Logika – opracowanie zagadnień

1. Pojęcie logiki i jej miejsce w strukturze nauk prawnych

Logika to nauka o poprawnym myśleniu. Poprawne myślenie wymaga zbadania przesłanek

z punktu widzenia ich prawdziwości oraz umiejętności wyciągnięcia właściwego wniosku.
Pomocą służą prawa logiczne. Jest nauką analityczną. Rozumiana jako instrument
poznawczy, obejmuje zarówno logikę dedukcyjną, jak i indukcyjną.

Logika dedukcji wywodzi się od Arystotelesa, oparta jest na wynikaniu zdań z innych zdań i
jest logiką sensu stricto. Logika indukcji oparta jest na rozumowaniu indukcyjnym, a więc
prowadzącym od przesłanek szczegółowych do ogólnego wniosku.

Logika modalna, nazywana rachunkiem modalnym, opiera się na pojęciu funktora

modalnego. Funktorami modalnymi są takie wyrażenia, jak: „jest możliwe, że”, „jest
konieczne, że”.

Sokrates - problem definiowania, zasady wnioskowania eliminacyjnego

Platon - rozumowanie dedukcyjne

Arystoteles - teoria indukcji, podstawy teorii definicji, pojęcie sylogizmu, zasady

sprzeczności, zasada wyłączonego srodka

Chryzyp - system zalozeniowy

Piotr Ramus - nazwy jednostkowe, podział logiki

Kartezjusz - konieczność poznania jako warunku uzasadnienia, psychologia

John Stuart Mill - logika to nauka o rozumowaniu, kanony

Gottfried Leibniz - rachunek zdań, logika formalna

August de Morgan - negacja koniunkcji i negacja alternatywy

George Boole - logika nazw

Gottlob Frege - logika teoria zbiorów i relacji

Jan Lukasiewicz - logika trojwartosciowa

Alfred Tarski - semantyczna definicja prawdy

Georg Wright - podzial modalności

Artur Prior - funktory temporalne

Tadeusz Kotarbinski - logika w węższym i szerszym zakresie

Zygmunt Ziembinski - logika formalna, semiotyka, ogólna metodologia nauk

2. Działy logiki i ich obszary badawcze

Zygmunt Ziembiński pojmuje logikę jako naukę, w ramach której wyodrębnia się:
 ● Logikę formalną, a więc logikę odnoszącą się do zdań i ich związków
● Semiotykę – naukę o znakach
o Semantykę – znaczenie znaków języka, funkcje semantyczne wypowiedzi
o Syntaktyka – zasady łączenia znaków po to, by ułożyć wyrażenie złożone
o Pragmatyka – związki między wyrażeniami języka a podmiotem, który się nim
posługuje, działanie za pomocą sów
● Ogólna metodologia nauk – obejmuje m.in. uzasadnianie twierdzeń

Semiotyka to dział logiczno-językowy, którego centralnym punktem jest teoria znaku. Teoria
znaku czyni za swój przedmiot problem znaczenia (relacji znaków do ich przedmiotu),
typologię wyrażeń oraz reguły konstrukcji wypowiedzi ze składników języka.

Logika odgrywa rolę pomocniczą wobec wielu nauk.

Logika prawnicza to nauka, której przedmiotem są zastosowania logiki na gruncie prawa.

formalizm Antyformalizm
1. Logika prawnicza ma zastosowanie do 1. Dla rozumowań prawniczych ma
rozumowań prawniczych zastosowanie logika dialektyczna
2. Przesłanki są pewne, ale można im 2. Przesłanki nigdy nie są pewne, ale
nadać taki przymiot argumentowane w oparciu o określone
3. Rozumowania prawnicze oparte są na cechy lub aksjologię
sylogiźmie 3. Rozumowania prawnicze oparte są na
entymemacie albo sylogizmie
dydaktycznym

Sylogizm to wnioskowanie zawierające co najmniej dwie przesłanki – mają one wspólny

element, a każdy element wniosku wywodzi się dokładnie z jednej z nich

Entymemat to wnioskowanie dedukcyjne, w którym przemilczano jakąś przesłankę.

