Ma trận

Chương 2: Ma trận
TS. Nguyễn Thị Hoài Thương
Trường Đại học Bách Khoa Tp.HCM

Khoa Khoa học ứng dụng
Bộ môn Toán ứng dụng
ngththuong@hcmus.edu.vn
Ngày 2 tháng 1 năm 2024
TS. Nguyễn Thị Hoài Thương Đại số tuyến tính Ngày 2 tháng 1 năm 2024 1 / 105
Giới thiệu môn học
Nội dung môn học gồm các chương sau

Ma trận - Định thức - Hệ phương trình
Không gian vectơ
Không gian Euclide
Ánh xạ tuyến tính
Trị riêng - Vectơ riêng
Chéo hóa ma trận
Tài liệu tham khảo

Giáo trình Đại số tuyến tính - Đặng Văn Vinh
Đại số tuyến tính - Đỗ Công Khanh - NXB Đại học quốc gia
Linear Algebra and its applications 5th edition, Pearson - Lay, David C., Steven
R.Lay, and Judi J. McDonald.
Elementary Linear Algebra with Applications - Howard Anton
Matrix analysis and applied linear algebra - Carl D Meyer
Giới thiệu môn học
Cách tính điểm môn học

Bài tập 5%: làm bài tập trên trang e-learning.hcmut.edu.vn
Giữa kì 25%: trắc nghiệm
Bài tập lớn 15%: làm việc theo nhóm, báo cáo trên phần mềm
Matlab.
Cuối kì 50%: trắc nghiệm + điền đáp án + tự luận.
Mục lục
1 Các khái niệm cơ bản
2 Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận
3 Các phép toán ma trận
4 Ma trận nghịch đảo
5 Hệ phương trình tuyến tính
Các khái niệm cơ bản
Định nghĩa Ma trận

Ma trận cỡ m × n là một bảng số (thực hoặc phức) hình chữ nhật có m
hàng và n cột
 
a11 a12 · · · a1n
 a21 a22 · · · a2n 
A= . = (aij )m×n
 
.. .. .. 
 .. . . . 
an1 an2 · · · ann m×n
trong đó: aij là phần tử hàng thứ i, cột thứ j của ma trận.
Tập các ma trận cỡ m × n được kí hiệu là Mm×n (K), trong đó: K
thường là số thực R hoặc số phức C.
Lưu ý: Ma trận được kí hiệu giữa 2 dấu “(.)” hoặc “[.]”. Không được viết
dấu thẳng đứng “|.|”.
Ví dụ: Cho 2 ma trận

3 4 1 1+i 2
A= ,B =
2 0 5 2×3 3 − i 4i 2×2
Ta thấy rằng
A ∈ M2×3 (R). Các phần tử của ma trận A là
a11 = 3, a12 = 4, a13 = 1, a21 = 2, a22 = 0, a23 = 5.
B ∈ M2×2 (C). Các phần tử của ma trận B là
b11 = 1 + i, b12 = 2, b21 = 3 − i, b22 = 4i.
Ma trận không
Ma trận không là ma trận mà tất cả các phần tử của ma trận đều bằng 0
A = (aij )m×n : aij = 0, ∀1 ≤ i ≤ m, 1 ≤ j ≤ n.
Ví dụ: Ma trận không cỡ 2 × 3 là ma trận có dạng

0 0 0
02×3 =
0 0 0
Lưu ý: Có vô số ma trận 0 tùy theo kích cỡ.
Phần tử cơ sở
Phần tử cơ sở của một hàng là phần tử khác 0 đầu tiên của hàng đó kể
từ trái sang phải.
Lưu ý: Hàng toàn số 0 thì không có phần tử cơ sở.

Ví dụ: Cho ma trận sau
 
0 1 3 −1
A = 0 0 2 0 
0 0 0 0
Ta thấy rằng
Phần tử cơ sở của hàng thứ nhất của ma trận A là 1.
Phần tử cơ sở của hàng thứ hai của ma trận A là 2.
Hàng thứ ba của ma trận A không có phần tử cơ sở vì tất cả các
phần tử ở hàng này đều bằng 0.
Ma trận bậc thang

Ma trận bậc thang là ma trận thỏa
Hàng toàn số 0 (nếu có) thì nằm dưới.
Phần tử cơ sở hàng dưới nằm bên phải phần tử cơ sở hàng trên.
Ví dụ: Xem xét ma trận nào sau đây là ma trận bậc thang
   
2 1 0 0 2 2 1 0 −1
0 0 3 2 0  , B = 0 0 1 0 
 
A= 0 0 0 0 −3   0 −1 0 2 
0 0 0 0 0 0 0 0 0
 
2 1 0 0 2  
0 0 1 2 0 1
3 2 0  D = 0 0 0 0 
C= 0 0 0 0 −3
0 0 0 −4
0 0 0 0 0,
Ta thấy rằng A là ma trận bậc thang còn các ma trận B, C, D không phải
Ma trận chuyển vị
Chuyển vị của A = (aij )m×n là ma trận
AT = (a0ij )n×m : a0ij = aji
→ Chuyển hàng thành cột.
Ví dụ: Cho ma trận

1 2 3
A=
2 0 3
Khi đó, chuyển vị của ma trận A là

 
1 2
AT = 2 0
3 3
Ma trận vuông
Ma trận vuông là ma trận có số hàng bằng số cột và được kí hiệu là Mn (K)
trong đó n được gọi là cấp của A.
Đường chéo chính của ma trận vuông A đi qua các phần tử a11 , a22 , ..., ann .
Vết ma trận
trace(A) = tr(A) = a11 + a22 + ... + ann .
Ví dụ: Ma trận
 
1 2 3 4
2 1 −2 0
A=
 
0 2 −3 2
−1 1 2 0
có các phần tử trên đường chéo chính là 1, 1, −3, 0.

Vết của A là
tr(A) = 1 + 1 − 3 + 0 = −1.
Ma trận tam giác

Ma trận vuông A = (aij )n được gọi là ma trận tam giác trên nếu
các phần tử phía dưới đường chéo chính bằng 0, nghĩa là
aij = 0, ∀i > j.
Ma trận vuông A = (aij )n được gọi là ma trận tam giác dưới nếu
các phần tử phía trên đường chéo chính bằng 0, nghĩa là
aij = 0, ∀i < j.
Ma trận vuông A = (aij )n được gọi là ma trận chéo nếu các phần
tử nằm ngoài đường chéo chính đều bằng 0, nghĩa là aij = 0, ∀i 6= j.
Ma trận đơn vị là ma trận chéo có các phần tử trên đường chéo
chính bằng 1. Thường được kí hiệu là In hoặc En .
Lưu ý: Ma trận chéo vừa là ma trận tam giác trên, vừa là ma trận tam
giác dưới.
Ví dụ:
 
1 2 3
A = 0 2 0  là ma trận tam giác trên.
0 0 −2
 
1 0 0
B = −3 0 0  là ma trận tam giác dưới.
3 2 −2
 
1 0 0
C = 0 0 0 là ma trận chéo.
0 0 3
 
1 0 0
I3 = 0 1 0 là ma trận đơn vị cấp 3.
0 0 1

1 0
I2 = là ma trận đơn vị cấp 2.
0 1
Ma trận đối xứng và phản đối xứng

A ∈ Mn (K) gọi là ma trận đối xứng nếu AT = A.
A ∈ Mn (K) gọi là ma trận phản đối xứng nếu AT = −A.
Ví dụ:
 
