BATI AKDENİZ KALKINMA AJANSI

TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ

MARKALAŞMA STRATEJİ PLANI
İÇİNDEKİLER

1 AKDENİZ BÖLGESİ TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ ALGI ARAŞTIRMASI ............................................ 1

1.1 Araştırmanın Amaçları ......................................................................................................................................................2
1.2 Araştırmanın Yöntemi ......................................................................................................................................................2
1.3 Algı Araştırması ..................................................................................................................................................................... 4
1.3.1 Bölge İçi Katılımcı Araştırması ........................................................................................................................ 4
1.3.2 Bölge Dışı Katılımcı Araştırması .................................................................................................................... 13
2 MEVCUT DURUM ANALİZİ..................................................................................................................................................... 21
2.1 Dünya’da Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Ticareti ........................................................................................22
2.2 Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Ticareti .................................................................................... 26
2.3 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Mevcut Durumu ............... 31
2.3.1 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri .......................................................................... 32
2.3.2 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Endemik Türleri .................................. 33
2.3.3 Coğrafi İşaret Tescili Yapılmış Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri .. 34
2.3.4 Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin Bölge Turizmindeki Mevcut Durumu ............................. 35
2.3.5 Küresel ve Bölgesel Tehditlerin Bölge Potansiyeli Açısından Değerlendirilmesi . 36
2.4 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma GZFT Analizi ........................ 37
2.4.1 Batı Akdeniz Bölgesi Paydaşları ile Yapılan GZFT Analiz Sonucu ...................................... 37
2.4.2 Batı Akdeniz Bölge Dışı Aktörler ile Yapılan GZFT Analiz Sonucu ................................... 38
2.5 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Turizm Cazibe Noktaları ........................... 42
2.5.1 Gül Bahçeleri (Isparta)........................................................................................................................................ 42
2.5.2 Lavanta Kokulu Köy Kuyucak (Isparta) ................................................................................................ 42
2.5.3 Akçaköy Lavanta Deresi (Burdur) ............................................................................................................ 43
2.5.4 Lisinia Doğa Projesi .............................................................................................................................................. 43
2.5.5 Aromatik Cennet Vadisi ................................................................................................................................... 43
2.5.6 Narenciye Bahçeleri (Antalya) ..................................................................................................................... 44
3 BATI AKDENİZ BÖLGESİ DEĞERLER ENVANTERİ ........................................................................................... 45
3.1 Antalya İli Turistik Değerler Envanteri .............................................................................................................. 46
3.1.1 UNESCO Dünya Mirası Listesinde Yer Alan Antalya Değerleri ........................................... 46
3.1.2 Antalya İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri ..................................................47
3.1.3 Antalya İli Doğal ve Jeolojik Değerleri ................................................................................................... 49

i
 3.1.4 Antalya İli Kültürel ve Folklorik Değerleri ............................................................................................ 52
3.1.5 Antalya İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri ................................................................ 53
3.1.6 Antalya İli Etkinlikleri ........................................................................................................................................... 59
3.2 Burdur İli Turistik Değerler Envanteri ............................................................................................................... 62
3.2.1 Dünya Mirası Geçici Listesinde Yer Alan Burdur Değerleri .................................................... 62
3.2.2 Burdur İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri .................................................. 62
3.2.3 Burdur İli Doğal ve Jeolojik Değerleri ..................................................................................................... 63
3.2.4 Burdur İli Kültürel ve Folklorik Değerleri ............................................................................................. 65
3.2.5 Burdur İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri.................................................................. 66
3.2.6 Burdur İli Etkinlikleri ............................................................................................................................................. 67
3.3 Isparta İli Turistik Değerler Envanteri ............................................................................................................... 68
3.3.1 Isparta İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri .................................................. 68
3.3.2 Isparta İli Doğal ve Jeolojik Değerleri ....................................................................................................... 71
3.3.3 Isparta İli Kültürel ve Folklorik Değerleri ...............................................................................................74
3.3.4 Isparta İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri ................................................................... 75
3.3.5 Isparta İli Etkinlikleri.............................................................................................................................................. 78
3.4 Batı Akdeniz Bölgesi’ne Ait Diğer Değerler .................................................................................................. 79
4 KIYASLAMA ANALİZİ ............................................................................................................................................................... 80
4.1 Bulgaristan Kazanlık-Gül İncelemesi ................................................................................................................... 81
4.1.1 Bulgaristan Gül Üretimi ..................................................................................................................................... 82
4.1.2 Bulgaristan Gül Endüstrisi ve Markasının Kilometre Taşları.................................................. 83
4.1.3 Bulgaristan Gül Vadisi ve Kazanlık (Kızanlık) ..................................................................................... 84
4.1.4 Bulgaristan Gül Endüstrisinde Pazarlama ve Örgütlenme .................................................... 96
4.1.5 Bulgaristan Gül Endüstrisinde Koruma ve Standardizasyon ............................................ 105
4.2 Fransa Provence Lavanta İncelemesi ............................................................................................................. 106
4.2.1 Fransa’da ve Provence Bölgesinde Lavanta Üretimi ................................................................ 107
4.2.2 Fransa Provence Bölgesi ve Turizm Pazarlaması ........................................................................ 108
5 MARKALAŞMA STRATEJİSİ YOL HARİTASI ............................................................................................................ 114
5.1 Batı Akdeniz Bölgesi Destinasyon Yönetim Modeli Önerisi ........................................................... 115

ii
 5.2 Hedef Kitle Tanımlaması............................................................................................................................................. 121
5.2.1 Bölge Yaşayanları ................................................................................................................................................... 121
5.2.2 Turistler ........................................................................................................................................................................ 123
5.2.3 Tüketiciler................................................................................................................................................................... 126
5.2.4 Yatırımcılar ................................................................................................................................................................. 128
5.3 Markalaşma Hikayesi ve Stratejisi: Yeşil Kalkınma ................................................................................ 130
5.3.1 Eksen 1: Doğayı Koru (Koruma-kullanım dengesi) ....................................................................... 131
5.3.2 Eksen 2: Kaynakları Dönüştür ve Değer Üret (Standartlaşmış üretim) ...................... 132
5.3.3 Eksen 3: Kültürü Yaşat ve Devamlılığı Sağla (Sürdürülebilirlik) ......................................... 133
5.4 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markası ve Kimlik Bileşenleri ..............134
5.4.1 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Marka Vaadi .......................................... 135
5.4.2 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Logo ve Sloganı ................................. 137
5.4.3 Temel Amaçlar ve Stratejik Öncelikler ................................................................................................ 137
6 UYGULAMA ÖNERİLERİ ...................................................................................................................................................... 140
6.1 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Pazarlama İletişimi Eylem Planı ......... 141
6.2 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Strateji Eylem Planları............................. 146
6.2.1 Üretim Faaliyet Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları ..... 147
6.2.2 İşleme Faaliyeti Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları .... 149
6.2.3 Pazarlama Faaliyet Odağı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları 151
6.2.4 Aromatik Turizmin Geliştirilmesi Odaklı Eylem Plani ve Uygulama Adımları .......... 153
6.3 Batı Akdeniz Bölgesi Markalaşma Süreci İzleme ve Değerlendirme Planı ..........................154
KAYNAKÇA ................................................................................................................................................................................................156

iii
TABLOLAR

Tablo 1: Dünyada Ülkelere Göre Bitki Tür Sayısı ve Tıbbi Bitki Tür Sayısı.................................................................... 23

Tablo 2: İyi Tarım Uygulamaları Kapsamında Üre�mi Yapılan Bazı Ürünler (2019) ................................................... 29

Tablo 3: Ba� Akdeniz Bölgesi İllerinin Endemik Bitki Türü Sayıları .............................................................................. 31

Tablo 4: Literatür Taraması ile Belirlenen Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkileri Listesi ............................. 32

Tablo 5: Ba� Akdeniz Bölgesi Paydaşları ile Yapılan GZFT Analizi ............................................................................... 37

Tablo 6: Ba� Akdeniz Bölgesi Dışı Ka�lımcılar ile Yapılan GZFT Analizi ....................................................................... 38

Tablo 7: UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Antalya Değerleri Listesi ............................................................. 46

Tablo 8: Antalya İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi ............................................................. 47

Tablo 9: Antalya İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi ................................................................................................. 49

Tablo 10: Antalya İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi ......................................................................................... 52

Tablo 11: Antalya İli Turis�k Ak�viteleri ve Ak�vite Merkezleri Listesi ....................................................................... 54

Tablo 12: Antalya İli Etkinlikleri Listesi ........................................................................................................................ 59

Tablo 13: UNESCO Dünya Miras Geçici Listesinde Yer Alan Burdur Değerleri Listesi.................................................. 62

Tablo 14: Burdur İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi ............................................................ 62

Tablo 15: Burdur İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi ................................................................................................ 63

Tablo 16: Burdur İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi .......................................................................................... 65

Tablo 17: Burdur İli Turis�k Ak�viteleri ve Ak�vite Merkezleri Listesi ........................................................................ 66

Tablo 18: Burdur İli Etkinlikleri Listesi ......................................................................................................................... 67

Tablo 19: Isparta İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi ............................................................ 68

Tablo 20: Isparta İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi ............................................................................................... 71

Tablo 21: Isparta İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi .......................................................................................... 74

Tablo 22: Isparta İli Turis�k Ak�viteleri ve Ak�vite Merkezleri Listesi ........................................................................ 75

Tablo 23: Isparta İli Etkinlikleri Listesi ........................................................................................................................ 78