4. Sylogizm kategoryczny i dialektyczny

Zdania kategoryczne - maja budowę podmiotowo-orzecznikowa, połączone funktorem

zdaniotworczym „jest”

Sylogizm kategoryczny umożliwia wnioskowanie. Jest to rodzaj wnioskowania pośredniego,

w ktorym na podstawie dwóch przesłanek dochodzimy do wniosku.

5. Podział semiotyki
● Semantyka - nauka odnosząca się do znaczenia wyrażeń, związków między
znakami a rzeczywistością. Do funkcji semantycznych zalicza się denotowanie,
konotowanie i oznaczanie
● Syntaktyka - nauka badająca wyrażenia norm pod katem składni, rodzaje znaków,
relacje między znakami a wyrażeniami wewnątrz danego języka, wiązania znaków w
wyrażenia złożone. Relacja syntaktyczna będzie np. Wynikanie
● Pragmatyka - nauka interesująca się relacjami między nadawca a odbiorca znaku,
relacjami między znakiem a jego użytkownikami, a także zależnością znaczenia
 wyrażeń od kontekstu, w których są używane oraz mechanizmami rozumienia
wypowiedzi. W ramach pragmatyki wypracowano m.in. teorie aktów mowy (gdy przy
pomocy języka nie tylko są przekazywane informacje, ale i tworzone fakty
społeczne); koncepcje wyrażeń okazjonalnych (tj takich, które nie maja w języku
stałego przyporządkowania do konkretnego przedmiotu, a zyskują takie
przyporządkowanie jedynie wtedy, gdy zostaną użyte w konkretnej sytuacji)

7. Relacje denotacyjne

Denotacja - zakres danej nazwy N, tj zbior jej desygnatów, czyli obiektów, o których
powiedzenie „to jest N” będzie zdaniem prawdziwym

Denotowanie - jedna z funkcji semiotycznych, relacja między wyrażeniem a jego denotacją

- rozumiana jako zakres nazwy (zbiór jej desygnatów), klasa istniejących desygnatów nazwy
lub dowolny przedmiot, do którego odnosi się dane wyrażenie

Szczególnie istotne jest denotowanie jako relacja między nazwa a jej zakresem. Zachodzi
następujący związek między denotowaniem a oznaczaniem: nazwa oznacza dany przedmiot
wtedy i tylko wtedy, gdy przedmiot ten należy do zbioru przedmiotów denotowanych przez
te nazwę.

8. Nazwy

Nazwy to wyrazy lub wyrażenia, ktore pełnia funkcje podmiotów lub orzeczników orzeczeń
imiennych. Zaś orzeczenia imienne to orzeczenie stwierdzające o podmiocie, ze jest on taki
a taki

W nazwie wyróżnia się:

● Desygnat - przedmiot, do którego nazwa się odnosi; dla którego nazwa jest znakiem.
Nazwy mogą mieć jeden, kilka lub wiele desygnatów. Mówi się, ze nazwa oznacza
swoje desygnaty
● Denotacje - czyli zakres nazwy, jako zbiór desygnatów danej nazwy
● Konotacje - treść nazwy, jako zespół cech, do których nazwa się odnosi. Inaczej
mówiąc jest to zespół cech, na podstawie których odbiorca uzna określony
przedmiot za desygnat nazwy
● Oznaczenie - sposób zapisu nazwy

Stosunek między denotacja a konotacja jest odwrotnie proporcjonalny - jako, ze denotacja

zakreśla zbiór desygnatów, a konotacja zespół cech, to im więcej znajdziemy cech dla danej
nazwy, tym węższy i mniejszy będzie zakres tej nazwy. Im więcej cech tym mniejszy zbiór.

