24.

Uluslararası Elektrik Dağıtımı Konferansı ve Sergisi (CIRED)

12-15 Haziran 2017

Oturum 1: Şebeke Bileşenleri

Çeşitli Uyarım Gerilimleri Kullanarak Çevrimdışı Kısmi Deşarj PD

Teşhisleri
ISSN 2515-0855
doi: 10.1049/oap-cired.2017.0049
www.ietdl.org

Hein Putter, Frank Petzold, Philipp Legler

Hein Putter, Test ve Teşhis Cihazları Ürün Müdürü, Megger Baunach, Almanya

Frank Petzold, Teknik Yönetici, Megger Baunach, Almanya

Philipp Legler, Teknik Desteki Megger Radeburg, Almanya

E-mail: hein.putter@megger.com, frank.petzold@megger.com, philipp.legler@megger.com

Özet: Orta gerilim (OG) ve yüksek gerilim kablolarında teşhis uygulamaları neredeyse her amaca uygun olarak uygulanmaktadır. Sadece kablonun
genel durum izleme, kablonun lokal arızalarını ve yaşlanma durumunu belirlemek nedenlerinden değil, aynı zamanda devreye alma testinin bir
parçası olarak ve uygulanan işçilik kalitesini kontrol etmek içinde kullanılmaktadır. Çevrimdışı kısmi deşarj (PD) teşhisi ile ilgili olarak, her biri kendi
uyarma gerilimine sahip çok çeşitli sistemler mevcuttur. Doğru kararı vermek için, çevrimdışı PD sistemleri ile ölçülen PD özelliklerinin, güç
frekansındaki PD özellikleri ile doğrudan karşılaştırılabilir olması önemlidir. Aksi takdirde çıkan sonuçlar, başlangıç aşamasındaki arızaların tespitini
sağlayamayacağı gibi değişmesine ihtiyaç duyulmayan arızalı bir bileşenin değiştirilmesi için önerilerde bulunulabilir. Bu araştırma için, OG kabloları
üzerinde her türlü uyarma gerilimi kullanılarak sahada yerinde pratik ölçümler gerçekleştirilmiştir. Bu süreçte hem yeni tesis edilmiş kablolar hem de
bakım zamanı gelmiş kablolar test programının bir parçasıydı. Ölçümler aynı gün içerisinde yapılmıştır, bundan dolayı her bir uyarma gerilimi
çeşitlerinin verileri doğrudan birbirleriyle karşılaştırılabilir. Test edilen kablolarının içerdiği su girişi veya toprak sıcaklığı gibi etkiler hariç tutulabilir.
Ölçümlerin sonucunda, farklı uyarma voltajı türleri kendi arasında önemli farklılıklar göstermiştir.

1 Giriş
Dağıtım kablolarının yüksek güvenilirliğinin önemi, zaman içerisinde daha düzenli hale getirilmesi ihtiyacından dolayı kamu
hizmetleri nedeniyle düzenli artmaktadır. Müşterilerin kaybettikleri dakikalar izlenmeli ve varlık yönetimi departmanları orta gerilim
(OG) kablolarının ve bileşenlerinin durumu hakkında net bir kanıt istemekteler.MV kablolarındaki arızalar iki kategoriye
ayrılmaktadır: kablo yalıtımındaki arızalar ve aksesuarlardaki arızalar (sonlandırmalar ve kablo ekleri). Çoğu durumda, izolasyon
arızaları ya çapraz bağlı polietilen (XLPE) kablolarda su ağacı gibi izolasyonun ayrılmaz bir şekilde bozulması ve kağıt yalıtımlı
kurşun kaplı (PILC) kablolar için selülozun bozulması ya da ağaçların köklerinden veya kazı çalışmalarından kaynaklanan dış
hasarlardan kaynaklanır. Aksesuarlardaki arızalar, ek noktasında uygulanan kötü işçilik, kablonun aşırı yüklenmesi nedeniyle
hızlandırılmış yaşlanma veya yağ dolu kablo ekleri/sonlandırmalar durumunda azalmış yağ seviyesi gibi lokal problemlerdir.