0 1 2
A = 1 2 −3 là ma trận đối xứng
2 −3 4
 
0 −1 2
B= 1 0 −3 là ma trận phản đối xứng
−2 3 0
Biến đổi sơ cấp và hạng ma
trận
Biến đổi sơ cấp theo hàng
Các phép biến đổi sơ cấp là các phép biến đổi cơ bản nhất đối với ma trận.
Biến đổi sơ cấp theo hàng

Nhân một hàng với 1 số α 6= 0
hi → αhi .
Nhân β vào hj rồi cộng vào hi
hi → hi + βhj .
Đổi chỗ 2 hàng
hi ↔ hj .
Biến đổi sơ cấp theo cột
Biến đổi sơ cấp theo cột

Nhân một cột với 1 số α 6= 0
ci → αci .
Nhân β vào cj rồi cộng vào ci
ci → ci + βcj .
Đổi chỗ 2 cột
ci ↔ cj .
2 ma trận tương đương
biến đổi sơ cấp theo hàng

A −−−−−−−−−−−−−→ B
Ta nói B tương đương với A.
Hạng ma trận
Định lí
Mọi ma trận đều có thể đưa về dạng ma trận bậc thang bằng các phép
biến đổi sơ cấp (theo hàng hoặc cột).
Hạng ma trận
Hạng ma trận là số dòng khác 0 của ma trận bậc thang tương ứng và
được kí hiệu là rank(A) hoặc r(A).
Hạng ma trận
Ví dụ: Dùng phép biến đổi sơ cấp đưa ma trận sau về dạng bậc thang và
tìm hạng
 
1 1 −1 2 1  
0 1 2 3
2 3 −1 4 5
A= , B =  2 −1 −4 3
3 2 −3 7 4
−1 1 3 0
−1 1 2 −3 1
Giải: Đầu tiên ta xét ma trận A
1 h2 → h2 − 2h1
   
1 1 −1 2 1 1 −1 2 1
2 3 −1 4 5 h3 → h 3 − 3h 1 0 1 1 0 3
A= −−−−−−−−−−−→  
3 2 −3 7 4 h → h + h 0 −1 0 1 1
4 4 1
−1 1 2 −3 1 0 2 1 −1 2
Hạng ma trận
   
1 1 −1 2 1 1 1 −1 2 1
0 1 1 0 3 h3 → h3 + h2 0 1 1 0 3
  −−−−−−−−−−−→  
0 −1 0 1 1 h → h − 2h 0 0 1 1 4
4 4 2
0 2 1 −1 2 0 0 −1 −1 −4
 
1 1 −1 2 1
h4 → h4 + h3 0 1 1 0 3
−−−−−−−−−−→  0

0 1 1 4
0 0 0 0 0
Vì vậy, r(A) = 3.
Hạng ma trận
Tiếp theo ta xét ma trận B

 
0 1 2 3
B =  2 −1 −4 3
−1 1 3 0
Phần tử đầu tiên của hàng 1 bằng 0 nên ta dổi chỗ 2 hàng (hoặc 2 cột)
   
h1 ↔ h3 −1 1 3 0 h → h + 2h −1 1 3 0
2 2 1
B −−−−−−→  2 −1 −4 3 −−−−−−−−−−−→
  0 1 2 3
0 1 2 3 0 1 2 3
 
h3 → h3 − h2 −1 1 3 0
−−−−−−−−−−→  0 1 2 3
0 0 0 0
Vì vậy, r(B) = 2.
Hạng ma trận
Tính chất
Cho A ∈ Mm×n
r(A) = r(AT )
r(A) ≤ min {m, n}
Lưu ý:
Có thể dùng biến đối sơ cấp theo cột hoặc kết hợp giữa hàng và cột
để đưa một ma trận về dạng bậc thang. Nhưng nếu biến đổi theo cột
thì ta không được ma trận tương đương.
Số hàng khác 0 của các ma trận bậc thang này đều bằng nhau.
Bài tập
Câu 1: Tìm hạng của ma trận

 
    1 1 2 1
1 2 1 1 1 2 1 1 2 2 m 0 
A = 2 4 2 2 , B = 2 1 3 −1 , C= 
1 2 0 m − 2
3 6 3 4 1 5 0 m
2 3 1 0
Câu 2: Khẳng định nào sau đây đúng?

i) Chỉ có ma trận 0 có hạng bằng 0.
ii) Ma trận tam giác có hạng bằng cấp
iii) Ma trận chéo có hạng bằng cấp
iv) Ma trận đơn vị có hạng bằng cấp
v) Hạng bằng 1 thì các hàng và các cột tỉ lệ.
Các phép toán ma trận
Hai ma trận bằng nhau

Hai ma trận bằng nhau nếu chúng có cùng cỡ và các phần tử tương ứng
bằng nhau.

Cho 2 ma trận A và B cùng cỡ và số α
Tổng A + B: cộng các phần tử tương ứng
Nhân αA: nhân α vào tất cả các phần tử của A.
Hiệu A − B= A + (−1)B.
Ví dụ: Cho 2 ma trận

1 2 −1 3 −2 1
A= , B=
2 −1 0 1 0 3
Ta có

1 2 −1 3 −2 1 4 0 0
A+B = + =
2 −1 0 1 0 3 3 −1 3

1 2 −1 2 4 −2
2A = 2 =
2 −1 0 4 −2 0

1 2 −1 3 −2 1 −7 10 −5
2A − 3B = 2 −3 =
2 −1 0 1 0 3 1 −2 −9
 
3 1
1 2 −1
3A − 4B T = 3 − 4 −2 0
2 −1 0
1 3
không thực hiện được vì không cùng cỡ.
Tính chất
A+B =B+A
(A + B) + C = A + (B + C)
A+0=A
α(A + B) = αA + αB
α(βA) = (αβ)A
(α + β)A = αA + βA
Phép nhân hai ma trận

Cho A = (aij )m×p và B = (bij )p×n . Tích AB = C = (cij )m×n
cij = ai1 b1j + ai2 b2j + ... + aip bpj
 
 ···  b1j ···  
··· ··· ··· ···  ··· ··· ···
··· b2j · · · 

AB = ai1 ai2 · · · aip  
· · · = · · · cij · · ·
··· · · ·
··· ··· ··· ··· ··· ··· ···
··· bpj ···
Điều kiện phép nhân: số cột ma trận trước bằng số hàng ma trận sau.
Cách nhân theo tích vô hướng
cij = hi (A) × cj (B).
 
1 −2 2
2 −1 4
Ví dụ: Cho A = , B = 3 0 1. Tính BA và AB.
4 1 0
2 4 3
Giải: Ta thấy rằng
BA không thực hiện được vì B có 3 cột, A có 2 hàng.
AB thực hiện được vì A có 3 cột, B có 3 hàng. Khi đó, tích AB là
ma trận C = (cij )2×3 :
 
1
c11 = h1 (A) × c1 (B) = 2 −1 4 3 = 2 × 1 + (−1) × 3 + 4 × 2 = 7.
2
 
−2
c12 = h1 (A) × c2 (B) = 2 −1 4  0  = 2 × (−2) + (−1) × 0 + 4 × 4 = 12.
4

7 12 15
Tương tự, ta tính được AB =
7 −8 9
Nhân với ma trận đơn vị

Một ma trận không đổi khi nhân với ma trận đơn vị.
Ví dụ: Cho

1 2 1
A=
2 1 0
Ta thấy rằng

1 0 1 2 1 1 2 1
I2 A = =
0 1 2 1 0 2 1 0
 
1 0 0
1 2 1  1 2 1
AI3 = 0 1 0 =
2 1 0 2 1 0
0 0 1

1 2 1 1 0
AI2 = không thực hiện được.
2 1 0 0 1
Bài tập
Cho 2 ma trận
 
  0 1
2 3 1 1  2 −1
A = −1 2 1 3  , B=
−3 1 

3 0 1 −1
−1 1
a. Phép toán A + 2B, AB, BA có thực hiện được không?