9. Funkcje semantyczne:

● Denotowanie - relacja między wyrażaniem a jego denotacja, czyli zakresem nazwy

● Konotowanie - relacja między nazwa a jej konotacja, czyli treścią nazwy, jako
zespołu cech, do których nazwa się odnosi
 ● Oznaczanie - relacja między nazwa a jej desygnatami, czyli przedmiotami, do
których nazwa się odnosi, wobec których można trafnie orzec dana nazwę

10. Teoria nazw

Nazwa - wyraz lub wyrażenie, które odnosi się do szeroko rozumianych przedmiotów, tzn.
występujących empirycznie lub są abstrakcyjne.

W sensie lingwistycznym nazwami są wszelkie rzeczowniki.

Przedmiot oznaczany przez dana nazwę jest desygnatem tej nazwy. Każdej nazwie
przyporządkowany jest zbiór przedmiotów, do których ta nazwa się odnosi, przy czym ten
zbiór może być pusty lub niepusty. Zbior ten określany jest zakresem nazwy/zbiorem
desygnatów nazwy/denotacja nazwy. Stosunek nazwy do jej zakresu to denotowanie.

Element elementu zbioru jest elementem zbioru. Zbior tego typu, stanowiący całość złożona
z przedmiotów będących jego częściami, jest nazywany agregatem/zbiorem w sensie
kolektywnym.

Desygnaty nazwy są przedmiotami niezbiorowymi. Elementami zbioru przedmiotów

niezbiorowych, tj X-ów są tylko X-y. Zbiory tego typu stanowiące zespół przedmiotów
wyłonionych w określony sposób są nazywane klasą/zbiorem w sensie dystrybutywnym.

Nazwy są równoważne gdy obu tym nazwom odpowiada ten sam zbior desygnatów czyli
gdy mają tę sama denotacje.

Podziały nazw:

● Nazwy proste są nazwami jednowyrazowymi, nazwy złożone - więcej wyrazow

● Nazwa generalna przypisywana jest przedmiotowi ze względu na wyodrębniona
cechę, charakterystyczna dla tego przedmiotu. Nazwa indywidualna - jest
arbitralnie nadawana poprzez ustanowienie, a nie ze względu na zbior jego cech
charakterystycznych; nie posiada konotacji, tj przypisanego jej zestawu cech ,
odróżniających desygnat tej nazwy od desygnatów innych nazw. Nazwy
prywatywne to nazwy wskazujące brak pewnej cechy u desygnatów nazwy
generalnej
● Supozycja - sposób użycia określonej nazwy, będącej relacją określonej nazwy,
będący relacja odnosząca nazwę do rożnego typu przedmiotów. Supozycja prosta
odnosi się do poszczególnego, określonego desygnaty nazwy. Supozycja formalna
odnosi się do gatunku, a nie poszczególnego, indywidualnego reprezentanta danego
gatunku. Supozycja materialna odnosi się do wyrazu będącego nazwą. Nazwa
indywidualna występuje w supozycji prostej i materialnej. Nazwa generalna
występuje we wszystkich
● Nazwy cudzysłowowe to takie, które powstają poprzez użycie cudzysłowu,
występują w supozycji materialnej
● Nazwa ogolna to taka, która ma więcej niż jeden desygnat. Nazwa jednostkowa ma
jeden desygnat. Nazwa pusta nie ma żadnego desygnatu
 ● Nazwa konkretna odnosi się do rzeczy, osób. Nazwa abstrakcyjna to taka, której
desygnatów nie możemy sobie wyobrazić w sposób empiryczny

Semantyka: intensjonalna i ekstensjonalna

W pracach nad budowa teorii języka naturalnego wyłaniają się dwa konkurencyjne programy
badawcze: semantyka intensjonalna Richarda Montague oraz ekstensjonalna Donalda
Davidsona.

Jakkolwiek w standardowych logicznych teoriach semantyki dominowało odniesienie

znaków do nazywanych obiektów, czyli ich aspekt ekstensjonalny, to od początku XX w.
rozpowszechniła się semantyka intensjonalna, zgodnie z która związek między znakiem
a odniesień zachodzi wyłącznie przez pojęcie.

