Teoria i praktyka przekładu – zagadnienia egzaminacyjne (2023/2024)

1. przedfilologiczne refleksje na temat przekładu (Cyceron, św. Hieronim, Luter,

okres Renesansu i reformacji) - Ludmiła Kukcuaka
Przedfilologiczne poglądy na przekład:
Marek Tuliusz Cyceron - I w. p. n. e.:
● Przełożyłem bowiem bardzo słynne mowy, które wygłosili w sporze dwaj
najwybitniejsi mówcy attyccy - Ajschines i Demostenes. A dokonując przekładu
starałem się postępować nie jak tłumacz, lecz jak mówca, zachowując te same myśli i
ich kształt, to znaczy jakby figury myśli, w słowach zgodnych z naszą praktyką
językowa. Nie uważałem za konieczne tłumaczyć wyraz po wyrazie - oddawałem
natomiast ogólny styl i siłe języka.

Św. Hieronim (ojciec Kościoła, pisarz, autor pierwszego tłumaczenia Biblii na łacinę -
Vulgata, IV-V w.):
● „przekład dosłowny prowadzi do nonsensów".
● Non verbum e verbo, sed sensum exprimere de sensu ('wyrazić nie słowo za słowem,
lecz myśl za myślą')

Późny Renesans i reformacja

● tłumaczyć należy możliwie wiernie - okres reformacji - przekłady Pisma Św. i dzieł
teologicznych
● autor powinien czerpać z klasyki to, co się uważa za piękne i wartościowe i przenosić
do literatury własnej z nieograniczoną swoboda

Tradycja romańska
● Wolter: tłumaczenia są jak kobiety, jeśli piękne to niewierne, jeśli wierne, to
niepiękne
● Monteskiusz: tłumacz odtwarza tylko zwłoki, nie przywracając im życia

Niemiecka szkoła tłumaczenia

● tłumaczenie Biblii przez Lutra - krytyka
● „dodałem pewne wyrazy, by uczynić przekład jaśniejszym"
● „List do tłumaczy" (1530):
● używanie wyrazów posiłkowych i modalnych,
● wprowadzanie spójników, jeśli wymaga tego język przekładu,
● eliminowanie słownictwa greckiego i hebrajskiego
● odwoływanie się do frazy dla przetłumaczenia wyrazu, gdy wymaga tego dobro
przekładu
 2. literaturoznawczy i językoznawczy nurt we współczesnej nauce o przekładzie
(lata 50. XX w. do chwili obecnej)

Literaturaznawczy - traktowanie jako obiektu badawczego sztuki przekładu, stanowi naukową

kontynuację dawnej tradycji refleksji nad przekładem tekstów artystycznych,
Językoznawczy - a nurt językoznawczy wywodzi się z badań nad prawidłowościami tłumaczenia
tekstów użytkowych.
Zarówno w językoznawstwie, jak i w literaturoznawstwie nastąpił okres znacznego zainteresowania
szeroko rozumianymi zjawiskami kulturowymi i w następstwie tego traktowanie badanych obiektów
jako wytworów kultury (tradycji kulturowych, kultur etnicznych) W językoznawczych badaniach
przekładu zwrot ten umożliwił uwolnienie dociekań na temat przekładu od skrępowania
uwarunkowaniami systemowo-językowymi, poprzez traktowanie poszczególnych wyrażeń użytych w
tłumaczonych tekstach nie jako jednostek języka, lecz jako komponentów wypowiedzi; tych z kolei
nie tylko jako realizacji systemów gramatycznych oraz leksykalnych poszczególnych języków, lecz
jako kulturowo uwarunkowanych komunikatów.
lingwistyczność przekładoznawstwa określana jest przez jego problematykę, a nie przez materiał (typ
tekstu) ani przebieg procesu (typ przekładu); wynika z tego, że lingwistyczne aspekty przekładu
stanowią podstawowy mechanizm tego zjawiska i warunkują jego funkcjonowanie.

3. zadania teorii przekładu - Aneta Woś

 ● określenie podstawowych wyróżników komunikacji przekładowej
● określenie konstytutywnych cech przekładu
● usytuowanie przekładu wobec zjawisk podobnych
● wykrycie prawidłowości procesu tłumaczenia
● opis funkcjonowania przekładu i odbioru przekładu
● określenie językowych i pozajęzykowych determinantów wyborów translatorskich
● opis zjawiska wariantywności przekładu (możliwości istnienia wielu przekładów tego
samego oryginału)

4. metody badania przekładu - Aneta Woś

● porównywanie przekładu z oryginałem
● badanie przekładów niezależnie od oryginałów (ze względu na cechy, które decydują
o ich odbiorze, a wykraczają poza relacje wobec oryginału)
● metody eksperymentalne:
- ankietowanie tłumaczy oraz odbiorców
- metoda tzw. protokołów głośnego myślenia (TAPs - ang. Think Aloud
Protocols)
- metody okulograficzne oparte na śledzeniu ruchów gałek ocznych (eye-
tracking)
5. źródła lingwistyki przekładu (tendencje w rozwoju badań językoznawczych) -
Aneta Woś
Źródła lingwistyki przekładu
1. synchroniczne językoznawstwo porównawcze (językoznawstwo
konfrontatywne/kontrastywne)
2. językoznawstwo antropologiczne
3. lingwistyka tekstu
● przejście od językoznawstwa zamkniętego, zakładającego badanie struktury i
wewnętrznej organizacji języka, do językoznawstwa otwartego, traktującego język
jako środek działania społecznego będący produktem i częścią kultury

(1) Językoznawstwo konfrontatywne

● badanie porównawcze bez odniesienia do historii i ewolucji języków
● badanie o charakterze synchronicznym systemów językowych oraz ich
funkcjonowania wg przyjętej przez badacza kategorii opisu, np. tryb rozkazujący,
tworzenie nazw wykonawców czynności, albo określonej sytuacji komunikacyjnej,
np. wyrażanie wątpliwości, prośba do urzędu.

Językoznawstwo konfrontatywne Nauka o przekładzie

Ustala i bada relacje między językami i Ustala i bada relacje między językami i
jednostkami języków jednostkami języków

Jest symetryczne (odwracalność) Jest asymetryczna (nie można odwrócić

relacji oryginał-przekład)

Skupia się na różnicach między językami Skupia się na podobieństwach - możliwość

(zwłaszcza języki kontrastywne) wyrażenia analogicznych treści
Wykorzystuje fakty przekładów Wykorzystuje ustalenia językoznawstwa
konfrontatywnego

(2) Językoznawstwo antropologiczne

● język jako wytwór kultury danej społeczności etnicznej
● akcent na specyfice danego języka, wynikającej ze specyfiki kultury etnicznej (>
etnolingwistyka)
● w centrum zainteresowań - człowiek używający języka ze wszystkimi uwikłaniami
kulturowymi i społecznymi
(3) Lingwistyka tekstu (tekstologia/analiza dyskursu)
● uznanie tekstu za obiekt badawczy obok panującego do tej pory
systemu językowego
● opis struktury tekstu i ponadzdaniowych struktur składniowych
● typologia i opis nie tylko językowych, ale i pozajęzykowych determinantów
tworzenia tekstów
PODSUMOWANIE
● lingwistyczna proweniencja badania przekładu
● ewolucja - od podejścia strukturalistycznego do międzykulturowego
● obiektem badan są teksty, a teksty są produktami języka

6. definicja przekładu (O. Wojtasiewicz) - Aneta Woś

Olgierd Wojtasiewicz (1957)
Operacja tłumaczenia polega na sformułowaniu w pewnym języku
odpowiednika wypowiedzenia sformułowanego uprzednio w innym języku
Definicja O. Wojtasiewicza
Operacja tłumaczenia polega na sformułowaniu w pewnym języku odpowiednika
wypowiedzenia sformułowanego uprzednio w innym języku.
● nacisk położony jest na czynność tłumaczenia
● wielkość tekstu oryginalnego nie odgrywa roli
● język, o którym mowa w definicji, należy rozumieć jako system znaków używanych
przez ludzi do porozumiewania się
● pojęcie „odpowiednik" (?)
Elementy definicji O. Wojtasiewicza:
● odpowiednik
Tekst b w języku B jest odpowiednikiem tekstu a w języku A, jeżeli tekst b wywołuje taka
samą reakcję (zespół skojarzeń) u odbiorcy, co tekst a.
● taka sama reakcja - nie identyczność sensu stricto, bardzo duże podobieństwo
(umowne)
● „sformułowanego uprzednio" - przekład jest zjawiskiem późniejszym w stosunku do
oryginału