b. Tính phần tử hàng 1, cột 2 và phần tử hàng 3, cột 1 của ma trận
tích AB.
c. Tính các phần tử của hàng 1 và các phần tử của cột 2 của ma trận
tích AB.
Tính chất
Giả sử rằng kích cỡ các ma trận sau tương thích. Ta có các tính chất sau:
A(BC) = (AB)C.
A(B + C) = AB + AC.
(B + C)A = BA + CA.
Im A = AIn = A.
α(AB) = (αA)B = A(αB).
(AB)T = B T AT .
trace(AB) = trace(BA).
r(AB) ≤ r(A), r(AB) ≤ r(B).
Chý ý: AB 6= BA → không có tính giao hoán.
Nâng lũy thừa

Cho A ∈ Mn . Ta quy ước A0 = In . Khi đó với m ∈ Z∗+
Am = AA...A
| {z }
tích m ma trận A
Đa thức
Cho ma trận vuông A ∈ Mn và đa thức
f (x) = a0 + a1 x + a2 x2 + ... + am xm .
Định nghĩa đa thức
f (A) = a0 In + a1 A + a2 A2 + ... + am Am .
Ví dụ: Cho

2 −1
A=
3 4
và f (x) = 2x2 − 4x + 3. Tính f (A).

Giải: Ta có
f (A) = 2A2 − 4A + 3I2

2
2 −1 2 −1 1 0
=2 −4 +3
3 4 3 4 0 1

1 −6 8 −4 3 0
=2 − +
18 13 12 16 0 3

−3 −8
= .
24 13
Bài tập
Câu 1: Cho

2 −1
A=
3 4
và f (x) = x2 − 6x + 11. Tính f (A).

Câu 2: Cho ma trận
 
−1 0
1 2 3 −1 2
A= , B =  2 1 , C =
2 1 −1 3 4
3 2
Tính
a. A + 2B, 3A − 2B T .
b. AB, BA, ABC, BAC.
c. AAT , AT A
d. f (C) với f (x) = x2 − 3x − 10.
e. C 8 , C 2022 .
Ứng dụng của ma trận - Mô hình Leslei
Những bài toán về mô hình Leslei thường áp dụng trong các mô hình quần
thể sinh vật.
Ví dụ: Khảo sát quần thể chuột cái có tuổi thọ tối đa là 3 năm. Tỷ lệ
sống sót của chuột cái qua năm đầu tiên là 0.6, qua năm thứ hai là 0.7. Tỉ
lệ sinh sản cho ra cá thể cái của chuột trong độ tuổi từ 0 đến 1 tuổi là 9,
từ 1 đến 2 tuổi là 11 và từ 2 đến 3 tuổi là 7. Giả sử trong năm khảo sát
mỗi độ tuổi có 100 con. Viết ma trận Leslei mô tả quá trình trên và tìm số
lượng chuột cái ở từng độ tuổi sau 9 năm kể từ lúc khảo sát.
Giải: Gọi
ai là số lượng chuột ở độ tuổi từ 0 đến 1 ở năm khảo sát thứ i.
bi là số lượng chuột ở độ tuổi từ 1 đến 2 ở năm khảo sát thứ i.
ci là số lượng chuột ở độ tuổi từ 2 đến 3 ở năm khảo sát thứ i.
Đặt
 
ai
Xi = bi  .

ci
là vectơ hiển thị số lượng chuột ở các độ tuổi ở năm khảo sát thứ i.
Ta có
   
a0 100
X0 =  b0  = 100 .
c0 100
Sau 1 năm, ta có
Số lượng chuột ở độ tuổi từ 0 đến 1 là:
a1 = 9a0 + 11b0 + 7c0 .
b1 = 0.6a0 .
c1 = 0.7b0 .
Do đó, ta có hệ phương trình sau

 a1 = 9a0 + 11b0 + 7c0
    
 a1 9 11 7 a0
b1 = 0.6a0 ⇔  b1  =  0.6 0 0   b0 
c1 0 0.7 0 c0

c1 = 0.7b0

| {z } | {z } | {z }
X1 = L X0 .
Tương tự X2 = LX1 , X3 = LX2 ... Một cách tổng quát
Ma trận Leslie
Ta có
Xn+1 = LXn , Xn = Ln X0
trong đó L được gọi là ma trận Leslie.
Do đó
9   
2.07281 × 1011
 
9 11 7 100
X9 = L9 X0 = 0.6 0 0 100 = 1.28072 × 1010  .
0 0.7 0 100 9.23201 × 108
Ứng dụng của ma trận - Mô hình Markov
Ví dụ: Ta xét vấn đề nghiện hút trong xã hội hiện nay theo đơn vị thời
gian là một quý. Thống kê nhiều năm cho thấy xác suất để một người
không nghiện sau một quý vẫn không nghiện là 0.99 và xác suất để một
người nghiện vẫn còn nghiện là 0.88. Giả sử lúc đầu có 10% số người
nghiện. Hỏi tỷ lệ số người nghiện sau 1 năm là bao nhiêu?
Giải: Gọi
ai là số lượng người không nghiện ở quý khảo sát thứ i.
bi là số lượng người nghiên ở quý khảo sát thứ i.
Đặt

ai
Xi =
bi
là vectơ hiển thị số lượng người nghiện và không nghiện ở quý thứ i.
Sau 1 quý, ta có
Số lượng người không nghiện là
a1 = 0.99a0 + 0.12b0 .
Số lượng người nghiện là
b1 = 0.01a0 + 0.88b0 .
Do đó, ta có hệ phương trình sau

(
a1 = 0.99a0 + 0.12b0 a1 0.99 0.12 a0
⇔ =
b1 = 0.01a0 + 0.88b0 b1 0.01 0.88 b0
| {z } | {z } | {z }
X1 = M X0
Tương tự X2 = M X1 , X3 = M X2 , ... Một cách tổng quát
Ma trận Markov
Ta có
Xn+1 = M Xn , Xn = M n X0
trong đó: M được gọi là ma trận Markov.
Lưu ý:
Các hệ số mij chỉ tỉ lệ phần trăm chuyển từ trạng thái j sang trạng
thái i.
Các phần tử của ma trận Markov thuộc (0, 1).
Tổng các phần tử trên mỗi cột bằng 1.
Do đó, sau 1 năm ta có
4
4 0.99 0.12 0.9 0.909856
X4 = M X0 = =
0.01 0.88 0.1 0.0901438
Bài tập
Câu 1: Khảo sát các cá thể cái của loài A có tuổi thọ tối đa là 15 năm.
Người ta chia làm 3 nhóm tuổi: nhóm I từ 1 đến 5 tuổi, nhóm II từ 6 đến
10 tuổi và nhóm III từ 11 đến 15 tuổi. Ở nhóm I các con cái chưa có khả
năng sinh sản. Nhóm II trung bình mỗi con cái sinh được 4 con (không
tính cá thể đực). Nhóm III trung bình mỗi con cái sinh được 2 con (không
tính cá thể đực). Biết tỉ lệ sống sót từ nhóm I qua nhóm II là 40%, từ
nhóm II qua nhóm III là 15%. Tính tại thời điểm ban đầu số lượng cá thể
của mỗi nhóm lần lượt là 500:1000:1500. Xác định số lượng các cá thể sau
5 năm và 10 năm.
Bài tập
Câu 2: Trong một quần thể của một loài, các con cái được chia thành 3
lớp tuổi: 0-1 tuổi, 1-2 tuổi và trên 2 tuổi. Ta xét mô hình Leslie thể hiện sự
gia tăng dân số của các con cái. Ma trận chuyển của mô hình được cho bởi
 
