ya

ki m
y
em
sch

ya
ki m
me

ÜNİTE

y
em
sch
8
VİDEO DERS KİTABI

me
KİMYA

a
my
yki
em
ASİTLER, BAZLAR ve TUZLAR
sch
me

Asitler ve Bazlar
Asitlerin ve Bazların Tepkimeleri
Hayatımızdaki Asitler ve Bazlar
a
my

Tuzlar
yki
em
sch

m ya
me

yki

@meschemykimya TYT
sc hem
me
 me me
sch sch
em em
yki y ki m
my
a ya

me
sch
em
yki
my
a

me me
schem sch
em
yki y
m ya
ki m
ya
 ya
bölüm 1

ki m
ASİTLER, BAZLAR VE TUZLAR

y
em Asitler ve Bazlar
sch

ya
ki m
me

ASİT VE BAZLARIN AYIRT EDİLMESİ BAZLARIN GENEL ÖZELLİKLERİ

y
1.
III. Bazların tadı acıdır.
ASİTLERİN GENEL ÖZELLİKLERİ

em
1.
III. Asitlerin tadı ekşidir.

sch
2.
III. Genellikle suda iyonlarına ayrışarak çözündükleri için sulu çö-
zeltileri elektrik akımını iletir.
2.
III. Genellikle suda iyonlarına ayrışarak çözündükleri için sulu çö-

me
zeltileri elektrik akımını iletir.
3.
III. Sulu çözeltileri kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir.

3.
III. Sulu çözeltileri mavi turnusol kâğıdının rengini kırmızıya çevirir.
4.
III. Bazlar asitlerle tepkimeye girerek tuz oluştururlar.
4.
III. Asitler bazlarla tepkimeye girerek tuz oluştururlar. HCl(suda) + KOH(suda) ® KCl(suda) + H2O(s)

HNO3(suda) + NaOH(suda) ® NaNO3(suda) + H2O(s)

5.
III. Bazlar aşındırıcı özelliğe sahiptir ve ciltle temas ettiklerinde

a
yakıcı etki gösterirler.

my
5.
III. Asitler aşındırıcı özelliğe sahiptir ve ciltle temas ettiklerinde
yakıcı etki gösterirler. yki 6.
III. Ciltte kayganlık hissi oluştururlar.
6.
III. Asitler karbonatlı bileşiklere etki ederek CO2 gazı açığa çıkarır.
em
7.
III. Kuvvetli bazlar amfoter metallerle (Be, Sn, Al, Pb, Cr, Zn) tep-
2HCl(suda) + CaCO3(k) ® CaCl2(suda) + H2O(s) + CO2(g)
sch

kimeye girerek hidrojen gazı çıkmasına neden olur.

7.
III. Asitler bazı metallerle (Mg, Fe, Zn gibi) tepkimeye girerek hid-
2KOH(suda) + Zn(k) ® K2ZnO2l(suda) + H2(g)
me

rojen gazı çıkmasına neden olurlar.

HCl(suda) + Na(k) ® NaCl(suda) + 1\Ş H2(g)

BİLGİ
2HCl(suda) + Ca(k) ® CaCl2(suda) + H2(g)

3HCl(suda) + Al(k) ® AlCl3(suda) + 3\Ş H2(g) Bazı Kuvvetli Asitler Bazı Kuvvetli Bazlar

L HNO3 L KOH
a

NOT L H2SO4 L NaOH

my

Bir metalin asitle tepkimesinden H2 gazı oluşuyorsa, açığa çıkan L HCl L LiOH
yki

H2 nin katsayısı metalin değerliğinin yarısıdır.

L HBr L Ca(OH)2
em

L HI L Ba(OH)2
sch

ya
Bazı Zayıf Asitler Bazı Zayıf Bazlar
m
me

L HF L NH3
yki

L HCN L AgOH
hem

L CH3COOH L Fe(OH)3
L H2S
sc

L H2CO3
me

L HCOOH
Limon, sitrik asit içerir. Sirke, asetik asit içerir. L H3PO4

155
 bölüm 1

ya
Asitler ve Bazlar

y ki m
ASİT VE BAZLARIN İNDİKATÖRLERE ETKİSİ pH Kavramı ve pH KAĞIDI
em Bir indikatör, maddelerin asitlik ya da bazlık derecelerinin belir-
sch
TANIM

ya
lenmesinde tek başına kullanılamaz. Sadece maddenin asidik ya
Bir maddenin asit veya baz oluşuna bağlı olarak renk değiştiren

ki m
da bazik olup olmadığının anlaşılmasında kullanılır.
me

maddelere indikatör (belirteç) denir.