PRZEKŁAD ≤ ORYGINAŁ - przekład może, ale nie musi dorównywać oryginałowi (być
jego odpowiednikiem).
 PRZEKŁAD - Operacja tłumaczenia tekstu a sformułowanego w języku A na język B
polega na sformułowaniu tekstu b w języku B, który to tekst b wywołałby u jego odbiorców
skojarzenia takie same lub bardzo zbliżone do tych, które u odbiorców wywoływał tekst a.
7. przekład jako akt komunikacji (K. Bűhler, R. Jakobson) Zuzanna Żyrek

Bühler: W centrum tego modelu znajduje się znak językowy, a całość schematu ma za zadanie
ukazanie jego funkcjonowania w mowie. znak językowy nie ze względu na jego strukturę wewnętrzną
oraz zewnętrzne powiązania z innymi elementami systemu językowego, co było charakterystyczne
dla szkół strukturalistycznych w językoznawstwie, wywodzących się z teorii znakowej języka. w
schemacie Bühlera + dwie relacje: do nadawcy i do odbiorcy komunikatu. Relacje te konstruowały
dwie funkcje znaku językowego, odpowiednio: funkcję wyrażania, czyli ekspresywną i funkcję
apelatywną, czyli funkcję oddziaływania. w centrum układu znajdzie się nie znak językowy, lecz
produkt języka – tekst; to on jest właściwym nośnikiem informacji od nadawcy do odbiorcy, podczas
gdy język jest narzędziem komunikacji, a więc zbiorem środków tylko potencjalnie będących
nośnikami informacji.
 8. funkcje języka LAURA BIALKOWSKA
- kognitywna – poznawcza, racjonalna. Polega ona na wyrażaniu myśli,
sądów, idei, pojęć, ale także na realizowaniu ich. Funkcja ta polega na
zdobywaniu wiedzy o świecie. Badają ją: logika, psychologia, filozofia.
- społeczna – odzwierciedla miejsce i rolę języka w relacjach społecznych.
Język jest narzędziem tworzenia i regulowania relacji społecznych. Jest też
najważniejszym narzędziem podziału kompetencji i układu ról społecznych w
różnych sytuacjach. Badają ją: socjologia, psychologia społeczna,
medioznawstwo.
- afektywna – emotywna, ekspresywna. Jest związana z przekazywaniem
emocji. Badają ją: poetyka, literaturoznawstwo, psychologia twórczości
Według innego podziału, stosowanego w polskim piśmiennictwie językoznawczym,
istnieją następujące funkcje języka:

● funkcja nazywająca, zwana również poznawczą, polega na nazywaniu

rzeczywistości otaczającej człowieka
● funkcja komunikatywna, polegające na wymianie informacji o świecie
zewnętrznym
● funkcja ekspresywna, polegająca na wyrażaniu uczuć
● funkcja prezentacyjna, polegająca na identyfikacji mówiącego za
pomocą języka, jakiego używa (klasa społeczna, wykształcenie,
pochodzenie geograficzne)
 ● funkcja impresywna, polegająca na budzeniu uczuć u odbiorcy
● funkcja estetyczna, polegająca na zaspokajaniu u człowieka potrzeb
estetycznych za pomocą języka.

9. schemat komunikacji przekładowej (O. Kade) Klaudia Kowalska

schemat komunikacji w przekładzie, w którym obok nadawcy i odbiorcy komunikatu pojawia się
postać trzecia – tłumacz. W miejsce jednego nośnika informacji – tekstu pojawia się dwutekst, czyli
dwa powiązane ze sobą teksty: tekst podlegający tłumaczeniu, czyli oryginał, oraz tekst będący
produktem tego tłumaczenia, czyli przekład. Centralną pozycję zajmuje tłumacz. Pełni on
jednocześnie funkcję odbiorcy pierwotnego tekstu oryginalnego oraz nadawcy tekstu przekładu. Tekst
oryginalny nie dociera do odbiorcy finalnego, który ma do czynienia tylko z przekładem – tekstem
sformułowanym przez tłumacza. W ten sposób w komunikacji przekładowej występuje dwóch
nadawców: nadawca pierwotny, zwany także prymarnym, tj nadawca oryginału, oraz nadawca
wtórny, zwany także sekundarnym – tłumacz. Występuje w nim także dwóch odbiorców:
pierwotny – to tłumacz, oraz wtórny, zwany także sekundarnym bądź finalnym, jako że jego akt
odbioru przekładu kończy komunikację.
Schemat komunikacji przekładowej zaproponowany przez Kadego ma charakter dosyć szkicowy, nie
uwzględnia niektórych istotnych cech komunikacji przekładowej.
 10. układ translacyjny (R. Lewicki) Klaudia Kowalska

Język oraz jego jednostki i reguły stanowią dla komunikacji potencję – zbiór możliwości realizacji
zamiarów komunikacyjnych oraz wyrażania tych czy innych sensów. W układzie translacyjnym
powinny zostać umieszczone dwa języki: pierwszy – to język oryginału, zwany także językiem
źródłowym; drugi – to język przekładu, zwany także językiem docelowym. Język źródłowy wykazuje
więź zarówno z tekstem oryginału, jak i z dwiema osobami: nadawcą pierwotnym oraz tłumaczem. Z
tekstem oryginalnym polega na tym, że tekst ten realizuje potencje języka. Więź z nadawcą
pierwotnym wynika z faktu, że dzięki jego znajomości ma on zdolność do formułowania i do doboru
adekwatnych środków w celu osiągnięcia celu komunikacyjnego. Dzięki znajomości języka
źródłowego tłumacz ma zdolność do rozumienia oryginału – adekwatnego odczytania zarówno
intencji nadawcy pierwotnego, jak i zawartych w tekście oryginalnym sensów. W schemacie : język
źródłowy, czyli język, w którym sformułowano oryginał (JO), język docelowy, czyli język, w którym
sformułowano przekład (JP) oraz pośrednik językowy (PJ).
 11. operacje procesu przekładu: rozumienie, dewerbalizacja, reekspresja -
Weronika Adamska

Elementy operacji przekładu

· Autor tekstu

· Tekst w języku źródłowym

· Tłumacz – rozumienie -> dewerbalizacja -> reekspresja

· Tekst przekładu w języku docelowym + określone warunki odbioru

· Odbiorca przekładu

ROZUMIENIE - tłumacz musi posiadać określone kompetencje

DEWERBALIZACJA to etap zatrzymania w pamięci sensu zrozumianego tekstu, odłączenie

treści od materialnej i językowej formy tekstu.

Sens?

(1) Sens właściwy, znajdujący się w słownikach i gramatykach

(2) Sens zaktualizowany przez konkretne użycie w konkretnej sytuacji (langue / parole)
Nie tylko język ojczysty może być tym w którym myślimy, śnimy

Jan jedzie na wakacje. (co można z tego wywnioskować?)

● Jutro go nie będzie w pracy

● Jan ma urlop
● Jest na tyle bogaty, że go stać
● Trzeba się zająć jego chorą matką, kiedy go nie będzie
● Kto i w jakim celu to zdanie wypowiada, w jakim czasie

REEKSPRESJA

Kompetencja tekstowa

To, co autor chciał powiedzieć -> to, co tłumacz zrozumiał -> (tłumacz) -> forma językowa b
-> myśl (koncept) B

Myśl (koncept) A = myśl (koncept) B

Oryginał > przekład

 ROZUMIENIE - pierwszy krok w procesie przekładu. Tłumacz musi zrozumieć sens
oryginalnego tekstu w języku źródłowym, obejmuje to zrozumienie kontekstu, znaczenia
słów i wyrażeń oraz ogólnej struktury tekstu.

DEWERBALIZACJA - to przekształcanie słów i fraz z języka źródłowego na poziom myśli

abstrakcyjnych, oddzielając znaczenie od konkretnych wyrażeń. Etap koncentrujący się na
ideach.

