τί σημαίνει τό «Εἶδεν εὐμενῶο»; Τοῦ-
το ἐλέχθη ἀντὶ τοῦ, ἔκαμεν ἀποδεκτὴν, ἐπήνεσε τὴν διάθε-
ῦ-
σιν, ἐθράθβευσε τὴν προαίρεσιν, ἠρκέσθη, ὅπως θὰ ἠμπορο
μεν θέ-
σε νὰ εἰπῇ κανείς, εἰς τὸ γεγονός. "Αν καὶ ὁμιλοῦ
βαια περὶ τοῦ Θεοῦ καὶ τολμῶμεν νὰ ἀνοίξωμεν τὸ στόμα
περὶ τῆς ἀμολύντου ἐκείνης φύσεως, ὅμως, ἐπειδὴ εἴμεθα
ἄνθρωποι, δὲν θὰ ἡμπορέσωμεν νὰ ἐννοήσωμεν αὐτὰ δια-
φορετικὰ παρὰ διὰ τῆς γλώσσης. Παρατήρησε τὸ ἀξισθαύ-
μαστον. «᾿Απεδέχθη, λέγει, ὁ Θεὸς τὸν "Αθελ καὶ τὰ δῶρα
αὐτοῦ». Τὴν προσφοράν τῶν προθάτων ὠνόμασε δῶρα,
διότι ἦσαν πολύτιμα, διαλεγμένα καὶ καθαρὰ τὰ προσφερ-
θέντα. Εἶδε λοιπόν εὐμενῶς πρὸς αὐτόν, διότι ἐπρόσφερε
μὲ ἀγνὴν διάθεσιν᾽ ἐδέχθη καὶ τὰ προσφερθέντα δῶρα, ὄχι
διότι μόνον ἤσαν καθαρά, ἀλλὰ διότι ἐφαίνοντο ἀπὸ παντοῦ
πολύτιμα, καὶ ἀπὸ τὴν διάθεσιν αὐτοῦ ποὺ προσφέρει, καὶ
ἀπὸ τὸ ὅτι ἦσαν πρωτότοκα, καὶ ἀπὸ αὐτὰ τὰ διαλεγμένα,
καὶ ἀπὸ τὰ παχέα μέρη αὐτῶν, καὶ ἀπὸ αὐτὰ τὰ ἴδια τὰ
ἄριστα. «Καὶ εἶδεν εὐμενῶς, λέγει, ὁ Θεὸς πρὸς τὸν Αθελ
καὶ τὰ δῶρα αὐτοῦ᾽ πρὸς τὸν Κάιν ὅμως καὶ πρὸς τὰς θυ-
σίας αὐτοῦ δὲν ἐπρόσεξεν». Ἐπειδὴ μὲ καθαρὰν σκέψιν
καὶ εἰλικρινῆ διάθεσιν ἐπρόσφερεν ὁ “Αθελ, «Εἶδεν εὐμε-
νῶς, λέγει, ὁ Θεός», δηλαδή, ἐδέχθη, ηὐχαριστήθη, ἑπήνσε᾽
δῶρα δὲ ὠνόμαος τά προσφερθέντα, τιμῶν καὶ μέ τὸν τρό-
πον αὐτὸν τὴν διάθεσιν αὐτοῦ ποὺ ἐπρόσφερε. «Εἰς τὸν Κάιν
526 ΙΏΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΟΜΟΥ
(ὐξπὶ δὲ Κάϊν καὶ ἐπὶ ταῖς ϑυσίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχε». Σκά-

πδι τῆς Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν. Τῷ εἰπεῖν, Οὐ προσέσχεν»,
ἔδειξε τὴν ἀποδολὴν τῶν προσενεχϑέντων, καὶ τῷ ϑυοίας κα-
λέσαι τὰ ἀπὸ τῆς γῆς προσενεχϑέντα, πάλιν" ἕτερον ἡμᾶς τι
διδάπκει. “Ὅφα γὰρ πῶς δείκνυσι δι’ αὐτῶν τῶν γεγενημέ-
νῶν καὶ διὰ τῶν ρημάτων, ὅτι ταῦτα ἅπαντα δούλεται παρ᾽
ἡμῶν ὁ Δεσπότης γίνεσϑαι, ἵνα τὰ τῆς γνώμης ἡμῶν διὰ
τῶν ὑρ᾽ ἡμῶν πραττομένων δῆλα καϑιστᾶται, καὶ ἵνα εἰδέναι
ἔχωμεν, ὅτι ὑπὸ Δεσπότην ξσμὲν καὶ δημιουργὸν τὸν ἀπὸ τοῦ
10 μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι ἡμᾶς παραγαγόντα. Τὰ γὰρ πρόδατα
δῶρα ὀνοιμάσασα ἡ ϑεία Γραφή, καὶ τὰ ἀπὸ τῆς γῆς ϑυσίας
προσειποῦσα, παιδεύει ἡμᾶς, ὅτι οὔτε ἡ τῶν ἀλόγων προσκο-
μιδή, οὔτε ἡ τῶν ἀπὸ τῆς γῆς καρπῶν προσαγωγὴ ζητεῖται
παρὰ τῷ Δεσπότῃ, ἀλλ᾽ ἡ τῆς γνώμης διάϑεσις μόνον. “Οϑεν
.. (ΔΛ παὶ νῦν ὁ μὲν ἀπ᾿ αὐτῆς ἀπόδεκτος γέγονε μετὰ τοῦ δώρου"
ὁ δὲ πάλιν διὰ ταύτην ἀπεδλήϑη μειὰ τῆς ϑυσίας. Τὸ δέ,
(Ἐπεῖδεν ἐπὶ "Αδελ, καὶ ἐπὶ τοῖς δώροις αὐτοῦ, ἐπὶ δὲ Κάϊν,
καὶ ἐπὶ ταῖς ϑυσίαις αὐτοῦ οὐ προσέσχε», ϑεοπρεπῶς νοῶμεν.
Βούλεται γὰρ εἴπεῖν, ὅτι τοιαύτην αὐτοῖς γνῶσιν ἐνέϑηκεν,
20 ὅτι τοῦ μὲν ἠρέσϑη τῇ ποοαιρέσει, τοῦ δὲ ἀπεσείσατο τὴν ἀ-
γνωμοσύνην. ᾿Αλλὰ τὰ μὲν παρὰ τοῦ Θεοῦ τοιαῦτα' ἴδωμεν
δὲ λοιπὸν τὰ ἑξῆς, - Καὶ ἐλύπησεν», φηοί, τὸν Κάϊν λίαν, καὶ
συνέπεσε τὸ πρόσωπον αὐτοῦ». Τί ἔστι, «Καὶ ἐλύπησε τὸν Κάἀϊν
λίαν»; Διπλῇ τὰ τῆς λύπης αὐτῷ γέγονεν, οὐχ ὅτι αὐτὸς μό-
25 γος ἀπόδλητος γέγονεν, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ τὸ τοῦ ἀδελφοῦ δῶρον
προσεδέχϑη». «Καὶ ἐλύπησε», φησί, «τὸν Κάϊν λίαν, καὶ ουνέ-
᾿πὲσβ τὸ πρόσωπον αὐτοῦ». Τί ἐλύπησεν αὐτόν; ᾿Α μφότερα αὖ-
᾿ τὸν ἐλύπησε, καὶ τὸ μὴ προσχεῖν τῇ ϑυσίᾳ αὐτοῦ τὸν Δεσπότην,
καὶ τὸ εὐποόσδεκτον γενέσϑαι τὸ τοῦ ἀδελφοῦ δῶρον. Δέον
30 ᾿ οὖν τὴν αἰτίαν συνειδότα ἐξ αὐτῶν τῶν γεγενημένων διοο-
ϑώσασϑαι τὸ πλημμεληϑέν" φιλάνϑοωπος γὰρ ὧν ὃ Δεσπότης
"ΟΜΊΙΑΙΑ ἸΗ΄ 527
ὅμως καὶ εἰς τὰς θυσίας αὐτοῦ δὲν ἐπρόσεξε». Πρόσεξε

τὴν ἀκρίβειαν τῆς Γραφῆς. Μὲ τὸ νὰ εἰπῇ, «Δὲν ἐπρόσε-
ξεν», ἔδειξε τὴν ἀπόρριψιν τῶν προσφερθέντων, καὶ μὲ
τὸ νὰ ὀνομάσῃ θυσίας τὰ προσφερθέντα ἀπὸ τὴν γῆν, πά-
λιν μᾶᾳ διδάσκει κάτι ἄλλο. Διότι πρόσεχε πῶς μᾶα δεί-
χνει μὲ τὰ γεγονότα καὶ τὰ λόγια, ὅτι ὁ Κύριος ἐπιθυμεῖ
ὅλα αὐτὰ νὰ γίνωνται ἀπὸ ἡμᾶς, διὰ νὰ φανερώνεται μὲ
τὰ ἔργα μας ἡ διάθεσίς μας, καὶ διὰ νὰ ἠμποροῦμεν νὰ
γνωρίζωμεν, ὅτι εἴμεθα ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν τοῦ Κυρίου καὶ
Δημιουργοῦ, ὁ ὁποῖος μᾶς ἐδημιούργησεν ἀπὸ τὸ μηδέν.
Μὲ τὸ νὰ ὀνομάσῃ λοιπὸν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ τὰ πρόθατα δῶ-
ρα καὶ ἐπὶ πλέον τὰ προϊόντα τῆς γῆς θυσίας, μᾶς διδά-
σκει, ὅτι οὔτε ἡ προσφορὰ τῶν ζῴων, οὔτε ἡ προσφορὰ
τῶν καρπῶν τῆς γῆς ζητεῖται ἀπὸ τόν Κύριον, ἀλλὰ μόνον
ἡ διάθεσις τῆς βθουλήσεώς μας. Διὰ τοῦτο καὶ τώρα ὁ μὲν
ἕνας ἔγινεν ἀπ᾿ αὐτὴν δεκτὸς μὲ τὸ δῶρον του᾽ ὁ ἄλλος δὲ
πάλιν ἐξ αἰτίας αὐτῆς ἀπεδλήθη μὲ τὴν θυσίαν του. Τὸ δέ,
«Ἐπρόσεξεν εἰς τὸν ᾿Αθελ καὶ εἰς τὰ δῶρα αὐτοῦ, εἰς
τὸν Κάιν ὅμως καὶ εἰς τὰς θυσίας αὑτοῦ δὲν ἐπρόσεξεν»,
ἂς τὸ ἐννοήσωμεν πνευματικά. Θέλει λοιπὸν νὰ εἰπῇ, ὅτι
ἐτοποθέτησε μέσα εἰς αὐτούς τέτοιαν γνῶσιν, ὅτι ἔμεινεν
εὐχαριστημένος ἀπὸ τὴν διάθεσιν τοῦ ἑνός, ἀπέρριψεν
ὅμως τὴν ἀχαριστίαν τοῦ ἄλλου. Ὅσον ἁφορᾶ μὲν τάς
ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ αὐτά᾽ ἂς ἐξετάσωμεν ὅμως καὶ τὰ έἕ-
πόμενα. «Καὶ ἐλυπήθη, λέγει, ὁ Κάἀιν πάρα πολύ καὶ ἔγινε
σκυθρωπὸν τὸ πρόσωπον αὐτοῦ». Τί σημαίνει, «Καὶ ἐλυ-
πήθη ὁ Κάιν πάρα πολύ»; Εἶναι διπλῆ ἡ λύπη ποὺ συνέθη
εἰς αὐτόν, ὄχι διότι αὐτὸς μόνον ἔγινεν ἀπόθλητος, ἀλλὰ
καὶ διότι τὸ δῶρον τοῦ ἀδελφοῦ του ἔγινε δεκτὸν μὲ εὐ-
χαρίστησιν. «Καὶ ἐλύπησε, λέγει, τὸν Κάιν πάρα πολύ, καὶ
ἔγινε σκυθρωπὸν τὸν πρόσωπον αὐτοῦ». Τί ἐλύπησεν αὐὖ-
τόν; Καὶ τά δύο ἐλύπησαν αὐτόν᾽ καὶ τὸ ὅτι ὁ Κύριος δὲν
ἐπρόσεξε τὴν θυσίαν αὐτοῦ, καὶ τὸ ὅτι ἔγινεν εὐπρόσδε-
κτον τὸ δῶρον τοῦ ἀδελφοῦ του. Ἔπρεπε λοιπὸν ἀφοῦ
γνωρίσῃ τὴν αἰτίαν, νὰ διορθώσῃ τὸ σφάλμα του ἀπὸ αὐτὰ
ποὺ ἔγιναν᾽ διότι ὁ Κύὐριός μας, φιλάνθρωπος ὧν, ὅταν
ἰὴς ὁ ἡμέτερος, ἐπειδάν τι πλημμελήσωμεν, οὐχ οὕτως ἡμᾶς

ἀποσιρέφεται διὰ τὸ πλημμεληϑέν, ὡς ἐπειδὰν ἐπιμείνω μεν'
τῷ πλημμελήπατι' ὃ δὲ λόγον οὐδένα τούτου ποιεῖται.
θ᾽, Καὶ ἵνα τοῦτο μάϑῃς ἀκριδῶς καὶ ἴδῃς ἄφατον» μέ-
γεϑος φιΓανϑοωπίας, σκόπει ἔκ τῶν νῦν γινομένων τῆς ἀ-
γαϑότητος αὐτοῦ τὴν ὑπεροδολήν, καὶ τῆς ἀνεξικακίας τὸ μέ-
νδϑος. ᾿Επειδὴ γὰρ εἶδεν ἀμέιρως αὐτὸν λυπηϑέντα, καί,
ὡς εἰπεῖν, μέλλοντα καταδαπτίζεσϑαι ὑπὸ τῶν τῆς λύπης κυ-
πάτων, οὐ περιορᾷ, ἀλλ᾽ ἣν ἐπεδείξατο φιλανϑρωπίαν περὶ
10 τὸν τούτοι πατέοα, ἀφορμὰς αὐτῷ διδοὺς ἀπολογίας, καὶ
παρρησίας αὐτῷ ϑύοαν ἀνοίγων καὶ λέγων, «Ποῦ εἶ;» μετὰ
τὸ χαλεπὸν ἐκεῖνο παράπτωμα, τὴν αὐτὴν καὶ νῦν» ἐπιδείκνυ-
ται περὶ τὸν οὕτως ἀγνώμονα γεγονότα, καὶ ὡσανεὶ μέλλον-
τα κρημνῶν» φέρεοϑαι, χεῖρα ὀρέγων, καὶ πρόφασιν παρα-
15 οχεῖν δουλόμενος τοῦ διορϑώσασϑαι τὸ πλημμέλημα, φησὶ πρὸς
αὐτόν" «“[να τί περίλυπος ἐγένου; καὶ ἵνα τί συνέπδσε τὸ
πρόσωπόν σου; Οὐκ, ἂν ὀρϑῶς προσενέγκῃς, ὀρϑῶς δὲ μὴ διέ-
λῃς, ἤμαρτες; ᾿Ησύχασον. Πρὸς σὲ ἣ ἀποσιροφὴ αὐτοῦ, καὶ
σὺ ἄοξεις αὐτοῦ». Σκόπει μοι, ἀγαπητέ, συγκατάδασιν" κηδε-
20 μονίας ἄφατον, ᾿Επειδὴ γὰρ εἶδεν αὐτὸν πολιορκούιιξνον, ὡς
εἰπεῖν, ὑπὸ τοῦ τῆς δασκανίας πάϑους, ὅρα πῶς τὴν οἰκείαν
ἀγαϑότητα μιμούμενος κατάλληλα αὐτῷ τὰ φάρμακα ἐπιτίϑη-
σιν, ὥστε ταχέως αὐτὸν ἀνιμήνασϑαι, καὶ μὴ ὑποδούχιον γε-
νέσϑαι. «Ἴνα τί περίλυπος ἐγένου; καὶ ἵνα τί συνέπεσε τὸ
25 πρόσωπόν “ου;». Τίνος ἕνεκεν, φησί, τοσαύτῃ λύπῃ κατεσχέ-
ϑης, ὡς καὶ διὰ τοῦ προσώπου δεικνύναι τῆς ἀϑυμίας τὸ
πέγεϑος; «Ἴνα τί ουνέπεσε τὸ πρόοωπόν σου;» διὰ τί οὗτο,
φ
σου ἥιμρατο τὸ γεγενημένον; τίνος ἕνκεν οὐκ ἀφ᾽ ξαυτοῦ συνεῖ-
3
δὲς τὸ δέον; Μὴ γὰοδ ἀνϑοώπῳ προσέφερες παραλογισϑῆναι
30 δυγαμένω; οὐκ ἤδεις ὅτι οὐχὶ τῶν προσαγομένων ἐδεόμην,
ΟΜΙΛΙΑ ΙΗ’ 529
τόσον ἐξ αἰτί-
σφάλλωμεν εἰς κάτι, δὲν μᾶς ἀποστρέφεται
εἰς τὸ σφάλμα᾽
ας τοῦ σφάλματος, ὅσον ὅταν ἐπιμείνωμεν
ὁ Κάιν ὅμως δέν κάνει κανένα λόγον δι᾽ αὐτό.
νὰ ἰδῇς
8. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς αὐτὸ μὲ ἀκρίθειαν, καὶ διὰ
ἀπὸ αὐ-
τὸ ἀνείπωτον μέγεθος τῆς φιλανθρωπίαα, θλέπε
τητα αὐτοῦ
τὰ ποὺ γίνονται τώρα τὴν ὑπερβολικὴν ἀγαθό
ς του. Διότι, ὅταν εἶδεν ὅτι
καὶ τὸ μέγεθος τῆς ἀνεξικακία
κάποιο ν τρόπον , ὅτι
αὐτὸς ἐλυπήθη ὑπερθολικά, καί, κατὰ
δὲν τὸν
ἐπρόκειτο νὰ πνιγῇ ἀπὸ τὰ κύματα τῆς λύπης,
ἐπέδειξε
παραθλέπει᾽ ἀλλὰ τὴν φιλανθρωπίαν, τὴν ὁποίαν
εἰς αὐτὸν ἀφορμ άς πρὸς ἀπο-
πρὸς τὸν πατέρα του, δίδων
παρρη σίας εἰς αὐτὸν
λογίαν καὶ ἀνοίγων τὴν θύραν τῆς
παράπτω-
καὶ λέγων «Ποῦ εἶἷσαι;» μετὰ τὸ φοθερὸν ἐκεῖνο
ν ποὺ ἔγι-
μα, τὴν ἰδίαν καὶ τώρα ἐπιδεικνύει πρὸς ἐκεῖνο
πέσῃ εἰς
νε τόσον ἀγνώμων, καὶ ὠσὰν νὰ ἐπρόκειτο νὰ
τοῦ καὶ ἐπιθυ μῶν νὰ τοῦ
τὸν κρημνόν, ἁπλώνων τὸ χέρι!
λέγει πρὸς αὖ-
δώσῃ ἀφορμὴν νὰ διορθώσῃ τὸ σφάλμα,
πόν
τόν «Διατί εἶσαι λυπημένος; καὶ διατί ἔγινε τὸ πρόσω
καὶ δὲν
σου οκυθρωπόν; Ἐὰν προσφέρῃς ὅπως πρέπει
; Ἡσύχα σε. Αὐτός θὰ
διακρίνης σωστά, δὲν ἁμαρτάνεις
αὐτόν» . Παρα-
καταφεύγῃ εἰς σέ, καὶ σὺ θὰ ἐξουσιάζῃς
τάθασιν
καλῶ, παρατήρησε, ἀγαπητέ, τὴν ἄπειρον συγκα
πολιορ-
τῆς κηδεμονίας του. ἽΟταν λοιπὸν εἶδεν αὐτὸν νὰ
, ἀπὸ τὸ πάθος τοῦ φθόνο υ,
κῆται, κατὰ κάποιον τρόπον
κατάλ ληλα φάρμα κα,
πρόσεχε πῶς ἐπιθέτει εἰς αὐτὸν τὰ
ἀνα-
κινούμενος ἀπὸ τὴν ἰδικήν τοῦ ἀγαθότητα, ὥστε νὰ
«Δια-
σύρῃ αὐτὸν γρήγορα καὶ νὰ μὴ θυθισθῇ εἰς τὸ πάθος.
καὶ διατί ἔγινε τὸ πρόσω πόν σου
τί εἶσαι λυπημένος πολύ;
κατελ ήφθης ἀπὸ τό-
σκυθρωπόν;». Διὰ ποῖον λόγον, λέγει,
σον μεγάλην λύπην, ὥστε καὶ μὲ τὸ πρόσωπόν σου νά ἀπο-
-
δεικνύης τὸ μέγεθος τῆς θλίψεως; «Διατί ἔγινε τὸ πρόσω
πόν σου σκυθρωπόν ;» διατί ἐπέδρασεν ἔτσι τὸ γεγονὸς εἰς
σέ; διὰ ποῖον λόγον δὲν ἀντελήφθης μόνος σου τὸ πρέ-
πον; Μήπως λοιπὸν ἐπρόσφερες εἰς ἄνθρωπον, ποὺ ἡμπο-
ροῦσε νὰ παραλογισθῇ; δὲν ἐγνώριζες ὅτι δὲν εἶχα ἀνάγ-
κην ἀπὸ τὰἀ προσφερόμενα, ἀλλὰ ὁπὸ τὴν ἀγαθὴν διά-
34
ἀλλὰ τῆς τῶν προσαγόντων ὑγιοῦς γνώμης; «Ἴνα τί περίλυ-

πος ἐγένου; καὶ ἵνα τί ουνέπεσε τὸ πρόσωπόν σου; Οὐκ, ἂν
ὀοθϑῶς προσενέγκῃς, ὀδοϑῶς δὲ μὴ διέλῃς, ἥμαρτες;».
Τὸ μὲν
"ἀρ εἰς ἔννοιαν ἐλϑεῖν τοῦ προσενεγκεῖν ἐπαινετόν, τὸ δὲ μὴ
ὀρϑῶς διελεῖν, τοῦτο τὴν ἀποδολὴν εἰργάσατο τοῦ προσενεχϑέν-
τος. Ἔδει γὰρ Θεῷ προσάγοντα πολλὴν ἐπιδείξασθαι πεοὶ
τὴν διαίρεσιν τὴν ἀκρίδειαν, καὶ ὅσον ἐστὶ τὸ μέσον τοῦ δεχο-
μένου καὶ τοῦ προσάγονιος, τοσαύτην ποιήσασϑαι καὶ ἐν τῇ
διαιρέσει τὴν διαφοράν. ᾿Αλλὰ τούτων οὐδὲν ἐννοήσας σὺ ἄἅ-
τ0 πλῶς τὰ τυχόντα προσήγαγες. Διὰ τοῦτο οὖδὲ δεκτὰ γενέσθαι
ἠδυνήϑη. “ὥσπερ γὰρ ἡ σὴ γνώμη, μεϑ' ἧς τὴν προσαγωγὴν

ἐποιήσω, οὐδὲν τὸ μέσον λογισάμενος, ἀποδληϑῆναι ἐποίησε
τὴν παρὰ σοῦ προσενεχϑῖσαν ϑυσίαν" οὕτως ἡ τοῦ ἀδελφοῦ
γνώμη ὀρϑή τὰ τυγχάνουσα, καὶ πολλὴν ἐπιδειξαμένη ἐν τῇ
15 διαιρέσει τὴν ἀκρίδειαν, εὐπρόσδεκτα αὐτοῦ τὰ δῶρα πεποίη-
κδν, “Ὅμως οὐδὲ οὕτω δίκην ἀπαιτῶ τοῦ πλημμελήματος, ἃλ-
λὰ δείκνυμι μόνον τὸ ἁμαρτηϑέν, καὶ ουμδουλὴν εἰσάγω. σοι,
ἣν εἶ δουληϑείης δέξασθαι, καὶ τὸ ἁμαρτηϑὲν διορϑώσῃ, καὶ
χείροσιν οὗ περιδαλεῖς σαυτὸν κακοῖς. Τί οὖν; "Ἤμαοτες,
20 “καὶ μέγᾳ ἥμαρτες, ἀλλ᾽ οὗ κολάζω διὰ τὸ ἁμαρτηϑέν" φιλά»-
ϑροωπος γάρ εἶμι, καὶ «Οὐ δούλομαι τὸν ϑάνατον τοῦ ἅμαρ-
τωλοῦ, ὡς τὸ ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν». ᾿Επεὶ οὖν ἥμαρτες,
«(Ησύχασον», γαλήνην ἔργασαί σου τοῖς λογισμοῖς, καὶ ἀπα)-
λάγηϑι τῆς τῶν κυμάτων σφοδρότητος,
τῶν πολιορκούντων
25 οὐ τὴν διάνοιαν, κατάστειλον τὴν ταραχήν, μὴ τῷ προλαδόν»-
τι ἁμαρτήματι ἕτερον χαλεπώτερον προσϑῇς, μηδὲ δουλεύσῃ
μηδὲν τῶν ἀνηκέστων. Μὴ αἰχμάλωτον σαυτὸν ἐκδῷς τῷ πο-
νηρῷ δαίμονι, “Ἥμαρτες, ἡούχαοον. "Ἤδει καὶ ἐκ προοιμίων
τὴν μέλλουσαν ἐπιχείρησιν κατὰ τοῦ ἀδελφοῦ γίνεσθαι, καὶ
-,Τ΄΄΄΄Πἧἔ ΄΄.
9. Ἰε1. 18,23.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΗ’: 591
λυπημέ-
θεσιν ἐκείνων ποὺ τὰ προσφέρουν; «Διατί εἶσαι
σου ἔγινε σκυθρ ωπόν;
νος πολύ; καὶ διατί τὸ πρόσωπὸν
νῃς σωστά,
᾿ὰν προσφέρῃς ὅπως πρέπει καὶ δὲν διακρί
τὴν ἔν-
δὲν ἁμαρτάνεις;». Τὸ νὰ συλλάθῃ λοιπὸν κανεὶς
τὸ νὰ
νοιαν τοῦ νὰ προσφέρῃ θυσίαν εἶναι ἄξιον ἐπαίνου᾽
ἐπέφε ρε τὴν ἀπόρρι ψιν
μὴ ἐπιλέγῃ ὅμως σωστά, τοῦτο
εἰς τὸν Θεόν,
τοῦ προσφερθέντος. Διότι, ὅταν ἐπρόσφερες
ὴν
ἔπρεπε νὰ ἐπιδείξης μεγάλην προσοχὴν διὰ τὴν ἐκλογ
ι μεταξὺ
τῶν προσφερθέντων, καὶ ὅση ἀπόστασιᾳ ὑπάρχε
ος, τὸση διαφο ρὰ ἔ-
τοῦ δεχομένου καὶ τοῦ προσφέροντ
τῶν ἀγαθῶ ν. Σὺ
πρεπε νὰ ὑπάρξῃ καὶ εἰς τὴν ἐπιλογὴν
φερες
ὅμως χωρὶς νὰ ἐννοήσῃς τίποτε ἀπὸ αὐτά, ἐπρόσ
δεκτὰ
ἁπλῶς τὰ τυχόντα. Διὰ τοῦτο δὲν ἠμπόρεσαν οὔτε
ῶς ἡ ἰδική σου διάθεσ ις, μὲ
νὰ γίνουν. Διότι ὅπως ἀκριβ
τὴν ὁποίαν ἔκαμες τὴν προσφοράν, χωρὶς νὰ ὑπολο γίσῃᾳ
ερ-
καθόλου τὴν ἀπόστασιν, ἔκαμε νὰ ἀπορριφθῇ ἡ προσφ
καὶ
θεῖσα ἀπὸ σὲ θυσία᾽ ἔτσι ἡ διάθεσις τοῦ ἀδελφοῦ σου,
ἔδειξε μεγάλ ην προσο χὴν
ἐπειδὴ ἦτο ὀρθὴ καὶ ἐπειδὴ
κατὰ τὴν ἐπιλογήν, ἔχει κάμει εὐπρόσδεκτα τὰ δῶρα του.
ος,
“Ὅμως οὔτε ἔτσι ἀπαιτῶ τὴν τιμωρίαν τοῦ παραπτώματ
λήν,
ἀλλὰ δεικνύω μόνον τὸ ἁμάρτημα καὶ σοῦ δίδω συμὄθο
τὴν ὁποίαν ἐὰν θὰ θελήσῃς νὰ δεχθῆα, καὶ τὸ ἁμάρτημα
θὰ διορθώσῃς καὶ δὲν θὰ περιβάλῃς τὸν ἑαυτόν σου μὲ
χειρότερα κακά. Τί λοιπόν; Ἡμάρτησες, καὶ ἡμάρτησες
πολύ, ἀλλὰ δὲν σὲ τιμωρῶ διὰ ἁμάρτημα, διότι εἶμαι φιλάν-
θρωπος καὶ «δὲν θέλω τὸν θάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, παρὰ
καὶ
τὴν ἐπιστροφὴν καὶ τὴν σωτηρίαν αὐτοῦ»". Λοιπόν, ἄν
ἡμάρτησες, «Ἡσύχασε», προσπάθησε νὰ φέρῃς γαλήν ην
ὁρμητι κό-
εἰς τὰς σκέψεις σου καὶ νὰ ἀπαλλαγῇς ἀπὸ τὴν
σου"
τητα τῶν κυμάτων, ποὺ πολιορκοῦν τὴν διάνοιάν
σταμάτησε τὴν ταραχή ν, μήπως εἰς τό προηγ ούμεν ον ἀμάρ-
τήμα προσθέσῃς ἄλλο φοθερώτερον καὶ μήπως σκεφθῇς
τίποτε ἀπὸ τὰ καταστρεπτικὰ κακά. Μήπως παραδώσῃς
τὸν ἑαυτόν σου αἰχμάλωτον εἰς τὸν πονηρὸν διάβολον.
Ἡμάρτησες, ἡσύχασε. ᾿Εγνώριζε καὶ ἀπό πρὶν τὴν ἐπίθε-
σιν ποὐ ἐπρόκειτο νὰ κάμῃ ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ του, καὶ
532 ἰζΏαΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
διὰ τούτων αὐτὴν προαναστέλλει τῶν ρημάτων. "Ἐπειδὴ γὰρ

ὧς Θεὸς καὶ τὰ ἀπόρρητα τῆς διανοίας ἐπιοτάμεγος ἤδει τῆς
παρδίας αὐτοῦ τὰ κινήματα, τῇ πολλῇ παραινέσει καὶ τῇ τῶν
θημάτων συγκαταδάσει κατάλληλον αὐτῷ τὴν ἰατρείαν εἰσφέ-
5 ρει, τὰ παοὶ ἑαυτοῦ ἅπαντα πληρῶν, εἶ καὶ οὗτος τὸ φάρμακον
ἀπωσάμενος εἷς τὸ τῆς ἀδελφοκτονίας ὀάραϑρον ἑδαυτὸν κατε-
πρήμνιοεν, “Πμαρτες, ἧἡσύχασον. Μὴ νομίσῃς, φησίν, εἰ καὶ
ἀπεστοάφην σου τὴν ϑυσίαν διὰ τὴν οὐκ ὀρϑὴν γνώμην, καὶ
εἶ τὸ τοῦ ἀδελφοῦ δῶρον προσεδεξάμην διὰ τὴν ὑγιῇ προαίρε-
10 σι», ὅτι τῶν πρωτείων σε ἀποοιερῶ, καὶ τῆς ἀξίας τῶν πρω-
τοτόκων ἔκδάλλω. «Ησύχασον»" εἶ γὰρ καὶ τῆς παρ᾽ ἐμοῦ τι-
μῆς ἠξίωται, καὶ εὐπρόσδεκτα αὐτοῦ γέγονε τὰ δῶρα, ἀλλὰ
Πρὸς σὲ ἣ ἀποστροφὴ αὐτοῦ, καὶ σὺ ἄρξεις αὐτοῦ». “Ὥστε
καὶ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν ταύτην ἔχειν σε συγχωρῶ τὰ προτε-
15 ρήματα τῆς πρωτοτοκίας, κἀκεῖνον ὑπὸ τὴν σὴν ἐξουσίαν
δἶῖναι κελεύω, καὶ ὑπὸ τὴν ἀρχὴν τὴν σήν. “Ὅρα φιλανϑρω-
πίαν Δεσπότου, πῶς αὐτοῦ δούλεται τὸν ϑυμὸν καὶ τὴν μανίαν
καταοτεῖλαι, καὶ τὴν ὁρμὴν ἐκκόψαι διὰ τῶν ρημάτων τούτων.
Τὰ γὰρ κινήματα τῆς διανοίας αὐτοῦ κατοπτεύων, καὶ τῆς
20 φονικῆς αὐτοῦ γνώμης ἐπιστάμενος τὸ ἀπηνές, ἤδη προλεᾶναι
αὐτοῦ δούλεται τὸν λογισμόν, καὶ γαλήνην ἐργάσασθαι αὐτοῦ
τῇ διανοίᾳ, ὑποτάττων αὐτῷ τὸν ἀδελφόν, καὶ τὴν ἐξουσίαν
αὐτοῦ μὴ ὑποτεμνόμενος. ᾿Αλλὰ καὶ μετὰ τὴν τοσαύτην ἐπι-
μέλειαν καὶ μειὰ τοσαῦτα τὰ φάρμακα οὐδὲν πλέον ὃ Κάϊν
25 ἀπώνατο. Τοσοῦτόν ἔστι γνώμης διαφορά, καὶ κακίας ὕπεο-
δολή.
7. ᾽4λλ᾽ ἵνα μὴ ἐπὶ πλέον ἐκτείναντες τὸν λόγον δόξωμεν
παρενοχλεῖν τὴν ὑιιετέραν ἀγάπην, καὶ προσκορὴς ὑμῖν νομιοϑῇ
ἢ παο’ ἡμῶν ὁμιλία τὰς ἀκοὰς ὑμῶν ἀποκναίουσα, ἐνταῦϑα κα-
30 ταπαύσαντες τὸν λόγον, ἔπεῖνο παρακαλέσωμεν ὑμῶν τῇ φιλη-
κοΐα, μισῆσαι τὴν τοιαύτην μίμησιν, καὶ τῇ κακίᾳ πολλὰ χαίρειν
.ΓΟὉΜΙΑΙΑ [δ΄ 533
λοιπὸν ὡς
αὐτὴν προλαμδάνει μὲ τὰ λόγια αὐτά. ᾿Επειδὴ
τὰ ἀπόρρ ητα τῆς διανοίας,
Θεός, ἀφοῦ γνωρίζει καλὰ καὶ
μὲ τὰς πολλὰς
ἐγνώριζε τὰς σκέψεις τῆς καρδίας του,
προσφ έ-
παραινέσεις καὶ μὲ τὴν συγκατάθασιν τῶν λόγων,
ρῶν ὅλα
ρει τὴν κατάλληλον θεραπείαν εἰς αὐτόν, ἐκπλη
ἀφοῦ ἀπεμά κρυνε τὸ φάρμα-
τὰ ἰδικὰ του, ἂν καὶ αὐτός,
κον, κατεκρήμνισε τὸν ἑαυτόν του εἰς τὸ βάραθ ρον τῆς
α, λέγει,
ἀδελφοκτονίαᾳ. Ἡμάρτησες, ἡσύχασε. Μὴ νομίσῃ
ὲέ-
ἂν καὶ δὲν ἐδέχθην τὴν θυσίαν σου ἐξ αἰτίας τῆς ἐσφαλμ
ἐὰν ἐδέχθ ην τὸ δῶρον τοῦ ἀδελφ οῦ
νης σου διαθέσεως καὶ
ρέσεω ς, ὅτι σοῦ στερῶ
σου ἐξ αἰτίας τῆς ἀγαθῆς του προαι
πρωτοτό-
τὰ πρωτεῖα καὶ σὲ ἐκδιώκω ἀπὸ τὸ ἀξίωμα τῶν
κων. «Ἡσύχασε᾽» διότι ἂν καὶ ἔχε! γίνει ἄξιος τῆς τιμῆς
ἀλλὰ
ἀπὸ ἐμὲ καὶ ἔχουν γίνει τὰ δῶρα του εὐπρόσδεκτα,
καὶ σὺ θὰ ἑἐξουσ ιάσῃς αὐὖὐ-
«Πρὸς σέ θά καταφεύγῃ αὐτὸς
σὲ ἐπιτρ έπω νὰ
τόν». Ὥστε καὶ μετὰ τὴν ἁμαρτίαν αὐτὴν
δια-
ἔχῃς τὰ πλεονεκτήματα τῆς πρωτοτοκίας, καὶ ἐκεῖνον
τάσσω νὰ εἶναι κάτω ἀπὸ τὴν ἰδικήν σου ἐξουσίαν καὶ ἀπὸ
τὴν ἰδικὴν σου ἀρχηγίαν. Πρόσεχε τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ
Κυρίου, πῶς ἐπιθυμεῖ νὰ καταπραὔνῃ τὸν θυμὸν καὶ τὴν
παραφροσύνην του, καὶ νὰ σταματήσῃ τὴν ὁρμήν του μὲ
τὰ λόγια αὐτά. ᾿Επειδὴ δλέπει τὰς σκέψεις τῆς διανοίας
του καὶ γνωρίζει καλὰ τὴν σκληρότητα τῆς φονικῆς αὐτοῦ
διαθέσεως, ἤδη ἐπιθυμεῖ νὰ καταστήσῃ ἀπὸ τώρα εὐθὺν
τὸν λογισμόν του, καὶ φέρῃ τὴν γαλήνην εἰς τὴν διάνοιαν
αὐτοῦ, ὑποτάσσων εἰς αὐτόν τὸν ἀδελφόν του καὶ χωρὶς
νὰ ἀφαιρέσῃ τὴν ἐξουσίαν του. ᾿Αλλὰ καὶ μετὰ τὴν τόσην
μεγάλην φροντίδα καὶ μετὰ τὰ τόσα πολλὰ φάρμακα τίπο-
τε πλέον δὲν ὠφελήθη ὁ Κάιν. Τόσον μεγάλη εἶναι ἡ δια-
φορὰ τῆς διαθέσεως καὶ ἡ ὑπερθολὴ τῆς κακίας.
7. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ φανοῦμεν ὅτι παρενοχλοῦμεν τὴν
ἰδικήν σας ἀγάπην, παρατείνοντες ἀκόμη περισσότερον
τὸν λόγον, καὶ διὰ νὰ μὴ θεωρηθῇ ἀπὸ σᾶς ἐνοχλητικὴ ἡ
ὁμιλία μας, ἐπειδὴ καταπονεῖ τὰς ἀκοάς σαα, ἀφοῦ στσμα-
τήσωμεν ἐδῶ τὸν λόγον, θὰ παρακαλέσωμεν αὐτὸ εἰς τὴν
πρὸς ἀκρόασιν ἀγάπην σας νὰ μισήσωμεν τὴν μίμησιν
προσειπόντες, τὰς τοῦ Κυρίου ἐντολὰς μετ᾽ ἐπιμελείας πολλῆς

καὶ ἐξ ὅλης καοδίας μετέρχεσθαι, καὶ μάλιστα μετὰ τοσούτων
καὶ τηλικούτων παραδειγμάτων. Οὐδὲ γὰο εἷς ἄγνοιαν λοιπὸν
ἡμῶν τις καιαφυγεῖν δυνήσεται. Εἰ γὰρ οὗτος, λέγω δὴ ὁ Κάϊν
μηδένα ἔχων τῶν πρὸ αὐτοῦ γεγονότων εὑρεῖν τοιοῦτόν τι δια-
πραξάμεγνον, ὅμως τὴν ἀνύποιστον ἐκείνην καὶ χαλεπὴν ὑπέ-
μεῖνε τιμωρίαν, ὡς μετέπειτα γνωσθήσεται, τί πείσεσϑαι ἧ-
μᾶς εἰκός, τὰ αὐτά, ἢ καὶ χείρονα Δἁισοτάνοντας, μετὰ τὴν
“- » ᾿ ν ΕΣ ’ 51 ν ὔ ς ’ Ἷ ᾿
τοσαύτην τῆς χάριτος δαψίλιαν; ἢ πάντως τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον,

᾿,᾿ -- ’ ’ Ελὶ , - Ἀ ’
το τὸν σκώληκα τὸν ἀτελεύτητον, τὸν δρυγμὸν τῶν ὀδόντων, τὸ

σκότος τὸ ἐξώτερον, τὴν γέενναν τοῦ πυρός, καὶ τὰς ἄλλας
τὰς ἀπαραιτήτους τιμωρίας ἡμᾶς ὑποδέξασϑαι; Οὐδὲ γὰρ
ἀπολογία τις λοιπὸν ὑπολείπεται, οὕτω ρᾳϑύμως ἡμῶν δια-
κειμένων καὶ ἀναπεπτωκότων. Μὴ γὰρ οὐκ ἴσιιεν ἅπαντες
15τὰ πρακτέα, καὶ τὰ μὴ τοιαῦτα; καὶ ὅτι οἵ μὲν τὰ πρῶτα
πράττοντες, τὰ πρωτεῖα τῶν στεφάνων ἕξουσιν, οἱ δὲ τοῖς ἐσχά-
7 ᾿ .-᾿ .“- ᾽ φ ε Ὶ - “
τοῖς ὑποπεσόντες τῶν ἐσχάτων ὑποστήσονται κολαστηρίων τὴν

καταδίκην; Διὸ παρακολῶ καὶ δέομαι καὶ ἀντιδολῶ, μὴ ἀνό-
γητος ἡμῶν ἢ ἐνταῦϑα συνέλευσις γενέσϑω, ἀλλὰ τῇ τῶν λό-
20 γῶν ἀκοοάσει καὶ τὰ ἔργα ἐπακολουϑείτω, ἵνα τὴν ἀπὸ τοῦ!
συνειδότος ἔχοντες πληροφορίαν, καὶ ταῖς χρησταῖς ἐλπίσιν
ΕΖ , Ν -“- “- ΗῚ ,
ἐντεῦϑεν ἤδη τρεφόμνοι, δυνηϑῶμεν τῶν δυσχερῶν τοῦ πα-

θόντος ὄίου εὐμαρῶς τὸ πέλαγος διαπλεύσαντες, εἷς τὸν λι-
- ἊἌ
μένα καταντῆσαι τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανϑοωπίας, καὶ τῶν ἀπορ-

25 θήτων ἐκείνων ἀγαϑῶν ἐπιτυχεῖν, ἂν ἐπηγγείλατο Κύοιος
τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν, χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς τοῦ μονογενοῦς
αὐτοῦ ΥἹοῦ͵ μεϑ᾽ οὗ τῷ ἁγίῳ καὶ προσκυνητῷ αὐτοῦ Πνεύ-
ματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀξὶ καὶ. εἰς τοὺς αἰῶνας
ΌὌΜΙΛΔΙΑ [Π΄ 535
κακίαν,
αὐτὴν καί, ἀφοῦ εἰποῦμεν πολλὰ χαίρετε εἰς τὴν
νὰ ἐκτελοῦμεν τὰἀς ἐντολὰς τοῦ Κυρίου μὲ μεγάλη ν προσο-
χὴν καὶ μὲ ὅλην μας τὴν καρδίαν, καὶ μάλιστ α ἔχοντε ς
.
ὑπ᾽ ὄψιν τόσον πολλὰ καὶ τόσον μεγάλα παραδείγματα
Εἰς τὸ ἑξῆς λοιπὸν οὔτε εἰς τὴν ἄγνοιαν δὲν θὰ ἠμπορέσῃ
κανεὶς ἀπὸ ἡμᾶς νὰ καταφύγῃ. Διότι ἐὰν αὐτός, δηλαδὴ
ὁ Κάιν, ὁ ὁποῖος δὲν ἠμποροῦσε νὰ εὑρῇ κανένα ὁπὸ τοὺς
Ζήσαντας πρὶν ἀπ᾿ αὐτὸν νὰ ἔχῃ διαπράξῃ κάτι τὸ παρό-
ν
μοιον, ὅμως ὑπέμεινε τὴν ἀφόρητον καὶ φοδερὰν ἐκείνη
τιμωρίαν, ὅπως θὰ γίνῃ γνωστὴ ἀργότε ρα, τί εἶναι φυσι-
κὸν νὰ πάθωμεν ἡμεῖς, οἱ ὁποῖοι ἁμαρτάνομεν τὰ ἴδια ἢ
καὶ χειρότερα, μετὰ ἀπό τὴν τόσην ἀφθονίαν τής χάριτος;
ἢ ὀπωσδήποτε θὰ μᾶς ὑποδεχθοῦν τὸ πῦρ τὸ αἰώνιον, ὁ
σκώληξ ὁ ἀτελεύτητος, ὁ τριγμὸς τῶν ὁδόντων, τὸ σκό-
τος τὸ ἐξώτερον, ἡ γέεννα τοῦ πυρὸς καὶ αἱ ἄλλαι αἱ ἀνα-
πόφευκτοι τιμωρίαι; Οὔτε δέθαια μᾶς ἀπομένει κάποια
ἀπολογία εἰς τὸ ἑξῆς, καθόσον συμπεριφερώμεθα μὲ
τόσην ἀδιαφορίαν, καὶ παραμέ νομεν εἰς τὴν πτῶσιν. Διότι
μήπως δὲν γνωρίζομεν ὅλοι τί πρέπει νὰ πράττωμεν, καὶ
τί νὰ μὴ πράττωμεν; καὶ ὅτι ἐκεῖνοι ποὺ πράττουν τὰ
πρῶτα, θὰ ἔχουν τὰ θραθεῖα τῶν στεφάνων, ἐνῷ ἐκεῖνοι
ποὺ ὑπέπεσαν εἰς τὰ τελευταῖα θὰ ὑποστοῦν τὴν καταδί-
κην τῶν σκληροτέρων θασανιστηρίων; Διὰ τοῦτο παρακα-
λῶ καὶ εὔχομαι καὶ ἱκετεύω, νὰ μὴ γίνῃ ἀνώφελος ἡ συγ-
κέντρωσίς μας ἐδῶ, ἀλλὰ εἰς τὴν ἀκρόασιν τῶν λόγων νὰ
ἐπακολουθήσουν καὶ τὰ ἔργα, ὥστε, ἔχοντες τὴν πληρο-
φορίαν ἀπὸ τὴν συνείδησιν καὶ τρεφόμενοι ἤδη ἀπὸ ἐκεῖ
μὲ τὰς καλὰς ἐλπίδας, νὰ ἠμπορέσωμεν, ἀφοῦ διαπλεύσω-
μεν εὔκολα τὸ πέλαγος τῶν δυσχερειῶν τῆς παρούσης
ζωῆς, νὰ φθάσωμεν εἰς τὸ λιμάνι τῆς φιλανθρωπίας τοῦ
Θεοῦ καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὰ ἀπερίγραπτα ἐκεῖνα ἀγαθά, τὰ
ὁποῖα ἔχει ὑποσχεθῆ ὁ Κύριος εἰς τοὺς ἀγαπῶντας αὐ-
τόν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ μονογενοῦς
του Υἱοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον καὶ εἰς τὸ ἅγιον καὶ προσκυ’
νητὸν αὐτοῦ Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή,
τώρα καὶ πάντοτς καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
8. Πειϑώμεϑα δὲ τῇ ϑείᾳ Γραφῇ καὶ τοῖς ὑπ᾽ αὐτῆς εἴοη-

μένοις καταπολουϑοῦντες τὰ ὑγειῆ δόγματα σπουδάζωμεν ἐνα-
ποτίϑεοθϑαι ταῖς ἑαυτῶν ψυχαῖς" καὶ μετὰ τοῦτον καὶ δίου ἀ-
κρίδειαν ἐπιδείκνυσθαι" ἵνα καὶ ὁ ὀίος μαρτυρῇ τοῖς δόγμασι"
5. καὶ τὰ δόγματα τὸν ὀίον ἀξιοπιστότερον ἐπιφαίνῃ. Οὔτε γὰρ
δὰν ἔχωμεν δόγματα μὲν ὀρϑά, ὄίου δὲ ἀμελῶμεν, ὥφελος
ἡμῖν ἔοται τι' οὔτε ἐὰν ὀίον ἔχοντες, τῶν ὀρϑῶν δογμάτων
ἀμελῶμεν κερδᾶναί τι χρήσιμον καὶ πρὸς σωτηρίαν ἡμετέραν
δυνησόμϑα. Προσήκει γὰρ εἶ ὀουλοίμεϑα καὶ γεέννης ἐλευ-
10 ϑερωϑῆναι, καὶ δασιλείας ἐπιτυχεῖν, ἀμφοτέρωθεν κοσμεῖσθαι
καὶ δογμάτων ὀρϑότητι, καὶ δίου ἐπιμελείᾳ. Τί γὰρ ὄφελος,
εἶπέ μοι, δένδρου εἷς ὕψος πολὺ ἐκτεινομένου, καὶ τοῖς φύλ-
λοις κομῶντος, ὅταν καρποῦ ἔρημον ἦ" οὕτω καὶ τὸν χοιστια-
κ᾿
νὸν οὐδὲν ὀνίνησι τὰ ὀρϑὰ δόγματα, ἐάν τις κατὰ δίον ἀμελῇ.
15 Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Χριοτὸς τοὺς τοιούτους ἐμακάριζε λέγων"
«Δακάριος ὁ ποιήσας καὶ διδάξας». Τῆς γὰρ διὰ τῶν λόγων
ς
διδασκαλίας ἡ διὰ τῶν ἔργων ἀκριδεστέρα καὶ ἀξιοπιστοτέρα
πολλῷ" ὁ γὰρ τοιοῦτος καὶ σιγῶν καὶ ὁρώμενος παιδεύειν
δύναται τοὺς μὲν διὰ τῆς ϑέας, τοὺς δὲ καὶ διὰ τῆς ἀκοῆς"
20 καὶ πολλῆς ἀπολαύσεται τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ εὐνοίαξζ' οὐ μόνον
δὲ δι’ ἑαυτοῦ! ἀλλὰ καὶ διὰ τῶν εἰς αὐτὸν δρώντων: παρα-
σχδυάζων δοξάζεσθαι τὸν αὐτοῦ Δεσπότην: ὁ τοιοῦτος διὰ
μυρίων γλωσσῶν καὶ διὰ πολλῷ πλειόνων τὰς εὐχαριστίας
καὶ τοὺς ὕμνους ἀνοίσει τῷ τῶν ὅλων Θεῷ. Οὐδὲ γὰρ οἱ γνώ-
25 ριμοι μόνον καὶ μάρτυρες ὄντες τοῦ δίου καὶ αὐτὸν ϑαυμάσον-
ται καὶ τὸν αὐτοῦ Δεσπότην" ἀλλὰ καὶ οἱ ἀγνοοῦντες, παρ᾽
ἑὁτέρων ταῦτα μανϑάνοντες" καὶ οἱ πόρρωθεν οἴκοῦντες καὶ
10. Τὸ τμῆμα τῆς ὁμιλίας ποὺ ἀκολουθεῖ ἐδημοσιεύθη ὡς ἀπόαπα-

σμα εἰς Ρᾶ 64, 5000 - 501 Β.
11. Ματθ. 5, 19.
12. Δηλ. αὐτὸς ποὺ διδάσκει διὰ τῶν ἔργων͵
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΗ΄ 537
8. ᾿Αςἶ ὑπακούωμεν λοιπὸν εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν

καί, ἀκολουθοῦντες τὰ λεγόμενα αὐτῆς, ἂς προσπαθοῦμεν
νὰ τοποθετοῦμεν μέσα εἰς τὰς ψυχάς μας τὰ ὀρθὰ δόγμα-
τα΄ καὶ μαζὶ μὲ αὐτὰ νὰ ἐπιδεικνύωμεν ὀρθὸν τρόπον ζωῆς᾽
τὰ
ὥστε καὶ ἡ Ζωή μας νὰ ἐπιδεθαιώνῃ τὰ δόγματα, καὶ
δόγματω νὰ ἐμφανίζουν τὴν ζωήν μας περισσ ότερον ἀξιὸ-
πιστον. Διότι οὔτε ἐὰν ἔχωμεν μὲν ὀρθὰ δόγματα, ἀδια-
κάποιο
φοροῦμεν ὅμως διὰ τὸν τρόπον ζωῆς, ϑὰ ἔχωμεν
τὰ
ὄφελος οὔτε ἐὰν ζῶμεν ὀρθῶς καὶ ἀδιαφοροῦμεν διὰ
ὀρθὰ δόγματα θὰ ἠμπορ έσωμε ν νὰ κερδίσ ωμεν κάτι τὸ
χρήσιμον καὶ ποὺ θὰ συντελῇ διὰ τὴν ἰδικῆν μας σωτηρίαν.
Διότι πρέπει, ἐὰν θὰ θέλωμεν νὰ ἀπαλλαγοῦμεν καὶ ἀπὸ
τὴν γέενναν καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν Βασιλείαν τῶν Ούρα-
νῶν. νὰ κοσμούμεθα καὶ μὲ τὰ δύο αὐτά, δηλαδὴ καὶ μὲ
τὴν ὀρθότητα τῶν δογμάτων καὶ μὲ τὸν ὀρθὸν τρόπον
ζωῆς. Διότι, εἰπὲ μου, ποῖον τὸ ὄφελοα, ὅταν ἔνα δένδρον
ἐκτείνεται εἰς μέγα ὕψος καὶ ἔχει πλούσιον φύλλωμα, ὅταν
δὲν παράγῃ καρπόν᾽ ἔτσι καὶ τὰ ὀρθὰ δόγματα δὲν ὦὠφε-
λοῦν καθόλου τὸν χριστιανόν, ἐὰν κάποιος ἀδιαφορῇ κατὰ
τὸν βίον του. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ Χριστὸς ἐμακάριζεν αὐτοὺς
λέγων «Εἶναι μακάριος ἐκεῖνος ποὺ ἔπραξε καὶ ἐδίδαξε
τὰς ἐντολάς»". Διότι ἀπὸ τὴν διδασκαλίαν διά τῶν λόγων
εἶναι κατὰ πολὺ τελειοτέρα καὶ ἀξιοπι στοτέρ α ἡ διὰ τῶν
ἔργων διδασκαλία. Διότι αὐτὸς" καὶ ὅταν σιωπᾷ καὶ ὅταν
τὸν παρατηροῦν ἠμπορεῖ νὰ διδάσκῃ τοὺς μὲν μὲ τὴν θέαν,
τοὺς δὲ καὶ μὲ τὴν ἀκοήν᾽ καὶ θὰ ἀπολαύσῃ τὴν μεγάλην
εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ, ὄχι ὅμως μόνον μὲ τὸν ἑαυτόν του,
ἀλλὰ καὶ μὲ τὴν δοήθειαν ἐκείνων ποὺ τὸν παρατηροῦν᾽
προετοιμάζων νὰ δοξάζουν τὸν Κύριόν του, αὑτός θὰ
ἀναπέμψῃ μὲ μυρίας γλώσσας καὶ κατὰ πολὺ περισσοτέ-
ρας τὰς εὐχαριστίας καὶ τούς ὕμνους πρὸς τὸν Θεὸν τῶν
πάντων. Διότι ὅχι μόνον οἱ γνωστοί του καὶ ἐκεῖνοι, ποὺ
εἶναι μάρτυρες τοῦ τρόπου ζωῆς του, θὰ θαυμάσουν καὶ
αὐτόν καὶ τόν Κύριόν του, ἀλλά καὶ ἐκεῖνοι ποὺ δὲν τὸν
γνωρίζουν, πληροφορούμενοι αὐτὰ ἀπὸ ἄλλους καὶ ἐκεῖνοι
ποὐ κατοικοῦν μακρὰν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἔχουν μεταναστεύ-
538 ᾿ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
οἱ μακρὰν ἀπῳκισμένοι" καὶ οὐ φίλοι μόνο, ἀλλὰ καὶ ἐχϑροὶ

αἰδεσϑήσονται τῆς ἀρετῆς τὴν ὑπερδολήν. Τοσαύτη γὰρ ταύτης
ἰσχύς" ὡς καὶ τῶν πολεμούντων αὐτὴν ἀποφράττειν τὰ στό-
ματα καὶ τὴν γλῶτιαν ἐπιστομίζειν" καὶ ὥσπερ πρὸς τὰς ἀ-
5. »τῖνας τὰς ἡλιακὰς οἱ ἀσϑενεῖς τὰς ὄψεις ἀντιδλέψαι οὐ τολ-
μῶσιν, οὕτως οὐδὲ πρὸς τὴν ἀρετὴν ἡ κακία ἀντιδλέψαι δυ: ἡ-
σεταί ποτε" ἀλλὰ παραχωρήσει, καὶ τὰ νῶτα δώσει καὶ τὴν
ἧτταν ὁμολογήσει. “Ὃ δὴ καὶ πεπεισμένοι, ἀντεχώμεϑα τῆς
ἀρετῆς" καὶ μετὰ ἀσφαλείας τὸν ἑαυτῶν δίον οἰκονομῶμεν"
10 καὶ τῶν μιπρῶν καὶ εὐτελῶν εἶναι δοκούντων ἁμαρτημάτων
εἴτε ἐν λόγοις εἴτε ἐν πράγμασιν ἀπέχεσθαι σπουδάζωμεν. Οὕ-
τῶ γὰρ οὐδέποτε τοῖς μείζοσι περιπεσούμεϑα τῶν ἁμαοτημά-
τῶν, ἐὰν τῶν μικρῶν ἀπεχώμεϑα' καὶ τοῦ χρόνου προϊόντος
δυνησόμεϑα καὶ τῆς ἄνωθεν ροπῆς ἀπολαύοντες, τῆς ἄκρας
15 ἀρετῆς ἐπιλαδέσϑαι, καὶ τὴν κόλασιν διαφυγεῖν τὴν ἀποκει-
μένην, καὶ τῶν αἰωνίων ἀγαϑῶν ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλαν»-
ϑρωπίᾳ, τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μεϑ'᾽ οὗ τῷ Πατοὶ
ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ
εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΊΛΙΑ [Π’ 539
σει μακράν᾽ καὶ ὄχι μόνον οἱ φίλοι, ἀλλὰ καὶ οἱ ἐχθροὶ θὰ

σεθασθοῦν τὴν ὑπερδολικὴν ἀρετήν. Διότι εἶναι τόσον με-
γάλη ἡ δύναμίς της, ὥστε νὰ κλείνῃ ἐντελῶς τὰ στόματα
τῶν ἐχθρῶν της καὶ νὰ φιμώνῃ τὴν γλῶσσαν των᾽ καὶ
ὅπως οἱ ἀδύνατοι κατὰ τοὺς ὀφθαλμοὺς δὲν τολμοῦν
νὰ ἀτενίσουν πρὸς τὰς ἀκτῖνας τοῦ ἡλίου, ἔτσι οὔτε καὶ
ἡ κακία θὰ ἠμπορέσῃ ποτὲ νὰ ἀτενίσῃ κατὰ πρόσωπον
τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ θὰ παραμερίσῃ, καὶ θὰ ὑποχωρήσῃ καὶ
θὰ ὁμολογήσῃ τὴν ἧτταν της. "ἔχοντες πεισθῆ λοιπὸν δι᾽
αὐτό, ἂς ἀφοσιωνώμεθα εἰς τὴν ἀρετήν" καὶ ἂς κατευθύ-
νωμεν μὲ ἀσφάλειαν τὴν ζωήν μας᾽ ἂς προσπαθοῦμεν νὰ
ἀπέχωμεν εἴτε μὲ τὰ λόγια εἴτε μέ τὰ ἔργα ἀπὸ τὰ ἀμαρ-
τήματα ποὺ φαίνονται ὅτι εἶναι καὶ μικρὰ καὶ ἀσήμαντα.
Διότι ἔτσι δὲν θὰ περιπέσωμεν ποτὲ εἰς τὰ μεγαλύτερα
ἁμαρτήματα, ἐὰν ἀπέχωμεν ἀπὸ τὰ μικρά᾽ καὶ μὲ τὸ πέ-
ρασμα τοῦ χρόνου θὰ ἠμπορέσωμεν, ὠφελούμενοι καὶ ἀπὸ
τὴν πρὸς τὰ ἄνω ροπήν, νὰ φθάσωμεν τὴν ὑψίστην ἀρε-
τὴν καὶ νὰ ἀποφύγωμεν τὴν εὑρισκομένην εἰς τὴν ἄλλην
ζωὴν κόλασιν καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὰ αἰώνια ἀγαθά, μὲ τὴν
χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρι-
στοῦ, μὲ τοῦ ὁποίου εἰς τὸν Πατέρα μαζὶ καὶ εἰς τὸ “Αγιον
Πνεῦμα ἀνήκει! ἡ δόξα, ἡ δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάν-
τοτε καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ΄
(Γεν. 4,8
- 15)
Καὶ εἶπε Κάϊν πρὸς τὸν "Αόελ, ἀδελφὸν αὐτοῦ, διέλ-

ϑωμεν δὴ εἰς τὸ πεδίον.
1. Καϑάπερ τὰ ἀνίατα τῶν τραυμάτων οὐδὲ τοῖς αὐστὴ-
οοῖς τῶν φαρμάκων εἴκει, οὐδὲ τοῖς γλυκαίνειν αὐτὰ δυναμέ-
νοις" οὕτω καὶ ἣ ψυχὴ ἐπειδὰν ἅπαξ αἰχμάλωτος γένηται, καὶ
ἑαυτὴν ἐκδῷ ᾧτινι δήποτε πλημμελήματι, καὶ μὴ δούληται
τὸ ἑαυτῆς συμφέρον συνιδεῖν, κἂν μυρία τις ἐνηχῇ, οὐδὲν
το κερδαίνει, ἀλλὰ καϑάπερ νεκρὰς ἀκοὰς κεκτημένη, οὐδεμίαν
ἀπὸ τῆςἢ παραινέσεως ς δέχεται
χ τὴν ὠφέλειαν, ; οὐκ ἐπειδὴ μ κὶ
δύναται, ἀλλ’ ἐπειδὴ μὴ δούλεται, Οὐδὲ γὰρ καϑάπερ ἐπὶ
»“
τῶν οωματικῶν
ἢ
-
τραυμάτων ἐστὶν Ξἰδεῖν,
-
) οὕτω καὶ ἐπὶ
3
τῆς
-
Ὶ
προαιρέσεως.
Ὁ Ἐπὶ μὲν γὰρθ τῶν σωματικῶν ἀκίνητά ἔστι πολ-
18 λάκις τὰ τῆς φύσεως πάϑη" ἐπὶ δὲ τῆς προαιρέσεως
οὐδὲν
τοιοῦτον ἀλλ᾽ ἔστι πολλάκις καὶ τὸν φαῦλον ϑελήσαντα ιιε- ᾿
ταδαλέσϑαι, καὶ γενέσϑαι καλόν, καὶ τὸν καλὸν ρᾳϑυμήσαντα

πρὸς τὴν κακίαν ἐξολισϑῆσαι. Ἐπεὶ οὖν αὐτεξούσιον ἡμῶν
τὴν φύσιν εἰργάσατο ὁ τῶν ὅλων
ν᾿ ͵ » ᾿ ἴῃ -
Θεός: τὰ μὲν γὰρ ξαυτοῦ
ε Θ 7 Α ὲ ΑΙ ς -.
20 ἅπαντα ἐπιδείκνυται, καὶ τὴν οἰκείαν φιλανθρωπίαν «μιιού-

Ὁ ,
μενος, καὶ τὰ ἀπόρρητα καὶ τὰ ἐν τῷ δάϑει τῆς διανοίας κι-
γούμενα ἐπιατάμενος παραινεῖ, συμδουλεύει, προαναστέλλει
τῆς κακῆς ἐπιχειρήσεως" οὗ μὴν ἀνάγκην ἐπιτίϑησιν, ἀλλὰ τὰ
άομακα
θ᾿ κατάλληλα ἐπιϑείς, ἀφίησιν ἔν τῇ͵ γνώμῃἱ τοῦ κά-
25 ἱψόντος κεῖσθαι τὸ πᾶνλ Τοῦτο τοίνυν καὶ ἐπὶ τοῦ Κάϊν νῦν
γέγονεν. “Ὅρα γὰρ μετὰ τοσαύτην κηδεμονίαν εἷς ὅσην ἤδη
ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ΄
(Γεν. 4,8
- 15)
«Καὶ εἶπεν ὁ Κάιν πρὸς τὸν ᾿Αθελ τὸν ἀδελφὸν

του, ἂς προχωρήσωμεν λοιπὸν εἰς τὴν πεδιάδα».
1. Τὰ ἀθεράπευτα τραύματα δὲν ὑποχωροῦν οὔτε μὲ τὰ
ἰσχυρὰ φάρμακα, οὔτε μὲ ἐκεῖνα ποὺ ἠμποροῦν νὰ ἀνακου-
φίζουν αὐτά᾽ ἔτσι ἀκριδῶς καὶ ἡ ψυχὴ ὅταν γίνῃ αἰχμάλω-
τος διὰ μίαν φορὰν καὶ ὑποχωρήσῃ εἰς οἱονδήποτε ἁμάρ-
τημα καὶ δὲν ἐπιθυμῇ νὰ κατανοήσῃ τὸ συμφέρον της, καὶ
ἂν ἀκόμη κάποιος διδάσκῃ μύρια πράγματα, τίποτε δὲν
κερδίζει, ἀλλὰ ὡσάν νὰ ἔχῃ νεκρὴν τὴν ἀκοήν, δὲν δέ-
χεται καμμίαν ὠφέλειαν ἀπὸ τὴν παραίνεσιν, ὄχι διότι δὲν
ἠμπορεῖ, ἀλλὰ διότι δὲν θέλει. Δὲν ἐπιτρέπεται ὅμως νὰ
βλέπῃ κανεὶς καὶ τὴν προαίρεσιν τοῦ ἀνθρώπου ἔται, ὅπως
βλέπει καὶ τὰ τραύματα τοῦ σώματος. Διότι εἰς μὲν τὰ
σωματικὰ τραύματα τὰ πάθη τῆς φύσεως συχνὰ εἶναι
ἀκίνητα᾽ εἰς τὴν προαίρεσιν ὅμως δὲν συμβαίνει κάτι τέ-
τοιο ἀλλὰ εἶναι δυνατὸν πολλάκις καὶ ὁ κακός, ὅταν θε-
λήσῃ, νὰ μεταθληθῇ καὶ νὰ γίνῃ καλός, καὶ ὁ καλὸς ὅταν
ἀδιαφορήσῃ, νὰ παρεκτραπῇ πρὸς τὴν κακίαν. ᾿Επειδὴ λοι-
πὸν ὁ Θεὸς τῶν πάντων ἐδημιούργησε τὴν φύσιν μας
ἐλευθέραν, τὰς ἰδικάς του ἰδιότητας φανερώνει καὶ ἑνερ-
γῶν κατὰ τὴν ἰδικήν του φιλανθρωπίαν καὶ γνωρίζων καλὰ
καὶ τὰ ἀπόρρητα καὶ τὰς εὐρισκομένας εἰς τὸ θάθος τῆς
διανοίας μας σκέψεις, προτρέπει, συμθουλεύει, προλαμθά-
νει τὴν κακὴν πρᾶξιν ὅμως δὲν ἐπιθάλλεται ἀναγκαστικά,
ἀλλὰ ἀφοῦ ἐπιθέσῃ τὰ κατάλληλα φάρμακα, ἀφήνει νὰ
ἐξαρτᾶται τὸ καθετὶ ἀπὸ τὴν διάθεσιν τοῦ ἀσθενοῦς. Αὐ-
τὸ λοιπὸν ἔχει γίνει καὶ τώρα εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ Κάιν.
Διότι πρόσεξε ὕστερα ἀπὸ τόσην φροντίδα εἰς πόσην πα-
5
μανίαν ἐξώκειλε. Δέον γὰρ συνειδότα τὴν ἁμαρτίαν περὶ τὴν
ταύτης διόρϑωσιν λοιπὸν ἀσχοληϑῆναι" ὃ δὲ καϑάπερ μεϑύων,
τῷ πάϑει καὶ τῷ τραύματι τῷ προλαδόντι ἕλκος ἕτερον συνά-
πτῶν, καὶ τὴν ἰατρείαν οὐ προσιέμενος τὴν μετὰ τοσαύτης ἐ-
πιμελείας προοαχϑεῖσαν αὐτῷ, ἀλλὰ τὸν οἰκεῖον φόνον εἰς
ἔργον ἀγαγεῖν ἐπειγόμενος, ἀπὸ δόλου καὶ πανουργίας τὴν
ἀρχὴ» ποιεῖται, καὶ τοῖς πεπλανημένοις ρήμασιν ἀπατᾷ τὸν
ἀδελφῶν. Τοσοῦτον ϑηριώδης ἐστὶν ἄνϑρωπος εἷς κακίαν
ἀποκλίνας. “Ὥσπερ γὰρ μέγα καὶ Ν τίμιον
7ὔ
τὸ᾿ λογικὸν τοῦτο
το ζῶον, καὶ μάλιστα ἐπειδὰν ἐπὶ τὴν τῆς ἀρετῆς ἐργασίαν δρ-
μήσῃ, , οὕτως ὅταν πρὸς κακίαν ἀποκλίνῃ, τῶν ἀνημέρων ϑὴ -
7 εγ τ Ἀ ’,ὔ 3 Η “ 5
ων με
μιμεῖται τὴν
{ ὠμότητα. ᾿Αλλὰ καὶ εἷς τὴν ἐκείνων πάλιν
μεταπεσὼν ἀγριότητα, τὸ ἥμερον τοῦτο καὶ λογικὸν ζῶον ἐκ
πολλοῦ τοῦ περιόνιος νικᾷ τὴν ἐκείνων ϑηοιωδίαν. Ἴδωμεν
15 οὖν καὶ ἐνταῦϑα τί γίνεται. «Καὶ εἶπε», φησί, «Κάϊν πρὸς
"Αδελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, ᾽ διέλϑωμεν
ἡ δὴἾ εἰς τὸ πεδίον». Τὰ
μὲν ρήματα ἀδελφοῦ, ἡ δὲ γνώμη φονική. Τί ποιεῖς, ὦ Κάϊν;
οὐκ οἶδας πρὸς
Ὁ τίνα διαλέγῃ;
ἐ} οὐκ ἐννοεῖς ὅτι πρὸς
“ ἀδελφόν
σοι γένεται ἡ διάλεξις; οὐ λογίζῃ ὅτι τὰς αὐτάς σοι ἔλυσεν
ὠδῖνας; οὐ λαμιόδάνεις εἷς ἔννοιαν τὸ μυσαρὸν τῆς ἐπιχειρή-
5» - 5 , ΕΣ 35. ν - ] ,
σεως; οὐ φοδῇ τὸν ἀπαραλόγιστον » δικαστήν; ; οὐ φρίττεις τὴν

5» - Α 5 » 3 ’ὔ ᾿
ἔννοιαν τοῦ τολμήματος; Τίνος γὰρ ἕνεκεν εἰς τὸ πεδίον

ἕλκεις τὸν ἀδελφόν, καὶ ἔξω τῶν ἀγκαλῶν τῶν πατρικῶν
ἐξάγεις; τίνος ἕνεκεν ἔρημον ποιεῖς τῆς πατρικῆς αὐτὸν δοη-
25 ϑείας; Τί τὸ ξένον, ὅτι νῦν εἰς τὸ πεδίον ἕλκεις τὸν ἀδελφόν,
καὶ ὅπερ πρότερον οὐκ ἐποίησας, νῦν ποιεῖν ἐπιχειρεῖς, καὶ
προφάσει φιλοφροσύνης εὔνοιαν ἀδελφικὴν προδαλλόμενος, τὰ
τῶν πολεμίων αὐτῷ διαϑεῖναι δουλεύῃ; Τίς ἢ μανία; τίς ἢ
λύσσα; "ἔστω, πηρωϑεὶς τὸν λογισμὸν οὐδένα λόγον ποιῇ τῆς
30 ἀδελφικῆς διαϑέσεως, οὔτε τὴν φύσιν αὐτὴν ἐπιγινώσκεις"
ἀλλὰ τί ποὸς τὸν οὐδὲν ἠδικηκότα οὕτως ἐξεπολεμώϑης; τί
ΟΜΙΛΔΙΑ Ιθ᾽ 543
ραφροσύνην παρεσύρθη. Ἔπρεπε δέθαια, ἀφοῦ ἀντελήφθη

τὴν ἁμαρτίαν, νὰ ἀσχοληθῇ εἰς τὸ μέλλον διὰ νὰ διορθώ-
σῃ αὐτήν αὐτὸς ὅμως ὡσὰν μέθυσος, προσθέτων εἰς τὸ
πάθος καὶ τὸ προηγούμενον τραῦμα καὶ ἄλλην πληγήν,
καὶ χωρὶς νὰ δεχθῇ τὴν θεραπείαν, ἡ ὁποία ἐπροσφέρθη
εἰς αὐτὸν μὲ τόσην φροντίδα, ἀλλὰ ἐπειγόμενος νὰ πραγμα-
τοποιήσῃ τὸν φόνον του, ἀρχίζει ἀπὸ τὸν δόλον καὶ τὴν
πονηρίαν καὶ μὲ ψεύτικα λόγια ἐξαπατᾷ τὸν ἀδελφόν του.
Εἶναι τόσον θηριώδης ὁ ἄνθρωπος, ὅταν ἀποκλίνῃ πρὸς
τὴν κακίαν. Διότι ὅπως τὸ λογικὸν αὐτὸ ὃν εἶναι μέγα καὶ
πολύτιμον, μάλιστα δὲ ὅταν ἐπιδιώκῃ ἐπίμονα τὰ ἔρ-
γα τῆς ἀρετῆς᾽ ἔτσι ὅταν ἀποκλίνῃ πρὸς τὴν κακίαν,
μιμεῖται τὴν σκληρότητα τῶν ἀγρίων θηρίων. ᾿Αλλὰ
καὶ ὅταν μεταπέσῃ πάλιν εἰς τὴν ἀγριότητα ἐκείνων,
τὸ ἥμερον καὶ λογικὸν αὐτὸ ὃν ὑπερθάλλει κατὰ πολὺ
τὴν θηριωδίαν ἐκείνων. Ἂς παρακολουθήσωμεν λοιπὸν
καὶ ἐδῶ τί συμδαίνει. «Καὶ εἶπεν ὁ Κάιν πρὸς τὸν ᾿Αδελ
τὸν ἀδελφόν του, ἂς προχωρήσωμεν λοιπὸν εἰς τὴν Πε-
διάδα». Τὰ μὲν λόγια εἶναι χαρακτηριστικὰ ἀδελφοῦ, ἡ
σκέψις ὅμως εἶναι φονική. Τί κάνεις, Κάιν; δὲν γνωρίζεις
πρὸς ποῖον ὁμιλεῖς; δὲν ἀντιλαμθάνεται ὅτι συζητεῖς μὲ
τὸν ἀδελφόν σου; δὲν σκέπτεσαι ὅτι ἐγεννήθη ἀπὸ τὴν
ἰδίαν μὲ σὲ μητέρα; δὲν συλλογίζεσαι τὸ δδελυρὸν τῆς
πράξεως; δὲν φοβεῖσαι τόν δικαστήν, ποὺ δὲν ἠμπορεῖς
νὰ ἐξαπατήσῃς; δὲν τρέμεις ἀπὸ τὴν σκέψιν τῆς τολμη-
ρᾶς πράξεως; Διὰ ποῖον λοιπὸν λόγον σύρεις τὸν ἀδελ-
φόν σου εἰς τὴν πεδιάδα, καὶ τὸν ἀπομακρύνεις ἀπὸ τὰς
πατρικὰς ἀγκάλας; διὰ ποῖον λόγον στερεῖς ἀπ᾿ αὐτὸν
τήν πατρικὴν θοήθειαν; Τί τὸ παράξενον συμθαίνει, διότι
τώρα σύρεις τὸν ἀδελφόν σου εἰς τὴν πεδιάδα, καὶ ἐκεῖνο
ποὺ δὲν ἔκαμες προηγουμένως, τώρα προσπαθεῖς νὰ κά-
μῃς, καὶ προδάλλων ὡς πρόφασιν φιλοφροσύνης τὴν ἀ-
δελφικὴν συμπάθειαν σκέπτεσαι νὰ συμπεριφερθῇς ἐχθρι-
κὰ πρὸς αὐτόν; Ποία ἡ τρέλλα; ποία ἡ παραφροσύνη;
"Ἔστω, τυφλωθεὶς κατὰ τὴν σκέψιν δὲν λέγεις τίποτε διὰ
τὴν ἀδελφικὴν διάθεσιν, οὔτε γνωρίζεις τὴν φύσιν αὐτήν᾽
ἀλλὰ διατί ἦλθες εἰς πόλεμον πρὸς αὐτὸν ποὺ δὲν σὲ ἔχει
καὶ τοῖς γονεῦσιν ἔχων ἐγκαλεῖν τοσαύτην αὐτοῖς κατήφειαν

πεοιδαλεῖν δουλεύῃ, καὶ ἀρχηγὸς γενέσϑαι τοῦ φοδεροῦ τού-
τοῦ δηάιιατος, καὶ πρῶτος τὸν» δίαιον τοῦτον ϑάνατον αὐτοῖς
΄ " “ Α ; »- , ΕΣ -
ὑποδεῖξαι; Ταύτας αὐτοῖς ἀποδίδως τὰς ἀμοιδὰς τῆς ἄνα-

5 τροφῆς; Ποία τοῦ διαδόλου μηχανὴ εἷς ταύτη» σε τὴν πρᾶξι»
παρώρμησε; Μὴ γὰο ἔχεις εἰπεῖν, ὅτι ἡ εὔνοια τοῦ κοινοῦ
’, Ν Ν 3», 5" - 2 ε ΒΩ “-- --
πάντων Δεσπότου, ἣ περὶ αὐτόν, ἐπαρϑῆναι αὐτὸν ἐποίησε

κατὰ σοῦ; Οὐχὶ ποολαδὼν διὰ ταύτην σου τὴν φονικὴν γνώ-
μὴν ὑπέταξεν
ε » -
αὐτόν,
- »
καὶ . ὑπὸ
κων Δ
τὴν
᾿
σὴν
ῃ
ἐξουσία»
55 ,
εἶναι
-
πεποίη-
΄
10 χε, καὶ εἶπεν, ὅτι αρός σε ἢ ἀποσιροφὴ αὐτοῦ, καὶ σὺ αὐτοῦ

ἄρξεις»; Καὶ γὰρ περὶ τῆς τοῦ ἀδελφοῦ ὑποταγῆς τοῦτο ἐκ-
λαμόάνειν δεῖ. Εἰσὶ γάρ τινὲς λέγοντες, ὅτι πεοὶ τῆς ϑυσίας
τῆς προσενεχϑείσης παρ᾽ αὐτοῦ ὁ Θεὸς πρὸς αὐτὸν διελέχϑη
τὰ τοιαῦτα, ὅτι «Ποὸς σόν, φησί, «ἡ ἀποστροφὴ αὐτοῖν», τοῦ
Α - , Α [4 Η ε 53 ν 5» - -
15 δώρου, «καὶ σύ ἄρξεις αὐτοῦ», ἀντὶ τοῦ, σὺ αὐτοῦ ἀπολαύσεις.

Διὰ τοῦτο οὖν ἀμφότερα εἰπὼν καταλιμπάνῳ τῇ ὑμετέρᾳ συνέ-
σει, ἵν᾽ ὅπερ ἂν ὑμῖν ἀκολουϑότερον φανῇ, δέξησϑε καὶ αὐτοὶ
τοῦτο. ᾿Εμοὶ γὰρ δοκεῖ περὶ τοῦ ἀδελφοῦ εἰρῆσθαι τοῦτο.
«Καὶ ἐγένετο, φησίν, «ἐν τῷ εἶναι αὐτοὺς ἐν τῷ πεδίῳ, ἄνέ-
20 στη Κάϊν ἐπὶ τὸν "Αδελ τὸν ἀδελφὸν αὐτοῦ, καὶ ἀπέκτεινεν
αὐτόν». Φοδερὰ ἡ πρᾶξις, ἐπικίνδυνον τὸ τόλμημα, μυσαρὰ
ἡ ἐπιχείρησις, ἀούγγνωστον τὸ ἁμάρτημα, τεϑηριωμένης φυ-
χῆς ἡ γνώμη. «Ἀνέστη», φησίν, «ἐπὶ Αδελ τὸν ἀδελφὸν
αὐτοῦ. καὶ ἀπέκτεινεν αὐτόν». ᾿Ὦ μιαρᾶς χειοός" ὦ δεξιᾶς
25 ἐλεεινῆς᾽ μᾶλλον δὲ οὐ τὴν χεῖρα ἐλεεινὴν δεῖ καλεῖν καὶ
μιαράν, ἀλλὰ τὴν γνώμην, ἧ καὶ τὸ μέλος ὑπηρετήσατο, Εἴπω-
μὸν τοίνυν οὕτως" ὦ γνώμης τολιηρᾶς, καὶ μιαοᾶς, καὶ ἐλεει-
γῆς, καὶ ὅπερ ἂν εἴποι τις, οὐδὲν ἄξιον ἐρεῖ, Πῶς οὐκ ἐνάο-
κησεν αὐτοῦ ἡ χείο; πῶς ἠδυνήϑη κατασχεῖν τὸ ξίφος, καὶ
ἽἼ. Γεν. 4,7.

ΟΜΙΛΙΑ Ιθ΄ 545
σου
ἀδικήσει; τί ἠμποροῦσες νὰ κατηγορήσῃς τοὺς γονεῖς
ν
καὶ σκέπτεσαι νὰ περιβάλῃς αὐτοὺς μὲ τόσον μεγάλη
κατήφειαν καὶ νὰ γίνῃς ὁ ἀρχηγὸ ς τοῦ φοβερο ῦ αὐτοῦ
δράματος καὶ νὰ ὑποδείξῃς σὺ πρῶτος τὸν βίαιον αὐτὸν
διὰ
θάνατον; Αὐτὴν τὴν ἀμοιδὴν ἀνταποδίδεις εἰς αὐτοὺς
σὲ
τὴν ἀνατροφήν σου; Ποῖον τέχνασμα τοῦ διαδόλου
ὥθησεν εἰς αὐτὴν τὴν πρᾶξιν; Μήπως λοιπὸν ἠμπορε ῖς νὰ
ου
ἰσχυρισθῆς, ὅτι ἡ εὔνοια τοῦ κοινοῦ τῶν πάντων Δεσπότ
πρὸς αὐτόν, τὸν ἔκαμε νὰ ὑπερηφανευθῇ ἐναντίο ν σου;
ἘΕ αἰτίας αὐτῆς τῆς φονικῆς σου διαθέσεως, διὰ νὰ προ-
λάβῃ τὸ κακόν, δὲν ὑπέταξεν αὐτὸν καὶ τὸν ἔκαμε νὰ εἶναι
ὑπὸ τὴν ἐξουσίαν σου καὶ εἶπεν, ὅτι «Πρὸς σὲ θὰ κατα-
φεύγῃ αὐτὸς καὶ σὺ θὰ ἐξουσιάζῃς αὐτόν»᾽; Πράγματι πρέ-
πει νὰ θεωροῦμεν, ὅτι αὐτὸ ἀναφέρεται εἰς τὴν ὑποταγὴν
τοῦ ἀδελφοῦ. Διότι ὑπάρχουν μερικοὶ ποὺ λέγουν, ὅτι ὁ
Θεός συνωμίλησε μὲ τὸν Κάιν αὐτά, ἀναφερόμενος εἰς
ὅτι
τὴν θυσίαν τὴν ὁποίαν ἐκεῖνος ἐπρόσφερεν εἰς αὐτόν,
«Εἰς σὲ θὰ ἀφορᾷ αὐτό», δηλαδὴ τὸ δῶρον, «καὶ σὺ θὰ
ἐξουσιάζῃης αὐτό», ἀντὶ τοῦ, σὺ θὰ ἀπολαμδάνῃς αὐτό.
Διὰ τοῦτο λοιπόν, ἀφοῦ εἶπα καὶ τὰ δύο, τὰ ἀφήνω εἰς τὴν
ἰδικήν σας κρίσιν, ὥστε ἐκεῖνο ποὺ θὰ σᾶς φανῇ καταλλη-
λότερον, νὰ τὸ δεχθῆτε καὶ σεῖς οἱ ἴδιοι. Διότι ἐγὼ ἔχω
τὴν γνώμην ὅτι περὶ τοῦ ἀδελφοῦ ἔχει λεχθῆ τοῦτο. «Καὶ
συνέθη, λέγει ἡ Γραφή, ὅταν εὐρέθησαν εἰς τὴν πεδιάδα,
ἐπετέθη ὁ Κάιν ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ του “Αθελ καὶ ἐφό-
νεύσεν αὐτόν». Εἶναι φοβερά ἡ πρᾶξις, ἐπικίνδυνον τὸ
τόλμημα, δδελυρὸν τὸ ἐγχείρημα, ἀσυγχώρητον τὸ ἀμάρ-
τημα, δεῖγμα θηριώδους ψυχῆς ἡ γνώμη. «᾿Ἐπετέθη, λέγει,
ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ του Αδελ καὶ ἐφόνευσεν αὐτόν».
Πόσον ἀκάθαρτον εἶναι τὸ χέρι! πόσον ἐλεεινόν τὸ δεξιὸν
χέρι! μᾶλλον ὅμως δὲν πρέπει νά ὁνομάζωμεν ἐλεεινὸν
καὶ ἀκάθαρτον τὸ χέρι, ἀλλὰ τὴν γνώμην τὴν ὁποίαν ὑπηρέ-
τησς τὸ μέλος τοῦ σώματος. "Ας εἰποῦμεν λοιπὸν ἔτσι᾽ Τί
τολμηρὰ σκέψις καὶ ἀκάθαρτος καὶ ἐλεεινὴ! καὶ ὅ,τιδήπο-
τε θὰ ἠμποροῦσς νὰ εἰπῇ κανείς, τίποτε δὲν θὰ εἰπῇ ἀντά-
ξιον αὐτῆς. Πῶς δὲν ἐναρκώθη τὸ χέρι του; πῶς ἠμπόρε-
35
546 ΙΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τὴν πληγὴν ἐπαγαγεῖν; πῶς οὐκ ἀπέπτη τοῦ σώματος ἡ ψυχή;

πῶς ἴσχυσεν εἰς ἔργον ἀγαγεῖν τὸ ἀνόσιον τοῦτο τόλμημα;
πῶς οὐκ ἐπεκάμφϑη, καὶ μετέδαλε τὴν γνώμην; πῶς οὖκ
ἔλαδεν ἔννοιαν τῆς φύσεως; πῶς οὐκ ἐλογίσατο πρὸ τῆς ἐ-
πιχειρήσεως τὸ τέλος τοῦ γινομένου; πῶς ἤνεγκε μετὰ τὴν»
ἀναίρεσιν ἰδεῖν τὸ σῶμα τοῦ ἀδελφοῦ σπαῖρον ἐπὶ τῆς γῆς;
πῶς ἴσχυσε ϑεάσασϑαι σῶμα νεκρὸν ἐπὶ τῆς γῆς ἔρριμμένον,
καὶ οὐ ἰδιελύϑη εὐθὺς ἀπὸ τῆς ϑέας; Εἰ γὰρ ἡμεῖς
μετὰ τοοούτων ἐτῶν ἀριϑμόν, καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ὁρῶντες
10 τοὺς τελευτῶντας, καὶ ταῦτα οἰκείᾳ τελευτῇ τῆς ζωῆς μεϑι-
σιαμένους, καὶ οὐδαμόϑεν ἡμῖν προσήκοντας κατακλώμεϑα,
κἂν ἐχϑρὸς ἦ καταλύομεν τὴν ἔχϑραν πολλῷ δὴ μᾶλλον τοῦ-
τον εἰκὸς! ἦν διαλυϑῆναι, καὶ ἀϑρόον ἀφεῖναι τὴν ψυχήν, ὅ-
ρῶντα τὸν πρὸ μικροῦ διαλεγόμενον, ἀδελφὸν τὸν ὅμομήτριον,
15 τὸν ὁμοπάτριον, τὸν τὰς αὐτὰς αὐτῷ λύσαντα ὠδῖνας, τὸν τὴν
παρὰ Θεοῦ εὔνοιαν ἐπισπασάμενον, ἐξαίφνης ἄπνουν καὶ ἂν-
δνέργητον κείμενον, καὶ ἐπὶ τῆς γῆς σπαίροντα.
ὦ. ᾿Α4λλ᾽ ἴδωμεν πάλιν καὶ μετὰ τὴν ἀνοσίαν ταύτην πρᾶ-
ξιν, καὶ μετὰ τὸ τολμῆσαι τοῦτο τὸ πάσης συγγνώμης ἄπεστε-
20 θημένον, πόσῃ κέχρηται συγκαταθάσει καὶ φιλανϑρωπίᾳ ὃ τῶν
ἁπάντων Θεός. «Καὶ εἶπεν ὃ Θεὸς πρὸς τὸν Κάϊν».
Αὐτὸ
τοῦτο μόνον πόσης! ἐστὶν ἀγαϑότητος, τὸν τὰ τοιαῦτα ἐργασά-
μενον ἀποκρίσεως ἀξιῶσαι; Εἰ γὰρ ἡμεῖς πολλάκις τοὺς ὅ-
μογενεῖς ὀδελυττόμεϑα, ἐπειδὰν ἴδωμεν τοιοῦτόν τι τόλμημα
25 ἱργασαμένους" πολλῷ μᾶλλον τὸν ἀγαϑὸν Θεὸν ἐχπλήττεσ
ϑαι
δεῖ τοσαύτῃ τῇ ἀνεξικακίᾳ κεχρημένον, καὶ μᾶλα εἰκότως. "Ἶ-
ατρὸς γάρ ἐστι, καὶ πατὴρ φιλόστοργος" καὶ ὡς μὲν ἰατρὸς
πάντα ποιεῖ καὶ πραγματεύεται, ὥστε τοὺς ἐν χαλεπαῖς ἄο-
θωστίαις τυγχάνοντας πρὸς ὑγίειαν ἐπαναγαγεῖν" ὡς δὲ πα-
ΟΜΙΛΙΑ Ιθ΄ 547
τὸ κτύπημα;
σε νὰ κρατήσῃ τὸ ξίφος καὶ νὰ καταφέρῃ
τὸ σῶμα; πῶς ἡμπόρεσε
Πῶς δὲν ἐγκατέλειψεν ἡ ψυχὴ
τόλμη μα; πῶς δὲν
νὰ πραγματοποιήσῃ τὸ ἐπαχθὲς τοῦτο
ἤλλαξ γνώμην;
ε
ἐλύγισε τὴν τελευταίαν στιγμὴν καὶ δὲν
πῶς δὲν ἐσυλ-
πῶς δὲν ἐσκέφθη τὴν φύσιν τοῦ ἀνθρώπου;
τὸ ἀποτέ λεσμα τῆς πρά-
λογίσθη πρὶν ἀπὸ τὸ ἐγχείρημα
τὸν φόνον τὸ σῶμα
ξεώς του; πῶς ὑπέφερε νά ἰδῇ μετὰ
γῆν; πῶς
τοῦ ἀδελφοῦ του νὰ σφαδάζῃ ἐπάνω εἰς τὴν
ν ἐπὶ τῆς
ἠμπόρεσε νὰ θλέπῃ τὸ νεκρὸν σῶμα ἐξηπλωμένο
θέαμα; ᾽Εὰν δέ-
γῆς καὶ δὲν κατέρρευσεν ἀμέσως ἀπὸ τὸ
θλέπωμεν καθη-
βαια ἡμεῖς, ὕστερα ἀπὸ τόσα χρόνια, ὅταν
τα νὰ ἀπο-
μερινὰ ἐκείνους, ποὺ ἀποθνήσκουν, καὶ μάλισ
κατὰ φυσικὸν τρόπον, καὶ χωρὶς νὰ ἔχωμεν
θνήσκουν
θα, καὶ ἂν
καμμίαν πρὸς αὐτοὺς συγγένειαν συντριδώμε
ν᾽ πολὺ περισσότε-
εἶναι ἐχθρός, καταπαύωμεν τὴν ἔχθρα
ς νὰ ἀφήσῃ
ρον ἦτο φυσικὸν νὰ συντριβῇ αὐτός, καὶ ἀμέσω
ὁποῖον πρὶν
τὴν ψυχήν του, ἐπειδὴ ἔθλεπε ἐκεῖνον μὲ τὸν
ἐγεννήθη ἀπὸ
ἀπὸ ὀλίγον ἐσυζητοῦσςε, τὸν ἀδελφόν, ποὺ
α, ποὺ ἐξῆλθεν ἀπὸ
τὴν ἰδίαν μητέρα καὶ τὸν ἴδιον πατέρ
Θεοῦ, ξα-
τὴν ἰδίαν κοιλίαν, ποὺ ἐδέχθη τὴν εὔνοιαν τοῦ
σφαδάζῃ
φνικὰ νὰ κείτεται ἄπνους καὶ ἀκίνητος καὶ νὰ
ἐπάνω εἰς τὸ χῶμα.
ρὰν
2. ᾿᾽Ας ἰδοῦμεν ὅμως πάλιν καὶ μετὰ τὴν θδελυ
τὸ ἐγχείρ η-
αὐτὴν πρᾶξιν, καὶ ὕστερα ποὺ ἐτόλμησεν αὐτὸ
συγκατ ά-
μα, τὸ ὁποῖον στερεῖται κάθε συγγνώμης, πόσην
μεταχε ιρίζετ αι ὁ Θεὸς τῶν ὅλων.
βασιν καὶ φιλανθρωπίαν
Κάιν». Καὶ μόνον αὐτὸ εἶναι
«Καὶ εἶπεν ὁ Θεός πρὸς τὸν
σῃ δηλαδ ὴ αὐτὸν
δεῖγμα πόσης ἀγαθότητος, τὸ νὰ θεωρή
᾿Εὰν ἡμεῖς
ἄξιον ἀπολογίας, ἐνῷ διέπραξε τέτοιο ἔγκλημα;
μας, ὅταν
πολλάκις ἀπεχθανώμεθα τοὺς συνανθρώπους
Κάποιο παρόμ οιον τόλμημ α, πο-
βλέπωμεν νὰ διαπράττουν
λὺ περισσότερον πρέπει νὰ ἐκπλήσσετα ι ὁ ἀγαθὸ ς Θεός,
πολὺ φυσικά .
ποὺ μεταχειρίζεται μεγάλην ἀνεξικακίαν᾽ καὶ
ἰατρὸς
Διότι εἶναι ἰατρός καὶ φιλόστοργος πατέρας" καὶ ὡς
ἐνεργε ῖ, ὥστε τοὺς εὑρισ κομέν ους
μὲν τὰ πάντα κάνει καὶ
ἐπανα φέρῃ εἰς τὴν ὑγείαν ᾽
εἰς ἐπικινδύνους ἀσθενείας νὰ
τὴν φιλόστοργος τοὺς τὴν οἰκείαν εὐγένειαν διὰ ρᾳϑυμίαν

προδεδωκότας ὄδούλεται διὰ τῆς πατρικῆς φιλοστοργίας εἷς
τὴν προτέραν ἀγαγεῖν εὐημερίαν. ᾿Επεὶ οὖν πολὺ τῆς ἀγαϑό-
τητός ἔστιν αὐτοῦ τὸ μέγεϑος, δούλεται καὶ πρὸς τὸν τὰ τοι-
αὕὗτα τετολμηκότα πολλὴν τὴν ἑαυτοῦ φιλανϑρωπίαν ἐπιδείξα-
αϑαι, Φησὶ γὰρ πρὸς αὐτόν: «Ποῦ ἐστιν "Α6ελ ὃ ἀδελφός
σου;». Πολλὴ καὶ ἄπειρος ἡ ἀνεξικακία τοῦ Θεοῦ. Οὐ γὰρ
ἐπειδὴ ἠγνόει ἠρώτα, ἀλλ᾽ ὅπερ ἐπὶ τοῦ παιρὸς αὐτοῦ πεποίη-
κεν" οὐδὲν γὰρ κωλύειπάλιν τὸ αὐτὸ εἰπεῖν. Καϑάπερ γὰρ
10 ἐκεῖνον ὁρῶν διὰ τὴν αἰσχύνην τῆς γυμνότητος κρυπτόμενον
ἠρώτα͵ «Π]οῦ εἶ;» οὐκ ἀγνοῶν, ἀλλὰ παρρησίας αὐτῷ ἀφορ-

μὰς διδούς, ὥστε διὰ τῆς ὁμολογίας τοῦ πταίσματος ἀπονίψα-
σϑαι τὸ πλημμέλημια (τοῦτο γὰρ ἔϑος αὐτῷ, ἄνωθεν καὶ δὲ
ἀρχῆς τὴν ὁμολογίαν ἀπαιτεῖν παρ᾽ ἡμῶν τῶν ἡμαρτημένων,
15 καὶ συγχώρησιν παρέχειν)" ἐρωτᾷ καὶ νῦν τὸν Κάϊν, καὶ
φησι, «Ποῦ ἐστιν "46ελ ὁ ἀδελφός σου;». "Αγνοιαν προσποι-
εἴται ὁ φιλάνϑρωπος Δεσπότης, ἵνα διὰ τῆς ἐρωτήσεως πα-
θασχευάσῃ τὸν τὰ τοιαῦτα εἰργασμένον ἐπειχϑῆναι πρὸς τὴν
ὁμολογίαν τοῦ πλημμελήματος, καὶ δυνηϑῇ συγγνώμης τινὸς
20 ἴσως καὶ φιλανϑρωπίας ἐπιτυχεῖν, «Ποῦ ἔοτιν "Α6ελ ὃ ἀδελ-
φός οου;». Τί οὖν ὁ ἀγνώμων καὶ ἀναίσϑητος, ὁ ἰταμὸς καὶ
ἀναίσχυντος; Δέον ἐννοῆσαι ὅτι οὐκ ἀγνοῶν ἐρωτᾷ, ἀλλὰ τὴν
παρ᾽ αὐτοῦ ἀπαιτῶν ὁμολογίαν, καὶ ἡμᾶς παιδεύων μηδέποτε
πρὸ τῆς ἀποδείξεως καταψηφίζεσϑαι τῶν ἀδελφῶν τῶν ἥιιε-
τέρων, καὶ εἰς ἔννοιαν ἐλϑεῖν τῆς τοῦ Δεσπότου συμόουλῆς,
καὶ ὅτι ταύτην αὐτοῦ τὴν ἐπιχείρησιν ἀναστέλλων, καὶ εἰδὼς
καὶ πρὸ τῆς ἐκόάσεως τὴν ἐν τῇ διανοίᾳ αὐτοῦ κίνησιν, προ-
φυλακτικοῖς ἐχρήσατο φαρμάκοις" δέον ταῦτα πάντα ἐννοή-
2. Γεν. 3,9.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΘ΄ 549
ὡς φιλόστοργος δὲ πατέρας ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐξ αἰτίας

τῆς ἀδιαφορίας των ἔχουν προδώσει τὴν εὐγενῆ κατα-
γωγήν των, ἐπιθυμεῖ νὰ ἐπαναφέρῃ μὲ τὴν πατρικήν του
στοργὴν εἰς τὴν προηγουμένην εὐτυχίαν τῶν. ᾿Επειδὴ λοι-
πόν εἶναι πολὺ τὸ μέγεθος τῆς ἀγαθότητος αὐτοῦ, ἐπιθυ-
μεῖ νὰ ἐπιδείξη καὶ πρὸς ἐκεῖνον, ποὺ εἶχε τολμήσεϊ τὸ
φοθερὸν ἔγκλημα, τὴν μεγάλην του φιλανθρωπίαν. Λέγει
λοιπὸν πρὸς αὐτόν᾽ «Ποῦ εἶναι ὁ ᾿Αθελ, ὁ ἀδελφὸς σου;».
Μεγάλη καὶ ἄπειρος ἡ ἀνεξικακία τοῦ Θεοῦ. Δὲν ἠρώτησε
βέβαια ἐπειδὴ δὲν ἐγνώριζεν, ἀλλὰ κάμνει αὐτό, ποὺ εἶχε
κάνει καὶ εἰς τὴν περίπτωσιν τοῦ πατρός του, διότι τίποτε
δὲν ἐμποδίζει αὐτὸν νὰ ἐννοῇ πάλιν τὸν ἴδιον λόγον. Ὅ:-
πως ἀκριβῶς, ὅταν ἔθλεπεν ἐκεῖνον νἀ κρύπτεται ἐξ αἱ-
τίας τῆς ἐντροπῆς διὰ τὴν γυμνότητά του, ἠρώτησε, «Ποῦ
εἶσαι;»" ὄχι διότι δὲν ἐγνώριζεν, ἀλλὰ διὰ νὰ τοῦ δώσῃ
εὐκαιρίαν παρρησίας, ὥστε μὲ τὴν. ὀμολογίαν τοῦ σφάλ-
ματος νὰ καθαρίσῃ τελείως τὸ ἁμάρτημα (διότι τοῦτο ἦτο
συνήθειά του, εὐθύς ἐξ ἀρχῆς, νὰ ἁπαιτῇ τὴν ὁμολογίαν
ἀπὸ ἡμᾶς ποὺ ἔχομεν ἀμαρτήσει καὶ νὰ παρέχῃ τὴν συγ-
γνώμην) ἐρωτᾷ καὶ τώρα τὸν Κάιν, καὶ λέγει᾽ «Ποῦ εἶναι
ὁ "Αβελ ὁ ἀδελφός σου;». Προσποιεῖται ἄγνοιαν ὁ φιλάν-
θρωπος Κύριος, διὰ νὰ προετοιμάσῃ μὲ τὴν ἐρώτησιν ἐ-
κεῖνον, ποὺ εἶχε διαπράξει τὰ παραπτώματα νὰ σπεύσῃ
πρὸς τὴν ὁμολογίαν αὐτῶν καὶ νὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἐπιτύχῃ
κάποιαν συγγνώμην, ἴσως καὶ φιλανθρωπίαν. «Ποῦ εἶναι ὁ
"Ἄθδελ ὁ ἀδελφός σου;». Τί λοιπὸν ἔπρεπε νὰ κάνῃ ὁ ἁ-
χάριστος καὶ ἀναίσθητος, ὁ θρασύς καὶ ἀναΐσχυντος;
"Ἔπρεπε νὰ ἀντιληφθῇ ὅτι δὲν ἐρωτᾷ ἐπειδή δὲν γνωρίζει,
ἀλλὰ ἐπειδὴ Ζητεῖ τὴν ὁμολογίαν του καὶ θέλει νὰ μᾶς δι-
δάξῃ ὅτι ποτὲ δὲν πρέπει νὰ καταδικάζωμεν τοὺς ἀδελ-
φούς μας προτοῦ ἀποδειχθοῦν τὰ ἀδικήματά τῶν, καὶ νὰ
ἐνθυμούμεθα τὴν συμθδουλὴν τοῦ Κυρίου, καὶ ἐπειδὴ ἠθέ-
λησε νὰ ἀναστείλῃ τὴν κακὴν αὐτοῦ ἐνέργειαν καὶ μολο-
νότι ἐγνώριζε καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν διάπραξιν αὐτῆς τὴν σκέ-
ψιν τῆς διανοίας του, ἐχρησιμοποίησε προληπτικὰ φάρμα-
κα΄ ἔπρεπε ἀφοῦ ἐννοήσῃ ὅλα αὐτὰ νὰ σταθῆ μέχρις αὐ-
550 ΙὩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
σαντα μέχρι τούτου στῆσαι τὰ τῆς μανίας, καὶ εἰπεῖν τὸ γεγο-

γός, καὶ δεῖξαι τῷ ἰατρῷ τὸ ἕλκος, καὶ δέξασϑαι τὰ παρ᾿ αὖ-
τοῦ φάρμακα' ὃ δὲ πάλιν ἐπιτείνει τὸ τραῦμα καὶ τὴν νομὴν
τῶν ἑλκῶν δαρυτέραν ἐργάζεται. «Καὶ εἶπε», φησίν, «οὗ γι-
γώσκω». Ὅρα ἀποκρίσεως ἀναίδειαν. Μὴ γὰρ ἀνϑρώπῳ
διαλέγη, ὃν ἴσως καὶ παραλογίσασϑαι δυνατὸν ἦν; Οὐκ οἶδας,
ἄϑλιε καὶ ταλαίπωρε, τίς ἔστιν ὃ πρὸς σὲ διαλεγόμενος; οὐ
λογέζῃ, ὅτι διὰ πολλὴν ἀγαϑότητα πυνϑάνεται, δουλόμενος ἀ-
φορμήν τινα εὑρεῖν, δι’ ἧς τὴν οἰκείαν ἐπιδείξηται φιλανϑοω-
10 πίαν, καὶ ἵνα λοιπὸν τὰ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἅπαντα ἐπιδειξαμένου,
μηδεμίαν ἔχῃς ἀπολογίαν τῇ τιμωρίᾳ σαυτὸν ὑπεύϑυνον κατα-
στήσας; «Καὶ εἶπεν, φησίν, «οὐ γινώσκω, Μὴ φύλαξ τοῦ ἀ-
δελφοῦ μού εἶμι ἐγώ;». ᾿Εννόει μοι ἐνταῦϑα τοῦ συνειδότος
τὴν πατηγορίαν, καὶ ὅπως ὠϑούμενος͵ ὡς εἰπεῖν, ὑπὸ τῆς
15 συνειδήσεως οὖκ ἔοτι μέχρι τοῦ εἰπεῖν, «Οὐ γινώσκω», ἀλλ᾽
ἐπήγαγε, «ΔΙὴ φύλαξ τοῦ ἀδελφοῦ μού εἴμι ἐγώ;» μονονουχὶ
ἑαυτὸν ἐλέγχων. Καίτοι εἴ σοι κατὰ ἀκολουϑίαν ἅπαντα ἐπέ-
πραπτο͵ καὶ κατὰ τὸν τῆς φύσεως νόμον, ἐχρῆν σε καὶ φύλακα
εἶναι τῆς τοῦ ἀδελφοῦ σωτηρίας. Τοῦτο γὰρ ἡ φύσις ἐπέτρεπε,
20 καὶ ἔδει τοὺς τὰς αὐτὰς λύσαντας ὠδῖνας, ἀλλήλων φύλακας
εἶναι. ΕἾ δὲ μὴ τοῦτο ἐδούλου, μηδὲ ἤϑελες φύλαξ τοῦ ἀδελ-
φοῦ, τίνος ἕνεκεν καὶ σφαγεὺς ἐγένου, καὶ τὸν οὐδὲν ἠδικη-
κότα ἐφόνευσας, καὶ ἐνόμισας μηδὲ τὸν ἐλέγχοντα ἔχειν; ᾽4λλ᾽
ἀνάμεινον, καὶ ὄψει αὐτόν σου κατήγορον γινόμενο τὸν ἄνῃ-
25 θημένον, καὶ νεκρὸν κείιιενόν σου τοῦ ζῶντος καὶ δαδίξοντος
λαμπρᾷ τῇ φωνῇ κατηγοροῦντα. «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός, τί ἐποίη-

σας τοῦτο;». Πολλὴ καὶ τοῦ ρήματος ἢ ἔμφασις. Τίνος ἕνε-
κεν, φησί, τοῦτο διεπράξω; τί ἐποίησας τοῦτο τὸ ἀνόσιον τόϊ-
μημα, τὸ μιαρὸν ἐπιχίρημα, τὴν πρᾶξιν τὴν ἀσύγγνωστον, τὶ!»
90 μανίτο! τὴν ἀφόρητον, τὸν φόνον τὸν καινὸν καὶ ξένον, καὶ
ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ΄ . 551
τὸ τὸ σημεῖον τῆς τρέλλας του καὶ νὰ ὁμολογήσῃ τὴν

πρᾶξιν, καὶ νὰ δείξῃ εἰς τὸν ἰατρὸν τὸ τραῦμα καὶ νὰ δε-
χθῇ τὰ φάρμακά του᾽ ἐκεῖνος ὅμως ἐπαυξάνει τὸ τραῦμα
καὶ καθιστᾷ δαρυτέραν τὴν διάθρωσιν τῶν πληγῶν. «Καὶ
εἶπε, λέγει ἡ Γραφὴ, δὲν γνωρίζω». Πρόσεξε τὴν ἀναί-
δειαν τῆς ἀπαντήσεως. Μήπως λοιπὸν συζητεῖς μὲ ἄνθρω-
πον, τὸν ὁποῖον εἶναι ἴσως δυνατὸν νὰ ἐξαπατήσῃς; Δὲν
γνωρίζεις, ἄθλιε καὶ ταλαίπωρε, ποῖος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ
συζητεῖ μαζί σου; δὲν σκέπτεσαι, ὅτι ἀπὸ πολλὴν ἀγαϑθὸ-
τητὰ ἐρωτᾷ νὰ μάθῃ, ἐπιθυμῶν νὰ εὑρῇ κάποιαν ἀφορμήν,
μὲ τὴν ὁποίαν νὰ ἐπιδείξῃ τὴν ἰδικήν του φιλανθρωπίαν
καί, ἀφοῦ ἐξαντλήσῃ ὅλα τὰ ἰδικά του, νὰ μὴ ἔχῃς εἰς τὸ
ἐξῆς καμμίαν δικαιολογίαν διὰ τὴν τιμωρίαν, διότι κατέ-
στησες τὸν ἑαυτόν του ὑπεύθυνον; «Καὶ εἶπε, λέγει, δὲν
γνωρίζω. Μήπως ἐγὼ εἶμαι φύλακας τοῦ ἀδελφοῦ μου».
Κατανόησε, παρακαλῶ, ἐδῶ τόν ἔλεγχον τῆς συνειδήσεως,
καὶ πῶς ὠθούμενος, κατὰ κάποιον τρόπον, ἀπὸ τὴν συνεί-
δησιν δὲν ἐσταμάτησε μέχρι ποὺ εἶπε, «Δὲν γνωρίζω»,
ἀλλὰ ἐπρόσθεσε, «Μήπως ἐγὼ εἶμαι φύλακας τοῦ ἀδελφοῦ
μου;» σχεδὸν ἐλέγχων τὸν ἑαυτόν του. Αν καὶ σὺ εἴχες
πράξει μὲ συνέπειαν τὰ πάντα καὶ σύμφωνα μὲ τοὺς φυσι-
κοὺς νόμους, ἔπρεπε νὰ εἶσαι καὶ φύλακας τῆς σωτηρίας
τοῦ ἀδελφοῦ σου. Διότι αὑτὸ ἐπέδαλλεν ἡ φύσις καὶ ἔπρε-
πε νὰ εἶναι φύλακες μεταξύ των ἐκεῖνοι, ποὺ ἐγεννήθησαν
ἀπὸ τὴν ἰδίαν μητέρα. Ἐὰν ὅμως δὲν ἤθελες αὐτό, οὔτε
ἤθελες νὰ εἶσαι φύλακας τοῦ ἀδελφοῦ σου, διὰ ποῖον λό-
γον ἔγινες καὶ σφαγεύς, καὶ ἐφόνευσες αὑτὸν ποὺ δὲν σὲ
εἶχεν ἀδικήσει καθόλου, καὶ ἐνόμισες ὅτι δὲν ἔχεις οὔτε
ἐκεῖνον, ποὺ θὰ σὲ ἐλέγχῃη; Περίμενε ὅμως, καὶ θὰ ἰδῇς
αὐτὸν τὸν φονευθέντα νὰ γίνεται κατήγορός σου, καὶ ἐνῷ
κεῖται νεκρὸς θὲ μαθαρὰν φωνὴν νὰ κατηγορῇ σέ, ποὺ ζῇςᾳ
καὶ δαδίζεις. «Καὶ εἶπεν ὁ Θεός, διατί ἔκαμες αὐτό;». ΕἸ-
ναι μεγάλη ἡ ἔμφασις τοῦ λόγου. Διὰ ποῖον λόγον, λέγει,
διέπραξες αὐτό; διατί ἔκαμες αὐτὸ τό ἀνόσιον τόλμημα,
τὸ μιαρὸν ἐγχείρημα, τὴν ἁσυγχώρητον πρᾶξιν, τὴν ἀφό-
ρητον τρέλλαν, τὸν πρωτάκουστον καὶ παράξενον φόνον,
πρῶτον τῷ τῶν ἀνϑρώπω δίῳ εἰσενεχϑέντα διὰ τῆς οῆς δε-

