Chuong 1 - Ma Tran

Chương 1: Ma Trận và Định Thức
GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 1

NỘI DUNG
1. Các khái niệm cơ bản
I. Ma Trận
2. Các phép toán đối với ma trận
II. Định Thức
III. Ma trận nghịch đảo
IV. Hạng của ma trận

I. Ma trận
Định nghĩa
Ma trận cỡ 𝑚 × 𝑛 là một bảng hình chữ nhật có m hàng và n cột

gồm các số thực (hoặc phức)
Cột j
Ký hiệu A = (aij )mn
 a11 a1 j a1n  𝑎𝑖𝑗 là phần tử nằm trên
Hàng i   hàng i và cột j của A
 
A =  ai1 aij ain 
 
 
 am1 amj amn 


I. Ma trận
Ví dụ : −3 2
𝐴= 5 9
−8 0
A là ma trận (thực) cỡ 3x2.
𝑎32 = 0
Các phần tử của A: 𝑎11 = −3 𝑎21 = 5
𝑎12 = 2 𝑎22 = 9 𝑎31 = −8
Ví dụ :
 −1 i − 2 4 
 
B= 8 0 3 B là ma trận (phức) cỡ 3x3.
 2i + 3 − 
 2 9  𝒃𝟏𝟐
I. Ma trận
Ma trận A có tất cả phần tử bằng 0, được gọi là ma trận không. Ký hiệu 0
Ví dụ : ma trận O cỡ 2×3
0 0 0
= 
0 0 0
Định nghĩa ma trận vuông
Nếu số hàng = số cột = n thì A được gọi là ma trận vuông cấp n

ký hiệu An
• Đường chéo chính

• Ma trân tam giác trên, ma trận tam giác dưới.
• Ma tra đơn vị
I. Ma trận
Trong ma trận vuông A, các phần tử 𝑎11 ; 𝑎22 ; 𝑎33 ; … 𝑎𝑛𝑛 ; tạo nên
đường chéo chính của ma trận vuông A
 −3 2 1 3
 
9 4 0 1
A4 = 
 2 −3 3 2
 
 0 2 4 0
I. Ma trận
Ma trận vuông 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝑛 được gọi là ma trận tam giác trên nếu
tất cả 𝑝ℎầ𝑛 𝑡ử 𝑛ằ𝑚 𝑑ướ𝑖 đườ𝑛𝑔 𝑐ℎé𝑜 𝑐ℎí𝑛ℎ 𝑏ằ𝑛𝑔 0
1 3 −5
𝐴= 0 2 3
0 0 −3
Ma trận vuông 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝑛 được gọi là ma trận tam giác dưới nếu
tất cả các phần tử nằm trên đường chéo chính bằng 0
1 0 0
𝐴= 3 2 0
5 0 −3
I. Ma trận
Ma trận vuông A được gọi là ma trận chéo nếu các phần tử nằm
ngoài đường chéo chính đều bằng 0; nghĩa là 𝑎𝑖𝑗 = 0 ∀ 𝑖 ≠ 𝑗.
Ký hiệu : D
7 0 0
𝑉í 𝑑ụ ∶ 𝐷 = 0 −5 0
0 0 9
Ma trận vuông cấp n có tất cả phần tử trên đường chéo chính bằng
1; các phần tử còn lại bằng 0 được gọi là ma trận đơn vị cấp n. Ký
hiệu 𝐼𝑛
1 0 1 0 0
𝐼2 = 𝐼3 = 0 1 0 ;
0 1 0 0 1

I. Ma trận
Hai ma trận bằng nhau

1. 𝑐ù𝑛𝑔 𝑐ấ𝑝
Hai ma trận bằng nhau nếu ൝
2. 𝑐á𝑐 𝑣ị 𝑡𝑟í 𝑡ươ𝑛𝑔 ứ𝑛𝑔 𝑏ằ𝑛𝑔 𝑛ℎ𝑎𝑢
Phép cộng hai ma trận
𝑐ù𝑛𝑔 𝑐ấ𝑝
Tổng A+B : ቊ
𝑐á𝑐 𝑣ị 𝑡𝑟í 𝑡ươ𝑛𝑔 ứ𝑛𝑔 𝑐ộ𝑛𝑔 𝑙ạ𝑖
2 4 1 3
Ví dụ: Tính A + B với 𝐴 = −8 5 B = 8 0
1 0 2 −1
3 7
⟶𝐴+𝐵 = 0 5
3 −1
 2 −1  x y
 =
  
 5 7   z t

I. Ma trận
Phép nhân ma trận với một số
Khi nhân ma trận với một số, ta lấy số đó nhân với tất cả các phần tử
của ma trận đó.
3 −4 −9 12
Ví dụ : 𝐴 = −1 2 ⟶ −𝟑. 𝑨 = 3 −6
0 3 0 −9
Tính chất
1. A +B = B + A 4. k(A+B) = kA +kB
2. (A+B) +C = A+(B +C) 5. k(hA) = h(kA) = (kh)A
3. A+0 = A 6. (k +h)A = kA +hA.