0 6 4
0.7 0 0
0 0.5 0.6
a. Tỉ lệ sống sót của lớp tuổi thứ 3 sau 1 năm là bao nhiêu?
b. Tỉ lệ sống sót của 1 con non sau 3 năm là bao nhiêu?
c. Giả sử lúc đầu có 500 con non, 400 con trưởng thành và 200 con già.
Hỏi sau 4 năm số lượng mỗi lớp là bao nhiêu?
Bài tập
Câu 3: Qua khảo sát người ta nhận thấy xác suất một khách hàng mua
sắm tại siêu thị A trong một tháng nào đó sẽ quay lại mua sắm ở siêu thị
A trong tháng kế tiếp là 60% và 40% sẽ chuyển sang mua ở siêu thị B.
Ngược lại có 20% khách hàng của siêu thị B sẽ chuyển sang mua sắm ở
siêu thị A trong tháng kế tiếp và 80% khách hàng vẫn trung thành với siêu
thị B.
a. Tìm ma trận Markov M .
b. Giả sử trong tháng khảo sát mỗi siêu thị có 10000 khách hàng. Hãy
tính lượng khách hàng của mỗi siêu thị sau 6 tháng (giả sử không có
khách mới và cũng không có khách hàng dừng đi mua sắm).
Bài tập
Câu 4: Về dân cư trong một thành phố, người ta khảo sát rằng, sau mỗi
năm có 10% người vùng ven di chuyển vào trung tâm và 5% người ở trung
tâm di chuyển ngược lại. Giả sử số người mới sinh ra, chết đi và ở nơi
khác chuyển đến không đáng kể.
a. Mô phỏng bài toán
b. Giả sử ban đầu, dân số của vùng ven có 2 triệu người và trung tâm là
5 triệu người. Tính dân số của mỗi vùng sau 5 năm.
c. Giả sử tổng dân số trong thành phố là 7.5 triệu người. Biết rằng dân
số của mỗi vùng không đổi qua mỗi năm. Tính dân số của mỗi vùng.
Bài tập
Câu 5: Một hợp tác xã nông nghiệp chuyên trồng ba loại nông sản chính
là khoai mì, khoai lang và củ sắn dây. Để có sự luân phiên trong sản xuất,
mỗi năm hợp tác xã đều chuyển một tỉ lệ nhất định số lượng các hộ nông
dân trồng nông sản này sang trồng một nông sản khác. Việc chuyển đổi
đó được thể hiện ở ma trận Markov sau
 
0.7 0.1 0.2
0.2 0.6 0 
0.1 0.3 0.8
a. Hỏi sau 3 năm, có bao nhiêu hộ nông dân trồng khoai lang?
c. Giả sử tổng các hộ nông dân trong vùng không đổi là 10000 hộ. Biết
rằng số lượng hộ nông dân trồng mỗi loại nông sản là không đổi.
Tính số lượng hộ dân trồng mỗi loại nông sản.
Ma trận nghịch đảo

Ma trận vuông A gọi là khả nghịch nếu tồn tại ma trận B sao cho
AB = BA = I.
Khi đó, B gọi là ma trận nghịch đảo của A và kí hiệu là A−1 .
Ví dụ: Cho

1 2 −3 2
A= , B=
2 3 2 −1
Giải: Ta có

1 2 −3 2 1 0
AB = = .
2 3 2 −1 0 1

−3 2 1 2 1 0
BA = = .
2 −1 2 3 0 1
Vậy B là ma trận nghịch đảo của A và ngược lại.

Tính chất ma trận nghịch đảo

Cho hai ma trận vuông A, B khả nghịch. Ta có
A−1 là duy nhất
(A−1 )−1 = A
(AT )−1 = (A−1 )T
AB khả nghịch và (AB)−1 = B −1 A−1
Nếu A là một ma trận vuông khả nghịch thì
r(AB) = r(B), r(BA) = r(B)
Cách tìm ma trận nghịch đảo
Biến đổi sơ cấp

[A|I] −−−−−−−−−→ [I|A−1 ]
theo hàng
Sự tồn tại ma trận khả nghịch

Cho ma trận vuông A. Các mệnh đề sau tương đương
A khả nghịch
r(A) = n : ma trận không suy biến
Biến đổi sơ cấp
A −−−−−−−−−→ I
theo hàng
Ví dụ: Tìm ma trận nghịch đảo của

1 2
A=
2 5
Giải: Ta có

1 2 1 0 h2 =h2 −2h1 1 2 1 0
[A|I] = −−−−−−−→
2 5 0 1 0 1 −2 1

h1 =h1 −2h2 1 0 5 −2
−− −−−−−→
0 1 −2 1
Vậy A khả nghịch và

−1 5 −2
A =
−2 1
Bài tập
Tìm ma trận nghịch đảo của các ma trận sau

2 1
a. A =
−1 3
 
1 1 1
b. B = 1 2 2
1 2 3
 
0 2 1
c. C = −1 1 2 
3 1 −1
Ví dụ: Cho

1 2 3 1
A= ,B =
−1 2 −1 5
Tìm ma trận X thỏa AX = 3B T + 2X.

Giải: Ta có
AX = 3B T + 2X ⇔ (A − 2I)X = 3B T ⇔ X = 3(A − 2I2 )−1 B T .
Suy ra
−1
−1 2 3 −1 0 −1 3 −1 −1 −5
X=3 = =
−1 0 1 5 1/2 −1/2 1 5 1 −3
Bài tập
Cho

1 2 3 1
A= ,B =
−1 2 −1 5
Tìm ma trận X thỏa

a. 2XA − 4B T = 2AT + 3X
b. A(3X + B T ) = B − 2X
c. AX + XB = 2B T
Bài tập tổng hợp
Câu 1: Tìm hạng của các ma trận sau

   
0 1 2 3 1 1 −1 2 1
A =  2 −1 −4 3 , B = 1 −1 −2 3 1
−1 1 3 0 3 2 −3 7 4
   
1 2 1 1 1 2 1 1
C = 5 10 5 6 , D = 3 3 4 0 
3 6 3 4 1 5 0 m
   
1 1 2 1 m 1 1 1
2 2 m 0  F = 1 m 1 1
 
E= 1 2 0 m − 2 1 1 m 1
2 3 1 0 1 1 1 m
Câu 2: Cho 2 ma trận

 
  0 1
2 3 1 1  2 −1
A = −1 2 1 3  , B=
−3 1 

3 0 1 −1
−1 1
a. Thực hiện phép toán A + 2B, BA, AB (nếu được).

b. Tính AAT , AT A, BB T , B T B. Các ma trận này là ma trận gì?