ξιᾶς; τί ἐποίησας τοῦτο τὸ μέγα καὶ φοδερόν, τὸ μὴ ἔχον ἔ-
τέραν ὑπερδολὴν ἁμαρτήματος; «Φωνὴ αἵματος τοῦ ἀδελφοῖ
σου ὀοᾷ πρός μὲ ἐκ τῆς γῆς».Μὴ γὰρ ἄνϑρωπός εἶμι, φησίν,
ἐκείνης μόνης τῆς φωνῆς τῆς διὰ γλώττης προφερομένιης
ἀκούων; Θεός εἶμι δυνάμενος καὶ δι᾿ αἵματος ὑπακούειν δοῶν.-
τος, καὶ χαμαί που κάτω κειμένου. ᾿Ιδοὺ γὰρ πόσον ἵπταται
τοῦ αἵματος τούτου ἡ φωνή, ὡς ἀπὸ τῆς γῆς εἰς τὸν οὖρα-
νὸν ἀναδαίνειν, καὶ παρατρέχειν τὸν οὐρανὸν τοῦ οὐρανοῦ,
το καὶ τὰς ἀνωτέρω δυνάμεις, καὶ παρ᾽ αὐτὸν ἴστασϑαι τὸν ϑρό-
γον τὸν δασιλικόν, καὶ τὴν σὴν μιαιφονίαν ἀποδύρεσθϑαι, καὶ

τῆς ἀνοσίας πράξεως κατηγορεῖν. «Φωνὴ αἵματος τοῦ ἀδελ-
φοῦ σου ὄοᾷ πρός με, ἐκ τῆς γῆς». Ἠὴ γάρ, φησίν, εἰς ξέ.
»ον καὶ ἀλλότριον τὴν παρανομίαν ταύτην εἰργάσω; Εἷς τὸν
15 ἀδελφὸν τὸν σόν, τὸν οὐδὲν ἡδικηκότα. ᾿Αλλ: ἴσως ἡ παρ᾽ ἐ-
μοῦ εὔνοια τὸν φόνον αὐτῷ τοῦτον ἔτεκε, καὶ μὴ δυνάμενος
ἐμοὶ μάχεσθαι, εἰς ἐκεῖνον τὸν ἀκάϑεπτον ϑυμὸν ἐξεκένωσας.
Διά τοι τοῦτο τοιαύτην ἐπάξω σοι τιμωρίαν, ὡς μηδὲ λήϑῃ
παραδοϑῆναι τὸ τολμηϑέν, καὶ τὴν διὰ τοῦτο ἐπενεχϑεῖσάν
20 σοι τιμωρίαν, ἵνα τὰ εἷς σὲ γενόμενα σωφρονιαμὸς γένηται
τοῖς μετὰ ταῦτα ἅπασι. «Καὶ νῦν», ἐπειδὴ τοῦτο εἰργάσω,
καὶ εἷς ἔργον ἤγαγες τὰ κακῶς σοι δόξαντα, καὶ ὑπὸ τοῦ
φϑόνου τοῦ πολλοῦ εἷς τὸν φόνον ὥρμησας, «Επικατάρατος
σὺ ἀπὸ τῆς γῆς».
25 ὃ. “Ορᾷς τῆς κατάρας τὴν διαφοράν, ἀγαπητέ; Μὴ ἅπλῶς
παραδράιῃς, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ μεγέϑους τῆς κατάρας, ἐννόει τοῦ
τολμήματος τὴν ὑπερδολήν. Καὶ ὅσῳ μεῖζον τοῦτο τὸ ἁμάρ-
τήμα τῆς παραδάσεως τοῦ πρωτοπλάστου ἐκ τῆς διαφορᾶς τῆς
κατάρας ἔξεστι τῷ δουλομένῳ ουνιδεῖν. “Ἐκεῖ ιἱὲν γάρ φη-
ΟΜΙΛΙΑ θ᾽ 553
ὁ ὁποῖος ἔχει εἰσαχθῆ διὰ πρώτην φορὰν μὲ τὸ ἰδικόν σου

χέρι εἰς τὴν ζωὴν τῶν ἀνθρώπων; διατί ἔπραξες αὐτὸ τὸ
μέγα καὶ φοθδερόν, ποὺ δέν ἔχε! κανένα μεγαλύτερόν του
ἁμάρτημα; «Ἡ φωνὴ τοῦ αἵματος τοῦ ἀδελφοῦ σου ἀπὸ
τὸ ἔδαφος φωνάζει δυνατὰ πρὸς ἐμέ». Μήπως λοιπὸν εἶ-
μαι ἄνθρωποοα, λέγει, νὰ ἀκούω μόνον ἐκείνην τὴν φωνὴν
ποὺ προφέρεται μὲ τὴν γλῶσσαν; Εἶμαι Θεὸς καὶ ἠμπορῶ
νὰ ἀκούω διὰ τοῦ αἵματος ἐκεῖνον ποὺ φωνάζει καὶ ἂν
ἀκόμη κεῖται κάπου νεκρὸς ἐπάνω εἰς τὴν γῆν. ᾿Ιδοὺ λοι-
πὸν πόσον πετᾷ ἡ φωνὴ τοῦ αἵματος αὐτοῦ, ὡσὰν νὰ ἀνα-
βαίνῃ ἀπὸ τὴν γῆν εἰς τόν οὐρανόν, καὶ νὰ διατρέχῃ τὸ
ὑψηλότερον μέρος τοῦ οὐρανοῦ καὶ τὰς ἐπουρανίους δυ-
νάμεις καὶ νὰ στέκεται πλησίον τοῦ θρόνου τοῦ Βασιλέως
καὶ νὰ θρηνῇ τὸν ἰδικόν σου φόνον καὶ νὰ κατηγορῇ τὴν
ἀνόσιον φονικήν σου πρᾶξιν. «Ἡ φωνὴ τοῦ αἵματος τοῦ
ἀδελφοῦ σου ἀπὸ τὴν γῆν φωνάζει δυνατὰ πρός ἐμέ». Μή-
πως λοιπόν, λέγει, διέπραξες τὴν παράνομον αὐτὴν πρᾶ-
ξιν εἰς ξένον καὶ ἄγνωστον; Εἰς τὸν ἰδικόν σου ἀδελφόν,
ὁ ὁποῖος δὲν σὲ εἶχεν ἀδικήσει καθόλου. Ισως ὅμως ἡ
εὔνοιά μου πρὸς τὸν ἀδελφόν σου ἐπροκάλεσε τὸν φόνον
αὐτόν, καί, ἐπειδὴ δὲν ἠμποροῦσες νὰ πολεμήσῃς ἐμέ, ἐκέ-
νωσες ὅλην τὴν ἀσυγκράτητον ὀργήν σου πρὸς ἐκεῖνον.
Διὰ τοῦτο ἀκριδῶς θὰ σοῦ ἐπιδάλω τέτοιαν τιμωρίαν, ὥστε
νὰ μὴ λησμονηθῇ ποτὲ τὸ τόλμημά σου καὶ ἡ ἐπιδληθεῖσα
διὰ τοῦτο τιμωρία εἰς σέ, καὶ νὰ γίνουν παράδειγμα σω-
φρονισμοῦ τἀ παθήματά σου εἰς ὅλους τοὺς μεταγενεστέ-
ρους. «Καὶ τὠρα», ἐπειδὴ διέπραξες αὐτὸ καὶ ἐπραγματο-
ποίησες τὰς κακὰς σκέψεις σου καὶ ὥρμησες εἰς τὸν φό-
νον ἐξ αἰτίας τοῦ μεγάλου φθόνου, «θὰ εἶσαι καταραμένος
ἀπὸ τὴν γῆν».
3. Βλέπεις, ἀγαπητέ, τὴν διαφορὰν τῆς κατάρας;Μὴ
τὸ παρατρέξης ἁπλᾶ, ἀλλὰ ἀπὸ τό μέγεθος τῆς κατάραο,
προσπάθησε νὰ κατανοήσῃς τὴν ὑπερδολὴν τοῦ τολμήμα-
τος. Καὶ πόσον μεγαλύτερον εἶναι τὸ ἁμάρτημα αὐτό ἀπὸ
τὴν παράβασιν τοῦ πρωτοπλάστου, εἶναι δυνατὸν νὰ ἅντι-
ληφθῇ ἐκεῖνος ποὺ θέλει ἀπὸ τὴν διαφορὰν τῆς κατάρας.
σιν, ὠξπικατάρατος ἡ γῆ ἐν τοῖς ἔργοις σου», καὶ ἐπὶ τὴν

3 ͵ ς “ “- ΒΦ Ν ν "
γῆν τὴν καιάραν ἐξέχεε, τὴν κηδεμονίαν τὴν περὶ τὸν ἄν-
ϑοωπον ἐπιδεικνύμενος" ἐνταῦϑα δὲ ἐπειδὴ ἡ πρᾶξις ὀλεϑρία,
καὶ τὸ τόλμημα παράνομον, καὶ τὸ ἐπιχίρημα ἀσύγγνωσιον,
5 αὐτὸς τὴν κατάραν δέχεται «᾿πικατάρατος γάρ», φησί, «σὺ
ἀπὸ τῆς γῆς». ᾿Επειδὴ γὰρ τὰ αὐτὰ σχεδὸν τῷ ὄφει εἶοργά-
σατο, καϑάπερ δογάνῳ ὑπηρετησαμένῳ τῇ τοῦ διαδόλου γνώ-
μῃ, καὶ καϑάπερ ἐκεῖνος διὰ τῆς ἀπάτης τὴν ϑνητότητα εἴσή-
γαγεν οὕτω καὶ οὗτος ἀπατήσας τὸν ἀδελφόν, καὶ εἰς τὸ
. Ὁ» " ΄ 59 , ὸ 5 ό Ἀ 3 »
10 πεδίον ἐξαγαγών, τὴν δεξιὰν ὥπλισε κατ᾽ αὐτοῦ, καὶ τὸν

φόνον εἰργάσατο, Διὰ τοῦτο ὥσπερ ἐκείνῳ ἔλεγεν: ᾿Επικα-
΄
τάρατος σὺ ἀπὸ πάντων τῶν ϑηρίων τῆς γῆς" οὕτω καὶ τού-
»᾿ Α, 3. 7 ἃ ᾽ὔ - ΕΝ Ὁ Ά ,
τῳ, ἐπειδὴ τὰ αὐτὰ ἐκείνῳ εἰργάσατο. “Ὥσπερ γὰρ ὁ διά-

ολὸς ὑπὸ φϑόνου καὶ δασκανίας κινούμενος, καὶ οὐ φέρων
δ - ς Ζ " ᾽ὔ ᾿ Ν 5 ἕ
15 τὰς ἀφάτους εὐεῤγεσίας τὰς εἴς τὸν ἄνϑρωπον γεγενημέ-

γας ἐξἐξ ἀρχῆς
ἀρχῆς καὶ
καὶ ἐκἃ προοιμίων,
ΐ ἀπὸ τοῦ φϑόνου
ἱπὸ τοῦ φϑό ἐπὶ τὴν
ἐπὶ τὴν
ἀπάτην ὥριιησε τὴν τὸν ϑάνατον εἰσάγουσαν" οὕταν καὶ οὖ-
τὸς ϑεασάμενος εὐνοϊκῶς τὸν Δεσπότην πρὸς τὸν ἀδελφὸν
διακείμενον, ἀπὸ τοῦ φϑόνου ἐπὶ τὸν φόνον ὥρμησε. Διό
20 φησι πρὸς αὐτόν «Ἐπικατάρατος σὺ ἀπὸ τῆς γῆς». Κατη-
ραμένος ἔσῃ, φησί, καὶ αὐτῇ τῇ γῇ ἐκείνη, «(ΗἩ ἔχανε τὸ
, ᾽ὔ ν 5 -- - “- “ [.] 5, κι
στόμα αὐτῆς δέξασϑαι τὸ αἴωμα τοῦ ἀδελφοῦ σου ἐκ τῆς χει-

οός σου». Καὶ αὐτῇ τῇ γῇ ἔσῃ, φησί, κατηραμένος, τῇ ἄνα-
σχομένῃ τοιούτῳ αἵματι
᾿
ἀρδευϑῆναι τοσούτου μύσους πεπλη-
Ζ , τ 3 - ᾿ ΄, οὶ
25 ρωμένῳ, καὶ ὑπὸ χειρὸς οὕτως ἄνοσίας ἐκχεομένῳ. Εἶτα

ἕομηνεύουσα ἣ ϑεία Γοαφὴ σαφέστερον τὴν κατάραν, φησίν"
«Ὅτε ἐργᾷ τὴν γῆν, καὶ οὐ προσϑήοει τὴν ἰσχὺν αὐτῆς δοῦ-
ναί σου». Μέγα τιμωρίας εἶδος, καὶ πολὺς ὄγκος τῆς ἄγα-
νακτήσεως. Τὸν μὲν πόνον, φησίν, ὑπομενεῖς, καὶ τὰ σαυτοῦ
30 ἅπαντα ἐπιδείξῃ, καὶ ἐργάσῃ τὴν γῆν τοιούτῳ αἵματι μο-
λυνϑεῖσαν' οὐ καρπώσῃ δέ τινα αἴσϑησιν τῶν πολλῶν πόνων
ἐκείνων, ἄλλ᾽ ἀνόνητος ἔσται σοι πᾶς ὅ κόπος, ὃν ἂν ἐπι-
3. Γεν. 3,17.
4. Γεν. 3,14.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΙΘ΄ 555
Διότι ἐκεῖ μὲν λέγει, «Θὰ εἶναι καταραμένη ἡ γῆ εἰς τὰ

ἔργα σου»", καὶ ἔρριπτε τὴν κατάραν ἐπάνω εἰς τὴν γῆν,
δεικνύων τὴν φροντίδα του διὰ τὸν ἄνθρωπον᾽ ἐδῶ ὅμως
ἐπειδὴ ἡ πρᾶξις ἦτο καταστρεπτικὴ καὶ τὸ τόλμημα παρά-
νομον καὶ τὸ ἐγχείρημα ἀσυγχώρητον, αὐτὸς ὁ ἴδιος δέχε-
ται τὴν κατὰραν᾽ «Θὰ εἶσαι λοιπὸν καταραμένος, λέγει,
ἀπὸ τὴν γῆν». Ἐπειδὴ λοιπὸν ἔπραξε τὰ ἴδια σχεδὸν μὲ τὸν
ὄφιν, ὠσὰν ἔνα μέσον ποὺ ὑπηρέτησε τὴν γνώμην τοῦ
διαβόλου, καὶ ὅπως ἐκεῖνος εἰσήγαγε μὲ τὴν ἀπάτην τὸν
θάνατον᾽ ἔτσι καὶ αὐτὸς ἀφοῦ ἐξηπάτησε τὸν ἀδελφόν του
καὶ τὸν ὡδήγησεν ἔξω εἰς τὴν πεδιάδα, ὥπλισε τὸ χέρι
ἐναντίον του καὶ διέπραξε τὸν φόνον. Διὰ τοῦτο ὅπως ἔλε-
γεν εἰς ἐκεῖνον᾽ «Θὰ εἶσαι καταραμένος ἀπὸ ὅλα τὰ θηρία
τῆς γῆς»" ἔτσι καὶ εἰς αὐτὸν λέγει, ἐπειδὴ ἔκαμε τὰ ἴδια
μὲ ἐκεῖνον. Διότι ὅπως ὁ διάθολος, ὁ ὁποῖος κινεῖται ἀπὸ
τὸ μῖσος καὶ τὸν φθόνον καὶ δὲν ἀνέχεται τὰς ἀπείρους
εὐεργεσίας, ποὺ ἐδόθησαν εὐθὺς ἐξ ἀρχῆς, ἀπὸ τὸν φθό-
νον ὥρμησε πρὸς τὴν ἀπάτην, ἡ ὁποία φέρει! τὸν θάνατον᾽
ἔτσι καὶ αὐτὸς ἐπειδὴ εἶδεν ὅτι ὁ Κύριος διάκειται εὐνοῖκὰ
πρός τὸν ἀδελφόν του, ὥρμησεν ἀπὸ τὸν φθόνον πρὸς
τὸν φόνον. Διὰ τοῦτο λέγει πρὸς αὐτόν᾽ «Θὰ εἶσαι καταρα-
μένος ἀπὸ τὴν γῆν». Θὰ εἶσαι καταραμένος, λέγει, καὶ ἀπὸ
αὐτὴν τὴν γῆν, «ἡ ὁποία ἤνοιξε τὸ στόμα της νὰ δεχθῇ τὸ
αἷμα τοῦ ἀδελφοῦ σου, πού ἐχύθη ἀπὸ τὸ χέρι σου». Καὶ
θὰ εἶσαι καταραμένος, λέγει, ἀπὸ αὐτὴν τὴν γῆν ἡ ὁποία
ἠνέχθη νὰ ποτισθῇ μὲ τέτοιο αἷμα, ποὺ ἦτο γεμᾶτον ἀπὸ τό-
σην θδελυγμίαν καὶ ἐχύθη ἀπὸ τόσον ἀσεθδὲς χέρι. Ἑρ-
μηνεύουσα εἰς τὴν συνέχειαν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ τὴν κατάραν
μὲ περισσοτέραν σαφήνειαν, λέγει᾽ «Ὅταν θὰ καλλιεργῇς
τὴν γῆν, οὐδέποτε θὰ σοῦ δώσῃ εἰς τὸ ἐξῆς πλήρη τὸν
καρπόν της». Τὸ εἶδος τῆς τιμωρίας εἶναι μέγα καὶ πολὺ
τὸ μέγεθος τῆς ἀγανακτήσεως. Τοὺς μὲν κόπους, λέγει,
θὰ ὑπομένῃς καὶ θὰ καταδάλῃς ὅλας τὰς δυνάμεις σου.
καὶ θὰ καλλιεργῇς τὴν γῆν, ἡ ὁποία ἐμολύνθη μὲ τέτοιο
αἷμα δὲν θὰ ἀπολαύσῃς ὅμως τίποτε διὰ τοὺς πολλοὺς κό-
πους σου, ἀλλὰ θὰ σοῦ εἶναι ἀνώφελος ὅλος ὁ κόπος, τὸν
δείξῃ, Καὶ Η͂ οὐΕ μέχοι τούτου τὰ τῆς τιμωρίας στήσεται,

ἀλλὰ
καὶ «Στένων καὶ τρέμων ἔοῃ ἐπὶ τῆς γῆς». Πάλιν καὶ τοῦτο
μέγιστον τιμωρίας εἶδος, τὸ διηνεκῶς στένειν καὶ τρέμειν
.
᾿Επειδὴ γὰρ οὐκ εἰς δέον ἐχρήσω, φησί, τῇ ἰσχύϊ τοῦ
σώ-
ματος, οὐδὲ τῇ τῶν μελῶν εὐεξία, διὰ τοῦτο διηνεκῶς
σοι
τὸν σάλον καὶ τὸν τρόμον ἐπιτίϑημι, ἵνα μὴ μόνον αὐτὸς
ἔ-
χῆς ἀδιάλειπτον γουϑεσίαν, καὶ ὑπόμνησιν τῆς ἀνοσίας πρά-
ξεῶς ταύτης, ἀλλ᾽ ἵνα καὶ πάντες οἱ εἷς σὲ ὄλέποντες,
διὰ
τῆς ὄψεως, καϑάπερ διὰ φωνῆς τινος λαμπρὰ δοώσης, μαν-
10 ϑάνωσί μὴ τὰ τοιαῦτα τολμᾶν, ἵνα μὴ τὰ τοιαῦτα πάϑωσι,
καὶ ἡ εἰς σὲ τιμωρία διδάσκαλος ἅπασι γένηται, μηκέτι τοι-
οὕτῳ αἵματι τὴν “γῆν μολῦναί ποτε. Διά τοι τοῦτο οὐδὲ οὐν-
τομόν" σοι τὴν τελευτὴν ἐπάγω, ἵνα μὴ λήϑῃ παραδοϑῇ
τὸ
γεγονός, ἀλλὰ ξωὴν ϑανάτου δαρυτέραν ὑπομένειν σε ποιῶ,
15 ἵνα δι᾽ αὐτῶν τῶν ἔογων μάϑῃς οἷα
ἐτόλμησας. «Καὶ εἶπε
Κάϊν πρὸς Κύριον: μείζων ἢ αἰτία μου τοῦ ἀφεϑῆναί με».
Μέγα τι σφόδρα λυσιτελὲς πρὸς τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν
ἔξεστιν ἐντεῦϑεν καταμαϑεῖν, ἐὰν ὀουλώμεϑα προσέχειν. «Καὶ
εἶπε Κάϊν, μείζων ἡ αἰτία μου τοῦ ἀφεϑῆναί με». ᾿Ιδοὺ ὅ-
20 μολογία ἀπηρτισιένη. Τοιοῦτον γάρ ἔστι,
φησί, τὸ ἅἁμάρτη-
μα τὸ παρ᾽ ἐμοῦ γεγονός, ὡς μὴ δύνασϑαι συγχώρησιν
δέ-
ξασϑαι. ᾿Ιδού, φησίν, ,
ἐξωμολογήσατο, καὶ ἐξωμολογήσατο με-
τὰ πολλῆς τῆς ἀπροιδείας" ἀλλ᾽ οὐδὲν τὸ κέρδος, ἀγαπητέ" ἄ-
καιρὸς γὰρ ἦ ἐξομολόγησις. Τοῦτο γὰρ ἐχρῆν ποιῆσαι ἔν τῷ
25 καιρῷ τῷ δέοντι, ὅτε δυνατὸν ἦν καὶ
τῆς παρὰ τοῦ δικαστοῦ
τὐχεῖν φιλανϑρωπίας. Μνημονεύσατέ μοι νῦν ὧν πρὸ κι-
κροῦ ἔλεγον, ὅτι κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν φοόδεράν καὶ
τὸ κριτήριον ἐκεῖνο τὸ ἀδέκαστον, καὶ ἡμῶν ἕκαστος μετα-
γνώσεται ἐπὶ τοῖς ἡμαρτημένοις, ὁρῶν πρὸ τῶν ὀφϑαλμῶν
30 τὰ φοδερὰ ἐκεῖνα κολαστήρια καὶ τὰς εὐθύνας
τὰς ἀπαραι-
τήπτους, ἀλλ᾽ οὐδεμίαν ἕξει τὴν ὄνησιν, προδεδομένος ὑπὸ τοῦ
καιροῦ, “Η γὰρ μετάνοια πρὶν τὴν τιμωρίαν ἐπαχϑῆναι καιρὸν
ἔχει, καὶ ἰσχὺν ἄφατον. Διὸ παρακαλῶ, ὅτε δυνατὸν ἔνεο-
ΟΜΙΛΙΑ Ιθ’ 557
ὁποῖον θὰ ἐπιδείξῃς. Καὶ δὲν θὰ σταματήσουν μέχρι τὸ

σημεῖον αὐτὸ αἱ τιμωρίαι, ἀλλὰ καὶ «Θὰ στενάζῃς καὶ θὰ
τρέμῃς ἐπάνω εἰς τὴν γῆν». Καὶ τοῦτο εἶναι πάλιν πολὺ
μεγάλη τιμωρία, τὸ νὰ στενάζῃ δηλαδὴ καὶ νὰ τρέμῃ διαρ-
κῶς. ᾿Ἐπειδὴ λοιπὸν δὲν ἐχρησιμοποίησες ὅπως ἔπρεπε,
λέγει, τὴν δύναμιν τοῦ σώματοο, οὔτε τὴν εὑρωστίαν τῶν
μελῶν του, διὰ τοῦτο σοῦ ἐπιθάλλω παντοτινὰ τὴν ταρα-
χὴν καὶ τὸν τρόμον, διὰ νὰ μὴ ἔχῃς μόνον σὺ ἀδιάκοπον
τὴν νουθεσίαν καὶ τὴν ὑπενθύμισιν τῆς φοθερᾶς αὐτῆς
πράξεωοα, ἀλλὰ καὶ ὅλοι οἱ δλέποντες πρὸς σέ, διὰ νὰ μαν-
θάνουν μὲ τὰ μάτια των, ὡσὰν μὲ κάποιαν φωνὴν ποὺ
κραυγάζει καθαρά, νὰ μὴ τολμοῦν παρομοίας πράξεις, διὰ
νὰ μὴ πάθουν τὰ ἴδια μὲ σέ, καὶ ἡ ἐπιδληθεῖσα εἰς σὲ τιμω-
ρία νὰ γίνῃ διδάσκαλος εἰς ὅλους, διὰ νὰ μὴ μολύνῃ κανεὶς
πλέον ποτὲ τὴν γῆν μὲ ἀδελφικὸν αἷμα. Δι’ αὐτὸ ἀκριθῶς
δὲν θὰ ἐπιφέρω γρήγορα τὸν θάνατόν σου, διὰ νὰ μὴ
λησμονηθῇ τὸ γεγονός, ἀλλὰ σέ κάνω νὰ ὑπομένῃς μίαν
ζωὴν θδαρυτέραν ἀπὸ τὸν θάνατον, διὰ νὰ μάθῃς μὲ αὐτὰ
τὰ ἔργα ποῖα πράγματα ὁτόλμησεας. «Καὶ εἶπεν ὁ Κάιν πρὸς
τὸν Κύριον᾽ ἡ πρᾶξις μου εἶναι μεγαλυτέρα ἀπὸ τὸ νὰ συγ-
χωρηθῶ. ᾿Ιδοὺ πλήρης ὁμολογία. Τέτοιο δηλαδὴ εἶναι, λέ-
γει, τὸ ἁμάρτημα ποὐύ ἔπραξα, ὥστε δὲν ἠμπορεῖ νὰ δεχθῇ
συγχώρησιν. ᾿Ιδού, θὰ εἰπῇ κάποιος, ἐξωμολογήθη, καὶ
μάλιστα ἑἐξωμολογήθη μὲ μεγάλην εἰλικρίνειαν᾽ καμμία
ὅμως ἡ ὠφέλεια, ἀγαπητέ, διότι ἡ ἐξομολόγησις ἦτο παρά-
καιρος. Διότι ἔπρεπε νὰ κάμῃ αὐτὸ εἰς τὸν κατάλληλον
χρόνον, ὅταν ἦτο δυνατὸν νὰ τύχῃ καὶ τῆς ἐπιεικείας τοῦ
δικαστοῦ. ᾿Ενθυμηθῆτε, παρακαλῶ, τώρα ἐκεῖνα ποὺ ἔλεγα
πρὶν ἀπὸ ὀλίγον, ὅτι κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν φοθε-
ρὰν καὶ ἐνώπιον τοῦ δικαίου ἐκείνου δικαστηρίου, ὁ καθέ-
νας μας θὰ μετανοήσῃ διὰ τὰ ἁμαρτήματά του, διότι θὰ
θλέπῃ ἐμπρός του τὰ φοθερὰ ἐκεῖνα δασανιστήρια καὶ τὰς
τιμωρίας ποὺ δὲν ἐξιλεώνονται᾽ ἀλλὰ δὲν ἔχῃ καμμίαν
ὠφέλειαν, ἐπειδὴ ἔχει! προδοθῆ ἀπὸ τὸν καιρόν. Διότι ἡ
μετάνοια εἶναι ἔγκαιρος καὶ ἔχει μεγίστην δύναμιν, προτοῦ
νὰ ἐπιθδληθῇ ἡ τιμωρία. Διὰ τοῦτο, παρακαλῶ, ὅταν εἶναι
γῆσαι τὸ ϑαυμαστὸν τοῦτο φάρμακον, τότε τὴν παρ᾽ αὐτοῦ ὦ-

φέλειαν καρπωσώμεϑα, καὶ ὡς ἔτι ἐσμὲν ἐν τῷ παρόντι δίῳ,
τὴν ἀπὸ τῆς μετανοίας ἰατρείαν ἑαυτοῖς ἐπάγωμεν, μαϑόν-
τες ἀκριδῶς ὡς οὐδὲν ἡμῖν ὄφελος ἔσται τότε μεταγινώσκου-
σι, μετὰ τὸ λυϑῆναι τὸ ϑέατρον, καὶ τὸν τῶν παλαισμάτων
καιρὸν ἀναιρεϑῆναι.
4. ᾿Αλλ᾽ ἐπὶ τὸ προκείμενον ἐπανέλϑωμεν. Δέον γὰρ ἧ-
»ίκα ἡρωτᾶτο παρὰ τοῦ Δεσπότου, «Ποῦ "Α6ελ ὁ ἀδελφός
σου!» τότε διιολογῆσαι τὸ πλημμέλημα, καὶ προσπεσεῖν, καὶ
10 δεηϑῆναι, καὶ συγγνώμην αἰτῆσαι" ὁ δὲ τότε μὲν τὴν ἰατρεί-
αν ἀπεπέμψατο, νυνὶ δέ, μετὰ τὴν ἀπόφασιν, μετὰ τὸ λαδεῖν
τέλος ἅπαντα, μετὰ τὸ λαμπρᾷ τῇ φωνῇ τὴν κατηγορίαν ὑπὸ
τοῦ αἵματος γενέσϑαι τοῦ κειμένου, ἐξομολογεῖται, καὶ οὐδὲν
ἐντεῦθεν κερδαίνει. τὸ καὶ ὁ προφήτης ἔλεγε: «Δίκαιος ἕ-
15 αὐτοῦ κατήνορος ἐν πρωτολογίᾳ». Καὶ οὗτος τοίνυν, εἰ προ-
ἐλαός τὸν τοῦ Δεσπότου ἔλεγχον, ἴσως ἂν ἠξιώϑη τινὸς φιλαν-

ϑοωπίας διὰ τὴν ἄπειρον τοῦ Δεσπότου ἀγαϑότητα. Οὐδὲν
γάρ ἔστιν ἁμάρτημα, κἂν σφόδρα μέγα ἦ, νικῶν αὐτοῦ τὴν
φιλανϑοωπίαν, ἐὰν ἡμεῖς ἂν καιρῷ τῷ δέοντι τὴν μετάνοι-
20 αν ἐπιδειξώμεϑα, καὶ τὴν συγγγώμην αἰτῶμεν, «Καὶ εἶπε
Κάϊν" μείζων ἡ αἰτία μου τοῦ ἀφεϑῆναί μὸν». “Ικανὴ ἐξομολό-
γησις, ἀλλ᾽ ἄκαιρος. Καὶ εἶπεν͵ «Εἴ ἐκδάλλεις μὲ σήμερον
ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, καὶ ἀπὸ τοῦ ποοσώπου σου κρυδήσο-
μαι, καὶ ἔσομαι στένων καὶ τρέμων ἐπὶ τῆς γῆς" καὶ ἔσται,
25 πᾶς ὁ εὑρίσκων τις, ἀποκτενεῖ μεο. “Ὅρα πῶς ἐλεεινὰ τὰ
θήματα, καὶ διὰ τὴν ἀκαιοίαν, καὶ διὰ τὸ προδεδόσϑαι ὑπὸ
τοῦ καιροῦ οὐδεμίαν τὴν ἰσχὺν κεκτημένα. Καὶ εἶπεν, «Εἰ
ἐκόάλλεις με σήμερον ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, καὶ ἀπὸ τοῖ!
προσώπου σου κρυδήσομαι, καὶ ἔσομαι στένων καὶ τρέμων ἐ-
30 πὶ τῆς γῆς" καὶ ἔσται, πᾶς ὁ δὑρίσκων με, ἀποκτενεῖ με».
5. Παροιμ. 18,17.
ΟΜΙΛΙΑ Ιθ΄. 559
δυνατὸν νὰ ἐπενεργήσῃ τὸ θαυμαστὸν αὐτὸ φάρμακον,

τότε νὰ καρπούμεθα τὴν ὠφέλειάν του, καὶ ὅσον ἀκόμη
εἴμεθα εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν, ἂς φέρωμεν εἰς τούς ἑαυ-
τούς μας τὴν θεραπείαν ἀπὸ τὴν μετάνοιαν, ἀφοῦ κατανοή-
σωμεν καλά, ὅτι δὲν θά εἶναι καμμία ἡ ὠφέλεια τότε δι᾽ ἤ-
μᾶς ὅταν μετανοήσωμεν, μετὰ τὴν λῆξιν τῆς θεατρικῆς
παραστάσεως καὶ μετὰ τὸ τέλος τῶν ἀγώνων.
4. ᾿Αλλ᾽ ἂς ἐπανέλθωμεν εἰς τὸ παρὸν θέμα μας. Διότι
ἔπρεπε, ὅταν τὸν ἠρωτοῦσε ὁ Κύριος, «Ποῦ εἶναι ὁ “!Α-
θελ ὁ ἀδελφός σου;» τότε νὰ ὁμολογήσῃ τὸ ἁμάρτημά
του, καὶ νὰ ἱκετεύσῃ καὶ νὰ παρακαλέσῃ καὶ νὰ ζητήσῃ
συγγνώμην αὐτὸς ὅμως τότε μὲν τὴν θεραπείαν ἡρνήθη,
τώρα ὅμως, μετὰ τὴν ἀπόφασιν, ἀφοῦ ὅλα ἔλαθαν τέλοα,
ἀφοῦ μὲ καθαρὰν φωνὴν ἀπὸ τὸ αἷμα τοῦ νεκροῦ ἔγινεν
ἡ κατηγορία, ἐξομολογεῖται καὶ τίποτε ἀπ᾿ αὐτὸ δὲν κερ-
δίζει. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ προφήτης ἔλεγε᾽ «Δίκαιος εἶναι ἐκεῖ-
νος, ὁ ὁποῖος πρῶτος κατηγορεῖ τὸν ἑαυτόν του διὰ τὸ
ἁμάρτημά του»", Καὶ αὐτὸς λοιπόν, ἐὰν ἐπρολάμθανς τὸν
ἔλεγχον τοῦ Κυρίου, ἴσως θὰ ἐγίνετο ἄξιος κάποιας ἐπιε!-
κείας ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης ἀγαθότητος τοῦ Θεοῦ. Διότι
δὲν ὑπάρχει κανένα ἁμάρτημα, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι πάρα
πολύ μεγάλον, τὸ ὁποῖον νὰ ἀπωθῇ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ
Θεοῦ, ἐὰν ἡμεῖς ἐπιδείξωμεν τὴν μετάνοιαν εἰς τὸν κα-
τάλληλον καιρόν, καὶ ζητοῦμεν τὴν συγγνώμην τῶν ἁμαρ-
τιῶν μας. «Καὶ εἶπεν ὁ Κἀϊν᾽ ἡ ἁμαρτία μου εἶναι μεγαλυ-
τέρα ἀπὸ τὸ νὰ συγχωρηθῶ». ᾿Ἰκανοποιητικὴ ἡ ἐξομολόγη-
σις, ἀλλὰ εἰς ἀκατάλληλον χρόνον. Καὶ εἶπεν, «Ἐὰν μὲ
διώκῃς σήμερα ἀπὸ τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς, καὶ θὰ μείνω
κρυμμένος ἀπὸ τὸ πρόσωπόν σου καὶ θὰ στενάζω καὶ θὰ
τρέμω ἐπάνω εἰς τὴν γῆν᾽ καὶ ὁποιοσδήποτε μὲ συναντή-
σῃ, θὰ μέ φονεύσῃ». Πρόσεξε πῶς εἶναι ἐλεεινὰ τὰ λόγια
του καὶ ἐξ αἰτίας τοῦ ἀκαταλλήλου χρόνου καὶ ἐξ αἰτίας
τοῦ ὅτι δὲν ἔχουν καμμίαν δύναμιν ἐπειδὴ ἔχουν προδοθῆ
ἀπὸ τὸν καιρόν. Καὶ εἶπεν, «᾿ΕἘὰν μὲ διώκῃα σήμερα ἀπὸ
τὴν ἐπιφάνειαν τῆς γῆς, καὶ θὰ κρυδῶ ἀπὸ τὸ πρόσωπόν
σου καὶ θὰ στενάζω καὶ θὰ τρέμω ἐπάνω εἰς τὴν γῆν᾽ καὶ
Εἰ τῇ γῇ, φησίν, ἐπικατάρατόν μὲ ἐποίησας, καὶ αὐτός μὲ

ἀπεστοάφης, καὶ τοσαύτῃ τιμωρίᾳ παρέδωκας, ὥστε στένειν
καὶ τρέμει», οὐδὲν τὸ κωλύον λοιπὸν τὸν ἂν τούτοις ὄντα,
καὶ γυμνωθέντα τῆς παρά σου ροπῆς ὑπὸ τοῦ τυχόντος ἄναι-
5 ρεϑῆναι, Εὐεπιχείρητος, φησίν, ἔσοιιαι παντὶ τῷ δουλομένῳ
ἀνελεῖν. Οὔτε γὰρ αὐτὸς ἰσχύω ἀντιστῆναι διαλελυιένα τὰ
μέλη περιφέρων, καὶ πανταχόϑεν σαλευόμενος" καὶ τὸ εἰδέναι
ἅπαντας, ὅτι τῆς σῆς ἐγυμνώϑην ροπῆς, παρασκευάσει τὸν
ὀουλόμενον ἐπὶ τὴν ἀναίρεσιν τὴν ἔμὴν δομῆσαι. Τί οὖν ὃ
10 σιλάνϑρωπος καὶ ἀγαϑὸς Δεσπότης; «Καὶ εἶπεν αὐτῷ Κύ-
ριος ὁ Θεός" οὐχ οὕτω». Μὴ νομίσῃς, φησί, ταῦτα οὕτω γίνε-
σϑαι. Οὐδὲ γὰρ ἔξεστι τῷ δουλωμένῳ σε ἀνελεῖν, ἀλλὰ τῇ
παραιάσει τῆς ζωῆς τῆς σῆς καὶ σοὶ πλείονα τὴν ὀδύνην
ἐργάσοιαι, καὶ διδάσκαλον καταλείψω ταῖς εἰς τὸ ἑξῇς γε-
15 γβαῖς, ἵνα ἡ σὴ ϑέα σωφρονισιὸς αὐτοῖς γένηται, καὶ μηδεὶς
τῇ σῇ γνώμῃ κατακολουϑήσῃ. «Καὶ εἶπε Κύριος ὃ Θεός" οὖχ
οὕτω. Πᾶς ὃ ἀποκτείνας Κάιν ἑπτὰ ἐκδικούμενα παραλύσει».
Τάχα πολλὰ τὰ εἰρημένα, καὶ πολὺν τῷ σώματι τὸν κάματον
προδξενήσαιιεν, ᾿Αλλὰ τί πάϑω; Ὁρῶν γὰρ διιῶν τὴν φιλη-
20 κοΐαν καὶ ἐκμάζξζοντα τὸν πόϑον ἐπιδεικνυμένην, δούλομαι καὶ
τοῖς λεηράνοις ἐπεξελθεῖν, καὶ κατὰ δύναμιν τὴν ἐμὴν ἔο-
μηνεῦσαι. Τί ἔστι τό, «πιὰ ἐκδικούμενα παραλύσει;». ᾽.4.-
λὰ πάλιν δέδοικα μὴ τῷ πλήϑει. τῶν λεγομένων καὶ τὴν ανή-
μὴν κοαταγώσωμεν τῶν εἰρημένων, καὶ προσκορεῖς ὑμῖν νοιι-
25 σϑείημιεν. ᾿Αλλ εἰ μὴ ἀπεκάμετε, ἀνάσχεσϑε, καὶ διαλύσαν-
τὲς τὸ προκείμενον οὕτω καταπαύσομεν τὸν λόγον. «Καὶ εἷ-
πεν αὐτῷ Κύριος ὁ Θεός" οὐχ οὕτω. Πᾶς ὃ ἀποκτείνας Κάϊν
ἑπιὰ ἐκδικούμενα παοαλύσει. Καὶ ἔϑειο Κύριος ὁ Θεὸς ση-
ΟΜΙΛΙΑ ΙΘ΄ 561
μὲ ἔ-
ὁποιοσδήποτε μὲ συναντήσῃ, θὰ μὲ φονεύσῃ». Ἐὰν
καὶ σὺ ὁ
καμες, λέγει, καταραμένον ἐπάνω εἰς τὴν γῆν
μεγάλην
ἴδιος μὲ ἀπεστράφης, καὶ μοῦ ἐπέθαλες τόσον
τίποτε δὲν ἐμπο-
τημωρίαν, ὥστε νὰ στενάζω καὶ νὰ τρέμω,
μέσα εἰς
δίζει εἰς τὴν συνέχειαν ἐκεῖνον, ποὺ εὑρίσκεται
νὰ
αὐτὰ καὶ ἐγυμνώθη ἀπὸ τὴν ἰδικήν σου προστασίαν,
φονευθῇ ἀπὸ τὸν τυχόντα. Θὰ εἶμαι, λέγει, εὐπρόσθλητος
ἐ-
εἰς τὸν καθένα ποὺ θέλει νὰ μὲ φονεύσῃ. Οὔτε βέθαια
γὼ ὁ ἴδιος ἠμπορῶ νὰ ἀντισταθῶ, ἀφοῦ τὰ μέλη μου ἔχουν
παραλύσει καὶ ἀπὸ παντοῦ ἀπωθοῦμαι᾽ καὶ τὸ ὅτι γνωρί-
σίαν,
Ζουν ὅλοι, ὅτι ἐγυμνώθην ἀπὸ τήν ἰδικήν σου προστα
θὰ προετοιμάσῃ ἐκεῖνον ποὺ θέλει νὰ ὁρμήσ ῃ διά νὰ μὲ
καὶ ἀγαθὸ ς Δε-
φονεύσῃ. Τί λοιπὸν κάνει ὁ φιλάνθρωπος
εἶναι
σπότης; «Καὶ εἶπεν εἰς αὐτὸν Κύριος ὁ Θεός δὲν
ἔται». Μὴ νομίσῃς, λέγει, ὅτι αὐτὰ θὰ γίνουν ἔτσι. Οὔτε
βέθαια ἐπιτρέπεται εἰς ἐκεῖνον ποὺ θέλει νὰ σὲ φονεύσῃ,
ὀλλὰ μέ τὴν παράτασιν τῆς ζωῆς σου καὶ εἰς σὲ θὰ δίδω
περισσοτέραν θλῖψιν καὶ θὰ ἀφήσω διδάσκαλον εἰς τὰς ἔ-
πομένας γενεάς, διὰ νὰ γίνῃ εἰς αὐτὰς παράδειγμα σω-
φρονισμοῦ ἡ ἰδικὴ σου περίπτωσις καὶ κανεὶς νὰ μὴ ἀκο-
λουθήσῃ τὴν ἰδικὴν σου γνώμην. «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός᾽
δὲν εἶναι ἔτσι. ᾿Εκεῖνος ποὺ θὰ φονεύσῃ τὸν Κάιν, θὰ πλη-
ρώσῃ ἐπταπλασίαν ἐκδίκησιν». Ἴσως εἶναι πολλὰ τὰ λε-
χθέντα καὶ ἐπροκαλέσαμεν μεγάλην κόπωσιν εἰς τὸ σῶμα
σας. Τί νὰ κάμω ὅμως; Ἐπειδὴ δλέπω νὰ ἐπιδεικνύετε
τὴν ἀγάπην σας πρὸς ἀκρόασιν καὶ τήν μεγάλην σας ἐπι-
θυμίαν, θέλω νὰ ἀναφερθῶ καὶ εἰς τὰ ὑπόλοιπα καὶ ὅσον
ἠμπορῶ νὰ τὰ ἑρμηνεύσω. Τί σημαίνει τό, «Θὰ πληρώσῃ
ἐπταπλασίαν ἐκδήκησιν»; ᾿Αλλὰ πάλιν φοθαῦμαι, μήπως
μὲ τὰ πολλὰ λεγόμενα τώρα καλύψωμεν καὶ τὴν μνήμην
τῶν λεχθέντων καὶ θὰ θεωρηθοῦμεν βαρετοὶ εἰς σᾶς. ᾿Αλ-
λὰ ἐὰν δὲν ἔχετε κουρασθῆ, ὑπομένετε, καὶ ἀφοῦ ἀναλύ-
σωμεν τὸ παρὸν θέμσ, τότε θὰ σταματήσωμεν τὸν λόγον.
«Καὶ εἶπεν εἰς αὐτὸν Κύριος ὁ Θεός᾽ δέν εἶναι ἔτσι. Ἔκειῖ-
ν
νος ποὺ θὰ φονεύσῃ τὸν Κάιν, θὰ πληρώσῃ ἐπταπλασία
ἐκδίκησιν. Καὶ ἔθεσε Κύριος ὁ Θεὸς σημεῖον εἰς τὸν Κάιν,
38
μεῖον. τῷ Κάϊν, τοῦ μὴ ἀνελεῖν αὐτὸν πάντα τὸν εὑρίσκοντα

αὐτόν». Τοῦτο δέδοικας, φησί, τοῦ μὴ ἀναιρεϑῆναι; Θάρσει,
ὅτι οὐκ ἔσται τοῦτο. Καὶ γὰρ ὃ τοῦτο πεποιηκὼς ἑπιὰ .τι-
κωρίαις ἑαυτὸν ὑπεύϑυνον καταστήσει: διά τοι τοῦτο καὶ. ση-
[21] μεῖον ἐπιτίϑημί σοι, ὥστε μηδένα ἀγνοήσαντα, καὶ ἀνελόντα
σε, ὑπεύϑυνον ἑαυτὸν ταῖς τοιαύταις τιμωρίαις καταστῆσαι.
᾿ δ, ᾿Αλλὰ σαφέστερον ὑμᾶς προσήπει διδάξαι, πῶς ἑπτιὰ
τιμωρίαις ὑπεύϑυνος γίνεται ὁ τὸν Κάϊν ἀνελών. ᾿Αλλὰ προσέ-
χξτε, παράκαλῶ͵ ΕἾ γὰρ μὴ νῦν, καϑάπερ ἐν ταῖς προλαθού-
10 σαις ἡμέραις “εἰρήκαμεν πολλάκις. πρὸς τὴν ὑμετέραν
ἀγά-
πὴῆν, ὅτε νηστείας καιρός, καὶ τοσαύτης γαλήνης ἀπολαύο-
μὲν, καὶ ἀπηλλαγμένοι τῶν λογισμῶν. τῶν ταραττόντων ἡμῶν
τὴν διάνοιαν, τὰ ἂν ταῖς ϑείαις Γραφαῖς ἐγκείμενα κατανοή-
᾿σῶμεν μετὰ ἀκριδείας, πότε δυνησόμεθα ταῦτα μαϑεῖν ἐν
15 ἑτέρῳ καιρῷ; “Διὸ παρακαλῶ, καὶ δέομαι, καὶ ἀντιδολῷ,
μο-
"γογουχὶ καὶ τῶν γονάτων ὑμῶν καϑάπτομαι, μετὰ συντετα-
μένης διανοίας τοῖς λεγομένοις προσέχωμεν, ἵνα καρπωσά-
μεγοί τι γενναῖον καὶ ὑψηλόν, οὕτως οἴκαδε “ἐπανέλϑωμεν.
Τί οὖν ἐστι τό, «ΕἘπτὰ ἐκδικούμενα παραλύσει»; Πρῶτον ἀὲν
20 ὁ τῶν ἑπιὰ ἀριϑιὸς ἐπὶ πλήϑους λαμδάνεται ἂν τῇ ϑείᾳ Γρα-
φῇ, καὶ τοῦτο πολλαχοῦ εὕροι τις ἂν οὕτω κείμενον, ὥς τό,
«Στείρα ἔτεκεν ἑπιάν, καὶ ὅσα τοιαῦτα. Αἰνίτιεται δὲ ἡμῖν
᾿ἐνταῦϑα τοῦ τολμήματος τὸ μέγεϑος, καὶ ὅτι οὐχ ἕν ἔστι τὸ
ἁμάρτημα τὸ παρ᾽ ἐκείνου γεγονός, ἀλλ᾽ ἑπτὰ ἁμαρτήματα,
25 καὶ μεγάλην ἐφ᾽ ἑκάστῳ ἁμαρτήματι τὴν τιμωρίαν ὥφειλεν
ὑποσχεῖν. Πῶς οὖν αὐτὰ ἀπαριϑμησόμεϑα; Εἰ τοῦτο λογισό-
μδϑα, “πρῶτον͵ ὅτι ἐδάσκηνε τῷ ἀδελφῷ διὰ τὴν εὔνοιαν τὴν
παρὰ τοῦ Θεοῦ" ὅπερ καὶ μόνον προσὸν ἱκανὸν ἦν αὐτῷ τὸν
ὄλεϑρον ἐπαγαγεῖν" δεύτερον, ὅτι τὸν ἴδιον ἀδελφόν" τρίτον,
30 ὅτι δόλον ἔοραψφε" τέταοτον, ὅτι τὸν φόνον ἔπραξε" πέμπιον,
.8, Τοῦτο εἶναι σημεῖον ἱκεσίας.

7. Α΄ Βαό͵ 2,5.
ΠΟΜΊΛΔΤΙΑ ΙΘ΄ 5693
συναντήσῃ».
νὰ μὴ φονεύσῃ αὐτὸν οἱοσδήποτε ποὺ θὰ τὸν
φονευ θῇς; Ἔχε θάρρος,
Τοῦτο ἐφοθδήθης, λέγει, νὰ μὴ
ποὺ θὰ κάμῃ αὐτὸ
διότι δέν θὰ συμδῇ αὐτό. Διότι ἐκεῖνος
διὰ ἑπτὰ τιμω-
θὰ καταστήσῃ τὸν ἑαυτόν τοῦ ὑπεύθυνον
ρίας δι᾽ αὐτὸ ἀκριθῶς καὶ σημεῖον ἐπιθέτω εἰς σέ, ὥστε
κανείς, ἐὰν δὲν γνωρίσῃ καὶ σὲ φονεύσῃ, νὰ μὴ καταστή-
σῃ τὸν ἑαυτόν του ἔνοχον εἰς πὰς τιμωρίας αὐτάς.
πῶς γί-
5, ᾿Αλλὰ πρέπει νὰ σᾶς ἐξηγήσω σαφέστερα,
φονεύ-
νεται ἔνοχος ἐπταπλασίας τιμωρίας ἐκεῖνος, ποὺ θὰ
παρακ αλῶ, προσέ χετε. Διότι ἐὰν
σῃ τὸν Κάιν. ᾿Αλλά, σᾶς
συμέν ας ἡμέρα ς ἔχομε ν
τώρα, ὅπως ἀκριθῶς εἰς τὰς προηγ
τὸν
ὁμιλήσει πολλὰς φορὰς πρὸς τὴν ἀγάπην σας, κατὰ
γαλήνην
καιρὸν τῆς νηστείας, ὄταν καὶ τόσον μεγάλην
ἀπολαμβδάνωμεν καὶ εἴμεθα ἀπαλλαγμένοι ἀπὸ τάς σκέψεις
οήσωμεν
πού συνταράσσουν τὴν διάνοιάν μας, δὲν καταν
᾿Αγίαν Γραφὴν
μὲ ἀκρίθειαν τὰ εὐρισκόμενα μέσα εἰς τὴν
αὐτὰ εἰς ἄλ-
νοήματα, πότε θὰ ἠμπορέσωμεν γὰ μάθωμεν
λον καιρὸν; Διὰ τοῦτο, σᾶς παρακαλῶ καὶ σᾶς ἱκετεύω
θέτω τὰ χέρια μου ἐπάνω εἰς τὰ γόνατά σας",
καὶ ἀκόμη
τὰ λεγόμε-
ἃς προσέχωμεν μὲ σύντονον τὴν διάνοιαν εἰς
καὶ -ὑψη-
να, ὥστε, ἀφοῦ κερδίσωμεν κάτι τὸ σημαντικὸν
Τί λοιπὸν
λόν, νὰ ἐπιστρέψωμεν ἔτσι εἰς τὰ σπίτια μας.
λασία ν ἐκδίκ ησιν» ; ΚΚατὰ
σημαίνει τό, «Θὰ πληρώσῃ ἐπταπ
εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γρα-
πρῶτον ὁ ἀριθμὸς ἑπτὰ χρησιμοποιεῖται
έσῃ νὰ τὸ
φὴν νὰ δηλώσῃ τὸ “πλῆθος, καὶ αὐτὸ θὰ ἠμπορ
εὐρῇ κανεὶᾳ εἰς πολλὰ μέρη νὰ ἔχῃ τήν᾽ σημασίαν αὐτήν,
παρόμοια.
ὅπως τὸ «Στεῖρα ἐγέννησεν ἑπτὰ» καὶ πολλὰ
τολμή ματος καὶ ὅτι δὲν
Ὕπονοεϊῖ δὲ ἐδῶ τὸ μέγεθος τοῦ
εἶναι ἕνα τὸ ἁμάρτημαποὺ, διέπραξεν ἐκεῖνος, ἀλλὰ ἑπτὰ
τιμωρίαν διὰ
ἀμσρτήμστα καὶ ἔπρεπε νὰ ὑποστῇ μεγάλην
αὐτά;
κάθε ἔνα ἁμάρτημα. Πῶς λοιπὸν θὰ ἀπαριθμήσωμεν
ν, ἐφθόν ησε τόν ἀδελφ όν
᾿Εὰν ὑπολογίσωμεν ἕτσι᾽ πρῶτο
,
του, ἐξ αἰτίας τῆς εὐνοίας τοῦ Θεοῦ, τὸ ὁποῖον καὶ μόνον
κατασ τροφή ν᾽
ἂν ὑπάρχῃ, “ἀρκεῖ νὰ ἐπισύρῃ εἰς αὐτόν τὴν
τρίτον, ἐσχε-
δεύτερον, ἐφθόνησε τὸν ἰδικόν του ἀδελφόν᾽
ν, ἐφόνευ-
δίασε δόλον᾽ τέταρτον, διέπραξε φόνον᾽ πέμπτο
ὅτι τὸν ἀδελφὸν ἐφόνευσεν" ἕκτον, ὅτι πρῶτος τὸν φόνον εἶο-
γάσατο' ἕόδομον, ὅτι τὸν Θεὸν ἐψεύσατο. Π αρηκολουϑήσατε
τοῖς οηϑεῖσω ἢ δούλεσϑε ἄνωθεν αὐτὰ πάλιν ἀπαριϑιησώ-
μδϑα, ἵνα εἰδῆτε πῶς ἕκαστον τούτων καὶ μόνον ἱκανὸν ἢ»
τῆς μεγίσιης αὐτὸν ἀξιῶσαι τιμωρίας; Τίς γὰρ ἂν ἀξιώσειε
συγγνώμης τὸν Θασκήναντα τῷ ἀπολαύοντι τῆς παρὰ τοῦ Θε-
οὔ εὐνοίας; ᾿Ιδοὺ μία καὶ μεγίστη καὶ ἀσύγγνωστος ἅμαο-
τία. Πάλιν αὕτη μείζων δείκνυται, ὅταν ἀδελφὸς ἦ ὁ ὅα-
σπαινόμενος, καὶ μηδὲν ἠδικηκώς. ᾿Ιδοὺ καὶ αὕτη πάλιν οὖχ
10 ἢ τυχοῦσα ἁμαρτία. Τρίτη πάλιν, ὅτι δόλον ἔρραψεν ἀπα-
τήσας τὸν ἀδελφόν, καὶ ἑλκύσας εἷς τὸ πεδίον, καὶ οὐδὲ αὖ-
τὴν τὴν φύσιν αἰδεσϑείς, Τέταρτον ἁμάρτημα αὐτὸς ὁ φό-
γος, ὃν εἰργάσαιο. Πέμπτον, ὅτι ἀδελφὸν ἐφόνευσε τὸν τὰς
αὐτὰς αὐτῷ λύσαντα ὠδῖνας. “Ἕκτον, ὅτι πρῶτος τοῦ φόνου
15 τὸ εἶδος εἰσήνεγκεν, “Εδδομον, ὅτι ἐρωτώμνος
παρὰ τοῦ Θε-
οὔ, ψεύσασϑαι ἐτόλμησεν. Ὃ τοίνυν, φησίν, ἀνελεῖν σε ἐπι-
χειρήσας, ἑπιὰ τιμωρίαις ἑαυτὸν ὑπεύϑυνον καταστήσει. Μὴ
τοίνυν δείδιϑι τοῦτο. ᾿Ιδοὺ γὰρ καὶ σημεῖον ἐπιτίϑημί σοι,
ὥσιε μηδένα τῶν εὑρισκόνιων σε ἀγνοῆσαι. Ἢ γὰρ πάσης
20 τῆς ζωῆς σου πάρεσις, λυσιτελὴς ἔσται ταῖς μετὰ ταῦτα
γε-
γεαῖς, καὶ ὅπερ μόνος μηδενὸς παρόντος ἔπραξας, τοῦτο μα-
ϑήσονται πάντες ὁρῶντές σε στένοντα καὶ τρέμοντα, καὶ μο-
γονουχὶ ὀοῶντα διὰ τοῦ τρόμου τοῦ σωματικοῦ, καὶ πᾶοι δια-
λεγόμενον, καὶ λέγοντα' μηδεὶς ἕτερος τοιαῦτα τολμήσῃ, οἷ-
25 ἄπερ ἐγώ, ἵνα μὴ τοιαύτην δέξηται τιμωρίαν.
Θ, Ταῦτα ἀκούοντες, ἀγαπητοί, μὴ ἁπλῶς παρατρέχα:-

μὲν τὰ εἰρημένα, μηδὲ τοῦτο μόνον σκοπῶμεν, εἶ καϑ' ἐκχά-
στην ἐνταῦϑα συνδρχόιενοι πνευματικῆς τραπέζης ἀπολαύο-
πεν" οὐδὲν γὰρ ὄφελος τῆς ἀκροάσεως μόνης ἄνευ τῆς διὰ
ΓΌΜΙΛΔΙΑ [Θ΄ “565
σε τόν ἀδελφόν του ἕκτον, πρῶτος αὐτὸς διέπραξε τὸν

φόνον᾽ ἕβδομον, εἶπε ψέματα εἰς τὸν Θεόν. Παρηκολου-
θήσατε αὐτὰ ποὺ ἐλέχθησαν, ἢ θέλετε νὰ ἀπαριϑμήσωμεν
πάλιν αὐτὰ ποὺ ἀπὸ τήν ἀρχήν, διὰ νὰ γνωρίζετε πῶς τὸ
καθένα ἀπὸ αὐτὰ καὶ μόνον του ἦτσ ἀρκετὸν νὰ καταστήσῃ
αὐτὸν ἄξιον τῆς μεγίστης τιμωρίας; Διότι ποῖος θὰ ἤμπο-
ροῦσε νὰ θεωρήσῃ ἄξιον συγγνώμης ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος
ἐφθόνεσε τόν ἀπολαμβάνοντα τήν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ; ᾿Ἰ1-
δοὺ ἡ πρώτη καὶ μεγίστη καὶ ἀσυγχώρητος ἁμαρτία. Αὐτὴ
πάλιν ἀποδεικνύεται μεγαλυτέρα, ὅταν ὁ φθονούμενός
εἶναι ἀδελφός καὶ δὲν ἔχει ἀδικήσει καθόλου. ᾿Ιδοὺ καὶ
αὐτὴ πάλιν δὲν εἶναι τυχαία ἁμαρτία. Τρίτη γπιάλιν ἁμαρτία,
ἐσχεδίασε δόλον, διότι ἐξηπάτησε τὸν ἀδελφόν τοῦ καὶ
τὸν παρέσυρεν εἰς τὴν πεδιάδα καὶ δὲν ἐσεθάσθη οὔτε
αὐτὴν τὴν φύσιν. Τέταρτον ἁμάρτημα εἶναι σὐτὸς ὁ ἴδιος
ὁ φόνος, τὸν ὁποῖον διέπραξε. Πέμπτον, ἐφόνευσε τὸν
ἀδελφόν του, πού προῆλθεν ἀπὸ τὴν ἰδίαν κοιλίαν μὲ αὐ-
τόν. Ἕκτον, πρῶτος αὐτὸς εἰσήγαγε τὸ εἶδος τοῦ φόνου.
“Ἕβδομον, ὅταν ἠρωτήθη ἀπὸ τὸν Θεόν, ἐτόλμησε νὰ εἰπῇ
ψέματα. ᾿Εκεῖνος λοιπόν, λέγει, πού θὰ ἐπιχειρήσῃ νὰ σὲ
φονεύση, θὰ καταστήσῃ τὸν ἑαυτόν του ἕνοχον δι᾽ ἑπτὰ
τιμωρίας. Μὴ φοθῆσαι λοιπὸν αὐτό. ᾿Ιδοὺ καὶ σημεῖον σοῦ
ἐπιθέτω, ὥστε ὅλοι ποὺ θὰ σὲ συναντοῦν νὰ σὲ γνωρίσουν.
Διότι ἡ παράλυσις ὅλης τῆς ζωῆς σου, θὰ εἶναι ὠφέλιμος
εἰς τὰς ἑπομένας γενεάς, καὶ ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον διέπραξε
μόνον χωρίς νἀ εἶναι παρὼν κανένας, τοῦτο θὰ μάθουν
ὅλοι, ὅταν σὲ θλέπουν νὰ στενάζῃς καὶ νὰ τρέμῃς, καὶ
σχεδὸν νὰ κραυγάζῃς μὲ τὸν τρόμον τοῦ σώματός σου
καὶ μὲ ὅλους νὰ ὁμιλῇς καὶ νὰ λέγῃς" κανεὶς ἄλλος ἂς μὴ
τολμήσῃ τέτοια, ποὺ ἐτόλμησα ἐγώ, διὰ νὰ μὴ δεχθῇ τέ-
τοιαν τιμωρίαν.
8. ᾿Ακούοντες αὐτά, ἀγαπητοί, ἂς μὴ παρερχώμεθα ἐπι-
πόλαια μόνον τὰ λεχθέντα, οὔτε πάλιν νὰ σκεπτώμεθα αὐὖὐ-
τό, δηλαδὴ ἐὰν συγκεντρωμένοι ἐδῶ καθημερινὰ ἀπολαμ-
βάνωμεν τὸ πνευματικὸν τραπέζι᾽ διότι καμμία ὠφέλεια
δὲν προέρχεται μόνον ἀπὸ τὴν ἀκρόασιν, χωρὶς νὰ ἐκδη-
568 ΙΩΑΝΝΌΎ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τῶν ἔργων ὑπακοῆς. 41λ᾽ ἐννοοῦντες πόϑεν- εἰς ταύτην τὴν

ἀσύγγνωσιον καὶ χαλεπὴν ἁμαρτίαν συνήλασεν ἑαυτὸν ὁ Κά-
εἶν, καὶ ὅτι ἀπὸ τοῦ φϑονῆσαι τὸν μηδ᾽ ὅλως αὐτὸν ἀδικῆς-
σαί ποτὲ ἐπιχειρήσαντα, τὴν τοιαύτην εἴσπραξιν, μᾶλλον δὲ
ἀναίοεσιν εἷς τὸν ἴδιον ἀδελφὸν τετόλμηκε, μὴ τὸ κακῶς πα-
ϑεῖν φεύγωμεν, ἀλλὰ μᾶλλον τὸ κακῶς. δτέροις διὰτεϑῆναι.
Ἐκεῖνος γάρ ἔστιν ὄντως ὁ κακῶς πεπονϑεοῶς, ὁ τὸν πλη-
σίον ἑαυτοῦ κατεργάζεσθαι δουλόμεγνος. Καὶ ἵνα μάϑῃς ὅτι
τοῦτό ἐστιν ἀληϑές, ὅρα μοι ἐνταῦϑα, τίς ἔστιν ὃ κακῶς πε-
10 'πονϑώς, ὁ ἀνελών, ἢ ὃ ἀναιρεϑείς; Δῆλον
ὅτι ὅ ἀνελών͵ Διὰ
τί; Ὅτι ὁ μὲν ἀναιρεθεὶς καὶ μέχρι τοῦ νῦν ἄδεται παρὰ τοῖς
ἁπάντων στόμασι, καὶ ἀνακπηρύττεται, καὶ στεφανοῦται, ὡς
τῆς “᾿ἀληϑείας πρωτουάρτυς, καϑάπερ φησὶ καὶ ὃ μαπάυνιτος
Παῦλος. «᾿Αποθανὼν "Α6ελ ἔτι λαλεῖν. Ὃ δὲ. ἀνελὼν καὶ
15 τότε μὲν ἐλεεινότερον πάντων ἀνϑρώπων δίον ἔζη, μετὰ δὲ
ταῦτα παρὰ πάντων» ταῖς κατηγορίαις θάλλεται καὶ ὡς ὅδε-
λυκτὸς παρὰ τῷ Θεῷ καὶ κατήραμένος ὑπὸ τῆς ϑείας Γρα-
φῆς παραδειγματίζεται: καὶ ταῦτα μὲν ἐν τῷ. παρόντι καὶ
συγκαταλυομένῳ δίῳ" τὰ δὲ ἐν τῷ μέλλοντι αἰῶνι ἀπαντῆσαι
20 ἀμφοτέροις ὀφείλοντα, καὶ καταλλήλως δχάστῳ τῆς ἑαυτοῦ
πράξεως ἀπολαδεῖν παρὰ τοῦ δικαίου πριτοῦ, τίς λόγος πα-
ϑαστῇῆσαι δυνήσεται, ἢ τὰ ἀγαϑά, ἢ τὰ ἐναντία; Οὐκ ἔστι»
᾿οὐδείς, οὔτε τὰ 'χθησιά; οὔτε τὰ λυπηρά. Καὶ γὰρ ἐκεῖνον
μὲν ἢ δασιλεία τῶν οὐρανῶν, καὶ αἰώνιοι οκηναί, καὶ οἷ χο-
φοὶ πατριαρχῶν, προφητῶν τε καὶ ᾿ ἀποστόλων, καὶ πάντων
τῶν ἁγίων ὅμιλος ὑποδέξονται συμδασιλεύσοντα εἷς αἰῶνας
ἀτελευτήτους τῷ ὄασιλεῖ Χριστῷ ᾿]ησοῦ, τῷ τοῦ Θεοῦ κιο-
γογενεῖ Υἱῷ καὶ Θεῷ" τοῦτον δὲ ἡ γέεννα τοῦ πυρὸς καὶ
τὰ ἄλλα ἅπαντα ἀϑάνατα δασανιστήρια διαδέξονται εἷς αἰῶ.
.8.. Ἔθρ...11,.4.. .... τ Ὑ στ νος

9. Δηλαδὴ τὸν “Αθελ. ᾿ ᾿
40. ᾿Δηλαδὴ τόν Κάιν.
ται ΟΜ ΕΛΔΈΑ ΙΘ΄ Ὁ 587
λώνεται ἡ ὑπακοὴ μὲ τὰ ἔργα. ᾿Αλλά, ἀφοῦ ἐννοήσωμεν

διὰ ποίαν αἰτίαν ὁ Κάιν ὡδήγησε τὸν ἑαυτόν του εἰς τὴν
ἀσυγχώρητον καὶ φοθερὰν αὐτὴν ἀμαρτίαν, καὶ ὅτι ἀπὸ
τὸν φθόνον του ἐναντίον ἐκείνου, πού γενικὰ δὲν ἑἐπροσπά-
θησε ποτὲ νὰ τὸν ἀδικήσῃ, ἔχει τολμήσει αὐτὴν τὴν σκλη-
ρότητα, μᾶλλον δὲ τὸν φόνον εἰς τὸν ἴδιον τὸν ἀδελφόν
του, ἂς μὴ ἀποφεύγωμεν νὰ ὑφιστάμεθα κακήν μεταχείρι-
σιν, ἀλλὰ νὰ ἀποφεύγωμεν περισσότερον νὰ συμπεριφερώ-
μεθα μὲ κακίαν. εἰς τοὺς ἄλλους. Διότι πράγματι αὐτὸς
ποὺ ὑποφέρει εἶναι ἐκεῖνος, ποὺ θέλει: νὰ φονεύσῃ τὸν
πλησίον του. Καὶ διὰ νὰ μάθῃς, ὅτι αὐτὸ εἶναι ἀληθινόν,
παρακαλῶ, πρόσεχε ἐδῶ, ποῖος εἶναι ἐκεῖνος ποὺ ὑποφέ-
ρει, ὁ φονεὺς ἢ ὁ φονευθείς;Εἶναι φανερὸν ὅτι ὑποφέρει
ὁ φονεύς. Διατί; Διότι ὁ μὲν φονευθε ὶς καὶ μέχρι σήμερα
μνημονεύεται: ἀπὸ τἀ στόματα ὅλων, καὶ ἀνακηρύσσεται
καὶ στεφανώνεται ὡς ὁ πρωτομάρτυρας τῆς ἀληθείας, ὅ-
πως ἀκριθῶς καὶ ὁ μακάριος Παῦλος λέγει᾽ «ἂν καὶ νε-
κρὸς ὁ ΓΑθελ. ἀκόμη ὁμιλεῖ»". Ὁ δὲ φονεὺς καὶ τότε μὲν
ἐζοῦσε τὴν περισσότερον ἐλεεινὴν ζωὴν ἀπὸ ὅλους τοὺς
ἀνθρώπους, ὕστερα δὲ ἀπὸ αὐτὰ θάλλεται μὲ τὰς κατηγο-
ρίας ἀπὸ ὅλους καὶ προβάλλεται ὡς παράδειγμα δδελυγμίας
ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ κατάρας ἀπὸ τήν ᾿Αγίαν Γραφήν καὶ
αὐτὰ μὲν συμβαίνουν εἰς τὴν παροῦσαν καὶ προσωρινὴν
Ζωήν᾽ ἐκεῖνα. ὅμως ποὺ εἶναι ὑποχρεωμένοι καὶ οἱ δύο νὰ
συναντήσουν εἰς τὴν μέλλουσαν ζωὴν καὶ θὰ λάβῃ ἀνάλο-
γα μὲ τὰς πράξεις τοῦ ὁ καθένας ἀπὸ τὸν δίκαιον κριτήν,
ἡοῖος λόγος θὰ ἠμπορέσῃ νὰ τὰ παρουσιάσῃ εἴτε εἶναι ἀγα-
θὰ εἴτε τὰ ἀντίθετα; Δὲν ὑπάρχει κανένας νὰ παρουσιάσῃ
οὔτε τὰ εὐχάριστα οὔτε τὰ ὀδυνηρά. Καὶ πράγματι ἐκεῖ-
νον᾽ μὲν θὰ τὸν ὑποδεχθοῦν ἡ Βασιλεία τῶν Οὐρανῶν καὶ
αἱ αἰώνιαι σκηναὶ καὶ αἱ τάξεις τῶν πατριαρχῶν καὶ τῶν
προφητῶν καὶ τῶν ἀποστόλων καὶ τὸ πλῆθος ὅλων τῶν
ἁγίων διὰ νὰ βασιλεύσῃ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων μαζὶ
μὲ τὸν βασιλέα ᾿Ιησοῦν Χριστόν, τὸν μονογενῆ Υἱὸν τοῦ
Θεοῦ καὶ Θεόν. Αὐτὸν ὅμως ἡ γέεννα τοῦ πυρὸς καὶ ὅλα
τὸ ἕνα
τὰ ὑπόλοιπα αἰώνια θασανιστήρια θὰ διαδέχωνται
"ας ἀπεράντους τιμωρούμενον, μετὰ καὶ πάντων τῶν τὰ πα-

ραπλήσια αὐτῷ πεπραχότων, καὶ μάλιστα τοὺς μετὰ ταῦτα
τοῖς αἰσχίστοις πάϑεσιν ἁλόντας, ὅσῳ καὶ μείξων ἡ τιμω-
οία παρὰ τοῦ κοινοῦ Δεοπότου ἐκφέρεται. "άκουε γὰρ τοῖ
μακαρίου Παύλου λέγοντος: «Ὅσοι γὰρ ἀνόμως ἥμαρτον, ἀἃ-
νόμως καὶ ἀπολοῦνταινν" τουτέστιν, ἐλαφροτέραν ὑποστήσονται
τὴν τιμωρίαν, διὰ τὸ μὴ ἔχειν ἔλεγχον τὴν ἐκ τοῦ γόμου
ἀπειλήν τὰ καὶ διόρϑωσιν" «Καὶ ὅσοι ἐν νόμῳ ἥμαρτον, διὰ
γόμπου πκριϑήσονται». Οὗτοι δέ, φησίν, οἵ καὶ μετὰ τὴν ἐκ
το τοῦ νόμου δοήϑειαν τὰ αὐτὰ ἐκείνοις πεπραχότες, δαρυτέ-
θας καὶ ἀφορητοτέρας ὑπομενοῦσι καὶ τὰς κολάσεις. Καὶ
μάλα εἰκότως" ὅτι οὔτε ὃ νόμος, οὔτε τὸ ἑτέρους ἰδεῖν το-
σούτοις κακοῖς ὑποδληϑέντας σωφρονεστέρους αὐτοὺς ἢ ἐπι-
εικεστέοους ἀπειργάσατο. Διὸ παρακαλῶ, κἂν γοῦν ἀπὸ τοῦ
15 »" τοῖς ἑτέρων παιδεύμασι σωφρονίσωμεν ἑαυτούς, καὶ τὸν
δίον τὸν ἑαυτῶν ᾿ἰϑύνωμεν πρὸς τὴν τοῦ Κυρίου ὑποταγήν.
τοῖς αὐτοῦ ὑπείκοντες νόμοις" καὶ μήτε φϑόνος, μήτε ὄασκα-
νία, μήτε ὁ τῶν σωμάτων ἔρως, μήτε ἡ τοῦ παρόντος ὄίου
δόξα τε καὶ δυναστεία, μήτε ἢ τῆς γαστρὸς ἥδονή, μήτε ἄλ-
20 λὴ τις ἄτοπος ἐπιϑυμία κατακυριευέτω ἡμῶν τῶν ἐν τῇ ψυχῇ
λογιομῶν: ἀλλ ἐκκαϑάραντες ξαυτοὺς ἀπὸ πάσης ἰλύος καὶ
τύρόης διωτικῆς, καὶ πολλὰ χαίρειν εἰπόντες τοῖς αἰσχίστοις
καὶ ἀτοπωτάτοις πάϑεσι
πρὸς τὴν μακαρίαν ἐκείνην ζωὴν
ἐπειχϑῶμεν,
καὶ τὰ ἀπόρρητα ἀγαϑά, ἃ ἡτοίμασεν ὅ Θεὸς
25 τοῖς ἀγαπῶσιν αὐτόν: ὧν γένοιτο πάντας
ἡμᾶς ἀξιωϑῆναι,
χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χοιστοῦ.
μεϑ' οὗ τῷ Πατρί, ἅμα τῷ ἁγίῳΓΝ
Πνεύματι δόξα, πκοάτος, τι-
μή, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Α μήν,
᾿
---΄
--. .-
11. Ρωμ. 2,12.
ΟΜΙΛΔΙΑ ἰθΘ᾽ 569
μετὰ τὸ ἄλλο εἰς ὅλους τοὺς αἰῶνας, διὰ νὰ τιμωρῆται,

μαζὶ μὲ ὅλους ἐκείνους ποὺ ἔχουν πράξει παρόμοια μὲ
αὐτόν, καὶ πρὸ παντὸς μὲ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ὕστερα ἀπὸ
αὐτὰ ἐκυριεύθησαν ἀπὸ τὰ αἰσχρότατα πάθη, διὰ τὰ ὁποῖα
ἐκφέρεται καὶ μεγαλυτέρα τιμωρία ἀπὸ τὸν Δεσπότην
τῶν ὅλων. “Ακουε λοιπὸν καὶ τὸν μακάριον Παῦλον, ποὺ
λέγει «Καὶ ὅσοι ἠἡμάρτησαν χωρὶς τόν νόμον, θὰ καταδι-
κασθοῦν εἰς ἀπώλειαν χωρὶς τόν νόμον»", δηλαδή, θὰ
ὑποστοῦν ἐλαφροτέραν τιμωρίαν, διότι δὲν ἔχουν ὡς ἔλεγ-
χον τὴν ἀπειλήν καὶ διόρθωσιν, ποὺ προέρχεται ἀπὸ τὸν
νόμον. «Καὶ ὅσοι ἡμάρτησαν ἔχοντες τὸν νόμον, θὰ κρι-
θοῦν μὲ θάσιν τὸν νόμον». Αὐτοὶ ὅμωο, λέγει, οἱ ὁποῖοι
καὶ μετὰ τὴν δοήθειαν τοῦ νόμου ἔχουν διαπράξει τὰ ἴδια
μὲ ἐκείνους, θὰ ὑπομείνουν δαρυτέρας καὶ σκληροτέρας τι-
μωρίας. Καὶ εἶναι πολὴ φυσικά᾽ διότι οὔτε ὁ νόμος, οὔτε
τὸ ὅτι εἶδαν τοὺς ἄλλους νὰ ὑποθδάλωνται εἰς τόσον μεγά-
λα κακὰ ἔκαμαν νὰ εἶναι αὐτοὶ περισσότερον σώφρονες
καὶ ἐπιεικεῖο. Διὰ τοῦτο, σᾶς παρακαλῶ, ἀπὸ
τουλάχιστον
τώρα ἂς σωφρονίσωμεν τοὺς ἑαυτούς μας μὲ τὰ παθήματ α
τῶν ἄλλων καὶ ἂς κατευθύνωμεν τήν ζωήν μας πρὸς τὴν
ὑποταγὴν τοῦ Κυρίου, ὑπακούοντες εἰς τοὺς νόμους του
καὶ οὔτε μῖσος, οὔτε φθόνος, οὔτε ἡ σαρκική ἐπιθυμία,
οὔτε ἡ δόξα καὶ ἡ ἐξουσία τῆς παρούσης ζωῆς, οὔτε ἡ
εὐχαρίστησις τῆς κοιλίας, οὔτε ὁποιαδήποτε ἄλλη, παράλο-
γος ἐπιθυμία νὰ κατσκυριεύῃ τούς ἐντὸς τῆς ψυχῆς μας
λογισμούς ἀλλά, ἀφοῦ καθαρίσωμεν τοὺς ἑαυτοὺς μας ἄ-
πὸ κἀθε ρύπον καὶ θιωτικὴν ἀσχολίαν, καὶ ἀφοῦ εἰποῦμεν
πολλὰ χαίρετε πρὸς τὰ αἰσχρότατα καὶ ἀπρεπέστατα πάθη,
ἂς σπεύσωμεν πρὸς τὴν μακαρίαν ἐκείνην ζωὴν καὶ τὰ
ἀπόρρητα ἀγαθά, τὰ ὁποῖα ἡτοίμασεν ὁ Θεὸς εἰς τοὺς ἀγα-
πῶντας αὐτόν. Αὐτὰ τὰ ἀγαθὰ εἴθε νὰ ἀξιωθοῦμεν ὅλοι
ἡμεῖς, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡ-
μῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τόν ὀποῖον πρέπει εἰς τὸν
Πατέρα, συγχρόνως καὶ εἰς τὸ ἽΑγιον Πνεῦμα ἡ δόξα, ἡ
δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν
ΟΜΙΛΙΑ Κ’
(Γεν. 4, 16 - 26)
εὐ ξῆλθδε δὲ Κάϊν ἀπὸ προσώπου τοῦ Θεοῦ, καὶἥμω

σον ὃν γῇ Ναῖϊδ᾽ κατέναντι ᾿Εδέμον, καὶ τὰ ξξῇ
5 1.Φέρε πάλιν τῆς ἀκολουϑίας σήμερον τῶν ἀνεγνωσμέ-
Π Ων ἁψάμενοι, ἐντεῦϑεν ὑμῖν τὴν διδασκαλίαν ᾿παραϑῶμεν,
καὶ ἐκ τῆς δίδλου τοῦ μακαρίου Μωῦύσέως τὴν συνήϑη διά-
οὐδ πρὸς ὑμᾶς ποιησώμεϑα, μᾶλλον δὲ ἐκ τῶν τοῦ Πνεύ-
ματος λογίων, ἅπερ διὰ τῆς τούτου. γλώττης ἡμᾶς ἐδίδαξεν
10 ἡ ϑεία χάρις. ᾿4λλ᾽ ἵνα σαφέστερος ὑμῖν γένηται ὃ λόγος,
ἀναγκαῖον ὑπομνῆσαι τὴν ὑμετέραν ἀγάπην τῶν ἤδη ρηϑέν-
τῶν, καὶ ὅπου τὴν διδασκαλίαν κατελύσαμεν», ἵνα ἐκεῖϑεν αὖ-
τὴν σήμερον ἀναλαδόντες, οὕτω τῆς ἀρχῆς τῶν ἀνεγνωσμένων
ἁψώμεϑα. Ἴστε
νὰρ ὅτι τὴν κατὰ τὸν Κάϊν καὶ τὸν ΓΑδελ
15 ὑπόϑεσιν κινήσαντες ἐδείκνυμεν ἐξ αὐτῶν τῶν γεγενημένων,
χαὶ ἐξ ὧν ἕκαστος τὰς ϑυσίας αὐτῶν προσήνεγκε τῷ Δεσπότῃ,
ὅπως ἔγκειται τῇ ἡμετέρᾳ φύσει ἣ γνῶσις τῶν πρακτέων καὶ
τῶν μὴ πρακτέων, καὶ ὅτι γαὐτεξουσίους ἡμᾶς εἰργάσατο ὁ
- 1ῶν ἁπάντων δημιουργός, καὶ πανταχοῦ ἀπὸ. τῆς γνώμης τῆς
20 ἡμετέρας ἢ κατακρίνει, ἢ στεφὰνοῖ (ἀπὸΑ γὰρ
᾿
ταύτης τοῦ μὲν
ἀπόδλητος γέγονεν ἡ ϑυσία, τοῦ δὲ τὰ δῶρα προσεδέχϑη),
“
καὶ ὅτι ἐντεῦϑεν ὑπὸ Θθασκανίας κινηϑεὶς ὁ Κἀϊν ἐπὶ τὸν τοῦ
ἀδελφοῦ φόνον ὥρμησε, καὶ μετὰ τὴν ἀνοσίαν ταύτην πρᾶξιν,
ὀουλομένου τοῦ Θεοῦ ἐκκαλέσασϑαι αὐτὸν εἰς ἐξοισλόγησι»
25 τῶν ἡμαρτημένων, οὐδὲ οὕτω τὸ φάρμακον τῆς ἰατρείας ἐδέ-
᾿ξατο, ἀλλὰ τῷ μυσαρῷ ἐκείνῳ φόνῳ τὸ ψεῦδος συνάψας τὴ"
χαλεπὴν" ἐκείνην τιμωρίαν ἐπεσπάσατο, καὶ γυμνὸν καὶ ἔρη-
μὸν ἑαυτὸν κατέστησε τῆς ἄνωϑεν ροπῆς, ὑπόδειγμα σωφρο-
ΟΜΙΛΙΑ Κ'
(Γεν. 4, 18 - 26)
«Καὶ ἀπεμακρύνθη ὁ Κάιν ἀπὸ προσώπου τοῦ Θε-

οὔ, καὶ ἐκατοίκησεν εἰς τὴν περιοχὴν Ναῖδ ἀπέ-
ναντι τῆς ᾿Εδέμ», καὶ τὰ ἐξῆς.
1. Ἐμπρός ἀφοῦ καταπιασθοῦμεν πάλιν σήμερα ἀπὸ τὴν
συνέχειαν τῶν ἀναγνωσμάτων, ἀπὸ αὐτὰ ἂς σᾶς παραθέ-
σωμεν τὴν διδασκαλίαν, καὶ ἂς κάμωμεν τὴν συνηθισμένην
ὁμιλίαν πρὸς σᾶς ἀπὸ τὸ θιθλίον τοῦ μακαρίου Μωϊύσέως,
μᾶλλον δὲ ἀπὸ τὰ λόγια τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος, τά ὁποῖα
μὲ τὴν γλῶσσαν αὐτοῦ μᾶς ἐδίδαξεν ἡ θεία χάρις. ᾿Αλλὰ
διὰ νὰ γίνῃ σαφέστερος εἰς αᾶς ὁ λόγος, εἶναι ἀνάγκη νὰ
ὑπενθυμίσω τὴν ἀγάπην σας αὐτά ποὺ μέχρι τώρα ἔχουν
λεχθῆ, καὶ εἰς ποῖον σημεῖον ἐσταματήσαμεν τὴν διδασκα-
λίαν, ὥστξ, ἀφοῦ τὴν ἀρχίσωμεν ἀπὸ ἑκεῖνο σήμερα, νὰ
καταπιασθοῦμεν᾽ ἔτσι ἀπὸ τὴν ἀρχὴν τῶν ἀναγνωσμάτων.
Γνωρίζετε δέθαια ὅτι, ὅταν ἐκινήσαμεν τὴν ὑπόθεσιν σχε-
τικὰ μὲ τόν Κάιν καὶ τόν Αθελ, ἐξηγούσαμεν ἀπὸ τὰ ἴδια
τὰ πράγματα καὶ ἀπὸ ἐκεῖνα ποὺ ὁ καθένας ἐπρόσφερε τὴν
θυσίαν του πρὸς τὸν Θεόν, πῶς ὑπάρχει μέσα εἰς τὴν φύ-
σιν μας ἡ γνῶσις ἐκείνων ποὺ πρέπει καὶ ἐκείνων πού δὲν
πρέπει νὰ κάμωμεν᾽ καὶ ὅτι ὁ δημιουργὸς τῶν πάντων μᾶς
ἐδημιούργησεν ἐλευθέρους καὶ παντοῦ σύμφωνα μὲ τὴν
ἰδικήν μας γνώμην ἢ μᾶς καταδικάζει ἢ μᾶς στεφανώνει
(ἀπὸ αὐτὴν δεδαίως τοῦ μὲν Κάιν ἡ θυσία δέν ἔγινε δεκτή,
τοῦ δὲ ᾿Αθελ ἐδέχθη τὰ δῶραλ)᾽ καὶ ὅτι ἀπὸ τότε παρακινη-
θεὶς ὑπὸ τοῦ φθόνου ὸ. Κάιν ὥρμησεν εἰς τὸν φόνον τοῦ
ἀδελφοῦ του, καὶ μετὰ τὴν δϑδελυρὰν αὐτήν πρᾶξιν, ἐνῷ
ὁ Θεὸς ἤθελε νὰ προσκαλέσῃ αὐτὸν εἰς ἑξομολόγησιν τῶν
ἁμαρτημάτω ν οὔτε ἔτσι ἐδέχθη τὸ φάρμακον τῆς
του;
θεραπείας᾽ ἀλλὰ ἀφοῦ ἐπρόσθεσεν εἰς τὸν ἀποτρόπαιον
ἐκεῖνον φόνον τὸ ψέμα, ἐπέσυρε τὴν φοβερὰν ἐκείνην τι-
μωρίαν, καὶ κατέστησε τὸν ἑαυτόν του γυμνὸν καὶ ἔρημον
572 ΙΩΏΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
γισιοῦ πᾶσι τοῖς μετὰ ταῦτα προκείμενος, καὶ διὰ τῆς ἀπο-
φάσεως, ἧς ἐδέξατο, παντὶ τῷ τῶν ἀνϑρώπων γένει διαλεγό-
μδνος, καὶ μονονουχὶ ὀοῶν καὶ λέγων" μηδεὶς ὁμῶν τοιοῦτόν"
τι τολμήσῃ ποτέ, ἵνα μὴ τοῖς τοιούτοις περιπέσῃ. Εἴδετε Δε-
σπότου φιλανϑρωπίαν, ὅπως διὰ τῆς εἰς ἐκεῖνον τιμωρίας
οὖκ ἐκεῖνον μόνον σωφροονίσαι ἠδουλήϑη, ἀλλὰ καὶ τοὺς εἰς
τὸ ἑξῆς ἅπαντας διδάξαι, πάντῃ φεύγειν τὸ τολμηϑὲν τοῦτο
ἐπιχείρημα; Φέρε λοιπὸν τῶν ἑξῆς ἁψώμεϑα, καὶ ἴδωμεν
τί καὶ σήμερον διηγεῖται ἡμῖν ὁ μακάριος οὗτος προφήτης,
ὑπὸ τῆς τοῦ Πνεύματος ἐνηχούμενος ἐνεργείας. ᾿Επειδὴ γὰρ
τὴν ἀπόφασιν ἐδέξατο ὃ Κάϊν, «(Ἐξῆλϑεν, φησίν, «ἀπὸ προ-
σώπου τοῦ Θεοῦ». Τί ἔστιν, « Ἐξῆλθεν ἀπὸ προσώπου τοῦ
Θεοῦ»; Τουτέστιν, ἐγυμνώϑη τῆς παρ᾽ αὐτοῦ προστασίας διὰ
τὴν μυσαρὰν ἐκείνην πρᾶξιν. «Καὶ ᾧκησεν ἐν γῇ Ναΐδ, κατέ-
15 γναντι ᾿Εδέιον. Δέγει ἡμῖν καὶ τὸν τόπον ἔνϑα λοισιὸν τὴν κα-
τοίκησιν ἐποιήσατο, καὶ διδάσκει πῶς καὶ οὗτος οὐ πόρρω
τοῦ παραδείσου διῆγεν, ἵνα κατέναντι αὐτοῦ ὦν, διηνεκῇ τὴν
ὑπόμνησιν ἔχῃ καὶ τῶν τῷ πατρὶ συμδεδηκότων διὰ τὴν
παράδασιν, καὶ τοῦ μεγέϑους τῶν αὐτῷ τετολμημένων" τὴ"
20 τοσαύτην τιμωρίαν, ἣν ἐδέξατο μηδὲ τῇ τοῦ πατρὸς τιμωρίᾳ
σωφρογιοϑείς, Καὶ αὐτὸς δὲ ὅ τόπος, ἔνϑα κατῴκει, ὑπόμ»-
σις ἀδιάλιπιος ἦν οὐκ αὐτῷ μόνῳ, ἀλλὰ καὶ ταῖς μετὰ ταῦτα
γενεαῖς, τοῦ σάλου καὶ τοῦ τρόμου. Τὸ γὰρ Ναϊδ ὄνομα 'Ε-
ὁραϊκὴ λέξις ἐστίν, ἑρμηνεύεται δὲ οάλος. “ν᾽ οὖν ὥσπερ
25 ἐν στήλῃ χαλκῇ ἀνέκλειπιον ἔχῃ καὶ ἀπὸ τοῦ τόπου τὴν κα-
τηγορίαν, ἐκεῖ αὐτὸν κατῴκισε, Εἶτά φησι «Καὶ ἔγνω Κάϊν
τὴν γυναῖκα αὐτοῦ͵ καὶ συλλαδοῦσα ἔτεκε τὸν ᾿Ενώχ». Θνη-
τοὶ λοιπὸν γεγονότες, εἰκότως περὶ τὴν τῶν τέκνων διαδο-
ΟΜΙΛΙΑ Κ'’ 573
μενος ὡς παρά-
ἀπὸ τὴν προστασίαν τοῦ Θεοῦ, προδαλλό
μεταγ ενεστέρους,
δειγμα σωφρονισμοῦ εἰς ὅλους τοὺς
εἰς ὅλον τὸ ἀν-
καὶ μὲ τὴν ἀπόφασιν, ποὺ ἐδέχθη, ὁμιλῶν
λέγων: κανεὶς
θρὼπινον γένοα, καὶ σχεδὸν κραυγάζων καὶ
παρόμοιον, διὰ νὰ
ἀπὸ σᾶς νὰ μὴ τολμήσῃ ποτὲ κάτι τὸ
μὴ περιπέσῃ εἰς τάς συμφορὰς αὐτάς . Εἴδατε τὴν φιλαν-
σε μὲ τὴν ἐπι-
θρωπίαν τοῦ Θεοῦ, κατὰ ποῖον τρόπον ἠθέλη
ῃ ὄχι μόνον
θληθεῖσαν εἰς ἐκεῖνον τιμωρίαν νὰ σωφρονίσ
ῃ, νὰ ἀπο-
αὐτόν, ἀλλὰ καὶ εἰς τὸ μέλλον, ὅλους νὰ διδάξ
τὴν πρᾶξι ν, ποὺ ἐτόλμη-
φεύγουν μὲ κάθε τρόπον αὐτὴν
ιασθο ῦμεν μὲ τὰ
σεν ὁ ἴδιος; ᾿Εμπρὸς λοιπὸν ἂς καταπ
α ὁ μακά-
ἐπόμενα, καὶ ἂς ἰδοῦμεν τί μᾶς διηγεῖται σήμερ
τὴν ἐνέρ-
ριος αὐτός προφήτης, ὁ ὁποῖος διδάσκεται ἀπὸ
᾿Αφοῦ λοιπό ν ἐδέχθ η τὴν
γειαν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος.
ἀπὸ προσ ώπου τοῦ
ἀπόφασιν ὁ Κάιν, «᾿Απεμακρύνθη, λέγει,
ώπου τοῦ
Θεοῦ». Τί σημαίνει, «᾿Απεμακρύνθη ἀπὸ προσ
του ἐξ
Θεοῦ»; Δηλαδὴ, ἀπεγυμνώθη ἀπὸ τὴν προστασίαν
ίκησεν
αἰτίας τῆς δδελυρᾶς ἐκείνης πράξεως. «Καὶ ἑκατο
εἰς τὴν χώραν Ναΐδ, ἀπέναντι ἀπὸ τὴν ᾿Εδέμ ». Λέγει εἰς
τὸ ἑξῆς, καὶ
ἡμᾶς καὶ τὸν τόπον, ὅπου ἐκατοίκησεν εἰς
τὸν παρά-
διδάσκει πῶς καὶ αὐτὸς δὲν ἐζοῦσε μακράν ἀπὸ
νὰ ἔχῃ
δεισον, ὥστε εὑρισκόμενος ἀπέναντι ἀπὸ αὐτὸν
ων, τὰ ὀποῖα συνέ βησαν
διαρκῆ τὴν ὑπενθύμισιν καὶ ἐκείν
δάσεω ς τῆς ἕντο-
εἰς τὸν πατέρα του ἐξ αἰτίας τῆς παραθ
ει!"
λῆς, καὶ τοῦ μεγέθους ἐκείνων ποὺ ὁ ἴδιος εἶχε τολμήσ
η
δηλαδὴ τὴν τόσον μεγάλην τιμωρίαν, τὴν ὁποίαν ἐδέχθ
χωρὶς νά σωφρονισθῇ ἀπό τὴν τιμωρίαν τοῦ πατρὸς του.
Καὶ ὁ τόπος αὐτός, ὅπου ἑκατοικοῦοε, ἦτο ὄχι μόνον εἰς
αὐτόν, ἀλλὰ καὶ εἰς τάς ἑπομένας γενεάς, διαρκῆς ὑπεν-
θύμισις τῆς ταραχῆς καὶ τοῦ τρόμου. Διότι τό ὄνομα Ναῖδ
εἶναι ἑδραϊκὴ λέξις καὶ ἐρμηνεύεται ταραχή. Διὰ νὰ ἔχῃ
λοιπὸν ὡσὰν εἰς χαλκίνην στήλην ἀκατάπαυστον τὴν κατη-
γορίαν καὶ ἀπὸ τὸν τόπον, ἐκεῖ ἔθαλεν αὐτὸν νὰ κατοική-
σῃ. "Ἔπειτα λέγει «Καὶ συνευρέθη ὁ Κάιν μὲ τὴν γυναῖκα
του, ἡ ὁποία ἀφοῦ συνέλαθε ἐγέννησε τὸν ᾿Ενὼχ». ᾿Αφοῦ
εἰς τό ἐξῆς ἔγιναν θνητοί, εὐλόγως ἐπάσχιζαν διὰ τὴν δια-
χὴν τὴν ἅπασαν σπουδὴν εἶχον. ᾿41λλ᾽ ἴσως εἴποι τις ἂν πῶς,
οὐδαμοῦ τῆς Γραφῆς μνημονευσάσης ἑτέρας γυναικός, ὅ Κάϊν
ἔσχε τὴν γυναῖκα; Μή σε ξνίσῃ τοῦτο, ἀγαπητέ. Οὐδαμοῦ
γὰρ ϑηλειῶν τέως κατάλογον ποιεῖται μετὰ ἀκριδείας, ἀλλὰ
τὸ πέριττον φυγοῦσα ἡ ϑεία Γραφὴ ἐκ μέρους τῶν ἀρρένων
μνημονεύει, καὶ οὐδὲ αὐτῶν πάντων, ἀλλὰ συντομώτερον. ἧ-
ιν διηγεῖται λέγουσα, ὅτι ὁ δεῖνα ἐγέννησεν υἱοὺς καὶ ϑυ-
γατέρας τεκεῖν μετὰ τὸν Κάϊν καὶ τὸν "Δόελ, ἣν εἴς γυναῖκα
ἔλαδε. Κάϊν». ᾿Επειδὴ γὰρ προοίμια ἦν, καὶ ἔδει λοιπὸν αὖ-
10 ξηϑῆναι τὸ γένος, καὶ ταῖς ἀδελφαῖς συγγενέσϑαι᾽ συνεχώ-
θουν. Διά τοι τοῦτο καταλιποῦσα ἡ Γραφὴ ἡμῖν ουνιδεῖν τὸ
ἀκόλουθον, τοῦτο μόνον διηγεῖται λέγουσα, «Καὶ ἔγνω Κάϊν
τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαθοῦσα ἔτεκε τὸν Ἐνώχ: καὶ
ἦν οἰκοδομῶν πόλιν ἐπὶ τῷ ὀνόματι τοῦ υἱοῦ. αὐτοῦ Ἐνώχ».
ι5 Ὅρα πῶς σοφίζονται λοιπὸν κατὰ μικρόν. ᾿Επειδὴ γὰρ ϑνη-
τοὶ γεγόνασι, διηνεκῆ αὐτῶν σώζεσϑαι τὴν μνήμην δούλονται
ἀπό τὸ τῶν τικτομένων, ἀπό τε" τῆς ὄνομασίας τῶν τόπων,
οἷς τὰς προσηγορίας ἐπιτιϑέασι τῶν παίδων. Ταῦτα πάντα
ὑπομνήματα ἄν τις εἴποι δικαίως εἶναι τῶν ἡμαρτημένων
20 αὐτοῖς, καὶ τῆς ἐκπιώσεως τῆς δόξης ἐκείνης, ἐν ἧ τυγχά-
γνόντες οὐδενὸς τούτων ἐδέοντο ὅ τε᾿ἀδὰμ ἥ τε Εὔα, ἀλλ᾽
᾿ἀνωτέρω πάντων «καϑειστήκεσαν, «“Εγεννήϑη δὲ τῷ ᾿Ενώ,γ»,
φησὶ, «[ αἰδάδ, καὶ ΤΓαϊδὰδ ἐγέννησε τὸν Μαλελεήλ, καὶ
᾿ΔΙαλελεὴλ ἐγέννηοε τὸν Μαϑουσάλα, καὶ Μαϑουσάλα ἐγέν-
258 »ησς τὸν Λάμεχ»... Ορᾷς πῶς παρέδραμε. τὰς γενεαλογίας,
τῶν ἀρρένων μόνον μ'ημονεύσας ὃ μακάριος οὗτος, καὶ οὐ-
'δαμοῦ τῶν ϑηλειῶν ἐπιμνησϑείς. ᾿Αλλὰ καϑάπερ ἐπὶ τοῦ
᾿Κάϊν εἶπεν; ὅτι «“ ἔγνω τὴν γυναῖκα αὐτοῦ», μηδὲν διδάξας
ε
ἡμᾶς, μηδὲ εἰπὼν πόϑεν ἔσχε τὴν γυναῖκα, οὕτω δὴ καὶ
ΟΜΙΛΔΙΑ Κ'. 575
δοχὴν τῶν παιδιῶν. ἼΙσως ὅμως θὰ ἠμποροῦσς νὰ ἐρωτήσῃ

κανείς πῶς, ἐνῷ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ δὲν ἀνέφερεν ἄλλην γυ-
ναῖκα, ὁ ΚΚάιν ἀπέκτησε γυναῖκα; Μὴ σέ παραξενεύῃ αὐτό,
ἀγαπητέ. Διότι πουθενὰ μέχρι τώρα δὲν κάνει κατάλογον
τῶν γυναικῶν μὲ ἀκρίδειαν, ἀλλὰ ἀποφεύγουσα ᾿ ἡ ᾿Αγία
Γραφὴ τὸ περιττὸν ἀναφέρει μόνον τοὺς ἄνδραα, καὶ ὄχι
αὐτοὺς ὅλους, ἀλλὰ μᾶς διηγεῖται συντομώτερα λέγουσα,
ὅτι ὁ τάδε ἐγέννησεν υἱοὺς καὶ θυγατέρας καὶ ἀπέθανε.
Φυσικὸν λοιπὸν ἦτο καὶ τώρα ἡ Εὔα νὰ ἐγέννησε θυγατέρα
μετὰ τὸν Κάιν καὶ τὸν πΑθελ, τὴν ὁποίαν ἔλαθεν ὡς σύ-
ζυγον ὁ Κάιν. ᾿Επειδὴ λοιπόν ἦτο ἀρχὴ καὶ ἔπρεπε νὰ
αὐξηθῇ τό ἀνθρώπινον γένος εἰς τὸ μέλλον, ἐπετρέπετο νὰ
συνέρχωνται εἰς σαρκικὴν μεῖξιν καὶ μὲ τὰς ἀδελφάς. Διὰ
τοῦτο βεβαίως ἡ Γραφή, ἀφοῦ ἀφήσῃ νὰ γνωρίσωμεν ἡ-
μεῖς τὰ ἐπόμενα, διηγεῖται αὐτὸ μόνον λέγουσα᾽ «Καὶ
συνευρέθη ὁ Κάιν μὲ τὴν γυναῖκα του, ἡ ὁποία ἀφοῦ συνέ-
λαθεν ἐγέννησε τὸν ᾿Ενώχ᾽ καὶ ἔκτισε πόλιν, τὴν ὁποίαν ἐκ
τοῦ ὀνόματος τοῦ υἱοῦ του ὠνόμασαν ᾿Ενώχ». Πρόσεχε
πῶς γίνονται σοφοὶ εἰς τό ἑξῆς σιγὰ σιγὰ οἱ ἄνθρωποι.
Ἐπειδὴ λοιπόν ἔχουν γίνει θνητοί, θέλουν νὰ διατηρῆται
παντοτινὴ ἡ μνήμη των καὶ ἀπὸ τὰἀ παιδιά των καὶ ἀπὸ τὴν
ὀνομασίαν τῶν τοποθεσιῶν, εἰς τὰς ὁποίας θέτουν τὰ
ὀνόματα τῶν παιδιῶν των. Ὅλα αὐτὰ θὰ ἠμποροῦσε νὰ
εἰπῇ δίκαια κανείς, ὅτι εἶναι ὑπενθύμισις τῶν ἁμαρτημά-
των, ποὺ ἔχουν διαπράξει, καὶ τῆς ἐκπτώσεως ἀπὸ τὴν δὸ-
ξαν ἐκείνην, εἰς τὴν ὁποίαν εὑρισκόμενοι δὲν εἶχαν τὴν
ἀνάγκην κανενὸς ἀπό αὐτά καὶ ὁ ᾿Αδὰμ καὶ ἡ Εὔα, ἀλλὰ
ἦσαν ὑπεράνω ὅλων. «᾿Εγεννήθη δὲ ἀπό τόν ᾿Ενώχ, λέγει
ἡ. Γραφ ή,
ὁ -Γαϊδάδ, καὶ ὁ Γαϊδάδ ἐγέννησε τὸν Μαλελεὴλ
καὶ ὁ Μαλελεὴλ ἐγέννησε τόν Μαθουσάλα καὶ ὁ Μαθουσά-
λα ἐγέννησε τὸν Λάμεχ». Βλέπεις πῶς ἀνέφερε γρήγορα
τὰς γενεαλογίας καὶ ἐμνημόνευσε μόνον τοὺς ἄνδρας ὁ
μακάριος Μωυσῆς καὶ δὲν ἀνέφερε πουθενὰ τὰς γυναῖ-
καα;: ᾿Αλλὰ ὅπως ἀκριθῶαςεἰς . τὴν -περίπτωσιν τοῦ ᾿Κἀιν
εἶπεν, ὅτι «Συνευρέθη μὲ τὴν γυναῖκα του», χωρὶᾳ νἀ μᾶς
διδάξῃ τίποτε, οὔτε νὰ μᾶς εἰπῇ ἀπό ποῦ εἶχε τὴν γυναῖ-
ὀνταῦϑα πάλιν φησί «Καὶ ἔλαδεν ἑαυτῷ Λάμεχ, δύο γυναῖ-

κας᾽ ὄνομα τῇ μιᾷ ᾿Αδά, καὶ ὄνομα τῇ δευτέρα Σελλά. Καὶ
ὅτεκεν ᾿Αδά, φησί, τὸν ᾿Ιωδήλ' οὗτος ἦν πατὴρ οἰκούντων ἐν
σκηναῖς κτηγοτρόφων. Καὶ ὄνομα τῷ ἀδελφῷ αὐτοῦ: ᾽ω-
5. ὅάλ' οὗτος ἦν ὁ καταδείξας ψαλτήριον καὶ κιϑάρα»».
2. Σπόπει τῆς Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν. ᾿Εδίδαξεν ἡμᾶς
ΠΡ
καὶ τὰ δνόματα τῶν τεχϑένγτων ὑπὸ τῆς γυναικὸς τοῦ Λά-
μδχ, καὶ τίνα τὰ ἐπιτηδεύματα ἔσχον, καὶ ὅτι ὁ μὲν περὶ τὴν
κτηνοτροφίαν ξδαυτὸν ἐξέδωκεν, ὃ δὲ ἐπενόησε ψαλτήριον
10 καὶ κιϑάραν, «Σελλὰ δέν», φησίν, «ἔτεκε καὶ αὐτὴ τὸν Θοθέλ,
καὶ ἦν σφυροκόπος, χαλκεὺς χαλκοῦ καὶ σιδήρου». Πάλιν
καὶ τοῦ παρὰ τῆς Σελλᾶς τεχϑέντος τὸ ἐπιτήδευμα ἡμῖν ὁ-
δήλωσεν, ὅτι τὴν χαλκευτικὴν τέχνην εἵλετο. “Ὅρα πῶς κατὰ
μικρὸν τὰ τῆς συστάσεως τοῦ τῶν ἀνϑρώπων γένους ὦκονό-
15. μητο. Καὶ πρῶτον μὲν ὁ Κάϊντῷ ὑπ᾽ αὐτοῦ τεχϑέντι τὴν ὑπ᾽
αὐτοῦ οἰκοδομουμένην πόλιν ἐπωνόμασεν. Εἶτα οἱ ὑπὸ τῶν
γυναικῶν ποῦ Λάμεχ τεχϑέντες, ὃ μὲν τῇ κτηνοτροφίᾳ δαυτὸν
ἐξέδωκεν, ὁ δὲ ἕτερος τὴν χαλκευτικὴν εἵλετο, ὃ δὲ ψαλτή-
οιον καὶ κιϑάραν κατέδειξεν, Αδελφὴ δέν, φησί, «Θόδελ
20 Νοεμάν». Τί τὸ καινὸν καὶ παράδοξον; Νῦν γὰρ ἡμῖν πρῶτον
δείκνυται ϑηλείας μνήμην ὀνομαστὶ ποιησάμενον. Οὐχ ἁπλῶς
οὐδὲ εἰκῇ, ἀλλά τι κεκρυμμένον ἡμῖν ἐντεῦϑεν ἐμφαίνων τοῦ-
τὸ πεποίηκεν ὁ μακάριος προφήτης, ὅπερ εἰς ἕτερον καιρὸν4
ὑμῖν ταμιευσάμενοι, νῦν τῆς ἀκολουϑίας ἐχώμεϑα- οὐδὲ γὰρ
25 τὸ τυχόν ἔστι τὸ ἐπαγόμενον, ἀλλὰ καὶ οφόδρα πολλοῦ τοῦ
ἀγῶνος δεόπενον, καὶ ἀκριδεστέρας τῆς ἑομηνείας, ὥστε
δυνηϑῆναι μετὰ σαφηνείας ἅπαντα διερευνησαμένοιςς πολλὴν
ἡμῖν τὴν ὠφέλειαν ἐντεῦϑεν παρασχεῖν. «Εἶπε γάρ», φησί, «Δά-
μεχ ταῖς ἑαυτοῦ νυναιξὶν ᾿Αδᾷ καὶ Σελλᾷ' ἀκούσατέ μου τῆς
Κ' 577
ΟΜΙΛΙΑ
«Καὶ ἐνυμφεύθη ὁ
κα, ἔτσι λοιπὸν καὶ ἐδῶ πάλιν λέγει
ο ᾿Αδὰ καὶ ἡ ἄλλη
Λάμεχ δύο γυναίκας ἡ μία ὠνομάζετ
λέγει , τὸν ᾿Ιωδήλ᾽ αὐτὸς
Σελλά. Καὶ ἐγέννησεν ἡ ᾿Αδά,
ὁποῖο ι ἑκατοικοῦσαν
ἦτο ὁ πρόγονος τῶν κτηνοτρόφων, Οἱ
άζετο ᾿Ιουθάλ᾽ αὐτὸς
εἰς σκηνάς. Καὶ ὁ ἀδελφός του ὠνομ
καὶ τῆς κιθάρας».
πρῶτος ἔδειξε τὴν χρῆσιν τοῦ ψαλτηρίου
τῆς Γραφῆ ς. Μᾶς ἐδίδαξε
2. Σκέψου τὴν ἀκρίβειαν
ἐγεν νήθησαν ἀπὸ
καὶ τὰ ὀνόματα τῶν παιδιῶν, τὰ ὁποῖα
γέλμ ατα εἶχαν καὶ
τὴν γυναῖκα τοῦ Λάμεχ, καὶ ποῖα ἐπαγ
αν, ὁ δὲ ἄλλος
ὅτι ὁ μέν ἔνας ἐπεδόθη εἰς τὴν κτηνοτροφί
τὴν κιθάρ αν. «Ἡ Σελλὰ δέ,
ἐπενόησε τὸ ψαλτήριον καὶ
ὁ ὁποῖο ς ἤτο σφυ-
λέγει, ἐγέννησς καὶ αὐτὴ τὸν Θοβέλ,
ουργό ςᾳ». Πάλιν
ροκόπος, δηλαδὴ χαλκουργὸς καὶ σιδηρ
ηθέντος ἀπὸ τὴν
μᾶς ἐδήλωσε τὸ ἐπάγγελμα τοῦ γενν
χαλκέως. Πρόσε-
Σελλάν, ὅτι ἐπροτίμησε τὴν τέχνην τοῦ
ἀπαρ αίτητα διά τὴν
ξε πῶς σιγὰ σιγὰ ἔχουν ἐξευρεθῆ τὰ
ον μὲν ὁ Κάιν
ὕπαρξιν τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Καὶ πρῶτ
τό ὄνομα τοῦ
ὠνόμασε τὴν πόλιν, ποὺ ὁ ἴδιος ἔκτισεν, ἀπὸ
τὰς γυναῖκας
παιδιοῦ του. "Ἔπειτα οἱ γεννηθέντες ἀπὸ
εἰς τὴν κτηνο τροφίαν, ὁ
τοῦ Λάμεχ, ὁ μὲν ἔνας ἐπεδόθη
έως καὶ ὁ τρί-
δὲ ἄλλος ἐπροτίμησε τὴν τέχνην τοῦ χαλκ
τῆς κιθάρας.
τος ἔδειξε τὴν χρῆσιν τοῦ ψαλτηρίου καὶ
Τί εἶναι τὸ
«Καὶ ἀδελφὴ, λέγει, τοῦ Θοδὲλ ἦτο ἡ Νοεμά».
διὰ πρώτ ην φορὰν πα-
νέον καὶ παράδοξον; Τώρα λοιπὸν
αστι κῶς. Δὲν ἕ-
ρουσιάζει γυναῖκα καὶ τὴν ἀναφέρει ὀνομ
καὶ τυχαῖ α,
χει κάμει αὐτὸ ὁ μακάριος προφήτης ἀπλᾶ
κρυμμένον,
ἀλλὰ ἐπειδὴ ἤθελε νὰ μᾶς φανερώσῃ κάτι τὸ
θὰ σᾶς τὸ παρο υσιάσωμεν
τὸ ὁποῖον ἀφοῦ διαφυλάξωμεν
μεν, διότι αὐτὸ
εἰς ἄλλην εὐκαιρίαν᾽ τώρα ἄς συνεχίσω
ἔχει ἀνάγκην
ποὺ ὑποκρύπτεται δὲν εἶναι τυχαῖον, ἀλλὰ
έραν ἕρμη-
ἀπὸ πολὺ μεγάλην προσπάθειαν καὶ ἀκριβεστ
ἀφοῦ ἐξετ άσωμ εν τὰ πάντα
νείαν, ὥστε νὰ ἠμπορέσωμεν,
λην ὠφέλ ειαν ἀπὸ.
μὲ σαφήνειαν, νὰ σᾶς δώσωμεν μεγά
χ εἰς τὰς γυ-
αὐτό. «Εἶπε λοιπόν, λέγει ἡ Γραφή, ὁ Λάμε
σατε τὴν
ναϊκας του, εἰς τὴν ᾿Αδάν καὶ τὴν Σελλάν᾽ ἀκού
Λάμεχ , καὶ δώσα τε προσοχὴν
φωνήν μου, γυναῖκες τοῦ
37
φωνῆς, γυναῖκες Λάμεχ, ἐνωτίπασϑέ μου τοὺς λόγους" ὅτι

ἄνδρα ἀπέκτεινα εἷς τραῦμα ἐμοῖ, καὶ νεανίσκον εἷς μώλωπα
ἐμοί. “Ὅτι ἑπιάκις ἐκδεδίκηται ἐκ Κάϊν, ἐκ δὲ “Λάμεχ ἕ-
ὁδομηκοντάκις ἑπτά». Συντείνατέ μοι
τὴν διάνοιαν, παρα-
καλῶ, καὶ πάντα τὸν διωτικὸν λογισμὸν ἀπωσάμενοι μετὰ
ἀκριδείας τὰ εἰρημένα διερευνησώμεϑα, ἵνα μηδὲν ἡμᾶς λα-
ϑεῖν δυνηϑῇ, ἀλλ᾽ ὅσον ἡμῖν οἷόν τε πρὸς τὸ θάϑος αὐτὸ καϑιέν.-
τὲς ἑαυτούς, ϑηρᾶσϑαι δυνηϑῶμεν τὸν ἐγπεκρυμμένον ϑησαυ-
ρὸν τοῖς ὀραχέσι τούτοις ρήμασιν. «Εἶπε δέν, φησί, «Δάμεχ
το ταῖς ἑαυτοῦ γυναιξὶν ᾿Αδᾷ καὶ Σελλᾷ' ἀκούσατέ κου τῆς φω-
»ῆς, γυναῖκες Λάμεχ, ἐνωτίσασϑέ μου τοὺς λόγους». Σκόπει
μοι εὐθέως ἐκ προοιμίων πόσον ὥνησε τοῦτον ἡ εἰς τὸν Κάϊν
γεγενημένη τιμωρία. Οὐ μιόνον γὰρ οὐ περιμένει τὸν παρ᾽
ἑτέρου ἔλεγχον, ὡς τῷ αὐτῷ ἁμαοτήματι ἢ καὶ χείρονι πε-
ρθιπεσών, ἀλλὰ καὶ μηδενὸς ἐγκαλοῦντος, μηδὲ ἐπιτιμῶντος,
αὐτὸς ἑαυτὸν κατάδηλον ποιεῖ, καὶ ἐξαγορεύει τὰ εἰργασμέ-
γα, καὶ ταῖς γυναιξὶ διηγεῖται τοῦ πλημμελήματος τὸ μέγεϑος,
μονονουχὶ ἐκεῖνο πληρῶν τὸ εἰρημένον παρὰ τοῦ προφήτου,
ὅτι «Δίκαιος ἑαυτοῦ κατήγορος ἐν ποωτολογίᾳ». Μέγιστον
20 γάρ ἔστιν εἰς διόρϑωσιν τῶν ἡμαρτημένων ἡ διολογία, “Ωο-
περ' οὖν δαρύτερον τῶν ἡμαρτημένων τυγχάνει τὸ μετὰ τὴν
πρᾶξιν τῆς ἁμαρτίας ἐπὶ τὴν ἄρνησιν ἔοχεσϑαι" ὅπεο καὶ ὃ
ἀδελφοκιόνος ἐκεῖνος πέπονϑε, καὶ ἐρωτώμενος παρὰ τοῦ
φιλανϑρώπου Θεοῦ, οὗ μόνον οὐχ ὡμολόγησε τὸ ὕπ᾽ αὐτοῦ
τολμηϑέν, ἀλλὰ καὶ ἐτόλμησε φψεύσασϑαι Θεῷ, καὶ διὰ τοῦτο
παραταϑῆναι αὐτοῦ τὴν ζωὴν ἐποίησεν. Ὃ τοίνυν “άμεχ
τοῖς αὐτοῖς περιπεσών, καὶ εἷς ἐκείνην ἐλϑὼν τὴν ἔννοια, ὅτι
ἐκεῖνον ἡ ἄρνησις χαλεπωτέραν δέξασϑαι παρεσκεύασε τὴν
τιμωρίαν, καλέσας τὰς ἑαυτοῦ γυναῖκας, οὐδενὸς καταναγκά-
Ἵ. Παροιμ. 18, 17.