Dahili arızalardan kaynaklanan hata miktarını azaltmak için sahada kablo teşhisi uygulanabilir. Kablo yalıtımının eskimesinden
kaynaklanan arızalar, dielektrik kayıp ölçümleri uygulanarak azaltılabilmektedir. Kısmi deşarj teşhisi kullanılarak lokal arıza türleri
tespit edilebilir. XLPE izolasyonlu kablolarda bu arızalar esas olarak kablo aksesuarlarında bulunmaktadır. Kağıt izoleli kablolarda,
kağıt katmanlarının kablo bütünündeki kuruması da tespit edilebilmektedir.

Çevrimdışı PD teşhisi, farklı uyarım gerilimleri ile gerçekleştirilebilmektedir. Varlık yöneticisi bakış açısına göre, çevrimdışı PD
ölçümlerinin normal çalışma koşullarını yansıtması büyük önem taşımaktadır. Bu aynı zamanda bakım-onarım veya değiştirme
faaliyetleri gibi kararları temel almak için sağlam ve güvenilir bir bilgi kaynağına sahiptir. Bu nedenle ideal olarak, çevrimdışı PD
teşhisi 50 veya 60 Hz Güç kaynağı ile yapılmalıdır, ancak bu finansal ve teknik nedenlerden dolayı gerçekten mümkün değildir. Bu
nedenle, çevrimdışı PD teşhisi esas olarak ya 0,1 Hz çok düşük frekans (VLF) Sinüzoidal (0.1 Hz VLF Sin), 0,1 Hz VLF Kosinüs-
Dikdörtgen ( 0.1 Hz VLF CR) veya sönümlü AC (DAC) uyarım gerilimleri kullanılarak gerçekleştirilmektedir.
 2 OG Kablolarında PD Ölçümleri için Uyarım Gerilimleri
OG kablolarında çevrimdışı PD ölçümleri için üç tip uyarım gerilimi bulunmaktadır. Bunlar, 0.1 Hz VLF Sin, 0.1 Hz VLF CR, DAC

2.1 0.1 Hz VLF Sin

1990'ların başında 0.1 Hz VLF Sinüzoidal VLF test sistemleri tanıtıldı. DC testi olarak ana sürücü boşluk şarjları oluşturdu [1] ve
diğer dezavantajlara ek olarak DC test aşağıda yer alan dezavantajlara da sahiptir[2]:

• Belirgin kopuk ve kesilmiş kablo arızaları için "kördür".

• Güç frekansı AC gerilimi ile var olan gerilim dağılımını çoğaltamayabilir. Stres dağılımı, sıcaklık ve sıcaklık dağılımına
duyarlıdır.

Saf bir sinüzoidal uyarım gerilimi kullanmanın avantajı, bu sistemlerin örneğin PD teşhisi veya TanDelta ölçümü gibi teşhislerle de
birleştirilebilmesidir. Bununla birlikte, test frekansı çalışma frekansından 500 veya 600 kat farklı olduğundan, PD özellikleri artık Voigt
[3] tarafından açıklanan ve sonuçlandırılanla aynı değildir. Bu nedenle, 50/60 Hz Güç frekansında elde edilen önemli PD
parametresinin doğrudan bağlantı artık verilmemiştir. Ayrıca, son zamanlarda yapılan bir araştırma, PD'nin güç frekanslarında
‘öldüğü’ sonucuna varmıştır [4].

2.2 Sönümlü AC (DAC)

50 ila 500 Hz arasındaki frekanslarda birkaç düzine AC gerilim döngüsü süresine sahip DAC gerilimleri oluşturmak için, kablo
kapasitansı ile test sisteminin kendi indüktörü arasındaki rezonans devresine dayanan bir sistem geliştirilmiştir.

Güç kablolarındaki kısmi deşarjları sahada enerjilendirmek, ölçmek ve yer tespitinde bulmak için kullanılan bu DAC yöntemi IEC
60270 ve IEEE 400.4 tavsiyelerine uygundur ve 10 yılı aşkın bir süredir dünya çapında pratik kullanımdadır. Şekil 1, PD ile DAC
gerilim ölçümünü göstermektedir. DAC uyarım geriliminin asıl avantajı, frekansın şebeke frekansına yakın olması ve bu nedenle PD
özelliklerinin aynı olmasıdır. Buna ek olarak, azalan (decaying) gerilim nedeniyle, kısmi deşarj bitiş gerilimi (PDEV (Partila Discharge
Extinction Voltage) kolayca belirlenebilmektedir.

