Lekcje Z ZUS Zeszyt Dla Nauczyciela

Zeszyty „Lekcje z ZUS” to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych z zakresu
ubezpieczeń społecznych dla uczniów szkół ponadpodstawowych. Podczas tych zajęć młodzież
zapoznaje się z zasadami funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, z jego
genezą oraz prawami i obowiązkami zarówno osób ubezpieczonych, jak i osób prowadzących
działalność gospodarczą.
Materiały dydaktyczne przygotował Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy współpracy

z metodykami nauczania.
MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA
Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadpodstawowych
Patronat MRPiPS oraz MEN
Lekcja 1. Świadomy zawsze Lekcja 3. Renty i emerytury

ubezpieczony

Świadczenia z ubezpieczeń
Cel ubezpieczeń społecznych rentowych
Historia ubezpieczeń Świadczenia z ubezpieczenia

emerytalnego
Zadania ZUS
Emerytura – Twoja przyszłość
ZUS ≠ FUS w Twoich rękach
Lekcja 2. Co Ci się należy, Lekcja 4. E-ZUS, czyli firma

kiedy płacisz składki
ne
pod ręką
ac e
y
nie
lit ni
do we
yj
or łek
ow
bi ze
ko zo
wa
ob
ha dc
ch asi
sz ra
od dno
re wia
z
je
ś
System ubezpieczeń społecznych Rejestracja firmy
ki
s
a
rz k
yń
ow
cie iłe
pa ta
dk
ma zas
wy ren
Praca zarobkowa a ubezpieczenia Zgłoszenie do ubezpieczeń
y z
opie ek
y
kuńc
cz
iek łek
Świadczenia z ubezpieczenia Ulgi w płaceniu składek
zasił
uń
op asi
z
chorobowego
Rozliczenia z ZUS
Świadczenia z ubezpieczenia
wypadkowego

OPRACOWANIE MERYTORYCZNE: ZUS
Opracowanie metodyczne: Małgorzata Meissner, Marta Koch-Kozioł
Projekt graficzny: Magda Piotrowska-Kloc
Skład: Printomato
Rysunki do lekcji 1, okładka: Hubert Ronek
Rysunki do lekcji 2, okładka, komiksy: Tomasz Wilczkiewicz
Rysunki do lekcji 3, okładka: Tomasz Minkiewicz
Rysunki do lekcji 4, okładka: Katarzyna Zalepa
ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Ewa Bargiel, Aleksandra Bełkowska-Gołoś, Monika Bugaj-Wojciechowska,

Agnieszka Kostrowiecka, Monika Marczyk, Mateusz Pawłowicz, Monika Pawłowska, Olaf Rawski, Emil Wratny
© Copyright by Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Warszawa 2020
Wydanie VII
ISBN 978-83-953959-3-2
Wydawca:
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
ul. Szamocka 3, 5
01-748 Warszawa
www.zus.pl/edukacja
SPIS TREŚCI
Wstęp • • • 5
1. Świadomy zawsze ubezpieczony • • • 6
Cele • • • 8
Formy pracy, metody i techniki • • • 27
Środki dydaktyczne • • • 27
Czas trwania zajęć • • • 27
Przebieg zajęć • • • 28
Spis materiałów do lekcji 1 • • • 30
Prezentacja multimedialna Świadomy zawsze ubezpieczony • • • 31
Ćwiczenie – mapa myśli • • • 44
Krzyżówka • • • 45
2. Co Ci się należy, kiedy płacisz składki • • • 46

Cele • • • 48
Prezentacja multimedialna Co Ci się należy, kiedy płacisz składki • • • 61
Ćwiczenie – mapa myśli • • • 79
1. Czy wiesz... przez ile dni można otrzymywać zasiłek opiekuńczy? • • • 80
2. Czy wiesz... jakie świadczenia przysługują z ubezpieczenia wypadkowego? • • • 82
3. Czy wiesz... kiedy przysługuje zasiłek macierzyński? • • • 84
Ćwiczenie – test • • • 87
3. Renty i emerytury • • • 88
Cele • • • 90
Prezentacja multimedialna Renty i emerytury • • • 104
Ćwiczenie – mapa myśli 1 • • • 121
Ćwiczenie – mapa myśli 2 • • • 122
1. Czy wiesz... jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy? • • • 123
2. Czy wiesz... kto może skorzystać z renty rodzinnej? • • • 125
3. Czy wiesz, że... ZUS prowadzi rehabilitację leczniczą? • • • 127
Ćwiczenie – prawda, fałsz • • • 128
4. E-ZUS, czyli firma pod ręką • • • 130

Cele • • • 132
Prezentacja multimedialna E-ZUS, czyli firma pod ręką • • • 148
Ćwiczenie – Mapa myśli • • • 164
1. Czy wiesz... od jakiej kwoty przedsiębiorca musi naliczać składki? • • • 165
2. Czy wiesz... że e-Składka to proste płatności do ZUS? • • • 168
3. Czy wiesz... jak długo pracodawcy przechowują dokumenty pracowników? • • • 169
Ćwiczenie – rozwiąż zadanie • • • 169
Wstęp 5
Szanowni Państwo,
obecnie nie tylko młodzieży, lecz także pokoleniu aktywnemu zawodowo często brakuje wiedzy
na temat ubezpieczeń społecznych. To zaś może powodować poważne konsekwencje w codziennym
życiu. Młode pokolenie nie powinno wchodzić w dorosłość bez podstawowej wiedzy o ubezpieczeniach
społecznych. Wiedza ta stanowi bowiem ochronny parasol przed zdarzeniami, które mogą je spotkać,
np. utrata pracy czy niezdolność do jej wykonywania.
Dlatego przygotowaliśmy „Lekcje z ZUS”, a w nich scenariusze czterech lekcji o ubezpieczeniach

społecznych. Skonstruowaliśmy je tak, aby młodzi ludzie zdobyli nie tylko wiedzę teoretyczną, lecz
także dowiedzieli się, jak zgłosić siebie i pracowników do ubezpieczeń, gdy założą własną firmę, czy jak
rozliczyć składki za pośrednictwem pierwszego kompleksowego e-urzędu w Polsce – Platformy Usług
Elektronicznych ZUS.
Dotychczas dzięki projektowi „Lekcje z ZUS”, który realizujemy od 2013 roku, swoją wiedzę poszerzyły
blisko 323 tysiące uczniów szkół ponadpodstawowych.
Jednak same materiały, nawet najlepiej przygotowane, nie wystarczą. To dzięki Państwu –
Nauczycielom – uczniowie będą mogli zrozumieć, czym są ubezpieczenia społeczne i jaka jest ich
rola w codziennym życiu. Dlatego serdecznie Państwa zachęcamy do wzięcia udziału w projekcie.
Z naszej strony, oprócz przygotowanych lekcji, gwarantujemy Państwu pomoc na każdym etapie
projektu. Wystarczy, że skontaktują się Państwo z koordynatorem ds. komunikacji społecznej
i edukacji w najbliższym oddziale ZUS. Wytłumaczy on krok po kroku, jak najlepiej poprowadzić lekcje.
Wyjaśni ewentualne niejasności i przekaże niezbędną wiedzę.
Tylko dzięki Państwu będziemy mogli dotrzeć z tak niezbędną życiowo wiedzą do Państwa
podopiecznych, dlatego raz jeszcze chciałam Państwu serdecznie podziękować za wzięcie udziału
w „Lekcjach z ZUS”.
Nasz projekt wieńczy Olimpiada „Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych”.

W roku szkolnym 2019/2020 w Olimpiadzie wzięło udział ponad 35 tysięcy uczniów z całej Polski.
Zarówno „Lekcje z ZUS”, jak i Olimpiada są objęte patronatem Ministra Rodziny, Pracy i Polityki
Społecznej oraz Ministra Edukacji Narodowej. Laureaci Olimpiady otrzymują atrakcyjne nagrody, m.in.:
• laptopy, tablety, czytniki e-booków,
• indeksy i punkty w rekrutacji na uczelnie, z którymi zawarliśmy porozumienia o współpracy.
Nagrody czekają także na zwycięskie szkoły (rzutniki i laptopy) oraz na nauczycieli olimpijczyków
(tablety).
W kwietniu 2020 roku Olimpiada zyskała status olimpiady tematycznej (zawodowej). Od roku
szkolnego 2021/2022 laureaci i finaliści Olimpiady będą zwolnieni z części pisemnej egzaminu
zawodowego na technika ekonomistę i technika rachunkowości w zakresie kwalifikacji EKA.05
„Prowadzenie spraw kadrowo-płacowych i gospodarki finansowej jednostek organizacyjnych”.
Sukcesy uczniów w olimpiadach, które zwalniają z części egzaminu zawodowego, są wysoko
punktowane w ogólnopolskich rankingach szkół ponadpodstawowych. Dlatego też sukces uczniów
oznacza sukces szkoły.
Cieszę się, że zdecydowali się Państwo wspólnie z nami kształtować świadomość ubezpieczeniową
młodego pokolenia. Zależy nam wszakże na sprawnej, przyjaznej i rzetelnej obsłudze obecnego
i przyszłego klienta, który będzie jednocześnie klientem świadomym.
Zapraszamy na „Lekcje z ZUS”!
prof. dr hab. Gertruda Uścińska

Prezes Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
Lekcja 1
Świadomy zawsze
ubezpieczony
Cel ubezpieczeń społecznych
Historia ubezpieczeń
Zadania ZUS
ZUS ≠ FUS
8 Cele
Uczeń po lekcji:
wie, kiedy powstała idea ubezpieczeń społecznych,
umie wymienić zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
zna podstawy prawne funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych,
potrafi wymienić rodzaje ubezpieczeń,
zna cel i rozumie ideę ubezpieczeń społecznych,

Materiały dla nauczyciela
zna pojęcia: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczeni, świadczeniobiorcy, płatnicy składek, ZUS,

FUS, pomoc społeczna, ryzyko ubezpieczeniowe.
Zgodność z:
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 30 stycznia 2018 r. w sprawie podstawy
programowej kształcenia ogólnego dla liceum ogólnokształcącego, technikum oraz branżowej
szkoły II stopnia (Dz.U. z 2018 r. poz. 467);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy

programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego
dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu
umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia
ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla
szkoły policealnej (Dz.U. z 2017 r. poz. 356);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniającym rozporządzenie

w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej
kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością
intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły
I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia
ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2018 r. poz.1679);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów
i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa
branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 316);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa
branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2020 r. poz. 82);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa

zawodowego (Dz.U. z 2018 r. poz. 1675);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy 9
programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2017 r. poz. 860);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2018 r. poz. 744);
Lekcja 1
w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2019 r. poz. 1539);
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie

w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz
klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2020 r. poz. 82);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw
Świadomy zawsze ubezpieczony

programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych
umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego
(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. zmieniającym

rozporządzenie w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa
branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów
szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2020 r. poz. 635).
Cele kształcenia ogólnego:

1. doskonalenie umiejętności myślowo-językowych, takich jak: czytanie ze zrozumieniem,
pisanie twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie,
(...) wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.;
4. zdobywanie umiejętności formułowania samodzielnych i przemyślanych sądów, uzasadniania
własnych i cudzych sądów w procesie dialogu we wspólnocie dociekającej;
5. łączenie zdolności krytycznego i logicznego myślenia z umiejętnościami wyobrażeniowo-
-twórczymi.
Cele kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego:

1. przygotowanie do wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na rynku
pracy;
2. integrowanie i korelowanie kształcenia ogólnego i zawodowego, w tym doskonalenie
kompetencji kluczowych nabytych w procesie kształcenia ogólnego.
Kształcone umiejętności:
1. myślenie – (...) interakcja wielu operacji umysłowych: wnioskowanie, (...) rozumowanie,
(...) rozwiązywanie problemów, (...) rozwijanie następujących typów myślenia:
analitycznego, syntetycznego, logicznego, komputacyjnego, przyczynowo-skutkowego,
kreatywnego;
10 2. czytanie – umiejętność łącząca zarówno rozumienie sensów, jak i znaczeń symbolicznych
wypowiedzi;
4. kreatywne rozwiązywanie problemów z różnych dziedzin ze świadomym wykorzystaniem
metod i narzędzi wywodzących się z informatyki;
5. umiejętność sprawnego posługiwania się nowoczesnymi technologiami informacyjno-
-komunikacyjnymi;
6. umiejętność samodzielnego docierania do informacji, dokonywania ich selekcji, syntezy oraz
wartościowania;
7. umiejętność współpracy w grupie i podejmowania działań indywidualnych.
Podstawy przedsiębiorczości
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia dla uczniów
będących absolwentami ośmioletniej szkoły podstawowej

Cele kształcenia – wymagania ogólne
I. Wiedza.
5. Rozumienie roli pieniądza, rynków i instytucji finansowych w gospodarce, funkcjonowaniu
przedsiębiorstw i życiu człowieka.
7. Dostrzeganie znaczenia ubezpieczeń w działalności gospodarczej i życiu człowieka.
II. Umiejętności i stosowanie wiedzy w praktyce.
8. Rozróżnianie skutków wynikających z nawiązania i rozwiązania stosunku pracy.
III. Kształtowanie postaw
11. Przyjmowanie postaw etycznych, społecznej solidarności i odpowiedzialności w życiu
gospodarczym.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe

II. Rynek finansowy: (...) ubezpieczenia, umowy (...) ubezpieczeniowe.
Uczeń:
2. charakteryzuje ważniejsze instytucje rynku finansowego w Polsce (...) zakłady ubezpieczeń
oraz objaśnia ich znaczenie w funkcjonowaniu gospodarki narodowej, przedsiębiorstw
i życiu człowieka.
III. Rynek pracy: (...) kariera zawodowa, (...) formy zatrudnienia, (...) prawa i obowiązki
pracownika i pracodawcy.
Uczeń:
8. rozróżnia formy zatrudnienia i rodzaje umów o pracę, określa korzyści z wyboru konkretnej
formy i umowy;
9. (...) identyfikuje koszty płacy i oblicza wynagrodzenie netto;
10. analizuje prawa i obowiązki pracownika (w tym młodocianego) i pracodawcy.
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego

i pięcioletniego technikum
I. Wiedza.
III. Kształtowanie postaw. 11
gospodarczym.

Lekcja 1
Uczeń:
Uczeń:

formy i umowy;
będących absolwentami gimnazjum
II. Gospodarka i przedsiębiorstwo.
Uczeń:
2. charakteryzuje mechanizmy funkcjonowania gospodarki i instytucji rynkowych oraz rolę
państwa w gospodarce.

I. Człowiek przedsiębiorczy.
Uczeń:
5. zna korzyści wynikające z planowania własnych działań i inwestowania w siebie;
7. podejmuje racjonalne decyzje, opierając się na posiadanych informacjach, i ocenia skutki
własnych działań.
III. Instytucje rynkowe.
Uczeń:
2. wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: (…) fundusze emerytalne.
10. analizuje oferty (…) funduszy emerytalnych.
VI. Rynek pracy.
Uczeń:
5. rozróżnia sposoby zatrudnienia pracownika i interpretuje podstawowe przepisy Kodeksu
pracy, w tym obowiązki i uprawnienia pracownika i pracodawcy;
8. charakteryzuje różne formy wynagrodzeń i oblicza swoje wynagrodzenie brutto i netto.
Wiedza o społeczeństwie
Cele kształcenia – wymagania ogólne:
I. Wiedza i rozumienie.
12 Uczeń:
5. wykorzystuje swą wiedzę do interpretacji wydarzeń życia społecznego.
II. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń:
1. pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społecznego.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

IV. Wybrane problemy polityki publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
1. przedstawia funkcjonowanie systemu obowiązkowych ubezpieczeń społecznych
w Rzeczypospolitej Polskiej, rozróżniając ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe
i wypadkowe, wymienia zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zakres podstawowy
Uczeń:
1. wyjaśnia i analizuje prawidłowości życia społecznego oraz wybrane współczesne procesy
społeczne.
2. przedstawia znaczenie różnych podmiotów w życiu publicznym.
Uczeń:

Uczeń:
Zakres rozszerzony
Uczeń:
1. wyjaśnia prawidłowości życia społeczno-kulturowego.
Uczeń:
1. pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społeczno-kulturowego (…), krytycznie
je analizuje, samodzielnie wyciąga wnioski i formułuje opinie.

VI. Społeczeństwo obywatelskie i kultura polityczna.
Uczeń:
1. przedstawia idee społeczeństwa obywatelskiego.
IX. Sprawowanie władzy w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń: 13
11. wykazuje aktualność kwestii „starzenia się społeczeństwa”; przedstawia główne założenia
polityki państwa wobec osób starszych; wyjaśnia zasadę solidaryzmu społecznego
w ubezpieczeniach społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej.
XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
Lekcja 1
16. porównuje sytuację jednostki wynikającą z różnych form zatrudniania: umowa o pracę,
umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej osoby fizycznej.
I. Wykorzystanie i tworzenie informacji.
Uczeń:

1. znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie
obywateli;
4. gromadzi i wykorzystuje informacje potrzebne do zaplanowania dalszej nauki i kariery
zawodowej.
II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń:
1. rozpoznaje prawne aspekty codziennych problemów życiowych i szuka ich rozwiązania.
Zgodność z:

zawodowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 325).
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły II stopnia dla uczniów
Uczeń:
1. wyjaśnia i analizuje prawidłowości życia społecznego (...);
Uczeń:
1. pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społecznego (...).
Doradztwo zawodowe
Liceum, technikum, szkoła branżowa I i II stopnia
2. Świat zawodów i rynek pracy
Uczeń:
2.3. porównuje formy zatrudnienia i możliwości funkcjonowania na rynku pracy, (...) analizuje
podstawy prawa pracy, (...) prawa i obowiązki pracownika.
14 Zgodność z:
Zaleceniem Rady z 22 maja 2018 r. w sprawie kompetencji kluczowych w procesie uczenia się
przez całe życie (Dz.U.UE.C 2018.189.1).
1. Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji:

• umiejętność rozumienia i tworzenia informacji, interpretowania pojęć i faktów w mowie
i piśmie, przy wykorzystaniu obrazów, materiałów cyfrowych;
• wykorzystywanie źródeł różnego rodzaju, przetwarzanie informacji.
2. Kompetencje w zakresie wielojęzyczności:
• zdolność do prawidłowego i skutecznego korzystania z różnych języków w celu
porozumiewania się.
3. Kompetencje matematyczne oraz kompetencje w zakresie nauk przyrodniczych, technologii
i inżynierii:
• stosowanie podstawowych zasad i procesów matematycznych w codziennych kontekstach

prywatnych i zawodowych (np. umiejętności finansowe), a także śledzenie i ocenianie
ciągów argumentów.
4. Kompetencje cyfrowe:
• znajomość podstawowych funkcji i korzystanie z różnych rodzajów urządzeń,
oprogramowania i sieci.
5. Kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się:
• zdolność uczenia się i pracy w grupie i indywidualnie, a także organizacji swojej nauki.
7. Kompetencje w zakresie przedsiębiorczości:
• kształcenie kreatywności, krytycznego myślenia w rozwiązywaniu problemów.
Zgodność z:
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy



(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);

szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2020 r. poz. 635);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych

celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniającym 15
branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2020 r. poz. 82).
Scenariusz zajęć realizuje efekty kształcenia i kryteria weryfikacji zawarte w podstawach
Lekcja 1
programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego uczniów, którzy kształcą się,
począwszy od:
1) roku szkolnego 2019/2020 w:
a) klasie I branżowej szkoły I stopnia, która rozpoczyna się 1 września 2019 r. lub
1 lutego 2020 r.,
b) semestrze I szkoły policealnej,
c) klasie I dotychczasowego czteroletniego technikum,
d) klasie I pięcioletniego technikum,

2) roku szkolnego 2020/2021 w semestrze I branżowej szkoły II stopnia,
3) w latach następnych w kolejnych klasach lub semestrach tych szkół.
Uczniowie, którzy rozpoczęli kształcenie w roku szkolnym 2019/2020 w klasie I dotychczasowego

czteroletniego technikum albo w klasie I branżowej szkoły I stopnia w oddziale dla uczniów
będących absolwentami dotychczasowego gimnazjum, realizują również efekty kształcenia
wspólne dla wszystkich zawodów w zakresie podejmowania i prowadzenia działalności
gospodarczej (PDG), określone w części II załącznika do rozporządzenia Ministra Edukacji
Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach
(Dz.U. z 2017 r. poz. 860 oraz z 2018 r. poz. 744).
Stosownie do przepisów przejściowych zawartych w art. 94 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r.

o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw do
uczniów branżowych szkół I stopnia, dotychczasowego czteroletniego technikum oraz słuchaczy
szkół policealnych, którzy rozpoczęli kształcenie przed rokiem szkolnym 2019/2020, stosuje się
dotychczasową klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego oraz dotychczasową podstawę
programową kształcenia w zawodach (wydane na podstawie dotychczasowych art. 46 ust. 1 oraz
art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe).
Efekty kształcenia i kryteria weryfikacji niezbędne do osiągnięcia dla kwalifikacji

wyodrębnionych w zawodzie (z obszaru bezpieczeństwo i higiena pracy)
Branża audiowizualna (AUD)
Uczeń:
1) rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową,
ochroną środowiska i ergonomią;
• definiuje pojęcia związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi
wspólne dla:
• asystent kierownika produkcji filmowej i telewizyjnej, AUD.01. Przygotowanie i organizacja
produkcji audiowizualnej,
• fotograf, AUD.02. Rejestracja, obróbka i publikacja obrazu,
• technik budowy i strojenia fortepianów i pianin, AUD.03. Budowa i renowacja fortepianów
i pianin,
• technik fotografii i multimediów, AUD.02. Rejestracja, obróbka i publikacja obrazu,
• technik realizacji nagłośnień, AUD.06. Obsługa sceny.
16 Branża budowlana (BUD)
Uczeń:
1) charakteryzuje pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną
przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią,
• opisuje pojęcia związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi;
3) określa prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
• wskazuje rodzaje świadczeń przysługujących pracownikowi z tytułu wypadku przy pracy,
• wskazuje prawa pracownika, który zachorował na chorobę zawodową
wspólne dla:
• betoniarz-zbrojarz, BUD.01. Wykonywanie robót zbrojarskich i betoniarskich,
• cieśla, BUD.02. Wykonywanie robót ciesielskich,
• dekarz, BUD.03. Wykonywanie robót dekarsko-blacharskich,
• kamieniarz, BUD.04. Wykonywanie robót kamieniarskich,
• kominiarz, BUD.05. Wykonywanie robót kominiarskich,

• monter izolacji budowlanych, BUD.06. Wykonywanie izolacji budowlanych,
• monter izolacji przemysłowych, BUD.07. Wykonywanie płaszczy ochronnych z blachy,
konstrukcji wsporczych i nośnych oraz izolacji przemysłowych,
• monter konstrukcji budowlanych, BUD.08. Montaż konstrukcji budowlanych,
• monter sieci i instalacji sanitarnych, BUD.09. Wykonywanie robót związanych z budową,
montażem i eksploatacją sieci oraz instalacji,
• monter stolarki budowlanej, BUD.10. Wykonywanie robót związanych z montażem stolarki
budowlanej,
• monter zabudowy i robót wykończeniowych w budownictwie, BUD.11. Wykonywanie robót
montażowych, okładzinowych i wykończeniowych,
• murarz-tynkarz, BUD.12. Wykonywanie robót murarskich i tynkarskich, BUD.08. Montaż
konstrukcji budowlanych, BUD.12. Wykonywanie robót murarskich i tynkarskich,
• technik budowy dróg, BUD.13. Eksploatacja maszyn i urządzeń do robót ziemnych
i drogowych,
• technik inżynierii sanitarnej, BUD.09. Wykonywanie robót związanych z budową, montażem
i eksploatacją sieci oraz instalacji,
• technik robót wykończeniowych w budownictwie, BUD.11. Wykonywanie robót
montażowych, okładzinowych i wykończeniowych,
• zdun, BUD.26. Wykonywanie robót zduńskich.
Branża ceramiczno-szklarska (CES), Branża chemiczna (CHM)
Uczeń:
3) opisuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny
pracy,
• wskazuje prawa pracownika oraz rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy,
• wskazuje prawa pracownika oraz rodzaje świadczeń z tytułu choroby zawodowej
wspólne dla:
• operator urządzeń przemysłu ceramicznego; CES.01. Eksploatacja maszyn i urządzeń
przemysłu ceramicznego,
• operator urządzeń przemysłu szklarskiego, CES.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń
przemysłu szklarskiego,
• technik ceramik, CES.01. Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu ceramicznego,
• technik technologii szkła, CES.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu szklarskiego,
• operator maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych, CHM.01. Obsługa
maszyn i urządzeń do przetwórstwa tworzyw sztucznych,
• operator urządzeń przemysłu chemicznego, CHM.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń 17
przemysłu chemicznego,
• technik ochrony środowiska, CHM.05. Ocena stanu środowiska, planowanie i realizacja
zadań w ochronie środowiska,
• technik technologii chemicznej, CHM.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu
chemicznego.
Lekcja 1
Branża drzewno-meblarska (DRM)
Uczeń:
3) charakteryzuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, wynikające
z przepisów prawa,
• wskazuje rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który zachorował na chorobę zawodową,

• wskazuje rodzaje świadczeń z tytułu choroby zawodowej
wspólne dla:
• koszykarz-plecionkarz, DRM.01. Wykonywanie wyrobów koszykarsko-plecionkarskich,
• mechanik-operator maszyn do produkcji drzewnej, DRM.02. Montaż i obsługa maszyn
i urządzeń przemysłu drzewnego,
• stolarz, DRM.04. Wytwarzanie wyrobów z drewna i materiałów drewnopochodnych,
• technik technologii drewna, DRM.04. Wytwarzanie wyrobów z drewna i materiałów
drewnopochodnych;
Dodatkowo: 1) charakteryzuje pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną
przeciwpożarową, ochroną środowiska i ergonomią,
• opisuje pojęcia związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi
wspólne dla:
• tapicer, DRM.05. Wykonywanie wyrobów tapicerowanych,
• technik papiernictwa, DRM.06. Produkcja mas włóknistych i wytworów papierniczych
(tylko pkt. 2).
Branża ekonomiczno-administracyjna (EKA)
Uczeń:
pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy
wspólne dla:
• technik administracji, EKA.01. Obsługa klienta w jednostkach administracji, EKA.01.3.
Sporządzanie dokumentów dotyczących spraw administracyjnych;
Dodatkowo: 13) stosuje przepisy prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
• określa źródła oraz zakres prawa pracy i ubezpieczeń społecznych,
• określa świadczenia przysługujące pracownikowi z tytułu ubezpieczenia społecznego
• porównuje świadczenia z ubezpieczeń społecznych w Rzeczypospolitej Polskiej do
świadczeń w wybranym państwie Unii Europejskiej
wspólne dla:
• technik archiwista, EKA.02. Organizacja i prowadzenie archiwum,
• technik ekonomista, EKA.04. Prowadzenie dokumentacji w jednostce organizacyjnej,
EKA.05. Prowadzenie spraw kadrowo-płacowych i gospodarki finansowej
jednostek organizacyjnych, EKA.05.3. Prowadzenie spraw kadrowych i rozliczanie
wynagrodzeń;
Dodatkowo: 4) rozlicza wynagrodzenia,
18 • oblicza obligatoryjne obciążenia składkowo-podatkowe przychodów ze stosunku pracy
EKA.05.4. Prowadzenie gospodarki finansowej jednostek organizacyjnych;
4) prowadzi rozliczenia z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych,
• identyfikuje terminy składania dokumentów i opłacania składek do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych oraz pojęcia z zakresu ubezpieczeń społecznych, np. ubezpieczony, płatnik
składek, podstawa naliczenia składki,
• określa składki na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne,
• określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym i zdrowotnym z tytułu umów
o pracę i umów cywilnoprawnych oraz prowadzenia działalności gospodarczej,
• wskazuje tytuły naliczania składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń
Pracowniczych,
• oblicza składki na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy
i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych,
• sporządza dokumenty zgłoszeniowe płatnika składek i osób ubezpieczonych do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych oraz korekty tych dokumentów,

• sporządza miesięczne dokumenty rozliczeniowe z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych
oraz korekty tych dokumentów,
• sporządza dokument płatniczy do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,
• rozróżnia rodzaje świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
• identyfikuje podmioty uprawnione do wypłaty zasiłków ze środków Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych,
• sporządza dokumenty stanowiące podstawę do uzyskania zasiłków, np. zasiłku
chorobowego, zasiłku opiekuńczego, zasiłku macierzyńskiego,
• sporządza dokumenty stanowiące podstawę do ustalenia uprawnień rentowych
i emerytalnych;
5) prowadzi rozliczenia podatkowe i rozliczenia z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych,
z zastosowaniem technologii informacyjnych i systemów komputerowych,
• sporządza zestawy dokumentów zgłoszeniowych i rozliczeniowych płatnika składek
w programie do rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych,
• sporządza dokument płatniczy w programie do rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń
Społecznych
wspólne dla:
• technik prac biurowych, EKA.06. Wykonywanie prac biurowych,
• technik rachunkowości, EKA.05. Prowadzenie spraw kadrowo-płacowych i gospodarki
finansowej jednostek organizacyjnych, EKA.05.3. Prowadzenie spraw kadrowych
i rozliczanie wynagrodzeń;
Dodatkowo: 2) prowadzi rekrutację pracowników i dokumentację osobową,
• interpretuje oświadczenia złożone dla celów podatkowych i zgłoszeniowych do ubezpieczeń
przez osoby wykonujące zadanie zawodowe na podstawie umów cywilnoprawnych
EKA.05.4. Prowadzenie gospodarki finansowej jednostek organizacyjnych;
Dodatkowo: jak w EKA.05.4. dla technika ekonomisty,
• technik usług pocztowych i finansowych, EKA.08. Świadczenie usług pocztowych
i finansowych oraz wykonywanie zadań rozdzielczo-ekspedycyjnych.
Branża elektroenergetyczna (ELE)
Uczeń:
1) rozróżnia pojęcia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy, ochroną przeciwpożarową,
ochroną środowiska i ergonomią,
• opisuje pojęcia związane z wypadkami przy pracy i chorobami zawodowymi;
3) rozróżnia prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny 19
pracy,
wspólne dla:
• elektromechanik, ELE.01. Montaż i obsługa maszyn i urządzeń elektrycznych,
Lekcja 1
• elektryk, ELE.02. Montaż, uruchamianie i konserwacja instalacji, maszyn i urządzeń
elektrycznych,
• technik chłodnictwa i klimatyzacji, ELE.03. Wykonywanie robót związanych z montażem
instalacji i urządzeń chłodniczych, klimatyzacyjnych oraz pomp ciepła,
• technik elektryk, ELE.02. Montaż, uruchamianie i konserwacja instalacji, maszyn i urządzeń
elektrycznych,
• technik energetyk, ELE.06. Montaż, uruchamianie oraz eksploatacja instalacji i jednostek
przesyłowych w systemach,