TANIM

y
em
Bir asidin asitlik derecesinin (kuvveti) ya da bir bazın bazlık de-
İndikatörler
recesinin (kuvveti) belirlenebilmesi için farklı indikatörlerin emdi-

sch
rildiği özel kağıt şeritlerden yararlanılır. Bu özel şeritler pH kağı-
Bazı Doğal İndikatörler Bazı Sentetik İndikatörler
dı olarak adlandırılır.

me
L Çay L Metil oranj
L Kırmızı lahana suyu L Fenol kırmızısı
L Üzüm suyu L Metil turuncusu
L Alizarin L Timol mavisi
L Turnusol L Bromotimol mavisi
En çok bilinen indikatörlerden biri turnusoldur. Turnusol asidik or-

a
my
tamda kırmızı, bazik ortamda mavi renk alır.
yki Asitlik ya da bazlık derecesinin
pH kağıdı ile belirlenmesi
em
Bir çözeltinin asidik/bazik/nötr karakterini belirlemek için kullanı-
sch

lan pH kavramı çözeltideki H+ iyonu derişimine bağlı olarak ta-

Kırmızı ve mavi Baz çözeltisinde Asit çözeltisinde
turnusol kağıdı kırmızı turnusol kağıdı mavi turnusol kağıdı nımlanmış logaritmik bir bağıntıdan bulunur. Oda koşullarında pH
me

mavi renk alır. kırmızı renk alır.

ölçeklerindeki değerler genellikle 0 ile 14 arasındadır.

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11121314 pH = 7 ise çözelti nötrdür. (Asit ya da baz değildir.)

Kresol kırmızısı pH < 7 ise çözelti asit çözeltisidir.
Metil oranj pH > 7 ise çözelti baz çözeltisidir.
Bromokresol
yeşili Asitlik artar Nötr Bazlık artar
Metil kırmızısı
a
my

Bromo timol 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14
mavisi
yki

Turnusol pH Ölçeği
em

Bazı indikatörlerin farklı pH değerlerindeki renkleri

sch

ya
Yumurta Antiasit Amonyak Çamaşır Lavabo
Akü asidi Mide asidi Limon Sirke Domates Kahve Süt Saf su Kan akı ilaç çözeltisi Sabun suyu açıcı
m
me

yki
sc hem
me

Asidik Bazik
Nötr

156
 bölüm 1

ya
Asitler ve Bazlar

y ki m
MOLEKÜLER DÜZEYDE ASİTLİK – BAZLIK
em H+
sch

ya
TANIM + +

ki m
Arrhenius’un asit – baz tanımına göre suda çözündüğünde hid-
me

ronyum (H3O+) iyonu oluşturan maddeler asit, hidroksit (OH–) HF H2O F– H3O+ H2O
iyonu oluşturan maddeler ise bazdır.

y
+
HF suda H iyonu (H3O+) oluşturduğundan asittir.

em
sch
HCl, H2SO4, H3PO4, CH3COOH, HBr, HF, HCN, HNO3 bileşikler
asitlere örnek olarak verilebilir. Bazı asitlerin suda çözünme denk-

me
lemleri aşağıdaki gibidir.