Tablo 24: Bulgaristan Kazanlık ve Türkiye Gönen, Nüfus ve Yüz Ölçüm İsta�s�kleri .................................................. 82

iv
TABLOLAR

Tablo 25: Eski Karlovo Mimari Turizm Kompleksi Giriş, Atölye ve Etkinliklere Ka�lım ücretleri ................................. 91

Tablo 26: Bulgaristan Cumhuriye� Turizm Bakanlığı’nın 2023 Yılının İlk 6 Ayında Fuar Takvimi ................................ 98

Tablo 27: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozme�k Birliği (BNAEOPC) Üye Uçucu Yağ Firmaları ..... 100

Tablo 28: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar ve Kozme�k Birliği’ne Üye Parfümeri ve Kozme�k Firmaları ................. 101

Tablo 29: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar ve Kozme�k Birliği’ne Üye Hammadde ve Danışmanlık Firmaları ......... 103

Tablo 30: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozme�k Birliği’ne Üye Ortak Üyeler .............................. 104

Tablo 31: 2014'ten 2018'e kadar Fransa’daki lavanta ve lavandin üre�m alanların bölgelere göre dağılımı (ha) .... 107

Tablo 32: Ba� Akdeniz Bölgesi Nüfusu ve İllere göre yıllık nüfus, 2021 .................................................................... 122

Tablo 33: İllere Göre Genç Nüfus ve Genç Nüfusun İl Toplam Nüfusu İçindeki Oranı (2021- 2025) ......................... 123

Tablo 34: Türkiye’nin 2021 Yılı Turizm Geliri, Ziyaretçi Sayısı ve Kişi Başı Ortalama Harcama Verileri ..................... 124

Tablo 35: Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Sınır Kapılarının Bağlı Olduğu İllere Göre Dağılımı ..................... 124

Tablo 36: Ba� Akdeniz Bölgesi Hariç Türkiye Nüfusu, Ba� Akdeniz Bölgesi Komşu İlleri Nüfusu, 2021 ................... 125

Tablo 37: Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Türkiye Nüfusu, 2021 .................................................................................. 126

Tablo 38: Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkileri Marka Kimlik Bileşenleri ................................................ 135

Tablo 39: Ba� Akdeniz Bölgesi Değerler Envanteri'nde Yer Alan Bölge Değerlerinin Sayısı...................................... 136

v
ŞEKİLLER

Şekil 1: Çalışmanın Yapıldığı İl ....................................................................................................................................... 3

Şekil 2: Veri Elde Etme Yöntemi .................................................................................................................................... 3

Şekil 3: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin Güçlü Bir Des�nasyon Markası Özelliği Olduğunu Düşünenlerin Oranı ..................... 4

Şekil 4: Ba� Akdeniz Bölgesinin Güçlü Bir Ürün Markası Etkisi Oluğunu Düşünenlerin Oranı ...................................... 4

Şekil 5: Bölgenin Var Olan Marka Değerlerinin Bölge Ekonomisine Etkisi .................................................................... 5

Şekil 6: Ba� Akdeniz Bölgesi Denilince Akla Gelen İlk Tanım/Sözcük ............................................................................ 6

Şekil 7: Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkilerini Temsil Eden Simge ............................................................. 6

Şekil 8: Belir�len Simgenin Dünya ve Türkiye'de Temsil Etme Gücü ............................................................................ 7

Şekil 9: Bölge'nin Özdeşleş�rilmesi İstenen Simgeleri .................................................................................................. 8

Şekil 10: Antalya, Burdur ve Isparta illerinin Birleş�rici, Ortak Kimlik Öğeleri .............................................................. 9

Şekil 11: Ba� Akdeniz Bölgesinin, Tıbbi ve Aroma�k Bitkilerine Yönelik Bir Sloganın Bilinme Oranı ............................ 9

Şekil 12: Ba� Akdeniz Bölgesinde ye�şen/Ye�ş�rilen Tanı�m Gücü En Yüksek Bitkiler ............................................. 10

Şekil 13: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin, Tıbbi ve Aroma�k Bitkiler Bölgesi Olarak Tanınırlığı ............................................. 11

Şekil 14: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin Tıbbi ve Aroma�k Bitki Kaynaklarının Değerlendirilmesi ....................................... 11

Şekil 15: Ba� Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Duygu ............................................................................................ 12

Şekil 16: Ba� Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Müzik ............................................................................................. 12

Şekil 17: Ba� Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Renk .............................................................................................. 13

Şekil 18: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin Güçlü Bir Des�nasyon Markası Özelliği Olduğunu Düşünenlerin Oranı................. 13

Şekil 19: Ba� Akdeniz Bölgesinin Güçlü Bir Ürün Markası Etkisi Oluğunu Düşünenlerin Oranı .................................. 14

Şekil 20: Var Olan Marka Değerinin Bölge Ekonomisine Etkisi .................................................................................... 15

Şekil 21: Ba� Akdeniz Bölgesi Denilince Akla Gelen İlk Tanım/Sözcük ........................................................................ 15

Şekil 22: Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkilerini Temsil Eden Simge.......................................................... 16

Şekil 23: Belir�len Simgenin Dünya ve Türkiye'de Temsil Etme Gücü ........................................................................ 16

Şekil 24: Bölge'nin Özdeşleş�rilmesi İstenen Simgeleri .............................................................................................. 17

vi
Şekil 25: Antalya, Burdur ve Isparta illerinin Birleş�rici, Ortak Kimlik Öğeleri ............................................................ 18

Şekil 26: Ba� Akdeniz Bölgesinin, Tıbbi ve Aroma�k Bitkilerine Yönelik Bir Sloganın Bilinme Oranı .......................... 18

Şekil 27: Ba� Akdeniz Bölgesinde ye�şen/ye�ş�rilen Tanı�m Gücü En Yüksek Bitkiler ............................................. 19

Şekil 28: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin, Tıbbi ve Aroma�k Bitkiler Bölgesi Tanınırlığı ........................................................ 19

Şekil 29: Ba� Akdeniz Bölgesi'nin Tıbbi ve Aroma�k Bitki Kaynaklarının Değerlendirilmesi ...................................... 20

Şekil 30: Türkiye, Çin ve Hindistan’ın Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumları ............................................................... 24

Şekil 31: Türkiye’nin, Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu (Kiriş 2010) ........................................................................ 26

Şekil 32: Ba� Akdeniz TR61 Bölgesi’nin, Türkiye Üzerindeki Coğrafi Konumu ............................................................ 31

Şekil 33: Ba� Akdeniz Bölgesi İllerine Ait Coğrafi Tescili Yapılmış Tıbbi ve Aroma�k Bitkiler ..................................... 34

Şekil 34: Bulgaristan Logosu ........................................................................................................................................ 96

Şekil 35: Bulgaristan Resmi Turizm Portalı Tanı�m Videolarında Logo Kullanımı ....................................................... 97

Şekil 36: Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesine Göre Turizm Örgütlenme Şeması ............................................... 119

Şekil 37: Yeşil Kalkınma Yolunda Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkileri Marka Stratejisi ......................... 131

Şekil 38: Ba� Akdeniz Tıbbi ve Aroma�k Bitkiler Logosu .......................................................................................... 137

Şekil 39: Ba� Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aroma�k Bitkileri Markalaşma Stratejisinin Değerleri ................................. 138

vii
1. BATI AKDENİZ BÖLGESİ
TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ
ALGI ARAŞTIRMASI
Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin, markalaşma sürecinde doğru ve güçlü yol
alabilmesi, var olan marka algısının bilinmesi ile başlar. Doğru bir marka mimarisinin planlanabilmesi
için, ihtiyaç duyulan temel verilerin başında bu gelir. Ayrıca destinasyon paydaşlarından kopuk bir
marka mimarisinin, başarı şansı düşük olacaktır. Bu nedenle, paydaşların markalaşma sürecindeki
marka bileşenleri ile ilgili beklentilerini dikkate almak, önemli bir gerekliliktir.

Batı Akdeniz Bölgesini (Antalya, Isparta ve Burdur) kapsayan mevcut markalaşma çalışmasında,
bölge ve bölge dışı paydaşların, bölge tıbbi ve aromatik bitkileri ile markasına yönelik genel algı
durumu çeşitli anket soruları ile belirlenmiştir.

1.1. ARAŞTIRMANIN AMAÇLARI

Günümüzde, tıbbi ve aromatik bitki çeşitliliği ve kaynakları açısından zengin destinasyonlar, ilgili
sektörlerdeki var olan pazar payını genişletmek, ürünlerini yüksek katma değerli birer ürün haline
dönüştürmek amacıyla, yeni arayışlar içine girmektedir. Batı Akdeniz Bölgesi’de, zengin tıbbi ve
aromatik bitki kaynaklarını marka değeri yüksek, katma değerli birer ürüne dönüştürmeyi amaçla-
maktadır. Aynı zamanda, Batı Akdeniz Bölgesi’nin, ulusal ve uluslararası arenada farkındalığı yüksek,
güçlü bir destinasyon markası olmasını hedeflemektedir. Bu amaç ve hedef doğrultusunda
yürütülen bu çalışmada, literatür taraması sonrası, markalaşma olgusunun ilk adımı olan “mevcut
durumun” belirlenmesi hedeflenmiştir.

Bu bağlamda, Antalya, Burdur ve Isparta illerinde paydaş temsilcileri ile bölge dışındaki akademisyen
ve profesyonellerle saha çalışması gerçekleştirilmiş, marka kimlik unsurlarını oluşturabilecek değer-
leri, bölge ve bölge dışı aktörlerin, marka algıları ve beklentileri ölçümlenmeye çalışılmıştır.