• technik urządzeń dźwigowych, ELE.08. Montaż urządzeń dźwigowych,
• technik urządzeń i systemów energetyki odnawialnej, ELE.10. Montaż i uruchamianie
urządzeń i systemów energetyki odnawialnej.
Branża elektroniczno-mechatroniczna (ELM)
Uczeń:
pracy,
z przepisów prawa,
• wskazuje rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy
wspólne dla:
• automatyk, ELM.01. Montaż, uruchamianie i obsługiwanie układów automatyki
przemysłowej,
• elektronik, ELM.02. Montaż oraz instalowanie układów i urządzeń elektronicznych,
• mechatronik, ELM.03. Montaż, uruchamianie i konserwacja urządzeń i systemów
mechatronicznych,
• technik automatyk, ELM.01. Montaż, uruchamianie i obsługiwanie układów automatyki
przemysłowej,
• technik elektronik, ELM.02. Montaż oraz instalowanie układów i urządzeń
elektronicznych,
• technik mechatronik, ELM.03. Montaż, uruchamianie i konserwacja urządzeń i systemów
mechatronicznych.
Branża fryzjersko-kosmetyczna (FRK)
Uczeń:
2) opisuje konsekwencje nieprzestrzegania obowiązków pracownika i pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy w salonach fryzjerskich
wspólne dla:
• fryzjer FRK.01. Wykonywanie usług fryzjerskich,
• technik usług kosmetycznych, FRK.04. Wykonywanie zabiegów kosmetycznych.
Branża górniczo-wiertnicza (GIW)
Uczeń:
3) określa obowiązki i uprawnienia pracownika, pracodawcy oraz osób kierujących pracownikami
w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy,
• rozróżnia rodzaje świadczeń z tytułu wypadków związanych z pracą i chorób zawodowych,
20 wspólne dla:
• technik geolog, GIW.06. Wykonywanie prac geologicznych,
• technik górnictwa otworowego, GIW.01. Eksploatacja otworowa złóż.
Branża handlowa (HAN), Branża hotelarsko-gastronomiczno-turystyczna (HGT)
Uczeń:
1) określa zagrożenia dla zdrowia i życia człowieka występujące w środowisku pracy oraz sposoby
zapobiegania im,
• definiuje pojęcia: wypadek przy pracy, choroba zawodowa
wspólne dla:
• technik księgarstwa, HAN.01. Prowadzenie sprzedaży,
• kelner, HGT.01. Wykonywanie usług kelnerskich,
• kucharz, HGT.02. Przygotowanie i wydawanie dań,
• pracownik obsługi hotelowej, HGT.03. Obsługa gości w obiekcie świadczącym usługi
hotelarskie,
• pracownik pomocniczy gastronomii, HGT.04. Wykonywanie prac pomocniczych w obiektach

świadczących usługi gastronomiczne,
• pracownik pomocniczy obsługi hotelowej, HGT.05. Wykonywanie prac pomocniczych
w obiektach świadczących usługi hotelarskie,
• technik hotelarstwa, HGT.03. Obsługa gości w obiekcie świadczącym usługi hotelarskie,
• technik organizacji turystyki, HGT.07. Przygotowanie imprez i usług turystycznych,
• technik turystyki na obszarach wiejskich, HGT.09. Prowadzenie działalności turystycznej
na obszarach wiejskich,
• technik usług kelnerskich, HGT.01. Wykonywanie usług kelnerskich,
• technik żywienia i usług gastronomicznych, HGT.02. Przygotowanie i wydawanie dań.
Branża leśna (LES)
Uczeń:
4) określa skutki oddziaływania czynników szkodliwych na organizm człowieka,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy wynikające z następstw
wypadków przy pracy
wspólne dla:
• technik leśnik, LES.02. Gospodarowanie zasobami leśnymi;
Dodatkowo: 3) określa prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
• podaje definicję wypadku przy pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika w związku z wypadkiem przy pracy,
• wskazuje rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy.
Branża mechaniczna (MEC), Branża mechaniki precyzyjnej (MEP)
Uczeń:
pracy,
z przepisów prawa,
wynikające z przepisów prawa
wspólne dla:
• kowal, MEC.02. Wykonywanie i naprawa wyrobów kowalskich,
• mechanik-monter maszyn i urządzeń, MEC.03. Montaż i obsługa maszyn i urządzeń,
• monter systemów rurociągowych, MEC.04. Montaż systemów rurociągowych,
• operator obrabiarek skrawających, MEC.05. Użytkowanie obrabiarek skrawających, 21
• pracownik pomocniczy ślusarza, MEC.07. Wykonywanie i naprawa elementów wyrobów
oraz prostych części maszyn, urządzeń i narzędzi,
• ślusarz, MEC.08. Wykonywanie i naprawa elementów maszyn, urządzeń i narzędzi,
• technik mechanik, MEC.03. Montaż i obsługa maszyn i urządzeń, MEC.05. Użytkowanie obrabiarek
skrawających, MEC.08. Wykonywanie i naprawa elementów maszyn, urządzeń i narzędzi,
Lekcja 1
• pracownik pomocniczy mechanika, MEC.06. Montaż i obsługa prostych elementów maszyn
i urządzeń;
2) opisuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy
• wymienia prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy,
• wymienia prawa i obowiązki pracownika z tytułu chorób zawodowych
wspólne dla:
• optyk-mechanik, MEP.02. Montaż i naprawa elementów i układów optycznych,
• technik optyk, MEP.02. Montaż i naprawa elementów i układów optycznych,

• zegarmistrz, MEP.04. Naprawa zegarów i zegarków,
• złotnik-jubiler, MEP.05. Wykonywanie i naprawa wyrobów złotniczych i jubilerskich.
Branża metalurgiczna (MTL)
Uczeń:
i higieny pracy,
wspólne dla:
• operator maszyn i urządzeń odlewniczych, MTL.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń
odlewniczych,
• operator maszyn i urządzeń przemysłu metalurgicznego, MTL.03. Eksploatacja maszyn
i urządzeń przemysłu metalurgicznego,
• technik odlewnik, MTL.01. Wykonywanie i naprawa oprzyrządowania odlewniczego,
MTL.02. Eksploatacja maszyn i urządzeń odlewniczych,
• technik przemysłu metalurgicznego, MTL.03. Eksploatacja maszyn i urządzeń przemysłu
metalurgicznego.
Branża motoryzacyjna (MOT)
Uczeń:
3) analizuje/ stosuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
• wskazuje prawa pracownika oraz rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy,
• wskazuje prawa pracownika oraz rodzaje świadczeń z tytułu choroby zawodowej
wspólne dla:
• blacharz samochodowy, MOT.01. Diagnozowanie i naprawa nadwozi pojazdów samochodowych,
• elektromechanik pojazdów samochodowych, MOT.02. Obsługa, diagnozowanie oraz
naprawa mechatronicznych systemów pojazdów samochodowych,
• lakiernik samochodowy, MOT.03. Diagnozowanie i naprawa powłok lakierniczych,
• mechanik motocyklowy, MOT.04. Diagnozowanie, obsługa i naprawa pojazdów
motocyklowych,
• mechanik pojazdów samochodowych, MOT.05. Obsługa, diagnozowanie oraz naprawa
pojazdów samochodowych,
• technik pojazdów samochodowych, MOT.02. Obsługa, diagnozowanie oraz naprawa
mechatronicznych systemów pojazdów samochodowych, MOT.05. Obsługa, diagnozowanie
oraz naprawa pojazdów samochodowych.
22 Branża ochrony i bezpieczeństwa osób i mienia (BPO)
Uczeń:
2) określa zakres obowiązków pracodawcy w przypadku zaistnienia wypadku przy pracy oraz
w razie wystąpienia choroby zawodowej.
Branża ogrodnicza (OGR)
Uczeń:
pracy,
z przepisów prawa,
wynikające z przepisów prawa
wspólne dla:
• florysta, OGR.01. Wykonywanie kompozycji florystycznych,
• ogrodnik, OGR.02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych,

• technik architektury krajobrazu, OGR.03. Projektowanie, urządzanie i pielęgnacja
roślinnych obiektów architektury krajobrazu,
• technik ogrodnik, OGR.02. Zakładanie i prowadzenie upraw ogrodniczych.
Branża opieki zdrowotnej (MED)
Uczeń:
Dodatkowo: 4) opisuje prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy wynikające
z przepisów prawa,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który zachorował na chorobę zawodową
wynikające z przepisów prawa,
wspólne dla:
• technik elektroradiolog, MED.08. Świadczenie usług medycznych w zakresie diagnostyki
obrazowej, elektromedycznej i radioterapii,
• technik farmaceutyczny, MED.09. Sporządzanie i wytwarzanie produktów leczniczych oraz
prowadzenie obrotu produktami leczniczymi, wyrobami medycznymi, suplementami diety
i środkami spożywczymi specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz innymi produktami
dopuszczonymi do obrotu w aptece na podstawie przepisów prawa,
• technik masażysta, MED.10. Świadczenie usług w zakresie masażu,
• technik ortopeda, MED.11. Wykonywanie i dobieranie przedmiotów ortopedycznych oraz
środków pomocniczych,
• technik sterylizacji medycznej, MED.12. Wykonywanie dekontaminacji sprzętu i wyrobów
medycznych,
• terapeuta zajęciowy, MED.13. Świadczenie usług w zakresie terapii zajęciowej;
Dodatkowo: 3) przedstawia prawa i obowiązki pracownika oraz obowiązki pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy.
Branża poligraficzna (PGF)
Uczeń:
2) charakteryzuje prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
• opisuje prawa i obowiązki pracownika, który zachorował na chorobę zawodową 23
wspólne dla:
• drukarz fleksograficzny, PGF.01. Realizacja procesów drukowania z użyciem
fleksograficznych form drukowych,
• drukarz offsetowy, PGF.02. Realizacja procesów drukowania z offsetowych form
drukowych,
Lekcja 1
• operator procesów introligatorskich, PGF.03. Realizacja procesów introligatorskich
i opakowaniowych,
• technik grafiki i poligrafii cyfrowej, PGF.04. Przygotowywanie oraz wykonywanie prac
graficznych i publikacji cyfrowych,
• technik procesów drukowania, PGF.01. Realizacja procesów drukowania z użyciem
fleksograficznych form drukowych, PGF.02. Realizacja procesów drukowania z offsetowych
form drukowych,
• technik procesów introligatorskich, PGF.03. Realizacja procesów introligatorskich

i opakowaniowych,
• technik reklamy, PGF.07. Wykonywanie przekazu reklamowego;
Dodatkowo: 3) określa prawa i obowiązki pracownika oraz pracodawcy w zakresie
bezpieczeństwa i higieny pracy,
• rozróżnia rodzaje świadczeń z tytułu wypadku przy pracy i chorób zawodowych.
Branża pomocy społecznej (SPO)
Uczeń:
2) charakteryzuje prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa
i higieny pracy,
• opisuje prawa i obowiązki pracownika, który zachorował na chorobę zawodową
wspólne dla:
• asystent osoby niepełnosprawnej, SPO.01. Udzielanie pomocy i organizacja wsparcia
osobie niepełnosprawnej;
8) wskazuje przepisy prawa dotyczące pomocy społecznej i ubezpieczeń społecznych,
• wymienia przepisy prawa dotyczące pomocy społecznej i ubezpieczeń społecznych,
• charakteryzuje zadania instytucji państwowych dotyczące zabezpieczenia społecznego
osoby niepełnosprawnej
wspólne dla:
• opiekun osoby starszej, SPO.02. Świadczenie usług opiekuńczo-wspierających osobie starszej,
SPO.02.2. Podstawy pomocy społecznej (jak SPO.01.2. Podstawy pomocy społecznej),
• opiekun w domu pomocy społecznej, SPO.03. Świadczenie usług opiekuńczo-wspierających
osobie podopiecznej,
• opiekunka dziecięca, SPO.02.2. Podstawy pomocy społecznej, SPO.04. Świadczenie usług
opiekuńczych i wspomagających rozwój dziecka,
• opiekunka środowiskowa, SPO.05. Świadczenie usług opiekuńczych, SPO.05.2. Podstawy
pomocy społecznej.
Branża przemysłu mody (MOD)
Uczeń:
zapobiegania im,
• wyjaśnia pojęcia: wypadek przy pracy, choroba zawodowa
wspólne dla:
• kaletnik, MOD.02. Wykonywanie i renowacja wyrobów kaletniczych,
• krawiec, MOD.03. Projektowanie i wytwarzanie wyrobów odzieżowych,
24 • kuśnierz, MOD.04. Wykonywanie i renowacja wyrobów kuśnierskich,
• obuwnik, MOD.05. Wytwarzanie obuwia,
• operator maszyn w przemyśle włókienniczym, MOD.06. Wytwarzanie i wykończanie
wyrobów włókienniczych,
• pracownik pomocniczy krawca, MOD.07. Wykonywanie prostych wyrobów odzieżowych,
• rękodzielnik wyrobów włókienniczych, MOD.08. Wytwarzanie, konserwacja i renowacja
rękodzielniczych wyrobów włókienniczych,
• technik garbarz, MOD.01. Wyprawianie skór,
• technik obuwnik, MOD.05. Wytwarzanie obuwia,
• technik przemysłu mody, MOD.03. Projektowanie i wytwarzanie wyrobów odzieżowych,
• technik technologii wyrobów skórzanych, MOD.02. Wykonywanie i renowacja wyrobów
kaletniczych, MOD.04. Wykonywanie i renowacja wyrobów kuśnierskich,
• technik włókienniczych wyrobów dekoracyjnych, MOD.08. Wytwarzanie, konserwacja
i renowacja rękodzielniczych wyrobów włókienniczych,
• technik włókiennik, MOD.06. Wytwarzanie i wykończanie wyrobów włókienniczych.

Branża rolno-hodowlana (ROL)
Uczeń:
Dodatkowo: 1) sporządza dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej –
wypełnia dokumenty dotyczące rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych lub Kasą
Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego
wspólne dla:
• technik hodowca koni, ROL.06. Organizacja chowu i hodowli koni,
• technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, ROL.06. Organizacja chowu i hodowli koni,
ROL.02. Eksploatacja pojazdów, maszyn, urządzeń i narzędzi stosowanych w rolnictwie,
• technik pszczelarz, ROL.03. Prowadzenie produkcji pszczelarskiej,
• technik rolnik, ROL.04. Prowadzenie produkcji rolniczej.
Branża rybacka (RYB), Branża spożywcza (SPC)
Uczeń:
pracy,
z przepisów prawa,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ chorobie zawodowej, wynikające
z przepisów prawa.
Branża spedycyjno-logistyczna (SPL)
Uczeń:
zapobiegania im,
• wyjaśnia pojęcia: wypadek przy pracy, choroba zawodowa
wspólne dla:
• technik eksploatacji portów i terminali, SPL.02. Obsługa podróżnych w portach i terminalach,
• technik logistyk, SPL.01. Obsługa magazynów,
• technik spedytor, SPL.05. Organizacja transportu oraz obsługa klientów i kontrahentów.
Branża teleinformatyczna (INF), branża transportu drogowego (TDR), branża transportu
kolejowego (TKO)
Uczeń:
pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który zachorował na chorobę zawodową, 25
wspólne dla:
• technik informatyk, INF.02. Administracja i eksploatacja systemów komputerowych,
urządzeń peryferyjnych i lokalnych sieci komputerowych, INF.03. Tworzenie
i administrowanie stronami i aplikacjami internetowymi oraz bazami danych,
Lekcja 1
• technik teleinformatyk, INF.07. Montaż i konfiguracja lokalnych sieci komputerowych oraz
administrowanie systemami operacyjnymi;
Dodatkowo: 4) określa skutki oddziaływania czynników szkodliwych na organizm człowieka
• wyjaśnia pojęcia: choroba zawodowa i wypadek przy pracy
wspólne dla:
• technik programista, INF.03. Tworzenie i administrowanie stronami i aplikacjami
internetowymi oraz bazami danych, INF.04. Projektowanie, programowanie i testowanie
aplikacji,

• technik telekomunikacji, INF.01. Montaż i utrzymanie torów telekomunikacyjnych oraz
urządzeń abonenckich,
• technik tyfloinformatyk, INF.10. Obsługa oprogramowania i sprzętu informatycznego
wspomagających użytkownika z niepełnosprawnością wzrokową,
• kierowca mechanik, TDR.01. Eksploatacja środków transportu drogowego,
• technik transportu drogowego, TDR.01. Eksploatacja środków transportu drogowego,
• monter nawierzchni kolejowej, TKO.01. Wykonywanie i utrzymywanie nawierzchni
kolejowej i podtorza,
• technik automatyk sterowania ruchem kolejowym, TKO.02. Montaż i eksploatacja urządzeń
i systemów sterowania ruchem kolejowym,
• technik budownictwa kolejowego, TKO.03. Organizacja robót związanych z budową
i utrzymaniem dróg kolejowych,
• technik elektroenergetyk transportu szynowego, TKO.05. Montaż i eksploatacja sieci
zasilających oraz trakcji elektrycznej.
Branża transportu lotniczego (TLO)
Uczeń:
i higieny pracy,
• wskazuje prawa i obowiązki pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy
wspólne dla:
• technik awionik, TLO.01. Wykonywanie obsługi technicznej wyposażenia awionicznego
i elektrycznego statków powietrznych,
• technik mechanik lotniczy, TLO.03. Wykonywanie obsługi technicznej płatowca i jego
instalacji oraz zespołu napędowego statków powietrznych,
• technik lotniskowych służb operacyjnych, TLO.02. Obsługa operacyjna portu lotniczego
i współpraca ze służbami żeglugi powietrznej.
Efekty kształcenia wspólne dla zawodów w ramach obszaru kształcenia, stanowiące

podbudowę do kształcenia w zawodzie lub grupie zawodów
Obszar medyczno-społeczny (MS)
1. PKZ(MS.a) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach:
opiekun medyczny, terapeuta zajęciowy, ortoptystka, opiekunka dziecięca, technik masażysta,
higienistka stomatologiczna, asystentka stomatologiczna, technik ortopeda, technik
dentystyczny, protetyk słuchu, technik farmaceutyczny, technik sterylizacji medycznej, technik
elektroradiolog, technik elektroniki i informatyki medycznej.
26 Uczeń:
• wyjaśnia zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce;
• określa źródła i sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych.
2. PKZ(MS.c) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach: opiekunka
środowiskowa, asystent osoby niepełnosprawnej, opiekun w domu pomocy społecznej,
opiekun osoby starszej.
Uczeń:
• określa cele i zadania polityki społecznej państwa;
• określa środki i instrumenty polityki społecznej służące realizacji zasady równości
i sprawiedliwości społecznej;
• stosuje przepisy prawa dotyczące pomocy społecznej i ubezpieczeń społecznych;
• określa zakres oraz warunki korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej gwarantowanych
przez państwo.
3. PKZ(MS.d) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie technik
bezpieczeństwa i higieny pracy.

Uczeń:
• określa cele i zadania polityki społecznej państwa.
Efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach

Obszar administracyjno-usługowy (AU)
1. AU.25. Prowadzenie działalności handlowej – sporządzanie dokumentacji ekonomiczno-
-finansowej.
Uczeń:
• przestrzega zasad ustalania zobowiązań wobec instytucji publicznoprawnych.
2. AU.35. Planowanie i prowadzenie działalności w organizacji – prowadzenie spraw kadrowo-
-płacowych.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące spraw kadrowych, płacowych, emerytalno-rentowych;
• sporządza dokumenty w sprawach emerytalno-rentowych pracowników;
• sporządza deklaracje z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych.
3. AU.65. Rozliczanie wynagrodzeń i danin publicznych – rozliczanie wynagrodzeń.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące ubezpieczeń społecznych;
• oblicza składki na ubezpieczenia społeczne;
• ustala uprawnienia do zasiłku chorobowego i oblicza jego wysokość;
• oblicza wysokość świadczeń wypłacanych przez płatnika w imieniu Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych.
AU.65. Rozliczanie wynagrodzeń i danin publicznych – sporządzanie dokumentów dotyczących
rozliczeń z Zakładem Ubezpieczeń Społecznych.
Uczeń:
• sporządza dokumenty rejestracji płatnika składek i osób ubezpieczonych;
• rozróżnia składki na ubezpieczenia społeczne;
• sporządza dokumenty rozliczeniowe;
• sporządza dokumentację będącą podstawą do wypłaty zasiłków przez Zakład Ubezpieczeń
Społecznych;
• ustala składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
• posługuje się programem do sporządzania dokumentów rozliczeniowych z Zakładem
Ubezpieczeń Społecznych.
4. AU.68. Obsługa klienta w jednostkach administracji – przygotowywanie dokumentów 27
na podstawie przepisów prawa pracy i prawa cywilnego.
Uczeń:
• określa zakres prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Lekcja 1
MS.08. Udzielanie pomocy i organizacja wsparcia osobie niepełnosprawnej.
4. Wspieranie osoby niepełnosprawnej w trudnych sytuacjach życiowych.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące opieki zdrowotnej państwa, prawa opiekuńczego, prawa
o ubezpieczeniach społecznych i pomocy społecznej.

Formy pracy, metody i techniki:
wykład, burza mózgów, dyskusja kierowana, praca w grupach, praca z tekstem, mapa myśli, gra
dydaktyczna – quiz Kahoot, krzyżówka
Środki dydaktyczne:
rzutnik, komputer, urządzenia mobilne, internet, prezentacja multimedialna, film, materiały dla
ucznia, duży arkusz papieru z przygotowaną mapą myśli, grube pisaki, przygotowany quiz Kahoot
– zgodnie z instrukcją i gotowymi pytaniami (s. 30).
Czas trwania zajęć:

1 godzina lekcyjna
Uwagi:
Przygotowując się do lekcji, sprawdzamy, czy nie było zmian w przepisach. Scenariusz jest zgodny
z przepisami obowiązującymi 5 czerwca 2020 roku.
Przed lekcją przygotowujemy salę lekcyjną – sprzęt do odtworzenia filmu i prezentacji, materiały
do pracy dla uczniów. Jeżeli mapę myśli wykorzystamy do pracy w grupach, przygotowujemy salę
lekcyjną do pracy w maksymalnie 5-osobowych grupach (klasę dzielimy na zespoły na początku
lekcji). Zapoznajemy się z prezentacją i tekstami uzupełniającymi w materiałach dla ucznia, abyśmy
mogli odwoływać się do nich w czasie lekcji. Lekcję realizujemy, dostosowując scenariusz do
możliwości naszych uczniów. Przygotowujemy formularz quizu Kahoot zgodnie z instrukcją: pytania,
czas na odpowiedź (pytania na s. 30). Ucznia, który prawidłowo i najszybciej odpowie na pytania,
można nagrodzić oceną.
28
Przebieg zajęć:
Wyjaśniamy uczniom, że na najbliższych lekcjach zapoznamy się z tematyką ubezpieczeń społecznych.
Następnie zadajemy uczniom pytanie, czy wiedzą, jaka instytucja zajmuje się ubezpieczeniami
społecznymi w Polsce. Uczniowie mogą wymienić nazwy komercyjnych firm ubezpieczeniowych.
Odwołują się do wyniesionej z domu wiedzy w zakresie ubezpieczenia mieszkania czy samochodu.
Jeżeli uczniowie nie wymienią Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, to robimy to my. Przypominamy
także, że właśnie na tej i najbliższych lekcjach poznamy różnice między towarzystwami
ubezpieczeniowymi a ZUS oraz zadania tej instytucji.
Na tej lekcji poznamy wiedzę uczniów o ubezpieczeniach społecznych. Możemy wykorzystać

ich wypowiedzi, aby podkreślić różnicę między ubezpieczeniami społecznymi a innymi, np.
ubezpieczeniem mieszkania, samochodu, na życie. Podkreślamy, że ubezpieczenia społeczne

to system zagwarantowanych ustawowo świadczeń. Pokrywają one potrzeby wywołane przez
zdarzenia losowe lub im podobne (np. choroba, wypadek przy pracy, niepełnosprawność,
podeszły wiek). Ubezpieczenia społeczne to przejaw zbiorowej przezorności. Polega ona na
na tym, że ludzie gromadzą fundusze, aby następnie wypłacać z nich świadczenia tym, których
dane zdarzenie rzeczywiście dotknęło. Ubezpieczenia społeczne różnią się od np. ubezpieczenia
mieszkania czy na życie chociażby tym, że są obowiązkowe (a więc powszechne), mają związek
z pracą i społeczny cel, inaczej obliczane są składki i kto inny wypłaca świadczenie.
Na tę część lekcji przeznaczamy 5 min.
Przystępujemy do wykładu ilustrowanego prezentacją Świadomy zawsze ubezpieczony.

Informujemy, że celem ubezpieczeń społecznych jest zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego
oraz że ubezpieczenia nie są pomysłem świata współczesnego. Już nasi przodkowie podejmowali
różne działania, które miały przynieść solidarną pomoc członkom wspólnoty i zabezpieczyć ich
na przyszłość (film o historii ubezpieczeń). Prosimy uczniów, aby wypisali trzy najważniejsze
informacje z filmu. Omawiamy odpowiedzi uczniów, a następnie kolejne slajdy. W czasie
wykładu odwołujemy się do wcześniejszych wypowiedzi uczniów. Wyjaśniamy ideę ubezpieczeń
społecznych, która zakłada, że potencjał i siła wspólnoty są większe niż indywidualne wysiłki jej
członków. Każdy z nas w swoim życiu ponosi ryzyko niezdolności do pracy, ryzyko choroby czy
wypadku przy pracy, a na pewno wszyscy się zestarzejemy. Im więcej osób tworzy wspólnotę
i ponosi ciężar ryzyka ubezpieczeniowego, tym mniejszy jest indywidualny wysiłek. Prosimy
uczniów o podanie innych przykładów społecznego wysiłku dla dobra jednostek. Należy też
zaakcentować, że wspólnotę obowiązuje zasada solidarności. W zakresie ubezpieczeń ta
zasada oznacza, że wszyscy płacą składki, wiedząc, że świadczenia dostaną tylko niektórzy.
Możemy poprosić o przykład solidarności (lub samemu go podać) zaczerpnięty z nowo nabytych
wiadomości bądź znany z prasy lub innych źródeł (np. akcje: sprzątanie świata, ratujemy foki,
czytamy dzieciom, WOŚP). Podkreślamy, że składki na ubezpieczenia społeczne wpływają do
Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS, a nie ZUS). Zakład Ubezpieczeń Społecznych jako
instytucja ma oddzielny budżet na swoją działalność.
Wyjaśniamy też uczniom, że ZUS wprawdzie pobiera składki na ubezpieczenie zdrowotne, lecz
przekazuje je od razu do Narodowego Funduszu Zdrowia. To Narodowy Fundusz Zdrowia – a nie
ZUS – zapewnia świadczenia opieki zdrowotnej.
Następnie prezentujemy film Twoje życie – Twój wybór. Prosimy uczniów, aby wypisali trzy 29
najważniejsze wnioski z filmu. Omawiamy odpowiedzi uczniów.
W zależności od tempa lekcji i możliwości lokalowych korzystamy z mapy myśli w dwojaki sposób:
1. Praca w grupach: Zgodnie z poleceniem (ćwiczenie – mapa myśli, materiały dla ucznia, s. 12)
Lekcja 1
uczniowie przygotowują na dużych arkuszach papieru podstawowe informacje o ZUS w formie
mapy myśli – w oparciu o nasz wykład i wiedzę z tekstu ZUS – czym jest i co robi (materiały
dla ucznia, s.10). Możemy podzielić poszczególne zagadnienia, przydzielając po jednym lub po
dwa dla jednej grupy. Po określonym czasie zespoły zawieszają swoje plakaty na ścianie. Jedna
z grup omawia swoją mapę myśli, a pozostałe ewentualnie ją uzupełniają. Podkreślamy różnicę
między Zakładem Ubezpieczeń Społecznych a Funduszem Ubezpieczeń Społecznych.
2. Praca z tekstem: Uczniowie, w oparciu o nasz wykład, wiedzę z tekstu ZUS – czym jest i co

robi (materiały dla ucznia, s. 10) i swoje notatki, uzupełniają samodzielnie mapę myśli. Można
to zadanie wykonać w parach. Po wyznaczonym czasie chętni uczniowie odczytują informacje
ze swojej mapy myśli. Wspólnie formułujemy zdania tak, aby zapisy były prawidłowe. Można
też na przygotowanym dużym arkuszu ze schematem mapy myśli wpisywać prawidłowe,
podane przez uczniów zapisy. Warto poprosić ucznia o pomoc w zapisywaniu, wtedy będzie
nam łatwiej zapanować nad proponowanymi zapisami.
Aby sprawdzić wiedzę uczniów, przeprowadzamy quiz Kahoot. Ucznia, który najszybciej
i prawidłowo odpowie na pytania, nagradzamy oceną.
Prosimy uczniów, by przeczytali w domu teksty uzupełniające z materiałów dla ucznia

„Czy wiesz, że ...”, s. 13–15 i rozwiązali krzyżówkę (s. 16), aby utrwalić najważniejsze informacje
z lekcji. Krzyżówkę sprawdzamy na następnej lekcji.
Dla chętnych:
Prosimy uczniów, żeby na kolejną lekcję przygotowali hasła, które dokończą zdanie:
Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo...
Najciekawsze, najtrafniejsze hasła uczniów możemy zapisać na dużych arkuszach papieru

i zawiesić w sali lekcyjnej lub na korytarzu.
30
Spis materiałów do lekcji 1

materiały multimedialne:
• prezentacja Świadomy zawsze ubezpieczony
• film o historii ubezpieczeń
• film Twoje życie – Twój wybór

tekst informacyjny (materiały dla ucznia, s. 10–11)
• ZUS – czym jest i co robi?