2.3 0.1 Hz VLF CR

Bu konuda yapılmış birkaç yayında, VLF kosinüs dikdörtgen (VLF CR) test sistemlerinin çalışma prensibi açıklanmıştır [5, 6]. PD
ölçümlerinde ki kullanımı yeni değildir; halihazırda bu konu ile ilgili birkaç araştırma yapılmıştır. 2014 yılından bu yana OG
kablolarında kullanımı yaygın olarak uygulanmaktadır. PD ölçümü, polaritenin pozitiften negatife veya negatiften pozitif periyoda ters
çevrilmesi sırasında gerçekleşmektedir (Şekil 2). Polaritenin tersine çevrilmesi, kablo kapasitansı ile test sistemi endüktansı
arasındaki rezonans devresinden kaynaklanmaktadır.
Kutup değişme frekansı 20 ile 400 Hz arasındadır ve kablo kapasitansına ve dolayısıyla kablo uzunluğuna bağlıdır. Kablo ne kadar
uzun olursa, kutupların değişme frekansı o kadar düşük olacaktır. Araştırmalar, PD büyüklüğünün ve yoğunluğunun 50 Hz şebeke
frekansı [7] ile ölçülene kıyasla genellikle daha yüksek olduğunu göstermiştir. Bu, PD’ lerin yer belirlemesi sürecini basitleştireceği
için bir avantaj olarak görülebilmektedir.

3 Örnek Olay Çalışmaları

Aşağıdaki örnek olay çalışmaları, bakım zamanı gelmiş kablolarda üç farklı uyarım gerilimi (0.1 Hz VLF Sin / 0.1 Hz VLF CR / DAC)
ile yapılan PD ölçümlerini içermektedir. Ölçümler aynı gün gerçekleştirildiğinden, bireysel uyarım gerilimlerinin PD özellikleri birbiriyle
karşılaştırılabilir. Bu nedenle, su sızması, sıcaklık farkı veya daha ileri yaşlanma gibi etkiler hariç tutulabilmektedir. Tüm PD teşhis
ölçümleri, bir test aracına entegre edilmiş veya bağımsız bir sistem olarak birleştirilmiş bir test seti ile gerçekleştirilmiştir. Bu nedenle,
farklı kurulum veya kullanılan farklı PD kuplörü gibi etkiler de hariç tutulabilmektedir.

Şekil 1: DAC Uyarım Gerilimi

Şekil 2: Kutum değişimi esnasında PD ölçüm penceresi ile 0.1 Hz VLF CR Uyarım Gerilimi

3.1 Örnek Olay Çalışması 1

İlk durum çalışması, 12/20 kV gerilimde çalışan yaşlanmış ve faklı kablo çeşitlerinden oluşan bir kabloda gerçekleştirilmiş bir
ölçümdür. Kablo esas olarak XLPE izoleli kablodan oluşmaktadır, sadece daha küçük bir kısmı kütle-emprenye edilmiş izoleli
kablodur. Kabloda 11 ek yeri bulunmaktadır ve 1335 m uzunluğundadır (Şekil 3). Yapılan üç ölçüm, Şekil 4'te görülebileceği gibi,
kablo test aracının içinde tam entegre bir sistemle gerçekleştirilmiştir. Ölçüm tarafında testi yapılan kablo SF-6 izoleli kompakt hücre
ile sona ermekte ve test edilen kabloya PD içermeyen bir bağlantı elde etmek için bir test adaptörü kullanılmıştır.
Üç farklı uyarım gerilimi (yani 0.1 Hz VLF Sinüs, 0.1 Hz VLF CR ve DAC) ile gerçekleştirilen PD teşhis sonuçları Şekil 5'te
gösterilmektedir. Sol tarafta U0'daki PD eşlemeleri gösterilir, sağ tarafta ise maksimum 1.7U0 test gerilimindeki PD eşlemeleri
gösterilir.
Hem 0.1 Hz VLF CR hem de DAC ölçüm sonuçlarının karşılaştırılabilir sonuçlar gösterdiği açıkça görülebilir. Bu, VLF CR uyarım
geriliminin kutup değiştirme frekansı ve DAC dalga şeklinin frekansı tamamen aynı olduğundan (280 Hz) beklenmekteydi.
Ek olarak, hem PD seviyesi hem de PD yoğunluğu için U0 ve 1.7U0'da sadece küçük farklılıklar gözlenmektedir.
Tüm uyarım gerilimlerinin kısmi boşalma başlangıç gerilimine (PDIV (Partial Discharge Inception Voltage)) bakıldığında, bu tüm dalga
formları için tamamen aynıdır.
Bununla birlikte, 0.1 Hz VLF Sinüs uyarım gerilimi ile DAC / 0.1 Hz VLF CR uyarım gerilimi sonuçları arasında bazı büyük farklılıklar
gözlemlenmektedir. Çalışma geriliminde (U0), 0.1 Hz VLF Sinüs ile sadece 1 PD zayıf nokta, diğer uyarım gerilimleriyle ise iki zayıf
nokta tanımlanmıştır. Ek olarak, VLF Sinüs'te PD yoğunluğu diğer dalga şekillerine kıyasla çok daha düşüktür. Veri toplama süresinin
eşit olduğu hesaba katılmıştır. Yalnızca yüksek gerilimlerde, 0.1 Hz VLF Sinus kablonun içindeki ikinci zayıf noktayı tespit
edebilmiştir. İlk zayıf noktanın PD yoğunluğu, 0.1 Hz VLF Sinüs için artan test gerilimiyle neredeyse hiç artmadı. 0.1 Hz VLF CR ve
DAC gerilimleri ile daha fazla değişmiştir. 0.1 Hz VLF Sinüs PD seviyesi de DAC ve 0.1 Hz VLF CR ile karşılaştırıldığında daha
düşüktür.