−1 2
Câu 3: Cho A = và f (x) = x2 − 3x − 10.
3 4
a. Tính A2 , A4 , A8
b. Tính f (A).
c. Tính A2021 .
Câu 4: Cho
 
  2 0 1  
1 1 2 −1 1 2 3
3 1 −1
A = 2 1 2 3 ,B = 
−1
 , C = 3 2 1
0 3 
3 1 2 −2 1 1 1
−2 1 0
a. Thực hiện các phép toán sau (nếu được): AB, BA, ABC, ACB, A2 , AAT .
b. Tìm vết của ma trận AB, BA, AAT , B T B.
Câu 5: Tìm ma trận nghịch đảo
 
1 1 −1
2 −1
A= , B = 2 3 1
3 2
3 4 1
 
  3 1 1 1
2 1 1 1 3 1 1
C= 3 2 1 , D=
  
1 1 3 1
−1 0 2
1 1 1 3
Câu 6: Cho

1 2 −1 0
A= , B= .
3 4 2 1
a. 2AX = B T − 3X
b. 2XA − 4B T = 2AT + 3X
c. A(3X + B T ) = B − 2X
d. AX + XB = 2B T
Câu 7: Cho

2 −1 2 3
A= , B= .
1 3 1 −2
a. 3XA + 4AT = 2B − 2X
b. B(2X − AT ) = 3B T + 3X
c. AX − 2XB = 3AT
Định thức
Định thức
Cho A ∈ Mn (K). Định thức của A, kí hiệu là det(A) hoặc đơn giản |A|
là một số thực hoặc số phức được định nghĩa như sau
n = 1 : A = (a11 ) ⇒ det(A) = |a11 | = a11 .

a11 a12 a a
n=2:A= ⇒ det(A) = 11 12 = a11 a22 − a12 a21 .
a21 a22 a21 a22
 
a11 a12 · · · a1n
n ≥ 2 : A = ··· ··· ··· ··· 
an1 an2 · · · ann
a11 a12 · · · a1n
⇒ det(A) = · · · · · · · · · · · · = a11 A11 + a12 A12 + · · · + a1n A1n
an1 an2 · · · ann
định thức con của A
trong đó Aij = (−1)i+j gọi là bù đại số tại vị
bỏ đi hàng i, cột j
trí (i, j).
Định thức
 
1 2 −3
Ví dụ: Tính định thức của A = 2 3 0 .
3 2 4
Giải: Khi tính định thức của A theo hàng thứ nhất, ta được
det(A) = a11 A11 + a12 A12 + a13 A13 = 1 × A11 + 2 × A12 − 3 × A13
3 0 2 0 2 3
= 1 × (−1)1+1 + 2 × (−1)1+2 − 3 × (−1)1+3
2 4 3 4 3 2
= 12 − 16 + 15 = 11.
Định thức
Tính chất định thức

Định thức không đổi khi ta khai triển theo 1 hàng hoặc 1 cột bất kì.
Nghĩa là
det(A) = ak1 Ak1 + ak2 Ak2 + · · · + akn Akn

= a1k A1k + a2k A2k + · · · + ank Ank
 
1 2 −3
Ví dụ: Tính định thức của A = 2 3 0  .
3 2 4
Giải: Ở ví dụ trước, khi tính định thức của A theo hàng thứ nhất, ta được
det(A) = 11.
Bây giờ ta sẽ tính định thức của A theo cột thứ 3 như sau
2 3 1 2
det(A) = −3 × (−1)1+3 + 4 × (−1)3+3 = 15 − 4 = 11.
3 2 2 3
Bài tập
Tính định thức của các ma trận sau

 
1 2 0
a.  3 2 0
−1 1 0
 
1 2 −1 2
2 1 3 −1
b. 
0 0 −3 0 

2 1 −1 0
 
1 2 1 −1
0 3 1 4
c. 
0 0 −2 1 

0 0 0 −4
Định thức
Tính chất định thức

det(AT ) = det(A)
A có 1 hàng hoặc 1 cột bằng 0 thì det(A) = 0
A là ma trận tam giác thì det(A) = a11 a22 ...ann
Dùng biến đổi sơ cấp để tính định thức
h →αh
I Nếu A −−i−−−→
i
B thì |B| = α|A|. Suy ra |αA| = αn |A|.
hi =hi +βhj
I Nếu A −−−−−−−→ B thì |B| = |A|
hi ↔hj
I Nếu A −−−−→ B thì |B| = −|A|
(tương tự cho cột)
det(AB) = det(A)det(B)
1
det(A−1 ) = , |Am | = |A|m , m ∈ Z
det(A)
A có 2 hàng (hoặc cột) tỷ lệ thì |A| = 0
Chú ý: nhìn chung det(A + B) 6= det(A) + det(B).

Định thức
Ví dụ: Tính định thức các ma trận sau bằng biến đổi sơ cấp
 
1 2 −1
a. 2 3 −1
3 1 0
 
0 1 2 1
2 4 −6 2
b. 
−1 1

3 1
0 1 2 3
Giải:
a. Ta có
1 2 −1 1 2 −1 1 2 −1
h2 = h2 − 2h1
2 3 −1 0 −1 −1 h3 = h3 − 5h2 0 −1 −1
h3 = h3 − 3h1
3 1 0 0 −5 3 0 0 −2
−1 −1
=1 × (−1)1+1 = 1 × 1 × 2 = 2.
0 −2
Định thức
b. Ta có
0 1 2 1 1 2 −3 1 1 2 −3 1
2 4 −6 2 h2 = 1/2h2 0 1 2 1 0 1 2 1
−2 h = h3 + h1
−1 1 3 1 h1 ↔ h2 −1 1 3 1 3 0 3 0 2
0 1 2 3 0 1 2 3 0 1 2 3
1 2 −3 1
h3 = h3 − 3h2 0 1 2 1
−2 = −2 × 1 × 1 × (−6) × 2 = 24
h4 = h4 − h2 0 0 −6 −1
0 0 0 2
Bài tập
Tính định thức của các ma trận sau

 
1 1 2 −1
2 3 5 0
a. 
 3 2 6 −2

−2 1 3 1
 
3 2 −1 1
 2 3 −2 0 
b. 
−3 1 4 −2

4 1 3 1
 
1 2 1 1
2 4 2 2
c. 
3 0 −1 3 

4 6 1 −2
Định thức
Ví dụ: Cho A, B ∈ M3 thỏa det(A) = 2, det(B) = 3. Tính các định thức
a. |2A3 |
b. det 2AT (3B 2 )−1

Giải:
a. Ta có
|2A3 | = 23 |A3 | = 23 |A|3 = 23 × 23 = 64.
b. Ta có
−1 −1
det 2AT 3B 2 = det 2AT det 3B 2

1 8det(A) 8det(A)
=23 det AT ×

= 3 =
det (3B 2 ) 3 det(B 2 ) 27det(B)2
8×2 16
= = .
27 × 32 243
Bài tập
Cho A, B ∈ M3 thỏa det(A) = 2, det(B) = 3. Tính các định thức

a. |3AB T |
−1 2
b. det 2A2 3B T
Định thức
Công thức tách hàng, cột
a1 + b1 ∗ ··· ∗ a1 ∗ ··· ∗ b1 ∗ ··· ∗

a2 + b2 ∗ ··· ∗ a2 ∗ ··· ∗ b2 ∗ ··· ∗
.. .. .. .. = .. .. .. .. + .. .. .. ..
. . . . . . . . . . . .
an + bn ∗ ··· ∗ an ∗ ··· ∗ bn ∗ ··· ∗
→ công thức hoàn toàn tương tự cho 1 cột hoặc 1 hàng bất kì.
Ví dụ: Tính định thức
1 2+m 1 1 2+m 1 1 2 1 1 m 1
−1 m 2 = −1 0+m 2 = −1 0 2 + −1 m 2 = −4m − 13
−2 1 −1 −2 1+0 −1 −2 1 −1 −2 0 −1
Định thức
Liên hệ giữa định thức và hạng ma trận

Cho ma trận A ∈ Mn

mọi ma trận con cấp > k có định thức bằng 0
r(A) = k ⇔
tồn tại một ma trận con cấp k có định thức khác 0
Ví dụ: Tìm hạng ma trận

 
1 2 1
A = −1 0 1
3 4 1
Giải: Ta có det(A) = 0. Suy ra r(A) < 3.
Xét định thức cấp 2 gồm 2 dòng và 2 cột đầu tiên của A
1 2
= 2 6= 0 ⇒ r(A) ≥ 2.
−1 0
Vậy r(A) = 2.
Bài tập
Câu 1: Tìm ma trận nghịch đảo của các ma trận sau
 
1 1 1
a. A = 2 3 1
3 4 0
 
0 1 2
b. B =  2 −2 1
−1 3 2
Câu 2: Cho
 
1 1 2
A = 2 1 1 
1 −1 m
a. Tìm m để A khả nghịch.

b. Tìm ma trận nghịch đảo với m vừa tìm được.
Bài tập
Câu 3: Cho
 
0 1 −2
A = 3 2 −1
1 m 2
a. Tìm m để A khả nghịch.

b. Tìm ma trận nghịch đảo với m vừa tìm được.
Bài tập
Câu 4: Tìm bậc của đa thức
1 x x2 x3
2 1 −1 0
f (x) = .
3 2 1 2
1 0 −3 2
Hệ phương trình tuyến tính

Hệ phương trình tuyến tính gồm m phương trình, n ẩn x1 , x2 , ..., xn có
dạng

 a11 x1 + a12 x2 + ... + a1n xn = b1


 a21 x1 + a22 x2 + ... + a2n xn = b2

..