Czy wiesz, że... (materiały dla ucznia, s. 13–15):
• ...ubezpieczenia społeczne są powszechne?
• ...istnieje ryzyko (nie)ubezpieczeniowe?
• ...pomoc społeczna ≠ ubezpieczenia społeczne?

materiały pomocnicze/ instruktażowe:
• mapa myśli – wypełniony schemat
• krzyżówka
• komiks (materiały dla ucznia, s. 17)
• link do strony gier i aplikacji technologii informacyjno-komunikacyjnej do wykorzystania
na lekcji https://getkahoot.com/
• Kahoot! Instrukcja tworzenia i przeprowadzania gier (dostępna na stronie www.zus.pl
w zakładce [Baza wiedzy] > [Edukacja])
pytania do quizu Kahoot:
1. Emerytury i renty są finansowane ze środków:

a) ZUS.
b) FUS.
c) NFZ.
d) PZU.
2. Kto ustala zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych?

a) Prezes ZUS.
b) Prezydent.
c) Parlament.
d) Rząd.
3. Kto otrzymuje świadczenia chorobowe wypłacane przez ZUS?

a) Tylko płatnicy składek.
b) Wszyscy obywatele.
c) Ubezpieczeni.
d) Tylko osoby, które skończyły 50 lat.
4. Ubezpieczenia społeczne nie obejmują:

a) ubezpieczenia chorobowego;
b) ubezpieczenia zdrowotnego;
c) ubezpieczenia emerytalnego;
d) ubezpieczenia wypadkowego.
31
Lekcja 1: Świadomy
zawsze ubezpieczony
Lekcja 1
Lekcja 1
Cel ubezpieczeń społecznych
Zadania ZUS
ZUS ≠ FUS

prezentacja multimedialna
32
Cel ubezpieczeń
Lekcja 1
Ubezpieczenia społeczne
zapewnią Ci pieniądze,
gdy nie będziesz mógł pracować,
np. z powodu choroby,
macierzyństwa czy wieku.
ZUS wypłaca świadczenia przez

określony czas (np. zasiłek
chorobowy, macierzyński) albo
do końca życia (np. emeryturę).
Ubezpieczenia społeczne to:

ubezpieczenie emerytalne;
ubezpieczenia rentowe;
ubezpieczenie w razie choroby i macierzyństwa, zwane ubezpieczeniem chorobowym;
ubezpieczenie z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, zwane ubezpieczeniem
wypadkowym.
Osobom, które opłacają składki na te ubezpieczenia, przysługują świadczenia wymienione na

s. 66, 76, 106, 112.
33
Lekcja 1
2
Lekcja 1
Pomysł na obowiązkowe
ubezpieczenia społeczne
powstał w Niemczech już pod
koniec XIX wieku. Wprowadził
je kanclerz II Rzeszy
Otto von Bismarck.

Wiele państw, w tym Polska, uznało niemieckie rozwiązania
za warte naśladowania.
Polska po odzyskaniu niepodległości rozpoczęła prace nad
własnym systemem ubezpieczeń społecznych.
Lata 80. XIX wieku to okres, w którym tworzyły się systemy ubezpieczeń społecznych w Europie.
Istotną rolę odegrał w tym procesie kanclerz II Rzeszy Otto von Bismarck. Wprowadził on trzy
rodzaje obowiązkowych ubezpieczeń:
na wypadek choroby (1883 r.);
od wypadków przy pracy (1884 r.);
w razie starości i inwalidztwa (1889 r.).
Ustawy niemieckie dały impuls do wprowadzania podobnych rozwiązań innym państwom

europejskim (Austro-Węgry, Norwegia, Szwajcaria).
Na ziemiach polskich pod zaborami obowiązywało ustawodawstwo państw zaborczych. Gdy

Polska odzyskała niepodległość, trzeba było stworzyć jednolity i nowoczesny system ubezpieczeń
społecznych. Ujednolicenie systemu ubezpieczeń w II Rzeczypospolitej trwało kilkanaście lat.
Uchwalona 28 marca 1933 roku ustawa o ubezpieczeniu społecznym scaliła ubezpieczenia
społeczne i dlatego nazywana jest ustawą scaleniową. Objęła wszystkie rodzaje ubezpieczeń
społecznych:
chorobowe i macierzyńskie;
na wypadek niezdolności do zarobkowania lub śmierci osoby ubezpieczonej;
wskutek wypadku przy pracy lub chorób zawodowych, a także „wszelkich przyczyn”;
emerytalne robotników i pracowników umysłowych.
Uchwalenie ustawy scaleniowej nie zakończyło prac nad polskim systemem ubezpieczeń
społecznych. Nastąpiło to dopiero 24 października 1934 roku, kiedy to prezydent Ignacy Mościcki
podpisał rozporządzenie o zmianie ustawy o ubezpieczeniu społecznym.
34
Film o historii ubezpieczeń
Lekcja 1
Na podstawie rozporządzenia z 24 października 1934 roku powstał Zakład Ubezpieczeń

Społecznych.
ZUS zarządzał pięcioma funduszami ubezpieczeniowymi połączonymi administracyjnie,

ale wyodrębnionymi finansowo.
ZUS był nową – centralną i powszechną – instytucją ubezpieczeniową. Obejmował

swym działaniem obszar całej Rzeczypospolitej. Jego siedziba była w Warszawie.
Powołanie ZUS umożliwiło lepsze powiązanie ubezpieczeń społecznych z polityką
społeczno-gospodarczą kraju.
35
Uczestnicy powszechnego systemu

ubezpieczeń społecznych to:
Lekcja 1
4 ubezpieczeni świadczeniobiorcy płatnicy składek
Lekcja 1
m.in. pracownicy, m.in. emeryci, renciści, m.in. pracodawcy,
zleceniobiorcy osoby, które pobierają zleceniodawcy,
zasiłki osoby, które prowadzą
(ponad 16 mln osób)
działalność gospodarczą
(ponad 7,8 mln emerytów
i rencistów) (ponad 2,5 mln osób)

W Polsce są jeszcze inne systemy ubezpieczenia społecznego, które obejmują: rolników
(Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – KRUS), służby mundurowe, prokuratorów
i sędziów. ZUS nie obsługuje tych systemów.
Ubezpieczony w systemie ubezpieczeń to osoba, która jest objęta co najmniej jednym

z ubezpieczeń społecznych (emerytalnym, rentowymi, chorobowym, wypadkowym). Do liczby
ubezpieczonych (16 mln) nie wliczamy osób, które są objęte tylko ubezpieczeniem zdrowotnym.
Płatnikiem składek jest m.in.:

pracodawca – za pracowników;
osoba prowadząca pozarolniczą działalność – za osoby współpracujące przy prowadzeniu
tej działalności;
ZUS – na przykład za osoby, którym wypłaca zasiłki macierzyńskie.
36
Najważniejsze zadania, jakie ZUS

wykonuje wobec ubezpieczonych:
5
Lekcja 1
prowadzi indywidualne
konta ubezpieczonych;
pobiera składki na
ubezpieczenia społeczne
i zapisuje informacje o nich
na indywidualnych kontach
ubezpieczonych;
pobiera składki na
ubezpieczenie zdrowotne
i przekazuje je do Narodowego
Funduszu Zdrowia.
Indywidualne konto ubezpieczonego – konto, na którym ZUS zapisuje wszystkie:

składki wpłacane za daną osobę;
informacje o tym, jakim ubezpieczeniom społecznym ta osoba podlega i podlegała.
Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) finansuje świadczenia zdrowotne i refunduje leki.

37

wykonuje wobec świadczeniobiorców:
Lekcja 1
6
Lekcja 1
przyznaje i wypłaca tzw.
świadczenia długoterminowe,
m.in. emerytury, renty;
przyznaje i wypłaca tzw.
świadczenia krótkoterminowe,

m.in. zasiłki chorobowe,
macierzyńskie, opiekuńcze;
kieruje na rehabilitację
leczniczą.
Świadczeń długoterminowych dotyczy lekcja 3, a krótkoterminowych – lekcja 2.
ZUS realizuje zadania z zakresu:

prewencji rentowej – m.in. kieruje na rehabilitację leczniczą do ośrodków rehabilitacyjnych
(np. w schorzeniach narządu głosu, narządu ruchu, układu krążenia, układu oddechowego,
w schorzeniach psychosomatycznych i onkologicznych po leczeniu nowotworu gruczołu
piersiowego, przy uszkodzeniu ośrodkowego układu nerwowego, w schorzeniach narządu
ruchu po wypadku – wczesna rehabilitacja powypadkowa);
prewencji wypadkowej – m.in. dofinansowuje działania płatników składek, które mają
zapobiegać wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym oraz utrzymywać zdolność
do pracy przez cały okres aktywności zawodowej pracowników.
Z rehabilitacji leczniczej ZUS może skorzystać osoba zagrożona utratą zdolności do pracy, ale musi
być szansa, że odzyska ją po rehabilitacji. Dodatkowo ta osoba musi spełnić jeden z poniższych
warunków:
być ubezpieczona (np. z umowy o pracę, prowadzonej działalności);
pobierać zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne;
pobierać rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.
Koszty rehabilitacji (leczenia, zakwaterowania, wyżywienia oraz dojazdu do ośrodka

rehabilitacyjnego najtańszym środkiem komunikacji publicznej) w całości pokrywa ZUS.
38

wykonuje wobec płatników składek:
7
Lekcja 1
prowadzi konta płatników
składek i prowadzi rozliczenia
z nimi;
na wniosek dłużnika może
odroczyć termin płatności
składek, rozłożyć dług na raty;
dofinansowuje projekty
na poprawę bezpieczeństwa
i higieny pracy
na stanowiskach pracy.
Konto płatnika składek to konto założone przez ZUS dla płatnika. ZUS zapisuje na nim m.in.:
kwotę zobowiązań płatnika z tytułu składek;
kwoty zapłaconych składek;
stan rozliczeń;
informacje, za kogo płatnik opłaca składki.
W ramach prewencji wypadkowej prezes ZUS ogłasza co roku konkurs, w którym płatnicy składek
mogą zgłosić wniosek o dofinansowanie projektu dotyczącego utrzymania zdolności do pracy
przez cały okres aktywności zawodowej. Realizacja projektu ma poprawić bezpieczeństwo
i higienę pracy na stanowiskach pracy.
39
ZUS ≠ FUS
Lekcja 1
Składki na ubezpieczenia
8
Lekcja 1
społeczne wpływają do
specjalnego funduszu – Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (FUS).
Ze środków FUS finansowane są

świadczenia, m.in. emerytury,
renty i zasiłki. Świadczenia te

wypłaca ZUS albo płatnicy składek.
Funduszem Ubezpieczeń Społecznych

zarządza Zakład Ubezpieczeń Społecznych.
Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (FUS) to fundusz państwowy powołany do realizacji zadań

dotyczących ubezpieczeń społecznych.
Budżet FUS tworzą składki na ubezpieczenia społeczne i dotacje z budżetu państwa. FUS może
także zaciągać kredyty.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych jest jedynie instytucją, którą państwo polskie powołało,
by zbierała składki i wypłacała świadczenia, m.in. emerytury, renty, zasiłki pogrzebowe,
chorobowe, opiekuńcze, macierzyńskie. ZUS realizuje politykę państwa w zakresie
ubezpieczeń społecznych.
Płatnikiem świadczeń finansowanych ze środków FUS jest ZUS albo płatnicy składek. Płatnicy
składek wypłacają m.in. zasiłki chorobowe i macierzyńskie, jeśli zatrudniają (ubezpieczają)
powyżej 20 osób.
ZUS wypłaca m.in.:

emerytury;
renty z tytułu niezdolności do pracy;
renty rodzinne;
zasiłki chorobowe, opiekuńcze i macierzyńskie, np. dla osób prowadzących działalność
gospodarczą i pracowników, których pracodawca zgłasza do ubezpieczenia chorobowego nie
więcej niż 20 pracowników.
40
ZUS działa na podstawie ustawy
Lekcja 1
13
października 1998 r.
Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa m.in.:

zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
organizację, zasady działania i finansowania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych;
zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym;
zasady ustalania składek na ubezpieczenia społeczne oraz kwot, od których trzeba je naliczać;
zasady, tryb i terminy: zgłaszania do ubezpieczeń społecznych, prowadzenia ewidencji
ubezpieczonych i płatników składek, rozliczania składek na ubezpieczenia społeczne oraz
zasiłków z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego, opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne;
zasady prowadzenia kont ubezpieczonych i kont płatników składek.
41
ZUS nie tworzy prawa
Lekcja 1
10
Lekcja 1
Parlament określa: ZUS nie ma wpływu na wysokość:
wysokość składek składek na ubezpieczenia
na ubezpieczenia; społeczne, ale musi je zbierać

i zapisywać na kontach;
zasady obliczania świadczeń, ale musi je prawidłowo
świadczeń. obliczyć i wypłacić.
Stopy procentowe składek na ubezpieczenia społeczne określa ustawa z 13 października

1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych.
Stopy procentowe składek wynoszą:

na ubezpieczenie emerytalne – 19,52%;
na ubezpieczenia rentowe – 8%;
na ubezpieczenie chorobowe – 2,45%;
na ubezpieczenie wypadkowe – jest zróżnicowana;
na ubezpieczenie zdrowotne – 9%.
Stopę procentową składki na ubezpieczenie wypadkowe ustala ZUS albo samodzielnie płatnik
składek. ZUS ustala ją wyłącznie płatnikom, którzy przekazali informację o danych do ustalenia
składki na ubezpieczenie wypadkowe (ZUS IWA) za trzy kolejne, ostatnie lata kalendarzowe.
Jeśli ZUS nie może ustalić płatnikowi stopy procentowej składki wypadkowej, płatnik robi to
samodzielnie. Zasady zależą od tego, czy płatnik podlega wpisowi do rejestru REGON oraz ile
osób zgłasza do ubezpieczenia wypadkowego.
Zasady obliczania wysokości świadczeń wynikają m.in. z:

ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych;
ustawy z 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego
w razie choroby i macierzyństwa;
ustawy z 30 października 2002 roku o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy
pracy i chorób zawodowych.
42
Wydatki FUS
11
Lekcja 1
Planowane wydatki FUS
w 2020 roku to 261 mld zł.
Planowane wydatki
budżetu państwa w 2020 roku
to 435 mld zł.
FUS wydaje więc 60% tego, co wydaje budżet państwa.

Lekcja 1 Świadomy zawsze ubezpieczony
43
Lekcja 1
Film: Twoje życie – Twój wybór
12
44
ĆWICZENIE – MAPA MYŚLI
ustawa o systemie zbiera składki,

ubezpieczeń wypłaca świadczenia
społecznych (więcej odpowiedzi s. 36–38)
podstawa najważniejsze zadania

prawna (przykłady)
działania
ZUS
przyznaje i wypłaca zarządza

świadczenia funduszem
(przykłady) cel (nazwa)
ubezpieczeń
społecznych
emerytury, renty i zasiłki Fundusz

Ubezpieczeń
(więcej odpowiedzi s. 37)
Społecznych
zapewniają pieniądze osobom,

które nie mogą pracować,
np. z powodu wieku albo
złego stanu zdrowia
45
KRZYŻÓWKA
B I S M A R C K
Lekcja 1
1
2 R Y Z Y K O
3 P Ł A T N I K
4 E M E R Y T U R A
5 Z A K Ł A D

6 K O N T O
7 P A R L A M E N T
1. Wprowadził ubezpieczenia społeczne w II Rzeszy.
2. Tak eksperci nazywają przewidywalne zdarzenie i określają jego skutki.
3. Uczestnik powszechnego systemu ubezpieczeń, np. pracodawca, który płaci składki

za pracownika.
4. Świadczenie, które przyznaje i wypłaca ZUS, jeśli osiągniesz określony wiek.
5. ...Ubezpieczeń Społecznych.
6. ZUS prowadzi je dla każdego ubezpieczonego i płatnika składek.
7. Instytucja, która określa wysokość składek i zasady wyliczania świadczeń.

z
ch asi
or łek
ob
ow
y
Lekcja 2
z
op asi
iek łek
uń
cz
y
ś
ma zas re wia
cie iłe ha dc
bi ze
rz k lit ni
yń ac e
s ki yj
ne
zasi
opie łek
kuńc
zy
wy ren
pa ta
dk
ow
a
je
od dno
sz ra
ko zo
do we
wa
nie
Co Ci się należy,
System ubezpieczeń społecznych
Praca zarobkowa a ubezpieczenia
Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego

48 Cele
Uczeń po lekcji:
wymienia rodzaje składek i zna ich wysokość,
wie, jakie składki trzeba opłacać od umowy o pracę, umowy zlecenia, umowy o dzieło
i od prowadzonej działalności gospodarczej,
wie, kiedy przysługują świadczenia z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego,
zna pojęcia: zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne,

jednorazowe odszkodowanie, renta wypadkowa.
Zgodność z:


intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej szkoły
I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia
ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1679);





Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym 49
rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2018 r.
poz. 744);
Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 lipca 2019 r. zmieniającym

Lekcja 2
poz. 1539);
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniające


Co Ci się należy, kiedy płacisz składki

(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);


-twórczymi.
Cele kształcenia
w zawodach szkolnictwa branżowego:
1. przygotowanie do wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na rynku
pracy;
(...) rozwiązywanie problemów, (...) rozwijanie następujących typów myślenia:
analitycznego, syntetycznego, logicznego, komputacyjnego, przyczynowo-skutkowego,
kreatywnego;
wypowiedzi;
-komunikacyjnymi;
wartościowania;

I. Wiedza.
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, zasad aktywnego poszukiwania pracy, (...)
poznanie praw oraz obowiązków pracownika i pracodawcy.
9. Poznanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej, (…) procedury
rejestracji działalności gospodarczej.
11. Przygotowanie do prowadzenia własnej działalności gospodarczej.
III. Kształtowanie postaw.
1. Wykorzystanie zdobytej wiedzy ekonomicznej do rozwijania własnej postawy
przedsiębiorczej jako jednego z podstawowych warunków aktywnego uczestnictwa w życiu
społeczno-gospodarczym, w tym skutecznego wykonywania pracy najemnej i prowadzenia
własnej działalności gospodarczej.
gospodarczym.

Uczeń:
2. charakteryzuje instytucje rynku finansowego w Polsce (...) zakłady ubezpieczeń oraz
objaśnia ich znaczenie w funkcjonowaniu gospodarki narodowej, przedsiębiorstw i życiu
człowieka.
Uczeń:
formy i umowy;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego 51
I. Wiedza.
Lekcja 2
7. Dostrzeganie znaczenia ubezpieczeń w działalności gospodarczej i życiu
człowieka.
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, zasad aktywnego poszukiwania pracy, (…),


Uczeń:
Uczeń:
formy i umowy;
IV. Przedsiębiorstwo.
7. przedstawia procedury związane z rejestracją indywidualnej działalności.
Uczeń:
państwa w gospodarce;
3. rozróżnia i porównuje formy inwestowania i wynikające z nich ryzyko.
IV. Zasady etyczne.
Uczeń:
1. wyjaśnia zasady etyczne w biznesie i w relacjach pracownik–pracodawca.
52 Treści nauczania – wymagania szczegółowe
Uczeń:
III. Instytucje rynkowe
Uczeń:
2. wyjaśnia rolę, jaką w gospodarce pełnią instytucje rynkowe: (…) fundusze emerytalne;
9. charakteryzuje system emerytalny w Polsce i wskazuje związek pomiędzy swoją przyszłą
aktywnością zawodową a wysokością emerytury;
VI. Rynek pracy.
Uczeń:

Uczeń:
Uczeń:
III. Rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń:
4. rozpoznaje różne aspekty, (…) problemów życia codziennego i podaje możliwe sposoby ich
rozwiązania.
Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

Uczeń:

Zakres podstawowy
Uczeń:
społeczne;
2. przedstawia znaczenie różnych podmiotów w życiu publicznym; 53
Uczeń:
Lekcja 2
Uczeń:
6. rozpoznaje różne aspekty (…) problemów życia codziennego i podaje możliwe sposoby
ich rozwiązania.

Uczeń:

Zakres rozszerzony
Uczeń:
1. wyjaśnia prawidłowości życia społeczno-kulturowego.
Uczeń:

Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
16. porównuje sytuację jednostki wynikającą z różnych form zatrudniania: umowa o pracę,
umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej osoby fizycznej.
Uczeń:
obywateli;
zawodowej.
54 II. Rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń:
III. Współdziałanie w sprawach publicznych.
Uczeń:
2. sprawnie korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia
publicznego.
Zgodność z:

Doradztwo zawodowe
Technikum, liceum, szkoła branżowa I i II stopnia
2. Świat zawodów i rynek pracy.
Uczeń:
2.3. porównuje formy zatrudnienia i możliwości funkcjonowania na rynku pracy, (...) analizuje
podstawy prawa pracy, (...) prawa i obowiązki pracownika.
Zgodność z:

i inżynierii:
• rozwijanie i wykorzystywanie myślenia i postrzegania matematycznego do rozwiązywania
problemów w codziennych sytuacjach;
prywatnych i zawodowych (np. umiejętności finansowe), a także śledzeniu i ocenianiu
oprogramowania i sieci.
• kształcenie kreatywności, krytycznego myślenia w rozwiązywaniu problemów.
Zgodność z: 55

rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2018 r. poz.
Lekcja 2
744);

poz. 1539);




(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);

Scenariusz zajęć realizuje efekty kształcenia i weryfikacji zawarte w podstawach

programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego uczniów, którzy kształcą się
począwszy od:
a) klasie I branżowej szkoły I stopnia, która rozpoczyna się z dniem 1 września 2019 r. lub
z dniem 1 lutego 2020 r.,
3) w latach następnych również w kolejnych klasach lub semestrach tych szkół.

(Dz.U. poz. 860 oraz z 2018 r. poz. 744).
56 Stosownie do przepisów przejściowych zawartych w art. 94 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r.
o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw:
2) w odniesieniu do uczniów branżowych szkół I stopnia, dotychczasowego czteroletniego
technikum oraz słuchaczy szkół policealnych, którzy rozpoczęli kształcenie przed rokiem szkolnym
2019/2020, ma zastosowanie dotychczasowa klasyfikacja zawodów szkolnictwa zawodowego
oraz dotychczasowa podstawa programowa kształcenia w zawodach (wydane na podstawie
dotychczasowych art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe).

1. PKZ(MS.a) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach: opiekun
medyczny, terapeuta zajęciowy, ortoptystka, opiekunka dziecięca, technik masażysta,

elektroradiolog, technik elektroniki i informatyki medycznej:
opiekun osoby starszej:
przez państwo.
bezpieczeństwa i higieny pracy:

-finansowej.
Uczeń:
-płacowych.
Uczeń:
• określa zadania przedsiębiorców, instytucji finansowych, organów administracji rządowej
i samorządowej.
Uczeń:
Społecznych.
AU.65. Rozliczanie wynagrodzeń i danin publicznych – sporządzanie dokumentów dotyczących 57
Uczeń:
Społecznych;
Lekcja 2
• ustala składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.
4. AU.68. Obsługa klienta w jednostkach administracji – przygotowywanie dokumentów
na podstawie przepisów prawa pracy i prawa cywilnego.
Uczeń:

1. MS.12. Zarządzanie bezpieczeństwem w środowisku pracy – ustalanie okoliczności i przyczyn

wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące wypadków przy pracy i chorób zawodowych;
• określa obowiązki pracodawcy w razie wystąpienia wypadku przy pracy i chorób
zawodowych.
Więcej efektów kształcenia – patrz s. 15–25.

wykład, burza mózgów, praca w grupach, praca z tekstem, mapa myśli, gra dydaktyczna
koło fortuny, test
rzutnik, komputer, prezentacja multimedialna, materiały informacyjne, duży arkusz papieru,
kolorowe pisaki, quiz koło fortuny przygotowany zgodnie instrukcją i pytaniami

1 godzina lekcyjna
Uwagi:
z przepisami obowiązującymi 5 czerwca 2020 r.
Przed lekcją czytamy materiały dla nauczyciela i ucznia, aby znać treści prezentowane na lekcji –
ułatwi to nam odnoszenie się do dodatkowych pytań uczniów. W zależności od wyboru techniki
pracy na lekcji przygotowujemy niezbędne materiały. Przygotujemy quiz koło fortuny wg
instrukcji oraz na podstawie przygotowanych pytań (s. 59).
58
Przebieg zajęć:
Na początku lekcji przypominamy najważniejsze zadania ZUS (zajmuje się m.in. gromadzeniem
składek na ubezpieczenia społeczne i wypłatą świadczeń). Przypominamy także, czym są
ubezpieczenia społeczne – odwołujemy się do poprzedniej lekcji. Informujemy uczniów, że na
dzisiejszej lekcji dowiedzą się, jakie jeszcze inne świadczenia przysługują osobom ubezpieczonym
w sytuacjach, których nie było w filmie. Informujemy, że na zakończenie lekcji będziemy
sprawdzać, co uczniowie zapamiętali z zajęć, w quizie koło fortuny.
Prosimy uczniów o podanie kilku możliwych i typowych sytuacji życiowych, w których pracownik nie
może pracować. Zapisujemy je na arkuszu papieru zawieszonym w widocznym miejscu. Ewentualnie
dodajemy jeszcze brakujące przykłady, by można było zaprezentować wszystkie przypadki.
Następnie podejmujemy wykład ilustrowany prezentacją Co Ci się należy, kiedy płacisz

składki, w którym zapoznamy uczniów z rodzajami świadczeń z ubezpieczeń społecznych,
w konkretnych sytuacjach życiowych. Podczas prezentacji aktywizujemy uczniów, zadajemy
pytania, prosimy o parafrazowanie. Odnosimy się do sytuacji znanych uczniom z najbliższego
otoczenia. Przyporządkowujemy podane przez uczniów na początku lekcji sytuacje (zapisane
na papierze) do omawianych świadczeń. W trakcie wykładu uczniowie uzupełniają mapę
myśli – chętnych prosimy o odczytanie swojego zapisu, na bieżąco poprawiamy, ewentualnie
podpowiadamy prawidłowy zapis. Istotne jest, aby uczniowie w trakcie wykładu wyselekcjonowali
informacje potrzebne do wypełnienia mapy myśli. Ważne jest także, aby uzmysłowić uczniom
zależności między ubezpieczeniem się a wynikającymi z tego świadczeniami. Należy koniecznie
zaakcentować, że od wysokości składek zależą późniejsze wypłaty. Można porównać to do
kwoty, jaką złożymy na oprocentowaną lokatę – im większa będzie wysokość kwoty, tym
większy nasz zarobek. Wyraźnie należy podkreślić, że płacąc niskie składki na ubezpieczenie
chorobowe, dostaniemy niskie świadczenia w przypadku choroby lub macierzyństwa. Zwrócić
też trzeba uwagę na to, że dla prowadzących działalność gospodarczą ubezpieczenie chorobowe
jest dobrowolne, więc jeśli się nie ubezpieczą, nie dostaną np. zasiłku chorobowego czy
macierzyńskiego. Przy omawianiu świadczeń wynikających z utraty zdrowia wyjaśniamy, że nie
zawsze niepełnosprawność wyklucza możliwość podjęcia pracy, czyli podkreślamy różnicę między
osobą z niepełnosprawnością a osobą niezdolną do pracy.
Na zakończenie lekcji przeprowadzamy zapowiedziany quiz koło fortuny. Możemy

przeprowadzić go w dwojaki sposób: odpowiedzi udzielają wszyscy uczniowie lub wyznaczamy
czterech chętnych i sekretarza, który będzie zapisywał wyniki. Jeśli uczeń nie udzieli odpowiedzi
lub jego odpowiedź jest błędna, odpowiada kolejny uczestnik.
W podsumowaniu prosimy uczniów, by wymienili korzyści z opłacania składek na ubezpieczenia

społeczne. Jeszcze raz podkreślamy, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych towarzyszą
nam od narodzin do śmierci oraz to, że świadczenia mogą otrzymać wyłącznie te osoby, które
są ubezpieczone i płacą składki. Prosimy uczniów, by w domu przeczytali tekst uzupełniający
z materiałów dla ucznia (s. 27), a także by rozwiązali test (s. 30), aby utrwalić najważniejsze
informacje z lekcji. Test sprawdzamy na następnej lekcji.
59

materiał multimedialny:
• prezentacja Co Ci się należy, kiedy płacisz składki
Lekcja 2

Czy wiesz...
• ...przez ile dni można otrzymywać zasiłek opiekuńczy?
• ...jakie świadczenia przysługują z ubezpieczenia wypadkowego?
• ...kiedy przysługuje zasiłek macierzyński?
• ...kiedy przysługuje zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego? (materiały
dla ucznia, s. 27)


• test
• instrukcja quizu koło fortuny (dostępna na stronie https://wheeldecide.com)
pytania do koła fortuny (należy dokończyć zdanie):
1. Zasiłek chorobowy przysługuje maksymalnie przez 182 dni albo 270 dni – jeśli
niezdolność do pracy wystąpi w czasie ciąży albo będzie spowodowana gruźlicą.
2. Świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia chorobowego przysługuje, jeśli wykorzystasz
zasiłek chorobowy przez maksymalny okres, a nadal będziesz niezdolny do pracy oraz
jest możliwe, że odzyskasz zdolność do pracy po dalszym leczeniu lub rehabilitacji.
3. Zasiłek opiekuńczy wynosi 80% pensji (średniej z 12 miesięcy).
4. Ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne dla osób prowadzących działalność
gospodarczą, zleceniobiorców.
5. Okres wypłaty zasiłku macierzyńskiego zależy od liczby dzieci, które urodzisz podczas
porodu lub jednocześnie przyjmiesz na wychowanie.
6. Świadczenia z ubezpieczenia chorobowego to: zasiłek chorobowy, świadczenie
rehabilitacyjne, zasiłek macierzyński, zasiłek opiekuńczy.
7. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego to: zasiłek chorobowy, świadczenie
rehabilitacyjne, renta wypadkowa, jednorazowe odszkodowanie, zwrot kosztów
wyrobów medycznych, świadczeń stomatologicznych i szczepień ochronnych.
8. Stopa procentowa składki na ubezpieczenie emerytalne wynosi 19,52%.
9. Osoba, która wykonuje umowę o pracę, podlega obowiązkowo następującym
ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu
i zdrowotnemu.
10. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego wynosi 100% pensji (średniej
z 12 miesięcy).
załącznik:
• skrócona instrukcja tworzenia koła fortuny.
Interaktywne koło fortuny możemy zrobić na stronie wheeldecide.com.
Jest to ciekawe narzędzie, proste w obsłudze. Możemy przygotować je w następujący sposób:
1. Wejdź na stronę.
2. Nie musisz się logować.
60 3. Dodaj pytania na liście. Aby zwiększyć liczbę pytań/ zadań, kliknij [Add choice].
4. Napisz tytuł koła fortuny.
5. Kliknij w opcję [Advanced options] i wybierz kolory koła oraz czas ruchu koła
do zatrzymania.
6. Kliknij w [Apply wheel changes].
7. Koło fortuny jest gotowe.
8. Na górze strony jest zrobione przez Ciebie koło, a pod nim opcja [Embeed wheel].
Po skopiowaniu grę możesz osadzić na blogu.
9. Jeśli nie prowadzisz bloga, skopiuj link gry z paska przeglądarki i zapisz w dokumencie
Word.
10. Link do koła możemy zakodować w QR – koło fortuny działa na Androidzie.
Na przykład:

61
Lekcja 2: Co Ci się należy,

Lekcja 2
Lekcja 2
chorobowego

wypadkowego
62
1 ubezpieczenie
Lekcja 2
ryzyko starości
emerytalne
ryzyko
ubezpieczenia
niezdolności
rentowe
do pracy
ryzyko wypadku ubezpieczenie

przy pracy wypadkowe
macierzyństwo ubezpieczenie
i ryzyko choroby chorobowe
Jeśli będziesz płacić składki na ubezpieczenia społeczne, otrzymasz świadczenie, gdy

znajdziesz się w sytuacji, którą ubezpieczenie obejmuje:
gdy osiągniesz wiek emerytalny i nie będziesz już mógł lub chciał pracować – będzie Ci
przysługiwała emerytura z ubezpieczenia emerytalnego;
gdy będziesz przez dłuższy czas niezdolny do pracy – możesz starać się o rentę z ubezpieczeń
rentowych;
gdy ulegniesz wypadkowi przy pracy – będziesz mógł liczyć na świadczenia z ubezpieczenia
wypadkowego;
gdy zachorujesz, będziesz opiekować się chorym członkiem rodziny, urodzisz dziecko albo
przyjmiesz je na wychowanie – otrzymasz zasiłek z ubezpieczenia chorobowego.
63
Ze świadczeń z ubezpieczeń
społecznych korzystamy
przez całe życie
Lekcja 2
2
Lekcja 2
zasiłek macierzyński
zasiłek opiekuńczy
zasiłek chorobowy
świadczenie rehabilitacyjne
rehabilitacja lecznicza

renta z tytułu niezdolności do
pracy
emerytura
zasiłek pogrzebowy
Warunki nabycia prawa do wymienionych świadczeń znajdziesz na kolejnych slajdach. Prawo

do rehabilitacji leczniczej, renty, emerytury i zasiłku pogrzebowego omówimy w lekcji 3.
64
Umowa zlecenia
3 Umowa z uczniami Umowa Umowa Działalność
Lekcja 2
Ubezpieczenie o dzieło i studentami zlecenia o pracę gospodarcza
(do skończenia przez
nich 26 lat)
Emerytalne
Rentowe
Chorobowe
Wypadkowe
Zdrowotne
Ubezpieczenie obowiązkowe Ubezpieczenie dobrowolne Brak ubezpieczenia
Powyższe zasady ubezpieczeń obowiązują, gdy umowa lub prowadzenie działalności jest jedynym
źródłem zarobków.
Tabela przedstawia zasady płacenia składek na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne od umowy

o dzieło, umowy zlecenia, umowy o pracę i z prowadzonej działalności gospodarczej. Zakładamy,
że osoba ubezpieczona ma tylko jeden tytuł do ubezpieczeń, np. wykonuje tylko umowę zlecenia.
Jeśli będziesz pracować na podstawie umowy o pracę, to zawsze będziesz podlegać

obowiązkowo wszystkim ubezpieczeniom społecznym i ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Twój pracodawca będzie płacił za Ciebie wszystkie składki na te ubezpieczenia.
Jeśli w czasie nauki w szkole ponadpodstawowej lub studiów (do ukończenia 26 lat) będziesz
wykonywać pracę na podstawie umowy zlecenia, to zleceniodawca nie będzie płacił za Ciebie
żadnych składek. Jeśli nie będziesz się już uczyć albo będziesz, ale skończysz 26 lat, to od
umowy zlecenia obowiązkowe będą dla Ciebie ubezpieczenia: emerytalne, rentowe, wypadkowe
i zdrowotne. Tylko ubezpieczenie chorobowe będzie dobrowolne.
Jeśli umowa o dzieło będzie dla Ciebie jedynym źródłem przychodu, to nie będziesz z tej umowy
podlegać ubezpieczeniom społecznym ani ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Od zasady, że od umowy o dzieło czy zlecenia zawartej w czasie nauki (do ukończenia 26 lat) nie
trzeba płacić żadnych składek, jest wyjątek. Jeśli taką umowę podpiszesz z własnym pracodawcą,
to od umowy o dzieło i zlecenia będzie on musiał płacić wszystkie składki na ubezpieczenia
społeczne i zdrowotne.
Jeśli będziesz prowadzić działalność gospodarczą, to będziesz obowiązkowo objęty

ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowymi, wypadkowym i zdrowotnym. Tylko ubezpieczenie
chorobowe będzie dobrowolne. Będziesz mógł skorzystać z ulg w płaceniu składek
na ubezpieczenia społeczne, które omówimy w lekcji 4.
65
Stopy procentowe składek i zasady

ich finansowania
Lekcja 2
4 Zasady finansowania składek Zasady
Lekcja 2
od umowy o pracę i umowy zlecenia finansowania
Stopa procentowa składek przez
Ubezpieczenie osobę, która
składki ze środków ze środków prowadzi
pracodawcy, pracownika, działalność
zleceniodawcy zleceniobiorcy gospodarczą
Emerytalne 19,52% 9,76% 9,76%
Rentowe 8% 6,5% 1,5% Wszystkie

składki
Chorobowe 2,45% - w całości w całości
z własnych
jest środków
Wypadkowe
zróżnicowana
w całości -
Zdrowotne 9% - w całości
Stopę procentową składki wypadkowej na rok (od 1 kwietnia do 31 marca roku następnego)
ustala sam płatnik albo robi to ZUS.
Jeśli płatnik przekaże informację o danych do ustalenia składki wypadkowej (ZUS IWA) za trzy
ostatnie lata, to ZUS ustali mu stopę procentową składki wypadkowej.
Jeśli płatnik składek sam ustala stopę procentową składki wypadkowej, to zależy ona od
tego, czy podlega on wpisowi do rejestru REGON oraz ile osób zgłasza do ubezpieczenia
wypadkowego.
Na przykład dla płatnika składek, który zgłasza do ubezpieczenia wypadkowego maksymalnie

9 ubezpieczonych i nie podlega wpisowi do rejestru REGON, stopa procentowa składki
wypadkowej wynosi 50% najwyższej stopy procentowej dla grup działalności (czyli 1,67% w roku
składkowym, który trwa od 1 kwietnia 2020 r. do 31 marca 2021 r.).
Więcej na temat składek opłacanych przez osoby prowadzące działalność gospodarczą

przeczytasz w lekcji 4.
66
chorobowego
5
Lekcja 2
zasiłek świadczenie zasiłek zasiłek

chorobowy rehabilitacyjne macierzyński opiekuńczy
Otrzymasz świadczenia z ubezpieczenia chorobowego, jeśli będziesz podlegać temu

ubezpieczeniu:

obowiązkowo, np. jako pracownik;

dobrowolnie, np. jako osoba prowadząca działalność gospodarczą czy zleceniobiorca (jeśli nie
podpiszesz umowy z własnym pracodawcą).
Na zasiłek opiekuńczy i macierzyński możesz liczyć od pierwszego dnia ubezpieczenia. Natomiast

zasiłek chorobowy przysługuje zwykle dopiero po określonym okresie ubezpieczenia. Przeczytasz
o tym w materiałach dla ucznia (w tekście uzupełniającym do lekcji 2, s. 27).
67
Zasiłek chorobowy
otrzymasz zamiast pensji, gdy będziesz chorować
i korzystać ze zwolnienia lekarskiego
Lekcja 2
6
Lekcja 2
Maksymalny okres wypłaty
zasiłku chorobowego wynosi:
182 dni;
270 dni – jeśli Twoja
niezdolność do pracy

wystąpi w czasie ciąży
albo będzie spowodowana
gruźlicą.
Jeśli będziesz pracownikiem, to w razie choroby otrzymasz przed zasiłkiem chorobowym

wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy (na podstawie Kodeksu pracy) finansowane przez
pracodawcę. Prawo do takiego wynagrodzenia przed zasiłkiem będziesz mieć także wtedy, gdy
będziesz wykonywać pracę nakładczą (chałupniczą) albo odbywać służbę zastępczą.
Wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy możesz otrzymać łącznie za 33 dni w ciągu

roku kalendarzowego, a jeśli ukończysz 50 rok życia – łącznie za 14 dni. Krótszy okres wypłaty
wynagrodzenia za czas choroby (14 dni) dotyczy pracowników w wieku powyżej 50 lat, którzy
chorują w następnych latach po osiągnięciu tego wieku.
Okres 33 albo 14 dni niezdolności do pracy ustalasz, sumując poszczególne okresy niezdolności
do pracy w roku kalendarzowym, nawet jeśli:
występują między nimi przerwy;
byłeś w danym roku kalendarzowym zatrudniony u więcej niż jednego pracodawcy.
Jeśli będziesz pracownikiem, chałupnikiem albo będziesz odbywał służbę zastępczą, prawo do
zasiłku chorobowego będziesz mógł nabyć od 34 albo 15 dnia niezdolności do pracy w roku
kalendarzowym.
68
Zasiłek chorobowy
wynosi:
80% pensji (średniej z 12 miesięcy);
7
Lekcja 2
70% pensji, gdy będziesz
przebywać w szpitalu;
100% pensji (także za pobyt
w szpitalu), jeśli Twoja niezdolność
do pracy będzie spowodowana
m.in. wypadkiem w drodze do
pracy lub z pracy albo wystąpi
w czasie ciąży.
Jeśli pracodawca zatrudnia powyżej 20 pracowników,

to wypłaca im zasiłki, a następnie rozlicza się z ZUS.
W pozostałych przypadkach zasiłki wypłaca ZUS.
Otrzymasz zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego w wysokości 100% pensji również

wtedy, gdy będziesz niezdolny do pracy, ponieważ poddałeś się:
niezbędnym badaniom lekarskim dla kandydatów na dawców komórek, tkanek i narządów;
zabiegowi pobrania komórek, tkanek i narządów.
69
Świadczenie rehabilitacyjne
przysługuje Ci, jeśli:
Lekcja 2
8
Lekcja 2
wykorzystasz zasiłek
chorobowy przez
maksymalny okres, a nadal
będziesz niezdolny do pracy;

możliwe jest, że odzyskasz
zdolność do pracy po
dalszym leczeniu lub
rehabilitacji.
ZUS przyznaje świadczenie rehabilitacyjne na wniosek. Najlepiej, jeśli złożysz go co najmniej

6 tygodni przed zakończeniem okresu pobierania zasiłku chorobowego. Taki termin gwarantuje
wypłatę świadczenia rehabilitacyjnego od razu, gdy skończy się zasiłek chorobowy.
70
Lekcja 2
Abyś mógł skorzystać
ze świadczenia rehabilitacyjnego,
lekarz orzecznik ZUS musi wydać Ci
orzeczenie o niezdolności
do pracy na okres nie dłuższy
niż 12 miesięcy.
Jeżeli stwierdzi, że jesteś zdolny

do pracy, a Ty się z tym nie zgadzasz,
możesz wnieść sprzeciw do komisji
lekarskiej ZUS.
Jeśli złożysz wniosek o świadczenie rehabilitacyjne, ZUS przekaże Twoją sprawę lekarzowi
orzecznikowi ZUS. Lekarz orzecznik ZUS wyda w tej sprawie orzeczenie. Jeśli nie będziesz się
z nim zgadzać, będziesz mógł w ciągu 14 dni od doręczenia orzeczenia wnieść sprzeciw. W ciągu
14 dni od wydania orzeczenia prezes ZUS może zgłosić zarzut wadliwości tego orzeczenia.
Sprzeciw lub zarzut wadliwości rozpatrzy komisja lekarska ZUS i wyda orzeczenie.
Na podstawie orzeczenia lekarza orzecznika albo komisji lekarskiej, ZUS wyda decyzję w sprawie
świadczenia rehabilitacyjnego.
71
możesz otrzymywać maksymalnie
przez 12 miesięcy
Lekcja 2
10
Lekcja 2
Wynosi ono:
90% pensji
przez pierwsze 90 dni,
a w pozostałym okresie
75% pensji;

100% pensji,
jeśli niezdolność do pracy
przypada w czasie ciąży.
72
Zasiłek macierzyński
otrzymasz, jeśli urodzisz dziecko albo przyjmiesz
je na wychowanie
11
Lekcja 2
Okres wypłaty zasiłku będzie
zależał od liczby dzieci,
które urodzisz podczas jednego
porodu lub jednocześnie
przyjmiesz na wychowanie.
Z zasiłku macierzyńskiego może

też skorzystać ubezpieczony
ojciec dziecka.
Zasiłek macierzyński przysługuje przez czas ustalony przepisami Kodeksu pracy jako okres:
urlopu macierzyńskiego (urodzenie dziecka);
urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (przyjęcie na wychowanie dziecka w wieku
do 7 lat lub do 10 lat – jeśli to dziecko ma decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego);
urlopu rodzicielskiego (urodzenie dziecka lub przyjęcie na wychowanie);
urlopu ojcowskiego (wychowywanie dziecka).
Jeśli wykorzystasz zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego albo urlopu

na warunkach urlopu macierzyńskiego, możesz dalej go pobierać za okres, który odpowiada
urlopowi rodzicielskiemu.
Okresy, za które przysługuje zasiłek macierzyński, znajdziesz na s. 84–85.

73
Zasiłek macierzyński,
gdy urodzisz 1 dziecko, wynosi:
Lekcja 2
12
Lekcja 2
100% pensji
(średniej z 12 miesięcy)
za pierwsze 26 tygodni;
60% pensji
za kolejne 26 tygodni.

Możesz zdecydować, że chcesz pobierać zasiłek w takiej samej
wysokości przez 52 tygodnie. Wtedy wyniesie on 80% pensji.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego:

za okres urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz urlopu
ojcowskiego – 100% pensji (średniej z 12 miesięcy);
za okres urlopu rodzicielskiego – 100% pensji za pierwsze 6 tygodni (8 tygodni – jeśli urodzisz
podczas jednego porodu albo równocześnie przyjmiesz na wychowanie dwoje lub więcej
dzieci) i 60% pensji za kolejne tygodnie.
Jeśli w ciągu 21 dni od porodu albo przyjęcia dziecka na wychowanie złożysz wniosek, że chcesz
pobierać zasiłek macierzyński za cały okres urlopu macierzyńskiego (urlopu na warunkach urlopu
macierzyńskiego) i rodzicielskiego, zasiłek będzie wynosić przez cały ten czas 80% pensji.
O zasiłku macierzyńskim przeczytasz też w tekście uzupełniającym (s. 84).

74
Zasiłek opiekuńczy
otrzymasz, gdy będziesz opiekować się:
zdrowym dzieckiem do 8 lat
13 w sytuacjach określonych
Lekcja 2
w przepisach lub chorym dzieckiem
do 14 lat, w tym także dzieckiem
niepełnosprawnym w tym wieku
(60 dni w roku kalendarzowym);
chorym dzieckiem w wieku powyżej

14 lat lub innym chorym członkiem
rodziny (np. małżonkiem, rodzicem),

jeśli będziesz z nim mieszkać
w czasie choroby (14 dni w roku
kalendarzowym).
Będziesz mógł skorzystać z zasiłku opiekuńczego za czas opieki nad zdrowym dzieckiem
w wieku do 8 lat w razie:
nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, klubu dziecięcego, przedszkola lub szkoły, do których
dziecko uczęszcza;
choroby niani (zatrudnionej na podstawie umowy uaktywniającej) albo dziennego opiekuna;
porodu lub choroby Twojego małżonka albo rodzica dziecka, który stale opiekuje się
dzieckiem, jeżeli poród lub choroba uniemożliwia mu tę opiekę;
pobytu Twojego małżonka lub rodzica dziecka, który stale opiekuje się dzieckiem, w szpitalu
albo w innej placówce leczniczej.
75
Zasiłek opiekuńczy
otrzymasz, gdy będziesz opiekować się:
Lekcja 2
14 chorym niepełnosprawnym dzieckiem w wieku 14–18 lat
Lekcja 2
(30 dni w roku kalendarzowym);
niepełnosprawnym dzieckiem w wieku 8–18 lat w związku

z porodem, chorobą albo pobytem w szpitalu Twojego
małżonka lub rodzica tego dziecka, który stale się nim
opiekuje (30 dni w roku kalendarzowym).

Wysokość zasiłku wynosi 80% pensji (średniej z 12 miesięcy).
Łączny okres pobierania zasiłku opiekuńczego w danym

roku kalendarzowym nie może przekroczyć 60 dni.
Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi członkami
rodziny nie może przekroczyć 60 dni w roku kalendarzowym. Wymieniony limit dni, za które
przysługuje zasiłek opiekuńczy, nie zależy od:
liczby dzieci i członków rodziny, którzy wymagają opieki;
liczby osób uprawnionych do tego zasiłku.
Jeśli będziesz opiekować się wyłącznie dziećmi niepełnosprawnymi (w wieku od 8 lub 14 lat do
18 lat) i innymi chorymi członkami rodziny, zasiłek opiekuńczy będzie przysługiwał Ci łącznie
za 30 dni w roku kalendarzowym (w tym maksymalnie 14 dni za opiekę nad innymi chorymi
członkami rodziny).
Więcej o liczbie dni, za które możesz otrzymać zasiłek opiekuńczy, przeczytasz w tekście
uzupełniającym (s. 80).
76
wypadkowego
15
Lekcja 2
zasiłek świadczenie renta
chorobowy rehabilitacyjne wypadkowa
Możesz otrzymać te świadczenia, jeśli będziesz niezdolny do pracy
z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej.
jednorazowe odszkodowanie
zwrot kosztów wyrobów medycznych, świadczeń
stomatologicznych i szczepień ochronnych
Wypadek przy pracy – nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło
w związku z wykonywaną pracą i spowodowało uraz lub śmierć.
Choroba zawodowa – schorzenie spowodowane szkodliwymi dla zdrowia czynnikami, które

występują w miejscu pracy lub wynikają ze sposobu, w jaki dana osoba wykonywała obowiązki
zawodowe. Lista chorób zawodowych jest w rozporządzeniu Rady Ministrów.
77
wypadkowego
Lekcja 2
16
Lekcja 2
Zasiłek chorobowy i świadczenie
rehabilitacyjne wynosi 100% pensji
(średniej z 12 miesięcy).
Zasiłek chorobowy z tytułu

wypadku przy pracy lub choroby

zawodowej przysługuje Ci
niezależnie od tego, jak długo
podlegasz ubezpieczeniu
wypadkowemu.
O świadczeniach z ubezpieczenia wypadkowego przeczytasz także w tekście uzupełniającym

na s. 82.
78
wypadkowego
17
Lekcja 2
Jednorazowe odszkodowanie
przysługuje w wysokości
20% przeciętnego
wynagrodzenia za każdy procent
stałego lub długotrwałego
uszczerbku na zdrowiu.
Rentę wypadkową otrzymasz,
gdy staniesz się całkowicie lub

częściowo niezdolny do pracy
z powodu wypadku przy pracy.
Uszczerbek na zdrowiu to naruszenie sprawności organizmu, które powoduje (czasowe lub stałe)
upośledzenie organizmu. Uszczerbek na zdrowiu może pozostawać w związku z wypadkiem przy
pracy lub chorobą zawodową.
Jeśli będziesz mieć wypadek przy pracy lub zachorujesz na chorobę zawodową, to możemy
zwrócić Ci część kosztów, które poniesiesz na leczenie stomatologiczne, szczepienia ochronne
lub zakup wyrobów medycznych.
79
Lekcja 2
świadczenie
zasiłek chorobowy
rehabilitacyjne
Świadczenia
z ubezpieczenia
chorobowego

wynosi zawsze
80% pensji
zasiłek opiekuńczy zasiłek macierzyński
Świadczenia Świadczenia
Ubezpieczenia
z ubezpieczenia z ubezpieczeń
społeczne
emerytalnego rentowych
jednorazowe
renta wypadkowa
odszkodowanie
Świadczenia
z ubezpieczenia
wypadkowego
wynosi zawsze
100% pensji
świadczenie
zasiłek chorobowy rehabilitacyjne
80
1. CZY WIESZ...
...PRZEZ ILE DNI MOŻNA OTRZYMYWAĆ ZASIŁEK
OPIEKUŃCZY?
Przepisy określają, za ile dni w roku kalendarzowym możesz otrzymać zasiłek
opiekuńczy. Ten limit zależy m.in. od tego, kim się opiekujesz.
Dla kogo 60 dni
Możesz otrzymać zasiłek opiekuńczy maksymalnie za 60 dni w roku kalendarzowym,

jeśli opiekujesz się:
chorym dzieckiem w wieku do 14 lat;

zdrowym dzieckiem w wieku do 8 lat, np. z powodu nieprzewidzianego zamknięcia żłobka
czy przedszkola, do którego dziecko uczęszcza (pozostałe sytuacje znajdziesz na s. 74).
Możesz skorzystać z zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dzieckiem własnym, dzieckiem
małżonka, dzieckiem przysposobionym, a także dzieckiem, które przyjmiesz na wychowanie
i utrzymanie.
Dla kogo 30 dni
Z zasiłku opiekuńczego maksymalnie za 30 dni w roku kalendarzowym możesz skorzystać,

jeśli opiekujesz się:
dzieckiem niepełnosprawnym, które skończyło 8 lat, ale ma mniej niż 18 lat – w związku
z porodem, chorobą albo pobytem w szpitalu Twojego małżonka lub rodzica dziecka, który
stale opiekuje się tym dzieckiem;
chorym dzieckiem niepełnosprawnym, które skończyło 14 lat, ale ma mniej niż 18 lat.
Trzydziestodniowy limit dni zasiłkowych przysługuje, jeśli dziecko ma:

orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności;
orzeczenie o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami:
• konieczności stałej albo długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie
ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji;
• konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia,
rehabilitacji i edukacji.
Limit 30 dni zasiłku opiekuńczego w roku kalendarzowym przysługuje łącznie ojcu i matce
dziecka niepełnosprawnego. Wynosi on maksymalnie 30 dni także wtedy, gdy w rodzinie
jest więcej niż jedno dziecko niepełnosprawne w wieku od 8 lub 14 do 18 lat.
Dla kogo 14 dni 81
Jeśli musisz zająć się chorym dzieckiem w wieku powyżej 14 lat lub innym chorym członkiem rodziny
(małżonkiem, rodzicem, rodzicem Twojego dziecka, ojczymem, macochą, teściem, dziadkiem,
wnukiem, rodzeństwem), to zasiłek przysługuje Ci maksymalnie za 14 dni w roku kalendarzowym.
Lekcja 2
Abyś otrzymał zasiłek za czas opieki nad wymienionymi chorymi członkami rodziny, musisz z nimi
mieszkać w czasie choroby.
Niezbędny warunek
Zasiłek opiekuńczy przysługuje, jeśli nie ma innych osób, które są we wspólnym gospodarstwie
domowym i mogą zapewnić opiekę dziecku albo innemu członkowi rodziny. Nie dotyczy to jednak

opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 2 lat – w takiej sytuacji zasiłek opiekuńczy przysługuje
nawet wtedy, gdy inni członkowie rodziny mogliby zapewnić dziecku opiekę. Członkiem rodziny,
który może zapewnić opiekę dziecku lub innemu choremu członkowi rodziny, nie jest jednak:
osoba całkowicie niezdolna do pracy;
osoba chora;
osoba, która ze względu na wiek jest niesprawna fizycznie lub psychicznie;
osoba, która prowadzi gospodarstwo rolne;
pracownik odpoczywający po pracy na nocnej zmianie;
osoba, która prowadzi działalność pozarolniczą;
osoba niezobowiązana do sprawowania opieki na podstawie przepisów Kodeksu rodzinnego
i opiekuńczego, jeśli odmawia ona sprawowania tej opieki.
Łączny okres wypłaty zasiłku w roku
Łączny okres wypłaty zasiłku opiekuńczego z powodu opieki nad dziećmi i innymi chorymi członkami
rodziny (w tym nad dzieckiem w wieku powyżej 14 lat) nie może przekroczyć 60 dni w roku
kalendarzowym. Natomiast gdy opieka dotyczy wyłącznie dzieci niepełnosprawnych (w wieku
od 8 lub 14 lat do 18 lat) i innych chorych członków rodziny, łączny okres wypłaty zasiłku wynosi
maksymalnie 30 dni.
Przykład 1
Anna dostała w pierwszej połowie roku zasiłek opiekuńczy za 35 dni, bo opiekowała się
chorymi dziećmi w wieku 4 i 8 lat. We wrześniu tego samego roku wystąpiła o wypłatę zasiłku
opiekuńczego za 30 dni z powodu opieki nad chorym dzieckiem niepełnosprawnym w wieku 17 lat.
Otrzymała zasiłek opiekuńczy tylko za 25 dni, do wyczerpania limitu 60 dni (60 dni minus 35 dni).
Przełom roku
Limit dni, za które przysługuje zasiłek opiekuńczy, trzeba ustalać dla każdego roku
kalendarzowego. Oznacza to, że jeśli np. Twoje dziecko choruje bez przerwy na przełomie roku,
to prawo do zasiłku trzeba ustalić odrębnie dla każdego roku kalendarzowego.
82
2. CZY WIESZ...
...JAKIE ŚWIADCZENIA PRZYSŁUGUJĄ Z UBEZPIECZENIA
WYPADKOWEGO?
Jeśli ulegniesz wypadkowi przy pracy lub chorobie zawodowej, możesz otrzymać
świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego, m.in. zasiłek chorobowy, świadczenie
rehabilitacyjne, rentę wypadkową czy jednorazowe odszkodowanie.
Zasiłek chorobowy
Na zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego możesz liczyć, gdy będziesz niezdolny do pracy
z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej. Zasiłek ten przysługuje Ci niezależnie od
czasu, przez jaki podlegałeś ubezpieczeniu wypadkowemu (nie dotyczy go tzw. okres wyczekiwania).
Przykład 1
Piotr w pierwszym dniu swojej pracy uległ wypadkowi. Wypadek ten pracodawca uznał
za wypadek przy pracy. Mimo że Piotr tak krótko był ubezpieczony, otrzymał zasiłek chorobowy
z ubezpieczenia wypadkowego.
Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia wypadkowego (także za okres pobytu w szpitalu)

wynosi 100% podstawy wymiaru zasiłku (przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu
za ostanie 12 miesięcy kalendarzowych).
Możesz otrzymać świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego, gdy:

pobierałeś zasiłek chorobowy przez maksymalny okres (182 albo 270 dni);
jesteś nadal niezdolny do pracy po czasie, przez który pobierałeś zasiłek chorobowy;
można oczekiwać, że dalsze leczenie lub rehabilitacja lecznicza pomogą Ci odzyskać zdolność
do pracy.
Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje maksymalnie przez 12 miesięcy. Wynosi ono 100% średniej
pensji (ustalanej jak przy zasiłku chorobowym i zwaloryzowanej). Abyś mógł otrzymać świadczenie
rehabilitacyjne, lekarz orzecznik ZUS musi orzec o okolicznościach, które uzasadniają przyznanie
świadczenia rehabilitacyjnego w związku z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową. Jeśli nie
będziesz zgadzał się z tym orzeczeniem, możesz wnieść sprzeciw do komisji lekarskiej ZUS.
Renta wypadkowa
Aby otrzymać rentę wypadkową, musisz mieć orzeczenie o niezdolności do pracy i jej związku
z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową wydane przez lekarza orzecznika (komisję lekarską –
jeśli złożysz sprzeciw wobec orzeczenia lekarza orzecznika lub prezes ZUS zgłosi zarzut wadliwości).
To, czy otrzymasz rentę wypadkową, nie zależy od: 83
okresu, przez który podlegasz ubezpieczeniu wypadkowemu;
daty, od której powstała niezdolność do pracy z powodu wypadku przy pracy lub choroby
zawodowej.
Przykład 2
Lekcja 2
Anna (ma 30 lat i 2 lata stażu pracy) uległa wypadkowi w pracy. Pobierała najpierw zasiłek
chorobowy, a następnie świadczenie rehabilitacyjne z ubezpieczenia wypadkowego. Ponieważ
nadal była niezdolna do pracy, wystąpiła o rentę z ubezpieczenia wypadkowego. Lekarz orzecznik
ZUS stwierdził, że Anna jest niezdolna do pracy z powodu wypadku przy pracy. ZUS przyznał na tej
podstawie Annie rentę z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego. Aby dostać
rentę, Anna nie musiała mieć określonego stażu pracy.