᾿ΌΜΙΛΙΑ Κ’ 579
ὴ μὲ ἐτραυμά-
εἰς τὰ λόγια μου᾽ ὅτι ἐφόνευσα ἄνδρα, ἐπειδ
ἐκτύπ ησε. ᾿Εὰν ἔχει πληρωθῆ
τισε, καὶ νέον, ἐπειδὴ μὲ
ἀπό τὸν Λάμεχ δὲ
ἀπὸ τὸν Κάιν ἐπταπλασία ἐκδίκησιᾳ,
Σᾶς παρακα-
Θὰ πληρωθῇ ἑδδομήντα φορὰς ἐπταπλασία».
ἀπομακρύνω-
λῶ, ἐντείνατε τὴν προσοχήν σας, καὶ ἀφοῦ
μὲ ἀκρίβειαν
μεν κάθε θιωτικὴν σκέψιν, ἂς ἐξετάσωμεν
διαφύ γῃ τίποτε, ἀλ-
τὰ λεχθέντα, διὰ νὰ μὴ ἠμπορέσῃ νὰ
εἰς τὸ θά-
λά, ὅσον μᾶς εἶναι δυνατόν, ἀφοῦ κατέλθωμεν
τὸν θησαυρόν,
θος αὐτὸ, νὰ ἡμπορέσωμεν νὰ συλλέξωμεν
λόγια. «Καὶ
ποὺ εἶναι κρυμμένος μέσα εἰς τὰ ὀλίγα αὐτὰ
του, ᾿Αδὰάν καὶ Σελ-
εἶπε, λέγει, ὁ Λάμεχ εἰς τὰς γυναῖκας
τοῦ Λάμεχ , καὶ
λάν ἀκούσατε τὴν φωνήν μου, γυναῖκες
ξε, παρακαλῶ,
δώσατε προσοχὴν εἰς τὰ λόγια μου». Πρόσε
η-
ἀμέσως ἀπό τὴν ἀρχὴν πόσον ὠφέλησεν αὐτὸν ἡ ἐπιδλ
περιμένει
θεῖσα τιμωρία εἰς τὸν Κάιν. Διότι ὄχι μόνον δὲν
πεσε εἰς τὸ
τὸν ἔλεγχον ἀπό κανένα ἄλλον, ἐπειδὴ περιέ
χωρὶς νὰ τόν
ἴδιον ἢ καὶ χειρότερον ἀμάρτημα, ἀλλὰ καὶ
του φάανε-
κατηγορῇ κανείς, οὔτε νὰ τὸν ἐπικρίνη, μόνος
ι αὐτὰ ποὺ εἶχε πρά-
ρώνει τὸν ἑαυτόν του καὶ ἀποκαλύπτε
μέγεθ ος τοῦ ἁμαρ-
ἕξει, καὶ εἰς τάς γυναῖκας διηγεῖται τὸ
ἔχει εἰπῆ
τήματός του, ἐκπληρώνων σχεδὸν ἐκεῖνο ποὺ
ς πρῶτος
ὁ προφήτης, ὅτι «Δίκαιος εἶναι ἐκεῖνος ὁ ὁποῖο
ἑαυτό ν του»΄. Εἶναι πο-
εἰς τὸ δικαστήριον κατηγορεῖ τὸν
τῶν σφαλ μάτων
λὺ μεγάλη ὑπόθεσις διὰ τὴν διόρθωσιν
ερον ἀπὸ
ἡ ὁμολογία. “Ὅπως ἀκριδῶς λοιπὸν εἶναι δαρύτ
ν του μετὰ
τὰ ἁμαρτήματα τὸ νὰ ἀρνῆται κανεὶς τὴν ἑνοχή
πρᾶγμ α ποὺ βδεθδα ίως καὶ ὁ
τὴν διάπραξιν τῆς ἁμαρτίας,
ἐνῷ ἠρωτᾶ το ἀπὸ
ἀδελφοκτόνος ἐκεῖνος εἶχε πάθει, καὶ
όγησ εν αὐτὸ
τὸν φιλάνθρωπον Θεόν, ὄχι μόνον δέν ὡμολ
εἰπῇ ψέματα
ποὺ ὁ ἴδιος ἐτόλμησεν, ἀλλὰ καὶ ἐτόλμησε νὰ
αθῇ ἡ
εἰς τὸν Θεόν, ὁ ὁποῖος διὰ τοῦτο ἔκαμε νὰ παρατ
περιέ πεσε εἰς τὰ ἴδια
ζωὴ του. Ὁ Λάμεχ λοιπόν, ἀφοῦ
τὴν περίπ τωσιν ,
ἀμαρτήματα καὶ ἀφοῦ ἐσκέφθη ἐκείνην
δαρυτ έ-
ὅτι δηλαδὴ ἡ ἄρνησια ἔκαμεν ἐκεῖνον νὰ δεχθῇ
σε τὰς γυναῖ κας του, χωρὶς νὰ
ραν τιμωρίαν, ἀφοῦ ἐκάλε
ἐλέγχ ῃ, ὁ ἴδιος μὲ τὴν
τὸν ἀναγκάζῃ κανείς, οὔτε νὰ τὸν
ζοντος, οὐδὲ διδλέγχοντος, αὐτὸς διὰ τῆς οἰκείας γλώττης

καὶ τὴ» ὁμολογίαν τῶν ἡμαρτημένων ποιεῖται, καὶ συγκρίνων
τὰ ὑπ' αὐτοῦ εἰργασμένα τοῖς παρὰ τοῦ Κάϊν πεπραγμέοις,
ἑαυτῷ τὴν τιμωρίαν δρίξει. Εἶδες κηδεμονίαν Δεσπότου, πῶς
5. καὶ αἱ τιμωρίαι αὐτοῦ φιλανϑρωπίας ὑποϑέσεις εἰσί, καὶ ὅτι
οὐ μέχοι τοῦ τὴν τιμωρίαν δεχομέγου τὰ τῆς φιλανϑρωπίας
ἵσταται, ἀλλὰ καὶ τοῖς λοιποῖς χρήσιμον κατασκευάζει τὸ φάρ-
μακον, εἶ ὀουληϑεῖεν τὴν ἐξ αὐτοῦ ὠφέλειαν καρπώσασϑαι;
Πόϑεν γάρ, εἶπέ μοι, ὁ Λάμεχ ἑτέρωϑεν ἐπὶ τὴν τοσαύτην
10 ἐξομολόγησιν ἐπείχϑη, εἶ μὴ τὴν ἐκ τῶν ἐκείνῳ συμδάντων
ὑπόμνησιν εἶχε διηνεκῶς αὐτοῦ τὴν διάνοιαν κατασείουσαν;
«Ἐΐπε», φησίν: «ἀκούσατέ μου τῆς φωνῆς, καὶ ἐνωτίσασϑέ μου
τοὺς λόγους». “Ὅρα πῶς καϑ' ἑαυτὸν δικαστήριον καϑίσας,
οὕτω τὴν παράκλησιν αὐταῖς προσάγει, ὥσιεμὴ παρέργως
15 δέξασϑαι τὰ λεγόμενα. Τὸ γὰρ εἰπεῖν, «Ακούσατέ μου τῆς
φωνῆς, καὶ ἐνωτίσασϑέ μου τοὺς λόγους», τοῦτο δηλοῦντός
ἐστι, συντείνατε ὑμῶν, φησί, τὴν διάνοιαν͵ καὶ μετὰ ἄκρι-
ὀείας προσέχετε οἷς ἐρεῖν μέλλω. Οὐδὲ γὰρ περὶ τῶν τυχόν-
τῶν ὑμῖν διαλέξομαι, ἀλλὰ πράγματα ὑμῖν ἐξαγορεύσω λαν»-
20 ϑάνοντα, καὶ ἃ μηδεὶς ἕτερος οἶδεν, ἀλλ᾽ ἢ μόνος ἐγώ, καὶ
ὁ ἀκοίμητος ἐκεῖνος ὀφϑαλμός, ὃν δεδοικὼς σπεύδω καὶ ἐ-
πείγομαι φανερὰ ὑμῖν καταστῆσαι τὰ ὑπ᾽ ἐμοῦ πεπραγμένα,
καὶ ὅσαις τιμωρίαις ἑαυτὸν ὑπεύϑυνον κατέστησα διὰ τῶν
ἀνοσίων πράξεων. «Ὅτι ἄνδρα ἀπέκτεινα», φησίν, «εἷς τραῦ-
25 μα ἐμοί, καὶ νεανίσκον εἷς μώλωπα ἐμοί. “Ὅτι ἑπιάκις ἂἐκ-
δεδίκηται ἔκ Κάϊν, ἐκ δὲ Λάμεχ ἑδδομηκοντάκις ἑπτώ». Μέ-
γα τὸ εἰρημένον, καὶ σφόδοα μέγα, καὶ πολλὴ τοῦ ἀνδρὸς
ἡ εὐγνωμοσύνη. Οὐ μόνον γὰρ ὁμολογεῖ τὸ γεγονός, καὶ
τοὺς φόνους εἴς μέσον ἄγει, ος εἴργάσατο, ἀλλὰ καὶ διὰ
30 τῆς συγκρίσεως τῶν ὑπ᾽ ἐκείνου καὶ ὑπ αὐτοῦ γεγονότων
τὸ ἐπιτίμιον ἑαυτῷ ἐπιτίϑησι. Ποίας γὰρ ἂν εἴη, φησί, συγ-
γνώμης ἄξιος ὃ μηδὲ τῇ ἑτέρου τιμωρίᾳ σωφρονιοϑείς, ἀλλὰ
2. Δηλαδὴ ὁ Κάϊν.
Κ΄ 581
ΟΜΙΛΙΑ
τῶν ἁμαρτημάτων
ἰδικήν του γλῶσσαν κάνει τὴν ὁμολογίαν
ἐκείνας ποὺ
του, καὶ συγκρίνων τὰς πράξεις του πρὸς
τὸν ἑαυτό ν του τὴν τίμω-
εἶχε διαπράξει ὁ Κάιν, ὁρίζει εἰς
καὶ αἱ τιμωρίαι
ρίαν. Εἴδες τὴν φροντίδα τοῦ Θεοῦ, πῶς
καὶ ὅτι αἱ ἐκδη-
τοῦ γίνονται προὔποθέσειᾳ φιλανθρωπίαα,
ν μέχρι τὴν τιμὼ-
λώσεις τῆς φιλανθρωπίας δέν σταματοῦ
εἰς τοὺς ὑπολοίπους
ρίαν ἐκείνου ποὺ τὴν δέχεται, ἀλλὰ
θελή σουν νὰ ἐπὼω-
καθιστᾷ χρήσιμον τὸ φάρμακον, ἐὰν θά
αὐτό; ᾿Απὸ ποῦ ἀλλοῦ λοιπόν, εἰπὲ μου,
φεληθοῦν ἀπ᾿
ἐξομολόγησιν, ἐὰν
ἔσπευσεν ὁ Λάμεχ εἰς τόσον μεγάλην
ν εἰᾳ ἐκεῖνον νὰ
δὲν εἶχε τὴν ὑπενθύμισιν ὅσων συνέθησα
ἡ Γραφή᾽
ταράσσῃ διαρκῶς τὸν νοῦν του; «Εἴπε λέγει ,
εἰς τὰ λό-
ἀκούσατε τὴν φωνήν μου καὶ δώσατε προσοχὴν
τήριον ἐ-
για μου». Πρόσεξε πῶς ἀφοῦ ἔστησε τὸ δικασ
εἰᾳ αὐτάς,
ναντίον του, ἔτσι προσάγει τὴν παράκλησιν
ἀμέλε ιαν. Διότι τό
ὥστε νὰ μὴ δεχθοῦν τὰ λόγια του μὲ
ασθῆ τε τὰ
νὰ εἰπῇ «᾿Ακούσατε τὴν φωνήν μου καὶ ἀκρο
, τὴν προσο-
λόγια μου», τοῦτο σημαίνει, ἐντείνατε, λέγει
α τὰ ὁποῖα
χήν σας καὶ προσέχετε μὲ ἀκρίθδειαν εἰς ἐκεῖν
τήσω μαζί σας διὰ
πρόκειται νὰ εἰπῶ. Βέθαια δὲν θὰ συζη
πράγ ματα κρυ-
τυχαῖα πράγματα, ἀλλὰ θὰ σᾶς ἀποκαλύψω
παρὰ μόνον
φὰ καὶ τὰ ὁποῖα κανεὶς ἄλλος δὲν γνωρίζει,
ν ἐπειδὴ
ἐγὼ καὶ ὁ ἀκοίμητος ἐκεῖνος ὀφθαλμόοα, τὸν ὁποῖο
σᾶς γνωσ τοπο ιήσω αύ-
φοβοῦμαι σπεύδω καὶ ἐπείγομαι νὰ
κατέ στησ α τὸν
τὰ ποὺ ἔχω πράξει καὶ εἰς πόσας τιμωρίας
ις μου.
ἑαυτόν μου ὑπεύθυνον μὲ τὰς θδελυρὰς πράξε
ε, καὶ νέον
«᾿Ἐφόνευσα ἄνδρα, λέγει, ἐπειδὴ μὲ ἐτραυμάτισ
ωθῆ ἐπτα πλασ ία ἐκδί-
ἐπειδὴ μὲ ἐκτύπησεν. ᾿Εὰν ἔχῃ πληρ
κησια ἀπὸ τὸν Κάιν, ἀπὸ δὲ τὸν Λάμεχ ἐθδο μήντ α φορὰς
καὶ
ἐπτά». Μεγάλος ὁ λόγος καὶ μάλιστα πολὺ μεγάλος,
ὀμο-
μεγάλη ἡ εὐγνωμοσύνη τοῦ ἀνδρός. Διότι ὄχι μόνον
φόνου α, τοὺς ὁποίο υς
λογεῖ τὴν πρᾶξιν καὶ φανερώνει τοὺς
διέπραξεν, ἀλλὰ καὶ διὰ τῆς συγκρίσεως ἐκείν ων, τὰ ὁποῖα
ν
ἔπραξεν ἐκεῖνος" καὶ αὐτός, ἐπιβάλλει εἰς τὸν ἑαυτό
του τὴν τιμωρίαν. Διὰ ποίαν λοιπὸν συγγνώμην, λέγει, θὰ
ἠμποροῦσς νὰ εἶναι ἄξιος ἐκεῖνος, ποὺ δὲν ἐσωφρονίσθη
καὶ ἔναυλον ἔχων τὴν μνήμην, καὶ πρὸς ἐπὶ τούτοις διπλοῦν
ἐργασάμενος φόνον; «(Ὅτι ἄνδρα», φησίν, «ἀπέκτεινα εἷς
τραῦμα ὃμοί, καὶ νεανίσκον εἷς μώλωπα ἐμοί». Οὐ τοσοῦτον
ἠδίκησα, φησίν, ἐκείνους οὃς ἀνεῖλον, ὅσον ἐμαυτόν. Εἰς
ἄφυκτον γὰρ τιμωρίαν αὐτὸν ἐνέδαλον, ἁμαοτήματα ἐργασά-
μενος συγγγώμης ἐπέρεινα. Εἰ γὰρ ἐκεῖνος ὑπὲρ τοῦ ἑνὸς
φόνου ἑπιὰ τιμωρίαις ὑπεύϑυνος γέγονεν, ἐγὼ δίκαιος ἂν
εἴην ἑδδομηκοντάκις ἑπτὰ τιμωρίας ὑποσχεῖν. Τίνος ἕνεκεν
καὶ διὰ τί; Εἶ γὰρ καὶ φόνον ἐκεῖνος εἰργάσατο, καὶ ἀδελφοῦ
10 φόνον, ἀλλ᾽ οὐδένα οὐδέποτε πρότερον ϑεασάμενος
τοῦτο πε-
ποιηκότα, οὐδὲ κατιδὼν ἕτερον διὰ τὴν πρᾶξιν τιιμωρηϑέντα,
καὶ τοσαύτης πειραϑέντα τῆς ἀγανακτήσως, ἅπερ ἀμφότερα
ἐμοὶ αὔξει τὰς τιμωρίας" ὅτι καὶ πρὸ τῶν ὀφϑαλμῶν ἔχων
τὸ ὑπ᾽ ἐκείνου τολμηϑέν, καὶ τὴν τιμωρίαν δρῶν οὕτως ἀνή-
15 κξσιον οὖσαν, οὐδὲ οὕτως ἐσωφρονίσϑην.
Διὰ τοῦτο κἂν ἐ-
ὁδομηκοντάκις ἑπτὰ τιμωρίας ἐκείνου ὑποσταίην, οὐδὲ οὕτω
τὴν ἀξίαν δώσω δίκην. ᾿
ὅ. ΤΟρᾷς, ἀγαπητέ, πῶς αὐτεξούσιον ἡμῶν τὴν γνώμηι
ὄ Θεὸς δδημιούργησε, καὶ ὥσπερ ρᾳϑυμοῦντες ὑποοκελιζύωι.
20 ϑα, οὕτω καὶ νῆψαι δουληϑέντες συνορῶμεν τὸ δέον;
ΤΡ ἰς γάρ,
εἶπέ ποι. τοῦτον ἐπὶ τὴν τοσαύτην ἐξομολόγησιν κατήπειγεν;
Οὐδεὶς ἕτερος, ἀλλ᾽ ἢ τὸ συνειδὸς καὶ ὅ δικαστὴς ἐκεῖνος ὁ
ἀδέκαστος. ᾿Επειδὴ γὰρ εἰς φαϑυμίαν ἀποκλίνας εἰς ἔργον
ἤγαγε τὴν κακὴν ἐπιχείρησιν, εὐθέως κατε ξανέστη τὸ συν»-
25 ξιδὸς καταδοῶν, καὶ δεικνύον καὶ τῶν
ἁμαρτηϑέντων τὸ μέ-
γεϑος, καὶ ὅσαις τιμωρίαις ἑαυτὸν ὑπεύϑυνον εἴογάσατο, Τοι-
οὔτον γὰρ ἡ ἁμαρτία" πρὶν ἢ μὲν γὰρ παραχϑῆναι, καὶ εἰς
ἔργο» ἐλϑεῖν, σκοτοῖ τὸν λογισμόν, καὶ ἀπατᾷ τὴ» διάνοιαν,
ἐπὰν δὲ τελειωϑῇ, τότε δήλην ἡμῖν τὴν αὐτῆς ἀτοπίαν καϑί-
30 στήσι, καὶ ἡ ὄραχεῖα ἐκείνη καὶ ἄτοπος ἡδονὴ διηνεκῆ τὴν
ὀδύνην ἡμῖν ἐντίϑησι, καὶ τοῦ συνξιδότος ἀφαιρεῖται τὴν παο-
ΟΜΙΛΔΙΑ Κ' 583
ἔχει ζωηρὰν
οὔτε ἀπὸ τὴν τιμωρίαν τοῦ ἄλλου, ἀλλά, ἐνῷ
φόνον;
τὴν ἀνάμνησιν, διέπραξεν ἐπὶ πλέον καὶ διπλὸν
μὲ ἐτραυ μάτισ ε, καὶ νέ-
«Ἐφόνευσα ἄνδρα, λέγει, ἐπειδὴ
τόσον πολὺ
ον, ἐπειδὴ μὲ ἐκτύπησε». Δὲν ἠδίκησα, λέγει,
μου. Ερριψ α
ἐκείνους, ποὺ ἐφόνευσα, ὅσον τὸν ἑαυτόν
τιμωρίαν, ἐπειδὴ
λοιπὸν τὸν ἑαυτόν μου εἰς ἀναπόφευκτον
διέπραξα ἁμαρτήματα ποὺ δὲν συγχω ροῦντ αι. Διότι ἐὰν
τοῦ
ἐκεῖνος ἔγινεν ἔνοχος δι᾽ ἑπτὰ τιμωρίας ἐξ αἰτίας
ἐδδομ ήντα
ἐνός φόνου, ἐγὼ θὰ εἶναι δίκαιον νὰ ὑποστῶ
αν. Διὰ ποῖον λόγον καὶ διατί;
φορὰς ἑπταπλασίαν τιμωρί
, καὶ μάλισ τα φόνον
Διότι ἐὰν ἐκεῖνος διέπραξε καὶ φόνον
ποτὲ κανέν α νὰ
τοῦ ἀδελφοῦ του, χωρὶς ὅμως νὰ ἰδῇ
ἄλλον νὰ
ἔχῃ κάμει προηγουμένως αὐτό, οὔτε νὰ γνωρίσῃ
ῇ τέτοιαν
ἐτιμωρήθη διά τὴν πρᾶξιν αὐτὴν καὶ νὰ ὑποστ
δύο αὐξάν ουν εἰς ἐμὲ τὴν
ἀγανάκτησιν, τὰ ὀποῖα καὶ τὰ
τὴν παράτ ολμον
τιμωρίαν᾽ διότι ἂν καὶ εἶχα ὑπ᾽ ὄψιν μου
εἶναι τόσον
πρᾶξιν ἐκείνου καὶ ἔθδλεπα τὴν τιμωρίαν νά
ἂν ἀκόμη
φοθδερά, οὔτε ἔτσι ἐσωφρονίσθην. Δι᾿ αὐτὸ καὶ
θὰ ὑποστῶ ἑβδομήντα φορὰς ἐπταπ λασία ς τὰς τιμωρίας
ἐκείνου, οὔτε ἔτσι θὰ τιμωρηθῶ ὅπως ἀξίζει .
ἐ-
4, Βλέπεις, ἀγαπητέ, πῶς ἐδημιούργησεν ὁ Θεὸς
ἀδιάφοροι
λευθέραν τὴν σκέψιν μας, καὶ ὅπως ὅταν εἴμεθα
θελήσω μεν νὰ εἴμεθα νη-
ὑποσκελιζόμεθα, ἔτσι καὶ ὅταν
λοιπόν, εἰπέ
φάλιοι κατανοοῦμεν αὐτὸ ποὺ πρέπει; Ποῖος
ἐξομο-
μου, ἠνάγκασεν αὐτὸν νὰ σπεύσῃ εἰς μίαν τέτοιαν
καὶ ὁ
λόγησιν; Κανεὶς ἄλλος, παρὰ μόνον ἡ συνείδησις
᾿Επειδὴ λοιπόν, ἀφοῦ περι-
δικαστὴς ἐκεῖνος ὁ ἀδέκαστος.
τὴν κακὴν ἐνέρ-
ἐπεσεν εἰς ραθυμίαν, ἐπραγματοποίησςε
-
γείαν, ἀμέσως ἐπανεστάτησεν ἡ συνείδησίς του κραυγά
ημάτων
Ζουσα καὶ δεικνύουσα καὶ τὸ μέγεθος τῶν ἁμαρτ
καὶ εἰς πόσας τιμωρίας κατέστ ησε τὸν ἑαυτόν του ἔνοχον.
νὰ γίνῃ κάτι καὶ
Διότι τέτοια εἶναι ἡ ἁμαρτία᾽ προτοῦ μὲν
νὰ πραγματοποιηθῇ, θολώνει τὴν σκέψιν καὶ ἐξαπατ ᾷ τὸν
νοῦν ὅταν ὅμως ὁλοκληρωθῇ, τότε μᾶς φανερώνει τὴν
-
ἰδιοτροπίαν τῆς, καὶ ἡ μικρὰ ἐκείνη καὶ ἀνόητος εὐχαρί
τὴν ὀδύνην , καὶ ἀ-
στησις ἐνσταλάζει μέσα μας συνεχῶς
οησίαν, καὶ αἰσχύνῃ περιδάλλει τὸν ἁλόνια. Ὃ γὰρ φιλάν»-

ϑοωπος “Δεσπότης τοιοῦτον ἡμῖν τὸν κατήγορον τοῦτον ἐπέ-
στησεν, ὡς μηδέποτε ἠρεμεῖν, ἀλλ᾽ ἀδιαλείπτως συνόντα κα-
ταδοᾶν, καὶ δίκην ἀπαιτεῖν τῶν πεπλημμελημένων, Καὶ τοῦτο
ἂν τις ἴδοι σαφῶς ἐξ αὐτῶν τῶν πραγμάτων, Ὃ γὰρ πόρνος,
ἢ ὁ μοιχός, ἢ ὃ ἕτερόν τι τοιοῦτον εἰργασμένος, κἂν πάντας
λαϑεῖν δυνηϑῇ, οὐδὲ οὕτως ἂν ἠρεμίᾳ διάγει, ἀλλ᾽ ἔχων τοῦ-
τον τὸν σφοδρὸν κατήγορον τὰς ὑποψίας
δέδοικε, τὰς σκιὰς
τρέμει, τοὺς εἰδότας, τοὺς οὖκ εἰδότας, διηνεκῆ χειμῶνα ἔ-
10 χων ἐν ψυχῇ καὶ κύματα ἐπάλληλα. Καὶ οὔτε ὕπνος τῷ τοι-
ούτῳ ἧδύς, ἀλλὰ φόδου καὶ δειμάτων πεπληρωμένος" οὔτε
τροφὴ ἡδονὴν ἔχουσα, οὔτε διάλεξις φίλων τὸν τοιοῦτον μετα-
γαγεῖν δυνήσεται, ἢ ἀπαλλάξαι τοῦ ἀγῶνος τοῦ ἐπικειμένου"
ἀλλὰ καϑάπες δήμιον περιφέρων καταξαίνοντα αὐτὸν καὶ μα-
15 στίζοντα διηνεκῶς, οὕτω μετὰ τὴν ἄτοπον πρᾶξιν ἐκείνην
περιέρχεται͵ οὐδενὸς εἰδότος, τὰς ἀφορήτους ἐκείνας τιμὼ-
οἷας ὑπέχων, καὶ διπαστὴς ἑαυτοῦ γινόμενος καὶ κατήγορος
᾿Αλλ ὁ ταῦτα εἰργασμένος ἐὰν δουληϑῇ εἰς δέον χρήσασϑαι
τῇ ἀπὸ τοῦ συνειδότος δοηϑείᾳ, καὶ ἐπὶ τὴν ἐξομολόγησιν τῶν
20 πεπραγμένων ἐπειχϑῆναι, καὶ τῷ ἰαιρῷ δεῖξαι τὸ ἕλκος,
τῷ
ϑεραπεύοντι καὶ μὴ ὀνειδίζοντι, καὶ τὰ παρ᾽ ἐκείνου φάρμακα
δέξασϑαι, καὶ μόνος αὐτῷ διαλεχϑῆναι, μηδενὸς εἰδότος, καὶ
πάντα εἰπεῖν μετὰ ἀκριδείας, ταχεῖαν ποιήσεται τὴν διόρϑω-
σι» τῶν ἐπταισμένων. “Ἢ γὰρ ὁμολογία τῶν ἡμαρτημένων ἀ-
25 φανισμὸς γίνεται τῶν πλημμελημάτων. ἘΠ γὰρ δὴ
ὃ «Λάμεχ
οὗτος ταῖς ἑαυτοῦ γυναιξὶ τοὺς παρ᾽ αὐτοῦ γενομένους φό-
νους ἐξαγορεῦσαι οὐ παρῃτήσατο, ποίας ἂν εἴημον συγγνώ-
μὴς ἄξιοι, τῷ πάντα μειὰ ἀκριδείας εἰδότι τὰ ἡμέτερα πλημ-
ΟΜΙΛΔΙΑ Κ΄ 585
φαιρεῖ τὴν παρρησίαν τῆς συνειδήσεως καὶ περιβάλλει μὲ

ἐντροπὴν ἐκεῖνον, ποὺ ὑπέκυψεν εἰς αὑτήν. Διότι ὁ φιλάν-
θρωπος Θεός ἐτοποθέτησεν εἰς μᾶς τὸν κατήγορον αύ-
τὸν ἔτσι, ὥστε ποτὲ νὰ μὴ ἡσυχάζῃ ἀλλὰ συνεχῶς εὑρι-
σκόμενος μαζί μας νὰ φωνάζῃ δυνατὰ καὶ νὰ ἀπαιτῇ τὴν
τιμωρίαν τῶν διαπραχθέντων σφαλμάτων. Καὶ τοῦτο θὰ
ἠμπορέσῃ νὰ τὸ ἰδῇ κανεὶς μὲ σαφήνειαν ἀπὸ τὰ ἴδια τὰ
πράγματα. Διότι ὁ πόρνος ἢ ὁ μοιχὸς ἢ ἐκεῖνος ποὺ διέ-
πραξε κάτι ἄλλο παρόμοιον, καὶ ἄν ἀκόμη ἠμπορέσῃ νὰ
διαφύγῃ τὴν προσοχὴν ὅλων, οὔτε ἔτσι ζῇ μὲ ἠρεμίαν, ἀλ-
λά, ἐπειδὴ ἔχει τὸν σφοδρὸν αὐτὸν κατήγορον, φοθεῖται
τὰς ὑποψίας, τρέμει τὰς σκιάς, τοὺς γνωρίζοντας καὶ μὴ
γνωρίζοντας, ἔχων μέσα εἰς τὴν ψυχήν του διαρκῆ χειμῶ-
να καὶ ἀλλεπάλληλα κύματα. Καὶ οὔτε ὁ ὕπνος εἰς αὐτὸν
εἶναι εὐχάριστος, ἀλλὰ γεμᾶτος φόθον καὶ τρόμον᾽ οὔτε ἡ
τροφή του ἔχει κάποιαν ἀπόλαυσιν, οὔτε ἡ συζήτησιᾳ τῶν
φίλων θὰ ἠμπορέσῃ νὰ ἀλλάξῃ τὴν συμπεριφοράν, ἢ νὰ
τόν ἀπαλλάξῃ ἀπὸ τὸν ἐπικείμενον ἀγῶνα᾽ ἀλλὰ ὅπως ἀ-
κριδῶς ἐκεῖνος περιτριγυρίζει τὸν δήμιον, ὁ ὁποῖος τὸν
βασανίζει καὶ διαρκῶς τὸν μαστιγώνει, ἔτσι ὕστερα ἀπὸ τὴν
κακὴν πρᾶξιν περιτριγυρίζει αὐτήν, χωρὶς νὰ γνωρίζῃ κα-
νείς, ὑποφέρων τὰς ἀνυποφόρους ἐκείνας τιμωρίας καὶ
γινόμενος δικαστὴς καὶ κατήγορος τοῦ ἑαυτοῦ του. ᾿Αλλὰ
ἐκεῖνος ποὺ ἔχει διαπράξει αὐτά, ἐὰν ἐπιθυμήσῃ νὰ χρη-
σιμοποιήσῃ ὅπως πρέπει τὴν δοήθειαν ἀπὸ τὴν συνείδησιν,
καὶ νὰ τρέξῃ γρήγορα εἰς ἐξομολόγησιν τῶν πράξεών του,
καὶ νὰ δείξῃ τὴν πληγὴν εἰς τὸν ἰατρόν, ὁ ὁποῖος θερα-
πεύει καὶ δὲν ἐντροπιάζει, καὶ νὰ δεχθῇ ἀπ᾽ ἐκεῖνον τὰ
φάρμακα καὶ μόνος του νὰ συζητήσῃ μὲ αὑτόν, χωρὶς νὰ
γνωρίζῃ κανείς, καὶ νὰ εἰπῇ τὰ πάντα μὲ ἀκρίδειαν, θὰ
διορθώσῃ γρήγορα τὰ σφάλματά του. Διότι ἡ ὁμολογία
τῶν ἁμαρτημάτων ἀφανίζει τὰ σφάλματα. Διότι ἐὰν λοιπὸν
ὁ Λάμεχ αὑτὸς δέν ἀπέφυγε νὰ ἀποκαλύψῃ εἰς τὰς γυνα!-
κας του τοὺς φόνουοσ, ποὺ ὁ ἴδιος διέπραξε, διά ποίαν συγ-
γνώμην θὰ εἴμεθα ἄξιοι, ὅταν δὲν θέλωμεν νὰ ἀποκαλύ-
ψωμεν τὰ ἁμαρτήματα εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος γνωρίζει μὲ
588 ΙΩΆΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
πελήματα μὴ ὀουλόμνοι ἐξαγορεύειν τὰ ἡμαρτημένα; Μὴ γὰρ

ἐπειδὴ ἀγνσεῖ, μαϑεῖν δούλεται; Οὐκ ἐπειδὴ ἀγνοῖ, τὴν παρ᾽
ἡμῶν ὁμολογίαν ἐπιξητεῖ ὃ πάντα εἰδὼς πρὶν γενέσεως αὐ-
τῶν, ἀλλὰ ὀουλόμενος ἡμᾶς ὅμοῦ καὶ αἴσϑησιν λαδεῖν τῶν ἐ-
πιαιομέγων διὰ τῆς ὁμολογίας, καὶ τὴν εὐγνωμοσύνην τὴν
παρ᾽ ἑαυτῶν ἐπιδείξασϑαι. Μὴ γὰρ χρήματα ἔπεστιν ἐνταῦ-
ϑα δαπανῆσαι; μὴ γὰρ ὁδὸν μακρὰν στείλασϑαι; μὴ γὰρ ὀδύνην
καὶ ἀλγήματα παρέχει ἡ ἰατρεία αὕτη; Καὶ ἀδάπανός ἔστι, καὶ
10 ἀνώδυνος, καὶ ταχεῖαν παρέχουσα τὴν ϑρασπείαν. Ποὸς γὰρ τὸν
τόνον τῆς διαϑέοεως τοῦ προσιόντος, οὕτω καὶ τὰ φάρμακα τῶν
τοαυμάτων χαρίζεται ὁ Δεσπότης. Ὃ τοίνυν δουλόμενος ϑᾶττον
πρὸς ὑγίειαν ἐπανελθεῖν, καὶ τὰ τῆς ψυχῆς ἕλκη ϑεραπεῦ-
σαι, μετὰ νήψεως προσιέτω, πάντων ἑξαυτὸν ἀποστήσας τῶν
15 διωτικῶν, ϑερμὰ δάκουα ποοχεέτω, προσεδοίαν πολλὴν ἐπι-
δεικνύσϑω, πίστιν ἀκριδῆ εἰσφερέτω, καὶ ϑαρρείτω τοῦ ἰατροῦ
τῇ τέχνῃ, καὶ παραχοῆιια τῆς ὑγιείας ἀπολαύσεται. Εἶδες
ἰατροῦ φιλοτιμίαν παντὸς πατρὸς φιλοστοργίαν ἀποκρύπτογ-
τος; Μὴ γὰρ δαρύ τι καὶ ἐπαχϑὲς παρ᾽ ἡμῶν ἐπιζητεῖ; Συν-
20 τροιδὴν καρδίας, λογισμοῦ κατάνυξιν, ὁμολογίαν πταίσματος,
προσεδοίαν συντεταμένην" καὶ οὐ μόνον τῶν τραυμάτων τὴν
ϑεοαπείαν χαοίζεται, καὶ τῶν ἡμαοτημένων καϑαροὺς ἀπο-
δείκνυσιν, ἀλλὰ καὶ τὸν πρὸ τούτου μυρίοις δαρυνόιιενον φοο-
τίοις ἁμαρτημάτων δίκαιον ἀπεργάζεται. ᾿Ὦ φιλανϑοωπίας
25 μέγεϑος" ὦ ἀγαϑότητος ὑπερδολή, Τὸν ἡμαρτηκότα, ἐπειδὰν
ὁμολογήσῃ τὰ ἡμαρτημένα συγγνώμην αἰτήσας, καὶ τὴν εἰς
τὸ ἑξῆς ἀσφάλειαν ἐπιδείξηται, ϑρόον δίκαιον ἀποφαίνει.
Καὶ ἵνα μάϑῃς τοῦτο σαφῶς, ἄκουε τοῦ προφήτου λέγοντος"
«ἱέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου πρῶτος, ἵνα δικαιωϑῇς». Οὐχ ἃ-
30 πλῶς εἶπε, λέγε σὺ τὰς ἀνομίας σου, ἀλλὰ προσέϑηκε, «Ποῶ-
τος, τουτέστι, (ἢ ἀναμείνῃς τὸν ἐλέγχοντα, μηδὲ ἐκδέξῃ τὸν
3. Ἣσ. 43,26.
ΟΜΙΛΔΙΑ Κ΄ 587
ἀκρίδειαν ὅλα τἀ ἰδικὰ μας σφάλματα; Μήπως λοιπὸν ἑἐ-

πειδὴ δέν γνωρίζει, θέλει νὰ μάθῃ; Δέν ἐπιζητεῖ, ἐπειδὴ
δὲν γνωοίζει, τὴν ὁμολογίαν ἀπὸ ἡμᾶς αὐτός, ποὺ γνω-
ρίζει τὰ πάντα προτοῦ ἀκόμη γίνουν, ἀλλὰ ἐπειδὴ θέλει
καὶ νὰ κατανοήσωμεν - συγχρόνως τὰ σφάλματά μας μὲέ
τήν ὁμολογίαν καὶ νὰ ἐπιδείξωμεν τὴν εὐγνωμοσύνην μας.
Μήπως πρέπει νὰ δαπανήσῃ κανεὶς χρήματα εἰς τὴν περί-
πτωσιν αὐτήν; μήπως πρέπει νὰ θαδίσῃ μεγάλον δρόμον;
μήπως λοιπὸν προκαλεῖ ἡ θεραπεία αὐτὴ ὀδύνην καὶ πό-
νους; Καὶ ἀδάπανος εἶναι καὶ ἀνώδυνος καὶ παρέχει σύν-
τομα τὴν θεραπείαν. Διότι σύμφωνα μὲ τὴν διάθεσιν τοῦ
προσερχομένου, ἔτσι καὶ ὁ Θεὸς χαρίζει τὰ φάρμακα τῶν
τραυμάτων. ᾿Εκεῖνος λοιπὸν ποὺ ἐπιθυμεῖ νὰ ἀποκαταστή-
σῃ τὸ συντομώτερον τὴν ὑγείαν του καὶ νὰ θεραπεύσῃ τὰ
τραύματα τῆς ψυχῆς του, ἄς προσέλθῃ μὲ νηφαλιότητα,
ἀφοῦ ἀπομακρυνϑῇ ἀπὸ ὅλα τὰ θιωτικά, ἂς χύνῃ προκατα-
βολικὰ θερμὰ δάκρυα, ἄς ἐπιδεικνύῃ μεγάλην φροντίδα
διὰ τὸν ἐαυτόν του, ἂς προσφέρῃ εἰλικρινῆ πίστιν, καὶ ἂς
ἔχῃ ἐμπιστοσύνην εἰς τὴν τέχνην τοῦ ἰατροῦ, καὶ ἁμέσως
θὰ ἀπολαύσῃ τὴν ὑγείαν του. Εἶδες τὴν φιλοτιμίαν τοῦ
ἰατροῦ, ὁ ὁποῖος ἐπισκιάζει τὴν στοργὴν κάθε πατρόα;
Μήπως λο’πὸν ἐπιζητεῖ ἀπὸ ἡμᾶς κάτι τὸ δαρὐύ καὶ δύσκο-
λον; Συντριδὴν τῆς καρδίας, κατάνυξιν τῆς σκέψεως, ὁ-
μολογίαν τοῦ σφάλματος, ἔντονον προσπάθειαν᾽ καὶ δὲν
χαρίζει μόνον τὴν θεραπείαν τῶν τραυμάτων καὶ μᾶς ἀπο-
δεικνύει καθαροὺς ἀπὸ τὰ ἀμαρτήματά μας, ἀλλὰ καθιστᾷ
δίκαιον καὶ ἐκεῖνον, ποὺ ἐδαρύνετο προηγουμένως μὲ πά-
ρα πολλὰ φορτία ἁμαρτημάτων. Τί μέγεθος φιλανθρωπίαα,
τί ὑπερθολικὴ ἀγαθότηα! [Ἐκεῖνον ποὺ ἔχει ἁμαρτήσει,
ὅταν ἐξομολογηθῇ τὰ ἁμαρτήματά του καὶ ζητήσῃ συγγνώ-
μην, καὶ ἐπιδείξῃ εἰς τὸ μέλλον σταθερότητα, ἀμέσως τὸν
καθιστᾷ δίκαιον. Καὶ διὰ νὰ μάθης τοῦτο σαφέστερα, ἄκουε
τὸν προφήτην, ποὺ λέγει᾽ «Λέγε πρῶτος σὺ τὰς ἁμαρτίας
σου, διὰ νὰ δικαιωθῆς»". Δὲν εἶπεν ἁπλῶς, λέγε σὺ τὰς ἀ-
μαρτίας σου, ἀλλὰ ἐπρόσθεσε, «Πρῶτοο», δηλαδή, νά μὴ
περιμένῃς ἐκεῖνον ποὺ θά σὲ ἐλέγξῃ, οὔτε νὰ δεχθῇς τὸν
κατήγορον" αὐτὸς προλαδὼν ἅρπασον τὴν πρωτολογίαν, ἵνα

ἀποκλείσῃς τοῦ κατηγόρου τὴν γλῶτταν.
4. Εἰδς δικαστοῦ φιλανϑρωπίαν; ᾿Επὶ μὲν γὰρ τῶν ἄνϑρω-
πίνων δικαστηρίων, ὅταν τις τοῦτο ποιῆσαι καταδέξηται, καὶ
τοὺς ἐλέγχους ποολαδὼν ὁμολογήσῃ τὰ εἴογασμένα, τὰς μὲν»
ὀασάνους καὶ τὰς ἐπαλλήλους τιμωρίας ἴσως διαφυγεῖν δυ-
γήσεται, καὶ ταῦτα εἶ ἡμέρου τινὸς ἐπιτύχῃ δικαστοῦ, τὴν
μέντοι ἀπόφασιν τὴν πρὸς ϑάνατον ἀπάγουσαν πάντως δέχε-
ται" ἐπὶ δὲ τοῦ φιλανϑρώπου Θεοῦ καὶ τοῦ ἴατροῦ τῶν ἣμε-
το τέρων ψυχῶν ἄφατος ἢ ἀγαϑότης, καὶ πάντα λόγον ὑπερδαί-
γουσαὰ ἢ φιλοτιμία. ᾿Εὰν γὰρ προλαδόντες τὸν ἀντίδικον τὸν
ἡμέτερον, τὸν διάδολον λέγω, τὸν ἐν ἐκείνῃ τῇ ἡμέρᾳ κατὰ
πρόσωπον ἡμῶν ἱστάμενον, καὶ ἤδη ἐν τῷ παρόντι δίῳ, πρὸ
τῆς εἰς τὸ δικαστήριον εἰσόδου, ὁμολογήσωμεν τὰ πεπραγμέ-
15 γα, καὶ τὴν πρωτολογίαν ἁρπάσωμεν, καὶ αὐτοὶ ἑαυτῶν κα-
τήγοροι γενώμεϑα, εἷς τοσαύτην φιλανϑοωπίαν ἐκκαλεσόμεϑα
τὸν Δεοπότην», ὡς μὴ μόνον τὴν ἐλευϑερίαν τῶν ἡμαρτημένων
ἡμῖν δωοροήσασϑαι, ἀλλὰ καὶ εἴς τὸν τῶν δικαίων κατάλονον
ἡμᾶς; καταριϑμῆσαι. ΕἾ γὰρ ὁ Λάμεχ οὗτος, μήτε νόμου δεδο-
20 μένου τοῦ διδάσκειν δυναμένου, μήτε προφητῶν ἀκούσας, μήτε
ἑτέρας τινὸς παραινέσεως, ἀπὸ τοῦ ἐγκειμένου τῇ φύ-
σει κριτηρίου συνειδὼς ἅπερ ἐτόλμησε, καὶ εἷς μέσον
ἤγαγε τὰ εἰργασμένα, καὶ ἑαυτοῦ κπατεφψηφίσατο' πῶς ἡμεῖς
δυνησόμεϑα ἀπολογίας τινὸς τυχεῖν μὴ κατὰ πάσης σπουδῆς
25 τὰ ἡμέτερα τραύματα ἐπιδεικνύντες τῷ Δεσπότῃ, καὶ παρ᾽
αὐτοῦ τὴν τούτων ἰατρείαν δεχόμενοι; “Ὅπερ εἶ μὴ νῦν ποιή-
σαιμδν, ὅτε νηστείας καιρός, ὅτε τοσαύτη τῶν λογισμῶν ἢ
γαλήνη, ὅτε πᾶσα τρυφὴ ἐκποδών πότε δυνησόμεϑα εἰς ἔν-
γνοιαν ἐλθεῖν τῶν ἡμῖν πεπραγμένων; Διὸ παρακαλῶ πάντοτε
80 μὲν νήφειν καὶ ἐγρηγορέναι, καὶ τὴν παροῦσαν ζωὴν ἅπασαν
εἰς τοῦτο καταδαπανᾶν, ἵνα τῇ προοσεδοίᾳ δυνηϑῶμεν τὴν ἀ-
ΟΜΙΛΔΙΑ Κ' 589
κατήγορον ὁ ἴδιος διὰ νὰ προλάδῃς ἅρπαξε πρῶτος τὸν

λόγον, διὰ νὰ ἀποκλείσῃς τὴν γλῶσσαν τοῦ κατηγόρου.
4. Εἴδες φιλανθρωπίαν δικαστοῦ; Εἰς τὰ μὲν ἀνθρώ-
πινα δικαστήρια, ὅταν κάποιος δεχθῇ νὰ κάμῃ αὐτὸ καί,
ἀφοῦ προλάβῃ τοὺς ἐλέγχους, ὁμολογήσῃ τὰς πράξειε
του, θὰ ἠμπορέσῃ ἴσως νὰ ἀποφύγῃ τὰ βασανιστήρια καὶ
τὰς ἀλλεπαλλήλους τιμωρίας, καὶ αὐτὰ ἐάν ἐπιτύχῃ κά-
γτίοιον πρᾷον δικαστήν, τὴν ἀπόφασιν ὅμως ποὺ ὁδηγεῖ
πρὸς τὸν θάνατον δέχεται ὁπωσδήποτε᾽ εἰς τὴν περίπτω-
σιν ὅμως τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ καὶ τοῦ ἰατροῦ τῶν ἰδι-
κῶν μας ψυχῶν εἶναι ἀνέκφραστος ἡ ἀγαθότης καὶ ἡ φιλο-
τιμία του ὑπερβαίνει κάθε λογικήν. Διότι ἐάν, ἀφοῦ προ:
λάθωμεν τὸν ἰδικόν μας ἀντίδικον, ἐννοῶ τὸν διάβολον, ὁ
ὁποῖος θὰ στέκεται ἀπέναντί μας κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκεί-
νην, καὶ ἤδη εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν, πρὶν ἀπὸ τὴν εἴσοδόν
μας εἰς τὸ δικαστήριον, ὁμολογήσωμεν τὰς πράξεις μας
καὶ ἀρπάσωμεν τὸν λόγον πρῶτοι, καὶ γίνωμεν οἱ Ἶδιοι
κατήγοροι τοῦ ἑαυτοῦ μας, θὰ προσκαλέσωμεν τὸν Θεὸν
εἰς τόσον μεγάλην φιλανθρωπίαν, ὥστε ὄχι μόνον νὰ μᾶς
χαρίσῃ τὴν ἄφεσιν τῶν ἁμαρτημάτων, ἀλλὰ καὶ νὰ μᾶς
λογαριάσῃ εἰς τὸν κατάλογον τῶν δικαίων. ᾿Εὰν βέθδαια ὁ
Λάμεχ αὐτός, χωρὶς νὰ ἔχῃ δοθῆ νόμος ποὺ ἠμποροῦσε νὰ
διδάσκῃ, χωρὶς νὰ ἀκούσῃ τοὺς προφήτας, οὔτε κάποιαν
ἄλλην συμβουλήν, ἀπὸ τὸ εὑρισκόμενον μέσα εἰς τὴν φύ-
σιν μας κριτήριον ἐγνώρισεν ἐκεῖνα, ποὺ ἐτόλμησε, καὶ
ἐφανέρωσε τὰς πράξεις του καὶ κατεδίκασε τόν ἑαυτὸν
του πῶς θὰ ἠμπορέσωμεν ἡμεῖς νὰ ἐπιτύχωμεν κάποιαν
ἀπολογίαν χωρὶς νὰ ἐπιδεικνύωμεν μὲ κάθε προθυμίαν τὰ
τραύματά μας εἰς τὸν Θεὸν καὶ νὰ δεχώμεθα ἀπὸ αὐτὸν
τὴν θεραπείαν των; Πρᾶγμα ποὺ ἐὰν δὲν θὰ κάμωμεν
τώρα, ὅταν εἶναι καιρὸς νηστείας, ὅταν τόσον μεγάλη εἰ-
ναι ἡ γαλήνη τῶν σκέψεων, ὅταν κάθε ἀπόλαυσις εὐρί-
σκεται μακράν, πότε θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ κρίνωμεν τὰς
πράξεις μας; Διὰ τοῦτο παρακαλῶ, πάντοτε μὲν νὰ εἴμεθα
νηφάλιοι καὶ ἄγρυπνοι καὶ νὰ ἐξοδεύωμεν ὅλην τὴν παροῦ-
σαν Ζωὴν εἰς τοῦτο, διὰ νὰ ἠμπορέσωμεν δηλαδὴ νὰ ἀπο-
φόρητον ἐκείνην κόλασιν διαφυγεῖν, καὶ ἐκτὸς γεγνέσϑαι τοῦ

τῆς γεέννης πυρός. Μάλιοτα δὲ "νῦν μετὰ πλείονος τῆς σπουδῆς
τοῦτο δεῖ ποιεῖν, ὅτε διὰ τὸν τῆς νηστείας καιρὸν καὶ πλείο-
γὸς καὶ συνεγοῦς ἀπολαύεις τῆς διδασκαλίας. «ὁ ἔγνω δέ»,
φησίν, ᾿Αδὰμ Εὔαν τὴν γυναῖκα αὐτοῦ, καὶ συλλαδοῦσα ἔτε-
κεν εἷόν͵ καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Σήϑ, λέγουσα, ἐξα-
γ»έστησε γάρ μοὶ ὃ Θεὸς σπέρμα ἕτερον ἀντὶ "Α6ελ, ὃν ἀπέ-
πτεινὲ Κάϊν». Μέχρι τοῦ Λάμεχ τὴν γενεαλογίαν» στήσασα
ἡ ϑεία Γραφή, ἐπανῆλθε πάλιν ἐπὶ τὸν ᾿Αδὰμ καὶ τὴν γυναῖ-
το κα αὐτοῦ, καί φησιν ὄ ἕγνω δὲ ᾿Αδὰμ τὴν γυναῖκα αὐτοῦ,
καὶ συλλαδοῦσα ἔτεκεν υἱόν, καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνοιια αὐτοῦ
Σήϑ, λέγουσα' ἐξανέστησε γάρ μοι ὁ Θεὸς σπέρμα ἕτερον
3 Η
ἀντὶ "Αδελ, ὃν ἀπέκτεινε Κάϊν», «ὁ ἔτεκε», φησίν, «αυἷόν, καὶ
ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτοῦ .Σϑ»»" καὶ οὐκ ἀρκεσϑεῖσα ἡ μήτηρ
15 τῇ τεϑείσῃ προσηγορίᾳ φησίν: «Εξανέστησε γάρ μοι ὃ Θεὸς
σπέρμα ἕτερον ἄντὶ "Αθελ, ὃν ἀπέκτεινε Κάϊν». “Ὅρα καὶ
τὴν μητέρα, ὅπως διὰ τῆς προσηγορίας τοῦ τεχϑέντος παιδίου
τὴν μνήμην τῆς πογηρᾶς ἐκείνης πράξεως διηνεκῆ ἐναποτί-
ϑεται, καὶ ἵνα καὶ οἱ εἷς τὰς ἑξῆς γενεὰς εἰδέναι ἔχωσι τὸ
20 τολμηϑὲν ὑπὸ τοῦ Κάϊν, φησίν «Αντὶ "Αδελ, ὃν ἀπέκτεινε
Κάϊν». ᾿Οδυνωμένης ψυχῆς τὸ ρῆμα, συγχεομένης ὑπὸ τῆς
μνήμης τοῦ γεγσνότος, καὶ εὐχαριστούσης μὲν ὑπὲρ τοῦ τε-
χϑέντος, μονονουχὶ δὲ στηλιτευούσης ἐκεῖνον διὰ τῆς τοῦ παι-
δὸς προσηγορίας. Καὶ γὰρ ἀληθῶς οὐ τὸ τυχὸν πένϑος εἰογά-
25 σατο τοῖς γονδῦσι, τὴν ἑαυτοῦ δεξιὰν ὁπλίσας κατὰ τοῦ ἀδελ-
φοῦ, καὶ τὸν ποϑεινὸν καὶ ἐπέραστον δείξας αὐτοῖς χαμαὶ ἔρ-
οιμμένον, νεκρὸν καὶ ἀναίσϑητον. Εἰ γὰρ καὶ τὸ ἐπιτίμιον
ἐδέξατο ὁ ᾿Αδάμ, «Ὅτι γῆ εἶ, καὶ εἷς γῆν ἀπελεύσῃ»" καί,
«(Ἔν ἢὴ ἂν ἡμξοᾳ
ἡμέρᾳ φάγητε,
φάγητε, ϑανάτῳ΄ ἀποϑανεῖσθϑε»" ἀλλ᾽ ὅμως
ἶ
ΟΜΙΛΙΑ Κ’ 591
φύγωμεν μὲ τὴν ἐπιμονήν μας τὴν ἀνυπόφορον ἐκείνην

κόλασιν καὶ νὰ εὑρεθοῦμεν ἔξω ἀπὸ τὴν γέενναν τοῦ πυ-
ρός. Μάλιστα δὲ πρέπει νὰ κάμνετε τοῦτο μὲ᾿ μεγαλυτέ-
ραν προθυμίαν τώρα, ὅταν ἀπολαμβάνετε ἐξ αἰτίας τοῦ
καιροῦ τῆς νηστείας καὶ περισσοτέραν καὶ συνεχῆ διδα-
σκαλίαν. «Συνευρέθη δέ, λέγει ἡ Γραφή, ὁ ᾿Αδὰμ μὲ τὴν
γυναῖκα του τὴν Εὔαν, ἡ ὁποία ἀφοῦ συνέλαθεν ἐγέννησεν
υἱὸν καὶ ἔδωσεν εἰς αὐτὸν τὸ ὄνομα Σήθ, λέγουσα, ὁ Θεὸς
μοῦ ἔδωσεν ἄλλο παιδὶ εἰς τὴν θέσιν τοῦ ᾿Αθελ, τὸν ὁ-
ποῖον ἐφόνευσεν ὁ Κάιν». ᾿Αφοῦ ἐσταμάτησε τὴν γενεα-
λογίαν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μέχρι τόν Λάμεχ, ἐπανῆλθε πάλιν
εἰς τὸν ᾿Αδάμ καὶ τὴν γυναῖκα του, καὶ λέγει «Συνευρέθη
δὲ ὁ ᾿Αδὰμ μὲ τὴν γυναῖκα του, ἡ ὁποία ἀφοῦ συνέλαθεν
ἐγέννησεν υἱὸν καὶ ὠνόμασεν αὐτόν Σήθ, λέγουσα ὁ
Θεὸς μοῦ ἔδωσεν ἄλλο παιδὶ εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ !“Α-
βθελ, τόν ὁποῖον ἐφόνευσεν ὁ Κάιν». «᾿Ἐγέννησε, λέγει,
υἱὸν καὶ ὠνόμασεν αὐτόν Σἠθ»᾽ καὶ ἐπειδὴ δὲν ἱκανοποιή-
θη ἡ μητέρα ἀπὸ τὸ ὄνομα, ποὺ τοῦ ἐδόθη, λέγει «Ὁ
Θεὸς μοῦ ἔδωσεν ἄλλο παιδὶ εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ ΄!Α-
θελ, τὸν ὁποῖον ἐφόνευσεν ὁ Κάιν». Πρόσεξε πῶς καὶ ἡ
μητέρα μὲ τὸ ὄνομα τοῦ γεννηθέντος παιδιοῦ ἐγκαταλείπει
διαρκῆ τήν ἀναμνησιν τῆς πονηρᾶς ἐκείνης πράξεως, καὶ
διὰ νὰ ἠμποροῦν νὰ γνωρίζουν οἱ ἄνθρωποι εἰς τὰς ἑπομέ-
νας γενεὰς τὴν πρᾶξιν, ποὺ ἐτόλμησεν ὁ Κάιν, λέγει᾽ «Εἰς
ἀντικατάστασιν τοῦ ᾿Αθελ, τὸν ὁποῖον ἐφόνευσεν ὁ Κάιν».
Τὰ λόγια προέρχονται ἀπὸ ψυχήν, ποὺ θλίθεται, καὶ συν-
ταράσσεται ἀπὸ τὴν ἀνάμνησιν τῆς πράξεως καὶ εὐχάαρι-
στεὶ μὲν διὰ τὸ γεννηθὲν παιδί, σχεδὸν δὲ στηλιτεύει ἐ-
κεῖνον μὲ τὴν ὀνομασίαν τοῦ παιδιοῦ. Καὶ εἶναι ἀλήθεια,
ὅτι δὲν ἐπροξένησε τυχαῖον πένθος εἰς τοὺς γονεῖς, ὅταν
ὥπλισε τὸ δεξιόν του χέρι ἐναντίον τοῦ ἀδελφοῦ του καὶ
τὸν περιπόθητον καὶ ἀξιαγάπητον ἔδειξεν εἰς αὐτοὺς κεί-
μενον κατὰ γῆς, νεκρὸν καὶ ἀναίσθητον. ᾿Αν καὶ θέδαια ὁ
᾿Αδὰμ ἐδέχθη τὴν τιμωρίαν, «Ὅτι εἶσαι χῶμα καὶ εἰς τὸ
χῶμα θὰ ἐπιστρέψῃς»᾽ καί, «Τὴν ἡμέραν, κατὰ τὴν ὁποίαν
θὰ φάγετε, θὰ ἀποθάνετε»“ ἀλλ᾽ ὅμως ἡ ἀπειλὴ τῆς ἀπο-
ἐν ρήμασιν ἦν τέως τὰ τῆς ἀποφάσεως, καὶ οὐδέπω ἤδεισαν,

τ ἰ{ ἦν τοῦ ϑανάτου τὸ εἶδος" ἀλλ᾽ οὗτος προλαδὼν διὰ τὸ μῖσος
αὶ -»
τὸ περὶ τὸν ἀδελφόν, καὶ τὸν φϑόνον τὸν ἔνδοξον αὐτὸν τήκοντα,
ἐπὶ σφαγὴν ὥρμησε τοῦ "Αδελ, καὶ δεινὸν ϑέαμα παρέσχε
5. τοῖς γονεῦσιν» ἰδεῖν. Διά τοι τοῦτο ἦ μήτηρ μικρὸν ἀνανεύ-
σασα, καὶ μόλις ὄψέ ποτε τοῦ ἀφορήτου πένϑους δκείνου πα-
ραμυϑίαν εὑρεῖν δυνηϑεῖσα διὰ τοῦ τεχϑέντος παιδός, καὶ
τὴν εὐχαριστίαν ἀναφέρει τῷ εἰεοσπότῃ, καὶ τοῦ ἀδελφοκτόνου
στηλιτεύει τὴν πρᾶξιν, ταύτην αὐτῷ καὶ αὐτὴ μεγίστην τιμω-
10 ρίαν ἐπάγουσα, τὸ διηνεκῇ τὴν μνήμην ἐναποϑέσϑαι τῷ παρ᾽
αὐτοῦ γεγενημένῳ. Εἴδετε ὅσον κακόν ἔστιν ἁμαρτία; πῶς
εἷς αἰσχύνην καὶ ὄνειδος προτίϑησι τοὺς ταύτην εἰργασμένους;
εἴδετε πῶς τῆς ἄνωθϑεν χάριτος διὰ ταύτην γυμνὸς γέγονε,
καὶ ἅπαοι προκείμενος εἰς καταγέλωτα; εἴδετε πῶς καὶ τοῖς
15 γονεῦσι τοῖς ὑπὸ τῆς φύσεως αὐτῆς ὠϑουμένοις εἷς φιλοστοο-
γίαν ὀδελυκτὸς κατέστη. διὰ τὴν καχὴν ἐπιχείρησιν; Φεύ-
γώμεν τοίνυν, παρακαλῶ, τὴν ἁμαρτίαν τὴν τοσούτοις ἡμᾶς
περιδάλλουσαν κακοῖς, καὶ τὴν ἀρετὴν ἑλώμεϑα, ἵνα καὶ τὴν
ἄνωθϑεν εὔνοιαν ἐπισπασώμεϑα, καὶ τὴν κόλασιν διαφύγωμεν.
20 «Καὶ τῶ Σήϑ, φησίν͵ ἐγένετο υἷός" ἐπωνόμασε δὲ τὸ ὄνομα αὖ-
τοῦ ᾿Ενώς" οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσϑαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ
Θεοῦ». Ὅρα πῶς κατὰ μικρὸν λοιπὸν παιδεύονται ταῖς προση-
γορίαις τῶν τικτομένων ἔναποτίϑεσθϑαι τῆς οἰκείας εὐγνωμο-
σύνης τὴν ἀπόδειξιν, Καὶ οὗτος γάρ, φησίν, ὁ Σήϑ, γεννή-
25 σας υἱόν, ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Ενώς. Εἶτα ἑρμηνεῦ-
σαι ἡμῖν δουλομένη ἡ ϑεία Γραφὴ τοῦ ὀνόματος τὴν προση-
γορίαν φησίν" «Οὗτος ἤλπισεν ἐπικαλεῖσϑαι τὸ ὄνομα Κυρίου
τοῦ Θεοῦ». Καὶ γὰρ ἐκ τούτου λοιπὸν τὴν ἀρχὴν μέλλει ποι-
εἴσϑαι ὁ μακάριος προφήτης τῆς γενεαλογίας, τοῦ Κάϊν τὴν
80 μνήμην ἀποπεμψάμενος, καὶ τῶν ἐξ αὐτοῦ μέχρι τοῦ Λάμεγ
4, Γεν. 3,19 καὶ 2, 17.

ποτὲ μέ-
φάσεως περιωρίζετο μέχρι τότε εἰς τὰ λόγια καὶ
τοῦ θανάτο υ.
χρι τώρα δὲν ἐγνώρισαν, ποῖον ἦτο τὸ εἶδος
του
᾿Αλλὰ αὐτὸς ἀφοῦ ἐπρόλαθεν ἐξ αἰτίας τοῦ μίσους
ε τὰἀ σω-
διὰ τὸν ἀδελφὸν καὶ τοῦ φθόνου ποὺ τὸν ἔτρωγ
ν τοῦ ,Αθελ καὶ ἔδωσεν
θικά του, ὥρμησε πρὸς τὴν σφαγὴ
Διὰ τοῦτο λοι-
εἰς τοὺς γονεῖς νὰ ἰδοῦν φοθερὸν θέαμα.
ἠμπό-
πὸν ἡ μητέρα, ἀφοῦ συνῆλθεν ὀλίγον καὶ μόλις ἀργὰ
ἐκεῖ-
ρεσε νὰ εὑρῇ κάποτε παρηγορίαν ἀπὸ τὸ ἀνυπόφορον
καὶ τὴν εὐχαρι στίαν της
νο πένθος μὲ τὸ γεννηθὲν παιδί,
τὴν πρᾶξιν τοῦ
ἀναπέμπει εἰς τὸν Θεὸν, καὶ στηλιτεύει
μεγί-
ἀδελφοκτόνου, ἐπιβάλουσα καὶ ἡ ἰδία εἰς αὐτὸν τὴν
διαρκῆ
στην αὐτὴν τιμωρίαν, τὸ νὰ ἐγκαταλείψῃ δηλαδὴ
ποὺ ἔγινεν ἀπὸ αὐτόν. Εἶδα-
τὴν ἀνάμνησιν εἰς τὸν φόνον,
εἰς αἰσχύ νην καὶ ἐν-
τε πόσον κακὸν εἶναι ἡ ἀμαρτία; πῶς
ξει αὐ-
τροπὴν ἐκθέτει ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔχουν διαπρά
Θεοῦ
τήν; εἴδατε πῶς ἔχει ἀπογυμνωθῆ ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ
εἰς ὅλους καταγ έλαστ ος; εἶἴ-
ἐξ αἰτίας αὐτῆς καὶ ἔγινεν
ὁποῖοι ἀπὸ αὐτὴν τὴν φύ-
δατε πῶς καὶ εἰς τοὺς γονεῖς, οἱ
, ἔγι-
σιν ὠθοῦνται εἰς τρυφερὰν στοργὴν πρὸς τὰ παιδιά
ως;
νεν ἄξιος θδελυγμοῦ ἐξ αἰτίας τῆς κακῆς του πράξε
, παρακ αλῶ, τὴν ἁμαρτί αν, ἡ ό-
Ας ἀποφεύγωμεν λοιπόν
πολλὰ κακά, καὶ ἂς προτι-
ποία μᾶς περιβάλλει μὲ τόσον
νά
μήσωμεν τὴν ἀρετήν, ὥστε καὶ τὴν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ
. «Καὶ ὁ
προκαλέσωμεν καὶ τὴν κόλασιν νὰ ἀποφύγωμεν
᾿Ενώς
Σήθ, λέγει, ἀπέκτησεν υἱὸν καὶ ὠνόμασε αὐτὸν
ι εἰς τὸ ὄνομα Κυρίου
αὐτὸς ἤλπισεν ὅτι θὰ προσεύχετα
ἐκπαιδεύ-
τοῦ Θεοῦ». Πρόσεχε πῶς σιγὰ σιγὰ εἰς τὸ ἑξῆς
τα τῶν
ονται οἱ ἄνθρωποι νὰ ἐναποθέτουν εἰς τὰ ὀνόμα
ης. Καὶ
παιδιῶν τὴν ἀπόδειξιν τῆς ἰδικῆς τῶν εὐγνωμοσύν
ἀφοῦ ἐγένν ησεν υἱόν, ὠνόμα-
αὐτὸς λοιπόν, λέγει, ὁ Σήθ,
ἐπιθυ μοῦσα ἡ ᾿Αγία
σεν αὐτὸν ᾿Ενώς. Εἰς τὴν συνέχειαν
ος,
Γραφὴ νὰ μᾶς ἑἐρμηνεύσῃ τὴν σημασίαν τοῦ ὀνόματ
τὸ ὄνομα
λέγει᾽ «Αὐτὸς ἤλπισεν, ὅτι θὰ προσεύχεται εἰς
Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Καὶ πράγμα τι ἀπὸ αὐτὸν εἰς τὸ ἑξῆς
γενεα λογία ς του ὁ μα-
πρόκειται νὰ κάμῃ τὴν ἀρχὴν τῆς
τοῦ Κάιν
κάριοα προφήτης, παραλείψας τὴν ἀνάμνησιν
γεγονότων, καὶ ἐπειδὴ τὴν ἀπὸ τῆς φύσεως αὐτῷ προεδρί-

αν χαρισϑεῖσαν, τὴν τῶν πρωτοιόκων λέγω, τῇ κακίᾳ τῆς
προαιρέσεως ἐλυμήνατο, ἐκδάλλεται μὲν αὐτός, καὶ οἱ ἐξ
αὐτοῦ, τοῦ καταλόγου! ὁ δὲ Σὴϑ' λοιπὸν ὅπερ οὐκ εἶχεν ἀπὸ
τῆς φύσεως, τούτου διὰ τὴν τῆς προαιρέσεως εὐγνωμοσύνην
ἀξιοῦται, καὶ εἰς τοῦτον μεϑίσταται λοιπὸν τὰ τῆς πρωτοτοκί-
ας, εἶ καὶ μὴ διὰ τὴν φύσιν͵ ἀλλὰ διὰ τὴν τῆς προαιρέσεως
γνώμην, καὶ οἱ ἐκ τούτου τικτόμενοι τῆς γενεαλογίας ἀξιοῦν-
ται. Καὶ ὥσπερ οὗτος ᾿Ενὼς ἐκλήϑη διὰ τὸ ἐπικαλεῖσθαι τὸ
10 ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ, οὕτω καὶ οἱ ἐκ τούτου λοιπὸν τὸ
γένος καιαγόμενοι τῆς αὐτῆς ἀξιοῦνται προσηγσρίας. Διὰ
τοῦτο καὶ ὁ μακάριος οὗτος προφήτης ἐνταῦϑα στήσας τὴν
διήγησιν, πάλιν ἀρχὴν ἑτέραν ποιεῖται,
ὅ. ᾿Αλλ᾽ ἵνα μὴ ἀρξάμενοι τοῦ διηγήματος εἰς πολὺ μῆκος
15 ἐχτείνωμεν τὴν διδασκαλίαν, ἐνταῦϑα καὶ ἡμεῖς καϑάπερ ὃ
μακάριος οὗτος προφήτης καταπαύσωμν τὸν λόγον, εἰς τὴν
ἑξῆς, ἐὰν ὃ Θεὸς ἐπιτρέπῃ, τῶν ἑπομένων τὴν ἑρμηνείαν τα-
μιευσάμενοι. Τέως δὲ ἐπὶ τοῦ παρόντος ἐκεῖνο παρακαλέσαι
τὴν ὑμετέραν ἀγάπην θούλομαι, ὥστε καρποῦσϑαί τι πλέον ἐκ
20 τῶν παρ᾽ ἡμῶν λεγομένων, καὶ καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἑαυτοὺς
διερευνᾶσθαι, τί μὲν ἐκ ταύτης τῆς διδασκαλίας ἐκερδάνατιε,
τί δὲ ἐκ τῆς ἑτέρας, καὶ μὴ μόνον μέχρι τῆς ἀκοῆς δέχεσθαι
τὰ παρ᾽ ἡμῶν λεγόμενα, ἀλλὰ καὶ εἴς τὴν διάνοιαν ὑμῶν αὖ-
τὰ ἐναποτίϑεσϑαι, καὶ τῇ συνεχεῖ μελέτῃ παγίαν αὐτῶν τὴν
25 μνήμην ποιεῖσϑαι. Βούλομαι γὰρ ὑμᾶς μὴ μόνον
ἑαυτοῖς ἀρ-
κεῖν, ἀλλὰ καὶ ἑτέροις διδασκάλους γίνεσϑαι, ὥστε δύνασθαι
καὶ ἑτέρους νουϑετεῖν, καὶ μὴ διὰ λόγων μόνον τοῦτο ποι-
εῖν͵ ἀλλὰ καὶ διὰ τῶν ἔργων παιδεύειν τοὺς πλησίον πρὸς
τὴν τῆς ἀρετῆς κατόρϑωσιν, ᾿Εννόησον γάρ μοι, ὅτι εἶ δου-
30 ληϑείητε καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἐνταῦϑα παραγενόμενοι
μικρόν
ΟΜΙΛΔΙΑ.Κ΄ 595
καὶ ὅσων ἐγεννήθησαν ἀπὸ αὐτὸν μέχρι τὸν Λάμεχ: καὶ

ἐπειδὴ τὸ προνόμιον ποὺ ἀπὸ τὴν φύσιν ἐδόθη εἰς αὐτόν,
δηλαδὴ τὸ προνόμιον νὰ εἶναι πρωτότοκος, ἐξ αἰτίας τῆς
κακίας τῆς διαθέσεώς του ἐξηυτέλισε, παραλείπεται μὲν
αὐτός, καὶ οἱ καταγόμενοι ἀπὸ αὐτόν, ἀπὸ τὸν κατάλογον᾽
ὁ δὲ Σὴθ εἰς τὸ μέλλον ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον δὲν εἶχεν ἀπὸ
τὴν φύσιν, αὐτὸ ἐξ αἰτίας τῆς εὐγνωμοσύνης τῆς διαθέ-
σεώς του ἀξιώνεται, καὶ εἰς αὐτὸν μεταφέρονται εἰς τὸ
ἐξῆς τὰ προνόμια τῆς πρωτοτοκίαα, ἂν καὶ ὄχι ἐξ αἰτίας
τῆς φύσεως, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς γνώμης καὶ διαθέσεώς
του, καὶ οἱ γεννώμενοι ἀπὸ αὐτὸν θεωροῦνται ἄξιοι τοῦ
γενεαλογικοῦ καταλόγου. Καὶ ὅπως ἀκριθῶς αὐτός ὠνο-
μάσθη ᾿Ενώα, ἐξ αἰτίας τοῦ ὅτι ἠμποροῦσε νὰ προσεύχεται
εἰς τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ, ἔτσι καὶ οἱ καταγόμενοι
ἀπὸ τὸ γένος αὐτοῦ ἀξιώνονται εἰς τὸ ἐξῆς μὲ τὴν ἰδίαν
ὀνομασίαν. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης, τε-
λειώσας ἐδῶ τὴν διήγησιν, κάνει πάλιν ἄλλην ἀρχήν.
5. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ παρατείνωμεν κατὰ πολὺ τὴν δι-
δασκαλίαν, ἐὰν ἀρχίσωμεν τήν διήγησιν, ἐδὼ καὶ ἡμεῖς,
καθὼς ἀκριβῶς ὁ μακάριος αὐτὸς προφήτης, ἂς σταματή-
σωμεν τὸν λόγον, ἀφοῦ καθορίσωμεν τὴν ἐρμηνείαν τῶν
ἑπομένων εἰς τό μέλλον, ἐὰν ὁ Θεὸς ἐπιτρέπῃ. Πρὸς τὸ
παρὸν ὅμως ἐπιθυμῶ κατὰ πρῶτον νὰ παρακαλέσω ἐκεῖνο
τὴν ἀγάπην σας, ὥστε νὰ ὠφελῆσθε κάτι περισσότερον
ἀπὸ τὰ λεγόμενά μου, καὶ καθημερινὰ νὰ ἐξετάζετε τοὺς
ἑαυτούς σας, τί ἐκερδίσατε ἀπὸ αὐτὴν τὴν διδασκαλίαν
καὶ τί ἀπὸ τὴν ἄλλην, καὶ νὰ μὴ δέχεσθε τὰ λεγόμενά μου
μέχρι τὰ αὐτιά σαα, ἀλλὰ νὰ ἐναποθέτετε αὐτὰ εἰς τὸν
νοῦν σας καὶ μὲ τὴν συνεχῆ μελέτην νὰ ἐνθυμῆσθε αὐτὰ
μόνιμα. ᾿Επιθυμῶ βέθαια νὰ μὴ προστατεύετε μόνον τοὺς
ἑαυτούς σας, ἀλλὰ καὶ νὰ γίνεσθε διδάσκαλοι εἰς ἄλλους,
ὥστε νὰ ἠμπορῆτε καὶ ἄλλους νὰ συμθουλεύετε, καὶ νὰ
μὴ κάνετε τοῦτο μόνον μὲ τὰ λόγια, ἀλλὰ καὶ μὲ τὰ ἔργα
νὰ διδάσκετε τοὺς πλησίον διὰ τὴν ἐπίτευξιν τῆς ἀρετῆς.
"Ἔχετε, παρακαλῶ, ὑπ᾽ ὄψιν σας ὅτι, ἐὰν θὰ θέλετε, ἐρ-
χόμενοι καθημερινὰ ἐδῶ, νὰ λαμβάνετε κάποιο μικρὸν κέρ-
τι μέρος καρποῦσϑαι, καὶ τῶν ἐνοχλούντων ὑμῖν παϑῶν διόρ-

ϑωσιν ποιήσασϑαι, πῶς κατ᾽ ὀλίγον εἰς αὐτὴν τῆς ἀρετῆς
τὴν ἄκραν κορυφὴν ἐλεύσεσϑε. Οὐδὲ γὰρ παυόμεϑα ἐφ' ἐ-
κάστης διαλεγόμενοι, καὶ περὶ τῆς ἀρίστης πολιτείας ὑμῖν
5. ἐνηχοῦντες, ὥσιε τὰ ὀλέϑρια ταῦτα πάϑη ἐκκόπτειν, τὸν ϑυ-
μὸν λέγω, τὴν δασκανίαν, τὸν φϑόνον. Τούτων γὰρ ἀναιρε-
ϑέντων, εὐκολώτερον καὶ ἡ περὶ τὰ χρήματα μανίας πάλιν
παυϑείσης, μειὰ πλείονος τῆς ἀδείας οἷ ἄτοποι λογιομοὶ καὶ
αἱ αἰσχραὶ ἐνθυμήσεις κατασταλήσονται' «Ρίξα γὰρ πάντων
10 τῶν κακῶν ἔπτιν ἦ φιλαργυρία». Αν τοίνυν τὴν οἶξαν ἐκ-
τέμωμεν, καὶ ἐξ αὐτοῦ τοῦ ὀάϑους αὐτὴν ἀνασπάσωμεν, εὐ-
κολώτερον τῶν κλάδων περιεσόμεϑα. Ἢ γὰρ ἀκρόπολις τῶν
καχῶν, καὶ ὁ κολοφών, ὡς εἰπεῖν, τῶν ἁμαρτημάτων, ἡ λύσ-
σα τῶν χρημάτων ἐστίν͵ ἧς εἰ δουληϑείημεν περιγενέσϑαι, οὐ-
15 δὲν τὸ κωλύον καὶ ταύτην τὴν μανίαν ἐκφυγεῖν, καὶ μετὰ
ταύτης συνανασπάσαι καὶ δκτεμεῖν πάντα τὰ ὁλέϑρια πάϑη.
Καὶ μὴ νομίσητε μέγα τι καὶ φορτικὸν εἶναι τὸ χρημάτων
ὑπεριδεῖν. “Ὅταν γὰρ ἐννοήσω, ὅτι πολλοὶ τῶν ἀνϑρώπων
διὰ κενὴν καὶ ἀνόνητον φιλοτιμίαν πολλὰ χρυσίου τάλαντα ἐξέ-
20 χεον εἷς οὐδὲν δέον, ἀλλ᾽ ἵνα τὴν παρὰ τῶν ἀγοραίων καὶ
τριοδολιμαίων πολλάκις ἀνϑρώπων εὐφημίαν καρπώσωνται,
τὴν πρὸ τῆς ἑσπέρας τέλος λαμδάνουσαν, πολλάκις δὲ οὐδὲ
μέχρι τῆς ἑσπέρας διαμείνασαν, ἀλλὰ καὶ πρὶν ἢ πληρωϑῆναι
τὴν ἡμέραν μυρίοις αὐτοὺς περιδάλλουσαν κακοῖς" ἕτεροι δὲ
25 τῶν ἐπὶ τῇ πλάνῃ τῇ ᾿Ελληνικῇ προκατειλημμένων, πάλιν διὰ
τὸ πρὸς τὴν τῶν ἀνϑρώπων ἐπιοῆσϑαι δόξαν, καὶ ταύτην πε-
Θὲ πολλοῦ ποιεῖσϑαι, πάντα τὰ ὄντα οἰψαντες, καὶ ἕν μόνον
τριδώνιον ἑαυτοῖς καταλιπόντες καὶ δακτηρίαν, οὕτω τὸν ἅ-
παντὰα ὄίΐον διάγουσι, πάντα τὸν πόνον ἐκεῖνον καὶ τὴν τα-
30 λαιπωρίαν διὰ τὴν παρὰ τῶν ἀνϑρώπων εὐφημίαν ὑπομένειν
αἱρούμενοι: ὅταν τοίνυν ταῦτα λογίσωμαι, οὐκ οἶδα ποίαν
5. Α΄ Τμ. 6,10.
δος καὶ νὰ διορθώσετε τὰ πάθη, ποὺ σᾶς ἐνοχλοῦν, πῶς

σιγὰ σιγὰ θὰ φθάσετε εἰς αὐτὴν τὴν κορυφὴν τῆς ἀρετῆς.
Διότι δέν θὰ παύσωμεν καθημερινὰ νὰ λέγωμεν καὶ νὰ
φωνάζωμεν εἰς σᾶς διὰ τὴν ἀρίστην συμπεριφοράν, ὥστε
νὰ ἀποκόψετε τελείως τὰ καταστρεπτικὰ αὐτὰ πάθη, δη-
λαδὴ τὸν θυμὸν, τὸν φθόνον, τὸ μῖσος. Διότι, ἐὰν ἀποκο-
ποῦν αὐτά, εὐκολώτερα θὰ διορθωθῇ καὶ ἡ μανία διὰ τὰ
χρήματα᾽ καὶ ὅταν πάλιν ἡ μανία πρὸς τὰ χρήματα παύσῃ,
θὰ νικηθοῦν μὲ μεγαλυτέραν εὐχέρειαν καὶ αἱ ἀνόητοι σκέ-
ψεις καὶ αἱ αἰσχραὶ ἀναμνήσεις, «διότι ρίζα ὅλων τῶν κα’
κῶν εἶναι ἡ φιλαργυρία»". ᾿Εὰν λοιπὸν ἀποκόψωμεν τὴν
ρίζαν, καὶ τὴν ἐκριζώσωμεν ἀπὸ τὸ βάθος της, εὐκολώτε-
ρα θὰ καταδάλλωμεν τὰ κλαδιά. Διότι ἡ ἀκρόπολις τῶν
κακῶν καὶ ἡ κορυφή, κατὰ κάποιον τρόπον, τῶν ἁμαρτη-
μάτων, εἶναι ἡ παραφροσύνη τῶν χρημάτων, τὴν ὁποίαν
ἐὰν θελήσωμεν νὰ καταβάλωμεν, τίποτε δὲν ἐμποδίζει νὰ
ἀποφύγωμεν καὶ τὴν μανίαν αὐτήν, καὶ μαζὶ μὲ αὐτὴν νὰ
ἐκριζώσωμεν καὶ νὰ ἀποκόψωμεν ὅλα τὰ καταστρεπτικὰ
πάθη. Καὶ μή νομίσετε ὅτι εἶναι μέγα καὶ ἐνοχλητικὸν
πρᾶγμα τὸ νὰ περιφρονήσωμεν τὰ χρήματα. Διότι ὅταν δλέ-
πω, ὅτι πολλοὶ ἄνθρωποι ἐξ αἰτίας τῆς ἀνοήτου καὶ ἀνω-
φελοῦς κενοδοξίας σπαταλοῦν πολλὰ τάλαντα χρυσοῦ ἐ-
κεῖ ποὺ δὲν ὑπάρχει καμμία ἀνάγκη, ἀλλὰ διὰ νὰ λάθουν
πολλὰς φορὰς ἀπὸ ἀνθρώπους ἀργοσχόλους καὶ ἀσημάν-
τους τὴν καλὴν φήμην, ἡ ὁποία μέχρι τὸ θράδυ τελειώνει,
πολλάκις δὲ οὔτε μέχρι τὸ θράδυ δὲν διαρκεῖ, ἀλλὰ καὶ
προτοῦ νὰ τελειώσῃ ἡ ἡμέρα περιθάλλει αὐτοὺς μὲ ἄπειρα
κακά᾽ ἄλλοι δὲ ποὺ ἔχουν ἀσπασθῆ τὴν πλάνην τῶν ἐθνι-
κῶν, ἐπειδὴ πάλιν ἔχουν συγκινηθῆ ἀπὸ τὴν φήμην τῶν
ἀνθρώπων καὶ φροντίζουν δι᾽ αὐτὴν ὑπερθολικά, ἀφοῦ ἐγ-
καταλείψουν ὅλα τὰ ὑπάρχοντά των καὶ ἀφοῦ ἀφήσουν εἰς
τὸν ἑαυτόν των ἕνα μόνον παλαιὸν ἐπανωφόρι καὶ ραθδί,
ἔτσι ζοῦν ὅλην τὴν ζωήν των, προτιμῶντες νὰ ὑπομένουν
ὅλον ἐκεῖνον τόν κόπον καὶ τὴν ταλαιπωρίαν προκειμένου
νὰ ἐπαινοῦνται ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους᾽ ὄταν λοιπὸν σκέπτω-
μαι αὐτά, δὲν γνωρίζω ποίαν θὰ ἔχωμεν ἀπολογίαν ἢ συγ-
ἕξομεν ἀπολογίαν ἢ συγγνώμην, οὐδὲ τὸ πολλοστὸν ἐκείνων

διὰ τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ δοϑεῖσαν ἐντολὴν προέσϑαι ἀνεχόμε-
νοι, καὶ διὰ τὴν δόξαν ἐκείνην τὴν ἀϑάνατον καὶ πέρας οὐκ
ἔχουσαν, ἀλλὰ καὶ ἐκείνων χείρους γινόμενοι, καὶ μηδὲ ὅ-
σον τὸ μέσον ἐννοοῦντες"ὅτι ἐκεῖνοι μὲν διὰ τὴν παρὰ τῶν
ἀνϑρώπων τῶν ὁμογενῶν ἀνόνητον εὐφημίαν τοσαῦτα προΐ-
δνται" ἡμεῖς δὲ διὰ τὸν Δεσπότην τὸν ἡμέτερον, τὸν καὶ τῶν
ὑπηργμένων χορηγόν, καὶ ἐκείνας τὰς ἀπορρήτους δωρεὰς
ἐπαγγελλόμενον, οὐδὲ τὸ τυχὸν πολλάκις μεταδιδόναι τοῖς
10 πενομένοις αἱρούμεϑα.
Καὶ ποίοις ὀφϑαλμοῖς ὀψόμεϑα τὸν
κριτὴν τῆς οὕτως εὐκόλου ἐντολῆς καταμελοῦντες; Μὴ γὰρ
πάντα τὰ ὄντα ρίψαι προτρέπω; ᾿Απόλαυε πάσης ἀνέσεως,
καὶ τὴν ἑαυτοῦ χρείαν πληρώσας τὰ περιττὰ καὶ εἶκῇ κεί-
μενα ταῦτα ἀναγπαῖα ποίησον, καὶ τοῖς λιμῷ πιεζομένοις
15 καὶ ὑπὸ τοῦ κρυμοῦ πηγνυμένοις τούτοις διάνειμαι, καὶ διὰ
τῆς τούτων χειρὸς εἷς τὴν ἑαυτοῦ πατρίδα διαπέμπου, ἣν μετ᾽
οὐ πολὺ λήψῃ. Οὗτοι γὰρ μάλιστα δυνήσονταί σοι χρησιμεῦ-
σαι πρὸς τὴν ἐκεῖ μετακομιδήν, ἵν᾽ ὅταν ἀπέλϑῃς ἐκεῖ, ἅπαντα
εὕρῃς εὐτρεπισμένα, καὶ πλείονος ἀπολαύσῃς ἐκεῖ τῆς εὐπο-
20 οας, ὁρῶν ταῦτα ὑπὸ τῶν μετανομισάντων, μᾶλλον
δὲ ὑπὸ
τῆς τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας πολυπλασιασϑέντα. Μὴ γὰρ κά-
ματον ἔχει τὸ πρᾶγμα;μὴ γὰρ φροντίδα τινὰ καὶ μέριμναν;
Οὐχ ὑποζυγίων σοι χρεία πρὸς τὴν μετακομιδήν, οὐ τοῦ φυ-
λάτιοντος, οὐκ ἄλλου οὐδενὸς τοιούτου. Οὔτε γὰρ λῃστής, οὔ-
25 τὲ τοιχωρύχος ἐκείνην δαδίζει τὴν ὅδόν, ἵνα λυμαίνηται τοῖς
παρὰ, σοῦ πεμπομένοις" ἀλλ᾽ ἅπερ ἂν ἀποϑῇ εἷς τὰς τῶν πε-
γήτων χεῖρας, ταῦτα εἰς ἀσφαλὲς ταμιεῖον ἀποϑήσῃ τὴν τοῦ
Θεοῦ χεῖρα. Αὕτη γὰρ ἀκέραιον καὶ τὴν τούτων φυλακὴν
παρέξει, καὶ ἐπειδὰν ἐπανέλϑης εἴς τὴν οἰκείαν πατρίδα,
80 μετὰ τῆς ἐκείνων ἀποδόσεως καὶ ἀνακηρύξει͵ καὶ στεφανώ-
ΟΜΙΛΙΑ Κ΄ 598
τὸ
γνώμην, ἐπειδὴ δέν ἀνεχόμεθα νὰ ἀποβάλωμεν οὔτε
Θεὸν ἐν-
ἐλάχιστον ἀπὸ ἐκεῖνα διὰ τὴν δοθεῖσαν ἀπὸ τὸν
ν δόξαν καὶ ἡ ὁποία δὲν
τολὴν καὶ διὰ τὴν ἀθάνατον ἐκείνη
ἀπὸ ἐκείνο υς καὶ
ἔχει τέλος, ἀλλὰ γινόμεθα χειρότεροι καὶ
ἐκεῖνοι μὲν
οὔτε ἐννοοῦμεν ποῖον εἶναι τὸ κανονικόν, διότι
πολλὰ διὰ τὸν ἀνωφε λῆ ἔπαινο ν ἀπὸ
ἐγκαταλείπουν τόσα
τούς ἀνθρώπους, ποὺ εἶναι τοῦ αὐτοῦ γένους μὲ ἡμᾶᾷα,
ἡμεῖς ὅμως διὰ τὸν Κύὐριόν μας, ὁ ὁποῖος εἶναι χορηγὸ ς
καὶ ὅσων ὑπάρχουν καὶ ὑπόσχεται τὰς ἀπορρήτους ἐκείνας
δωρεάς, δὲν θέλομεν νὰ δώσωμεν οὔτε τὸ παραμικρὸν
πολλάκις εἰς ἐκείνους ποὺ ζοῦν μὲ στερήσεις. Καὶ μὲ ποῖα
τὴν
μάτια θὰ ἀντικρύσωμεν τὸν κριτήν, ὅταν παραμελοῦμεν
πω νὰ
τόσον εὔκολον ἐντολήν; Μήπως λοιπὸν σᾶς προτρέ
σκορπίσετε ὅλα τὰ ὑπάρχοντά σας; ᾿Απολάμθανς κάθε ἄ-
-
νεσιν, καὶ ὅταν ἱκανοποιήσῃς τήν ἀνάγκην σου τὰ πλεονά
ξοντα καὶ τὰ ἄχρηστα κάμε τα ἀναγκα ῖα, καὶ μοίραζ έ τα
εἰς ἐκείνους ποὺ πιέζονται ἀπὸ τὴν πεῖναν καὶ παγώνουν
ἀπὸ τό ψῦχοα, καὶ μὲ τὰ χέρια αὐτῶν ἀποστόλλεσαι πρός
τὴν ἰδικήν σου πατρίδα, εἰς τὴν ὁποίαν θὰ φθάσῃς ὕστερα
νὰ
ἀπὸ ὀλίγον. Αὐτοὶ δέθαια θὰ ἠμπορέσουν πρὸ πάντων
χρησιμεύσουν εἰς σὲ διὰ τὴν μετάβασιν ἐκεῖ, ὥστε ὅταν
ἀπέλθῃς ἐκεῖ, θὰ εὐὑρῇᾳ τὰ πάντα εὐπρεπισμένα, καὶ θὰ
ἀπολαύσῃς ἐκεῖ περισσότερον πλοῦτον, ὅταν θλέπῃς αὐ-
τὰ νὰ ἔχουν πολλαπλασιασθῆ ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τὰ μετέ-
φέραν, μᾶλλον δὲ ἀπὸ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ. Μή-
πως λοιπὸν περιέχει τὸ πρᾶγμα κούρασιν; μήπως δέθαια
κάποιαν φροντίδα καὶ μέριμναν; Δὲν σοῦ χρειάζονται ζῶα
διὰ τὴν μεταφοράν, οὔτε ὁ φύλακας οὔτε κανένας ἄλλος
τέτοιοο. Διότι τὸν δρόμον ἐκεῖνον δὲν δαδίζει οὔτε ληστὴς
οὔτε κλέπτης, διὰ νὰ ἀρπάζῃ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα σὺ στέλλεις:
ἀλλὰ ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα θὰ βάλῃς εἰς τὰ χέρια τῶν πτωχῶν,
αὐτὰ θὰ τοποθετήσῃς εἰς ἀσφαλὲς ταμεῖον, δηλαδὴ εἰς τὸ
χέρι τοῦ Θεοῦ. Διότι τοῦτο θὰ φυλάξῃ αὐτὰ ἀκέραια καὶ
ὅταν ἐπανέλθης εἰς τὴν ἰδικήν σου πατρίδα, μαζὶ μὲ τὴν
ἀπόδοσιν ἐκείνων καὶ θὰ σὲ ἀναγγείλῃ καὶ θὰ σὲ στεφα-
νώσῃ καὶ θὰ σὲ ἐγκαταστήσῃ μὲ κἀθε εὐρυχωρίαν καὶ ἄνξ-
θ00 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
σει, καὶ ἂν πάσῃ εὐρυχωρίᾳ καὶ ἄνέσει καταστήσει. ᾿Εκχέω-

μὲν τοίνυν, παρακαλῶ, τὰ ἀποκείμενα εἰς τὰς τῶν πενήτων
γασιέρας, καὶ σπείρωμεν ὡς ἔτι καιρός, ἵνα εἷς τὸν δέοντα
καιρὸν ϑερίσωμεν, καὶ μὴ προϊέμενοι τὴν παροῦσαν εὐκαιρίαν
5 ὕστερον ἀνόνητα μεταμελώμϑα. Μὴ γὰρ διὰ τοῦτο πλείονά
σοι κεχάρισται ὅ φιλάνϑρωπος Δεσπότης, ἵνα εἰς τὴν ξαυτοῦ
μόνον χρείαν καταναλώσῃς τὰ δοϑέντα, καὶ τὰ λοιπὰ ταμιείοις
καὶ κιδωτίοις ἐναποκλείσῃς" Οὐ διὰ τοῦτο, ἀλλ᾽ ἵνα, κατὰ
τὴν παραίνεσιν τὴν ἀποστολικήν, τὸ σὸν περίσσευμα γένηται
10 εἰς τὸ τῶν ἄλλων ὑστέρημα. Καὶ σὺ μὲν ἴσως καὶ ὑπὲρ
τὴν
χρείαν ἀπσολαύεις, καὶ ἐν τῇ τρυφῇ καὶ ἂν τοῖς ἐσϑήμαοι
καὶ ἐν ἀλλῇ πολυτελείᾳ πολλῷ τῷ ἀργύρῳ κεχρημένος, καὶ
μέχρι τῶν οἰκετῶν καὶ τῶν ἀλόγων τοῦτον περματίζων" ὁ
δὲ πένης οὐδὲν τούτων ζητεῖ παρὰ σοῦ, ἢ μόνον λιμὸν πα-
15 ραμυϑήσασϑαι, καὶ τὴν ἀναγκαίαν χοείαν καὶ τὴν ἐφήμερον
αὐτῷ τροφὴν παρασχεῖν, ὥστε συστῆναι καὶ μὴ διαφϑαρῆναι:
καὶ οὐδὲ τοῦτο ἀνέχῃ ποιῆσαι, οὐδὲ λογίζῃ, ὅτι πολλάκις ἀ-
ϑρόον ἀναρπασϑεὶς τὰ μὲν συλλεγέντα ἅπαντα ἐνιτεῦϑεν κα-
ταλιμπάνεις, καὶ ἐνίοτε εἰς ἐχϑροὺς καὶ πολεμίους ταῦτα
20 μεταστήσεται" αὐτὸς δὲ τὰ ἁμαρτήματα ἅπαντα, ἐξ ὧν ταῦτα
συλλέγεις, μεϑ’ ἑξαυτοῦ λαδὼν ἄπει, Καὶ τί ποτε ἐρεῖς κα-
τὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην πὴν φοδεράν; τί δὲ ἀπολογήσῃ οὕτω
οᾳϑύμως τὰ κατὰ τὴν ἑαυτοῦ σωτηρίαν οἰκονομήσας; Διὰ
τοῦτο ἐμοὶ πείϑετο, καὶ ὡς ἔτι καιρὸν ἔχεις, διάνειμαι τὰ
25 περιτιὰ τῶν χρημάτων, ἵνα τὴν ἐκεῖ σαυτῷ προαποϑῇ σω-
τηρίαν, καὶ τῶν αἰωνίων ἀγαϑῶν εὑρήσῃς τὴν ἀνταπόδοσιν"
ἧς γένοιτο πάντας ἡμᾶς ἐπιτυχεῖν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρισιοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Παιρὶ ἅμα
τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ ἀεὶ καὶ
30 εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. "᾿Αμήν.
θ. Β’ Κορ. 8, 13.
σιν. ᾿Ας ἀδειάζωμεν λοιπόν, σᾶς παρακαλῶ, τὰ περισσεύ-

ματα εἰς τὰς κοιλίας τῶν πτωχῶν, καὶ ἂς σπείρωμεν, ὅσον
εἶναι καιρὸς ἀκόμη, διὰ νὰ θερίσωμεν εἰς τὸν κατάλληλον
καιρόν, καὶ ἀφήνοντες τὴν παροῦσαν εὐκαιρίαν νὰ μὴ με-
τανοοῦμεν ὕστερα ἀνώφελα. Μήπως λοιπὸν διὰ τοῦτο ὁ
φιλάνθρωπος Θεὸς ἔχει χαρίσει εἰς σὲ περισσότερα ἀγα-
θά, διὰ νὰ δαπανήσῃς αὐτά, ποὺ σοῦ ἐδόθησαν, μόνον διὰ
τὴν ἰδικήν σου ἀνάγκην καὶ νὰ κρύψῃς τὰ ὑπόλοιπα μέσα
εἰς θησαυροφυλάκια καὶ κιθώτια; Οχι δι᾽ αὐτό, ἀλλὰ διὰ
νὰ γίνῃ, σύμφωνα μὲ τὴν προτροπὴν τοῦ ἀποστόλου, τὸ
ἰδικόν σου περίσσευμα συμπλήρωμα τοῦ ὑστερήματος τῶν
ἄλλων". Καὶ σὺ μὲν ἴσως ἀπολαμθάνεις καὶ περισσότερον
ἀπὸ τὴν ἀνάγκην σου καὶ χρησιμοποιεῖς πολλὰ χρήματα εἰς
τὰς ἀπολαύσεις καὶ εἰς τὰ ἐνδύματα καὶ εἰς τὴν ἄλλην
πολυτέλειαν, καὶ σπαταλᾷα αὐτὰ μέχρι τούς ὑπηρέτας καὶ
τὰ Ζῷα᾽ ὁ πτωχὸς ὅμως δὲν σοῦ ζητεῖ τίποτε ἀπὸ αὐτά,
παρὰ μόνον νὰ καταπραὔνῃς τὴν πεῖναν του καὶ νὰ προσ-
φέρῃς εἰς αὐτὸν τὴν ἀναγκαίαν θοήθειαν καὶ τὴν καθημε-
ρινὴν τροφήν, ὥστε νὰ ζήσῃ καὶ νὰ μὴ ἀποθάνῃ. Καὶ οὔτε
αὐτὸ ἠμπορεῖς νὰ κάμῃς, οὔτε σκέπτεσαι, ὅτι πολλάκις
ἀναρπασθεὶς αἰφνιδίως ἐκεῖνα μὲν πού συνέλεξες ὅλα
ἐδῶ ἐγκαταλείπεια, καὶ θὰ περιέλθουν κάποτε αὐτὰ εἰς
τοὺς ἐχθρούς καὶ τούς ἀντιπάλους σου σὺ ὅμως ὁ ἴδιος
θὰ ἀπέλθῃς ἀφοῦ λάβῃς μαζί σου ὅλα τὰ ἁμαρτήματα ἔ-
κείνων, ἀπὸ τοὺς ὁποίους συγκεντρώνεια τὰ πλούτη. Καὶ
τί θὰ εἰπῇς τότε κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν φοθεράν;
καὶ τί θὰ ἀπολογηθῇῆα ὅταν μὲ τόσην ἀδιαφορίαν ἑἕτακτο-
ποίησες τὰ τῆς ἰδικῆς σου σωτηρίας; Διὰ τοῦτο νὰ πείθε-
σαι εἰς ἐμέ, καὶ ὅταν ἀκόμη ἔχῃς καιρόν, νὰ διαμοιράζῃς
τὰ πλεονάζοντα χρήματα, διὰ νὰ ἐξασφαλίσῃς ἀπὸ πρὶν
εἰς τὸν ἐαυτόν σου τὴν αἰωνίαν σωτηρίαν, καὶ διὰ νὰ εὑρῇς
τὴν ἀνταπόδοσιν τῶν αἰωνίων ἀγαθῶν. Αὐτὴν εἴθε νὰ ἐπι-
τύχωμεν ὅλοι ἡμεῖς, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν
τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς
τὸν Πατέρα καὶ εἰς τὸ ἽΛγιον Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ
δύναμις, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε καὶ αἰωνίως. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ΄
(Γεν. 5,1
- 31)
«αὕτη ἡ δίδλος γενέσεως ἀνθρώπων, ἢ ἡμέρᾳ ἐ-

ποίησεν ὁ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν
5 αὐτόν, ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς, καὶ ἐπωνό-
μασε τὸ ὄνομα αὐτῶν ᾿Αδάμ, ἦ ἡμέρᾳ ἐποίησεν αὖ-
τούς».
1. Πολὺς καὶ ἄφατος ὃ ϑησαυρός, ἀγαπητοί, ἂν τοῖς
πρόσφατον ἀναγνωσϑεῖσι. Καὶ οἶδα μὲν ὅτι πολλοὶ πρὸς τὸν
τσ τῶν ὀνομάτων κατάλογον ἀφορῶντες, καὶ ἐξεπιπολῆς τοῖς ἄ-
νεγνωσμένοις προσέχοντες νομίζουσι μηδὲν πλέον ἔχειν τὰ
εἰρημένα, ἀλλ᾽ ἢ ἁπλῶς ὀνομάτων εἶναι προσηγορίας" ἐγὼ
δὲ παρακαλῶ πάντας ὑμᾶς μὴ ἁπλῶς παρατρέχειν τὰ ἐν ταῖς
ϑείαις Γραφαῖς κείμενα. Οὐδὲν γὰο τῶν ἐνταῦϑα γεγραι-
15 μένων ἑστέν, ὃ μὴ πολὺν νοημάτων πλοῦτον ἔχει’ ἐπειδὴ γὰρ
Πνεύματι ϑείῳ ἐνηχούμενοι ἐξέϑεντο οἱ μακάριοι προφῆται,
διὰ τοῦτο ἅτε Πνεύματι γεγραμμέναι πολὺν ἔχουσιν ἐγκε-
κρυμιένον ϑησαυρόν. Καὶ μὴ ϑαυμάσῃς, εἶ ἐν τῷ καταλόγῳ
τῶν ὀνομάτων νῦν ἐπαγγέλλομαι ὑμῖν δεικνύναι πολὺν ἐγκε-
20 κρυμμένον πλοῦτον νοημάτων. Οὐδὲ γὰρ συλλαδή, οὐδὲ κε-
ραία μία ἐστὶν ἐγκειμένη παρὰ τῇ Γραφῇ, ἧ μὴ πολὺς ἔνα-
πόχειται ϑησαυρὸς ἔν τῷ δάϑει. Διά τοι τοῦτο προσήκει ἧ-
μᾶς ὑπὸ τῆς ἄνωθεν χάριτος ὁδηγουμένους, καὶ τὴν παρὰ
τοῦ ἁγίου Πνεύματος ἔλλαμψιν δεξαμένους, οὕτως ἐπιέναι
25 τὰ ϑεῖα λόγια. Οὐδὲ γὰρ σοφίας ἀνϑρωπίνης δεῖται ἡ ϑεία
Τραφὴ πρὸς τὴν κατανόησιν τῶν γεγραμμένων, ἀλλὰ τῆς
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ’
(Γεν. 5, 1 - 31)
Αὐτὸς εἶναι ὁ γεναλογικὸς κατάλογος τῶν ἀνθρώ-

πων᾽ ὅταν ὁ Θεὸς ἐδημιούργησε τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽
εἰκόνα Θεοῦ ἐδημιούργησεν αὐτόν᾽ ἄρσεν καὶ θῆλυ
ἐδημιούργησεν αὐτούς καὶ ὠνόμασεν αὐτούς ᾿Α-
δάμ, ὅταν ἐδημιούργησεν αὐτούο».
1. Ὑπάρχει μεγάλος καὶ ἀνυπολόγιστος θησαυρόα, ἀγα-
πητοί, μέσα εἰς τὰ λόγια ποὺ μόλιᾳ ἀνεγνώσθησαν. Καὶ
γνωρίζω μέν, ὅτι πολλοὶ ἀποδλέποντες πρὸς τὸν κατάλο-
γον τῶν ὀνομάτων καὶ προσέχοντες ἐπιπόλαια εἰς τὰ ἀνα-
γνώσματα νομίζουν ὅτι τίποτε περισσότερον δὲν ἔχουν τὰ
λεχθέντα, παρὰ μόνον τὴν ὀνομασίαν τῶν ὀνομάτων᾽ ἐγὼ
ὅμως σᾶς παρακαλῶ ὅλους νὰ μὴ διέρχεσθε ἁπλῶς τὰ
κείμενα τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς. Διότι τίποτε ἀπὸ τὰ γραμμέ-
να ἐδῶ δὲν ὑπάρχει, τὸ ὁποῖον νὰ μὴ ἔχῃ μεγάλον πλοῦ-
τὸν νοημάτων᾽ ἐπειδὴ δεθαίως οἱ μακάριοι προφῆται ἔγρα-
ψαν αὐτὰ φωτιζόμενοι ἀπὸ τὸ Αγιον Πνεῦμα, διὰ τοῦτο
ἡ ᾿Αγία Γραφή, ἐπειδὴ ἔχει γραφῆ ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα,
ἔχει μέσα της κρυμμένον μεγάλον θησαυρόν. Καὶ μὴ ἀπο-
ρῇα, ἐὰν ὑπόσχωμαι τώρα νὰ σᾶς ἀποκαλύψω, ὅτι εἰς τὸν
κατάλογον τῶν ὀνομάτων εἶναι κρυμμένος μεγάλος πλοῦ-
τος νοημάτων. Διότι οὔτε μία συλλαθδή, οὔτε ἕνα κόμμα
ὑπάρχει μέσα εἰς τὴν Γραφήν, ποὺ νὰ μὴ ἔχη Κρυμμένον
εἰς τὸ βδάθοςα της μεγάλον θησαυρόν. Διὰ τοῦτο λοιπὸν
πρέπει ἡμεῖς ποὺ ὁδηγούμεθα ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ καὶ
ἐδέχθημεν τὸν φωτισμὸν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύματος, ἔτσι νὰ
διερχώμεθα τὰ θεῖα λόγια. Διότι διὰ τὴν κατανόησιν τοῦ
περιεχομένου τῆς ἡ ἊἊγ. Γραφὴ δὲν ἔχει ἀνάγκην τῆς
ἀνθρωπίνης σοφίας, ἀλλὰ τῆς ἀποκαλύψεως τοῦ Πνεύμα-
τοῦ Πνεύματος ἀποκαλύψεως, ἵνα τὸν ἀληϑῆ νοῦν τῶν ἐγ-