I. Ma trận
Phép nhân 2 ma trận
Cho 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝒎×𝑝 và 𝐵 = (𝑏𝑖𝑗 )𝑝×𝒏 .

Khi đó A.B = C = (𝑐𝑖𝑗 )𝒎×𝒏
với 𝒄𝒊𝒋 = 𝒂𝒊𝟏 . 𝒃𝟏𝒋 + 𝒂𝒊𝟐 . 𝒃𝟐𝒋 + ⋯ + 𝒂𝒊𝒑 . 𝒃𝒑𝒋
 b1 j 
 
b
cij = ( ai1 aip )  2j 
ai 2
 
 
 bpj 
Am p .B pn = Cmn
A32 .B24 = C34
B24 . A32 Không tồn tại

I. Ma trận
3 0
Ví dụ : Tính AB biết 𝐴 = (1 −3 4); 𝐵 = 2 −1
−2 6
3 0
A.B = 1 −3 4 . 2 −1
𝑐 𝑐12
−2 6 = 11
3
𝑐11 = ( 1 −3 4). 2 = 1 × 3 + −3 × 2 + 4 × −2 = -11
−2
0
𝑐12 = ( 1 −3 4). −1 = 1 × 0 + −3 × (−1) + 4 × 6 = 27
6
Vậy A.B
GV: Võ Thị Bích Trâm = −11 27 Trang 14
I. Ma trận
Tính chất của phép nhân 2 ma trận

1. (AB)C = A(BC) 4. IA = AI = A
2. A(B+C) = AB +AC 5.k(AB) = A(kB) = (kA)B
3. (B+C)A = BA +CA
Chú ý:
1. Nói chung AB ≠ 𝐵𝐴.
2. AB + BC ≠ 𝐵(𝐴 + 𝐶)

I. Ma trận
Lũy Thừa của ma trận
Quy ước : 𝐴0 = 𝐼
𝐴2 = A. A 𝐴3 = 𝐴. 𝐴. 𝐴
𝐴𝑛 = 𝐴. 𝐴 … . 𝐴 (n lần)
𝑓 𝑥 = 𝑎𝑛 𝑥 𝑛 + 𝑎𝑛−1 𝑥 𝑛−1 + ⋯ + 𝑎1 𝑥 + 𝑎0
→ 𝑓 𝐴 = 𝑎𝑛 𝐴𝑛 + 𝑎𝑛−1 𝐴𝑛−1 + ⋯ + 𝑎1 𝐴 + 𝑎0 .I

I. Ma trận
Ví dụ :
2 1
Cho 𝐴 = . Hãy tính 𝑓 𝐴 biết 𝑓 𝑥 = 𝑥 2 + 3𝑥 − 4
−2 1
Giải:
2 1 2 1 𝑐11 𝑐12 2 3
Ta có 𝐴2 = . = 𝑐 𝑐22 =
−2 1 −2 1 21 −6 −1
Với
2
c11 = ( 2 1)   = 2.2 + 1.(−2) = 2
 −2 
Do đó 𝑓 𝐴 = 𝐴2 + 3𝐴 − 4. 𝐼
2 3 2 1 1 0
𝑓 𝐴 = +3 −4
−6 −1 −2 1 0 1
4 6
𝑉ậ𝑦 𝑓 𝐴 =
−12 −2
I. Ma trận
Ví dụ :
2 −1
Cho 𝐴 = . Hãy tính 𝐴235 .
5 −2
Giải:
2 −1 2 −1 −1 0 1 0
Ta có 𝐴2 = . = = − = −I
5 −2 5 −2 0 −1 0 1
A 234
= (A ) 2 117
= (− I)
117
= −I
235 234 2 −1
Ta có 𝐴 =𝐴 . 𝐴 = (−I) A = − A = −
5 −2
−2 1
Vậy 𝐴235 =
−5 2
I. Ma trận
3. Phép chuyển vị và biến đổi sơ cấp
Phép chuyển vị :
Chuyển vị của 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝑚×𝑛 là ma trận 𝐴𝑇 ℎ𝑎𝑦 𝐴′ cỡ n × 𝑚
thu được từ A bằng cách chuyển hàng thành cột ( hoặc ngược lai)
Ví dụ :
8 1 8 2 2
𝐴= 2 −3 ⟶ 𝐴𝑇 =
1 −3 −5
2 −5

