MNIEJSZOŚCI

NARODOWE I
ETNICZNE
MNIEJSZOŚCI NARODOWE

• Ślązacy
• Niemcy
• Białorusini
• Ukraińcy
• Romowie
• Rosjanie
• Litwini
• Kaszubi
ŚLĄZACY

W 2011 r. podczas polskiego Narodowego Spisu Powszechnego, narodowość śląską zadeklarowało 847 000 osób, w tym
376 tys. osób zadeklarowało ją jako jedyną narodowość, 436 tys. osób jako identyfikację pierwszą, a 411 tys. jako
identyfikację drugą.
Organizacją dążącą do uznania narodowości śląskiej jest Ruch Autonomii Śląska, którego celem jest utworzenie regionu autonomicznego,
w historycznych granicach Górnego Śląska, bez Żywiecczyzny, Częstochowy i części Zagłębia Dąbrowskiego, który nawiązywałby do
przedwojennej autonomii województwa śląskiego. W celu rozbudzania i ugruntowywania świadomości narodowej Ślązaków działa także
tzw. „Związek Ludności Narodowości Śląskiej”, który od 1996 roku ubiegał się o zarejestrowanie jako stowarzyszenie.
Pierwszym wpisanym do rejestru stowarzyszeniem odwołującym się wprost do śląskiej tożsamości narodowej jest Stowarzyszenie Osób
Narodowości Śląskiej. Wpisu dokonał w dniu 21 grudnia 2011 Sąd Rejonowy w Opolu. Jednakże Sąd Najwyższy uchylił postanowienie
oddalające apelację od postanowienia o wpisie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania apelacji.
Zamieszkują województwo śląskie(86%) i opolskie(14%)
NIEMCY

Historia
• Ze względów historycznych i historyczno-geograficznych miejscem zamieszkania tej mniejszości są tereny, które w czasach historycznych znajdowały się na
pograniczu polsko-niemieckim. Z historycznego punktu widzenia na wzrost lub spadek liczby obywateli państwa polskiego pochodzenia niemieckiego
największy wpływ miały wypadki dziejowe związane z:
• powstanie państwa zakonu krzyżackiego na terenach ziemi dobrzyńskiej i chełmińskiej a później opanowanie przez ten zakon terenów Prusów i prowadzona
przez zakon polityka kolonizacji niemieckiej na całym obszarze nadbałtyckim od Pomorza Gdańskiego aż do Królewca;
• Odpadnięcie od Polski Śląska, Pomorza Zachodniego oraz ziemi Lubuskiej. Wieloletnie panowanie dynastii niemieckich na tym obszarze oraz germanizacja
dynastii rodzimych. Polityka germanizacyjna władz pruskich, która doprowadziła do znacznej germanizacji tych obszarów.
• Kolonizacja na prawie niemieckim
• rozbiór i upadek państwa polskiego, germanizacja ludności polskiej pod zaborem niemieckim i masowe osadnictwo niemieckie na terenach zaboru pruskiego.
Osadnictwo to przybrało rozmiary oficjalnej polityki kolonizacyjnej rządu pruskiego Ottona von Bismarcka;
• zmiany granic po drugiej wojnie światowej i ich przesunięcie na tzw. linię Odry i Nysy. Zmiany te dotyczą ziem niezaliczających się do byłego zaboru pruskiego;
• masowe wysiedlanie ludności niemieckiej przez cofające się jednostki armii niemieckiej i kontynuacja tego procesu przez aliantów i władze PRL w latach
1945–1950
Według wyników spisu powszechnego z 2002 roku narodowość niemiecką deklarowało 152 897 osób (0,4% mieszkańców Polski), spośród których 147 094 miało
obywatelstwo polskie, co jest zgodnie z ustawą warunkiem koniecznym zaliczenia do niemieckiej mniejszości narodowej w Polsce. Najwięcej Niemców
zamieszkuje w województwie opolskim – 106 855 osób (69,9% wszystkich zamieszkałych w Polsce Niemców) oraz w województwie śląskim – 31 882 osób
(20,8% ogółu Niemców w Polsce), w pozostałych województwach mieszka ich łącznie 14 160 (9,3% ogółu Niemców w Polsce). Znaczący udział w ogóle
mieszkańców Niemcy mają tylko w województwie opolskim – 10%. W pozostałych województwach stanowią niewielki odsetek mieszkańców: 0,67% w
województwie śląskim, 0,32% w warmińsko-mazurskim i 0,1% w pomorskim. Najniższy odsetek (0,005%) Niemcy stanowią w województwie
lubelskim i świętokrzyskim.
BIAŁORUSINI

