Powstawanie państw w Europie

Środkowo-Wschodniej

Wprowadzenie
Przeczytaj
Mapa interaktywna
Film + Sprawdź się
Dla nauczyciela

Bibliografia:

Cytat za: Powieść minionych lat, oprac. Franciszek Sielicki, Wrocław 1968.
Źródło: Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki.
 Powstawanie państw w Europie Środkowo-Wschodniej

Opłakane apostolstwo.
Źródło: Wojciech Gerson (1831–1901), Wikimedia Commons, domena publiczna.

Słowianie należą do rodziny ludów indoeuropejskich. Nie do końca wiadomo, jakie ziemie
były ich kolebką ani kiedy stali się odrębną grupą. Wedle jednej teorii Słowianie
ukształtowali się jako wspólnota etniczna i językowa nad Wisłą, Odrą i Bugiem. Zdaniem
innych badaczy, słowiańskim „matecznikiem” były stepy nad Morzem Czarnym i dopiero
w okresie migracji Germanów na zachód i południe opuszczone przez nich ziemie nad
Wisłą, Odrą, Łabą i Dnieprem zajęli Słowianie.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Wyjaśnisz, jak Słowianie zakładali swoje państwa.

Przedstawisz, skąd wzięli się w Europie Węgrzy.
Opiszesz proces chrystianizacji państwa wielkomorawskiego.
Przeczytaj

Pierwsi Słowianie
Problem z archeologiczną identyfikacją
najdawniejszej społeczności słowiańskiej
bierze się ze specyfiki źródeł pozyskanych
dzięki wykopaliskom. Nie da się na ich
podstawie wnioskować na temat języka,
którym posługiwali się właściciele
odkopanych przedmiotów, a więc nie wiemy
też, do jakiej grupy etnicznej należeli.
W rzymskich źródłach pisanych pierwsze
w miarę pewne informacje o Słowianach
można hipotetycznie odnieść najwcześniej
do IV w. Stają się oni uchwytni dopiero wtedy,
gdy greccy i łacińscy autorzy zaczęli używać
na ich określenie nazwy Sclavini. We
wczesnym średniowieczu do Słowian od
Wczesnośredniowieczny kamienny posąg boga
noszono także nazwę Wenetowie, spotykaną
o czterech twarzach, wyłowiony z rzeki Zbrucz na
u pisarzy antycznych. Określenia tego
Podolu (dziś Ukraina) w połowie XIX w. Jak wiemy
używano jednak wobec bardzo różnych z relacji duńskiego kronikarza Saksona Gramatyka
ludów i plemion (np. celtyckich), w związku (XII/XIII w.), wielotwarzowe rzeźby bogów czczone
z czym starożytnych Wenetów nie da się były także przez pogańskich Rugian – Słowian
utożsamiać ze Słowianami. połabskich mieszkających na bałtyckiej wyspie Rugii.
Posążki czterotwarzowego boga, znacznie mniejsze,
Podczas wędrówki ludów plemiona bo przeznaczone do kultu domowego, znamy
słowiańskie skolonizowały Kotlinę Czeską również z Wolina. Słowianie zachodni nazywali go
Świętowitem – panem świętości. Poszukaj informacji
i Panonię, a ok. 550 r. rozpoczęły ataki na
na temat różnych interpretacji przedstawień
Bizancjum. W tym samym czasie napłynęli do
widocznych na posągu.
Europy Awarowie – lud pochodzenia Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.
tureckiego. Najeźdźców prowadził władca
noszący tytuł chagana. Awarowie założyli swój główny obóz w Panonii i zdołali ujarzmić
Słowian mieszkających w pobliżu granic Cesarstwa Bizantyńskiego. Oba ludy wspólnymi
siłami przełamały limes i wtargnęły do prowincji bizantyńskich. Grecy nie mieli dość sił,
aby ich stamtąd wyprzeć. Po usadowieniu się Słowian na Bałkanach ukształtowały się trzy
wielkie grupy plemion słowiańskich: wschodnia, zamieszkująca ziemie między Bugiem
a Uralem, zachodnia na terenach od Bałtyku po Dunaj oraz od Bugu do Łaby, i wreszcie
południowa – na Bałkanach.
Mapa przedstawiająca ziemie podbitych i zasiedlone przez Słowian od V do X wieku. Określ, w jakich wiekach
miała miejsce największa ekspansja ludów słowiańskich. Wskaż tereny, które do dziś zasiedlone są przez
Słowian.
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