I. Ma trận
3. Phép chuyển vị và biến đổi sơ cấp
Các phép biến đổi sơ cấp trên hàng
1. Đổi chỗ hai hàng ℎ𝑖 ⟷ ℎ𝑗

2. Nhân một hàng với một số khác không 𝛼. ℎ𝑖 → ℎ𝑖 ∀ 𝛼 ≠ 0
3. Cộng vào một hàng, một hàng khác đã được nhân với một số
tùy ý ℎ𝑖 +𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ; ∀ 𝑖 ≠ 𝑗
Tương tự : ta có các phép biến đổi sơ cấp trên cột
Chú ý : Các phép biến đổi sơ cấp thường dùng nhất

4.Ma trận bậc thang
Phần tử khác không đầu tiên của một hàng kể từ bên trái được gọi là
phần tử cơ sở của hàng đó
Ma trận bậc thang là ma trận thỏa 2 điều sau:

1. Hàng không có phần tử cơ sở (nếu tồn tại) thì nằm dưới cùng
2. Phần tử cơ sở của hàng dưới nằm bên phải (không cùng cột) so
với phần tử cở sở của hàng trên.

Ví dụ : Nhận diện ma trận bậc thang
 −2 5 8 9
 
 0 0 5 −3  là ma trận bậc thang
A=
 0 0 0 1
 
 0 0 0 0
2 −2 1
 
 0 3 6
B= là ma trận bậc thang
0 0 0
 
0 0 0
VI. Hạng của ma trận
 −2 3 3
 
 0 5 9
C= Không phải là ma trận bậc thang
 0 0 1
 
 0 0 2
 −3 1 2 0 
 
A1 =  0 0 4 7  Không phải là ma trận bậc thang
 0 −2 0 8 
 
Định lý
Mọi ma trận đều có thể đưa về ma trận bậc thang bằng các phép biến
đổi sơ cấp trên hàng
Chú ý
Khi dùng các phép biến đổi sơ cấp ta thu được nhiều ma trận bậc
thang khác nhau.
1. ℎ𝑖 ⟷ ℎ𝑗
2. 𝛼. ℎ𝑖 → ℎ𝑖 ∀ 𝛼 ≠ 0
∝ ℎ𝑖 +𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ; ∝≠ 0
3. ℎ𝑖 +𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ; ∀ 𝑖 ≠ 𝑗

Ví dụ: Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên hàng đưa ma trận sau về
ma trận hình thang
1 1 2 2 1
 
2 3 1 2 3
A= 
 3 5 5 1 2
 
 4 5 2 1 7 
Giải
1 1 2 2 1 ≠101 2 2 1
  2ℎ1 −ℎ2 →ℎ2  
2 3 1 2 3 3ℎ1 −ℎ3 →ℎ3 
0 −1 3 2 −1 
A= 4ℎ1 −ℎ4 →ℎ4  0 −2
3 5 5 1 2 1 5 1
   
4 5 2 1 7  0 −1 6 7 −3 

1 1 2 2 1 1 1 2 2 1
  2h h−2 −h h→3 →hh3  0 −1

−1 
 0 −1 2 −1  ⎯⎯⎯⎯→
3 2 4 4  3 2
 0 −2 1 5 1   0 0 5 −1 −3 
   
0 0 −3 −5 2
 0 −1 6 7 −3 
1 1 2 2 1
 
5 h4 + 3 h3 → h4  0 −1 3 2 −1 
⎯⎯⎯⎯⎯ →
0 0 5 −1 −3 
 
0 0 0 −28 1
II. Định Thức
1. Định nghĩa và ví dụ
Cho ma trận A = (𝑎𝑖𝑗 )𝑛 vuông cấp n.
• Định thức của 𝐴 là một số, ký hiệu là det 𝐴 = 𝐴
• 𝑀𝑖𝑗 là định thức của ma trận cấp (n-1). Ma trận cấp (n -1) thu
được từ A bằng bỏ đi hàng i và cột j của A
• Phần bù đại số của phần tử 𝑎𝑖𝑗 𝑙à 𝐴𝑖𝑗
𝐴𝑖𝑗 = (−1)𝑖+𝑗 . 𝑀𝑖𝑗
4 3 0
1 −2
𝐴= 1 −2 3 ⟶ 𝐴13 = (−1)1+3 . 𝑀13 =
1 1
1 1 5
II. Định Thức
Định nghĩa định thức theo quy nạp:
➢ n=1 : 𝐴 = (𝑎11 ) ⟶ 𝑑𝑒𝑡A = 𝑎11