 .

am1 x1 + am2 x2 + ... + amn xn = bm

trong đó
aij được gọi là hệ số của hệ phương trình.
bi được gọi là hệ số tự do của hệ phương trình.
Một bộ số (x1 , x2 , ..., xn ) thỏa mãn hệ phương trình gọi là một
nghiệm của hệ.
Để đơn giản cách viết, ta kí hiệu
     
a11 a12 ··· a1n x1 b1
 a21 a22 ··· a2n 

 x2 
 
 b2 
 
A= . ..  X =  ..  , b =  .. 

.. ..
 .. . . .   .   . 
am1 am2 · · · amn xn bm
Hệ phương trình được viết lại dưới dạng
AX = b.
Hoặc là
 
a11 a12 ··· a1n b1
 a21 a22 ··· a2n b2 
(A|b) =  .
 
.. .. .. .. 
 .. . . . . 
am1 am2 · · · amn bm m×n
Dấu gạch đứng “|” để ngăn cách giữa vế phải và vế trái của hệ.
Định lí Kronecker Capelli

Cho hệ phương trình Ax = b, A ∈ Mm×n . Khi đó
r(A) < r(A|b): hệ vô nghiệm

r=n: duy nhất nghiệm
r(A) = r(A|b) = r: hệ có nghiệm →
r<n: vô số nghiệm
Giải hệ phương trình bằng phương pháp Gauss

biến đổi sơ cấp
1. Đưa [A|b] −−−−−−−−−→ bậc thang
theo hàng
2. Dựa vào hạng kết luận số nghiệm

3. Tìm nghiệm (nếu có) từ dưới lên
Trong trường hợp hệ có vô số nghiệm
I Xác định ẩn cơ sở: là cột của phần tử cở sở. Ẩn tự do là các ẩn còn lại.
I Đặt ẩn tự do làm tham số và tìm các ẩn còn lại theo tham số.
Ví dụ: Giải hệ phương trình sau

 x1 + 2x2 + x3 = 2

2x1 + x2 + 2x3 = 3

x1 + 5x2 + x3 = 3

Giải: Ta viết lại hệ phương trình trên dưới dạng sau

     
1 2 1 2 1 2 1 2 1 2 1 2
h2 =h2 −2h1 h3 =h3 +h2
[A|b] = 2 1 2 3 −−−−−−−−→ 0 −3 0 −1 −−−−−−−→ 0 −3 0 −1
h3 =h3 −h1
1 5 1 3 0 3 0 1 0 0 0 0
Vì r(A) = r(A|b) = 2 < n = 3 nên hệ có vô số nghiệm phụ thuộc vào n − r = 1 tham
số. Ẩn tự do là x3 . Viết lại hệ
(
x1 + 2x2 + x3 = 2
(5.1)
−3x2 = −1
Đặt x3 = α. Ta có thể viết lại hệ phương trình (5.1) dưới dạng
 x1 = 4 − α

3
x = 1
2
3

 x1 + x2 − x3 + x4 = 1

2x1 + 2x2 + 2x3 + 2x4 = 1

3x1 + 3x2 + 5x3 + 3x4 = 3


   
1 1 −1 1 1 1 1 −1 1 1
h2 =h2 −2h1
[A|b] = 2 2 2 2 1  −−−−−−−→ 0 0 4 0 −1 
h3 =h3 −3h1
3 3 5 3 3 0 0 8 0 0
 
1 1 −1 1 1
h3 =h3 −2h2
−− −−−−−→ 0 0 4 0 −1 
0 0 0 0 2
Vì r(A) = 2 < r(A|b) = 3 nên hệ vô nghiệm.



 x1 + x2 + x3 = 5

 2x + 3x + 2x = 8
1 2 3
 3x1 + 4x2 − x3 = −3


3x1 + 4x2 − 5x3 = −19


h2 = h2 − 2h1
     
1 1 1 5 1 1 1 5 1 1 1 5
2 3 2 8  3 h = h − 3h1 0 1 0 −2  h3 =h3−h2  0 −2 
3
0 1
 
[A|b] =  −− − −−− −−−−−→  −
− −−−− −−→ 
3 4 −1 −3  h4 =h4 −3h1 0 1 −4 −18  h4 =h4 −h2 0 0 −4 −16 
3 4 −5 −19 0 1 −8 −34 0 0 −8 −32
 
1 1 1 5
h4 =h4−2h3 0 1 0 −2 
−− −−−−−−→  
0 0 −4 −16 
0 0 0 0
Vì r(A) = r(A|b) = n = 3 nên hệ có 1 nghiệm duy nhất. Viết lại hệ
 
 x1 + x2 + x3 = 5
  x1 = 3

x2 = −2 ⇔ x2 = −2
 
−4x3 = −16 x3 = 4
 
Ví dụ: Tìm m để hệ phương trình

 x1 + x2 − 2x3 = 1

2x1 + 3x2 − 3x3 = 5

3x1 + mx2 − 7x3 = 8

vô nghiệm.
Giải: Ta viết lại hệ phương trình trên dưới dạng
   
1 1 −2 1 1 1 −2 1
h2 =h2 −2h1
[A|b] = 2 3 −3 5  −−−−−−−−→ 0 1 1 3
h3 =h3 −3h1
3 m −7 8 0 m − 3 −1 5
 
1 1 −2 1
h3 =h3 −(m−3)h2
−−−−−−−−−−−→ 0 1 1 3 
0 0 −m + 2 3m − 14
Hệ vô nghiệm khi và chỉ khi

(
−m + 2 = 0
r(A) < r(A|b) ⇔ ⇔ m = 2.
3m − 14 6= 0
Bài tập
Câu 1: Giải các hệ phương trình sau
a.

 x1 + x2 − x3 + 2x4 = 1

2x1 + 3x2 − 3x3 + 3x4 = 3

3x1 + 2x2 − 5x3 + 7x4 = 5

b.

 x1 + x2 + x3 + 2x4 = 1

2x1 + 2x2 + 3x3 + 5x4 = 6

x1 + x2 + x4 = −3

c.



 x1 + 2x2 − x3 + 3x4 = −12

 2x + x + 3x − 2x = 13
1 2 3 4
 4x1 + 5x2 + x3 + 4x4 = −11



 x + 5x − 6x + 11x = −49
1 2 3 4
Bài tập
Câu 2: Tìm m để hệ phương trình


 x1 + 2x2 + x3 = 5

2x1 + x2 + x3 = 2m − 1

x1 + 5x2 + mx3 = 12

có nghiệm.