W 624 r. Słowianie zbuntowali się przeciw Awarom. Na czele buntowników stanął kupiec
frankijski Samo, który po pokonaniu Awarów stał się władcą Słowian. W 631 r. Samo odparł
najazd wojsk frankijskich dowodzonych przez króla Dagoberta. Dalsze losy państwa Samona
nie są znane, prawdopodobnie rozpadło się ono po jego śmierci w 658 r. Nie wiadomo też,
na jakich terenach rozciągała się jego władza.


 Moneta używana przez Awarów w VI-VII w. To awarska kopia złotego solida
bizantyjskiego. Na awersie wizerunek cesarza Herakliusza i jego syna Herakliusza
Konstantyna.
Źródło: CNG Coins, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0.

Bułgaria
W drugiej połowie VII w. na Mezję, krainę leżącą nad dolnym Dunajem i zasiedloną przez
Słowian, napadł turecki lud Bułgarów. Powstało wówczas państwo, w którym ludność
słowiańska rządzona była przez bułgarskiego chana i bojarów. Na przełomie VIII i IX w. chan
Krum przeprowadził reformy upodabniające Bułgarię do Bizancjum (przyjął np. tytuł cara,
czyli cesarza). W 809 r. Krum zdobył Sofię, będącą dotąd w rękach Greków, a w dwa lata
później pokonał cesarza bizantyńskiego Nikefora I.

Chan Krum.
Źródło: V. Antonoff, Wikimedia Commons, domena publiczna.

W ciągu pierwszych stuleci istnienia państwa dokonała się pełna slawizacja Bułgarów,
przypieczętowana przyjęciem w drugiej połowie IX w. chrześcijaństwa w obrządku
słowiańskim, stworzonym przez Cyryla i Metodego. W X w. rozpoczął się kryzys państwa
bułgarskiego związany ze zbytnimi ciężarami nakładanymi na ludność poddaną. Wybuchły
walki wewnętrzne, które doprowadziły do podziału Bułgarii, a następnie zupełnego jej
zniszczenia w latach 1014–1018 przez cesarza bizantyńskiego Bazylego II Bułgarobójcę.
Wojska bizantyńskie gromią Bułgarów pod Bełasicą w 1014 r., ilustracja z manuskryptu Kroniki Manassesa, XIV
w. Cesarz Bazyli II po wygranej bitwie wziął do niewoli kilkanaście tysięcy Bułgarów, wszystkich kazał oślepić,
tylko co setnemu zostawił jedno oko, by ten mógł prowadzić pozostałych. W ten sposób zyskał miano
Bułgarobójcy. Zastanów się, co miało na celu okrutne postępowanie cesarza.
Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Wielkie Morawy
Twórcą Państwa Wielkomorawskiego był książę Mojmir. W 830 r. pokonał on słowiańskiego
księcia Nitry, Pribinę, z innym zaś sąsiadem, królem Ludwikiem Niemieckim, zawarł sojusz
potwierdzony przyjęciem chrześcijaństwa. W 846 r. władzę na Morawach objął syn Mojmira,
Rościsław, który zerwał stosunki ze wschodnimi Frankami i poprosił cesarza
bizantyńskiego o przysłanie misjonarzy. Panowanie Rościsława zakończyło się jednak
tragicznie w 869 r. – książę poniósł klęskę w wojnie z Ludwikiem Niemieckim i został
oślepiony.
Wymień plemiona zjednoczone przez władców wielkomorawskich.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., Stentor, licencja: CC BY-SA 3.0.