Jednorazowe odszkodowanie
Gdy z powodu wypadku przy pracy lub choroby zawodowej będziesz mieć ustalony stały lub
długotrwały uszczerbek na zdrowiu, otrzymasz jednorazowe odszkodowanie.
Stopień uszczerbku na zdrowiu oraz jego związek z wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową
ocenia lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS (jeśli złożysz sprzeciw wobec orzeczenia
wydanego przez lekarza orzecznika ZUS lub prezes ZUS zgłosi zarzut wadliwości), gdy zakończysz
leczenie i rehabilitację.
Stały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje

upośledzenie jego czynności i nie można oczekiwać poprawy.
Długotrwały uszczerbek na zdrowiu to takie naruszenie sprawności organizmu, które powoduje

upośledzenie jego czynności na dłużej niż 6 miesięcy, ale są szanse na poprawę.
Jednorazowe odszkodowanie wynosi 20% przeciętnego wynagrodzenia za każdy procent stałego

lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu.
Brak prawa do świadczeń
Nie dostaniesz świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, gdy:

wyłączną przyczyną wypadku było to, że naruszyłeś (umyślne lub z powodu rażącego
niedbalstwa) przepisy, które dotyczą ochrony życia i zdrowia;
przyczyniłeś się w znacznym stopniu do spowodowania wypadku, ponieważ byłeś nietrzeźwy
albo pod wpływem środków odurzających lub substancji psychotropowych;
bez uzasadnionej przyczyny odmówiłeś wykonania badania na zawartość w organizmie
alkoholu, środków odurzających lub substancji psychotropowych albo przez swoje zachowanie
uniemożliwiłeś jego przeprowadzenie.
Przykład 3
Tomasz uległ wypadkowi w pracy. Był nietrzeźwy i przyczynił się znacznie do spowodowania
wypadku. Z tego powodu nie otrzymał świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
84
3. CZY WIESZ...
...KIEDY PRZYSŁUGUJE ZASIŁEK MACIERZYŃSKI?
Z zasiłku macierzyńskiego możesz skorzystać, jeśli urodzisz dziecko albo przyjmiesz
dziecko na wychowanie. Prawo do tego zasiłku nie zależy od Twojego okresu
ubezpieczenia chorobowego – od tzw. okresu wyczekiwania.
Zasiłek macierzyński przysługuje Ci, jeśli w czasie, gdy podlegasz ubezpieczeniu chorobowemu
lub przebywasz na urlopie wychowawczym:
urodzisz dziecko;
przyjmiesz na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat i wystąpisz do sądu opiekuńczego
o przysposobienie tego dziecka albo przyjmiesz na wychowanie dziecko w ramach rodziny
zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej);

przyjmiesz na wychowanie dziecko w wieku do 10 lat, które otrzymało decyzję o odroczeniu
obowiązku szkolnego, i wystąpisz do sądu opiekuńczego o przysposobienie tego dziecka albo
przyjmiesz je na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej
zawodowej).
Okres, przez który możesz otrzymywać zasiłek macierzyński, zależy od liczby dzieci, które
urodzisz podczas jednego porodu albo przyjmiesz jednocześnie na wychowanie. Wynika on
z Kodeksu pracy i odpowiada:
urlopowi macierzyńskiemu (z tytułu urodzenia dziecka) albo urlopowi na warunkach urlopu
macierzyńskiego (z tytułu przyjęcia dziecka na wychowanie);
urlopowi rodzicielskiemu (z tytułu urodzenia dziecka albo przyjęcia dziecka na wychowanie).
Zasiłek za okres urlopu macierzyńskiego albo urlopu na warunkach

urlopu macierzyńskiego
Możesz otrzymywać zasiłek macierzyński przez:

20 tygodni (140 dni) – jeśli urodzisz albo przyjmiesz na wychowanie jedno dziecko;
31 tygodni (217 dni) – jeśli urodzisz podczas jednego porodu albo jednocześnie przyjmiesz
na wychowanie dwoje dzieci;
33 tygodnie (231 dni) – jeśli urodzisz podczas jednego porodu albo jednocześnie przyjmiesz
na wychowanie troje dzieci;
na wychowanie czworo dzieci;
na wychowanie pięcioro lub więcej dzieci.
Przykład 1
Maria, która podlega ubezpieczeniu chorobowemu z umowy o pracę, przyjęła na wychowanie
dwoje dzieci w wieku 3 i 5 lat i wystąpiła do sądu z wnioskiem o ich przysposobienie. Maria ma
prawo do zasiłku macierzyńskiego przez okres urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego
przez 31 tygodni (217 dni).
Zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego 85
Jeśli wykorzystasz zasiłek macierzyński za okres urlopu macierzyńskiego albo urlopu

na warunkach urlopu macierzyńskiego, możesz dalej go pobierać za okres, który odpowiada
urlopowi rodzicielskiemu. Zasiłek przysługuje wtedy maksymalnie przez:
32 tygodnie – jeśli urodzisz albo przyjmiesz na wychowanie jedno dziecko w wieku do 7 lat
Lekcja 2
albo do 10 lat – jeśli to dziecko ma decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego;
34 tygodnie – jeśli urodzisz podczas jednego porodu albo równocześnie przyjmiesz
na wychowanie dwoje lub więcej dzieci.
Zasiłek macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego możesz wykorzystać jednorazowo albo

w częściach (maksymalnie czterech) będących wielokrotnością tygodnia. Każda z części musi
trwać przynajmniej 8 tygodni. Nie dotyczy to jednak:
pierwszej części zasiłku macierzyńskiego, która musi trwać:

• przynajmniej 6 tygodni, jeśli urodzisz lub przyjmiesz na wychowanie jedno dziecko;
• przynajmniej 3 tygodnie, jeśli przyjmiesz na wychowanie jedno dziecko, które w ciągu
9 tygodni skończy 7 lat (albo 10 lat, jeżeli ma decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego);
ostatniej części zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego.
Rodzice mogą dzielić się korzystaniem z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego.
Przykład 2
Anna (pracownica), która urodziła dziecko 1 marca, korzystała z urlopu i zasiłku
macierzyńskiego przez 20 tygodni. Wystąpiła też o udzielenie jej urlopu rodzicielskiego
i wypłatę zasiłku macierzyńskiego przez 8 tygodni. Następnie ojciec dziecka korzystał z urlopu
rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego przez 9 tygodni. Bezpośrednio po tym okresie
Anna ponownie wystąpiła o 6 tygodni urlopu rodzicielskiego i zasiłku macierzyńskiego.
Pracodawca udzielił jej urlopu rodzicielskiego i wypłacił zasiłek macierzyński jednak
za 8 tygodni, bo Anna mogła wykorzystać zasiłek macierzyński za okres dłuższy niż 8 tygodni
(32 tygodnie – 17 tygodni = 15 tygodni).
Możesz wykorzystać 16 tygodni zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu rodzicielskiego w terminie,

który nie przypada bezpośrednio po zasiłku macierzyńskim, z którego już skorzystałaś (najpóźniej do
końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat). Nie jest to jednak możliwe, jeśli w ciągu
21 dni po porodzie albo po przyjęciu dziecka lub dzieci na wychowanie złożysz wniosek o zasiłek
macierzyński za okres urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze. 16 tygodni zasiłku macierzyńskiego
za okres urlopu rodzicielskiego można wykorzystać maksymalnie w dwóch częściach.
Wysokość zasiłku macierzyńskiego
Zasiłek macierzyński za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu lub urlopowi

na warunkach urlopu macierzyńskiego, wynosi 100% podstawy wymiaru (przeciętnego
wynagrodzenia lub przychodu za ostatnie 12 miesięcy). Natomiast zasiłek macierzyński za okres,
który odpowiada urlopowi rodzicielskiemu, wynosi 100% podstawy wymiaru za:
pierwsze 6 tygodni – jeśli urodzisz albo przyjmiesz na wychowanie jedno dziecko;
86 pierwsze 8 tygodni – jeśli urodzisz podczas jednego porodu albo równocześnie przyjmiesz
na wychowanie dwoje lub więcej dzieci.
W kolejnych tygodniach zasiłek za okres urlopu rodzicielskiego wynosi 60% podstawy wymiaru.
Przykład 3
Katarzyna 15 maja urodziła dziecko i wystąpiła do pracodawcy o urlop i zasiłek macierzyński
za 20 tygodni. Wystąpiła także o urlop rodzicielski na 8 tygodni i zasiłek macierzyński za ten czas.
Katarzyna otrzymała zasiłek macierzyński w wysokości:
100% podstawy wymiaru (przeciętnego wynagrodzenia Katarzyny za ostatnie 12 miesięcy)
za 20 tygodni urlopu macierzyńskiego i 6 tygodni urlopu rodzicielskiego;
60% podstawy wymiaru za 2 tygodnie urlopu rodzicielskiego.
Gdy ojciec dziecka wystąpił o udzielenie urlopu rodzicielskiego na kolejne 8 tygodni, otrzymał
zasiłek macierzyński w wysokości 60% podstawy wymiaru.
Rodzic może jednak zdecydować, że chce otrzymywać zasiłek macierzyński w takiej samej
wysokości za okres, który odpowiada urlopowi macierzyńskiemu (urlopowi na warunkach urlopu
macierzyńskiego) i urlopowi rodzicielskiemu. Będzie on wtedy wynosił 80% podstawy wymiaru, czyli
przeciętnego wynagrodzenia lub przychodu za ostatnie 12 miesięcy. Wystarczy, że w ciągu 21 dni
od porodu lub przyjęcia dziecka na wychowanie rodzic złoży wniosek o zasiłek macierzyński za cały
okres urlopu macierzyńskiego (urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego) i rodzicielskiego.
Zasiłek macierzyński dla ojca dziecka
Jako ubezpieczony ojciec dziecka będziesz mógł skorzystać z zasiłku macierzyńskiego, gdy np.:
przyjmiesz na wychowanie dziecko w wieku do 7 lat lub dziecko w wieku do 10 lat,
wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, i wystąpisz do sądu
opiekuńczego w sprawie przysposobienia tego dziecka;
przejmiesz opiekę nad dzieckiem, gdy jego matka wykorzysta zasiłek macierzyński
za co najmniej 14 tygodni po porodzie i będzie chciała wcześniej wrócić do pracy, przestanie
pobierać zasiłek macierzyński w związku z pobytem w szpitalu lub swoją niepełnosprawnością
albo umrze lub porzuci dziecko.
Jeśli będziesz wychowywał dziecko, będziesz miał dodatkowo prawo do zasiłku macierzyńskiego
za okres, który odpowiada urlopowi ojcowskiemu – do 2 tygodni. Jego wysokość to 100%
podstawy wymiaru.
Z zasiłku macierzyńskiego za okres urlopu ojcowskiego będziesz mógł skorzystać maksymalnie do:
ukończenia przez dziecko 2 roku życia – jeśli urodzi Ci się dziecko;
24 miesięcy od uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie i nie
dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia (10 roku życia, jeśli dziecko ma decyzję
o odroczeniu obowiązku szkolnego) – jeśli przysposobisz dziecko.
Urlop ojcowski możesz wykorzystać jednorazowo albo w dwóch częściach. Każda z tych
części musi trwać przynajmniej tydzień. Części urlopu ojcowskiego nie muszą przypadać
bezpośrednio po sobie.
87
ĆWICZENIE – TEST
Jest to test wielokrotnego wyboru, co oznacza, że każde z pytań może mieć od 1 do 4
prawidłowych odpowiedzi. Otrzymasz 1 punkt, tylko gdy udzielisz pełnej odpowiedzi na pytanie.
Za cały test możesz uzyskać maksymalnie 5 punktów. Wybraną odpowiedź zaznacz znakiem „X”
Lekcja 2
w kratce przy tej odpowiedzi.
PYTANIA PUNKTACJA
1. Zasiłek chorobowy z ubezpieczenia chorobowego wynosi 100% pensji:
A tylko gdy niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem przy pracy; A

gdy niezdolność do pracy jest spowodowana m.in. wypadkiem w drodze
B B x
do pracy lub z pracy albo wystąpi w czasie ciąży; 1
C za pierwsze 90 dni i 75% w pozostałym okresie; C
D zawsze, gdy chory pracownik ma skończone 40 lat. D
2. Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego może otrzymać osoba niezdolna do pracy
z powodu:
A wypadku w drodze do pracy lub z pracy; A
B wypadku przy pracy; B x
1
C każdego wypadku, także niezwiązanego z pracą; C
D choroby zawodowej. D x
3. Tzw. okres wyczekiwania na zasiłek chorobowy:
A zależy od rodzaju ubezpieczenia chorobowego; A x
B dla osób prowadzących działalność gospodarczą wynosi 60 dni; B
C dla pracowników wynosi 30 dni; C x 1
nie dotyczy m.in. tych osób, których niezdolność do pracy wynika

D D x
z wypadku w drodze do pracy lub z pracy.
4. Świadczenie rehabilitacyjne przysługuje:
A obowiązkowo każdej osobie, która pobierała zasiłek chorobowy; A
w wysokości 100% pensji, jeśli niezdolność do pracy przypada w czasie
B B x
ciąży;
1
C przez maksymalnie 12 miesięcy; C x
w wysokości 90% pensji przez pierwsze 90 dni i 70% pensji w pozostałym
D D
okresie.
5. Zasiłek opiekuńczy przysługuje:
A tylko z powodu opieki nad chorym dzieckiem; A
B z ubezpieczenia chorobowego; B x
C w wysokości 80% pensji (średniej z 12 miesięcy); C x 1
m.in. z tytułu opieki nad chorym dzieckiem w wieku do 14 lat (60 dni
D D x
w roku kalendarzowym).
SUMA PUNKTÓW ZA POPRAWNE ODPOWIEDZI z pytań 1–5 5
Lekcja 3
Renty i emerytury
Świadczenia z ubezpieczeń rentowych
Świadczenia z ubezpieczenia emerytalnego
Emerytura – Twoja przyszłość w Twoich rękach

90
Cele
Uczeń po lekcji:
zna zasady obowiązującego systemu rentowego i emerytalnego,
wie, jak wyliczyć emeryturę,
wie, jaki wiek emerytalny obowiązuje w Polsce i w innych państwach,
wyjaśnia skutki nieuczestniczenia w systemie emerytalnym,
rozumie wagę systemu emerytalnego kontrolowanego przez państwo,

wie, że na Platformie Usług Elektronicznych ZUS i na stronie www.zus.pl jest kalkulator

emerytalny, za pomocą którego można obliczyć prognozowaną wysokość emerytury,
zna pojęcia: renta, emerytura.
Zgodność z:


intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego dla branżowej
szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz
kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2018 r. poz. 1679);



Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa 91

Lekcja 3

w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach (Dz.U. z 2019, poz. 1539);

Renty i emerytury


programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności
zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. z 2019 r. poz. 991).

-twórczymi.

1. przygotowanie do wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na rynku pracy;
(...) rozwiązywanie problemów, (...) rozwijanie następujących typów myślenia: analitycznego,
syntetycznego, logicznego, komputacyjnego, przyczynowo-skutkowego, kreatywnego;
wypowiedzi;
metod i narzędzi wywodzących się z informatyki, w tym programowanie;
-komunikacyjnymi;
wartościowania;

I. Wiedza.
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, zasad aktywnego poszukiwania pracy, (…)
10. Projektowanie działań w zakresie zakładania własnego przedsiębiorstwa lub
podejmowanie innych przedsięwzięć o charakterze społeczno-ekonomicznym.
7. Kształtowanie w sobie odpowiedzialnych postaw jako przyszłych pracowników
i pracodawców oraz należytego wypełnienia obowiązków, a także sprawiedliwego,
opartego na prawości i dążeniu do prawdy traktowania pracowników.
gospodarczym.

Uczeń:
i życiu człowieka;
6. dostrzega konieczność wczesnego rozpoczęcia systematycznego oszczędzania
i inwestowania środków finansowych na emeryturę.
III. Rynek pracy: (...) kariera zawodowa, (...) formy zatrudnienia, (...) prawa i obowiązki 93
Uczeń:
formy i umowy;
Lekcja 3

I. Wiedza.
Renty i emerytury
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, zasad aktywnego poszukiwania pracy, (…),
gospodarczym.

Uczeń:
II. charakteryzuje ważniejsze instytucje rynku finansowego w Polsce (...) zakłady ubezpieczeń
Uczeń:
formy i umowy;
94 IV. Przedsiębiorstwo
Uczeń:
Uczeń:
IV. Zasady etyczne.
Uczeń:

Uczeń:
III. Instytucje rynkowe.
Uczeń:
VI. Rynek pracy.
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
3. rozpoznaje różne aspekty (…) problemów życia codziennego i podaje możliwe sposoby ich
rozwiązania.
IV. Komunikowanie i współdziałanie. 95
Uczeń:
2. korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia
publicznego.
Lekcja 3
III. Organy władzy publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
1. charakteryzuje zasady ustrojowe zawarte w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (…)
społecznej gospodarki rynkowej.
Uczeń:
Renty i emerytury

Zakres podstawowy
Uczeń:
społeczne;
Uczeń:
Uczeń:
rozwiązania.
IV. Komunikowanie i współdziałanie.
Uczeń:
publicznego.

Uczeń:
VI. Wybrane problemy polityki publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.
Uczeń:
96 Zakres rozszerzony
Uczeń:
1. wyjaśnia prawidłowości życia społeczno-kulturowego;
4. wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe w życiu społeczno-politycznym.
Uczeń:
Uczeń:
3. analizuje i wyjaśnia złożone problemy społeczne, polityczne i wyzwania globalne.
Uczeń:
3. współpracuje w grupie, z uwzględnieniem podziału zadań oraz norm i wartości
obowiązujących w życiu społecznym;
publicznego.

Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
14. znajduje wzory umów zlecenia i umów o dzieło; przedstawia konieczne ich elementy
i elementy korzystne dla zleceniobiorcy i autora dzieła;
16. porównuje sytuację jednostki wynikającą z różnych form zatrudniania: umowa
o pracę, umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej osoby
fizycznej.
Uczeń:
obywateli;
zawodowej.
Uczeń:
Uczeń: 97
publicznego.

IV. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej.
Lekcja 3
Uczeń:
6. Wyjaśnia, jakie możliwości zarabiania mają młodzi ludzie, jakie umowy mogą zawierać
i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów.
Zgodność z:
Renty i emerytury
Doradztwo zawodowe
Technikum, liceum i szkoła branżowa I stopnia
Uczeń:
2.3. porównuje formy zatrudnienia i możliwości funkcjonowania na rynku pracy, (...)
analizuje podstawy prawa pracy, (...)prawa i obowiązki pracownika.
Szkoła branżowa II stopnia

Uczeń:
2.2. analizuje podstawy prawa pracy, w tym rodzaje umów o pracę, sposoby ich
rozwiązywania, prawa i obowiązki pracownika.
Zgodność z:




98 Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw
(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);

Scenariusz zajęć realizuje efekty kształcenia i weryfikacji zawarte w podstawach

programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego uczniów, którzy kształcą się
począwszy od:

1 lutego 2020 r.,


o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw do
uczniów branżowych szkół I stopnia, dotychczasowego czteroletniego technikum oraz słuchaczy
szkół policealnych, którzy rozpoczęli kształcenie przed rokiem szkolnym 2019/2020, stosuje się
dotychczasową klasyfikację zawodów szkolnictwa zawodowego oraz dotychczasową podstawę
programową kształcenia w zawodach (wydane na podstawie dotychczasowych art. 46 ust. 1 oraz
art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo oświatowe).

Uczeń:
2. PKZ(MS.c) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach: opiekunka 99
Uczeń:
Lekcja 3
przez państwo.
Uczeń:
Renty i emerytury
-finansowej.
Uczeń:
-płacowych.
Uczeń:
• sporządza deklaracje z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych.
Uczeń:
Społecznych.
Uczeń:
Społecznych;
4. AU.68. Obsługa klienta w jednostkach administracji – przygotowywanie dokumentów na
podstawie przepisów prawa pracy i prawa cywilnego.
Uczeń:
Zgodność z:
100 1. Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji:
• umiejętność czytania i pisania oraz prawidłowego rozumienia informacji pisemnej;
i inżynierii:
• umiejętność korzystania z podstawowych operacji i sposobów prezentacji matematycznej,
rozumienie terminów i pojęć matematycznych;

prywatnych i zawodowych (np. umiejętności finansowe), a także śledzenia i oceniania
oprogramowania i sieci;
• umiejętności korzystania z treści cyfrowych, uzyskiwania do nich dostępu, ich filtrowania,
oceny, tworzenia, programowania i udostępniania.
• skutecznego zarządzania czasem i informacjami, konstruktywnej pracy z innymi osobami;
6. Kompetencje obywatelskie:
• zdolność działania jako odpowiedzialni obywatele oraz pełnego uczestnictwa w życiu
obywatelskim i społecznym.
• kształcenie kreatywności, krytycznego myślenia w rozwiązywaniu problemów;
• zdobycie umiejętności świadomego przekształcania pomysłów w działanie w sferze
osobistej, społecznej i zawodowej;
• rozumienie procesów ekonomicznych oraz szans i wyzwań społecznych i gospodarczych
stojących przed pracodawcą, organizacją.

wykład, dyskusja kierowana, pogadanka, praca w parach lub grupach, mapa myśli, gra
multimedialna, quiz – mapa myśli, ćwiczenie – prawda, fałsz
komputer, rzutnik, urządzenia mobilne, internet, prezentacja multimedialna, arkusze papieru
z przygotowanymi schematami mapy myśli, kolorowe pisaki, opcjonalnie quiz – mapa myśli
101
1 godzina lekcyjna
Lekcja 3
Uwaga!
Zapoznajemy się z treścią tekstów uzupełniających w materiałach dla nauczyciela i ucznia.

Jeśli będziemy prezentować kalkulator emerytalny na stronie www.zus.pl, potrzebny będzie
dostęp do internetu.
Renty i emerytury
Przebieg zajęć:
Informujemy uczniów, że na dzisiejszej lekcji dowiedzą się, jakie trzeba spełnić warunki,
aby otrzymać rentę lub emeryturę. Na wstępie pytamy uczniów o osoby pracujące
i niepracujące w ich rodzinach lub wśród znajomych. Chodzi o osoby, które mają
przyznaną rentę lub emeryturę. Dowiadujemy się, kim one są – chodzi o to, by wykazać,
że renciści czy emeryci to bliscy uczniów – dziadkowie, wujostwo, znajomi rodziców.
Następnie przy pomocy pytań nakierowujących dowiadujemy się, z czego się te osoby
utrzymują. Doprowadzamy do sytuacji, kiedy uczniowie stwierdzą, że te osoby są na rencie
lub emeryturze – dostają pieniądze. Pytamy, czy wiedzą, co to jest renta i emerytura,
skąd są pieniądze na te wypłaty. Pozwalamy na samodzielne wypowiedzi uczniów,
ewentualnie kierujemy wymianą informacji między uczniami. Nie ustosunkowujemy się
do ich wypowiedzi. Zapamiętujemy lub zapisujemy, z czym mają największy problem,
czego nie rozumieją, a także błędne wypowiedzi – ułatwi to nam w późniejszym wykładzie
zaakcentowanie tych treści.
Rozpoczynamy wykład z elementami pogadanki. Na początek przypominamy krótko zadania

ZUS (gromadzenie składek na ubezpieczenia społeczne i dystrybucja świadczeń) oraz rodzaje
ubezpieczeń i świadczeń.
Następnie uzupełniamy i porządkujemy wiedzę uczniów podczas wykładu ilustrowanego

prezentacją Renty i emerytury. Prosimy, aby w trakcie lekcji uczniowie notowali w zeszytach
przy slajdach.
Omawiamy kolejno treść slajdów, korzystając z notatek pod slajdami i wiedzy z tekstów
uzupełniających. Staramy się prowadzić dyskusję inspirowaną kolejnymi slajdami. W miarę
możliwości uczniów zadając pytania, pomagamy im w analizie i wyciąganiu wniosków.
Odwołujemy się do przykładów podawanych przez uczniów, uzupełniamy o kolejne.
W zależności od wiedzy uczniów wyjaśniamy kwestie, z którymi mają problemy. W trakcie
wykładu zadajemy pytania, odwołujemy się do bieżących wypowiedzi uczniów – potwierdzamy
właściwe lub wyjaśniamy błędne. Na bieżąco prosimy o parafrazowanie prawidłowych
informacji.
102 Przy omawianiu slajdu Piramidy wieku ludności w Polsce akcentujemy kwestię demografii –
zmniejszającej się liczby ludności w wieku produkcyjnym i wydłużania się długości życia.
Prowadzi to do tego, że coraz mniej osób będzie odprowadzać składki, a coraz więcej – pobierać
świadczenia. Uświadamiamy uczniom, że w przyszłości ktoś co miesiąc będzie płacił składki,
żeby oni co miesiąc dostali emeryturę. Należy zwrócić uwagę na związek między wysokością
składki a wypłacaną emeryturą, a także na znaczenie legalnej pracy – tu odnosimy się
do sytuacji prezentowanych w filmie na pierwszej lekcji.
W wykładzie omawiamy kwestię wieku emerytalnego na świecie. Ludzie żyją dłużej – są

sprawniejsi, zdrowsi, dłużej aktywni. Podkreślamy zależność wysokości emerytury od okresu
pracy – im dłużej pracujemy i odłożymy więcej składek, tym mamy wyższą emeryturę.
Zachęcamy uczniów, by przeczytali w domu tekst uzupełniający z materiałów dla ucznia ze s. 44,
w którym znajdą szczegółowe zasady obliczania emerytury.
Na zakończenie wykładu-pogadanki zwracamy jeszcze raz uwagę na solidarność międzypokoleniową.

Zadbanie o rentę i emeryturę od pierwszych lat pracy zawodowej zabezpiecza pracownika, a także
jego rodzinę, przed skutkami niezdolności do pracy i starości. Przypominamy, że każdy jest narażony
na ryzyko choroby, wypadku, niezdolności do pracy i że wszyscy się starzejemy.
Wskazujemy na możliwość skorzystania z kalkulatora na stronie internetowej ZUS do obliczenia

prognozowanej emerytury. Chętnym uczniom dajemy do domu zadanie: oblicz emeryturę
np. dla swojego rodzica lub innego członka rodziny.
Aby podsumować i uporządkować najważniejsze informacje z lekcji, wspólnie z uczniami

uzupełniamy mapy myśli na dużych arkuszach. Warto poprosić do pomocy ucznia, który będzie
pełnił funkcję pisarza. Uczniowie podają propozycje zapisów, ewentualnie korygujemy je.
Uczniowie mogą też wypełnić mapy myśli w swoich zeszytach.
Opcjonalnie możemy wykorzystać quiz mapa myśli (przed lekcją należy zrobić próbę działania
quizu, zgodnie z instrukcją). Do zapisywania można także poprosić ucznia. Wypełnione schematy
można wysłać mailem do uczniów przez pocztę szkolną. Jeśli nie wystarczy czasu na lekcji,
uczniowie mogą sami w domu wykonać mapę myśli za pomocą quizu mapa myśli. Quiz ten
można też wykonać w telefonie. Prosimy uczniów, by w domu przeczytali teksty uzupełniające
z materiałów dla ucznia s. 42–46, a także by zrobili ćwiczenie – prawda, fałsz ze s. 47. Ćwiczenie
sprawdzamy na następnej lekcji.

materiały multimedialne:
• prezentacja Renty i emerytury
• demo PUE ZUS

Czy wiesz...
• ...jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy?
• ...kto może skorzystać z renty rodzinnej?
• ...że ZUS prowadzi rehabilitację leczniczą?
• ...że osoba z niepełnosprawnością może nie dostać renty? (materiały dla ucznia, s. 42) 103
• ...co znaczy niezdolność do pracy? (materiały dla ucznia, s. 43)
• ...komu przysługuje w Polsce emerytura? (materiały dla ucznia, s. 44)

• Mapa myśli 1 – wypełniony schemat
Lekcja 3
• Mapa myśli 2 – wypełniony schemat
• Ćwiczenie – prawda, fałsz
• instrukcja przygotowania quizu mapa myśli (dostępna na stronie www.zus.pl w zakładce
[Baza wiedzy] > [Edukacja])
Renty i emerytury
104
Lekcja 3: Renty i emerytury
Lekcja 3
Świadczenia
z ubezpieczeń rentowych
Świadczenia
z ubezpieczenia
emerytalnego
Emerytura – Twoja
przyszłość w Twoich rękach
Renty i emerytury
105
Lekcja 3
1 ubezpieczenie
Lekcja 3
ryzyko starości
emerytalne
ryzyko
ubezpieczenia
niezdolności
rentowe
do pracy
Renty i emerytury
ryzyko wypadku ubezpieczenie
przy pracy wypadkowe
macierzyństwo ubezpieczenie
i ryzyko choroby chorobowe
Jeśli będziesz płacić składki na ubezpieczenia społeczne, otrzymasz świadczenie, gdy

znajdziesz się w sytuacji, którą ubezpieczenie obejmuje:
gdy osiągniesz wiek emerytalny i nie będziesz już mógł lub chciał pracować – będzie Ci
przysługiwała emerytura z ubezpieczenia emerytalnego;
gdy będziesz przez dłuższy czas niezdolny do pracy – możesz starać się o rentę z ubezpieczeń
rentowych.
106
Świadczenia z ubezpieczeń rentowych
Lekcja 3
renta z tytułu rehabilitacja renta zasiłek
niezdolności lecznicza rodzinna pogrzebowy
do pracy
Warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty rodzinnej i zasiłku
pogrzebowego znajdziesz na kolejnych slajdach.
Z rehabilitacji leczniczej w ramach prewencji rentowej możesz skorzystać, jeśli jesteś okresowo
niezdolny do pracy lub jest obawa, że utracisz zdolność do pracy, ale jest szansa, że ją odzyskasz
po rehabilitacji. Dodatkowo musisz spełnić jeden z poniższych warunków:
być ubezpieczonym (np. na podstawie umowy o pracę, z prowadzonej działalności);
pobierać zasiłek chorobowy lub świadczenie rehabilitacyjne;
pobierać rentę okresową z tytułu niezdolności do pracy.
Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji wyda Ci lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS (jeśli
złożysz sprzeciw wobec orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika lub prezes ZUS zgłosi
zarzut wadliwości).
Więcej o rehabilitacji leczniczej przeczytasz na s. 127–128.

107
Renta z tytułu niezdolności do pracy
Lekcja 3
Możesz ją otrzymać, jeśli
3 dostaniesz orzeczenie
Lekcja 3
o niezdolności do pracy.
Przyznanie renty zależy także
od tego, czy:
stałeś się niezdolny do
pracy w trakcie okresu
wymienionego w przepisach;
Renty i emerytury
udowodnisz okresy składkowe i nieskładkowe – ich liczba
zależy od wieku, w którym stałeś się niezdolny do pracy;
nie masz prawa do emerytury z FUS i nie spełniasz
warunków, by ją uzyskać.
Renta, którą wypłaca ZUS, przysługuje z tytułu niezdolności do pracy, a nie

niepełnosprawności. Niepełnosprawność i niezdolność do pracy to dwa różne pojęcia. Osoby
z niepełnosprawnością mogą być bowiem pracownikami równie dobrymi jak pracownicy
pełnosprawni, a nawet lepszymi od nich.
Zwykle lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS orzeka niezdolność do pracy maksymalnie
na 5 lat. Może wydać orzeczenie na dłuższy czas, jeśli według wiedzy medycznej nie ma rokowań,
że osoba odzyska zdolność do pracy przed upływem tego okresu. Renta z tytułu niezdolności
do pracy przysługuje przez czas, na jaki lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS wyda
orzeczenie o niezdolności do pracy.
Więcej o niezdolności do pracy przeczytasz w materiałach dla ucznia na s. 43.
Jeśli wygaśnie Ci prawo do renty, a nie odzyskasz zdolności do pracy, możesz starać się
o przedłużenie prawa do renty.
Więcej o warunkach nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przeczytasz na

s. 123–125.
108
Renta rodzinna
Lekcja 3
Możesz ją otrzymać, gdy jesteś członkiem rodziny osoby
zmarłej, która w chwili śmierci:
miała prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności
do pracy;
mogłaby otrzymać emeryturę lub rentę, bo spełniała
warunki, by ją uzyskać;
pobierała zasiłek przedemerytalny, świadczenie

przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie
kompensacyjne.
Więcej o tym, kto może skorzystać z renty rodzinnej i jakie warunki musi spełnić, przeczytasz na
s. 125–126.
109
Renta rodzinna
Lekcja 3
5
Lekcja 3
Z renty rodzinnej możesz
skorzystać, m.in. gdy jesteś
dzieckiem albo
małżonkiem zmarłej
osoby.
Renty i emerytury
Musisz spełnić warunki
określone w przepisach.
Rentę rodzinną możesz otrzymać, jeśli spełniasz określone w przepisach warunki i jesteś:
dzieckiem własnym zmarłego, dzieckiem drugiego małżonka albo dzieckiem przysposobionym;
wnukiem, rodzeństwem albo innym dzieckiem przyjętym przez zmarłego na wychowanie
i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności (z wyłączeniem dzieci przyjętych na
wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka);
małżonkiem zmarłego (wdową, wdowcem);
rodzicem zmarłego (również ojczymem, macochą lub osobą przysposabiającą).
110
Zasiłek pogrzebowy
Lekcja 3
Otrzymasz go, jeśli pokryjesz
koszty pogrzebu:
osoby ubezpieczonej,
np. pracownika;
osoby, która pobierała
wypłacane przez ZUS
świadczenie, np. emeryturę;

członka rodziny osoby
ubezpieczonej albo emeryta
lub rencisty.
Członkami rodziny osoby ubezpieczonej albo emeryta lub rencisty są:

małżonek (wdowa i wdowiec);
rodzice, ojczym, macocha oraz osoby przysposabiające;
dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione i dzieci umieszczone
w rodzinie zastępczej;
inne dzieci przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem przez nie pełnoletności;
rodzeństwo;
dziadkowie;
wnuki;
osoby, nad którymi sąd ustanowił opiekę prawną.
Zasiłek pogrzebowy przysługuje także:

pracodawcy;
domowi pomocy społecznej;
gminie;
powiatowi;
osobie prawnej kościoła lub związku wyznaniowego;
– jeśli podmioty te pokryły koszty pogrzebu.
111
Zasiłek pogrzebowy
Lekcja 3
7
Lekcja 3
Jeśli jesteś członkiem rodziny
osoby zmarłej i organizujesz
pogrzeb, dostaniesz 4 tys. zł
zasiłku (nie ma znaczenia,
jakie poniosłeś koszty).
Jeśli nie jesteś członkiem
Renty i emerytury
rodziny osoby zmarłej,
otrzymasz zasiłek w wysokości
poniesionych kosztów
– maksymalnie 4 tys. zł.
Jeśli koszty pogrzebu pokryło kilka osób albo kilka podmiotów, zasiłek pogrzebowy jest
dzielony między te osoby lub podmioty – proporcjonalnie do poniesionych przez nie kosztów
pogrzebu.
Prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa, jeśli wniosek o to świadczenie nie trafi do ZUS
w ciągu12 miesięcy od dnia śmierci osoby, po której zasiłek przysługiwał. Jeśli jednak wniosek
o zasiłek pogrzebowy nie mógł być złożony w tym terminie, bo później odnaleziono zwłoki
lub zidentyfikowano osobę zmarłą albo z innych przyczyn całkowicie niezależnych od osoby
uprawnionej, prawo do zasiłku pogrzebowego wygasa po 12 miesiącach od dnia pogrzebu.
112
emerytalnego
8
Lekcja 3
Emerytura ma
zabezpieczyć Twój
byt na starość,
gdy z powodu
wieku nie będziesz
już mógł lub chciał

pracować.
O warunkach nabycia prawa do emerytury przeczytasz w materiałach dla ucznia na s. 44–46.