1.2. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ

Batı Akdeniz bölgesi olarak tanımlanan bölgenin, tıbbi ve aromatik bitkileri özelinde, marka algılarını
belirlemek için yapılan ölçme sistemi, çevrimiçi ve yüz yüze anket yöntemine dayanmaktadır.
Çalışmada, katılımcılar ilk olarak bölge içi ve bölge dışı olmak üzere iki ana gruba ayrılmıştır.

65 katılımcı ile tamamlanan, Batı Akdeniz Bölgesi, bölge paydaşları ile yapılan algı araştırması verileri,

• Antalya’da 6, Burdur’da 5, ve Isparta’da 5 olmak üzere toplam 16 kent lideri ve kanaat

önderi ile yüz yüze derinlemesine mülakat yöntemi ile,

• Antalya’da 8, Burdur’da 11, Isparta’da 10 olmak üzere toplam 29 sektör temsilcisi, akademi-
syen ve uzmanlardan oluşan bölge paydaşlarının temsilcilerinin katılım gösterdiği Odak
Grup Arama Toplantısı sırasında yapılan anket çalışması ile,,

• Odak grup arama toplantılarına katılım gösteremeyen, sektör temsilcisi akademisyen ve

uzmanlara çevrim içi ortamda iletilen Antalya ilinde 7, Isparta ilinde 9, Burdur ilinde ise 4
olmak üzere toplam 20 çevrimiçi anket çalışması vasıtasıyla elde edilmiştir.

02
Veriler elde ediliş yöntemine bakılmaksızın il bazında değerlendirildiğinde, katılımcıların %36,9’u
Isparta ilini, %32, 3’ü Antalya ilini ve % 30,8’i ise Burdur ilini temsil etmektedir.

Şekil 1: Çalışmanın Yapıldığı İl

Antalya

36,9% Burdur
Isparta

30,8%

32,3%

Batı Akdeniz Bölgesi, bölge dışı paydaşları ile yapılan algı araştırması verileri ise, bölge dışında
yaşayan 21 akademisyen, uzman ve sektör temsilcisiyle çevrim içi anket yöntemi kullanılarak elde
edilmiştir.

Şekil 2: Veri Elde Etme Yöntemi

10,8% 6,2% Antalya Derinlemesine Mülakat

Burdur Derinlemesine Mülakat
15,4% Isparta Derinlemesine Mülakat
13,8%
Antalya Odak Grup Arama Toplantısı
Burdur Odak Grup Arama Toplantısı
15,4% 9,2% Isparta Odak Grup Arama Toplantısı

7,7% Antalya Görüş Bildirme Formu

13,8% Burdur Görüş Bildirme Formu
7,7%
Isparta Görüş Bildirme Formu

Katılımcıların, %15,4’lük yüzdesini oluşturan 10’ar katılımcı Burdur ve Isparta Odak Grup Arama
Toplantısı, %13,8’lik yüzdesini oluşturan 9’ar katılımcı Antalya Odak Grup Arama Toplantısı ve Isparta
Görüş Bildirme Formu, diğer %10,8’lik yüzdelik kısmı oluşturan 7 katılımcı Antalya Görüş Bildirme
Formu aracılığıyla anketi yanıtlamışlardır. Ankete diğer yöntemler ile katılım gösteren katılımcıların
payları Şekil 2’de sunulmuştur.

03
1.3. Algı Araştırması
Markalaşma ve algı soru setinden oluşan, Batı Akdeniz Bölgesi algı araştırması, iki farklı grup ve
aşamada ölçümlenmiş, elde edilen tespitler, “Bölge İçi Katılımcı Algı Araştırması” ve “Bölge Dışı
Katılımcı Algı Araştırması” başlıkları altında veriler ile paylaşılmıştır.

1.3.1. Bölge İçi Katılımcı Araştırması

Tespit 1: Batı Akdeniz Bölgesi, bölge paydaşlarının zihninde güçlü bir destinasyon markası özelliği
taşımaktadır.

Şekil 3: Batı Akdeniz Bölgesi'nin Güçlü Bir Destinasyon Markası Özelliği Olduğunu Düşünenlerin Oranı

Evet
Hayır
,9%

31,1%
96,9%

Katılımcıların, %96,9’u “Evet” yanıtını vererek, Batı Akdeniz Bölgesi’nin güçlü bir destinasyon mar-
kası özelliği taşıdığını düşündüklerini aktarmış, %3,1’i ise düşünmediklerini belirtmiştir.

Tespit 2: Batı Akdeniz Bölgesi’ne ait güçlü bir ürün markası etkisi vardır.

Şekil 4. Batı Akdeniz Bölgesinin Güçlü Bir Ürün Markası Etkisi Oluğunu Düşünenlerin Oranı

Evet
Hayır
24,2%

75,8%

04
Çalışmaya katılan, bölge paydaşlarının %75,8’i bölgede güçlü bir ürün markası etkisi olduğunu
düşünürken, sırasıyla Rosense, Gülbirlik ve Ecodab ticari markalarının, gül, lavanta ve kekik gibi
tarım ürünlerinin ve ayrıca Lisinia ile Lavanta Kokulu Köy destinasyonlarının marka etkisinin var
olduğununu aktarmışlardır.

Tespit 3: Bölgenin, var olan marka değerlerinin, Batı Akdeniz Bölgesi’nin ekonomik girdisine ve
talep oranına etkisi, orta ve az düzeydedir.

Şekil 5. Bölgenin Var Olan Marka Değerlerinin Bölge Ekonomisine Etkisi

30

20 22 (%34,4)
18 (%28,1)

10
10 (%15,6)
8 (%12,5)
6 (%9,4)

0
1 2 3 4 5

Katılımcıların, %34,4’ü, bölgenin var olan marka değerlerinin, Batı Akdeniz Bölgesi’nin ekonomik
girdisine ve talep oranına etki derecesini “Orta”, %28,1’i ise, “Az” olduğunu düşünmektedir. (Değer-
lendirmede "1 Çok Az, 2 Az, 3 Orta, 4 Fazla, 5 Çok Fazla" olarak nitelendirmiştir.)

05
Tespit 4: Batı Akdeniz Bölgesi denilince, akla gelen ilk sözcük ezici bir çoğunluk ile Gül’dür.

Şekil 6: Batı Akdeniz Bölgesi Denilince Akla Gelen İlk Tanım/Sözcük

Gül 28 (%49,1)
Kapar 2 (%3,5)
İlaç sektörü 1 (%1,8)
Lavanta 14 (%24,6)
Ejder Meyves 1 (%1,8)
Kek k 5 (%8,8)
Toroslar 1 (%1,8)
Endem k b tk ler 2 (%3,5)
İhracat 1 (%1,8)
Doğal 1 (%1,8)
Uçucu yağlar 1 (%1,8)
Lokman hek m 1 (%1,8)
Kozmet k 2 (%3,5)
Rezene 1 (%1,8)
Sağlık 1 (%1,8)
Aromat k b tk ler 1 (%1,8)
Gülcülük 1 (%1,8)
Anason 1 (%1,8)
İşlenmem ş cevher 1 (%1,8)
Kuyucak 1 (%1,8)
0 10 20 30

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri denildiğinde katılımcıların, %49,1’inin “Gül”,
%24,6’sının, “Lavanta”, %8,8’inin Kekik, %3,5’inin “Kapari”, “Endemik Bitkiler” ve “Kozmetik” sözcüğü
aklına gelmiştir. %1,8’lik oranlı diğer yanıtlar Şekil 6’da yer almaktadır.

Tespit 5: Katılımcıların %50’sine göre mevcut durumda Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik
bitkilerini temsil eden bir simge vardır. Bu simgenin ise, “Gül” olduğu aktarılmaktadır.

Şekil 7: Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerini Temsil Eden Simge

Gül 17 (%58,6)
Rosense 1 (%3,4)
Lavanta 9 (%31)
Lsna 1 (%3,4)
Kek k 3 (%10,3)
Çalba Otu 1 (%3,4)
Bakır mb k kazan 1 (%3,4)
Zeyt n 1 (%3,4)
Kardelen 1 (%3,4)

0 5 10 15 20

06
“Sizce, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerini temsil eden bir simge var mıdır?” sorusuna
katılımcıların %50’si “var” yanıtını vermiştir. Var yanıtını veren %50’lik gruba, bu simgenin hangi
simge olduğu sorulduğunda ise, katılımcıların %58,6’sı “Gül”, %31’i “Lavanta” %10,3’ü “Kekik” yanıtını
vermişlerdir. Verilen diğer yanıtlara yüzdeleri ile birlikte Şekil 7’de yer verilmiştir.

Tespit 6: Belirtilen simgelerin, Batı Akdeniz Bölgesini, tıbbi ve aromatik bitkiler açısından tüm Dün-
ya’da ve Türkiye’de temsil edebilecek kuvvette bir simge olduğu düşünülmektedir.

Şekil 8: Belirtilen Simgenin Dünya ve Türkiye'de Temsil Etme Gücü

Evet
Hayır

18,7%

81,3%

Katılımcıların, %81,3’ü “Belirtikleri simgenin, Dünya ve Türkiye’de temsil edebilecek kuvvette bir
simge midir?” sorusuna “Evet” yanıtı verirken, %18,7’si “Hayır” yanıtını vermiştir. 5 numaralı tepitte
belirtilen 17 adet “Gül” yanıtından, 1 katılımcı “Hayır” yanıtını, 9 adet “Lavanta” yanıtından, 2 katılımcı
“Hayır” yanıtını vererek %18,8’lik payı oluşturmuştur.