Świętopełk, z woli króla Ludwika nowy

władca wielkomorawski, niechętnie odnosił
się do Kościoła stworzonego przez Cyryla
i Metodego. To na jego prośbę w 885 r. papież
Stefan VI potępił obrządek słowiański,
chociaż wcześniej był on akceptowa ny przez
Stolicę Apostolską. Po śmierci Metodego jego
Święci Cyryl i Metody podczas wizyty w Rzymie uczniowie zmuszeni więc byli ratować się
u papieża Hadriana II w 868 roku. Bracia uzyskali ucieczką do Bułgarii i Serbii. Świętopełk
wówczas poparcie papieża dla swej działalności wykorzystał osłabienie państwa
misyjnej i uznanie słowiańskiej liturgii. wschodniofrankijskiego po detronizacji
Źródło: fresk, Wikimedia Commons, domena publiczna.
cesarza Karola III Grubego w 887 r. i zaczął
prowadzić politykę ekspansji. Morawianie
podbili wówczas Czechy oraz plemię Wiślan, mieszkające nad górną Wisłą. Po śmierci
Świętopełka jego następca, Mojmir II, został jednak w 906 r. pokonany przez Węgrów,
którzy zlikwidowali Państwo Wielkomorawskie.

Czechy
Po upadku Wielkich Moraw w Kotlinie
Czeskiej powstały lokalne centra władzy
politycznej. W pierwszej połowie X w.
dominującą wśród nich rolę zaczął odgrywać
gród w Pradze, główny ośrodek plemienia
Czechów. Władzę nad nim przechwyciła
dynastia Przemyślidów, której pierwszym
historycznym przedstawicielem był książę
Borzywój, według wiarygodnej tradycji
ochrzczony przez św. Metodego. Apogeum
potęgi wczesnośredniowiecznych Czech
przypadło na panowanie księcia Bolesława
I Srogiego, który przejął władzę, zabijając
swojego brata, Wacława, w 935 r. (starsza
historiografia na podstawie części źródeł Chrzest księcia Borzywoja i jego żony.
wskazywała na 929 r. jako alternatywną datę Źródło: Josef Mathauser (1846–1917), Wikimedia Commons,
domena publiczna.
zabójstwa Wacława). Zamordowany książę
został przez Kościół ogłoszony świętym i stał
się później patronem Czech.

Święty Wacław i jego babka św. Ludmiła w kościele św. Cyryla i Metodego w Ołomuńcu, Czechy.
Źródło: Michal Maňas (fotograf), witraż, licencja: CC BY 3.0.

Bolesław Srogi uznał zwierzchnictwo Ottona

I i wydatnie przyczynił się do jego
zwycięstwa nad Węgrami nad rzeką Lech
w 955 r. W latach 60. X w. książę czeski
panował także w Krakowie, prawdopodobnie
kontrolował też Morawy i Śląsk. Jego syn
i następca, Bolesław II Pobożny, w 995 r.
Bitwa nad rzeką Lech (955 rok). zdołał rozprawić się z rodem Sławnikowiców,
zagrażającym dominacji Przemyślidów
Źródło: Michael Echter (1812-1879), Wikimedia Commons, w Kotlinie Czeskiej, najeżdżając ich siedzibę –
domena publiczna.
Libice. Spośród przedstawicieli tego rodu
śmierci uniknęli biskup praski Wojciech
i jego brat, Radzim‐Gaudenty.

Wskaż na mapie wszystkie omawiane w rozdziale państwa słowiańskie.

Źródło: Contentplus.sp. z o.o., Stentor, licencja: CC BY-SA 3.0.

Ruś
Powstanie organizmu państwowego nad Dnieprem i Wołchowem ściśle wiązało się
z funkcjonowaniem szlaku, który w średniowieczu nazywano drogą od Waregów do
Greków. Wytyczyli ją w IX w. wikingowie, którzy wyruszali ze Skandynawii statkami i po
przebyciu Bałtyku wpływali Newą na jezioro Ładoga, a następnie szlakiem śród lądowym
podążali w górę rzeki Wołchow. Potem, po przetransportowaniu łodzi lądem do Dniepru,
podróż była kontynuowana w dół tej rzeki do Morza Czarnego i dalej drogą morską do
Konstantynopola. Waregowie udawali się do Bizancjum w celach handlowych i łupieżczych,
a później także po to, by zaciągać się na służbę u cesarza.
Mapa przedstawiająca wyprawy wikingów. Prześledź mapę i znajdź opisany w tekście szlak od Waregów do
Greków.
Źródło: Krys an Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.