113
Umowa międzypokoleniowa
(solidaryzm)
Lekcja 3
9 Składki, które teraz
Lekcja 3
wpłacają osoby aktywne
zawodowo, ZUS przekazuje
na wypłatę świadczeń
obecnym emerytom.
Renty i emerytury
Odwołujemy się do lekcji 1, w czasie której mówiliśmy, jak narodził się polski system emerytalny.
Idea solidaryzmu międzypokoleniowego powstała na przełomie XIX i XX w. Była odpowiedzią
na liberalną filozofię, według której interesy jednostki są ważniejsze niż dobro ogółu. Wraz
z wiekiem tracimy siły i musimy korzystać z pomocy innych ludzi albo z opieki czy infrastruktury
utrzymywanej przez nas wszystkich.
Przypominamy hasła, które wymyślili uczniowie po pierwszej lekcji:
„Ubezpieczenia społeczne są potrzebne, bo …………”

114
Model systemu emerytalnego
10 model model
Lekcja 3
zdefiniowanego 1999 r. zdefiniowanej
świadczenia składki
wysokość emerytury wysokość emerytury

to często określony zależy od sumy
procent ostatniego wpłaconych składek
wynagrodzenia osoby,
która przechodzi
na emeryturę
Reformę w 1999 roku przeprowadził rząd Jerzego Buzka na podstawie ustaw uchwalonych
w 1998 roku.
Dlaczego reforma systemu emerytalnego była konieczna? Z powodu starzenia się

społeczeństwa. Z prognozy Biura Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Zabezpieczenia Społecznego
wynikało, że w przyszłości za mało osób będzie pracowało w przeliczeniu na jednego emeryta.
Celem reformy było nie tylko zagwarantowanie w przyszłości wypłaty emerytur wszystkim
ubezpieczonym, lecz także ściślejsze powiązanie składki ze świadczeniem. System emerytalny,
który funkcjonował w Polsce do końca 1998 roku, był tzw. systemem zdefiniowanego
świadczenia. Jego cechą jest brak powiązania między wysokością płaconej składki na
ubezpieczenia społeczne a wysokością przyszłej emerytury.
W systemie emerytalnym wprowadzonym 1 stycznia 1999 roku obowiązuje zasada: ile wpłaciłeś,
tyle otrzymasz. Wysokość Twojej przyszłej emerytury zależy od sumy wpłaconych na Twoje konto
składek, a także m.in. od sytuacji na rynku pracy. System ten, zwany systemem zdefiniowanej
składki, wymaga też, by każdy ubezpieczony dbał o to, aby składki emerytalne wpływały na jego
konto prowadzone przez ZUS.
115
Emerytura
– Twoja przyszłość w Twoich rękach
Lekcja 3
11
Lekcja 3
Wysokość Twojej emerytury zależy
przede wszystkim od:
składek emerytalnych
zapisanych na Twoim koncie, które
prowadzi ZUS (koncie
ubezpieczonego) i ich waloryzacji;
Renty i emerytury
kapitału początkowego;
długości średniego dalszego
trwania życia ustalonej dla
wieku, w którym przechodzisz
na emeryturę.
zwaloryzowane składki na ubezpieczenie emerytalne

+ średnie dalsze
Emerytura = zwaloryzowany kapitał początkowy / trwanie życia
+ (w miesiącach)
zwaloryzowane składki i środki zapisane na subkoncie
Konto ubezpieczonego – indywidualne konto każdej ubezpieczonej osoby, które prowadzi ZUS.
Kapitał początkowy – środki zgromadzone na emeryturę przed 1999 rokiem.
Subkonto – wydzielona część konta, które prowadzi ZUS. Środki gromadzone na subkoncie są
waloryzowane. Podlegają też dziedziczeniu i podziałowi, np. w wyniku rozwodu.
Waloryzacja to ochrona wartości składek na ubezpieczenie emerytalne, kapitału początkowego

oraz środków przekazanych przez otwarty fundusz emerytalny (OFE). Kwoty, zapisane na koncie
i subkoncie, ZUS mnoży co roku przez odpowiedni wskaźnik i zwiększa w ten sposób ich wartość.
Tablice średniego dalszego trwania życia – określają przeciętne dalsze trwanie życia (wyrażone
w miesiącach) osoby na emeryturze, dla każdego rocznika. Ogłasza je w formie komunikatu
prezes Głównego Urzędu Statystycznego.
O wysokości emerytury przeczytasz też w materiałach dla ucznia na s. 45–46.

116
Dłuższa praca = wyższa emerytura
Im dłużej będziesz pracować, tym wyższą dostaniesz

12
Lekcja 3
emeryturę – odłożysz więcej składek, a średnie dalsze trwanie
życia będzie krótsze.
Czy przyznanie emerytury zależy od osiągnięcia określonego stażu pracy? Nie. Aby nabyć
prawo do emerytury, musisz skończyć 60 lat – jeśli jesteś kobietą – albo 65 lat – jeśli jesteś
mężczyzną. Musisz także mieć jakikolwiek okres ubezpieczenia – przynajmniej jeden dzień.
Staż pracy decyduje jednak o wysokości Twojej emerytury. Zależy od niego, czy Twoja emerytura
nie będzie niższa od określonej w przepisach kwoty najniższej emerytury. Taką gwarancję ma
kobieta, która ma co najmniej 20 lat składkowych i nieskładkowych, i mężczyzna, który ma co
najmniej 25 takich lat.
117
Zmiany dotyczące ludności Polski
13
Lekcja 3
Lekcja 3
Renty i emerytury
Obserwujemy w Polsce zjawisko starzenia się społeczeństwa. To znaczy, że zmniejsza się liczba
urodzeń oraz wydłuża się trwanie życia. Prognozy demograficzne zakładają dalsze starzenie się
ludności naszego kraju.
Przedstawione na wykresie wyniki pochodzą z prognozy demograficznej przygotowanej przez

Ministerstwo Finansów w 2019 roku dla potrzeb długoterminowych założeń makroekonomicznych.
Zgodnie z tą prognozą liczba ludności Polski spada z 38,4 mln (w 2019 roku) do 33,9 mln
(w 2060 roku). Oznacza to, że w 2060 roku będzie nas o blisko 4,5 mln mniej niż w 2019 roku.
Istotnie zmienia się struktura wiekowa ludności Polski. W 2060 roku osób w wieku
przedprodukcyjnym (do 18 lat) będzie o 1,1 mln mniej niż w 2019 roku. Liczba osób w wieku
produkcyjnym (mężczyźni w wieku 18–64 lata i kobiety w wieku 18–59 lat) cały czas maleje.
W 2060 roku osób w wieku produkcyjnym będzie o 7 mln mniej niż w 2019 roku. Natomiast liczba
osób w wieku poprodukcyjnym (mężczyźni od 65 lat i kobiety od 60 lat) rośnie – w 2060 roku osób
w tym wieku będzie o 3,7 mln więcej niż w 2019 roku.
Udział osób w wieku poprodukcyjnym w całej populacji wzrośnie z 22,0% w 2019 roku
do 35,8% w 2060 roku, a udział ludności w wieku produkcyjnym zmaleje z 60,0% w 2019 roku
do 47,1% w 2060 roku.
Niekorzystne zmiany w strukturze ludności dobrze obrazuje stosunek liczby osób w wieku
poprodukcyjnym do liczby osób w wieku produkcyjnym. Zgodnie z przedstawioną prognozą
demograficzną iloraz ten rośnie do 2059 roku, po czym nieznacznie spada w roku 2060.
W 2019 roku na 1000 osób w wieku produkcyjnym przypadało 366 osób w wieku
poprodukcyjnym, natomiast w 2059 roku liczba ta wyniesie 760,2 osób, a w 2060 roku – 759,5.
Na piramidzie wieku dla 2019 roku widać wyraźnie dwa wyże demograficzne: po drugiej wojnie
światowej oraz w latach osiemdziesiątych XX wieku. Osoby z pierwszego wyżu osiągnęły już wiek
emerytalny i są w grupie osób w wieku poprodukcyjnym. Wyż demograficzny lat osiemdziesiątych
XX wieku jest obecnie w wieku produkcyjnym, a w 2060 roku będzie już w wieku poprodukcyjnym.
118
Wiek emerytalny w Polsce
14
Lekcja 3
Kobiety mogą przejść
na emeryturę, gdy skończą
60 lat, a mężczyźni – 65 lat.
Możesz wystąpić o emeryturę

zaraz po osiągnięciu tego wieku

– to prawo, a nie obowiązek.
Gdy osiągniesz wiek emerytalny, sam zdecydujesz, kiedy skorzystasz z emerytury. ZUS przyzna
Ci emeryturę dopiero wtedy, gdy złożysz wniosek o to świadczenie. ZUS przyzna Ci emeryturę od
miesiąca, w którym złożysz wniosek – jednak nie wcześniej niż od dnia, w którym osiągniesz wiek
emerytalny.
Tylko w jednej sytuacji ZUS przyzna Ci emeryturę bez wniosku (tzw. emeryturę z urzędu) – jeśli
masz prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy i osiągniesz wiek uprawniający do emerytury
(60 lat – jeśli jesteś kobietą, 65 lat – jeśli jesteś mężczyzną).
119
Wiek emerytalny
na świecie
Lekcja 3
15
Lekcja 3
Francja
67 lat
(2023 – rok, od którego
zacznie obowiązywać
dany wiek emerytalny)
Renty i emerytury
Niemcy Australia Wielka Brytania Włochy
67 lat (2031) 67 lat (2023) 67 lat (2028) 67 lat (2022)
68 lat (2046)
źródło: www.etk.fi
Najniższy wiek emerytalny dla kobiet w Europie wynosi 60 lat. Taki obowiązuje w Polsce i Austrii.
Wiek emerytalny dla mężczyzn wynoszący 65 lat, czyli taki jak w Polsce, obowiązuje także m.in.
w Austrii, Luksemburgu i Belgii. Są państwa, w których obowiązuje niższy wiek emerytalny dla
mężczyzn, np. Słowacja, Węgry, Łotwa czy Litwa.
120
Możesz sprawdzić prognozowaną
wysokość swojej emerytury
16
Lekcja 3
za pomocą kalkulatora emerytalnego
na Platformie Usług
Elektronicznych ZUS (PUE ZUS)
albo na www.zus.pl;
u doradcy emerytalnego
w placówce ZUS.
Jeśli obliczysz kwotę prognozowanej emerytury,

będziesz mógł wybrać najkorzystniejszy dla Ciebie

moment zakończenia aktywności zawodowej.
Platforma Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS) to nic innego jak ZUS w internecie. Dzięki
PUE ZUS możesz załatwić elektronicznie większość spraw związanych z ubezpieczeniami
społecznymi, np.: złożyć wniosek o emeryturę, uzyskać informację o przyznanych świadczeniach
i terminach ich wypłaty.
Aby korzystać z tych ułatwień, musisz założyć konto na PUE ZUS. Są cztery sposoby rejestracji
konta na PUE ZUS i potwierdzenia swojej tożsamości:
za pomocą formularza elektronicznego – wypełniasz go na stronie www.zus.pl i podajesz
w nim: imię i nazwisko, PESEL, adres e-mail i numer telefonu kontaktowego, a następnie
potwierdzasz swoją tożsamość – w ciągu 7 dni od rejestracji w dowolnej placówce ZUS
okazujesz dokument tożsamości (dowód osobisty lub paszport);
za pomocą portalu login.gov.pl;
za pomocą kwalifikowanego podpisu elektronicznego (podpisu, który ma certyfikat);
za pomocą bankowości elektronicznej w banku, który świadczy taką usługę wspólnie z ZUS
(listę banków znajdziesz na stronie www.zus.pl).
Jeśli założysz konto na PUE ZUS, możesz skorzystać z kalkulatora emerytalnego, który wyliczy
Ci prognozowaną kwotę przyszłej emerytury na podstawie danych zapisanych na Twoim koncie
w ZUS.
Jeśli nie założysz konta na PUE ZUS, możesz obliczyć prognozowaną wysokość emerytury
na stronie www.zus.pl. Możesz skorzystać z uproszczonej albo zaawansowanej wersji kalkulatora
emerytalnego. Aby obliczyć prognozowane świadczenie, wpisz dane z informacji o stanie konta,
którą co roku przygotowuje dla Ciebie ZUS.
Prognozowaną kwotę emerytury, w zależności od wskazanego przez Ciebie planowanego

momentu zakończenia aktywności zawodowej, może też obliczyć doradca emerytalny ZUS.
Aby skorzystać z jego pomocy, wystarczy przyjść do placówki ZUS.
121
ĆWICZENIE – MAPA MYŚLI 1
dla kobiet dla mężczyzn
Lekcja 3
składki, które teraz
wpłacają osoby
aktywne zawodowo,
60 lat 65 lat ZUS przekazuje na
wypłatę świadczeń
obecnym emerytom
Renty i emerytury
Jaki jest wiek
emerytalny w Polsce?
Co oznacza
solidarność
międzypokoleniowa?
EMERYTURA
Z jakiego
ubezpieczenia
przysługuje?
Od czego przede
wszystkim zależy
wysokość emerytury?
od składek
emerytalnych od długości
z ubezpieczenia
zapisanych na koncie średniego dalszego
emerytalnego
ubezpieczonego i ich trwania życia
waloryzacji
122
ĆWICZENIE – MAPA MYŚLI 2
renta z tytułu
niezdolności
do pracy
warunki przyznania renty

osoba nie
niezdolność do
ma prawa do
pracy powstała okresy
niezdolność emerytury z FUS
w okresie składkowe
do pracy i nie spełnia
określonym i nieskładkowe
warunków, aby ją
w przepisach
otrzymać
Kto stwierdza niezdolność do pracy?
lekarz orzecznik ZUS

lub
komisja lekarska ZUS
Co wydaje?
orzeczenie
Na jak długo orzeka niezdolność do pracy?
na maksymalnie 5 lat – albo dłużej,

jeśli nie można oczekiwać,
że odzyskasz zdolność
do pracy w ciągu 5 lat
123
1. Czy wiesz...
...jakie warunki trzeba spełnić, aby otrzymać

rentę z tytułu niezdolności do pracy?
Lekcja 3
Jeśli utraciłeś możliwość wykonywania pracy zarobkowej z powodu złego stanu
zdrowia, możesz starać się o rentę z tytułu niezdolności do pracy.
Otrzymasz rentę z tytułu niezdolności do pracy, jeśli łącznie spełnisz następujące warunki:
jesteś niezdolny do pracy;
nie masz prawa do emerytury z FUS lub nie spełniasz warunków, aby ją otrzymać;
masz wymagany okres składkowy i nieskładkowy – liczba tych okresów zależy od wieku,
Renty i emerytury
w którym stałeś się niezdolny do pracy;
Twoja niezdolność do pracy powstała w okresie składkowym lub nieskładkowym wymienionym
w ustawie o emeryturach i rentach (m.in. w okresie ubezpieczenia, pobierania zasiłku
macierzyńskiego, chorobowego czy opiekuńczego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy
od końca wymienionych okresów składkowych i nieskładkowych.
Od obowiązku spełnienia dwóch ostatnich warunków są wyjątki (wymienione na s. 125).
Niezdolność do pracy
O Twojej niezdolności do pracy orzeka lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS (jeśli złożysz
sprzeciw wobec orzeczenia wydanego przez lekarza orzecznika lub prezes ZUS zgłosi zarzut
wadliwości). Lekarz orzecznik i komisja lekarska ustalają stopień niezdolności do pracy, a także:
datę, od której powstała niezdolność do pracy;
trwałość lub przewidywany okres niezdolności do pracy;
związek przyczynowy śmierci albo niezdolności do pracy z określonymi okolicznościami;
niezdolność do samodzielnej egzystencji;
celowość przekwalifikowania zawodowego.
Otrzymasz orzeczenie o:
całkowitej niezdolności do pracy – jeśli utracisz zdolność do tego, by wykonywać
jakąkolwiek pracę;
częściowej niezdolności do pracy – jeśli utracisz w znacznym stopniu zdolność do tego,
by wykonywać pracę zgodną z Twoimi kwalifikacjami.
Okresy składkowe i nieskładkowe
Prawo do renty zależy od sumy Twoich okresów składkowych i nieskładkowych. Ich liczba zależy
od wieku, w którym stałeś się niezdolny do pracy, i wynosi:
1 rok, jeśli stałeś się niezdolny do pracy przed ukończeniem 20 lat;
2 lata, jeśli stałeś się niezdolny do pracy, gdy miałeś ponad 20 lat, a nie więcej niż 22 lata;
3 lata, jeśli stałeś się niezdolny do pracy, gdy miałeś ponad 22 lata, a nie więcej niż 25 lat;
4 lata, jeśli stałeś się niezdolny do pracy, gdy miałeś ponad 25 lat, a nie więcej niż 30 lat;
124 5 lat, jeśli stałeś się niezdolny do pracy, gdy miałeś ponad 30 lat (okres 5 lat powinien
przypadać w ciągu ostatnich 10 lat przed dniem, w którym zgłosiłeś wniosek o rentę, lub
przed dniem, w którym stałeś się niezdolny do pracy).
Okresy składkowe to m.in. okresy:

ubezpieczenia na podstawie umowy o pracę;
prowadzenia działalności gospodarczej i samodzielnego opłacania składek na ubezpieczenia
społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe;
czynnej służby wojskowej w Wojsku Polskim.
Okresy nieskładkowe to okresy, w czasie których nie płaci się składek na ubezpieczenia, np. okres,
za który przysługiwał Ci zasiłek chorobowy czy świadczenie rehabilitacyjne, okres studiów.
Okresy nieskładkowe nie mogą być dłuższe niż 1/3 okresów składkowych.
PRZYKŁAD 1
Piotr ma 29 lat. Otrzymał orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy. Piotr był ubezpieczony
z umowy o pracę przez 3 lata. Aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, musiał
udowodnić 4 lata okresów składkowych i nieskładkowych. Spełnił ten warunek, bo ZUS uwzględnił
mu także okres nieskładkowy – ukończonych studiów. Okres nieskładkowy nie przekroczył
1/3 okresów składkowych (3 lata × 1/3 = 1 rok).
Jeśli nie będziesz mógł udowodnić wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego,

ZUS uzna zgodnie z prawem, że spełniłeś ten warunek, gdy:
byłeś zgłoszony do ubezpieczenia, zanim ukończyłeś 18 lat, albo w ciągu 6 miesięcy od dnia,
gdy ukończyłeś naukę w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej
oraz
do dnia, od którego powstała niezdolność do pracy, miałeś – bez przerwy lub z przerwami,
które nie przekraczają 6 miesięcy – okresy składkowe i nieskładkowe.
Niezdolność do pracy z powodu wypadku
Jeśli Twoja niezdolność do pracy wynika z wypadku w drodze do pracy lub z pracy, to aby
otrzymać rentę, nie musisz udowadniać określonego okresu składkowego i nieskładkowego.
PRZYKŁAD 2
Anna ma 26 lat. Uległa wypadkowi w drodze do pracy. Przed wypadkiem była zatrudniona
przez dwa lata na podstawie umowy o pracę. Po wypadku Anna korzystała najpierw z zasiłku
chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego. Przez ten czas nie odzyskała zdolności do pracy,
więc wystąpiła o rentę. Lekarz orzecznik ZUS wydał orzeczenie o jej niezdolności do pracy. Mimo
że Anna nie ma 4 lat okresów składkowych i nieskładkowych, ZUS przyznał jej rentę z tytułu
niezdolności do pracy. Osoby, które uległy wypadkowi w drodze do pracy lub z pracy, nie muszą
spełnić warunku dotyczącego okresów składkowych i nieskładkowych.
Wyjątki 125
Warunek o pięcioletnim okresie składkowym i nieskładkowym w ciągu ostatnich 10 lat (dla osób,
których niezdolność do pracy powstała, gdy miały ponad 30 lat) nie dotyczy:
kobiety, która ma 25 lat składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy;
mężczyzny, który ma 30 lat składkowych i orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.
Lekcja 3
Jest też wyjątek od warunku, że niezdolność do pracy musi powstać w określonym okresie
składkowym lub nieskładkowym wymienionym w ustawie o emeryturach i rentach albo w okresie
nie dłuższym niż 18 miesięcy od ustania tych okresów. Nie musi go spełnić:
kobieta, której okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej 20 lat i która ma orzeczenie
o całkowitej niezdolności do pracy;
mężczyzna, którego okres składkowy i nieskładkowy wynosi co najmniej 25 lat i który ma
orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy.
Renty i emerytury
Renta szkoleniowa
Jeśli spełniasz warunki, aby otrzymać rentę z tytułu niezdolności do pracy, ale lekarz orzecznik
albo komisja lekarska wydadzą Ci orzeczenie o celowości przekwalifikowania zawodowego (jeśli
jesteś niezdolny do pracy w dotychczasowym zawodzie), możesz otrzymać rentę szkoleniową.
Przysługuje ona przez 6 miesięcy. Okres ten może być jednak wydłużony na czas niezbędny do
przekwalifikowania zawodowego – maksymalnie o 30 miesięcy. Wydłużenie lub skrócenie okresu
pobierania renty szkoleniowej następuje na wniosek starosty.
2. Czy wiesz...
...kto może skorzystać z renty rodzinnej?

Możesz skorzystać z renty rodzinnej, m.in. gdy jesteś dzieckiem zmarłego emeryta,
rencisty lub osoby, która spełniała warunki do otrzymania tych świadczeń. Rentę rodzinną
możesz także otrzymać po rodzicu, który pobierał zasiłek przedemerytalny, świadczenie
przedemerytalne lub nauczycielskie świadczenie kompensacyjne.
Renta dla dzieci
Na rentę rodzinną możesz liczyć, gdy jesteś dzieckiem osoby zmarłej (także przysposobionym)
albo dzieckiem małżonka osoby zmarłej. Jeśli nie ukończyłeś 16 lat, nie musisz spełnić
dodatkowych warunków, aby otrzymać rentę rodzinną. Jeśli skończyłeś 16 lat, musisz się
uczyć, aby otrzymać rentę. Możesz ją wtedy dostawać do czasu, aż ukończysz 25 lat. Jeśli jednak
skończysz 25 lat na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, to będziesz mieć prawo do renty
do końca tego roku studiów.
126 Rentę rodzinną może także otrzymać dziecko (niezależnie od jego wieku), jeśli stało się
całkowicie niezdolne do pracy przed ukończeniem 16 roku życia lub w czasie nauki w szkole
przed ukończeniem 25 roku życia.
Do renty rodzinnej może być uprawnionych kilka osób, np. Ty ze swoim rodzeństwem albo
rodzicem.
Prawa wdowy, wdowca

Rentę po zmarłym małżonku może otrzymać wdowa albo wdowiec, jeśli spełni jeden z następujących
warunków:
w chwili śmierci małżonka ma skończone 50 lat;

w chwili śmierci małżonka jest niezdolna (niezdolny) do pracy;
wychowuje co najmniej jedno z dzieci, wnuków lub rodzeństwa uprawnionych do renty
rodzinnej po zmarłym małżonku, które nie ukończyło 16 lat, a jeżeli kształci się w szkole – 18 lat;
opiekuje się dzieckiem całkowicie niezdolnym do pracy i do samodzielnej egzystencji lub
całkowicie niezdolnym do pracy, uprawnionym do renty rodzinnej;
gdy ukończy 50 lat lub stanie się niezdolna (niezdolny) do pracy w ciągu 5 lat od śmierci
małżonka lub od kiedy przestanie wychowywać dzieci, wnuki, rodzeństwo (wymienione wyżej).
Jeśli wdowa lub wdowiec nie spełnia wymienionych warunków do renty rodzinnej i nie ma
niezbędnych źródeł utrzymania, ma prawo do okresowej renty rodzinnej:
przez jeden rok od chwili śmierci małżonka;
w czasie, gdy uczestniczy w zorganizowanym szkoleniu, aby uzyskać kwalifikacje do
wykonywania pracy zarobkowej – nie dłużej niż przez 2 lata od chwili śmierci małżonka.
Wysokość renty rodzinnej

Jeśli jesteś jedyną osobą uprawnioną do renty rodzinnej, to otrzymasz 85% świadczenia, które
przysługiwałoby zmarłemu. Dwie osoby uprawnione otrzymają 90% świadczenia zmarłego, a trzy
osoby lub więcej – 95%.
Jeśli do renty rodzinnej ma prawo kilka osób, to przysługuje im jedna łączna renta rodzinna.
Jest ona w takiej sytuacji dzielona równo między wszystkich uprawnionych.
PRZYKŁAD
14 stycznia zmarła Karolina, która miała prawo do emerytury w wysokości 2200 zł. O rentę
rodzinną po Karolinie wystąpił wdowiec Maciej i dwoje dzieci – Marta w wieku 15 lat i Grzegorz
w wieku17 lat, którzy uczą się w liceum. ZUS ustalił rentę rodzinną dla 3 osób w wysokości 2090 zł
(95% × 2200 zł) i podzielił ją na równe części między Macieja, Martę i Grzegorza. Każde z nich
otrzymuje po 696,67 zł miesięcznie.
Renta rodzinna nie może być niższa niż kwota najniższej renty rodzinnej (aktualną kwotę
znajdziesz na stronie www.zus.pl). Jeśli obliczona kwota renty rodzinnej okaże się niższa niż
najniższe świadczenie, to ZUS podwyższy łączną kwotę przysługującą wszystkim uprawnionym
do wysokości najniższej renty rodzinnej.
127
3. Czy wiesz, że...
...ZUS prowadzi rehabilitację leczniczą?
Lekcja 3
Z rehabilitacji leczniczej będziesz mógł skorzystać, gdy jesteś okresowo niezdolny
do pracy lub jest obawa, że z powodu choroby lub urazu utracisz zdolność do pracy,
ale jest szansa, że ją odzyskasz po rehabilitacji.
Warunki, które musisz dodatkowo spełnić, aby skorzystać z rehabilitacji leczniczej (w ramach
prewencji rentowej), znajdziesz na s. 106.
Renty i emerytury
Wniosek, orzeczenie i skierowanie
Wniosek o rehabilitację leczniczą wystawi Ci lekarz prowadzący leczenie. Może to zrobić w trakcie
wystawiania zwolnienia elektronicznego (e-ZLA) na Platformie Usług Elektronicznych ZUS
(PUE ZUS). Takiego wniosku nie musisz zanosić do ZUS. Lekarz prześle go elektronicznie.
Orzeczenie w sprawie rehabilitacji wyda Ci lekarz orzecznik ZUS:

po przeprowadzeniu badania, na które zabierz dokumentację medyczną (np. karty
informacyjne leczenia szpitalnego, wyniki badań RTG, USG);
na podstawie zgromadzonej dokumentacji leczenia.
Jeśli postępowanie prowadzone jest z wniosku lekarza prowadzącego leczenie i i nie zgadzasz się
z orzeczeniem lekarza orzecznika, możesz wobec tego orzeczenia wnieść sprzeciw.
Jeżeli lekarz orzecznik ZUS lub komisja lekarska ZUS wyda orzeczenie o potrzebie
rehabilitacji, ZUS wystawi Ci skierowanie. Termin i miejsce rehabilitacji możesz uzgodnić
z pracownikiem ZUS.
Czas oczekiwania na rehabilitację wynosi około 8 tygodni. Rehabilitacja trwa 24 dni,

ale ordynator ośrodka rehabilitacyjnego może ją wydłużyć albo skrócić.
Orzeczenie o potrzebie rehabilitacji leczniczej może wydać lekarz orzecznik ZUS lub komisja
lekarska ZUS, gdy będzie rozpatrywać Twój wniosek o świadczenie rehabilitacyjne lub rentę
z tytułu niezdolności do pracy. Lekarz orzecznik ZUS może wydać orzeczenie o potrzebie
rehabilitacji także podczas kontroli Twojego zwolnienia lekarskiego.
ZUS pokryje koszty leczenia, zakwaterowania i wyżywienia. Zwraca też koszty dojazdu
z miejsca zamieszkania do ośrodka rehabilitacyjnego i z powrotem (najtańszym środkiem
komunikacji publicznej).
128 Stacjonarnie albo ambulatoryjnie
Rehabilitację możesz odbywać:

w systemie stacjonarnym (będziesz przebywać całą dobę w ośrodku rehabilitacyjnym
położonym na terenie Polski);
ambulatoryjnym (będziesz codziennie dojeżdżać na rehabilitację w wyznaczonych godzinach,
w swoim miejscu zamieszkania).
Ośrodki rehabilitacyjne
ZUS nie ma własnych ośrodków rehabilitacyjnych. Zawiera umowy z ośrodkami, które muszą
spełnić określone wymagania prawne, kadrowe, lokalowe i medyczne.
ĆWICZENIE – PRAWDA, FAŁSZ

Oceń, które zdanie jest prawdziwe, a które fałszywe. Postaw X we właściwej kolumnie.
PYTANIA Prawda Fałsz

W systemie zdefiniowanej składki wysokość emerytury zależy tylko
x
od wysokości ostatniego wynagrodzenia.
Dłuższa praca to wyższa emerytura. x
Osoba z niepełnosprawnością nie zawsze jest niezdolna do pracy. x
Osoba jest całkowicie niezdolna do pracy, gdy utraciła zdolność,

x
aby wykonywać pracę zgodną ze swoimi kwalifikacjami.
Okresami składowymi nie są m.in. okresy pobierania zasiłku chorobowego
x
i świadczenia rehabilitacyjnego.
Lekcja 3 Renty i emerytury
129
Lekcja 4
E-ZUS, czyli firma pod ręką
Rejestracja firmy
Zgłoszenie do ubezpieczeń
Ulgi w płaceniu składek
Rozliczenia z ZUS
132
Cele
Uczeń po lekcji:
przedstawia obowiązki przedsiębiorcy jako płatnika składek,
wie, jakim ubezpieczeniom podlega przedsiębiorca,
zna rodzaje ulg w płaceniu składek,
wie, jak zarejestrować własną działalność gospodarczą,
potrafi zarejestrować działalność gospodarczą online,

potrafi uzasadnić rolę i znaczenie ubezpieczeń społecznych.
Zgodność z:


rozporządzenie w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz
podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej, w tym dla uczniów
z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia
ogólnego dla branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej
przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz.U. z 2018 r.
poz. 1679);




Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 marca 2017 r. w sprawie podstawy 133

rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach
(Dz.U. z 2018 r. poz. 744);
Lekcja 4
rozporządzenie w sprawie podstawy programowej kształcenia w zawodach
(Dz.U. z 2019 r. poz. 1539);


(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);


1. doskonalenie umiejętności myślowo-językowych, takich jak: czytanie ze zrozumieniem, pisanie
twórcze, formułowanie pytań i problemów, posługiwanie się kryteriami, uzasadnianie, (...)
wnioskowanie, definiowanie, posługiwanie się przykładami itp.;
-twórczymi.