REEKSPRESJA - tłumacz przekształca idee na język docelowy, uwzględniając konwencję i

zrozumiałość. Obejmuje to dobór słów, struktury zdaniowej i stylu, by przekazać oryginalne
znaczenie.

12. kompetencje tłumacza - Weronika Adamska

JĘZYKOWA
❖ leksykalna – znajomość słownictwa
❖ składniowa – struktury składniowej i gramatycznej, poprawności wypowiedzi
❖ prozodyczna – związana z elementami intonacji, akcentu, tempa mowy i innych cech
melodyki językowej , np. fonetyka – artykulacja, dźwięki, melodyka,
❖ stylistyczna – umiejętność dostosowania języka do różnych kontekstów, sytuacji czy
grup społecznych
❖ dyskursywna – znajomość reguł prowadzenia konwersacji, utrzymanie spójności
wypowiedzi

ENCYKLOPEDYCZNA (w tym wiedza pozajęzykowa) + kontekst kognitywny

związana z ogólną wiedzą, językową, jak i pozajęzykową, np. kulturowa która pozwala
zrozumieć i używać słów w odpowiednim kontekście.

Kontekst kognitywny: odnosi się do zdolności rozumienia kontekstu, w jakim używane są

słowa, oraz zdolności do łączenia wiedzy z różnych dziedzin.

LOGICZNA - dotyczy zdolności do logicznego myślenia, analizy sytuacji, rozumienia

związków przyczynowo-skutkowych, oraz wyciągania wniosków.

MERYTORYCZNO-PRAGMATYCZNA (reguły rządzące procesem komunikacji) sposób

komunikowania się w danym społeczeństwie; reguły i ich funkcjonowanie.

● merytoryczna - zawartość przekazywanej informacji i umiejętność adekwatnego

przekazywania jej
● pragmatyczna to zrozumienie i stosowanie reguł komunikacji, dostosowywanie
komunikacji do kontekstu społecznego, kulturowego i zachowań odbiorcy.
 13. zasady kooperacji H. P. Grice’a JAKUB PURZYŃSKI

Zasada kooperacji – każda ze stron dąży do tego, aby każdy z rozmówców wyciągnął to,
czego chce się dowiedzieć. Zasada kooperacji to założenie, że nadawca wypowiedzi stosuje
się do zasad racjonalnej współpracy w toku komunikowania się z nami.

- zasada ilości – należy mówić tyle ile jest konieczne

Nie udzielaj ani więcej, ani mniej informacji, niż to jest konieczne:

● wkład w konwersację zawiera tyle informacji, ile jej trzeba (dla aktualnych celów
wymiany)
● wkład nie zawiera więcej informacji, niż trzeba.

- zasada jakości – należy mówić prawdę

Nie wygłaszaj poglądów, które według ciebie są fałszywe, ani nawet poglądów, dla których
nie masz dostatecznego uzasadnienia:

● Nie mów tego o czym jesteś przekonany, że nie jest prawdą

● Nie mów tego, do stwierdzenia czego nie masz dostatecznych podstaw

- zasada związku – należy mówić na temat

- zasada sposobu – należy mówić w sposób jasny i zwięzły

● Unikaj niejasnych sformułowań

● Unikaj wieloznaczności
● Bądź zwięzły (unikaj zbędnej rozwlekłości wypowiedzi)
● Mów w sposób uporządkowany

14. parametry sensu JAKUB PURZYŃSKI

Sens to zaktualizowane znaczenie danej wypowiedzi, uwzględniające parametry

kontekstowo-sytuacyjne: osoby, czas, miejsce i cel illokucyjny.

Kontekstowo-sytuacyjne parametry sensu

- sytuacja interakcji konwersacyjnej;

- charakterystyka partnerów interakcji;

- rodzaj społeczeństwa;

- zadania, cele i treści tekstu (np. opowiadanie vs. dialog);

- czy przedmiot dyskursu znajduje się w polu widzenia?;

- wpływ wiedzy pozajęzykowej, elementów poza językowych i semiologicznych (intonacja,

śmiech, gesty, mimika).

Dodatkowe informacje
- Typ tekstu (tekst informacyjny, korespondencja, akt notarialny, reklamacja)

- wartość illokucyjną tekstu (cele, jakie stawia sobie autor, siła oddziaływania)

- normy charakterystyczne dla formy danego typu tekstów (np. korespondencja handlowa,
akty prawne, odpisy aktów urodzenia, zgonu, poezja itd.)

- normy i praktyki społeczne stosowane w komunikacji

- poziom językowy i dyskursywny rozmówców

Inne parametry

- informacja

Przeprowadzono 150 kontroli w sklepach i placówkach gastronomicznych.

Przeprowadzono aż 150 kontroli…

Przeprowadzono tylko 150 kontroli…

- efekty sensu

- intencje autora

- konotacje (wartość wyobrażeniowa)

· konotacje o charakterze kolektywnym

· konotacje narodowe

· konotacje charakterystyczne dla pewnej grupy społecznej

· konotacje jednostkowe

- implicite

· na poziomie języka

ang. Coat hanger, fr. Porte-manteau, niem. Kleiderbungel, ros. Вешалка

- dyskursywne (presupozycje i niedomówienia)

Piotr rzucił palenie

Przy okrągłym stole tego typu praktyki nie były możliwe.

Producenci konfitur nie chcą, by kobiety mogły robić zakupy, dlatego zawsze się dziwię, gdy
któraś ich popiera.

- forma (style)

· postulat odejścia od formy – Ch. R. Taber i E. Nida (1971)

 · sens przeważa nad formą – J.P. Vinay J. Darbelnet (1977)

· treść nieodzownie krzyżuje się z gormą – H. Meschonnic (1973), J.-R. Ladmiral

(1979), P. Newmark (1973)

15. stylistyka wewnętrzna języka JAKUB PURZYŃSKI

Stylistyka wewnętrzna języka

- „geniusz języka”

- Niepisane konwencje dotyczące tworzenia zdań, organizacji tekstów, przeprowadzania

rozumowań, charakterystyczne dla danego społeczeństwa mówiącego w danym języku.

- forma wewnętrzna języka (Wilhelm von Humboldt)

16. normy tłumaczeniowe (G. Toury): norma początkowa, normy wstępne, normy
operacyjne (matrycowe i tekstowo-językowe)
VANESSA WIERTELAK
Normy tłumaczeniowe (G. Toury) to zasady, które kierują procesem tłumaczenia i
decyzjami tłumaczy. Toury wyróżnia dwa główne rodzaje norm: normy wstępne i
normy operacyjne. Normy wstępne dotyczą wyboru tekstów do tłumaczenia i
strategii tłumaczeniowej. Normy operacyjne dotyczą sposobu realizacji tłumaczenia
na poziomie językowym i tekstowym. Normy operacyjne dzielą się na normy
matrycowe i normy tekstowo-językowe. Normy matrycowe określają relację między
tekstem źródłowym a tekstem docelowym. Normy tekstowo-językowe określają
użycie elementów językowych i tekstowych w tekście docelowym

17. źródła rekonstrukcji norm tłumaczeniowych PATRYCJA CEBULAK

G. Toury wyróżnia dwa źródła rekonstrukcji norm tłumaczeniowych:
1) tekstowe (teksty tłumaczeń)
2) pozatekstowe (opracowania krytyczne i popularnonaukowe, recenzje tłumaczeń,
wypowiedzi tłumaczy i innych osób związanych z działalnością tłumaczeniową)

18. model reprezentacji norm (J. Jackson) PATRYCJA CEBULAK

J. Jakson wyróżnia pięć typów systemów normatywnych:
1) religijny
2) moralny
3) prawny
4) zwyczajowy (obyczajowy)
5) stylu
1 - religijny mówi o sankcjach nadprzyrodzonych, reguluje stosunki między
jednostką, a Siłą Wyższą,
2 - moralny, podaje wzory postępowania, zgodne z ludzką interpretacją dobra i zła,
3 - prawny - zasady ustanowione odgórnie przez państwo
4 - obyczajowy - to system, który przyswajamy w procesie funkcjonowania w danym
środowisku. Odnosi się do życia towarzyskiego, etykiety. Konsekwencje
nieprzestrzegania tego kodeksu to np. wykluczenie z grupy
5 - stylu, ma charakter przejściowy, dlatego nie ma oparcia w tradycji. Podlega
sankcjom opinii publicznej

19. klasyfikacja błędów tłumaczeniowych (K. Hejwowski) - Ludmiła Kukucak

20. przyczyny błędów tłumaczeniowych PATRYCJA CEBULAK

- zbyt bliskie pokrewieństwo między językami,
- niezrozumienie tekstu oryginału,
- brak odpowiedniej wiedzy nt. przekładu,
- brak właściwej metody przekładowej,
- niewiedza tłumacza na poziomie językowym,
- niedostateczna kompetencja kulturowa tłumacza,
- zbyt mała znajomość dziedziny, do której należy tekst,
 - switching skills (przełączanie się na drugi język),
- niedbalstwo.