Şekil 3: 1335 metre uzunluğunda kablonun grafiksel gösterimi. Yeşil renkli belirtilen XLPE izoleli, mavi renk ile belirtilen PILC izoleli
kablolardır.

Şekil 4: PD teşhis sisteminin test için bağlantısı

3.2 Örnek Olay Çalışması 2
İkinci durum çalışması, 12/20 kV çalışma geriliminde yaşlanmış tek çeşit XLPE izoleli kablo ile gerçekleştirilen ölçümdür.
Hatalı bilgi nedeniyle kabloda bulunan ek noktaları hakkında kaç adet olduğu ve konumları bilinmemekteydi. Test edilen kablo 1202
m uzunluğa sahip ve üç tek damardan oluşmaktadır. (Şekil 6).

Şekil 5: U0 ve 1.7U0'da üç farklı dalga şeklini karşılaştıran PD eşlemesi. Üst 0.1 Hz VLF Sinüs, orta DAC ve alt 0.1 Hz VLF CR / 50
Hz eğim (slope technology) teknolojisi (x ekseni kablo uzunluğu, y ekseni PD seviyesi).

Şekil 6: 1202 metre uzunlğunda XLPE izoleli kablo grafiği

Şekil 7, 0.1 Hz VLF Sinüs, DAC ve 0.1 Hz VLF CR ile gerçekleştirilen PD tanı ölçümleri için ayrı ayrı PD eşlemelerini göstermektedir.
Sol tarafta U0 gerilimindeki PD eşlemeleri gösterilmektedir, sağda ve yanda maksimum 1.7 x U0 test gerilimindeki PD eşlemeleri
gösterilmektedir. DAC uyarım geriliminin frekansı ve 0.1 Hz VLF CR uyarım geriliminin kutup değişimi frekansı 294 Hz idi.

Bu 0.1 Hz VLF Sinüs ile ölçülen U0 gerilimindeki PD haritalamasının DAC veya 0.1 Hz VLF CR ile karşılaştırılmasında önemli
farklılıklar ayırt edilebilmektedir. 0.1 Hz VLF Sinüs 0.1 Hz uyarım gerilimi ile PD ölçülemezken, DAC veya 0.1 Hz VLF CR ile iki zayıf
nokta tespit edilmiştir. L2 fazı için bir zayıf nokta 155. Metre ve L1 fazı için bir zayıf nokta 649. Metrededir. Her iki zayıf noktanın DAC
ve 0.1 Hz VLF CR ile ölçülen kısmi deşarj başlangıç gerilimleri (PDIV) aynıdır ve çalışma geriliminin çok altında yer almaktadır. Tüm
uyarım gerilimlerinin karşılaştırılması için Tablo 1'e bakınız. 0.1 Hz VLF Sinüs uyarım gerilimi ile maksimum test gerilimi 1.7 x U0
gerilimine ulaştığında bile, U0 geriliminin altında bir PDIV değerine sahip olan iki yer tespiti yapılan zayıf noktaların hiç birisi için PD
teşhisi sağlayamamıştır.