1. przygotowanie do wykonywania pracy zawodowej i aktywnego funkcjonowania na rynku pracy;
(...) rozwiązywanie problemów, (...) rozwijanie następujących typów myślenia: analitycznego,
syntetycznego, logicznego, komputacyjnego, przyczynowo-skutkowego, kreatywnego;
wypowiedzi;
-komunikacyjnymi;
wartościowania;

I. Wiedza.
1. Posługiwanie się elementarnymi pojęciami z zakresu podstaw przedsiębiorczości.
2. Rozumienie istoty przedsiębiorczości oraz poznanie jej roli w gospodarce i życiu
człowieka.
3. Wyjaśnianie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej, powiązań między jej
podmiotami oraz poznanie roli państwa w procesach gospodarczych.
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, poznanie zasad aktywnego poszukiwania pracy,
(…) praw oraz obowiązków pracownika i pracodawcy.
9. Poznanie zasad funkcjonowania przedsiębiorstwa w gospodarce rynkowej (…) i procedury
przedsiębiorczej jako jednego z warunków aktywnego uczestnictwa w życiu społeczno-
-gospodarczym, w tym skutecznego wykonywania pracy najemnej i prowadzenia własnej
działalności gospodarczej.
9. Zainteresowanie prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.
gospodarczym.

I. Gospodarka rynkowa; (…) podmioty gospodarki rynkowej
Uczeń: 135
2. charakteryzuje ważniejsze instytucje rynku finansowego w Polsce (...) ubezpieczeń oraz objaśnia
ich znaczenie w funkcjonowaniu gospodarki narodowej, przedsiębiorstw i życiu człowieka;
Lekcja 4
Uczeń:
formy i umowy;
IV. Przedsiębiorstwo: (...) formy organizacyjno-prawne, procedury rejestracji i likwidacji,
(...) zarządzanie przedsiębiorstwem.

Uczeń:
6. charakteryzuje podstawowe formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstwa.

I. Wiedza.
1. Posługiwanie się elementarnymi pojęciami z zakresu podstaw przedsiębiorczości.
2. Rozumienie istoty przedsiębiorczości oraz poznanie jej roli w gospodarce i życiu
człowieka.
3. Wyjaśnianie mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej, powiązań między jej
podmiotami oraz poznanie roli państwa w procesach gospodarczych.
8. Rozumienie funkcjonowania rynku pracy, zasad aktywnego poszukiwania pracy, (…)
9. Zainteresowanie prowadzeniem własnej działalności gospodarczej.
gospodarczym.
136 Treści nauczania – wymagania szczegółowe
I. Gospodarka rynkowa; (…) podmioty gospodarki rynkowej.
Uczeń:
i życiu człowieka;
Uczeń:
formy i umowy;

IV. Przedsiębiorstwo: (...) formy organizacyjno-prawne, procedury rejestracji i likwidacji, (...)
zarządzanie przedsiębiorstwem.
Uczeń:
IV. Zasady etyczne.
Uczeń:

Uczeń:
III. Instytucje rynkowe
Uczeń:
V. Przedsiębiorstwo.
Uczeń:
3. sporządza projekt własnego przedsiębiorstwa oparty na biznesplanie;
5. opisuje procedury i wymagania związane z zakładaniem przedsiębiorstwa.
VI. Rynek pracy.
Uczeń: 137
Lekcja 4
Uczeń:

Uczeń:
1. Pozyskuje i wykorzystuje informacje na temat życia społecznego.
Uczeń:
1. rozpoznaje różne aspekty, (…) problemów życia codziennego i podaje możliwe sposoby ich
rozwiązania.
Uczeń:
2. korzysta z procedur i możliwości, jakie stwarzają obywatelom instytucje życia publicznego.

Uczeń:
Uczeń:

Zakres podstawowy
Uczeń:
społeczne;
2. przedstawia znaczenie różnych podmiotów w życiu publicznym;
Uczeń:
138 III. Rozumienie siebie oraz rozpoznawanie i rozwiązywanie problemów.
Uczeń:
rozwiązania.
Uczeń:
publicznego.

Uczeń:
VI. Wybrane problemy polityki publicznej w Rzeczypospolitej Polskiej.

Uczeń:
Zakres rozszerzony
Uczeń:
1. wyjaśnia prawidłowości życia społeczno-kulturowego;
4. wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe w życiu społeczno-politycznym.
Uczeń:
Uczeń:
3. analizuje i wyjaśnia złożone problemy społeczne, polityczne i wyzwania globalne.
Uczeń:
3. współpracuje w grupie, z uwzględnieniem podziału zadań oraz norm i wartości
obowiązujących w życiu społecznym;
publicznego.

Uczeń:
Uczeń:
XI. System prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. 139
Uczeń:
14. znajduje wzory umów zlecenia i umów o dzieło; przedstawia konieczne ich elementy
i elementy korzystne dla zleceniobiorcy i autora dzieła;
16. porównuje sytuację jednostki wynikającą z różnych form zatrudniania: umowa
o pracę, umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej osoby
Lekcja 4
fizycznej.
Uczeń:
1. znajduje i wykorzystuje informacje na temat sposobu, w jaki prawo reguluje życie obywateli;

zawodowej.
Uczeń:
Uczeń:
publicznego.

IV. Edukacja i praca w Polsce i Unii Europejskiej.
Uczeń:
6. Wyjaśnia, jakie możliwości zarabiania mają młodzi ludzie, jakie umowy mogą zawierać
i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów;
7. omawia ogólne zasady podejmowania pracy i zakładania własnych przedsiębiorstw w Unii
Europejskiej.
Zgodność z:

Doradztwo zawodowe
Liceum
Uczeń:
2.3. porównuje formy zatrudnienia i możliwości funkcjonowania na rynku pracy jako
pracownik, pracodawca lub osoba prowadząca działalność gospodarczą, (...) analizuje
podstawy prawa pracy, (...) prawa i obowiązki pracownika;
2.5. określa znaczenie i wskazuje możliwości realizacji różnych form aktywizacji zawodowej;
140 2.8. charakteryzuje przebieg zakładania własnej działalności gospodarczej oraz instytucje
wspomagające zakładanie własnej działalności gospodarczej.
4. Planowanie własnego rozwoju i podejmowanie decyzji edukacyjno-zawodowych.
Uczeń:
4.3. dokonuje wyboru dalszej ścieżki edukacyjno-zawodowej zgodnie z posiadanymi zasobami
i określonymi celami zawodowymi.
Technikum
Uczeń:
2.8. charakteryzuje przebieg zakładania własnej działalności gospodarczej oraz instytucje

Uczeń:
4.2. sporządza indywidualny plan działania – planuje różne warianty ścieżek edukacyjno-
-zawodowych na podstawie biznesplanu, własnych zasobów i wartości oraz informacji
na temat rynku edukacji i rynku pracy, przewidując skutki własnych decyzji.
Szkoła branżowa I stopnia

Uczeń:
3. Rynek edukacyjny i uczenie się przez całe życie.
Uczeń:
3.3. określa korzyści wynikające z uczenia się przez całe życie w rozwoju osobistym i zawodowym.
Szkoła branżowa II stopnia

Uczeń:
2.2. analizuje podstawy prawa pracy, w tym rodzaje umów o pracę, (...) prawa i obowiązki
pracownika;
3. Rynek edukacyjny i uczenie się przez całe życie.
Uczeń:
3.3. określa korzyści wynikające z uczenia się przez całe życie w rozwoju osobistym
i zawodowym.
Uczeń:
4.2. sporządza indywidualny plan działania – planuje różne warianty ścieżek edukacyjno-
-zawodowych na podstawie biznesplanu, własnych zasobów i wartości oraz informacji
na temat rynku edukacji i rynku pracy, przewidując skutki własnych decyzji;
4.3. samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące edukacji i zatrudnienia.
Zgodność z: 141
przez całe życie (Dz.U.UE.C 2018.189.1);
Lekcja 4
• umiejętność rozumienia i tworzenia informacji, interpretowania pojęć, faktów i w mowie,
• umiejętność czytania i pisania oraz prawidłowego rozumienia informacji pisemnej;
• wykorzystywanie źródeł różnego rodzaju, poszukiwanie, gromadzenie i przetwarzanie
informacji, wykorzystywanie odpowiednich pomocy oraz formułowanie i wyrażanie swoich
argumentów w mowie i piśmie.

porozumiewania się;
• opieranie się na zdolności rozumienia, wyrażania i interpretowania pojęć.
i inżynierii:
• opanowanie umiejętności rozumowania matematycznego;
• umiejętność korzystania z podstawowych operacji i sposobów prezentacji matematycznej,
rozumienie terminów i pojęć matematycznych;
prywatnych i zawodowych (np. umiejętności finansowe), a także śledzenia i oceniania
oprogramowania i sieci;
• umiejętność korzystania z treści cyfrowych, uzyskiwania do nich dostępu, ich filtrowania,
oceny, tworzenia, programowania i udostępniania.
• skuteczne zarządzanie czasem i informacjami, konstruktywna praca z innymi
osobami;
• znajomość swoich potrzeb w zakresie rozwoju kompetencji oraz różnych sposobów
rozwijania kompetencji i szukania możliwości kształcenia, szkolenia i rozwoju kariery
zawodowej czy dostępnego poradnictwa i wsparcia;
6. Kompetencje obywatelskie:
• zdolność działania jako odpowiedzialni obywatele oraz pełnego uczestnictwa w życiu
obywatelskim i społecznym.
• kształcenie kreatywności, krytycznego myślenia w rozwiązywaniu problemów;
• zdobycie umiejętności świadomego przekształcania pomysłów w działanie w sferze
osobistej, społecznej i zawodowej;
• rozumienie procesów ekonomicznych oraz szans i wyzwań społecznych i gospodarczych
stojących przed pracodawcą, organizacją;
• myślenie strategiczne, rozwiązywanie problemów i zdolność podejmowania decyzji
finansowych związanych z kosztem i wartością, otwartością na przyszłość, odwagą
i wytrwałością w dążeniu do celów.
142 8. Kompetencje w zakresie świadomości i ekspresji kulturalnej:
• rozumienie, rozwijanie i wyrażanie własnych pomysłów oraz odczuwanie swojego miejsca
lub roli w społeczeństwie na wiele różnych sposobów i w wielu kontekstach.
Zgodność z:

poz. 744);




(Dz.U. z 2019 r. poz. 991);

Scenariusz zajęć realizuje efekty kształcenia i weryfikacji zawartych w podstawach programowych

kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego uczniów, którzy kształcą się począwszy od:
1 lutego 2020 r.,

gospodarczej (PDG), określone w części II załącznika do rozporządzenia Ministra Edukacji 143

o zmianie ustawy – Prawo oświatowe, ustawy o systemie oświaty oraz niektórych innych ustaw:
Lekcja 4
2) w odniesieniu do uczniów branżowych szkół I stopnia, dotychczasowego czteroletniego
technikum oraz słuchaczy szkół policealnych, którzy rozpoczęli kształcenie przed rokiem
szkolnym 2019/2020, stosuje się dotychczasową klasyfikację zawodów szkolnictwa
zawodowego oraz dotychczasową podstawę programową kształcenia w zawodach (wydane
na podstawie dotychczasowych art. 46 ust. 1 oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy – Prawo
oświatowe).
Efekty kształcenia wspólne dla wszystkich zawodów

(PDG) Podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące prowadzenia działalności gospodarczej;
• przygotowuje dokumentację niezbędną do uruchomienia i prowadzenia działalności gospodarczej.

1. PKZ(AU.m) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodach: technik
spedytor, technik logistyk, technik ekonomista, technik rachunkowości, technik administracji,
technik handlowiec, technik księgarstwa.
Uczeń:
• posługuje się pojęciami z zakresu mikroekonomii i makroekonomii.
2. PKZ(AU.o) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie technik prac
biurowych.
Uczeń:
3. PKZ(AU.p) Umiejętności stanowiące podbudowę do kształcenia w zawodzie technik organizacji
reklamy.
Uczeń:
Uczeń:
Uczeń:
144 • określa środki i instrumenty polityki społecznej służące realizacji zasady równości
przez państwo.
Uczeń:
Efekty kształcenia właściwe dla kwalifikacji wyodrębnionych w zawodach;

1. AU.25. Prowadzenie działalności handlowej – zarządzanie działalnością handlową.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące działalności handlowej.

AU.25. Prowadzenie działalności handlowej – sporządzanie dokumentacji ekonomiczno-
-finansowej.
Uczeń:
• przestrzega zasad ustalania zobowiązań wobec instytucji publicznoprawnych;
• sporządza dokumenty dotyczące rozliczeń finansowych, rozrachunków z pracownikami
i kontrahentami oraz instytucjami publicznoprawnymi.
-płacowych.
Uczeń:
• stosuje przepisy prawa dotyczące spraw kadrowych, płacowych, emerytalno-
-rentowych;
• sporządza deklaracje z tytułu ubezpieczeń społecznych i zdrowotnych;
• korzysta z programów komputerowych do prowadzenia spraw kadrowo-płacowych,
ubezpieczeniowych i podatkowych.
Uczeń:
Społecznych.
Uczeń:
• sporządza dokumenty rejestracji płatnika składek i osób ubezpieczonych;
• sporządza dokumenty rozliczeniowe;
Społecznych;
• ustala składki na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
4. AU.68. Obsługa klienta w jednostkach administracji – przygotowywanie dokumentów na 145
podstawie przepisów prawa pracy i prawa cywilnego.
Uczeń:
5. RL.07. Organizacja i prowadzenie przedsiębiorstwa w agrobiznesie
1. Prowadzenie działalności gospodarczej w agrobiznesie.
Lekcja 4
Uczeń:
• sporządza dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej
3. Prowadzenie rachunkowości i rozliczeń podatkowych przedsiębiorstwa w agrobiznesie.
Uczeń:
• sporządza dokumenty dotyczące ubezpieczeń obowiązkowych i dobrowolnych
w agrobiznesie.

wykład z elementami pogadanki, praca w grupach lub w parach
komputer, rzutnik multimedialny, prezentacja multimedialna, duży arkusz papieru z mapą myśli,
kolorowe pisaki, internet

1 godzina lekcyjna
Uwaga!
Należy zapoznać się z tekstami uzupełniającymi w materiałach dla nauczyciela i ucznia,

z notatkami do prezentacji i przygotować salę – podłączyć rzutnik i komputer.
Przebieg zajęć:
Na poprzednich lekcjach uczniowie dowiedzieli się, co ubezpieczeni mogą otrzymać z ubezpieczeń
społecznych. Nie wszyscy uczniowie będą w przyszłości tylko pracownikami zatrudnionymi
w firmach na podstawie umowy o pracę. Dlatego na dzisiejszej lekcji będą przedsiębiorcami
i poznają formalności, jakie trzeba załatwić, aby założyć własną firmę. Dowiedzą się, jakie
będą mieli obowiązki związane z ubezpieczeniami społecznymi jako pracodawcy wobec swoich
pracowników.
146 Odnosimy się do przykładów i wiedzy uczniów, których rodzice są przedsiębiorcami. W pogadance
zadajemy pytania pomocnicze, omawiamy zagadnienie i sondujemy, jaką wiedzę na ten temat
mają nasi uczniowie. Nie komentujemy wypowiedzi uczniów, ale odnosimy się do nich na kolejnym
etapie lekcji.
Korzystając z prezentacji E-ZUS, czyli firma pod ręką, przedstawiamy zasady rejestracji firmy.
Omawiamy kolejne slajdy, korzystając z informacji zawartych w notatkach do prezentacji.
Przypominamy, że obecnie przy rejestracji firmy obowiązuje zasada „jednego okienka”. Można
też zarejestrować firmę przez internet. Szczegóły dotyczące rejestracji uczniowie mogli poznać
na lekcjach WoS lub podstaw przedsiębiorczości. Warto wcześniej ustalić to z nauczycielami tych
przedmiotów.
Następnie, korzystając z notatek do slajdów, omawiamy, jakim ubezpieczeniom podlega

przedsiębiorca i z jakich ulg w opłacaniu składek może skorzystać. Przypominamy też uczniom,
że ZUS wprawdzie pobiera składki na ubezpieczenie zdrowotne, lecz przekazuje je od razu do

Narodowego Funduszu Zdrowia. To NFZ – a nie ZUS – zapewnia świadczenia opieki zdrowotnej.
W czasie wykładu uczniowie mogą wypełniać mapę myśli, którą mają w swoich podręcznikach.
Aktywizujemy uczniów – jest to już kolejna lekcja o ubezpieczeniach społecznych i odwołujemy się
do wiedzy zdobytej przez nich na poprzednich lekcjach.
Zainteresowanych poszerzeniem wiedzy o samej rejestracji firmy odsyłamy do strony

internetowej Ministerstwa Rozwoju (www.gov.pl/web/rozwoj). Jeśli jednak nasi uczniowie chcą
wiedzieć, jak krok po kroku zarejestrować firmę, rozszerzamy tę część lekcji.
Podsumowanie lekcji możemy przeprowadzić w różny sposób. Wspólnie z uczniami uzupełniamy

schemat mapy myśli Z jakich ulg w płaceniu składek może skorzystać przedsiębiorca na dużym
arkuszu papieru albo w materiałach dla ucznia, s. 57. Uczniowie mogą też przygotować mapę
myśli, korzystając ze strony bubbl.us.
Prosimy uczniów, by rozwiązali zadania ze s. 63–64 w materiałach dla ucznia. Mogą to zrobić
samodzielnie lub w parach. Następnie chętni uczniowie odczytują odpowiedzi, a my weryfikujemy
ich prawidłowość.
W podsumowaniu mówimy też o znaczeniu ubezpieczeń społecznych w okresie aktywności

zawodowej. Zwracamy uwagę na regularne odprowadzanie składek (można odwołać się do lekcji
1, 2 i filmu Twoje życie – Twój wybór) oraz na to, że od ich wysokości zależy wysokość świadczeń
z ubezpieczeń społecznych. Jeszcze raz podkreślamy wagę legalnej pracy.

materiał multimedialny:
• prezentacja E-ZUS, czyli firma pod ręką

Czy wiesz...
• ...od jakiej kwoty przedsiębiorca musi naliczać składki?
• ...jak długo pracodawcy przechowują dokumenty pracowników?
• ...że e-Składka to proste płatności do ZUS? 147
• ...jakie masz obowiązki i prawa, gdy rozpoczynasz działalność gospodarczą? (materiały dla
ucznia, s. 58)

Lekcja 4
• ćwiczenie – rozwiąż zadanie

148
Lekcja 4: E-ZUS,
czyli firma pod ręką
Lekcja 4
Rejestracja firmy
Ulgi w płaceniu składek
Rozliczenia z ZUS
149
Rejestracja działalności gospodarczej
Lekcja 4
Działalność gospodarczą
1
Lekcja 4
zarejestrujesz w urzędzie gminy
lub miasta. Możesz też wysłać
elektronicznie wniosek o wpis
do CEIDG. Zgłosisz się w ten sposób
także jako płatnik składek. Zrobisz
to na jednym wniosku CEIDG-1.

CEIDG to Centralna Ewidencja
i Informacja o Działalności
Gospodarczej, czyli spis
przedsiębiorców.
Jeśli złożysz w urzędzie gminy albo miasta (lub wyślesz przez internet) jeden wniosek – o wpis
do CEIDG – jednocześnie zgłosisz swoją firmę:
w gminie;
w urzędzie skarbowym;
w Głównym Urzędzie Statystycznym;
w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych.
Na podstawie wniosku CEIDG-1 Zakład Ubezpieczeń Społecznych przygotuje:

zgłoszenie danych płatnika (na formularzu ZUS ZFA);
informację o numerach rachunków bankowych płatnika (na formularzu ZUS ZBA);
informację o adresach prowadzenia działalności (na formularzu ZUS ZAA).
150
Przy rejestracji firmy w urzędzie gminy lub miasta
(wraz z wnioskiem CEIDG-1) możesz też złożyć odpowiednie
2 dokumenty i zgłosić:
Lekcja 4
siebie do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia
zdrowotnego (lub tylko do ubezpieczenia zdrowotnego);
członków swojej rodziny do ubezpieczenia zdrowotnego;
zatrudnione osoby, m.in. pracowników, zleceniobiorców, osoby
współpracujące, do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia
zdrowotnego albo tylko do ubezpieczenia zdrowotnego;
członków rodziny zatrudnionych osób do ubezpieczenia

zdrowotnego.
Możesz to również zrobić bezpośrednio w placówce ZUS,

listownie albo elektronicznie (przez program Płatnik lub
aplikację e-Płatnik).
Dane z dokumentów, które złożysz w urzędzie gminy lub miasta albo dołączysz do wniosku
elektronicznego, trafią do ZUS.
Jeśli prowadzisz działalność gospodarczą i jesteś jednocześnie zatrudniony na podstawie

umowy o pracę, w której masz ustalone wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnego
wynagrodzenia (w 2020 r. – 2600 zł), to z prowadzonej działalności nie podlegasz obowiązkowo
ubezpieczeniom społecznym. W takiej sytuacji podlegasz obowiązkowo tylko ubezpieczeniu
zdrowotnemu.
Osoby współpracujące z Tobą przy prowadzeniu działalności to: małżonek, dzieci (własne,
drugiego małżonka, przysposobione), rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiające Cię,
jeśli spełniają oba warunki:
pozostają z Tobą we wspólnym gospodarstwie domowym;
faktycznie współpracują z Tobą przy prowadzeniu działalności.
Jeśli będziesz mieć jakiekolwiek wątpliwości dotyczące ubezpieczeń i składek, możesz skorzystać
z pomocy doradcy płatnika składek w każdej placówce ZUS.
151
Obowiązkowe ubezpieczenia
przedsiębiorcy
Lekcja 4
3
Lekcja 4
ubezpieczenia społeczne:
• emerytalne,
• rentowe,
• wypadkowe;

ubezpieczenie zdrowotne.
Jeśli spełnisz określone w przepisach warunki, możesz skorzystać z ulg w płaceniu za siebie
składek na ubezpieczenia społeczne (znajdziesz je na s. 154–156).
W określonych sytuacjach (wymienionych na s. 167) możesz być zwolniony z obowiązku płacenia

również składki zdrowotnej.
W sytuacji opisanej na poprzedniej stronie (jeśli jesteś również zatrudniony na podstawie umowy
o pracę i otrzymujesz wynagrodzenie w wysokości co najmniej minimalnego wynagrodzenia)
z działalności gospodarczej nie podlegasz obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu,
rentowym i wypadkowemu. Możesz dobrowolnie przystąpić do ubezpieczenia emerytalnego
i ubezpieczeń rentowych. Jeśli do nich przystąpisz, będziesz objęty również obowiązkowym
ubezpieczeniem wypadkowym.
152
Dobrowolne ubezpieczenie
przedsiębiorcy
4
Lekcja 4
Jeśli przystąpisz
do ubezpieczenia
chorobowego, będziesz
mógł korzystać
ze świadczeń w razie
choroby i macierzyństwa.
Musisz jednak opłacać

składki w terminie.
Dlaczego ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne dla przedsiębiorcy?

Dla wielu przedsiębiorców choroba nie stanowi przeszkody w prowadzeniu firmy. Często mimo
złego stanu zdrowia nadal zajmują się własnym biznesem, bo nie mają go komu powierzyć.
Nie korzystają ze zwolnień lekarskich i dlatego nie chcą płacić składki na ubezpieczenie
chorobowe. Jako przedsiębiorca zdecydujesz, czy będziesz płacić składkę chorobową i w razie
np. choroby czy urodzenia dziecka – korzystać z zasiłków.
Kiedy ustaje ubezpieczenie chorobowe przedsiębiorcy?

Przestaniesz być ubezpieczony, gdy:
złożysz wniosek w tej sprawie – od dnia, który podasz we wniosku o wyłączenie
z ubezpieczenia, ale nie wcześniej niż od dnia, w którym ten wniosek złożysz;
nie zapłacisz składki w terminie – od pierwszego dnia miesiąca, za który nie zapłacisz składki
(w uzasadnionych sytuacjach ZUS może na Twój wniosek zgodzić się, byś opłacił składkę
po terminie);
ustanie tytuł do ubezpieczenia, np. przestaniesz prowadzić działalność.
153
Składki przedsiębiorcy
Składki na ubezpieczenia społeczne będziesz naliczać
Lekcja 4
5 za siebie od 60% przeciętnego wynagrodzenia.
Lekcja 4
Jeśli jednak spełnisz warunki określone w przepisach,
możesz skorzystać z:
ulgi na start;
preferencyjnych składek;
małego ZUS+.

Jeśli będziesz korzystać z ulg, musisz liczyć się
z konsekwencjami – będziesz mieć niższe świadczenia
z ubezpieczeń społecznych lub w ogóle ich nie dostaniesz.
O minimalnej podstawie, od której będziesz naliczać składki (podstawie wymiaru), możesz

przeczytać na s. 165–166 i w materiałach dla ucznia na s. 59.
Kwotę obowiązującą w danym roku kalendarzowym znajdziesz też na stronie www.zus.pl

w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki, wskaźniki, odsetki] > [Składki] > [Wysokość składek na
ubezpieczenia].
154
Ulga na start
Możesz przez 6 miesięcy od założenia

6
Lekcja 4
firmy nie płacić składek na
ubezpieczenia społeczne, jeśli:
podejmiesz działalność gospodarczą
po raz pierwszy albo ponownie po
co najmniej 5 latach od ostatniego
jej zawieszenia lub zakończenia;
nie wykonujesz dla byłego pracodawcy tego, co robiłeś
dla niego jako pracownik w tym lub w poprzednim roku.
Skutki korzystania z ulgi na start:

brak składek to brak świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Ulga na start zwalnia z płacenia składek na ubezpieczenia społeczne przez 6 miesięcy

kalendarzowych od podjęcia działalności gospodarczej. Musisz jednak wiedzieć, że podczas
korzystania z ulgi na start nie będziesz objęty ubezpieczeniami społecznymi. Oznacza to, że gdy
w tym czasie zachorujesz, będziesz opiekować się dzieckiem lub innym chorym członkiem rodziny
albo urodzi Ci się dziecko, nie otrzymasz świadczeń z ubezpieczenia chorobowego: zasiłku
chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku macierzyńskiego, zasiłku opiekuńczego.
Nie dostaniesz także świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego w razie wypadku przy pracy lub
choroby zawodowej.
Okres, w którym nie będziesz płacić składek na ubezpieczenie emerytalne, nie będzie również
uwzględniony przy ustalaniu Twojego prawa do emerytury ani nie podwyższy jej wysokości.
Czas korzystania z ulgi na start nie będzie także zaliczony do okresu, który brany jest pod uwagę
przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy i jej wysokości.
155
Preferencyjne składki
Gdy zaczniesz płacić składki na
Lekcja 4
7 ubezpieczenia społeczne, możesz przez
Lekcja 4
pierwsze 24 miesiące obliczać je od
niższej kwoty – od 30% wynagrodzenia
minimalnego, jeśli:
w ostatnich 5 latach przed założeniem
firmy nie prowadziłeś innej działalności;
Twoja firma nie będzie świadczyła Twojemu byłemu

pracodawcy tego, co robiłeś dla niego jako pracownik w tym
lub poprzednim roku.
Skutki płacenia preferencyjnych składek: niższe składki

to niższe świadczenia z ubezpieczeń społecznych.
Gdy wykorzystasz ulgę na start przez 6 miesięcy lub wcześniej z niej zrezygnujesz, będziesz
mógł potem płacić preferencyjne składki. Możesz też płacić preferencyjne składki od razu
po rozpoczęciu działalności gospodarczej. To Ty decydujesz, z jakiej ulgi i przez jaki okres
skorzystasz.
O minimalnej podstawie, od której będziesz naliczać składki, gdy będziesz korzystać

z preferencyjnych składek, przeczytasz na s. 166, a także w materiałach dla ucznia na s. 60.
Kwotę obowiązującą w danym roku kalendarzowym znajdziesz też na stronie www.zus.pl

w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki, wskaźniki, odsetki] > [Składki] > [Wysokość składek
na ubezpieczenia].
Twoja decyzja, czy skorzystasz z preferencyjnych składek, będzie miała wpływ na wysokość
świadczeń, które przysługują Ci z ubezpieczeń społecznych. Jeśli będziesz opłacać składki
od 30% minimalnego wynagrodzenia, to od tej kwoty będzie obliczony m.in. Twój zasiłek
chorobowy, macierzyński czy opiekuńczy.
156
Mały ZUS+
Możesz płacić niższe składki na ubezpieczenia
społeczne – od podstawy ustalonej od Twojego
8 dochodu za poprzedni rok – przez 36 miesięcy
Lekcja 4
w ciągu ostatnich 5 lat prowadzenia
działalności.
Aby płacić mały ZUS+, musisz spełnić m.in. następujące warunki:
Twoje przychody z działalności za ubiegły rok nie mogą
przekroczyć 120 tys. zł;
w poprzednim roku kalendarzowym prowadziłeś działalność
gospodarczą przez co najmniej 60 dni;
nie wykonujesz dla byłego pracodawcy tego, co robiłeś dla niego

jako pracownik w tym lub poprzednim roku.
Skutki korzystania z małego ZUS+: niższe składki

to niższe świadczenia z ubezpieczeń społecznych.
Mały ZUS+ możesz płacić także wtedy, gdy wykorzystasz ulgę na start i preferencyjne składki.
Z małego ZUS+ nie będziesz mógł skorzystać od pierwszego dnia, w którym rozpoczniesz
działalność gospodarczą, bo jednym z warunków tej ulgi jest prowadzenie działalności przez co
najmniej 60 dni w poprzednim roku kalendarzowym.
Najniższa podstawa, od której będziesz obliczać składki, zależy od Twojego dochodu

w poprzednim roku. Możesz ją ustalić według specjalnego wzoru albo skorzystać ze specjalnego
kalkulatora na stronie internetowej www.zus.pl lub www.eskladka.pl.
Jeśli będziesz płacić składki od niższej podstawy, wpłynie to na wysokość przysługujących Ci

świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i wypadkowego. Okres, przez który będziesz płacić
obniżone składki, wpłynie też na wysokość Twojej przyszłej emerytury lub renty.
157
Działalność nieewidencjonowana
(nierejestrowana)
Lekcja 4
9
Lekcja 4
Jeśli prowadzisz drobną
działalność nieewidencjonowaną
(bez konieczności rejestracji
w CEIDG), np. drobny handel
lub usługi, nie jesteś objęty
ubezpieczeniami społecznymi.

