Co to jest styl naukowy?

• Styl naukowy to jeden z tzw. stylów funkcjonalnych, czyli odmian języka o takiej
samej funkcji społecznej.

• To odmiana języka stosowana w tekstach, które prezentują wyniki działań

poznawczych człowieka.

• Styl naukowy nie jest jednorodny – wynika to ze zróżnicowania przedmiotowego i

metodologicznego nauk (inny jest język filozofii, inny medycyny), z właściwości
formy podawczej (komunikacja ustna i pisemna), z cech poszczególnych gatunków
naukowych.

• Ze względu na cel komunikacyjny w stylu naukowym można wyodrębnić pododmianę

teoretycznonaukową i popularnonaukową.

Cechy stylu naukowego

• Słownictwo intelektualne, erudycyjne i abstrakcyjne, np. fakt, zjawisko, cecha,

właściwość, proces, czynność

• Obecność internacjonalizmów i terminów, czyli wyrazów oznaczających fachowe

pojęcia

• Dużo spójników i innych wyrazów wskazujących na relacje, np. także, aby, również, a
zatem, choćby, jakkolwiek, dopóki, zresztą,

• Liczne wyrazy i zwroty wyrażające postawę nadawcy (zwłaszcza różny stopień

pewności), np. zapewne, zresztą, niewątpliwie, być może, jak można przypuszczać,
zakładając, że …

• Brak nacechowania emocjonalnego

• W zakresie składni dominacja zdań wielokrotnie złożonych, zwłaszcza podrzędnie

złożonych (ze spójnikami np.: że, bo, bowiem, ponieważ, aby, żeby i zaimkami
względnymi kto, co, kiedy, jak, gdzie, jaki, który, skąd, itp.)

• Zdania bezosobowe, strona bierna, formy liczby mnogiej prezentujące dystans autora
wobec przekazywanych treści

• Brak jakichkolwiek językowych środków obrazowania i figur poetyckich takich jak

metafory, porównania, powtórzenia
• Użycie zwyczajowo utartych form dotyczących budowy wypowiedzi, tj.
uwydatniające związek między jej kolejnymi częściami lub zapowiadające kolejną
część. Do form językowych tego typu należą np.:

• Zacznę od…; Obecnie przejdę do …..; Następnie omówmy …..; Warto też zwrócić
uwagę na ...., Aby przedstawić to zagadnienie, należałoby wcześniej zaprezentować
…..; Rozpatrzymy z kolei zagadnienie...., Można dać następujący przykład ….; I
kolejny przykład …..; Można to także ująć inaczej …..; Powtórzmy ……;
Dotychczasowe rozważania pozwalają wysunąć przypuszczenie …..; Podsumujmy
dotychczasowe ustalenia …., itp.

• Logiczna, uporządkowana, przemyślana kompozycja obejmująca tezy, rzeczowe

argumenty, wnioski, przykłady. Argumenty rzeczowe stosowane w tekstach
naukowych opierają się na obiektywnych faktach, danych statystycznych, opiniach
autorytetów, wynikach ankiet oraz innych badań naukowych. Spośród typów
argumentacji stosowane w tego typu tekstach są:

a) dedukcja – rozumowanie polegające na przejściu od sądów ogólnych do

szczegółowych

b) indukcja – wnioskowanie, w którym z przesłanek szczegółowych

wyprowadza się wnioski ogólne

c) analogia – zestawianie (dzięki dostrzeganemu podobieństwu) dwu

odmiennych zjawisk i wnioskowanie o jednym z nich przez odwołanie się do drugiego

• Podział tekstu na rozdziały, podrozdziały i akapity

• Wyliczenia, punktowanie

• Liczne cytaty i przypisy.

• Obecność oznaczeń symbolicznych i kodów ikonicznych (rysunki, wykresy,

fotografie, schematy, tabele).

Gatunki tekstów naukowych

• Do tekstów naukowych zaliczamy następujące gatunki:

• 1. artykuł

• 2. rozprawa
• 3. monografia

• 4. skrypt

• 5. prezentacja

• 6. streszczenie

• 7. abstrakt

• 8. handout

Gatunki naukowe – artykuł

• Jako artykuł naukowy należy rozumieć krótki tekst prezentujący wyniki oryginalnych
badań o charakterze empirycznym, teoretycznym, technicznym lub analitycznym, Do
artykułów naukowych zalicza się także opublikowane w czasopismach naukowych
opracowania o charakterze monograficznym, polemicznym lub przeglądowym jak
również glosy lub komentarze prawnicze.

