DOPEŁNIENIE

Jak rozpoznać dopełnienie?

Dopełnienie to część zdania, która określa czasownik i jest jego uzupełnieniem. Łatwo je
rozpoznać, gdyż łączy się z orzeczeniem i odpowiada na pytania przypadków zależnych,
tzn. wszystkich oprócz mianownika i wołacza:

 kogo? czego? np. nie zjadł (czego?) śniadania,

 komu? czemu? np. przygląda się (komu?) sąsiadom
 kogo? co? np. widział (co?) wypadek
 z kim? z czym? np. idzie (z kim?) z mamą
 o kim? o czym? np. opowiada (o czym?) o podróżach

Rodzaje dopełnień
Dopełnienie bliższe – przy zamianie zdania ze strony czynnej na bierną staje się ono
podmiotem. Zwykle (chociaż nie zawsze) występuje w bierniku:

 Mama czesze Karolinę. (dopełnienie bliższe)

 Karolina jest czesana przez mamę. (podmiot)
 Ogrodnik skosi ogród. (dopełnienie bliższe)
 Ogród zostanie skoszony przez ogrodnika. (podmiot)

Dopełnienie dalsze – zamiana z dopełnienia na podmiot jest niemożliwa. Zwykle

dopełnienie dalsze wyrażone jest w celowniku, narzędniki lub miejscowniku:

 Dyrektor pogratulował wszystkim uczniom. (dopełnienie dalsze)

 Asia pomalowała łazienkę farbą akrylową. (dopełnienie dalsze)
 Czym może być wyrażone dopełnienie?
 Dopełnienie wyrażone rzeczownikiem:
 Kasia zamknęła okno. (co?)
 Adam uściskał mamę. (kogo?)

 Dopełnienie wyrażone zaimkiem rzeczownym:

 Rodzice kupili nam kwiaty. (komu?)
 Przenieś to do innego pokoju. (co?)
 Dopełnienie wyrażone liczebnikiem:
 Pierwszym wręczono puchary. (komu?)
 Ostatnim przyznano nagrody pocieszenia. (komu?)
 Dopełnienie wyrażone wyrażeniem przyimkowym:
 Rywalizowałam z kolegą o stypendium. (z kim?)
 Marek rozmyślał o wakacjach. (o czym?)
 Dopełnienie wyrażone bezokolicznikiem:
 Musiałam zatrzymać się na chwilę. (co?)
 Nauczyciel kazał mu otworzyć zeszyt. (co?)
 PRZYDAWKA

Co to jest przydawka?
Przydawka to część zdania, która jest określeniem rzeczownika lub zaimka
rzeczownego. Odpowiada na pytania: jaki? który? czyj? ile? czego? z
czego? Oznacza właściwości przedmiotów, zjawisk, osób itp., o których mowa w zdaniu.

Rodzaje przydawek
 Przydawkiprzymiotne – odpowiadają na pytania przymiotnika i mogą być wyrażone
przymiotnikiem lub innym wyrazem pełniącym funkcję przymiotnika (np. zaimkiem
przymiotnym, imiesłowem przymiotnikowym, liczebnikiem).
 Zobaczył (jaki?) spalony dom.
 Weszło (ile?) siedmioro dzieci.
 Zjedliśmy (które?) drugie śniadanie.
 Przydawkiprzyimkowe – wyrażone są wyrażeniem przyimkowym, czyli połączeniem
przyimka – najczęściej z rzeczownikiem.
 Nosił zawsze sweter (jaki?) z wełny.
 Wniesiono nagrody (czyje?) dla zwycięzców.
 Oto prezent (jaki?) na zakończenie roku.
 Przydawkirzeczowne – wyrażone są rzeczownikiem i zwykle służą do
doprecyzowania wyrazu określanego.
 Odwiedziliśmy wczoraj miasto (jakie?) Kraków.
 Koleżanka (która?) Ala oprowadzi państwa po teatrze.
 Na dyżurze pozostał jedynie lekarz (jaki?) neurolog.
 Przydawki dopełniaczowe – wyrażone są rzeczownikiem w dopełniaczu.
 Rozpoczęła się budowa (czego?) domu.
 Włosy (czyje?) Alicji wyglądają zupełnie inaczej.
 Przyjaciele (czyi?) rodziców włączyli się do rozmowy.
 Przydawka dopełniaczowa a dopełnienie
Przydawka łączy się wyłącznie z rzeczownikiem lub wyrazem pełniącym funkcję
rzeczownika, np. zaimkiem rzeczownym. Każde określenie podmiotu będzie więc
przydawką. Należy uważać, by nie pomylić przydawki dopełniaczowej z dopełnieniem.
Przykładowo:

 Sweter Krzysia ma już swoje lata.