Skutki prowadzenia działalności nieewidencjonowanej:
brak składek to brak świadczeń z ubezpieczeń społecznych.
Jeśli prowadzisz działalność nieewidencjonowaną, nie korzystasz z ochrony, którą gwarantują

ubezpieczenia społeczne – nie masz prawa do świadczeń, m.in. w razie choroby, macierzyństwa
czy wypadku przy pracy.
ZUS nie uwzględni okresu działalności nieewidencjonowanej, gdy będzie ustalać Twoją emeryturę
lub rentę.
Informacje o warunkach prowadzenia działalności nieewidencjonowanej znajdziesz na stronie

www.biznes.gov.pl.
158
Minimalne kwoty składek

przedsiębiorcy
10 Standardowe Preferencyje
Lekcja 4
składki składki
Podstawa
od 60% przeciętnego od 30% minimalnego
wymiaru składek
wynagrodzenia wynagrodzenia
na ubezpieczenia
(w 2020 r. od 3136,20 zł) (w 2020 r. od 780 zł)
społeczne
Łączna kwota składek
na ubezpieczenia
społeczne
(z dobrowolnym 992,30 zł 246,80 zł
ubezpieczeniem
chorobowym)
Ważne! Minimalna miesięczna składka zdrowotna jest jednakowa dla

wszystkich przedsiębiorców i w 2020 r. wynosi 362,34 zł.
Kwoty obowiązujące w danym roku znajdziesz też na stronie www.zus.pl w zakładce

[Baza wiedzy] > [Składki, wskaźniki, odsetki] > [Składki] > [Wysokość składek na ubezpieczenia].
Wszystkie składki opłacasz jednym zwykłym przelewem na swój numer rachunku

składkowego (NRS). Więcej o tym rachunku przeczytasz na s. 168.
159
Wyższe składki to wyższe świadczenia
Lekcja 4
11
Lekcja 4
Prawo określa minimalne kwoty,
od których będziesz musiał
naliczyć swoje składki jako
przedsiębiorca.
Zawsze możesz zadeklarować

wyższą kwotę. Im wyższe
składki będziesz płacić, tym
wyższe otrzymasz świadczenia,
np. w razie choroby czy wypadku
przy pracy.
Przepisy określają, że podstawa wymiaru składki na dobrowolne ubezpieczenie chorobowe

nie może przekraczać w miesiącu określonej kwoty – 250% prognozowanego przeciętnego
miesięcznego wynagrodzenia w danym roku. Przez takie ograniczenie państwo zabezpiecza się
przed wypłatą z systemu publicznego zbyt wysokich świadczeń.
Z tego samego powodu podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe jest
ograniczona w danym roku kalendarzowym do trzydziestokrotności przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia. Oznacza to, że jeśli w danym roku osiągniesz tę kwotę, składki na ubezpieczenia
emerytalne i rentowe nie będą już naliczane i opłacane.
Aktualną kwotę maksymalnej podstawy wymiaru składek na dobrowolne ubezpieczenie

chorobowe oraz na ubezpieczenia emerytalne i rentowe możesz sprawdzić na stronie www.zus.pl
w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki, wskaźniki, odsetki] > [Składki] > [Wysokość składek na
ubezpieczenia].
160
Zgłoszenie osób zatrudnionych
12 Jeżeli zatrudnisz pracowników
Lekcja 4
albo zleceniobiorców, to będziesz
musiał w ciągu 7 dni zgłosić ich
do ubezpieczeń w ZUS.
Osoby zatrudnione możesz

także zgłosić do ubezpieczeń
wraz z wnioskiem CEIDG-1
(na dodatkowych formularzach).
Dokumenty możesz złożyć

w urzędzie miasta lub gminy albo
wysłać elektronicznie.
O tym, do jakich ubezpieczeń musisz zgłosić zatrudniane osoby, dowiedziałeś się na lekcji 2 (s. 62).
Osoby, które będziesz zatrudniać (np. pracownicy, zleceniobiorcy), mogą zgłosić do

ubezpieczenia zdrowotnego tych członków swoich rodzin, którzy nie są nim objęci. Zgłoszą ich
Tobie jako płatnikowi składek, a Ty przekażesz tę informację do ZUS na druku ZUS ZCNA.
Jeśli Ty albo Twój pracownik lub zleceniobiorca rozwiążecie umowę (czyli wygaśnie tytuł
do ubezpieczeń), będziesz musiał złożyć druk ZUS ZWUA i wyrejestrować pracownika lub
zleceniobiorcę z ubezpieczeń. Będziesz miał na to 7 dni od rozwiązania umowy. Będziesz
też musiał wyrejestrować członków rodziny pracownika albo zleceniobiorcy z ubezpieczenia
zdrowotnego (na druku ZUS ZCNA).
161
Terminy opłacania składek

i przekazywania dokumentów
13
Lekcja 4
Lekcja 4
Opłacasz składki i przekazujesz
dokumenty za dany miesiąc
w terminie do:
10 dnia następnego miesiąca
– jeśli opłacasz składki
wyłącznie za siebie;
15 dnia następnego miesiąca

– jeśli opłacasz składki za siebie
oraz za osobę współpracującą
lub za innych zatrudnionych.
Jeżeli 10 albo 15 dzień miesiąca przypada w sobotę, niedzielę lub święto, to ostatnim dniem,
w którym musisz opłacić składki i przekazać dokumenty, jest następny dzień po dniu lub dniach
wolnych od pracy.
Wszystkie składki opłacasz jednym przelewem na swój numer rachunku składkowego (NRS).
Więcej o NRS przeczytasz w tekście uzupełniającym na s. 168.
Jeśli jako przedsiębiorca nie opłacisz składek, to:

ZUS nie zapisze składek na ubezpieczenia społeczne na Twoim koncie;
będziesz musiał opłacić odsetki za zwłokę;
ZUS rozpocznie postępowanie egzekucyjne, co wiąże się z dodatkowymi kosztami;
stracisz dobrowolne ubezpieczenie chorobowe, czyli nie będziesz mieć prawa do zasiłku
chorobowego, macierzyńskiego, opiekuńczego ani świadczenia rehabilitacyjnego, i będziesz
musiał złożyć korektę dokumentów rozliczeniowych.
Jeśli będziesz mieć chwilowe problemy z opłaceniem bieżących składek, możesz starać się
o odroczenie terminu ich płatności. Gdy złożysz wniosek i podpiszesz z ZUS umowę, unikniesz
naliczania odsetek.
Gdy będziesz mieć zadłużenie z tytułu składek, możesz wystąpić do ZUS z wnioskiem
o rozłożenie długu na raty. Korzyści z podpisania układu ratalnego są następujące:
będziesz spłacał zadłużenie w dłuższym okresie i na uzgodnionych z ZUS warunkach;
ZUS nie naliczy odsetek, tylko opłatę prolongacyjną (wynosi ona 50% stawki odsetek
za zwłokę obowiązującej w dniu podpisania umowy);
postępowanie egzekucyjne zostanie zawieszone.
Możesz skorzystać z pomocy doradcy do spraw ulg i umorzeń w każdej placówce ZUS.
162
Rozliczenia z ZUS
14
Lekcja 4
Jeśli będziesz rozliczać
składki za ponad 5 osób,
to dokumenty do ZUS będziesz
obowiązkowo przekazywać
w formie elektronicznej.
Będziesz mógł skorzystać

z przygotowanego przez
ZUS bezpłatnego programu
Płatnik albo ePłatnik.
Jeśli będziesz opłacać składki na ubezpieczenia wyłącznie za siebie, to będziesz przekazywać

do ZUS jedynie deklarację rozliczeniową (ZUS DRA).
Jeśli będziesz zatrudniać pracowników, zleceniobiorców, osoby współpracujące, to będziesz

przekazywać do ZUS:
deklarację rozliczeniową (ZUS DRA) – w której będą wszystkie składki za dany miesiąc;
raporty imienne:
• ZUS RCA – o należnych składkach i wypłaconych świadczeniach;
• ZUS RZA – o należnych składkach na ubezpieczenie zdrowotne;
• ZUS RPA – o przychodach ubezpieczonego/ okresach pracy nauczycielskiej;
• ZUS RSA – o wypłaconych świadczeniach i przerwach w opłacaniu składek.
Jeśli skorzystasz z małego ZUS+, będziesz musiał podać ZUS następujące informacje:
przychód i dochód z działalności gospodarczej za poprzedni rok kalendarzowy oraz formę
opodatkowania;
najniższą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe na dany rok,
którą sam ustalisz (możesz skorzystać z określonego w przepisach wzoru albo z kalkulatora
na stronie www.zus.pl lub www.eskladka.pl).
Informacje te podasz w jednym z formularzy:

ZUS RCA cz. II – jeśli rozliczasz składki za siebie i za inne osoby ubezpieczone,
ZUS DRA cz. II – jeśli rozliczasz składki tylko za siebie.
Jeśli będziesz opłacać składki tylko za siebie albo za siebie i osoby współpracujące, to nie
będziesz musiał przesyłać co miesiąc dokumentów rozliczeniowych. Będziesz je wysyłać tylko
wtedy, kiedy coś się zmieni (nie dotyczy to zmiany wysokości minimalnego i przeciętnego 163
wynagrodzenia, od którego zależy podstawa wymiaru składek).
Jeżeli będziesz rozliczać składki za maksymalnie 5 osób, będziesz mógł przekazywać nam
dokumenty w formie papierowej. Złożysz je w naszej placówce albo prześlesz pocztą.
Lekcja 4
Jeśli będziesz rozliczać składki za ponad 5 osób, to będziesz przekazywać dokumenty w formie
elektronicznej. Możesz to zrobić za pośrednictwem ePłatnika albo programu Płatnik.
Aplikacja ePłatnik (internetowy odpowiednik programu Płatnik) jest powiązana z profilem

płatnika na Platformie Usług Elektronicznych ZUS (PUE ZUS). Musisz więc mieć profil na
PUE ZUS. Będziesz mógł używać ePłatnika, jeśli będziesz rozliczać składki za maksymalnie
100 ubezpieczonych. Aplikacja pozwala podpisywać dokumenty nie tylko kwalifikowanym
podpisem elektronicznym, lecz także podpisem osobistym lub bezpłatnym profilem zaufanym

(pz.gov.pl).
Z programu Płatnik będziesz mógł skorzystać niezależnie od tego, ile osób ubezpieczasz.
Jednak żebyś mógł przekazywać dokumenty za pomocą programu Płatnik, potrzebny Ci będzie
kwalifikowany podpis elektroniczny. Taki podpis wydają centra certyfikacji. Jest to usługa płatna.
Jej koszt zależy m.in. od tego, na jaki okres zostanie wydany certyfikat.
164
brak świadczeń 30% minimalnego

z ubezpieczeń wynagrodzenia
skutki korzystania z ulgi podstawa wymiaru składek

preferencyjne
ulga na start składki
przez maksymalnie 6 miesięcy przez maksymalnie 24 miesiące
Z jakich ulg
w płaceniu składek
może skorzystać
przedsiębiorca
mały ZUS+
przez maksymalnie 36 miesięcy
niższe świadczenia
z ubezpieczeń
skutki korzystania z ulgi

165
1. Czy wiesz...
...OD jakiej kwoty przedsiębiorca musi naliczać

składki?
Lekcja 4
Przepisy określają minimalne kwoty, od których osoba prowadząca działalność musi
opłacać składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne. Jest to podstawa wymiaru
składek.
Składki na ogólnych zasadach

Jeśli będziesz prowadzić pozarolniczą działalność (patrz: Ważne!), będziesz opłacać składki
na ubezpieczenia społeczne od zadeklarowanej kwoty. Kwota ta nie może być jednak niższa
niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego ogłoszonego na dany rok
(aktualna kwota jest na stronie internetowej www.zus.pl w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki,
wskaźniki, odsetki] > [Składki] > [Wysokość składek na ubezpieczenia]). Ta minimalna podstawa
wymiaru składek obowiązuje od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku. W 2020 r. wynosi 3136,20 zł.
Osoba prowadząca pozarolniczą działalność to:

osoba, która prowadzi pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów
ustawy Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych (nie dotyczy to
osoby, która korzysta z ulgi na start);
twórca;
artysta;
osoba, która prowadzi działalność w zakresie wolnego zawodu (w rozumieniu przepisów
o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez
osoby fizyczne);
osoba, która prowadzi działalność w zakresie wolnego zawodu, z której przychody
są przychodami z działalności gospodarczej (w rozumieniu przepisów o podatku
dochodowym od osób fizycznych);
wspólnik jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością;
wspólnik spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej;
akcjonariusz prostej spółki akcyjnej wnoszący do spółki wkład, którego przedmiotem
jest świadczenie pracy lub usług (od 1 marca 2021 r.);
osoba, która prowadzi publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania
przedszkolnego, placówkę albo zespół placówek – na podstawie ustawy Prawo
oświatowe.
166 Ulgi w płaceniu składek na ubezpieczenia społeczne
Okres, przez Świadczenia Składka na

Składki na ubezpieczenia
Rodzaj ulgi jaki możesz z ubezpieczeń ubezpieczenie
społeczne
korzystać z ulgi społecznych zdrowotne
maks. 6 miesięcy,
od kiedy
Ulga na start brak składek brak świadczeń
rozpoczniesz
działalność
najniższa WAŻNE!
maks. 24 podstawa, możesz płacić
miesiące, od od której wyższe składki,
kiedy zaczniesz obliczasz ale są limity:
Preferencyjne
opłacać składki, to 30%
składki
składki na minimalnego • podstawa
ubezpieczenia wynagrodzenia wymiaru

społeczne (w 2020 r. – składek na minimalna
780 zł) ubezpieczenia składka w 2020 r.
emerytalne to 362,34 zł
• podstawa
i rentowe jest (obliczona
ustalona od
ograniczona od 75%
wysokości ZUS obliczy
w danym roku przeciętnego
dochodu świadczenie
kalendarzowym miesięcznego
z działalności od kwoty,
(w 2020 r. – wynagrodzenia)
gospodarczej od której
156 810 zł)
opłacasz składki
maks. 36 • podstawa mieści
miesięcy się między 30% • podstawa
Mały ZUS+ w ciągu ostatnich minimalnego wymiaru składki
5 lat prowadzenia wynagrodzenia na dobrowolne
działalności (w 2020 r. – ubezpieczenie
780 zł) a 60% chorobowe jest
prognozowanego ograniczona
przeciętnego w danym
wynagrodzenia miesiącu
miesięcznego (od stycznia do
(w 2020 r. – grudnia 2020 r. –
3136,20 zł) 13 067,50 zł)
Ulgi w składkach na ubezpieczenia społeczne
Jeśli prowadzisz pozarolniczą działalność gospodarczą, możesz skorzystać z ulg w opłacaniu

składek na ubezpieczenia społeczne. O tym, jakie warunki musisz spełnić, aby nie płacić składek
albo płacić je w niższej wysokości, oraz jakie są konsekwencje korzystania z tych ulg, przeczytasz
na s. 154–156.
Obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne 167
Przepisy określają również minimalną podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne

dla osób, które prowadzą pozarolniczą działalność. Kwota, od której opłacasz tę składkę,
musi wynosić przynajmniej 75% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze
przedsiębiorstw w czwartym kwartale poprzedniego roku, włącznie z wypłatami z zysku. Aktualną
Lekcja 4
kwotę znajdziesz na stronie internetowej www.zus.pl w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki,
wskaźniki, odsetki] > [Składki > [Wysokość składek na ubezpieczenia]. W 2020 r. wynosi 4026,01 zł.
Taka minimalna podstawa dotyczy też osób, które rozpoczynają prowadzenie działalności
gospodarczej. Nie ma ulg w opłacaniu składki zdrowotnej dla nowych przedsiębiorców.
Przykład
Janina od 3 września 2019 roku prowadzi działalność gospodarczą. Korzystała z ulgi na start,
a następnie z preferencyjnych składek. Za wrzesień i kolejne miesiące, w których korzystała

z ulg w opłacaniu składek na ubezpieczenia społeczne, musiała płacić składkę na ubezpieczenie
zdrowotne w pełnej wysokości (w 2019 r. – 342,32 zł, a w 2020 r. – 362,34 zł).
Składki na ubezpieczenie zdrowotne nie można dzielić – zawsze trzeba zapłacić pełną
miesięczną składkę. Oznacza to, że gdy np. przedsiębiorca rozpoczyna działalność w trakcie
miesiąca albo korzysta z zasiłku chorobowego przez cały miesiąc bądź jego część, musi opłacić
składkę na ubezpieczenie zdrowotne za ten miesiąc w pełnej wysokości.
Możesz być zwolniony z obowiązku opłacania składki na ubezpieczenie zdrowotne z tytułu

prowadzenia działalności, gdy jesteś w jednej z następujących sytuacji:
jesteś emerytem lub rencistą i Twoje świadczenie nie przekracza miesięcznie minimalnego
wynagrodzenia oraz spełniasz jeden z poniższych warunków:
• Twoje przychody z działalności nie przekraczają miesięcznie 50% kwoty najniższej
emerytury,
• opłacasz podatek dochodowy w formie karty podatkowej;
masz orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności oraz spełniasz
jeden z poniższych warunków:
• Twoje przychody z działalności nie przekraczają miesięcznie 50% kwoty najniższej
emerytury,
• opłacasz podatek dochodowy w formie karty podatkowej;
pobierasz zasiłek macierzyński, którego wysokość nie przekracza miesięcznie kwoty
świadczenia rodzicielskiego.
Jeśli posiadasz orzeczenie o umiarkowanym lub znacznym stopniu niepełnosprawności

i prowadzisz tylko działalność gospodarczą, to składkę na ubezpieczenie zdrowotne opłacasz
w wysokości, która nie przekracza kwoty zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych.
Aktualną kwotę minimalnego wynagrodzenia i najniższej emerytury znajdziesz na stronie

internetowej www.zus.pl w zakładce [Baza wiedzy] > [Składki, wskaźniki, odsetki] > [Wskaźniki].
168
2. Czy wiesz...
...ŻE E-Składka to proste płatności do ZUS?

Wszystkie składki opłacisz jednym zwykłym przelewem na swój numer rachunku
składkowego (NRS), który nada Ci ZUS.
Indywidualny numer rachunku składkowego składa się z 26 cyfr. W numerze tym jest zawarty
numer identyfikujący ZUS i Ciebie, np. Twój numer NIP.
Szybciej i taniej
Jednym przelewem opłacasz składki na:

ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, chorobowe, wypadkowe);
ubezpieczenie zdrowotne;
Fundusz Pracy;
Fundusz Solidarnościowy;
Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych;
Fundusz Emerytur Pomostowych.
W przelewie musisz podać swój numer rachunku składkowego. Nie wpisujesz dodatkowych
danych, m.in. swojego NIP, numeru REGON czy PESEL.
Proporcjonalny podział
Nie podajesz w przelewie, jakie składki i za jaki okres opłacasz. Każdą wpłatę ZUS dzieli
proporcjonalnie na wszystkie ubezpieczenia i fundusze. Zrobi to na podstawie składek z Twojej
ostatniej deklaracji rozliczeniowej (przekazanej przez Ciebie albo utworzonej przez ZUS, jeśli jesteś
zwolniony z jej przekazywania). Podzieloną wpłatę ZUS rozliczy na najstarsze zadłużenie na danym
ubezpieczeniu albo funduszu. Dzięki temu nie rosną odsetki za zwłokę. Jeśli masz zadłużenie,
nie możesz opłacić tylko bieżących składek na ubezpieczenia społeczne (w tym na dobrowolne
ubezpieczenie chorobowe), np. aby skorzystać z zasiłku chorobowego.
169
3. Czy wiesz...
...jak długo pracodawcy przechowują

dokumenty pracowników?
Lekcja 4
Od 2019 roku pracodawca przechowuje dokumentację nowo zatrudnionych
pracowników przez 10, a nie przez 50 lat. Musi jednak przekazywać do ZUS więcej
informacji o ich zatrudnieniu.
Płatnicy mogą zdecydować, w jakiej formie chcą prowadzić i archiwizować dokumentację

pracowniczą – papierowej czy elektronicznej. Elektroniczna forma jest tak samo ważna jak

papierowa.
Data
zatrudnienia przed 1999 r. w latach 1999–2018 po 2018 r.
pracownika
Czas 10 lat lub 50 lat – decyduje

przechowywania pracodawca (10 lat, jeśli złoży
akt 50 lat 10 lat
oświadczenie ZUS OSW i raporty
pracowniczych informacyjne ZUS RIA)
ĆWICZENIE – ROZWIĄŻ ZADANIE
Zadanie 1
Anna prowadzi od 1 kwietnia 2020 r. działalność gospodarczą – internetowy sklep
z produktami ekologicznymi. Od 1 kwietnia korzysta z ulgi na start. W maju Anna uległa
wypadkowi przy pracy i jest niezdolna do pracy. Na jakie świadczenia może liczyć Anna?
Odpowiedź:
Anna, gdy korzysta z ulgi na start, nie jest objęta ubezpieczeniami społecznymi. Dlatego mimo
że jest niezdolna do pracy, nie otrzyma świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego.
Zadanie 2
Piotr prowadzi restaurację. Zatrudnia Adama, który jest studentem i ma 23 lata, na podstawie
umowy zlecenia. Wymień, jakie składki musi płacić Piotr od umowy zlecenia z Adamem.
Odpowiedź:
Piotr nie opłaca od umowy zlecenia z Adamem (studentem, który nie ukończył 26 lat) żadnych
składek.
170 Zadanie 3
Andrzej prowadzi działalność gospodarczą – bar (jest to jego jedyna działalność zarobkowa).
Zatrudnia na podstawie umowy o pracę 1 pracownika. Andrzej opłaca za siebie preferencyjne
składki (bez składki chorobowej). Wymień, jakie ubezpieczenia są obowiązkowe dla
przedsiębiorcy Andrzeja, a jakie dla jego pracownika. Na jakie świadczenia z ubezpieczenia
chorobowego mogą oni liczyć w razie choroby i dlaczego?
Odpowiedź:
Dla Andrzeja, który prowadzi działalność gospodarczą, obowiązkowe są ubezpieczenia:
• emerytalne,
• rentowe,
• wypadkowe,
• zdrowotne.
Pracownik podlega obowiązkowo:

• wszystkim ubezpieczeniom społecznym (emerytalnemu, rentowym, chorobowemu,
wypadkowemu),
• ubezpieczeniu zdrowotnemu.
Pracownik podlega ubezpieczeniu chorobowemu i dlatego – w razie niezdolności do pracy

z powodu choroby – może otrzymać następujące świadczenia: zasiłek chorobowy, a w razie
dalszej niezdolności do pracy – świadczenie rehabilitacyjne.
Przedsiębiorca Andrzej nie otrzyma w razie choroby świadczeń z ubezpieczenia chorobowego,

bo nie przystąpił do tego ubezpieczenia (dla osoby, która prowadzi działalność gospodarczą,
ubezpieczenie chorobowe jest dobrowolne).
Zadanie 4
Maria prowadzi działalność gospodarczą – sklep z zabawkami dla dzieci. Korzystała przez
6 miesięcy z ulgi na start. Teraz opłaca składki na ubezpieczenia społeczne (w tym na
ubezpieczenie chorobowe) od 30% minimalnego wynagrodzenia. Maria jest w ciąży. Czy
będzie mogła skorzystać z zasiłku macierzyńskiego, gdy urodzi dziecko? Od jakiej kwoty ZUS
będzie obliczał zasiłek?
Odpowiedź:
Maria będzie mogła skorzystać z zasiłku macierzyńskiego, ponieważ podlega ubezpieczeniu
chorobowemu. Prawo do tego zasiłku nie zależy od okresu ubezpieczenia chorobowego – od tzw.
okresu wyczekiwania.
Decyzja o skorzystaniu z preferencyjnych składek ma wpływ na wysokość świadczeń

z ubezpieczeń społecznych. Skoro Maria opłaca składki na ubezpieczenia społeczne
od 30% minimalnego wynagrodzenia, to od tej kwoty ZUS obliczy jej zasiłek macierzyński.
Zeszyty „Lekcje z ZUS” to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych z zakresu
ubezpieczeń społecznych dla uczniów szkół ponadpodstawowych. Podczas tych zajęć młodzież
zapoznaje się z zasadami funkcjonowania polskiego systemu ubezpieczeń społecznych, z jego
genezą oraz prawami i obowiązkami zarówno osób ubezpieczonych, jak i osób prowadzących
działalność gospodarczą.
Materiały dydaktyczne przygotował Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy współpracy

z metodykami nauczania.
Lekcja 1. Świadomy zawsze Lekcja 3. Renty i emerytury

ubezpieczony

Świadczenia z ubezpieczeń
Cel ubezpieczeń społecznych rentowych
Historia ubezpieczeń Świadczenia z ubezpieczenia

emerytalnego
Zadania ZUS
Emerytura – Twoja przyszłość
ZUS ≠ FUS w Twoich rękach
Lekcja 2. Co Ci się należy, Lekcja 4. E-ZUS, czyli firma

ne
pod ręką
ac e
y
nie
lit ni
do we
yj
or łek
ow
bi ze
ko zo
wa
ob
ha dc
ch asi
sz ra
od dno
re wia
z
je
ś
System ubezpieczeń społecznych Rejestracja firmy
ki
s
a
rz k
yń
ow
cie iłe
pa ta
dk
ma zas
wy ren
Praca zarobkowa a ubezpieczenia Zgłoszenie do ubezpieczeń
y z
opie ek
y
kuńc
cz
iek łek
Świadczenia z ubezpieczenia Ulgi w płaceniu składek
zasił
uń
op asi
z
chorobowego
Rozliczenia z ZUS
wypadkowego

Lekcje Z ZUS Zeszyt Dla Nauczyciela

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Lekcje Z ZUS Zeszyt Dla Nauczyciela

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Zeszyty „Lekcje z ZUS” to materiały dydaktyczne do cyklu czterech godzin lekcyjnych z zakresu

Materiały dydaktyczne przygotował Zakład Ubezpieczeń Społecznych przy współpracy

Lekcja 1. Świadomy zawsze Lekcja 3. Renty i emerytury

MATERIAŁY DLA NAUCZYCIELA

Historia ubezpieczeń Świadczenia z ubezpieczenia

Lekcja 2. Co Ci się należy, Lekcja 4. E-ZUS, czyli firma

Projekt edukacyjny ZUS dla szkół ponadpodstawowych

ZESPÓŁ REDAKCYJNY: Ewa Bargiel, Aleksandra Bełkowska-Gołoś, Monika Bugaj-Wojciechowska,

© Copyright by Zakład Ubezpieczeń Społecznych

2. Co Ci się należy, kiedy płacisz składki • • • 46

4. E-ZUS, czyli firma pod ręką • • • 130

Dlatego przygotowaliśmy „Lekcje z ZUS”, a w nich scenariusze czterech lekcji o ubezpieczeniach

Nasz projekt wieńczy Olimpiada „Warto wiedzieć więcej o ubezpieczeniach społecznych”.

Zapraszamy na „Lekcje z ZUS”!

prof. dr hab. Gertruda Uścińska

Cel ubezpieczeń społecznych

wie, kiedy powstała idea ubezpieczeń społecznych,

umie wymienić zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

zna podstawy prawne funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych,

potrafi wymienić rodzaje ubezpieczeń,

zna cel i rozumie ideę ubezpieczeń społecznych,

zna pojęcia: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczeni, świadczeniobiorcy, płatnicy składek, ZUS,

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniającym rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw

Świadomy zawsze ubezpieczony

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. zmieniającym

Cele kształcenia ogólnego:

Cele kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego:

będących absolwentami ośmioletniej szkoły podstawowej

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Świadomy zawsze ubezpieczony

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Treści nauczania – wymagania szczegółowe:

Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla czteroletniego liceum ogólnokształcącego

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Świadomy zawsze ubezpieczony

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa

1. Kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji:

• stosowanie podstawowych zasad i procesów matematycznych w codziennych kontekstach

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 lipca 2019 r. zmieniającym rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych

Scenariusz zajęć realizuje efekty kształcenia i kryteria weryfikacji zawarte w podstawach

Świadomy zawsze ubezpieczony

Uczniowie, którzy rozpoczęli kształcenie w roku szkolnym 2019/2020 w klasie I dotychczasowego

Stosownie do przepisów przejściowych zawartych w art. 94 ustawy z dnia 22 listopada 2018 r.

Efekty kształcenia i kryteria weryfikacji niezbędne do osiągnięcia dla kwalifikacji

• kominiarz, BUD.05. Wykonywanie robót kominiarskich,

Świadomy zawsze ubezpieczony

Ubezpieczeń Społecznych oraz korekty tych dokumentów,

Świadomy zawsze ubezpieczony

• pracownik pomocniczy gastronomii, HGT.04. Wykonywanie prac pomocniczych w obiektach

Historia ubezpieczeń Świadczenia z ubezpieczenia

wie, kiedy powstała idea ubezpieczeń społecznych,

umie wymienić zadania Zakładu Ubezpieczeń Społecznych,

zna podstawy prawne funkcjonowania systemu ubezpieczeń społecznych,

potrafi wymienić rodzaje ubezpieczeń,

zna cel i rozumie ideę ubezpieczeń społecznych,

zna pojęcia: ubezpieczenia społeczne, ubezpieczeni, świadczeniobiorcy, płatnicy składek, ZUS,

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 26 lipca 2018 r. zmieniającym rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 sierpnia 2018 r. w sprawie doradztwa

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2019 r. zmieniające rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 12 lutego 2019 r. w sprawie doradztwa

• stosowanie podstawowych zasad i procesów matematycznych w codziennych kontekstach

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 5 kwietnia 2018 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 31 lipca 2019 r. zmieniającym rozporządzenie

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 11 marca 2020 r. zmieniającym

Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych

• ...pomoc społeczna ≠ ubezpieczenia społeczne?