𝑎11 𝑎12
➢ n=2 : 𝐴 = 𝑎 𝑎22 ⟶ 𝑑𝑒𝑡A = 𝑎11 . 𝑎22 − 𝑎21 . 𝑎12
21
𝑎11 𝑎12 ⋯ 𝑎1𝑛

⋮ ⋮ ⋯ ⋮
➢ 𝑛 ≥ 3: 𝐴 = ⋮ ⋮ ⋯ ⋮
⋮ ⋮ ⋯ ⋮
Hàng 1
𝑑𝑒𝑡A = 𝑎11 𝐴11 +𝑎12 𝐴12 +⋯ + 𝑎1𝑛 𝐴1𝑛

II. Định Thức
4 3 0
Ví dụ : Tính định thức 𝐴 = 1 −2 3
1 1 5
𝑑𝑒𝑡A = 𝑎11 𝐴11 +𝑎12 𝐴12 + 𝑎13 𝐴13 = 4. 𝐴11 +3. 𝐴12 +0. 𝐴13
−2 3
Với 𝐴11 = (−1)1+1 −2 3 = = −10 − 3 = −13
1 5
1 5
1 3
Với 𝐴12 = (−1)1+2 1 −2 3 = − = −2
1 5
1 1 5
Vậy detA = 4. (-13) + 3.(-2) = -58

II. Định Thức
Quy tắc Sarrus

⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆
⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆
⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆ ⋆
Dấu “ +” Dấu “ −”
𝑎11 𝑎12 𝑎13

𝑎21 𝑎22 𝑎23
= (𝑎11 𝑎22 𝑎33 +𝑎12 𝑎23 𝑎31 +𝑎21 𝑎32 𝑎13 )
𝑎31 𝑎32 𝑎33
−(𝑎13 𝑎22 𝑎31 + 𝑎21 𝑎12 𝑎33 + 𝑎32 𝑎23 𝑎11 )

II. Định Thức
Ví dụ: Dùng quy tắc sarrus tính định thức ma trận sau
4 3 0
𝐴= 1 −2 3
1 1 5
Giải:
4 3 0
det A = 1 −2 3
1 1 5
det A = [4. −2 . 5 + 3.3.1 + 1.1.0 ] −[1. −2 . 0 + 1.3.5 + 1.3.4]
det A = −40 + 9 − [15 + 12] = −58

II. Định Thức
2. Tính chất của định thức
+Khi tính giá trị định thức ta có thể khai triển theo một hàng(cột) bất kỳ
𝑎1𝑗 Cột j
𝑎2𝑗
det 𝐴 = ∗ ∗ 𝑎1𝑗 𝐴1𝑗 +𝑎2𝑗 𝐴2𝑗 +⋯ + 𝑎𝑛𝑗 𝐴𝑛𝑗
⋮
𝑎𝑛𝑗
+ det 𝐴 = det(𝐴𝑇 )
+Nếu A, B vuông cùng cấp thì det (A.B) = det A. det B

II. Định Thức
+ Nếu đổi chỗ 2 hàng của định thức thì giá trị định thức đổi dấu.
+ Có thể rút thừa số chung của một hàng trong một định thức ra ngoài.
+ Định thức không đổi nếu thay thế một hàng bởi chính hàng đó cộng
với 𝛽 lần hàng khác
ℎ𝑖 + 𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ∀ 𝑖 ≠ 𝑗
Nếu A B thì det(A) = det (B)

II. Định Thức
Ví dụ: Tính định thức bằng các phép biến đổi sơ cấp.
𝑥 𝑥 1 1
1 𝑥 𝑥 1
𝐴=
1 1 𝑥 𝑥
𝑥 1 1 𝑥
x x 1 1 ℎ1 −ℎ4 → ℎ1
ℎ3 − ℎ2 → ℎ3 0 x −1 0 1− x
1 x x 1 ℎ4 − 𝑥ℎ2 → ℎ4 1 x x 1
det A =
1 1 x x 0 1− x 0 x −1
x 1 1 x 0 1 − x2 1 − x2 0
Hàng 1 : rút thừa số chung (x-1)
Hàng 3 : rút thừa số chung (x-1)
Hàng 4: rút thừa số chung 1-𝑥 2