21. klasyfikacja błędów językowych - Witold Kędziora

Klasyfikacja błędów językowych odnosi się do systematycznego podziału różnych rodzajów błędów,
które mogą występować w tekście lub mowie. Klasyfikacja ta pomaga zrozumieć i analizować różne
aspekty niepoprawnego użycia języka oraz ułatwia proces poprawy komunikacji. Poniżej znajduje się
ogólny podział błędów językowych:
1. Błędy zewnętrznojęzykowe
● Ortograficzne - Wynikające z pisowni błędnych liter w słowach
● Interpunkcyjne - Związane z nieprawidłowym stosowaniem znaków
interpunkcyjnych, takich jak kropki, przecinki czy średniki
● Graficzne - niepoprawności w pisowni, interpunkcji lub formatowaniu tekstu.
2. Błędy wewnątrzjęzykowe
● Systemowe
■ Gramatyczne - nieprawidłowości w stosowaniu reguł gramatycznych
języka, prowadzące do niepoprawnej struktury zdań czy używania form
gramatycznych.
■ Fleksyjne - niepoprawne użycie form fleksyjnych, takich jak odmiana
czasowników, rzeczowników czy przymiotników, w kontekście
gramatycznym danego języka
■ Składniowe - Błędy strukturalne zdania: Polegające na nieprawidłowym
ułożeniu części zdania, co może prowadzić do niejasności.
● Leksykalne
■ Słownikowe - nieprawidłowe użycie słów, wynikające z błędnej
interpretacji ich znaczenia, wyboru niewłaściwego synonimu lub
używania słów w nieodpowiednich kontekstach
■ Frazeologiczne - nieprawidłowe użycie zwrotów idiomatycznych lub
fraz, które może prowadzić do nieporozumień ze względu na
niewłaściwe zastosowanie lub nieznajomość ich pierwotnego znaczenia.
■ Słowotwórcze - nieprawidłowości w tworzeniu lub odmianie słów,
wynikające z nieprawidłowego zastosowania reguł słowotwórstwa w
danym języku
● Fonetyczne - niepoprawności w wymowie dźwięków lub dźwięczności, które
wpływają na prawidłową artykulację słów i mogą utrudniać zrozumienie
mówiącego
● Stylistyczne (Błędy użycia) - Polegające na nieprawidłowym doborze stylu w
zależności od kontekstu komunikacji.
Rozumienie tych różnic i umiejętność skutecznej eliminacji błędów językowych w obu kategoriach
jest kluczowe dla skutecznego przekładu między językami. Profesjonalni tłumacze starają się unikać
tych błędów poprzez ścisłą kontrolę jakości, dbałość o kontekst kulturowy i stałe doskonalenie
umiejętności tłumaczeniowych.

22. zagadnienie ekwiwalencji przekładu (R. Jakobson, E. Nida, O. Kade, W. Wills,

G. Toury) Szymon Przywoski
R. Jakobson
RÓWNOWAŻNOŚĆ MIMO ISTNIEJĄCYCH RÓŻNIC (equivalence in difference)

E. Nida
EKWIWALENCJA FORMALNA I DYNAMICZNA (EKWIWALENCJA
FUNKCJONALNA)
szkoła niemiecka (eng. equivalence vs niem. Äquivalenz)

O. Kade 4 typy:
1. całkowita
2. fakultatywna (napięcie - tension, voltage, stress, suspense)
3. przybliżona (niebo - sky/heaven)
4. zerowa

W. Wills
3 aspekty ekwiwalencji: odnosząca się tłumacza, tekstu i odbiorcy przekładu

G. Toury
EKWIWALENCJA to
(1) abstrakcyjna kategoria zależności zachodzących między tekstem oryginału a
tekstem przekładu;
(2) seria rzeczywistych, konkretnych zależności pomiędzy poszczególnymi
wypowiedziami zakodowanymi w dwóch różnych językach

23. cechy ekwiwalencji przekładowej Szymon Przywoski

1. ekwiwalencja ma charakter asymetryczny (jednokierunkowy)

2. ekwiwalencja jest cechą przekładu polegającą na jego podobieństwie do orginalu
wynikłym z jego naśladowania
3. ekwiwalencja jest stopniowalna
4. ekwiwalencja jest cechą względną, bo wymaga przyjęcia kryterium
5. ekwiwalencja jest cechą hierarchiczną
6. ekwiwalencja nie jest oparta na równoznaczności wyrażeń języka zastosowanego w
oryginale i przekładzie

24. typy ekwiwalencji (M. Ballard, W. Koller) Szymon Przywoski

M. Ballard
● ekwiwalencja bezpośrednia
● ekwiwalencja nie bezpośrednia
● ekwiwalencja idiomatyczna
W. Koller
1. ekwiwalencja denotacji
2. ekwiwalencja konotacji
3. ekwiwalencja normy tekstowej
4. ekwiwalencja pragmatyczna
 5. ekwiwalencja formalno-estetyczna

25. ekwiwalenty ustalone a ekwiwalenty kontekstowe Maja Krasińska

Ekwiwalenty ustalone:
● Odnoszą się do terminów lub wyrażeń, dla których istnieje już ustalony,
powszechnie akceptowany ekwiwalent w języku docelowym. To są
tłumaczenia, które są stosowane konsekwentnie i są zazwyczaj znane
czytelnikom jako standardowe odpowiedniki danego terminu.
Ekwiwalenty kontekstowe:
● To tłumaczenia dostosowywane w zależności od kontekstu, w jakim są
używane. Czasem jedno słowo lub zwrot może mieć różne znaczenia w
zależności od kontekstu, więc tłumacz dobiera ekwiwalenty w
zależności od specyfiki danego zdania lub sytuacji.

26. ekwiwalencja a adekwatność w przekładzie Maja Krasińska

Adekwatność - przekład adekwatny to taki, który wywołuje u odbiorcy reakcję odpowiadającą
zamiarowi komunikającemu nadawcy
1. zgodność tekstu przekładu i tekstu oryginalnego pod względem treści i stylu
2. zgodność tłumaczenia z celem tłumaczenia
Ekwiwalentność - relacja równoważności treściowo stylistycznej między tekstem przekładu a
oryginałem (=adekwatność)
27. wiedza uprzednia adresata przekładu Maja Krasińska
● związek z kulturą, specyfiką danego narodu, zakodowanie w języku
● wiedza uprzednia adresata ≠ wiedza uprzednia nadawcy
● wiedza adresatów przekładu (zapasy poznawcze fr. complements cognitifs, wiedza
uprzednia niem. Vorwissen)

28. przesłanki rozumienia

29. projektowanie adresata Szymon Przyowski

● nie rozumienie przekładu

● nieporozumienia
● przeciwny niż zamierzony efekt komunikacyjny (np. rozdrażnienie odbiorcy
lub jego niezamierzone rozśmieszenie)

zakłócenia lub uniemożliwienie komunikacji

30. typy przekładu - Maja Kołtun

1) Przekład dokonywany przez człowieka

- przekład literacki
- przekład pisemny
- przekład nieliteracki ( naukowy, techniczny, publicystyczny, prawno-sądowy)
- przekład ustny konferencyjny (symultaniczny, konsekutywny)
- tłumaczenie mieszane (a vista i dyktando-tłumaczenie)
-dubbing filmowy
2) Przekład dokonywany przez maszynę
-Spowodowany rosnącą liczbą prac naukowych i informacji oraz brakiem
tłumaczy specjalistycznych
- Nie znajduje zastosowania w tłumaczeniach literackich, ale może być
względnie przydatny do tłumaczenia literatury naukowej i technicznej