Według tradycji przechowanej w najstarszych

kronikach ruskich, wódz wareski Ruryk,
zaproszony przez plemiona słowiańskie,
ustanowił władzę książęcą w Nowogrodzie,
na północnym odcinku szlaku „do Greków”.
Jego państwo zostało nazwane Rusią.
Kronikarze ruscy ustalili datę przybycia
Ruryka do Nowogrodu na 862 r., jest to jednak
obliczenie całkowicie niewiarygodne.
Również sam fakt istnienia pierwszego
kniazia nowogrodzkiego nie znajduje
Ruryk wraz z braćmi Syneusem i Truworem witany
potwierdzenia w innych źródłach.
w Starej Ładodze.
Źródło: Viktor Vasnetsov (1848-1926), Wikimedia Commons, Postaciami historycznymi byli już
domena publiczna. niewątpliwie kniaziowie panujący na Rusi
w X w. – Oleg i Igor. Tego pierwszego tradycja
ruska czyniła krewnym, a drugiego – synem Ruryka. Oleg opanował Kijów, głów ny ośrodek
słowiańskiego plemienia Polan. Miasto to, położone nad Dnieprem, pozwalało kontrolować
następny odcinek „drogi od Waregów do Greków”. Od czasów Olega Kijów stał się stolicą
państwa ruskiego rządzonego przez dynastię Rurykowiczów. W ciągu X w. ród książęcy
i inni osiadli na Rusi Waregowie zupełnie się zeslawizowali. Przekonują o tym imiona
Rurykowiczów: Oleg i Igor są pochodzenia skandynawskiego. Ich oryginalne brzmienie to
Helgi i Ingvar. Igor natomiast nadał swojemu synowi słowiańskie imię Światosław. W 988 r.
książę Włodzimierz Wielki, syn Światosława, przyjął z Bizancjum chrzest w obrządku
słowiańskim.

Chrzest księcia Włodzimierza. Wyjaśnij, dlaczego Ruś przyjęła chrzest w obrządku słowiańskim.
Źródło: Viktor Mikhailovich Vasnetsov (1848–1926), fresk, sobór św. Włodzimierza w Kijowie, Ukraina, Wikimedia Commons,
domena publiczna.

Ciekawostka

Ruś i państwo ruskie

Kwestia roli, jaką Normanowie odegrali na Rusi, od paru już stuleci jest przedmiotem
żywych dyskusji wsród uczonych. Niektórzy skłonni byli widziec w Skandynawach
decydującą siłę, która powołała do życia państwo na obszarach nad Dnieprem. Inni
badacze starali się wykazać słowiański charakter państwowości ruskiej i jedynie
pomocniczą rolę Waregów. Niejasne jest również pochodzenie nazwy „Rus”
(skandynawskie? słowianskie? fińskie?); nie wiadomo też, co ani kogo pierwotnie ona
oznaczała.
 Pogrzeb wodza Rusów.
Źródło: Henryk Siemiradzki (1843–1902), 1884, Wikimedia Commons, domena publiczna.

Węgry
Węgrzy (Madziarowie), koczowniczy lud zaliczany do ugrofińskiej grupy językowej, przybyli
do Europy Środkowej pod koniec IX w. Wśród wodzów stojących na ich czele znajdował się
m.in. Arpad. Węgrzy utrzymywali, że ich przodkami byli Hunowie.

Oddziały Węgrów pod wodzą Arpada przekraczają Karpaty.

