• Łemkowie, wymiennie: Rusini, Rusnacy, Rusnaki – wschodniosłowiańska grupa

etniczna identyfikująca się jako część narodu rusińskiego (karpatoruskiego) bądź jako część
narodu ukraińskiego. Do okresu wysiedleń w latach 1945–1947 (wysiedlenia do ZSRR, akcja
„Wisła”) zamieszkująca głównie w zwartej grupie obszar Beskidu Niskiego oraz zachodnich
krańców Bieszczadów i wschodnich Beskidu Sądeckiego[2].

• Jedna z czterech uznanych prawnie mniejszości etnicznych w Polsce[3]. Łemkowie z Polski

wchodzą w kontinuum etnograficzne z ludnością wschodniosłowiańską, wywodzącą się także
z przeciwległych stoków Karpat, która – pod różnymi nazwami – uznawana jest za odrębną
autochtoniczną mniejszość narodową na Słowacji[4], w Czechach[5], Węgrzech[6], Rumunii[7], a
także w Bośni i Hercegowinie[8], Serbii[9] oraz Chorwacji[10].

• Obecnie mniejszość Łemków mieszka w historycznej ojczyźnie, pozostali żyją w diasporze na

terenie Polski, Ukrainy, a także w USA i w Kanadzi

• Tym niemniej interpretacja własnej etnogenezy dzieli społeczność łemkowską, w której

wyodrębnić można kilka zasadniczych postaw[32]:

• Przekonanie o własnej odrębności i przechodzeniu grupy łemkowskiej od poziomu grupy

etnicznej do poziomu narodu in statu nascendi. Przedstawiciele tej grupy podkreślają i
pielęgnują swoją odrębność jako jednej z mniejszości narodowych, uważają język łemkowski
za odrębny od innych, propagują jego normę literacką, sprzeciwiają się zarówno ewentualnej
polonizacji, jak i ukrainizacji swej społeczności. Jednocześnie osoby takie czują się częścią
większego narodu Rusinów Karpackich, czując więź ze swoimi rusińskimi pobratymcami na
Słowacji, Ukrainie, Wojwodinie i w Chorwacji.

• Drugą grupę tworzą osoby kultywujące swą odrębność łemkowską, ale w ramach etnicznej
grupy ukraińskiej.

• Do trzeciej grupy należą osoby, które kultywują wybrane elementy własnej kultury, używają
swego języka w charakterze gwary na poziomie komunikacji domowej, ale równocześnie
czują się członkami narodu polskiego, podkreślając także odrębność wobec członków narodu
ukraińskiego.

• Największe znaczenie w kwestii postrzegania własnej tożsamości etnicznej ma podział

łemkowskiej społeczności na część, która uważa się za przedstawicieli narodu ukraińskiego, a
nazwę „Łemko” traktuje jako określenie jednej z etnograficznych grup ukraińskich, oraz na
część uważającą się za odrębną od Ukraińców mniejszość narodową[37].

• Akcja „Wisła”, operacja „Wisła” (ukr. Операція «Вісла», w języku polskich Ukraińców
zwykle Акція «Вісла») – akcja pacyfikacyjna o charakterze polityczno-wojskowym
przeprowadzona w latach 1947–1950 przez struktury państwowe Polski
Ludowej przeciwko Ukraińskiej Powstańczej Armii i Organizacji Ukraińskich
Nacjonalistów działającym na terytorium państwowym RP, w celu odcięcia walczących
oddziałów UPA od naturalnego zaplecza[1]. Polegała ona na masowej deportacji Szacuje się, iż
w wyniku akcji wojskowej rozbito siły UPA w liczbie 1500[4] ludzi (17 sotni), oraz uwięziono
2900 aktywnych lub domniemanych członków OUN (np. w obozie pracy w Jaworznie).
Przesiedlenia objęły około 140 tysięcy osób (86 tys. z województwa rzeszowskiego, 45 tys. z
województwa lubelskiego i 10 tys. z województwa krakowskiego)[3] pozostałych po wyjazdach
na Ukrainę oraz po wywózkach w głąb ZSRR po podpisaniu umowy o wymianie ludności
między Polską a radziecką Ukrainą w latach 1944–1946 a
 • W ramach tej umowy wysiedlono także ok. 70 tys Łemków, tj. 60-70% tej społeczności

• Szacuje się, że obecnie żyje tu ok. 5% populacji Łemków w porównaniu sprzed 1944 roku

Łemkowie są wschodniosłowiańską grupą etniczną i jedną z czterech mniejszości etnicznych w Polsce.