07
Tespit 7: Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkilerini markalaşma sürecinde bilinirliğini ve
akılda kalıcılığını arttırmak adına bölgenin “Gül” ile özdeşleşmesi gerektiği düşünülmektedir.

Şekil 9: Bölge'nin Özdeşleştirilmesi İstenen Simgeleri

Göller 19 (%15,4)
Gül 42 (%34,1)
Lavanta 23 (%18,6)
Toroslar 26 (%21,1)
Kekik 3 (%2,4)
Zey�n 1 (%0,8)
Kapari 1 (%0,8)
Defne 1 (%0,8)
Çörek Otu 1 (%0,8)
Aspir 1 (%0,8)
Davraz 1 (%0,8)
Bakır İmbik Kazan 1 (%0,8)
Arı 1 (%0,8)
Limon Çiçeği 1 (%0,8)
Safran Çiçeği 1 (%0,8)
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkilerinin markalaşma sürecinde bilinirliğini ve akılda
kalıcılığını arttırmak adına bölgenin %35,3’lük oran ile “Gül” bitkisi ile ardından %21,8’lik oran ile “Toro-
slar” %19,3’lük oran ile de “Lavanta” ile özdeşleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Katılımcıların diğer
yanıtları, “Göller”, %2,4’ü Kekik ve %0,8’i, Zeytin, Kapari, Defne, Çörek Otu, Aspir, Davraz, Bakır İmbik
Kazan, Arı, Limon Çiçeği ve Safran Çiçeği olarak sıralanmıştır.

08
Tespit 8: Batı Akdeniz Bölgesini oluşturan Antalya, Burdur ve Isparta illerinin birleştirici ortak kimlik
öğeleri Yörükler ve Toroslar’dır.

Şekil 10: Antalya, Burdur ve Isparta illerinin Birleştirici, Ortak Kimlik Öğeleri

Göller 24 (%17,3)
(%38,1)

Gül 24 (%17,3)
(%38,1)

Lavanta 18 (%12,9)
(%28,6)

Toroslar (%24,5)
34 (%54)

Yörükler (%26)
36 (%57,1)

Teke (%0,7)
1 (%1,6)

Keç 1 (%0,7)
(%1,6)

0 10 20 30 40

Antalya, Burdur ve Isparta illerinden oluşan Batı Akdeniz Bölgesi’nin, %26’lık oran ile “Yörükler”,
%24,5’lik oran ile “Toroslar”, %17,3’lük oran ile “Gül” ve “Göller”, %12,9’luk oran ile “Lavanta” ve %0,7’lık
oran ile, “Teke” ve “Keçi” birleştirici ortak kimlik öğesi olarak belirtilmiştir.

Tespit 9: Batı Akdeniz Bölgesinin, tıbbi ve aromatik bitkilerine yönelik bilinen bir sloganı yoktur.

Şekil 11: Batı Akdeniz Bölgesinin, Tıbbi ve Aromatik Bitkilerine Yönelik Bir Sloganın Bilinme Oranı

Evet
Hayır
65,1%

34,9%

09
Katılımcılara, “Batı Akdeniz Bölgesinin, tıbbi ve aromatik bitkilerine yönelik bildiğiniz bir sloganı
var mıdır?” diye sorulmuş, %65,1’i, “Hayır” yanıtını vererek bildiği bir sloganın olmadığını iletmişle-
rdir. %34,9’u ise, “Evet” diyerek bildiği bir slogan olduğunu belirtmiştir. %34,9’luk kesimdeki
Katılımcıların ilettiği sloganlar ise, 3 yanıt ile “Güller ve Göller Diyarı”, 2 Yanıt ile “Tıbbi ve Aromatik
Bitkilerin Başkenti!” ve 2 yanıt ile “Gerçek Gülsuyu Isparta’da Üretilir!” olmuştur. 13 adet ise
birbirinden bağımsız birer yanıt gelmiştir.

Tespit 10: Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/yetiştirilen tanıtım gücü en yüksek bitki Gül’dür.

Şekil 12: Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/Yetiştirilen Tanıtım Gücü En Yüksek Bitkiler

Adaçayı 5 (%4,1)
(%8,3)
Defne 4 (%3,3)
(%6,7)
Gül (%41,6)
50 (%83,3)
Ihlamur 1 (%0,8)
(%1,7)
Rezene (%2,5)
3 (%5)
Sed r 1 (%0,8)
(%1,7)
Kek k 11 (%18,3)
(%9,13)
Lavanta (%21,7)
31 (%51,7)
Narenc ye 1 (%0,8)
(%1,7)
Anason 2 (%1,6)
(%3,3)
Kenev r (%0,8)
1 (%1,7)
Haşhaş 1 (%0,8)
(%1,7)
Kapar 2 (%0,8)
(%3,3)
Sahlep (%0,8)
1 (%1,7)
Mers n 1 (%0,8)
(%1,7)
Keç boynuzu 2 (%1,6)
(%3,3)
Zeyt n (%0,8)
1 (%1,7)
Safran 1 (%0,8)
(%1,7)
L mon 1 (%0,8)
(%1,7)
0 20 40 60

Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/yetiştirilen tanıtım gücü en yüksek bitkinin, Gül olduğu belir-
tilirken, tanıtım gücü en yüksek diğer bitkiler ise, Lavanta ve Kekik olarak sıralanmıştır.

10
Tespit 11: Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkiler bölgesi olarak, yeteri kadar tanınmamak-
tadır.

Şekil 13: Batı Akdeniz Bölgesi'nin, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bölgesi Olarak Tanınırlığı

Evet
Hayır

80,6%

19,4%

Araştırmaya katılan katılımcıların, %80,6’sı bölgenin tıbbi ve aromatik bitkiler bölgesi olarak yeterince
tanınmadığını düşünürken, %19,4’lük bir kesmi ise, Batı Akdeniz Bölgesi'nin, tıbbi ve aromatik bitkiler
bölgesi olarak, yeteri kadar tanındığını düşünmektedir..

Tespit 12: Batı Akdeniz Bölgesi'nin tıbbi ve aromatik bitki kaynakları yeteri kadar değerlendirileme-
mektedir.

Şekil 14: Batı Akdeniz Bölgesi'nin Tıbbi ve Aromatik Bitki Kaynaklarının Değerlendirilmesi

Evet
Hayır

86,2%

13,8%

Katılımcıların, %86,2’si Batı Akdeniz Bölgesi'nin tıbbi ve aromatik bitki kaynaklarını yeteri kadar
değerlendirilemediğini düşünmektedir. Geriye kalan %13,8’lik kısmı ise yeteri kadar değerlendirildiği
görüşünü savunmaktadırlar.

11
Tespit 13: Batı Akdeniz Bölgesini en iyi ifade eden duygu, Huzur’dur.

Şekil 15: Batı Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Duygu

D ng nl k 1 (%3,8)
(%4,2)
Mutluluk 4 (%15,4)
(%16,7)
Huzur 7 (%26,9)
(%29,2)
Sam m yet (%7,6)
2 (%8,3)
Sıcaklık 2 (%7,6)
(%8,3)
Eğlence 1 (%3,8)
(%4,2)
Doğallık (%7,6)
2 (%8,3)
Sak nl k 2 (%7,6)
(%8,3)
Coşku 1 (%3,8)
(%4,2)
Romant zm 1 (%3,8)
(%4,2)
Tazelenme 1 (%3,8)
(%4,2)
Zeng nl k 1 (%3,8)
(%4,2)
Enerj 1 (%3,8)
(%4,2)
0 2 4 6 8

Katılımcılar “Huzur” yanıtının ardından % 16,7’lik oran ile “Mutluluk” yanıtını vermiştir. Diğer Yanıtlar
sırası ile samimiyet, sıcaklık, doğallık, sakinlik, dinginlik, eğlence, coşku, romantizm, tazelenmek ve
enerjidir.

Tespit 14: Batı Akdeniz Bölgesini en iyi ifade eden müzik, Teke Yöresi Ezgileri’dir.

Şekil 16: Batı Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Müzik

Akden z Akşamları 4 (%19)

Her şey sen nle güzel 1 (%4,8)

Teke yöres ezg ler 13 (%61,9)

Yörük ezg ler 2 (%9,5)

Ney (enstrümantal müz k) 1 (%4,8)

0 5 10 15

12
Batı Akdeniz Bölgesi’ni en çok ifade eden müzik/ezginin, Teke Yöresi Ezgilerinin ardından, Akdeniz
Akşamları şarkısının, yine teke yöresi ezgileri içerisinde değerlendirilebilecek yörük ezgileri, her şey
seninle güzel şarkısı ve ney sesi sayılmıştır.

Tespit 15: Batı Akdeniz Bölgesini en iyi ifade eden renk, Mavi ve Pembe’dir.

Şekil 17: Batı Akdeniz Bölgesini En İyi İfade Eden Renk

Pembe 21 (%23,5)
(%37,5)
Turuncu 4 (%7,1)
(%4,5)
Yeş l 11 (%19,6)
(%12,3)
Mor 17 (%19,1)
(%30,4)
Mav 28 (%31,4)
(%50)
Beyaz 1 (%1,8)
(%1,1)
L la 1 (%1,1)
(%1,8)
Kırmızı 2 (%3,6)
(%2,2)
Kahvereng 1 (%1,1)
(%1,8)
Turkuaz 2 (%3,6)
(%2,2)
Güneş sarısı 1 (%1,1)
(%1,8)
0 10 20 30

Katılımcılar tarafından Batı Akdeniz Bölgesini en iyi ifade eden rengin, mavi ve pembenin ardından
sırasıyla mor, yeşil, turuncu, kırmızı, turkuaz, beyaz, lila, kahverengi ve güneş sarısı olduğu belirtilmiştir.