HNO3(g) + H2O(s) ® H3O+(suda) + NO–3(suda)

HNO3(g) h H3O+(suda) + NO–3(suda)

Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan HF asidinin sulu çözeltisinde Suda çözü
H2SO4(g) + 2H2O(s) ® 2H3O+ (suda) + SO42–(suda) H3O+ ve F– iyonlarının yanında HF molekülleri de bulunur.
+
NH4 v
Bu şekilde kısmen iyonlaşan asitler zayıf asitlerdir. B
H2SO4(s) h 2H3O+(suda) + SO42–(suda)

a
HF(g) + H2O(s) ƒ H3O+(suda) + F–(suda)

my
yki
H+ H+
CH3COOH(g) + H2O(s) ƒ H3O+(suda) + CH3COO–(suda)
em
NaOH, KOH, Ba(OH)
+ 2, Mg(OH)2, Ca(OH)2, NH3 bileşikleri
+ bazla- + +
sch

ra örnek olarak verilebilir. Bazılarının suda çözünme denklemleri

+
HF gibidir.
aşağıdaki H2O F– H3O+ H2O NH3 OH– NH4
me

+ –
HF suda H iyonu (H3O+) oluşturduğundan asittir. NH3 suda OH iyonu oluşturduğundan bazdır.
KOH(k) + H2O(s) ® K+(suda) + OH–(suda)

KOH(k) h K+(suda) + OH–(suda)

Ca(OH)2(k) + H2O(s) ® Ca2+(suda) + 2OH–(suda)

Ca(OH)2(k) h Ca2+(suda) + 2OH–(suda)

a
my

NH3(g) + H2O(s) ƒ NH+ –

4(suda) + OH (suda)
Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan HF asidinin sulu çözeltisinde Suda çözündüğünde kısmen iyonlaşan NH3 bazının sulu çözeltisinde
yki

+
H3O+ ve F– iyonlarının yanında HF molekülleri de bulunur. NH4 ve OH– iyonlarının yanında NH3 molekülleri de bulunur.
NOT
Bu şekilde kısmen iyonlaşan asitler zayıf asitlerdir. Bu şekilde kısmen iyonlaşan bazlar zayıf bazlardır.
em

L Suda çözündüklerinde tamamen iyonlarına ayrışan asitlerin

ya da bazların çözünme denklemlerinde tek yönlü ok (®) kul-
sch

ya
lanılır. Bu tür asitler ve bazlar kuvvetlidir.
NOT
m
HCl(g) + H2O(s) ® H3O+ (suda) + Cl–(suda)
me

yki

NaOH(k) + H2O(s) ® Na+(suda) + OH–(suda) Bazı Asitlerin Adı Bazı Bazların Adı
hem

L HNO3 : Nitrik asit L KOH : Potasyum hidroksit

L Suda çözündüklerinde kısmen iyonlarına ayrışan asitlerin ya
da bazların çözünme denklemlerinde çift yönlü ok (ƒ) kulla- L H2SO4 :Sülfürik asit L NaOH : Sodyum hidroksit
sc

nılır. Bu tür asitler ve bazlar zayıftır. L HCl : Hidroklorik asit L NH3 : Amonyak
me

HCN(g) + H2O(s) ƒ H3O (suda) + CN (suda)

+ –
L H2CO3 : Karbonik asit L Ca(OH)2 : Kalsiyum hidroksit

NH3(g) + H2O(s) ƒ NH+ –

4(suda) + OH (suda)
L H3PO4 : Fosforik asit L Ba(OH)2 : Baryum hidroksit

157
 bölüm 1

ya
Asitler ve Bazlar

y ki m
Asit – baz tanımından da anlaşılacağı gibi bir maddenin asit ya da
H+
em
baz özelliği göstermesi için yapısında H+ veya OH– bulundurması
Madde Sorun Neden Asit / Baz Değil
sch
gerekmez. Yapısında H+ bulundurmayan bazı maddeler asit, ya- CH4 Yapısında H var ama asit değil Suda çözünmez.

ya
+ pısında OH– bulundurmayan
+ bazı maddeler de baz özelliği gös-
Suda çözündüğünde

ki m
me

terebilir. NH3 Yapısında H var ama asit değil

+ OH– verir.
O NH3 OH– NH4
Ametal oksitlerinden oksijence zengin olan bileşikler su ile tepki- Suda çözündüğünde

y
– C2H5OH Yapısında OH var ama baz değil

em
NH3 suda OH iyonu oluşturduğundan
meye bazdır.
girerek asit bileşiklerini oluşturur. Oluşan bileşikler de sulu iyonlaşmaz.
ortamda H+ iyonu yani hidronyum iyonu oluşturur. Suda çözündüğünde

sch
C6H12O6 Yapısında H var ama asit değil
iyonlaşmaz.
Bu nedenle oksijence zengin olan CO2(g), SO2(g) ve N2O5(g) ok-
sitleri yapılarında H+ içermemelerine rağmen asidik özellik gös-

me
terirler ve asidik oksit olarak sınıflandırılırlar. SYM
CO2 ve NH3 gazlarının ayrı kaplarda yeterli miktarda saf suda çözün-
CO2(g) + 3H2O(s) ® 2H3O (suda) ++
CO32–(suda) mesi sağlanarak çözeltiler hazırlanıyor.