II. Định Thức
0 1 0 −1
2 1 x x 1
det A = ( x − 1) (1 − x )
2
0 −1 0 1
0 1 1 0
Khai triển theo cột 1 ta được det 𝐴 = 𝑥 − 1 2 1 − 𝑥 2 1. 𝐴21
Do Vậy det 𝐴 = 0 ∀𝑥

II. Định Thức
2.Tính chất của định thức
Hệ quả:
- Định thức có một hàng bằng 0 thì định thức bằng 0.
- Nếu định thức có hai hàng bằng nhau hoặc tỉ lệ thì định thức có giá
trị bằng 0.
- Nếu 𝐴1 , 𝐴2 , ⋯ , 𝐴𝑚 vuông cùng cấp thì
det 𝐴1 . 𝐴2 … 𝐴𝑚 = det 𝐴1 ). det 𝐴2 . . . det(𝐴𝑚
- Nếu A là ma trận vuông cấp n và 𝑘 ∈ ℕ∗ thì det 𝐴k = (𝑑𝑒𝑡𝐴)𝑘
- Định thức ma trận tam giác bằng tích các phần tử nằm trên đường
chéo chính.
-Trong tính toán định thức, công thức hay tính chất áp dụng được trên
hàng thì nó cũng áp dụng được trên cột.
II. Định Thức
Ví dụ: Tính
4 3 1 0
0 −5 2 1
D=
0 0 6 9
0 0 0 7
D = 4.(−5).6.7 = −840

II. Định Thức
Phương pháp tính định thức
Bước 1: Chọn một hàng (hoặc một cột) bất kỳ
Bước 2: Chọn một phần tử khác không của hàng (hoặc cột ) ở bước 1.
Dùng biến đổi sơ cấp khử tất cả các phần tử khác .
ℎ𝑖 + 𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ∀ 𝑖 ≠ 𝑗
Bước 3: Khai triển theo hàng (hoặc) cột đã chọn.

II. Định Thức
Ví dụ 1
Ví dụ 2

II. Định Thức
Ví dụ 3
Ví dụ 4:

Định nghĩa:
Cho A vuông cấp n.
A được gọi là ma trận khả nghịch nếu tồn tại B sao cho 𝐴𝐵 = 𝐵𝐴 = 𝐼𝑛 .
Khi đó : B _ Ma trận nghịch đảo của A.
Chú ý:
• Ma trận nghịch đảo của A nếu có là duy nhất và được ký hiệu 𝐴−1 .
𝐴. 𝐴−1 = 𝐴−1 . 𝐴 = 𝐼
Định lý: Cho A là ma trận vuông
A khả nghịch khi và chỉ khi det 𝐴 ≠ 0

Chứng minh
⟹ Giả sử A khả nghịch.

Khi đó tồn tại ma trận nghịch đảo 𝐴−1 thỏa 𝐴𝐴−1 = 𝐼
Suy ra det 𝐴𝐴−1 = det 𝐼 ⟹ det 𝐴 . det 𝐴−1 = 1 ⟹ 𝑑𝑒𝑡𝐴 ≠ 0
⟸ Giả sử det A≠ 0. Khi đó

𝐴11 𝐴21 ⋯ 𝐴𝑛1
1 𝐴12 𝐴22 ⋯ 𝐴𝑛2
B= . 𝐴∗ với 𝐴∗ =
𝑑𝑒𝑡𝐴 ⋮ ⋮ ⋮
𝐴1𝑛 𝐴2𝑛 ⋯ 𝐴𝑛𝑛
Kiểm tra 𝐴. 𝐵 = 𝐼 = 𝐵𝐴 ⟹ Bài tập 𝑡ℎê𝑚

Cách tìm ma trận nghịch đảo của A:

Bước 1 : Tìm det A
• detA = 0 ⟹ ∄𝐴−1 ⟶ dừng.
• detA ≠ 0 ⟹ ∃𝐴−1 ⟶ bước 2
Bước 2: Tính các phần bù đại số 𝐴𝑖𝑗
Lập ma trận phụ hợp 𝐴∗
𝑇
𝐴11 𝐴12 ⋯ 𝐴1𝑛
𝐴21 𝐴22 ⋯ 𝐴2𝑛
𝐴∗ =
⋮ ⋮ ⋮
𝐴𝑛1 𝐴𝑛2 ⋯ 𝐴𝑛𝑛
−1 1
Bước 3: 𝐴 = . 𝐴∗
𝑑𝑒𝑡𝐴
Ví dụ: Tìm ma trận nghịch đảo của A (nếu có)