Ekstensjonalność to własność języka lub pewnych jego struktur, polegająca na tym, ze w

języku tym bądź w otoczeniu owych struktur językowych podstawienia terminów mających
ten sam zbior desygnatów nie zmieniają prawdziwości zdań.

Intensjonaliści proponują rozwiązanie w duchu Fregego. Zgodnie z tym, co twierdził Frege,

w kontekstach intensjonalnych wyrażenia denotują to, co jest ich sensem/intencją w
kontekstach ekstensjonalnych - maja odniesienie oboczne.

Zdania analityczne a syntetyczne

Zdania analityczne to takie, których prawdziwość możemy ustalić bez badania świata. O
prawdziwości bądź fałszywości decydują reguły języka.

Zdania syntetyczne to takie, których prawdziwość można ustalić tylko przez kontakt ze
światem. O prawdziwości bądź fałszywości decyduje doświadczenie empiryczne.

12. Typologia a klasyfikacja

Klasyfikacja to wielostopniowy podział logiczny, podczas którego obiekty trafiające do

poszczególnych członów podziału poddajemy dalszemu porządkowaniu; w
przypadku klasyfikacji mamy zatem do czynienia z podziałami logicznymi różnych
stopnia – np. dokonując podziału nazwy książka, możemy je podzielić na naukowe i te,
które nie mają charakteru naukowego (podział logiczny I stopnia), a następnie wśród
książek naukowych moglibyśmy podzielić je na te, których treść skupia się na
zagadnieniach logicznych, a także na te, których przedmiot zainteresowania jest zupełnie
inny (podział logiczny II stopnia).

Typologia polega natomiast na wyróżnianiu typów przedmiotów i stosowana jest jako

narzędzie, które efektywnie wpływa na stopień precyzji wypowiedzi. Typologia jest więc
czynnością intelektualną polegającą na grupowaniu przedmiotów ze względu na
ich podobieństwo do obiektów uznawanych za wzorcowe. Stosuje się ją zatem
wtedy, kiedy niemożliwe jest dokonanie podziału logicznego, np. kiedy próbujemy
dokonać podziału utworów muzycznych na jazzowe, rockowe i folkowe. Zauważymy
bowiem, że bezwzględne przyporządkowanie wielu utworów do jednej grupy jest niemal
niemożliwe, ze względu na to, że każda piosenka może zawierać elementy więcej niż
jednego gatunku muzycznego.
Podstawowa różnica pomiędzy klasyfikacją na typologią polega zatem na tym, że w
przypadku tej pierwszej możemy dokonać bezwzględnego podziału obiektów, który polega
na weryfikacji, czy dany obiekt spełnia konkretne kryteria, czy też nie. W przypadku
typologii nie można ustalić konkretnych kryteriów, a zatem nie można też dokonać
dokładnego podziału – jesteśmy w stanie przeprowadzić go jedynie w pewnym stopniu.

13. 1. Pojęcie wnioskowania

Wnioskowanie to taki proces myślowy, w którym na podstawie uznania pewnego zdania

lub zdań, zwanych przesłankami, uznajemy inne zdanie, zwane wnioskiem, którego
wcześniej nie uznawaliśmy wcale lub uznawaliśmy z mniejszym stopniem pewności.
Stopień uznania wniosku nie może być większy niż stopień uznania przesłanek.

Wnioskowanie, w którym uznajemy wniosek z takim samym stopniem pewności co

przesłanki, nazywamy wnioskowaniem subiektywnie pewnym.
Wnioskowanie, w którym stopień pewności, z jakim uznajemy wniosek, jest mniejszy niż
ten, z jakim uznajemy przesłanki, nazwiemy wnioskowaniem subiektywnie
niepewnym.