• W artykule wywód podporządkowany jest wyraźnie sformułowanej tezie

Gatunki naukowe – rozprawa

• Rozprawa naukowa jest większa rozmiarem, poświęcona omówieniu jakiegoś

zagadnienia z określonego punktu widzenia. Przedstawia obecny stan wiedzy na dany
temat, metodykę badań, rozwiniętą argumentację, przebieg procesu badawczego, jego
wyniki oraz wnioski, z przytoczeniem cytowanej literatury (bibliografię).

• Określone zagadnienie powinno być przedstawione w rozprawie w sposób oryginalny

i twórczy.

Kompozycja rozprawy naukowej

• Spis treści

• Wstęp

a) wyjaśnienie celu badań,

b) przegląd literatury,

c) krytyczna ocena dotychczasowych ustaleń w danej dziedzinie,

 d) omówienie badań autora na tle dotychczasowych dokonań,

e) wstępna hipoteza

• Prezentacja materiału badawczego

a) opis źródeł,

b) prezentacja metod oraz sposobów przeprowadzania badań

• Analiza materiału (za pomocą schematów, tabel i wykresów)

• Zakończenie

a) streszczenie zasadniczych rozdziałów,

b) wnioski z przeprowadzonych analiz,

c) podsumowanie wyników badań,

d) omówienie kwestii dyskusyjnych,

e) ocena znaczenia otrzymanych wyników,

f) sugestie dotyczące dalszych badań

• Bibliografia (spis tekstów wykorzystywanych przez autora rozprawy)

Naukowe formy wypowiedzi – streszczenie

• Streszczenie to krótkie przedstawienie treści artykułu, książki, filmu

• Polega na znacznym skróceniu tekstu oryginalnego (np. o dwie trzecie)

• Krótszy tekst może powstać dzięki wyborowi najważniejszych zdań tekstu

oryginalnego, ale także dzięki jego przekształceniom: uogólnianiu, usuwaniu zapisu
dialogowego, skracaniu zdań złożonych

• Cechą streszczenia jest obiektywizm – nie należy oceniać streszczanego oryginału.

Wyjątkiem są tzw. streszczenia w metajęzyku, w których oprócz informacji pojawiają
się komentarze dotyczące języka i stylu czy kompozycji oryginału.

Etapy streszczania:

• Dokładnie czytamy tekst i dzielimy go na części

• Podkreślamy najważniejsze wyrazy i zdania

 • Tytułujemy wydzielone fragmenty, tak by powstał plan

• Na tej podstawie piszemy krótki tekst

Naukowe formy wypowiedzi – abstrakt

• Abstrakt to krótki tekst naukowy, streszczający wyniki badań opisanych szczegółowo

w innej publikacji, artykule, książce, rozprawie.

• Abstrakty mają ograniczoną maksymalną objętość (najczęściej określoną liczbą słów)

• W abstrakcie można unikać bezpośredniego przywoływania tekstu bazowego

• Unika się zwrotów odautorskich, stosuje formy bezosobowe i bierne

Abstrakt nie jest gatunkiem tożsamym ze streszczeniem tekstu naukowego.

Między streszczeniem a abstraktem istnieją przynajmniej dwie różnice:

• Abstrakt może być napisany przed powstaniem tekstu, streszczenie zawsze odnosi się
do tekstu napisanego

• Streszczenie powinno oddawać styl i strukturę tekstu bazowego, abstrakt jest zaś
skrócona relacją z przeprowadzonych badań

Terminologia naukowa – definicja

• Terminologia to ogół terminów, czyli słownictwo danej dziedziny wiedzy, techniki,

• Termin to wyraz lub połączenie wyrazowe o specjalnym, konwencjonalnie ustalonym

znaczeniu naukowym, technicznym, zawodowym.

• Terminy stanowią istotny wyróżnik tekstów naukowych. Stanowią w nich 20 – 25%

wyrazów (70% stanowi słownictwo ogólne, 5 – 10% inne, np. erudycyjne)

• Warstwę słownictwa ogólnego w tekstach naukowych stanowią te wyrazy, które w

danym języku są najczęstsze, zwłaszcza przyimki, zaimki, spójniki i partykuły,

• Słownictwo erudycyjne w tekstach naukowych to m.in. cytaty, czyli wyrazy lub

połączenia wyrazowe w postaci obcej, np. conditio sine qua non, quod erat
demonstrandum, ad rem, opus citatum, itp.
• W języku polskim jest kilkaset tysięcy terminów naukowych i ciągle powstają nowe.
Dla porównania – w czynnym zasobie słownictwa przeciętnego maturzysty mieści się
ok. 10 tys. słów, a w biernym – kilkadziesiąt tysięcy.