Podczas przeprowadzonego w 2002 roku Narodowego Spisu Powszechnego narodowość białoruską zadeklarowało 47 640 obywateli RP, w większości zamieszkujących
tereny województwa podlaskiego (najwięcej w Białymstoku: 7,5 tys.). Według Spisu używanie języka białoruskiego w kontaktach domowych zadeklarowało 40,6 tys. osób.
96,6% białoruskich deklaracji narodowościowych zebranych w trakcie spisu z 2002 roku przypada na województwo podlaskie, które jest tradycyjnym obszarem zamieszkania
mniejszości białoruskiej, stanowiącej na jego obszarze ludność autochtoniczną. Według wyników spisu Białorusini w czterech gminach stanowią bezwzględną
większość mieszkańców, czym odróżniają się od innych zamieszkujących w Polsce mniejszości (oprócz nich jedynie mniejszość litewska stanowi bezwzględną większość
mieszkańców gminy Puńsk). Narodowy Spis Powszechny z 2002 roku wykazał, iż w dwunastu gminach (w tym w dwóch miastach – Bielsku Podlaskim i Hajnówce) mniejszość ta
stanowi ponad 20% mieszkańców, co na mocy przepisów Ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym daje jej prawo do
ubiegania się o wprowadzenie dwujęzycznych nazw obiektów geograficznych oraz używanie swego języka jako pomocniczego w kontaktach urzędowych. Jako pierwsza uchwałę
o wprowadzeniu języka białoruskiego jako pomocniczego w administracji samorządowej przegłosowała 21 czerwca 2007 Rada Miejska Hajnówki. 12 lutego 2009 uchwała o
wprowadzeniu języka białoruskiego jako pomocniczego została przyjęta jednogłośnie przez Radę Gminy Orla. Gmina ta stała się później również jedyną jak dotąd gminą, w
której wprowadzono dwujęzyczne polsko-białoruskie nazwy miejscowości. Montaż dwujęzycznych tablic na terenie gminy zakończył się w październiku 2011 roku. Tablice stały
się w maju 2012 roku obiektem wandalizmu, którego sprawcy nie zostali wykryci.
Przełom październikowy 1956 roku pociągający za sobą zmianę polityki państwa polskiego w stosunku do mniejszości narodowych sprawił, iż najintensywniejszy rozwój
białoruskiego życia kulturalnego w Polsce przypadł na koniec lat 50. i lata 60. Do rozwoju i popularyzacji białoruskiej kultury narodowej przyczyniły się takie mające miejsce w
tym okresie wydarzenia, jak utworzenie Białoruskiego Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego, pojawienie się 4 marca 1956 roku pierwszego numeru tygodnika Niwa i powołanie
Muzeum Etnograficznego w Białowieży. Szeroką działalność organizacyjną rozwinęło zwłaszcza Białoruskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, którego systematycznie
rozbudowywana struktura osiągnęła w 1967 roku 10 oddziałów i 172 koła terenowe na całej Białostocczyźnie, a także w takich ośrodkach jak Warszawa i Gdańsk. Rozwinął
się amatorski ruch artystyczny, powstały liczne zespoły śpiewacze, teatralne, instrumentalne. W 1956 roku na Uniwersytecie Warszawskim utworzono filologię białoruską, co
na Białostocczyźnie było powszechnie odbierane jako stabilna podstawa do zaistnienia białoruskiej elity intelektualnej.
UKRAIŃCY
Według narodowego spisu powszechnego 2011 narodowość ukraińską zadeklarowało 51 001 osób, z czego 27 630 jako jedyną. Z tej grupy właściwa mniejszość ukraińska w Polsce (osoby posiadające polskie
obywatelstwo) obejmuje 38 795 osób. Podczas narodowego spisu powszechnego ludności w 2002 narodowość ukraińską zadeklarowało 27 172 obywateli RP
Organizacje
• Do stowarzyszeń mniejszości ukraińskiej w Polsce należą[5]:
• Stowarzyszenie Ukraińców Więźniów Politycznych i Represjonowanych w Polsce
• Stowarzyszenie „Ukraiński Dom Narodowy”
• Towarzystwo Ukraińców Podkarpacia w Zapałowie
• Towarzystwo Ukraińskie
• Ukraińska Organizacja Skautowa „Płast”
• Ukraińskie Towarzystwo Historyczne w Polsce
• Ukraińskie Towarzystwo Lekarskie
• Ukraińskie Towarzystwo Nauczycielskie w Polsce
• Związek Ukrainek
• Związek Ukraińców Podlasia
• Związek Ukraińców w Polsce
• Związek Ukraińskiej Młodzieży Niezależnej
Imprezy kulturalne
• „Festiwal Kultury Ukraińskiej” w Sopocie
• „Młodzieżowy Jarmark” w Gdańsku
• Festiwal Kultury Ukraińskiej UKRAINA VIVA we Wrocławiu
• "Święto Kultury Nad Osławą" Mokre
• „Na Iwana, na Kupała” w Dubiczach Cerkiewnych
• Festiwal Kultury Ukraińskiej na Podlasiu „Podlaska Jesień”
• „Dni Kultury Ukraińskiej” – Giżycko, Szczecin, Węgorzewo
ROMOWIE