13. 2. Rodzaje wnioskowań prawniczych

Poza rozumowaniami bazującymi na związkach formalnych pomiędzy przesłankami a

wnioskiem, prawnicy korzystają przede wszystkim z wnioskowań bazujących na
związkach znaczeniowych zachodzących pomiędzy powyższymi.
Bardzo często zdarza się sytuacja, kiedy zarówno przesłanki, jak i wniosek są zdaniami
deontycznymi – normami.

Rozumowania inferencyjne, w których przesłanki i wniosek są zdaniami deontycznymi,

przeprowadza się wg poniższego schematu:
1) przeprowadzenie wykładni w celu uzyskania norm-przesłanek
2) wyprowadzenie nowych norm-konsekwencji przy wykorzystaniu reguł
inferencyjnych

Podział wnioskowań prawniczych:

1) wnioskowania oparte na instrumentalnym wynikaniu norm – przyjmuje

się, że jeżeli dana norma obowiązuje, a tym samym określa pewien modelowy stan
faktyczny, to obowiązują także normy, które nakazują podejmować takie działania,
które mają do owego stanu faktycznego doprowadzić, lub zakazują robić to, co
mogłoby utrudnić osiągnięcie danego stanu rzeczy.
2) wnioskowania oparte na założeniu konsekwentności ocen prawodawcy:
● analogia iuris – analogia z prawa, a zatem w sytuacjach, kiedy tworzy się
nową (bowiem odpowiednia nie istnieje) normę, której wartości
odpowiadają wartościom
● argumentum a fortiori – zwykle polegające na porównaniu zakresów
uprawnień
o argumentum a maiori ad minus – ,,z większego na mniejsze”
o argumentum a minori ad maius – ,,z mniejszego na większe”
14. Pragmatyka językowa w odniesieniu do rozumowań normatywnych
__________________________________________________________________________________

15. Teoria aktów mowy J. Austina i jej zastosowanie do analizy wyrażeń

normatywnych w ramach prawoznawstwa

Akt mowy – jedna z głównych kategorii pojęciowych współczesnej filozofii języka, obecna
także na gruncie językoznawstwa (pragmatyka logiczna i pragmatyka językoznawcza).
Akt mowy jako całość stanowi każdorazowe, pełne skorzystanie z możliwości, które daje
język.

Według ‘How to Do Things with Words’ Johna Langshawa Austina:

Wypowiedzenia możemy podzielić następująco:

1) wypowiedzenia konstatywne (konstacje, stwierdzenia) – prawda lub fałsz
2) wypowiedzenia performatywne - wypowiedzenia, których nie możemy
zakwalifikować ani jako prawdziwych, ani fałszywych (ocenne), wprowadzają
zmiany do otaczającej nas rzeczywistości społecznej.

Używanie języka odbywa się przez zachowania językowe, w obrębie których można
wyróżnić następujące elementy:
o nadawca i odbiorca (kto i do kogo)
o kontekst sytuacyjny
o cel (intencja wypowiedzi)

Rodzaje aktów mowy:

● lokucyjny – dotyczący konstruowania wypowiedzi
● illokucyjny – odnoszący się do intencji wypowiedzi
● perlokucyjny – dotyczący skutków wypowiedzi

Wypowiedzi prawnicze jako komunikaty odznaczają się cechami wprowadzonymi przez

teorię aktów mowy Austina:
● powstają we właściwy sobie sposób lokucyjny – przez odpowiednie środki wyrazu
językowego (akty normatywne, decyzje stosowania prawa)
● posiadają charakter aktu illokucyjnego - intencje zależą od przyjętej filozofii
prawa, np. zapewnienie ładu czy uregulowanie pewnej konkretnej strefy
społecznej
● odznaczają się charakterem perlokucyjny – prawnicze wypowiedzi normatywne
modyfikują empirycznie obserwowaną rzeczywistość społeczną – adresaci prawa są
zobowiązani podejmować takie zachowania, by były one zgodne z literą prawa.

