Sprawdzian z leksykologii

I. Leksykologia to nauka zajmująca się opisem i klasyfikacją jednostek leksykalnych

danego języka, a także stylistyczno-funkcjonalnym rozwarstwieniem języka.

II. Jednostkami leksykalnymi są są: wyrazy proste, formacje, kompozycje skrótowce,

połączenia wyrazowe, frazeologizmy

.
III. Co nazywamy leksemem?

Leksem- wyraz lub wyrażenie traktowane jako jednostka słownikowa

IV. Co nazywamy wyrazem tekstowym?
wyraz tekstowy, to spotkana w konkretnym tekście forma należąca do zbioru,
określonego jak wyraz słownikowy

V. Ile w tym zdaniu mamy wyrazów tekstowych, a ile leksemów:

Nie pieprz Pietrze wieprza pieprzem, bo przepieprzysz wieprza pieprzem.
Wyrazy tekstowe 9
Leksemy 7

VI. Proszę podkreślić poprawną odpowiedź:

1. suma wszystkich możliwych znaczeń to:
 znaczenie gramatyczne
 znaczenie leksykalne
 znaczenie aktualne
2. pierwotne znaczenie wyrazu to:
 znaczenie strukturalne
 znaczenie etymologiczne
 znaczenie leksykalne
VII. Co nazywamy zakresem znaczeniowym wyrazu i treścią wyrazu?
Zakres znaczeniowy, to ogół przedmiotów nazwanych danym wyrazem, daną nazwą
np. zakres wyrazu koń stanowią wszystkie zwierzęta objęte tą nazwą
Tresc wyrazow, to zespół cech charakterystycznych, wyróżniających, wspólnych dla
przedmiotów, które tym wyrazem nazywamy.

VIII. Podane wyrazy proszę ułożyć w kolejności od najszerszego do najwęższego zakresu.

 Reks, ssak, pies, owczarek, zwierzę Ssak, zwierze, pies, owczarek, Reks

1
  mężczyzna, muzykant, gitarzysta, człowiek Czlowiek, mezczyzna, muzykant,
gitarzysta

IX. Proszę podać przykłady:

 zwężenia znaczenia wyrazu

złodziej- rozbójnik; przystojny-urodziwy; bydlo-cieleta;
 rozszerzenia znaczenia wyrazu

Melba-lody z kremem i owocami; paragon- dowo zakupu; Fontaź- kokarda

noszona przez mężczyzn.
 przeniesienia nazwy
guziczek –mała narośl na ciele ludzkim, zapięcie o podobnym kształcie
narosla; piszczel –piszczałka, instrument muzyczny, kosc nogi
księżyc - syn księdza, czyli władcy, planeta lub gwiazda na niebie

zmiany barwy uczuciowej wyrazu

lekceważący – żółtodziób, staruch- oosba starsza, tłuścioch – osoba pelna

X. Proszę podać definicje i przykłady archaizmów:

 archaizmy rzeczowe Wyrazy wycofane, nieużywane z obiegu odnoszące się
do dawnych realiów. Dziesięcina, pańszczyzna, jasyr, postrzyżyny, pogłówne
 archaizmy leksykalne S tara nazwa została zastąpiona inną. Bednia ‘kubeł’,
warch ‘gniew’, snecha ‘synowa, otrok ‘młodzieniec’, jątrew ‘bratowa’,
 archaizmy znaczeniowe Wyrazy, które w jakimś tekście występują w jednym
ze swych dawnych, dziś już nieaktualnych znaczen. Chłodnik ‘barszcz z
botwiny albo buraków’(daw. ‘zaciemnione miejsce, zwłaszcza altana’),
dowcip ‘powiedzenie zawierające treść komiczną’ (daw. ‘rozum,
inteligencja’)

XI. Co to jest stylizacja archaiczna (archaizacja)? Proszę nazwać kilka utworów, w

których występuje archaizacja.
Wystepuja u A. Mickiewicza (Pani Twardowska, Pan Tadeusz), J. Słowackiego
(Ksiądz Marek, Sen srebrny Salomei, Mazepa, Złota czaszka), A. Fredry (Zemsta), H.
Rzewuskiego (Pamiątki Soplicy).
Wprowadzeniu do utworu literackiego archaicznych elementów słownictwa aby
upiekszyc dzielo pisane.
XII. Proszę wymienić sposoby wzbogacania słownictwa
Tworzenie nowych wyrazów.

2
 Zapożyczenia.
Nadawanie wyrazom nowych znaczeń.
Tworzenie nowych związków wyrazowych

XIII. Jaka jest różnica między neologizmem obiegowym a artystycznym?

Funkcją obiegowych są potrzeby nazewnicze, natomiast neologizmy artystyczne nie
powstają z konieczności społecznej, tak jak neologizmy obiegowe, lecz z
konieczności estetyczno-semantycznej określonego utworu literackiego i poza nim
tracą rację bytu, czego dowodem jest fakt, że wyjątkowo taki wyraz trafia do języka
ogólnego.
Artystyczne tworzapisarze w jakims celu a obiegowe nazywają nowe zjawiska itd.

XIV. Proszę podać definicje i przykłady neologizmów:

 neologizmy słowotwórcze
Nowe wyrazy utworzone od wyrazów już istniejących w języku
za pomocą odpowiednich formantów słowotwórczych
Ekoturystyka, wideo kamera, fotoaparat.
 neologizmy znaczeniowe
Powstają przez nadanie już istniejącym wyrazom nowych znaczeń.
nagłośnić (sprawę) (dużo o niej mówić i pisać), totalny (zupełny, ogólny,
absolutny), impreza (młodzieżowe spotkanie towarzyskie), promocja
(reklama)

 neologizmy frazeologiczne
Nowe połączenia wyrazów o charakterze względnie stałym, np. dusić
inflację, gasić strajki, próg podatkowy, szara strefa, gruba kreska.

XV. Proszę podać definicje i przykłady zapożyczeń:

 zapożyczenia właściwe
Polegające na przejęciu formy wyrazu wraz z jego znaczeniem.
Analiza, atom, atrament, bar, biennale

 zapożyczenia sztuczne
Wyrazy utworzone w danym języku z elementów obcych.
autopoprawka
ciucholand
domofon
telewidz

3
 transgraniczny

 kalki
Wyrazy, wyrażenia lub zwroty utworzone przez dokładne odwzorowanie
obcego wyrazu, wyrażenia lub zwrotu za pomocą rodzimych elementów językowych

czasokres, czasopismo, listonosz, nastolatek, ogniotrwały