1.3.2. Bölge Dışı Katılımcı Araştırması

Tespit 1: Batı Akdeniz Bölgesi, bölge dışı katılımcıların zihninde güçlü bir destinasyon markası özelliği
taşımaktadır.

Şekil 18: Batı Akdeniz Bölgesi'nin Güçlü Bir Destinasyon Markası Özelliği Olduğunu Düşünenlerin Oranı

Evet
Hayır

14,3%

85,7%

13
Katılımcıların, %85,7’si “Evet” yanıtını vererek, Batı Akdeniz Bölgesi’nin güçlü bir destinasyon markası
özelliği taşıdığını düşündüklerini aktarmış, %14,3’ü ise düşünmediklerini belirtmiştir.

Tespit 2: Bölge dışında yaşayan aktörlere göre, Batı Akdeniz Bölgesi’ne ait güçlü bir ürün markası
etkisi yoktur.

Şekil 19: Batı Akdeniz Bölgesinin Güçlü Bir Ürün Markası Etkisi Oluğunu Düşünenlerin Oranı

Evet
Hayır
70%

30%

Katılımcıların, %70’i ilgili soruya “Hayır” yanıtını vererek, Batı Akdeniz Bölgesi’nin güçlü bir ürün mar-
kası etkisine sahip olmadığını, %30’u ise olduğunu düşündüklerini belirtmiştir. Bu durum, bölgede
güçlü olarak bilinen marka değerlerinin bölge dışına aynı oranda yansıtılamadığını ve bölge dışında
aynı şekilde algılanmadığını göstermektedir.

Katılımcılara yöneltilen soru, katılımcıların marka olgusu ve ticari marka algısını da ortaya koymuş-
tur. Katılımcılardan, destinasyonun bilinirliği ve yüksek ticari ürünlerini marka olarak algılayanlar,
yanıtların %12,5’ine tekabül eden “Rosense”, markasının güçlü marka etkisi olduğunu belirtmiştir.

Katılımcılardan, destinasyonun bilinirliği yüksek tarım ürünlerini, marka olarak algılayanlar ise,
%37,5’e tekabül eden gül ve lavanta, %12,5’e tekabül eden Kekik yanıtlarını vermiştir.

14
Tespit 3: Bölgenin var olan marka değerlerinin, Batı Akdeniz Bölgesi’nin ekonomik girdisine ve talep
oranına etkisi, orta düzeydedir.

Şekil 20: Var Olan Marka Değerinin Bölge Ekonomisine Etkisi

10,0
10 (%50)

7,5

5,0

4 (%20)
2,5 3 (%15)
2 (%10)
1 (%5)
0,0
1 2 3 4 5

Katılımcıların, %50’si, bölgenin var olan marka değerlerinin, Batı Akdeniz Bölgesi’nin ekonomik gird-
isine ve talep oranına etki derecesini “Orta”, %20’si ise “Az”, olduğunu düşünmektedir. (Değer-
lendirmede "1 Çok Az, 2 Az, 3 Orta, 4 Fazla, 5 Çok Fazla" olarak nitelendirmiştir.)

Tespit 4: Batı Akdeniz Bölgesi denilince akla gelen ilk sözcük Gül ve ardından Lavanta’dır.

Şekil 21: Batı Akdeniz Bölgesi Denilince Akla Gelen İlk Tanım/Sözcük

Anason 2 (%8)
(%33,3)
Doğa 1 (%4)
(%16,7)
Gül 6 (%24)
(%100)
Lavanta 5 (%83,3)
(%20)
Günlük Ağası (%4)
1 (%16,7)
Kek k 2 (%8)
(%33,3)
Lavanta Bahçeler (%4)
1 (%16,7)
B ber ye 1 (%4)
(%16,7)
Kek k Yağı 1 (%4)
(%16,7)
Narenc ye 1 (%4)
(%16,7)
Sağlık, Ş fa (%12)
3 (%50)
Çeş tl l k 1 (%4)
(%16,7)
0 1 2 3 4 5 6

15
Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri denildiğinde, katılımcılar, %24’ü “Gül”, %20’sı ise
“Lavanta”, %12’si “Sağlık, Şifa”, %8’şer oran ile “Kekik” ve “Anason”, sözcüğünün akıllarına geldiğini
aktarmışlardır.

Tespit 5: Katılımcıların %57,1’ine göre; mevcut durumda Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik
bitkilerini temsil eden bir simge vardır ve bu simge, Gül’dür.

Şekil 22: Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerini Temsil Eden Simge

Anason 1 (%7,7)
(%16,7)

Gül 66 (%100
(%46,1)

Lavanta 3 (%23,5)
(%50)

Kozmet k 1 (%7,7)
(%16,7)

Narenc ye 1 (%7,7)
(%16,7)

Şakayık 1 (%7,7)
(%16,7)

0 1 2 3 4 5 6
3.2. Isparta- Fransa Provence Lavanta İncelemesi

“Sizce, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerini temsil eden bir simge var mıdır?” sorusuna
katılımcıların %57,1’i “var” yanıtını vermiştir. Var yanıtını veren gruba, bu simgenin hangi simge
olduğu sorulduğunda ise, katılımcıların %46,1’i “Gül”, %23,5’i “Lavanta” yanıtını vermişlerdir. Verilen
diğer yanıtlara yüzdeleri ile birlikte Şekil 22’de yer belirtilmiştir.

Tespit 6: Belirtilen simgelerin, Batı Akdeniz Bölgesini, tıbbi ve aromatik bitkiler açısından tüm Dün-
ya’da ve Türkiye’de temsil edebilecek güçte olduğu düşünülmektedir.

Şekil 23: Belirtilen Simgenin Dünya ve Türkiye'de Temsil Etme Gücü

Evet
Hayır

14,3%

85,7%

16
Katılımcıların %85,7’si “Dünya ve Türkiye’de temsil edebilecek kuvvette bir simge midir?” sorusuna
“Evet” yanıtı verilirken, %14,3’ü “Hayır” yanıtı verilmiştir. Soruda belirtilen 3 adet “Lavanta” yanıtından,
1 katılımcı “Hayır” yanıtını vermiştir.

Tespit 7: Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkilerini markalaşma sürecinde bilinirliğini ve
akılda kalıcılığını arttırmak adına bölgenin “Gül” ile özdeşleşmesi gerektiği düşünülmektedir.

Şekil 24: Bölge'nin Özdeşleştirilmesi İstenen Simgeleri

Göller 9 (%20,4)
(%42,9)

Gül (%31,8)
14 (%66,7)

Lavanta (%22,7)
10 (%47,6)

Toroslar 8 (%18,2)
(%38,1)

Anason (%2,3)
1 (%4,8)

Orman den z 1 (%2,3)

(%4,8)

Yörük Çadırları 1 (%2,3)

(%4,8)

0 5 10 15

Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkilerinin markalaşma sürecinde bilinirliğini ve akılda
kalıcılığını arttırmak adına bölgenin %31,8’lik oran ile “Gül” bitkisi ile ardından %22,7’lik oran ile
“Lavanta” %20,4’lük oran ile de “Göller” ile özdeşleştirilmesi gerektiği belirtilmiştir. Katılımcıların
diğer yanıtları, “Toroslar”, “Anason”, “Orman-Deniz” ve “Yörük Çadırı” olarak sıralanmıştır.

17
Tespit 8: Batı Akdeniz Bölgesini oluşturan Antalya, Burdur ve Isparta illerinin birleştirici kimlik öğesi
olarak Yörükler görülmektedir.

Şekil 25: Antalya, Burdur ve Isparta illerinin Birleştirici, Ortak Kimlik Öğeler

Göller 9 (%42,9)
(%16,9)

Gül (%20,7)
11 (%52,4)

Lavanta 11 (%52,4)
(%20,7)

Toroslar 10 (%47,6)
(%18,8)

Yörükler (%22,6)
12 (%57,1)

0 5 10 15

Antalya, Burdur ve Isparta illerinden oluşan Batı Akdeniz Bölgesi’nin, %22,6’lık oran ile “Yörükler”,
%20,7’lik oranlar ile “Gül” ve “Lavanta”, %18,8’lik oran ile “Toroslar” ve %16,9’luk oran ile “Göller”
birleştirici ortak kimlik öğesi olarak belirtilmiştir.

Tespit 9: Batı Akdeniz Bölgesinin, tıbbi ve aromatik bitkilerine yönelik bilinen bir sloganı yoktur.

Şekil 26: Batı Akdeniz Bölgesinin, Tıbbi ve Aromatik Bitkilerine Yönelik Bir Sloganın Bilinme Oranı

Evet
Hayır

100%

Katılımcıların tamamı “Hayır” yanıtını vererek, Batı Akdeniz Bölgesinin, tıbbi ve aromatik bitkilerine
yönelik bildikleri bir slogan olmadığını iletmiştir.

18
Tespit 10: Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/yetiştirilen tanıtım gücü en yüksek bitki Gül’dür.

Şekil 27: Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/yetiştirilen Tanıtım Gücü En Yüksek Bitkiler

Gül 12 (%100)
(%54,6)

Lavanta 9 (%40,9)
(%75)

Narenc ye 1 (%4,5)
(%8,3)

0,0 2,5 5,0 7,5 10,0 12,5

Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen/yetiştirilen tanıtım gücü en yüksek bitkinin, Gül olduğu belirtil-
irken, tanıtım gücü yüksek diğer bitkiler ise, lavanta ve narenciye olarak sıralanmıştır.

Tespit 11: Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve aromatik bitkiler bölgesi olarak, yeteri kadar tanınmamak-
tadır.