2 1 −3
A= 0 2 1
3 2 4
Giải
• det A =16 +3 – (-18) -4 =33 ≠ 0 ⟹ ∃𝐴−1
2 1
• Tìm ma trận phụ hợp 𝐴∗ : 𝐴11 = (−1)1+1 . =6
2 4
0 1 0 2
𝐴12 = (−1)1+2 . = 3; 𝐴13 = (−1)1+3 . = −6;
3 4 3 2
𝐴21 = −10; 𝐴22 =17; 𝐴23 =-1; 𝐴31 = 7; 𝐴32 =-2; 𝐴33 =4.
𝑇
6 3 −6 6 −10 7 6 −10 7
∗ 1
𝐴 = −10 17 −1 = 3 17 −2 ⟹ 𝐴−1 = 33 3 17 −2
7 −2 4 −6 −1 4 −6 −1 4
Chú ý :
Ma trận nghịch đảo cho trường hợp vuông cấp 2
𝑎 𝑏 −1 1 𝑑 −𝑏
= ∙ với 𝑎𝑑 ≠ 𝑏𝑐
𝑐 𝑑 𝑎𝑑−𝑏𝑐 −𝑐 𝑎
Chéo chính đổi chỗ

Chéo phụ đổi dấu
2 −3
Ví dụ:𝐴 =
1 6
−1
1 6 3
𝐴 = ∙
det 𝐴 −1 2

Ứng dụng giải phương trình ma trận

Tìm X biết
↓ ↓ 𝑑𝑒𝑡𝐴≠0
Dạng 1 : AX = B 𝑋 = 𝐴−1 𝐵
𝑑𝑒𝑡𝐴≠0
𝐴−1 𝐴𝑋 = 𝐴−1 𝐵 ֞ 𝐴−1 . 𝐴 𝑋 = 𝐴−1 𝐵
֞ 𝐼. 𝑋 = 𝐴−1 𝐵 ֞ 𝑋 = 𝐴−1 𝐵
↓ ↓ 𝑑𝑒𝑡𝐴≠0
Dạng 2: XA = B 𝑋 = 𝐵𝐴−1
𝑑𝑒𝑡𝐴≠0;𝑑𝑒𝑡𝐵≠0
Dạng 3: AXB = C 𝑋 = 𝐴−1 . 𝐶. 𝐵−1
II. Ma trận nghịch đảo
4 −3 7 5
Ví dụ : Tìm X biết X= (∗)
3 2 3 2
Giải :
4 −3 7 5
Đặt A = ;𝐵 = .
3 2 3 2
Khi đó (*) trở thành AX = B (dạng 1)
1 2 3
det 𝐴 = 17 ≠ 0 ⟹ 𝐴−1 =
17 −3 4
1 2 3 7 5 1 23 16
Ta có X = 𝐴−1 . 𝐵 = . =
17 −3 4 3 2 17 −9 −7
23 16
17 17
Vậy X= −9 −7
GV: Võ Thị 17
Bích Trâm
17 Trang 47
Ví dụ : Tìm x để ma trận sau khả nghịch

1 1 1 1
𝐴= 𝑥 2
𝑥 𝑥 −2 −2
2 2
𝑥 𝑥 𝑥 −1
Giải
A khả nghịch khi 𝑑𝑒𝑡𝐴 ≠ 0 (*)
Lấy 𝑐4 − 𝑐3 → 𝑐4 ; 𝑐3 − 𝑐2 → 𝑐3 ; 𝑐2 − 𝑐1 → 𝑐2
1 1 1 1 1 0 0 0
x 2 2 2 x 2− x 0 0
det A = = = (2 − x)(−2 − x)(−1 − x)
x x −2 −2 x 0 −2 − x 0
x x x −1 x 0 0 −1 − x
(*)֞ 2 − 𝑥 −2 − 𝑥 −1 − 𝑥 ≠ 0
2−𝑥 ≠0 𝑥≠2
⟺ ൞−2 − 𝑥 ≠ 0 ⟺ ቐ𝑥 ≠ −2
−1 − 𝑥 ≠ 0 𝑥 ≠ −1
Vậy M𝑎 𝑡𝑟ậ𝑛 𝑘ℎả 𝑛𝑔ℎị𝑐ℎ 𝑘ℎ𝑖 𝑥 ≠ −2; −1; 2

II. Định Thức
Ví dụ 1
Ví dụ 2

II. Định Thức
Ví dụ 3
Ví dụ 4:

Phần tử khác không đầu tiên của một hàng kể từ bên trái được gọi là
phần tử cơ sở của hàng đó
Ma trận bậc thang là ma trận thỏa 2 điều sau:

1. Hàng không có phần tử cơ sở (nếu tồn tại) thì nằm dưới cùng
2. Phần tử cơ sở của hàng dưới nằm bên phải (không cùng cột) so
với phần tử cở sở của hàng trên.