Terminologia naukowa - podziały

• Wszystkie terminy podzielić można ze względu na zakres występowania, na

pochodzenie oraz na budowę.

1. Ze względu na zakres użycia terminy dzielimy na ogólnonaukowe oraz

należące do określonej dziedziny nauki:
a) terminy ogólnonaukowe, czyli nazwy najbardziej ogólnych pojęć,
które są jednakowo ważne dla wielu nauk, wchodzą w skład wspólnego
zasobu pojęciowego całej nauki, np. system, zbiór, funkcja, element,
ruch, czas, organizm, proces, substancja, formuła, pojęcie, definicja,
metoda, analiza, interpretacja, synteza.
b) należące do danej dziedziny nauki i obejmujące jej zakres pojęciowy,
np.:
- w językoznawstwie: leksem, podmiot, orzeczenie, samogłoska, fonem,
deklinacja, upodobnienie, morfem, morfonem, norma językowa, błąd
językowy, neologizm,
- w ekonomii: bessa, bilans, debet, deflacja, dewaluacja, kapitał,
prowizja, tezauryzacja, aktywa obrotowe, koszyk walutowy, płynność
aktywów, spirala inflacyjna

2. Ze względu na pochodzenie terminy dzielimy na rodzime i obcego

pochodzenia
a) terminologia rodzima - są to pojedyncze wyrazy i połączenia
wyrazów utworzone na gruncie danego języka na dwa sposoby:
- tworzenie wyrazów tylko na potrzeby danej dziedziny nauki (tzw.
terminy „czyste”), np. imiesłów, zaimek, orzeczenie, okolicznik,
przydawka, spójnik, przyrostek, podaż, popyt, wyciąg
- nadawanie znaczenia specjalistycznego wyrazom z języka ogólnego
(neosemantyzacja), np. zrost, upodobnienie, składnik, osoba, czas,
przypadek, rynek
 b) terminologia obcego pochodzenia są to wyrazy i wyrażenia
zapożyczone z innych języków
- tradycyjne terminy pochodzące z łaciny i greki
- nowsza terminologia, na ogół z języka kraju przodującego w
danej dziedzinie nauki czy techniki

• Terminologia obcego pochodzenia to często tzw. internacjonalizmy lub

uniwersalizmy, czyli wyrazy z danego języka występujące w wielu językach świata w
tym samym znaczeniu, np. filologia, ekonomia, matematyka, komunikacja, edycja,
budżet, bank, inflacja, hossa, eksport, inwestycja, audyt

3. Ze względu na budowę terminy dzielimy na jedno-, dwu- i

wielowyrazowe

a) terminy jednowyrazowe – przedstawione powyżej

b) terminy dwuwyrazowe – połączenia wyrazowe stanowiące

zdecydowaną większość słownictwa współczesnej nauki. Za pomocą tego
rodzaju form można precyzyjnie nazywać różnorodne elementy
rzeczywistości. Tworzy się je na dwa podstawowe sposoby:

- rzeczownik + przymiotnik, np.:

w językoznawstwie: samogłoska nosowa, wyrazy dźwiękonaśladowcze,

rodzaj gramatyczny, okolicznik akcesoryjny, podstawa słowotwórcza,
wyraz motywowany, temat fleksyjny, styl naukowy

w ekonomii: stopa procentowa, kredyt hipoteczny, aktywa trwałe, kapitał

obrotowy, cena transferowa, grupa kapitałowa, nożyce cenowe, dług
publiczny, deficyt budżetowy, dźwignia finansowa, bańka spekulacyjna,
papiery wartościowe, bon skarbowy, koszyk walutowy, certyfikat
inwestycyjny, bilans płatniczy, dumping walutowy

- rzeczownik + rzeczownik w dopełniaczu, np.:

w językoznawstwie: równoważnik zdania, okolicznik celu, analiza

dyskursu, kultura języka, etyka słowa
w ekonomii: jednostka uczestnictwa, alokacja kosztów, barometr
koniunktury, dywersyfikacja ryzyka, jednostka uczestnictwa, konsolidacja
długu, płynność aktywów, stopa bezrobocia, barometr koniunktury, budżet
państwa, alokacja kosztów, kursy walut, rachunek kosztów,

c) terminy wielowyrazowe – połączenia dwóch wcześniejszych typów,

np.:
średni ważony koszt kapitału, produkt narodowy brutto, cenowa
elastyczność podaży/popytu, kapitał obrotowy brutto/netto, bezpośrednie
inwestycje zagraniczne, bilans obrotów bieżących/kapitałowych, bankowy
tytuł egzekucyjny