ündüğünde kısmen iyonlaşan NH+

N2O5(g) 3 bazının
3H2O(s) ® çözeltisinde
sulu 2H3O+(suda) + 2NO–3(suda) Buna göre, oluşan çözeltilerle ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
ve OH– iyonlarının yanında NH3 molekülleri de bulunur. gisi doğrudur? (Saf suyun pH değerinin 7 olduğu varsayılacaktır.)
Bu şekilde kısmen iyonlaşan bazlar
SO (g)2+ 3Hzayıf
O(s)
2 ® 2H O+(suda) + SO 2–(suda)
bazlardır.
3 3

a
A) CO2 gazı suda çözündüğünde ortamdaki OH– iyonu derişimi ar-

my
tar.
Metal oksitlerinin bir kısmı (genellikle aktif metaller) suda çözün-
yki B) NH3 gazı suda çözündüğünde ortamdaki H3O+ iyonu derişimi ar-
düklerinde baz bileşiklerini oluşturur. Oluşan bileşikler de sulu or-
tamda OH– iyonu oluşturur. tar.
em
C) CO2 çözeltisinin pH değeri 7’den büyüktür.
Bu nedenle CaO(k), Na2O(k), MgO(k) oksitleri yapılarında OH–
sch

içermemelerine rağmen bazik özellik gösterirler ve bazik oksit D) NH3 çözeltisi kırmızı turnusol kâğıdının rengini maviye çevirir.
olarak sınıflandırılırlar. E) NH3 çözeltisinin pH değeri 7’den küçüktür.
me

Çözüm..
CaO(k) + H2O(s) ® Ca2+(suda) + 2OH–(suda)

Na2O(k) + H2O(s) ® 2Na+(suda) + 2OH–(suda)

MgO(k) + H2O(s) ® Mg2+(suda) + 2OH–(suda) SYM

Bir sulu çözeltinin asidik veya bazik özellik gösterdiği bilinmektedir.
a

NH3(g), CH3NH2(s) ve (CH3)2NH(s) gibi bazı bileşiklerde suda çö- Bu çözeltinin asit çözeltisi mi yoksa baz çözeltisi mi olduğuna
my

zündüklerinde su ile etkileşerek ortamda OH– iyonu oluşmasına karar vermek için;
neden olduklarından baz özelliği gösterirler.
yki

I. çözeltinin elektrik iletkenliğinin ölçülmesi,

em

NH3(g) + H2O(s) ƒ NH+ – II. çözeltiye daldırılan turnusol kâğıdında renk değişiminin gözlen-
4(suda) + OH (suda)
mesi,
sch

ya
CH3NH2(g) + H2O(s) ƒ CH3NH+ –
3(suda) + OH (suda) III. çözeltinin pH değerinin ölçülmesi
m
me

işlemlerinden hangilerinin yapılması uygundur?

yki

BİLGİ
CO, NO ve N2O gibi oksijence fakir olan (oksijen sayısı ametal sa-
A) Yalnız I B) Yalnız III C)I ve II
hem

yısına eşit veya ametal sayısından daha az olan) oksitler suda çö-
zündüklerinde ortamda H+ ya da OH– iyonu oluşturmadıklarından D) II ve III E) I, II ve III
sc

sulu çözeltileri nötrdür ve bu oksitler nötr oksit olarak adlandırılır. Çözüm..

me

Yapısında hidrojen atomu bulunmasına rağmen suda çözünme-

yen ya da suda çözündüğünde H+ ya da OH– iyonu oluşturma-
yan bileşikler asidik ya da bazik özellik göstermezler.

158