Ví dụ : Nhận diện ma trận bậc thang
 −2 5 8 9
 
 0 0 5 −3  là ma trận bậc thang
A=
 0 0 0 1
 
 0 0 0 0
2 −2 1
 
 0 3 6
B= là ma trận bậc thang
0 0 0
 
0 0 0
 −2 3 3
 
 0 5 9
C= Không phải là ma trận bậc thang
 0 0 1
 
 0 0 2
 −3 1 2 0 
 
A1 =  0 0 4 7  Không phải là ma trận bậc thang
 0 −2 0 8 
 
Định lý
Mọi ma trận đều có thể đưa về ma trận bậc thang bằng các phép biến
đổi sơ cấp trên hàng
Chú ý
Khi dùng các phép biến đổi sơ cấp ta thu được nhiều ma trận bậc
thang khác nhau.
1. ℎ𝑖 ⟷ ℎ𝑗
2. 𝛼. ℎ𝑖 → ℎ𝑖 ∀ 𝛼 ≠ 0
∝ ℎ𝑖 +𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ; ∝≠ 0
3. ℎ𝑖 +𝛽ℎ𝑗 → ℎ𝑖 ; ∀ 𝑖 ≠ 𝑗

Ví dụ: Dùng các phép biến đổi sơ cấp trên hàng đưa ma trận sau về
ma trận hình thang
1 1 2 2 1
 
2 3 1 2 3
A= 
 3 5 5 1 2
 
 4 5 2 1 7 
Giải
1 1 2 2 1 ≠101 2 2 1
  2ℎ1 −ℎ2 →ℎ2  
2 3 1 2 3 3ℎ1 −ℎ3 →ℎ3 
0 −1 3 2 −1 
A= 4ℎ1 −ℎ4 →ℎ4  0 −2
3 5 5 1 2 1 5 1
   
4 5 2 1 7  0 −1 6 7 −3 

1 1 2 2 1 1 1 2 2 1
  2h h−2 −h h→3 →hh3  0 −1

−1 
 0 −1 2 −1  ⎯⎯⎯⎯→
3 2 4 4  3 2
 0 −2 1 5 1   0 0 5 −1 −3 
   
0 0 −3 −5 2
 0 −1 6 7 −3 
1 1 2 2 1
 
5 h4 + 3 h3 → h4  0 −1 3 2 −1 
⎯⎯⎯⎯⎯ →
0 0 5 −1 −3 
 
0 0 0 −28 1
2. Định nghĩa
Định nghĩa hạng của ma trận
Cho 𝐴𝑚×𝑛 ≠ 𝜃; ta gọi số nguyên dương r là hạng của A nếu
thỏa hai điều kiện sau:
1. Có một định thức con cấp r của ma trận A có giá trị khác 0.
2. Nếu A có các định thức con cấp lớn hơn r thì các định thức
con này bằng 0
Ký hiệu hạng của A r(A) = r
Ví dụ : Tính hạng của ma trận sau 1 2 −1

 
 2 0 0 
A=
Giải 6 3 2 
 
2 −2 1 
1 2 −1
D = 2 0 0 = −6 − 8 = −14  0 Vậy r(A) = 3
6 3 2
Ví dụ : Tính hạng của ma trận sau
 1 2 −1
 
B= 2 3 1 
 −2 1 1 
 
Giải
1 2 −1
det B = 2 3 1 = (3 − 4 − 2) − (6 + 4 + 1) = −14  0
−2 1 1
Vậy r(A) = 3

Tính chất của hạng
1. 𝑟 𝜃 = 0.
2. 𝑁ế𝑢 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝑚×𝑛 thì r(A) ≤ min 𝑚, 𝑛
𝐵𝑖ế𝑛 đổ𝑖 𝑠ơ 𝑐ấ𝑝
3. Nếu 𝐴 B thì r(A) = r(B)
Nhận xét
Cho A là ma trận vuông cấp n.