κειμένων καταμαϑόντες πολλὴν ἐκεῖϑεν δεξώμεϑα τὴν ὠφέλει-
αν.
2, Εἰ γὰρ ἐν τοῖς διωτικοῖς πράγμασι τὰ ὑπὸ τῶν ἀνϑοώ-
πὼω» συντελούμενα γραμματεῖα πολλάκις τῷ χρόνῳ διαφϑα-
ρέντια, ὑπὸ τοῦ ἐγκειμένου χρόνου τῷ προοιμίῳ τοῦ γραμμα-
τείου, καὶ ἀπὸ μιᾶς συλλαδῆς πολλὴν ἔσχε τὴν ἰσχύν" πολλῷ
μᾶλλον ἐπὶ τῶν ϑείων Γραφῶν τῶν Πνεύματι ἁγίῳ συγκει-
μένων τοῦτό ἔστιν εὑρεῖν, μόνον ἐὰν νήφωμεν, καὶ μὴ ἁπλῶς
παρατρέχωμεν, ἀλλὰ συντείνοντες ἡμῶν τὸν λογισμὸν κατο-
10 πτεύσωμεν ἅπαντα μετὰ ἀκριδείας, καὶ μὴ χείρους γινώμεϑα
τῶν περὶ τὰ αἰσϑητὰ τοσαύτην τὴν σπουδὴν ἐπιδεικνυμένωτ.
Καὶ γὰρ οἱ τὴν μεταλλικὴν γῆν ἄνορύτιοντες οὐ μέχρι τῆς
ἐπιφανείας ἵστανται, ἀλλ᾽ ἐπειδὰν πολὺ δάϑος κατέλθϑωσι,
καὶ καταλαδεῖν δυνηϑῶσι τοῦ χρυσίου τὰ φήγματα, μετὰ πολ-
15 λοῦ τοῦ πόνου καὶ τῆς εὐτονίας τῆς γῆς χωρίζουσι, καὶ μετὰ
τὸν πολὺν ἐκεῖνον πόγνον͵ ὀραχεῖάν τίνα τῶν πόνων εὑοίσκου-
σι παραμυϑίαν' καὶ ὅμως εἰδότες ὅτι ἐλάττονα τῶν πόνων
καρποῦνται τὴν ὠφέλειαν, πολλάκις δὲ καὶ μετὰ τὴν πολ-
λὴν ἀγρυπνίαν καὶ τὸν κάματον, καὶ τῆς προσδοκίας διήμαρ-
20 τον, καὶ οὐδὲ οὕτως ἀφίστανται, ἀλλὰ τῇ ἐλπίδι τρεφόμετγοι,
τῶν πόνων αἴσϑησιν οὐ λαμδάνουσιν, ΕἾ τοίνυν ἐκεῖνοι περὶ
τὰ φϑαρτὰ καὶ ἐπίκηρα, ἔνϑα καὶ ἀδηλία πολλή, τοσαύτην
ἐπιδείκνυνται τὴν σπουδήν, πολλῷ μᾶλλον προσήκει ἡμᾶς ὅ-
που καὶ ὃ πλοῦτος ἀναφαίρετος, καὶ ὃ ϑησαυρὸς ἀδαπάνη-
25 τος, καὶ διαμαρτεῖν οὐκ ἔνι, τὴν ἴσην καὶ πλείονα σπουδὴν
ἐπιδείκνυσθαι, ἵνα δυνηϑῶμεν ἐπιτυχεῖν τῶν σπουδαζομένων,

καὶ τὴν ἔντεῦϑεν ὠφέλειαν καρπωσάμενοι, καὶ καταμαϑόν»-
τὲς τοῦ Θεοῦ τὴν ἄφατον φιλανδρωπίαν, εὐγνώμονές τε γε-
γώμεϑα περὶ τὸν ἡμέτερον Δεσπότην, καὶ τὴν ἐκεῖϑεν εὔνοιαν
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ’ 605
τος, διὰ νὰ δεχθοῦμεν ἀπὸ ἐκεῖ μεγάλην ὠφέλειαν, ἀφοῦ

κατανοήσωμεν τὴν ἀληθινὴν σημασίαν τῶν εὑρισκομένων
εἰς αὐτήν.
2. ᾽Εὰν λοιπὸν εἰς τὰς καθημερινὰς ἀσχολίας τά συν-
τασσόμενα ἀπὸ τοὺς ἀνθρώπους συμβόλαια, πολλὰς φο-
τὴν
ράς, ὅταν καταστραφοῦν ἀπὸ τὸν χρόνον, ἔχουν ἀπὸ
ἡμερομηνίαν, ποὺ εὑρίσκεται εἰς τὸ προοίμι ον τοῦ συμθο-
λαίου, καὶ ἀπὸ μίαν συλλαβθὴν μεγάλην ἰσχύν᾽ πολὺ περισ-
μὲ
σότερον εἰς τὰς ᾿Αγίας Γραφάα, ποὺ ἔχουν γραφῆ
τὸν φωτισμὸν τοῦ ᾿Αγίου Πνεύμα τος, εἶναι δυνατὸ ν νὰ
εὐροῦμεν αὐτό, μόνον ἐὰν εἴμεθα προσεκτικοὶ καὶ δὲν διερ-
χώμεθα ἁπλῶς αὐτάς, ἀλλὰ ἐὰν ἐντείνοντες τὴν προσο-
χήν μας ἐξετάσωμεν ὅλα μὲ ἀκρίθειαν καὶ δὲν γινώμεθα
χειρότεροι ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ ἐκδηλώνουν τόσον μεγάλην
φροντίδα διὰ τὰ αἰσθητὰ πράγματα. Καὶ εἶναι ἀλήθεια ὅτι
ἐκεῖνοι ποὺ σκάπτουν τὴν γῆν διὰ μεταλλεύματα δὲν στα-
ματοῦν μέχρι τὴν ἐπιφάνειαν, ἀλλὰ ὅταν κατέλθουν εἰς
πολύ θάθος καὶ κατορθώσουν νὰ εὐροῦν ψήγματα χρυσοῦ,
τὰ ἀποχωρίζουν ἀπὸ τὸ χῶμα μὲ πολὺν κόπον καὶ ὑπομο-
νήν, καὶ ὕστερα ἀπὸ τὸν πολύν ἐκεῖνον κόπον, εὑρίσκουν
κάποιαν μικρὰν ἀνακούφισιν τῶν προσπαθειῶν των᾽ «αὶ
ὅμως, ἂν καὶ γνωρίζουν ὅτι λαμθάνουν μικροτέραν ὠφέ-
λειαν ἀπὸ τοὺς κόπους των, καὶ πολλὰς φορὰς δὲ ὕστερα
ἀπὸ πολλὴν ἀγρυπνίαν καὶ κούρασιν διεψεύσθησαν αἱ
προσδοκίαι των, οὔτε καὶ τότε σταματοῦν τὸ ἔργον Των,
ἀλλὰ τρεφόμενοι μὲ τὴν ἐλπίδα, δὲν ἀντιλαμθάνονται τοὺς
κόπους. ἀν λοιπὸν ἐκεῖνοι ἐπιδεικνύουν τέτοιαν φροντί-
δα διὰ τὰ φθαρτὰ καὶ πρόσκαιρα, ὅπου ὑπάρχει καὶ μεγά-
λη ἀθεθαιότης, πολὺ περισσότερον πρέπει ἡμεῖς ἐκεῖ, ποὺ
καὶ ὁ πλοῦτος εἶναι ἀναφαίρετος καὶ ὁ θησαυρὸς ἀνεξ-’
ἀντλητος καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν νὰ διαψευσθοῦν αἱ ἐλ-
πίδες μας, νὰ ἐπιδείξωμεν ἴσην καὶ μεγαλυτέραν προσπά-
θειαν, διὰ νὰ ἠμπορέσωμεν νὰ ἐπιτύχωμεν ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα
ἐπιδιώκομεν, καὶ ἀφοῦ λάβωμεν ἀπὸ αὑτὰ τὴν ὠφέλειαν
καὶ κατανοήσωμεν τὴν ἄπειρον φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ, καὶ
θὰ γίνωμεν εὐγνώμονες πρὸς τὸν Κύριόν μας, καὶ ἀφοῦ
ἐπισπασάμενοι, ἀχείρωτοι καταστῶμεν ταῖς τοῦ διαδόλου πα-

γίσι. Φέρε οὖν τὰ πρόσφατον ἀναγνωσϑέντα εἷς μέσον προ-
ϑένιες, διερευνησώμεϑα μετὰ ἀκοιδείας ἕκαστον, ἵνα τῆς συνή-
ϑους ἀπολαύσαντες διδασκαλίας, οὕτως οἴκαδε ἀναχωρήση-
τε. «Αὕτη ἡ δίδλος», φησί, «γενέσεως ἀνϑρώπων, ἧ ἡμέρᾳ
ἐποίησεν ὃ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἴκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὖ-
τόν' ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς. Καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνο-
μια αὐτῶν ᾿Αδάιι, ἧ ἡμέρᾳ ἐποίησεν αὐτούς». Θέα μοι τοῦ
ϑαυμαστοῦ τούτου προφήτου τὴν σύνεσιν" μᾶλλον δὲ τοῦ ἅ-
10 γίου Πνεύματος τὴν Διδασκαλίαν. ᾿Εκεῖϑεν γὰρ ἐνηχούμε-
γος ἅπαντα ἡμῖν φϑέγγεται: καὶ τὴν γλῶτταν μὲν οὗτος ἔ-
δάνεισεν, ἡ δὲ τοῦ Πνεύματος χάρις πάντα σαφῶς διὰ τού-
του τὴν ἡμετέραν διδάσκει φύσιν. Σκόπει τοίνυν πῶς εἰς
ἀρχὴν τὸν λόγον ἀνήγαγε, καὶ ἄνωθϑεν, ὡς εἰπεῖν, πάλιν
15 τὴν διήγησιν ποιήσασϑαι δούλεται. Τίνος ἕνεκεν καὶ διὰ τί;
᾿Επειδὴ γὰρ εἶδε τοὺς ἤδη γεγονότας πολλὴν τὴν ἀγνωμοσύ-
»ἡ» ἐπιδειξαμένους, καὶ μηδὲ τοῖς εἷς τὸν πορωτόπλαστον γε-
γενημένοις σωφοονισϑέντας, ἀλλ᾽ εἰς αὐτὸν τὸν κρημνὸν τῆς
κακίας κατενεχϑέντας" ὅ τὲ γὰρ ὑπὶ αὐτοῦ τεχϑεὶς εὐθέως
20 διὰ δασκανίαν εἰς ἀδελφοκτονίαν ὥρμησε: διὸ καὶ τὴν τι-
μωρίαν ἔκείνην τὴν χαλεπωτάτην ἐδέξατο, καϑὼς φϑάσαν-
τες ἐδιδάξαμεν τὴν ὑμετέραν ἀγάπην" εἶτα πάλιν οἱ μετ᾽ ἐ-
κεῖνον, οὐδὲ τῇ τούτου τιμωρίᾳ σωφρονισϑέντες, χείροσι κα-
κοῖς ἑαυτοὺς περιέδαλον, καϑάπερ ἠκούσατε χϑὲς τοῦ Λά-
25 μδχ τὴν οἰκείαν ἁμαρτίαν διηγουμένου ταῖς ἑαυτοῦ γυναιξί,
καὶ καϑ' ἑαυτοῦ τὸ ἐπιτίμιον δρίζοντος" ἐπεὶ κατὰ μικρὸν
εἶδεν αὐξανομένην αὐτῶν τὴν κακίαν καϑάπερ ρεῦμα πονη-
θοὸν μέλλον κατὰ παντὸς διαιρέχειν τοῦ σώματος, ἵστησι τῆς
κακίας τὴν φοράν, καὶ τὰς γενεὰς ταύτας λοιπὸν τὰς ἐκ
30 τοῦ Κάϊν μέχρι τοῦ Λάμεχ γενομένας οὐδὲ μνήμης ἀξιοῖ,
1. ᾿Ὁμιλία ιθ΄
ΟΜΙΛΙΑ ΚΑ΄ 807
ἀποσπάσωμεν ἀπὸ ἐκεῖ τὴν εὔνοιαν, θὰ καταστῶμεν ἀκα-

τάθδλητοι εἰς τὰς παγίδας τοῦ διαβόλου. ᾿Εμπρὸς λοιπόν,
ἐκεῖνα ποὺ ἀνεγνώσθησαν πρὶν ἀπὸ ὀλίγον φέροντες ἐνώ-
πιόν μας, ἄς ἐξετάσωμεν τὸ καθένα μὲ ἀκρίδειαν, ὥστε,
ἀφοῦ ἀπολαύσετε τὴν συνηθισμένην διδασκαλίαν, νὰ ἐπι-
στρέψετε ἔτσι εἰς τὰ σπίτια σας. «Αὐτόο, λέγει, εἶναι ὁ
γενεαλογικὸς κατάλογος τῶν ἀνθρώπων᾽ κατὰ τὴν ἡμέραν,
κατὰ τὴν ὁποίαν ὁ Θεὸς ἐδημιούργησε τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἰ-
κόνα Θεοῦ ἐδημιούργησεν αὑτόν᾽ ἄρσεν καὶ θήλυ ἐδημι-
οὐργησεν αὐτούς. Καὶ ὠνόμασεν αὐτοὺς ᾿Αδάμ, κατά τὴν
ἡμέραν ποὺ ἐδημιούργησεν αὐτούς». Πρόσεξε, παρακαλῶ,
τὴν σύνεσιν τοῦ θαυμαστοῦ αὐτοῦ προφήτου" καλύτερα δὲ
τὴν διδασκαλίαν τοῦ ᾿Αγίου 'Πνεύματος. Διότι φωτιζόμενος
ἀπὸ αὐτὸ μᾶς τὰ διδάσκει ὅλα᾽ καὶ αὐτὸς μὲν ἐδάνεισε τὴν
γλῶσσαν, ἡ δὲ χάρις τοῦ Πνεύματος διδάσκει διὰ μέσου αὐ-
τοῦ τὰ πάντα μέ σαφήνειαν εἰς τὸ ἀνθρώπινον γένος. Σκέ-
ψου λοιπόν, πῶς ἐπανέφερε τὸν λόγον εἰς τὴν ἀρχὴν καὶ
θέλει πάλιν ἐκ νέου, οὔτως εἰπεῖν, νὰ κάμῃ τὴν διήγησίν
του. Διὰ ποῖον λόγον καὶ διατί; ᾿Επειδὴ θεθαίως εἶδεν, ὅτι
ἐκεῖνοι ποὺ εἶχαν δημιουργηθῆ ἤδη ἐπέδειξαν μεγάλην. ἀ-
χαριστίαν καὶ δέν ἐσυνετίσθησαν οὔτε ἀπὸ τὰς ἐπιθληθεῖ-
σας τιμωρίας εἰς τὸν πρωτόπλαστον, ἀλλά κατέπεσαν εἰς
τὸν ἴδιον κρημνὸν τῆς κακίας διότι καὶ ὁ γεννηθεὶς ἀπὸ
αὐτὸν υἱὸς ἀμέσως ὥρμησεν εἰς ἀδελφοκτονίαν ἐξ αἰτίας
τοῦ φθόνου, διὰ τοῦτο καὶ ἐδέχθη τὴν θαρυτάτην ἐκείνην
τιμωρίαν, καθὼς εἰς προηγουμένην ὁμιλίαν' ἐδιδάξαμεν
τὴν ἀγάπην σας᾿ ἔπειτα πάλιν, οἱ μετὰ ἀπὸ ἐκεῖνον, χωρὶς
νὰ σωφρονισθοῦν ἀπὸ τὴν τιμωρίαν του, περιέθαλαν τοὺς
ἑαυτούς των μὲ χειρότερα κακά, ὅπως ἀκριβθῶς ἠκούσατε
χθές τὸν Λάμεχ νά διηγῆται τὴν ἰδικήν του ἁμαρτίαν εἰς
τὰς γυναῖκας του καὶ νὰ ὁρίζῃ τὴν τιμωρίαν ἐναντίον τοῦ
ἐαυτοῦ του ἐπειδὴ εἶδε νὰ αὐξάνεται σιγὰ σιγὰ ἡ κακία
αὐτῶν, ὡσὰν πονηρὸν ρεῦμα ποὺ πρόκειται νὰ διατρέξῃ
ὀλόκληρον τὸ σῶμα, σταματᾷ τὴν ὁρμὴν τῆς κακίας καὶ
δέν θεωρεῖ ἀξίας οὔτε νὰ μνημονεύωνται εἰς τὸ ἐξῆς αἱ
γενεαὶ ποὺ ὑπῆρξαν ἀπὸ τόν Κάιν μέχρι τὸν Λάμεχ, ἀλλὰ
ἀλλ’ ὥσπερ ἀρχήν τινα ποιούμενος, καὶ τὸ πένϑος τοῦ ᾿Α-

δὰμ καὶ τῆς Εὔας παραμυϑήσασϑαι δουλόμενος, ᾧ περιδαλεῖν
αὐτοὺς ἐτόλμησεν ὁ ἀδελφοκτόνος, τὴν δεξιὰν ὁπλίσας κατὰ
τοῦ "Αόελ, οὕτως ἄρχεται τῆς διηγήσεως, καί φησιν" «Αὔ-
σι τὴ ἡ ὀίόλος γενέσεως ἀνϑρώπων, ἣ ἡμέρᾳ ἐποίησεν ὅ Θε-
ὃς τὸν ᾿Αδάμ, κατ' εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησεν αὐτόν ἄρσεν καὶ
ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς" καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτῶν ᾿᾽Α-
δάμ, ἢ ἡμέρᾳ ἐποίησεν αὐτούς».
ὅ. Σκόπει πῶς τοῖς αὐτοῖς ρήμασι κέχρηται, ὡς καὶ
τ0 ἐν προοιμίοις, ἵνα διδάξῃ ἡμᾶς, ὅτι ὡς ἀδοκίμους γενομένας
τὰς γενεὰς ἐκείνας οὐδὲ μνήμης λοιπὸν ἀξιοῖ, ἀλλ᾽ ἐκ τοῦ
νῦν τεχϑένιος, τοῦ Σὴϑ λέγω, τῆς γενεαλογίας ἄρχεται,
ἵνα καὶ ἐκ τούτου μάϑῃς, ὅσος τῷ Θεῷ λόγος τῆς ἀνϑρωπί-
νης φύσεως, καὶ ὅπως ἀποσιρέφεται τοὺς φονικὴν ἔχοντας
15 τὴν γνώμην, “Ὡς γὰρ μηδὲ παραχϑέντων λοιπὸν ἐκείνων εἷς
τὸν ὀίον, οὕτως αὐτῶν τὴν γνώμην παραλιμπάνει, δεικνὺς
ἡμῖν, ὅσον ἐστὶ κακία χαλεπόν, καὶ ὅτι ἑαυτοῖς τὰ μέγιστα
λυμαίνονται οἱ ταύτην ἀσπαζόμενοι, ᾿Ιδοὺ γὰρ οὗτοι μὲν τοῦ
καταλόγου λοιπὸν ἐξαλείφονται, ἐπὶ τοσοῦτον δὲ μνήμης ἠ-
20 ξιώϑησαν μόνον, ὥσιε τὴν κακίαν αὐτῶν στηλιτεύεσϑαι, καὶ
ταῖς εἰς τὸ ἑξῆς γενεαῖς γενέσϑαι σωφρονισμοῖῦ ὑπόϑεσιν, "“Ὃ
δὲ ἀδίκως ἀναιρεϑείς, καὶ ὑπὸ τῆς ἀδελφικῆς χειρὸς φονευ-
ϑείς, ἐξ ἐκείνου μέχρι τοῦ νῦν ἐν τοῖς ἁπάντων ἄδεται στόμα-
σι, καὶ οὔτε ὁ χρόνος τούτου τὴν μνήμην ἔσδεσεν, οὔτε ἐκείνου
τὴν κατηγορίαν ὑπετέμετο, ἀλλὰ καὶ οὗτος καϑ᾽ ἑκάστην ἡμέραν
παρὰ πάντων ἀνακηρύττεται, καὶ ἐκεῖνος διηνεκῶς στηλιτεύε-
ται. Εἴδετε ὅση τῆς κακίας ἡ λύμη, καὶ ὅση τῆς ἀρετῆς ἣ
ἰσχύς, καὶ ὅπως ἡ μέν, καὶ πολεμοῦσα καὶ περιγινομένη,
σόέννυταί τὲ καὶ ἀφανίζεται, ἡ δέ, καὶ πολεμουμένη καὶ τὰ
30 μυρία δεινὰ ὑπομένουσα ταύτῃ μᾶλλον καὶ λαμπροτέρα καὶ
φαιδροτέρα γίνεται; Καὶ ἐνῆν μὲν καὶ ἐξ ἑτέρων πραγμά-
τῶν ὁμοίως συμόάντων τοῦτο δεῖξαι νῦν ἐπὶ τῆς ὑμετέρας
ὡσἀάν νὰ κάμῃ κάποιαν ἀρχὴν καὶ νὰ ἐπιθυμῇ νὰ παρηγο-

ἐ-
ρήσῃ τὸ πένθος τοῦ ᾿Αδὰμ καὶ τῆς Εὔας, μὲ τὸ ὀποῖον
τόλμησε νὰ περιθδάλῃ αὐτοὺς ὁ ἀδελφο κτόνος , ὁ ὁποῖος
ὥπλισε τὸ χέρι του ἐναντίον τοῦ ᾿Αθελ, ἔτσι ἀρχίζει τὴν
διήγησιν, καὶ λέγει «Αὐτὸς εἶναι ὁ γενεαλογικὸς κατάλο-
γος τῶν ἀνθρώπων᾽ κατὰ τὴν ἡμέραν ποὺ ὁ Θεὸς ἐδημι-
οὐργησε τὸν ᾿Αδάμ, κατ’ εἰκόνα Θεοῦ ἐδημιούργησεν αὖ-
τόν ἄρρεν καὶ θῆλυ ἐδημιούργησεν αὐτούς᾽ καὶ ὠνόμασεν
αὐτοὺς ᾿Αδάμ, κατὰ τὴν ἡμέραν ποὺ τοὺς ἐδημιούργησε».
3. Πρόσεχε, πῶς χρησιμοποιεῖ τὰ ἴδια λόγια, ὅπως καὶ
εἰς τὴν ἀρχήν, διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ, ὅτι, ἐπειδὴ αἱ γενεαὶ
ἐκεῖναι ἔγιναν ἀνάξιαι, δὲν τἀς ἀξιώνει οὔτε νὰ μνημο-
νεύωνται εἰς τὸ ἐξῆς, ἀλλὰ ἀρχίζει τὴν γενεαλογίαν ἀπὸ
τὸν γεννηθέντα τελευταῖα, ἐννοῶ τὸν Σήθ, διὰ νὰ μάθῃς
καὶ ἀπ᾿ αὐτό, πόσον ὑπολογίζει ὁ Θεὸς τὸ ἀνθρώπινον γέ-
νος καὶ πῶς ἀποστρέφεται τούς ἔχοντας φονικὴν διάθε-
σιν. Ὡσὰν λοιπὸν νὰ μὴ ἦλθαν ἐκεῖνοι ποτὲ εἰς τὴν ζωήν,
ἔτσι τοὺς ἀγνοεῖ αὐτούς, ἀποδεικνύων εἰς ἡμᾶς, πόσον
φοβερὸν πρᾶγμα εἶναι ἡ κακία καὶ ὅτι καταστρέφουν ὑπερ-
βολικὰ τοὺς ἑαυτούς των ἐκεῖνοι, ποὺ τὴν ἀσπάζονται.
᾿Ιδού λοιπόν, αὑτοὶ μὲν διαγράφονται εἰς τὸ ἐξῆς ἀπὸ τὸν
κατάλογον, καὶ ἐθεωρήθησαν ἄξιοι νὰ μνημονευθοῦν τό-
νὰ
σον μόνον, ὥστε νὰ στηλιτεύεται ἡ κακία αὑτῶν καὶ
γίνουν εἰς τὰς ἑπομένας γενεάς παράδειγμα σωφρον ισμοῦ.
Ἔκεϊῖνος ὅμως ποὺ ἐχάθη ἄδικα καὶ ἐφονεύθη ἀπὸ τὸ ἀ-
δελφικὸν χέρι, ἀπὸ τότε μέχρι σήμερα ἀναφέρεται εἰς τὰἀ
στόματα ὅλων, καὶ οὔτε ὁ χρόνος ἔσθησε τὴν ἀνάμνησίν
του, οὔτε τὴν κατηγορίαν ἐκείνου ἀφήρεσεν, ἀλλὰ καὶ αὐ-
τὸς καθημερινὰ ἐπαινεῖται ἀπὸ ὅλους καὶ ἐκεῖνος διαρκῶς
στηλιτεύεται. Εἴδατε πόση εἶναι ἡ καταστροφὴ τῆς κακίας
καὶ πόση ἡ δύναμις τῆς ἀρετῆα, καὶ πῶς ἡ μὲν κακία, ἂν
καὶ μάχεται καὶ νικᾷ, καὶ σθήνεται καὶ ἐξαφανίζεται, ἡ δέ
ἀρετή, ἂν καὶ πολεμεῖται καὶ ὑπομένει ἄπειρα δεινά, μὲ τὸν
τρόπον αὐτὸν γίνεται περισσότερον λαμπρὰ καὶ ἔνδοξοα;
Καὶ ἦτο δυνατὸν καὶ ἀπὸ ἄλλα πράγματα, τὰ ὁποῖα συνέ-
θησαν κατὰ τὸν ὅμοιον τρόπον, νὰ ἀποδείξωμεν τώρα
ἀγάπης" ἀλλ᾽ ἵνα μὴ τῆς προκειμένης ἀκολουϑίας

τέως ἐκ-
πέσωμεν, φέρε πάλιν ἐπαναλάδωμεν αὐτὰ τὰ εἰρημέ
να. «Αὕ-
τή ἡ δἰίόλος», φησί, «γενέσεως ἀνθρώπων, ἧ ἡμέρᾳ
ἐποίη-
σεν ὃ Θεὸς τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐποίησ
εν αὐτόν"
ἄρσεν καὶ ϑῆλυ ἐποίησεν αὐτούς" καὶ ἐπωνόμασε τὸ
ὄνομα
αὐτῶν ᾿Αδάμ, ἦ ἡμέρᾳ ἐποίησεν αὐτούς». Ὅρα πῶς
πάλιν
τῆς διηγήσεως ἄνωϑεν ἀρξαμένη; ἡ ϑεία Γραφὴ
ὑπομιμνή-
σκει ἡμᾶς, ὅσης ἠξίωται τιμῆς ὃ δημιουργηϑεὶς
ἄνϑρωπος.
«ΗΕ ἡμέρῳ», φησίν, «ἐποίησεν ᾿Αδάμ, κατ᾿ εἰκόνα
Θεοῦ ἐ-
ποίησεν αὐτόν», ἀντὶ τοῦ, ἄρχοντα αὐτὸν κατέστησε
πάντων
τῶν ὁρωμένων. Τοῦτο γάρ ἔστι «Κατ εἰκόνων, κατά
τε τὸν
τῆς ἀρχῆς λόγον, καὶ κατὰ τὸν τῆς δεσποτείας. “Ὥσπε
ρ γὰρ
ὁ τῶν ὅλων Θεὸς τὴν κατὰ πάντων ἀρχὴν ἔχει τῶν
τε ὅρα-
τῶν, τῶν τὸ ἀοράτων, δημιουργὸς ἁπάντων τυγχάνων,
οὕτω
15 καὶ τὸ ζῶον τοῦτο τὸ λογικὸν
δημιουργήσας, ἐδουλήϑη πάν-
τῶν τῶν ὁρωμένων τὴν ἀρχὴν αὐτὸν ἔχειν. Διὸ καὶ
τὴν τῆς
ψυχῆς οὐσίαν αὐτῷ ἐχαρίσατο, δουληϑεὶς αὐτὸν καὶ ἀϑάνατ
ον
εἶναι εἰς τὸ διηνεκές" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ διὰ ρᾳϑυμίαν ὥλισϑε
, καὶ
παρέδη τὴν δοθεῖσαν αὐτῷ ἐντολήν, οὐδὲ οὕτω τέλεον
ἄπε-
20 στράφη τὴν οἰκείαν φιλανϑρωπί
αν μιμούμενος, ἀλλὰ τῆς μὲν
ἀϑανασίας αὐτὸν ἀπεστέρησε, ϑανάτῳ δὲ καταδικάσας ἐπὶ
τῆς
αὐτῆς ἀρχῆς σχεδὸν ἀφῆκεν εἶναι. Εἶτα ἐπειδὴ ὃ ἐξ
αὐτοῦ
τεχϑεὶς εἰς τοσαύτη» μανίαν ἐξώκειλε, καὶ πρῶτος τὸ
εἶδος
τοῦ φόνου εἰσήνεγκε, καὶ τὸν δεδιασμένον ἐκεῖνον ϑάνατο
ν
25 κατέδειξε, καὶ πολλὴν ἐπεδείξατο
τὴν ἀγνωμοσύνην ψεῦδος
τῷ φόνῳ ουνάψας, τῇ διηνεκεῖ τιμωρίᾳ σωφρονίσαι αὐτὸν
ἠδουλήϑη, ἵνα μὴ μόνον αὐτὸς κερδάνῃ ἔκ τῶν εἷς αὐτὸν
γεγενημένων, ἀλλὰ καὶ τοὺς μετὰ ταῦτα διδάσκῃ καὶ τῶν
τδτολμημένων τὸ μέγεϑος, καὶ τῆς ἀτοπίας τὴν ὑπερδολήν.
᾽Α4λλ' ἐπειδὴ διὰ πολλὴν ρᾳϑυμίαν καὶ οἵ ἐκ τούτου γεγενη
-
μένοι κατὰ μικρὸν χείροσιν ἑαυτοὺς περιέδαλον κακοῖς,
πα-
ΟΜΙΛΔΛΊΙΑ ΚΑ’ 611
αὐτὸ εἰς τὴν ἀγάπην σας᾽ ἀλλά διά νὰ μὴ φύγωμεν μέχρι

τότε ἀπὸ τὴν συνέχειά ν μας, ἂς ἐπαναλάβδωμεν πάλιν αὐ-
τὰ ποὺ ἐλέχθησαν. «Αὐτὸς εἶναι, λέγει, ὁ γενεαλογικὸς
κατάλογος τῶν ἀνθρώπων᾽ κατά τὴν ἡμέραν ποὺ ὁ Θεὸς
ἐδημιούργησε τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐδημιούργησεν
αὐτόν ἄρρεν καὶ θῆλυ ἐδημιούργησεν αὐτούς" καὶ ὠνόμα-
σεν αὐτούς ᾿Αδάμ, ὅταν τοὺς ἐδημιούργησε». Πρόσεξε
πῶς ἡ ᾿Αγία Γραφή, ἀφοῦ ἄρχισε πάλιν τὴν διήγησίν της
ἀπὸ τὴν ἀρχήν, μᾶς ὑπενθυμίζει πόσην τιμὴν εἶχεν ἀξιωθῆ
ὁ δημιουργηθεὶς ἄνθρωπος. «Τὴν ἡμέραν κατά τὴν ὁποίαν,
λέγει, ἐδημιούργησε τὸν ᾿Αδάμ, κατ᾽ εἰκόνα Θεοῦ ἐδημι-
ούργησεν αὐτὸν», ἀντὶ νά εἰπῇ, ὅτι κατέστησεν αὑτόν κυ-
ρίαρχον ὅλων τῶν ὁρατῶν. Διότι αὐτὸ σημαίνει τὸ «κατ᾽
εἰκόνα», δηλαδὴ καὶ ἐξ αἰτίας τῆς ἀρχῆς καὶ ἐξ αἰτίας
τῆς ἐξουσίας. Διότι ὅπως ἀκριβῶς ὁ Θεὸς τῶν πάντων ἔχει
τὴν ἐξουσίαν ἐπάνω εἰς ὅλα, καὶ εἰς τὰ ὁρατὰ καὶ εἰς τὰ
ἀόρατα, καθόσον εἶναι ὁ δημιουργὸς τῶν πάντων, ἔτσι καὶ
τὸ λογικὸν αὐτὸ ζῶον, ἀφοῦ τὸ ἐδημιούργησεν, ἠθέλησε νὰ
ἔχῃ αὐτὸς τὴν ἐξουσίαν ὅλων τῶν ὁρατῶν. Διὰ τοῦτο καὶ
ἐχάρισεν εἰς αὐτὸν τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς, ἐπειδὴ ἠθέ-
λησε νὰ εἶναι αὐτὸς καὶ ἀθάνατος αἰωνίως" ἐπειδὴ ὅμως
ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας ὠλίσθησε καὶ παρέθη τὴν δοθεῖ-
σαν εἰς αὐτὸν ἐντολήν, οὔτε τότε τὸν ἀπεστράφη τελείως
μεταχειριζόμενος τὴν ἰδικήν του φιλανθρωπίαν, ἀλλὰ ἑστέ-
ρησεν ἀπὸ αὑτὸν τὴν ἀθανασίαν, καὶ ἀφοῦ μὲ θάνατον τὸν
κατεδίκασεν, τὸν ἄφησε σχεδὸν νά ἔχῃ τὴν ἰδίαν ἐξουσίαν.
"Ἔπειτα, ἐπειδὴ ὁ γεννηθεὶς ἀπὸ αὐτὸν παρεκτράπη εἰς
τόσον μεγάλην μανίαν καὶ εἰσήγαγε πρῶτος τὸ εἶδος τοῦ
φόνου καὶ ἐπαρουσίασε τὸν θίαιον ἐκεῖνον θάνατον καὶ
ἐπέδειξε μεγάλην ἀχαριστίαν, ἐπειδὴ συνέδεσεν εἰς τὸν
φόνον τὸ ψέμα, ἠθέλησε νὰ συνετίσῃ αὐτὸν μὲ τὴν διαρκῆ
τιμωρίαν, διὰ νὰ μὴ κερδίσῃ μόνον αὑτὸς ἀπὸ ὅσα ἔχουν
γίνει εἰς αὑτόν, ἀλλὰ καὶ νὰ διδάσκῃ τοὺς μεταγενεστέ-
ρους καὶ τὸ μέγεθος τῶν πράξεων, ποὺ εἶχε τολμήσει, καὶ
τὴν ὑπερδολὴν τῆς ἀνοησίας του. ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ καὶ οἱ κα’
ταγόμενοι ἀπ᾿ αὐτὸν ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης͵ ἀδιαφορίας
Ὡρθαμυϑήσασϑ
τ τ τοςαι,
ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ὡς οἰπεῖν, ὀουλόμενος τὸν ᾿Αδὰμ οὐ μόνον

διὰ τὴν οἰκείαν παράδασιν ἐν τοσαύτῃ τυγχάνοντα κατηφείᾳ,
ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ τόλμημα τοῦ Κάϊν, καὶ τὸ πένϑος ἐκεῖνο τὸ
ἀφόρητον, ὅπερ εἶδε τοῖς οἰκείοις ὀῳϑαλμοῖς" οὔτε γὰρ τοῦ
ϑανάτου ἤδεσαν τὸ εἶδος, εἰ καὶ τὴν ἀπόφασιν ἐδέξαντο.
καὶ διπλοῦν αὐτῷ, καὶ τριπλοῦν τὸ πένϑος ἐγένετο, ὅτι τε καὶ
τὸν ϑάνατον πρῶτον εἶδον εἰσενεχϑέντα εἷς τὸν δίον, καὶ
δίαιον ϑάνατον, καὶ ὑπὸ τοῦ παιδὸς τολμηϑέντα͵ καὶ εἰς ἀ-
δελφὸν ὁμομήτριον καὶ ὁμοπάτριον, καὶ οὐδὲν ἠδικηκότα" θου-
10 λόμενος τοίνυν ὁ φιλάνϑρωπος Θεὸς ἀντίρροπον αὐτῷ τῶν
λυπηρῶν τὴν παραμυϑίαν εἰσαγαγεῖν, ἕτερον αὐτῷ παρέχει
παῖδα τὸν Σήϑ, καὶ ἀρκοῦσαν αὐτῷ τὴν παράκλησιν ἐντεῦϑεν
ποιησάμενος, ἀπὸ τούτου λοιπὸν
τῆς γενέσεως τὴν ἀρχὴν
συνίστησι. Διὰ τοῦτο καὶ ὁ μακάριος προφήης οὕτως ἤρξα-
15 τὸ λέγων" «Αὕτη ἡ δίόλος γενέσεως ἀνϑρώπων»». Εἶτα
ἐπαγ-
γειλάμενος τὴν γένεσιν τῶν ἀνϑρώπων διηγεῖσϑαι, σκόπει
οἵᾳ κέχρηται ἀκολουϑίᾳ: «ἤ ἔζησεν, φησίν, «Αδὰμ ἔτη δια-
κόσια τριάκοντα, καὶ ἐγέννησε
κατὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ, καὶ
κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ, καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Σ ἠδ.
20 ᾿Εγένοντο δὲ αἱ ἡμέραι αὐτοῦ ἔτη ἑπτακόοια, καὶ ἐγέννησεν
υἱοὺς καὶ ϑυγατέρας. Καὶ ἐγένοντο πᾶσαι αἱ ἡμέραι ᾿Αδὰμ

ἔτη ἐννακόσια
τριάκοντα, καὶ ἀπέϑανε»».
4. Οὐ καλῶς ἔλεγον ἐν τοῖς προοιμίοις, ὅτι οὐδέν ἔοτιν
εὑρεῖν ἁπλῶς καὶ εἴκῇ γεγραμμένον ἐν τῇ ϑείᾳ Γραφῇ;
25 ᾿Ιδοὺ γὰρ καὶ νῦν πόσῃ τῇ ἀκριδείᾳ ἐχρήσατο ὃ
μακάριος
οὗτο;ξ προφήτης. ὠβγέννησε δέν, φησίν, Αδὰμ κατὰ τὴν
ἰδέαν αὐτοῦ͵ καὶ κατὰ τὴν εἴκόνα αὐτοῦ, καὶ ἐπωνόμασε τὸ
ὄνομα αὐτοῦ Σήϑ»" ἐπὶ δὲ τοῦ πρότερον τοχϑέντος, ποῦ Κάϊν
λέγω, οὐδὲν τοιοῦτον ἐπισημηνάμενος,
ἀλλ᾽ ἄνωθεν προμη-
30 γύων αὐτοῦ τὴν ἐπὶ τὴν κακίαν ὁρμήν καὶ εἰκότως" οὐ γὰρ
Γ΄
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΑ΄ 8613
μὲ χειρότερα
των σιγά σιγὰ περιέθαλαν τοὺς ἑαυτούς των
τρόπον, τὸν
κακά, ἐπιθυμῶν νὰ παρηγορήσῃ, κατὰ κάποιον
τόσον μεγάλ ην στενοχω-
᾿Αδάμ, ὁ ὁποῖος εὑρίσκετο εἰς
ἀλλὰ καὶ διὰ
ρίαν ὄχι μόνον διά τὴν ἰδικήν του παράβασιν,
πένθος,
τὸ τόλμημα τοῦ Κάιν καὶ τὸ ἀνυπόφορον ἐκεῖνο
ἐγνώριζαν
τὸ ὁποῖον εἶδε μὲ τὰἀ δικά του μάτια᾽ διότι δὲν
καὶ ἐδέχθ ησαν τὴν ἀπόφα-
οὔτε τὸ εἶδος τοῦ θανάτου, ἂν
ὸν τὸ πένθος , καὶ
σιν᾽ καὶ ἔγινεν εἰς αὑτὸν διπλὸν καὶ τριπλ
ν φορὰν
διότι εἶδαν τὸν θάνατον νἀ εἰσάγεται! διὰ πρώτη
νὰ τὸν ἔχῃ
εἰς τὴν ζωήν των, καὶ τὸν βίαιον θάνατον, καὶ
τολμήσει τὸ παιδί του καὶ εἰς βάρος ἀδελφ οῦ, ὁ ὁποῖος
ἴδιον πατέρ α, καὶ
ἐγεννήθη ἀπὸ τὴν ἰδίαν μητέρα καὶ τὸν
μῶν λοιπὸν
ὁ ὁποῖος δέν τὸν εἶχεν ἀδικήσει καθόλου᾽ ἐπιθυ
ἀντίρροπον
ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς νὰ δώσῃ εἰς αὐτὸν ὠς
ορίαν , δίδει εἰς αὐτὸν ἄλλον
τῶν θλίψεών του τὴν παρηγ
ἐπαρκ ῆ εἰς αὐτὸν τὴν
υἱόν τὸν Σὴθ, καὶ ἀφοῦ ἔκαμεν ἔτσι
τὸ ἑξῆς τὴν
παρηγορίαν, ἀπό τὸ σημεῖον αὐτὸ ἀρχίζει εἰς
ἔτσι ἤρ-
γενεαλογίαν. Δι᾿ αὐτό καὶ ὁ μακάριος προφήτης
χισε λέγων «Αὐτὸς εἶναι ὁ γενεαλογικὸς κατάλογος τῶν
γενεαλο-
ἀνθρώπων». "Ἔπειτα ὑποσχεθεὶς νὰ διηγηθῇ τὴν
ειαν χρησιμο-
γίαν τῶν ἀνθρώπων, πρόσεξε, ποίαν συνέχ
ἔτη καὶ
ποιεῖ «"Ἔζησε, λέγει, ὁ ᾿Αδὰμ διακόσια τριάντα
εἰκόνα αὐὖὐ-
ἐγέννησεν υἱὸν καθ' ὁμοίωσιν αὐτοῦ καὶ κατ᾽
δὲ αὐτός, μετὰ τὴν
τοῦ καὶ ὠνόμασεν αὐτὸν Σήθ. Εζησε
γέννησιν τοῦ Σήθ, ἑπτακόσια ἔτη, καὶ ἐγένν ησεν υἱοὺς καὶ
τρι-
θυγατέρας. Καὶ ἔζησεν ὁ ᾿Αδάμ συνολικὰ ἐννεακόσια
άντα ἔτη καὶ ἀπέθανε».
4. Δὲν ἔλεγα καλὰ εἰς τὴν ἀρχήν, ὅτι δέν εἶναι! δυνα-
καὶ
τὸν νὰ εὑρῇ κανεὶς τίποτε ποὺ νὰ ἔχῃ γραφῆ ἁπλῶς
τυχαίως εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν; ᾿Ιδού λοιπόν καὶ τώρα
πόσην ἀκρίδειαν ἐχρησιμοποίησεν ὁ μακάριος αὐτὸς προ-
φήτης. «᾿Εγέννησε δὲ, λέγει, ὁ ᾿Αδὰμ υἱὸν καθ᾽ ὁμοίωσιν
αὐτοῦ καὶ κατ᾽ εἰκόνα αὐτοῦ, καὶ ὠνόμασεν αὐτὸν Σήθ».
Διὰ τὸν γεννηθέντα ὅμως προηγουμένως, ἐννοῶ τὸν Κάιν,
δὲν ἐσημείωσε τίποτε παρόμοιον, ἀλλὰ προαναγγέλλει!ι ἀπὸ
τὴν ἀρχὴν τὴν ροπὴν αὐτοῦ πρὸς τὴν κακίαν᾽ καὶ ἦτο φυ-
ἔσωζε τοὺς πατρικοὺς χαρακτῆρας, ἀλλ᾽ εὐθέω

ς πρὸς τὴν
κακίαν ηὐτομόλησεν. ᾿Ενταῦϑα δέ φησι, «Κατὰ
τὴν ἰδέαν
αὐτοῦ, καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ», τουτέστιν ὁμότρο
πον τῷ
γεγεννηκότι, τοὺς αὐτοὺς τῆς ἀρετῆς χαρακτῆρας
διασώζον-
τα, τὴν εἰκόνα τὴν πατρικὴν διὰ τῶν ἔργων
δεικνύντα, ἀ-
νακαλέσασϑαι δυνάμενον διὰ τῆς οἰκείας ἀρετῆς τοῦ
προλα-
ὄόντος τὸ πλημμέλημα. Οὐδὲ γὰρ περὶ σωματικῶν
χαρακτή-
θῶν ἐνταῦϑα ἡμῖν διαλέγεται ἡ Γραφὴ λέγουσα, «Κατὰ
τὴν
ἰδέαν αὐτοῦ, καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ»»" ἀλλὰ
περὶ τῆς ἐν
10 τῇ ψυχῇ κατασιάσεως, ἵνα
μάϑωμεν, ὅτι οὗτος οὐκ ἔσται
τοιοῦτος. Διὸ καὶ ἣ μήτηρ. τὴν προσηγορίαν
ἐπιϑεῖσα τῷ
παιδὶ μετ᾽ εὐχαριστίας ταύτην ἐπιτίϑησι, καὶ
οὐ τῇ φύσει,
οὐδὲ τῷ τόκῳ λογίζεται τὸ τεχϑὲν παιδίον, ἀλλὰ
τῇ τοῦ Θε-
οὔ δυνάμει. ᾿Εκείνη γὰρ καὶ τὴν φύσιν διήγει
ρε πρὸς τὸν
τόκον, καί φησιν" «Ἐπωνόμασε τὸ ὄνοια αὐτοῦ
Σὴϑ λέγου-
σα' ἐξανέστησε γάρ μοι ὃ Θεὸς σπέρμα ἕτερον
ἀντὶ "Α6ελ,
ὃν ἀπέκτεινε Κάϊν», “Ὅρα τοῦ θήματος τὴν ἀκρίδε
ιαν. Οὐκ
εἶπεν, ἔδωκέ μοι ὃ Θεός, ἀλλ᾽ «Ἐξανέστησέ μου».
Σκόπει
πῶς ἀμυδρῶς τὰ προοίμια τῆς ἀνασιάσεως ἐντεῦϑ
εν δείκνυ-
20 ται ἤδη διὰ τοῦ φήματος, “Ως
γὰρ ἂν εἴποι τις ἔλεγεν: ἀντὶ
τοῦ πεσόντος ἀνέστησέ μοι τοῦτον. Εἰ καὶ ἐκεῖνο
ς, φησίν,
ὑπὸ τῆς ἀδελφικῆς δεξιᾶς εἷς τὴν γῆν κατέπε
σε, καὶ τοῦ
ϑανάτου πεῖραν ἔλαβεν, ἀλλ᾽ ἡ τοῦ Θεοῦ δύναμι
ς ἀντὶ τοῦ
πεσόντος τοῦτον ἤγειρδν. ᾿Ἐπειδὴ γὰρ οὐδέπω
παιρὸς ἦν τῆς
25 ἀνασιάσεως, οὐχὶ τὸν πεσόντ
α ἤγειρεν, ἀλλ᾽ ἕτερον ἄντ᾽ ὁ-
μείνου" διὸ καὶ αὐτή φησιν" «(Ἐξανέστησε γάρ
μοι ὃ Θεὸς
σπέρμα ἕτερον ἀντὶ "Αδελ, ὃν ἀπέκτεινε Καϊ»».
Εἶδες εὐ-
γνωμοσύνην »υναικός; εἶδες σ'λανϑρωπίαν Δοπότ
ου; πῶς
ταχεῖαν αὐτοῖς τὴν παραμυϑίαν ἐπενόησε; Ταύτη
ν μιμώμεϑα
30 ἅπαντες, καὶ τὸ πᾶν τῇ ἄνωθε
ν χάριτι λογιζώμεϑα. Εἰ γὰρ
καὶ ἡ φύσις ἐργάξεται, ἀλλ᾽ οὐκ οἰκείᾳ δυνάμει͵
ἀλλὰ τῷ
---------ὄ
2. Γεν, 4, 25,
ΟΜΙΛΔΛΙΑ ΚΑ΄ 615
σικόν, διότι δὲν διετηροῦσε τἀ χαρακτηριστικὰ τοῦ πατρόᾳ

του, ἀλλά ἀμέσως ηὐτομόλησε πρὸς τὴν κακίαν. Ἐδῶ ὅ-
μως λέγει, «[(αθ᾽ ὁμοίωσιν αὐτοῦ καὶ κατ᾽ εἰκόνα αὐτοῦ»,
δηλαδὴ ὅμοιον πρὸς τὸν πατέρα, ὁ ὀποῖος διατηρεῖ τὰ αὖ-
τὰ χαρακτηριστικὰ τῆς ἀρετῆς, ἀποδεικνύει! μὲ τά ἔργα
τὴν πατρικὴν εἰκόνα καὶ ἠμπορεῖ μὲ τὴν ἰδικήν του ἀρετὴν
νὰ ἀποκαταστήσῃ τό ἁμάρτημα τοῦ προηγουμένου ἀδελ-
φοῦ του. Διότι δὲν ὁμιλεῖ ἐδῶ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ διὰ τὰ χαρα-
κτηριστικά τοῦ σώματοα, ὅταν λέγῃ, «Καθ᾿ ὁμοίωσιν αὐτοῦ
καὶ κατ᾽ εἰκόνα αὐτοῦ», ἀλλά διὰ τὴν κατάοτασιν τῆς ψυ-
χῆς, διὰ νὰ μάθωμεν, ὅτι αὐτὸς δὲν θὰ εἶναι τέτοιος. Διὰ
τοῦτο καὶ ἡ μητέρα, ὅταν δίδῃ τὸ ὄνομα εἰς τὸ παιδί της,
δίδει αὐτὸ μὲ εὐγνωμοσύνην, καὶ δὲν ἀποδίδεται τὸ γεν-
νηθὲν παιδὶ οὔτε εἰς τὴν φύσιν, οὔτε εἰς τὸν τοκετόν, ἀλλὰ
εἰς τὴν δύναμιν τοῦ Θεοῦ, διότι αὑτὴ διήγειρε καὶ τὴν φύ-
σιν πρὸς τὸν τοκετόν, καὶ λέγει ἡ Γραφή «Ωνόμασεν αὖ-
τὸν Σὴθ λέγουσα᾽ ὁ Θεὸς λοιπὸν μοῦ ἐξανέστησεν ἄλλο
παιδὶ εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ Αβελ, τὸν ὀποῖον ἐφόνευσεν
ὁ Κάιν»". Πρόσεξε τὴν ἀκρίδειαν τῆς λέξεως. Δὲν εἶπε,
μοῦ ἔδωσεν ὁ Θεός, ἀλλὰ «μοῦ ἐξανέστησε». Σκέψου
πῶς ἀπὸ ἐδῶ ἀποδεικνύεται ἤδη μὲ τὴν λέξιν ἀμυδρῶς ἡ
ἀρχὴ τῆς ἀναστάσεως. Διότι θὰ ἠμποροῦσε κανεὶς νὰ εἰπῇ
ὅτι ἔλεγεν᾽ ἀντὶ ἐκείνου, ποὺ ἐφονεύθη, μοῦ ἀνέστησεν
αὐτόν. "Αν καὶ ἐκεῖνος, λέγει, ἔπεσεν εἰς τὸ χῶμα ἀπὸ
ἀδελφικὸν χέρι, καὶ ἐγνώρισε τὸν θάνατον, ἡ δύναμις ὅ-
μως τοῦ Θεοῦ μοῦ ἐξανέστησεν αὐτὸν ἀντὶ τοῦ φονευθέν-
τος. ᾿Επειδὴ λοιπὸν δὲν ἦτο ἀκόμη ὁ καιρὸς τῆς ἀναστά-
σεως, δὲν ἀνέστησεν ἐκεῖνον, ἀλλὰ ἄλλον εἷς τὴν θέσιν
ἐκείνου διὰ τοῦτο καὶ αὑτὴ λέγει, «μοῦ ἔδωσξε λοιπὸν ὁ
Θεὸς ἄλλο παιδὶ εἰς ἀντικατάστασιν τοῦ ᾿Αθελ, τὸν ὁποῖον
ἐφόνευσεν ὁ Κάιν». Εἶδες τὴν εὐγνωμοσύνην τῆς γυναι-
κός; εἶδες τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ; πῶς ἐπενόησε
γρήγορα τὴν παρηγορίαν εἰς αὐτούς; ᾿Ας μιμούμεθα αὐὖὐ-
τὴν ὅλοι, καὶ ἂς ἀποδίδωμεν τὰ πάντα εἷς τὴν χάριν τοῦ
Θεοῦ. Διότι ἂν καὶ ἡ φύσις ἐργάζεται, δὲν ἐργάζεται μὲ
τὴν ἰδικήν τῆς δύναμιν, ἀλλὰ ὑπακούουσα εἰς τὸ πρόσταγμα
προστάγματι τοῦ δημιουργήσαντος εἴκουσα καὶ μηδέποτε ἀλ-

γείτωσαν γυναῖκες, ἐπειδὰν μὴ τίχτωσιν, ἀλλὰ γνώμην εὖ-
χάριστον ἐπιδεικνύμεναι ἐπὶ τὸν τῆς φύσεως δημιουργὸν
καταφευγέτωσαν, καὶ παρ᾽ ἐκείνου αἰτείτωσαν τοῦ τῆς φύ-
σεῶς Δεσπότου, καὶ μήτε τῇ συνουσίᾳ τῶν συνοικούντων, μή-
τε ἑιέρῳ τινὶ λογιζέσϑωσαν τὴν τῶν παίδων γονήν, ἀλλὰ τῷ
δημιουργῷ τῶν ὅλων τῷ καὶ ἀπὸ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι
παραγαγόντι τὴν φύσιν τὴν ἡμετέραν, καὶ χωλεύουσαν πά.
λιν διοοϑῶσαι δυναμένῳ" ἐπεὶ καὶ αὕτη τὴν τοῦ πένϑους ὑ-
10 πόϑεσιν δοξολογίας ἀφορμὴν ἐποιήσατο,
καὶ τῷ Δεσπότῃ τὸ
πᾶν λογίζεται λέγουσα, «Ἐξανέσιησέ μοι ὃ Θεὸς σπέρμα
ἕτερον ἀντὶ "Αδελ, ὃν ἀπέκτεινε Κάϊν». Ὁρᾷς πῶς οὐ μόνον
οὖκ ἐδυσχέρανεν, οὐδὲ ἐφϑέγξαιό τι λυπηρὸν (οὐ γὰρ ἂν
παρέλιπεν ἡ ϑεία Γραφή, εἴ γέ τι τοιοῦτον εἴρητο παρ᾽ αὖ-
15 τῆς), ἀλλὰ γενναίως ἐνεγκοῦσα
τὸ συμόάν, ταχείας ἀξιοῦται
τῆς παραμυϑίας, καὶ πλείονα τὴν εὐγνωμοσύνην ἐπιδείκνυ-
ται, ἀνακηρύττουσα τοῦ Δεσπότου τὴν εὐεργεσίαν; “Ὅρα γὰρ
μεϑ᾽ ὅσης φιλοτιμίας ὅ Δεσπότης τὰ παρ᾽ δαυτοῦ ἐπιδείκνυ-
ται. Οὐ μόνον γὰρ υἱὸν ἕτερον ἐχαρίσατο, ἀλλὰ καὶ ἐνάρε-
20 τον αὐτὸν ἔσεσϑαι ἤδη προμηνύει. «γέννησε
γάρ», φησί, «κα-
τὰ τὴν ἰδέαν αὐτοῦ, καὶ κατὰ τὴν εἰκόνα αὐτοῦ». Καὶ ἵνα μά-
ϑώμεν εὐθέως τοῦ τεχϑέντος τὴν ἀρετήν, ὅρα καὶ αὐτὸν πά-
λιν διὰ τῆς ποοσηγορίας τοῦ ὑπ’ αὐτοῦ τεχϑέντος δεικνύντα
τὸ φιλόϑεον αὐτοῦ τῆς γνώμης. «Καὶ τῷ Σήϑ», φησίν, «ἐ-
25 γένετο υἷός, καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄνομα
αὐτοῦ "Ενώς. Οὗτος
ἤλπισεν ἐπικαλεῖσϑαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Εἶδες
προσηγορίαν διαδήματος λαμπροτέραν, ἁλουργίδος φαιδροτ
έ-
θαν; Τί γὰρ' ἂν εἴη μακαριστότερον τοῦ τοιούτου τοῦ τῇ
ἐπι-
κλήσει τοῦ Θεοῦ καλλωπιζομένου, καὶ τοῦτο ἀντὶ ὀνόματο
ς
30 κεκτημένου; Ὁρᾷς πῶς, ὅπερ ἐξ ἀρχῆς
ἔλεγον, καὶ ἐν αὐ-
ταῖς ψιλαῖς ταῖς προσηγορίαις πολὺς ἐγαπόκειται
πλοῦτος
»οημάτων; Οὐ μόνον γὰρ τῶν γονέων ἐντεῦϑεν δείκνυται
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΑ᾽ 617
τοῦ δημιουργοῦ᾽ καὶ ποτὲ ἂς μὴ στενοχωροῦντα!ι αἱ γυναῖ-

κες, ὅταν δὲν γεννοῦν, ἀλλὰ ἂς καταφεύγουν εἰς τὸν δη-
μιουργὸν τῆς φύσεως ἀποδεικνύουσαι ἀγαθὴν διάθεσιν,
καὶ ἂς ζητοῦν ἀπὸ ἐκεῖνον, ποὺ εἶναι ὁ Κύριος τῆς φύσεωςσ,
καὶ ἂς μὴ ἀποδίδουν τὴν γέννησιν τῶν παιδιῶν οὔτε εἰς
τὴν συνουσίαν τῶν συζύγων, οὔτε εἰς κάποιον ἄλλον, ἀλ-
λὰ εἰς τὸν δημιουργὸν τῶν πάντων, ὁ ὁποῖος ἀπὸ τὸ μη-
δὲν ἔφερεν εἰς τὴν ζωὴν τὸ ἀνθρώπινον γένος «αἱ ἠμπο-
ρεῖ νὰ τὸ διορθώσῃ πάλιν ὅταν παρουσιάζῃ κάποιαν ἀδυ-
ναμίαν. ᾿Επειδὴ καὶ αὐτὴ τὴν ὑπόθεσιν τοῦ πένθους ἕκα-
μὸν ἀφορμὴν δοξολογίας, καὶ εἰς τὸν Θεὸν ἀποδίδει τὰ
τιάντα, ὅταν λέγῃ, «μοῦ ἔδωσεν ὁ Θεὸς ἄλλο παιδὶ εἰς ἀντι-
κατάστασιν τοῦ ᾿Αθελ, τὸν ὁποῖον ἐφόνευσεν ὁ Κάιν».
Βλέπεις πῶς ὄχι μόνον δὲν ἐδυσανασχέτησεν, οὔτε εἶπε
κάτι ὀὁδυνηοὸν (διότι δὲν θὰ τὸ παρέλιπεν ἡ ᾿Αγία Γραφή,
ἐὰν βέβαια εἶχε λεχθῆ κάτι τέτοιο ἀπ᾿ αὐτήν), ἀλλά φέ-
ρουσα γενναίως αὐτὸ ποὺ συνέδπ, ἀξιώνεται γρήγορα τὴν
παρηγορίαν, καὶ ἐπιδεικνύει μεγαλυτέραν εὐγνωμοσύνην,
ἀναγνωρίζουσα τὴν εὐεργεσίαν τοῦ Θεοῦ; Πρόσεξε λοι-
πὸν μὲ πόσην γενναιοδωρίαν ἐπιδεικνύει τὴν ἀγάπην του.
Διότι δὲν ἐχάρισεν μόνον ἄλλον υἱόν, ἀλλὰ καὶ προλέγει
ἤδη ὅτι αὐτὸς θὰ εἶναι ἐνάρετος. «᾿Εγέννησε λοιπόν, λέ:
γει, καθ᾽ ὁμοίωσιν αὑτοῦ καὶ κατ᾽ εἰκόνα αὐτοῦ». Καὶ διὰ
νὰ μάθωμεν ἀμέσως τὴν ἀρετὴν τοῦ γεννηθέντος, πρόσε-
ξε ὅτι καὶ αὐτὸς πάλιν μὲ τὸ ὄνομα τοῦ παιδιοῦ, ποὺ ἐ-
γεννήθη ἀπ᾿ αὐτόν, ἀποδεικνύει τὴν θεοσεθῆ αὐτοῦ διά-
θεσιν. «Καὶ ὁ Σήθ, λέγει, ἀπέκτησεν υἱόν καὶ ὠνόμασεν αὖ-
τὸν ᾿Ενώς. ἬἬλπισεν ὄτι, αὐτός θὰ προσεύχεται εἰς τὸ ὄ-
νομα Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Εἴδες ὀνομασίαν λαμπροτέραν ἀπὸ
τὸ διάδημα τοῦ δασιλέως, ἀπαστράπτουσαν περισσότερον
ἀπὸ τὴν πορφύραν; Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι εὑ-
τυχέστερον ἀπ᾽ αὐτό, ποὺ καλλωπίζεται μὲ τὴν ἐπίκλησιν
τοῦ Θεοῦ καὶ ἔχει αὑτὸ ἀντὶ ὀνόματος; Βλέπεις πῶς, ἐ-
κεῖνο ποὺ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ἔλεγα, καὶ εἰς αὐτὰς τὰς ἁπλᾶς
ὀνομασίας ὑπάρχει μέγας πλοῦτος νοημάτων; Διότι δὲν
ἀποδεικνύεται ἀπ᾿ αὐτό μόνον ἡ εὐσέθεια τῶν γονέων ἀλ-
τὸ φιλόϑεον, ἀλλὰ καὶ ἡ πολλὴ περὶ τοὺς παῖδας αὐτῶν ἔπι-
μέλεια' καὶ ὅπως ἄνωθεν καὶ ἐξ ἀρχῆς ἐπαίδευον τὰ τικτό-
μενα παιδία διὰ τῆς προσηγορίας, ἣν αὐτοῖς ἐπετίϑεσαν, τῆς
ἀρετῆς ἀντέχεσθαι, καὶ οὐ καϑάπερ οἱ νῦν ἁπλῶς καὶ ὡς
ἔτυχε τὰς προσηγορίας ποιοῦνται, Εἷς τὸ ὄνομα, φησί, τοῦ
πάππου, καὶ τοῦ ἐπιπάππου καλείσϑω τὸ παιδίον ἀλλ᾽ οἱ
παλαιοὶ οὐχ οὕτως, ἀλλὰ πᾶσαν σπουδὴν ἐποιοῦντο τοιαύτας
προσηγορίας ἐπιτιϑέναι τοῖς τικτομένοις, αὖ μὴ μόνον αὐτοὺς
τοὺς τὴν προσηγορίαν δεχομένους εἴς ἀρετὴν ἐνῆγον, ἀλλὰ
10 καὶ τοῖς ἄλλοις ἅπασι καὶ ταῖς μετὰ ταῦτα γενεαῖς
διδασκα-
λία φιλοσοφίας ἁπάσης ἐγίνοντο. Καὶ τοῦτο εἰσόμεϑα κατὰ
μικρὸν προϊόντος τοῦ λόγου, Μὴ τοίνυν μηδὲ ἡμεῖς τὰς τυ-
χούσας προσηγορίας ἐπιτιϑῶμεν τοῖς παισίν, μηδὲ τῶν πάπ-
πῶν, καὶ τῶν ἐπιπάππων, καὶ τῶν πρὸς γένος διαφερόντων
15 τὰς ὀνομασίας αὐτοῖς χαριζώμεϑα, ἀλλὰ τῶν ἁγίων
ἀνδρῶν
τῶν ἐν ἀρετῇ διαλαμψάντων, τῶν πολλὴν παρρησίαν πρὸς
τὸν Θεὸν ἐσχηκότων: μᾶλλον δὲ μηδὲ ταῖς τούτων προσηγο-
οίαις ἁπλῶς ϑαροείτωσαν μήτε οἱ γονεῖς, μήτε οἱ παῖδες,
οἱ τὰς προσηγορίας δεχόμενοι. Οὐδὲ γὰρ ὀνίνησί τι προση-
20 γορία ἀρετῆς ἔρημος οὖσα, ἀλλὰ δεῖ ἐν τῇ κατορϑώσε
ι τῆς
ἀρετῆς τὰς ἐλπίδας τῆς σωτηρίας ἔχειν, καὶ μήτε ἐπὶ προση-
γορίᾳ μέγα φρονεῖν, μήτε ἐπὶ συγγενείᾳ τῶν ἁγίων ἀνδρῶν,
μήτε ἐπ’ ἄλλῳ μηδενί, ἀλλ᾽ ἐπὶ τῇ τῶν οἰκείων ἔργων παο-
θησίᾳ: μᾶλλον δὲ μηδὲ ἐπὶ ταύτῃ μέγα φρονεῖν, ἀλλὰ τότε
25 μᾶλλον κατεστάλϑαι καὶ μετριάζειν, ὅταν
πολὺν τὸν πλοῦτον
τῆς ἀρετῆς συναγαγεῖν δυνηϑῶμεν οὕτω γὰρ καὶ αὐτοὶ μετὰ
ἀσφαλείας τὸν συλλεγέντα πλοῦτον συνάξομεν͵ καὶ τὴν παρὰ
τοῦ Θεοῦ εὔνοιαν ἐπισπασόμεϑα. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ὁ Χρι-
στὸς ἔλεγε τοῖς μαϑηταῖς, «Οταν πάντα ποιήσητε, λέγετε,
30 ὅτι ἀχρεῖοι δοῦλοί ἔσμεον»" πανταχοῦ καταστέλλ
ων αὐτῶν τὰ
φρονήιιατα, καὶ πείϑων μὲν μετριοφρονεῖν, καὶ μὴ ἐπαίρεσϑαι
3. Λουκᾷ 17,10.
λὰ καὶ ἡ μεγάλη φροντίδα πρὸς τὰ παιδιά των καὶ πῶς

ὀμέσως ἀπό τὴν ἀρχὴν ἐδίδασκαν τἀ παιδιά των μὲ τὴν
ὀνομασίαν, τὴν ὁποίαν ἔδιδον εἰς αὐτά, νἀ ἐπιδίδωνται εἰς
τὴν ἀρετήν, καὶ ὄχι ὄπως δίδουν σήμερα οἱ ἄνθρωποι ἁἀ-
πλῶς καὶ τυχαίως τὰς ὀνομασίας. Μὲ τὸ ὄνομα τοῦ πάπ-
που, θὰ εἰπῇ κάποιος, καὶ τοῦ προπάππου ἄς ὀνομάζεται!
τὸ παιδί. Οἱ ἀρχαῖοι ὄμως δὲν ἔκαμαν ἔτσι, ἀλλὰ ἔκαμαν
κάθε προσπάθε:αν νὰ δίδουν εἰς τὰ παιδιά, ποὺ ἐγεννῶντο,
τέτοια ὀνόματα, τὰ ὀποῖα δὲν ὠθοῦσαν μόνον αὐτοὺς ποὺ
τὰ ἔφεραν εἰς τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ καὶ εἰς ὅλους τοὺς ἄλ-
λους καὶ εἰς τάς μεταγενεστέρας γενεὰς ἐγίνοντο μάθη-
μα ὅλης τῆς φιλοσοφίας. Καὶ αὐτὸ θὰ γνωρίσωμεν σιγὰ
σγὰ ὅταν ϑὰ προχωρῇ ἡ ὁμιλία. "Ας μὴ δίδωμεν λοιπὸν
οὔτς ἡμεῖς εἰς τὰ παιδιά μας τὰ τυχαῖα ὀνόματα, οὔτε τῶν
πάππων καὶ τῶν προπάππων, καὶ ἂς μὴ χαρίζωμεν εἰς αὐὖ-
τὰ τἀ ὀνόματα ἐκείνων, ποὺ διαφέρουν κατὰ τὴν καταγω-
γὴν, ἀλλὰ τῶν ἁγίων ἀνδρῶν, οἱ ὁποῖοι διέπρεψαν κατὰ
τὴν ἀρετὴν καὶ εἶχαν ἐπιδείξει μεγάλην παρρησίαν πρός
τὸν Θεόν. Μᾶλλον δὲ ἂς μὴ ἐνθαρρύνωνται μόνον μὲ τὰς
ὀνομασίας αὐτῶν οὔτε οἱ γονεῖς, οὔτε τὰ παιδιά, τὰ ὁποῖα
δέχονται τὰς ὀνομασίας αὐτάς. Οὔτε δέθδαια προσφέρει
κάποιαν ὠφέλειαν τὸ ὄνομα, ὅταν στερῆται τὴν ἀρετὴν,
ἀλλὰ πρέπει νὰ στηρίζωμεν τὰς ἐλπίδας τῆς σωτηρίας εἰς
τὴν ἐπίτευξιν τῆς ἀρετῆς καὶ οὔτε νὰ καυχώμεθα διὰ τό
ὄνομα, οὔτε διὰ τὴν συγγένειαν μὲ ἁγίους ἄνδρας, οὔτε
διὰ τίποτε ἄλλο, ἀλλὰ διὰ τὴν παρρησίαν τῶν ἰδικῶν μας
ἔργων μᾶλλον δὲ οὔτε δι᾽ αὐτὴν πρέπει νὰ καυχώμεθα,
ἀλλὰ τότε περισσότερον πρέπει νὰ εἴμεθα συγκρατημένοι
καὶ μετριόφρονες, ὅταν θὰ ἠμπορέσωμεν νὰ συγκεντρώσω-
μὲν πολὺν πλοῦτον τῆς ἀρετῆς. Ετσι λοιπὸν καὶ ἡμεῖς οἱ
ἴδιοι θὰ φυλάξωμεν μέ ἀσφάλειαν τὸν συγκεντρωθέντα
πλοῦτον καὶ θὰ ἀποσπάσωμεν τὴν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ. Διὰ
τοῦτο θέθαια καὶ ὁ Χριστός ἔλεγεν εἰς τοὺς μαθητάς του,
«Ὅταν κάμετε ὅλα, πρέπει νὰ λέγετε, ὅτι εἴμεθα δοῦλοι
ἄχρηστοι!»ἷ, συγκρατῶν παντοῦ τὰς σκέψεις των καὶ πεί-
θων μὲν αὐτοὺς νἀ εἶναι μετριόφρονες καὶ νὰ μὴ καυχῶν-
ἐπὶ κατορϑώμασιν, ἀλλ' οἴδέναι ὡς ἡ μεγίστη ἀρετὴ αὕτη

μάλιστα πάντων ἐστὶ τὸ ἐν κατορϑώμασιν ὄντα τινὰ μετριάζειν.
ὅ. ᾿4λλ᾽ ἐπὶ τὴν ἀκολουϑίαν πάλι» ἐπανέλϑωμεν τοῦ λό-
γου, καὶ ἴδωμεν τοὺς ἑξῆς τεχϑέντας, Εἰκὸς γὰρ κατὰ μι-
κρὸν προϊόντας μείζονα ϑησαυρὸν εὑρεῖν, καὶ πολὺν καὶ ἄ-
φαῖον πλοῦτον. «Καὶ ἔζησεν, φησίν͵ Ενώς, οὗτος ὅὃ᾽ τοῦ
ΖΣὴϑ υἱός, ἔτη ἑκατὸν ἐνενήκοντα, καὶ ἐγέννησε τὸν Καϊνᾶν,
καὶ Καϊνᾶν ἐγέννησε τὸν Μαλελεήλ, καὶ Μαλελεὴλ ἐγέννησε
τὸν ᾿Ιαρέδ, καὶ ᾿Ιαρὲδ ἐγέννησε τὸν ᾿Ενώχ. Καὶ ἔζησεν
1.0 ᾿Ενὼχ ἔτη ἑκατὸν ἑξήκοντα πέντε, καὶ ἐγέννησε τὸν Μαϑου-
σάλα. Εὐηρέσιησε δέ, φησί, τῷ Θεῷ ᾿Ενώχ, καὶ ἔζησεν
᾿Ενὼχ μετὰ τὸ γεννῆσαι αὐτὸν τὸν Μαϑουσάλα ἔτη διακόσια,
καὶ ἐγέννησεν υἱοὺς καὶ ϑυγατέρας, καὶ ἐγένοντο αἱ ἡμέραι
᾿Ενὼχ ἔτη τριακόσια ἑξήκοντα πέντε. Καὶ εὐηρέστησεν ᾽Ε-
15 νὼχ τῷ Θεῷ, καὶ οὖχ εὑρίσκετο, διότι μετέϑηκεν αὐτὸν ὃ
Θεός». Οὐ καλῶς ἔλεγον, ὅτι προϊόντες πολὺν καὶ ἄφατον
εὐοήσοιιεν πλοῦτον πνευματικὸν ἐν τούτοις τοῖς ὀνόμασιν; Ἔ»-
γόει γάρ μοι ἐνταῦϑα, ἀγαπητέ, καὶ τοῦ δικαίου τὴν ἀρετήν,
καὶ τοῦ ἀγαϑοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερδάλλουσαν φιλανϑρωπίαν. καὶ
20 τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν. «Ἔζησε», φησίν,
Ἐνὼχ
ἔτη ἑκατὸν ἑξήκοντα πέντε, καὶ ἐγέννησε τὸν Μαϑουσάλα,
καὶ εὐηρέστησε, φησίν, ᾿Εγτὼχ τῷ Θεῷ μετὰ τὸ γεννῆσαι
αὐτὸν τὸν δ] αἁϑουσάλα». ᾿Ακουέτωσαν καὶ ἄνδρες καὶ γυναῖκες,
καὶ παιδευέσϑωσαν τοῦ δικαίου τὴν ἀρετήν, καὶ μὴ νομιζξέ-
25 τωσαν τὸν γάμον κώλυμα εἶναι πρὸς τὴν
εὐαρέστησιν τὴν
πρὸς τὸν Θεόν. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ἅπαξ καὶ δεύτερον ἐπε-
σημήνατο λέγουσα ἡ ϑεία Γραφή, ὅτι ἐγέννησε τὸν Μαϑουσά-
λα, καὶ τότε εὐηρέστησε, καὶ πάλιν τὸ αὐτὸ ἐδιπλασίασε λέ-
γουσα, «Καὶ εὐηρέστησε μετὰ τὸ γεννῆσαι αὐτόν», ἵνα μή τις
30 »ομίσῃ ἐμποδίζεσϑαι πρὸς τὴν ταύτης κατόρϑωσιν.
᾽Εὰν γὰρ
γήφωμεν, οὔτε γάμος, οὔτε ἀνατροφή, οὔτε ἕτερόν τι ἐμπο-
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΑ’ 821
ται διὰ τὰ κατορθώματά των, ἀλλὰ νὰ γνωρίζουν, ὅτι ἡ με-

γίστη ἀρετὴ αὐτὴ εἶναι, τὸ νὰ εἶναι προπάντων κανεὶς με-
τριόφρων, ὅταν εὑρίσκεται ἀνάμεσα εἰς τὰ κατορθώματά
του.
5, ᾿Αλλὰ ἂς ἐπανέλθωμεν πάλιν εἰς τὴν συνέχειαν τῆς
ὁμιλίας καὶ ἂς γνωρίσωμεν ἐκείνους, ποὺ ἐγεννήθησαν
ἔπειτα. Διότι εἶναι φυσικόν, σιγὰ σιγὰ ὅταν προχωροῦμεν,
νὰ εὑροῦμεν μεγαλύτερον θησαυρὸν καὶ πλοῦτον πολὺν καὶ
ἀπερίγραπτον. «Καὶ ἔζησε, λέγει ἡ Γραφή, ὁ ᾿Ενώα, αὐτὸς
ὁ υἱὸς τοῦ Σήθ, ἑκατὸν ἐνενήντα ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν
Καϊανᾶν, καὶ Καϊνᾶν ἐγέννησε τὸν Μαλελεήλ, καὶ Μαλε-
λεὴλ ἐγέννησε τὸν ᾿Ιαρέδ, καὶ ᾿Ιαρὲδ ἐγέννησε τὸν ᾿Ενώχ.
Καὶ ἔζησεν ὁ Ἐνὼχ ἑκατὸν ἐξήντα πέντε ἔτη, καὶ ἐγὲν-
νησε τὸν Μαθουσάλα. Καὶ ηὐχαρίστησε, λέγει, ὁ ᾿Ενὼχ τὸν
Θεόν, καὶ ἔζησεν ὁ ᾿Ενὠὼχ μετὰ ἀπὸ τὴν γέννησιν τοῦ Μα-
θουσάλα διακόσια ἔτη, καὶ ἀπέκτησεν υἱοὺς καὶ θυγατέρας,
καὶ ἔζησε συνολικὰ ὁ ᾿Ενὼχ τριακόσια ἐξήντα πέντε ἔτη.
Καὶ ἦτο εὐάρεστος ὁ ᾿Ενὼχ εἰς τὸν Θεὸν καὶ δὲν εὐὑρίσκε-
το, διότι ὁ Θεὸς μετέθεσεν αὐτόν». Δὲν ἔλεγα ὀρθῶς ὅτι
καθὼς προχωροῦμεν θὰ εὑροῦμεν πολύν καὶ ἀπερίγραπτον
πνευματικὸν πλοῦτον εἰς αὐτὰ τὰ ὀνόματα; Πρόσεχε λοι-
πὸν ἐδῶ, σὲ παρακαλῶ ἀγαπητέ, καὶ τὴν ἀρετὴν τοῦ δι-
καίου καὶ τὴν ὑπερθολικὴν φιλανθρωπίαν τοῦ ἀγαθοῦ Θε-
οὔ καὶ τὴν ἀκρίβειαν τῆς ᾿Αγίας Γραφῆαᾳ. «[Ἔζησε, λέγει,
ὁ ᾿Ενὼχ ἐκατὸν ἑξήντα πέντε ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Μαθου-
σάλα, καὶ ηὐχαρίστησε, λέγει, ὁ ᾿Ενὼχ τὸν Θεὸν μετὰ ἀπὸ
τὴν γέννησιν τοῦ Μαθουσάλα». ᾿Ας ἀκούουν καὶ ἄνδρες
καὶ γυναΐκες καὶ ἂς διδάσκωνται τὴν ἀρετὴν τοῦ δικαίου
καὶ ἂς μὴ θεωροῦν ὅτι ὁ γάμος εἶναι ἐμπόδιον διὰ τὴν
εὐαρέστησιν πρὸς τὸν Θεόν. Διὰ τοῦτο λοιπὸν καὶ διὰ
πρώτην καὶ διὰ δευτέραν φορὰν ἑπεσήμανεν ἡ Αγία Γρα-
φὴ λέγουσα, ὅτι ἐγέννησε τὸν Μαθουσάλα, καὶ τότε ἔγινεν
εὐάρεστος, καὶ πάλιν τὸ αὐτὸ ἐπανέλαθε λέγουσα, «Καὶ
ἔγινεν εὐάρεστος μετὰ ἀπὸ τὴν γέννησιν τοῦ Μαθουσάλα»,
διὰ νὰ μὴ νομίσῃ κανεὶς ὅτι ἐμποδίζεται διὰ τὴν ἐπίτευξιν
τῆς ἀρετῆς. Διότι ἐὰν εἴμεθα προσεκτικοί, οὔτε ὁ γάμοςα,
δίσαι ἡμῖν δυνήσεται εἰς τὴν δὐαρέστησιν τὴν πρὸς τὸν

Θε-
όν. ᾿Ιδοὺ γὰρ καὶ οὗτος τῆς αὐτῆς ἡμῖν φύσεως τυγχάγων,
καὶ οὔτε νόμου δοθέντος, οὔτε Γραφῶν »ειμένων τῶν διδα-
σχουσῶν͵ οὔτε ἑτέρου τινὸς εἰς φιλοσοφίαν ἀνάγοντος, οἴκοϑεν
5 καὶ ἀπὸ προαιρέσεως τοσαύτην ἐπεδείξατο τὴν εὐασέστησιν,
ὡς μέχρι τῆς σήμερον διαρκέσαι, καὶ μηδέπω καὶ νῦν πεῖ-
ραν ϑανάτου λαδεῖν, Εἰ γὰρ ὁ γάμος, ἀγαπητέ, καὶ ἡ παι-
δοτροφία κώλυμα ἤμελλε γίνεσθαι πρὸς τὴν τῆς ἀρετῆς ὅ-
δόν, οὐκ εἰσήνεγκε γάμον εἰς τὸν δίον τὸν ἡμέτερον ὃ τῶν
10 ὅλων δημιουργός, ἵνα μὴ ἐν τοῖς καιρίοις καὶ σφόδρα ἄναγ-
καιοτέροις ἡμᾶς λυμήνηται. ᾿4λλ: ἐπειδὴ οὐ μόνον οὐδὲν
ἡμῖν ἐμποδίζει πρὸς τὴν κατὰ Θεὸν φιλοσοφίαν, ἐὰν δουλώ-
μεϑα νήφειν, ἀλλὰ καὶ πολλὴν ἡμῖν εἰσάγει τὴν παραμυϑίαν
μαινομένην τὴν φύσιν καταστέλλουσα, καὶ οὐκ ἀφι ἴσα πε-
15 λάγιον σαλεύειν, ἀλλὰ διηνεκῶς ἂν λιμένι τὸ σκάφος
ὁρμᾶν
παρασχευάζουσα, διὰ τοῦτο τὴν ἐντεῦϑεν παραμυϑίαν ἐχαρί-
σατο τῷ τῶν ἀνϑοώπων γένει. Ὅτι γὰρ ἀληϑῆ τὰ παρ᾽
ἧ-
μῶν λεγόμενα, δείκνυσιν ὅ δίκαιος οὗτος. «Μετὰ γὰρ
τὸ
γενγῆοαι», φησί, «τὸν Μαϑουσάλα, δὐηρέστησεν ᾿Εγὼχ
τῷ
20 Θεῷ», καὶ οὐ ὄραχύν τινα ἀριϑμὸν διήρκεσε τὴν ἀρετὴν
με-
τιών, ἀλλά, φησί, διακόσια ἔτη. Καὶ ἐπειδὴ μετὰ τὴν τοῦ
πρωτοπλάστου παράδασιν εὑρέϑη ἄνϑρωπος πρὸς αὐτὴν τὴν
κορυφὴν τῆς ἀρετῆς ἀνιών, καὶ τὴν τοῦ προπάτορος ἁμαρτία
ν
ἀνακαλούμενος διὰ τῆς οἰκείας εὐαρεστήσεως, ὅρα τοῦ ἀγα-
25 ϑοῦ Θεοῦ τὴν ὑπερδάλλουσαν φιλανϑρωπίαν. ᾿Επειδὴ εὖρσε
δυνηϑέντα ἀνακαλέσασθαι τὸ ἁμάρτημα τοῦ ᾿Αδάμ, δεικνὺς
δι’ αὐτῶν τῶν πραγμάτων, ὅτι οὐ δουλόμενος τὸν ϑάνατον
ἐπαγαγεῖν τῷ γέμει τῷ ἡμετέρῳ διὰ τὴν τῆς ἐντολῆς παρά-
ὄασιν, τοῦτον κατεδίκασε, τὸν τὴν ἐντολὴν δεξάμενον, τοῦ-
30 τὸν ζῶντα μεϑίστησι. «Καὶ εὐηρέστησε», φησίν, Ενὼχ τῷ
Θεῷ, καὶ οὐχ ηὐρίσκειο, διότι μετέϑηκεν αὐτὸν ὅ Θεός».
4. ᾿Απὸ τὴν γέννησιν δηλαδὴ καὶ τὴν ἀνατροφὴν τῶν παιδιῶν.

οὔτε ἡ ἀνατροφὴ τῶν παιδιῶν, οὔτε τίποτε ἄλλο θὰ ἠμπο-

ρέσῃ νὰ μᾶς ἐμποδίσῃ εἰς τὴν εὐαρέστησιν πρὸς τὸν Θεόν.
Διότι ἰδοὺ καὶ αὐτός, ἐνῷ εἶναι τῆς αὐτῆς φύσεως μὲ ἧ-
μᾶς καὶ χωρὶς νὰ ἔχῃ δοθῆ ὁ νόμος, χωρὶς νὰ ὑπάρχῃ ἡ
διδασκαλία τῶν Γραφῶν, οὔτε κάποιος ἄλλος ποὺ νὰ τὸν
ὀὁδηγῇ εἰς τὴν φιλοσοφίαν, μόνος του καὶ κατὰ τὴν προαί-
ρεσίν του ἐπέδειξε τόσην εὐαρέστησιν, ὥστε νὰ διαρκέσῃ
μέχρι σήμερα καὶ ποτὲ μέχρι τώρα νὰ μὴ γνωρίσῃ τὸν θά-
νατον. ᾿Αν λοιπὸν ὁ γάμος, ἀγαπητέ, καὶ ἡ ἀνατροφὴ τῶν
παιδιῶν ἐπρόκειτο νὰ γίνουν ἐμπόδιον εἰς τὸν δρόμον τῆς
ἀρετῆς, δὲν θὰ εἰσήγαγε τὸν γάμον εἰς τὴν ζωήν μας ὁ
δημιουργὸς τῶν ὅλων, διὰ νὰ μὴ μᾶς θλάψῃ εἰς τὰ σπου"
δαῖα καὶ πάρα πολὺ ἀναγκαιότερα ζητήματα. ᾿Επειδὴ ὅμως
ὅχι μόνον δέν μᾶς ἐμποδίζει καθόλου εἰς τὴν κατὰ Θεὸν
ζωήν, ἐὰν θέλωμεν νὰ εἴμεθα προσεκτικοί, ἀλλὰ καὶ εἰσά-
γει μέσα μας μεγάλην παρηγορίαν, ἡ ὁποία καταστέλλει
τὴν μαινομένην φύσιν καὶ δὲν ἀφήνει τὸ σκάφος νὰ ταλαν-
τεύεται εἰς τὸ πέλαγος, ἀλλὰ διαρκῶς τὸ προετοιμάζει νὰ
Κατευθύνεται εἰς τὸ λιμάνι, διὰ τοῦτο ἐχάρισεν ἀπό ἐκεῖ,
τὴν παρηγορίαν εἰς τὸ ἀνθρώπινον γόνος. Ὅτι θέδαια εἴ-
ναι ἀληθινὰ τὰ λεγόμενά μου, ἀποδεικνύει ὁ δίκαιος αὐ-
τός. «Μετὰ ἀπὸ τὴν γέννησιν, λέγει, τοῦ Μαθουσάλα ἔγι-
νεν εὐάρεστος ὁ ᾿Ενὼχ εἰς τὸν Θεόν», καὶ δὲν ἤσκησεν ἐπ᾽
ὀλίγον μόνον χρόνον τὴν ἀρετήν, ἀλλά, λέγει, διακόσια ἔτη.
Καὶ ἐπειδὴ μετὰ τὴν παράθδασιν τοῦ πρωτοπλάστου εὐρέθη
ἄνθρωπος νὰ ἀνέρχεται εἰς αὐτὴν τὴν κορυφὴν τῆς ἀρε-
τῆς καὶ νὰ ἀνακαλῇ τὴν ἁμαρτίαν τοῦ προπάτορος μὲ τὴν
ἰδικήν του εὐαρέστησιν, πρόσεχε τὴν ὑπερθολικὴν φιλαν-
θρωπίαν τοῦ ἀγαθοῦ Θεοῦ. ᾿Επειδὴ εὗρεν ἐκεῖνον ποὺ
ἠμπόρεσε νὰ ἀνακαλέσῃ τὸ ἁμάρτημα τοῦ ᾿Αδάμ, ἀποδει-
κνύων μὲ αὐτὰ τὰ πράγματα, ὅτι χωρὶᾳ νὰ θέλῃ νὰ εἰσα-
γάγῃ τὸν θάνατον εἰς τὸ ἀνθρώπινον γένος ἐξ αἰτίας τῆς
τιαραβάσεωςκ τῆς ἐντολῆς, κατεδίκασεν ἐκεῖνον, ποὐ ἐδέχθη
τὴν ἐντολήν, αὐτὸν μεταφέρει ζῶντα εἰς τοὺς οὐρανούα.
«Καὶ ἔγινεν εὐάρεστος, λέγει, ὁ ᾿Ενὼχ εἰς τὸν Θεὸν καὶ
δὲν εὑρίσκετο, διότι μετέθεσεν αὐτὸν ὁ Θεὸς εἰς τοὺς οὐ-
Ὁρᾷς σοηίαν Δεσπότου; Μετέϑηκε ζῶντα, οὐχὶ ἀϑανασίαν

ἐχαρίσατο, ἵνα μὴ ἐκλύσῃ τοῦ πλημμελήματος τὸν φόδον, ἀλλ᾽
ἀφῆκεν ἀκμάζειν τῷ τῶν ἀνϑρώπων γέννει. Διὰ τοῦτο πά-
λὶ᾽ν ἀμυδρῶς, ὡς εἰπεῖν, καὶ λανϑανόντως ἀνακαλέσαοϑαι
δούλεται τὴν ἀπόφασιν, ἣν κατὰ τοῦ ᾿Αδὰμ ἐξήνεγκε. ᾿4λλ᾽
οὐ ποιεῖ αὐτὸ φανερόν, ἵνα ὁ φόδος ἄντὶ σωφρονισμοῦ γέ.
γηται. Διὰ τοῦτο εὐαρεστήσαντα τὸν ᾿Ενὼχ μετέϑηκεν, Εἰ
δέ τις δούλοιτο περιεργάζεσθαι, καὶ λέγειν, καὶ ποῦ αὖτον
μιδτέϑηκξ; καὶ εἶ μέχρι τοῦ παρόντος διήρκεσε; μανϑανέτω
μὴ λογισμοῖς ἀνθρωπίνοις κατακολουϑεῖν, καὶ τὰ περὶ τοῦ
Θεοῦ πολυπραγμονεῖν, ἀλλὰ πιστεύειν τοῖς λεγομένοις, “Ὁ-
ταν γὰρ ὃ Θεὸς ἄποφαίνηταί τι, οὐ δεῖ ἀντιόλέπειν τοῖς ρη-
ϑεῖσιν, ἀλλὰ τὰ παρὰ τοῦ Θεοῦ λεγόμενα ἀξιοπιστότερα ἢ-
γεῖσϑαι, κἂν μὴ φαίνηται, τῶν ὑπὸ τοῖς ὀφϑαλμοῖς κειμένων
18 τοῖς ἡμετέροις. “Ὅτι γὰρ μετέϑηκεν αὐτὸν εἶπεν ἡ ϑεία Γρ..-
φή, καὶ ὅτι ζῶντα μετέϑηκε, καὶ πεῖραν. μὴ λαθόντα ϑανάτου,
ἀλλὰ διὰ τῆς οἰκείας δὐαρεστήσεως ἀνώτερον γεγονότα τῆς
ἐξενεχϑείσης ἀποφάσεως κατὰ τοῦ τῶν ἀνθρώπων γένους.
Ποῦ δὲ αὐτὸν μετέϑηκεν, καὶ ὅπως νῦν διάγει, τοῦτο οὐ προο-
20 έϑηκεν.
ὃ. Εἶδες ἀγαϑότητα Δεσπότου, πῶς εὑρὼν ἄνδρα τὴν

ἀρετὴν κατωρϑωκότα, οὖκ ἀπεστέρησεν αὐτὸν τῆς ἀξίας, ἣν
τῷ πρωτοπλάσιῳ ἐχαρίσατο πρὸ τῇς παραδάσεως τῆς ἐντο-
λῆς, διδάσκων ἡμᾶς, ὅτι κἀκεῖνος, εἰ μὴ τὴν ἀπάτην προετί-
25 μῆσε τῆς δοϑείσης ἐντολῆς, τῶν αὐτῶν ἂν ἠξίωτο ἢ καὶ μειζό-
νων; «Καὶ ἔξησεν», φησί, «ΔΛΙαϑουσάλα ἔτη ἑκατὸν ὀγδοήκον-
τα ἑπτά, καὶ ἐγέννησε τὸν Λάμεχ' καὶ ἔζησε Λάμεχ ἔτη ἕ-
κατὸν ὀγδοήκοντα, καὶ ἐγέννησεν υἷόν, καὶ ἐπωνόμασε τὸ ὄ-
γομα αὐτοῦ Νῶε, λέγων: οὗτος δὴ ἀναπαύσει ἡμᾶς ἀπὸ τῶν
30 ἔργων ἡμῶν, καὶ ἀπὸ τῶν λυπηρῶν τῶν χειρῶν ἡμῶν, καὶ
ρε
ρανούᾳ». Βλέπεις τὴν σοφίαν τοῦ Θεοῦ; Τὸν μετέφε
γήσῃ
ζωντανόν, δὲν ἐχάρισε τὴν ἀθανασίαν, διὰ νὰ καταρ
τὸν φόβον τῆς ἁμαρτίας, ἀλλὰ ἄφησε ν αὐτόν νὰ ἀκμάζῃ
εἰς τό γένος τῶν ἀνθρώπων. Διὰ τοῦτο πάλιν ἀμυδρῶοα,
πτὸν
κατὰ κάποιον τρόπον, καὶ χωρὶς νὰ γίνεται ἀντιλη
ἔλαθεν
ἐπιθυμεῖ νὰ ἀνακαλέσῃη τὴν ἀπόφασιν, τὴν ὁποίαν
δὲν καθιστ ᾷ αὐτὸ φανερό ν,
ἐναντίον τοῦ ᾿Αδάμ. “Ὅμως
διὰ νὰ ὑπάρχῃ ὁ φόθος ἀντὶ σωφρονισμο ῦ. Διὰ τοῦτο μετέ-
θὰ
θεσε τὸν ᾿Ενώχ, ὁ ὁποῖος τὸν εὐηρέστησε. Καὶ ἐάν
καὶ
ἤθελε κανεὶς νὰ ἐρωτᾷ μὲ περιέργειαν καὶ νὰ λέγῃ,
ἐὰν μέχρι τώρα διετήρ ησε τὴν
ποὺ μετέθεσεν αὐτόν; καὶ
θῇ
ζωήν του; ἂς πληροφορηθῇ ὅτι δέν πρέπει νὰ ἀκολου
γάζετα ι
πιστὰ τὰς ἀνθρωπίνας σκέψεις καὶ νὰ μὴ περιερ
να.
τὰς ἐνεργείας τοῦ Θεοῦ, ἀλλὰ νὰ πιστεύῃ εἰς τὰ λεγόμε
Διότι ὅταν ὁ Θεὸς ἀποκα λύπτῃ κάτι, δὲν πρέπει νὰ ἀντι-
λέγῃ εἰς τὰ λεχθέντα, ἀλλὰ νὰ θεωρῇ περισσότερον ἀξιό-
πιστα τὰ λεγόμενα ἀπὸ τὸν Θεόν, καὶ ἂν ἀκόμη δὲν φαί-
νωνται, ἀπὸ ὅσα βδλέπομεν μὲ τὰ ἰδικὰ μας μάτια. Διότι ἡ
νὸν
᾿Αγία Γραφὴ εἶπεν ὅτι μετέθεσεν αὐτὸν καὶ ὅτι ζωντα
τόν μετέθεσε καὶ δὲν ἐγνώρι σε τὸν θάνατο ν, ἀλλὰ μὲ τὴν
ἰδικήν του εὐαρέστησιν ἔχει γίνει ἀνώτε ρος ἀπὸ τὴν λη-
φθεῖσαν ἀπόφασιν ἐναντίον τοῦ ἀνθρωπίνου γένους. Ποῦ
ὅμως μετέθεσεν αὐτόν καὶ πῶς τώρα ζῇ, αὐτὸ δὲν ἐπρόσ'
θεσεν.
86. Εἴδες τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ, πῶς ὅταν εὗρεν
ἄνδρα, ὁ ὁποῖος ἔχει κατορθώσει τὴν ἀρετήν, δὲν τοῦ ἐστέ-
ρησε τὴν ἀξίαν, τὴν ὁποίαν ἐχάρισεν εἰς τό πρωτόπλαστον
πρὶν ἀπὸ τὴν παράδασιν τῆς ἐντολῆς, διὰ νὰ μᾶς διδάσκῃ,
ὅτι καὶ ἐκεῖνος, ἐὰν δὲν ἐπροτιμοῦσε τὴν ἀπάτην ἀπὸ τὴν
ἐντολήν, ποὺ τοῦ ἐδόθη, θὰ ἐκρίνετο ἄξιος δι᾽ αὐτὰ ἢ
καὶ διὰ μεγαλύτερα ἀγαθά; «Καὶ ἔζησε, λέγει, ὁ Μαθουσά-
λα ἐκατὸν ὀγδόντα ἐπτὰ ἔτη καὶ ἐγέννησε τὸν Λάμεχ᾽
καὶ ἔζησεν ὁ Λάμεχ ἐκατὸν ὀγδόντα ἔτη καὶ ἐγέννησεν
υἱὸν καὶ ὠνόμασεν αὐτὸν Νῶε λέγων᾽ αὐτὸς λοιπὸν θὰ
τῶν
μᾶς ἀνακουφίσῃ ἀπὸ τὰ ἔργα μας καὶ ἀπὸ τὸν κόπον
χεριῶν μας καὶ ἀπὸ τὴν γῆν, τὴν ὁποίαν κατηράσθη Κύριος
40
ἀπὸ τῆς γῆς, ἧς κατηράσατο Κύριος ὁ Θεός». Ὅρα πάλιν

διὰ τῆς προσηγορίας τοῦ νῦν τεγϑέντος ὑπὸ τοῦ “Δάμεχ
μυ-
στηρίων τὸ μέγεϑος, καὶ προρρήσεως ὑπερδολήν, καὶ
φιλα»-
ϑρωπίαν ἄφατον τοῦ ἀγαϑοῦ Θεοῦ. ᾿Επειδὴ γὰρ τῇ
οἰκείᾳ
5 προγνώσει τὰ μέλλοντα προεώρα, ἰδὼν τὴν κακίαν
τῶν ἀν-
ϑρώπων αὐξανομένην, προλέγει διὰ τῆς τοῦ παιδὸς προση-
γορίας τὰ μέλλοντα καταλήψεσϑαι κακὰ ἅπαν τὸ τῶν
ἀν.
ϑρώπων γένος, ἵνα κἂν τῷ φόδῳ σωφρονισϑέντες ἀπόσχω
ν-
ται τῆς κακίας, ἕλωνται δὲ τὴν ἀρετήν. Καὶ ὅρα μακροϑυμί-
10 αν “εασπότου, πρὸ πόσου χρόνου τὴν πρόρρησιν γενέσϑαι
ποιεῖ,
ἵνα καὶ τὴν οἰκείαν ἐπιδείξηται φιλανϑρωπίαν, καὶ πάσης
ἀπολογίας ἀποστερήσῃ τοὺς τὴν τιμωρίαν μέλλοντας δέχεσθ
αι.
.41λλ᾽ ἴσως ἄν τις εἴποι, καὶ πόϑεν τῷ Λάμεχ τὸ τοσοῦτ
ον
μέγϑεος τῆς προρρήσεως; μὴ γὰρ μέμνηται ἡ Γραφή, ὅτι
15 ἐνάρετός τις ἦν καὶ ϑαυμαστός; Μὴ ξενισϑῇς, ἀγαπητέ"
σω-
φὸς γὰρ ὧν καὶ εὐμήχανος ὃ Δεσπότης, καὶ δι᾽ ἀναξίω
ν πολ-
λάκις συγχωρεῖ προλέγεσθαι ϑαυμαστὰ καὶ μεγάλα πράγμα
-
ταν καὶ οὐκ ἐν τῇ Παλαιᾷ μόνον τοῦτο, ἀλλὰ καὶ ἐν τῇ Καινῇ.
ΓΆκουε γὰρ τοῦ εὐαγγελισιοῦ περὶ τοῦ Καϊάφα τοῦ τῶν Ἴ-
20 ουδαίων ἀρχιερέως λέγοντος" «Τοῦτο δὲ ἀφ᾽ ξαυτοῦ οὐκ
εἰ.
πεν͵ ἀλλ᾽ ἀρχιερεὺς ὧν τοῦ ἐνιαυτοῦ ἐκείνου, προεφήτευσεν
,
ὅτι ἤμελλεν ὁ ᾿Ιησοῦς ἀποϑνήσκειν, οὐχ ὑπὲρ τοῦ λαοῦ
μό-
γον, ἀλλ᾽ ἵνα καὶ τὰ ἔϑνη τὰ ἑσκορπιασμένα συναγάγῃ εἰς ἕν».
Εὐὑρήσεις τοιοῦτόν τι πάλιν καὶ ἐπὶ τοῦ Βαρλαὰμ γινόμενον.
25 Κληϑεὶς γὰρ ὥστε καταράσασϑαι τὸν λαόν, οὗ μόνον
οὐ κατη-
θάσαιο, ἀλλὰ καὶ προεφήτευσε μεγάλα καὶ ϑαυμαστὰ πράγμα
-
τα, οὐ περὶ τοῦ λαοῦ μόνον͵ ἀλλὰ καὶ περὶ τῆς τοῦ Σωτῆρος
ἐπιδημίας. Μὴ τοίνυν ξενίζου, εἶ καὶ νῦν ὁ “Λάμεχ
προση-
γορίαν ἐπιϑεὶς τῷ παιδὶ τοιαύτην ἐπιτίϑησιν, ἀλλὰ τῷ
Θεῷ
5. Ἴω. 11, 51 - 52.

8. Βαλαάμ᾽ υἱὸς Βεὼρ ἀπὸ τὴν Μεσοποταμίσν. Προεῖπε τὴν προ-
ἔλευσιν ἀπὸ τοὺς ᾿Εδραίους κάποιου σπουδαίου προσώπου, ποὺ παρω-
μοίασε μὲ ἄστρον (΄Αρ, 24,17). Εἰς τὴν προφητείαν
μεσοιανικὸν νόημα. Εἰς τὴν Κ. Διαθήκην
αὐτὴν ἐδόθη
ἀναφέρεται εἰς Β΄ Πέτρ. 2,
15᾽ ᾿Ιούδα 11, ᾿Αποκ. 2, 14.
ΟΜΙΛΔΛΙΑ ΚΑ’ 627
τοῦ υἱοῦ, ποὺ

ὁ Θεός». Πρόσεχε πάλιν μὲ τὴν ὀνομασίαν
τῶν μυστη- ᾿
ἐγεννήθη τώρα ἀπὸ τὸν Λάμεχ, τὸ μέγεθος
προφη τείας καὶ τὴν
ρίων καὶ τὴν μεγάλην δύναμιν τῆς
᾿Ἐπειδὴ
ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν τοῦ Παναγάθου Θεοῦ.
του ἐκ τῶν
βεθαίως προέθδλεπε τὰ μέλλοντα μὲ τὴν ἰδικήν
ἡ κακία τῶν
προτέρων γνῶσιν, ἀφοῦ εἶδεν ὅτι αὐξάνεται
τοῦ παιδιο ῦ τὰ κα-
ἀνθρώπων, προλέγει μὲ τὴν ὀνομασίαν
ἀνθρώ πινον
κά, ποὺ πρόκειται νὰ ἐπιπέσουν εἰς ὅλον τὸ
ἀφοῦ συνε-
γένος, διὰ νὰ ἁπομακρύνωνται ἀπὸ τὴν κακίαν
προτιμοῦν τὴν
τισθοῦν τουλάχιστον ἀπὸ τὸν φόθον, καὶ νὰ
ν τοῦ Θεοῦ, πρὶν ἀπὸ
ἀρετήν. Καὶ πρόσεξε τὴν μακροθυμία
νὰ ἐπιδεί ξῃ καὶ
πόσον χρόνον κάμει τὴν προφητείαν, διὰ
ἀπὸ κάθε
τὴν ἰδικήν του φιλανθρωπίαν καὶ νὰ στερήσῃ
πρόκε ιται νὰ δεχθο ῦν τὴν τιμω-
ἀπολογίαν ἐκείνους ποὺ
νὰ εἰπῇ κανείς , καὶ ἀπὸ
ρίαν. Ἴσως ὅμως θὰ ἠμποροῦσε
τείας;
ποῦ εἰς τόν Λάμεχ τὸ τόσον μέγεθος τῆς προφη
πος ἐνά-
μήπως λοιπὸν μνημονεύει ἡ Γραφὴ ὅτι ἦτο ἄνθρω
τέ᾽ ἐπειδὴ
ρετος καὶ θαυμαστός; Μὴ παραξενεύεσαι, ἀγαπη
καὶ ἐπινοη τικός, ἐπιτρέπει
βεθαίως ὁ Θεὸς εἶναι σοφὸς
τα καὶ μεγάλα
πολλὰς φοράς νὰ προλέγωνται ἀξιοθαύμασ
δέν συμ-
πράγματα καὶ διὰ μέσου ἀναξίων ἀνθρώπων᾽ καὶ
εἰς τὴν ΚΚαι-
βαίνει αὐτὸ μόνον εἰς τὴν Παλαιάν, ἀλλὰ καὶ
ὁποῖος
νὴν Διαθήκην. “ΑἌκουσε λοιπὸν τὸν εὐαγγελιστήν, ὁ
ίων᾽ «Τοῦ-
λέγει διὰ τὸν Καϊάφα, τὸν ἀρχιερέα τῶν ᾿Ιουδα
ἐπειδὴ ἦτο
τὸ δὲ δέν τὸ εἶπεν ἀπὸ τὸν ἑαυτόν του, ἀλλ᾽
ὅτι ὁ ᾿[η-
ἀρχιερεὺς ἐκείνου τοῦ ἔτους, ἐπροφήτευσεν,
ὄχι μόνον διὰ τὴν σωτηρίαν
σοῦς ἐπρόκειτο νὰ ἀποθάνῃ,
συναθ ροίσῃ εἰς ἔνα
τοῦ ἰουδαϊκοῦ λαοῦ, ἀλλὰ καὶ διὰ νὰ
εὑρῇς
ποίμνιον τοὺς διασκορπισμένους ἐθνικούς»". Θὰ
Διότι
κάτι παρόμοιον πάλιν καὶ εἰς τὸν Βαλαὰμ" νὰ ἔγινε.
τὸν λαόν, ὄχι μόνον δὲν κατή-
ὅταν ἐκλήθη νὰ καταρασθῇ
στὰ πρά-
ράσθη, ἀλλὰ καὶ ἐπροφήτευσε μεγάλα καὶ θαυμα
τὴν ἔλευσιν
γματα, ὄχι μόνον διὰ τὸν λαὸν, ἀλλὰ καὶ διὰ
καὶ τώρα ὁ
τοῦ Σωτῆρος. Μὴ παραξενεύεσαι λοιπόν, ἐὰν
δίδῃ τέτοιαν
Λάμεχ, ὅταν δίδῃ τὴν ὀνομασίαν εἰς τὸ παιδί,
πάντα εἷς Θεόν, ὁ ὁποῖ-
ὀνομασίαν, ἀλλὰ νὰ ἀποδώσῃς τὰ
λόγισαι τὸ πᾶν τῷ διὰ τῆς εὐμηχάνου αὐτοῦ σοφίας πάντα

οἰκονομοῦντι, Καὶ ἐκάλεσε τὸ ὄνομα αὐτοῦ Νῶε" ἑρμηνεύεται
γὰρ αὐτοῦ τὸ ὄνομα ἀνάπαυσις. Τὴν οὖν πανωλεϑοίαν ἐκείνην,
τὴν μετὰ τοσούτων ἐτῶν ἀριϑμὸν συμδήσεσϑαι μέλλουοαν ἀνά-
παυσιν καλεῖ" καϑάπερ καὶ ᾿Ιῴδ φησι’ «Θάνατος ἀνδοὶ ἀνά-
παυσις», ᾿Επειδὴ γὰρ πολὺν καὶ σφόδρα μέγαν ἔχει τὸν κά-
ματὸν ἡ κακία, τὴν ταύτης ἀποχὴν καὶ τὴν ἀναίρεσιν, ἣν διὰ
τοῦ κλυδωνίου ἐκείνου ἔμελλον ὑφίστασϑαι, ἀνάπαυσιν καλεῖ.
«Καὶ ἐκάλεσε», φησί, «τὸ ὄνομα αὐτοῦ Νῶε». Εἴτα ἐρμηνεύ-
10 ων ἡμῖν τοῦ ὀνόματος τὴν προσηγορίαν, φησίν: Οὗτος δὲ ἄνα-
παύσει ἡμᾶς ἀπὸ τῶν ἔργων ἡμῶν ἀπὸ τῆς κακίας, φησίν,
ἀποστήσι͵ «Καὶ ἀπὸ τῶν λυπηρῶν τῶν χειρῶν ἡμῶν»: καὶ
πάλιν τὸ αὖτό, ἀπὸ τῶν πράξεων, φησί, τῶν πονηρῶν. Οὐδὲ
γὰρ ἐπειδὴ αἱ χεῖρες ἐλυποῦντο, οὕτω τοῦτό φησιν, ἀλλ᾽ ἐ-
15 πειδὴ διὰ τῆς τούτων ἐργασίας καὶ τῆς πονηρᾶς πράξεως
τὰ τῆς ἀύπης αὐτοῖς ηὔξετο, «Καὶ ἀπὸ τῆς γῆς, ἧς κατηράσατο
Κύριος ὁ Θεός». ᾿Ελευϑερώσει ἡμᾶς πάντων, φησί, τῶν ἐπι-
κειμένων κακῶν, καὶ τοῦ περὶ τὴν γῆν πονεῖσϑαι καὶ ταλαι-
πωρεῖσϑαι τὴν κατάραν δεξαμένην διὰ τὴν τοῦ πρωτοπλάστου
20 παράδασιν. ᾿Εννόει γάρ μοι λοιπόν, ἀγαπητέ, πῶς τὸ παιδίον
τοῦτο κατὰ μικρὸν αὐξανόμενον διδασκαλίας ὑπόϑεσις ἅπασι
τοῖς ὁρῶσιν ἐγίνετο. Μόνον γάρ τις ἐπυνθάνετο τοῦ παιδίου
τὴν προσηγορίαν, καὶ εὐθέως ἡ ἑομηνεία τῆς προσηγορίας
ἐδίδασκε τῶν μελλόντων συμδήσεσϑαι τὸν ὄλεϑοον. Εἰ κπὲν
25 γάρ τις ἁπλῶς εἶπεν ἐνηχηϑείς, ὅτι τόδε ἔσται,
κἂν λήϑῃ
παραδοϑῇ τὸ ρηϑέν, καὶ οὐκ ἂν πάντες ἐγίνωσκον τῆς τι-
μωρίας τὸ ἀφόρητον" νυνὶ δὲ οὗτος ὑπὸ τοῖς ἁπάντων ὀφϑαλ-
μοῖς σιρεφόιενος, εὐκαίρως, ἀκαίρως ὑπόμνησις δγίνετο τῆς
τοῦ (δεοῦ ἀγανακτήσεως. Καὶ ἵνα μάϑωμεν ἄκριδῶς ἐπὶ
30 πόσο» χρόνον διήρνεσεν ὃ υἱὸς διὰ τῆς προσηγορίας
τῆς ξαυ-
τοῦ πᾶσι παραινῶν ἀποστῆναι μὲν τῆς κακίας, ἐλέσϑαι δὲ
τὴν ἀρετήν, καὶ διαφυγεῖν τὴν τοσαύτην ἀγανάκτησιν, φησί:
------
7. ᾿Ιὼδ 3,23.
ΚΑ΄ 629
ΟΜΙΛΔΛΙΑ
ἐπινοητικήν τοῦ πανσοφίαν.