Maksimum test gerilimi, 1.7 x U0 geriliminde PD eşleştirmelerine bakıldığında başka farklılıklar da görülebilmektedir. DAC ve 0.1 Hz
VLF CR PD haritalaması, PD seviyesi ve yoğunluğundaki sadece bazı küçük farklılıklar ile hala karşılaştırılabilmektedir. Daha yüksek
PD seviyesi ve yoğunluğu, 0.1 Hz VLF CR uyarım geriliminde voltajındadır ve büyük olasılıkla her periyotta 5 saniye DC
aşamasından kaynaklanmaktadır. Kablo izolesinde / ek yerlerinde 0.1 Hz VLF CR dalga formu kullanılarak toplam yedi PD zayıf
noktası ve 0.1 Hz VLF Sinüs kullanılarak yalnızca dört PD zayıf noktası tespit edilebilmiştir. 0.1 Hz VLF Sinüs ile tanımlanan dört yer
tespiti PD zayıf noktasından üç tanesi DAC ve 0.1 Hz VLF CR gerilimi sonuçları ile eşleşmektedir. 1.3 x U0 geriliminde başlayan ve
993 m'de L1 fazında konumlandırılan bir adet PD zayıf noktası, yalnızca 0.1 Hz VLF Sinüs ile bulunmuştur. Diğer taraftan, DAC ve
0.1 Hz VLF CR ile tanımlanan dört adet PD zayıf noktası, VLF Sinüs 0.1 Hz ile tanımlanamamıştır.

4 Özet
Her iki vaka çalışmasını özetlemek gerekirse, diğer çalışmalar gibi, hem DAC hem de vlf Cr 0.1 Hz'nin, tanımlanan zayıf noktaların
PDIV veya arıza pozisyonları ile ilgili karşılaştırılabilir sonuçlar gösterdiği kabul edilebilir. 0.1 Hz VLF CR PD ölçüm sonuçları, DAC
sonuçlarından yalnızca PD yoğunluğu ve seviyesinde farklılık göstermektedir, bu büyük olasılıkla her yarım periyotta 5 saniye DC
aşamasından kaynaklanmaktadır. Elben [7] tarafından yapılan bir çalışmada, 50 Hz şebeke frekansına kıyasla 0.1 Hz VLF CR ile
daha yüksek bir PD seviyesi de kabul edilmiştir.
0.1 Hz VLF Sinüs ile elde edilen sonuçlara göre DAC ve 0.1 Hz VLF CR ile uyarım sonucuna kıyasla büyük farklılıklar olabileceği
sonucuna varılabilmektedir. Çoğu durumda, 0.1 Hz VLF Sinüs’ deki PDIV değeri daha yüksekti ve bu, diğer çalışmalar tarafından da
bildirilen benzer bir durumdur [8]. İkinci vaka çalışmasında, yer tespiti yapılmış bir arızanın PDIV değeri DAC ve 0.1 Hz VLF CR’ dan
çok daha düşük olmasına rağmen, bu diğer araştırma çalışmalarında da görülmektedir.Bu durum, çoğunlukla soğukta daralan
aksesuarlarda gözlemlenmektedir ve 0.1 Hz VLF Sinüs uyarım gerilimine kıyasla DAC ve 0.1 Hz VLF CR tarafından ayırt edilebilen
fiziksel işlevi ile ilgili olabilmektedir. Genel olarak, 0.1 Hz VLF Sinüs uyarım gerilimi ile gerçekleştirilen PD ölçümlerinin daha düşük
PD seviyeleri gösterdiği sonucuna varılabilmektedir.