Pierwsze wzmianki o obecności Romów w Europie pojawiają się w XI wieku w „Żywocie świętego Jerzego” a nazwiska Cygan i Czygan widniejące na
piętnastowiecznych spisach ludności, mogą sugerować pierwsze korowody wozów romskich na terenach Królestwa Polskiego. Lud koczowniczy,
żyjący głównie z wróżbiarstwa i łupiestwa z czasem zaczął siać niepokój w Europie Zachodniej i rozpoczęły się migracje na wschód Europy. Nastąpił
pewien zwrot w stosunkach polsko-romskich wraz z początkiem wieku XVI, kiedy to Europa wręcz wrzała od edyktów antyromskich (m.in.
dokumenty z lat 1496 i 1557, podpisane na sejmach w Niemczech) Nowe, ogromne grupy Romów skazanych na banicję pojawiały się w Polsce.
Pierwsze dokumenty regulujące sytuację Romów w Polsce pojawiają się długo po ich przybyciu dlatego przez lata mogli przemierzać jej ziemie
nieciemiężeni, unikając pańszczyzny i przywiązania do ziemi
Według Narodowego Spisu Powszechnego z 2011 roku narodowość romską zadeklarowało 17 049 osób, z czego 9899 jako jedyną. Natomiast według
„Ethnologue” w Polsce językiem romskim posługuje się ponad 35 tysięcy osób.
Kultura romska znana była w Polsce od XV wieku przede wszystkim ze względu na swą bogatą tradycję muzyczną oraz rzemiosło kowalskie. W 1979
roku w Muzeum Okręgowym w Tarnowie powstał osobny dział gromadzący zbiory, dokumentację naukową oraz ikonografię dotyczącą kultury i
historii Romów. Co roku odbywają się międzynarodowe festiwale kultury romskiej: w Gorzowie Wielkopolskim (Międzynarodowe Spotkania
Zespołów Cygańskich „Romane Dyvesa”) oraz w Ciechocinku (Międzynarodowy Festiwal Piosenki i Kultury Romów). Powszechnie uznanym
badaczem folkloru cygańskiego był Jerzy Ficowski, nestor polskiej cyganologii, który m.in. spolszczył poezję Papuszy. Wydawane są miesięczniki Rrom
p-o Drom i Dialog-Pheniben.
ROSJANIE

Z licznej przed II wojną światową mniejszości rosyjskiej (140 tysięcy osób) pozostało w 1945 roku 20-30 tysięcy. Jest to związane nie tylko ze zmianą granic, lecz także z obawą przed represjami
ze strony sowieckiej, jakie mogłyby spaść na to środowisko. Obecnie Polskę zamieszkuje 10 do 13 tysięcy osób pochodzenia rosyjskiego, w tym 2,5 do 3 tysięcy stanowią starowiercy.
Według Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań 2011 narodowość rosyjską zadeklarowało 13046 osób, z czego 5176 jako jedyną. Według Narodowego Spisu Powszechnego
Ludności i Mieszkań 2002, tylko w jednej polskiej gminie, mniejszość rosyjska stanowi więcej, niż 0,5% mieszkańców – jest to Gmina Augustów (0,66% ogółu mieszkańców).