Źródło: Árpád Feszty (1856–1914), olej na płótnie, Wikimedia Commons, domena publiczna.
W 906 r. najeźdźcy rozgromili Morawian,
a następnie w Panonii założyli swój główny
obóz i podporządkowali sobie miejscową
ludność słowiańską. W pierwszej połowie
X w. Węgrzy nieustannie napadali na Niemcy,
Francję, Italię i Bizancjum. Dopiero klęska
nad rzeką Lech, zadana im przez Ottona
I w 955 r., skłoniła ich do zmiany trybu życia –
Węgrzy na stałe osiedlili się w Panonii, gdzie
ich książęta zaczęli prowadzić między sobą
walki o panowanie nad całym ludem. W 974 r.
książę Gejza, potomek Arpada, przyjął chrzest
i sprowadził niemieckich misjonarzy. Jego
syn, Stefan Święty, ochrzczony w 997 r.,
dokończył proces jednoczenia państwa.
Udało mu się podporządkować wszystkich Wizerunek św. Stefana. Zwróć uwagę na insygnia
książąt węgierskich, a w ślad za tym poszły władzy św. Stefana, a zwłaszcza na jego koronę. Jej
inne wielkie sukcesy. W 1001 r. uzyskał on od podstawa to jedyna zachowana do dzisiaj oryginalna
papieża zgodę na utworzenie arcybiskupstwa korona bizantyjska, którą na Węgry przywiozła
w Ostrzyhomiu, a od cesarza Ottona III prawdopodobnie bizantyńska księżniczka, żona
Gejza I. Z koroną związana jest legenda, wg której
otrzymał koronę królewską. Pierwszy król
insygnia miały trafić do Bolesława Chrobrego, jednak
Węgier był energicznym organizatorem
papież, ostatecznie podarował je Stefanowi. Za to
państwa na wzór zachodni. Wkrótce po swej Węgrzy przyrzekli Polakom wieczną przyjaźń.
śmierci w 1038 r. Stefan zaczął być czczony Wyjaśnij symbolikę insygniów św. Stefana.
jako święty i w ten sposób stał się patronem Źródło: autor nieznany, przed 1930 r., Wikimedia Commons,
domena publiczna.
i symbolem Królestwa Węgierskiego.
Wyjaśnij, jak koczowniczy lud Węgrów utworzył stabilne państwo.
Źródło: Contentplus.sp. z o.o., Stentor, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenia
Polecenie 1

Wskaż podobieństwa i różnice między okolicznościami powstania poszczególnych państw

słowiańskich.

Polecenie 2

Wyjaśnij, jakie konsekwencje dla Europy Wschodniej i Środkowej miały wyprawy Waregów
i najazdy Węgrów.

Słownik
bojarzy

szlachta, dostojnicy i właściciele ziemscy na Rusi, Litwie oraz wśród Słowian

południowych.

chan lub chagan

tytuł rozpowszechniony wśród ludów tureckich i mongolskich, stosowany w odniesieniu

do naczelnika jednego lub kilku plemion, a także do władców utworzonych przez nie
państw.

Awarowie

plemiona, które we wczesnym średniowieczu przywędrowały do Europy z okolic Morza

Kaspijskiego, utworzyły państwo na terenach Panonii (dzisiejsze ziemie m.in. Węgier,
 Austrii i Chorwacji) i podporządkowały sobie tamtejsze plemiona słowiańskie; we
wczesnym średniowieczu zagrażali nie tylko Bizancjum, ale także zachodniej Europie; na
początku VIII w. zostali pokonani przez Karola Wielkiego

car

dawniej władca rosyjski, bułgarski, serbski

slawizacja

poddanie się, uleganie wpływom słowiańskim

koczownik

osoba prowadząca wędrowny tryb życia polegający na ciągłej zmianie miejsca pobytu

Słowa kluczowe
Słowianie, chrystianizacja, Węgrzy, Wielkie Morawy, Ruś, Czechy, Bułgaria, Europa
wczesnego średniowiecza

Bibliografia
Nestor, Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki, 2014.

Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności);
Świat Książki 2004‐2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.