Słowo „Krzysia” odpowiada na pytanie „czyj?” i określa rzeczownik „sweter”, jest więc
przydawką. Często mylnie zadaje się pytanie „kogo?”, które wskazywałoby, całkowicie
błędnie, na dopełnienie. Jeśli masz wątpliwości, sprawdź, czy określany wyraz jest
rzeczownikiem. Jeśli tak – wyraz określający jest przydawką.
 PODMIOT

Co to jest podmiot?
Podmiot to część zdania oznaczająca wykonawcę czynności, o której mowa w
orzeczeniu. Podmiot odpowiada na pytania: kto? co? Może być wyrażony różnymi
częściami mowy, np. rzeczownikiem, liczebnikiem czy zaimkiem.

Typy podmiotów
 Podmiot gramatyczny – wyrażony jest w mianowniku (kto? co?):
 Nauczyciel podyktował zadanie.
 Kotek zamruczał radośnie.
 Spojrzał na mnie tylko Marek.
 Podmiot logiczny – wyrażony w dopełniaczu (kogo? czego?):
 Nie ma dymu bez ognia.
 Zabrakło mu czasu.
 Tu jest jagód od groma.
 Domyślny – nieobecny bezpośrednio w zdaniu, domyślamy się go z formy
orzeczenia:
 Pojechaliśmy do domu. (my)
 Pójdę po zakupy. (ja)
 Żartujesz! (ty)
 Szeregowy – kilka wykonawców czynności:
 Tomek, Łukasz i Jakub grali w piłkę.
 Wujek i ciocia byli zachwyceni.
 Najbardziej smakowały nam warzywa i ser.
 *Podmiot towarzyszący – kilka wykonawców, w tym jeden główny:
 Kasia z Mileną robiły gazetkę.
 Ola z Ulą malują pokój.
 Zdania bezpodmiotowe
Istnieją takie zdania, które nie zawierają podmiotu. Nazywamy je zdaniami
bezpodmiotowymi i zazwyczaj zawierają orzeczenia wyrażone formami nieosobowymi
czasowników zakończonymi na -no, -to lub wyrazami takimi jak uprasza się, zanosi się,
mówi się. Tak jak w zdaniach:

 Ogłoszono alarm przeciwpowodziowy.

 Odkryto nieznany gatunek motyla.
 Mówi się o rychłym ślubie księcia.
 Zanosi się na burzę.

Jak znaleźć podmiot w zdaniu?

Aby znaleźć podmiot, najpierw należy odnaleźć najważniejszą część zdania –
orzeczenie. Wówczas zadajemy sobie pytanie, kto wykonuje czynność. Przykładowo:

 Mój przyjaciel zdobył nagrodę.

Najpierw szukamy orzeczenia (co robi? co się z nim dzieje?): zdobył

Zadajemy pytanie, kto wykonuje czynność z orzeczenia: kto zdobył?

Podmiot: przyjaciel.

 Pudełka i poduszki służą mojemu kotu.
 Najpierw szukamy orzeczenia (co robi? co się z nim dzieje?): służą
 Zadajemy pytanie, kto wykonuje czynność z orzeczenia: co służy?
 Podmiot: pudełka i poduszki.
 Książka została kupiona przez ucznia.
 Najpierw szukamy orzeczenia (co robi? co się z nim dzieje?): została kupiona
 Zadajemy pytanie, kto wykonuje czynność z orzeczenia: co zostało kupione?
 Podmiot: książka.