31. specyfika i rodzaje przekładu ustnego - Maja Kołtun

Przekład ustny dzielimy na konsekutywny i symultaniczny

A) Tłumaczenie konsekutywne
- po raz pierwszy w czasie Konferencji Pokojowej w Paryżu w 1919r.
– oficjalnie spotkania mężów stanu, wywiady, konferencje prasowe
- czasochłonne
- możliwość precyzyjnego i pełnego przekazania treści
- krótkotrwałe magazynowanie tekstu pamięci
- brak możliwości powtórzenia
- ok. 10-20 min
- nie dłużej niż oryginał i nie krócej niż 75%
- fazy tłumaczenia: odbiór tekstu, memoryzacja, utworzenie i wypowiedzenie
ekwiwalentu
- oderwanie od dosłowności
- tłumacze nie przerywa mówiącemu
- możliwość wyrażenia emocji
- ważne są notatki (idea nie słowo, zapisywanie skrótów, system pionowy,
związki logiczne, przesunięcia)

B) Tłumaczenie symultaniczne
- po raz pierwszy na Międzynarodowej Konferencji Pracy w Genewie w 1927r.
oraz podczas procesu zbrodniarzy hitlerowskich w Norymberdze w 1946r
-Polega na odebraniu przez tłumacza tekstu mówionego i nadaniu go niemal
jednocześnie w obcym języku
- Opóźnienie w przekładzie wynosi od 1-3 sekund
- Fazy tłumaczenia: (faza wstępna) „jałowa”, transpozycja, wygłoszenie,
słuchanie dalszej części
- ważne elementy: słyszalność, dykcja mówiącego, brak przerywników,
kultura intonacyjna
- średnie tempo mówienia 2/3 procesów przekładowych się nakłada, a
szybkie ¾
- Tłumacz. Jednokierunkowe i dwukierunkowe/ bezpośrednie i dwustronne
- Odmiany symultanki:
 · Tłumaczenie konferencyjne (kabinowe)
- symultaniczne wspomagane tekstem pisanym ( typ mieszany)
- tłumaczenie dla wielu osób
-brak kontaktu z mówcą
-elementy a vista
· Tłumaczenie szeptane ( bezpośredni kontakt z odbiorca, 1-3 osób)
· Tłumaczenie a vista (ustne tłumaczenie tekstu czytanego przez
mówcę lub śledzonego wzrokowo przez tłumacza)

32. typy tłumaczenia pisemnego - Maja Kołtun

33. tłumaczenie literackie - Witold Kędziora

Tłumaczenie Literackie:
■ Nie tylko funkcja komunikacyjna
■ Nowa wartość kulturalna (rekreacja – rekreowanie w innym języku nieuchwytnego ducha
poezji)
■ Specyfika przekładu poetyckiego
■ Przekład literacki jako sztuka
■ Znaczenie i styl są tak samo ważne
Tłumaczenie literackie to proces przenoszenia dzieła literackiego, takiego jak powieść, wiersz, czy
opowiadanie, z jednego języka na inny, zachowując przy tym oryginalny styl, ton, atmosferę i
intencje autora. Tłumacze literaccy starają się wiernie oddać zarówno treść, jak i artystyczną wartość
oryginału, co często wymaga subtelnych decyzji i kreatywności w dostosowywaniu się do różnic
kulturowych oraz językowych.

34. przekład tekstów naukowych i naukowo-technicznych. - Witold Kędziora

Tłumaczenie tekstów naukowych i naukowo-technicznych to proces przenoszenia informacji
zawartej w takich tekstach z jednego języka na inny, z zachowaniem dokładności, precyzji i
zrozumiałości. W przypadku tłumaczeń naukowych istotne jest nie tylko poprawne przekazanie treści,
ale także zachowanie terminologii specjalistycznej i jasnego sformułowania, aby czytelnicy
zrozumieli koncepcje naukowe, badawcze lub techniczne. Tłumacze pracujący nad tekstami
naukowymi często muszą posiadać specjalistyczną wiedzę z dziedziny, której dotyczy tekst, aby
skutecznie przekazać jego treść. Tłumaczenia tego rodzaju obejmują teksty z obszarów takich jak
medycyna, nauki przyrodnicze, inżynieria, informatyka itp.
Tłumaczenie tekstów naukowych i naukowo technicznych:
■ Ponad 80% przekładów
■ Silny wpływ na poziom osiągnieć naukowych
■ Różnice między językami na poziomie terminologii
■ Terminy określające byty nieistniejące. np. Zjawiska Psychologiczne
■ Granice tzw. Tekstu technicznego
■ Utrwalenie wyników badań
■ Cechy terminologii – Jednoznaczność, jasność, brak nacechowania emocjonalnego, brak
archaizmów, dialektyzmów, mogą się pojawiać neologizmy
Trudności:
 ■
■ Ten sam termin może należeć do wielu dziedzin
■ Terminologia specjalistyczna a słownictwo codzienne
■ Dublety, tzn. pojęcia rodzinne i zapożyczone
■ Wyrażenia synonimiczne
■ Terminy czysto specjalistyczne i bardziej powszechne
■ Znajomość dziedziny, problemu
■ Nie tylko przekazywanie informacji
■ Wewnętrzny styl (rodzaj żargonu specjalistów)

35. przekład tekstów prawnych i prawniczych. - Roksolana Myroniuk

- przenoszenie informacji z jednego systemu do innego

- tłumacz jaki „mediator” między różnymi systemami prawnymi

- wspólne systemy prawne w krajach dwujęzycznych

Tekst prawny - napisany językiem prawnym, służy do formułowania prawa

Tekst prawniczy - obudowa prawa, służy do interpretacji prawa, tworzenia komentarzy.

- język prawniczy jako „metajęzyk”

Konsekwencje:

- uwzględnienie wpływu tekstu docelowego na odbiorcę

- konieczność interpretacji tekstu - znajomość prawa

- przekazywanie „precyzyjnych” relacji między pojęciami i terminami z odmiennych systemów

prawnych i prawniczych

36. przekład audiowizualny - Roksolana Myroniuk

Przekład audiowizualny to dziedzina, która zajmuje się adaptacją treści dźwiękowo-wizualnych z
jednego języka na inny. Obejmuje ona przekład filmów, programów telewizyjnych, reklam, gier
wideo, animacji oraz innych produkcji audiowizualnych. Ten rodzaj przekładu uwzględnia zarówno
elementy językowe, jak i wizualne, dążąc do skutecznego przekazania treści i emocji oryginału.

1) film jako kompleks semiotyczny

- kanał werbalny

- kanał niewerbalny

-werbalno- wizualny ( napisy, plakaty)

- niewerbalno-wizualny (obraz, ruch kamery)

2) Przekład audiowizualny to transfer sensu z jednego medium (np. filmu, programu telewizyjnego)

Trudności:

- różne konwencję i znaczenia znaków pozajęzykowych

- różne poziomy wiedzy uprzedniej

Techniki : napisy, lektor, dubbing

37. przekład automatyczny - Roksolana Myroniuk

Przekład automatyczny to dziedzina, która zajmuje się automatycznym tłumaczeniem tekstu lub
mowy z jednego języka na inny przy użyciu technologii komputerowej.