Şekil 28: Batı Akdeniz Bölgesi'nin, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Bölgesi Tanınırlığı

Evet
Hayır

100%

Katılımcıların tamamı, “Hayır” yanıtını vererek, Batı Akdeniz Bölgesi'nin, tıbbi ve aromatik bitkiler
bölgesi olarak, yeteri kadar tanındığını iletmişlerdir.

19
Tespit 12: Batı Akdeniz Bölgesi'nin tıbbi ve aromatik bitki kaynakları yeteri kadar değerlendirile-
memektedir.

Şekil 29: Batı Akdeniz Bölgesi'nin Tıbbi ve Aromatik Bitki Kaynaklarının Değerlendirilme

Evet
Hayır

85%

15%

Katılımcıların, %85’i Batı Akdeniz Bölgesi'nin tıbbi ve aromatik bitki kaynaklarını yeteri kadar
değerlendirilemediğini düşünmektedir. Geriye kalan %15’lik kısmı ise yeteri kadar değerlendirildiği
görüşünü savunmaktadırlar.

20
2. MEVCUT DURUM ANALİZİ
Mevcut durum analiz içeriği, Dünya’da Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Ticareti, Türkiye’de Tıbbi ve
Aromatik Bitkiler ve Ticareti, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Mevcut
Durumu, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma GZFT Analizi, Batı Akdeniz
Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Turizm Cazibe Noktaları başlıklarından oluşmaktadır.

2.1. Dünya’da Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Ticareti

Kullanım alanı oldukça geniş olan tıbbi ve aromatik bitkilerin (gıda sanayisinde, tıp alanında,
parfümeri ve kozmetik sektöründe, eczacılıkta, tekstil sanayinde ve farklı alanlarda) bütün halde
taze ve kuru olarak kullanıldığı gibi; kök, tohum, çekirdek, çiçek, rizom, yumru, soğan, kabuk, meyve,
yaprak, sap, gövde gibi bitki kısımları, bunların parçalanmış veya öğütülmüş halleri, farklı şekillerde
hazırlanmış ekstraktları gibi çok farklı kullanım formları bulunmaktadır.

Tıbbi ve aromatik bitkiler doğadan toplananlar ve kültürü yapılanlar olmak üzere iki şekilde değer-
lendirilmektedir. Doğadan toplanan tıbbi ve aromatik bitkiler; orman, mera ve tarım arazileri gibi
yerlerde yetişen bitkilerin meyve, yumru, yaprak, tohum, çiçek, sap gibi kısımları olabilmektedir
(FAO 2005). Dünya genelinde ticareti yapılan tıbbi ve aromatik bitkilerin önemli bir kısmı doğadan
toplanmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkileri özel olarak sınıflandıran bir sistem bulunmadığından,
dünyadaki üretim rakamlarını tespit etmek zordur. Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) istatis-
tiklerinde de bu bitkilerin tamamı ile ilgili rakamlar ve ortak bir sınıflandırma bulunmamaktadır.
Aynı şekilde ticareti yapılan ürünlerin her birine ayrı ayrı Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu
numarası verilmemiş olduğundan ticaret rakamlarına da tam olarak erişmek mümkün değildir (Acı-
buca ve Budak 2018).

FAO tarafından 1970’li yıllarda yapılan araştırmalara göre dünyada 21.000 tıbbi bitki olduğu ifade
edilmiştir. Daha sonra yürütülen araştırmalarda (2000’li yıllardan itibaren) ise dünya genelinde bitki
tür sayısının 422.000 civarında olduğu ve bu bitkilerin %12,5’i olan 52.885’inin tıbbi amaçlı
kullanılabilecek türler olduğu ve bunlardan %8’inin tehdit altında olduğu belirlenmiştir (Tablo 1)
(Duke and Ayensu 1985; Jain and DeFillipps 1991; Groombridge and Jenkins 1994 ve 2002; Moer-
man 1996; Padua ve ark. 1999; Govaerts 2001; Schippmann ve ark. 2002; TAGEM 2021).

Başka bir kaynakta Dünya Sağlık Örgütü tarafından Dünya’da yaklaşık olarak 20.000 bitki
taksonunun tıbbi amaçlarla kullanıldığı ifade edilmekte olup Dünya Sağlık Örgütü kayıtlarına göre,
dünya nüfusunun %70-80’i geleneksel tıptan yararlanmaktadır (Kıncı 2015). Ülkelerin gelişmişlik
düzeyine göre bitkilerin tedavi amaçlı kullanımı değişiklik göstermektedir. Gelişmekte olan ülkele-
rde insanların %80’i bitkisel ürünlerle tedavi olmaktadırlar. Orta Doğu, Asya, Afrika ve Orta
Doğu’daki bazı ülkelerde bu oran %95’e kadar çıkabilirken; gelişmiş ülkelerde ise bu oran daha da
az olmaktadır. Örneğin, Almanya’da bu oran %40-50 dolaylarında, ABD’de %42, Avustralya’da %48
ve Fransa’da ise %49’dur (Acıbuca ve Budak 2018 ).

22
Tablo 1: Dünyada Ülkelere Göre Bitki Tür Sayısı ve Tıbbi Bitki Tür Sayısı

Ülke Bitki Tür Sayısı Tıbbi Bitki Tür Sayısı %

Çin 26092 4941 18,9

Hindistan 15000 3000 20,0

ABD 21641 2564 11,8

Tayland 11625 1800 15,5

Vietnam 10500 1800 17,1

Malezya 15500 1200 7,7

Endonezya 22500 1000 4,4

Filipinler 8931 850 9,5

Nepal 6973 700 10,0

Sri Lanka 3314 550 16,6

Türkiye 9222 500 31

Pakistan 4950 300 6,1

Ortalama 13366 1700 12,5

Dünya 422000 52885

Dünyada bitkisel droglar için başlıca ticaret merkezleri Çin, Almanya, ABD, Fransa, İtalya, Japonya,
İspanya, İngiltere ve Hong Kong’dur (Faydaoğlu ve Sucuoğlu, 2011). En fazla tıbbi ve aromatik bitki
türü sayısı 4.941 ile Çin’de bulunurken 3.000 ile Hindistan, 2.564 ile ABD, 1.800 ile Vietnam, 1.200 ile
Malezya ve 1.000 ile Endonezya takip etmektedir. Türkiye florasında bulunan tıbbi ve aromatik bitki
tür sayısı yaklaşık 500’dür (FAO, 2015).

Çin ve Hindistan tıbbi bitkilerin en çok toplandığı ve tarımının yapıldığı ülkelerdir (Şekil 1). Çin’de
yaygın olarak kullanılan 1.000 adet tıbbi bitkinin 800’ü doğadan toplanmakta olup bu ülkede
ticareti yapılan bitkilerin ise %60’ı doğadan toplanmaktadır. Diğer önemli tıbbi bitki üreticisi ülke
olan Hindistan’da ise 1.000 kadar türün doğadan toplandığı bilinmektedir. Avrupa’da ise ticareti
yapılan toplam tür sayısı 2.000 civarındadır. Bu türlerden yaklaşık %60’ı doğadan toplanmaktadır.
Doğadan toplamanın en fazla olduğu ülke 750 bitki ile Bulgaristan olup Bulgaristan’ı 350 tür ile
Romanya takip etmektedir. Avrupa genelinde kültürü yapılan tür sayısı yaklaşık 140 adet olup
oldukça düşük seviyede kalmıştır (Schippmann vd. 2002; TAGEM 2021).

23
Şekil 30: Türkiye, Çin v’e Hindistan’ın Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumları

Organik Tarım Araştırma Enstitüsü (FİBL) ve Uluslararası Organik Tarım Hareketleri Federasyonu
(IFOAM) tarafından yayınlanan The World of Organic Agriculture 2020 raporunda, 186 ülkenin 2018
yılının sonuna ait verilere göre toplam 2,8 milyon organik üretici olduğu ve üretici sayısında Hindis-
tan’ın birinci sırada yer aldığı ifade edilmektedir. 2018 yılında toplam 71,5 milyon hektar alanda
organik üretim gerçekleştirilmiş ve 2017'ye göre %2,9'luk bir artış yaşanmıştır. Bu alan içerinde
organik tıbbi ve aromatik bitki üretimi 2017 yılına göre %16,9 artış göstererek 286,4 bin hektar
alanda üretilmiştir. Dünya tarım alanının %1,5’inde organik tarım yapılmaktadır. Organik tarım
alanının en fazla olduğu ülke 35,7 milyon hektar ile Avusturalya’dır. Organik Tarım Araştırma
Enstitüsü’ne göre yabani (doğadan) toplama organik yasalarla düzenlenmiş ve 2018 yılında 35
milyon hektar alandan arıcılık dahil doğadan toplama yoluyla organik üretim yapılmıştır. Bu alanın
3,4 milyon hektarı tıbbi ve aromatik bitkilere aittir (FiBL ve IFOAM 2020; TAGEM 2021).

Dünyada yetiştirilen tıbbi ve aromatik bitkilerden kahve en fazla üretim alanına sahip ürün olup
2020 yılında 11 milyon hektar alanda üretilmiştir. Brezilya, Endonezya, Kolombiya ve Etiyopya dünya
genelinde toplam kahve üretim alanının yaklaşık %43’üne sahiptir. Dünya genelinde 2020 yılında
10,7 milyon ton toplam kahve üretiminin yaklaşık %72’sine Brezilya, Vietnam, Kolombiya,
Endonezya ve Etiyopya sahip olup Brezilya toplam kahve üretiminin yaklaşık %35’ini üretmektedir
(FAO, 2020).