Istnieje duże prawdopodobieństwo pomylenia podmiotu i dopełnienia, dlatego podmiotu

należy szukać według powyższego wzoru.
 ORZECZENIE

Co to jest orzeczenie?
Orzeczenie jest najważniejszą częścią zdania, bez której nie może ono
istnieć. Informuje o tym, co podmiot robi, bądź w jakim stanie się
znajduje. Odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje? Orzeczenie wyrażone
jest najczęściej osobową formą czasownika bądź formą zakończoną na –no, -to.

Rodzaje orzeczeń
 Orzeczenie czasownikowe – wyrażone osobową formą czasownika,
np. Jutro pojedziemy do sklepu po zakupy.
 Orzeczenie imienne – złożone z łącznika (osobowa forma czasowników: być, stać
się, zostać) i orzecznika (może on być wyrażony np. rzeczownikiem, przymiotnikiem,
liczebnikiem, zaimkiem rzeczownym, imiesłowem przymiotnikowym),
 np. Jarek będzie pierwszy.
 Ta książka jest interesująca.
 Ania została aktorką.
Zdania w stronie czynnej i biernej
Podczas przekształcania zdań ze strony czynnej na bierną i odwrotnie należy zachować
ten sam czas i aspekt czasownika oraz nie pominąć żadnych słów.

Strona czynna Strona bierna

Milena robi zakupy. Zakupy są robione przez Milenę.

Milena zrobiła wczoraj rano zakupy. Zakupy zostały wczoraj rano zrobione przez Milenę.

Ogrodnik kosi trawnik. Trawnik jest koszony przez ogrodnika.

Ogrodnik skosi jutro trawnik przed Trawnik przed domem zostanie jutro skoszony przez
domem. ogrodnika.

Mateusz naprawi ten komputer. Ten komputer zostanie naprawiony przez Mateusza.

Ola przytula córkę. Córka jest czesana przez Olę.

Przekształcanie zdań ze strony czynnej na bierną

Liczba orzeczeń w zdaniu

Jeśli w zdaniu znajdziemy jedno orzeczenie, to będzie to zdanie pojedyncze. Zdanie z
dwoma orzeczeniami nazwiemy zdaniem złożonym. Wypowiedzenie z trzema lub więcej
orzeczeniami nazwiemy zdaniem wielokrotnie złożonym.
 Przykładowy sprawdzian z podmiotu i orzeczenia z
odpowiedziami
1. Co jest najważniejszą częścią zdania?
2. Napisz, na jakie pytania odpowiada orzeczenie.
3. O czym informuje orzeczenie?
4. Jak nazywamy zdanie, w którym nie ma orzeczenia?
5. Uzupełnij zdania:
 Orzeczenie wyrażone czasownikiem w formie osobowej nazywamy …
 Orzeczenie składające się z łącznika i orzecznika nazywamy …
 Łącznikiem mogą być formy osobowe czasowników być, stać się i …
6. Napisz, na jakie pytania odpowiada podmiot.
7. Co nazywa podmiot?
8. Uzupełnij zdania o różnych rodzajach podmiotów:
 Podmiot … wyrażony jest w mianowniku.
 Podmiot logiczny wyrażony jest w …
 Podmiot, którego należy się domyślić, nazywamy …
 Podmiot składający się z kilku wyrazów nazywamy …
9. W poniższych zdaniach podkreśl orzeczenia:
 Poranek przywitał nas słońcem.
 Już od rana temperatura była wysoka.
 Termometr grzał się pomimo cienia.
 Z oddali słyszeliśmy kuszące wołanie morza.
 Wskoczyliśmy w nasze kolorowe kostiumy kąpielowe.
 Właściciel hotelu zawiózł nas na plażę.
10. Wypisz i nazwij orzeczenia z zadania nr 9.
 …
 …
 …
 …
 …
 …
11. W poniższych zdaniach podkreśl podmioty.
 Poranek przywitał nas słońcem.
 Już od rana temperatura była wysoka.
 Termometr grzał się pomimo cienia.
 Z oddali słyszeliśmy kuszące wołanie morza.
 Wskoczyliśmy w nasze kolorowe kostiumy kąpielowe.
 Mama i tata spakowali kanapki i napoje.
 Właściciel hotelu zawiózł nas na plażę.
12. Wypisz i nazwij podmioty z zadania nr 11.
 …
 …
 …
 …
 …
 …
 …
 PODMIOT I ORZECZENIE – TEST
Odpowiedzi