- brak zaangażowania emocjonalnego

- wartość języka artystycznego

-algorytmy dążą do tekstu poprawnego i brzmiącego naturalnie

- wyrażenie odbiegające od prototypowych - to usterki

- efekt artystyczny jest dziełem przypadku

Komputerowe środowisko pracy tłumacza:

-edytor i procesor tekstu, inne aplikacje biurowe

- słowniki elektroniczne, internetowe

- programy do budowania i korzystania z pamięci tłumaczeniowej (CAT - Computer Aided

Translation)

- narzędzia pomocnicze

38. test A. Touringa LAURA BIALKOWSKA

Test Turinga – sposób określania zdolności maszyny do posługiwania się językiem

naturalnym i pośrednio mającym dowodzić opanowania przez nią umiejętności
myślenia w sposób podobny do ludzkiego. Starał sie odpowiedzieć na pytanie czy
programy tłumaczeniowe są już na tyle dobre by zastępowały tłumaczenia
człowieka.
Jak przeprowadza się test Turinga (dla zobrazowania)
Do przeprowadzenia testu Turinga konieczne jest spełnienie następujących warunków: - dwoje ludzi
(co najmniej, w tym jeden operator — osoba przeprowadzająca test) oraz maszyna lub program
komputerowy, - maszyna lub program komputerowy muszą prowadzić dialog z operatorem, - wszyscy
uczestnicy testu muszą być od siebie odizolowani, - każdy z uczestników prowadzi dialog wyłącznie z
operatorem (człowiekiem, który pełni funkcję sędziego)
Przebieg testu Turinga wygląda następująco: - w odizolowanym pomieszczeniu przebywa operator,
komunikujący się za pomocą systemu z programem komputerowym oraz człowiekiem; - operator na
podstawie otrzymywanych odpowiedzi rozstrzyga, czy odpowiedzi na pytania zostały udzielone przez
komputer, czy przez człowieka. Jeśli operator (sędzia) nie będzie mógł rozstrzygnąć, czy odpowiedź
pochodzi od człowieka, czy od maszyny, ma to dowieść, że komputer jest inteligentny i tym samym
można uznać, że maszyna (program komputerowy) zaliczyła test Turinga. Według Turinga oszukanie
przez system sztucznej inteligencji 30 proc. sędziów w trakcie 5-minutowej rozmowy można uznać za
sukces.

Wnioski po analizie tekstu tłumaczonego przez maszynę

- brak zaangażowania emocjonalnego

- wartość języka artystycznego jest zmniejszona

- algorytmy odbiegające od prototypowych

39. transformacje przekładowe (strukturalne i semantyczne; obligatoryjne i

opcjonalne) VANESSA WIERTELAK
Transformacje przekładowe to operacje w toku tłumaczenia, które zmieniają
jednostki oryginału pod względem semantycznym i/lub formalnym1. Można
je podzielić na strukturalne (zmieniające strukturę gramatyczną lub
składniową) i semantyczne (zmieniające znaczenie lub poziom abstrakcji).
Można je też klasyfikować jako obligatoryjne (wymuszone przez różnice
między językami) lub opcjonalne (zależne od wyboru tłumacza)

Transformacje przekładowe – są to operacje w toku tłumaczenia, będące podstawą

wielorakich
technik translatorskich odbiegających od prostej substytucji jednostek. W ich wyniku da się
obserwować brak paralelizmu między strukturą oryginału, a strukturą przekładu, mimo że
przekładowi nie można nic zarzucić.
Transformacje zamiast substytucji w tłumaczeniu!
Transformacje przekładowe są to przekształcenia międzyjęzykowe, dokonywane w toku
tłumaczenia
w celu osiągnięcia maksymalnego stopnia ekwiwalencji, przy bezwzględnym zachowaniu
norm języka
docelowego:
- dodanie elementu
- usuniecie elementu
- zamiana elementów
- zamiana szyku elementów
Transformacje przekładowe są to wszelkie przekształcenia tekstu oryginalnego
wykraczające poza
relacje zastane przez tłumacza, a więc na przykład wyznaczające nowe, nieujęte w
słownikach
ekwiwalenty leksykalne. (ogólne zagadnienia, nie konkretne nazwiska)
Typologia
Transformacje: obligatoryjne, opcjonalne
Transformacje: strukturalne, semantyczne
Transformacje strukturalne:
- dodanie elementu, którego nie było w oryginale (amplifikacja)
- usunięcie elementu
- zamiana elementów (warstwy leksykalnej/gramatycznej)
- łączenie/dzielenie elementów
- upraszczanie struktur składniowych
- generalizacja (zastosowanie translatu o szerszym zakresie znaczeniowym)
- konkretyzacja (zastosowanie translatu o węższym zakresie znaczeniowym)
- aproksymacja (przekład przybliżony)
- modulacja (zamiana metonimiczna)
- peryfraza (przekład opisowy)
- konwersja (zamiana wektorowa)
- przekład antonomiczny
- kompensacja

40. dominanta, strategia i technika tłumaczeniowa VANESSA WIERTELAK

DOMINANTA- ten element struktury tłumaczonego utworu, który trzeba odtworzyć w
utworze docelowym, aby zachować całokształt jego subiektywnie istotnych cech

↓
STRATEGIA - preferowany sposób postępowania tłumacza w całym tekście lub jego
znaczących fragmentach np. strategia udomowiona, egzotyzacji, strategia tłumaczenia
syntagmatycznego i funkcjonalnego
TECHNIKA - wybór pewnego rozwiązania konkretnego problemu napotkanego w trakcie
procesu tłumaczenia
41. strategie oceniania (H. P. Krings) LAURA BIALKOWSKA
Strategie oceniania - świadome plany dla ustalenia przydatności próbnych
ekwiwalentów tłumaczeniowych w ramach rozwiązywania problemu translatorskiego
- maksyma dosłowności
- maksyma ilości
- maksyma stałości terminologicznej
- maksyma użycia terminu rodzimego
- maksyma niepowtarzania ewidentnych błędów występujących w oryginale
- strategie badania akceptabilności (B. Z. Kielar)
- strategie uwględniania punktu widzenia odbiorców przekładu (B. Z. Kielar)

42. metody tłumaczeniowe Vinaya i Darbelneta (bezpośrednie i pośrednie)

Weronika Adamska

STRATEGIE TRANSLATORSKIE J. -P VINAYA I j. DARBELNETA

BEZPOŚREDNIE

Zapożyczanie (dystrykt, kanton, enryo) - bezpośrednie przejęcie wyrazu lub wyrażenia z

języka źródłowego i użyciu go w tłumaczeniu bez zmiany formy.
Kalka (produkt narodowy, brutto, skyscraper - drapacz chmur) - dosłowne przeniesienie
struktury wyrażenia z języka źródłowego na język docelowy, bez uwzględnienia konwencji
językowej docelowego języka.

Substytucja (tłumaczenie dosłowne, “to rain cats and dogs" - pada jak z cebra) - często z
pominięciem różnic kulturowych czy idiomatycznych. Ścisłe odwzorowanie słów i struktury,
co może prowadzić do utraty naturalności w języku docelowym.

POŚREDNIE:

Transpozycja (бросил нурить - rzucił palenie) / przesunięcie - zmiana punktu odniesienia,

np. zamiana idiomu w którym występuje element nieznany dla odbiorcy przekładu – jego
kultury – na zrozumiały zwrot o podobnym przekazie.

Modulacja (He never doubted – zawsze był pewien) - zmiana kolejności elementów,
przekazując dokładne znaczenie w bardziej naturalny sposób w języku docelowym.

Ekwiwalencja (делать их тиха слона – robić z igły widły) - zachowanie równoważności

znaczeniowej i efektu komunikacyjnego między oryginałem a przekładem, korzystając np.
ze słownika. Dążenie do minimalizacji utraty informacji i oddziaływania.

Adaptacja (Winnie the Pook - Fredzia Phi-Phi - Kubuś Puchatek) - dostosowanie przekazu
z jednego języka do drugiego w sposób, który uwzględnia różnice kulturowe, językowe i
stylistyczne, aby zachować jego sens i skuteczność komunikacyjną.