• Mniejszość rosyjską można podzielić na dwie części – Rosjan pozostałych w Polsce po okresie zaborów i emigracji porewolucyjnej oraz staroobrzędowców, którzy na
terenach Rzeczypospolitej osiedlali się już w XVII wieku. Na Suwalszczyznę przybyli oni w II poł. XVIII wieku, a na Mazury w 1830 r.

• Staroobrzędowcy zamieszkują w trzech skupiskach w województwie warmińsko-mazurskim oraz województwie podlaskim. Do naszych czasów dotrwały tylko trzy wsie w których ludność
ta mieszka w zwartych grupach. Są to Gabowe Grądy, Wodziłki i Wojnowo. Duże grupy staroobrzędowców mieszkają też w Suwałkach i Augustowie. Pozostali są rozproszeni w wielu
miejscowościach województwa (głównie wokół Rucianego i Ukty). Rosjanami są też jednowiercy skupieni wokół wojnowskiej parafii. W latach 70. i 80. zmalało znacznie skupisko mazurskie
na skutek emigracji do Niemiec.

• Od XIX wieku mieszkają w Polsce grupy Rosjan skupionych w dużych miastach, a przede wszystkim w Białymstoku, Łodzi i Warszawie. Ze względu na przekrój społeczny (inteligencja, w
części wręcz arystokracja), stanowili oni w latach międzywojennych środowisko o dużych wpływach kulturalnych. Obecnie, po fali emigracji do państw zachodnich, środowisko
to polonizuje się, zachowując właściwie tylko wyznanie.

Zdecydowana większość przedstawicieli mniejszości rosyjskiej należy do Polskiego Autokefalicznego Kościoła Prawosławnego. Staroobrzędowcy należą do Wschodniego Kościoła
Staroobrzędowego oraz Staroprawosławnej Cerkwi Staroobrzędowców.
LITWINI

Obszar zamieszkania polskich Litwinów stanowi zachodni kraniec jednego z pięciu litewskich
regionów etnograficznych – Dzukii. Miejscowości, w których zwarcie zamieszkują przedstawiciele
mniejszości litewskiej, znajdują się współcześnie na obszarze trzech gmin: Puńsk, Sejny i Szypliszki
Większość polskich Litwinów należy do Kościoła rzymskokatolickiego. Bardzo ważną kwestią dla
katolików narodowości litewskiej jest ojczysty język nabożeństw.
Mniejszość litewską w Polsce cechuje silny solidaryzm grupowy i wysoka świadomość narodowa. W
przeprowadzanych pod koniec lat 80. badaniach zdecydowana większość polskich Litwinów twierdziła
na przykład, że zawsze podaje litewską narodowość we wszelkiego rodzaju ankietach personalnych.
Przynależność do narodu litewskiego polscy Litwini manifestują posługując się językiem litewskim nie
tylko w życiu codziennym, ale także choćby w urzędzie swej gminy w Puńsku.
KASZUBI

W 2011 r. podczas Narodowego Spisu Powszechnego, kaszubską przynależność narodową lub etniczną
zadeklarowało 228 000 osób, w tym 16 000 osób zadeklarowało ją jako jedyną przynależność, 1000 jako pierwszą
przy zadeklarowaniu również drugiej przynależności, 211 000 jako drugą przynależność narodową lub etniczną.
Mimo rozlicznych prób nie udało się dotąd dokładnie objaśnić etymologii i znaczenia nazwy Kaszubi (lud)
oraz Kaszuby (terytorium). Być może pochodzi ona od długich, podwijanych szat noszonych przez Kaszubów,
stąd Kaszuby = kasać huby tj. „podwijać fałdy”. Zwolennikiem wywodzenia nazwy Kaszubów od
słowa szuba (kożuch) był Aleksander Brückner. Przedstawiane są jednak także inne próby wyjaśnienia tej
nazwy. Stanisław Kujot wywodził ją od pierwotnych siedzib Kaszubów, kaszuby znaczyłoby tyle co bagna, moczary[6].
Obecnie najbardziej uznawaną jest teoria, w myśl której nazwa jest tak archaiczna
jak Lucicy,Wieleci oraz Obodryci, a została wykształcona przez Słowian na określenie plemion słowiańskich
osiadłych w czasie wędrówek ludów wzdłuż południowego brzegu Morza Bałtyckiego od Wisły na wschodzie
poza Odrę na zachodzie. Pierwotne siedziby Kaszubów, z których zaczęli się oni przemieszczać w połowie I
tysiąclecia w rejon ujścia Wisły, Gerard Labuda lokalizował na obszarze północnego Mazowsza oraz Podlasia.
MNIEJSZOŚCI ETNICZNE