 x1 + x2 + x3 = 1

x1 + (m − 1)x2 = −1

x1 + 2mx2 + (1 + m)x3 = −2 − m

vô số nghiệm.
Bài tập


 x1 − x2 + 2x3 = 1

x1 − x2 + (m + 1)x3 = m + 2

−3x1 + 3x2 + (2m − 9)x3 = m

vô nghiệm.
Câu 5: Biện luận số nghiệm của hệ

 mx1 + x2 + x3 = 1

x1 + mx2 + x3 = m

x1 + x2 + mx3 = m2

Hệ Cramer
Một hệ n phương trình, n ẩn số (số phương trình = số ẩn)
Ax = b, A ∈ Mn (5.2)
có nghiệm duy nhất khi và chỉ khi
det(A) 6= 0.
Khi đó hệ phương trình (5.2) được gọi là hệ Cramer.

 x1 + mx2 + x3 = 4

3x1 − 4x2 − x3 = −1

−2x1 + x2 + x3 = 5

có nghiệm duy nhất

Giải: Ta có thể viết lại hệ phương trình dưới dạng AX = b trong đó
     
1 m 1 x1 4
A =  3 −4 −1 , X = x2  , b = −1
−2 1 1 x3 5
Hệ có duy nhất nghiệm khi và chỉ khi
1 m 1
det(A) 6= 0 ⇔ 3 −4 −1 6= 0 ⇔ −m − 8 6= 0 ⇔ m 6= −8.
−2 1 1
Hệ phương trình thuần nhất

Hệ phương trình thuần nhất là hệ phương trình có dạng
AX = 0, A ∈ Mn .
Hệ này luôn có ít nhất một nghiệm X = 0 (nghiệm tầm thường). Khi đó

r(A) = n : Hệ có duy nhất nghiệm X = 0.
r(A) < n : Hệ có vô số nghiệm: có nghiệm không tầm thường.


 x1 + x2 + mx3 = 0

2x1 + x2 − x3 = 0

x1 + 2x2 + mx3 = 0

chỉ có duy nhất nghiệm tầm thường.

Giải: Hệ có duy nhất nghiệm tầm thường khi và chỉ khi
1 1 m
1
2 1 −1 6= 0 ⇔ 2m + 1 6= 0 ⇔ m 6= − .
2
1 2 m




 mx1 + x2 + x3 + x4 =0

 x + mx + x + x
1 2 3 4 =0


 x 1 + x 2 + mx 3 + x 4 =0

 x + x + x + mx
1 2 3 4 =0
có nghiệm không tầm thường.

Giải: Hệ có nghiệm không tầm thường khi và chỉ khi r(A) < n ⇔ |A| = 0
m 1 1 1
1 m 1 1
|A| = = (m + 3)(m − 1)3 = 0 ⇔ m = −3 hoặc m = 1.
1 1 m 1
1 1 1 m
Bài tập
Tìm m để hệ phương trình


 x2 + x3 = 0

2x1 + mx2 + 2x3 = 0

x1 + (2m + 1)x2 + 3x3 = 0

có nghiệm không tầm thường.
Mô hình Input-Output Leontief
Giả sử một vùng kinh tế có 3 ngành: công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ
(Giá trị được tính bằng tiền USD). Ta gọi
Cầu trung gian xij là giá trị hàng hóa mà ngành i cung cấp cho
ngành j cần để sản xuất.
Cầu cuối bi là giá trị hàng hóa của ngành i cần cho lao động, tiêu
dùng và xuất khẩu.
Tổng cầu xi là tổng giá trị hàng hóa của cầu trung gian và cầu cuối
(Tổng giá trị hàng hóa được tạo ra)
Khi đó, ta được
 x11 x12 x13
 x1 = x x1 + x2 + x3 + b1

 x1 = x11 + x12 + x13 + b1

  1 x2 x3
 x21 x22 x23
x2 = x21 + x22 + x23 + b2 ⇔ x2 = x1 + x2 + x3 + b2
x1 x2 x3
x x32 x33
 
x3 = x31 + x32 + x33 + b3  x3 = 31 x1 +
 
x2 + x3 + b3

x1 x2 x3
xij
Đặt aij = : gọi là hệ số chi phí trực tiếp (trên tổng giá trị sản phẩm
xj
của ngành j)
→ để tạo ra 1 (USD) giá trị sản phẩm ngành j cần aij giá trị sản phẩm
của ngành i.

 x1 = a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 + b1

x2 = a21 x1 + a22 x2 + a23 x3 + b2 ⇔ X = AX + b

x3 = a31 x1 + a32 x2 + a33 x3 + b3

trong đó
     
a11 a12 a13 x1 b1
A = a21 a22 a23  , X = x2  , b = b2  .
a31 a32 a33 x3 b3
Ma trận A được gọi là ma trận hệ số chi phí trực tiếp (hoặc ma trận kĩ
thuật, ma trận đầu vào).
Ví dụ: Mô hình cân đối giữa 3 ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ
của một quốc gia có ma trận hệ số chi phí trực tiếp là
 
0.3 0.05 0.15
A = 0.1 0.25 0.2 
0.1 0.1 0.2
a. Nêu ý nghĩa của từng số liệu trong ma trận.

b. Trong năm 2021, tổng giá trị hàng hóa được tạo ra của ngành công
nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ lần lượt tạo ra được 2000, 5000 và
3000 (triệu USD). Tính cầu cuối và nêu ý nghĩa.
c. Giả sử chính phủ đặt ra mục tiêu năm 2022 là 3 ngành phải tạo ra
cầu cuối lần lượt là 2000, 5000 và 3000 (triệu USD). Hãy tính tổng
giá trị sản phẩm được tạo ra của mỗi ngành.
Giải:
a. I Để sản xuất được 1 (USD), ngành công nghiệp cần 0.3 USD của
ngành công nghiệp, 0.05 USD của ngành nông nghiệp và 0.15 USD
của ngành dịch vụ.
I Để sản xuất được 1 (USD), ngành nông nghiệp cần 0.1 USD của
ngành công nghiệp, 0.25 USD của ngành nông nghiệp và 0.2 USD của
ngành dịch vụ.
I Để sản xuất được 1 (USD), ngành dịch vụ cần 0.1 USD của ngành
công nghiệp, 0.1 USD của ngành nông nghiệp và 0.2 USD của ngành
dịch vụ.
b. Ta có
 
2000
5000 .
3000
Khi đó, cầu cuối
    
0.7 −0.05 −0.15 2000 700
b = (I − A)X = −0.1 0.75 −0.2  5000 = 2950 .
−0.1 −0.1 0.8 3000 1700
Trong năm 2021, giá trị hàng hóa của các ngành công nghiệp, nông
nghiệp và dịch vụ cần cho lao động, tiêu dùng và xuất khẩu lần lượt là
700, 2950, 1700.
c. Ta có
 
2000
b = 5000
3000
Khi đó, tổng giá trị sản phẩm được tạo ra của mỗi ngành là
 −1    
0.7 −0.05 −0.15 2000 4643
X = (I − A)−1 b = −0.1 0.75 −0.2  5000 ≈ 8751
−0.1 −0.1 0.8 3000 8422
Ví dụ: Cho số liệu của 3 ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ (đơn vị triệu USD)
của một quốc gia trong một năm như sau
a. Điền các số liệu còn thiếu trong bảng và lập ma trận hệ số chi phí trực tiếp của
bài toán (giả sử chi phí giữa các ngành không đổi qua từng năm).
b. Năm 2020, giá trị sản phẩm tạo ra mỗi ngành là 10000, 12000,8000 (triệu USD).
Tính giá trị của cầu cuối.
c. Giả sử mục tiêu năm mới cần tạo ra giá trị mỗi ngành là 5000, 6000, 2000 để sử
dụng cho lao động, tiêu dùng và xuất khẩu. Tính giá trị sản phẩm của mỗi ngành
cần sản xuất trong năm 2022.
d. Giả sử năm 2021, giá trị sản phẩm được tạo ra bởi 3 ngành là 10000, 12000, 8000.
Tính chi phí trực tiếp giữa các ngành (tức là giá trị mỗi ngành này cung cấp cho
ngành kia).
Giải:
a. Ta có
và ma trận hệ số chi phí trực tiếp của bài toán là