16. Definicje i definiowanie

Definiowanie polega przede wszystkim na uściśleniu znaczenia poszczególnych pojęć,

konstrukcji pojęć abstrakcyjnych, a także zaprowadzają porządek w zakresie wyrażania
myśli. Podczas definiowania nie można jednak zapomnieć o wskazaniu kryteriów,
wg których dany element zbioru został odróżniony od innych należących do tego samego
gatunku. Definicja powinna być także możliwie klarowna, aby można ją było uznać za
relewantną.

Podział definicji:
Ze względu na punkt odniesienia:
● realne – odnoszące się do konkretnych przedmiotów, charakteryzując je
● nominalne – zastępujące jedne wyrażenia innymi, przy czym nie odnosząc się do
konkretnych przedmiotów, ale języka, w którym dane wyrażenia zostały użyte

Ze względu na genezę znaczenia definiowanego pojęcia:

● sprawozdawcze (analityczne) – wyraz tego, jak dane wyrażenie jest (lub było)
rozumiane w określonym języku
● projektujące (syntetyczne) – wyraża znaczenie wyrażenia na przyszłość, a zatem
podczas projektowania znaczenia oczekuje się, że przyjmie ono zaproponowane
znaczenie; wyróżniamy:
a. regulującą – polega na zmianie pierwotnego znaczenia wyrażenia
b. konstrukcyjne – służą skonstruowaniu znaczenia wyrażeniom
nowym, dopiero wchodzącym do języka

Ze względu na budowę definicji:

● równościowa, składająca się z:
o definiendum – część definicji zawierającej nazwę definiowaną
o zwrotu łączącego (np. ‘jest to’, ‘czyli’)
o definiensa – zwrot definiujący
Ponad to definicje równościowe dzielimy także na: wyraźne (zawierające w definiendum
tylko wyraz definiowany) oraz kontekstowe (definiendum polega na umieszczeniu
wyrażenia w pewnym kontekście)
● nierównościowa – wszystkie te, których budowa nie pokrywa się z budową
definicji równościowych, np. te, w których nie występuje spójnik definicyjny
Definicje nierównościowe dzielimy na: aksjomatyczną (czyli obserwacja znaczenia
wyrażenia po uprzednim umieszczeniu go w kilku zdaniach w sensie gramatycznym)
oraz indukcyjną (składająca się z warunku wyjściowego i warunku indukcyjnego, gdzie
pierwszy z nich określa elementy należące do zbioru wyrażeń definiowanych, a drugi
wyjaśnia w jakiej relacji elementy te pozostają względem tych, które nie są definiowane)

17. Przepis a norma prawna

Przez przepis prawny rozumie się na ogół wypowiedź zdaniokształtną wydrukowaną w

dzienniku publikacyjnym, najmniejszy fragment tekstu ustawy; nie jest przy tym ustalone,
czy przez przepis rozumieć należy jedno zdanie w sensie gramatycznym, od kropki do
kropki, czy też jednostką przepisu jest najniższa jednostka systematyzacyjna w tekście
danej ustawy, a więc ustęp czy paragraf, które nieraz składają się z kilku zdań w sensie
gramatycznym. Przepisy wyrażają normy prawne, to jest wskazania, co wedle woli
ustawodawcy powinna czynić pewna osoba, wskazania, że ktoś ma obowiązek takiego a
takiego zachowania w pewnych okolicznościach (względnie — że nie ma obowiązku).
Normy są treścią przepisów.

~ prof. Zygmunt Ziembiński

18. Język prawny a język prawniczy

Podziału na język prawny oraz język prawniczy dokonał Bronisław Wróblewski,

wskazując, że język prawny jest językiem aktów normatywnych (a zatem tym, za
pomocą którego prawodawcy tworzą źródła prawa), a język prawniczy jest jedynie
profesjolektem doktryny prawniczej, a zatem językiem, którym prawnicy posługują się,
aby mówić o prawie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, iż jeden i drugi stanowią metajęzyki polskiego języka literackiego. Pierwszy z
nich – język prawny – jest względem języka polskiego językiem II stopnia, będąc jego pierwszym
metajęzykiem. Język prawniczy natomiast jest językiem III stopnia, metajęzykiem języka prawnego oraz
metajęzykiem II stopnia j. polskiego.