W naszym kraju mieszkają na obszarze Beskidu Sądeckiego, Beskidu Niskiego i Bieszczad. Ich język,
łemkowski, to silnie zmodyfikowana odmiana ukraińskiego, a ich wyznaniem jest prawosławie.

Łemkowie pielęgnują swoją odrębność jako jednej z mniejszości narodowych, uważają język
łemkowski za odrębny od innych, sprzeciwiają się zarówno ewentualnej polonizacji, jak i ukrainizacji
swej społeczności. W tym momencie istnieją dwie organizacje zrzeszające łemków: Stowarzyszenie
łemków i zjednoczenie łemków. Obie organizują coroczne festiwale o nazwie łemkowska watra,
podczas których odbywają się wystawy, warsztaty i występy zespołów folklorystycznych.
Stowarzyszenie łemków prowadzi również działalność wydawniczą w języku łemkowskim (wydaje w
nim książki, poezje i czasopisma).

Co do stroju: męski Koszula szyta z samodziałowego płótna. pod szyją była wiązana
czerwona tasiemka (zastiżka).
Łemkowie nosili trzy rodzaje spodni: gaczy, nohawky i chołoszni. Gaczy były szyte z
samodziałowego płótna i miały charakter bielizny. Nohawky były płócienne a chołoszni z
samodziałowego białego sukna. Jedyną ozdoba nohawek były wypustki z kolorowego sukna:
niebieskiego, czerwonego rzadziej czarnego.
Na nogi ubierali skórzane kierpci wykonane z jednego kawałka skóry przeszytej wąskim
rzemykiem.
Ubiór wierzchni letni stanowiła kamizelka bez rękawów i kołnierza zwana łajbyk. Była
wykonana początkowo z białego sinego lub jasnoniebieskiego sukna. Łajbyk z tyłu miał trzy
rozcięcia, a z przodu był zdobiony dwoma rzędami błyszczących guzików i czerwoną
wełnianą tasiemką.
Właściwe odzienie wierzchnie stanowiła hunia, to jest kurtka z białego lub brązowego
samodziałowego sukna sięgająca do polowy uda. Krój miała prosty, w którym stan i górna
część rękawów była wykrojona z jednego kawałka sukna.
Odzienie zimowe narzucane na hunie stanowiła czuha. Był to płaszcz z samodziałowego
brązowego sukna sięgający do połowy łydek. Prócz tego nosili Łemkowie dwa rodzaje
kożuchów: krótki serdak i długi po kolana - na wyjazd lub wyjście.
Uzupełnieniem męskiego stroju był uherski - czarny, filcowy z krezami zawiniętymi do góry
na wysokość główki, otoczonej kolorową wstążką.
Damski Koszula z lnianego płótna, zwana oplicza. Jedynym zapięciem
była zastiżka (tasiemka) wiązana pod szyją.
Spódnica zwana kabat, silnie w pasie marszczone lub plisowane, długie do połowy łydki,
szyto z płótna samodziałowego. Do spódnicy noszono zapaskę, najchętniej białą, zdobioną
kupnymi kolorowymi koronkami i haftem.
Na nogi ubierały kobiety kierpce.
Ubiór wierzchni stanowił gorset szyty z czerwonego lub niebieskiego sukna, zdobiony
naszywkami z barwnych tasiemek i krepiny, czasem haftem.
Powszechnym okryciem były krótkie, białe kożuchy, ozdobnie wyszywane, kupowane po
"węgierskiej stronie".
Na ramiona zarzucano tzw. płachtę lub rańtuch, tj. podwójny płat samodziałowego sukna
zeszyty i złożony na pół wzdłuż dłuższego boku.
Głowę okrywano chustami złożonymi wzdłuż przekątnej i zawiązanymi pod brodą. Kobiety
zamężne upinały włosy na leszczynowym lub drucianym krążku o średnicy 8-10 cm,
zwanym chymla. Na upiętą w ten sposób fryzurę wkładały czepiec w postaci płytkiej,
obcisłej czapeczki, szytej z białego lub wzorzystego perkalu. Zamiast korali nosiły szklane
paciorki.