ος ρυθμίζει τὰ πάντα μὲ τὴν
ἐρμηνεύεται τὸ ὄνομά
Καὶ ὠνόμασεν αὐτὸν Νῶε, διότι
ἐκείνην καταστροφήν, ἡ
του ἀνάπαυσιᾳ. Τὴν ὁλοσχερῆ
ρα ἀπὸ τόσα πολλὰ ἔτη,
ὁποία ἐπρόκειτο νὰ συμδῇ ὕστε
θῶς καὶ ὁ ᾿Ιὼδ λέγει᾽ «Ὁ
ὀνομάζει ἀνάπαυσιν, ὅπως ἀκρι
εἰς τὸν ἄνθρωπον». ᾿Ἐπειδὴ
θάνατος εἶναι ἀνάπαυσις
ὑπερθολικὰ μεγάλον μό-
λοιπὸν ἡ κακία ἔχει πολὺν καὶ
ἀποχὴν ἀπὸ αὐτὴν καὶ τὴν
χθον, ὀνομάζει ἀνάπαυσιν τὴν
ο νὰ ὑποστῇ ὁ ἄνθρω-
καταστροφήν, τὴν ὁποίαν ἐπρόκειτ
«Καὶ ὠνόμασε, λέγει, αὖὐ-
πος διὰ τῆς συμφορᾶα ἐκείνης.
εἰς ἡμᾶς τὴν σημασίαν τοῦ
τὸν Νῶε». Ἔπειτα ἐρμηνεύων
μᾶς ἀνακουφίσῃ ἀπὸ τὰ
ὀνόματοα, λέγε!" «Αὐτὸς δὲ θὰ
λέγει, ἀπὸ τὴν κακίαν,
ἔργα μαα», θὰ μᾶς ἀπομακρύνῃ,
μας» καὶ πάλιν τὸ αὐτό
«καὶ ἀπὸ τοὺς κόπους τῶν χεριῶν
πονηράς πράξεις. Δὲν
λέγει, θὰ μᾶς ἀπομακρύνῃ ἀπὸ τὰς
ν τὰ χέρια, ἀλλὰ ἐπειδὴ
λέγει λοιπὸν αὐτό, ἐπειδὴ ἐκοπίαζα
πονηρὰν πρᾶξιν ηὐξάνετο
μὲ τὴν ἐργασίαν αὐτῶν καὶ τὴν
ὁποίαν κατηράσθη ὁ
ἡ λύπη των. «Καὶ ἀπὸ τὴν γῆν, τὴν
σῃ, λέγει, ἀπὸ ὅλα τὰ
Κύριος ὁ Θεός». Θὰ μᾶς ἐλευθερώ
ν καὶ τὴν ταλαιπωρίαν
ἐπικείμενα κακά, καὶ ἀπὸ τὸν κόπο
κατάραν ἐξ αἰτίας τῆς
διὰ τὴν γῆν, ἡ ὁποία ἐδέχθη τὴν
Σκέψου λοιπόν, σὲ πα-
παραβάσεως τοῦ πρωτοπλάστου.
καθὼς ἐμεγάλωνε
ρακαλῶ ἀγαπητέ, πῶς τὸ παιδὶ αὐτὸ
σκαλ ίας εἰς ὅλους
σιγὰ σιγὰ ἐγίνετο ἀντικείμενον διδα
ρεῖτ κανεὶς τὸ ὄνο-
ο
ποὺ τὸ ἔθλεπαν. Διότι μόλις ἐπληροφο
τοῦ ὀνόματος ἐδίδασκε
μα τοῦ παιδιοῦ, ἀμέσως ἡ ἐρμηνεία
τὸ μέλλον. ᾽Εὰν μὲν
τὴν καταστροφὴν ποὺ θὰ συμβῇ εἰς
, ἐπειδὴ ἁπλῶᾳα
λοιπὸν κάποιος ἔλεγεν, ὅτι θά γίνῃ αὐτό
τὸ λεχθέν, δὲν θὰ
ἐνεπνεύσθη, καὶ ἂν ἀκόμη λησμονηθῆ
ρίας" τώρα ὅμως αὐὖ-
ἐγνώριζαν τὸ ἀνυπόφορον τῆς τιμω
α ὅλων, ὑπενθύμιζεν
τὸς περιφερόμενος κάτω ἀπὸ τὰ μάτι
καιρὸν τὴν ἀγανάκτη-
εἰς κάθε κατάλληλον ἢ ἀκατάλληλον
μὲ ἀκρίθειαν πόσον
σιν τοῦ Θεοῦ. Καὶ διὰ νὰ μάθωμεν
μὲ τὸ ὄνομά του
χρόνον ὁ υἱὸς τοῦ Λάμεχ συνεθούλευε
νὰ προτιμήσουν δὲ
ὅλους νὰ ἀποφύγουν μὲν τὴν κακίαν,
λην ἀγανά-
τὴν ἀρετὴν καὶ νὰ ἀποφύγουν τὴν τόσον μεγά
«Καὶ ἦν Νῶε ἐτῶν πεντακοσίων καὶ ἐγέννησε

Νῶε τρεῖς
υἱούς». “Ὅρα πάλιν ἄλλον δίκαιον μετὰ γυναι
κὸς καὶ τέκνων,
πολλὴν τὴν περὶ τὸν Θεὸν εὐαρέστησιν κατωρ
ϑοκότα͵, καὶ
ἀπεναντίας ἅπασι τὴν τῆς ἀρετῆς ὅδὸν ἑλόμεν
ον, καὶ οὐδὲν
οὔτε ὑπὸ τοῦ γάμου, οὔτε ὑπὸ τῆς παιδοτροφί
ας κωλυϑέντα.
Τέως δὲ ἀναγκαῖον ἐχπλαγῆναι τοῦ Θεοῦ τὴν
ἄφατον μακρο-
ϑυμίαν, καὶ τῶν τότε ἀνϑρώπων τὴν ἀγνωμοσύνη
ν» τὴν ὕπεο-
θάλλουσαν. ᾿Ιδοὺ γὰρ πεντακόσια ἔτη τέως διήρκεσεν
ὃ δί-
καίος οὗτος δοῶν, καὶ διαμαρτυρόμενος
διὰ τῆς ἑαυτοῦ προ-
10 σηγορίας τὸ μέλλον ἔσεσϑαι κλυδώνιον κατὰ
πᾷσαν τὴν οἴκου-
μένην διὰ τὴν τῆς κακίας ἐπίτασιν, καὶ οὐδὲ
οὕτως ἀποστῆ-
ναι τῆς κακίας ἠδουλήϑησαν, ᾿ΑἋλλ᾽ ὅ φιλάνϑρωπο
ς Θεὸς οὐδὲ
μεδιὰ τὴν τοσαύτην πρόρρησιν, οὐδὲ μετὰ τὸν
τοσούτων ἀοι-
ϑμὸν ἐτῶν τὴν τιμωρίαν ἐπάγει, ἀλλὰ πάλιν
αὔξων αὐτοῦ τὴν
15 μακροϑυμίαν, καὶ ἕτερο
ν οὐκ ὀλίγων ἐτῶν ἀριϑμὸν προστίϑη-
σι τῇ οἰκείᾳ ἀνεξικακίᾳ, Οὐ γὰρ διὰ τοῦτο
παρήγαγε τὴν
τῶν ἀνθρώπων φύσιν, ὥστε τιμωρήσασθαι,
ἀλλὰ τοὐναντίον
ἅπαν, ὥστε τῶν μυρίων ἀγαϑῶν τὴν ἀπόλα
υσιν δωρήσασϑαι.
Διὰ τοῦτο δρᾷς αὐτὸ» πανταχοῦ μέλλοντα, καὶ
ἀναδαλλόμενον
20 ἐν ταῖς τιμωρίαις.
᾿Αλλ' ἵνα μὴ τῷ πλήϑει τῶν λεγομένων
καταχώσωμεν ὑμῶν τὴν μνήμην, μέχρι τούτου
σιήσαντες τὸν
λόγον εἷς τὴν ἐπιοῦσαν: τὰ λειπόμενα ταμιε
υσόμεϑα.
7. Ταῦτα δὲ μὴ ἁπλῶς ἀκούωμεν, ἀγαπη
τοί, ἀλλὰ παι-
δευώμεϑα τῆς ἀρετῇς ἐπιμελεῖσϑαι, καὶ
τὴν περὶ τὸν Θεὸν
25 δὐαρέστησιν περὶ πολλο
ῦ ποιεῖσϑαι, καὶ μήτε οἰκίας προστα-
σία», μήτε γυναικὸς φροντίδα, μήτε παίδων
ἐπιμέλειαν, μήτε
ἄλλο μηδὲν ποοδαλλώμεϑα, καὶ »ομίσ
ωμεν ἀρκεῖν ἡμῖν εἰς
ἀπολογίαν τοῦ φᾳϑύμως καὶ ἠμελημένως
ζῇν, μηδὲ τὰ ψυχρὰ
ἐκεῖνα καὶ ἀνόνητα θήματα προφέρωμεν,
καὶ λέγωμεν" κο-
80 σμικός εἶκι, γυναῖκα ἔχω, καὶ τέκνων φροντίδα ποιοῦμαι.
ν ἐτῶν καὶ ἐγέν-

κτησιν, λέγει «Καὶ ἦτο ὁ Νῶε πεντακοσίω
νησεν ὁ Νῶε τρεῖς υἱούς». Βλέπε πάλιν ἄλλον δίκαιον μὲ
τὴν γυναῖκα καὶ τὰ παιδιά του, ὁ ὁποῖος ἔχει κατορθώσει
τὴν μεγάλην εὐαρέστησιν πρὸς τὸν Θεόν καὶ ἐπροτίμησε
δὲν
τὸν δρόμον τῆς ἀρετῆς ἀντιθέτως πρὸς ὅλους καὶ
, οὔτε ἀπὸ τὴν
ἠμποδίσθη καθόλου οὔτε ἀπὸ τὸν γάμον
δὲ πρέπε ι νὰ ἐκπλήσσεται
ἀνατροφὴν τῶν παιδιῶν. Τελικὰ
Θεοῦ καὶ
κανεὶς ἀπὸ τὴν ἀνέκφραστον μακροθυμίαν τοῦ
τότε ἀνθρώ πων.
ἀπὸ τὴν ὑπερβολικὴν ἀχαριστίαν τῶν
τότε ὁ δι-
Διότι ἰδού, ἐπὶ πεντακόσια ἔτη ἐφώναζε μέχρι
τὸ ὄνομά του, ὅτι τὸ μέλ-
καιος αὐτὸς καὶ διεδεθαίωνςε μὲ
τὴν οἰκου μένην ἐξ
λον θὰ εἶναι συγκλονιστικὸν δι᾽ ὄλην
ἔτσι ἠθέλη σαν
αἰτίας τῆς ἐντάσεως τῆς κακίας, καὶ. οὔτε
τὴν κακία ν. ᾿Αλλὰ ὁ φιλάνθρωπος
νὰ ἀπομακρυνθοῦν ἀπὸ
τείαν αὐτήν , οὔτε ὕστε-
Θεὸς οὔτε ὕστερα ἀπό τὴν προφη
ἐπιδά λλει τὴν τιμω-
ρα ἀπὸ τὴν παρέλευσιν τόσων ἐτῶν
προσθ έτει
ρίαν, ἀλλὰ αὐξάνων πάλιν τὴν μακροθυμίαν του,
κακίαν. Διὸτι
καὶ ἄλλα πολλὰ ἔτη εἰς τὴν ἰδικὴν του ἀνεξι
τὸ ἀνθρώ πινον γένος , διὰ νὰ
δὲν ἐδημιούργησε δι᾽ αὐτὸ
νὰ χαρίσ ῃ τὴν ἀπό-
τὸ τιμωρῇ, ἀλλά ὅλως ἀντιθέτως, διὰ
παντο ῦ αὐ-
λαυσιν τῶν μυρίων ἀγαθῶν. Διὰ τοῦτο θλέπεις
ίας. ᾿Αλλὰ
τὸν νὰ ἀναθδάλλῃ καὶ νὰ ἐπιδραδύνῃ τὰς τιμωρ
τὴν μνήμη ν σας μὲ τὰ πολ-
διὰ νὰ μὴ καλύψωμεν ἐντελῶς
αν μέχρι τὸ σημεῖ-
λὰ λόγια, ἀφοῦ σταματήσωμεν τὴν ὁμιλί
τὴν ἑπομένην
ον αὐτό, θὰ κρατήσωμεν τὰ ὑπόλοιπα διὰ
ἡμέραν.
ἂς δι-
7. "Ας μὴ ἀκούωμεν αὐτὰ ἁπλῶς! ἀγαπητοί, ἀλλά
ἀρετὴ ν καὶ νὰ ἐνδια-
δασκώμεθα νὰ φροντίζωμεν διὰ τὴν
Θεόν,
φερώμεθα πολὺ διὰ τὴν εὐαρέστησίν μας πρὸς τὸν
περιπ οίησι ν
καὶ οὔτε τὴν προστασίαν τοῦ σπιτιοῦ, οὔτε τὴν
οὔτε τίποτε
τῆς γυναικός, οὔτε τὴν φροντίδα τῶν παιδιῶν,
ἂς μὴ τὰ νομίσ ωμεν, ὅτι εἶ-
ἄλλο ἂς μὴ προδάλλωμεν, καὶ
ζῶμεν
ναι ἀρκετὰ εἰς ἡμᾶς διὰ τὴν ἀπολογίαν τοῦ ὅτι
έρωμ εν
κατὰ τρόπον ἀδιάφορον καὶ ἀμελῆ, οὔτε νὰ προφ
εν᾽ «εἰ-
τὰ ψυχρὰ ἐκεῖνα καὶ ἀνώφελα λόγια, καὶ νὰ λέγωμ
μαι κοσμικός, ἔχω γυναῖκα καὶ φροντίζω τᾷ παιδιά μου».
Ταῦτα τοῖς πλείοσιν ἔϑος λέγειν, ἐπειδὰν αὐτοὺς παρακαλῶ-

μὲν εἷς τοὺς ὑπὲρ τῆς ἀρετῆς πόνους͵ ἢ περὶ τὴν τῶν Γρα-
φῶν ἀνάγνωσιν πολλὴν ποιεῖσϑαι τὴν σπουδήν. Οὐκ
ἔστιν
ἐμὸν τοῦτο, φησί' μὴ γὰρ ἀπεταξάμην; μὴ γὰρ μοναχός εἶμι;
Τί λέγεις, ἄνϑρωπε; 'Εκείνοις μόνοις ἀποκεκλήρωται τὸ
τῆς
πρὸς τὸν Θεὸν εὐαρεστήσεως; Πάντας ἀνϑρώπους ϑέλει σω-
ϑῆναι, καὶ εἷς ἐπίγνωσιν ἀληϑείας ἐλϑεῖν, καὶ οὐδένα
δού.
ἦξται ἀρετῆς ἀμελεῖν. "Άκουε γὰρ αὐτοῦ διὰ τοῦ προφήτου
λέγοντος: «Οὐ δούλομαι τὸν ϑάνατον τοῦ ἁμαρτωλοῦ, ὡς
τὸ
10 ἐπιστρέψαι καὶ ζῆν αὐτόν». Μή
τι γέγονεν, εἶπέ μοι, τούτῳ
τῷ δικαίῳ κώλυμα ἡ συνουσία τῆς γυναικός, ἢ ἡ τῶν παίδων
φροντίς; Μὴ τοίνυν, παρακαλῶ, μηδὲ ἡμεῖς ἀπατῶμεν
δαυ-
τούς, ἀλλ᾽ ὅσῳ ταύταις φροντίσιν ἐνεχόμεϑα, τοσούτῳ μᾶλ-
λὸν τὰ ἀπὸ τῆς ἀναγνώσεως τῶν ϑείων Γραφῶν δεχόμεϑα
15 φάρμακα. Μὴ γὰρ καὶ οὗτοι
οὐ τῆς αὐτῆς ἡμῖν φύσεως ἧ-
σαν͵ καὶ σὐδὲ τοσαύτας ἀφορμὰς εἶχον τὰς ἐναγούσας αὐὖ-
τοὺς πρὸς τὴν τῆς ἀρετῆς ἐργασίαν; Ποίας οὖν ἂν εἴημεν
συγγνώμης ἄξιοι, οἷ καὶ διδασκαλίας τοσαύτης ἀπολαύοντες,
»αὶ τοσαύτης χάριτος ἀξιωθέντες, καὶ τῆς ἄνωϑεν συμμαχίας
20 ἀπολαύσντες καὶ τῶν ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαϑῶν
τὴν ἐπαγ-
γελίαν δεξάμενοι ἐὰν μὴ πρὸς τὸ τῶν παλαιῶν ἀνδοῶν φϑά-
σῶμεν τῆς ἀρετῆς μέτρον; ΕἾ γὰρ δουλοίμεϑα νήφειν, ἱκανὰ
τὰ σήμερον ἡμῖν κινηϑέντα διεγεῖραι ἡμᾶς πρὸς τὸν πόϑον
τῆς ἀρετῆς, καὶ μηδέποτε νομίζειν κώλυμα ἡμῖν γενέσϑαι
25 πρὸς τὴν ταύτης ὅδόν. Εἰ γὰρ οἱ πρὸ τοῦ νόμου
ἀπὸ τῆς ἂν
τῇ φύσει κειμένης διδασκαλίας εἰς τοσαύτην ἔφϑασαν ἄρε-
τήν, τί ἔχομεν εἴπεῖν ἡμεῖς οἱ μετὰ τοσαύτην δοήϑειαν, καὶ
τὴν τοῦ Χριστοῦ παρουσίαν, καὶ τὰ μυρία ϑαύματα πόρρω
τῆς ἀρετῆς τυγχάνοντες; Διό, παρακαλῶ, μὴ ἁπλῶς ἐπεοχώ-
30 μεϑὰα τὰ ἔν ταῖς ϑείαις Γραφαῖς κείμενα
, ἀλλὰ μετὰ προσ-
οχῆς ἀναγινώσκωμεν τὰ ἐγκείμενα, ἵνα τὴν ἐξ αὐτῶν ὦὠφέ-
θ. Α΄ Τιμ. 2,4.
9. ᾿Ιεζ. 18,23.
10. ᾿Αναφέρεται εἰς τὸν Μωσαϊκὸν Νόμον,
ὅταν τοὺς
Εἶναι συνήθεια νὰ λέγουν αὐτὰ οἱ περισσότεροι,
ς διὰ τὴν ἀρετὴ ν ἢ νὰ ἐν-
προτρέπωμεν εἰς τοὺς κόπου
᾿Αγίας Γραφῆ ς. Δὲν
διαφερθοῦν πολὺ διὰ τὴν μελέτην τῆς
μήπως λοι-
εἶναι ἰδικόν μου ἔργον αὐτό, θὰ εἰπῇ κάποιος᾽
Τί λέ-
πὸν ἀπεκήρυξα τὸν κόσμον; μήπως εἶμαι μοχανός;
υς μόνον ἔχει τύχε! τὸ νὰ εἶναι
γεις, ἄνθρωπε; Εἰς ἐκείνο
θέλει ὅλοι οἱ ἄνθρω-
εὐάρεστοι πρὸς τὸν Θεόν; Ὁ Θεός
ἀληθείαα,
ποι νὰ σωθοῦν καὶ νὰ λάβουν πλήρη γνῶσιν τῆς
ἀρετήν".
καὶ κανεὶς δέν θέλει νὰ εἶναι ἀμελὴς διὰ τὴν
του λέ-
Διότι ἄκουε αὐτόν, ὁ ὁποῖος διὰ μέσου τοῦ προφή
ἁμαρτ ωλοῦ, ὅσον τὴν
γει «Δὲν ἐπιθυμῶ τὸν θάνατον τοῦ
Μήπως ἔχει γίνει, εἰπέ
ἐπιστροφὴν καὶ τὴν ζωήν του».
μου, εἰς αὑτὸν τὸν δίκαιο ν ἄνδρα ἐμπόδι ον ἡ σαρκική του
ν; Μὴ
μεῖξις πρός τὴν γυναῖκα ἢ ἡ φροντίδα τῶν παιδιῶ
ἡμεῖς νὰ ἀπατώ μεθα, ἀλλὰ
λοιπόν, σᾶς παρακαλῶ, οὔτε
τόσον περισσ ὸ-
ὅσον μετέχομεν εἰς αὐτὰς τὰς φροντίδας,
ἀπὸ τὴν
τερον νὰ δεχώμεθα τὰ φάρμακα, ποὺ προέρχονται
δὲν
μελέτην τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς. Μήπως λοιπὸν καὶ αὐτοὶ
ἡμᾶς καὶ δὲν εἶχαν τόσον πολ-
ἦσαν τῆς αὐτῆς φύσεως μὲ
ν τῆς
λὰς ἀφορμάα, αἱ ὁποῖαι ὠθοῦν πρὸς τὴν πραγμάτωσι
ἀρετῆς; Διὰ ποίαν λοιπὸν συγγνώμην θὰ εἴμεθα ἄξιοι ἡμεῖς,
ημεν
οἱ ὁποῖοι ἀκούομεν καὶ τόσας διδασκαλίας καὶ ἠξιώθ
μεν τὴν συμμα χίαν τοῦ Θε-
τόσας δωρεάς καὶ ἀπολαμθάνο
ἀπορρ ήτων ἐκείνω ν
οὔ καὶ ἐλάβθαμεν τὴν ὑπόσχεσιν τῶν
ς τῶν πα-
ἀγαθῶν, ἐὰν δὲν φθάσωμεν τὸ μέτρον τῆς ἀρετῆ
λαιῶν ἀνθρώπων; Διότι ἐὰν θὰ ἠθέλαμεν νὰ εἴμεθα σώ-
ρουν
φρονεα, εἶναι ἱκανὰ τὰ λεχθέντα σήμερα νὰ μᾶς διεγεί
μὴ νομίζ ωμεν ὅτι θὰ
τόν πόθον τῆς ἀρετῆς καὶ ποτὰ νὰ
ὑπάρξῃ ἐμπόδιον εἰς τὸν δρόμον αὐτῆς. ᾿Εἀν λοιπὸν οἱ ζή-
σαντες πρὶν ἀπὸ τὸν νόμον ἔφθασαν εἰς τόσον μεγάλην
ἀρετήν, ὠθούμενοι ἀπὸ τὴν ἔμφυτον διδασκαλίαν, τί ἠμπο-
ροῦμεν νὰ εἰποῦμεν ἡμεῖςα, οἱ ὁποῖοι, ὕστερα ἀπὸ τόσην θοή-
ιθειαν καὶ τὴν παρουσίαν τοῦ Χριστοῦ καὶ τὰ ἄπειρα θαύμα-
τα, εὑρισκόμεθα μακράν τῆς ἀρετῆς; Διὰ τοῦτο, παρακαλῶ,
νὰ μὴ παρερχώμεθα ἐπιπόλαια τὰ κείμενα τῆς ᾿Αγίας Γρα-
φῆς, ἀλλὰ νὰ μελετῶμεν μὲ προσοχὴν τὰ εὑρισκόμενα μέσα
λειαν καρπούμενοι, ὀψὲ γοῦν ποτε τῆς κατὰ Θεὸν ἀρετῆς ἀν-
πιλαδόσϑαι δυνηϑῶμεν. ΕἾ γὰρ δὴ μέλλοιμεν ἡμεῖς καϑ'
ἑκάστην ἡμέραν ὑμῖν ἐνηχεῖν τὴν πνευματικὴν ταύτην διδα-
σκαλίαν, καὶ ὑμεῖς ἐπὶ τῆς αὐτῆς ραϑυμίας μείνητε, ποῖον
ὑμῖν ὄφελος ἔσται ἐκ τῆς συνεχοῦς διδασκαλίας; ἢ ἡμῖν τίς
ἔσται παοραμυϑία δρῶσι τὸν τοσοῦτον ἡμῶν κάματον ἀνόνητον
γινόμενον, καὶ οὐδεμίαν προκοπὴν γινομένην ἐκ τῆς ἡμετέ-
ρας σπουδῆς; Εἰπὲ γάρ μοι, οὐχὶ ἀπὸ δύο οὐσιῶν συνεστή-
καμεν, ἐκ ψυχῆς λένω καὶ σώματος; Τίνος οὖν ἕνεπεν μὴ τὴν
10 ἴσην» αὐτοὶ πρόνοιαν ἀμφοτέροις ἀπονέμομεν, ἀλλὰ τὸ μὲν
σῶμα παντὶ τρόπῳ ϑεραπεύειν σπουδάζομεν, καὶ ἰατροῖς χρή-
ματα διδόντες, καὶ αὐτοὶ πολλὴν περὶ αὐτὸ τὴν ἐπιμέλειαν
ἐπιδεικνύμενοι, καὶ ἐσϑῆτι πολυτελεῖ περιόάλλοντες, καὶ τρο-
φὴν πλέον τοῦ δέοντος παρέχοντες, καὶ ἕν ἀνέσει διηνεκεῖ
15 αὐτὸ εἶναι δουλόμεϑα, καὶ ὑπὸ μηδενὸς ὅλως ἐνοχλεῖσϑαι νο-
σήματος" ἀλλὰ κἄν τὸ τυχὸν τὸ ἐνοχλοῦν ἦ, πᾶσαν κινοῦμεν
μηχανή», ὥστε τὸ λυποῦν διορϑώσασϑαι; Καὶ ἐπὶ μὲν τοῦ σώ-
ματος, τοῦ ἐλάττονος λέγω τὴν οὐσίαν" τί γὰρ ἴσον, εἶπέ μοι,
ψυχὴ καὶ σῶμα; Εἶ γὰρ δούλει τὴν διαφορὰν ἰδεῖν, σκόπει
20 πῶς οὐδενὸς λόγου ἄξιον εὑρίσκεται τὸ σῶμα τῆς ψυχῆς
ἀναχωρησάσης. Ὃ τοίνυν τοῦ σώματος τοσαύτην πρόνοια»
ποιούμενος, τίνος ἕνεκεν, καὶ διὰ τί τοσαύτῃ περὶ τὴν τῆς
ψυχῆς πρόνοιαν ὑπεροψίᾳ κεχρῆσθαι ὀσύλει, καὶ οὔτε τρο-
φὴν αὐτῇ κατάλληλον προσάγειν, τὴν ἔκ τῶν ϑείων Γραφῶν
25 λέγω παραίνεσιν, οὔτε τοῖς τραύμασιν αὐτῆς, καὶ τοῖς ἕλκεσι
τοῖς καϑαιροῦσιν αὐτῆς τὴν ἰσχύν, καὶ τὴν παρρησίαν ὕπο-
τεμνομένοις τὰ ἐπιτήδεια φάρμακα ἐπιτιϑέναι, ἀλλὰ καὶ περιο-
ρᾶν ἀνέχῃ αὐτήν͵ καὶ λιμῷ τηκομένην, καὶ ὑπὸ τῶν ἑλκῶν
διαφϑειρομένην, καὶ προκειμένην, ὡς εἰπεῖν, καϑάπερ κυσί,
ΟΜΙΛΙΑᾺΑ ΚΑ’ 835
εἰς αὐτὰ νοήματα, ὥστε, ἀφοῦ λαμβδάνωμεν τὴν ὠφέλειαν

ἀπὸ αὐτά, νὰ ἠμπορέσωμεν λοιπὸν κάποτε νὰ κατανοήσω-
μεν τὴν κατὰ Θεὸν ἀρετήν. Διότι, ἑὰν θὰ πρόκειται καὶ ἧἡ-
μεῖς καθημερινὰ νὰ σᾶς λέγωμεν τὴν πνευματικὴν αὐτὴν
διδασκαλίαν, καὶ σεῖς θὰ παραμένετε εἰς τὴν ἰδίαν ἀδιαφο-
ρίαν, ποῖον θὰ εἶναι τὸ κέρδος σας ἀπὸ τὴν συνεχῆ διδα-
σκαλίαν; ἢ ποία ἱκανοποίησιᾳ θὰ εἶναι εἰς ἡμᾶς, ὅταν θὰ
θλέπωμεν νὰ γίνεται ἀνώφελος ὁ τόσος κόπος μας καὶ
νὰ μὴ παρατηρῆται καμμία πρόοδος ἀπὸ τὴν ἰδικήν μας
προσπάθειαν; Διότι εἰπέ μου, δὲν ἔχομεν δημιουργηθῆ
ἀπὸ δύο οὐσίας, ἐννοῶ ἀπὸ τὴν ψυχὴν καὶ τὸ σῶμα; Διατί
λοιπὸν δὲν προσφέρομεν ἡμεῖς οἱ ἴδιοι ἴσην φροντίδα καὶ
εἰς τὰς δύο, ἀλλὰ τὸ μὲν σῶμα προσπαθοῦμεν νὰ ὑπηρε-
τήσωμεν μὲ κάθε τρόπον καὶ δίδοντες χρήματα εἰς τοὺς
ἰατρούς καὶ οἱ ἴδιοι ἐπιδεικνύοντες μεγάλην φροντίδα δι᾽
αὑτὸ καὶ ἐνδύοντες αὐτὸ μὲ πολυτελῆ ἐνδύματα καὶ παρέ-
χοντες τροφὴν περισσότερον ἀπὸ τὴν κανονικήν, καὶ θέ-
λομεν νὰ εὑρίσκεται εἰς διαρκῆ ἄνεσιν καὶ νὰ μὴ ἐνοχλῆ-
ται γενικῶς ἀπὸ κανένα νόσημα᾽ ἀλλά καὶ ἂν ἀκόμη τύχῃ
νὰ τὸ ἐνοχλῆ κάτι, μεταχειριζόμεθα κάθε μέσον, ὥστε νὰ
θεραπεύσωμεν αὐτό ποὺ προκαλεῖ λύπην; Καὶ διὰ μὲν τὸ
σῶμα, τὸ ὁποῖον εἶναι κατώτερον κατὰ τὴν οὐσίαν, ἔτσι
ἔχουν τὰ πρἀάἀγματα᾽ κατὰ τί λοιπόν, εἰπέ μου, εἶναι ἴσα ἡ
ψυχὴ καὶ τὸ σῶμα; Διότι ἐἀν θέλῃς νὰ ἰδῇς τὴν διαφοράν,
σκέψου πῶς τίποτε δὲν ἀξίζει τὸ σῶμα ὅταν ἡ ψυχὴ ἀνα-
χωρήσῃ. Σὺ λοιπόν, ὁ ὀποῖος φροντίζεις τόσον πολὺ τὸ
σῶμα, διὰ ποῖαν αἰτίαν καὶ διατί θέλεις νὰ συμπερηφέρεσαι
μὲ τόσον μεγάλην περιφρόνησιν διὰ τὴν φροντίδα τῆς ψυ-
χῆς, καὶ δὲν προσφέρεις εἰς αὐτὴν οὔτε τὴν κατάλληλον
τροφήν, δηλαδὴ τὴν παραίνεσιν ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν,
οὔτε εἰς τὰ τραύματά της καὶ τὰς πληγάς, αἱ ὁποῖαι κατα-
λύουν τὴν δύναμίν τῆς καὶ ἀφαιροῦν τὴν παρρησίαν τῆς,
νὰ ἐπιθέτῃς τὰ κατάλληλα φάρμακα᾽ ἀλλὰ ἀνέχεσαι καὶ νὰ
περιφρονοῦν αὐτὴν καὶ νὰ ἐξασθενίζῃ ἀπὸ τὴν πεῖναν, καὶ
νἀ καταστρέφεται ἀπὸ τὰς πληγὰς καὶ νὰ ἐκτίθεται, κατὰ
κάποιον τρόπον ὡσάν εἰς τὰ σκυλιά, εἰς τὰς πονηρὰς καὶ
τοῖς πονηροῖς καὶ ἀτόποις λογισμοῖς, ὥστε διασπᾶν, καὶ τὸν

τόγον αὐτῆς ἅπαντα καϑαιρεῖν; Διὰ τί μὴ καϑάπερ. τοῦ σώ-
ματος τοῦ δρωμένου ποιούμεϑα τὴν πρόνοιαν, τὸν αὐτὸν δὴ
τρόπον καὶ τῆς ψυχῆς τῆς ἀσωμάτου, καὶ μὴ δοωμένης, ὅπό-
5.τὲ καὶ ἡ περὶ ταύτην ἐπιμέλεια οὗ μόνον εὔκολος καὶ κούφη,
ἀλλὰ καὶ ἀδάπανος, καὶ οὐδενὸς καμάτου δεομένη; Καὶ ἐν-
ταῦϑα μὲν ἐπὶ τῆς τοῦ σώματος ἐπιμελείας, καὶ τῶν τοῦ σώ-
ματος ἀορωστημάτων ἀνάγκη καὶ χρημάτων πολλὴν δαπάνην
γενέσθαι, καὶ τὰ μὲν αὐτῶν τοῖς ἰατροῖς προσαναλίσκειν, τὰ
10 δὲ εἷς τὴν ἄλλην ἅπασαν ϑεραπείαν, πρὸς τροφὴν λέγω καὶ
πρὸς ἐνδύματα, καὶ οὔπω φημί, ὅτι καὶ ὑπὲρ τὴν χρείαν οἱ
πλείους ταῦτα δαπαγνῶσιν ἀμειρίᾳ πολλῇ κεχρημένοι ἐπὶ δὲ
τῆς ψυχῆς οὐδενὸς τῶν τοιούτων δεῖ, ἀλλ᾽ εἶ ὀδουληϑείης,
καϑάπερ' ἐφ᾽ ἑκάστης ἡμέρας τῷ σώματι τὴν τροφὴν χορη-
15 γεῖς, καὶ τὰ χρήματα καταναλίσκων, οὕτω καὶ τὴν ψυχὴν
μὴ περιορᾶν λιμῷ φϑειρομένην, καὶ παρέχειν αὐτῇ τὴν κα-
τάλληλον τροφὴν τὴν ἐκ τῆς τῶν Γραφῶν ἀναγνώσεως, καὶ
τῆς πνευιατικῆς γουϑεσίας παραίνεσιν" «Οὐκ ἐπ' ἄρτῳ μόνον
γάρ, φησί, ζήσεται ἄνϑρωπος, ἄλλ᾽ ἐπὶ παντὶ ρήματι ἐκπο-
20 ρευομένῳ διὰ στόματος Θεοῦ»: ἄριστα περὶ τούτων διατι-
ϑέμενος ἔσῃ, καὶ πεοὶ τοῦ παρ᾽ ἡμῖν οἰκδιοτέρου ποοοηκόντως
διανοούμενος. “Ὥσπερ τοίνυν τῷ σώματι διάφορα παρέχεις
ἐνδύματα, καὶ ἐπιτηδεύεις ποὸς τὴν τῶν καιρῶν τροπήν,
καὶ τὴν τῶν ἐνδυμάτων ποικιλίαν, κατὰ τὸ αὐτὸ μηδὲ τὴν
25 ψυχὴν περιόρα γυμνὴν περιιοῦσαν τῶν ἀγαϑῶν πράξεων, ἀλ-
λὰ καὶ αὐτὴν περίδαλλε ἐνδύμασι τοῖς αὐτῇ πρέπουσι' ταχέ-
ὡς αὐτὴν ἀνακτήσῃ, καὶ πρὸς τὴν κατὰ φύσιν ὑγίειαν ἐπα-
ναγάγῃς. Ποῖα δὲ ἂν εἴη ταύτης ἐνδύματα; ᾿Ελεημοσύνη
καὶ ἡ περὶ τοὺς πένητας δαψίλεια' τοῦτο τὸ μέγιστον τῆς
380 τρυχῆς πεοιδόλαιον, τοῦτο τὸ φαιδρὸν αὐτῆς ἱμάτιον. ΕἾ δὲ
ὀούλει μὴ μόνον ἐνδύματα παρέχειν, ἀλλ᾽ ὁμοίως τῷ σώματι
καλλωπίζειν, προστίϑει καὶ τὴν διὰ τῶν εὐχῶν δοήϑειαν,
“------- τ...
11. Δευτ. 8,3. Ματθ. 4,4.

ἀνοήτους σκέψεις, ὥστε νὰ ξεσχίζουν αὐτὴν καὶ νὰ κατα-

λύουν ὅλην τὴν δύναμίν της; Διατί δὲν φροντίζομεν ὅπως
ἀκριθῶς τό ὁρατὸν σῶμα, κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον καὶ τὴν
ἀσώματον καὶ ἀόρατον ψυχήν, ὁπότε καὶ ἡ φροντίδα δι᾽
αὐτὴν ὄχι μόνον εὔκολος καὶ ἐλαφρὰ εἶναι, ἀλλὰ καὶ ἀδά-
πανος εἶναι καὶ δὲν χρειάζεται κανένα κόπον; Καὶ ἐδῶ
μέν, εἰς τὴν φροντίδα τοῦ σώματος καὶ τῶν ἀσθενειῶν
αὐτοῦ, εἶναι ἀνάγκη νὰ δαπανῶνται καὶ πολλά χρήματα,
ἄλλα μὲν νὰ ἐξοδεύωνται εἰς τούς ἰατρούς, ἄλλα δὲ εἰς
ὅλην τὴν ἄλλην φροντίδα, δηλαδὴ διὰ τὴν τροφὴν καὶ τὰ
ἐνδύματα, καὶ δὲν λέγω ἀκόμη, ὅτι οἱ περισσότεροι ἐπὶ
πλέον ἀπὸ τὰἀ ἀναγκαῖα ἐξοδεύουν αὐτὰ μὲ μεγάλην σπα-
τάλην᾽ εἰς τὴν περίπτωσιν τῆς ψυχῆς ὅμως δὲν χρειάζεται
τίποτε ἀπὸ αὐτά, ἀλλά, ἐὰν ἤθελες, ὅπως ἀκριθῶς καθη-
μερινὰ παρέχεις εἰς τὸ σῶμα τὴν τροφὴν καὶ τὰ χρήματα
ἐξοδεύεις, ἔτσι καὶ ἡ ψυχὴ νὰ μὴ ἀνέχεσαι νὰ καταστρέφε-
ται ἀπὸ τὴν πεῖναν καὶ νὰ παρέχῃς εἰς αὐτὴν τὴν κατάλ-
ληλον τροφὴν ἀπὸ τὴν μελέτην τῆς Γραφῆς καὶ τὴν παραί-
νεσιν τῆς πνευματικῆς νουθεσίας. «Διότι δὲν θὰ ζήσῃ, λέ-
γει, ὁ ἄνθρωπος μόνον μὲ ἄρτον, ἀλλὰ μὲ κάθε λόγον ποὺ
ἐξέρχεται ἀπὸ τό στόμα τοῦ Θεοῦ»", Δι᾿ αὐτὰ θὰ ἔχῃς
ἀρίστας διαθέσεις καὶ θὰ σκέπτεσαι ὄπως πρέπει δι᾿ ἐκεῖ-
ποὐ εἶναι καταλληλότερα εἰς ἡμᾶς. “Ὅπως λοιπὸν παρέ-
χεις εἰς τὸ σῶμα διάφορα ἐνδύματα καὶ φροντίζειας σύμ-
φωνα μὲ τὴν ἀλλαγὴν τοῦ καιροῦ καὶ τὸ εἶδος τῶν ἐνδυ-
μάτων, κατὰ τὸν ἴδιον τρόπον νὰ μὴ ἀνέχεσαι νὰ περιέρ-
χεται ή ψυχὴ γυμνὴ ἀπὸ ἀγαθάς πράξεια, ἀλλὰ νὰ ἐνδύῃς
καὶ αὐτὴν μὲ τὰ ἐνδύματα ποὺ ἁρμόζουν εἰς αὐτήν θὰ
ἀνακτήσῃης αὐτὴν γρήγορα καὶ θὰ τὴν ἐπαναφέρῃς εἰς τὴν
φυσικήν της ὑγείαν. Ποῖα ὅμως θὰ ἠμποροῦσαν νὰ εἶναι
τὰ ἐνδύματα αὐτῆς; Ἡ ἐλεημοσύνη καὶ ἡ ἄφθονος παρο-
χὴ ἀγαθῶν εἰς τοὺς πτωχούς αὐτὸ εἶναι τὸ κάλλιστον ἔν-
δυμα τῆς ψυχῆα, αὐτὸ εἶναι τὸ λαμπρὸν ἱμάτιόν της. ᾿Εὰν
ὅμως θέλῃς νὰ μὴ παρέχῃς μόνον ἐνδύματα, ἀλλὰ νὰ καλ-
λωπίζῃς αὐτὴν ὁμοίως μὲ τὸ σῶμα, πρόσθεσε καὶ τὴν θοή-
θειαν τῆς προσευχῆς, καὶ τὴν ἐξομολόγησιν τῶν ἀμαρτη-
638 [ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
καὶ τὴν τῶν ἁμαρτημάτων ἐξομολόγησιν, καὶ τῇ συνεχείᾳ

τῶν δακούων ἀποσμήχων αὐτῆς τὸ πρόσωπον μὴ διαλίπῃς.
Καϑάπερ γὰρ πάσῃ σπουδῇ τὴν ὄψιν τοῦ σώματος καϑ' ἑκά-
στὴν ἡμέραν ἐκπλύνεις, ὥστε μηδαμοῦ ρύπον τινὰ ἐπικείμε-
γῸ» τῇ ὄψει δυσειδῆ αὐτὴν δεικνύναι: ὡσαύτως καὶ ἐπὶ τῆς
ψυχῆς ποιεῖν σπούδαζε, καὶ καϑ’ ἕκάστην αὐτὴν ἀπόπλυνε
ϑερμὰ δάκρυα προσχέων. Τούτῳ γὰρ τῷ ὕδατι ἐκδίνη τὸν
ούπον ἀποτιϑεμένη φαιδροτέρα γίνεται, Καὶ ἐπειδὴ αἱ πλεί-
ους τῶν γυναικῶν διὰ πολλὴν ὀλακείαν τοῦ παραγγέλματος
1τ0 τοῦ ἀποστολινοῦ ὑπερφονοῦσαι τοῦ κελεύοντος, «ΔΙῚ ἐν πλέ-
γνμασιν, ἢ χουσῷ, ἢ μαργαρίταις, ἢ ἱματιομῷ πολυτελεῖ ξαυ-
τὰς κοσμεῖν», μετὰ πολλῆς τῆς δαψιλείας τοῦτο ἐργάζονται,
οὗ γυναῖκες δὲ μόνον, ἀλλὰ καὶ ἀνδρῶν δοοι δλακώδεις, καὶ
πρὸς τὴν τῶν γυναικῶν εὐτέλειαν ξαυτοὺς κατάγουσι, δακτυ-
15 λίους περιτιϑέμενοι, καὶ τῷ μεγέϑει καὶ τῷ ὄγκῳ τῶν λίϑων
καλλωπιζόμενοι, ἐφ᾽ οἷς αἰσχύνεσθαι καὶ ἐγκαλύπτεσϑαι ἐ-
χοῆ»" καὶ οὗτοι τοίνυν κἀκεῖναι εἶ τῶν ἡμετέρων ἀνάσχοιντο
λόγων», τὰ χρυσία ταῦτα τὰ πολλὴν καὶ τοῖς ἀνδράσι καὶ ταῖς
γυναιξὶ τὴν λύμην παρέχοντα εἰς τὸν τῆς ψυχῆς κόσμιον
20 μᾶλλον μεταγέτωσαν, καὶ ἐκείνην διὰ τούτων καλλωπιζέτωσαν,
“ὥσπερ γὰρ τῷ σώματι περικείμενα, κἂν εὔμορφον ἦἧ, δυσει-
δέστερον τοῦτο ἀπεργάζεται: οὕτω τῇ ψυχῇ περιιεϑέντα, κἂν
ἄμορφος ἧ, εἰς τὴν ἄκραν εὐμορφίαν αὐτὴν μεϑίστησι. Καὶ
πῶς, φησί, δυνατὸν τῇ ψυχῇ περιϑεῖναι τὰ χρυσία; Πάλιν
25 διὰ τῆς τῶν πενήτων χειρός. Οὗτοι γὰρ δεχόμενοι τὴν» ταύ-
τὴς εὐμορφίαν κατασκευάζουσιν. ᾿Εκείνοις ἐγχείοισον τὰ χρυ-
σία καὶ διάνειμαι εἰς τὰς αὐτῶν γαστέρας, καὶ τοσαύτην τῆς
ψυχῆς εὐμορφίαν σοι παραδιδόασιν, ὡς αὐτὸν τὸν ἀληϑῆ νυμ-
φίον διὰ τῆς ὥρας ἐπισπάσασϑαι, καὶ τὰ μυρία σοι ἀναϑὰ
12. Α΄ Τιμ. 2,9.

μάτων, καὶ νὰ μὴ παύσῃς μὲ τὰ συνεχῆ σου δάκρυα νὰ

καθαρίζῃς ἐντελῶς τὸ πρόσωπον αὐτῆς. Διότι ὅπως ἀκρι-
θῶς μὲ κάθε φροντίδα καθημερινὰ πλύνεις τὸ πρόσωπόν
σου, διὰ νὰ μὴ φαίνεται αὐτὸ ἄσχημον, ἀφοῦ δὲν μείνῃ
πουθενὰ ἐπάνω του κάποια ἀκαθαρσία᾽ ἔτσι φρόντιζε νὰ
κάμνῃς καὶ εἰς τὴν ψυχήν, καὶ καθημερινὰ καθάριζε αὐτὴν
χύνων θερμὰ δάκρυα. Διότι μὲ αὐτὸ τὸ ὕδωρ ἐκείνη, ἀφοῦ
ἀποθάλῃ τόν ρύπον, γίνεται λαμπροτέρα. Καὶ ἐπειδὴ αἱ
περισσότεραι γυναῖκες ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης των ὅλα-
κείας, περιφρονοῦσαι τὸ ἀποστολικόν παράγγελμα, τὸ ὁποῖ-
ον προτρέπει, «Νὰ μὴ στολίζουν τόν ἑαυτόν τους μὲ φιλά-
ρεσκα πλεξίματα τῶν μαλλιῶν ἢ μὲ χρυσᾶ κοσμήματα ἢ μὲ
μαργαριτάρια ἢ μὲ πολυτελῆ ἐνδύματα»᾽2, κάμνουν αὐτὸ
μὲ μεγάλην σπατάλην᾽ ὄχι μόνον δὲ αἱ γυναῖκες, ἀλλὰ
καὶ ἀπὸ τούς ἄνδρας ὅσοι εἶναι ἀνόητοι, κατεθάζουν τὸν
ἑαυτόν τους εἰς τὴν μικροπρέπειαν τῶν γυναικῶν φέρον-
τες δακτυλίδια καὶ καλλωπιζόμενοι μὲ τὸ μέγεθος καὶ τὸν
ὄγκον τῶν πολυτίμων λίθων, διὰ τοὺς ὁποίους ἔπρεπε νὰ
ἐντρέπωνται καὶ νὰ σκεπάζουν τὸ πρόσωπόν των᾽ καὶ αὐ-
τοὶ λοιπόν καὶ ἐκεῖναι ἐὰν θὰ ἤθελαν νὰ τηρήσουν τά ἰδικά
μου λόγια, ἂς μεταφέρουν καλύτερα εἰς τὸν κόσμον τῆς
ψυχῆς τὰ χρυσᾶ αὐτά κοσμήματα, τὰ ὀποῖα προκαλοῦν με-
γάλην καταστροφὴν καὶ εἰς τοὐς ἄνδρας καὶ εἰς τὰς γυ-
ναῖκας, καὶ ἂς καλλωπίζουν τὴν ψυχὴν μὲ αὐτά. Διότι,
ὅπως θεθαίως ὅταν αὐτὰ περιβάλλουν τὸ σῶμα, καὶ ἂν
ἀκόμη εἶναι ὄμορφον, κάμνουν αὐτὸ περισσότερον ἄσχη-
μον, ἔτσι ὅταν περιδάλλουν τὴν ψυχήν, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι
ἄσχημος, καθιστοῦν αὐτὴν ὑπερθδολικὰ ὄμορφον. Καὶ πῶς
εἶναι δυνατόν, θὰ εἰπῇ κάποιος, νὰ περιθάλουν μὲ τὰ χρυ-
σᾶ κοσμήματα τὴν ψυχήν; Πάλιν μὲ τὴν θοήθειαν τῶν πτω-
χῶν. Διότι ὅταν αὐτοὶ λαμβάνουν, κατασκευάζουν τὴν ὁ-
μορφιὰᾶν τῆς ψυχῆεα. Εἰς ἐκείνους δῶσε τὰ χρυσᾶ κοσμή-
ματα καὶ διαμοίρασε αὐτὰ διὰ νὰ ἱκανοποιήσῃς τὴν πεῖναν
των, καὶ θὰ σοῦ παραδώσουν τόσον μεγάλην ὁμορφιὰν
τῆς ψυχῆς, ὥστε μὲ τὸ κάλλος αὐτῆς νὰ προκαλέσῃς αὐὖ-
τὸν τὸν ἀληθινὸν νυμφίον καὶ νὰ χορηγήσῃ μὲ αὐτὸ εἰς σὲ
διὰ τούτου προξενῆσαι. “Ὅταν γὰρ διὰ τοῦ κάλλους ἐπιοπά-

σῃ τὸν Δεσπότην, πάντων τῶν ἀγαϑῶν ἔχεις τὴν χορηγίαν,
καὶ τὴν ἄφατον εὐπορίαν ἐκτήσω" εἰ τοίνυν δονλόμεϑα ἐπέ-
θαστοι γενέσϑαι τῷ Δεσπότῃ, καταλιπόντες τὸ περὶ τὸν τοῦ
5. σώματος καλλωπισιὸν ἐπτοῆσϑαι, τὴν ἐκείνης εὐμοοφίαν καϑ'
ἑὁκάστην ἡμέρα» περισκοπῶμεν, ἵνα καὶ τὴν εὔὕγοιαν ἐπισπα-
σώμεϑα τοῦ φιλανϑοώπου Θεοῦ, καὶ τῶν ἀπορρήτων ἀγαϑῶν
ἐπιτύχωμεν, χάριτι καὶ φιλανϑρωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ
Χρισιοῦ, μεϑ᾽ οὗ τῷ Παιρὲ ἣ δόξα, κράτος, τιμή, ἅμα τῷ
10 ἁγίῳ Πνεύματι, νῦν καὶ ἀεί καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώ-
νων. ᾿Αμήν.
τὰ ἄπειρα ἀγαθά. Διότι ὅταν μὲ τὸ κάλλος τῆς ψυχῆς προ-

καλέσῃς τόν Θεόν, ἔχεις τὴν ἀφθονίαν ὅλων τῶν ἀγαθῶν
καὶ ἀπέκτησες τὸν ἀνυπολόγιστον πλοῦτον. ᾿Εἀν λοιπὸν θέ-
λωμεν νὰ γίνωμεν ἀγαπητοὶ εἰς τὸν Θεόν, ἀφοῦ σταμα-
τήσωμεν νὰ αὐυγκινούμεθα διὰ τὸν καλλωπισμὸν τοῦ σώ-
ματος, ἂς ἐξετάζωμεν καθημερινῶς τὴν ὀμορφιὰν τῆς ψυ-
χῆς, διὰ νὰ προκαλέσωμεν καὶ τὴν εὔνοιαν τοῦ φιλανθρώ-
που Θεοῦ καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὰ ἀπόρρητα ἀγαθὰ μὲ τὴν
χάριν καὶ τὴν φιλανθρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χρι-
στοῦ, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα ἀνήκει ἡ δόξα,
ἡ δύναμις, ἡ τιμή, συγχρόνως καὶ εἰς τό ΔἌγιον Πνεῦμα,
τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ΄
(Γεν. 5, 32 - 6, 8)
«Καὶ ἦν Νῶε ἐτῶν πεντακοσίων, καὶ ἐγέννησε Νῶε

τρεῖς υἱούς, τὸν Σήμ, τὸν Χάμ, τὸν ᾿Ιάφεϑ. Καὶ ἐ-
5 γένειο, ἡνίκα ἤρξαντο οἱ ἄνϑρωποι πολλοὶ γίνεται ἐ-
πὶ τῆς γῆς, καὶ ϑυγατέρες ἐγεννήϑησαν αὐτοῖς».
1. Τὰ λείψανα τῆς χϑεοινῆς τραπέζης ὑμῖν παραϑεῖναι
ὀούλομαι τήμερον" ἀλλὰ μὴ δυσχεράνῃς, ἀγαπητέ, λείψανα
ἀκούων. ᾿Επὶ μὲν γὰρ τῶν αἴσϑητῶν ἐδεσμάτων μετὰ μίαν
Ί ο καὶ δευτέραν ἡμέραν ἕωλα πολλάκις γενόμενα τὰ ἐδέσματα,
ἄχρησια γέγσνε, καὶ ἀνεπιτήδεια πρὸς τροφήν" ἐπὶ δὲ τῆς
πνευματικῆς τραπέζης οὐδέν ἔστι τοιοῦτον δεῖσαι, ἀλλ᾽ ὅσος
ἂν παρέλϑῃ χρόνος, τοσούτῳ μᾶλλον πλείονα τὴν χάριν ἐπι-
δείκνυται, καὶ νεαρώτερα καὶ ἀκμαιότερα εὑρίσκεται, Φέρε
15 οὖν τὴν ὑπόσχεσιν ἥνπερ χϑὲς ὑπεσχόμεϑα, εἰς ἔργον ἀγά-
γωμεν, καὶ τὸ χρέος τῆς διδασκαλίας καταδάλωμεν, καὶ τὴν
εὐγνωμοσύνην ἐπιδειξώμεϑα. Οὐδὲ γὰρ τοῖς ὑποδεχομένοις
μόνον λυσιτελὴς αὕτη τυγχάνει καϑάπερ ἐπὶ τῶν χρεῶν,
ἀλλὰ καὶ ἐμοὶ τῷ καταδάλλοντι. Καὶ τί λέγω ἐμοὶ τῷ κατα-
20 δάλλοντι; Τοιαύτη τούτου τοῦ χρέους τοῦ πνευματικοῦ ἡ φύ-
σις, ὅτι ὅσῳ ἂν καταδάλληται, τοσούνῳ μᾶλλον αὔξεται, καὶ
πλείονα τὴν περιουσίαν ἐργάζεται, καὶ ἄφατον τὸν πλοῦτον
καὶ τῷ καταθάλλοντι καὶ τοῖς ὑποδεχομένοις. Εἶδες καινὴν
χρέους φύσιν καὶ ξένον καταδολῆς εἶδος; Τοιαῦτα γὰρ τὰ
25 πνευματικά: τῇ διανομῇ μᾶλλον αὔξεται, καὶ τῇ τῶν πλειόνων
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ’
(Γεν. 5, 32-6,8)
«Καὶ ἦτο ὁ Νῶε πεντακοσίων ἐτῶν, καὶ ἐγέννησε

τρεῖς υἱούς, τὸν Σὴμ, τὸν Χάμ, τὸν "Ιάφεθ. Καὶ
συνέθη, ὅταν ἤρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ γίνωνται
πολλοὶ ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, καὶ ἀπέκτησαν θυ-
γατέραο».
1. ᾿Επιθυμῶ σήμερα νὰ σᾶς παρουσιάσω τὰ ὑπόλοιπα
τῆς χθεσινῆς τραπέζης᾽ ἀλλὰ μὴ δυσανασχετήσῃς, ἀγα-
πητέ, ὅταν ἀκούῃς ὑπόλοιπα. Βέθαια εἰς μὲν τὰ ὑλικὰ
τρόφιμα, ὕστερα ἀπὸ μίαν καὶ δύο ἡμέρας ἁφοῦ ἀπο-
συντεθοῦν πολλὰς φορὰς τὰ τρόφιμα, γίνονται ἄχρη-
στα καὶ ἀκατάλληλα πρὸς θρῶσιν᾽ εἰς. τὴν πνευματικὴν
ὅμως τράπεζαν δὲν ὑπάρχει τίποτε τέτοιο νὰ φοθηθῇα,
ἀλλὰ ὅσος χρόνος ἄν περάσῃ, τόσον περισσότερον πα-
ρουσιάζουν μεγαλυτέραν τὴν ἀπόλαυσιν καὶ εἶναι νω-
πότερα καὶ καταλληλότερα πρὸς δρῶσιν. ᾿Εμπρὸς λοι-
πόν, ἂς πραγματοποιήσωμεν τὴν ὑπόσχεσιν, τὴν ὁποίαν
ἐδώσαμεν χθές, καὶ ἂς καταδάλωμεν τὸ χρέος τῆς διδα-
σκαλίας καὶ ἂς ἐπιδείξωμεν τὴν εὐγνωμοσύνην μας. Διὸό-
τι ἡ διδασκαλία δὲν εἶναι ὠφέλιμος μόνον εἰς ἐκείνους
ποὺ τὴν δέχονται, ὅπως συμθαίνει εἰς τὰ χρέη, ἀλλὰ καὶ
εἴς ἐμὲ ποὺ τὴν προσφέρω. Καὶ διατί λέγω εἰς ἐμὲ ποὺ
τὴν προσφέρω; Τέτοιος εἶναι ὁ χαρακτήρας τοῦ πνευμα-
τικοῦ χρέους, ὥστε ὅσον θὰ προσφέρεται, τόσον περισ-
σότερον αὐξάνει, καὶ κάνει μεγαλυτέραν τὴν περιουσίαν
καὶ ἀνυπολόγιστον τὸν πλοῦτον καὶ εἰς ἐκεῖνον ποὺ προσ-
φέρει καὶ εἰς ἐκείνους ποὺ δέχονται. Εἶδες. νέον εἶδος
χρέους καὶ παράξενον μορφὴν πληρωμῆα; Τέτοια λοιπόν
εἶναι τὰ πνευματικὰ πράγματα᾽ μὲ τὴν διανομὴν αὐξάνει
μεταλήψει πλείων ἦ περιουσία γίνται, καὶ οὔτε ὃ καταδάλλων

αἴσϑησίν τινα τῆς καταδολῆς λαμόάνει, ἀλλὰ καὶ αὔξεται αὖ-
τῷ τὰ τῆς περιουσίας, καὶ οἱ ὑποδεχόμενοι ἐν πλείονι περιου-
σίᾳ καϑίσιανται. ᾿Επεὶ οὖν τοιαύτη τῶν πνευματικῶν τούτων
ἢ φύσις, μετὰ πάσης προϑυμίας καὶ ἡμεῖς πρὸς τὴν ἔκτισιν
σπεύδωμεν, καὶ ὑμεῖς πρὸς τὴν ὑποδοχὴν τὰς ἀκοὰς εὐτρε-
πίσατε͵ ἵνα ἕκαστος ὑμῶν ἡπλωμένοις τοῖς τῆς διανοίας κόλ-
ποῖς ὑποδεξάμενος τὰ παρ᾽ ἡμῶν λεγόμενα, οὕτως οἴκαδε
ἀναχωρήσῃ. Πάλιν γὰρ τὴν κατὰ τὸν δίκαιον Νῶε ὑπόϑεσιν
10 εἰς μέσον ἀγαγεῖν δούλομαι, ἵνα τοῦ δικαίου τὴν πολλὴν ἄρε-
τὴν καταμάϑητε, καὶ τὴν ἄφαιον τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίαν,
καὶ τὴν μακροϑυμίαν τὴν πάντα λόγον ὑπερδαίνουσαν. ᾿᾽Ἐμά-
ϑετε χϑές, πῶς ἐκ προοιμίων τῆς γεννήσεως ὃ δίκαιος οὗτος
δεξάμενος παρὰ τοῦ πατρὸς τὴν προσηγορίαν, πᾶσι τοῖς τότε
15 ἀνϑρώποις οὖσι περιήει διδάσκαλος τῶν συμφορῶν, μονονουχὶ
δοῶν καὶ λέγων διὰ τοῦ οἰκείου ὀνόματος" ἀπόστητε τῆς κα-
κίας, μειέρχεσϑε τὴν ἀρετήν, φοδήϑητε τὴν ἐπηρτημένην κό-
λασιν" κοινὸν ἅπασαν τὴν οἴκουμένην καταλήψεται κλυδώνιον.
Πολλὴ τῆς ἀγανακτήσεως ἡ ὑπερδολή, ἐπειδὴ καὶ πολλὴ τῆς
20 κακίας ἣ φορά. Καὶ τοῦτο οὖ» ἐπὶ δυσὶν ἢ τρισὶν ἔτεσιν ἐ-
ποίει, ἀλλ᾽ ἐπὶ πεντακόσια ἔτη διήρκεσε ταῦτα παραινῶν.
Ἐἴδετε μακροϑυμίαν Δεοπότου; εἴδετε ἀγαϑότητος ὑπερδολήν;
εἴδειε ἀνεξικακίαν ἄφατον; εἴδετε κακίας ἐπίτασιν; εἴδετε
ἀγνωμοσύνης μέγεϑος; Μέχρι γὰρ τούτου, ὡς ἴστε, χϑὲς
25 ἡμῖν τὰ τῆς διδασκαλίας τέλος ἔλαδεν: ἀναγκαῖον τοίνυν σή-
μερον καιαμαϑεῖν, ὅπως ὁ φιλάνϑοωπος Δεσπότης τὴν οἶκεί-
αν ἀγαϑότητα μιμούμενος οὐδὲ μέχρι τῶν πεντακοσίων ἐτῶν
ἔστη, ἀλλὰ καὶ ἑτέραν προσϑήκην περὶ τοὺς τοσαῦτα ἡμαρτη-
κότας προνοίας ἐπεδείξατο. «Καὶ ἦν Νῶε», φησίν, «ἐτῶν
30 πεντακοσίω»». ᾿Επίτηδες ἡμῖν τὸν ἀριϑμὸν τῶν ἐτῶν τοῦ δι-
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ΄ 845
περισσότερον καὶ μὲ τὴν συμμετοχὴν τῶν περισσοτέρων

γίνεται μεγαλυτέρα ἡ περιουσ ία, καὶ οὔτε ἐκεῖνος ποὺ
προσφέρει λαμθάνει κάποιαν αἴσθησιν τῆς πληρωμῆα, ἀλ-
α καὶ
λὰ καὶ εἰς αὐτὸν αὐξάνουν τὰ περιουσιακὰ στοιχεῖ
ἐκεῖνοι ποὐ δέχονται, ἀποκτοῦν μεγαλυτέραν περιουσίαν.
ἀγα-
Ἐπειδὴ λοιπὸν τέτοια εἶναι ἡ φύσις τῶν πνευματικῶν
θῶν, ἂς σπεύδωμεν μὲ κάθε προθυμίαν καὶ ἡμεῖς διὰ τὴν
πληρωμήν, καὶ σεῖς ἑτοιμάσατε τὰ αὐτιά σας διὰ τὴν πα-
ραλαβήν, ὥστε ὁ καθένας σας, ἀφοῦ δεχθῆ μὲ ἀνοικτὰς
τὰς ἀγκάλας τῆς διανοίας τὰ λεγόμενα ἀπὸ ἡμᾶς, ἔτσι
νὰ ἐπιστρέψῃ εἰς τὸ σπίτι του. ᾿Επιθυμῶ καὶ πάλιν νὰ
φέρω ἐνώπιόν σας τὴν ὑπόθεσιν ποὺ ἀναφέρεται εἰς τὸν
δίκαιον Νῶε, διὰ νὰ μάθετε καλὰ τὴν μεγάλην ἀρετὴν
τοῦ δικαίου αὐτοῦ καὶ τὴν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν
τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν μακροθυμίαν τοῦ ποὺ ὑπερθαίνει κάθε
λογικήν. Ἐμάθατε χθές, πῶς ἀμέσως μὲ τὴν γέννησίν
τοῦ ὁ δίκαιος αὐτός, ἀφοῦ ἔλαθεν ἀπὸ τὸν πατέρα του
τὸ ὄνομα, περιεφέρετο διδάσκαλος τῶν συμφορῶν εἰς
ὅλους τοὺς τότε Ζῶντας ἀνθρώπουα, μὲ τὸ ἰδικόν του δη-
λαδὴ ὄνομα κραυγάζων καὶ λέγων" ἁπομακρυνθῆτε ἀπὸ
τὴν κακίαν, ἐπιδιώκετε τὴν ἀρετήν, φοθηθῆτε τὴν ἐπικει-
μένην τιμωρίαν γενικὴ ἀναταραχὴ θὰ καταλάθῃ ὅλον
τὸν κόσμον. Εἶναι πολὺ ὑπερθδολικὴ ἡ ἀγανάκτησις, ἐπει-
δὴ εἶναι μεγάλη καὶ τῆς κακίας ἡ ἔκτασις. Καὶ αὐτὸ δὲν
τὸ ἔκανε διὰ δύο ἢ τρία ἔτη, ἀλλὰ διὰ πεντακόσια ἔτη
ἐσυμθούλευσεν αὐτά. Εἴδατε τὴν μακροθυμίαν τοῦ Θεοῦ;
εἴδατε τὸ μέγεθος τῆς ἀγαθότητοα; εἴδατε ἀνέκφρα-
στον ἀνεξικακίαν; εἴδατε τὴν ἔκτασιν τῆς κακίας; εἴδατε
τὸ μέγεθος τῆς ἀχαριστίας; Εἰς τὸ σημεῖον λοιπὸν αὐὖ-
τό, καθὼς γνωρίζετε, ἔλαβε τέλος χθὲς ἡ διδασκαλία
μας ὅθεν εἶναι ἀνάγκη σήμερα νὰ μάθετε, πῶς ὁ φιλάν-
θρωπος Θεός, ἐνθυμούμενος τὴν ἰδικήν τοῦ ἀγαθότητα,
δὲν ἑσταμάτησεν οὔτε μέχρι τὰ πεντακόσια ἔτη, ἀλλὰ
ἐπρόσθεσε καὶ ἄλλην πρόνοιαν δι᾽ ἐκείνους ποὺ εἶχαν
ἁμαρτήσει τόσον πολύ. «(αὶ ἦτο ὁ Νῶε, λέγει, πεντακο-
σίων ἐτῶν». ᾿Επίτηδες ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς ἐπεσήμανξ
καίου ἐπεσημήνατο ἡ ϑεία Γραφή, ἵνα μάϑωμεν ἐν πόσῳ

χρόνῳ διετέλεσε παραινῶν αὐτοῖς, καὶ πῶς ἐκεῖνοι μὲν τὴν
τῆς κακίας ὁδὸν ἑλόμενοι, ἐν ταύτῃ κατεδαπανῶντο' ὃ δὲ δί-
καιος ἀπεναντίας ἅπασι πορευόμενος τὴν ἄκραν ἀρετὴν ἔπε-
5 δείξατο, ὥσιε καὶ τὴν παρὰ τοῦ Θεοῦ ἐπισπάσασϑαι εὔνοιαν,
καὶ πάντων ὑπευϑύνων τῇ τιμωρίᾳ γενομένων, αὐτὸν μόνον
διαφυγεῖν μετὰ τῶν αὐτῷ προσηκόντων͵ ᾿Εντεῦϑεν μανϑάνο-
μεν, ὅτι ἐὰν νήφωμεν καὶ μὴ ρᾳϑυμῶμεν, οὐ μόνον οὐδὲν ἧ-
μᾶς ὀλάπτει τὸ μεταξὺ τῶν κακῶν ἀναμεμίχϑαι, ἀλλὰ καὶ
10 ἀκριδεστέρους περὶ τὴν ἀοετὴν ἐργάζεται.
Διὰ γὰρ τοῦτο
καὶ ὁ φιλάνϑρωπος Θεὸς οὕτως ᾧκονόμησε, κατὰ ταὐτὸν ἅ-
παντας εἶναι καὶ τοὺς πονηροὺς καὶ τοὺς ἀγαϑούς, ἵνα καὶ
τῶν πονηρῶν ἡ κακία ἐγκόπτηται, καὶ τῶν ἀγαϑῶν ἡ ἀρετὶ
3 5
λαμπροτέρα δεικνύηται, καὶ τὰ μέγιστα κερδάνωσιν οἷ ρά-

ϑυμοι, ἐὰν δούλωνται, ἀπὸ
τῆς τῶν σπουδαίων συνουσίας.
᾿Εννόει γάρ μοι
τοῦ δικαίου τούτου τὸ ἐνάρειον, ὅπως ἂν
πλήϑει τοσούτῳ πολλῇ τῇ ούμῃ πρὸς τὴν κακίαν φερομένων
μόνος αὐτὸς τὴν ἐναντίαν ἦλϑεν ὅδόν, τὴν ἀοετὴν προτιμο-
τέρα τῆς κακίας ἑλόιιενος, καὶ οὔτε ἡ συμφωνία, οὔτε τὸ το-
20 σοῦτον πλῆϑος ὀκνηρότερον
αὐτὸν εἰργάσατο πρὸς τὴν τῆς
ἀρετῆς ὁδόν, ἀλλ᾽ ἤδη. προλαδὼν ἐπλήρου τὸ παρὰ τοῦ μα-
καρίου Μωύσέως μᾶλλον ρηϑήσεσθαι, ὅτι «Οὐκ ἔσῃ μετὰ
πολλῶν ἐπὶ κακίᾳ». Καὶ τὸ ϑαυμαστὸν καὶ παράδοξον, ὅτι καὶ
πολλοὺς ἔχων, μᾶλλον δὲ ἅπαντας ἐπὶ τὴν κακίαν προτρεπο-
25 μένους καὶ τὴν τῶν πονηρῶν πράξεων ἐργασίαν, καὶ οὐδενὸς
ὄντος τοῦ πρὸς τὴν ἀρετὴν ἐνάγονιτος, οἴκοϑεν ἐπὶ ταύτην
μετὰ τοσαύτης ὥρμησε τῆς σφοδρότητος, ὥστε τοσούτῳ πλή-
ὅει ἀπεναντίας ἐλϑεῖν" καὶ οὔτε ἔδεισεν, οὔτε ὑπείδετο τὴν
κακὴν συμφωνίαν, οὔτε ἔπαϑέ τι τοιοῦτον, οἷον εἰκὸς ἦν τοὺς
1, Ἔξ. 23,2.
τὸν ἀριθμὸν τῶν ἐτῶν τοῦ δικαίου αὐτοῦ, διὰ νὰ μάθω:

μὲν ἐπὶ πόσον χρόνον ἐσυμβούλευσεν αὐτούᾳ, καὶ πῶς
ὀκεῖνοι ἀφοῦ ἐπροτίμησαν μὲν τὸν δρόμον τῆς κακίαα,
κατηναλώθησαν εἰς αὐτόν ὁ δίκαιος ὅμως βαδίζων ἀν-
τίθετα πρὸς ὅλους ἐπέδειξε τὴν ὑψίστην ἀρετήν, ὥστε
καὶ τὴν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ νὰ προκαλέσῃ καί, ἐνῷ ὅλοι
κατέστησαν ἔνοχοι τῆς τιμωρίας, αὐτός μόνον νὰ τὴν
ἀποφύγῃ μαζὶ μὲ τοὺς συγγενεῖς του. ᾿Απὸ ἐδῶ διδα-
σκόμεθα, ὅτι ἐὰν εἴμεθα νηφάλιοι καὶ δὲν ἀδιαφοροῦ-
μεν, ὄχι μόνον δὲν μᾶς θλάπτει καθόλου ἡ συναναστρο-
φὴ μὲ τοὺς κακούς, ἀλλὰ καὶ μᾶς καθιστᾷ περισσότε-
ρον προσεκτικοὺς διὰ τὴν ἐπίτευξιν τῆς ἀρετῆς. Διὰ
τοῦτο βΒεθδαίως καὶ ὁ φιλάνθρωπος Θεὸς ἔτσι ἐρρύθμι-
σε τά πράγματα, εἰς τὸ αὐτό μέρος νὰ εὑρίσκωνται ὅ-
λοι καὶ οἱ πονηροὶ καὶ οἱ ἀγαθοί, διὰ νὰ ἐμποδίζεται καὶ
ἡ κακία τῶν πονηρῶν καὶ νὰ φαίνεται λαμπροτέρα ἡ
ἀρετὴ τῶν ἀγαθῶν, καὶ νὰ κερδίσουν πάρα πολλὰ οἱ
ἀδιάφοροι, ἐάν θέλουν, ἀπὸ τὴν συναναστροφὴν τῶν
ἐναρέτων. Διότι σκέψου, σὲ παρακαλῶ, τὴν ἀρετὴν τοῦ
δικαίου αὐτοῦ, πῶς ἀνάμεσα εἰς τόσον μέγα πλῆθος ἀν-
θρώπων, ποὺ ἐφέροντο μὲ μεγάλην ὁρμὴν πρὸς τὴν
κακίαν, μόνον αὐτὸς ἐθάδισε τὸν ἀντίθετον δρόμον, προ-
τιμήσας τὴν ἀρετὴν ἀπὸ τὴν κακίαν καὶ οὔτε ἡ συμφω-
νία, οὔτε τὸ τόσον μέγα πλῆθος ἔκαμεν αὐτὸν ὀκνη-
ρότερον πρὸς τὸν δρόμον τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ ἐκ τῶν
προτέρων ἤδη ἐξεπλήρωνεν ἐκεῖνο, τὸ ὁποῖον ἐπρόκει-
το νὰ λεχθῇ ἀπὸ τὸν μακάριον Μωυσῆν, ὅτι «Δὲν θὰ
εἶσαι μὲ τοὺς πολλοὺς εἰς τὸν δρόμον τῆς κακίας»".
Καὶ τὸ παράδοξον καὶ περίεργον εἶναι, ὅτι, ἐνῷ εἶχε
πολλούς, μᾶλλον δὲ ὅλους νὰ τὸν προτρέπουν πρὸς τὴν
κακίαν καὶ τὴν ἐκτέλεσιν τῶν πονηρῶν πράξεων, καὶ
δὲν ὑπῆρχε κανεὶς νὰ τὸν ὠθῇ πρὸς τὴν ἀρετήν, κα-
τὰ τὴν ἰδικήν τοῦ κρίσιν ὥρμησε μὲ τόσην σφοδρότητα
πρὸς αὐτήν, ὥστε ἦλθεν ἀντίθετος μὲ τόσον πολὺ πλῆ-
θος καὶ δὲν ἐφοθήθη, οὔτε ἔδθλεπεν ὕποπτα τὴν κακὴν
συμφωνίαν, οὔτε ἔπαθε κάτι τέτοιο, τὸ ὁποῖον ἦτο φυ-
θᾳϑυμοῦντας παϑεῖν, οἵ ἐπειδὰν ἴδωσι πολλοὺς κατὰ ταὐτὸ

συμφωνίαν ἐπιδεικνυμένους, ταύτην ἀφορμὴν καὶ προκάλυμ-
μα τῆς οἷκείας ραᾳϑυμίας προδαλλόμενοί φασι τί δὴ μέλλω
ἐγὼ παρὰ τούτους ἅπαντας ξένον τι καὶ καινὸν δουλεύεσθϑαι,
καὶ τοσούτῳ πλήϑει ἐναντιοῦσθαι, καὶ πρὸς τοσοῦτον δῆμον
πόλεμον ἀναδέχεσθαι; Μὴ γὰρ δικαιότερος ἐγὼ παρὰ τού-
τους ἅπαντας τυγχάνω; ΤΊ,ςμοι χρεία τῆς τοσαύτης ἀπεχϑείας;
τί μοι ὄφελος τοῦ τοσούτου μίσους; Οὐδὲν τῶν ἀνονήτων τού-
τῶν ἐδουλεύσατο, οὐδὲ ἐνενόησεν: ἀλλὰ πάλιν ἐκεῖνο προ-
λαδὼν ἐπλήρου τὸ εἰρημένον παρὰ τοῦ προφήτου, ὅτι «Κρείο-
σὼν εἷς ποιῶν τὸ ϑέλημα Κυρίου, ἢ μυρίοι παράνομον». Μὴ
γὰρ ἡ κοινωνία, φησί, καὶ τὸ συγκατασπασϑῆναι τῷ πλήϑει
πρὸς τὴν κακίαν αὐτομολοῦντι ἐξελέσϑαι μὲ δυνήσεται τῆς
τιμωρίας; "δει γάρ, ἤδει σαφῶς ὅτι ἕκαστος ὑπὲρ τῆς οἷ-
κείας σωτηρίας τὰς εὐθύνας δώσει, καὶ οὐκ ἔοτιν ἕτερον
ὑπὲρ τοῦ ἁμαρτάνοντος οὔτε κόλασιν ὑπομεῖναι, οὔτε ἀμοιδῆς
τινος ἐπιτυχεῖν. Διὰ τοῦτο ὁ δίκαιος καϑάπερ οπινϑὴρ ἂν
μέσῳ πελάγει τυγχάνων, οὐ μόνον οὐκ ἐσδέννυτο, ἀλλὰ καὶ
καϑ᾿ ἑκάστην ἡμέραν λαμπρότερον ἠφίει τὸ φῶς, διδάσκαλος
20 πᾶσι γινόμενος διὰ τῶν δαυτοῦ ἔργων. Εἶδες ὡς αὐτεξού-
σιον ἡμῶν τὴν φύσιν ὃ Δεσπότης ἐδημιούργησε; Πόϑεν γάρ,
εἶπέ μοι, ἐκεῖνοι μὲν πρὸς τὴν κακίαν ἔοπευδον, καὶ τῇ τι-
μωρίᾳ ὑπευϑύνους ἑαυτοὺς καϑίστων, οὗτος δὲ τὴν ἀρετὴν
ἑλόμενος, »αὶ τὴν πρὸς ἐκείνους κοινωνίαν φυγών, τῆς τιμω-
25 θίας πεῖραν οὖκ ἐλάμδανεν; Οὐκ εὔδηλον, ὅτι διὰ τὸ ἕκαστον
οἰκείᾳ προαιρέσει ἢ τὴν κακίαν ἢ τὴν ἀρετὴν αἱρεῖσϑαι; Εἰ
γὰρ μὴ τοῦτο ἦν, μηδὲ ἐν τῇ φύσει τῇ ἡμετέρᾳ τὰ τῆς ἔξου-
σίας ἔκειτο οὔτε ἐκείνους κολάζεσϑαι ἔδει, οὔτε τούτους ἀ-
μοιόὰς λαμδάνειν τῆς ἀρετῆς" ἀλλ᾽ ἐπειδὴ ἐν τῇ προαιρέσει τῇ
2. Σοφ. Σειρ. 16, 3,

ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ' 649
σικὸν νὰ πάθουν οἱ ἀδιαφοροῦντες, οἱ ὁποῖοι, ὅταν ἰ’

δοῦν πολλοὺς νὰ ἐπιδεικνύουν συμφωνίαν εἰς τὸ ἴδιον
πρᾶγμα, προδάλλουν αὑτὴν ὧς ἀφορμὴν καὶ πρόσχημα
τῆς ἰδικῆς των ἀδιαφορίας καὶ λέγουν᾽ διατί λοιπὸν ὀφεί-
λω ἐγὼ νὰ σκέπτωμαι ἀντίθετα πρὸς ὅλους αὐτούς κάτι
τὸ παράξενον καὶ νέον, καὶ νὰ ἐναντιώνωμαι εἰς τόσον
πλῆθος καὶ νὰ ἀναλαμθάνω πόλεμον ἐναντίον τόσου λα-
οὔ; Μήπως λοιπὸν ἐγὼ εἶμαι δικαιότερος ἀπὸ ὅλους αὐ-
τούς; Ποία ἀνάγκην ἔχω διὰ μίαν τόσον μεγάλην ἀπέ-
χθειαν; Ποῖον τὸ ὄφελός μου ἀπὸ τόσον μῖσος; Τίποτε
ἀπὸ τὰ ἀνώφελα αὐτὰ δὲν ἐσκέφθη, οὔτε διενοήθη ἀλ-
λὰ πάλιν ἐξεπλήρωνεν ἐκ τῶν προτέρων ἐκεῖνο ποὺ ἐ-
λέχθη ἀπὸ τὸν προφήτην, ὅτι «᾿Ισχυρότερος εἶναι ὁ ἕναα,
ὁ ὁποῖος ἐκτελεῖ τό θέλημα τοῦ Κυρίου, παρὰ ἄπε!ροι
παράνομοι»". Μήπως λοιπὸν ἡ κοινωνία, λέγει, καὶ τὸ νὰ
συμπορευθῇ μὲ τὸ πλῆθος, ποὺ θαδίζει πρὸς τὴν κακίαν,
θὰ ἠμπορέσῃ νὰ μὲ ἐξαιρέσῃ ἀπὸ τὴν τιμωρίαν; Διότι ἐ-
γνώριζεν, ἐγνώριζε καλά, ὅτι ὁ καθένας θὰ λογοδοτήσῃ
διὰ τὴν ἰδικήν του σωτηρίαν καὶ δὲν εἶναι δυνατὸν ἄλ-
λος ὑπὲρ τοῦ ἁμαρτωλοῦ οὔτε τιμωρίαν νὰ ὑπομείνῃ, οὔ-
τε κάποιαν ἀμοιδὴν νὰ ἐπιτύχῃ. Διὰ τοῦτο ὁ δίκαιος, ὠσὰν
νὰ εἶναι σπίθα εἰς τὸ μέσον τοῦ πελάγους, ὄχι μόνον δὲν
ἔσθηνεν, ἀλλὰ καὶ καθημερινὰ ἐξέπεμπε λαμπρότερον τὸ
φῶς, γινόμενος μὲ τὰ ἔργα του διδάσκαλος εἰς ὅλους
τοὺς ἀνθρώπους. Εἴδες πόσον αὐτεξούσιον ἐδημιούργη-
σεν ὁ Θεὸς τὴν φύσιν μας; Διότι ἀπὸ ποῦ, εἰπέ μου,
ἐκεῖνοι μὲν ἔσπευδαν πρὸς τὴν κακίαν καὶ ἔκαμαν τοὺς
ἑαυτούς των ἐνόχους τῆς τιμωρίας, αὐτὸς δέ, ἀφοῦ ἐ-
προτίμησε τὴν ἀρετὴν καὶ ἀπέφυγε τὴν συναναστροφὴν
μὲ ἐκείνους, δὲν ἐγνώριζε τὴν τιμωρίαν; Δὲν εἶναι ὁλο-
φάνερον, ὅτι μὲ τὴν ἰδικήν τοῦ προαίρεσιν ἐκλέγει ὁ καθέ-
νας ἢ τὴν κακίαν ἢ τὴν ἀρετήν; Διότι ἐὰν δὲν συνέθαι-
νεν αὐτὸ καὶ ἐὰν δὲν εἶχε τὴν ἐξουσίαν αὐτὴν τὸ ἀνθρώ-
πινον γένος, δὲν θὰ ἔπρεπε οὔτε ἐκεῖνοι νὰ τιμωροῦνται,
οὔτε αὑτοὶ νὰ λαμθδάνουν ἀμοιθὴν διὰ τὴν ἀρετήν των
ἐπειδὴ ὅμως ἄφησε τὰ πάντα εἰς τὴν ἰδικήν μας προαίρε’
ἡμετέρᾳ κατέλιπε μετὰ τὴν ἄνωθεν χάριν τὸ πᾶν, διὰ τοῦτο

καὶ τοῖς ἁμαρτάνουσι κολάσεις ἀπόκεινται, καὶ τοῖς κατορϑοῦ-
σιν ἀντιδόσεις καὶ ἀμοιόδαί. «Καὶ ἦν, φησί, Νῶε ἐτῶν πεν-
τακοσίων, καὶ ἐγέννησε τρεῖς υἱούς, τὸν. Σήμ, τὸν Χάμ, τὸν
5 ᾿Ιάφεϑ». Σκόπει τῆς ϑείας Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν. ᾿Επειδὴ
διηγήσατο ἡμῖν τῶν ἐτῶν τοῦ δικαίου τὸν ἀριϑμόν, δεικνύου-
σα τῆς μακροϑυμίας τοῦ Δεσπότου τὴν ὑπερδολήν, δούλεται
πάλιν καὶ τὴν ἐπίτασιν τῆς ἀνεξικακίας τοῦ Δεσπότου δήλην
ἡμῖν ποιῆσαι, καὶ τῆς κακίας τῶν ἀνθρώπων τὴν πολλὴν
10 φοράν.
ὥ. ᾿4λλ᾽: ἀκούσωμεν αὐτῶν τῶν παρὰ τοῦ Μωσέως ρη-
ϑέντων: Πνεύματι γὰρ φϑεγγόμενος ἅπαντα μετὰ ἀκριδείας
ἡμᾶς διδάξαι δούλεται, «Καὶ ἐγένετο», φησίν, ἡνίκα ἤρξαν-
τὸ οἱ ἄνϑρωποι πολλοὶ γίνεσϑαι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ϑυγατέοες
15 ἐγεννήϑησαν αὐτοῖς». Οὐχ ἁπλῶς προσέϑηκε τό, «Καὶ ϑυ-
γατέρες ἐγεννήϑησαν αὐτοῖς», ἀλλ᾽ ἵνα τὸ πολὺ πλῆϑος ἡμῖν
ἐμφήνῃ. “Ὅπου γὰρ τοσοῦτον τὸ τῶν ριζῶν πλῆϑος, ἀνάγκη
πολλοὺς τίκτεσϑαι τοὺς κλάδους. «Ἰδόντες δέν, φησίν, «οἱ
υἱοῦ τοῦ Θεοῦ τὰς ϑυγατέρας τῶν ἀνϑρώπων, ὅτι καλαί εἶσιν,
20 ἔλαδον ἑαυτοῖς γυναῖκας ἀπὸ πασῶν ὧν ἐξελέξαντο». “Εκά-
στην λέξιν τῶν εἰρημένων σαφῶς κατοπιεύσωμεν, ἵνα μηδὲν
ἡμᾶς παραδράμῃ τῶν ἐν τῷ δάϑει κεκρυμμένων. Καὶ γὰρ ἀ-
»αγπαῖον πούτου τοῖ χωρίου πολλὴν τὴν ἔρευναν ποιήσασϑαι,
»»αὶ ἀνατρέψαι τὰς μυϑολογίας τῶν ἀπερισκέπτως πάντα φϑεγ-
25 γομένων" καὶ πρῶτον μὲν εἰπεῖν ἅπερ λέγειν τολμῶσι, καὶ
δείξαντας τὴν ἀτοπίαν τῶν παρ᾽ αὐτῶν λεγομένων, οὕτω τὸν
ἀληϑῆ νοῦν τῆς Γραφῆς διδάξαι τὴν ὑμετέραν ἀγάπην, ὥστε
μὴ ἁπλῶς ὑπέχειν τὰς ἀκοὰς τοῖς τὰ ὄλάσφημα ἐκεῖνα φϑεγ-
γομένοις, καὶ κατὰ τῆς ἑαυτῶν κεφαλῆς τολμῶσι λέγειν. Φα-
30 σὶ γὰρ ὅτι οὐ περὶ ἀνϑρώπων εἴρηται, ἀλλὰ περὶ ἀγγέλων:
τούτους γὰρ υἱοὺς Θεοῦ προσηγόρευσε. Πρῶτον μὲν δειξά-
ΟΜΙΛΔΛΙΑ ΚΒ’ Β51
σιν μετὰ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, δι᾽ αὐτὸ καὶ εἰς τοὺς ἁμαρ-
τάνοντας ἐπιφυλάσσονται τιμωρίαι καὶ εἰς τοὺὖὐς ἐπιτυγ-
χάνοντας τὴν ἀρετὴν ἀμοιθαὶ καὶ μισθοί. «Καὶ ἦτο, λέγει,
ὁ Νῶε πεντακοσίων ἐτῶν, καὶ ἐγέννησε τρεῖς υἱούς, τὸν
Σήμ, τὸν Χάμ, τόν ᾿Ιάφεθ». Πρόσεχε τὴν ἀκρίθδειαν τῆς
᾿Αγίας Γραφῆς. ᾿Επειδὴ μᾶς ἐδιηγήθη τόν ἀριθμὸν τῶν
ἐτῶν τοῦ δικαίου Νῶε, ἀποδεικνύουσα τὴν ὑπερθολικὴν
μακροθυμίαν τοῦ Θεοῦ, ἐπιθυμεῖ πάλιν νὰ μᾶς καταστήσῃ
φανερὰν τὴν ἔκτασιν τῆς ἀνεξικακίας τοῦ Θεοῦ καὶ τὴν
μεγάλην ροπὴν τῶν ἀνθρώπων πρὸς τὴν κακίαν.
2. "᾽Ας ἀκούσωμεν ὅμως τὰ ἴδια ποὺ ἔχουν λεχθῆ ἀ-
πὸ τὸν Μωυσῆν, διότι θέλει νὰ μᾶς διδάξῃ τὰ πάντα ἐμ-
πνεόμενος ἀπὸ τὸ Ἅγιον Πνεῦμα. «Καὶ συνέθη, λέγει,
ὅταν ἤρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ γίνωνται πολλοὶ ἐπάνω εἰς
τὴν γῆν καὶ ἀπέκτησαν θυγατέρας». Δὲν ἐπρόσθεσεν ἀ-
πλῶς τὸ «Καὶ ἀπέκτησαν θυγατέρας», ἀλλὰ διὰ νὰ μᾶς
φανερώσῃ τὸ μέγα πλῆθος. Διότι ὅπου τὸ πλῆθος τῶν
ριζῶν εἶναι τόσον πολύ, εἶναι ἀνάγκη νὰ θλαστάνουν
πολλὰ κλαδιά. «Ὅταν δὲ εἶδαν, λέγει, οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ,
ὅτι αἱ θυγατέρες τῶν ἀνθρώπων εἶναι ὠραῖαι, ἔλαθδαν
γυναῖκας ἀπὸ ἐκείνας ποὺ ἐξεχώρισαν». Κάθε λέξιν ἀπὸ
τὰ λεχθέντα, ἂς τὴν παρατηρήσωμεν μὲ ἀκρίθειαν, διὰ νὰ
μὴ μᾶς διαφύγῃ τίποτε: ἀπὸ τὰ κρυμμένα μέσα εἰς τὸ θά-
θος αὐτῶν. Καὶ πράγματι εἶναι ἀνάγκη νὰ ἐρευνήσωμεν
πολὺ τὸ χωρίον αὐτὸ καὶ νὰ ἀνατρέψωμεν τὰς μυθολο-
γίας ἐκείνων, ποὺ ὅλα τὰ λέγουν χωρὶς περίσκεψιν. Καὶ
κατὰ πρῶτον μὲν νὰ εἰποῦμεν ἐκεῖνα, τὰ ὁποῖα τολμοῦν
νὰ λέγουν, καὶ ἀφοῦ ἀποδείξωμεν τὴν ἀνοησίαν τῶν λε-
γομένων ἀπὸ αὐτούς, θὰ διδάξωμεν ἔτσι τὸ ἀληθινὸν
νόημα τῆς Γραφῆς εἰς τὴν ἀγάπην σας, ὥστε νὰ μὴ ἐπι-
τρέπῃ τὰ αὐτιά σας νὰ ἀκούουν ἐπιπόλαια ἐκείνους, ποὺ
λέγουν αὐτὰς τὰς θδλασφημίας καὶ τολμοῦν νὰ ὁμιλοῦν
ἐναντίον τοῦ ἐαυτοῦ τους. Διότι ἰσχυρίζονται, ὅτι δὲν ἔ-
χει λεχϑῆ αὐτὸ διὰ τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ διὰ τοὺς ἀγ-
γέλους᾽ αὐτοὺς λοιπὸν ὠνόμασεν υἱούς τοῦ Θεοῦ. Κατὰ
πρῶτον μὲν ἄς μᾶς δείξουν, εἰς ποῖα χωρία οἱ ἄγγελοι
τῶσαν, ποῦ ἄγγελοι υἱοὶ Θεοῦ προσηγορεύϑησαν ἀλλ᾽ οὐκ

ἂν ἔχοιεν οὐδαμοῦ δεῖξαι, "Ανϑοωσποι μὲν γὰρ ἐκλήϑησαν
υἱοὶ Θεοῦ, ἄγγελοι δὲ οὐδαμῶς. ᾿Αλλὰ περὶ μὲν τῶν ἀγγέλων
φησίν: «Ὁ ποιῶν τοὺς ἀγγέλους αὐτοῦ πνεύματα, καὶ τοὺς
λειτουργοὺς αὐτοῦ πυρὸς φλόγα»" περὶ δὲ τῶν ἀνϑρώπων,
«Ἐγὼ εἶπα ϑεοί ἔστεν»" καὶ πάλιν" «Υ̓ἱοὺς ἐγέννησα, καὶ ὕ-
ψωσῶων καὶ πάλιν: «Πρωτότοκος υἱός μου ᾿Ισραήλ»: ἄγγε-
λος: δὲ οὐδαμοῦ υἱὸς ἐκλήϑη, οὐδὲ υἱὸς Θεοῦ, ᾿Αλλὰ τί φασι;
Ναί, ἄγγελοι μὲν ἦσαν διότι δὲ πρὸς τὴν παράνομον ταύ-
10 τὴν πρᾶξιν κατῆλθον, τῆς ἀξίας ἐξέπεσον. Πάλιν ἕτερον
μυϑωδέστερον. Τί οὖν; νῦν ἐξέπεσον, καὶ αὕτη τῆς πιώσεως
αὐτοῖς ἐστιν ἡ αἰτία; Καὶ μὴν ἡ Γραφὴ ἄλλως ἡμᾶς διδά-
σχξι, ὅτι καὶ πρὸ τῆς τοῦ πρωτοπλάσιου δημιουργίας τῆς
ἀξίας ἐκείνης κατηνέχϑησαν καὶ ὅξ διάδολος, καὶ οἱ μετ᾽
15 αὐτοῦ μεῖζον τῆς ἀξίας φρονήσαντες, καϑάπερ καὶ σοφός τίς
φησι «Φϑόνῳ δὲ τοῦ διαδόλου ϑάνατος εἷς τὸν κόσμον εἰσῇλ-
ϑεν». Εἰπὲ γάρ μοι, εἶ μὴ ἦν πρὸ τῆς τοῦ ἀνθρώπου δημι-
ουογίας ἐκπεπιωκώς, πῶς ἂν ἐπὶ τῆς ἀξίας μένων ἐδάσκη-
γὲ τῷ ἀνϑρώπῳ; Ποῖον γὰρ ἂν ἔχοι λόγον, ἄγγελον ἄνϑρώ-
20 πῳ ὄαοκῆναι, τὸν ἀσώματον »αἱὶ ἐν τοσαύτῃ τιμῇ τυγχάνον»-
τα, τῷ σῶμα περικειμένῳ; ᾿Α4λλ᾽ ἐπειδὴ ἀπὸ τῆς ἀνωτάτω
δόξης εἷς ἐσχάτην ἀτιμίαν κατηνέχϑη, καὶ ταῦτα ἀσώματος
ὥν, εἶδε δὲ τὸν ἄνϑρωπον δημιουργηϑέντα, καὶ ἐν σώματι
τοσαύτης τιμῆς ἀξιωθέντα διὰ τὴν τοῦ δημιουργήσαντος φι-
25 λανϑοωπίαν, εἷς φϑόνον ἐξήφϑη, καὶ διὰ τῆς ἀπάτης, ἣν
διὰ τοῦ ὄφεως προσήγαγε, τῷ τοῦ ϑανάτου ἐπιτιμίῳ ὑπεύ-
ϑυνον τὸν ἄνϑρωπον κατεσκεύασε. Τοιοῦτον γὰρ ἡ πονηρία
οὐ δύναται πράως φέρειν τὴν ἑτέρων εὐημερίαν. Ὅτι μὲν
οὖν πάλαι καὶ ὃ διάδολος καὶ πᾶσα αὐτοῦ ἡ φάλαγξ ἂρ τῆς
. Ψαλμ, 103, 4.
. Ψαλμ. 81, 8.
. Πα. 1, 2.
. Ἐξ. 4,22.
Οὐ
“Ὁ
δ .- Σοφ. Σολ. 2,24.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ’ θ53
ὠνομάσθησαν υἱοὶ τοῦ Θεοῦ ἀλλὰ δὲν θὰ ἠμπορέσουν

πουθενὰ νὰ δείξουν αὐτό. Διότι ἄνθρωποι μὲν ὠνομάσθη-
σαν υἱοὶ τοῦ Θεοῦ, ἄγγελοι δὲ καθόλου. ᾿Αλλὰ διὰ μὲν
τοὺς ἀγγέλους λέγει᾽ «᾿Εκεῖνος ὁ ὁποῖος κάμνει τοὺς ἀγ-
γέλους του πνεύματα καὶ τοὺς λειτουργούς του φλόγα
πυρός»", Διὰ τοὺς ἀνθρώπους δέ, «᾿Εγὼ εἶπα: εἶσθε θεοί»"
ἐπίσης «Υἱοὺς ἐγέννησα καὶ ὕψωσα»" καὶ πάλιν᾽ «Πρω-
τότοκος υἱός μου εἶναι ὁ ᾿Ισραήλ»", ᾿Αγγελος ὅμως που-
θενὰ δὲν ὠνομάσθη υἱός, οὔτε υἱὸς τοῦ Θεοῦ. ᾿Αλλὰ τί
λέγουν; Ναί, ἦσαν μὲν ἄγγελοι ἐπειδὴ ὅμως κατῆλθαν
εἰς τὴν παράνομον αὐτὴν πρᾶξιν, ἐξέπεσαν ἀπὸ τὸ ἀξίω-
μά των. ἼΑλλο πάλιν περισσότερον μυθῶδες. Τί λοιπόν;
τὠρα ἐξέπεσαν, καὶ αὐτὴ εἶναι ἡ αἰτία τῆς πτώσεως εἰς
αὐτούς; Καὶ ὅμως ἡ ᾿Αγία Γραφὴ μᾶς διδάσκει διαφορε-
τικά, ὅτι δηλαδὴ πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τῶν πρῶώωτο-
πλάστων ἐκρημνίσθησαν ἀπὸ τὸ ἀξίωμά των ἐκεῖνο καὶ
ὁ διάβολος καὶ ἐκεῖνοι ποὺ ἦσαν μαζί του ἐπειδή ὑπερη-
φανεύθησαν, ὅπως ἀκριθῶς καὶ κάποιος σοφὸς λέγει.
«Ἐξ αἰτίας τοῦ φθόνου τοῦ διαδόλου εἰσῆλθεν εἰς τὸν
κόσμον ὁ θάνατος»". Εἰπέ μου λοιπόν, ἐὰν δὲν εἶχεν ἐκ-
πέσει πρὶν ἀπὸ τὴν δημιουργίαν τοῦ ἀνθρώπου, πῶς θὰ
ἦτο δυνατὸν νὰ ἐφθόνησε τὸν ἄνθρωπον, ἐνῷ διετηροῦσε
τὸ ἀξίωμά του; Διότι ποίαν δικαιολογίαν ἠμπορεῖ νὰ ἔχῃ,
τὸ νὰ φθονήσῃ ἄγγελος τὸν ἄνθρωπον, ὁ ἀσώματος καὶ
ὁ εὑρισκόμενος εἰς τόσον μεγάλην τιμὴν ἐκεῖνον, ποὺ
περιδάλλεται σῶμα; Ἐπειδὴ ὅμως ἀπὸ τὴν ὑψίστην δό-
ξαν κατέπεσεν εἰς τὴν ἐσχάτην καταισχύνην, καὶ αὑτὰ
συνέθησαν ἐνῷ ἦτο ἀσώματοα, καὶ εἶδε τὸν ἄνθρωπον ποὺ
ἐδημιουργήθη καὶ ἠξιώθη τόσον μεγάλην τιμήν, ἂν καὶ
εἶχε σῶμα, ἐξ αἰτίας τῆς φιλανθρωπίας τοῦ δημιουργοῦ,
ἐφθόνησε πολὺ καὶ μὲ τὴν ἀπάτην, τὴν ὁποίαν εἰσήγαγε
διὰ τοῦ ὄφεως, κατέστησε τὸν ἄνθρωπον ἔνοχον τῆς τι-
μωρίας τοῦ θανάτου. Διότι τέτοια εἶναι ἡ πονηρία᾽ δέν
ἠμπορεῖ νὰ ὑποφέρῃ μὲ ἠρεμίαν τὴν εὐτυχίαν τῶν ἄλ-
λων. Ὅτι λοιπὸν κατὰ τὸν παλαιὸν χρόνον καὶ ὁ διάβο-
λος καὶ ὅλος ὁ στρατός του ἐξέπεσαν ἀπὸ τὴν δόξαν ἐ-
654 ΙΩΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΟΜΟΥ
δόξης ἐκείνης ἐξέπεσον, καὶ τῶν ἠτιμωμένων γεγόνασι, δῆ-

λὸν ἅπασιν. "Αλλως δὲ καὶ ποίας οὐκ ἂν εἴη ἀνοίας ἀνάμε-
στον τὸ λέγειν, ὅτι ἄγγελοι πρὸς συνουσίαν γυναικῶν κατη-
νέχϑησαν, καὶ ἡ ἀσώματος ἐκείνη φύσις πρὸς τὴν συναλλα-
5 γὴν τῶν σωμάτων ὑπήχϑη; ἊἪ οὐκ ἀκούεις τοῦ Χριστοῦ λέ-
γῆντος περὶ τῆς τῶν ἀγγέλων οὐσίας: φΕὰν γὰρ τῇ ἀἄνα-
στάσει οὔτε γαμοῦσιν, οὔτε γαμίσκονται, ἀλλ᾽ εἰσὶν ὡς ἄγ-
γελοι Θεοῦ»; Οὐδὲ γὰρ οἷόν τε τὴν ἀσώματον φύσιν ἐκείνην
τοιαύτην ἐπιϑυμίαν δέξασϑαί ποτε. Πρὸς τούτοις δὲ κἀκεῖνο
10 ἐννοῆσαι δεῖ, ὅτι πάντῃ τῶν ἀτοπωτάτων ἐστὶ τοῦτο δέξασθαι
τῷ λογισμῷ. Εἶ γὰρ οἱ ἅγιοι καὶ Πνεύματος ἁγίσυ ἠξιωμέ-
νοι οὐδὲ ὀπιασίαν ἀγγέλων ἰδεῖν ἴσχυσαν" καὶ γὰρ. ὁ ἀνὴρ
τῶν ἐπιϑυμιῶν ϑεασάμενος ἀγγέλου παρουσίαν, οὐκ αὐτὴν
τὴν οὐσίαν (πῶς γὰρ οἷόν τε ἀσώματον οὐσίαν ἰδεῖν;), ἀλλὰ
15 μετασχηματισϑεῖσαν, τὴν ἐνέργειαν μικροῦ δεῖν καὶ αὐτὴν τὴν
ψυχὴν ἀφῆκεν, καὶ ὅ τοσοῦτος καὶ τηλικοῦτος ἀνὴρ ἄπνους
σχεδὸν ἔκειτο" τίς ἂν κἂν σφόδρα μεμηνὼς ἦ, κατεδέξαιτο
τὸ ὄλάσφημον τοῦτο ρῆμα καὶ πολλῆς γέμον τῆς ἀνοίας, ὅτι
ἡ ἀσώματος φύσις καὶ νοερὰ σωμάτων συμπλοκῆς ἠνέσχετο;
20 ὅ, ᾽4λλ ἵνα μὴ ἐπὶ πολὺ ταῦτα κινοῦντες καὶ αὐτοὶ δό-
ξωμεν εἰκῇ τὸν χρόνον κατατρίδειν, φέρε ἐπειδὴ διὰ τῶν
πραγμάτων ἐπληροφορήσαμεν ὑμῶν τὴν ἀγάπην, ὡς τῶν ἀ-
δυνάτων τοῦτο καϑέστηκε, τὴν ἀλήϑειαν τῶν ἐγκειμένων δι-
δάξωμεν ὑμᾶς, πάλιν ἀναγνόνιες τὰ παρὰ τῆς ϑείας Γρα-
25 φῆς εἰρημένα. «Καὶ ἐγένετο», φησίν͵, «ἡνίκα ἤρξαντο οἱ ἄν-
ϑοωποι πολλοὶ γίνσϑαι ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ ϑυγατέρες ἐγεννή-
ϑησαν αὐτοῖς" ἰδόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ τὰς ϑυγατέρας τῶν
ἀνϑρώπων, ὅτι καλαί εἶσιν, ἔλαδον ξαυτοῖς γυναῖκας ἀπὸ
πασῶν, ὧν ἐξελέξαντο». Προλαδόντες ἐδιδάξαμεν ὑμᾶς, ὅτι
8. Ματθ. 22, 30.

9. ᾿Αναφέρεται εἰς τὸν προφήτην Δανιήλ (Δαν. 10, 7- 11).
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ' 655
κείνην καὶ ἔχουν καταντήσει ἀπὸ τοὐύς στερημένους τὴν

τιμήν, εἶναι φανερὸν εἰς ὅλους. Αλλωστε δὲ ποίαν μεγά-
λην ἀνοησίαν δὲν θὰ περιέχῃ τὸ νὰ λέγουν, ὅτι οἱ ἄγγε-
λοι ἐκρημνίσθησαν διὰ τὴν συνουσίαν μὲ τὰς γυναῖκας
καὶ ἡ ἀσώματος ἐκείνη φύσις ὑπετάχθη εἰς τὴν ἐπιμει-
ξίαν τῶν σωμάτων; ᾿Ἢ δὲν ἀκούεις τὸν Χριστόν, ὁ ὁποῖος
λέγει διὰ τὴν οὐσίαν τῶν ἀγγέλων «Κατὰ τὴν ἀνάστασιν
οὔτε νυμφεύονται, οὔτε ὑπανδρεύονται, ἀλλὰ εἶναι ὡσὰν
ἄγγελοι τοῦ Θεοῦ»"; Οὔτε δεθαίως ἦτο δυνατὸν νὰ δε-
χθῇ ποτὲ τέτοιαν ἐπιθυμίαν ἡ ἀσώματος ἐκείνη φύσις.
Ἐπὶ πλέον δὲ πρέπει νὰ κατανοήσωμεν καὶ ἐκεῖνο, ὅτι
ὁπωσδήποτε εἶναι ἀπρεπέστατον νὰ δεχθοῦμεν αὐτὸ μὲ
τὴν σκέψιν μας. Διότι, ἐὰν οἱ ἅγιοι, οἱ ὁποῖοι εἶχαν ἀξιω-
θῆ τὸ ἽΔγιον Πνεῦμα, δὲν ἠμπόρεσαν νὰ ἰδοῦν οὔτε τὴν
ὄψιν τῶν ἀγγέλων καθόσον πράγματι ὁ ἄνθρωπος τῶν
ἐπιθυμιῶν, ὄταν εἶδε παρουσίαν ἀγγέλου, ὄχι τὴν ἰδίαν
τὴν οὐσίαν του (διότι πῶς εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδῇ κανεὶς
ἀσώματον οὐσίαν;), ἀλλὰ αὐτὴν ποὺ ἤλλαξε σχῆμα, ἔχα-
σε σχεδὸν τὴν ἐνέργειάν του καὶ αὐτὴν τὴν ζωήν, καὶ ὁ
τόσον ἰσχυρός καὶ τόσον μέγας ἄνθρωπος ἔκειτο σχεδὸν
νεκρός" ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ δεχθῇ, καὶ ἂν ἀκόμη εἴ:
ναι ὑπερθολικὰ παράφρων, τὰ θδλάσφημα αὐτὰ λόγια καὶ
πολὺ ἀνόητα, ὅτι δηλαδὴ ἡ ἀσώματος καὶ νοερὰ φύσις
τῶν ἀγγέλων ἠνέχθη καὶ τὴν σαρκικὴν μεῖξιν τῶν ἀνθρω-
πίνων σωμάτων;
3. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ φανοῦμεν ὅτι σπαταλῶμεν ἄσκο-
πα τὸν χρόνον ἀναφερόμενοι ἐπὶ πολὺ εἰς αὐτά, ἐμπρός,
ἀφοῦ ἐπληροφορήσαμεν τὴν ἀγάπην σας μὲ τὰ ἴδια τὰ
πράγματα, ὄτι αὐτὸ ἔχει καταστῆ ἀδύνατον, ἂς διδάξω-
μὲν τὴν ἀλήθειαν τοῦ κειμένου, ἀφοῦ ἀναγνώσωμεν πά-
λιν τὰ λεχθέντα ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν. «Καὶ συνέθη,
λέγει, ὅταν ἤρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ γίνωνται πολλοὶ ἐπά-
νω εἰς τὴν γῆν καὶ ἀπέκτησαν θυγατέρας ὅταν οἱ υἱοὶ
τοῦ Θεοῦ εἶδαν τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων, ὅτι εἶναι
ὡραῖαι, ἔλαδαν γυναῖκας ἀπὸ ἐκείνας, ποὺ ἐξεχώρισαν».
Προηγουμένως σᾶς ἐδιδάξαμεν, ὄτι ἡ ᾿Αγία Γραφὴ συνη-
ἔϑος τῇ Γραφῇ, καὶ τοὺς ἀνϑρώπους υἱοὺς Θεοῦ καλεῖν. ᾽Ἔ-

πεὶ οὖν ἀπὸ τοῦ Σὴϑ᾽ οὗτοι κατῆγον τὸ γένος, καὶ ἀπὸ τοῦ
ὑπὶ αὐτοῦ τεχϑέντος καὶ προσαγορευϑέντος ᾿Ενώς: «Οὗτος
γάρ», φησίν, «ἤλπισεν ἐπικαλεῖσϑαι τὸ ὄνομα Κυρίου τοῦ Θε-
οὔ»" ἐξ ἐκείνου λοιπὸν οἱ ἕξῇς τιπτόμενοι υἱοὶ Θεοῦ προση-
γορεύϑησαν παρὰ τῆς ϑείας Γραφῆς, διὰ τὸ μιμεῖσϑαι μέχρις
ἐκείνου τῶν προγόνων τὴν ἀρετήν" υἱοὺς δὲ ἀνϑρώπων ἐ-
κάλεσε τοὺς πρὸ τοῦ Σὴϑ γεγονότας, τοὺς ἀπὸ τοῦ Κάϊν, καὶ
τοὺς ἐξ ἐκείνου τὸ γένος κατάγοντας. Ἐγένετο γάρ», φησίν,
10 «ἡνίκα ἤρξαντο οἱ ἄνϑρωποι πολλοὶ γίνεσϑαι ἐπὶ τῆς γῆς,
καὶ ϑυγατέρες ἐγεννήϑησαν αὐτοῖς»" ἰδόντες δὲ οἱ υἱοὶ τοῦ
Θεοῦ, οἱ ἀπὸ τοῦ Σὴϑ καὶ τοῦ ᾿Ενώς, τὰς ϑυγατέρας τῶν
ἀνϑοώπων, ἐκείνας τὰς ὑπ᾽ ἐκείνων τεχϑείσας, περὶ ὧν εἷ-
πεν, ὅτι «Καὶ ϑυγατέρες ἐγεννήϑησαν αὐτοῖς», ὅτι καλαί εἶ-
15 σιν. Ὅρα πῶς διὰ τῆς λέξεως ταύτης πᾶσαν ἡμῖν αὐτῶν τὴν
ἀσέλγειαν ἔνέφηνεν. Οὐδὲ γὰρ. δι’ ἐπιϑυμίαν παιδοποιίας ἐ-
πὶ τὴν πρᾶξιν ταύτην ὥρμησαν, ἀλλὰ δι᾽ ἀκραοίαν ἡδονῆς"
(δόντες γάρ», φησί, «τὰς ϑυγατέρας τῶν ἀνϑρώπων, ὅτι
καλαί εἶσιν». Ἢ ἐπιϑυμία τῆς εὐμορφίας εἰς τὸν ὄλεϑρον
20 αὐτοὺς τοῦτον ἤνεγκε, καὶ τὸ κάλλος τῆς ὄψεως καὶ τῆς πορ-
γείας καὶ τῆς ἀσελγείας αὐτοῖς γεγένηται αἴτιον. Καὶ οὐδὲ
τούτῳ ἠρκέσϑη, ἀλλὰ προσέϑεσεν" «"Ελαδον δὲ ἑαυτοῖς γυ-
γαῖκας ἀπὸ πασῶν, ὧν ἐξελέξαντου, Καὶ τοῦτο πάλιν ἐμ-
φαίνοντός ἔστι τὴν πολλὴν αὐτῶν ἀσέλγειαν, ὅτι τῷ κάλλει
25 ἡττήϑησαν, καὶ χαλινὸν ἐπιϑεῖναι τῇ ἀτάκτῳ ἐπιϑυμία οὐκ ἢ-
δουλήϑησαν" ἀλλὰ ὑποδρύχιοι γεγόνασι ὑπὸ τῆς ϑέας χειρω-
ϑέντες, καὶ διὰ τὴν παράνομον ταύτην πρᾶξιν ἐρήμους ξαυ-
τοὺς καταστήσαντες τῆς ἄνωϑεν προνοίας, Καὶ ἵνα μάϑωμεν
ὅτι οὗ νόμῳ γάμου, οὐδὲ παιδοποιίας ἕνεκεν τοῦτο διεπράξαν-
30 τὸ, διὰ τοῦτό φησιν: (]δόντες ὅτι καλαί εἶσιν, ἔλαδον δαυ-
τοῖς γυναῖκας ἀπὸ πασῶν͵ ὧν ἐξελέξαντο». Τί οὖν; τῶν
-,κ΄΄ἷὖἷἧ ΠἾἼἽἷὃ΄ὃ}..
10. Γεν. 4, 28.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ΄ Β57
θίζει νὰ ὀνομάζῃ καὶ τοὺς ἀνθρώπους υἱοὺς τοῦ Θεοῦ.