19. Pojęcie metody naukowej i metody prawniczej – metoda

formalno-dogmatyczna

Metoda naukowa – sposoby intersubiektywnego poznawania i komunikowania wiedzy,

oparte o prawa logiki i prawdopodobieństwa, posługujące się dedukcją i systematyczną
indukcją w procesie formułowania, uzasadniania, testowania i korygowania teorii i
hipotez.
Na metodę naukową składają się następujące elementy:
1) całokształt sposobów badawczego docierania do prawdy i pojęciowego
przedstawiania jej
2) sposoby uzyskiwania materiału naukowego do prowadzenia badań

Metoda formalno-dogmatyczna zakłada przede wszystkim wykorzystanie językowej

metody interpretacji prawa, a zatem na wykorzystaniu reguł semantycznych
i syntaktycznych w celu uzyskania znaczenia interpretowanego tekstu, a także ustalenia
poziomu pragmatyczności tego tekstu.

Można na tej podstawie zauważyć, że metoda formalno-dogmatyczna może zostać

uznana za metodę naukową, bowiem odszukanie tekstu, a także jego analiza stanowią
2. element metody naukowej, a odkodowywanie i interpretacja tego tekstu stanowią
odzwierciedlenie elementu 1., gdzie odkodowanie to sposób docierania do prawdy, a
formułowanie wniosków interpretacyjnych – pojęciowe przedstawianie prawdy.

20. Pojęcia prawoznawstwa empirycznego i analitycznego

Prawoznawstwo analityczne prowadzi rozważania na temat formalnego aspektu

prawa, analizując je pod kątem poprawności i pragmatyczności formalnej, w zakresie
semantyki, semiotyki oraz treści prawa, ale tylko w spektrum znaczeniowym
odkodowanym z tekstu. Prawo badane jest jako wyrażenie językowe, a analitycy
wykazują niechęć do spekulacji metafizycznej. Analityczna teoria prawa skupia się zatem
na tym, jakie prawo jest w swojej najczystszej formie - jaka jest litera prawa.
Myśl analityczna w kontynentalnej kulturze prawa została zapoczątkowana przez
George'a Edwarda Moore'a, Ludwiga Wittgensteina i Bertranda Russella,
natomiast w anglosaskiej jurysprudencji analitycznej jej głosicielami byli Jeremy
Bentham, John Austin oraz Herbert L. A. Hart. Polskimi przedstawicielami
są przede wszystkim Kazimierz Opałek, Jerzy Wróblewski oraz Zygmunt
Ziembiński.

Prawoznawstwo empiryczne swoją uwagę skupia natomiast na realnym aspekcie

prawa, a zatem traktuje prawo jako zjawisko społeczne. Co do zasady, teorie empiryczne
korzystają z metod psychologicznych i socjologicznych, sprawdzają jak prawo
,,działa w praktyce”, np. czy ustanowienie konkretnych przepisów rzeczywiście przyniosło
oczekiwane przez prawodawcę rezultaty. Tym samym sprawdzają nie tylko
pragmatyczność, ale także skuteczność prawa. Przedstawicielem teorii empirycznych był
przede wszystkim Leon Petrażycki.
21. Podstawy badań w naukach prawnych