Çay, 5,3 milyon ha alan ile tıbbi aromatik bitki olarak en fazla üretim alanına sahip ikinci ürün olup
Çin, Hindistan ve Kenya dünya toplam çay üretim alanının %80’ine sahiptir. Dünyada üretilen tıbbi
ve aromatik bitkiler içerisinde çay üretimi yaklaşık 7 milyon ton ile 2. sırada yer alırken toplam
üretimin %62,5’i Çin ve Hindistan tarafından üretilmektedir. 2020 yılında Türkiye 84 bin hektarlık
çay üretim alanında 255,1 bin ton üretimi ile dünya çay üretiminde %3,6 paya sahip olup Çin, Hindis-
tan, Kenya ve Sri Lanka’dan sonra 5. sırada yer almaktadır (FAO, 2020).

24
Dünyada üretimi gerçekleştirilen diğer tıbbi ve aromatik bitkilerin 2020 yılı verileri incelendiğinde,
zencefil dünyada yaklaşık 408 bin hektar alanda üretilmekte olup Hindistan 172 bin hektar alanla
birinci sırada yer alırken Hindistan’ı Nijerya (86 bin ha) ve Çin (59 bin ha) takip etmekledir. Zencefil
üretiminde 1,844 milyon ton üretim ile Hindistan dünya üretiminde %42 ile ilk sıradadır. Üretimde
Hindistan’ı takip eden Nijerya ve Çin ise dünya üretiminin toplamda
%31’ini üretmektedir (FAO, 2020).

Anason, rezene ve kişniş, Hindistan başta olmak üzere Türkiye ve Suriye’de yaklaşık 1,2 milyon
hektar alanda üretilmektedir. Türkiye’nin toplam alandaki payı yalnızca %4,4’dür. Anason, rezene ve
kişniş üretiminde en büyük paya sahip olan Hindistan dünya üretiminin yarısından fazlasını (%59,2)
tek başına karşılamaktadır. Hindistan’dan sonra ikinci sırada yer alan Meksika toplam üretimin
%11,1’ini, üçüncü sırada yer alan İran ise %5,7’sini karşılamaktadır (FAO, 2020).

2020 yılında dünya baharat üretimi 2,934 milyon ton olup Hindistan 1,5 milyon ton ile dünyadaki
üretimin %51’ini karşılamaktadır. Türkiye ise 275 bin tonluk (%9,3) üretim ile Hindistan, Etiyopya,
Bangladeş ‘den sonra dördüncü sırada yer alırken 2020 yılında 2000 yılına göre baharat üretiminde
en fazla artış gösteren ülke olmuştur (FAO, 2020).

Piper cinsi biberler (karabiber vs.) dünyada üretimi yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler içinde önemli
bir yere sahip ürün grubunu oluşturmaktadır. Piper cinsi biberler 2020 yılında dünyada 606 bin
hektar alanda 714 bin ton üretilmiş olup toplam üretimin %66’sını sırasıyla Vietnam, Brezilya ve
Endonezya yapmaktadır. Vietnam Piper cinsi biberler üretim alanında üçüncü sırada yer almasına
rağmen dünya toplam üretiminde %38’lik pay ile birinci sırada yer almaktadır. Brezilya %16 ile ikinci
sırada yer almakta olup Endonezya %12 pay ile üçüncü sırada bulunmaktadır (FAO, 2020).

Paraguay çayı 2020 yılında dünyada 273 bin ha alanda üretilmiş olup toplam 1,474 milyon ton
üretimin sadece üç ülke tarafından gerçekleştirildiği ifade edilmektedir. Bu üretimin %55’i Arjantin,
%36’sı Brezilya, %9’u ise Paraguay’da gerçekleştirilmektedir. 2020 yılı dünya tarçın üretimi 222 bin
ton olup üretimin %73’ü Endonezya (%41) ve Çin (%32) tarafından yapılmaktadır. Diğer bir tıbbi ve
aromatik bitki olan Şerbetçi otunun 2020 yılındaki üretimi 172 bin tondur. Bu üretimin %81’i ABD
(%27), Etiyopya (%27) ve Almanya (%27) tarafından yapılmaktadır. Bunların yanı sıra 48,4 bin ton
nane üretiminin %83’ünü tek başına Fas karşılarken, %14’ünü Arjantin üretmiştir. Kenevir üretiminin
%45’i Fransa tarafından gerçekleştirilmektedir. Kenevir tohumu üretiminin ise %57’si Rusya tarafın-
dan yapılmaktadır. Vanilyanın ise yaklaşık 7,6 bin tonluk üretiminin %39’unu Madagaskar, %30’nu ise
Endonezya karşılamaktadır (FAO, 2020).

Dünya tıbbi ve aromatik bitkiler ticareti 2001 yılından bu yana artarak devam etmekte olup bu
yılda 18,3 milyar ABD doları olan ihracat değeri 2019 yılında 70,7 milyar dolara ulaşmıştır. Dünya ihra-
catında en önemli ana ürün grubu ihracat içindeki %66,9’luk pay ile kahve, çay, paraguay çayı ve
baharatlar grubu oluşturmaktadır. Bu ürünler içerisinde en yüksek payı %62,4’lük payı ile kahve ve
kahve kabukları oluşturmaktadır. Kahve ve kahve kabuklarında 2019 yılında toplam 29,8 milyar
dolar ihracat gerçekleşmiş olup bu ihracatın 4,6 milyar doları Brezilya, 2,5 milyar doları İsviçre ve 2,5
milyar doları Vietnam tarafından yapılmıştır (ITC, 2020).

25
Dünyada en fazla tıbbi ve aromatik bitki ihracatı yapan ülkeler Çin, Hindistan, ABD, Güney Kore,
Singapur ve Almanya'dır. Hem ülkeler hem de ürünler dikkate alındığında dünya tıbbi ve aromatik
bitki ihracat pazarında gıda, içecek ve parfümeri sanayinde kullanılan hammaddeler ile diğer işlen-
miş ürünlerde Avrupa ülkeleri ve ABD gibi ülkelerin ihracat payı büyüklüğü söz konusu iken, baha-
rat, kahve, çay gibi ürünlerde Hindistan, Çin, Vietnam, Kenya, Endonezya, Güney Amerika ülkeleri ve
Türkiye gibi ülkelerin önemli paya sahip olduğu görülmektedir (Acıbuca ve Budak, 2018; BÜGEM,
2018).

Dünya ticaretinde 2019 yılında tıbbi ve aromatik bitkiler ithalatı 71,9 milyar dolar olarak
gerçekleşmiştir. İthalat içerisinde en büyük miktar 47,9 milyar dolar ile kahve, çay ve baharatlar
grubuna aittir. Bu ana ürün grubunda en büyük ithalatçı ülke 8,1 milyar dolar ile Amerika Birleşik
Devletleri olup 4,1 milyar dolar ile Almanya ikinci sırada, 3,3 milyar dolar ile Fransa üçüncü sırada yer
almaktadır. Ayrıca İtalya, Japonya ve İngiltere’de bu ana ürün grubunda önemli ithalatçı ülkeler
arasında yer almaktadır. Bu ürün grubunun alt ürün grubunda yer alan ve en büyük paya sahip olan
kahve ve ürünlerinin ithalatında ABD ilk sırada yer alırken bu ülkeyi Almanya ve Fransa takip etmek-
tedir (ITC, 2020).

2.2. Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkiler ve Ticareti

Türkiye Avrupa-Sibirya, Akdeniz ve İran-Turan olmak üzere üç farklı fitocoğrafik bölgenin kesişim
noktasıdır (Şekil 31) (Kiriş 2010). Tan (2010) tarafından bildirildiği üzere, bitki çeşitliliği ve tür zengin-
liği; Türkiye’nin üç fitocoğrafik bölgesinin buluşma noktası, birçok ürün/bitki türünün menşe, gen
ve çeşitlilik merkezi, birçok ürünün kültüre alınma merkezi, türlerde yüksek endemizm, Avrupa ve
Asya arasında köprü ve bir göç yolu olmasından kaynaklanmaktadır. Buna ülkemizin farklı iklim
karakteristiklerine sahip olmasını da ekleyebiliriz. Bu nedenle, ülkemiz mevcut biyolojik ve/veya
genetik çeşitliliğiyle oldukça zengin ve ilgi çekici bir bitki örtüsüne sahiptir. Buna karşın, sosyal,
ekonomik ve çevresel nedenlerle, biyolojik kaynaklar dahil olmak üzere doğal kaynaklar tehditlerle
karşı karşıya kalabilmekte ve bunların sürdürülebilirliğine yönelik olarak muhafaza ve yönetimi
gerekmektedir (Tan 2010; Şahin 2013).

Şekil 31: Türkiye’nin, Dünya Üzerindeki Coğrafi Konumu (Kiriş 2010)

26
Zengin bitki çeşitliliğine sahip ülkemiz florasında 3778’i endemik olmak üzere 12000’in üzerinde
bitki türü (takson olarak 12.006) bulunduğu belirtilmektedir (Davis 1965-1988; Davis ve ark. 1988;
Güner ve ark. 2000). Endemik türler bakımından en zengin bölgelerimiz Akdeniz, Doğu Anadolu ve
İç Anadolu bölgeleridir (Güner vd. 2012).