Mapa interaktywna

Polecenie 1

Zapoznaj się z mapą, a następnie wykonaj polecenia.

Źródło: Contentplus.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Wymień plemiona zjednoczone przez władców wielkomorawskich.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Wskaż na mapie najważniejsze grody państwa wielkomorawskiego i podaj, na terenie których

państw znajdują się dzisiaj.

Twoja odpowiedż
Film + Sprawdź się

Polecenie 1

Zapoznaj się z filmem i wykonaj kolejne polecenia.

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dz8kcERC3

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Powstawanie państw w Europie

Środkowo‐Wschodniej.

Polecenie 2

Scharakteryzuj pierwsze państwo Słowian.

Twoja odpowiedź

Polecenie 3

Opisz proces chrys anizacji państwa wielkomorawskiego. Wyjaśnij, dlaczego Cyryl i Metody
zostali oskarżeni o herezję.

Twoja odpowiedź

Film dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/Dz8kcERC3

Nagranie filmowe lekcji pod tytułem Powstawanie państw w Europie

Środkowo‐Wschodniej.
Polecenie 4

Podaj genezę państwa węgierskiego.

Twoja odpowiedź

Polecenie 5

Opisz pierwsze carstwo bułgarskie. Wymień, jakie ziemie objęło swoim zasięgiem.

Twoja odpowiedź
Ćwiczenie 1 醙

Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj polecenie.

“
Powieść minionych lat (pod 986 r.)