Şekil 7: U0 ve 1.7 x U0'da üç farklı dalga şeklini karşılaştıran PD eşlemesi.Üst 0,1 Hz VLF Sinüs, orta DAC ve alt 0,1 Hz VLF CR / 50
Hz eğim teknolojisi (x ekseni kablo uzunluğu, y ekseni PD seviyesi)

Tablo 1: PD başlangıç gerilimi (PDIV) ve bireysel uyarım gerilimlerinin arıza konumu

5 Sonuç
Devreye alma testinin bir parçası olarak veya kablonun durumunun izlenmesinin bir parçası olarak PD ölçümlerinin uygulanmış kötü
işçilik kalitesini veya ilgili kusurların yaşlanma etkilerini belirlemede yararlı olduğu kanıtlanmıştır. OG kablolarında çevrimdışı PD
ölçümleri üç tip uyarım gerilimi ile belirlenmektedir, 0.1 Hz VLF Sinüs, DAC ve 0.1 Hz VLF CR. Çeşitli araştırma çalışmaları, DAC ve
0.1 Hz VLF CR dalga formlu gerilimler ile gerçekleştirilen PD ölçümlerinin, bu her iki vaka incelemesinde de görüldüğü üzere
karşılaştırılabilir sonuçlar gösterdiğini göstermektedir. 0.1 Hz VLF Sinüs ile elde edilen PD sonuçları, ancak DAC ve 0.1 Hz VLF CR
uyarım gerilimi sonuçlarından farklıdır. Çoğu durumda PDIV’ nin, DAC veya VLF CR’ dan gelen PDIV ile karşılaştırıldığında 0.1 Hz
VLF Sinüs'den daha yüksek olduğu sonucuna varılabilmektedir. Ayrıca, 0.1 Hz VLF Sinüs ve 0.1 Hz VLF CR için tam olarak aynı
veriyi yakalama süresini kullanarak ulaştığımız bilgiye göre, 0.1 Hz VLF Sinüs sonucunda PD yoğunluğu ve seviyesi daha düşüktür.
Bu alanda halihazırda çok sayıda araştırma yapılmış olmasına rağmen, özellikle farklı tipte PD kusurları ile ilgili daha fazla araştırma
yapılması tavsiye edilmektedir.Bu, daha düşük gerilimlerde 0.1 Hz VLF Sinüs uyarım geriliminde hangi arızaların ve şebeke
frekansına kıyasla daha yüksek gerilimlerde hangi kusurların ortaya çıktığını doğrulamak içindir. 50 Hz veya DAC / 0.1 Hz VLF CR
ile karşılaştırıldığında 0.1 Hz VLF Sinüs'de daha yüksek bir gerilimde arayüz deşarjlarının başladığı bilinmektedir, bu arayüz
deşarjları esas olarak voltaj eğimi dU / dt'ye bağlıdır.

6 Referanslar
1 Kreuger, F.H.: ‘Industrial high DC voltage’ (Delft University Press, 1995).

2 IEEE 400-2001: ‘IEEE guide for field testing and evaluation of the insulation of
shielded power cable systems’. The Institute of Electrical and Electronics
Engineers, Inc. 3 Park Avenue, New York, NY 10016-5997, USA, 29 January 2002.

3 Voigt, G.: ‘VLF-TE Messungen an betriebsgealterten Mittelspannungskabel’

(Abschlussbericht FH Konstanz, Germany, 2002).

4 Jäverberg, N., Edin, H.: ‘Applied voltage frequency dependence of partial

discharges in electrical trees’. Proc. IR-EE-ETK, Stockholm, Sweden, 2009.

5 Götz, D., Petzold, F., Putter, H.T.: ‘Zustandsbestimmung und Qualitätskontrolle von
Montage an Mittelspannungskabeln unter dem Aspekt zunehmend großer
Kabellängen’ (VDE ETG Fachtagung, Fulda, Germany, 2012).

6 Petzold, F., Putter, H.T., Götz, D.: ‘Combination of VLF and resonance principle for
withstand testing of long cable length’. Unpublished, presented at IEEE/PES ICC
Meeting Sub F, Pittsburgh, USA, May 2013.2.

7 Elben, A., Kalkner, W., Plath, R.: ‘Alternative Prüftechniken für lange
ACHochspannungskabel Abschlussbericht’ (TU Berlin, Germany, 2015).

8 Halvorson, H.L.: ‘Condition assessment of windfarm MV cable joints’ (NTNU

Trondheim, Norway, 2012).

9 Mauseth, F.: ‘PD and Diel response measurements service aged cable joints’.
CIGRE D1.48 Meeting, Paris, France, 2014.