43. klasyfikacja technik tłumaczeniowych Таня

a) Reprodukcja bez objaśnień
reprodukcję - użycie w tekście przekładu niezasymilowanego w języku docelowym
słowa/wyrażenia użytego w tekście wyjściowym. Reprodukcji w tłumaczeniu
najczęściej podlegać będą słowa/wyrażenia języka wyjściowego, ale nie musi tak być
— jeśli w oryginale używane są wyrażenia z innego języka, to tłumacz również staje
wobec problemu przekładowego, zwłaszcza gdy owe wyrażenia nie są powszechne
znane w kulturze docelowej (a czasami również, gdy są znacznie lepiej znane niż w
kulturze wyjściowej) Reprodukcja może, ale nie musi, obejmować pewien retusz
ortograficzny czy transliterację. Reprodukcja bez objaśnień bywa techniką
ryzykowną. Jeśli nie mamy pewności, że importowany element zostanie rozpoznany
przez odbiorców przekładu, jeśli nie tłumaczy go sam kontekst, to lepiej zastanowić
się nad inną techniką, bo reprodukcja bez objaśnienia zmusi czytelnika do
zgadywania sensu użytego wyrażenia lub każe mu zrezygnować z interpretacji.

b) Reprodukcja z objaśnieniem
Reprodukcja z objaśnieniem (pod warunkiem, że objaśnienie jest precyzyjne) to
znacznie bezpieczniejsza technika. Pozwala odbiorcy na zrekonstruowanie
odpowiednich schematów, scenariuszy i scen (choć z pewnością nie wszystkich
skojarzeń i uczuć). Ale przeczytanie objaśnienia to nie to samo co zrozumienie
samodzielne. Tak jak objaśniony dowcip przestaje być śmieszny, tak też
Wyjaśnienia w tekście odbierają część przyjemności czytania. Wyjaśnienia
 nie powinny być zbyt długie i pedantyczne, by „paratekst” nie zaczął dominować nad
tekstem właściwym.

c) Tłumaczenie syntagmatyczne bez objaśnień (mechanicznym zastępowaniu struktur

(najczęściej słów) języka A strukturami języka B bez szerszego spojrzenia na dany
tekst)

Ta technika niesie ze sobą wszystkie niebezpieczeństwa, jakie wiążą się

z reprodukcją bez objaśnień i jeszcze parę dodatkowych. Niewłaściwe
jej zastosowanie może być jeszcze bardziej niepokojące dla odbiorcy
przekładu, bo znacznie łatwiej wytłumaczymy sobie niezrozumiałość -
jakiegoś obcego zwrotu niż nieprzejrzystość wyrażenia pozornie sformułowanego w
naszym ojczystym języku. Zgodnie z zasadą stałości sensu - należy się też liczyć z
możliwością znalezienia przez odbiorcę jakiegoś wyjaśnienia takiego
niezrozumiałego fragmentu i wcale nie musi to być interpretacja zgodna z
zamierzeniami autora. Technika ta ukrywa też czasem głębszy sens danego
sformułowania lub jego szczególne znaczenie w kulturze wyjściowej.

d) Tłumaczenie syntagmatyczne z objaśnieniami

Bywa zadowalającym rozwiązaniem, jeśli objaśnienie jest
jasne i zgodne z prawdą.

e) Uznany ekwiwalent

Użycie uznanego ekwiwalentu jest podstawową techniką w przypadku

tłumaczenia nazw instytucji, organizacji itp., niektórych nazw geograficznych i
nielicznych nazwisk sławnych ludzi. Inne elementy kulturowe, zwłaszcza w
przypadku kultur mniej rozpowszechnionych, niezwykle
rzadko miewają uznane ekwiwalenty. Również w przypadku tytułów dzieł literackich (i
imion ich bohaterów) tłumacz ma obowiązek sprawdzić, czy dany utwór był już
tłumaczony na język docelowy i wykorzystać istniejące tłumaczenie; gdy istnieje
więcej niż jedno tłumaczenie, należy zwykle wybrać bardziej znane (więc Kubuś
Puchatek, a nie Fredzia Phi Phi, Mechaniczna pomarańcza, a nie Nakręcana
pomarańcza). Podobnie należałoby postąpić z cytatami z dzieł znanych autorów:
tłumacz powinien posłużyć się istniejącymi przekładami.

f) Ekwiwalent funkcjonalny
Obejmuje techniki określone przez Newmarka mianem ekwiwalentu funkcjonalnego i
ekwiwalentu kulturowego. Zastosowanie ekwiwalentu funkcjonalnego polega na zastąpieniu
nazwy (lub aluzji do) zjawiska lepiej znanego w kulturze wyjściowej nazwą (lub aluzją do)
zjawiska lepiej znanego w kulturze docelowej, gdy rzeczywiście nie da się znaleźć bliższego
ekwiwalentu, gdy dany element nie odgrywa bardzo istotnej roli w tekście, a wszelkie inne
rozwiązania byłyby „nieopłacalne”. Zastosowanie ekwiwalentu funkcjonalnego jest
uzasadnione w tłumaczeniach literackich.

g) Hiperonim (wyraz, którego znaczenie jest szersze i nadrzędne w stosunku do

znaczenia innego wyrazu)
Użycie hiperonimu nie jest rozwiązaniem pożądanym, ponieważ zawsze „gubi” jakiś element
kultury wyjściowej. Można je usprawiedliwić, gdy język docelowy nie dysponuje (znanym)
ekwiwalentem danej jednostki języka wyjściowego, gdy jednocześnie dany element nie
odgrywa istotnej roli w tekście oryginału i gdy inne techniki tłumaczeniowe dałyby jeszcze —
gorsze rezultaty.
h) Ekwiwalent opisowy
Ta technika podstawia opis czy też definicję za „termin” i w związku z tym może być
zastosowana tylko wtedy, gdy dany element pojawia się w tekście raz i nie odgrywa w nim
bardzo znaczącej roli.

i) Opuszczenie

Opuszczenie elementu kulturowego w tłumaczeniu jest absolutną ostatecznością, a w

tłumaczeniach literackich, jak sądzę, rozwiązaniem niedopuszczalnym.
W nowszych czasach opuszczenia nie są zwykle radykalne i dotyczą najczęściej
pojedynczych sformułowań.

Dobór technik tłumaczeniowych zależeć będzie od typu tekstu. W przypadku dzieł

literackich, w których celem tłumacza powinno być umożliwienie odbiorcy jak
najpełniejszego odtworzenia bazy wypowiedzi i sygnalizowanych w tekście elementów bazy
kognitywnej autora, częściej spotkamy się z wykorzystaniem reprodukcji i tłumaczeń
syntagmatycznych (często z objaśnieniami). W krótkich tekstach użytkowych powinny
dominować takie techniki jak uznany ekwiwalent, ekwiwalenty funkcjonalne, opisowe,
hiperonimy.

44. funkcje nazw realiów w przekładzie Таня

„Elementy kulturowe obejmują większość imion własnych (z wyjątkiem tych, które są
dobrze znane w kulturze docelowej i jako takie mają swoje uznane ekwiwalenty w języku
docelowym lub też zostały przez ten język zapożyczone), nazwy i zwroty związane z
organizacją życia w kraju kultury wyjściowej (np. z ustrojem politycznym, systemem oświaty,
służbą zdrowia, prawem itd.), obyczajami i przyzwyczajeniami (takimi jak tradycje kulinarne i
zwyczaje związane z jedzeniem, święta i towarzyszące im obrzędy, sposoby witania się i
żegnania itd.), cytaty i aluzje mające ścisły związek z literaturą danego kraju (obejmującą
zarówno znane powieści, dramaty czy wiersze, jak i wierszyki dla dzieci, znane piosenki,
przysłowia, libretta oper, operetek i musicali itd.), aluzje do historii kraju i do innych sfer
kultury, takich jak muzyka, film, malarstwo itd.”
„Aluzja” to nawiązanie do czegoś, natomiast „cytat” jest dosłownym przytoczeniem
„w wypowiedzi fragmentu wypowiedzi innego podmiotu mówiącego albo też innej
wypowiedzi tego samego podmiotu (autocytat)”.
Cytaty można również podzielić na cytaty zwykłe i aluzyjne. Cytaty aluzyjne łączą
z kolei dwa lub więcej słów i w przeciwieństwie do zwykłego cytatu, są wprowadzane bez
cudzysłowu, modyfikując treść wypowiedzi lub tekstu od strony semantycznej lub od strony
formalnej na poziomie minimalnych zmian dźwięku lub zakończenia. W tekście pełnią
podobne funkcje, łączą różne dzieła i wzbogacają nowy tekst, wprowadzając nowy materiał
kulturowo-historyczny. Podstawową ich rolą jest tworzenie dodatkowych konotacji i
podtekstów, które pomagają w przedstawieniu głównego tematu.
Czytelnicy przekładu tego samego tekstu literackiego w różnych językach będą mieli
odmienne skojarzenia. Ich odbiór utworu będzie zależał od znajomości kultury oraz realiów
kulturowych oryginału. Odbiorca przekładu jest przygotowany na to, że w przekładzie będą
obecne realia innej kultury, których on nie zna. Może to też być powodem, dlaczego wybrał
lekturę należącej do kultury obcej, np. w celu zapoznania się z tradycjami. Dlatego tłumacze
nie powinni celowo zmniejszać różnicy kulturowej między tekstem oryginału a przekładem.
W tekstach kultur bliskich, np. polskich oraz ukraińskich, odmienność kulturowa i językowa
jest mniejsza (w porównaniu do tekstów kultur dalekich), ale mimo wszystko te różnice
istnieją. Tłumacz musi je przełożyć na inny język, aby były one zrozumiałe dla obcego
czytelnika. Anna Dolata-Zaród zaznacza, że w kulturach, które są ze sobą w bliskim
kontakcie, ze względu na wymianę gospodarczą, położenie geograficzne lub wzajemne
długotrwałe relacje, dwustronna „świadomość symboli i wartości kulturowych zawartych w
pojęciach, wyobrażeniach, obrazach, strukturach gramatycznych lub tekstach może być
bardzo wysoka”.
Realia kulturowe pełnią w tekście różne funkcje, do najpopularniejszych należą:
● charakterologiczna – służy do wyrażenia obrazu podmiotu wypowiedzi autora lub
bohatera;
● odniesienie do tekstu źródłowego – stosuje się w celu rozpoznania przez czytelnika
źródła cytatu oraz autora;
● podsumowująca – zastosowana przez autora do podsumowania myśli, streszczenia,
zbudowania nowej perspektywy semantycznej;
● artystyczna – służy do nadania obrazom i sytuacjom emocyjności, większej
przejrzystości przedstawionym postaciom i sytuacjom.