 
1/8 4/15 1/5
A =  7/8 4/25 2/5 
1/10 4/25 17/65
b. Ta có tổng cầu
 
10000
12000 .
8000
Giá trị của cầu cuối là
 
3950
b = (I − A)X = 6251.2
2987.7
c. Ta có cầu cuối là
 
5000
b = 6000 .
2000
Tổng cầu là
 
10604
X = (I − A)−1 b = 11813
7133
d. Ta viết lại ma trận A dưới dạng A = (A1 A2 A3 ), trong đó Ai là

cột thứ i của ma trận A. Khi đó
I Chi phí các ngành cung cấp cho ngành công nghiệp là
 
1250
B1 = 10000A1 =  875 
1000
I Tương tự cho ngành nông nghiệp và dịch vụ là

   
3200 1600
B2 = 12000A2 = 1920 , B3 = 8000A3 = 2953.8
1920 2092.3
Bài tập
Câu 1: Mô hình cân đối giữa 3 ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch
vụ của một quốc gia có ma trận hệ số chi phí trực tiếp là
 
0.08 0.1 0.12
A = 0.13 0.2 0.15
0.14 0.13 0.1
a. Nêu ý nghĩa của từng số liệu trong ma trận.

b. Trong năm 2021, ngành công nghiệp, nông nghiệp và dịch vụ lần lượt
tạo ra được 2000, 5000 và 3000 (triệu USD). Tính cầu cuối và nêu ý
nghĩa.
c. Cho cầu cuối là 7000, 6000, 5000 (triệu USD). Tính tổng cầu và cầu
trung gian (giá trị chi phí trực tiếp giữa các ngành).
Bài tập
Câu 2: Giả sử để sản xuất được 1 (USD), ngành công nghiệp cần 0.2
USD của ngành công nghiệp, 0.12 USD của ngành nông nghiệp, 0.09 USD
của ngành dịch vụ; ngành nông nghiệp cần 0.25 USD của ngành công
nghiệp, 0.2 USD của ngành nông nghiệp, 0.15 USD của ngành dịch vụ;
ngành dịch vụ cần 0.1 USD ngành công nghiệp, 0.15 USD của ngành nông
nghiệp, 0.1 USD của ngành dịch vụ.
a. Lập ma trận hệ số chi phí trực tiếp của mô hình I-O trên
b. Biết cầu cuối là 10000, 12000, 15000 (triệu USD). Tính cầu cuối.
 
2500
c. Biết cầu cuối là b = 2000 (triệu USD). Tính tổng cầu và cầu
3000
trung gian.
Bài tập
Câu 3: Trong một mô hình kinh tế đơn giản gồm 3 ngành: sản xuất, dịch
vụ và nông nghiệp, người ta mô hình hóa bằng mô hình Input-output. Ma
trận đầu vào khi xấp 3 ngành trên tương ứng theo các cột được cho như
sau
 
Ngành Sản xuất Dịch vụ Nông nghiệp
 Sản xuất 0.2 0.12 0.13 
 
 Dịch vụ 0.14 0.1 0.15 
Nông nghiệp 0.11 0.1 0.17
a. Để tạo ra 1 (triệu đồng) giá trị sản phẩm, ngành nông nghiệp cần
bao nhiêu (triệu đồng) giá trị sản phẩm của ngành dịch vụ.
b. Cho tổng cầu là (2; 1.5; 3) (tỷ USD). Tính cầu cuối.
c. Tính giá trị sản phẩm mà ngành nông nghiệp cung cấp cho ngành
dịch vụ.
Bài tập
Câu 4: Xét mô hình Input-Output gồm 3 ngành kinh tế với ma trận hệ số

đầu vào là
 
0.1 0.3 0.2
0.4 0.2 0.3
0.2 0.3 0.2
Biết cầu cuối của 3 ngành là (1500, 2000, 1600).

a. Tính tổng cầu
b. Tính cầu trung gian.

Ma trận

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ma trận

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 2: Ma trận

TS. Nguyễn Thị Hoài Thương

Trường Đại học Bách Khoa Tp.HCM

Ngày 2 tháng 1 năm 2024

Nội dung môn học gồm các chương sau

Tài liệu tham khảo

Cách tính điểm môn học

1 Các khái niệm cơ bản

2 Biến đổi sơ cấp và hạng ma trận

3 Các phép toán ma trận

4 Ma trận nghịch đảo

5 Hệ phương trình tuyến tính

Định nghĩa Ma trận

Ví dụ: Cho 2 ma trận

a11 = 3, a12 = 4, a13 = 1, a21 = 2, a22 = 0, a23 = 5.

B ∈ M2×2 (C). Các phần tử của ma trận B là

b11 = 1 + i, b12 = 2, b21 = 3 − i, b22 = 4i.

A = (aij )m×n : aij = 0, ∀1 ≤ i ≤ m, 1 ≤ j ≤ n.

Ví dụ: Ma trận không cỡ 2 × 3 là ma trận có dạng

Lưu ý: Có vô số ma trận 0 tùy theo kích cỡ.

Lưu ý: Hàng toàn số 0 thì không có phần tử cơ sở.

Ma trận bậc thang

AT = (a0ij )n×m : a0ij = aji

→ Chuyển hàng thành cột.

Ví dụ: Cho ma trận

Khi đó, chuyển vị của ma trận A là

trace(A) = tr(A) = a11 + a22 + ... + ann .

có các phần tử trên đường chéo chính là 1, 1, −3, 0.

Ma trận tam giác

Ma trận đối xứng và phản đối xứng

Biến đổi sơ cấp theo hàng

Nhân β vào hj rồi cộng vào hi

Đổi chỗ 2 hàng

Biến đổi sơ cấp theo cột

Nhân β vào cj rồi cộng vào ci

Đổi chỗ 2 cột

2 ma trận tương đương

biến đổi sơ cấp theo hàng

Ta nói B tương đương với A.

Giải: Đầu tiên ta xét ma trận A

Tiếp theo ta xét ma trận B

Câu 1: Tìm hạng của ma trận

Câu 2: Khẳng định nào sau đây đúng?

Hai ma trận bằng nhau

Các phép toán ma trận

Phép nhân hai ma trận

cij = ai1 b1j + ai2 b2j + ... + aip bpj

cij = hi (A) × cj (B).

Nhân với ma trận đơn vị

a. Phép toán A + 2B, AB, BA có thực hiện được không?

Chý ý: AB 6= BA → không có tính giao hoán.

Nâng lũy thừa

Định nghĩa đa thức

và f (x) = 2x2 − 4x + 3. Tính f (A).

f (A) = 2A2 − 4A + 3I2

và f (x) = x2 − 6x + 11. Tính f (A).

Tương tự X2 = LX1 , X3 = LX2 ... Một cách tổng quát

trong đó L được gọi là ma trận Leslie.

Số lượng người nghiện là

Do đó, ta có hệ phương trình sau

trong đó: M được gọi là ma trận Markov.

Ma trận nghịch đảo

Khi đó, B gọi là ma trận nghịch đảo của A và kí hiệu là A−1 .

Vậy B là ma trận nghịch đảo của A và ngược lại.