Przyszli Bułgarzy wiary mahometańskiej, mówiąc: „Ty, kniaziu, jesteś

mądry i roztropny, a nie znasz zakonu [prawa]; uwierz w zakon nasz
i pokłoń się Mahometowi”. I rzekł Włodzimierz: „Jaka jest wiara wasza?”.
Oni zaś rzekli: „Wierzymy w Boga, a Mahomet nas naucza, każąc
obrzezać członki wstydliwe i świniny nie jeść, wina nie pić, za to po
śmierci, mówi, można z niewiastami używać rozpusty. […] Tu zaś,
powiada, należy oddawać się wszelkiej rozpuście. Jeżeli kto na tym
świecie będzie ubogi, to i na tamtym”. I inne mnogie kłamstwa [mówili],
o których wstyd jest pisać. Włodzimierz zaś słuchał ich, albowiem sam
lubił niewiasty i mnogie wszeteczeństwa, wysłuchiwał więc ich
z upodobaniem. Jeno było mu niemiłe obrzezanie członków i nie jadanie
świniny, a najbardziej – niepicie; rzekł: „Dla Rusi picie jest weselem, nie
możemy bez tego być”. Potem zaś przyszli Niemcy z Rzymu, mówiąc:
„Przyszliśmy posłani od papieża”. I rzekli do niego: „Rzekł ci tak papież:
«Ziemia twoja, jako i ziemia nasza, a wiara wasza nie jako wiara nasza;
wiara bowiem nasza jest światłem, kłaniamy się Bogu, który stworzył
niebo i ziemię, gwiazdy, księżyc i wszystko, co oddycha, a bogowie wasi
drzewo są»”. Włodzimierz zaś rzekł: „Jakie jest przykazanie wasze?”. Oni
zaś rzekli: „Poszczenie wedle siły; «Jeśli kto pije czy je, wszystko to dla
chwały Bożej» – mówi nauczyciel nasz Paweł”. Rzekł więc Włodzimierz
do Niemców: „Idźcie z powrotem, gdyż ojcowie nasi tego nie przyjęli”.
Usłyszawszy o tym, przyszli Żydowie chazarscy, mówiąc: „Słyszeliśmy,
że przychodzili Bułgarzy i chrześcijanie, ucząc każdy wiary swojej.
Chrześcijanie bowiem wierzą w Tego, któregośmy ukrzyżowali, a my
wierzymy w jedynego Boga Abrahama, Izaaka, Jakuba”. I rzekł
Włodzimierz: „Jaki jest zakon wasz?”. Oni zaś rzekli: „Obrzezać się,
świniny nie jeść, ani zajęczyny, sobotę święcić”. On zaś rzekł: „A gdzież
jest ziemia wa sza?”. Oni zaś rzekli: „W Jerozolimie”. On zaś rzekł: „Tam
jest na pewno?”. Oni zaś rzekli: „Roz gniewał się Bóg na ojców naszych
i rozproszył nas po krajach [różnych] za grzechy nasze, i od dana została
ziemia nasza chrześcijanom”. On zaś rzekł: „To jakże wy innych
nauczacie, a sami jesteście odrzuceni od Boga i rozproszeni? Jeśliby Bóg
miłował was i zakon wasz, to nie bylibyście rozproszeni po cudzych
ziemiach. Czy chce cie, aby i nas to spotkało?”. Potem zaś przysłali
Grecy do Włodzimierza filozofa, mówiąc tak: „Słyszeliśmy, że
przychodzili Bułgarzy, ucząc cię przyjąć wiarę swoją, ich zaś wiara
plugawi niebo i ziemię i są oni przeklęci najwięcej ze wszystkich ludzi,
upodobniwszy się Sodomie i Gomorze, na które spuścił Pan kamienie
gorejące, i potopił ich, i utonęli. Tak i tych czeka dzień zguby ich, gdy
przyjdzie Bóg sądzić narody i wygubi wszystkich czyniących bezprawie
i dopuszczających się plugastwa. Ci bowiem obmywszy odbyty swoje,
w usta wlewają [tę wodę] i po brodzie mażą się, wspominając
Mahometa. Takoż i niewiasty ich czynią takież plugastwa, a nawet
gorsze: od spółkowania męskiego i żeńskiego kosztują”. To usłyszawszy
Włodzimierz splunął na ziemię, mówiąc: „Nieczysta to rzecz”. Rzekł zaś
filozof: „Słyszeliśmy też i to, że przychodzili z Rzymu nauczać was wiary
swojej, ich zaś wiara mało się różni od naszej: odprawiają bowiem na
przaśnikach, czyli opłatkach, których Bóg nie przekazał, lecz zlecił na
chlebie odprawiać, i dał go apostołom; wziąwszy chleb, rzekł: «To jest
Ciało moje, łamane za was...». Tak samo wziąwszy kielich, rzekł: «To jest
Krew moja nowego zakonu». Ci zaś tego nie czynią, dlatego uchybiają
wierze”. Rzekł zaś Włodzimierz: „Przyszli do mnie Żydowie, mówiąc, że
Niemcy i Grecy wierzą w tego, któregośmy ukrzyżowali”. Filozof zaś
rzekł: „Prawda, że w tego wierzymy, ich bowiem prorocy przepowiadali,
że Bóg narodzi się, a inni, że będzie ukrzyżowan i pogrzebion,
a trzeciego zaś dnia zmartwychwstanie i na niebiosa wstąpi. Oni zaś
tych proroków zabijali, innych prześladowali. Gdy zaś spełniło się
proroctwo ich, zstąpił na ziemię, i przyjął krzyż, i zmartwychwstawszy na
niebiosa wstąpił. Na ich zaś pokajanie się czekał lat czterdzieści i sześć,
 i nie pokajali się. I posłał na nich Rzymian, i grody ich rozbili, a samych
rozproszyli po różnych krajach, i są w niewoli w tych krajach”.

przeł. F. Sielicki

Wskaż, która religia, zdaniem autora źródła, była najgorsza. Z czego mogło wynikać to
przekonanie?

Ćwiczenie 2 難

Na podstawie tekstu z ćwiczenia 1 podaj, jakie elementy obcych religii interesowały

Włodzimierza Wielkiego i dlaczego.