45. techniki tłumaczenia nazw realiów (R. Lewicki) Таня

Roman Lewicki analizuje elementy kulturowe (często na przykładzie języka

polskiego i rosyjskiego) dobiera on odpowiednie techniki, z których najczęściej korzystają
tłumacze. Jego techniki są przedstawione poniżej:
1. Ekwiwalent w języku docelowym.
2. Barbaryzm – tłumaczenie dosłowne, zapożyczenie nazwy obcej, czyli nazwę w
języku docelowym nieobecną, ale skopiowaną z języka źródłowego (z reguły z
oryginału).
3. Neologizm tłumacza – tworzony jest na podstawie istniejących w języku docelowym
modeli derywacyjnych. Jego rozumienie jest możliwe dzięki skojarzeniu.
27 Ibidem.
48
4. Tłumaczenie opisowe (peryfraza) – tłumaczone wyrażenie wyjaśnia się za pomocą
kilkuwyrazowego ciągu.
5. Przypis tłumacza – zastosowanie w tekście barbaryzmu, opatrzonego odsyłaczem do
przypisu, w którym znajduje się zazwyczaj dość rozbudowany opis wyjaśniający
znaczenie owego barbaryzmu. Ten sposób pomaga zachować lakoniczny charakter
fragmentu oraz likwiduje ryzyko niezrozumienia barbaryzmu.
6. Tłumaczenie przybliżone (aproksymacja) – ta technika polega na zastosowaniu
nazwy innego obiektu, pod jakimś względem podobnego do tego, o którym mowa w
oryginale. Obiekty powinny być podobne do siebie (według funkcji, wyglądu lub
cech). Ta technika modyfikuje obraz w tekście, dezinformując odbiorcę.
7. Generalizacja – zastąpienie nazwy obiektu nazwą rodzaju, do którego ten obiekt się
odnosi.
8. Tłumaczenie kontekstualne – polega na przebudowie struktury zdania w ten sposób,
żeby nie było potrzebne wykorzystanie nazwy bezekwiwalentnej.
9. Opuszczenie – pominięcie nazwy realiów. Lewicki uważa, że technikę można
stosować, kiedy „przekaz danej nazwy nie jest istotny dla tłumaczonego fragmentu
tekstu, a ewentualne zastosowania innych technik nie prowadziłoby do
zadowalającego rezultatu”, kiedy rezultat okazałby się nieopłacalny.
46. strategie tłumaczenia idiomów Таня
Wydaje się, że tłumacz może zastosować jedną z czterech technik tłumaczenia idiomów:
a) użycie «oczywistego», nasuwającego się ekwiwalentu – idiomu o bardzo podobnej
formie i sensie w języku docelowym, jeśli takowy istnieje (co zdarza się najczęściej w
wypadku idiomów o pochodzeniu biblijnym lub klasycznym);
b) użycie ekwiwalentu funkcjonalnego – zastąpienie idiomu języka wyjściowego takim
idiomem języka docelowego, którego znaczenie funkcjonalne jest podobne, choć
obraz inny;
c) syntagmatyczne przetłumaczenie idiomu języka wyjściowego – co możliwe jest tylko
w rzadkich, specyficznych przypadkach, kiedy oryginalny idiom jest „przejrzysty”
(zrozumiały w kulturze docelowej) i tylko w tych typach tekstów, których odbiorca
przygotowany jest na pewne nowatorstwo, inwencję językową;
d) użycie ekwiwalentu znaczeniowego niebędącego idiomem
47. problematyczne zjawiska językowe w przekładzie Zuzanna Żyrek

48. specyfika i klasyfikacja nazw własnych - Andriana Myroniuk

Muszą być badane tylko i wyłącznie w kontekście
Mity:
● Nazwy własne nie mają znaczenia
● Nazwy własne nie podlegają regułóm morfologicznym
● Nie mają synonimów
● Nie mają wartości opisowej
● Nie mają konotacji
Konflikty:
● między intercjonalnym im. Własnym a obcym kontekstem kulturowym
● Między postulatem wierności a niepożądaną formą nazwy własnej
Wewnętrzna semantyka:
● nazwy przezroczyste semantyczniem, na przykład Wisła
● Nazwy z wewnętrzną semantyką
Klasyfikacja:
1. Antroponimy
2. Toponimy
3. Ideonimy
4. Chrematonimy (nazwy instytucji, firm)
5. Zoonimy
Funkcje przekazu:
1. Identyfikacja obiektu
2. Wyrażenie stosunku emocjonalnego
3. Charakteryzająca
 4. Specyficzne przekładowe

49. funkcje nazw własnych w tekście - Andriana Myroniuk

● Identyfikacyjną: Pozwalają jednoznacznie identyfikować konkretne jednostki, takie jak
osoby, miejsca czy instytucje.
● Lokacyjną: Wskazują na lokalizację i przestrzenny kontekst wydarzeń, umożliwiając
czytelnikowi zrozumienie, gdzie coś się dzieje.
● Rolną: Informują o rolach, funkcjach czy statusie jednostek w tekście, jak bohaterowie,
autorzy, uczestnicy wydarzeń czy instytucje.
● Kulturową: Niosą ze sobą skojarzenia kulturowe, historyczne i społeczne, wprowadzając
czytelnika w specyficzny kontekst kulturowy.
● Wyrazistą: Dodają wyrazistości i autentyczności tekstu, a utrzymanie oryginalnych nazw
własnych może pomóc w zachowaniu specyfiki i charakteru tekstu.

50. techniki przekładu nazw własnych - Andriana Myroniuk

1) Przenoszenie

- bez objaśnień

- z objaśnieniem

2) Przenoszenie z minimalną modyfikacją

- adaptacja morfologiczna, ortograficzną, fonetyczną

3)Tłumaczenie nazwy własnej

-głównie nazwy z wewnętrzną semantyką

4) Zastąpienie inną własną (jez.docelowego), NIE BĘDĄCĄ ekwiwalentem

5)Opuszczenie - deonimizacja

51. Wybrane koncepcje i teorie przekładu Zuzanna Żyrek

a. początki okresu językoznawczego

b. szkoły niemieckie (teoria Skopos)

c. francuskie badania socjolingwistyczne (interpretacyjna teoria przekładu)

d. podejście tekstowe

e. przekład jako kontakt kultur

f. pragmatyczne reguły Newmarka

g. manipuliści
h. model integracyjny

i. badania psycholingwistyczne