1. Najważniejszą częścią zdania jest orzeczenie.

2. Orzeczenie odpowiada na pytania: co robi? co się z nim dzieje?
3. Orzeczenie informuje o czynności lub stanie.
4. Zdanie, w którym nie ma orzeczenia, nazywamy równoważnikiem zdania.
5. Uzupełnij zdania:
 Orzeczenie wyrażone czasownikiem w formie osobowej nazywamy orzeczeniem
czasownikowym.
 Orzeczenie składające się z łącznika i orzecznika nazywamy orzeczeniem
imiennym.
 Łącznikiem mogą być formy osobowe czasowników być, stać się i zostać.
6. Podmiot odpowiada na pytania: kto? co?
7. Podmiot nazywa wykonawcę czynności.
8. Uzupełnij zdania o różnych rodzajach podmiotów:
 Podmiot gramatyczny wyrażony jest w mianowniku.
 Podmiot logiczny wyrażony jest w dopełniaczu.
 Podmiot, którego należy się domyślić, nazywamy podmiotem domyślnym.
 Podmiot składający się z kilku wyrazów nazywamy podmiotem szeregowym.
9. W poniższych zdaniach podkreśl orzeczenia:
 Poranek przywitał nas słońcem.
 Już od rana temperatura była wysoka.
 Termometr grzał się pomimo cienia.
 Z oddali słyszeliśmy kuszące wołanie morza.
 Wskoczyliśmy w nasze kolorowe kostiumy kąpielowe.
 Właściciel hotelu zawiózł nas na plażę.
10. Wypisz i nazwij orzeczenia z zadania nr 9.
 przywitał – orzeczenie czasownikowe
 była wysoka – orzeczenie imienne
 grzał się – orzeczenie czasownikowe
 słyszeliśmy – orzeczenie czasownikowe
 wskoczyliśmy – orzeczenie czasownikowe
 zawiózł – orzeczenie czasownikowe
11. W poniższych zdaniach podkreśl podmioty.
 Poranek przywitał nas słońcem.
 Już od rana temperatura była wysoka.
 Termometr grzał się pomimo cienia.
 Z oddali słyszeliśmy kuszące wołanie morza. (my)
 Wskoczyliśmy w nasze kolorowe kostiumy kąpielowe. (my)
 Mama i tata spakowali kanapki i napoje.
 Właściciel hotelu zawiózł nas na plażę.
12. Wypisz i nazwij podmioty z zadania nr 11.
 poranek – podmiot gramatyczny
 temperatura – podmiot gramatyczny
 termometr – podmiot gramatyczny
 (my) – podmiot domyślny
 (my) – podmiot domyślny
 mama i tata – podmiot szeregowy
 właściciel – podmiot gramatyczny
 OKOLICZNIK

Okolicznik
Część zdania określająca czasownik. Informuje o okolicznościach czynności,
podając gdzie, kiedy, jak, dlaczego, w jakim celu, pod jakim warunkiem, mimo
czego czynność się dzieje.

Rodzaje okoliczników
 miejsca (gdzie? dokąd? skąd? którędy?), np.:
Urodził się w Krakowie. Idę do sklepu.
 czasu (kiedy? odkąd? dokąd? jak długo?), np.:
Wczoraj była niedziela. Zadzwonię do ciebie wkrótce.
 sposobu (jak? w jaki sposób?), np.:
Staraliśmy się pobiec najszybciej. Jasno odpowiedział.
 przyczyny (dlaczego? z jakiego powodu?), np.:
Płakała z powodu jedynki. Stąd taki wynik meczu.
 celu (po co? w jakim celu?), np.:
Idę po zakupy. Biegnie po pomoc.
 stopnia i miary (jak bardzo? w jakim stopniu?), np.:
Męczę się bardzo szybko. Ta rycina jest niezwykle piękna.
 warunku (pod jakim warunkiem? w jakim wypadku?), np.:
W razie deszczu weź parasol. Jeśli zabłądzisz, spytaj o drogę.
 przyzwolenia (mimo czego? mimo co?), np.:
Wygrał pomimo kontuzji. Choć było ciężko, udało się nam!