᾿Επειδὴ λοιπὸν αὐτοὶ κατήγοντο ἀπὸ τὴν γενεὰν τοῦ Σὴθ,
καὶ ἀπὸ τὸν υἱόν του, ποὺ ὠνομάσθη Ἑνώς᾽ «διότι αὐτόα,
λέγει, ἤλπισεν ὅτι θὰ προσεύχεται εἰς τὸ ὄνομα Κυρίου
τοῦ Θεοῦ» ὅσοι λοιπὸν ἐγεννῶντο εἰς τὸ ἑξῆς ἀπὸ ἐκεῖ-
νον ὠνομάσθησαν ἀπὸ τὴν ᾿Αγίαν Γραφὴν υἱοὶ τοῦ Θεοῦ,
ἐπειδὴ ἐμιμοῦντο τὴν ἀρετὴν τῶν προγόνων των μέχρις
ἐκεῖνον υἱοὺς δὲ τῶν ἀνθρώπων ὠνόμασε τοὺς γεννηθέν-
τας πρὶν ἀπὸ τὸν Σήθ, τοὺς γεννηθέντας ἀπὸ τὸν Κάιν
καὶ τούς ἀνήκοντας εἰς τὴν γενεάν του. «Καὶ συνέθη, λέ-
γει, ὅταν ἤρχισαν οἱ ἄνθρωποι νὰ γίνωνται πολλοὶ ἐπάνω
εἰς τὴν γῆν καὶ ἀπέκτησαν θυγατέρας» ὅταν δὲ εἶδαν οἱ
υἱοὶ τοῦ Θεοῦ, οἱ καταγόμενοι ἀπὸ τὸν Σὴθ καὶ τὸν ᾿Ενώς,
τὰς θυγατέρας τῶν ἀνθρώπων, ἐκείνας δηλαδὴ ποὺ ἐγεν-
νήθησαν ἀπὸ αὐτούς, διὰ τὰς ὁποίας εἶπεν, ὅτι «Καὶ θυγα-
τέρας ἀπέκτησαν αὐτοί», ὅτι εἶναι ὠραῖαι. Πρόσεχε πῶς
μὲ τὴν λέξιν αὐτὴν μᾶς ἐφανέρωσεν ὅλην τὴν ἀσέλγειαν
αὐτῶν. Διότι δὲν ὥρμησαν εἰς τὴν πρᾶξιν αὐτὴν ἐπειδὴ
ἐπεθύμησαν νὰ ἀποκτήσουν παιδιά, ἀλλὰ ἐξ αἰτίας τῆς ἀ-
κρατείας τῆς ἡδονῆς, «διότι εἶδαν, λέγει, ὄτι αἱ θυγατέρες
τῶν ἀνθρώπων εἶναι ὠραῖαι». Ἡ ἐπιθυμία τῆς ὁμορφιᾶς
ὡδήγησεν αὐτούς εἰς τὴν καταστροφὴν αὐτὴν καὶ ἡ ὁμορ-
φιὰ τοῦ προσώπου ἔχει γίνει ἡ αἰτία καὶ τῆς πορνείας καὶ
τῆς ἀσελγείας αὐτῶν. Καὶ δὲν ἠρκέσθη οὔτε εἰς. αὐτό, ἀλ-
λὰ ἐπρόσθεσεν᾽ «"Ἔλαθαν δὲ γυναῖκας ἀπὸ ἐκείνας, ποὺ
ἐξεχώρισαν». ΚΚαὶ αὐτὸ πάλιν φανερώνει τὴν μεγάλην ἀσέλ-
γειάν των, ὅτι ἐνικήθησαν ἀπὸ τὴν ὁμορφιὰν καὶ δὲν ἡ:
θέλησαν νὰ θέσουν χαλινάρι εἰς τὴν ἄτακτον ἐπιθυμίαν
των ἀλλὰ κατεποντίσθησαν αἰχμαλωτισθέντες ἀπό τὴν
θέαν, καὶ ἐξ αἰτίας τῆς παρανόμου αὐτῆς πράξεως ἀπογυ-
μνώσαντες τοὺς ἑαυτούς των ἀπὸ τὴν πρόνοιαν τοῦ Θε-
οὔ. Καὶ διὰ νὰ μάθωμεν, ὅτι δὲν ἔκαμαν τοῦτο οὔτε μὲ
νόμιμον γάμον, οὔτε ἔνεκα τῆς ἐπιθυμίας νὰ ἀποκτήσουν
παιδιά, διὰ τοῦτο λέγει' «Ὅταν εἶδαν ὅτι εἶναι ὠραῖαι,
ἔλαθαν διὰ τὸν ἑαυτόν τοῦς γυναῖκας ἀπὸ ἐκείνας, ποὺ
ἐξεχώρισαν». Τί λοιπόν; θὰ ἠμποροῦσε κανεῖος᾽νὰ κάτη-
ὀφθαλμῶν τὴν ϑέαν ἄν τις αἰτιάσαιτο; Οὐδαμῶς" οὐδὲ γὰρ

ὅ ὀφθαλμὸς τοῦ ὀλίσϑου αἴτιος γέγονεν, ἀλλ᾽ ἢ τῆς προαι-
θέσεως ρᾳϑυμία, καὶ τὸ τῆς ἐπιϑυμίας ἀχαλίνωτον. Ὃ γὰρ
ὀφθαλμὸς διὰ τοῦτο ἐδημιουργήϑη, ὥσιε διὰ τούτου καιο-
5. πιεύσαντας τὰ τοῦ Θεοῦ δημιουργήματα, δοξάζειν τὸν τούτων
ποιητήν. Τοῦ ὀφϑαλμοῦ τοίνυν ἐστὶν ἔργον τὸ ὁρᾶν" τὸ δὲ
κακῶς ὁρᾶν ἀπὸ τοῦ ἔνδοϑεν ἡνιοχοῦντος λογισμοῦ γίνεται.
Τὰ γὰρ μέλη πρὸς τὴν τῶν ἀγαϑῶν ἐργασίαν ἡμῖν εἶναι
χρήσιμα ἐδημιούργησεν ὅ Δεσπότης, καὶ ἡνιοχεῖσϑαι συνε-
10 χώρησεν ὑπὸ τῆς ἀσωμάτου οὐσίας, τῆς ψυχῆς λέγω. ᾿ἔπει-
δὰν οὖν ἐκείνη εἰς οαϑυμίαν ἀποπκλίνῃ, καὶ τὰς ἡνίας χα-
λάσῃ, καϑάπερ ἡνίοχος οὐ» εἰδὼς τὰ ἄτακτα τῶν ἵππων σκιρ-
τήματα καταστέλλειν, ταῖς ἡνίαις ἐνδοὺς καὶ τοὺς ἵππους
ποὺς τὸ ἅρμα ἕλκοντας καὶ ἑαυτὸν κατακρημνίζει' οὕτω δὴ
15 καὶ ἡ προαίρεσις ἡ ἡμετέρα, ἐπειδὰν μὴ εἴδῇ τοῖς μέλεσι
δεόντως κεχρῆσϑαι, ταῖς ἀτάκτοις ἐπιϑυμίαις ἐνδοῦσα ὅπο-
ὀρύχιον ἑαυτὴν ἐργάξεται. Διὰ τοῦτο ὃ Δεσπότης ἡμῶν Χοι-
στὸς εἰδὼς τῆς φύσεως ἡμῶν τὸ εὐεπηρέαστον καὶ τῆς προ-
αἱρέσεως τὴν ρᾳϑυμίαν, νόμον ἔϑηκεν ἀποτειχίξοντα καὶ κω-
20 λύοντα τὴν περίεργον ϑεωρίαν, ἵνα ἔκ πολλοῦ τοῦ διαστήμα-
τὸς τὴν ἐν ἡμῖν τικτομένην πυρὰν σδέσῃ, καί φησιν: «Ὁ ἐμ-
ὁλέψας γυναῖκα πρὸς τὸ ἐπιϑυμῆσαι αὐτῆς, ἤδη ἐμοίχευσεν
αὐτὴν ἐν τῇ καρδίᾳ αὐτοῦ». Διὰ τοῦτο, φησίν, ἀπαγορεύω τὴν
ἀκόλασιον ὄψιν, ἵνα ἐλευϑερώσω τῆς ἀτόπου πράξεως. Μὴ
25 γὰρ δὴ νομίσῃς, φησίν, ὅτι ἡ συμπλοκὴ μόνον τὴν ἁμαρτίαν
ἐργάζεται: ἡ γνώμη ἐστὶν ἡ τὴν κατάκρισιν δεχομένη. Και
οὗτοι τοίνυν ἐπειδὴ τὸ κάλλος εἴδοσαν, ἑάλωσαν τῇ ϑέᾳ. «Εἰ-
δον γάρ», φησίν, «ὅτι καλαί εἶσι, καὶ ἔλαδον ἑαυτοῖς ἀπὸ
πασῶν, ὧν ἐξελέξαντο». ᾿41λλ᾽ ἴδωμεν καὶ μετὰ τὴν ἄτοπον
30 ταύτην πρᾶξιν, καὶ τὴν ἀκόλαστον γνώμην, τοῦ Θεοῦ τὴν ἃ-
γαϑότητα. «Καὶ εἶπεν, φησί, Κύριος ὁ Θεός: οὐ μὴ καταμεί-
11. Ματθϑ. 5, 28.

γορήσῃ τὴν θέαν τῶν ὀφθαλμῶν; Καθόλου᾽ θέθαια δὲν

ἔγινεν αἰτία τοῦ σφάλματος ὁ ὀφθαλμός, ἀλλὰ ἡ ἀδιαφο-
ρία τῆς προαιρέσεως καὶ ἡ ἀχαλίνωτος ἐπιθυμία. Διότι ὁ
ὀφθαλμὸς δι᾽ αὐτὸ ἐδημιουργήθη, ὥστε, ἀφοῦ μὲ αὐτὸν
παρατηροῦμεν τὰ δημιουργήματα τοῦ Θεοῦ, νὰ δοξάζωμεν
τὸν δημιουργόν των. Ἔργον λοιπὸν τοῦ ὀφθαλμοῦ εἶναι
νὰ βδλέπῃ᾽ τὸ νὰ δλέπῃ ὅμως μὲ πονηρίαν, τοῦτο γίνεται
ἀπὸ τὸν νοῦν, ὁ ὁποῖος κατευθύνει ἀπὸ μέσα. Διότι ὁ
Θεὸς ἐδημιούργησε τὰ μέλη τοῦ σώματος διὰ νὰ εἶναι
χρήσιμα εἰς τὴν ἐκτέλεσιν τῶν ἀγαθῶν πράξεων καὶ ἐπέ-
τρεψε νὰ κατευθύνωνται ἀπὸ τὴν ἀσώματον οὐσίαν, δη-
λαδὴ τὴν ψυχήν. Ὅσταν λοιπὸν ἐκείνη στραφῇ πρὸς τὴν
ὀκνηρίαν καὶ χαλαρώσῃ τὰ ἡνία, ὅπως ἀκριθῶς ὁ ἡνίοχος
ποὺ δὲν γνωρίζει νὰ συγκρατήσῃ τὰ ἄτακτα σκιρτήματα
τῶν ἀλόγων, ἀφοῦ χαλαρώσῃ τὰ ἡνία κατακρημνίζει καὶ
τὰ ἄλογα πού σύρουν τὸ ἅρμα καὶ τὸν ἑαυτόν του ἔτσι
λοιπὸν καὶ ἡ ἰδική μας προαίρεσια, ὅταν δὲν γνωρίζῃ νὰ
μεταχειρίζεται τὰ μέλη τοῦ σώματος, ὅπως πρέπει, ὑπο-
χωροῦσα εἰς τὰς ἀτάκτους ἐπιθυμίας, καταποντίζεται. Διὰ
τοῦτο ὁ Κύριος ἡμῶν Χριστός, ἐπειδὴ ἐγνώριζε τὸν εὔκο-
λον ἐπηρεασμὸν τῆς φύσεώς μας καὶ τὴν ἀδιαφορίαν τῆς
προαιρέσεως, ἔθεσε νόμον, ὁ ὁποῖος ἀποφράσσει καὶ ἐμ-
ποδίζει τὴν περίεργον θέαν, διὰ νὰ σθήσῃ τὴν φλόγα, ἡ
ὁποία ἀπὸ μεγάλην ἀπόστασιν ἀνάπτει μέσα μας, καὶ λέ-
γει «Ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος εἶδε γυναῖκα διὰ νὰ τὴν ἐπιθυμή-
σῃ πρὸς ἁμαρτίαν, ἤδη ἐμοίχευσεν αὐτὴν μέσα εἰς τὴν
καρδίαν του»". Διὰ τοῦτο, λέγει, ἀπαγορεύω τὴν ἀκόλα-
στον θέαν, διὰ νὰ σᾶς ἀπαλλάξω ἀπὸ τὴν ἀπρεπῆ πρᾶξιν.
Μὴ λοιπὸν νομίσῃς, λέγει, ὅτι μόνον ἡ σαρκικὴ μείξις ἐπι-
φέρει τὴν ἁμαρτίαν᾽ ἡ γνώμη, ἡ ὀποία δέχεται τὴν κατά-
κρισιν, εἶναι ἐκείνη ποὺ τὴν προκαλεῖ. Καὶ αὐτοὶ λοιπὸν
ἐπειδὴ ἐγνώρισαν τὴν ὀμορφιάν, ἠχμαλωτίσθησαν ἀπὸ τὴν
θέαν. «Διότι εἶδαν, λέγει, ὅτι εἶναι ὠραῖαι καὶ ἔλαθαν γυ-
ναῖκας ἀπὸ ἐκείνας, ποὺ ἐξεχώρισαν». ᾿Αλλὰ ἂς ἰδοῦμεν,
καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν ἀπρεπῆ αὐτὴν πρᾶξιν καὶ τὴν ἀκόλα:
στον γνώμην, τὴν ἀγαθότητα τοῦ Θεοῦ. «Καὶ εἶπε, λέγει,
νἢ τὸ Πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνθρώποις τούτοις εἴς τὸν αἰῶνα,

διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας. "Ἔσονται δὲ αἱ ἡμέραι αὐτῶν
ὄτη ἑκατὸν εἴκοσυν. "Αὄυσσον φιλανϑρωπίας ἔστιν ἰδεῖν ἐν
τοῖς ὄραχέσι τούτοις ρήμασι. «Καὶ εἶπεν, φησί, «Κύριος ὅ
Θεός: οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ Πνεῦμά μον ἐν τοῖς ἀνϑρώποις
τούτοις, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας». Τὸ Πνεῦμα ἔνταῦϑα
τὴν προνοητικὴν αὐτοῦ δύναμιν ἐκάλεσε, τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν
ἤδη προμηνύων, Καὶ ἵνα μάϑῃς ὅτι περὶ τούτου ἦν ὅ λόγος,
ὅρα τὸ ἐπαγόμενον. «Διὰ τὸ εἶναι αὐτούς», φησί, «σάρκας»»"
10 τουτέστι, διὰ τὸ σαρκικαῖς πράξεσιν αὐτοὺς καταδεδαπανῆ-
σϑαι, καὶ μὴ εἰς δέον κεχρῆσϑαι τῇ τῆς ψυχῆς οὐσίᾳ, ἀϊλ᾽
ὡς σάρκα μόνον περικειμένους καὶ ψυχῆς ἐρήμους ὄντας, οὕ-
τῶ τὸν ἑαυτῶν ὁίον καταναλίσκειν, "Ἔἔϑος γὰρ ἀεὶ τῇ ϑείᾳ
Γραφῇ σάρκα τοὺς σαρκικοὺς καλεῖν, ὥσπερ τοὺς ἐναρέτους
15 ἀσάρπους ὀνομάζειν, καϑάπερ ὁ Παῦλός φησιν, «Ὑμεῖς δὲ
οὖκ ἐστὲ ἐν σαρπῦν" οὖκ ἐπειδὴ σάρκα οὐ περιέκειντο, ἀλλ᾽
ἐπειδὴ σάρκα περικείμενοι ἀνώτεροι τῶν σαρκικῶν ἦσαν
φρονημάτων. “Ὥσπερ οὖν καὶ τοῖσδε διὰ τὸ ὑπερορᾶν τῶν
σαρπικῶν ἔλεγεν" «(Ὑμεῖς δὲ οὐκ ἐστὲ ἐν σαρκῶν οὕτω καὶ
20 ἐπὶ τούτων, ἐπειδὴ περὶ τὰς σαρκικὰς πράξεις διηνεκῶς ἧ-
σαν ἠσχολημένοι, σάρκας αὐτοὺς ἐκάλεσε, Διὰ τὸ εἶναι αὖ-
ποὺς σάρκας, οὐκ ἔτι συγχωρήσω ταῖς ἁμαρτίαις αὐτοὺς κα-
ταρρυπαΐίνεσθϑαι.
4. Εἶδες ἀγανακτήσεως μέγεϑος; εἶδες ἀπειλῆς ὑπεο-
25 δολήν; Σκόπει πῶς τῇ ἀπειλῇ καὶ τῇ ἀγανακτήσει τὴν φιλαν-
ϑοωπίαν ἔμιξε. Τοιοῦτος γὰρ ὃ Δεσπότης ὃ ἡμέτερος" ἀπει-
λεῖ πολλάκις, οὐχ ἵνα εἰς ἔργον ἀγάγῃ τὴν ἀπειλήν, ἀλλ᾽
ἵνα διορϑωσάμενος αὐτσὺς μηκέτι τὴν ἀπειλὴν εἰς ἔργον ἐξε-
νέγκῃ. Εἰ γὰρ ἐδούλετο τιμωρήσασϑαι, τίνος ἕνεκεν καὶ προ-
30 ἔλερον; ᾿Α4λλ᾽ ἐπειδὴ μὴ δούλεται, διὰ ποῦτο ἀεὶ μέλλει καὶ
12. Ρωμ. 8,9.

Κύριος ὁ Θεός᾽ δὲν θὰ παραμείνῃ τὸ πνεῦμα μου εἰς τοὺς

ἀνθρώπους αὐτοὺς αἰώνια, ἐπειδὴ εἶναι αὐτοὶ σαρκικοί.
Θὰ εἶναι δὲ αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς των ἑκατὸν εἴκοσι ἔτη».
Εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδῇ κανεὶς εἰς τὰς ὀλίγας αὐτὰς λέξεις
ἀπροσδιόριστον βάθος φιλανθρωπίας. «Καὶ εἶπε, λέγει,
Κύριος ὁ Θεός δὲν θὰ παραμείνῃ αἰώνια τὸ Πνεῦμα μου
εἰς τοὺς ἀνθρώπους αὐτούς, ἐπειδὴ εἶναι σαρκικοί». Τὴν
προνοητικὴν αὐτοῦ δύναμιν ὠνόμασεν ἐδῶ «τὸ Πνεῦμα»,
προαναγγόέλλων ἤδη τὴν ἀπώλειαν αὐτῶν. Καὶ διὰ νὰ μά-
θῃς ὅτι ὁ λόγος ἔγινε δι᾽ αὐτό, πρόσεχε τὸ ἑπόμενον.
«Ἐπειδὴ αὐτοὶ εἶναι σαρκικοί», λέγει δηλαδή, ἐπειδὴ ἔ-
χουν δαπανήσει τελείως τὸν ἐαυτόν τους εἰς τὰς σαρκι-
κὰς πράξεις καὶ δὲν ἔχουν χρησιμοποιήσει ὅπως πρέπει
τὴν οὐσίαν τῆς ψυχῆς, ἀλλὰ ὡσὰν νὰ περιδάλλωνται μό-
νον σάρκα καὶ νὰ εἶναι χωρὶς ψυχήν, καταναλώνουν ἔτσι
τὴν ζωήν των. Συνηθίζει δεδαίως ἡ ᾿Αγία Γραφὴ νὰ ὄὀνο-
μάζῃ σάρκα τούς σαρκικούς ἀνθρώπους, ὅπως ὀνομάζει
τούς ἐναρέτους ἀσάρκους, καθὼς ὁ Παῦλος λέγει, «Σεῖς
ὅμως δὲν εἶσθε αἰχμάλωτοι τῆς σαρκός»"" ὄχι ἐπειδὴ δὲν
περιεθάλλοντο σάρκα, ἀλλὰ ἐπειδὴ εἶχαν φρονήματα ἄ-
νώτερα ἀπὸ τὰς σαρκικὰς ἐπιθυμίας, ἂν καὶ περιεδάλλον-
το σάρκα. “Ὅπως λοιπὸν καὶ εἰς αὐτούς ἐδῶ ἔλεγεν, ἐ-
πειδὴ ἐπεριφρονοῦσαν τὰς σαρκικὰς ἐπιθυμίας «Σεῖς ὄ-
μως δὲν εἶσθε αἰχμάλωτοι τῆς σαρκός» ἔτσι καὶ εἰς αὐ-
τούς, ἐπειδὴ ἠσχολοῦντο συνεχῶς μὲ τὰς σαρκικὰς πρά-
ἕξεις, ὠνόμασεν αὐτοὺς σαρκικούς. ᾿Επειδὴ αὐτοὶ εἶναι
σαρκικοί, δὲν θὰ ἐπιτρέψω πλέον νὰ ἀτιμάζωνται αὐτοὶ
ἀπό τὰς ἁμαρτίαα. ᾿
4. Εἴδες τὸ μέγεθος τῆς ἀγανακτήσεως; εἶδες ὑπερ-
βολικὴν ἀπειλήν; Πρόσεχε πῶς ἀνέμειξε τὴν φιλανθρω-
πίαν μὲ τὴν ἀπειλὴν καὶ τὴν ἀγανάκτησιν. Διότι τέτοιος
εἶναι ὁ ἰδικός μας Κύριος πολλὰς φορὰς ἀπεῖλεῖ, ὄχι διὰ
νὰ πραγματοποιήσῃ τὴν ἀπειλήν, ἀλλὰ ἀφοῦ διορθώσῃ αὐ-
τούς, νὰ μὴ πραγματοποιήσῃ πλέον τὴν ἀπειλήν. ᾿Εὰν
πράγματι ἤθελε νὰ τοὐς τιμωρήσῃ, διὰ ποῖον λόγον καὶ
προέλεγε τὴν ἀπειλήν; ᾿Αλλὰ ἐπειδὴ δὲν θέλει, δι᾽ αὐτὸ
ἀναδάλλεται, καὶ προλέγει, ἀφορμὴν παρέχων τοῖς ὑπευϑύ-

νοις φυγεῖν μὲν τὴν κακίαν, ἐλέσϑαι δὲ τὴν ἀρετήν, καὶ
τῆς τιμωρίας τὴν πεῖραν διαφυγεῖν. "πὶ οὖν ἠπείλησε τῇ
παγευλϑρίᾳ αὐτοὺς παραδώσειν (τοῦτο γάρ ἔστιν, «Οὐ μὴ
παταμείνῃ τὸ Πνεῦμά μου ἐν τοῖς ἀνϑοώποις τούτοις, διὰ
τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας»" ἀντὶ τοῦ, οὐκ ἐάσω αὐτοὺς λοιπὸν
ζῆ»), οὐκ ἀρκεσϑεὶς τῇ τῶν πεντακοσίων ἐτῶν μακροϑυμίᾳ,
ἧ διὰ πάσης τῆς ζωῆς τοῦ Νῶε διὰ τῆς προσηγορίας ἐπαι-
δεύοντο, νῦν πάλιν ἐπιτείνων τὴν ἀγανάκτησιν,
ἑτέραν αὖ-
τὸ τοῖς προϑεσμίαν ὁρίξει καὶ φησίν' ἠπειλησάμην, καὶ εἶπον.
καὶ δήλην ἐποίησα τὴν ἐμὴν ἀγανάκτησιν, ἣν διὰ τὸ πλῆϑος
τῶν ἁμαρτημάτων τῶν εἰργασμένων ἐπαχϑῆναι ὑμῖν ἔστιν
ἀκόλουθον: ἀλλ᾽ ἐπειδὴ καὶ τοὺς τὰ ἀνίατα ἡμαοτηκότας σω-
ϑῆναι ὀούλομαι, καὶ μηδένα ἀπόλλυσϑαι, διὰ τοῦτο καὶ ἔ-
τ5 κατὸν εἴκοσι ἐτῶν χρόνον πάλιν ἐνδίδωμι, ἵνα, εἰ δούλεσϑε
καὶ τὰ ἡμαρτημένα ἀπονίψασϑαι διὰ τῆς ἐπὶ τὸ δέλτιον μὲ-
ταδολῆς, καὶ τὴν ἀρετὴν ἑλόμενοι, τῆς τιμωρίας τὴν πεῖραν
ἐκφύγητε. «" σονται γάρ», φησίν, «αἱ ἡμέραι αὐτῶν ἔτη ἔ-
κατὸν εἴκοσι. Οἱ δὲ γίγαντες, φησίν, ἦσαν ἐπὶ τῆς γῆς ἂν
20 ταῖς ἡμέραις ἐκείναις. Καὶ μετ᾽ ἐκεῖνα, ὡς ἂν εἰσεπορεύοντο
οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰς ϑυγατέρας τῶν ἀνϑρώπων, καὶ ἐ-
γεννῶσαν ἑαυτοῖς, ἐκεῖνοι ἦσανοἱ γίγαντες οἱ ἀπ’ αἰῶνος,
οἱ ἄνϑρωποι οἵ ὀνομαστοί». Γίγαντας ἐνταῦϑα τοὺς ἰσχυροὺς
τὸ σῶιτα οἶμαι λέγει"" τὴν ϑείαν Γραφήν. ᾿Ξ ἐκείνων, φη-
258 σίν, ἡ γενεὰ αὐτῶν ηὐξήϑη. Καὶ γὰρ καὶ ἀλλαχοῦ ἐστιν
ἰ-
δεῖν Γ εἰρημένον" «Γίγαντες», φησίν, «ἔρχονται τὸν ϑυμόν μου
παῦσαι». Τ᾿οὔτον δὲ τὸν τῶν ἑκατὸν εἴκοσι ἐτῶν ἀριϑμόν τι-
»γες νομίζουσι τὸν ὅρον τῆς ζωῆς εἶναι" οὐ τοῦτο δὲ σημαίνει,
ἀλλὰ τέως τὴν μακροϑυμίαν ἐνδείξασϑαι θούλεται, ἣν καὶ
13. Ἤσ, 13,3,

ὉὈΜΙΛΙΑ ΚΒ' 663
πάντοτε ἀναβάλλει καὶ ἐπιθδραδύνει καὶ προλέγει, μὲ σκο-

πὸν νὰ παρέχῃ εὐκαιρίαν εἰς τοὺς ὑπευθύνους νὰ ἀποφύ:
γουν μὲν τὴν κακίαν, νὰ προτιμήσουν δὲ τὴν ἀρετὴν καὶ
νὰ ἀποφύγουν τὴν δοκιμασίαν τῆς τιμωρίας. ᾿Επειδὴ λοι-
πὸν ἠπείλησεν, ὅτι θὰ παραδώσῃ αὐτοὺς εἰς ὁλοσχερῆ
καταστροφὴν (διότι αὐτὸ σημαίνει᾽ «Δὲν θὰ παραμείνῃ
τὸ Πνεῦμα μου εἰς τοὺς ἀνθρώπους αὐτούς, ἐπειδὴ εἶναι
σαρκικοί»᾽ ἀντὶ τοῦ, δὲν θὰ τοὺς ἀφήσω νὰ ζοῦν εἰς τὸ
ἑξῆς), χωρὶς νὰ ἀρκεσθῇ εἰς τὴν μακροθυμίαν τῶν πέεντα-
κοσίων ἐτῶν, κατὰ τὴν ὁποίαν ἐδιδάσκοντο μὲ τὸ ὅνομα
τοῦ Νῶε εἰς ὅλην τὴν ζωήν του, τώρα πάλιν ἐπαυξάνων
τὴν ἀγανάκτησιν, ὁρίζει εἰς αὐτοὺς ἄλλην προθεσμίαν καὶ
λέγει᾽ σᾶς ἠπείλησα καὶ εἶπα καὶ ἔκανα φανερὰν τὴν ἀγα-
νάἀκτησίν μου, ἡ ὁποία ἦτο ἑπόμενον νὰ ἐπέλθῃ ἐναντίον
σας ἐξ αἰτίας τῶν πολλῶν ἀμαρτημάτων, τὰ ὁποῖα ἔχετε
διαπράξει᾽ ἐπειδὴ ὅμως θέλω νὰ σωθοῦν καὶ ἐκεῖνοι ποὺ
ἔχουν διαπράξει ἀνίατα ἀμαρτήματα καὶ κανεὶς νὰ μὴ
χαθῇ, διὰ τοῦτο καὶ πάλιν ὑποχωρῶ ἑκατὸν εἴκοσιν ἔτη,
διὰ νὰ ἀποφύγετε τὴν δοκιμασίαν τῆς τιμωρίας, ἐὰν θέ-
λετε νὰ ἀποπλύνετε τὰ ἁμαρτήματά σας μὲ τὴν μεταστρο-
φὴν πρὸς τὸ ἀγαθὸν καὶ νὰ προτιμήσετε τὴν ἀρετήν.
«Διότι θὰ εἶναι, λέγει, αἱ ἡμέραι τῆς ζωῆς τῶν ἑκατὸν
εἴκοσιν ἔτη. Ὑπῆρξαν δέ, λέγει, ἐπάνω ςἰς τὴν γῆν γί-
γαντες κατὰ τὰς ἡμέρας ἐκείνας. Καὶ ἔπειτα ἀπὸ αὐτά,
εὐθὺς ὡς συνευρίσκοντο οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ μὲ τὰς θυγα-
τέρας τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐγεννοῦσαν ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι
ἦσαν οἱ παλαιοὶ γίγαντες, οἱ ἄνθρωποι οἱ ὀνομαστοί». Νο-
μίζω, ὅτι ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ὀνομάζει ἐδῶ γίγαντας τοὺς
ἰσχυροὺς κατὰ τὸ σῶμα. ᾿Απὸ ἐκείνους, λέγει, ηὐξήθη ἡ
γενεά των. Καὶ πράγματι εἶναι δυνατὸν νὰ ἰδοῦμεν καὶ ἀλ-
λοῦ αὐτὸ εἰπωμένον᾽ «Γίγαντες, λέγει, ἔρχονται νὰ κατα-
παύσουν τὸν θυμόν μου»". Μερικοὶ δὲ νομίζουν ὄτι ὁ
ἀριθμὸς τῶν ἑκατὸν εἴκοσιν ἐτῶν εἶναι τὸ ὅριον τῆς ζωῆς
τοῦ ἀνθρώπου᾽ δὲν σημαίνει ὅμως αὐτό, ἀλλά ἐπιθυμεῖ
νὰ ἐπιδείξῃ κατὰ πρῶτον τὴν μακροθυμίαν του, τὴν ὁ-
ποίαν μάλιστα ὕστερα ἀπὸ τάσα ἁμαρτήματα ἐκδηλώνει
μετὰ τοσαῦτα ἁμαρτήματα ἐπ᾽ αὐτοὺς ἐπιδείκνυται. “ν᾿ οὖν

μάϑωμεν καὶ μετὰ τὴν ἀγανάκτησιν, καὶ τὴν ἀπειλήν, καὶ
τὴν τοσαύτην τοῦ χρόνου μακροθυμίαν, ἣν εἴς μετάνοιαν αὖ-
τοῖς δέδωκεν, ὡς οὐ μόνον οὐδὲν ἐκέρδανον, ἀλλὰ καὶ τοῖς
αὐτοῖς ἐπέμειναν, διὰ τοῦτό φησιν «Ως ἂν εἰσεπορεύοντο οἱ
υἱοὶ τοῦ Θεοῦ πρὸς τὰς ϑυγατέρας τῶν ἀνϑρώπων, καὶ ἐγεν-
γῶσαν ἑαυτοῖς, ἐκεῖνοι ἦσαν οἱ γίγαντες οἱ ἀπ᾽ αἰῶνος, οἵ
ἄνϑρωποι οἱ ὀνομαστοί». Εἶδες ἀγνωμοσύνης ὑπερόδολήν; εἷ-
δες ψυχὴν ἀνάλγητον; Οὔτε ὃ τῆς τιμωρίας φόδος, οὔτε ὃ
10 τῆς μακροϑυμίας χρόνος ἀπέστησεν αὐτοὺς τῶν πονηρῶν
πρά-
ξεων' ἀλλ᾽ ἅπαξ κατὰ κρημνῶν κατενεχϑέντες, καὶ τὸ τῆς
᾿ διανοίας ὄμμα πηρωϑθέντες, οὐκ ἔτι λοιπόν, καϑάπερ ὑπὸ
μέϑης τινὸς τῆς πονηρᾶς ἐπιϑυμίας καταδαπιισϑέντες, ἄνε-
νεγκεῖν ἠδουλήϑησαν, καϑάπερ' καὶ σοφός τίς φησιν ΦΑσε-
15 δὴς ἐμπεσὼν εἷς δάϑος κακῶν καταφοονεῖ». Δεινὸν γάρ,
δει-
νόν, ἀγαπητέ, ἁλῶναι ταῖς τοῦ διαδόλου παγίσιν. Ἢ γὰρ ψυ-
χὴ λοιπὸν καϑάπερ' ἐν δικτύοις ἀπειλημμένη, καὶ ὥσπερ ὗς
ἐγκυλιομένη δορδόρῳ ἥδεται, οὕτω καὶ αὐτὴ ὑπὸ τῆς κακῆς
συνηϑείας καταχωσϑεῖσα, οὐδὲ αἴσϑησιν λαμδάνει τῆς τῶν
20 ἡμαρτηκότων δυσωδίας. Διὸ χρὴ γήφειν καὶ ἐγρηγορένα
ι,
ὥστε μηδεμίαν τῷ πονηρῷ δαίμονι παρὰ τὴν ἀρχὴν εἴσοδον
᾿ παρασχεῖν, ἵνα μὴ σκοτώσας ἡμῶν τὸν λογισιιόν͵ καὶ τὸ διο-
ρατικὸν τῆς διανοίας ἀποτυφλώσας, παρασκευάσῃ, καϑάπερ
ἀπεσιερημένους τοῦ ἡλιακοῦ τούτου φωτός, πρὸς τὰς ἀκιῖνας
25 τοῦ τῆς δωραιοσύνης ἡλίου δοᾶν μὴ δυναμένους, κατὰ κρη-
μνῶν φέρεσθαι, ὅπερ: καὶ οὗτοι τότε πεπόνϑασιν. "Ἄκουε γὰρ
πάλιν τῆς τοῦ ᾿Θεοῦ ἀγαϑότητος τὴν ἀνεξικακίαν. «Ιδὼν δέ»,
φησί, «Κύριος ὃ Θεός, ὅτι ἐπληϑύνϑησαν αἱ κακίαι τῶν ἀν»-
ἢ
ϑρώπων ἐπὶ τῆς γῆς». Τὶ δούλται τὸ εἰρημένον, «Ιδὼν δῶν;
30 Οὐκ ἐπειδὴ ἠγνόει ὁ Δεσπότης" μὴ γένοιτο: ἀλλὰ πρὸς τὴν
14. Παροιμ. 18,3.

ΟΜΊΙΑΙΑ ΚΒ΄ 665
πρὸς αὐτούς. “Διὰ νὰ μάθωμεν λοιπὸν καὶ ὕστερα ἀπὸ τὴν

ἀγανάκτησιν καὶ τὴν ἐπειλὴν καὶ τὴν ἐπὶ τόσον χρόνον
μακροθυμίαν, τὴν ὁποίαν εἶχε δώσει εἰς αὐτοὺς διὰ νὰ
μετανοήσουν, ὅτι ὄχι μόνον δὲν ἐκέρδισαν τίποτε, ἀλλὰ
καὶ ἐπέμειναν εἰς τὰ ἴδια ἁμαρτήματα, διὰ τοῦτο λέγε!"
«Εὐθὺς ὡς συνερίσκοντο οἱ υἱοὶ τοῦ Θεοῦ μὲ τὰς θυγα-
τέρας τῶν ἀνθρώπων καὶ ἐγεννοῦσαν ἐκείνουα, οἱ ὁποῖοι
ἦσαν οἱ παλαιοὶ γίγαντες, οἱ ὀνομαστοὶ ἄνθρωποι». Εἰδες
ὑπερθολικὴν ἀχαριστίαν; εἶδες ἀναίσθητον ψυχήν; Οὔὕτε
ὁ φόβος τῆς τιμωρίας, οὔτε ὁ χρόνος τῆς μακροθυμίας
ἀπεμάκρυνεν αὐτοὺς ἀπὸ τὰς πονηράς πράξεις ἀλλὰ
ἀφοῦ διὰ μίαν φοράν κατέπεσαν εἰς τοὺς κρημνοὺς καὶ
ἐτυφλώθησαν κατὰ τὸ βδλέμμα τῆς διανοίας, δέν ἠθέλη-
σαν πλέον νὰ ἐπανέλθουν εἰς τὸ μέλλον εἰς τὴν προη-
γουμένην κατάστασιν, ὠσὰν νὰ ἐνεποτίσθησαν ἀπὸ κά-
ποιαν μέθην τῆς πονηρᾶς ἐπιθυμίας, ὄπως ἀκριθῶς καὶ
κάποιος σοφὸς λέγει «Ὅταν ὁ ἀσεδὴς πέσῃ μέσα εἰς
τὸ βάθος τῶν κακῶν, περιφρονεῖ τὰ πάντα»᾽“. Εἶναι λοι’
πὸν φοβερόν, ἀγαπητέ, φοθερὸν νὰ αἰχμαλωτισθῇ κα-
νεὶς εἰς τὰς παγίδας τοῦ διαδόλου. Διότι ἧ- ψυχὴ, ὅπως
ὅταν ἀποκλεισθῇ μέσα εἰς τὰ δίκτυα καὶ ὄπως ὁ χοῖρος
εὐχαριστεῖται, ὅταν κυλίεται εἰς τὸν βόρθορον, ἔτσι καὶ
αὐτὴ κατακλυσθεῖσα ἀπὸ τὴν κακὴν συνήθειαν, δέν ἀντι-
λαμβάνεται οὔτε τὴν δυσωδίαν τῶν ἀμαρτημάτων. Διὰ
τοῦτο πρέπει νὰ εἴμεθα νηφάλιοι καὶ ἄγρυπνοι, ὥστε νὰ
μὴ ἐπιτρέψωμεν ἀπὸ τὴν ἀρχὴν καμμίαν εἴσοδον εἰς τὸν
πονηρὸν δαίμονα, διὰ νὰ μὴ μᾶς κάμῃ, ἀφοῦ θανατώσῃ
τὸν λογισμόν μας καὶ τυφλώσῃ τελείως τὴν ὄρασιν τῆς
διανοίας, ὡσὰν νὰ ἔχωμεν στερηθῆ τὸ ὑλιακὸν αὐτὸ φῶς
καὶ νὰ μὴ ἠμποροῦμεν νὰ βλέπωμεν πρὸς τὰς ἀκτῖνας ᾿
τοῦ ἡλίου τῆς δικαιοσύνης, νά πίπτωμεν εἰς τούς κρη-
μνούς, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον δεθαίως καὶ αὐτοὶ εἶχαν πάθει
τότε. "Ακοὺυε λοιπὸν πάλιν τὴν ἀνεξικακίαν τῆς ἀγαθότη-
τος τοῦ Θεοῦ. «Καὶ εἶδε, λέγει, Κύριος ὁ Θεὸς, ὅτι ἐπλη-
θύνθησαν αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων ἐπάνω εἰς τὴν γῆν».
ΤΙ θέλουν νὰ μᾶς εἰποῦν αἱ λέξεις, «Καὶ εἶδε»; ὕοΟχι ἐπειδὴ
ἀοσϑένειαν τὴν ἡμετέραν ἅπαντα διηγεῖται ἢ ϑεία Γραφή;

ἵνα ἡμᾶς διδάξῃ, ὅτι καὶ μετὰ τὴν τοσαύτην αὐτοῦ μακροϑυ-
μίαν τοῖς αὐτοῖς ἐπέμενον, ἢ καὶ χείροσι περιέδαλον ἑαυτοὺς
κακοῖς, φησίν: «ἰδὼν δὲ ὅτι ἐπληϑύνϑησαν αἱ κακίαι τῶν
ἀνϑρώπον ἐπὶ τῆς γῆς». ᾽Εκ γὰρ τῆς πονηρᾶς ταύτης πρά-
ξεως, καϑάπερ ἀπὸ πηγῆς τινος, καὶ ἕτερα πολλὰ αὐτοῖς
ἐτίκτετο ἁιμαρτήματα' διὰ τοῦτό φησιν, «Αἱ κακίαι τῶν ἂν-
ϑοώπων». “Ὅπου γὰρ ποονία, καὶ ἀσέλγεια, καὶ τοσαύτη ἀ-
κολασία, εἴχὸς καὶ μέϑην, καὶ παροινίαν, καὶ πολλὴν ἀδικίαν,
10 καὶ πλεονεξίαν, καὶ τὰ μυρία τίκτεσϑαι κακά. «ἰδὼν δῶν,
φησί, «Κύριος ὁ Θεός, ὅτι ἐπληϑύνθϑησαν αἱ κακίαι τῶν ἂἄν-
ϑοώπων ἐπὶ τῆς γῆς, καὶ πᾶς τις διανοεῖται ἔν τῇ καρδίᾳ
αὐτοῦ ἐπιμελῶς ἐπὶ τὰ πονηρὰ πάσας τὰς ἡμέρας».
ὅ. “Ὅρα πῶς ἕκαοτον τῶν εἰρημένων δείκτυσι τὸ μέγε-
15 ϑὸς τῶν ἡμαρτημένων, ᾿Ἐπειδὴ γὰρ εἶπε καϑολικῶς ὅτι «Ἐ-
πληϑύνϑησαν αἱ κακίαι τῶν ἀνϑρώπων ἐπὶ τῆς γῆς», ἐπή-
γαγε, «Καὶ πᾶς τις». Μεγάλη τοῦ ρήματος ἡ ἔμφασις, Οὐχ
ὃ νέος, φησί», ἀλλὰ καὶ ὃ πρεσδύτης τὰ αὐτὰ τῷ νέῳ δια-
πράττεται" οὐδὲ ἀνὴρ μόνον, ἀλλὰ καὶ γυνή" οὐ δοῦλος, ἀλλὰ
20 καὶ ἐλεύϑερος" οὐ πλούσιος, ἀλλὰ καὶ πένης. Καὶ τό, «Δια-
γοεῖται», πολλὴν ἔχει τὴν δύναμιν. Οὐ γὰρ ἐκ συναρπαγῆς
τοῦτο ὑπομένουσιν, ἀλλ᾽ ἐν τῇ καρδίᾳ διανοούμενοι, καὶ ταῦ-
τα καϑ' ἑκάστην ὥραν δουλόμενοι, καὶ ἔν τούτοις τὴν σπου-
δὴν ἔχοντες, καὶ οὐδὲ ἁπλῶς, καὶ ὡς ἔτυχεν ἅπαξ ἢ δεύτε-
25 90.» ὑποσκελισϑέντες ὑπὸ τῆς ἁμαρτίας, ἵστανται τῆς κακίας,
ἀλλ᾽ ἐπιμελῶς ταύτην μετέρχονται, καὶ τὰ πονηρὰ διαπράι-

τονται" τοῦτ᾽ ἔστι μετὰ πολλῆς τῆς σπουδῆς, οὐδὲν παρέργως,
οὐδὲν ἠἡμελημένως ὑπ᾽ αὐτῶν γίνεται, οὐδὲ πρὸς ὀραχὺν χρό-
γον, ἀλλὰ πάσας τὰς ἡμέρας, πᾶσαν αὐτῶν τὴν ζωὴν εἷς τοῦ-
30 το καταναλίσκουσιν. Εἶδες πονηρίας ἐπίτασιν; εἶδες πῶς
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ᾽ 667
δὲν ἐγνώριζεν ὁ Θεός μὴ γένοιτο νὰ εἰποῦμεν κάτι τέ-

τοιο ἀλλὰ τὰ διηγεῖται ὅλα ἡ ᾿Αγία Γραφὴ ἐξ αἰτίας τῆς
ἰδικῆς μας ἀδυναμίας διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ, ὄτι καὶ ἔπειτα
ἀπὸ τὴν τόσον μεγάλην μακροθυμίαν τοῦ Θεοῦ ἐπέμεναν
εἰς τὰ ἴδια ἁμαρτήματα ἢ περιέδθαλαν τοὺς ἑαυτούς των
καὶ μὲ χειρότερα κακά, λέγει᾽ «Καὶ εἶδεν, ὅτι ἐπληθύνθη-
σαν αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων ἐπάνω εἰς τὴν γῆν». Διότι
ἀπὸ τὴν πονηρὰν αὐτὴν πρᾶξιν ὠσὰν ἀπὸ κάποιαν πηγήν,
ἐγεννῶντο καὶ ἄλλα πολλὰ ἁμαρτήματα εἰς αὐτούς᾽ διὰ
τοῦτο λέγει, «Αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων». Διότι ὅπου ὑ-
πάρχει πορνεία καὶ ἀσέλγεια καὶ τόση ἀκολασία, εἶναι
φυσικὸν νὰ γεννῶνται καὶ ἡ μέθη καὶ ἡ κραιπάλη καὶ ἡ
μεγάλη ἀδικία καὶ πάρα πολλὰ κακά. «Καὶ εἶδε, λέγει, Κύ-
ριος ὁ Θεός. ὅτι ἐπληθύνθησαν αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων
ἐπάνω εἰς τὴν γῆν καὶ κάθε ἄνθρωπος συλλογίζεται μὲ
ἐπιμέλειαν εἰς τὸ δάθος τῆς καρδίας του τὸ κακὸν ὅλας
τὰς ἡμέραορ».
5, Πρόσεχε, πῶς κάθε λέξις ἀποδεικνύει τὸ μέγεθος
τῶν ἁμαρτημάτων. Ἐπειδὴ λοιπὸν εἶπε γενικῶς, ὅτι «Ἔ-
πληθύνθησαν αἱ κακίαι τῶν ἀνθρώπων ἐπάνω εἰς τὴν
γῆν», ἐπρόσθεσε, «Καὶ ὁ καθένας». Εἶναι μεγάλη ἡ ἔμ-
φασις τῶν λέξεων. ἴΟχι μόνον ὁ νέος, ἀλλὰ καὶ ὁ γέρων
διαπράττει τὰ ἴδια μὲ τὸν νέον᾽ ὄχι μόνον ὁ ἄνδραα, ἀλ-
λὰ καὶ ἡ γυναῖκα᾽ ὄχι μόνον ὁ δοῦλος, ἀλλὰ καὶ ὁ ἐλεύ-
θερος᾽ ὄχι μόνον ὁ πλούσιος, ἀλλὰ καὶ ὁ πτωχὸς. Καὶ τό,
«Συλλογίζεται», ἔχει μεγάλην δύναμιν. Δὲν ὑπομένουν
βέθαια αὐτὸ ἀπὸ ἀπερισκεψίαν, ἀλλὰ ἀφοῦ συλλογίζων-
ται εἰς τὴν καρδίαν των καὶ σκέπτωνται αὐτὰ κάθε στι-
γμὴν καὶ σπεύδουν εἰς αὐτά καὶ δὲν στέκονται εἰς τὴν
κακίαν ἁπλὰ καὶ τυχαῖα, ἐπειδὴ ὑπεσκελίσθησαν διά μίαν
ἢ δευτέραν σοφάν ἀπὸ τὴν ἁμαρτίαν, ἀλλὰ ἀσκοῦν αὐ’
τὴν μὲ ἐπιμέλειαν καὶ διαπράττουν τὰς πονηρὰς πράξεις"
δηλαδὴ μὲ μεγάλην φροντίδα, τίποτε δὲν γίνεται ἀπὸ αὐὖὐ-
τοὺς παρεμπιπτόντως καὶ μὲ ἀμέλειαν, οὔτε δι᾽ ὀλίγον
χρόνον, ἀλλὰ ὅλας τἀς ἡμέρας, ὅλην των τὴν ζωὴν σπα-
ταλοῦν εἰς αὐτό. Εἶδες τὴν ἔντασιν τῆς πονηρίας; εἶδες
δδὅ ΙΏΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
μελέτην τὸ πρᾶγμα ἐποιοῦντο, ἐπιμελῶς ἅπαντα τὰ πονηρὰ

διαπραττόμενοι, καὶ πᾶσα ἡλικία τὴν τῆς κακίας ἐργασίαν ηὐ-
τομόλει; «Πᾶς τις», φησίν" οὐδὲ ἡ ἄωρος ἡλικία, οὐδὲ ἡ ἀπει-
ρόκακος ἄμοιρος ἦν, ἀλλ᾽ εὐθέως καὶ ἐκ προοιμίων τὴν κακὴν
ταύτην ἅμιλλαν πάντες ἐποιοῦντο, ἕκαστος τὸν πλησίον ὕπερ-
ὄάλλεσϑαι φιλονεικῶν ἔν τῇ τῶν πράξεων παρανομίᾳ. "Εν-
γόει γάρ μοι ἐνταῦϑα τὴν ὑπερδάλλουσαν τοῦ δικαίου σοφίαν
ὅτι ἐν τοσαύτῃ κακῶν συμφωνίᾳ ἴσχυσε τὴν λύμην διαφυγεῖν,
καὶ μηδεμίαν ἐντεῦϑεν δέξασθαι ὅλάδην, ἀλλὰ καϑάπερ ἐξ
10 ἑτέρας φύσεως συγκείμενος, οὕτως ἐρρωμένον φρόνημα ἀνα-
λαθών, καὲ οἴκοϑεν ἐπὶ τὴν τῆς ἀρετῆς κατόρϑωσιν σπεύσας,
καὶ τὴν κακὴν αὐτῶν συμφωνίαν διέφυγε, καὶ τῆς κατὰ πάν-
τῶν ἐνεχϑείσης πανωλεϑρίας ἐκτὸς γέγονε. «Καὶ ἐνεϑυμήϑη»,
φησί, «Κύριος ὁ Θεός, ὅτι ἐποίησε τὸν ἄνϑρωπον ἐπὶ τῆς
15 γῆς». “Ὅρα πάλιν λέξεως παχύτητα καὶ συγκατάδασιν. ᾿Ἔνε-
ϑυμήϑη, φησίν, ἀντὶ τοῦ μεταμελήϑη" οὖκ ἐπειδὴ μεταμελεῖ-
ται Θεός" μὴ γένοιτο' ἀλλὰ κατὰ τὴν συνήϑειαν τὴν ἄνϑρω-
πίνην ἡμῖν διαλέγεται ἡ ϑεία Γραφή, ἵνα διδάξῃ ἡμᾶς, ὅτι
ἥ ὑπερδολὴ τῶν ἡμαρτημένων αὐτοῖς εἰς τοσαύιην ἀγανάκτη-
20 σιν τὸν φιλάνϑρωπον Θεὸν ἤγαγε. «Καὶ ἐνεϑυμήϑη», φησί,
«Κύριος ὁ Θεός, ὅτι ἐποίησε τὸν ἄνϑρωπον ἐπὶ τῆς γῆς». Μὴ
γὰρ διὰ τοῦτο, φησί, αὐτὸν παρήγαγον, ἵνα εἷς τοσοῦτον
ὄλισϑον κατενεχϑεὶς ἀπωλείας ἑαυτῷ αἴτιος καταστῇ; Διὰ
τοῦτο ἐξ ἀρχῆς καὶ ἐπ προοιμίων τοσαύτης ἠξίωσα αὐτὸν τῆς
25 τιμῆς, καὶ τοσαύτην περὶ αὐτὸν ἐπεδειξάμην τὴν πρόνοιαν
ἵνα τὴν ἀρετὴν ἑλόμενος ἐκτὸς τῆς ἀπωλείας γένηται͵, ᾽᾿ἔπει-
δὴ δὲ οὐκ εἷς δέον ἐχρήσατο τῇ φιλανϑρωπίᾳ τῇ ἐμῇ, δέλτιον
λοιπὸν ἐκκοπῆναι αὐτοῦ τὴν κακὴν ἐπιχείρησιν, «Καὶ διδνο-
πῶς ἔκαμαν τὸ πρᾶγμα αὐτὸ ἐπιστήμην, διαπράττοντες

ὅλας τὰς πονηρὰς πράξειε μὲ ἐπιμέλειαν καὶ κάθε ἡλικία
ἔσπευδε πρὸς τὴν διάπραξιν τῆς κακίας; «Ὁ καθένας»,
λέγει οὔτε οἱ ἀνήκοντες εἰς ἀνώριμον ἡλικίαν, οὔτε οἱ
μὴ ἔχοντες πεῖραν τῆς κακίας ἔμειναν ἀμέτοχοι, ἀλλὰ ἀ-
μέσως ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ὅλοι ἐλάμθαναν μέρος εἰς τὴν κα-
κὴν αὐτὴν ἅμιλλαν, καὶ ὁ καθένας ἐφιλονεικοῦσε νὰ ὑπερ-
βάλλῃ τὸν πλησίον του εἴς τὰς παρανόμους πράξεις.
Πρόσεχε λοιπόν, σὲ παρακαλῶ, ἐδῶ τὴν ὑπερθολικὴν
σύνεσιν τοῦ δικαίου ἀνθρώπου, διότι κατώρθωσε νὰ ἀπο-
φύγῃ τὴν καταστροφὴν εὑρισκόμενος μέσα εἰς τόσον με-
γάλην συμφωνίαν κακῶν, καὶ νὰ μὴ δεχθῆ ἀπὸ αὐτὴν
καμμίαν δὀλάβην, ἀλλὰ ὡσὰν νὰ συνίστατο ἀπὸ ἄλλην φύ-
σιν, ἀφοῦ ἀνέλαθεν τόσον ἰσχυρὸν φρόνημα καὶ ἔσπευσε
πρὸς τὴν ἐπίτευξιν τῆς ἀρετῆς μὲ τὴν θέλησίν του, διέ-
φύγε καὶ τὴν κακὴν συμφωνίαν αὐτῶν καὶ εὐρέθη ἔξω
ἀπὸ τὴν στρεφομένην ἐναντίον ὅλων πανωλεθρίαν. «Καὶ
ἐσκέφθη, λέγει, Κύριος ὁ Θεός, ὅτι ἐδημιούργησε τόν
ἄνθρωπον ἐπάνω εἷς τὴν γῆν». Πρόσεχε πάλιν τὴν πα-
χύτητα τῆς λέξεως καὶ τὴν συγκατάθδασιν τοῦ Θεοῦ.
᾿Εσκέφθη, λέγει, ἀντὶ τοῦ ἐμετανόησε᾽ ὄχι ἐπειδὴ μετα-
νοεῖ ὁ Θεὸς μὴ γένοιτο, νὰ εἰποῦμεν κάτι τέτοιο᾽ ἀλλὰ
κατά τὴν ἀνθρωπίνην συνήθειαν μᾶς ὁμιλεῖ ἡ ᾿Αγία Γρα-
φή, διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ, ὅτι τὰ πολλὰ ἁμαρτήματά τῶν
ὠδήγησαν τὸν φιλάνθρωπον Θεὸν εἰς τόσον μεγάλην
ἀγανάκτησιν. «Καὶ ἐσκέφθη, λέγει, Κύριος ὁ Θεός, ὅτι
ἐδημιούργησε τόν ἄνθρωπον ἐπάνω εἰς τὴν γῆν». Μήπως
λοιπὸν δι᾽ αὐτὸ, λέγει, ἐδημιούργησα τὸν ἄνθρωπον, ὥστε
ὁπειδὴ κατέπεσεν εἰς τόσον θαρὺ παράπτωμα νὰ καταστῇ
ὁ ἴδιος αἴτιος τῆς ἀπωλείας του; Διὰ τοῦτο ἁμέσως ἀπὸ
τὴν ἀρχὴν ἡξίωσα αὐτὸν τόσον μεγάλης τιμῆς καὶ ἐπέ-
δειξα δι΄ αὐτὸν τόσην πρόνοιαν, διὰ νὰ εὑρεθῇ ἔξω ἀπὸ
τὴν καταστροφήν, ἀφοῦ προτιμήσῃ τὴν ἀρετήν. ᾿Επειδὴ
ὅμως δὲν ἐχρησιμοποίησεν, ὅπως ἔπρεπε, τὴν φιλανθρω-
πίαν μου, εἶναι καλύτερον νὰ τούς ἀποκοπῇ εἰς τὸ ἐξῆς
ἡ διάπραξις τοῦ κακοῦ. «Καὶ ἐσκέφθη καὶ εἶπε Κύριος ὁ
ἤϑη, καὶ εἶπε Κύριος ὃ Θεός" ἀπαλείψω τὸν ἄνϑρωπον ὃν

ἐποίησα ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, ἀπὸ ἀνθρώπου ἕως κτήνους,
καὶ ἀπὸ ἑρπετῶν ἕως πειεινῶν τοῦ οὐρανοῦ, ὅτι ἐνεϑυμήϑην,
ὅτι ἐποίησα αὐτούς». Τ᾿ ἃ παρ᾽ ἐμαυτοῦ πάντα, φησίν, ἔπεδει-
ξάμην. ᾿Απὸ τοῦ μὴ ὄντος εἰς τὸ εἶναι παρήγαγον, τὴν γνῶ-
σιν τῶν πρακτέων καὶ τῶν μὴ πρακτέων ἐνέϑηκα τῇ φύσει,
τὸ αὐτεξούσιον ἐδωρησάμην, ἀφάτῳ τῇ μακροθυμίᾳ ἐχροησά-
μην, καὶ μετὰ τὸν πολὺν χρόνον ἐκεῖνον, καὶ τὴν ἀγανάκτησιν,
καὶ τὴν ἀπειλήν, ἣν εἶπον, καὶ ἑτέραν προϑεομίαν ὥρισα,
10 ὀουλόμενος αὐτοὺς εἷς αἴοϑησιν ἐλϑόντας τῶν οἰκείων πται-
σμάτων ἀνακαλέσαοϑαι τὴν ἐμὴν ἀγανάκτησιν: ἐπειδὴ δὲ οὐδὲ
οὕτως ἐκέρδανόν τι πλέον, ἀνάγκη τὴν ἀπειλὴν εἷς ἔργον
ἀγαγεῖν, καὶ παντελῇ ἐξάλειψιν αὐτῶν ἐργάσασθαι, καὶ καϑά-
περ ζύμην τινὰ πονηρὰν ἀφανίσαι τούτων τὸ γένος, ἵνα πὴ
15 καὶ ταῖς εἰς τὸ ἑξῆς γενεαῖς τῆς κακίας διδάσκαλοι γένωνται.
«Καὶ εἶπε Κύριος ὅ Θεός, ἀπολείψω τὸν ἄνϑρωπον ὃν ἐποίη-
σα ἀπὸ προσώπου τῆς γῆς, ἀπὸ ἀνϑρώπου ἕως κτήγους». ᾽Α4λλ᾽
ἴσως εἴποι τις ἄν τίνος ἕνεκεν τοῦ ἀνϑρώπου πρὸς κακίαν
ἀποκλίνανιος, καὶ τὰ ἄλογα τὴν αὐτὴν αὐτῷ τιμωρίαν ὑπο-
20 μένει; Εἰκότως. Μὴ γὰρ διὰ τὴν ξαυτῶν χρείαν τὰ ἄλογα
γέγονε; Διὰ τὸν ἄνϑρωπον ταῦτα παρήχϑη" τούτου τοίνυν ἔκ
τοῦ μέσου αἰοουμένου, πρία ἐκείνων χρεία γένοιτ᾽ ἄν; Διὰ
τοῦτο καὶ ταῦτα τῆς τιμωρίας κοινωγεῖ, ἵνα μάϑητε τῆς ἀ-
γανακτήσεως τὴν ὑπερδολήν. Καὶ καϑάπερ ἐξ ἀρχῆς τοῦ
25 πρωτοπλάστου ἁμαρτῶντος, ἡ γῆ τὴν κατάραν ἐδέξατο, οὕτω
καὶ νῦν τοῦ ἀνϑοώπου μέλλοντος ἀφανίζεσθαι, καὶ τὰ ἄλογα
κοινωνεῖ τῆς τιμωρίας. “Ὥσπερ δὲ εὐδοκιμοῦντος τοῦ ἀνϑρώ-
που, καὶ ἡ κτίσις κοινωνεῖ τῇ τοῦ ἀνϑρώπου εὐημερίᾳ, καϑά-
περ καὶ ὁ ΠἜ}αῦλός φησιν: «ὍὍτι καὶ αὐτὴ ἡ κτίσις ἐλευϑερο"-
30 ϑήσδξται ἀπὸ τῆς δουλείας τῆς φϑορᾶς εἰς τὴν ἐλευϑεοίαν
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΒ΄ 871
Θεός θὰ ἐξαλείψω τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον ἐδημιούρ-

γησα, ἀπὸ τὸ πρόσωπον τῆς γῆς᾽ ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον μέ"
χρι καὶ τὰ κτήνη, καὶ ἀπὸ τὰ ἑρπετὰ μέχρι τὰ πτηνὰ τοῦ
οὐρανοῦ, διότι μετενόησα ποὺ ἐδημιούργησα αὐτούς».
᾿Επέδειξα, λέγει, ὅλας τὰς ἐνεργείας μου. ᾿Εδημιούργησα
αὐτὸν εἰς τὴν ζωὴν ἁπὸ τὸ μηδέν, ἔθαλα μέσα εἰς τὴν
φύσιν τοῦ τὴν γνῶσιν τῶν πρακτέων καὶ τῶν μὴ πρακτέ-
ων, ἐχάρισα τὸ αὐτεξούσιον, ἐχρησιμοποίησα ἀνέκφρα-
στον μακροθυμίαν, καὶ ἔπειτα ἀπὸ τὸν πολύν ἐκεῖνον χρό-
νον καὶ τὴν ἀγανάκτησιν καὶ τὴν ἀπειλήν, τὴν ὁποίαν ἀνέ-
φερα, ὥρισα καὶ ἄλλην προθεσμίαν, διότι ἤθελα νὰ ἀνα-
καλέσω τὴν ἀγανάκτησίν μου ἂν αὐτοὶ ἀναγνωρίσουν τὰ
ἰδικά των σφάλματα᾽ ἐπειδὴ ὅμως οὔτε ἔτσι ἐκέρδισαν
κάτι περισσότερον, εἶναι ἀνάγκη νὰ πραγματοποιήσω τὴν
ἀπειλὴν καὶ νὰ ἐξαλείψω ἐντελῶς αὐτοὺς καὶ νὰ ἐξαφα-
νίσω ὡσὰν κάποιαν πονηρὰν ζύμην τὸ ἀνθρώπινον γένος,
διὰ νὰ μὴ γίνωνται καὶ εἰς τὰς ἑπομένας γενεὰς διδάσκα-
λοι τῆς κακίας. «Καὶ εἶπε Κύριος ὁ Θεός, θὰ ἐξαλείψω
τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὀπσῖον ἐδημιούργησα, ἀπὸ τὸ πρόσω-
πον τῆς γῆς, ἀπὸ τὸν ἄνθρωπον μέχρι τὰ ζῶα». ᾿Αλλ᾽ ἴ-
σως θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἰπῇ κάποιος᾽ διὰ ποῖον λόγον, ἐνῷ
ὁ ἄνθρωπος ἐξετράπη πρὸς τὴν ἁμαρτίαν, ὑπομένουν καὶ
τὰ ζῶα τὴν ἰδίαν μὲ αὐτὸν τιμωρίαν; Εἶναι εὔλογον. Μή-
πως λοιπὸν τὰ ζῶα ἔγιναν διὰ τὴν ἰδικήν των ὠφέλειαν;
Διὰ τὸν ἄνθρωπον ἐδημιουργήθησαν αὐτά ἀφοῦ λοιπὸν
ἐκλείπει αὐτὸς ἀπὸ τὸ μέσον, ποία θὰ ἠμποροῦσς νὰ εἶναι
ἡ ὠφέλεια ἐκείνων; Διὰ τοῦτο γίνονται μέτοχα τῆς τιμω-
ρίας καὶ τὰ ζῶα, διὰ νὰ μάθετε τὸ μέγεθος τῆς ἀγανακτή-
σεώᾳα του. Καὶ ὅπως ἀκριθῶς ἀπὸ τὴν ἀρχήν ἐδέχθη τὴν
κατάραν ἡ γῆ, ὅταν ἡμάρτησεν ὁ πρωτόπλαστοασ, ἔτσι καὶ
τώρα, ὅταν πρόκειται νὰ ἀφανισθῇ ὁ ἄνθρωπος, συμμετέ-
χουν καὶ τὰ ζῶα εἰς τὴν τιμωρίαν. “Ὅπως δὲ ὅταν προκὸό-
πτῃ ὁ ἄνθρωπος, καὶ ἡ κτίσια συμμετέχει εἰς τὴν εὐτυ-
χίαν τοῦ ἀνθρώπου, καθὼς καὶ ὁ Παῦλος λέγει «Ὅτι καὶ
αὐτὴ ἡ κτίαις θὰ ἐλευθερωθῇ ἀπὸ τὴν ὑποδούλωσιν εἰς τὴν
φθοράν, διὰ νὰ λάθῃ μέρος εἰς τὴν ἐλευθερίαν τῆς ἐνδό-
672 ΙΩΑΝΝΌΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ
τῶν τέκνων τῆς δόξης τοῦ Θεοῦ" οὕτω καὶ νῦν διὰ τὸ πλῆϑος
τῶν ἁμαρτημάτων μέλλοντος τούτου κολάζεσϑαι καὶ πανωλε-
ϑρίᾳ παραδίδοσθαι, καὶ τὰ κτήνη, καὶ τὰ ἑρπετά, καὶ τὰ πε-
πεινὰ συναπολαύει τοῦ κλυδωνίου τοῦ πᾶσαν τὴν οἰκουμένην
καταλαμδάγνει» μέλλοντος, Καὶ καϑάπερ ἂν οἰκίᾳ, τοῦ προε-
στῶτος ὑπὸ τὴν δεσποτικὴν ἀγανάκτησιν γεγονότος, καὶ τοὺς
ουνγυπηρδιοῦντας πάντας εἰκὸς κοινωνεῖν τῆς κατηφίας, τὸν
αὐτὸν δὴ τρόπον καὶ ἐνταῦϑα, καϑάπερ ἐν οἰκίᾳ τῶν ἀνϑοώ-
πῶ» ἀπολλυμένων, ἅπαντα τὰ ἐν τῇ οἰκείᾳ καὶ τὰ ὑπὸ τὴ»
10 τούτου δεσποτείαν τυγχάνοντα ἀνάγκη ὑπὸ τὴν αὐτὴν τιμω-
θίαν πεσεῖν. «Καὶ ἐνεϑυμήϑην»», φησίν, «ὅτι ἐποίησα αὐτούς».
Πόσης συγκαταδάσεως τουτὶ πεπλήρωται τὸ ρῆμα; Μὴ γὰρ
δόσυλόμην, φησί, τοσαύτῃ τιμωρίᾳ αὐτοὺς περιδαλεῖν; Αὐτοί
μὲ τῇ ὑπερόολῇ τῆς παρανομίας εἴς τοσαύτην ἐξήνεγκαν τὴν
15 ἀγανάκτησιν, Εἶπα ἵνα μὴ νομίσωμεν ἀφανισμὸν παντελῆ τοῦ
τῶν ἀνϑρώπων γίνεσϑαι γένους, μηδὲ πρόρριζον τὴν ἡμετέ-
ραν φύσιν ἀφανίξεσϑαι, ἀλλὰ μάϑωμν ὅσον κακὸν ἁμαρτία,
καὶ ὅσον ἀγαϑὸν ἀρετή, καὶ ὅτι «Κοείσοων εἷς ποιῶν ϑέλημα
Κυρίου, ἢ μυρίοι παράνομοι», φησί, «Νῷε δὲ εὗρε χάριν
20 ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Εἰ καὶ τὸ πλῆϑος ἅπαν, φησί,
πρὸς τοσαύτην κακίαν ἐξώκειλεν, ἀλλ᾽ ὅ δίκαιος οὗτος τὸν
σπινϑῆρα τῆς ἀρετῆς διετήρησεν ὁμοῦ, καὶ τούτοις ἅπασι διὰ
παντὸς τοῦ χρόνου διαλεγόμενος, καὶ παραινῶν ἀπαλλαγῆναι
τῆς κακίας, καὶ ἑαυτὸν τῆς ἀπ᾽ αὐτῶν λύμης ἐλεύϑερον καϑι-
25 σιάς. Καὶ ὥσπερ οὗτοι διὰ τῶν πονηρῶν πράξεων εἴς ἀγα-
νάκτησιν τὸν φιλάνϑρωπον Θεὸν ἐπεσπάσαντο: οὕτω καὶ οὗ-
τος, τὴν ἀρετὴν ἑλόμενος, «Χάριν εὗρεν ἐναντίον Κυρίου Θε-
οὔ». Οὐ γάρ ἔστι προσωπολήπτης ὃ Θεός, ἀλλὰ κἂν εὕρῃ ἐν
τοσούτῳ πλήϑει τὰ αὐτῷ δοκοῦντα διαπραττόμενον, οὐ περιορᾷ,
--..----
15. Ρωμ. 8,21.
16. Σοφ. Σειρ. 186, 3.
ἔου καταστάσεως τῶν τέκνων τοῦ Θεοῦ»"" ἔτσι καὶ τώρα

ἐπειδὴ ἐξ αἰτίας τῶν πολλῶν ἁμαρτημάτων τοὺυ πρόκειται
ὁ ἄνθρωπος νὰ τιμωρηθῇ καὶ νὰ καταστραφῇ ὁλοσχερῶς,
μαζὶ καὶ τὰ ζῶα καὶ τὰ ἑρπετὰ καὶ τὰ πτηνὰ δέχονται τὸν
κλυδωνισμόν, ὁ ὀποῖος πρόκειται νὰ κυριεύσῃ ὅλην τὴν οἱ-
κουμένην. [Καὶ ὅπως ἀκριδῶς εἰς τὸ σπίτι, ὅταν ὁ ἀρχηγὸς
του εὑρεθῇ κάτω ἀπὸ τὴν ἀγανάκτησιν τοῦ Κυρίου, εἶναι
φυσικὸν νὰ μετέχουν εἰς τὴν στενοχωρίαν του ὅλοι ποὺ
ὑπηρετοῦν μαζί του εἰς τὸ σπίτι κατὰ τὸν αὐτὸν λοιπὸν
τρόπον καὶ ἐδῶ, ὡσὰν νὰ χάνωνται οἱ ἄνθρωποι εἰς τὸ
σπίτι, εἶναι ἀνάγκη νὰ περιέλθουν εἰς τήν αὐτὴν τιμωρίαν
ὅλα τἀ εὑρισκόμενα μέσα εἰς τὸ σπίτι καὶ κάτω ἀπὸ τὴν
ἐξουσίαν του ὅντα. «Καὶ ἐσκέφθην, λέγει, ὅτι ἐδημιούργη-
σα αὐτούς». Πόαην συγκατάθασιν περιέχει αὐτὴ ἡ λέξις;
Μήπως λοιπὸν ἤθελα, λέγει, νὰ τοὺς ἐπιβδάλω τόσον μεγά-
λην τιμωρίαν; Αὐτοὶ μὲ τὴν ὑπερθολικήν των παρανομίαν
μὲ ἔφεραν εἰς αὐτὴν τὴν μεγάλην ἀγανάκτησιν. "Ἔπειτα
διὰ νὰ μὴ νομίσωμεν, ὅτι ἔγινεν ὁλοσχερὴς καταστροφὴ
τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, οὔτε ὅτι ἐξηφανίσθη ἐντελῶς ἡ
ἀνθρωπίνη φύσις, ἀλλὰ διὰ νὰ μάθωμεν πόσον μέγα κακὸν
εἶναι ἡ ἁμαρτία καὶ πόσον μέγα ἀγαθὸν ἡ ἀρετὴ, καὶ ὅτι
«Εἶναι προτιμότερος ὁ ἕνας ποὺ ἐκτελεῖ τὸ θέλημα τοῦ Κυ-
ρίου, παρὰ ἄπειροι ἀσεθεῖς»᾽"", λέγει᾽ «Ὁ Νῶς ὅμως ἔτυ-
χεν εὐνοίας ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Αν καὶ τὸ πλῆ-
θος ὅλον, λέγει, παρεκτράπη εἰς τόσον μεγάλην κακίαν,
ὁ δίκαιος ὅμως αὑτὸς διετήρησε τὸν σπινθῆρα τῆς ἀρετῆς
καὶ συζητῶν μὲ ὅλους αὐτοὺς εἰς ὅλην τὴν διάρκειαν τοῦ
χρόνου καὶ συμβουλεύων συγχρόνως αὐτοὺς νὰ ἀπομα-
κρυνθοῦν ἀπὸ τὴν κακίαν, καὶ καταστήσας τὸν ἑαυτὸν του
ἐλεύθερον ἀπὸ τὴν καταστροφὴν αὐτῶν. Καὶ ὅπως ἀκρι-
βθῶς αὐτοὶ μὲ τὰς πονηράς των πράξεις ἐπροκάλεσαν τὴν
ἀγανάκτησιν τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ᾽ ἔτσι καὶ αὐτὸς, ἐπει-
δὴ ἐπροτίμησε τὴν ἀρετὴν, «᾿Εκέρδισε τὴν χάριν ἐνώπιον
Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Δὲν εἶναι θέθαια προσωπολήπτης ὁ
Θεός, ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκόμη συναντήσῃ ἔνα εἰς τὸ τόσον μέ-
γα πλῆθος νὰ ἐκτελῇ τὸ θέλημά του, δὲν τὸν περιφρονεῖ,
Α2
ΤᾺ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΌΣΤΟΜΟΥ
ἀλλὰ τῆς οἰκείας αὐτὸν ἀξιοῖ προνοίας, καὶ ταύτῃ μᾶλλαν

πλείονα τὴν περὶ αὐτὸν κηδεμονίαν ἐπιδείκνυται, ὅσῳ, καὶ
τοσούτων ὄντων τῶν ἐπὶ τὴν κακίαν ἑλκόντων, τὴν τῆς ἄρε-
τῆς αὐτὸς ὁδὸν ιἵλετο.
6. Ὃ μὴ γινώσκοντες πρὸς ὃν μόνον δρῶμεν τὸ αὐτῷ δο-
κοῦν, καὶ τὸ ποιοῦν ἡμᾶς τὴν ἐκεῖϑεν εὔνοιαν ἐπισπάσασθϑαι,
καὶ μήτε φιλίᾳ χαριζόμενοι, μήτε συνηϑείᾳ τινὶ δουλεύοντες
ἀμελῶμεν τῆς ἀρετῆς, ἀλλὰ τῇ τοῦ Θεοῦ μακροθυμίᾳ εἷς δέ-
ὃν χρησώμεϑα, καὶ ὡς ἔτι καιρὸν ἔχομεν, πᾶσαν οᾳϑυμίαν
10 ἀποϑέμενοι ποϑήσωμεν τὴν ἀρετήν, μισήσωμεν τὴν κακίαν.
᾿Εὰν γὰρ μὴ καὶ πρὸς ταύτην πόϑῳ καὶ ἐπιϑυμίᾳ μετέλϑωμεν,
καὶ πρὸς ἐκείνην μῖσος πολὺ πτησώμϑα, οὔτε ἐκείνης τὴν
λύμην διαφυγεῖν, οὐδὲ ταύτης ἐπιλαδέσϑαι δυνησόμεϑα. “Οτι
᾿ς Δ
γὰρ. ἐπιϑυμούντων χρείαν ἔχει ἢ ἀρετή, καὶ ἐκκαιομένων
᾽ ᾿
15 εἷς τὸν πεοὶ αὐτῆς πόϑον, ἄκουε τοῦ προφήιου λέγοντος" «Τὰ
κρίματα Κυρίου ἀληϑινά, δεδικαιωμένα ἐπὶ τὸ αὐτό, ἐπιϑυ-
μητὰ ὑπὲρ χρουσίον καὶ λίϑον τίμιον πολύν» οὖκ ἐπειδὴ τοσοῖ-
τὸν μόνον ἐστὶν ἐπιϑυμητά, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ τούτων τῶν ὑλῶν
οὐκ ἔοτιν ἑτέραν εὑρεϑῆναι παρ᾽ ἡμῖν τιμιωτέραν' διὸ καὶ
20 ἐπήγαγε, «Καὶ γλυκύτερα ὑπὲρ μέλι καὶ κηρίον». Καὶ ἐν-
ταῦϑα πάλιν, ἐπειδὴ μὴ εἶχε φύσιν εὑρεῖν τοῦ μέλιτος γλυ-
κυτέραν, ταύτῃ ἐχρήσατο τῇ εἰκόνι. Καϑάπερ οὖν οἱ περὶ τὴν
τῶν χρημάτων συλλογὴν μεμηνότες ἐπιϑυμίᾳ τινὶ καὶ πόϑῳ,
ἐπὶ τούτῳ πᾶσαν τὴν δρμὴν ἔχειν σπουδάζουσι, καὶ οὐδέποτε
25 κόρον λαμόάνουσι: μέϑη γὰρ ἀκόρεστός ἔστιν ἦ φιλαργυρία:
καὶ καϑάπερ οἱ μεϑύοντες ὅσῳ ἂν πλείονα τὸν ἄκρατον ἑαυτοῖς
ἐκχέωσιν, τοσούτῳ μᾶλλον πρὸς τὸ δίψος ἐκκαίονται' οὕτω
δὴ καὶ οὗτοι τὴν μανίαν ταύτην τὴν ἀκάϑεκτον οὐδέποτε σπῆ-
17. Ψαλμ. 18, 10

-11.
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΒ’ 675
καὶ ἐπει-
ἀλλὰ ἀξιώνει αὐτὸν τῆς ἰδικῆς του φροντίδοας,
τὴν κηδεμ ονίαν του πρὸς αὐὖ-
δεικνύει τόσον μεγαλυτέραν
τὸν δρόμο ν τῆς
τόν, ὅσον μόνος του ὁ ἴδιος ἐπροτίμησε
υραν αὐτὸν
ἀρετῆς, ἐνῷ ὑπῆρχαν τόσον πολλοὶ ποὺ παρέσ
εἰς τὴν κακίαν.
μόνον
Β. Αὐτὸ λοιπὸν γνωρίζοντες, ἂς προσέχωμεν
κάμει νὰ ἀπο-
ἕνα, ἐκεῖνο ποὺ ἀρέσει εἰς αὐτὸν καὶ μᾶς
μενοι εἰς
σπάσωμεν τὴν εὔνοιαν ἀπ᾿ αὐτόν᾽ καὶ οὔτε χαριζό
ειαν νὰ
τὴν φιλίαν, οὔτε. ὑπακούοντες εἰς κάποιαν συνήθ
νὰ χρησι μοποι οῦμεν ὅ-
παραμελοῦμεν τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ
καί, ἐπειδὴ ἔχομε ν
πως πρέπει τὴν μακροθυμίαν τοῦ Θεοῦ,
ἂς ἐπι-
ἀκόμη χρόνον, ἀφοῦ ἀποβάλωμεν τὴν ἀδιαφορίαν,
κακίαν. Διότι
θυμήσωμεν τὴν ἀρετὴν καὶ μισήσωμεν τὴν
καὶ πόθον τὴν ἀρετὴν καὶ
ἐὰν δὲν ἐπιδιώξωμεν μὲ ἀγάπην
κακίαν , δέν θὰ
δὲν ἀποκτήσωμεν πολὺ μῖσος πρὸς τὴν
νὰ ἀποφύγω:
ἠμπορέσωμεν οὔτε τὴν καταστροφὴν ἐκείνης
ἀρετὴ ἔχει
μεν, οὔτε αὐτὴν νὰ ἐπιδιώξωμεν. Ὅτι λοιπὸν ἡ
ὁποῖοι τὴν ἐπιθυμ οῦν καὶ φλέ-
ἀνάγκην ἀπὸ ἀνθρώπους, οἱ
τὸν προφή την, ποὺ
γονται ἀπὸ τὸν πόθον δι᾽ αὐτήν, ἄκουε
ουν δι-
λέγει «Αἱ κρίσεις τοῦ Κυρίου εἶναι ἀληθεῖς, εὑρίσκ
περισσότε-
καίωσιν εἰς τὰ ἴδια τὰ πράγματα, εἶναι ποθηταὶ
τοὺς πολυτ ίμους λίθους »᾽7 ὄχι
ρον ἀπὸ τὸν χρυσὸν καὶ
ί, ἀλλὰ ἐπειδὴ δέν
μόνον ἐπειδὴ εἶναι τόσον πολὺ ποθηταΐ
πολυτ ιμοτέ ρα
εἶναι δυνατὸν νὰ εὐρεθῇ εἰς ἡμᾶς ἄλλη ὕλη
εσε, «Καὶ
ἀπὸ αὐτάς, λέγει αὐτά᾽ διὰ τοῦτο καὶ ἐπρόσθ
καὶ τὴν κηρήθϑ ραν». Καὶ ἐδῶ πά-
γλυκύτεραι ἀπὸ τὸ μέλι
εὑρῇ γλυκυ τέραν οὐσίαν
λιν, ἐπειδὴ δὲν ἠμποροῦσε νὰ
ἀπὸ τὸ μέλι, ἐχρησιμοποίησεν αὐτὴν τὴν εἰκόνα . “Ὅπως
ηφθῆ ἀπὸ
ἀκριβῶς λοιπὸν ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ἔχουν καταλ
ιν τῶν
κάποιαν ἐπιθυμίαν καὶ πόθον διὰ τὴν συγκέντρωσ
διὰ τὸν σκοπὸ ν αὐτὸν
χρημάτων, προσπαθοῦν νὰ ἔχουν
καταλ αμβάν ει ὁ
ὅλον τὸν Ζῆλον των, καὶ ποτὲ δὲν τούς
στος καὶ
κορεσμός, διότι ἡ φιλαργυρία εἶναι μέθη ἀκόρε
οἶνον
ὅπως ἀκριβῶς οἱ μέθυσοι ὅσον περισσότερον ἀγνὸν
περισσότερ ον ἑξάπτο νται πρὸς τὴν δί-
πίνουν, τόσον
ψαν ἔτσι λοιπὸν καὶ αὐτοὶ δὲν ἠμπορ οῦν ποτὲ νὰ σταμα-
678 ΙΩΆάΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
σαι δύνανται, ἀλλ᾽ ὅσῳ ἂν αὐξανομένην ἴδωσιν αὐτοῖς τὴν

περιουσίαν, τοσούτῳ καὶ τὴν ἐπιϑυμίαν ἀνάπτιουσι, καὶ οὐ
πρότερον λήγουσι τῆς πονηρᾶς παύτης ὀρέξεως, μέχρις ἂν
εἰς αὐτὸν τῆς κακίας τὸν πυϑμένα κατενεχϑῶσιν. Εἰ τοίνυν
5 οὗτοι τὴν ὀλέϑριον ταύτην ἐπιϑυμίαν, καὶ πάντων τῶν κακῶν
αἰτίαν γενομένην, μετὰ τοσούτου ἐπιδείκνυται τοῦ τόνου, πολ-
λῷ μᾶλλον ἡμᾶς δίκαιον τὰ κρίματα Κυρίου, τὰ ὑπὲρ χουσίον
καὶ λίϑον πίμιον πολὺν τυγχάνοντα, ταῦτα δι' ὅλου στρέφειν
ἐν τῇ διανοίᾳ τῇ ἡμετέρᾳ, καὶ μηδὲν τῆς ἀρετῆς ἡγεῖσϑαι
10 προτιμότερον, ἀλλὰ καὶ τὰ ὀλέϑρια ταῦτα πάϑη ἐκτέμνειν τῆς
ἑαυτῶν ψυχῆς, καὶ εἰδέναι ὅτι ἡ πρόσκαιρος αὕτη ἡδονὴ ὁ-
δύνην τίκτειν εἴωϑε διηνεκῆ, καὶ δάσανον πέρας οὐκ ἔχου-
σαν, καὶ μὴ ἀπατᾶν ἑαυιούς, μήτε νομίζειν ὅτι μέχοι τοῦ
παρόντος ὄίου ἴσιαται τὰ ἡμέτερα. Εἰ γὰρ καὶ μὴ τοῖς οή-
15 μασι ταῦτα φϑέγγονται οἱ πολλοί, ἀλλὰ καὶ πισιεύειν λέγουσι
τῷ τῆς ἀναστάσεως λόγῳ, καὶ τῇ τῶν μελλόντων ἀντιδόσει"
ἀλλ᾽ ἐγὼ οὐ τοῖς ρήμασι προσέχω, ἀλλὰ τοῖς καϑ' ἑκάστην
ἡμέραν γινομένοις, ΕἾ γὰρ ἀνάσιασιν προσδοκᾷς καὶ ἀντίδο-
σιν, τίνος ἕνεκεν οὕτω περὶ τὴν τοῦ δίου δόξαν ἐπιόησαι;
20 Τίνος ἕνεκεν, εἶπέ μοι, κόπτεις σαυτὸν καϑ' ἑκάστην ἡμέραν,
ὑπὲρ τὴν ἄμμον τὰ χρήματα συλλέγων, καὶ ἀγρούς, καὶ οἰκίας,
καὶ ὀαλανεῖα ὠνούμενος, καὶ πολλάκις ἐξ ἁρπαγῆς καὶ πλεο-
γνδξίας ταῦτα περιδαλλόμενος, καὶ πληρῶν ἐκεῖνο τὸ παρὰ
τοῦ προφήτου εἰρημένον: «Οὐαὶ οἱ συνάπτοντες οἴκίαν πρὸς
25 οἰκίαν καὶ ἀγρὸν πρὸς ἀγρὸν ἐγγίζοντες, ἵνα τοῦ σιλησίον ἀφέ-
λωνταί τον; "Ἢ οὐχὶ ταῦτά ἔστι καϑ' ἑκάστην ἡμέραν ἰδεῖν
γινόμενα; Καὶ ὃ μέν φησιν, ἐπισκοτεῖ μοι τοῦ δεῖνος ἡ οἰκία,
καὶ μυρίας προφάσεις ἐπινοεῖ, ἵνα ταύτην ἀφέληται ἕτερος
δὲ τὸν ἀγρὸν τοῦ πένητος λαδὼν συνῆψε τῷ ἑαυτοῦ. Καὶ τὸ δὴ
30 μεῖζον, καὶ καινόν, καὶ ξένον, καὶ οὐδὲ συγγνώμην ἔχον, ὅτι
16. Ἡσ. 5, 8.
τήσουν τὴν ἀκάθεκτον αὐτὴν μανίαν, ἀλλὰ ὅσον 6λέ-

ποῦν νὰ αὐξάνῃ ἡ περιουσία των, τόσον ἀνάπτουν τὴν ἐπι-
θυμίαν των καὶ δὲν σταματοῦν προηγουμένως τὴν κακήν
αὐτὴν ὄρεξιν, ἕως ὅτου δυθισθοῦν εἰς αὐτὸν τὸν
πυθμένα τῆς κακίας. ᾿Εὰν λοιπὸν αὐτοὶ τὴν καταστρεπτι-
κὴν αὐτὴν ἐπιθυμίαν, ἡ ὁποία ἔγινε καὶ αἰτία ὄλων τῶν Κα-
κῶν, ἐπιδεικνύουν μέ τόσον μεγάλην ἔμφασιν, πολὺ περισ-
σότερον εἶναι δίκαιον τὰς κρίσεις τοῦ Κυρίου, αἱ ὁποῖαι
εἶναι ἀνώτεραι ἀπὸ τὸν χρυσὸν καὶ τοὺς πολυτίμους λί-
θους, νὰ στρέφωμεν διαρκῶς μέσα εἰς τὴν διάνοιάν μας
καὶ νὰ μὴ θεωροῦμεν τίποτε προτιμότερον ἀπὸ τὴν ἀρε-
τήν ἀλλὰ καὶ τὰ καταατρεπτικὰ αὐτὰ πάθη νὰ ἐκριζώνω-
μεν ἀπὸ τὴν ψυχήν μας καὶ νὰ γνωρίζωμεν ὅτι ἡ πρόσκαι-
ρος αὐτὴ ἡδονὴ συνήθως γεννᾷ διαρκῆ ὀδύνην καὶ θάσα-
να, τὰ ὁποῖα δέν ἔχουν τέλος᾽ καὶ οὔτε νὰ ἐξαπατῶμεν τὸν
ἑαυτόν μας, οὔτε νὰ νομίζωμεν ὄτι αἱ ὑποθέσεις μας τε-
λειώνουν εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν. Ἂν καὶ θδέθαια οἱ πε-
ρισσότεροι δέν λέγουν αὐτὰ μὲ λόγια, ἀλλὰ ἰσχυρίζονται ὅ-
τι πιστεύουν καὶ εἰς τὸ κήρυγμα τῆς ἀναστάσεως καὶ εἰς
τὴν μέλλουσαν ἀνταπόδοσιν᾽ ἐγὼ ὅμως δὲν προσέχω εἰς
τὰ λόγια, ἀλλὰ εἰς τὰ συμβαίνοντα καθημερινῶς. ᾿Εὰν λοι-
πὸν προσδοκᾷς ἀνάστασιν καὶ ἀνταπόδοσιν, διὰ ποῖον λό-
γον συγκινεῖσαι τόσον πολὺ διὰ τὴν δόξαν τῆς ζωῆς; Διὰ
ποῖον λόγον, εἰπέ μου, κόπτεσαι καθημερινά, συγκεντρώνων
χρήματα περισσότερα ἀπὸ τὴν ἄμμον, ἀγοράζων ἀγροὺς
καὶ σπίτια καὶ λουτρά, καὶ ἀποκτῶν αὐτὰ πολλὰς φορὰς
ἀπὸ ἁρπαγὴν καὶ πλεονεξίαν, καὶ ἐκπληρῶν ἐκεῖνο, ποὺ
ἔχει εἰπῆ ὁ προφήτης, « Αλλοίμονον εἰς ἐκείνους ποὺ 4ττί-
ζουν τὸ σπίτι των κοντὰ εἰς ἄλλο σπίτι, καὶ ἐπεκτείνουν
τὸν ἀγρὸν εἰς ἄλλον ἀγρόν, διὰ νὰ ἀφαιρέσουν κάτι ἀπὸ
τὸν πλησίον»""; Ἢ δὲν συμβαίνει νὰ θδλέπωμεν αὐτὰ νὰ
συμθαίνουν καθημερινῶς; Καὶ ὁ ἔνας μὲν λέγει᾽ μοῦ ρί-
Πτεὶ σκιὰν τὸ σπίτι τοῦ τάδε, καὶ ἐπινοεῖ πολλὰς προφά-
σεις, διὰ νὰ τὸ ἀποσπάσῃ᾽ καὶ ὁ ἄλλος, ἀφοῦ ἔλαβε τὸν
ἀγρὸν τοῦ πτωχοῦ, τὸν ἐπρόσθεσεν εἰς τὸν ἰδικόν του.
Καὶ τὸ μεγαλύτερον θεθαίως καὶ τὸ πρωτάκουστον καὶ τὸ
ἐν ἑνὶ τόπῳ αὐτὸς καϑήμενος, καὶ πολλάκις οὐδὲ ϑέλων ἔτε.

ρωϑι διαϑῆναι δυνάμενος, ἢ δι’ ἑτέραν τινὰ πραγμάτων πε-
οίστασιν, ἢ καὶ ὑπὸ τῆς τοῦ σώματος ἀρρωστίας πεπεδημένος,
πανταχοῦ καὶ ἂν πάσαις, ὡς εἰπεῖν, ταῖς πόλιεαι δούλεται ὑπο-
5. μνήματα τῆς οἰκείας πλονεξίας κεκτῆσθαι, καὶ στήλας ᾿ἀϑανά-
τους τῆς οἰκείας κακίας παρὰ πᾶσιν ἔχειν, καὶ τὰ μὲν ἅμαρ-
τήματα, ἐξ ὧν ἅπαντα ταῦτα συνελέγῃ, τῇ οἰκείᾳ ἐπιτίϑησι
κεφαλῇ, καὶ φορτίον δαρὺ καὶ δυσθάστακιον ἐπιφερόμενος οὐκ
αἰσϑάνεται" τὴν δὲ ἐκ τούτων ἀπόλαυσιν ἑτέροις παραχωρεῖ,
10 οὐ μετὰ τὴν τῆς ζωῆς μετάστασιν μόνον, ἀλλὰ καὶ πρὸ τῆς
ἐντεῦϑεν ἐξόδου. Κἂν γὰρ μὴ ἄκων αὐτῶν γυμνωϑῇ, ὑπὸ
τῶν ὠκειωμένων διασπᾶται, ὡς εἴπεῖν, καὶ διασπαράτιξται
ἅπαντα ταῦτα, καὶ οὐδὲ τοῦ πολλοστοῦ αὐτῶν μέρους ὃν ἄπο-
λαύσει γίνεται. Τί δὲ λέγω ἐν ἀπολαύσει; ἈΑν γὰρ θουληϑῇ,
15 πῶς ἀρπέσει μίαν ἔχων γαστέρα πρὸς τοσοῦτον πλῆϑος χρη-
μάτων;
7, ᾿Αλλὰ τῶν κακῶν ἅπάντων τὸ αἴτιον ἡ κενοδοξία, καὶ
τὸ δούλεσϑαι τὴν προσηγορίαν: ἐπικεῖσθαι τὴν αὐτοῦ τοῖς ἀ-
᾿ γροῖς, τοῖς ὀαλανείοις, ταῖς οἰκίαις. Τί σοι τὸ ὄφελος, ἄν»-
20 ϑρωπε. ὅταν μετ᾽ οὐ πολύ, πυρετοῦ καταλαδόντος, ἀϑρόον ἀφι-
πιαμένη ἦ ψυχὴ παταλιμπάνῃ σε ἔρημον καὶ γυμνόν, μᾶλλον
δὲ ἀρετῆς μὲν γεγυμνωμένον, περιδεδλημένονδὲ τὰς ἀδι-
πίας, τὰς ἁρπαγάς, τὰς πλεονεξίας, τοὺς στεναγμούς, τὸν ὁ-
δυομόν, τὰ δάκρυα τῶν ὀρφανῶν, τὰς ἐπιδουλάς, τοὺς δόλους;
25 Πῶς δυνήσῃ τὰ μεγάλα ταῦτα φορτία τῶν ἁμαρτημιάτων ἔ-
χων ἐπικείιενα, τὴν στενὴν πύλην ἐκείνην διαδῆναι, τὴν οὐ δυ-
ναμένην δέξασϑαι τὸν ὄγκον τοῦ τοσούτου μεγέϑους; ᾿Ανάγκη
τοίνυν ἔξω μένοντα, καὶ ὑπὸ τῶν φορτίων τούτων δαρούμενον
ἀνήνυτα μεταγινώσκειν», ἤδη πρὸ τῶν ὀρϑαλμιῶν τὰ κολαστήρια
ΟΜΙΛΙΑ “ΚΒ᾽ 679
ι αὐ-
πάράξενον κἀὶ τὸ ἀσυγχώρητον Εἶναι, ὅτι ἐνῷ κάθετα
θέλῃ,
τὸς εἰς ἕνα μέρος καὶ πολλὰς φοράς, οὔτε ὅταν
᾿Εμποδ ιζόμεν ος ἢ ἐξ
ἠμπορεῖ νὰ μεταθῇ εἰς ἄλλο μέρος.
άτων ἢ ἐξ
αἰτίας κάποιας ἄλλης συμπτώσεως τῶν πραγμ
καὶ
αἰτίας τῆς σωματικῆς ἀδυναμίας του, ἐπιθυμεῖ παντοῦ
σῃ
εἰς ὅλας, ὡς θὰ ἔλεγε κανείς, τάς πόλεια νὰ ἀποκτή
«καὶ νὰ στήσῃ μεταξ ὺ
μνημεῖα τῆς ἰδικῆς του πλεονεξίας,
τῆς ἰδικῆς του
ὅλων τῶν ἀνθρώπων “στήλας ἀθανάτους
ὁποίων
κακίας καὶ -τὰ μὲν ἁμαρτήματα, ἐξ. αἰτίας τῶν
ἰδικόν
συνεκεντρώθησαν ὅλα αὐτά, τὰ ἐπισωρεύει εἰς τὸ
ὅτι μεταφέ ρει φορτίο ν θα-
του κεφάλι καὶ δέν αἰσθάνεται,
ρὺ καὶ δυσθάστακτον᾽ τὴν ἀπόλαυσιν ὅμως ἀπὸ αὐτὰ παρέ-
τὴν
χει εἰς ἄλλους, ὄχι μόνον μετὰ τὴν ἀναχώρησιν ἀπὸ
τοῦ ἀπὸ
ζωὴν αὐτήν, ἀλλὰ καὶ πρὶν ἀπὸ τὴν ἀποδημίαν
αὐτὰ ἀκουσί ως, διασκο ρπί-
ἐδῶ. Καὶ ἂν ἀκόμη δὲν χάσῃ
ὅλα αὐτὰ
ζονται καί, ὡς θὰ ἐλέγαμεν, καταθροχθίζονται
, καὶ δὲν
ἀπὸ τοὺς πλησιεστέρους συγγενεῖς καὶ φίλους
διατί
ἀπολαμβάνει οὔτε τὸ ἐλάχιστον μέρος αὐτῶν. Καὶ
ἐὰν θελήσῃ , πῶς θὰ τὸ κα- ᾿
λέγω δὲν ἀπολαμθάνει; Διότι,
τορθώσῃ, ἀφοῦ διαθέτῃ μίαν κοιλίαν διὰ τόσον πολλὰ πρά-
γματα;
. ᾿Αλλὰ ἡ αἰτία ὅλων τῶν κακῶν εἶναι ἡ κενοδοξία
νὰ θέτῃ κανεὶς τὸ ὄνομά του εἰς τοὺς ἀγρούα,
καὶ ἡ ἐπιθυμία
εἰς τὰ λουτρά, εἰς τὰ σπίτια. Ποῖον εἶναι τὸ κέρδος σου,
ἄνθρωπε, ὅταν ὕστερα ἀπὸ ὀλίνον, ἀφοῦ σὲ καταλάβῃ
πὐρέτός, εὐθὺς ὡς ἐξαφσιπυύῃ ἧδ ψυχὴ σὲ ἐγκαταλείπῃ
ἔρημον καὶ γυμνόν, καλύτερα δέ ᾿ οημένον μὲν τὴν ἀρε-
τήν, περικυκλωμένον ὅμως ἀπὸ τὰς κ᾿ δικίας, τὰς ἁρπαγάς,
τὰς πλεονεξίας, τοὺς στεναγμούς, τὐν ὁδυρμὸν, τὰ δά:
κρυα. τῶν ὀρφανῶν, τὰς σκευωρίας, τοὺς δόλους;. Πῶς
θὰ ἡμπορέαῃς, μεταφέρων ἐπάνω σου τὰ μεγάλα αὐτὰ
φορτία τῶν ἁμαρτημάτων, νὰ διέλθῃς τὴν στενὴν ἐκείνην
πύλην, ἡ ὁποία δὲν ἠμπορεῖ νὰ δεχθῆ τὸν ὄγκον τόσον με-
γάλου μεγέθους; ᾿Αναγκαστικὰ λοιπὸν μένεις ἔξω καὶ δα-
ρυνόμενος ἀπὸ τὰ φορτία αὐτὰ μετανοεῖς χωρὶς ἀποτέλε-
σμα, ἐπειδὴ δλέπεις τώρα ἐνώπιόν σον ἕτοιμα τὰ θᾳσανι-
ὁρῶντα ηὐιρεπισμένα, καὶ τὸ πῦρ ἐκεῖνο τὸ φοδερὸν καὶ μηδέ-

ποτε σδεννύμενον, καὶ τὸν σκώληκα τὸν ἀτελεύτητον. ᾿Αλλ᾽ εἶ
τις ἡμῖν λόγος τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, ὡς ἔτι καιρὸν ἔχο-
μεν͵ ἀποστῶμεν τῆς κακίας, καὶ τὴν ἀρετὴν μεταδιώξωμεν, τῆς
5 κενοδοξίας ὑπερίδωμεν, Διὰ τοῦτο
γὰρ καὶ κυνὴ λέγεται,
ἐπειδὴ διάκενός ἔστι καὶ οὐδὲν ἔχουσα δέδαιον, οὐδὲ μόνι-
μον, ἀλλ᾽ ἀπάτη μόνον ὀφϑαλμῶν τυγχάνει, πρὶν ἢ φανῆναι
ἀφιπταμένη. Ἢ οὖχ ὁρῶμεν τὸν σήμερον ὑπὸ τῶν ραδδού-
χῶν παραπεμπόμεγνον, καὶ ὑπὸ τῶν δορυφόρων καλούμενον,
10 αὔριον πολλάκις δεσμωτήριον οἰκοῦντα, καὶ μετὰ τῶν κακούρ-
γῶν σιρεφόμενον; Τί ταύτης τῆς κενῆς καὶ ματαίας δόξης
ἀπατηλότερον; ΕἾ δὲ καὶ μὴ ἔν τῷ παρόντι τὰ τῆς μεταόο-
λῆς αὐτὸν ἐκδέξηται, ὁ ϑάνατος πάντως ἐπελϑὼν διέκοψε τὴν
εὐημερίαν, καὶ ὁ σήμερον σοδῶν ἐπὶ τῆς ἀγορᾶς, καὶ εἰς δε-
15 σμωτήριον ἐμδάλλων, καὶ ἐπὶ τοῦ ϑρόνου καϑήμενος, καὶ
μεγάλα φυσῶν, καὶ τοὺς ἅπαντας ἀνϑρώπους ὡς σκιὰς ὁρῶν,
ἀϑοόον τῇ ἑξῆς κεῖται νεκρὸς ἄπνους, δυσωδίας ἐμπεπλησμέ-
γος, μυρίαις κατηγορίαις δαλλόμενος, ὑπὸ τῶν ἀδικηϑέντων,
ὑπὸ τῶν μηδὲν ἀδικηϑέντων, συναλγούντων τοῖς ἀδικηϑεῖσι.
20 Τί τοῦ τοιούτου ἐλεξινότερον γένοιτ᾽ ἄν; Καὶ τὰ μὲν συλλε-
γένια ἅπαντα πολλάκις ἐχϑροὶ καὶ πολέμιοι πρὸς ἀλλήλους
διεμείνατο" τὰ δὲ ἔκ τούτων ἐπισωρευϑέντα αὐτῷ ἁμαρτήματα
λαδὼν ἄπεισι, τὰς ὑπὲρ τούτων ἀπολογίας μετὰ πολλῆς ἀπαι-
τούμενος πῆς ἀκριδείας. Διὸ παρακαλῶ, φεύγοντες τὴν κε-
25 νὴν ταύτην δόξαν, τὴν ἀληϑῆ ποϑήσωμεν, καὶ διαιωνίξουσαν'
καὶ μήτε χρημάτων ἔρως ἡμᾶς ὑποσκελιζέτω, μήτε ἐπιϑυμίας
φλὸξ κατακαιέτω, μήτε φϑόνος καὶ δασνανία τηκέτω, μήτε
ϑυμὸς ἐμπρησμὸν ἡμῖν ἀπεργαζέσϑω- ἀλλὰ πάντα ταῦτα τὰ
πονηρὰ καὶ ὀλέϑρια πάϑη τῇ δοόσῳ τοῦ Πνεύματος κατασθέ-
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ᾽ 681
στήρια καὶ τὸ φοθερὸν ἐκεῖνο πῦρ καὶ τὸ ὁποῖον ποτὲ δὲν

σθήνει, καὶ τὸν αἰώνιον σκώληκα. ᾿Αλλὰ ἐὰν ὑπάρχῃ εἰς
ἡμᾶς κάποιος λόγος τῆς σωτηρίας μας, ἐπειδὴ ἔχομεν ἀ-
κόμη καιρόν, ἂς ἀπομακρυνθοῦμεν ἀπὸ τὴν κακίαν, ἂς ἐπι-
διώξωμεν τὴν ἀρετὴν καὶ ἂς περιφρονήσωμεν τὴν κενοδο-
Είαν. Δι’ αὐτὸ Βέβαια λέγεται καὶ κενή, ἐπειδὴ εἶναι ἐντε-
λῶς στερημένη περιεχομένου καὶ τίποτε δὲν ἔχει βέδαιον,
οὔτε μόνιμον, ἀλλὰ εἶναι μόνον ἀπάτη τῶν ὀφθαλμῶν,
ἐξαφανιζομένη προτοῦ ἀκόμη ἐμφανισθῇ. Ἢ δὲν ὀθλέπο-
μεν ἐκεῖνον, ποὺ σήμερα συνοδεύεται τιμητικὰ ἀπὸ τοὺς
ραθδούχους καὶ περιθάλλεται ἀπὸ τοὺς σωματοφύλακας,
νὰ εὑρίσκεται πολλὰς φορὰς εἰς τὴν φυλακὴν ἀργότερα
καὶ νὰ συναναστρέφεται μὲ τοὺς κακούργους; Τί ἀπατη-
λότερον ὑπάρχει ἀπὸ τὴν κενην καὶ ματαίαν αὐτὴν δόξαν;
Καὶ ἐὰν ἀκόμη δὲν δεχθῇ εἰς τῇ ν παροῦσαν ζωὴν τὰἀς
συνεπείας τῆς μεταβολῆς, ὁπωσδή τοτε ὁ ἐπελθὼν θάνα-
τος διέκοψε τὴν εὐτυχίαν, καὶ ἐκεῖ! ος ποὺ σήμερα θαδίζει
ὑπερήφανα εἰς τὴν ἀγοράν καὶ ρίπτει ἄλλους εἰς τὴν φυ-
λακὴν καὶ κάθεται εἰς τὸν θρόνον καὶ φουσκώνει ἀπὸ
ὑπερηφάνειαν καὶ θλέπει ὠσὰν σκιάς ὅλους τοὺς ἀνθρώ-
πους, ἀμέσως εἰς τὴν ἄλλην ζωὴν κεῖται νεκρὸς ἄπνουα,
γεμᾶτος δυσωδίαν, βαλλόμεν ος μὲ ἀπείρους κατηγορίας
ἀπὸ τοὺς ἀδικηθέντας ἀπ᾿ αὐτὸν καὶ ἀπὸ ἐκείνους, ποὺ
δὲν ἠδικήθησαν καθόλου, ἀλλὰ στενοχωροῦνται μὲ τοὺς
ἀδικηθέντας. Τί θὰ ἠμποροῦσε νὰ ὑπάρξῃ ἀθλιώτερον ἀπὸ
αὐτό; Καὶ ὅσα μὲν συνεκέντρωσεν αὐτὸς πολλὰς φορὰς
ὅλα τὰ διεμοίρασαν μεταξύ των ἐχθροὶ καὶ ἀντίπαλοι᾽ ἀ-
φοῦ λάβῃ τὰ ἁμαρτήματα ὅμως, ποὺ ἐπισωρεύθησαν ἐξ αἱ’
τίας των εἰς αὐτόν, ἀπέρχεται ὑποχρεωμένος νὰ ἀπολο-
γηθῇ δι᾽ αὐτὰ μὲ πολλὴν ἀκρίθειαν. Διὰ τοῦτο παρακαλῶ,
ἀφοῦ ἀποφεύγωμεν τὴν κενὴν αὐτὴν δόξαν, ἄς ἐπιθυμή-
σωμεν τὴν ἀληθινὴν καὶ ἐκείνην, ἡ ὁποία διαρκεῖ αἰώνια"
καὶ ἂς μὴ μᾶς ὑποσκελίζῃ ἡ ἀγάπη τῶν χρημάτων, οὔτε νὰ
μᾶς κατακαίῃ ἡ φλόγα τῆς ἐπιθυμίας, οὔτε νὰ μᾶς λειώ-
νῃ τὸ μῖσος καὶ ὁ φθόνος, οὔτε νὰ μᾶς πυρπολῇ ὁ θυμός.
᾿Αλλὰ ἀφοῦ κατασθέσωμεν ὅλα αὐτὰ τὰ πονηρὰ καὶ κατα-
682 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΜΟΥ
σαντες ὑπεοίδωιιεν τῶν παρόντων, ποϑήσωμεν τὰ μέλλοντα,

ἔννοιάν τινα λάδωμεν τῆς μελλούσης ἡμέρας, καὶ πολλὴν τοῦ
δίου τὴν ἀκοίδειαν ἐπιδειξώμεϑα. Οὐδὲ γὰρ διὰ τοῦτο εἰς
τὸν δέον τοῦτον παρήχϑημεν͵ ἵνα μόνον ἐοϑίωμεν καὶ πίνωμεν.
5 Οὐ τὸ ζῆν διὰ τὸ φαγεῖν καὶ πιεῖν γέγονεν, ἀλλὰ καὶ διὰ τὸ
ζῆν τὸ φαγεῖν καὶ τὸ πιεῖν, Μὴ τοίνυν ἀντισιρέφωμεν τὴν
τάξιν, μήτε ὡς δι’ αὐτὸ γενόμενοι οὕτω τῇ γασιρὶ δουλεύω-
μεν, καὶ ταῖς τῆς σαρκὸς ἡδοναῖς" ἀλλὰ τὴν ἐντεῦϑεν ἡμῖν
τικτομένην ὁλάδην ἀναλογιζόμενοι, καταστέλλωμεν τῆς σαρ-
10 κὸς τὰ κινήματα, καὶ μὴ ρᾳϑυμῶμεν, μηδὲ συγχωρῶμεν αὖ-
τὴ" πατεξανίστασϑαι τῆς ψυχῆς. Εἰ γὰρ Παῦλος ὃ τοσοῦτος
καὶ τηλικοῦτος, ὅ καϑάπερ ὑπόπτερος τὴν οἰκουμένην διαδρα-
μὼν ἅπασαν, καὶ τῶν σωματικῶν ἀναγκῶν ἀνώτερος γεγο-
νώς, καὶ τῶν ἀρρήτων ἐκείνων οημάτων ἀκοῦσαι καταξιω-
15 ϑείς, ὧν μέχοι τῆς σήμερον οὐδεὶς ἄλλος ἤκουσε, γράφων
ἔλεγεν: «Ὑπωπιάζω μου τὸ σῶμα, καὶ δουλαγωγῶ, μήπως
ἄλλοις κηρύξας αὐτὸς ἀδόκιμος γένωμαι» εἴ τοίνυν ἐκεῖνος
ὅ τοσαύτης ἀξιωϑεὶς χάριτος, μετὰ τοσαῦτα καὶ τηλικαῦτα
κατορϑώματα ἐδεῖτο τοῦ ὑπωπιάζειν͵ καὶ δουλαγωγεῖν, καὶ
20 ὑποτάτιειν τῇ τῆς ψυχῆς ἐξουσίᾳ, καὶ ὑπὸ τὴν ταύτης ἀρετὴν
εἶναι ποιεῖν τοῦ σώματος τὰ σπιρτήματα' ὑπωπιάζει γάρ τις
’ τὸ κατεξανιστάμενον, καὶ δουλαγωγεῖ τὸ ἀφηνιῶν" τί οὖν ἂν
εἴποιμεν ἡμεῖς οἱ πάντων ἔοημοι τῶν ἀγαϑῶν, οἱ φορτίοις ἄ-
μαρτημάτων ὀεδαρημένοι, καὶ πρὸς τούτοις πολλὴν τὴν ρᾳ-
25. ϑυμίαν ὀπιδεικνύμενοι; Μὴ γὰρ ἀνακωχὴν ἔχει ὅ πόλεμος
οὗτος; μὴ γὰρ καιρὸν ἐπιϑέσεως κέκτηται; Πάντοτε νήφειν
καὶ ἐγρηγορέναι δεῖ, καὶ μηδέποτε ἐν ἀδείᾳ εἶναι ἐπεὶ μηδὲ
ἔστι καιρὸς ὡρισιιένος τῆς τοῦ πολεμοῦντος καὶ ἐπεμδαίνον-
τος ἡμῖν ἐπιϑέσεως. ᾿Αεὶ τοίνυν φροντίζωμεν, ἀεὶ μεριμινῶ-
19. Α΄ Κορ. 9, 27.