Nếu det A ≠ 𝟎 thì r(A) = n.
Nếu det A = 0 thì r(A)< n

Ví dụ :
1 −1 2 3
 
 0 1 2 3
A=
0 0 9 6
  r ( A)= 4
0 0 0 8
9 2 9 
 
 0 8 −7  r (B)= 3
B=
0 0 1 
 
0 0 0 

Cách tìm hạng ma trận A
+ Dùng các phép biến đổi sơ cấp đưa A về ma trận hình thang B.
+ r(A) = số hàng khác 0 của B.

Ví dụ : Tính hạng ma trận sau
 1 −2 3 −1 3 
 
A =  2 3 −1 −2 6 
 1 5 −4 −1 2 
 
Giải
 1 −2 3 −1 3  h2 − 2 h1 → h2
h3 − h1 → h3
 ⎯⎯⎯⎯

A =  2 3 −1 −2 6  →
 1 5 −4 −1 2 
 
 1 −2 3 −1 3 
  h3 − h2 → h3
 0 7 −7 0 0 ⎯⎯⎯⎯ →
 0 7 −7 0 −1
 
 1 −2 3 −1 3 
 
 0 7 −7 0 0 
 0 0 0 0 −1 Vậy 𝑟 𝐴 = 3
 Trâm
GV: Võ Thị Bích  Trang 63

Chuong 1 - Ma Tran

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Chuong 1 - Ma Tran

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chương 1: Ma Trận và Định Thức

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 1

III. Ma trận nghịch đảo

IV. Hạng của ma trận

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 2

Ma trận cỡ 𝑚 × 𝑛 là một bảng hình chữ nhật có m hàng và n cột

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 3

𝑎12 = 2 𝑎22 = 9 𝑎31 = −8

Ma trận A có tất cả phần tử bằng 0, được gọi là ma trận không. Ký hiệu 0

Nếu số hàng = số cột = n thì A được gọi là ma trận vuông cấp n

• Đường chéo chính

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 8

Hai ma trận bằng nhau

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 10

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 11

Cho 𝐴 = (𝑎𝑖𝑗 )𝒎×𝑝 và 𝐵 = (𝑏𝑖𝑗 )𝑝×𝒏 .

A32 .B24 = C34

B24 . A32 Không tồn tại

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 13

Tính chất của phép nhân 2 ma trận

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 15

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 16

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 19

Các phép biến đổi sơ cấp trên hàng

1. Đổi chỗ hai hàng ℎ𝑖 ⟷ ℎ𝑗

Tương tự : ta có các phép biến đổi sơ cấp trên cột

Chú ý : Các phép biến đổi sơ cấp thường dùng nhất

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 20

Ma trận bậc thang là ma trận thỏa 2 điều sau:

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 21

Ví dụ : Nhận diện ma trận bậc thang

Các phép biến đổi sơ cấp trên hàng

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 24

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 25

Cho ma trận A = (𝑎𝑖𝑗 )𝑛 vuông cấp n.

• Định thức của 𝐴 là một số, ký hiệu là det 𝐴 = 𝐴

𝐴𝑖𝑗 = (−1)𝑖+𝑗 . 𝑀𝑖𝑗

Định nghĩa định thức theo quy nạp:

➢ n=1 : 𝐴 = (𝑎11 ) ⟶ 𝑑𝑒𝑡A = 𝑎11

𝑎11 𝑎12 ⋯ 𝑎1𝑛

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 28

Vậy detA = 4. (-13) + 3.(-2) = -58

Quy tắc Sarrus

𝑎11 𝑎12 𝑎13

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 30

det A = −40 + 9 − [15 + 12] = −58

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 31

+Nếu A, B vuông cùng cấp thì det (A.B) = det A. det B

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 32

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 33

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 34

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 35

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 37

Bước 1: Chọn một hàng (hoặc một cột) bất kỳ

Bước 3: Khai triển theo hàng (hoặc) cột đã chọn.

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 38

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 39

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 40

GV: Võ Thị Bích Trâm Trang 41

⟹ Giả sử A khả nghịch.

Suy ra det 𝐴𝐴−1 = det 𝐼 ⟹ det 𝐴 . det 𝐴−1 = 1 ⟹ 𝑑𝑒𝑡𝐴 ≠ 0

⟸ Giả sử det A≠ 0. Khi đó

Kiểm tra 𝐴. 𝐵 = 𝐼 = 𝐵𝐴 ⟹ Bài tập 𝑡ℎê𝑚