teza – stwierdzenie, co do którego słuszności nie ma żadnych wątpliwości

hipoteza – stwierdzenie, którego wartość musi zostać zbadana, tzn. zweryfikowana
i poddana konfirmacji lub falsyfikacji
obszar badawczy – zakres elementów (np. zjawisk), poddawanych dokładnej obserwacji
i szczegółowej analizie podczas przeprowadzania danych badań
zmienna – dowolna właściwość należąca do danego obszaru, która w jego zakresie może
przyjmować różne wartości
1) zależna – nie poddajemy jej zmianom, sprawdzamy jedynie jej wartość
2) niezależna – zmienna, której wartością manipulujemy, aby zbadać przebieg
danego zjawiska w różnych warunkach
analiza pojęciowa – szukanie znaczenia poszczególnych pojęć, które ma stanowić
kryterium przynależności do danego obszaru naukowego
studium przypadku – analiza pojedynczego, konkretnego przypadku, który często pełni
funkcję punktu odniesienia we wnioskowaniach per analogiam, bowiem pozwala określić
zależności przyczynowo skutkowe, motywy oraz ogólne relacje pomiędzy poszczególnymi
elementami.
analiza statystyczna - nauka zajmująca się zbieraniem, przetwarzaniem i
prezentowaniem dużych ilości danych w celu odkrycia zasadniczych wzorców
analiza delphi – technika formułująca wnioski w zakresie badanego obszaru na
podstawie zebranych opinii specjalistów i wykreowanego na ich podstawie konsensusu
kwestionariusz –narzędzie wykorzystywane przez empiryczne metody
prowadzenia badań; wyróżniamy:
1) kwestionariusz ankiety – technika polegająca na gromadzeniu informacji
na podstawie odpowiedzi respondenta, których ten udzielił bez ingerencji
ankietera
2) kwestionariusz wywiadu – technika, w której co do zasady uczestniczy
zarówno respondent, jak i ankieter, który poza pytaniami ogólnymi formułuje
także szczegółowe, a także wchodzi w polemikę z respondentem; wnioski
wyprowadzone na podstawie tej metody są zwykle dokładniejsze niż te pochodzące
z wyników zastosowania kwestionariusza ankiety

22. Argumentacja prawna

Argumentacja prawna kontekście wykładni prawa ma niezwykle istotne znaczenie na

płaszczyźnie stosowania prawa, rzetelna argumentacja powziętej decyzji interpretacyjnej
wzmacnia bowiem poczucie praworządności w społeczeństwie.

Możemy wyróżnić dwa modele sporządzania uzasadnień na tej płaszczyźnie:

● model francuski, który operuje założeniem o ukryciu rozumowań
interpretacyjnych; szeroka argumentacja pozostaje niewidoczna dla strony,
bowiem istota tkwi w podaniu faktycznych podstaw rozstrzygnięcia
● model niemiecki zakłada natomiast konieczność argumentacji wszystkich
przesłanek, a także zapoznanie strony ze wszystkimi rozumowaniami
interpretacyjnymi; model niemiecki zakłada także wielowariantowość
rozstrzygnięcia, ukazując prawo jako zjawisko elastyczne.
W kontekście stosowania prawa argumentacja prawna polega przede wszystkim na
formułowaniu uzasadnienia podjętej decyzji stosowania, posługując się silnymi
argumentami, a nie ‘argumentami siły’. Organy stosowania prawa winne są tak
konstruować argumentację, aby przekonać o jej trafności podmiot, wobec którego jest ona
podejmowana, a także za jej pomocą zapoznać podmiot ze wszystkimi elementami
procesu decyzyjnego. Ponad to, argumentacja w tym kontekście pozwala na poddanie
decyzji kontroli instancyjnej, a zatem umożliwieniu podmiotom podjęcia procedury
odwoławczej od podjętej decyzji stosowania prawa.

W przypadku stanowienia prawa argumentacja prawna znajduje zastosowanie

przede wszystkim podczas uzasadniania słuszności przepisów, a zatem wtedy, gdy
prawodawca zapoznaje adresatów prawa z podstawą danej decyzji, to jest: jej celem
oraz wartościami, które przemawiały za poddaniem regulacji danej strefy i uzasadnia,
dlaczego wspomniane są zasadne. Jest to ściśle związane z postulatem racjonalności
prawodawcy, wedle którego prawodawca zobowiązany jest zapoznać się z naturą
obszaru społecznego, w zakresie którego zamierza podjąć procedurę legislacyjną.