το ΌΜΙΑΙΆ ΚΒ’ 883
στρέπτικᾶ ἡάθη μὲ τὴν δροσιάν τοῦ Πνεύματος, ἂς περι-
φρονήσωμεν τὰ παρόντα ἀγαθά, ἂς ἐπιθυμήσωμεν τά μέλ-
λοντα, ἂς σκεπτώμεθα κάποτε τὴν μέλλουσαν κρίσιν, καὶ
ἂς ἐπιδείξωμεν τὴν μεγάλην αὐστηρότητα τῆς ζωῆς μας.
Διότι οὔτε δι᾽ αὐτὸ ἐδημιουργήθημεν εἰς τὴν ζωὴν αὐτήν,
διὰ νὰ τρώγωμεν μόνον καὶ νὰ πίνωμεν. Δὲν ἔγινεν ἡ ζωὴ
διὲ τὰ φαγητά καὶ τὰ ποτά, ἀλλὰ διὰ τὴν ζωὴν ἔγιναν τὰ
φαγητὰ καὶ τἀ ποτά. ᾽Ας μὴ ἀντιστρέφωμεν λοιπὸν τὴν τά-
ἕξιν, οὔτε νὰ ὑπηρετοῦμεν ἔτσι τὴν κοιλίαν καὶ τὰς σάρκι-
κἀς ἡδονάς, ὡσὰν νὰ ἐδημιουργήθημεν δι᾽ αὐτό᾽ ἀλλά
ἀναλογιζόμενοι τὴν ζημίαν, ποὺ προκαλεῖται ἀπὸ ἐκεῖ δι᾽
ἡμᾶς, ἂς κατασ 'λλωμεν τάς ἐξάψεις τῆς σαρκὸς καὶ ἂς
μὴ ἐδιαφοροῦμεν οὔτε νὰ ἐπιτρέπωμεν αὐτὴν νὰ ἐξεγεί-
ρεται ἐναντίον τὴ : ψυχῆς. Διότι ἐάν ὁ Παῦλος ὁ τόσον
σπουδαῖος κσὶ μέγ :ς, ὁ ὁποῖος ὡσὰν νὰἀ εἶχε πτερά διέτρε-
ξεν ὅλην τὴν οἰκουμένην καὶ ἔγινεν ἀνώτερος ἀπὸ τὰἀς
ἀνάγκας τοῦ σώματος καὶ ἠξιώθη νὰ ἀκούσῃ τἀ ἀπόρρητα
ἐκεῖνα λόγια, τά ὀποῖα μέχρι σήμερα κανεὶς ἄλλος δὲν
ἤκουσεν, ὅταν ἔγραφεν ἔλεγε «Ταλαιπωρῶ τὸ σῶμα μου
καὶ τὸ μεταχειρίζομαι ὠσὰν δοῦλον, μήπως ἐγὼ ὁ ἴδιος
ποὺ ἐκήρυξα εἰς ἄλλους θεωρηθϑῶ ἀνάξιος». ἐάν λοιπὸν
ἐκεῖνος, ὁ ὀποῖος ἠξιώθη τόσον μεγάλην χάριν, ἔπειτα
ἀπὸ τόσα πολλὰ καὶ μεγάλα κατορθώματα εἶχε τὴν ἀνάγ-
κην νὰ ταλαιπωρῇ, νὰ μεταχειρίζεται ὡς δοῦλον καὶ νὰ
ὑποτάσσῃ εἰς τὴν ἐξουσίαν τῆς ψυχῆς τὸ σῶμα καὶ νὰ
ϑέτῃ τἀς ἐπιθυμίας του κάτω ἀπὸ τὴν ἀρετὴν τῆς ψυχῆα,
διότι ταλαιπωρεῖ κανεὶς τὸ σῶμα ποὺ ἐξεγείρεται καὶ με-
ταχειρίζεται ὧς δοῦλον ἐκεῖνον ποὺ παρεκτρέπεται᾽ τί λοι
πὸν θὰ ἠμπορούσαμεν νὰἀ εἰποῦμεν ἡμεῖκα, οἱ ὁποῖοι στε-
ρούμεθα ὅλα τὰ ἀγαθά, δαρυνόμεθα μὲ φορτία ἀμαρτημά-
των καὶ ἐπὶ πλέον ἐπιδεικνύομεν μεγάλην ἀδιαφορίαν; Μή-
πως λοιπὸν ἔχει ἀνακωχὴν ὁ πόλεμος αὐτός; μήπως ἔχει
καιρὸν ἐπιθέσεως; Πάντοτε πρόπει νἀ εἴμεθα νηφάλιοι καὶ
ἄγρυπνοι καὶ ποτὲ νὰ μὴ αἰσθανώμεθα ἀσφαλεῖς, διότι ποτὲ
δέν ὑπάρχει καθωρισμένος χρόνος τῆς ἐπιθέσεως ἐκείνου,
ποὺ μᾶς πολεμεῖ καὶ μᾶς ἐπιτίθεται. ᾿Ας φροντίζωμεν
μὲν περὶ τῆς σωτηρίας τῆς ἡμετέρας, ἵνα οὕτω δυνηϑῶμεν

"αὶ αὐτοὶ ἀνάλωτοι μεῖναι καὶ τὰς παρὰ τοῦ πολεμίου μηχα-
γὰς διαφυγόντες τῆς παρὰ τοῦ Θεοῦ φιλανϑρωπίας ἀξιωϑῶ-
μεν, χάριτι καὶ οἰκτιρμοῖς τοῦ Μονογενοῦς αὐτοῦ, μεϑ'’ οὗ τῷ
5 Παιρὶ ἅμα τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, κράτος, τιμή, νῦν καὶ
ἀεί, καὶ εἷς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΒ’ 685
λοιπὸν πάντοτε, ἂς προσπαθοῦμεν διά τὴν ἰδικήν μας σω-

τηρίαν, διὰ νὰ ἠμπορέσωμεν ἔτσι καὶ ἡμεῖς οἱ ἴδιοι νὰ
παραμείνωμεν ἀπόρθητοι καί, ἀφοῦ ἀποφύγωμεν τὰς πα-
γίδας τοῦ ἐχθροῦ, νὰ ἀξιωθοῦμεν τὴν φιλανθρωπίαν ἀπὸ
τὸν Θεόν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν εὐσπλαγχνίαν τοῦ Μονο-
γενοῦς Υἱοῦ του, μαζὶ μὲ τὸν ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα,
συγχρόνως καὶ εἰς τὸ ἽΔγιον Πνεῦμα, ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ
δύναμιςα, ἡ τιμή, τώρα καὶ πάντοτε, καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ΄
(Γεν. 6, 8 - 9)
«ΔΛῶς δὲ εὗρε χάριν ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ. Αὗται

δὲ αἷ γενέσεις Νῶε. Νῷε ἄνϑρωπος δίκαιος, τέλειος
5 ὧν ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ τῷ Θεῷ εὐηρέστησε Νῶε».
1, Εἴδετε ἐ" τοῖς ἤδη ρηϑεῖσιν, ὅσον τῆς φιλανϑρωπίας
τοῦ Θεοῦ τὸ μέγεϑος, καὶ πόση αὐτοῦ τῆς ἀνεξικακίας ἡ ὕ-
περύολή; εἴδετε τῶν τότε ἀνϑρώπων τῆς κακίας τὴν ἐπίτα-
σιν; κατειάϑετε ἐν μέσῳ τοσούτῳ πλήϑει ὅση τοῦ δικαίου
10 νένονεν ἡ ἀρετή, καὶ ὅτι οὐδὲν αὐτὸν ἐλυμήνατο, οὔτε ἢ συμ-
φωνία ἐκείνων ἐπὶ τὴν κακίαν ρέπουσα, οὔτε τὸ μόνον ὃν
μέσῳ τούτων ἀπειλῆφϑαι, καὶ τὴν ἐναντίαν δδεύειν ὅδόν»:
Καϑάπερ γὰρ κυδερνήτης ἄρισιος τοὺς τῆς διανοίας οἵακας
μιδτὰ πολλῆς τῆς ἀγουπνίας μεταχειριζόμενος, οὐκ ἠφίει κα-
15 ταδαπτισϑῆναι τὸ σκάφος ὑπὸ τῆς σφοδρότητος τῶν τῆς κα-
κίας κυιάτων, ἀλλ᾽ ἀνώτερος τοῦ χειμῶνος γεγονώς, καὶ πε-
λάγιος σαλεύων, ὡς ἐν λιμένι καϑήμενος, οὕτω τῆς ἀρετῆς
τὸ πηδάλιον ἰϑύνων ἐκτὸς ἑαυτὸν κατέστησε τοῦ μέλλοντος
πλυδωνίου τοὺς κατὰ τὴν οἰκουιιένην ἅπαντας καταλήψεσθαι.
20 Τοσοῦτόν ἔστιν ἀρετὴ πρᾶγμα, ἀϑάνατον͵ καὶ ἀχείροωτον, οὐκ
εἶκον ταῖς τοῦ παρόντος δίου ἀνωμαλέαις, ἀλλ᾽ ὑπεράνω τῶν
τῆς κακίας δικτύων ἀφιπταμένη, καϑάπερ ἀφ᾽ ὑψηλῆς τινος
σποπιᾶς͵ οὕτως ἅπαντα τὰ ἀνϑοώπινα καϑοοῶσα, οὐδενὸς ἔπαι-
σϑάνεναι τῶν τοῖς ἄλλοις λυπηρῶν φαινοιιίένων. ᾽4λλ᾽ ὥο-
5. Ν ΄ ᾿
25 πεὸ ὁ ἐπὶ πέτοας τινὸς ὑψηλῆς ἑστὼς καταγελᾷ τῶν κυμάτων»,
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ' ᾿
(Γεν. 6.8
- 9)
«Ὁ Νῶς δὲ ἔτυχεν εὐνοίας ἐνώπιον Κυρίου τοῦ

Θεοῦ. Αὐτὴ δὲ εἶναι ἡ γενεαλογία τοῦ Νῶε. Ὁ
Νῶε ἦτο δίκαιος καὶ τέλειος ἀνάμεσα εἰς τοὺς
ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του ὁ Νῶς ἤτο εὐάρεστος
εἰς τὸν Θεόν».
. Εἴδατε εἰς αὐτά, πού ἔχουν λεχθῆ μέχρι τώρα, πό-
σον εἶναι τὸ μέγεθος τῆς φιλανθρωπίας τοῦ Θεοῦ καὶ πόση
ἡ ὑπερθολικὴ του ἀνεξικακία; εἴδατε τὴν ἐξάπλωσιν τῆς
κακίας τῶν τότε ἀνθρώπων; ἐγνωρίσατε καλὰ πόση ὑπῆρ-
ἕεν ἡ ἀρετὴ τοῦ δικαίου αὐτοῦ ἀνάμεσα εἰς τόσον πλῆ-
θος καὶ ὅτι τίποτε δὲν ἔδλαψεν αὐτόν, οὔτε ἡ συμφωνία
ἐκείνων ποὺ ἔρρεπε πρὸς τὴν κακίαν, οὔτε τὸ ὅτι εἶχε μεί-
νει! μόνος ἀνάμεσα εἰς αὐτοὺς καὶ ἐβδάδιζε τὸν ἀντίθετον
δρόμον; Διότι ὠαὰν κυβδερνήτης ἄριστος, ὁ ὀποῖος ἐχειρί-
ζετο μὲ μεγάλην προσοχὴν τὰ πηδάλια τῆς διανοίας, δὲν
ἐπέτρεπε νὰ καταποντισθῇ τὸ σκάφος ἀπὸ τὴν σφοδρότητα
τῶν κυμάτων τῆς κακίας, ἀλλὰ ἀφοῦ ἐνίκησε τὴν τρικυμίαν
καὶ ἔπλεεν εἰς τὸ πέλαγος, ὡσὰν νὰ εὐρίσκετο μέσα εἰς
τὸ λιμάνι, ἔτσι τὸ πηδάλιον τῆς ἀρετῆς διευθύνων ὡδήγη-
σε τὸν ἑαυτόν του ἔξω ἀπὸ τὴν συμφοράν, ἡ ὁποία ἐπρό-
κειτοὸ νὰ καταλάβῃ ὅλους τοὺς ἀνθρώπους τῆς οἰκουμέ-
νης, Τόσον μέγα πρᾶγμα εἶναι ἡ ἀρετή, ἀθάνατον καὶ
ἀκατάθδλητον᾽ δὲν ἀκολουθεῖ εἰς τὰς ἀνωμαλίας τῆς πα’
ρούσης ζωῆς, ἀλλὰ ἐπειδὴ πετᾷ ἐπάνω ἀπὸ τὰ δίκτυα τῆς
κακίας καὶ παρατηρεῖ ὅλα: τἀ ἀνθρώπινα, σάν ἀπὸ κάποιαν
ὑψηλὴν σκοπιάν, δὲν αἰσθάνεται κανένα ἀπὸ τὰ φαινόμε-
να, ποὺ προκαλοῦν λύπην εἰς τοὺς ἄλλους. ᾿Αλλὰ ὅπως
ἀκριθῶς ὁ εὐρισκόμενος ἐπάνω εἰς κάποιον ὑψηλὸν δρά-
ἐπειδὰν ἴδῃ ταῦτα προσρηγνύμενα μὲν τῇ πέτρᾳ, εἷς ἀφρὸν

δὲ εὐθὺς διαλυόμενα' οὕτω δὴ καὶ ὅ τὴν ἀρετὴν μετιών, ἂν
ἀσφαλεῖ χωρίῳ καϑεστὼς οὐδὲν ἀηδὲς ὑπομένει ὑπὸ τῆς τῶν
πραγμάτων ταραχῆς, ἀλλ᾽ ἐν ἡσυχίᾳ κάϑηται τῇ τῶν οἰκείων
58 λογισμῶν ἐντρυφῶν γαλήνῃ, καὶ ἐννοῶν, ὡς οὐδὲν τῶν πο-
ταμίων ρευμάτων διενήνοχε τὰ ποῦ παρόντος δίου πράγματα
μετὰ τοσαύτης εὐκολίας καὶ ρύμης παρατρέχοντα. Καϑάπερ
γάρ ἐστιν ἰδεῖν τὰ τῆς ϑαλάσσης κύματα νῦν μὲν εἰς ὕψος
ἄφαιον αἰρόμενα, ἀϑρόον δὲ πάλιν ταπευνούμενα' τὸν αὐτὸν
10 δὴ τρόπον καὶ τοὺς ἀρετῆς ἀμελοῦντας, καὶ τὴν κακίαν μετιόν-
τας ὁρῶμεν, νῦν μὲν μεγαλοφρονοῦντας,͵ καὶ τὰς ὀφρῦς ἄνα-
σπῶντας, καὶ περὶ τὰ τοῦ παρόντος δίου πράγματα ἐπιοημέ-
γους πενίαν. Τούτους γὰρ καὶ ὁ μακάριος Δαυὶδ ὅ προφήτης
γους, ἀϑρόον δὲ ταπεινουμένους, καὶ εἰς ἐσχάτην ἐλαυνομέ-
15 αἰνιττόμενος ἔλεγε: «Διὴ φοόδοῦ ὅταν πλουτήσῃ ἄνϑρωπος, ἢ
ὅταν πληϑυνϑῇ ἡ δόξα τοῦ οἴκου αὐτοῦ" ὅτι οὐκ ἐν τῷ ἀπο-
ϑνήσκειν αὐτὸν λήψεται τὰ πάντα». Καὶ καλῶς εἶπε, «Μὴ
φοδοῦ». Μή σε ϑορυδείτω, φησίν, ἡ τοῦ πλούτου περιουσία,
καὶ ἡ τῆς δόξης περιφάνεια. "Οψει γὰρ μετ’ οὐ πολὺ χαμαὶ
20 κείμενον, ἀνενέργητον, νεκρόν, ἐρριμμένον, σκωλήκων γιγνό-
μενον τροφήν, γυμνὸν τούτων ἁπάντων γιγνόμενον, καὶ οὐδὲν
ὅλως μεϑ' ἑαυτοῦ ἐπενεγκεῖν δυνηϑέντα, ἄλλ᾽ ἐνταῦϑα ἅπαν-
τα καταλιπόντα. Μὴ τοίνυν τὰ παρόντα ἰδὼν ἀγωνιάσῃς, μηδὲ
μακαρίσῃς τὸν μετὰ ὄραχὺν χρόνον ἐν ἐρημίᾳ τούτων μέλλον-
25 τὰ γίνεσϑαι. Τοιοῦτον γὰρ ἡ παροῦσα εὐημερία, καὶ ἡ τοῦ
πλούτου φύσις" οὐ συναποδημεῖ τοῖς ἐντεῦϑεν μεϑισταμένοις,
ἀλλ᾽ ἐνταῦϑα αὐτὴν ἅπασαν καταλιπόντες, γυμνοὶ καὶ ἔρημοι
ἀπίασι, μόνην τὴν κακίαν περιδεόλημένοι, καὶ τὰ ἔκ ταύτης
---
᾿᾿...
1. Ψαλμ. 48, 17 - 18.

ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΓ΄ 6898
χον περιγελᾶ τἀ κύματα, ὅταν ἰδῇ αὐτά νὰ προσκρούουν

μὲν εἰς τὸν δράχον, νὰ διαλύωνται ὅμως ἀμέσως εἰς ἀ-
φρόν᾽ ἔτσι λοιπὸν καὶ ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἀσκεῖ τὴν ἀρετήν,
εὑρισκόμενος εἰς ἀσφαλὲς ἔδαφος δὲν ὑπομένει τίποτε
τὸ δυσάρεστον ἀπὸ τὴν ταραχὴν τῶν πραγμάτων, ἀλλὰ
εὑρίσκεται εἰς ἡσυχίαν ἀπολαμδάνων τὴν γαλήνην τῶν ἰδι-
κῶν του σκέψεων καὶ κατανοῶν, ὅτι δὲν διαφέρουν καθὸ-
λου ἀπὸ τὰ ρεύματα τῶν ποταμῶν τὰ πράγματα τῆς πα-
ρούσης Ζωῆς, τἀ ὁποῖα τρέχουν μὲ τόσον μεγάλην ταχύ-
τήτα καὶ ὁρμήν. Διότι ὅπως ἀκριθῶς εἶναι δυνατὸν νὰ
ἰδοῦμεν τὰ κύμματα τῆς θαλάσσης τώρα μὲν νὰ ὑψώνων-
ται εἰς μέγα ὕψος, ἀμέσως δὲ πάλιν νὰ ἐξαφανίζωνται᾽
κατὰ τὸν αὑτὸν λοιπὸν τρόπον θλέπομεν καὶ ἐκείνους, οἱ
ὁποῖοι παραμελοῦν τὴν ἀρετὴν καὶ ἀσκοῦν τὴν κακίαν, τώ-
ρα μὲν νὰ ὑπερηφανεύωνται καὶ νὰ ἔχουν μεγάλην ἰδέαν
διὰ τὸν ἑαυτόν τους, καὶ νἀ συγκινοῦνται διὰ τὰ πράγμα-
τα τῆς παρούσης ζωῆς, διὰ μιᾶς νὰ ταπεινώνωνται καὶ νὰ
φθάνουν εἰς τὴν ἐσχάτην πτωχείαν. Διότι αὐτοὺς ὑπονοῶν
καὶ ὁ μακάριος προφήτης Δαυὶδ ἔλεγε᾽ «Μὴ φοθῆσαι, ὅταν
γίνῃ πλούσιος ὁ ἄνθρωπος ἢ ὅταν αὐξηθῇ ἡ δόξα τῆς οἱ-
κογενείας του, διότι ὅταν ἀποθάνῃ δὲν θὰ λάθῃ τἀ πάντα
μαζί του»". Καὶ καλῶς εἶπε, «Μὴ φοθῆσαι». Μὴ σὲ ταράσσῃ,
λέγει, ἡ ἀπόκτησια τοῦ πλούτου καὶ ἡ αἴγλη τῆς δόξης.
Διότι ὕστερα ἀπὸ ὀλίγον θὰ ἰδῇς αὐτὸν νὰ εὐρίσκεται
κάτω, ἀδρανὴής, νεκρόα, ἐγκαταλελειμμένος, νἀ γίνεται
τροφὴ τῶν σκωλήκων, στερημένος ὅλων αὐτῶν καὶ νά μὴ
ἠμπορέσῃ νὰ φέρῃ τίποτε ἀπολύτως μαζί του, ἀλλὰ νά
ἐγκαταλείψῃ ὅλα ἐδῶ. Νὰ μὴ σὲ καταλάβῃ λοιπὸν ἡ ἀγω-
νία, ὅταν ἰδῇς τὰ παρόντα ἀγαϑά, οὔτε νὰ μακαρίσῃς ἐκει-
νον, ὁ ὁποῖος ὕστερα ἀπὸ σύντομον χρόνον πρόκειται νὰ
στερηθῇ αὑτά. Διότι τέτοια εἶναι ἡ παροῦσα εὐτυχία, καὶ
ἡ φύσις τοῦ πλούτου᾽ δὲν ἀκολουθεῖ ἐκείνους ποὺ φεύγουν
ἀπὸ τὴν ζωὴν αὐτήν, ἀλλὰ ἀφοῦ ἐγκαταλείψουν ἐδῶ ὅλην
αὐτὴν τὴν εὐτυχίαν, ἀπέρχονται γυμνοὶ καὶ ἔρημοι, ἔχον-
τες μοναδικὴν περιβολὴν τὴν κακίαν καὶ τὰ φορτία τῶν
ἁμαρτημάτων, τὰἀ ὁποῖα ἐπεσώρευσεν εἰς αὐτοὺς ἡ- κακία.
αὐτοῖς συλλεγέντα ἁμαρτημάτων φορτία. ᾿Επὶ δὲ τῆς ἀρετῆς

τοιοῦτον οὐδέν: ἀλλὰ καὶ ἐνναῦϑα ἀνωτέρους τῶν ἐπιδουλευόν.
των καϑίστησι, καὶ ἀναλώτους ἐργάζεται, καὶ διηνεκῆ τὴν
ἡδονὴν χαρίζεται, καὶ οὐκα ἀφίησι τῆς τῶν πραγμάτων ἀνω-
5 μαλίας αἴσϑησιν λαδεῖν, καὶ ἐντεῦϑεν ἀποδημοῦσι συωμεϑίστα-
ται, καὶ πότε μάλιστα, ὅτε χρήζομεν τῆς παρ᾽ αὐτῆς συμμαχίας,
καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν ἐκείνην τὴν φοδερὰν πολλὴν ἡμῖν παρέ-
χει τὴν δοήϑειαν, ἥμερον ἡμῖν καϑιστῶσα τοῦ δικαστοῦ τὸ
ὄμμα’ καὶ καϑάπερ ἐνταῦϑα παρόντων τῶν δεινῶν ἀνωτέρους
10 χαϑίστησι τῶν δεινῶν, οὕτω καὶ ἂν τῷ μέλλοντι ἐφαρπάζει
τοὺς αὐτὴν ἐπιφερομένους τῶν κολαστηρίων ἐκείνων. Καὶ οὐ
τοῦτο μόνον, ἀλλ' ἔτι καὶ τῆς τῶν ἀπορρήτων ἀγαϑῶν ἀπο-
λαύσεως πρόξενος ἡμῖν γίνεται. Καὶ ἵνα μάϑῃς, ὅτι ταῦτα
οὕτως ἔχει, καὶ οὐχ ἁπλῶς καὶ εἰκῇ ψυχαγωγοῦντες ὑμᾶς
15 τούτοις κεχρήμεϑα τοῖς ρήμασιν, ἐκ τῶν νῦν προκειμένων
δεῖξαι πειράσομαι τῇ ὑμετέρᾳ ἀγάπῃ. “Ὅρα πῶς ὃ ϑαυμάσιος
οὗτος, ὁ Νῶε λέγω, παντὸς τοῦ τῶν ἀνϑρώπων γένους εἰς
τὴν κατ᾽ αὐτῶν ἀγανάκτησιν ἐκκαλεσαμένου τὸν φιλάνϑρωπον
Δεσπότην, οὗτος διὰ τῆς οἰκείας ἠδυνήϑη ἀρετῆς καὶ τῆς
20 ἀγανακτήσεως τὴν πεῖραν διαφυγεῖν, καὶ πολλὴν τὴν παρ᾽
αὐτοῦ εὔνοιων ἐφελκύσασϑαι. Καὶ εἰ δούλει, τέως περὶ τῶν
ἐν τῷ παρόντι ὄίῳ διαλεχϑῶμεν. Γσως γάρ τινες τοῖς μέλ-
λουσι καὶ μὴ ὁρωμένοις διαπιοτοῦσιν. ίδωμεν τοίνυν ἐκ τῶν
ἐνταῦϑα γινομένων, τίνα μὲν τοὺς πρὸς τὴν κακίαν αὐτομολή-
25 σαντας διεδέξατο, τίνων δὲ ὃ τὴν ἀρετὴν ἑλόμενος ἠξιώϑη.
᾿Επειδὴ γὰρ διὰ τὴν πολλὴν τῆς κακίας ἐπίτασιν ἀπεφήνατο
ὁ ἀγαϑὸς Θεὸς πανωλεϑρίᾳ τὸ τῶν ἀνϑρώπων γένος κατα-
δικάσειν, εἰπιών, «᾿Α παλείψω τὸν ἄνϑρωπον, ὃν ἐποίησα, ἀπὸ
προσώπου τῆς γῆς», καὶ δεικνὺς τῆς ἀγωνακτήσεως αὐτοῦ τὴν
30 ὑπερδολήν, οὐ κατὰ τοῦ τῶν ἀνϑρώπων γένους μόνον τὴν ἀ-
πόφασιν ἐξήνεγκεν, ἀλλὰ καὶ κατὰ πάντων τῶν κτηνῶν, καὶ
2. Γεν. 8,7.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ’ 891
Εἰς τὴν ἀρετὴν ὅμως δὲν συμβαίνει τίποτε τέτοιο᾽ ἀλλὰ

καὶ εἰς τὴν παροῦσαν ζωὴν μᾶς καθιστᾷ ἀνωτέρους ἀπὸ
ἐκείνους, ποὺ μᾶς ἐπιβουλεύονται, καὶ μᾶς κάνει ἀκατα:
βλήτους, καὶ μᾶς χαρίζει τὴν διαρκῆ χαράν, καὶ δὲν ἐπι-
τρέπει νὰ ἀντιληφθοῦμεν τὴν ἀνωμαλίαν τῶν πραγμάτων,
καὶ ὅταν φεύγωμεν ἀπὸ τὴν ζωὴν αὐτὴν μᾶς ἀκολουθεῖ,
καὶ τότε μάλιστα, ὅταν ἔχωμεν ἀνάγκην τὴν συμμαχίαν
της, καὶ κατὰ τὴν φοθδερὰν ἐκείνην ἡμέραν τῆς κρίσεως
μᾶς παρέχει μεγάλην δοήθειαν, μὲ τὸ νὰ κάνῃ ἥμερον τὸ
βλέμμα τοῦ δικαστοῦ πρὸς ἡμᾶς" καὶ ὅπως ἀκριβῶς ἐδῶ,
ποὺ ὑπάρχουν τὰ κακά, μᾶς καθιστᾷ ἀνωτέρους ἀπὸ τὰ
κακά, ἔτσι καὶ εἰς τὸ μέλλον ἀποσπᾷ ἐκείνους, ποὺ τὴν φέ-
ρουν μαζί των, ἀπὸ τὰ βασανιστήρια τῆς κολάσεως. Καὶ ὅχι
μόνον αὐτό, ἀλλὰ ἀκόμη προκαλεῖ εἰς ἡμᾶς τὴν ἀπόλαυ-
σιν τῶν ἀνεκφράστων ἀγαθῶν. Καὶ διά νὰ μάθῃς, ὅτι αὐτὰ
συμθαίνουν ἔτσι, καὶ δέν λέγομεν αὐτὰ ἁπλῶς καὶ τυχαίως
διὰ νὰ σᾶς ψυχαγωγοῦμεν, θὰ προσπαθήσω νὰ ἀποδείξω
εἰς τὴν ἀγάπην σας ἀπὸ αὐτά, ποὺ τώρα ἔχομεν ἐνώπιόν
μας. Πρόσεχε λοιπὸν πῶς ὁ θαυμάσιος αὐτὸς ἄνθρωπος,
δηλαδὴ ὁ Νῶε, ἐνῷ ὅλον τὸ ἀνθρώπινον γένος ἐπροκάλε-
σεν ἐναντίον του τὴν ἀγανάκτησιν τοῦ φιλανθρώπου Θεοῦ,
αὐτὸς κατώρθωσε μὲ τὴν ἰδικὴν του ἀρετὴν καὶ τὰἀς συνε-
πείας τῆς ἀγανακτήσεως νὰ ἀποφύγῃ καὶ νὰ ἑλκύσῃ πρὸς
αὐτὸν τὴν μεγάλην εὔνοιάν του. Καὶ ἐάν θέλετε, ἂς ὁμιλή-
σωμεν κατὰ πρῶτον διὰ τὰ συμβαίνοντα εἰς τὴν παροῦσαν
ζωήν. Διότι ἴσως μερικοὶ δυσπιστοῦν εἰς τὰ μέλλοντα καὶ
τὰ ἀόρατα. ᾿Ας ἰδοῦμεν λοιπὸν ἀπὸ τὰ συμθαίνοντα ἐδῶ,
ποῖα μὲν διεδέχθησαν ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἔσπευσαν πρὸς
τὴν κακίαν, ποῖα δὲ ἠξιώθη ἐκεῖνος, ὁ ὁποῖος ἐπροτίμησε
τὴν ἀρετήν. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ἐξ αἰτίας τῆς μεγάλης ἐξαπλώ-
σεως τῆς κακίας ἀπεφάσισεν ὁ πανάγαθος Θεὸς νὰ κατα-
δικάσῃ εἰς ὁλοκληρωτικὴν καταστροφὴν τὸ ἀνθρώπινον γέ-
νος, ὅταν εἶπε «Θὰ ἐξαλείψω τὸν ἄνθρωπον, τὸν ὁποῖον
ἐδημιούργησα, ἀπὸ τὸ πρόσωπον τῆς γῆς»᾽ καὶ διὰ νά δεί-
ξῃ τὴν ὑπερδολικήν του ἀγανάκτησιν, ἐξήγγειλε τὴν ἀπό-
φασίν του ὄχι μόνον ἐναντίον τοῦ ἀνθρωπίνου γένους,
τῶν ἑρπετῶν, καὶ τῶν πετεισῶν" τῶν γὰρ ἀνϑρώπων, δι᾽ οῦς
ταῦτα παρήχϑη, ἀπόλλυσϑαι μελλόντων, καὶ ὑποδουχίων γίνε-
σθαι, εἰκότως καὶ ταῦτα τῆς τιμωρίας συναπήλαυσεν'" ἐπειδὴ
οὖν ἡ ἀπόφασις ἀόρισιος ἦν, καὶ οὐδεμίαν ἔχουσα διαίρεσιν,
5. ἵνα μάϑῃς τὸ ἀπροσωπόληπτον τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅτι ταῖς καρδίαις
ταῖς ἡμετέραις ἐμδαιεύων οὐδένα περιορᾷ, ἀλλὰ κἂν μικράν
τινα ἀφορμὴν εὕρῃ παρ᾽ ἡμῶν εἴσᾳφερομένην, ἄφατον αὐτοῦ
ἐπιδείκνυται τὴν φιλανϑρπίαν, φησὶν ἡ Γραφή, ἵνα μὴ »νο-
μίσωμεν ὅτι παντελὴς ἀφανισμὸς γίνεται τοῦ τῶν ἀνϑρώπων
10 γένους, ἀλλὰ γνῶμεν, ὅτι διὰ τὴν οἰκείαν αὐτοῦ ἀγαϑότητα
ἀφίησι σπινϑῆρά τινα σώζεσθαι, καὶ ρίζαν τῷ τῶν ἀνϑοώ-
πων γένει, ὥστε πάλιν εἷς μακροὺς ἐκταϑῆναι κλάδους" «Νῶε
δέ», φησί», «εὖρε χάριν ὀναντίον τοῦ Θεοῦ».
2. Σ»όπει τῆς Γραφῆς τὴν ἀκρίδειαν, ὅπως οὐδὲ τὴν
15 τυχοῦσαν συλλαδή» ἔστιν εὑρεῖν ἁπλῶς
κειμένην. ᾿Επειδὴ
γὰρ ἐδίδαξεν ἡμᾶς τὴν» ὑπερδολὴν τῆς κακίας τῶν ἀνθρώπων,
καὶ τῆς τιμωρίας τὸ μέγεϑος τῆς μελλούσης ἐπάγεσθαι τοῖς
ταύτης ἐργάταις, διδάσκει ἡμᾷς καὶ τὸν ἐν τοσούτῳ πλήϑει
δυνηϑέντα τὴν ἀρετὴν
ἀκέραιον διασῶσαι. "Ἔστι μὲν γὰρ
20 καὶ καϑ' ἑαυτὴν ἡ ἀρετὴ ϑαυμαοτή, “Ὅταν δὲ καὶ ἐν μέσῳ
τῶν κωλυόντων τυγχάνων τις ταύτην μετίῃ, πολλῷ μᾶλλον
ϑαυμαστοτέραν αὐτὴν ἀποφαίνει. Διὰ τοῦτο ὥσπερ ϑαυμά-
ζουσα τὸν δίκαιον ἡ ϑεία Γραφή φησιν, ὅτε μεταξὺ τῶν το-
σούτων διὰ τὴν κακίαν μελλόντων ἀγανακτήσεως πειρᾶσθαι,
25 «Νῶε δὲ εὗρε χάριν ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». «Εὗρε χά-
οι»», ἀλλ᾽ «Ἐναντίον τοῦ Θεοῦ»: οὐχ ἁπλῶς, «Εὗρε χάριν»,
ἀλλ᾽ ξναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ»; ἵνα ἡμᾶς διδάξῃ ὅτι ἕνα
τοῦτον δἶχε τὸν σχοπόν, ὥσιε τὸν ἀκοίμητον ἐκεῖνον ὀφϑαλμὸν
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ΄ 693
ἀλλὰ καὶ “ἐναντίον ὅλων τῶν ζώων καὶ τῶν ἑρπετῶν καὶ
τῶν πτηνῶν, διότι ὅταν ἐπρόκειτο νὰ χαθοῦν καὶ νά κατα-
ποντισθοῦν οἱ ἄνθρωποι, διὰ τοὺς ὁποίους ἐδημιουργήθη-
σαν αὐτά, εὐλόγως ἔλαβαν καὶ αὐτὰ μέρος εἰς τὴν τιμω-
ρίαν. ᾿Επειδὴ λοιπόν ἡ ἀπόφασις ἦτο ἀόριστος καὶ χωρὶᾳ
νὰ κάνῃ καμμίαν διάκρισιν, διὰ νὰ μάθης ὅτι ὁ Θεός δὲν
εἶναι προσωπολήπτης, καὶ ὅτι συχνάζων μέσα εἰς τὰς ἰδι-
κάς μας καρδίας δὲν περιφρονεῖ κανένα. ἀλλὰ καὶ ἂν ἀκό-
μη εὐρῇ κάποιαν μικρὰν ἀφορμήν, προσφερομένην ἀπὸ ἠἡ-
μᾶς, ἐπιδεικνύει τὴν ἀνέκφραστον φιλανθρωπίαν του, λέ-
γει ἡ Γραφή, διὰ νὰ μὴ νομίσωμεν ὅτι συντελεῖται ὁλοκλη-
ρωτικὴ ἐξαφάνισις τοῦ ἀνθρωπίνου γένους, ἀλλὰ διά νὰ
γνωρίσωμεν, ὅτι ἐξ αἰτίας τῆς ἰδικῆα του ἀγαθότητος ἀφή-
νει κάποιον σπινθῆρα διὰ νὰ σώζεται καὶ ρίζαν εἰς τὸ ἀν-
θρώπινον γένος, ὥστε νὰ ἁπλωθῇ πάλιν εἰς μακροὺς κλά-
δους᾽ «Ὁ Νῶε δέ, λέγει, εὔρε χάριν ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ».
2. Παρατήρησε τὴν ἀκρίβειαν τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς, πῶς
οὔτε τὴν μικρὰν συλλαβὴν εἶναι δυνατόν νὰ εὐροῦμεν, νὰ
εἶναι τοποθετημένη χωρὶς σημασίαν. ᾿Επειδὴ λοιπὸν μᾶς
ἐδίδαξε τό μέγεθος τῆς κακίας τῶν ἀνθρώπων καὶ τὸ μέ-
γεθος τῆς τιμωρίας, ἡ ὁποία ἐπρόκειτο νὰ ἐπιδληθῇ εἰς
τοὺς διαπράττοντας αὐτήν, μᾶς παρουσιάζει καὶ ἐκεῖνον
ποὺ ἠμπόρεσε μέσα εἰς αὐτὸ τό πλῆθος νὰ διασώσῃ ἀκε-
ραΐαν τὴν ἀρετήν. Εἶναι μὲν δεθαίως ἡ ἀρετὴ καὶ μόνη της
ἀξιοϑθαύμαστος. Ὅταν ὅμως κάποιος μετέρχεται αὐτήν,
εὑρισκόμενος ἀνάμεσα εἰς ἐκείνους ποὺ τὴν ἐμποδίζουν,
καθιστᾷ αὐτὴν κατὰ πολὺ περισσότερον ἀξιοθαυμαστοτέ-
ραν. Διὰ τοῦτο ὠσὰν νὰ θαυμάζῃ τὸν δίκαιον ἡ ᾿Αγία Γρα-
φὴ λέγει, ὅτι ἀνάμεσα εἰς τοὺς πολλοὺς ἀνθρώπους, οἱ
ὁποῖοι ἐπρόκειτο ἐξ αἰτίας τῆς κακίας των νὰ δοκιμάσουν
τὴν ἀγανάκτησιν τοῦ Θεοῦ, «ὁ Νῶε δὲ εὕρε χάριν ἐνώπιον
Κυρίου τοῦ Θεοῦ». «Εὔρε χάριν», ἀλλά, «᾿Ενώπιον τοῦ
Θεοῦ» ὅχι ἁπλῶς, «εὔρε χάριν», ἀλλά, «ἐνώπιον Κυρίου
τοῦ Θεοῦ», διὰ νὰ μᾶς διδάξῃ ὅτι μοναδικὸν σκοπὸν εἶχεν
αὐτόν, ὥστε τὸ ἄγρυπνον ἐκεῖνο μάτι νὰ ἔχῃ ἐπαινέτην
καὶ δὲν ὑπῆρχεν εἰς αὐτὸν κανξεὶς λόγος τῆς δόξης τῶν
θ94 ΙΩΑΝΝΟΥῪ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
ἐπαινέτην ἔχειν, καὶ οὐδεὶς αὐτῷ λόγος τῆς τῶν ἀνθρώπων δό-
ξης͵ οὐδὲ τῆς ἀτιμίας, καὶ τοῦ γέλωτος. Εἰκὸς γὰρ αὐτὸν ἀπε-
γαντίας ἅπασι τὴν" ἀρετὴν μετιέναι δουλόμενον πολλὴν ὑπομέ-
γμδιν τὴν χλδύην καὶ τὸν γέλωτα, πάντων τῶν τὴν κακίαν μετιόν-
τῶν εἰωϑότων ἀεὶ ἐπισκώπτειν τοὺς ταύτην φεύγειν δουλοιέ-
γους. καὶ ἀρετὴν αἱρουμένους, ὅπερ' καὶ νῦν πολλάκις γίνεται.
Καὶ πολλοὺς τῶν ρᾳϑύμων ὁρῶμεν μὴ φέροντας τὸν γέλωτα καὶ
τὴν χλευασίαν, ἀλλὰ προτιμῶντας τὴν παρὰ τῶν ἀνϑρώπων
δόξαν τῆς ἀληϑοῦς καὶ ἀεὶ μενούσης, ὑποσυρομένους καὶ συγ-
10 κατασπωμένους τῇ τῶν ἑτέρων ἀνθρώπων κακίᾳ. Ψυχῆς γάρ
ἔστι γενναίας καὶ στερρῷ τῷ φρονήματι κεχρημένης τὸ δυ-
γηϑῆναι ἀντισχεῖν πρὸς τοὺς διασύρειν δουλομένους, καὶ μὴ
πρὸς ἀρέσκειαν τῶν ἀνϑρώπων τι διαπράτιτεσϑαι, ἀλλὰ πρὸς
τὸν ἀκοίμητον ἐκεῖνον ὀφθαλμὸν τείνειν τὸ ὄμμα, καὶ τὴν παρ᾽
ἐκείνου εὐφημίαν μόνον ἀναμένειν, καὶ τούτων ὑπερσρᾶν, καὶ
μηδὲν ἡγεῖσϑαι αὐτῶν τὸν ἔπαινον, μήτε τὸν ψόγον, ἀλλὰ
παϑάπερ σκιὰς καὶ ὀνείρατα παρατρέχειν. Καὶ ἐνταῦϑα μὲν
πολλοὶ πολλάκις τὴν ὕδριυ» οὐ φέροντες δέκα ἢ εἴκοσι ἀνϑρώ-
πων, ἢ καὶ ἐλαττόνων, ὑπεσκελίσϑησαν καὶ κατέπεσον. «ἔστι
20 γὰρ αἰσχύνη ἐπάγουσα ἁμαρτίαν». Οὐδὲ γὰρ τὸ τυχόν ἔστιν
ὑπεριδεῖν τῶν ὀνδιδιξόντων, καὶ καταγελώντων, καὶ κωμῳ-
δεῖν δουλομένων' ἀλλ᾽ ὃ δίκαιος οὗτος οὐχ οὕτως. Οὐ μόνον
γὰρ δέκα καὶ εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀνθρώπων, ἀλλὰ καὶ πάσης
τῆς τῶν ἀνϑρώπων φύσεως, καὶ μυριάδων τοσούτων ὑπερεῖϊ-
25 δεν, Εἰκὸς γὰρ ἅπαντας αὐτοὺς καταγελᾶν, κωμῳδεῖν, χλευά-
ζειν͵ πολλὴν τὴν παροινίαν περὶ αὐτὸν ἐπιδείκνυσθαι, ἴσως
δὲ ἢ καὶ δούλεσϑαι διασπᾶν, εἶ οἷόν τε ἦν. Πολλὴν γὰρ ἀεὶ
τὴν μανίαν ἐπιδείονυται ἡ κακία κατὰ τῆς ἀρετῆς" ἀλλ᾽ οὐ
μόνο» οὐδὲν αὐτὴν ὁλάπτει, ἀλλὰ καὶ τὸ πολεμεῖν ἰσχυροτέραν
ῷ. Σοφ. Σειρ. 4, 21,

ἀνθρώπων, οὔτε τῆς καταισχύνης καὶ τοῦ χλευασμοῦ αὐὖὐ-

τῶν. Διότι εἶναι φυσικὸν αὐτός, πού θέλει νὰ ἀσκῇ τὴν
ἀρετὴν εὑρισκόμενος εἰς ἀντίθεσιν πρὸς ὅλους, νὰ ὑπομέ-
νῃ πολλοὺς ἐμπαιγμοὺς καὶ νὰ γίνεται καταγέλαστοα, ἐπει!-
δὴ ἔχουν συνηθίσει ὅλοι οἱ μετερχόμενοι τὴν κακίαν πάν-
τοτε νὰ περιπαίζουν ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐπιθυμοῦν νὰ ἀπο-
φεύγουν αὐτὴν καὶ νὰ προτιμοῦν τὴν ἀρετήν, πρᾶγμα ποὺ
θεβαίως καὶ τώρα συχνὰ γίνεται. Καὶ θλέπομεν, πολλοὶ
ἀδιάφοροι νὰ μὴ ὑποφέρουν τὰ κοροϊδευτικά γέλια καὶ τοὺς
χλευασμούς, ἀλλά νὰ προτιμοῦν τὴν δόξαν τῶν ἀνθρώπων
ἀπὸ τὴν ἀληθινὴν καὶ παραμένουσαν πάντοτε, παρασυρό-
μένοι καὶ συμπαρασυρόμενοι εἰς τὴν κακίαν τῶν ἄλλων ἀν-
θρώπων. Διότι εἶναι γνώρισμα τῆς γενναίας ψυχῆς καὶ τὸ
νὰ ἠμπορέσῃ κανεὶς νὰ ἀντισταθῇ μὲ ἰσχυρὸν φρόνημα
πρὸς ἐκείνους ποὺ θέλουν νὰ τὸν διασύρουν καὶ νὰ μὴ
ἐνεργῇ κάτι διὰ νὰ ἀρέσῃ εἰς τοὺς ἀνθρώπους, ἀλλὰ νὰ
βλέπῃ μόνον πρὸς τὸ ἄγρυπνον ἐκεῖνο μάτι τοῦ Θεοῦ καὶ
νὰ περιμένῃ τὸν ἔπαινον μόνον ἀπὸ ὀκεῖνον, καὶ νά περι-
φρονῇ αὐτούς, καὶ νὰ μὴ ὑπολογίζη καθόλου τὸν ἔπαινον
τῶν ἀνθρώπων, οὔτε τὴν κατηγορίαν, ἀλλὰ νὰ τὰ περι-
φρονῇ ὡσάν σκιὰς καὶ ὄνειρα. Καὶ ἐδῶ μὲν πολλοὶ ἄνθρω-
ποι, ἐπειδὴ πολλὰς φορὰς δὲν ὑπέφεραν τὴν ὕθριν δέκα
ἡ εἴκοσι ἀνθρώπων, ἢ ἀκόμη καὶ ὀλιγωτέρων, ἀνετράπη-
σαν καὶ ἔπεσαν. «Ὑπάρχει πράγματι ἐντροπή, ἡ ὁποία ὁδη-
γεῖ εἰς τὴν ἁμαρτίαν» Διότι δὲν εἶναι εὔκολον νὰ περιφρο-
νήσῃ κανεὶς ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι τὸν κατηγοροῦν, καὶ τὸν
περιπαίζουν καὶ ἐπιθυμοῦν νὰ τὸν γελιοποιοῦν. Ὁ δίκαιος
ὅμως αὐτὸς δὲν ἐνήργησεν ἔτσι. Διότι ὄχι μόνον δέκα καὶ
εἴκοσι καὶ ἑκατὸν ἀνθρώπους ἐπεριφρόνησε, ἀλλὰ καὶ ὅ-
λον τὸ ἀνθρώπινον γένος καὶ τόσας μυριάδας ἀνθρώπων.
το λοιπὸν φυσικὸν ὅλοι αὐτοὶ νὰ τὸν περιγελοῦν, νὰ τὸν
γελιοποιοῦν, νὰ τὸν χλευάζουν, νὰ ἐπιδεικνύουν ἀπέναντί
του πολλὴν κακὴν συμπεριφοράν, ἴσως δὲ καὶ νὰ ἤθελαν
νὰ τὸν καταστρέψουν, ἐὰν ἦτο δυνατόν. Διότι πάντοτε ἡ
κακία ἐπιδεικνύει παράφορον ἐχθρότητα ἐναντίον τῆς ἀρε-
τής᾽ ἀλλὰ ὄχι μόνον δὲν βλάπτει καθόλου αὐτήν, ἀλλὰ καὶ
αὐτὴν ἀπεργάζεται. Τοσαύτη γὰρ τῆς ἀρετῆς ἡ ἰσχύς, ὅτι

ὃν τῷ πάσχειν τῶν ποιούντων περιγίνεται, καὶ ἐν τῷ πολε-
μεῖσϑαι τῶν πολεμούντων ἀνωτέρα καϑίσταται. Καὶ τοῦτο
ἔνεστι μὲν ἔκ πολλῶν συνιδεῖν “ἶνα δὲ ἀφοριὰς ὑμῖν παρά-
σχωτιεν" κιΔίδου γάρ», φησί, «σοφῷ ἀφορμήν, καὶ σοφώτερος
ἔσται" ἀναγκαῖον καὶ ἐπ τῆς Παλαιᾶς καὶ ἐκ τῆς Καινῆς τὰ
παραδείγματα ὑμῖν παραγαγεῖν, ἜἬὩννόει μοι τοίνυν τὸν "ἅ-
ὅελ' οὐχὶ ἀνῃρέϑη ὑπὸ τοῦ Κάϊν; οὐχὶ ἐπὶ τοῦ ἐδάφους ἦν
δροιμμένος; ᾿Αλλὰ μὴ τοῦτο σκόπει, ὅτι ἐκράτησε καὶ περιε-
το γένειο, καὶ ἀνεῖλε τὸν φϑονούμενον, καὶ οὐδὲν ἠδικηκότα"
ἀλλὰ τὰ μετὰ ταῦτα λογίζου, ὅτι ὃ μὲν ἀναιρεϑείς, ἐξ ἐκείνου
μέχρι τοῦ νῦν ἀνακηούττοται, καὶ στεφανοῦται, καὶ ὁ τοσοῦτος
χοόνος τὴν μνήμην οὐκ ἐμάραμεν: ὁ δὲ ἀνελών, καὶ περιγε-
γόμδνος, καὶ τότε ζωὴν ϑανάτου δαρυτέραν ὑπέιιενε, καὶ ἐξ
15 ἐκείνου μέχρε τοῦ νῦν οὗτος μὲν στηλιτεύεται, καὶ τὰς παρὰ
πάντων κατηγορίας δέχεται, ἐκεῖνος δὲ καϑ' ἑκάσιην ἡμέ-
θαν ὃν τοῖς ἁπάντων ἄδεται στόμασι. Καὶ ταῦτα μὲν ἐν τοῦ
παρόντι δίῳ, τὰ δὲ ἐν τῷ μέλλρνι αἰῶνι ποῖος λόγος, ποία
διάνοια παραστῆσαι δυνήοεται; Καὶ οἶδα μὲν ὅτι συνετοὶ ὄγ-
20 τὸς πολλὰ καὶ διάφορα ἕτερα τοιαῦτα εὑρήσετε ἐν ταῖς Γρα-
φαῖς κείμενα, Διὰ γὰρ τοῦτο γέγραπται πρὸς ὠφέλειαν τὴν
ἡμετέραν, ὥστε ταῦτα μανϑάνοντας φεύγειν μὲν τὴν κακίαν.
προτιιᾶν δὲ τὴν ἀρετήν. Βούλει καὶ ἐν τῇ Καινῇ τὸ αὐτὸ
τοῦτο ἰδεῖν; "άπουε τοῦ μακαρίου Λουκᾷ τὸ αὐτὸ τοῦτο διν»-
25 γουμόγου πδοὶ τῶν ἀποστόλων, ὅτι μαστιγωϑέντες ἀνεχώρουν
ἀπὸ τοῦ συνεδρίου χαίροντες, ὅτι κατηξιώϑησαν ὑπὲρ. τοῦ ὁ-
γόματος τοῦ Χοισιοῦ ἀτιμασϑῆναι. Καίτοι γε αἷ μάστιγες οὐ
χαρᾶς ἧσαν ἀφορμαί͵, ἀλλὰ λύπης καὶ ἀϑυμίας: ἀλλὰ αἱ διὰ
τὸν Θεὸν μάστιγες, καὶ ἢ ὑπόϑεσις, δι᾽ ἣν ἐμαστίξοντο, τὴν
4. Παροιμ. 9,9.
5. Διὰ περισσότερα β8λ. ὁμιλία ιθ΄,
θ. Πράξ. 5, 41,
ὈΜΙλΙΑ ΚΓ 897
ὁ πόλεμος καθιστᾷ αὐτὴν περισσότερον ἰσχυράν. Πράγμα-

τι εἶναι τόσον μεγάλη ἡ δύναμις τῆς ἀρετῆς, διότι ὅταν
ὑποφέρῃ, νικᾷ ἐκείνους ποὺ τὴν ἐνοχλοῦν, καὶ ὅταν πολε-
μῆται, γίνεται ἀνωτέρα ἀπὸ ἐκείνους ποὺ τὴν πολεμοῦν.
Καὶ αὐτὸ εἶναι δυνατὸν μὲν νὰ τὸ γνωρίσωμεν ἀπό πολλὰ
παραδείγματα. Διὰ νὰ σᾶς δώσωμεν δὲ ἀφορμὰς (διότι
λέγει, «Δῶσε εἰς σοφὸν ἀφορμὴν καὶ θὰ γίνῃ σοφώτε-
ροα»᾽, εἶναι ἀνάγκη νὰ παρουσιάσωμεν τὰ παραδείγματα
καὶ ἀπὸ τὴν Παλαιὰν καὶ ἀπὸ τὴν Καινὴν Διαθήκην. Ἔνθυ
μήσου λοιπόν, σὲ παρακαλῶ, τὸν Αθελ᾽ δὲν ἐφονεύθη
ἀπὸ τόν Κάιν; δὲν ἦτο ἐγκαταλελειμμένος ἐπὶ τοῦ ἐδά-
φους; ᾿Αλλὰ μὴ ἐξετάζῃς αὐτό, ὅτι ἐνίκησε καὶ ὑπερίσχυ-
σε καὶ ἐφόνευσεν ἐκεῖνον, ποὺ ἐφθονοῦσε καὶ δὲν τὸν
εἶχεν ἀδικήσει καθόλου. ᾿Αλλὰ σκέψου αὐτὰ ποὺ ἔγιναν
ἔπειτα, ὅτι δηλαδὴ ὁ μὲν φονευθείςᾳ, ἀπό τότε μέχρι καὶ
σήμερα ἐπαινεῖται καὶ στεφανώνεται καὶ ὁ πολὺς χρόνος
δὲν ἔσθησε τὴν μνήμην του" ἐκεῖνος ὅμως, ποὺ ἐφόνευσε
καὶ ἐνίκησε, καὶ τότε ἔζησε μίαν ζωὴν δαρυτέραν ἀπὸ τὸν
θάνατον, καὶ ἀπό τότε μέχρι σήμερα αὐτὸς μὲν ἐπιτιμᾶτα!
καὶ δέχεται τάς κατηγορίας ὅλων τῶν ἀνθρώπων, ἐκεῖνος
ὅμως καθημερινὰ ἐπαινεῖται ἀπό ὅλους. Καὶ αὐτὰ μὲν
συμθαίνουν εἰς τὴν παροῦσαν ζωήν, τὰ συμθαίνοντα ὅμως
εἰς τὴν μέλλουσαν ποῖος λόγος, ποία διάνοια θὰ ἠμπορέσῃ
νὰ περιγράψῃ; ἱκαὶ γνωρίζω μὲν ὅτι, ἐπειδὴ εἶσθε σώφρο:
νε΄, θὰ εὐρῆτε πολλὰ καὶ διάφορα ἄλλα τέτοια παραδείγμα-
κα, τὰ ὁποῖα ὑπάρχουν μέσα εἰς τὴν ᾿Αγίαν Γραφήν. Διότι
δι᾽ αὐτό ἔχουν γραφῆ, διὰ τὴν ἰδικήν μας ὠφέλειαν. ὥστε
ἀφοῦ μάθωμεν αὐτὰ νὰ ἀποφεύγωμεν μὲν τὴν κακίαν, νὰ
προτιμῶμεν δὲ τὴν ἀρετήν. Θέλετε νὰ ἰδοῦμεν αὐτὸ τὸ
ἴδιον καὶ εἰς τὴν Καινὴν Διαθήκην; Ακουξ τόν μακάριον
Λουκᾶν, ὁ ὀποῖος διηγεῖται τὸ ἴδιον πρᾶγμα διὰ τοὺς ἀπο-
στόλους, ὅτι ἀφοῦ ἐμαστιγώθησαν ἔφυγαν ἀπό τὸ συνέ-
δριον μὲ χαράν μεγάλην, διότι ἠξιώθησαν νὰ ἀτιμασθοῦν
χάριν τοῦ ὀνόματος τοῦ Χριστοῦ". Αν καὶ θέθαια αἱ μα-
στιγώσεις δὲν ἦσαν ἀφορμαὶ χαρᾶς, ἀλλὰ λύπης καὶ στε-
νοχωρίας᾽ ἀλλὰ ἡ μαστίγωσίᾳ των διὰ τὸν Θεὸν καὶ ἡ
θ98 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
χαρὰν αὐτοῖς ἔτικτε. Καὶ οἱ μὲν μαστιγώσαντες ἐν ἀπορίᾳ

πολλῇ καὶ ἀμηχανίᾳ καϑεστήκεισαν, οὖκ εἰδότες ὅ τι πρά-
ξωσιν. Γάκουε γὰρ αὐτῶν καὶ μετὰ τὰς μάστιγας διαπορούν-
των, καὶ λεγόντων" «Τί ποιήσομεν τοῖς ἀνϑρώποις τούτοις 1».
5 Τί λέγεις; ᾿Εμαστίξατε, μυρία κακὰ διεϑήκατε, καὶ ἔτι ἀπο-
οεῖτε; Τοσοῦτόν ἔστιν ἰσχυρὸν πρᾶγμα καὶ ἄχείρωτον ἣ ἀ-
ρειή, καὶ ἐν αὐτῷ τῷ πάσχειν τῶν ποιούντων περιγινομένη.
ὅ. ᾿Αλλ᾽ ἵνα μὴ μακρὸν ποιῶμεν τὸν λόγον, ἀναγκαΐην
πάλιν ἐπανελθεῖν ἐπὶ τὸν δίκαιον τοῦτον, καὶ ἐκπλαγῆναι αὖ-
10 τοῦ τῆς ἀοετῆς τὴν ὑπερδολήν, πῶς ἴσχυσε τοσούτου δήμου
καταγελῶντος, ἐπεμδαίνοντος, χλευάζοντος, κωμῳδοῦντος {(πά-
λὺν γὰρ τὰ αὐτὰ λέγω, καὶ λέγων οὐ παύσομαι) ὑπεριδεῖν,
καὶ ἀνώτερος γενέσϑαι. Πῶς; ᾿Εγὼ λέγω. ᾿Ἐπειδὴ διηνεκῶς
δώρα πρὸς τὸν ἀκοίμητον ὀφϑαλμόν͵ ἐκεῖ τεταμένον εἶχε τῆς
15 διανοίας τὸ ὄμμα, καὶ λοιπὸν τούτων ἁπάντων ὡς οὐδὲν ὄν-
τῶν ἐφρόντιζε, Καὶ γὰρ οὕτως ἔχει: ἐπειδὰν γάρ τις τρωϑῇ
τῷ ἔρωτι ἐκείνῳ, καὶ εἰς τὸν πρὸς τὸν Θεὸν πόϑον ἑαυτὸν
ἐκτείνῃ, οὐδὲν ἕτερον ὁρᾷ τῶν δρωμένων, ἀλλὰ διηνεκῶς ἐ-
κεῖνον φαντάζεται τὸν ποϑούμενον, καὶ ἔν νυκτί, καὶ ἐν ἡκέ-
20 ρᾳ, καὶ κοιταζόμενος, καὶ διανιστάμενος. Μὴ τοίνυν σε ξενι-
ξέτω, εἴ καὶ ὁ δίκαιος οὗτος ἅπαξ ἐκεῖ τείνας αὐτοῦ τὴν διά-
γοίαν, οὐδενὸς ἐφοόντιζε τῶν ὑποσκελίζειν ἐπιχειρούντων.
Τὰ γὰρ παρ᾽ ἑαυτοῦ ἐπιδειξάμενος, καὶ τὴν ἄνωϑεν χάριν
ἐπισπασάμενος ἀνώτερος ἁπάντων ἐγίνετο. «Ν ὥε γάρ», φησίν.
25 «εὗρε χάριν ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Εἰ καὶ πάσῃ τῇ τῶν
τότε ἀνϑρώπων φύσει οὐ ἦν ἐπίχαρις, οὐδὲ ποϑεινὸς διὰ τὸ
μὴ θούλεσϑαι τὴν αὐτὴν αὐτοῖς ὁδεύειν ὅδόν͵ ἀλλὰ πρὸς ἔ-
κεῖνον τὰς καρδίας ἐμδατεύοντα χάριν εὗρε, καὶ ἐκεῖνος αὖ-
7. Πράξ. 4, 18.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ 699
ὑπόθεσις, διὰ τὴν ὁποίαν ἐμαστιγώνοντο, ἐγεννοῦσε τὴν

χαρὰν εἰς αὐτούς. Καὶ ἐκεῖνοι μὲν ποὺ τοὺς ἐμαστίγωσαν,
εὐρέθησαν εἰς μεγάλην δυσχέρειαν καὶ ἀμηχανίαν, χωρὶς
νά γνωρίζουν τί νὰ πράξουν. Διότι ἄκουες αὐτοὺς καὶ μετὰ
τὴν μαστίγωσιν νὰ ἀποροῦν καὶ νὰ λέγουν᾽ «Τί νὰ κάμω-
μὲν μὲ τοὺς ἀνθρώπους αὐτούς; »ἷ. Τί λέγεις; ᾿Εμαστιγώ-
σατε, ἑπροκαλέσατε πάρα πολλὰ κακά, καὶ ἀκόμη ἀπορεῖ-
τε; Τόσον πολὺ ἰσχυρόν πρᾶγμα καὶ ἀκατάθλητον εἶναι ἡ
ἀρετή, καὶ ὅταν ἀκόμη πάσχῃ ὑπερισχύει ἐκείνων, ποὺ
τὴν ἐνοχλοῦν.
3. ᾿Αλλὰ διὰ νὰ μὴ παρατείνωμεν πολὺ τὸν λόγον, εἶναι
ἀνάγκη νὰ ἐπανέλθωμεν πάλιν εἰς τὸν δίκαιον αὐτὸν καὶ
νὰ ἐκπλαγοῦμεν ἁπὸ τὴν ὑπερθολικήν τοῦ ἀρετήν᾽ πῶς
ἠμπόρεσεν, ἐνῷ τόσος λαός τὸν ἐπεριγελοῦσε, τὸν ἐπετι-
μοῦσε, τόν ἐχλεύαζε, τὸν ἐγελιοποιοῦσε (πάλιν δεβαίως
τὰ ἴδια λέγω καὶ δὲν θὰ παύσω νὰ τὰ λέγω), νὰ περιφρο-
νήσῃ καὶ νὰ γίνῃ ἀνώτερος. Πῶς; ᾿Εγὼ ἀπαντῶ. ᾿Επειδὴ
διαρκῶς ἔθλεπε πρὸς τὸ ἄγρυπνον μάτι, ἐκεῖ εἶχε στραμ-
μένον ἔντονα τὸ ὀλέμμα τῆς διανοίας του καὶ εἰς τὸ ἑξῆς
ἐπρόσεχε δι᾿ ὅλους αὐτοὺς ὡς νὰ μὴ ὑπῆρχαν καθόλου.
Καὶ πράγματι ἔτσι ἔχουν τὰ πράγματα᾽ διότι ὅταν κάποιος
πληγωθῇ μὲ ἐκεῖνον τὸν ἔρωτα καὶ θέσῃ τὸν ἑαυτόν του
εἰς τὸν πόθον πρός τόν Θεόν, τίποτε ἄλλο δὲν δλέπει ἀπὸ
τὰ ὁρατά, ἀλλὰ συνεχῶς φαντάζεται ἐκεῖνον, ποὺ ἐπιθυ-
μεῖ, καὶ κατά τὴν νύκτα, καὶ κατὰ τὴν ἡμέραν καὶ ὅταν κοι-
μᾶται, καὶ ὅταν εἶναι ἐντελῶς ξυπνητός. Νὰ μὴ σὲ παρα-
ξενεύῃ λοιπόν, ἐὰν καὶ ὁ δίκαιος αὐτός ἀφοῦ ἔστρεψε
κάποτε ἐκεῖ τὴν διάνοιάν του, δὲν ἐπρόσεχε κανένα ἀπὸ
ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐπροσπαθοῦσαν νὰ τὸν ἀνατρέψουν.
Διότι ἀφοῦ ἔκαμεν ὅ,τι ἐξηρτᾶτο ἀπὸ αὐτὸν καὶ ἑκέρδισε
τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, ἐγίνετο ἀνώτερος ὅλων. «Ὁ Νῶε δέ,
λέγει, εὔρε χάριν ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». Ἂν καὶ δὲν
ἦτο εὐχάριστος εἰα ὁλόκληρον τὸ ἀνθρώπινον γένος τῆς
τότε ἐποχῆς, οὔτε ἐπιθυμητός, ἐπειδὴ δὲν ἤθελε νὰ θαδί-
Ζζῃ τὸν ἴδιον μὲ αὐτοὺς δρόμον, ἀλλὰ εὕρε χάριν εἰς ἐκεῖ-
νον, ποὺ εἰσέρχεται εἰς τὰς καρδίας μας, καὶ ἐκεῖνος ἐδέ-
70ὁῸ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
τοῦ τὴν γνώμην ἀπεδέξατο, Τί γάρ, εἶπέ μοι, ὅλάδος ἐ:ν-

τεῦϑεν ἐγένετο ἀπὸ τῆς τῶν ὁμογενῶν χλεύης καὶ τοῦ κπκα-
ταγέλωτος, τοῦ πλάσαντος τὰς καοδίας ἡμῶν, καὶ συνιέντος
εἰς πάντα τὰ ἔογα ἡμῶν͵ ἀνακηρύττοντος τὸν ἄνδρα καὶ οτε-
φανοῦντος; Τί δὲ ὄφελος ἀνϑρώπῳ γένοιτ᾽ ἂν παρὰ πάσης
τῆς οἰκουμένης ϑαυμαζοιένῳ καὶ ἐπαινουμένῳ, παρὰ δὲ τοῦ
τῶν ὅλων δημιουργοῦ καὶ τοῦ ἀπαραλογίστου δικαστοῦ ἐπὶ τῆς
ἡμέρας ἐκείσης τῆς φοδερᾶς κοινομένῳ; Ταῦτα τοίνυν εἰἶδό-
τες, ἀγαπηποί, μηδένα λόγον ποιώμεϑα τοῦ παρὰ τῶν ἀνϑρώ-
10 πῶ» ἕπαίνου, μηδὲ τὴν παρὰ τούτων εὐφημίαν ἐκ παντὸς τρό-
που ζητῶμεν, ἀλλὰ καὶ δι’ ἐκεῖνον μιόνον τὸν ἐτάζοντα καο-
δίας καὶ νεφρούς, καὶ τὰ τῆς ἀρετῆς ἔργα μειίωμεν, καὶ τὴν
κακίαν φεύγωμεν. Διὰ γὰρ τοῦτο καὶ ὃ Χριστὸς παιδεύων
ἡμᾶς μὴ κεχηνέναι πρὸς τὰς παρὰ τῶν ἄνϑρώπων εὐφημίας,
15 μετὰ πολλὰ ἕτερα τελευταῖον καὶ τοῦτο ἐπήνεγκε λέγων" «Οὐαὶ
ὁιῖν͵, ὅταν καλῶς εἴπωσιν ὑμᾶς πάντες οἱ ἄνϑρωποι». Σ»όπει
πῶς διὰ τοῦ «Οὐαὺν ἡμῖν ἐνεφάνισε, ποταπὴ τοῖς τοιούτοις
κείσεται τιιωρία. Τὸ νὰο οὐαὶ τοῦτο ϑρηνῶδές ἐστιν ἐπίφϑε-
γμα μονονουχὶ γὰρ ταλανίζων αὐτούς φησιν" «Οὐαὶ ὑμῖν, ὅ-
28 ταν καλῶς εἴπωσιν ὑμᾶς πάντες οἱ ἄνϑρωπου». Καὶ ὅρα τοῦ
οητοῦ τὴν ἀκρίδειαν. Οὐκ εἶπεν ἁπλῶς, οἱ ἄνϑρωποι, ἀλὶά,
«Πάντες οἵ ἄνϑρωποι». Οὐδὲ. γὰρ οἷόν τε τὸν ἐνάρετον, καὶ
τὴν" σιενὴν καὶ τεϑλιμμένην ὁδὸν δὁδεύοντα, καὶ ταῖς ἐντολαῖς
τοῦ Χοιστοῦ κατακολουϑοῦντα παρὰ πάντων ἀνδρώπων ἀπαι-
25 νεῖσῆιι παὶ ϑαυμάξζεσϑαι, Πολλὴ γὰρ τῆς κακίας ἡ ἐπίτασις.
καὶ ἡ πρὸς τὴν ἀρετὴν ἐναντίωσις. Εἰδὼς οὖν ὁ Δεοπότης,
ὅτι τὸν μετὰ ἀκοιόείας τὴν ἀρετὴν μετιόντα, καὶ τὸν παρ᾽
αὐτοῦ μόνον ἐκδεχόπενον ἔπαινον, τῶν ἀδυνάτων ἂν εἴη πα-
οὰ πάντων ἀνϑρώπων ἀπαινεῖσϑαι, καὶ καλῶς ἀκούειν, διὰ
30 τοῦτο ταλανίζει τοὺς διὰ τὸν παρὰ τούτων ἔπαινον τῆς ἀρε-
8. Λουκᾷ 6, 26.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΙ’ -. ΤΟΊ
χθη τὴν διάθεσίν του. Ποία λοιπόν, εἰπέ μου, ζημία προέ-
κυψεν ἀπὸ τοὺς χλευασμοὺς καὶ τὰ εἰρωνικὰ γέλια τῶν
συνανθρώπων του, ὅταν ἐκεῖνος ποὺ ἔπλασε τὰς καρδίας
μας καὶ μᾶς βδοηθεῖ εἰς ὅλα τὰ ἔργα μας, ἐπαινῇ καὶ στε-
φανώνῃ τὸν ἄνδρα; Καὶ ποῖον κέρδος θὰ ἠμποροῦσε νὰ
ἔχῃ ὁ ἄνθρωπος, ὅταν θαυμάζεται καὶ ἐπαινῆται ἀπὸ ὅλην
τὴν οἰκουμένην, ἀπὸ τὸν δημιουργὸν ὅμως τῶν ὅλων καὶ
τὸν δικαστήν, τὸν ὁποῖον δὲν ἠμπορεῖ κανεὶς νὰ ἐξαπατή-
σῃ, καταδικάζεται κατὰ τὴν φοδερὰν ἡμέραν τῆς κρίσεως;
Γνωρίζοντες λοιπὸν αὐτά, ἀγαπητοί μου, ἂς μὴ ὑπολογί-
ζωμεν καθόλου τὸν ἔπαινον τῶν ἀνθρώπων, οὔτε νὰ ἐπι-
διώκωμεν μὲ κάθε τρόπον τἀς ἀπευφημίας αὐτῶν, ἀλλὰ
ἂς καταγινώμεθα μὲ τὰ ἔργα τῆς ἀρετῆς καὶ ἂς ἀποφεύγω-
μεν τὴν κακίαν δι᾽ ἐκεῖνον μόνον, ὁ ὁποῖος ἐξετάζει τὰς
καρδίας καὶ τοὺς νεφρούς μαα. Αἰιὰ τοῦτο δεθαίως καὶ ὁ
Χριστὸς διά νἀ μᾶς διδάξῃ νὰ μὴ μένωμεν μὲ ἀνοικτὸν τὸ
στόμα εἰς τὰς ἐπευφημίας τῶν ἀνθρώπων, ὕστερα ἀπὸ
πολλὰ ἄλλα, τελευταῖον καὶ αὐτὸ ἐπρόσθεσε λέγων «᾿Αλ-
λοίμονον εἰς σᾶς, ὅταν σᾶς ἐπαινέσουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι»".
Πρόσεξε πῶς μὲ τὸ «᾿Αλλοίμονον» μᾶς ἐφανέρωσε, ποία
τιμωρία θὰ ἐπιβληθῇ εἰς αὐτοὺς τοὺς ἀνθρώπους. Διότι τὸ
ἀλλοίμονον αὐτὸ εἶναι θρηνῶδες ἐπιφώνημα᾽ σχεδὸν λοι-
πὸν ἀποκαλῶν αὐτοὺς ἀθλίους λέγει᾽ «᾿Αλλοίμονον εἰς
σᾶς, ὅταν σᾶς ἐπαινέσουν ὅλοι οἱ ἄνθρωποι». Καὶ πρόσεχε
τὴν ἀκρίθειαν τοῦ λεχθέντος. Δὲν εἶπεν ἁπλῶς, οἱ ἄνθρω-
ποι, ἀλλά, «Ὅλοι οἱ ἄνθρωποι». Διότι δὲν εἶναι δυνατὸν
νὰ ἐπαινῆται καὶ νὰ θαυμάζεται ἀπὸ ὅλους τοὺς ἀνθρώ-
πους οὔτε ὁ ἐνάρετοα, ὁ ὁποῖος καὶ τὸν στενὸν καὶ γεμᾶ-
τον δυσκολίας δρόμον θαδίζει κκαὶ ἀκολουθεὶ πιστὰ τὰς
ἐντολὰς τοῦ Χριστοῦ. Πράγματι εἶνα! μεγάλη ἡ ἔντασις
τῆς κακίας καὶ ἡ ἀντίθεσίς τῆς πρὸς τὴν ἀρετὴν. ᾿Επειδὴ
λοιπὸν γνωρίζει ὁ Κύριοακ, ὅτι, ἐκεῖνος, ποὺ μὲ ἀκρίβειαν
καταγίνεται εἰς τὴν ἀρετήν καὶ ἀποδέχεται “μόνον τὸν ἰδι-
κόν του ἔπαινον, εἶναι ἀδύνατον νὰ ἐπαινῆται ἀπὸ ὅλους
τοὺς ἀνθρώπους καὶ νὰ ἀκούῃ καλὰ λόγια, δι᾽ αὐτὸ ἀποκα-
λεῖ ἀθλίους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι ἐξ αἰτίας τοῦ ἐπαίνου τῶν
τῆς ἀμελοῦντας, “Ἢ γὰρ παρὰ πάντων εὐφημία τεκμήριον ἂν

εἴη μέγιστον τοῦ μὴ πολὺν τῆς ἀρετῆς λόγον ποιεῖσϑαι. Πῶς
γὰρ παρὰ πάντων ἐπαινεϑείη ὃ ἔνάρειος, εἶ δούλοιτο τοὺς
ἀδικουμένους ἐξαρπάζειν τῶν ἀδικούντων, τοὺς ἐπηρεαζομέ-
5 νους τῶν κακῶς ποιεῖν ὀουλομένων; Πάλιν εἶ δούλοιτο διορ-
ϑοῦν τοὺς ἁμαρτάνοντας, καὶ ἐπαινεῖν τοὺς κατορϑοῦντας, οὐκ
εἷκὸς τοὺς μιὸν ἐπαινεῖν, τοὺς δὲ φέγειν; Διὰ τοῦτό φησιν"
«Οὐαὶ ὑμῖν͵ ὅταν καλῶς ὑμᾶς εἴπωσι πάντες οἱ ἄνϑρωπον..
Πῶς οὖν οὐκ ἄξιον ϑαυμάζειν καὶ ἐκπλήττεσθαι τὸν δίκαιον
10 τοῦτον ὅτι ἅπερ ὁ Χριστὸς παραγενόμενος ἐδίδασκε, ταῦτα
προλαδὼν ὑπὸ τοῦ ἐν τῇ φύσει ἐγκειμένου νόμου παιδευϑεὶς
μετὰ πολλῆς μετήξι τῆς ὑπερδολῆς, καὶ τὸν παρὰ τῶν ἀν-
ϑοώπων ἔπαινον ἀποπεμψάμενος, διὰ τῆς τῶν ὀεδιωμένων
ἀρετῆς τὴν παρὰ τῷ Θεῷ χάριν εὑρεῖν ἐσπούδαζε; «Νῶε γάρ»,
15 φησίν, «εὗρε χάριν ἐναντίον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». ᾿ΑἋλλ᾽ ὅτι
μὲν διὰ τὴν προσοῦσαν αὐτῷ ἀρετὴν εὗρε χάριν ἐναντίον Κυ-
οίου τοῦ Θεοῦ, διηγήσατο ἡμῖν ὁ ϑαυμάσιος οὗτος προφήτης
ἐνηχούμενος ὑπὸ τοῦ ἁγίου Πνεύματος" ἀναγκαῖον δὲ καὶ
τὰ ἑξῆς εἰρημένα καταμαϑεῖν͵ καὶ ἰδεῖν καὶ τὴν ψῆφον τὴν
20 παρὰ τοῦ Θεοῦ περὶ αὐτοῦ γινομένην. «Αὗται δῶν, φησίν, «αἱ
γενέσεις Νῶε: Νῶε ἄνϑρωπος δίκαιος, τέλειος ὧν ἐν τῇ
γενεᾷ αὐτοῦ τῷ Θεῷ εὐηρέστησε Νῶε». Ξένος γενεαλογίας
τρόπος. Εἰποῦσα γὰρ ἢ ϑεία Γραφή, «Αὗται δὲ αἱ γενέσεις
Νῶε», καὶ τὰς ἀκοὰς ἡμῶν ἀναπιτιερώσασα, ὡς μέλλουσα τὴν
25 γενεαλογίαν αὐτοῦ διηγεῖοϑαι, καὶ τίς μὲν αὐτοῦ πατὴρ ἐγέ-
γετο, πόϑεν δὲ τὸ γένος κατῆγε, καὶ ὅπως εἰς τὸν ὄίον παρή-
χϑη, καὶ τὰ ἄλλα ἅπαντα, ἅπερ ἔϑος τοῖς τὰς γενεαλογίας
ἐξηγουμένοις διηγεῖσϑαι, ταῦτα πάντα καταλιποῦσα, καὶ τῆς
ἀνθρώπων παραμελοῦν τὴν ἀρετήν. Διότι ὁ ἔπαινος ἀπὸ

ὅλους τοὺς ἀνθρώπους θὰ ἠμποροῦσε νὰ εἶναι ἡ μεγαλυτέ-
ρα ἀπόδειξις εἰς τὸ ὅτι δὲν δίδει μεγάλην σημασίαν εἰς
τὴν ἀρετήν. Πῶς λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ ἐπαινεθῇ ἀπὸ
ὅλους ὁ ἐνάρετος, ἐὰν θὰ ἤθελε νὰ ἐλευθερώνῃ τοὺς
ἀδικουμένους ἀπὸ τοὺς ἀδικοῦντας καὶ τοὺς ἀπειλουμένους
ἀπὸ τοὺς ἐπιθυμοῦντας νὰ κακοποιοῦν αὐτούς; Πάλιν, ἐὰν
θὰ ἤθελε νὰ διορθώνῃ τοὺς ἁμαρτωλοὺς καὶ νὰ ἐπαινῇ
τοὺς ἐναρέτους, δὲν θὰ ἦτο φυσικὸν οἱ μὲν νὰ τὸν ἐπαι-
νοῦν, οἱ ἄλλοι ὅμως νὰ τὸν κατηγοροῦν; Διὰ τοῦτο λέ-
γει ὁ Κύριος «᾿Αλλοίμονον εἰς σᾶς, ὅταν σᾶς ἐπαινοῦν
ὅλοι οἱ ἄνθρωποι». Πῶς λοιπὸν δὲν εἶναι ἄξιον νὰ θαυμά-
ζῃ κανεὶς καὶ νὰ ἐκπλήσσεται μὲ τὸν δίκαιον αὐτόν, διότι
ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα ἐδίδασκεν ὁ Χριστός, ὅταν ἦλθεν εἰς τόν κό-
σμον, αὐτὰ προκαταβολικῶς ἐπραγματοποίησε μὲ τὸ παραπά-
νω, ἀφοῦ τὰ ἐδιδάχθη ἀπὸ τὸν ἐνυπάρχοντα εἰς τὴν φύσιν
του νόμον, καὶ ἁφοῦ ἁπέρριψε τὸν ἔπαινον τῶν ἀνθρώπων’
ἐπροσπαθοῦσε μὲ τὴν ἀρετὴν τῶν ἔργων νὰ εὕρῃ τὴν χά-
ριν πλησίον τοῦ Θεοῦ». «Ὁ Νῶε λοιπόν, λέγει, εὔρε χάριν
ἐνώπιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ». ᾿Αλλὰ τὸ ὅτι μὲν εὔρε χάριν ἐνώ-
πιον Κυρίου τοῦ Θεοῦ διὰ τὴν ὑπάρχουσαν εἰς αὐτόν ὀρε-
τήν, μᾶς τὸ διηγήθη ὁ θαυμάσιος αὐτὸς προφήτης, φωτιζὸ-
μενος ἀπὸ τὸ Λγιον Πνεῦμα᾽ εἶναι ἀνάγκη ὅμως νὰ γνω-
ρίσωμεν καλὰ καὶ ἐκεῖνα ποὺ ἐλέχθησαν εἰς τὴν συνέχειαν,
καὶ νὰ ἰδοῦμεν καὶ τὴν ἀπόφασιν, τὴν ὁποίαν ὁ Θεός ἔλα-
θε δι᾽ αὐτόν. «Καὶ αὐτή, λέγει ἡ Γραφή, εἶναι ἡ γενεαλογία
τοῦ Νῶε. Ὁ Νῶε ἦτο ἄνθρωπος δίκαιος, τέλειος ἀνάμεσα
εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς γενεᾶς του. Ὁ Νῶε ἦτο εὐάρε-
στος εἰς τόν Θεόν». Εἶναι παράξενος ὁ τρόπος τῆς γενεα-
λογίας. Διότι ἀφοῦ εἶπεν ἡ ᾿Αγία Γραφή, «Καὶ αὐτὴ εἶναι
ἡ γενεαλογία τοῦ Νῶε», καὶ ἀφοῦ διήγειρε τήν ἀκοὴν
μας, ὡσὰν νὰ ἐπρόκειτο νὰ διηγηθῇ τὴν γενεαλογίαν αὖ-
τοῦ, καὶ ποῖος ὑπῆρξεν ὁ πατέρας του, ἀπὸ ποῖον δὲ γέ-
νος κατήγετο, καὶ πῶς ἦλθεν εἰς τὴν ζωὴν, καὶ ὅλα τὰ
ἄλλα, τὰ ὁποῖα συνηθίζουν νὰ διηγοῦνται ἐκεῖνοι, ποὺ ἐκ-
θέτουν τὰς γενεαλογίας, ὅλα αὐτὰ ἀφοῦ ἐγκατέλειψε καὶ
. συνηϑείας ἀνωτέρω γενοιιένη, φησί; Νῶε ἄνϑοωπος δίκαιος,

τέλειος ὧν ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ; τῷ Θεῷ εὐηρέστησε Νῶε».
Εἶδες ϑαυιαστὴν γενεαζογίαν; Νῶε, φησίν, ἄνϑρωπος. “Ὃ-
θα καὶ τὸ κοινὸν ὄνομα τῆς φύσεως ἀντ᾽ ἐγχωμίου τῷ δι-
5 καίῳ γινόμενον, ᾿Επειδὴ γὰρ ἐκεῖνοι καὶ τὸ ἄνϑρωποι εἶναι
ἀπώλεσαν διὰ τὸ πρὸς τὰς τῆς σαρκὸς ἡδονὰς ὁδλισϑῆσαι, οὖ-
τος, φησίν ὃν τοσούτῳ δήμῳ τοῦ ἀνϑρώπου τὴν εἰκόνα διέ-
σῶσε, Τοῦτο γὰο ὥγϑοωπος, ὅταν ἀρετὴν μετίῃ. Οὐδὲ γὰρ
τὸ μορφὴν ἔχειν τοῦ ἀνϑρώπου, καὶ ὀφϑαλμούς, καὶ ρῖνα,
10 καὶ σιόμα, καὶ παρειάς, καὶ τὰ λοιπὰ μέλη, τοῦτο ἄνϑρωπον
ἀποδείκνυσι" ταῦτα γὰρ μέλη τυγχάνει τοῦ σώματος. Ανϑοω-
πον γὰρ ἐκεῖνον ὧν καλέσαιμεν τὸν τὴν εἰκόνα τοῦ ἀνϑρώπου
διασώζοντα. Τί δέ ἔστι τοῦ ἀνϑρώπου ἡ εἴκών; Τὸ λογικὸν
εἶναι, Τί οὖν; φησίν: ἐκεῖνοι οὖκ ἂν εἶεν λογικοί; ᾿Α4λλ᾽
15 οὐ τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὸ ἐνάρετον εἶναι, καὶ τὸ τὰ κακὰ
διαφεύγειν, καὶ τῶμ ἀτόπων παϑῶν κρατεῖν, τὸ ταῖς ἐντολαῖς
τοῦ Δεσπότοι κατακολουϑεῖν, τοῦτο ἄνϑοωπος.
4, Καὶ ἵνα μάϑῃς, ὅτι ἔϑος τῇ Γραφῇ τοὺς τὴν κακίαν
μετιόντας καὶ τῆς ἀρετῆς ἀμελοῦντας μηδὲ τῆς τοῦ ἀνϑροώ-
20 που προσηγορίας ἀξιοῦν, ἄκουε τοῦ Θεοῦ λέγοντος, καϑάπεο
χϑὲς ἐλέγομεν «Οὐ μὴ καταμείνῃ τὸ Πνεῦμά μου ἂν τοῖς
ἀνϑρώποις τούτοις, διὰ τὸ εἶναι αὐτοὺς σάρκας». ᾿Εγὼ γάρ.
φησί͵ μετὰ τῆς σαρκὸς καὶ τῆς ψυχῆς τὴν ἐξουσίαν ἐδωρησά-
μην" αὐτοὶ δὲ ὡς σάρκα μόνον περινείμενοι, οὕτω τῆς κατὰ
25 ψυχὴν» ἀοετῆς ἀμελοῦντες ὅλοι τῆς σαρκὸς λοιπὸν γεγόνασι».
Εἶδες πῶς διὰ τὴν κακίαν σάρκα αὐτοὺς καλεῖ καὶ οὐκ ἀν-
ϑρώπους; Καὶ πάλιν προϊοῦσα, ὡς αὐτίκα μάλα εἴσεσϑε,
γῆν αὐτοὺς ὀνομάζει ἡ ϑεία Γραφή, διὰ τὸ τοῖς γηΐνοις φρο-
9. Γεν. 6,3.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ' 705
ἀφοῦ ἐτέθη ὑπεράνω τῆς συνηθείας, λέγει «Ὁ Νῶςε ἦτο

ἄνθρωπος δίκαιος, τέλειος ἀνάμεσα εἰς τοὺς ἀνθρώπους
τῆς γενεᾶς του. Ὁ Νῶε ἦτο εὐάρεστος εἰς τὸν Θεόν».
Εἴδες θαυμαστὴν γενεαλογίαν; Ὁ Νῶε, λέγει, ἦτο ἄνθρω-
πος. Πρόσεχε, καὶ τὸ κοινὸν ὄνομα τῆς ἀνθρωπίνης φύσε-
ὡς εἰς τὸν δίκαιον αὐτὸν γίνεται ἐγκώμιον. ᾿Επειδὴ λοιπὸν
ἐκεῖνοι ἔχασαν καὶ τὸ δικαίωμα νἀ εἶναι ἄνθρωποι ἐξ αἱ
τίας τοῦ ὅτι ὑπέπεσαν εἰς τὰς ἡδονὰς τῆς σαρκός, αὐτός,
λέγει, ἀνάμεσα εἰς τόσους πολλοὺς ἀνθρώπους διέσωσε
τὴν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Διότι αὐτὸ σημαίνει ἄνθρωποα,
ὅταν καταγίνεται κανεὶς εἰς τὴν ἀρετήν. Βέθαια τὸ νὰ
ἔχῃ κανεὶς τὴν μορφὴν τοῦ. ἀνθρώπου καὶ τἀ μάτια καὶ
μύτην καὶ στόμα καὶ παρειὰς καὶ τὰ ὑπόλοιπα μέλη, αὐτὸ
δὲν ἀποδεικνύει τὸν ἄνθρωπον, διότι αὑτὰἀ εἶναι μέλη τοῦ
σώματος. Διότι ἄνθρωπον θὰ ἠμπορούσαμεν νὰ ὀνομάσω-
μεν ἐκεῖνον ποὺ διασώζει τὴν εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου. Καὶ
τί εἶναι ἡ εἰκόνα τοῦ ἀνθρώπου; Τὸ λογικόν του. Τί λοι-
πόν; θὰ εἰπῇ κἀποιος᾽ ἐκεῖνοι δὲν θὰ ἦσαν λογικοί; ᾿Αλλὰ
ὄχι μόνον αὑτό, ἀλλὰ καὶ τὸ νὰ εἶναι ἐνάρετος, καὶ τὸ νὸ
ἀποφεύγῃ τὰ κακὰ καὶ͵ τὸ νὰ νικᾷ τὰ παράλογα πάθη του,
τὸ νὰ ἐκτελῇ πιστά τὰς ἐντολὰς τοῦ Θεοῦ, αὐτὸ εἶναι ἂν-
θρωποα.
4. ΚΚαὶ διά νὰ1 μάθῃς, ὅτι συνήθως ἡ ᾿Αγία Γραφὴ δὲν
θεωρεῖ ἀξίους ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι μετέρχονται τὴν κακίαν
καὶ παραμελοῦν τὴν ἀρετήν, νὰ ὀνομάζωνται ἄνθρωποι, ἄ-
κους τὸν Θεὸν νὰ λέγῃ, ὅπως ἐλέγαμεν χθές «Δὲν θὰ
παραμείνῃ τὸ Πνεῦμα μου εἰς τοὺς ἀνθρώπους αὐτούς,
ἐπειδὴ εἶναι σαρκικοί»". Διότι ἐγώ, λέγει, τούς ἐχάρισα
μαζὶ μὲ τὴν ἐξουσίαν τοῦ σώματος καὶ τὴν ἐξουσίαν τῆς
ψυχῆς αὐτοὶ ὅμως, ὡσὰν νὰ ἦσαν μόνον ἀπὸ σάρκα, ἀφοῦ
παρημέλησαν τόσον πολὺ τὴν ἀρετὴν τῆς ψυχῆς: ἔγιναν
εἰς τὸ ἑξῆς ὅλοι δοῦλοι τῆς σαρκός. Εἶδες πῶς ὀνομάζει
αὑτοὺς ἐξ αἰτίας τῆς κακίας των σάρκα καὶ ὄχι ἀνθρώπους;
Καὶ πάλιν εἰς τὴν συνέχειαν, ὅπως ἀμέσως θὰ γνωρίσετε
καλά, ὀνομάζει αὐτοὺς ἡ ᾿Αγία Γραφὴ γῆν, ἐπειδὴ κατεσπα-
τάλησαν τὸν ἑαυτὸν τους εἰς τὰ γήινα φρονήματα: λέγει
706 ΙΩΆΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥῪ
τὸς τ
νήμαοι καταδεδαπανῆσϑαι: φησὶ γάρ, Εἔφϑάρη δὲ ἡ Νὴ
γαντίον ποῦ Θεοῦ»" οὐ περὶ τῆς γῆς τῆς αἰσθητῆς λέγουσα,
ἀλλὰ τοὺς ἐνοικοῦντας γῆν ὀνομάζουσα. ᾿Αλλαχοῦ δὲ οὔτε
σάρκα, οὔτε γῆν ὀνομάζει, οὐδὲ εἶναι αὐτοὺς ἡγεῖται ἐν τῷ
παρόντι δίῳ, διὰ τὸ τῆς ἀρετῆς ἐρήμους εἶναι, Ἴάκουε γὰρ τοῦ
προφήτου ὀοῶντος, καὶ λέγοντος ἐν μέσῃ τῇ μητροπόλδι τῶν»
᾿Ιεροσολύμων, ὅπου μυριάδες τοσαῦται, ὅπου ἄπειρα πλήϑη;
«ἴ4λϑον, καὶ οὐκ ἦν ἄνϑρωπος" ἐκάλεσα, καὶ οὐκ ἦν ὃ ὑπα-
κουσόμενος»" οὐκ ἐπειδὴ μὴ παρῆσαν, ἀλλ᾽ ἐπειδὴ παρόντες
10 τῶν μὴ παρόντων οὐδὸν ἄμεινον διέκειντο, Καὶ πάλιν ἑτέρωθι,
«Περιδράμετε», φησί, «ὡραὶ ἴδειε, εἶ ἔστιν εἷς ποιῶν κρίμα
καὶ δικαιοσύνην, καὶ ἵλεως ἔσομαι». Εἶδες πῶς ἐκεῖνον μό-
νὸν οἷδε καλεῖν ἄνϑρωπον ἣ ἁγία Γραφὴ τὸν τὴν ἀρετὴν
μετιόντα, τοὺς δὲ λοιποὺς οὐδὲ εἶναν νομίζει, ἀλλὰ ποτὲ μὲν
15 σάρκας ὀνομάζει, ποιὲ δὲ γῆν; Διὰ τοῦτο καὶ νῦν τὴν γενεξα-
λογίαν τοῦ δικαίου διηγεῖσϑαι ἐπαγγελλομένη ἡ ϑεία Γραφή

φησι «Νῶε ἄνϑρωπος»" οὗτος γὰρ μόνος ἄνϑρωπος, οἱ δὲ
λοιποὶ οὖκ ἄνϑρωποι, ἀλλὰ μορφὴν μὸν ἔχοντες ἀνϑρώπων,
τῇ δὲ πονηρίᾳ τῆς προαιρέσεως τὴν εὐγένειαν τῆς φύσεως
20 προδεδωκότες, καὶ ἀντὶ ἀνϑρώπων πρὸς τὴν τῶν ϑηρίων
ἀλογίαν ἐκπεσόντες. “Ὅτι γὰρ καὶ ἀνϑρώποις τοῖς λογικοῖς,
ἐπειδὰν πρὸς κακίαν ἀποκλίνωσι, καὶ τῶν ἀλόγων παϑῶ»
αἰχμάλωτοι γένωνται, τῶν ϑηρίων τὰς προσηγορίας ἐπιτίϑη-
σι» αὐτοῖς ἡ ϑεία Γραφή, ἄκουες ποτὲ μὲν αὐτῆς λεγούσης,
25 «Ἵπποι ϑηλυμανεῖς ἐγένοντο». “Ὅρα πῶς διὰ τὴν ἄμετρον
λαγνείαν τὴν τοῦ ἀλόγου προσηγορίαν ἐπιτίϑησιν. "Άλλοτε δέ,
«]ὸς ἀσπίδων ὑπὸ τὰ χείλη αὐτῶν»" ἐνταῦϑα τοὺς τοῦ ϑηρίου
τὸ ὕπουλον καὶ δολερὸν μιμουμένους ἐμφαΐένει. Καὶ πάλιν
«ούνας ἐνεοὺς» ἑτέρους καλεῖ, Καὶ πάλιν, «ΩΑσεὶ ἀοπίδος
10. Γεν. 6, 11.

11. Ἡσ. 50, 2.
12. ἽἼερ. 5,1.
13. ᾿Γερ. 5, 8.
14. Ψαλμ. 13,3.
15. Ἡσ. 56,10.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ' 707
λοιπόν, «Ἡ δὲ γῆ ἦτο διεφθαρμένη ἐνώπιον τοῦ Θεοῦ»"".

Δὲν ὁμιλεῖ διά τὴν αἰσθητὴν γῆν, ἀλλὰ τοὺς κατοίκους
τῆς ὀνομάζει γῆν. Εἰς ἄλλον σημεῖον δὲ οὔτε σάρκα, οὔτε
γῆν τοὺς ὀνομάζει, οὔτε τοὺς θεωρεῖ ὅτι ὑπάρχουν εἰς τὴν
παροῦσαν ζωήν, ἐπειδὴ ἑἐστεροῦντο τὴν ἀρετήν. ᾿Ακουξ
λοιπὸν τὸν προφήτην νὰ φωνάζῃ καὶ νὰ διδάσκῃ εἰς τὸ
μέσον τῆς πρωτευούσης τῶν ᾿Ιεροσολύμων, ὅπου ὑπῆρχαν
τόσαι πολλαὶ χιλιάδες ἀνθρώπων, ὅπου εὑρίσκοντο ἄπειρα
πλήθη «Ἤλθα καὶ δὲν ὑπῆρχεν ἄνθρωπος ἐφώναξα καὶ
δὲν ὑπήκουσε κανείς». ὄχι ἐπειδὴ δὲν παρευρίσκοντο,
ἀλλὰ ἐπειδή, ἐνῷ ἦσαν παρόντεασ, δὲν συμπεριεφέροντο
καθόλου καλύτερα ἀπὸ τοὺς ἀπόντας. Καὶ πάλιν ἀλλοῦ
λέγει «Τρέξατε γύρω εἰς τὴν πόλιν καὶ παρατηρήσατε,
ἐὰν ὑπάρχῃ ἕνας, ὁ ὁποῖος νὰ ἐκτελῇ τὸν νόμον καὶ τὴν
δικαιοσύνην καὶ θὰ φανῶ εὔσπλαγχνος»"ἢ, Εἴδες πῶς ἡ
᾿Αγία Γραφὴ γνωρίζει νὰ ὀνομάζῃ ἄνθρωπον ἐκεῖνον μό-
νον, ὁ ὁποῖος μετέρχεται τὴν ἀρετήν, τοὺς δὲ ὑπολοίπους
οὔτε τοὺς θεωρεῖ ὅτι ὑπάρχουν, ἀλλὰ ἄλλοτε μὲν τοὺς
ὀνομάζει σάρκας, ἄλλοτε δὲ γῆν; Διὰ τοῦτο καὶ τώρα
ὑποσχομένη νὰ διηγηθῆ τὴν γενεαλογίαν τοῦ δικαίου αὐ-
τοῦ ἡ ᾿Αγία Γραφὴ λέγει: «Ὁ Νῶε ἦτο ἄνθρωποα», διότι
αὐτός μόνον ἦτο ἄνθρωποα, οἱ δὲ ὑπόλοιποι δὲν ἦσαν ἄν-
θρωποι, ἐπειδή, ἔχοντες μὲν τὴν μορφὴν τῶν ἀνθρώπων,
εἶχαν προδώσει μὲ τὴν πονηρίαν τῆς προαιρέσεώς των τὴν
εὐγένειαν τῆς φύσεως καὶ ἀπὸ ἄνθρωποι ἐξέπεσαν εἰς τὴν
κατάστασιν τῶν ἀλόγων ζώων. Ὅτι δέδαια καὶ εἰς τούα
λογικοὺς ἀνθρώπους, ὅταν στραφοῦν πρὸς τὴν κακίαν καὶ
νίνουν αἰχμάλωτοι τῶν παραλόγων παθῶν, ἀποδίδει εἰς
αὐτοὺς τὰ ὀνόματα τῶν ζώων ἡ ᾿Αγία Γραφή, ἄκουε αὐὖ-
τὴν ἄλλοτε μὲν νὰ λέγῃ, «"Εγιναν ἵπποι θηλυμανεῖς»᾽",
Πρόσεξε πῶς ἀποδίδει τὴν ὀνομασίαν τοῦ ζώου ἐξ αἰτίας
τῆς ὑπερθολικῆς λαγνείας τῶν ἀνθρώπων. Αλλοτε δέ
λέγει, «Δηλητήριον ἀσπίδων εὐρίσκεται κάτω ἀπὸ τά χείλη
αὐτῶν», ᾿Εδῶ ὑπονοεῖ ἐκείνους ποὺ μιμοῦνται τὴν ὑπου-
λότητα καὶ τὴν δολιότητα τοῦ ὄφεως. Καὶ πάλιν «σκύλους
κωφαλάλους» ὀνομάζει ἄλλους"δ. Καὶ πάλιν, λέγει, «Ὡσὰν
708 ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΌΟΜΟΥ
κωφῆς καὶ ὀυούοης τὰ ὦτα αὐτῆς», τοὺς πρὸς τὴν διδασκα-

λίαν τῆς ἀρετῆς τὰς ἀκοὰς ἀποφράττοντας αἱνιττομένη. Καὶ
πολλὰ εὕροι τις ἂν ὀνόματα ἐπιτιϑέμενα παρὰ τῆς ϑείας Γρα-
φῆς τοῖς διὰ ρᾳϑυμίαν πρὸς τὰ τῶν ἀλόγων καταφερομένοις
5 πάϑη. Καὶ οὖκ ἐν τῇ Παλαιᾷ μόνον τοῦτό ἔστιν ἰδεῖν, ἀλλὰ
καὶ ἐν τῇ Καινῇ, "άκουε γὰρ τοῦ δαπτιστοῦ ᾿Ιωάννου λέγον-
τος τοῖς ᾿Ιουδαίοις, «Γεννήματα ἐχιδνῶν, τίς ὑπέδειξεν ὑμῖν
φυγεῖν ἀπὸ τῆς μελλούσης ὀργῆς;». Εἶδες πῶς καὶ ἐνταῦϑα
τῆς γνώμης αὐτῶν τὸ δολερὸν ἀπὸ τῆς τοῦ ϑηρίου. προσηγο-
10 ρίας ἠνίξατο; Τί οὖν ἂν ἐλεεινότερον γένοιτο τῶν τὴν κα-
κίαν πετιόντων, ὅταν καὶ αὐτῆς τῆς προσηγορίας τοῦ καλεῖ-
σϑαι ἄνϑρωποι ἀποσιερῶνται, καὶ διὰ τοῦτο πλείονα τὴν τι-
μωρέαν ὑπέχωσιν, ὅτι πολλὰς ἀπὸ τῆς φύσεως ἀφορμὰς δε-
ξάμενοι, ταύτας προδεδώκασιν ἑκόντες ὑποσυρέντες καὶ πρὸς
15 τὴν κακίαν αὐτομολοῦντες; ᾿Επεὶ οὖν οἱ τότε πάντες ἀναξί-
ους ἑαυτοὺς τῆς προσηγορίας κατέστησαν, καὶ τοῦ ὀνομιάζε-
σϑαι ἄνϑρωποι, ὁ δὲ δίκαιος οὗτος ὃν τοσούτῳ ἀρετῆς αὐχμῷ
τοσαύτην ἐπεδείξατο τῆς οἴκείας ἀρετῆς τὴν ὑπερδολήν, ἀρ-
ξαμένη διηγεῖσϑαι ἡ ϑεία Γραφὴ τοῦ ἀνδρὸς τὴν γενεαλογίαν
20 φησί: «Νῶε δὲ ἄνϑοωπος». "Εστι καὶ ἐπ᾽ ἄλλου δικαίου ταύ-
τὴν εὑρεῖν τὴν προσηγορίαν ἀντὶ μεγίστου ἐγκωμίου ἐνκειμέ-
νην, καὶ πρὸ τῶν ἄλλων ἁπασῶν ἀπὸ ταύτης τῆς προσηγορίας
ἀνακηρυττόμενον, τὸν τὴν ἀρετὴν μετὰ ἀκριδείας ἐπιδεικνύμε-
γοὺς Τίς οὖν ἐστιν; Ὃ μακάριος ᾿Ιώδ, ὃ τῆς εὐσεδείας ἀϑλη-
25 τής, ὁ τῆς οἰκουμένης στεφανίτης, ὃ μόνος τὰ ἀνήκεστα ἐκεῖνα
ὑπομείνας, καὶ τὰ μυρία θέλη δεξάμενος παρὰ τοῦ πονηροῦ
δαίμονος ἐκείνου͵ καὶ ἄτρωτος διαμείνας, καὶ καϑάπερ ἀδά-
μας τις οὕτω πάσας τὰς προσδολὰς ἐνεγκεῖν δυνηϑείς͵ καὶ
. οὗ μότον οὐ καταδαπτισϑεὶς ὑπὸ τῶν τοσούτων κυμάτων, ἀλλὰ
30 καὶ ἀνώτερος τῶν κυμάτων γενόμενος" καὶ τὰ τῆς οἴκουμένης
πάϑη ἐν τῷ οἰκείῳ σώματι δεξάμενος͵ ταύτῃ μᾶλλον λαμπρό-
16. Ψαλμ. 57, 5: ἀσπίδα

Ξ εἶδος δηλητηριώδους ὄφεως,
17, Ματθ. 3,7. ,
ΟΜΊΙΛΙΑ ΚΓ 709
ἀσπίδα κωφή, ἡ ὁποία φράσσει τελείως τὰ αὐτιά της»᾿"Ἁ,

ὑπονοοῦσα ἐκείνους ποὺ κλείνουν τὰ αὐτιά των εἰς τὴν δι-
δασκαλίαν τῆς ἀρετῆς. Θά ἠμποροῦσε νὰ ἀναφέρῃ κανεὶς
πολλὰ ὀνόματα, τὰ ὁποῖα ἀποδίδονται ἀπό τὴν ᾿Αγίαν
Γραφὴν εἰς ἐκείνους ποὺ ἐξ αἰτίας τῆς ἀδιαφορίας. των
ὁδηγοῦνται εἰς τὰ πάθη τῶν ἀλόγων ζώων. Καὶ αὐτὸ εἶναι
δυνατὸν νὰ τὸ ἰδοῦμεν ὅχι μόνον εἰς τὴν Παλαιάν, ἀλλὰ
καὶ εἰς τὴν Καινὴν Διαθήκην. Διότι ἄκουε τὸν θδαπτιστὴν
᾿Ιωάννην, ὁ ὁποῖος ἔλεγεν εἰς τοὺς ᾿Ιουδαίους, «᾿Απόγονοι
ἐχιδνῶν, ποῖος σᾶς ὑπέδειξε νὰ φύγετε ἀπὸ τὴν ὀργήν,
ποὺ πρόκειται νά ξεσπάσῃ;»᾿. Εἴδες πῶς καὶ ἐδῶ ἀπὸ τὸ
ὄνομα τοῦ ζώου ὑπηνίχθη τὴν δολιότητα τῆς γνώμης αὺ-
τῶν; Τί λοιπὸν θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ ἐλεεινότερον ἁπὸ
τοὺς μετερχομένους τὴν κακίαν, ὅταν στεροῦνται καὶ αὐτὸ
τὸ δικαίωμα νἀ ὀνομάζωνται ἄνθρωποι, καὶ δι᾽ αὐτὸ ὑπό-
κεινται εἰς μεγαλυτέραν τιμωρίαν, διότι ἂν καὶ ἐδέχθησαν
πολλὰς ἀφορμάς ἀπὸ τὴν φύσιν, τὰς ἔχουν προδώσει μὲ
τὴν θέλησίν των, παρασυρόμενοι καὶ δραπετεύοντες πρὸς
τὴν κακίαν; ᾿Επειδὴ λοιπὸν ὅλοι τότε ἔκαμαν τοὺς ἑαυτούς
των ἀναξίους διὰ τὸ ὄνομα αὐτὸ καὶ διὰ νὰ ὀνομάζωνται
ἄνθρωποι, ὁ δίκαιος ὅμως αὐτός μέσα εἰς τόσον μεγάλην
ξηρασίαν ἀπὸ ἀρετὴν ἐπέδειξε τὴν ὑπερθολικήν του ἀρε-
τήν, ὅταν ἤρχισεν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ νά διηγῆται τὴν γενεαλο-:
γίαν τοῦ ἀνδρὸς λέγει᾽ «Ὁ Νῶε δὲ ἦτο ἄνθρωποο». Εἶναι
δυνατὸν νὰ εὐροῦμεν τὴν προσηγορίαν αὐτὴν καὶ εἰς ἄλ:
λον δίκαιον ἀντὶ μεγίστου ἐγκωμίου, καὶ πρὶν ἀπὸ ὅλας τὰς
ἄλλας νὰ ἀνακηρύσσεται νικητὴς ἀπὸ τὴν προσηγορίαν αὐ-
τήν, ἐκεῖνος ποὺ ἐπιδεικνύει τὴν ἀρετὴν μὲ ἀκρίδειαν.
Ποῖος εἶναι λοιπὸν αὐτός; Ὃ μακάριος ᾿Ιώδ, ὁ ἀθλητὴς
τῆς εὐσεθδείας, ὁ νικητὴς τῆς οἰκουμένης, ὁ μόνος ποὺ
ὑπέμεινε τά δεινὰ ἐκεῖνα καὶ ἐδέχθη τἀ ἄπειρα δέλη ἀπὸ
τὸν πονηρὸν ἐκεῖνον δαίμονα καὶ ἔμεινεν ἁπλήγωτος καὶ
ὠσὰν διαμάντι ἠμπόρεσε νὰ ὑποφέρῃ ὅλας τὰς ἐπιθέσεις
του, καὶ ὄχι μόνον δὲν κατεποντίσθη ἀπὸ τὰ τόσα κύματα,
ἀλλὰ καὶ ἔγινεν ἀνώτερος ἀπὸ τὰ κύματα. Καὶ ἀφοῦ ἐδέ-
χθη εἰς τὸ ἰδικόν του σῶμα τὰ παθήματα τῆς οἰκουμένης,
περος ἀνεδείκνυτο. Οὐ μόνον γὰρ' οὐ κατέπτηξεν αὐτὸν ἡ συνέ-

χεια τῆς τῶν δεινῶν ἐμδολῆς, ἀλλὰ καὶ εἷς μείζονα εὖχα-
Θισιίαν αὐτὸν διήγειρε, καὶ δι᾽ ἁπάντων τὴν οἴκείαν εὐγνω-
μοσύνην ἐπεδείκνυτο, καιρίαν τῷ διαδόλῳ διδοὺς τὴν πληγήν,
5 καὶ δεικνὺς ὡς ἀνηνύτοις ἐπιχειρεῖ καὶ πρὸς κέντρα λακτίζει.
Τοῦτον τοίνυν τὸν ἅγιον καὶ πρὸ τῶν ἄϑλων καὶ πρὸ τῶν ἀ-
γώνων τῶν τοσούτων ἐπαινῶν ὃ φιλάϑρωπος Θεὸς καὶ ἄνα-
κηρύτιων, φησὶ πρὸς τὸν διάδολον" «Προσέσχες τῇ διανοίᾳ
σου τῷ ϑεράποντί μου ᾿Ιώδ, ὅτι οὐκ ἔστι κατ᾽ αὐτὸν ἄνϑρωπος
10 τῶν ἐπὶ τῆς γῆς ἄνϑρωπος ἄμεμπιος, δίκαιος, ἀληϑινός, ϑεο-
σεθής, ἀπεχόμενος ἀπὸ παντὸς πονηροῦ πράγμαιος;». Εἶδες
καὶ τοῦτον ἀπὸ τοῦ κοινοῦ τῆς φύσεως ὀνόματος πρότερον ἀ-
ναπηρυττόμενον; ΠΠροσέσχες, φησί, τῷ ϑεράποντί μου ᾿Ιώδ,
ὅτι οὐκ ἔστιν ὅμοιος αὐτῷ ὥνϑρωπος; Καὶ μὴν ἅπαντες ὅμοι-
15 οι, ἀλλ᾽ οὐχὶ κατὰ τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ κατὰ τὸν τῆς μορφῆς 1ό-
γον" οὐ τοῦτο ιδὲ ἄνϑρωπος, ἀλλ᾽ ὅταν τις κακίας ἀπεχόμενος
τὴν ἀρετὴν μετίῃ.
ὅ. Εἶδες τίνας ἀνϑρώπους οἷδε καλεῖν ἡ ϑεία Γραφή;
Διὰ τοῦτο καὶ ἐξ ἀρχῆς ἰδὼν τὸν ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουργηϑέντα
20ὁ τῶν ὅλων Δεσπότης ἔλεγε' «Ποιήσωμεν ἄνθρωπον κατ᾽ εἶ-
κόνα ἡμετέραν καὶ καϑ' ὁμοίωσιν», τοῦτ᾽ ἔστιν, ἵνα ἄρχων ἦ
καὶ τῶν ὁρωμένων ἁπάντων καὶ τῶ ἐν αὐτῷ τικτομένων πα-
ϑῶν" ἵνα ἄρχῃ, καὶ υὴ ἄρχηται. ᾿Εὰν μέντοι προδοὺς τὴν ἀρ-
χὴν ἄρχηται μᾶλλον ἢ ἄρχη, ἀπόλλυσι καὶ τὸ εἶναι ἄνϑρωπος,
25 καὶ πρὸς τὴν τῶν ἀλόγων προσηγορίαν ξαυτὸν μετατίϑησα,
Διά τοι τοῦτο καὶ νῦν τὴν ἀρετὴν τοῦ δικαίου τούτου ἀνακη-
οὔξαι ὀουλομένη ἡ ϑεία Γραφή φησιν͵ «Αὗται αἱ γενέσεις
Νῶε: Νῶε ἄνϑρωπος δίκαιος», ᾿Ιδοὺ καὶ ἕτερον ἐγκωμίου
μέγιστον εἶδος, «(Αίκαιος»" διὰ ταύτης τῆς προσηγορίας τὴν
30 καϑόλου ἀρετὴν ταύτην ἐμφαίνει. Τὸ γὰρ δίκαιος ὄνομα ἔϑος
18. ᾿Ιὼδ 1,8.