• Karaimi
• Tatarzy
• Łemkowie
KARAIMI

nazwa ta ma dwojakie, powiązane ze sobą, ale nie tożsame znaczenia: etnonim grupy jest
zarazem konfesjonimem, tj. odnosi się zarówno do członków karaimskiej grupy etnicznej (Karaimów,
pisanych wielką literą), jak i do wyznawców religii karaimskiej (karaimów, pisanych małą literą),
będących różnego pochodzenia etnicznego
Karaimi posługują się zwykle językiem kraju swojego zamieszkania,
jednak wschodnioeuropejscy Karaimi zachowali też powstały na Krymie język karaimski, należący
do kipczackiej podgrupy języków tureckich. Językiem karaimskiej liturgii (i literatury) jest hebrajski, na
Krymie, na Litwie i w Polsce używa się dziś w tym celu głównie karaimskiego.
Karaimi wyznają karaimizm – religię, której początki sięgają okresu Pierwszej Świątyni. Jako odrębna
religia wyłoniła się ostatecznie na przełomie VII i VIII w. z judaizmu. Kodyfikatorem założeń karaimizmu
był Anan ben Dawid z Basry, który uformował stronnictwo polityczno-społeczne, kontestujące
autorytety judaizmu i zasady rządzące żydowskim społeczeństwem po upadku Drugiej Świątyni.
TATARZY

Tatarzy rozsiani są po ogromnych obszarach, głównie byłego ZSRR. Dzielą się na kilka grup
będących często osobnymi narodami. Najliczniejsi są Tatarzy Kazańscy, zamieszkujący Tatarstan i
nazywani po prostu Tatarami.
Drugą dużą grupą są Tatarzy krymscy. Stanowili oni ludność Chanatu Krymskiego; to z tymi
właśnie Tatarami walczyli Polacy w XVI–XVII wieku. Wraz z rozpadem Złotej Ordy, rozciągającej
się od ujścia Dunaju po Irtysz, powstał na Krymie oddzielny chanat. W roku 1449 na jego czele
stanął popierany przez wielkiego księcia litewskiego Witolda Hadżi Girej, od którego wywodziła
się dynastia panująca aż do roku 1783, kiedy to Półwysep Krymski został zdobyty przez Rosjan
W Polsce zamieszukują 4,900 osób tej mniejszości.
ŁEMKOWIE

Podczas Narodowego Spisu Powszechnego w 2011 roku narodowość łemkowską zadeklarowało

10 531 osób, w tym 5612 osób zadeklarowało ją jako jedyną narodowość, 7086 jako pierwszą lub
jedyną, a 3445 jako drugą narodowość. Spośród osób deklarujących narodowość łemkowską 5 tys.
mieszkało w województwie dolnośląskim, a 2 tys. w województwie małopolskim (z czego 1,5 tys.
deklarowało jedynie narodowość łemkowską).
Poprzedni spis powszechny z 2002 wykazał 5850 obywateli polskich narodowości łemkowskiej. Ponad
100 Łemków odnotowano na obszarze takich gmin, jak Gromadka, miasto Lubin, gmina
Lubin, Rudna, Chocianów, Przemków, Radwanice, Legnica,Wrocław, Strzelce
Krajeńskie, Gorlice, Sękowa, Uście Gorlickie, Krynica-Zdrój.
Pierwotnym miejscem zamieszkania Łemków jest obszar Łemkowszczyzny.
W Gramatyce języka łemkowskiego (Katowice 2002) język łemkowski określono jako „język słowiański,
którym posługuje się w formie mówionej i pisanej co najmniej kilkadziesiąt tysięcy Łemków polskich”