Twoja odpowiedź
Dla nauczyciela

Autor: Joanna Kalinowska

Przedmiot: Historia

Temat: Powstawanie państw w Europie Środkowo‐Wschodniej

Grupa docelowa:

Szkoła ponadpodstawowa, liceum ogólnokształcące, technikum

Podstawa programowa:
Zakres rozszerzony
Treści nauczania – wymagania szczegółowe
VI. Europa wczesnego średniowiecza. Uczeń: spełnia wymagania określone dla zakresu
podstawowego, a ponadto:
2) opisuje proces powstawania pierwszych państw w Europie Środkowo-Wschodniej
z uwzględnieniem wpływu cywilizacji łacińskiej i bizantyjskiej;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji;

kompetencje cyfrowe;
kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się;
kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

wyjaśnia, jak Słowianie zakładali swoje państwa.

przedstawia, skąd wzięli się w Europie Węgrzy.

Strategie nauczania:

konstruktywizm;
konektywizm.

Metody i techniki nauczania:

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych;

analiza materiału źródłowego (porównawcza);
dyskusja.
Formy pracy:

praca indywidualna;
praca w parach;
praca w grupach;
praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami, słuchawkami i dostępem do internetu;

zasoby multimedialne zawarte w e‐materiale;
tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda.

Przebieg lekcji

Faza wstępna:

1. Nauczyciel poleca jednemu uczniowi lub uczennicy przeczytanie wyświetlonego

tematu zajęć. Wspólnie ustalają kryteria sukcesu.
2. Prowadzący zadaje uczniom pytanie o umiejscowienie tematu lekcji w czasie. Pyta:
W jakim okresie się znajdujemy? Co ważnego działo się wcześniej?

Faza realizacyjna:

1. Praca w grupach z treścią e‐materiału. Każda z nich opracowuje fragment materiału

z sekcji „Przeczytaj”:
Grupa 1 – Pierwsi Słowianie;
grupa 2 - Bułgaria;
Grupa 3 - Wielkie Morawy i Czechy;
Grupa 4 - Ruś;
Grupa 5 - Węgry.
Po zakończeniu pracy przedstawiciele zespołów prezentują przydzielone zagadnienie.
Pozostali uczniowie sporządzają notatki, mogą zadawać pytania i weryfikować
przedstawione informacje.
2. Praca z multimedium („Mapa interaktywna”). Nauczyciel czyta polecenie 2: „Wymień
plemiona zjednoczone przez władców wielkomorawskich” i poleca uczniom, aby
w parach wykonali zadanie w oparciu o wskazówki zawarte w e‐materiale.
3. Praca z drugim multimedium („Film + Sprawdź się”). Nauczyciel prezentuje
multimedia. Tym razem uczniowie pracują w grupach 4‐osobowych, przygotowując
odpowiedzi na ćwiczenia1 i 2. Po wyznaczonym czasie wybrane grupy odczytują swoje
odpowiedzi na forum. Inni uczniowie uzupełniają ich wypowiedzi. Nauczyciel pilnuje
porządku pracy i udziela uczniom informacji zwrotnej.

Faza podsumowująca:
 1. Nauczyciel ponownie wyświetla na tablicy temat lekcji zawarty w sekcji
„Wprowadzenie” i inicjuje krótką rozmowę na temat kryteriów sukcesu. Czego
uczniowie się nauczyli?
2. Nauczyciel omawia przebieg zajęć, wskazuje mocne i słabe strony pracy uczniów.

Praca domowa:

1. Zaproponuj inne materiały źródłowe do tematu lekcji „Powstawanie państw w Europie

Środkowo‐Wschodniej”.

Materiały pomocnicze:

Nestor, Powieść minionych lat, tłum. F. Sielicki, 2014.

Wielka historia świata. Tomy 1‐12 (praca pod patronatem Polskiej Akademii Umiejętności);
Świat Książki 2004‐2006.

Wielka historia Polski, tomy 1‐10; Oficyna Wydawnicza FOGRA, Kraków 2016.

Seria Historia powszechna, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011‐2019.

Wskazówki metodyczne:

Materiały z sekcji „Mapa interaktywna” mogą być wykorzystane w trakcie lekcji do

pracy uczniów w parach lub samodzielnie. Cały e‐materiał może być wykorzystany do
realizacji zajęć metodą odwróconej klasy. W szkole następuje czytanie i ocena
koleżeńska opracowań uczniów.