19, Γεν. 1,26,
ΟΜΙΛΙᾺ ΚΓ΄ ᾿ 711
ἔτσι ἀνεδεικνύετο περισσότερον λαμπρότερος. Διότι ὄχι

μόνον δὲν ἐφόθβισεν ἡ συνεχὴς ἐπίθεσις τῶν δεινῶν. ἀλ-
λὰ καὶ διήγειρε αὐτόν εἰς μεγαλυτέραν εὐχαριστίαν, καὶ μὲ
ὅλα τὰ παθήματα ἐπεδείκνυε τὴν εὐγνωμοσύνην του, δί-
δων εἰς τὸν διάβολον τὸ καίριον κτύπημα καὶ ἀποδεικνύων
ὅτι ἐπιχειρεῖ ἀκατόρθωτα ἔργα καὶ λακτίζει εἰς τὰ καρφιά.
Αὐτὸν λοιπὸν τὸν ἅγιον, καὶ πρὶν ἀπὸ τοὺς ἄθλους καὶ
πρὶν ἀπὸ τοὺς τόσον πολλούς ἀγῶνας του, ἐπαινῶν καὶ
ἀνακηρύσσων ὁ φιλάνθρωπος Θεός, λέγει πρὸς τὸν δι.-
βολον. «Ἐπρόσεξες μὲ τὴν διάνοιάν σου εἰς τόν δοῦλον
μου ᾿Ιώθ, ὅτι δὲν ὑπάρχει ὅμοιος πρὸς αὐτὸν ἄνθρωπος
ἀπὸ τοὐς κατοικοῦντας ἐπάνω εἰς τὴν γῆν, ἄνθρωπος ἄμεμ-
πτος, δίκαιος, ἀληθινός, θεοσεθδής, ὁ ὁποῖος νὰ ἀπέχῃ ἀπὸ
κάθε πονηρὸν πρᾶγμα;»᾽", Εἶδες νὰ ἀνακηρύσσεται καὶ αὖ-
τὸς πρὶν ἀπό ὅλα ἀπὸ τὸ κοινὸν ὅνομα τῆς φύσεώς μας;
Ἐπρόσεξεα, λέγει, εἰς τὸν δοῦλον μου ᾿Ιώὠδ, ὅτι δὲν ὑπάρ-
χει ὅμοιος πρὸς αὐτὸν ἄνθρωπος; Καὶ ὅμως ὅλοι ἦσαν
ὅμοιοι, ὄχι ὅμως κατὰ τὴν ἀρετήν, ἀλλὰ κατὰ τὴν μορφήν᾽
ἄνθρωπος ὅμως δὲν εἶναι αὐτό, ἀλλὰ ὅταν κάποιος μετέρ-
χεται τὴν ἀρετὴν καὶ ἀποφεύγῃ τὴν κακίαν.
5. Εἴδες ποίους γνωρίζει νὰ ὀνομάζη ἀνθρώπους ἡ
᾿Αγία Γραφή: Διά τοῦτο καὶ ἀπὸ τὴν ἀρχὴν ὁ Κύριος τῶν
ὅλων, ἀφοῦ εἶδε τὸν δημιουργηθέντα ἀπ᾽ αὐτόν, ἔλεγεν"
«ἼΑς δημιουργήσωμεν τὸν ἄνθρωπον σύμφωνα μὲ τὴν ἰδι-
κἦν μας εἰκόνα καὶ ὁμοίωσιν», δηλαδὴ, νὰ ἐξουσιάζῃ καὶ
ὅλα τὰ ὀρατὰ καὶ τὰ πάθη, τἀ ὁποία γεννῶνται μέσα εἰς
τὸν ἑαυτόν του᾽ διὰ νὰ ἐξουσιάζῃ καὶ νὰ μὴ ἐξουσιάζεται.
᾿Εὰν ὅμως, ἀφοῦ ἐπρόδωσε τὴν ἀρχὴν αὐτήν, ἑἐξουσιάζε-
ται μᾶλλον, παρὰ ἐξουσιάζει, χάνει καὶ τὴν ὕπαρξίν του
ὡς ἄνθρωπος καὶ μετατοπίζει τὸν ἑαυτόν του εἰς τὴν κα-
τηγορίαν τῶν ἀλόγων ζώων. ᾿Ακριθῶς δι᾽ αὐτὸ καὶ τώρα
ἡ ᾿Αγία Γραφὴ, ἐπιθυμοῦσα νὰ διακηρύξῃ τὴν ἀρετὴν τοῦ
δικαίου αὐτοῦ, λέγει: «Αὐτὴ εἶναι ἡ γενεαλογία τοῦ Νῶε.
Ὁ Νῶε ἤτο ἄνθρωπος δίκαιος». ᾿Ιδού καὶ ἄλλο μέγιστον
εἶδος ἐγκωμίου, «Δίκαιος». Μὲ τὴν ὀνομασίαν αὐτὴν δει-
κνύξ! τὴν ἀρετὴν τὴν ἰδίαν γενικῶς. Διότι τὸ ὄνομα δίκαιος
ἡμῖν ἐπὶ τῶν πᾶσαν ἀρετὴν μετιόντων λέγειν. Εἶτα ἵνα μάϑῃς
ὅπως πρὸς αὐτὸ τὸ ὄκρον τῆς ἀρετῆς ἔφϑασεν, ὅπερ καὶ τότε
ἀπῃτεῖτο παρὰ τῆς φύσεως τῆς ἡμετέρας, φησί, «Ἥίκαιος.
τέλειος ὧν ἂν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ». Πάντας πληρώσας, φησί"
ἅπερ ἐχρῆν ἄνϑοωπο» ἐπιδείξασθαι ἀρετὴν ἑλόμενον" τοῦτο
γάρι ἐστι, «Τέλειος»»" οὐδὲν ἐλλελοιπώς, ἐν οὐδενὶ χωλεύω»».
Οὐ τὸ μὲν κατορϑώσας, ἐν τῷ δὲ διαμαρτών, ἀλλ᾽ ἐν πάσῃ
ἀρετῇ τέλειος ἦν τοῦτο γὰρ ἐχρῆν αὐτὸν ἐπιδείξασθαι. Εἶτα,
ν ὁ
ἵμα ἐκ τοῦ χρόνου καὶ ἐκ τῆς συγκρίσεως περιφανέστερον ἧ-
10 μῖν τὸν δίκαιον ἀπεργάσηται, φησί! «Τέλειος ἂν ἐν τῇ γενεῖ
αὐτοῦ»: ἐν τῷ καιρῷ ἐκείνῳ, ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ τῇ διεστραι-
μένῃ, τῇ πρὸς τοσαύτην κακίαν ἀποκλινάσῃ, τῇ μηδὲ ἴχνος
τῆς ἀρετῆς ἐπιδείξασϑαι δουληϑείσῃ. ᾽ν ἐκείνῃ τοίνυν τῇ
γενεᾷ, ἐν ἐκείνοις τοῖς χούνοις οὗτος ὅ δίκαιος οὐ μόνον
15 ἀρετὴν ἐπεδείξατο, ἀλλὰ καὶ εἰς τὴν ἄκραν κορυφὴν τῶν ἃ-
ρετῶν ἔφϑασε τέλειος γεγονώς, καὶ ἐν ἅπασιν ἀπηρτισιμένος.
“Ὅπερ γὰρ ἔφϑην εἰπὼν μείζονα δείκνυσιν ἀεὶ τῆς ἀρετῆς
τὸν ὄγκον τὸ μεταξὺ τῶν πολεμούντων αὐτὴν κατορϑοῦσϑαι,
καὶ ἐν μέσῳ τῶν κωλυόντων τὴν αὐτὴν ἐπιδείκνυσϑαι ἀκρίδει-
20 αν. Διὸ δὴ καὶ ὃ δίκαιος οὗτος πλειόνων ἀξιοῦται τῶν ἐπαί-
γῶν. Καὶ οὐδὲ μέχοι τούτου ἵσταται ἀνακηρύττουσα αὐτὸν ἢ
ϑεία Γραφή, ἀλλὰ δεικνύουσα ἡμῖν τῆς ἀρετῆς αὐτοῦ τὴν ὑ-
περδολήν, καὶ ὅτι τὴν ψῆφον ἄνωϑεν δδέξατο, εἰποῦσα, «Τ᾽ἐ-
λειος ὧν ἐν τῇ γενεᾷ αὐτοῦ͵ φησί, «Τῷ Θεῷ εὐηρέστησε
25 Νῶε». Τοσαύτη ἣν τῆς ἀοετῆς αὐτοῦ ἡ περιουσία, ὡς τὸν
παρὰ τοῦ Θεοῦ ἔπαινον" ἐπισπάσασϑαι. «Τῷ Θεῷ γάρ», φη-
σίν͵, «εὐηρέστησε Νῶε»: ἵνα εἴπῃ ὅτι ἀπόδεκτος παρὰ τῷ Θεῷ
α»(« 3, “3 , 3, γα ῥῳϑαλιῷ διὰ πορἢ
γξεγονξν, ἤθεσξ τῷ ακοιμῆτῳ δεινῷ ὀφύυάαλμῳ ἰᾳα τῶν αὖυ-
ΟΜΊΛΙΑ ΚΓ΄ ᾿ 713
συνήθως λέγόμεν δι᾽ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι πράττουν κάθε

ἀρετήν. Εἰς τὴν συνέχειαν διὰ νὰ μάθῃς, πῶς ἔφθασε εἰς
αὐτὴν τὴν ὑψίστην ἀρετήν, πρᾶγμα τὸ ὁποῖον καὶ τότε ἐζη-
τεῖτο ἀπὸ τὴν ἰδικήν μας φύσιν, λέγει᾽ «το δίκαιος, τέ-
λειος ἀνάμεσα εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του». Ἔξε-
πλήρωσε, λέγει, ὅλα ἐκεῖνα, ποὺ ἔπρεπε νὰ ἐπιδείξῃ ὁ
ἄνθρωπος. ὁ ὁποῖος ἐπροτίμησε τὴν ἀρετήν᾽ διότι αὐτὸ
σημαίνει, «Τέλειοα», χωρὶς νὰ ἔχῃ παραλείψει τίποτε, χω:
ρὶς νὰ ὑστερῇ εἰς κάτι. Ὄχι αὐτὸ μὲν ἐπέτυχεν, εἰς ἐκεῖ-
νο ὅμως ἔσφαλεν, ἀλλὰ ἦτο τέλειος εἰς κάθε ἀρετήν᾽ διότι
τοῦτο ἔπρεπε νὰ ἐπιδείξῃ αὑτός. Ἔπειτα, διὰ νὰ μᾶς κάνῃ
τὸν δίκαιον αὑτόν περισσότερον περιφανῆ ἀπό τὸν χρό-
νὸν καὶ ἀπὸ τὴν σύγκρισιν, λέγει «το τέλειος ἀνάμεσα
εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του» κατὰ τὴν ἐποχὴν
ἐκείνην, εἰς τὴν γενεὰν του, ἡ ὁποία ἦτο διεστραμμένη
καὶ ἐξετράπη εἰς τόσον μεγάλην κακίαν καὶ ἡ ὁποία δὲν
ἠθέλησε νὰ ἐπισείξῃ οὔτε ἴχνος ἀρετῆς. Εἰς ἐκείνην λοιπὸν
τὴν γενεάν, εἰς ἐκείνους τοὺς χρόνους ὁ δίκαιος αὐτὸς
ὄχι μόνον ἐπέδειξεν ἀρετήν, ἀλλὰ ἔφθασεν εἰς τὴν ὑψί-
στὴν κορυφὴν τῶν ἀρετῶν, ἀφοῦ ἔγινε τέλειος καὶ εἰς ὅλα
ὁλοκληρωμένος. Πρᾶγμα δεθδαίως ποὺ προηγουμένως εἶπα,
ἐ ποδεικνύει πάντοτε μεγαλύτερον τὸ μέγεθος τῆς ἀρετῆς
ὅταν κατορθώνωμεν αὐτὴν ἀνάμεσα εἰς τοὺς πολεμοῦν-
τας αὑτὴν καὶ ἐπιδεικνύωμεν τὴν ἰδίαν ἀκρίθδειαν ἀνάμε-
σα εἰς τοὺς παρεμδάλλοντας ἐμπόδια. Διὰ τοῦτο λοιπὸν
καὶ ὁ δίκαιος αὐτὸς κρίνεται ἄξιος περισσοτέρων ἐπαί’
νων. Καὶ δὲν σταματᾷ μέχρις εἰς αὐτὸ τὸ σημεῖον ἐγκω-
μιάζουσα αὐτόν ἡ ᾿Αγία Γραφὴ, ἀλλὰ ἀποδεικνύουσα εἰς
ἡμᾶς τὴν ὑπερθολ'κήν του ἀρετὴν καὶ ὄτι ἐδέχθη τὴν
ἐπόφασιν τοῦ Θεοῦ, ἀφοῦ εἶπεν, «το τέλειος ἀνάμεσα
εἰς τοὺς ἀνθρώπους τῆς ἐποχῆς του», λέγει «Ὁ Νῶε
ἦτο εὐάρεστος εἰς τόν Θεόν». Ὃ πλοῦτος τῆς ἀρετῆς
του ἦτο τόσον μεγάλος, ὥστε νὰ ἀποσπάπῃ τὸν ἔπαινον
ἐπὸ τόν Θεόν. Διότι λέγει, «ὉὋ Νῶε ἦτο εὐάρεστος εἰς
τὸν Θεόν». Διὰ νὰ εἰπῇ ὅτι ἔγινε δεκτὸς πλησίον τοῦ
Θεοῦ, ἤρεσεν εἰς τὸν ἄγρυπνον ἐκεῖνον ὀφθαλμὸν μὲ
τῷ κατωρϑωιιίένων, καὶ ἐκείνου τὴν εὔνοιαν ἐφελπύσατο ἣ

τῶν δεδιωμένων πρᾶξις, καὶ οὐ μόνον τῆς μελλούσης κατὰ
πάντων ἐκφέρεσθαι ἀγανακτήσεως ἠλευϑέρωσεν, ἀλλὰ καὶ ἕ-
τέρων προστάτην αὐτὸν ἀπειργάσατο. «Τῷ Θεῷ γάρ», φησίν,
5 εὐηρέσιησε Νῶε». Τίς ὦν τούτου μακαριστότερος γένοιτ᾽ ἄν,
τοῦ δυνηϑέντος τοσαύτην ἐπιδείξασϑαι τὴν ἀρετήν, ὡς τὸν
ἁπάντων Δεσπότη» ἀπαινέτην ἔχειν; Τῶν μὲν οὖν αὐτῷ, πε-
πραγμένων τοῦτο παντὸς πλούτου͵ πάσης περιουσίας, πάσης
δόξης καὶ δυναστείας, καὶ τῆς ἄλλης ἁπάσης ἀνϑρωπίνης εὐη-
10 μερίας τῷ νοῦν ἔχοντι προτιμότερον ἂν εἴη" τοῦτο τῷ γνησίαν
περὶ τὸν Θεὸν ἀγάπην ἐπιδεικνυμένῳ δασιλείας ἂν εἴη ποϑει-
γότερον. Ἣ γὰρ ἀληϑὴς δασιλεία ἐστὶν αὕτη, τὸ δυνηϑῆναι
ἡμᾶς διὰ τῆς ἀρίστης πολιτείας εὐμενῆ καὶ ἵλεω καταστῆσαι
ἑαυτοῖς τὸν Δεσπότην. Οὐδὲ γὰρ γέενναν διὰ τοῦτο φοδεῖσϑαι
15 ὀφείλομεν καὶ δεδοικέναι, διὰ τὸ πῦρ ἐκεῖνο τὸ ἄσδεστον καὶ
τὰς φοδερὰς τιμωρίας, καὶ τὰς διηνεκεῖς κολάσεις, ἀλλὰ διὰ
τὸ προσκροῦσαι τῷ οὕτως ἀγαϑῷ Δεσπότῃ, καὶ τῆς ἐκείνου
εὐνοίας ἐκτὸς ἡμᾶς στῆναι: ὥσπερ οὖν καὶ ἐπὶ τὴν δασιλείαν
διὰ τοῦτο σπεύδειν ἡμᾶς χρή, διὰ τὸν περὶ αὐτὸν πόϑον, ἵνα
20 τῆς ἐκείνου οοπῆς ἀπολαύωμεν, “ὥσπερ γὰρ δασιλείας ποῦϑει-
ψότερον τὸ εὐνοϊχῶς περὶ ἡμᾶς διακεῖσϑαι τὸν φιλάνϑρωπον
ἡμῶν Δεσπότην, οὕτω γεέννης χαλεπώτερον τὸ τῆς ἐκεῖϑεν
εὐνοίας ἐκπεσεῖν. ἴδετε πόσης ἡμῖν ὠφελείας γέγονεν ὑπό-
ϑεσις ἢ ποοσηγορία μόνη τοῦ δικαίου, ναὶ ὅσον ἡμῖν ϑησαυ-
25 οὺν νοημάτων ἔτεκεν ἡ γενεαλογία τοῦ ϑαυμασίου τούτου ἀν-
δρός; Μιιώμεϑα τοίνυν τῆς ϑείας Γραφῆς τοὺς κανόνας, καὶ
ἐὰν δουλώμεϑά τινων γενεαλογίας ἐξηγεῖσϑαι, μὴ πατέρας,
καὶ πάππους, καὶ ἐπιπάππους εἰς μέσον φέρωμεν, ἀλλὰ τοῦ
γενεαλογουμένου τὴν ἀοετὴν ἐκκαλύπτωμεν. Οὗτος γὰρ ἄρι-
ἐκεῖνα ποὐ ἔχει ἐπιτύχει, καὶ τὴν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ προσ-
ήἤλκυσεν ἡ πρᾶξις τῶν διωμάτων του, καὶ ὄχι μόνον ἀπήλ-
λαξεν αὐτὸν ἀπὸ τὴν ἀγανάκτησιν, ἡ ὁποία ἐπρόκειτο νά
ἐκδηλωθῇ ἐναντίον ὅλων, ἀλλὰ ἔκαμεν αὐτὸν προστάτην
καὶ ἄλλων. Διότι λέγει, «το εὐάρεστος εἰς τὸν Θεὸν
ὁ Νῶε». Ποῖος θὰ ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ περισσότερον εὐτυ-
τυχὴς ἀπὸ αὐτόν, ὁ ὁποῖος ἠμπόρεσε νά ἐπιδείξῃ τόσην
ἀρετήν, ὥστε νὰ τὸν ἐπαινῇ ὁ Κύριος τῶν ὅλων; ᾿Απὸ
τὰ κατορθώματά του λοιπόν, αὐτὸ θὰ ἦτο εἰς ἐκεῖνον ποὺ
ἔχει νοῦν προτιμότερον ἀπὸ κάθε πλοῦτον, ἀπὸ κάθε
περιουσίαν, ἀπὸ κάθε δόξαν καὶ ἐξουσίαν καὶ ἀπὸ κάθε
ἄλλην ἀνθρωπίνην εὐτυχίαν αὐτὸ θὰ ἦτο ποθητότερον
ἀπὸ τὴν θασιλείαν εἰς ἐκεῖνον, ὁ ὁποῖος ἐπιδεικνύει τὴν
γνησίαν ἀγάπην πρός τὸν Θεόν. Διότι ἡ ἀληθινὴ δασιλεία
εἶναι αὑτή, τὸ νὰ ἠμπορέσωμεν δηλαδὴ νὰ καταστήσωμεν
μὲ τὴν ἀρίοτην συμπεριφοράν μας τὸν Θεὸν εὐμενῆ καὶ
εὐσπλαγχνικὸν πρός ἡμᾶς. Οὔτε θέθαια ἐξ αἰτίας αὐτοῦ
πρέπει νὰ φοδούμεθα τὴν γέενναν καὶ νά τρομάζωμεν διὰ
τὸ ἄσθδεστον ἐκεῖνο πῦ» καὶ τάς φοθερὰς τιμωρίας καὶ
τὰ συνεχῆ θασανιστήρια, ἀλλά διὰ τὸ ὅτι ἤλθσμεν εἰς ἀν-
τίθεσιν μὲ τὸν πανάγαθον Θεὸν καὶ ἐθέσαμεν τοὺς ἑαυ-
τούς μας ἔξω ἀπὸ τὴν εὔνοιαν ἐκείνου. “Ὅπως ἀκριθῶς
λοιπόν καὶ εἰς τὴν θδασιλείαν δι᾿ αὐτὸ πρέπει νὰ φροντί-
ζωμεν διὰ τὴν ἀγάπην μας πρός τὸν βασιλέα, ὥστε νὰ ἀ-
πλαμθδάνωμεν τὴν εὔνοιαν ἐκείνου. “Ὅπως λοιπόν εἶναι
ἐπιθυμητότερον ἀπὸ τὴν βασιλείαν τὸ νὰ διάκειται εὐνοῖ-
κῶς πρὸς ἡμᾶς ὁ φιλάνθρωπος Θεός μαα, ἔτσι εἶναι φοθε-
ρώτερον ἀπό τὴν γέενναν τὸ νὰ ἐκπέσωμεν ἀπὸ τὴν εὖὔ-
νοιαν ἐκείνου. Εἴδατε πόσην ὠφέλειαν μᾶς ἐπροξένησε
μόνον ἡ ὀνομασία τοῦ δικαίου καὶ πόσον θησαυρὸν δι-
δαγμάτων μᾶς ἔφερεν ἡ γενεαλογία τοῦ θαυμασίου αὐὖὐ-
τοῦ ἀνδρός; ᾿Ας μιμούμεθα λοιπὸν τοὺς κανόνας τῆς
᾿Αγίας Γραφῆς, καὶ ἐὰν ἐπιθυμοῦμεν νὰ διηγηθοῦμεν τὰς
γενεαλογίας μερικῶν ἀνθρώπων, ἂς μὴ παρουσιάζωμεν
τοὐς πατέρας καὶ τοὺς πάππους καὶ τούς προπάππους αὖ-
τῶν, ἀλλὰ ἂς ἀποκαλύπτωμεν τὴν ἀρετὴν τοῦ γενεαλο-
στος γενεαλογίας τρόπος. Τί γὰρ ὄφελος ἔκ πατέρων εἶναι

λαιποῶν καὶ ἐναρέτων, αὐτὸν δὲ ἔρημον εἶναι τῆς ἀρί-
στῆς πολιτείας; ἢ πάλιν τί ὅλάδος ἂν γένοιτο ἐκ πατέ-
ρω» εἶναι καὶ ποογόνγων δυαμενῶν καὶ ἀφανῶν, αὐτὸν
δὲ πολλῇ κομᾶν τῇ ἀρετῇ; ᾿Επεὶ καὶ ὁ δίκαιος οὗτος τοιοῦτος
γεγονώς, καὶ τὴν» τοῦ Θεοῦ εὔνοιαν ἐπισπασάμενος, οὖκ ἀπὸ
τοιούτων γέγονε ποογόνων οὐδὲ γὰρ ὡς ἐναρέτων αὐτῶν
ἐμνημόνευσεν ἡ ϑεία Γραφή" καὶ ὅμως ἴσχυσε τοσούτων ὅν-
τῶν κωλυμάτων καὶ ὑπὸ τοσούτων ἐμποδιζόμενος εἰς αὐτὴν
10 :ὴ» ὥκραν ἀνελϑεῖν τῆς ἀρετῆς" ἵνα μάϑῃς ὅτι τὸν ὀουλόμενον
νήφειν καὶ ἐγρηγορέναι καὶ πολλὴν τῆς οἴκείας σωτηρίας ποι-
εἴσϑαι τὴν πρόνοιαν οὐδέν ἐστι τὸ διαπωλύον, “Ὥσπερ γὰρ
εἷς οαϑυμίαν ἀποκλίναντες καὶ ὑπὸ τῶν τυχόντων δλαπιό-
μεϑα, οὕτως ἐὰν δουληϑῶμεν νήφειν, κἂν μυρίοι ὦσιν οἷ πρὸς
15 τὴν κακίαν ἕλκοντες, οὐδὲ ἡμῶν τῇ σπουδῇ λυμήνασϑαι δυνή-
σονται, καϑάπερ οὐδὲ τὸν δίκαιον τοῦτον ἴσχυσαν τοσοῦτοι
ὄντες ὠκνηρότερον περὶ τὴν ἀρϑοτὴν ἐργάσασϑαι. Μηδεὶς τοί-
γυν ἕτερόν τιναὶ αἰτιάσϑω, καὶ ἐφ᾽ ἑτέρους τὴν αἴτίαν μετα-
γαγέτω, ἀλλὰ τῇ οἰκείᾳ ραᾳϑυμίᾳ τὸ πᾶν ἐπιγραφέτω, Καὶ
,
20 Σὲ, ἕγῳ ἐφ᾽ ἑτέρους; Μηδὲ αὐτὸν τὸν διάδολον νομιζέτω τις
ἱκανὸν εἶναι κωλῦσαι τὴν ἐπὶ τὴν ἀρετὴν φέρουσαν ὅδὸν δύ-
νασϑαι" ἀλλ᾽ ἀπατᾷ μὲν καὶ ὑποσκελίζει καὶ τοὺς ρᾳϑυμοτέρους,
οὐ μὴν κωλύει καὶ διάξεται' καὶ τοῦτο αὐτὴ τῶν πραγμάτων ἡ
πεῖρα δείκνυσιν, ὅτι ἡνίκα μὲν ἄν δουλώμεϑα νήφειν, το-
25 σοῦτον τὸν τόνον ἐπιδεικνύμεϑα, ὡς μηδὲ πολλῶν ὄντων τῶν
προτρεπόντων ἐπὶ τὴν τῆς κακίας ὅδόν͵ ἀνέχεσθαι τῆς συτι.
554» "
ὀουλῆς͵ ἀλλὰ παντὸς ἀδάμαντος στεροοτέρους ἡμᾶς γίνεσθαι,
καὶ ἀποφράιτει»
“
᾿
τοῖς τὰ φαῦλα συμδουλεύουσι τὰς ἀκοάς.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ᾽ 717
γουμένου. Αὐτὸς πράγματι εἶναι ὁ ἄριστος τρόπος γενεα-

λογίας. Διότι ποῖον τὸ κέρδος νὰ κατάγεται κανεὶς ἀπὸ
λαμπροὺς καὶ ἐναρέτους προγόνους, αὐτός ὅμως νὰ μὴ
ἔχῃ τὸν ἄριστον τρόπον ζωῆς; ἢ πάλιν ποία ζημία θὰ
ἠμποροῦσε νὰ γίνῃ τὸ νὰ κατάγεται ἀπὸ γονεῖς καὶ προ-
γόνους ἀσήμους καὶ ταπεινούς, αὐτὸς ὅμως νὰ ὑπερηφα-
νεύεται διὰ τὴν πολλὴν ἀρετὴν του; ᾿Επειδὴ καὶ ὁ δίκαιος
αὑτὸς ὅταν ἔγινε τέτοιος καὶ ἀπέσπασε τὴν εὔνοιαν τοῦ
Θεοῦ, δὲν. κατήγετο ἀπὸ τέτοιους προγόνους οὔτε δέ-
θαια ἠ ᾿Αγία Γραφὴ τοὺς ἀνέφερεν ὡς ἐναρέτους καὶ
ὅμως κατώρθωσεν, ἐνῶ ὑπῆρχαν τόσον πολλὰ ἐμπόδια
καὶ ἠμποδίζετο ἀπὸ πολλούς, νὰ ἀνέλθῃ εἰς αὐτὴν τὴν
κορυφὴν τῆς ἀρετῆς, διὰ νὰ μάθῃς ὅτι δὲν ὑπάρχει κανέ-
να ἐμπόδιον εἰς ἐκεῖνον ποὺ θέλει νὰ εἶναι νηφάλιος καὶ
νὰ ἀγρυπνῇ καὶ νὰ φροντίζῃ πολὺ διὰ τὴν ἰδικήν του σω-
τηρίαν. Διότι ὅπως ἀκριθῶς, ὅταν ἀποκλίνωμεν πρὸς τὴν
ἀδιαφορίαν, θλαπτόμεθα ἀπὸ τοὺς τυχόντας, ἔτσι ἐὰν θὰ
θελήσωμεν νὰ εἴμεθα νηφάλιοι, καὶ ἂν ἀκόμη εἶναι πάρα
πολλοὶ ἐκεῖνοι ποὺ μᾶς σύρουν πρὸς τὴν κακίαν, δὲν θὰ
ἠμπορέσουν νὰ θλάψουν τὴν προσπάθειάν μας, ὅπως οὔ-
τε τὸν δίκαιον αὐτὸν κατώρθωσαν, ἐνῷ ἦσαν τόσοι πολ-
λοί, νὰ καταστήσουν ὀκνηρότερον πρὸς τὴν ἀρετήν. Κα:
νεὶς λοιπὸν νὰ μὴ κατηγορῇ κάποιον ἄλλον καὶ νὰ μετα-
φέρῃ εἰς ἄλλους τὴν αἰτίαν, ἀλλὰ νὰ ἀποδίδῃ τὰ πάντα
εἰς τὴν ἰδικήν του ἀδιαφορίαν. Καὶ διατί λέγω εἰς ἄλ-
λους; Οὔτε αὐτὸν τὸν διάβολον νὰ θεωρῇ ὅτι εἶναι ἱκα-
νὸς νὰ ἐμποδίσῃ τὸν δρόμον, ὁ ὁποῖος ἠμπορεῖ νὰ ὁδηγῇ
εἰς τὴν ἀρετήν ἀλλὰ ἐξαπατᾷ μὲν καὶ ἀνατρέπει τοὺς
περισσότερον ἀδιαφόρους, ἀλλὰ ὅμως δὲν ἐμποδίζει καὶ
δὲν μετέρχεται δίαν. Καὶ τοῦτο ἀποδεικνύει ἡ ἰδία πεῖρα
τῶν πραγμάτων, ὅτι ὅσας φοράς μὲν θελήσομεν νὰ εἶἴ-
μεθα νηφάλιοι, ἐπιδεικνυύωμεν τόσην δύναμιν, ὥστε οὔτε
νὰ ἀνεχώμεθα τὴν συμθουλήν, ἂν καὶ μᾶς προτρέπουν
πολλοὶ πρὸς τὸν δρόμον τῆς. κακίαα, καὶ γινόμεθα
ἰσχυρότεροι ἀπὸ κάθε διαμάντι καὶ φράσσομεν ἐντε-
λῶς τὰ αὑτιά μας εἰς ἐκείνους ποὺ συμθουλεύουν τὰ
Ὅταν δὲ ρᾳϑυμῶμεν, καὶ μηδενὸς ὄντος τοῦ συμδουλεύοντος

ἢ ὑποσκπελίζοντος, οἴκοϑεν κινούμενοι ἐπὶ τὴν κακίαν δρμῶ-
μεν. Εἰ γὰρ μὴ ἐν τῇ προαιρέσει. ἡμῶν ἔκειτο, μηδὲ ἐν τῇ
τῆς γνώμης ἐξουσίᾳ, μηδὲ αὐτεξούσιον ἡμῶν τὴν φύσιν ὁ
5 φιλάνϑρωπος Θεὸς κατεσκεύασεν, ἐχρῆν ἢ ἅπαντας εἶναι κα-
κοὺς τοὺς τῆς αὐτῆς φύσεως κοινωνοῦντας καὶ τοῖς αὐτοῖς
πάϑεσιν ὑποκειμέγους, ἢ πάντας εἶναι ἐναρέτους. “Ὅταν δὲ
ἴδωμεν τοὺς ὁμογενεῖς ἡμῖν, καὶ ὑπὸ τῶν αὐτῶν παϑῶν ἔνο-
χλουμένους, οὐ τὰ αὐτὰ ἡμῖν ὑπομένοντας, ἀλλὰ καὶ ἐρρωμέ-
10 γῳ τῷ λογισμῷ ἡνιοχοῦνιας τὴν φύσιν, καὶ περιγινομένους
τῶν ἀτάκτων σκιρτημάτων, καὶ χαλιγοῦντας ἐπιϑυμίαν, κρα-
τοῦντας ὀργήν, ὀασκανίαν φεύγοντας, φϑόνον ἐξορίζοντας,
τῆς λύσσης τῶν χρημάτων ὑπερορῶντας͵ δόξης ἔλαττον φρον-
τέζοντας, πάσης τῆς τοῦ παρόντος ὄίου εὐημερίας καταγελῶν»-
15 τας, καὶ πρὸς τὴν ἀληϑῆ δόξαν ἑπτοημένους, καὶ τὸν παρὰ
τοῦ Θεοῦ ἔπαινον πάντων τῶν ὁρωμένων προτιμῶντας" οὐκ
εὔδηλον» ὅτι τῇ οἰκείᾳ σπουδῇ ταῦτα κατορϑοῦν δυνήσονται με-
τὰ τὴν ἄνωθϑον χάριν, καὶ ἡμεῖς τῇ οἴκείᾳ ραᾳϑυμίᾳ κεχρη-
μένοι προδιδόαμεν ἡμῶν τὴν σωτηρίαν, ἐρήμους ἑαυτοὺς καϑι-
20 σιῶντες τῆς ἐκεῖϑεν εὐνοίας;
δ. Διὸ παρακαλῶ ταῦτα λογιζομένους, καὶ συνεχῶς κι-
νοῦντας ἐν τῇ διανοίᾳ, μηδέποτε τὸν διάδολον αἰτιᾶσϑαι, ἀλλὰ
τὴν ράϑυμον ἡμῶν γνώμην, Καὶ ταῦτα λέγω οὐκ ἐκεῖνον ἀπαλ-
λάξαι δουλόμενος κατηγορίας" μὴ γένοιτο καὶ γὰρ ἔρχεται
25 ὡς λέων ἁρπάσαι, καὶ ὠρυόμενος, καὶ τίνα καταπίῃ ζητῶν'
ἀλλὰ καὶ ἡμᾶς ἀσφαλεστέοους ποιῆσαι ϑέλων, ἵνα μὴ νομί-
ζωμεν ἐκτὸς εἶναι ἐγκλημάτων, οὕτως εὐκόλως πρὸς τὴν κα'
κίαν αὐτομολοῦντες, καὶ μὴ τὰ ψυχρὰ ἐκεῖνα λέγωμεν ρήμα-
τα τίνος ἕνεκδν ἀρῆνεν αὐτὸν ὁ Θεὸς τοιοῦτον ὄντα πονη-
ΟΜΙΛΔΙΑ ΚΓ' 719
κακά. Ὅταν ὅμως εἴμεθα ἀδιάφοροι καὶ χωρὶς νὰ ὑπάρ-

χῃ κανείς, ποὺ νὰ μᾶς συμδουλεύῃ ἢ νὰ μᾶς ἀνατρέπῃ,
κινούμενοι ἀπὸ τὴν ἰδικήν μας θέλησιν ὁρμῶμεν πρὸς τὴν
κακίαν. Διότι ἐὰν δὲν ἐξηρτᾶτο ἀπὸ τὴν προαίρεσίν μαα,
οὔτε ἀπὸ τὴν ἐξουσίαν τῆς διανοίας μας καὶ ἐὰν δὲν ἐδη-
μιουργοῦσεν ὁ φιλάνθρωποεα Θεὸς αὐτεξούσιον τὴν ἀν-
θΘρωπίνην φύσιν, ἔπρεπε ἢ ὅλοι νὰ εἶναι κακοί, οἱ ὁποῖοι
μετέχουν τῆς αὑτῆς φύσεως καὶ ὑπόκεινται εἰς τὰ ἴδια
πάθη, ἢ ὅλοι νὰ εἶναι ἐνάρετοι. Ὅταν ὅμως ἰδοῦμεν τοὺς
συνανθρώπους μας καὶ νὰ ἐνοχλοῦνται ἀπὸ τὰ ἴδια πά-
θη, χωρὶς νὰ ὑπομένουν τὰ ἴδια μὲ ἡμᾶς κακά, ἀλλὰ καὶ
μὲ ἰσχυρὰν τὴν σκέψιν νὰ κατευθύνουν τὴν φύσιν, καὶ
νὰ νικοῦν τὰς ἀτάκτους ὀρμάς καὶ νὰ χαλιναγωγοῦν τὰς
ἐπιθυμίας, νὰ συγκρατοῦν τὴν ὀργήν, νὰ ἀποφεύγουν τὴν
βασκανίαν, νὰ ἀπομακρύνουν τὸν φθόνον, νὰ περιφρο-
νοῦν τὴν μανίαν τῶν χρημάτων, νὰ φροντίζουν ὀλιγώτε-
ρὸν διὰ τὴν δόξαν, νὰ καταφρονοῦν κάθε εὐτυχίαν τῆς
παρούσης ζωῆς, νὰ φέρωνται μὲ πάθος πρὸς τὴν ἀληθι-
νὴν δόξαν καὶ νά προτιμοῦν ἀπὸ ὅλα τὰ ὁρατὰ τὸν ἔπαι-
νον τοῦ Θεοῦ, δὲν εἶναι ὁλοφάνερον ὅτι θὰ ἠμπορέσουν
νὰ ἐπιτύχουν αὑτὰ μὲ τὴν ἰδικήν των προσπάθειαν ὕστερα
ἀπὸ τὴν χάριν τοῦ Θεοῦ, καὶ ὅτι ἡμεῖς μὲ τὴν ἰδικὴν μας
ἀδιαφορίαν προδίδομεν τὴν σωτηρίαν μας, ἀφοῦ στεροῦ:
μεν τοὺς ἑαυτούς μας ἀπὸ τὴν εὔνοιαν τοῦ Θεοῦ;
6. Διὰ τοῦτο παρακαλῶ, σκεπτόμενοι ὅλα αὐτὰ καὶ
φέροντές τα συνεχῶς εἰς τὴν σκέψιν μας, νὰ μὴ κατη-
γοροῦμεν ποτὲ τὸν διάβολον, ἀλλὰ τὴν ἀδιάφορον θέλη-
σίν μας. Καὶ λέγω αὑτά, χωρὶς νὰ θέλω νὰ ἀπαλλάξω
ἐκεῖνον ἀπὸ τὴν κατηγορίαν. ᾿Ας μὴ γίνῃ ποτὲ αὐτό, διότι
ἔρχεται πράγματι ὡς λεοντάρι νὰ ἁρπάξῃ, μάλιστα θρυ-
χώμενον, καὶ ζητεῖ κάποιον νὰ κατασπαράξῃ. ᾿Αλλὰ ἐπει-
δὴ θέλω καὶ ἡμᾶς νὰ κάμω περισσότερον ἀσφαλεῖς, διά
νὰ μὴ νομίζωμεν ὅτι εἴμεθα χωρὶς σφάλματα, ὅταν κατα-
φεύγωμεν τόσον εὔκολα πρός τὴν κακίαν καὶ διὰ νὰ μὴ
λέγωμεν τὰ ἀνιαρὰ ἐκεῖνα λόγια᾽ διά ποῖον λόγον ὁ Θεὸς
ἄφησεν αὐτόν, ἐνῷ ἦτο τόσον πονηρός, νά ἀνατρέπῃ καὶ
ρόν, ὥστε ὑποσκελίζειν καὶ καταδάλλειν; Μεγίστης γὰρ ἂν

εἴη ταῦτα τὰ ρήματα ἀγνωμοσύνης. ᾽41λλ᾽ ἐκεῖνο σὺν ἑαυτῷ
σπόπει, ὅτι διὰ τοῦτο μάλιστα αὐτὸν κατέλιπον, ἵνα τῷ φόδῳ
συνωθούμενοι, καὶ τοῦ πολεμίου τὴν ἔφοδον ποοσδοκῶντες
πολλὴν τὴν ἀγρυπνίαν καὶ διηνεκῆ τὴν νῆψιν ἐπιδεικνυώιιεϑα,
τῇ τῶν ἀμοιδῶν ἐλπίδι, καὶ τῇ ἀντιδόσει τῶν αἰωνίων ἐκεί-
γῶν καὶ ἀποορήτων ἀγαϑῶν πάντα τῆς ἀρετῆς τὸν κάματον
ὑποτεμνόμεγοι. Καὶ τί ϑαυμάζεις εἶ τὸν διάδολον διὰ τοῦτο
κατέλιπε κηδόμενος ἡμῶν τῆς σωτηρίας, καὶ διεγείρων ἧ-
10 μῶν τὴν ρᾳϑυμίαν, καὶ ὑπόϑεσιν ἡμῖν στεφάνων κατασκευά-
ζων; Αὐτὴν τὴν γέενναν διὰ τοῦτο παρεσκεύασεν, ἵνα ὁ τῆς
τιμωρίας φοὄος καὶ τῆς κολάσεως τὸ ἄφόρητον πρὸς τὴν
ὀασιλείαν ἡμᾶς συνωϑήσῃ. Εἶδες εὐμήχανον τοῦ Δεσπότου
φιλανϑρωπίαν; πῶς πάντα ποιεῖ καὶ πραγματεύεται, ὡς μὴ
15 μόνον σῶσαι τοὺς ὑπ᾽ αὐτοῦ δημιουργηϑέντας, ἀλλὰ καὶ τῶν
ἀπορρήτων ἀγαϑῶν ἀξιῶσαι; Διὰ τοῦτο καὶ τὸ αὐτεξούσιον»
ἡμῖν δεδώρηται, καὶ ἐν τῇ φύσει καὶ ἂν τῷ συνειδότι ἡμῶν
ἐναπέϑετο τὴν γνῶσιν τῆς κακίας καὶ τῆς ἀρετῆς, καὶ τὸν
διάδολον συνεχώρησεν εἶναι, καὶ τὴν γέενναν ἠπείλησεν, ἵνα
20 μήτε τῆς γεέννης πεῖραν λάδωμεν, καὶ τῆς δασιλείας ἐπιτύ-
χωμεν. Καὶ τί ϑαυμάζεις εἰ ταῦτα ἅπαντα διὰ τοῦτο ἐπραγμα-
τεύσατο, καὶ μυοία ἕτερα; Δούλου μορφὴν ὁ ἔν τοῖς κόλποις
τοῖς πατρικοῖς τυγχάνων λαδεῖν κατεδέξατο, καὶ πάντα τὰ
ἄλλα ὑπομεῖναι τὰ σωματικά, καὶ ἔκ γυναικὸς γεννηϑῆναι,
25 καὶ ἐκ παρϑένου τεχϑῆναι, καὶ ἐννεαμηνιαῖον κυοφορηϑῆναι
χρόνον͵ καὶ σπάργανα δέξαοϑαι, καὶ πατέρα αὐτοῦ νομισϑῆτγαι
τὸν ᾿]ωσὴφ τὸν μνηστῆρα τῆς Μαρίας, καὶ κατὰ μικρὸν αὐξη-
ϑῆναι, καὶ περιτμηϑῆναι καὶ ϑυσίαν ἀνδγεγκεῖν, καὶ πεινῆοαι͵
καὶ διψῆσαι, καὶ κοπιάσαι, καὶ τελευταῖον καὶ ϑάνατον ὑπο-
30 μεῖναι, καὶ ϑάνατον οὐχ ἁπλῶς, ἀλλὰ τὸν ἐπονείδιστον νομι-
ΟΜΙΛΔΊΙΑ ΚΓ΄. 721
νὰ ἐξευτελίζῃ ἀνθρώπους; Διότι τὰ λόγια αὐτὰ θὰ ἠμπο-

ροῦσαν νὰ εἶναι ἀπόδειξις τῆς μεγαλυτέρας ἀχαριστίας.
᾿Αλλὰ ἐκεῖνο μαζὶ μὲ τὸν ἑαυτόν σου νὰ ἐξετάζῃς, ὅτι
διὰ τοῦτο κατ᾽ ἐξοχὴν ἤσκησεν αὐτόν, ὥστε πιεζόμενοι
ἀπὸ τὸν φόβον καὶ ἀναμένοντες τὴν ἐπίθεσιν τοῦ ἐχθροῦ,
νὰ ἐπιδεικνύωμεν μεγάλην ἐγρήγορσιν καὶ συνεχῆ νηφα-
λιότητα, καταστέλλοντες κάθε .κούρασιν διὰ τὴν ἀρετὴν
μὲ τὴν ἐλπίδα τῶν ἀμοιθῶν καὶ μὲ τὴν ἀνταπόδοσιν τῶν
αἰωνίων καὶ ἀπορρήτων ἐκείνων ἀγαθῶν. Καὶ διατί θαυ-
μάζεις, ἐὰν δι᾽ αὐτὸ ἄφησε τὸν διάβολον διὰ νὰ φροντίζῃ
τὴν σωτηρίαν μας καὶ νὰ διεγείρῃ τὴν ἀδιαφορίαν καὶ νὰ
προετοιμάζῃ τὴν θάσιν τῶν θδραθείων εἰς ἡμᾶς; Τὴν ἰδίαν
τὴν γέενναν διὰ τοῦτο προετοίμασεν, ὥστε ὁ φόθος τῆς
τιμωρίας καὶ τὸ ἀνυπόφορον τῆς κολάσεως νὰ μᾶς ὠθή-
σουν πρὸς τὴν Βασιλείαν τοῦ Θεοῦ. Εἴδες ἐπινοητικὴν
φιλανθρωπίαν τοῦ Θεοῦ; πῶς τὰ πάντα κάνει καὶ ἐπιχει-
ρεῖ, ὥστε ὄχι μόνον νὰ σώσῃ τοὺς δημιουργηθέντας ἀπ᾿
αὐτόν, ἀλλὰ καὶ νὰ τούς καταστήσῃ ἀξίους διὰ τὰ ἀπόρ-
ρητα ἀγαθά; Δι’ αὐτὸ καὶ τὸ αὐτεξούσιον μᾶς ἔχει χα-
ρίσει καὶ ἐτοποθέτησε μέσα εἰς τὴν φύσιν καὶ εἰς “τὴν
συνείδησίν μας τὴν γνῶσιν τῆς κακίας καὶ τῇς ἀρξετῆα,
ἐπέτρεψε καὶ τὸν διάβολον νὰ ὑπάρχῃ καὶ ἐπρόθδαλε τὴν
ἀπειλὴν τῆς γεέννης, ὥστε οὔτε τὴν γέενναν νὰ γνωρί-
σωμεν καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν.
Καὶ διατί θαυμάζειε, ἐὰν ὅλα αὐτὰ ἐπραγματοποίηδε διὰ
τὸν σκοπὸν αὐτὸν καὶ πολλὰ ἄλλα; Κατεδέχθη νὰ λάθῃ
μορφὴν δούλου ἐκεῖνος, ποὺ εὑρίσκετο εἰς τάς πατρικὰς
ἀγκάλας, καὶ νὰ ὑπομείνῃ ὅλας τὰς ἄλλας τὰς αὠματικάς
καταστάσειο, καὶ νὰ γεννηθῇ ἀπὸ γυναῖκα, καὶ ἀπὸ παρ’
θένον νὰ τεχθῇ καὶ νὰ παραμείνῃ εἰς τὴν κοιλίαν ἐννέα
μῆναα, καὶ νὰ δεχθῇ σπάργανα, καὶ νὰ θεωρηθῇ πατέρας
του ὁ ᾿Ιωσήφ, ὁ μνηστήρας τῆς Μαρίας, καὶ νὰ μεγαλώνῃ
σιγά - σιγά, καὶ νὰ περιτμηθῇ, καὶ νὰ προσφέρῃ θυσίαν,
καὶ νὰ πεινάσῃ, καὶ νὰ δειψάσῃ, καὶ νὰ κοπιάσῃ, καὶ τε-
λευταῖα νὰ ὑπομείνῃ καὶ θάνατον, μάλιστα δὲ ὄχι ἁπλῶς
θάνατον, ἀλλὰ τὸν θεωρούμενον προσθλητικόν, τὸν σταυ-
ζόμενον, τὸν σταυροῦ λέγω: καὶ ταῦτα ἅπαντα δι' ἡμᾶς καὶ
τὴν σωτηρίαν τὴν ἡμετέραν κατεδέξατο ὃ τῶν ἁπάντων δη-
μιουργός, ὁ ἀναλλοίωτος, ὁ ἐξ τοῦ μὴ ὄντος εἷς τὸ εἶναι τὰ
πάντα παραγαγών, ὁ ἐπιόλέπων ἐπὶ τὴν γῆν, καὶ ποιῶν αὖ-
5 τὴν τρέμιειν͵ οὗ τῆς δόξης τὴν ἀστραπὴν οὐδὲ τὰ Χερουδίμ,
αἱ ἀσώματοι δυνάμεις ἐκεῖναι, ἰδεῖν δύνανται, ἀλλ᾽ ἀποσιρέ-
φουσαι τὰς ὄψεις τῇ προδολῇ τῶν πιερύγων τὸ ϑαῦμα ἡμῖν
ἐπιδείκνυνται" ὃν διὰ παντὸς ὑμνοῦσιν ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι,
καὶ μυρίαι μυριάδες" οὗτος δι᾽ ἡμᾶς, καὶ τὴν σωτηρίαν τὴν
10 ἡμετέραν, ἄνϑρωπος γενέσϑαι κατεδέξατο, καὶ τῆς ἀρίστης
πολιτείας ἡμῖν τὴν ὁδὸν ἔτεμε, καὶ δι’ ὧν αὐτὸς ἦλϑε τὴν
αὐτὴν ἡμῖν φύσιν ἀναλαδών, ἀρκοῦσαν διδασκαλίαν ἐναπέϑετο.
Ποία τοίνυν ἡμῖν λείπεται λοιπὸν ἀπολογία, τοσούτω» διὰ τὴν
ἡμειέραν σωτηρίαν προηγουμένων, εἶ μέλλοιμεν ἀνόνητα ἅ-
15 παντα δεικνύναι, διὰ τῆς οαϑυμέας τῆς τούτων προδιδόντες
ἡμῶν τὴν σωτηρίαν; Διὸ παρακαλῶ νήφειν, καὶ μὴ ἁπλῶς
συνηϑείᾳ τῶν ἄλλων κατακολουθεῖν, ἀλλὰ τὴν ξδαυτῶν ζωὴν
καϑ' ἑκάστην ἡμέραν πολυπραγμονεῖν, καὶ εἰδέναι, τί μὲν ἧ-
ν“μῖν ἡμάρτηται, τί δὲ κατώρϑωται: καὶ οὕτω τῶν ἡμαρτημένων
20 τὴ» διόρϑωσιν ποιώμεϑα, ἵνα καὶ τὴν ἄνωθεν ροπὴν ἐπιστα-
σώμεϑα, καὶ εὐάρεστοι τῷ Θεῷ γενώμεϑα, καϑάπερ ὃ δίκαιος
οὗτος, καὶ τῆς δασιλείας τῶν οὐρανῶν ἐπιτύχωμεν, χάριτι
καὶ φιλανϑροωπίᾳ τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μεϑ' οὗ
τῷ Παιρὶ ἅμα καὶ τῷ ἁγίῳ Πνεύματι δόξα, τιμή, κράτος,
25 νῦν καὶ ἀεί, καὶ εἴς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμήν.
ΟΜΙΛΙΑ ΚΓ 723
ρικὸν ἐννοῶ. Καὶ ὅλα αὐτὰ κατεδέχθη δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ
τὴν ἰδικὴν μας σωτηρίαν ὁ δημιουργὸς τῶν πάντων, ὁ
ἀναλλοίωτος, ὁ ὁποῖος ἐδημιούργησε τὰ πάντα ἀπὸ τὸ
μηδέν, ὁ ὁποῖος ϑλέπων εἰς τὴν γῆν, κάνει αὐτὴν νὰ τρέ-
μῇ, τὴν λάμψιν τῆς δόξης τοῦ ὁποίου οὔτε τὰ Χερουθίμ,
αἱ ἀσώματοι ἐκεῖναι δυνάμεια, ἠμποροῦν νὰ ἰδοῦν, ἀλλὰ
ὅταν ἀποστρέφουν τὸ πρόσωπόν των μὲ τὴν προδολὴν
τῶν πτερύγων μᾶς ἐπιδεικνύουν τὸ θαῦμα, τὸν ὁποῖον
διαρκῶς ὑμνοῦν ἄγγελοι, ἀρχάγγελοι καὶ ἀμέτρητοι χι-
λιάδες᾽ αὐτὸς δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν σωτηρίαν μᾶς κατεδέ-
χθη νὰ γίνῃ ἄνθρωπος καὶ ἐχάραξε τὸν δρόμον τῆς ἀρί-
στῆς συμπεριφορᾷᾳ μας καὶ μὲ ἐκεῖνα μὲ τὰ ὁποῖα αὐτὸς
ἦλθεν, ἀφοῦ ἀνέλαβε τὴν ἰδίαν μὲ ἡμᾶς ἀνθρωπίνην φύ-
σιν, ἄφησε διδασκαλίαν, ἡ ὁποία ἦτο ἀρκετὴ (πρός τὴν
σωτηρίαν μας). Ποία λοιπὸν μᾶς ἀπομένει! εἰς τὸ ἐξῆς
ἀπολογία, ἐνῷ ἔχουν προηγηθῆ τόσα πολλὰ διὰ τὴν ἰδικήν
μᾶς σωτηρίαν, ἐὰν θὰ συμθῇ νὰ τὰ ἀποδείξωμεν ἀνω-
φελῆ ὅλα, ὅταν μὲ τὴν ἀδιαφορίαν πρός αὐτὰ προδώσω-
μεν τὴν σωτηρίαν μας; Δι᾿ αὐτό, παρακαλῶ, νὰ εἴμεθα
νηφάλιοι καὶ νὰ μὴ ἀκολουθοῦμεν ἁπλῶς τὰς συνηθείας
τῶν ἄλλων, ἀλλὰ νὰ ἐξετάζωμεν καλὰ τὴν ἰδικήν μας
ζωὴν καθημερινῶς καὶ νὰ γνωρίζωμεν, τί ἔχομεν σφάλλει
καὶ τί ἔχομεν ἐπιτύχει᾽ καὶ ἔτσι θὰ κάνωμεν τὴν διόρθω-
σιν τῶν σφαλμάτων μας, διὰ νὰ προκαλέσωμεν καὶ τὴν
ἐνίσχυσιν ἀπὸ τὸν Θεὸν καὶ νὰ γίνωμεν εὐάρεστοι εἰς
αὐτόν, ὅπως ἀκριβθῶς ὁ δίκαιος αὐτός, καὶ νὰ ἐπιτύχωμεν
τὴν Βασιλείαν τῶν Οὐρανῶν, μὲ τὴν χάριν καὶ τὴν φιλαν-
θρωπίαν τοῦ Κυρίου ἡμῶν ᾿Ιησοῦ Χριστοῦ, μαζὶ μὲ τὸν
ὁποῖον εἰς τὸν Πατέρα συγχρόνως καὶ εἰς τό ἽΑγιον
Πνεῦμα ἀνήκει ἡ δόξα, ἡ τιμή, ἡ δύναμια, τώρα καὶ πάν-
τοτε καὶ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. ᾿Αμὴν.
ΕὙΥΡΕΤΗΡΙΑ"
1. Εὐρετήριον χωρίων τῆς Γραφῆς
Γένεσιαεα 25 ᾿ 614
᾿ 26 656
Ί 2 116 :] 3 704
3 196 7 690
4.5 84 11 706
5 62 21 8 -21 432
6 198 19 382, 432
9 1905 |
11 148, 159 Ἕξοδοε
14 196
17 340 4 22 652
20 1986 14 - 312
26 222, 368,710Ό 23 1 404
2 27 3914 2 646
7 328 24 18 20
8 152 32 6 18
9 364 15--19 20
16-17 186 34 28 20
17 490, 592
18 382, 460 Λευιτικὸν
19 226
3 Ί 474 17 11 336
5 460, 508
8 358 ᾿Αριθμοὶ
9 548
14 554 24 17 626
16 204
17 554 Δευτερονόμιον,
19 230. 512. 592
4 7 554. ᾿ 8 7 270
“Οἱ ἀριθμοὶ παραπέμπουν διὰ μὲν τὰ χωρία τῆς ᾿Αγίας Γραφῆς κατὰ
σειρὰν εἷς τὸ κεφάλαιον, τὸν στίχον καὶ τὴν σελίδα, διὰ δὲ τὰ ὀνό-
ματα καὶ πράγματα εἷς τὴν σελίδα ποὺ εὑρίσκονται.
726 ΕΥ̓ΡΕΤΗΡΙΑ
8 3 638. . Τὼ 8
10 270 ᾿
32 15 1.ϑ ςἿῺ1ἨἝἘ 8 710
ες 3 23 628
Βασιλειῶν Α΄ 10 ὃ ὅ80
Πσροιμίαι
2 5 562
30 188 9 9 276, 698
15 13 10
Βασιλειῶν Γ’ 18 3 664
19 8 20 1 558, 578
19 17 72
Ψαλμοὶ 26 11 134
Σοφία Σολομῶντος
1 2 270
6 θ {14 2 24 18, 426, 652
8 6 410 9 14 34
13 3 706 13 5 92
18 6-7 148 14 3 276
10 - ΤΏΆ 674
11 352 Σοφία Σειρὰκχ
21 17 252
19 252 4 21 238, 694
36 27 216 - 402 18 3 648, 672
48 13 314 17 31 148
17.1.8 686 25 9 76
21 186 33 26 358
49 20 404
50 19 232 ᾿Αμὼς
57 5 708
77 34 236 θ6 3-6 24
δῖ 6 652
100 5 404 Ἴωνᾷᾶς
103 4 652
23 274 3 7 20
24 92
105 2 332 Ζαχαρίααε
135 8 308
139 4 314 7 7-8 98
140 3 402 9-10 98
148 4 86
ΕΥ̓ΡΕΤΗΡΙΑ 727
Ἡσαῖας 48 102, 284

46
2 652 416
8 8676 12
2 200 48
3 662 134
26 586 11 234
2 706 13 78
5 166 382
10 314, 706 354
5 210 354
6-.8 210 354
2 234 19 524
22 516
Ἴερεμίαε 654
25 34 84, 3θ0, 470
1 706
34.- 35 112
8 314, 7086
41 470
19 66
Ἰεζεκιὴλ
382
19 49 18 524
18 23 64, 138, 530,
832
Δανιὴλ 322
322
το 7.1 654 700
382
Ματθαῖοαε 476
134
7 314, 708 524
2 20 74
4 28 10 106, 618
6 78 126
48. 48, 168
{8 360
19 208, 346, 536
28 1140, 402, 658
33.- 34 404
45 100, 224
728 ΕΥ̓ΡΕΤΗΡ̓ΓΑ͂
5: ὃ 17 τ 268: 11 1 204
᾿ 46᾽ 198 8-9 396
γ 37- 38 52 ᾿ ϑ 392
[τ᾿ 51.522 626 : ᾿ «1: 396
16 21 Ὁ 482 15᾽ 31 2886
τ “ΕΝ ΝΣ 33 114, 422
Πράξεις Ϊ τιν ᾿
] ᾿ Καρινθίους Β᾽
4 18 698 :
5 41 6986 4 1. ᾿ 22, 244
17 24-.25 ᾽ 38 8 13 600
Ν 29. “: 206 τι 211. 292
20: 71. 240 εὐς 22 292
᾿ ττον υἱ 23 292, 294
Ρωμαίσυςε 24-26. - 294
τον ᾿ ᾿ 27 - 28 2986
ΝῚ 20᾽: “ 42,158 ᾿ 28 296
δον 25 - 148 ες 29 296
2 12 500, 568 ᾿ Ν
. 13. 12 Γαλάταακε
21 2086 .
ος 29 10.ϑ Ὁ] 2 “20 214
.8 9. 680 .3 13 86
᾿ 21 672 5... 22.23. 104
ΤΊ 33 94 24 440
12 -ἰσ 5 104. ᾿ ᾿
13. 1 586 Ἐφεσίους
τὴ 14. 248
14 8 24Ὃι. 5, 4. 2... 404
ῚΒ5 14 985. ! 31 404
εἰ 5 23 3868
Κορινθιίιόυς Α΄ ΄ ες 8 ᾿ ἢἽ 88
᾿ “ ΕΣ 12 88
“2 9 ἢ 484.ϑ 6 ΄ 14-17 ΤΟ
6. 1.“ 14 τ’ ͵
ΝΙ 1. ἢ 488 “Ὁ Φιλιππησίου ς
8 6, “ἢ 350 ᾿ " ν
12 188 ΠΣ 3. " 104
513. ὐ 168 ᾿ 4 168
9 27 682 12 ες 78, 2068
46 23 18. 3 1 ᾿ 98
᾿ 32. - 1864
ΕΥ̓ΡΕΤΗΡ ΙΑ 729
Κολοσσαεῖεςε 4 2 238
Ί 16 38 Ἐ δραίου«ε
3 5 104
11 4 566
Θεσσαλονικεῖς Α΄
Ἰακώβου
2 8 164
19 192 2 28 626
5 11 192, 206
Πέτρου Β΄
Τιμόθεον Α΄
2 17 626
2 4 θ4, 298, 632
9 638 Ἰούδα
6 ὃ 506
το 596 11 626
Τιμόθεον Β΄ Αποκάλυνψιςεπ:ὀὨ
2 25 204 2 14 626
25 - 26 202
2. Εὐρετήριον ὀνομάτων καὶ πραγμάτων
Α ἀγανάκτησις 470. 472. 510. 554.

582. 628. 644. 660. 662.
ΓΑΒελ 518. 620. 522. 524. 540. 664. 668. 670. 672. 690. 692.
542. 544. 548. 558. 566. 570. ΤΊ.
574. 590. 592, 608. 644. ἀγάπη 9. 12. 28. 52. 78. 78. 80.
696. 82. 88. 102. 104. 114. 138.
᾿Αδραὰμ 32. 142. 144. 170. 220. 222. 248.
ἄβυσσος 52. 54. 86. 268. 278. 282. 264. 286.
ἀγαθότης 62. 228. 232. 256. 328. 378. 380. 400. 428.
266. 278. 366. 368. 418. 442. 520. 532. 562. 570.
442. 4580. 454. 458. 460. 594. 606. 610. 650. 654. 690.
468. 478. 500. 512. 528, 546. 710.
546. 550. 558. 586. 588. ἄγγελος, -οἱ 516. 652. 654. 722.
624. 644. 658. 664, 692. ἄγνοια 548.
ἀγνωμοσύνη 72. 122. 314. 478. 170. 292. 446. 530. 538.
496. 526. 606. 610. 630. 544. 552. 556. 558. 562.
644. 664. 720. 564, 578. 582, 586. 596, 600.
ἀγρυπνία 110. 280. 282. 284. 622. 638. 662. 638. 6660.
296. 362. 604. 698. 720. 682.690.
᾿Αδὰ 578. 578. ἁμαρτία 66. 112. 134. 228. 244.
᾿Αδὰμ 32. 152. 226. 228. 360. 2486. 248. 374, 398. 416.
162. 364. 370. 378. 380. 434. 438. 446. 448. 450.
382. 384, 386, 388, 390. 460. 478. 510, 530. 542.
392. 394, 396, 408. 420. 664. 566. 578. 582. 592. 606.
4382. 438. 444. 448. 452. 454. 622. 658. 660. 668. 672.
460. 464. 466. 494. 498. 694.
500. 502. 504. 506. 508. ἁμαρτωλὸς 864. 138. 214. 632.
512. 514. 516. 510. 574. ἅμιλλα 668.
590. 602. 606. 608, 610. 612. ἁμοιδὴ 128. 168. 190. 268. 648.
622. 624. 650.
ἀδελφοκτονία 532. 606. ἁναίδεια 550.
Αδης 114. ἀναισθησία 186.
ἀδηφαγία 16. 18. 22. 24. 30. ἀναισχυντία 198.
186. 216. 246. ἀἁντίστασις 516. 518. 614. 654.
ἀδικία 74. 666. 678. 676.
ἀηδία 352. ἀνδρεία 48. 290. 294.
ἀθανασία 438. 610. ἀνεξικακία 208. 456. 458. 466.
᾿Αθῆναι 204. 498. 528. 546. 548. 630.
Ἰθυμία 74. 132. 266. 478. 490. 644. 650. 664. 8686.
526. 696. ἀνοία 126. 136. 186. 314. 432.
Αἴγυπτος 312. 654.
αἷμα 68. 70. 552. 554. 558. ἀνομία 566.
αἱρετικός, -οἱ 200. 356. 390. ὀνταπόδοσις 600.
αἰσχύνη 164. 244. 398. 428. ἀντίδοαις 650. 676. 720.
434. 450. 456. 404. 498. ἀξιοπιστία 260.
500. 502. 504. 548. 584. ὁπάθεια 504.
592. ἀπάτη 140. 158. 164. 174. 186.
ὑκολασία 9. 402. 666. 204. 206. 290. 318. 412.
ἀκρασία 16. 456. 464. 510. 656. 420 430. 446. 464. 466.
ἀλγηδὼν 480. 472. 474. 476. 476. 554.
ἀλήθεια 34. 42. 58. 64. 66. 70. 624. 630.
66. 68. 126. 174. 186. 190. ἀπειλὴ 168. 442. 660. 664. 670.
200. 202. 204. 206. 268. ἀπέχθεια 138. 648.
294. 298. 300. 368. 566. ἀπιστία 184.
632. 654. ἀπολαγία 284. 286. 598.
ἁλαυργῖὶς 6Ί16. ἁπόναια 232.
ἀμᾶάρτημα 112. 118, 138, 142. ἀἁπροσεξία 436,
ἀπώλεια 140. 188. 2886. 418. βοήθεια 210. 226. 242. 284.
860. 668. 414. 424. 446. 448. 464.
ἀρετὴ 12. 26. 58. 66. 72. 986. 500. 566. 620. 636.
100. 110. 112. 114. 130. θρῶσις 432. 434.
134. 138. 164. 166. 168.
168. 212. 214. 236. 272. Γ
288. 290. 292. 296. 298.
3904, 322. 324. 346. 348. Γαϊδὰδ 574.
402. 404. 470. 494. 520. γαλήνη 28. 30. 234. 532. 688.
538. 542. 596. 600. 614. γάμος 620. 622. 630. 656.
616. 6186. 620. 622. 626. γέεννα 212. 402. 534. 5386. 566.
630. 632. 634. 644. 646. 590. 70. 720.
656. 662. 668. 672. 674. γέλως 694.
676. 678. 8680. 688. 688. γενεαλογία 590. 592. 594. 702.
691. 692. 894. 696. 698. 704. 706. 708. 714. 716.
700. 602. 704. 7086. 708. γέννηαις 9θ4.
710. 712. 714, Τ7Ί6. 720. γνῶαις 94. 398. 434.
ἁρπαγὴ 676. 6786. Γραφή, ἀγία Γραφή, θεία Γραφὴ
ἀσέθεια 3534. 18. 30. 50. 52. 54. 58. 60.
ἀσέλγεια 658. 866. 64. 84. 86. 88. 94. 96. 122.
ἀσφάλεια 270. 124. 126. 134. 146. 148.
ἀσχημσσύνη 9. 502. 504. 152. 154. 156. 178. 180.
ἡτιμία 454. 470. 652. 200. 216. 226. 248. 250.
αὐτεξούσιον 540. 670. 718. 720. 256. 260. 262. 264. 266.
276. 284. 304. 306. 308.
Β 314, 316. 318. 324. 332.
338. 340. 344. 352. 356.
Βαρλαὰμ 626. 858 362. 364. 368, 376. 380.
βασανιστήρια 566. 382. 388. 390. 3902. 408.
θασιλεία 84. 112. 360 470. 566. 410. 412. 422. 426. 434.
720. 722. 456. 492. 500. 504. 510.
βασιλεία Θεοῦ 16. 512. 514. 516. 518. 520.
βασκανία 70. 400. 410. 468. 522. 524. 526. 536. 562.
474. 528. 554. 568. 570. 566. 574. 576. 590. 602.
596. 606. 680. 716. 8604. 610. 612. 614. 618.
δία 406. 629. 622. 624. 8626. 6832.
θλάθη 14. 18. 24. 162. 164. 634. 636. 8646. 650. 652.
168. 170. 176. 182. 166. 654. 656. 660. 662. 668.
190. 218. 222. 402. 668. 692. 696. 702. 704. 706.
682. 706. 710. 712. 714. 716.
θλακεία 504. 508.
δλασφημία 160. 166. 170. 188.
358. 464. δαίμων 18. 44. 70. 72. 82. 138.
732 ΕΥ̓ΒΗΤΗΡΙΑ
212. 214. 270. 376. 400. δίκη 472. 582.

410. 412. 4186. 422.
426. δίψα 2986.
428. 472. 474. 664.
708. δόγμα 46. 156. 200. 206. 216.
Δαυῖδ 88. 88. 82. 238 250. 270. 220. 252. 306. 346, 358.
274. 330. 352. 410. 688. 536.
δειλία 456. 464. δόλος 542. 562. 564. 678.
δεσποτεία 484, 488. δόξα 48. 74. 106. 130. 160.
ἈΑεσπότης 108. 112. 118. 120. 190. 204. 210. 214. 222.
122. 138. 140. 150. 152. 238. 270. 282. 2986. 324.
158. 198. 200. 212. 218. 328. 348. 378. 406. 428.
220. 232. 234. 242. 2468. 430. 436. 438. 440. 448.
254. 256. 258. 264. 278. 450. 462. 4986. 534. 538.
278. 284. 298. 308. 310. 568. 574. 596. 598. 800.
312. 320. 322. 324. 334. 640. 672. 8676. 680. 884.
342. 344. 348. 360. 366. 668. 8694. 710. 718. 722.
368. 372. 386. 388, 398. δοξολογία 158. 168. 170. 184.
400. 420. 424. 430. 434. 368. 374. 404. 616.
436. 438. 446. 448. 458. δουλεία 230. 870.
460. 464. 466. 478. 484. δύναμις 310. 318. 394.
486. 4θ4. 498. 504. 508. δυναστεία 26. 588.
510. 512. 518. 520. 528. δυσωδία 8664. 660.
532. 5306. 544. 5468. 554. δωρεὰ 302.
554. 558. 560. 5868. 570.
572. 584. 5686. 588. 592. Ε
598. 8604. 614. 616. 824.
6286. 8640. 844. 850. 8658. Ἑδραῖος 86. 312.
660. 690. 700. 704. 710. ἔγκλημα 718.
720. ἐγκράτεια 104.
δημιαυργία 34. 40. 44. 52. 54. ᾿Εδὲμ 326. 340. 570. 572.
82. 86. 88. 90. 92. εἰκὼν 192. 194. 198. 198. 200,
διαθδολὴ 188. 204. 222. 224. 228. 238.
διάδολος 18. 20. 44. 66. 88. 246. 250. 252. 602. 608.
70. 110. 132. 134. 138. 610. 612. 814.
140. 164. 170. 174. 202. εἰρήνη 44. 70. 200. 370.
204. 212. 248. 270. 378. ἐκκλησία 142. 164. 200. 208.
400. 406. 412. 414. 422. 216. 220. 222. 252. 296.
424. 430, 444. 452. 468. 806. 328.
488. 470. 472. 474. 478. ἔκπληξις 318.
502. 506. 508. 544. 588. ἐλεημοσύνη 210. 212. 282. 406.
θ04. 852. 8664. 710. 718. 636.
720. Ἑλλάς 30. 86.
δικαιοσύνη 76. 126. 202. 300. Ἕλλην, -ες 9. 40. 94. 146. 148.
664. 706. 15θ6. 164. 164. 222,
ΕΥ̓ΡΕΤΗΡ̓ΙΑ 733
᾿Ελπὶς 18. 102. 130. 138. 192. εὐημερία 490. 548. 652. 670.
326. 328. 422. 424. 428. 680. 710. 718.
470. 506. 534. 604. 618. εὐλογία 178. 254. 264. 406.
720. εὔναια 268. 430. 438. 546.
ἐνέργεια 310. 312. 320. 376. 552. 562. 592. 690. Τ7Ί10.
᾿'Ἑνὼς 592. 594. 616. 629. 656. 718.
᾿Ενὼχ 572. 574. 620. 622. 624. εὐπσρία 138. 138.
ἐξομολόγησις 114. 158. 210. εὐαέθδεια 286. 290. 294. 708.
236. 286. 556. 570. 580. εὐτέλια 438. 442. 502.
582. 584. 638. εὐφημία 166. 168. 172. 700.
ἐξουσία 204. 226. 228. 254. 702.
372. 374. 3206. 418. 424. εὐφροσύνη 9. 192. 354. 358.
426. 484. 544. 682. 704. 478. 480. 482.
ἔπαινος 700. 710. εὐχαριστία 48. 340. 346. 536.
ἐπιδουλὴ θ8. 108. 412. 442. 592. 614.
452. 466. 676. εὐχή, -αἰἱ 210. 266.
ἐπίγνωσις 204. 298. ἔχθρα 548.
ἐπιστήμη 40, 202. 204. 20θ.
208. Ζ
ἐπιθυμία 52. 70. 74. 208. 214.
246. 280. 326. 352. 354. ζάλη 18. 28. 30.
3906. 514. 568. 8654. 656. Ζηλία 14.
658. 664. 674. 676. 680. ζῆλος 324.
716. ζημία 72. 136.
ἐπίνοια 34. Ζωὴ 498.
ἐπιτίμησις 472. 518. ζωὴ 48. 72. 168. 334 508.
ἐπιτίμιαν 480. 510. 564. 566. 662. 666.
ἔρως 568. 696. 678.
Εὔα 486. 498. 500. 514. Β16.
574. 590. 608. Η
Εὐαγγέλιον 266.
εὐαρέστησις 620. 622. 630. 632. ἡδονὴ 9. 16. 22. 24. 28. 32.
εὐγένεια 314. 320. 322. 548. 76. 78. 96. 108. 130. 140.
706. 240. 282. 300. 320. 3540.
εὐγνωμοσύνη 34. 48. 58. 84. 342. 352. 354. 358. 364.
94. 246. 340. 380. 400. 378. 414. 428. 478. 482.
516. 520. 522. 580. 588. 484. 502. 568. 562. 584.
592. 614. 6818. 642. 710. 656. 676. 882. 690. 704.
εὐεργεσία 186. 232. 266. 274. Ἠλίας 20.
332. 340. 366. 368. 374. ἡμερότης 476.
398. 400. 462. 504. 518. ἬἪσαϊας 210.
520. 554. 616. ἡσυχία 28.
Θ ἰσοθεῖα 318. 506. 508.

᾿Ισραὴλ 8652.
θάνατος 18. 18. 20. 64. 102. , ᾿Ισραηλίτης, «αἱ 292.
126. 138. 294. 362. 364. ᾿ ᾿Ιωάννης ὁ Βαπτιστὴς 322. 708.
418. 420. 426. 434. 436. ἰ Ὸ(΄Ἰωάννης ὁ Εὐαγγελιστὴς 38.
438. 490. 492. 504. 508. , 314.
510. 518. 530. 544. 5564. ᾿Ιὼβ 828. 708. 710.
5506. 588. 590. 592. 6812. ἰὀ ᾿Ιωδὴλ 576.
614. 622. 624. 628. 632. ᾿Ιωσὴφ 720.
052. 660. 8696. 722.
θαῦμα 1486. 166. 172. ; κΚ
θέλημα 220. 6846.
θεαγνωσία 176. Καϊάφας 626.
θλῖψις 48. Κἀιν 32. 516. 520. 522. 526.
θνητότης 492. 518. 532. 534. 540. 542. 544.
Θοδὲλ 576. 5486. 548. 5586. 558. 560.
θυμὸς 20. 70. 104. 132. 208. 562. 566 570. 572. 574.
234. 312. 404. 532. 552. 578. 560. 606. 611. 644.
662. 680. 646. 656. 696.
θυσία 520, 522. 526. 532. 544. Καινᾶν 620.
570. 596. 720. κακία 32. θ98. 118. 158. 1886.
210. 228. 236. 320. 346.
[ 402. 404. 410. 472. 488.
' 494. 502. 532. 538. 540.
᾿Ιαρὲδ 820. ! 542. 808. 808. 812. 814.
Ἰάφεθ 842. 850. 628. 828. 8630. 8648. 850.
ἱδρὼς 230. 662. 664. 8666. 868. 670.
Ιεροσόλυμα 88. 708. 872. 8674. 676. 678. 880.
᾿Ιησοῦς Χριστὸς 12. 20. 48. 50. 8886. 688. 690. ὧθ2. 694.
78. 88. 108. 130. 134. 164. 6096. 700. 704. 708. 708.
1686. 168. 170. 198. 206. ᾿ 710. 712. ΤΊ6. 718. 720.
208. 214. 224. 238. 288. κακουργία 418.
270. 292. 294. 298. 300. καρδία θ. 140. 198. 208. 210.
324. 348. 354. 358. 402. 232. 234. 402. 4θ4. 534.
404. 416. 440. 470. 482. 858. 8666. 682. 698. 700.
496. 518. 536. 538. 588. καταδίκη 230. 396. 452.
5868. 800. 818. 826. 832. κατάρα 88. 488. 552. 554. 828.
840. 854. 658. 8698. 700. 870.
722. κατήφεια 184. 544. 6812.
᾿Ιουδαῖος, -α 9. 24. 38. 88. 98. κενοδοξία 104. 128. 130. 878.
124. 164. 196. 208. 270. 680.
294. 300. 628. 708. κέρδος 484.
ἱπποδρομία 182. ες φΚῃδεμονία 142. 232. 414. 418.
420. 442. 472. 476. 482. μακροθυμία 202. 204. 458. 460.
484. 4θ4. 510. 514. 540. 626. 630. 644. 650. 862.
554. 674. 662. 664. 666. 670, 674.
κήρυγμα 386. Μαλελεὴλ 574. 620.
κίνδυνος 108. 1686. 218. 286. μανία 36. 94. 180. 198. 200.
294. 340. 356. 404. 480. 218. 270. 318. 332. 390.
κόλασις 26. 84. 102. 104. 106. 414. 426. 508. 532. 542.
166. 1γ0. 1886. 228. 232. 550. 596. 610. 674. 694.
290. 348. 446. 486. 494. Μανιχαῖΐος, -οἱ 40.
568. 592. 644. θ646. 650. Μαρία 720.
720. Μαρκίων 40.
Κύριος 12. 20. 48. 76. 92. 98. μέθη 14. 16. 22. 24. 74. 202.
104. 106. 130. 164. 192. 216. 242. 664. 6866.
210. 214. 236. 244. 296. μέριμνα 88. 116. 296.
324. 332. 348. 350. 356. μετάνοια 142. 202. 5586. 558.
358. 362. 368. 366. 390. 664.
3902. 304. 402. 406. 442. μιαιφονία 552.
444, 448. 452. 498. 500. μῖσος 70. 592. 648. 674.
504. 506. 510. 512. 520. μνησικακία 242.
522. 534. 536. 556. 5θ0. μοιχεία 140.
568. 592. 600. 626. 628. μοιχός, -οἱ 584.
640. 648. 664. 666. 668. Μονογενὴς 884.
670. 672. 674. 676. 686. μύσος 554.
692. 698. 702. 722. μυστήριον 250. 388. 416. 626.
Μωῦσῆς 18. 32. 34. 36. 38.
Λ 52. 56. 62. 88. 108. 116.
124. 144. 170. 174. 176.
Λάμεχ 574. 576. 578. 580. 194. 198. 270. 302. 312.
584. 586. 590. 608. 624. 3530. 338. 358. 3608. 380.
6286. 384. 404. 410. 412. 570.
ληδωρία 200. 332. 8646. 850.
ληστὴς 108. 222. 454. 598.
λιμὸς 598. Ν
λογισμὸς 604. 636.
Λόγος 58. Ναῖδ 570. 572.
Λουκᾶς 238. 696. νέκρωσις 498.
λύμη 672. νηστεία 9. 14. 16. 20. 22. 26.
λύπη 478. 482. 488. 4θ0. 5286. 30. 32. 74. 78. 96. 98. 100.
528. 628. 696. 136. 160. 182. 208. 210.
λύαασαα 542. 216. 236. 242. 244. 278.
280. 282. 284. 2806. 2986.
Μ 402, 406. 588.
Μαθουσάλα 574. 620. 622. 624. νῆψις 720.
Νοεμάν 576. 572.

νομοθεσία 424. Παράδεισος 186. 18. 152. 510.
νόμος 12. 102. 568. 632. 702. 326. 340, 344. 350. 358.
νουθεσία 612. 302. 476. 482. 360. 364. 366. 368. 396.
494. 510. 558. 636. 398. 410. 412. 418. 420.
Νῶε 32. 8624. θ28. 630. 642. 426. 428. 434. 436. 442.
644. 650. 8662. 672. 688. 448. 4586. 506. 510. 512.
690. 692. 698. 702. 704. 514. 572.
708. 710. 712. 714. παραίνεσις 66. 74, 142. 282.
3502. 378. 532. 540. 600.
[9 634. 636.
παράκλησις 182.
ὀδύνη 24. 142. 284. 386. 388. παρακοὴ 2286. 230. 398. 410.
482. 512. 5θ0. 582. 5886. 4106. 420. 436. 438. 490.
ὀδυρμός, οἱ 8676. 504. 506. 508. 514. 516.
οἰκονομία 88. 94. 518.
οἰκτιρμός, -οἱ 884. παραμυθία 114, 128. 222. 282.
οἶνος 24. 288. 370. 392. 360. 464.
ὀλιγωρία 132. 480. 518. 604. 812. 614.
ὁμοιότης 120. 200. 222. 616. 622. 634.
ὁμοίωσις 192. 194. 196. 200. παρανομία 18. 156. 552. θ6θ8.
222. 224. 228. 250. 710. 672.
ὁμόνοια 44. 104. παραπληξίσ 200.
ὁμστιμίᾳα 482. παραφροσύνη 26. 36. 292.
ὄνειδος 592. παροινία 8666. 694.
ὀπτααία 20. παρρηαία 12. 20. 48. 76. 80.
ὀργὴ 70. 312. 314. 708. 718. 100. 112. 114. 162. 190.
ὅρκος 404. 206. 226. 228. 232. 2386.
οὐαία 332. 654. 658. 242. 244. 548. 618. 634.
Πάσχα 302.
Πατὴρ 48. 64. 74. 100. 106.
Π 130. 160. 190. 298. 324.
3548. 354. 356, 360. 362.
πάθος 868. 104. 214. 240. 282.
390. 406. 440. 496. 538.
284. 298. 314. 378. 396.
568. 600. 640. θ64. 722.
402. 540. 568. 596. 680.
Παῦλος 12. 22. 36. 58. 84. 66.
70θ. 718.
θ68. 92. 94. 986. 102. 104.
παιδοποιΐα 858.
114. 130. 1486. 156. 1θ4.
πανουργία 470. 472. 542.
108. 192. 202. 204. 206.
πανωλεθρία 628. 662. 668. 672.
208. 214. 238. 246. 290.
690.
322. 356. 366. 392. 404.
παράθααις 368. 370. 396. 398. 440. 4886. 500. 566. 568,
406. 426. 430. 432. 434. 6860. 870. 682.
438. 4406. 504. 506. 552. πειρασμὸς 46. 48. 143. 296.
πένθος 592. προσκήνυσις 156.

πενία 410. 454. προφητεία 396. 400. 432.
περιέργεια 140. πρωτεῖα 532.
περιφάνεια 688. πρωτόπλαστος 18. 416. 510.
πίστις 46. 70. 164. 316. 386. 552. 652. 670.
586. πρωτοτοκία 532. 594.
πλάνη 58. 84. 100. 146. 146. πταῖσμα 5670.
156. 166. 174. 188.
πλεονεξία 104 352. 404. 666. Ρ
676. 678.
πλημμέλημα, -τα 460. 526. 530. ραθυμία 22. 30. 70. 110.
540. 548. 558. 576. 614. 138. 142. 164. 166.
πλοῦτος 26. 352. 244. 272. 284. 290.
Πνεῦμα - Πνεῦμα ἅγιον 38. 44. 3912. 314. 354, 366.
48. 52. 54. 556. 82. 70. 74. 384. 370. 378. 398.
82. 92. 94. 104. 116. 122. 410. 426. 438. 442.
130. 160. 170. 174. 176. 452. 458. 462. 464.
190. 194. 214. 236. 270. 492. 498. 514. 522.
290. 298. 302. 306, 324. 582. 5902. 610. 634.
336. 346. 350. 352. 356. 658. 674. 622. 7086.
376. 380, 386. 3θ4. 406, 720. 722.
408. 440. 496. 568. 570.
572. 600. 602. 604. 606. Σ
640. 8654. 650. 662. 680.
684. 702. 704. 722. Σαδδουκαῖοι 516.
πόθος 52. 7686. 194. 290. 328. σὰρξ 20. 22. 30. 66. 88. 70.
326. 354. 674. 698. 104. 208. 214. 234. 242.
πονηρία 88. 114. 228. 314. 510. 246. 272. 320. 322. 378.
852. 666. 386. 388. 394. 440. 496.
πορνεία 104. 668. 660. 662. 682. 704. 706.
πραότης 12. 104. 202. 208. Σάρρα 432.
προαίρεσις 20, 286. 374. 438. σελήνη 146.
150.
4868. 524. 526. 532. 540. Σελλὰ 576. 578.
594. 822. 848. 658. 706. Σὴθ 590. 594. 608. 612. 614.
προθυμία 9. 32. 44. 46. 76. 78. 616. 620. 656.
..92. 58. 132. 192. 194. 218. Σὴμ 8642. 650.
242. 244. 248. 248. 272. σκάνδαλον 184. 168.
274. 276. 298. 300, 326. σκάτος 56. 0. 82. 84. 86.
328, 472. 644. Σόδομα 18.
πρόνοια 62. 84. 96. 110. 168. σοφία 34. 62..92. 94. 144. 174.
208. 2486. 256. 302. 356. 180.-. 186. 220. 226. 230.
522. 634. 636. 644. 6568. 262. 274. 278. 338. 344.
θ68. 874. 716. 370, 372. 374. 382. 392.
304. 448. 522. 602. 626. τιμὴ 48. 100. 102. 106. 130.
668. 160. 190. 214. 216. 222.
σταυρός 568. 250. 438. 722. 228. 230. 250. 270. 298.
συγκατάβασις 36. 56. 56. 60. 324. 348. 362. 364. 368.
172. 174. 216. 218. 262. 368. 406. 410. 4986. 534.
264. 304. 328. 330. 334. 538. 568. 600. 610. 640.
338, 360. 388. 456. 464. 652. 668. 684. 722.
504. 5086. 528. 532. 546. Τιμόθεος 238.
668. 672. τιμωρία 74. 102. 232. 434. 436.
συγγνώμη 38. 40. 140. 420. 438. 452. 4506. 470. 472.
424. 458. 460. 466. 486. 474. 4706. 464. 486. 488.
546. 548. 586. 598. 632. 494. 498. 500. 504. 506.
676. 510. 512. 518. 534. 550.
αὐυγχώρησις 548. 552. 554. 556. 562. 564.
συμδουλὴ 300. 716. 568. 570. 572. 574. 578.
συμφορὰ 422. 644. 580. 582. 584. 588. 610.
αὐνεσις 168. 276. 302. 306. 6286. 828. 630. 8646. 648.
αὐυνήθεια 704. 8662. 864. 670... 672. 692.
συνουσία 514. 516. 518. 700. 720.
σωτηρία 12. 16. 22. 2106. 40. τόλμη 94. 292.
44. 62. 64. 88. 72. 78. 80. τρόμος 78. 200. 206. 356. 390.
82. 102. 106. 116. 126. τρυφὴ 1δ. 18. 24. 26. 28. 30.
134. 142. 154. 156. 160. 186. 350. 358. 360. 506.
186. 188. 206. 208. 212. 512. 800.
214. 224. 238. 244. 270. τυραννὶς 20.
280. 284. 286. 288. 312. τύρθης 568.
318. 402. 406. 420. 422. τύφος 232.
444. 450. 466. 470. 460.
520. 522. 536. 550. 556. Υ
. 800. θ18. 848. 680. 684.
7186. 718. 720. 722. Ὑἱὶός 74. 94. 160. 190. 206.
σωφρονισμὸς 552. 560. 570. 358. 362. 390. 534. 566.
608. 624. ὑπακοὴ 48. 182. 310. 356. 360.
σωφροσύνη 14. 16. 3602. 378. 436.
ὑπερηφανία 474.
Τ ὑπεροψία 16. 1686. 290. 634.
ὑπόληψις 164.
τολαιπωρία 122. 230. 280. 350. ὑπόνοια 358.
860. 490.
ταπεινότης 430. 444.
ταπεινσφροσύνη 318. 512.
ταπείνωσις 4786. 50θ. Φαραὼ 312.
τελώνης 102. 282. Φαρισαῖος 128.
φθόνος 70. 412. 426. 468. 552. 564. 570. 580. 582. 610.
554. 568. 596. 652. 6880. φρίκη 166. 464.
7168. φρόνημα 618. 660. 668. 706.
φθορὰ 670. φρόνησις 474.
φιλανθρωπία 36. 46. 62. 84. φροντὶς 52. 188. 506. 630. 632.
θ6. 92. 94. 108. 112. 118. φῶς 54. 586. 58. 60. 82. 84.
130, 138. {54. 1586. 158. 86. 90. 96. 960. 202. 328.
160. 170. 172. 176. 1786.
180. 182. 188. 190. 214. Χ
216. 230. 232. 236. 254.
2506. 262. 264. 266. 270. Χὰμ 842. 850.
298. 304. 318, 320. 324. χαρὰ 12. 104. 192. 462. 696.
332. 344. 348. 358. 360. χάρις 44. 48. 50. 52. 74. 76.
362. 376. 388. 396. 400. 82. 96. 106, 116. 130. 160.
406. 408. 412. 426. 450. 190. 192. 214. 234. 236.
452. 454. 456. 456. 460. 238. 270. 284. 294. 306.
466. 468. 470. 472. 476. 324. 348. 350. 356. 368,
488. 490. 494. 406. 498. 394. 398. 400. 406. 408.
508. 510. 512. 520. 528. 436. 492. 496. 534. 538.
532. 534. 538. 540. 548. 5868. 600. 602. 606. 614.
550. 556. 558. 588. 572. 832. 640. 8650. 672. 682.
578. 580. 586. 586. 598. 8684. 692. 698. 702. 722.
800. 604. 610. 614. 620. χάρισμα 434.
622. 626. 840. 844. 852. χερουδὶμ 14. 722.
860. 668. 682. 686. 692. χλευασία 694.
7200. 722. χλεύη 694. 700.
φειδὼ 456. χρῆμα 596.
φιλοζωῖα 514. Χριστιανὸς 166. 186. 234. 346.
φιλονεικία 22. 42. 126. 288.
φιλοσοφία 186. 24. 26. 168. 354. ψ
θ18. 622.
φιλοστοργία 142. 296. 548. ψευδαπόστσλος 294.
φιλαργυρία 5986. 674. ψεῦδος 40. 6510.
φιλοτιμία 128. 178, 218. 258. ψυχὴ 9. 12. 18. 22. 48. 84. 68.
298. 366. 436. 588. 596. 88. 7686. 78. 92. 98. 116.
616. 126. 132. 134. 138. 140.
φιλοφροσύνη 282. 542. 142. 164. 168. 170. 176.
φλυαρία 160. 494. 184. 194. 196. 202. 208.
φόδος 78. 102. 200. 208. 2286. “210. 218. 224. 2286. 232.
230. 356. 364. 300. 456. 234, 242. 244. 256. 268.
458. 460. 488. 514. 584. 270. 272. 278. 280. 282.
626. 664. 720, 2090. 292. 296. 316. 318.
φόνος 542, 550. 552, 554. 562. 320, 322, 332. 334, 350.
380. 370. 374. 378. 402. ὠμότης 314. 458. 542.

440. 498. 502. 538. 540. ὠφέλεια 12. 14. 22. 32. 52.
544. 5460. 568. 584. 590. 78. 78. 88. 128. 178. 180.
812. 814. 8634. 638. 838. 182. 190. 194. 288. 280.
654. 658. 660. 8664. 878.
878. 704. 288. 294. 340. 352. 3680.
Ω 4864. 498. 512. 540. 558.
ὡδίνη 172. 306. 308. 576. 604. 632. 8698. 710.
Στοιχειοθεσία, 'Εκτύπωσις:.
Βελισσαρίον 856 ΔΝ 841-658
Βιθλιοδεσία:
᾿Αφοὶ ΒΑΡΟΡΣΙΑΔῊ
Κεντρικὴ πώλησις:
Βιδλιοπωλεῖον «ΒΥ̓ΖΑΝΤΙΟΝ.
ἘΔΕΥΘΕΡΙ͂ΟΥ ΜΕΡΕΤΑΚῊ
᾿Αρμενοπούλονυ 19 -- Θεσσαλονίκη --- Τηλ.
Φ00621]
ἘΚΔΟΘΕΝΤΑ ΕΡΓΑᾺΑ
.
Α΄ ΑΠΑΝΤΑ Μ. ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ
Τόμος ἴος Ἐπιστολαὶ

» 2ος ἜἘπιστολαὶ (ἑξηντλήθη)
» 83ος ᾿Επιοτολαὶ »
» 4ος ὋὉμιλίαι εἰς Ἑξαήμερον “ »
» 50ςε ὋὉμιλίαι εἰς Ψαλμοὺς »
ὋὉμιλίαν ἠθικαὶ καὶ πρακτικαὶ
» 7ος ὋὉμιλίαι δογματικαὶ - περιστατικαὶ - ἐγκωμιαστικοὶ -
. παιδαγωγικαὶ
ὅν ϑ8ας ᾿Ασκητικὰ (Ὅροι κατὰ πλάτος)
» θας ᾿Ασκητικὰ (Ὅροι κατ᾽ ἐπιτομὴν)
» 10ος Δογματικὰ ἔργα
Β΄ ΑΠΑΝΤᾺΑ Μ. ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ
-ι ο- τ ο ς τος ᾿Απολογητικὰ (Κατὰ εἰδώλων, Περὶ ἐνανθρω-

πήσεως)
Δαγματικὰ
Α΄ (Λόγοι κατὰ ᾿Αρειανῶν Α--Β)
Δογματικὰ
Β΄ (Λόγοι κατὰ ᾿Αρειανῶν Γ--Δ).
Δογματικὰ Γ΄
'Ἑρμηνευτικὰ Α΄
Ἕρμηνευτικὰ Β᾽ (᾿Εξηγήσεις εἰς τοὺς Ψαλμοὺς)
3 Ἕρμηνευτικὰ Γ᾽ (᾿Εξηγήσεις εἰς τοὺς Ψσλμοὺς)
᾿Ιστορικοδογματικὰ Α΄
᾿Ιστορικοδογματικὰ Β΄
᾿Ιστορικοδογματικὰ Γ΄
᾿Ασκητικὰ
Σ
τ
τύ
τ
Διάφορα ἀμφιθαλλόμενα
ἐῤγενε
.ΆΠΑΝΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟῪ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
Προσωπικαὶ Σχέσεις καὶ ᾿Εκκλησιαστικὴ

Διακανία Α᾽
Προσωπικαὶ Σχέσεις καὶ ᾿Εκκλησιαστικὴ
Διακονία Β᾽ (ὑπὸ ἔκδοσιν)
᾿Απολαγητικὰ ἔργα (ἑξηντλήθη)
Δογματικὰ
᾿Εγκωμιαστικοὶ καὶ Ἑπιτάφιοι Λόγοι
᾽Επιστολαὶ (ὑπὰ ἔκδοσιν)
οο Ω ΓἜπη Δογματικὰ
"ΓἜπη ᾿Ἡθικὰ (ὑπὸ ἔκδοσιν)
ΓἜπη εἰς ᾿Εξαυτὸν (ὑπὸ ἔκδοσιν)
κα
ττενν
νι Ἔπη εἰς Ἑτέραυς (ὑπὰ ἔκδοσιν)
“ΑΠΑΝΤΑ ΕΥ̓ΣΕΒΙΟΥ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ
“Ἐκκλησιαστικὴ “ἱστορία (Βιθδλία Α΄ --Γ΄} Ἃ

᾿Εκκλησιαστικὴ ᾿Ιστορία (Βιθδλία Δ΄ --ΣΤ΄)
᾿Εκκληαιαστικὴ ᾿ἱστορία (Βιθλία Ζ΄ -- 1}.
Ε΄ ἍΠΑΝΤΑ ΙΩΑΝΝΟῪ ΔΑΜΑΣΚΉΝΟΥ
Τόμος ἴος Δογματικὰ Α΄. (ἼἜκδ. ἀκριβὴς τῆς Ὄρθ. πίοτεως)
ΣΤ΄, ΠΆΝΤΑ ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ
Τόμος 8ος ὍὉμιλίαι εἰς τὴν Γένεσιν (ΚΔ΄ --ΜΑ΄}).
» θος Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον Α΄
(Ὁμιλίαι Α΄ --Κ΄.
» 1θος Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον Β΄
(Ὁμιλίαι ΚΑ --΄
ΜΗ΄}.
Ἐς Τΐος Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθαῖον Εὐαγγέλιον Γ΄
(Ὁμιλίαι ΜΘ΄ --ΟΕ΄).
» 12ος α) Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ Ματθα
ῖον Εὐαγγέλιον
Δ΄ (Ὁμιλίαι ΟΣΤ΄ -- 54)
6) Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ ᾿Ιωάννην Εὐαγγ
έλιον
(Ὁμιλίαι Α΄--1Θ)
» 18ος Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ ᾿Ιῳωάννην
Εὐαγγέλιον
(Ὁμιλίαι Κ΄ --ΝΔ΄}.
» 14ας. Ὑπόμνημα εἰς τὸ κατὰ ᾿Ιωάννην Εὐαγγέ
λιαν
(Ὅμιλίαι ΝΕ --᾽ΠΗ) ᾿
» 18ος Ὑπόμνημα εἰς τὴν πρὸς Κορινθίαυς
Α΄ (Ὅμι-
λίαι Α΄ -ΚΒ΄).
» 18. Ὑπόμνημα εἰς τὴν Α΄ πρός Κορινθ
ίους (Ὁμι-
λίαι ΚΒ΄ --ΜμΔ΄}.
» 2ρὸς Ὑπόμνημα εἰς -τὴν πρὸς Κορινθίους Β΄,
(Ομι-
λίαι ΚΕ΄ --Λ΄}), εἰς τὴν πρός Γαλάτας καὶ
εἰς τὴν
πρὸς ᾿Εφεσίους (Ὁμιλίαι Α΄ -ππΙ᾿ ).
η΄ 21οςᾳ Ὑπόμνημα εἰς τὴν πρός ᾿Εφεσίους (Ὁμιλί
αι ΙΒ᾽
-Α ἈἕΔ΄), εἰς τὴν πρὸς Φιλιππησίους (Ὁμιλίαι
Α΄ --ΙΒ΄).
28ος Ποιμαντικὰ καὶ ᾿Ασκητικὰ Α΄.
29ος ᾿Ασκητικὰ Β΄
ϑ1ος Κατηχητικαὶ καὶ ἠθικὰ Β΄ - Περιστατικὰ
32ας Α΄.
ἔν
κυ
Ὁμιλίαι Περιστατικαὶ Β΄.
Ζ΄ ΦΙΛΟΚΑΛΙΑ
Τόμος ἴος ᾿Αποφθέγματα Γερόντων.
» 12ος ᾿Αθθᾶ Ἤσαϊου͵ ᾿Ασκητικοὶ Λόγοι,
ἀθθᾶ Ζωσιμᾶ,
Κεφάλαια ὠφέλιμα, ἀββᾶ Δωραθέου, Πραγμ
ατεῖαι
καὶ ᾿Επιστολαί.
"᾿ς 22ος Νικ. Καθάσιλα, Ἑρμηνεία εἰς τὴν
Θ. Λειτουργίαν -
Περὶ τῆς ἐν Χριστῷ Ζωῆς.
Η΄ ΤΑ ΜΑΡΤΥΡΙΑ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩ͂Ν
Θ᾽ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΝΥΣΣΗΣ
Τόμος ἴος Δογματικὰ Α΄ (Πῶς τρία πρόσωπα λέγοντες,
Κατὰ Εἰἱμαρμένης, Διάλογος περὶ ψυχῆς
καὶ ᾿Α-
ναστάσεως, Λόγος Κατηχητικὸς μέγας
).
ΕΞ ΆΠΑΝΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΠΑΛΆΜΑ
Τόμας ἴος Λόγοι ἀποδεικτικοὶ δύο περὶ ἐκπορεύσεως τοῦ
ἁγίου Πνεύματος -- ᾿Επιστολαὶ πρός ᾿Ακίνδυ-
νον Α΄, Β΄, Γ΄’ -- Ἐπιστολαὶ πρὸς Βαρλαὰμ
Α΄, Β΄.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
Σελὶς
ΕἸΣΑΓΩΓΗ 7-8
ΚΕΙΜΕΝΟΝ -- ΜΕΤΑΦΡΑΣῚΤΣ 9 - 723
Ὁμιλία Α΄ 10 - 27
Ὁμιλία Β 28 -49
Ὁμιλία Γ 50 -75
Ὁμιλία Δ΄ 76 - 107
Ὁμιλία Ε΄ 108 - 151
Ὁμιλία ΣΤ΄ 132 - 161
Ὁμιλία Ζ᾽ 162 - 191
Ὁμιλία Η 192 -215
Ὁμιλία ΙΘ΄ 216 - 237
Ὁμιλία ᾿᾿ 238 -271
Ὁμιλία ΙΑ΄ 272 - 299
Ὁμιλία [Β΄ 300 - 325
Ὁμιλία {Γ΄ 326 - 349
Ομιλία ΙΔ΄ 350 - 377
Ὁμιλία ΙΕ΄ 378 - 407
Ομιλία ΙΣΤ΄τ΄ 408 - 441
Ὁμιλία ΙΖ΄ 442 - 497
Ὁμιλία ἰΗ΄ 498 - 539
Ὁμιλία ΙΘ΄ 540 - 569
Ὁμιλία Κ΄ 570 - 601
Ὁμιλία ΚΑ΄ 602 - 641
Ὁμιλία ΚΒ΄ 642 - 685
Ὁμιλία ΚΓ΄ 686 - 723
ΕΥ̓ΡΕΤΗΡΙΑ 725 - 740
1. Εὐρετήριον χωρίων τῆς Γραφῆς 725 - 729
2. Εὑρετήριον ὀνομάτων καὶ πραγμάτων 729 - 740

ΑΠΑΝΤΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΤΟΜΟΣ 2

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ΑΠΑΝΤΑ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ-ΤΟΜΟΣ 2

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΙΩΑΝΝΟΥ ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΥ

ΕΙΣ ΤΗΝ ΓΕΝΕΣΙΝ

Ὃ ᾿ἸΙωάννης Χρυσόστομος ἡρμήνευσε τὸ περισσότερον μέ-

ΕΙΣ ΤῊΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

1. Χαίρω, καὶ εὐφραίνομαι ὁρῶν σήμερον τὴν τοῦ Θεοῦ

Ἵ, Παραιμ. 15, 13.

ΕΙΣ ΤΗΝ ΕΙΣΟΔΟΝ ΤΗΣ ΑΓΙΑΣ ΤΕΣΣΑΡΑΚΟΣΤΗΣ

1. Χαίρω καὶ εὐφραίνομαι, καθὼς δλέπω σήμερα τὴν ἐκ-

σιρὸς ὑπεροψίαν, καὶ τὴν ἑπομένην ταύτῃ πᾶσαν ἀρετὴν

τῆς κοιλίας καὶ κάθε ἀρετήν, ποὺ ἀκολουθεῖ αὐτήν. Διότι

σϑε τοὺς περὶ τῆς νηστείας λόγους. Καὶ “αϑάπερ οἷ σώφρονά

νὰ δεχθῆτε τὰ λόγια περὶ τῆς νηστείας. Καὶ ὅπως ἀκριθδῶς

μέχοι μεσονυκτίου τὸν ἄκρατον σπῶντες, ὑπὸ τὴν ἕω τῆς

ἄσχημον, ὅταν μέχρι τὰ μεσάνυκτα καταπίνοντες τὸν γνή-

Σοφ. Σολ. 2, 24.

ἐντολήν, κατεδικάζετο εἰς θάνατον. ᾿Επειδὴ λοιπὸν ὁ πο-

γος κατεγεγκεῖν. Καὶ ὅ μέγας δὲ ᾿Ηλίας τοσούτων ἡμερῶν

10. Βλ. Ἔξ. 24, 18᾽ 32, 15- 19᾽ 34,28.

σχυντεῖν δουλομένων τὴν φιλονεικίαν. Εἰ γὰρ καὶ τούτου

15. Β᾽ Κορ. 4, 16.

κατὰ κρημνῶν φέρεσθαι παρασκευάζει, καὶ κατὰ τῆς οἷ-

16. Μὲ τὰς ἐκφράσεις αὐτὰς ὁ ἱ. Χρυαόστομοας ἀναφέρεται εἰς

κριτήριον τῆς σκέψεως νὰ εἶναι ἰσχυρόν, προετοιμάζει τὸν

καὶ οὐδὲ τὸ τυχὸν παραμένοντα. Τοιαῦτα γὰρ ἅπαντα τὰ

ζόμενα καὶ οὔτε δι᾽ ὀλίγον νὰ παραμένουν. Διότι τέτοια

Εἰς τὴν ἀρχὴν τῆς κτίσεως" «(Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν ὃ

ϑείων Γραφῶν» παρατιϑέντες ὑμῖν διδάγματα. Εἰ γὰρ μὴ νῦν

2. Δηλ. τοῦ θασιλέως

τὰς θείας Γραφάς. Διότι ἐὰν δέν θὰ κάμωμεν αὐτὸ σήμερα, ὀ-

ἀλλὰ πανταχοῦ λιτὴ ἡ δίαιτα, ἀπηλλαγμένη κόμπου καὶ φαντα-

τραπέζι τοῦ πλουσίου καὶ τοῦ πτωχοῦ᾽ ἀλλὰ παντοῦ ἡ τρο-

μαστοῦ τούτου προφήτου, ἀγαπητέ, καὶ ἐν τούτῳ τὸ ἐξαίρε-

3. Σοφ. Σολ. 9, 14.

νὸν καὶ τὴν γῆν». Προσέχετε τὸν θαυμαστὸν αὐτὸν προ-

δημιουογηϑέντα περιεργάζῃ, ἄνϑρωπε; Καὶ ποίας ἂν τύχοις

ἄνθρωπε; Καὶ ποίαν συγγνώμην θὰ ἠμπορέσῃς νὰ ἔχῃα;

᾿Αϑήναις διαλέγεσθαι, ἀπὸ τῶν δρωμένων ποιεῖται πρὸς

4. Πράξ. 17, 24. 25.

μεγάλη, ἐνῷ ἐπρόκειτο νὰ ὁμιλήσῃ πρὸς τοὺς ᾿Αθηναίους,

μένας αἱρέσεις τῇ ᾿Εκκλησίᾳ κάτωθεν ἀνασπῶν διὰ τοῦ

7. Μανιχαῖος᾽ ἤκμασε κατὰ τὸν 3ον αἱ. Ὑπῆρξεν ἱδρυτὴς θρη-

τὸ Ἅγιον Πνεῦμα, τὰ πάντα ἐξέθεσεν, ἐκριζώνων ὅλας

9. Οὐαλεντίνος᾽ ἀρχηγέτης θρησκευτικοῦ 'συστήματος κατὰ τὸν

ἔργων ὁδηγούμενοι, ϑαυμάζωμεν τὸν τεχνίτην, «Τὰ γὰρ ἀό-

τῶν ἐναντίων τοὺς πύργους καταδαλεῖν, καὶ πάντας τοὺς

10. Ρωμ, 1,20.

ἔργα, ἂς θαυμάζωμεν τὸν δημιουργόν. «Διότι αἱ ἀόρατοι

σμένον παρήγαγε, τὴν δὲ γῆν ἀμόρφωτον ἔδειξεν; Οὐχ ά-

τέλειον, τὴν δὲ γῆν ἐπαρουσίασες χωρὶς μορφήν; Δὲν ἔχει

τὸς χορηγούμενα, ἐπειδὰν ἴδωμεν τῶν ἤδη καταόληϑέντων

{1. Ματθ. 5,16.

ἀφθονίαν, ὅταν ἰδοῦμεν τὴν δλάστησιν ἐκείνων, ποὺ ἤδη

σμῶν ἡμῖν τὴν ἐπαγωγὴν ἠνίξατο, Ὃ γὰρ στερρὸς καὶ ἐ-

τῶν ποταμῶν, ὑπενόησε τὴν ἐπίθεσιν τῶν πειρασμῶν. Διότι

Εἰς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ, «Ἔν ἀρχῇ ἐποίησεν ὁ Θεὸς τὸν

Εἰς τὰ ὑπόλοιπα τοῦ, «Εἰς τὴν ἀρχὴν ἐδημιούργη-

πιστεύων εἰς ἐμξ, καϑὼς εἶπεν ἡ ΤΠραφή, ποταμοὶ ἐκ τῆς

1. ἼΊω. 7, 37- 38.

εἰς ἐμένα, καθὼς εἶπεν ἡ Γραφή, θὰ τρέξουν ἀπὸ τὴν κοι-

τῶν σιοιχείων ἡμᾶς διδάξας, καὶ οὐρανοῦ καὶ γῆς μνὴμο-

ἀνέφερε τὸν οὐρανὸν καὶ τὴν γῆν, παραλείπει τὰ ἄλλα.

κατειλημμένοι οὗ προσέχοντες τῇ ἀκολουϑίᾳ τῶν εἰρημένων,

οἱ προκατειλημμένοι ἀπὸ τὴν πλάνην χωρὶς νὰ προσέχουν

τὸ ἅγιον τὴν τοῦ προφήτου γλῶτταν κινῆσαν οὕτως ἅπαντα