İtalya'da 5 bin 600, Yunanistan ve İspanya'da 5'er bin, Fransa'da 4 bin 500, Bulgaristan'da 3 bin 650,
Almanya'da 2 bin 500, İngiltere'de 2 bin, Norveç'te bin 715 bitki türü bulunurken, bu ülkelerin
çoğunda aynı tür bitkiler yetişmektedir. Endemik bitki sayısı, İsviçre’de 1, İngiltere’de 17, Fransa’da
140, İtalya’da 700 ve Avrupa'nın en çok endemik bitkisine sahip ülkesi Yunanistan’da 820 olmak
üzere tüm Avrupa’da endemik bitki türleri sayısı 2.750’dir (Ekim ve ark. 2000; Anonim, 2001).
Avrupa ile kıyaslandığında ülkemizin toplam bitki taksonu ve endemik bitki türü sayısı bakımından
oldukça zengin olduğu görülmektedir.

Türkiye’de tıbbi amaçlı değerlendirilen bitkilerin sayısı tam olarak bilinmemekle birlikte, ülkemizde-
ki türlerin en az 1.000 kadarından çeşitli şekillerde yararlanıldığı ve 400 kadarının ticaretinin
yapıldığı tahmin edilmektedir (Arslan, 2014). Ülkemizde ticareti yapılan tıbbi ve aromatik bitkilerin
önemli bir kısmı doğadan toplanmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkiler ağırlıklı olarak Ege, Marmara,
Akdeniz, Doğu Karadeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinden toplanmaktadır (Baytop, 1999;
Ekim vd., 2000; Aydın, 2004).

Ancak Türkiye’de tıbbi ve aromatik amaçlı kullanılan bitki sayısı önemli düzeyde olmakla birlikte,
Schippmann ve ark. (2006)’na göre, Dünyada bilinen çiçekli bitki tür sayısının 422.000 olduğu ve
bunların 72.000 tanesinden tıbbi amaçlı faydalanıldığı belirtilmiş olup Çin’de 5.000’e yakın, Hindis-
tan’da 3.000 adet ve Amerika Birleşik Devletleri’nde 2.560 civarında bitkinin bu amaçla değer-
lendirildiği dikkate alındığından potansiyelin ne kadar yüksek olduğu görülmektedir.

Fakıllı (2010), Türkiye’nin tıbbi ve aromatik bitkilerin ihracatında dünyanın önde gelen ülkelerinden
biri olduğunu, birçok tıbbi bitkinin ihracatını yaparken, aynı zamanda birçok bitkinin de ithalatını
gerçekleştirdiğini ve dünyada tıbbi ve aromatik bitkiler için giderek artan bir talep olduğunu belirt-
miştir.

Tıbbi ve aromatik bitkiler üretimi yetiştiricilik ve doğadan toplama şeklinde yapılmaktadır. Tarım ve
Orman Bakanlığı’na bağlı Tarım Reformu Genel Müdürlüğü kayıtlarına göre Çiftçi Kayıt Sistemine
kayıtlı 26.587 üretici tıbbi ve aromatik bitkiler kapsamında kekik, anason, gül ve güzlük başta olmak
üzere tıbbi ve aromatik bitki üretimini organik tarım kapsamında 575 üretici, iyi tarım uygulamaları
kapsamında ise 4.393 üretici üretim yapmaktadır (TRGM, 2020; TAGEM 2021).

Türkiye’de 2019 yılı itibarıyla toplam bitkisel üretim değeri 197,5 milyar TL olarak gerçekleşmiştir.
Bitkisel üretim değerinin 79,2 milyar TL’si tahıllar ve diğer bitkisel ürünlerden, 50,4 milyar TL’si seb-
zeler, 67,8 milyar TL’si ise meyveler, içecekler ve baharat bitkileri ana ürün gruplarından elde edilm-
iştir. Meyveler, içecekler ve baharat bitkileri ana ürün grubu içinde yer alan baharat bitkileri (kekik,
kırmızıbiber, kimyon, anason,) ve çay alt ürün grubunun bitkisel üretim değeri içindeki payı %2,6,
meyveler, içecekler ve baharat bitkileri içindeki payı %7,5’dir (TAGEM 2021).

27
Dünyanın geri kalanında olduğu gibi ülkemizde de tıbbi ve aromatik bitkiler üretimi yetiştiricilik ve
doğadan toplama şeklinde gerçekleştirilmektedir. Yapılan çeşitli çalışmalarda, Türkiye’de ticari
amaçla doğadan toplanarak iç ve dış piyasada satılan bitki türlerinin sayısı 347 olup bu türlerin 35’i
endemik tür olarak bildirilmektedir. Yaklaşık 100 kadar tür ise doğadan toplanarak ihraç edilmekte-
dir. Yurdumuzda çeşitli bölgelerde yapılan etnobotanik çalışmalarda, doğal bitki türlerinin yaklaşık
%10-12’sinin çeşitli amaçlarla halkımız tarafından kullanıldığı belirtilmektedir. Bu veriler değerlendi-
rildiğinde Türkiye’de en az 1.000 türden çeşitli şekillerde yararlanıldığı ve 500 kadar türün ticareti-
nin yapıldığı tahmin edilmektedir (Baytop, 1999; Özhatay vd., 2012; Arslan vd, 2000; Yedek, 2002;
Arslan, 2004 ve 2014; Kendir ve Güvenç, 2010). Ülkemizde ticareti yapılan tıbbi ve aromatik bitkile-
rin önemli bir kısmı doğadan toplanmaktadır. Ancak az da olsa kültürü yapılan bitkiler de bulun-
maktadır.

Türkiye’de yetiştiriciliği yapılan tıbbi ve aromatik bitkiler 2019 yılında 2000 yılına göre toplam alanda
%91,7 artış göstererek 1.672 bin dekar alana ulaşmıştır. En fazla üretimi yapılan ürün olan Kırmızıbib-
er üretimi son on yılda %47,5 artışla 119 bin dekar alanda 240,7 bin ton üretim olarak gerçekleştir-
ilmiştir. Türkiye’de 2019 yılında üretilen toplam kırmızıbiberin %85,4’ü Şanlıurfa (47,3), Gaziantep
(%24,9) ve Kilis (%13,2) illerinde üretilmektedir. Haşhaş 27,288 ton üretim ile ikinci sırada yer almakta
olup toplam alanda haşhaştan sonra en yüksek paya sahip olan kimyon üretim alanı 2000 yılına
göre 2019 yılında yaklaşık 2,5 kat artış göstererek 322 bin dekar alanda üretilmiştir. Alandaki artışa
paralel üretim miktarı da artış göstererek 2019 yılında toplam kimyon üretimi 20,2 bin ton olarak
gerçekleşmiştir. Kimyon üretiminin %80,4’ü Ankara (%41,5) ve Konya (%38,3) illerinde üretilmektedir
(TAGEM 2021).

Yaygın olarak doğadan toplanan kekik türlerinin son yıllarda geniş alanlarda tarımına geçilmiş olup
ihraç edilen kekiğin %80’i kültürü yapılarak üretilen kekiklerden karşılanmaya başlanmıştır. İhracat
firmalarının sözleşmeli üretim modeli kekik üretiminin artışında önemli rol oynamıştır (Anonim
2018a). Kekik üretiminde en önemli il olan Denizli 2019 yılında kekik ekim alanının %92,5’ine sahip
olup 17,9 bin tonluk toplam üretimin 15,7 bin tonunu (%87,6) gerçekleştirmiştir. Diğer ürünlerden
çörekotu, adaçayı ve lavantada alanlarında da yıllar itibarıyla artış yaşanmıştır.

Tıbbi ve aromatik bitkiler istatistiklerinde dünyada olduğu gibi Türkiye’de de doğadan toplanan
miktar resmi rakamlar dışında kesin olarak bilinmemektedir. Orman Genel Müdürlüğü’nün 2019
verilerine göre orman alanlarında doğadan toplanan en önemli ürünler içinde odun dışı orman
ürünleri (yeni adıyla orman ekosistem ürünleri) kapsamında 32,5 bin ton ile defne ilk sırada yer
almaktadır. Kestane 5,9 bin ton ile ikinci sırada, Kekik 1,8 bin ton ile üçüncü sırada, Harnup 643 ton
ile dördüncü ve Mersin 570 ton ile beşinci sırada yer almaktadır (OGM 2020).

Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım alanları dikkate alındığında organik tarım ve iyi tarım uygulama-
ları ile elde ürünlerin önemli bir yere sahip olduğu ve tüketiciler tarafından tercih edildiği ve buna
bağlı olarak gelişim potansiyeli yüksek olan üretim şekli olduğu ortaya çıkmaktadır. 2019 yılı verile-
rine göre organik tarım kapsamında tıbbi ve aromatik bitkiler toplam 178,6 bin dekarlık alanda 44,3

28
bin tonluk üretim gerçekleştirilmiştir. Organik tarım kapsamında üretimi yapılan ürünlerden kekik
39,4 bin tonluk üretimle birinci sırada yer alırken üretimin 669 tonu doğadan toplanmaktadır.
Kekiği 780 tonluk üretim ile doğadan toplama ile elde edilen alıç takip etmektedir. Organik gül
üretimi 753 ton üretim ile üçüncü sırada yer alırken Adaçayı üretimi ise 214 ton olup 65 tonu
doğadan toplanmaktadır. Organik kekiğin %99,6’sı Antalya’da üretilirken doğadan toplanan kekiğin
%62,7’si İzmir bölgesinden toplanmaktadır. Doğadan toplanan alıç (%78,6) ve böğürtlende (%55,9)
en büyük pay Kastamonu iline aittir. Isparta ve Afyonkarahisar gül üretiminde en önemli üretici
İllerdir. Çörekotu üretiminde Kars ve kimyon üretiminde Afyonkarahisar birinci sırada yer almak-
tadır (BÜGEM, 2018).

İyi tarım uygulamaları ile üretilen tıbbi ve aromatik bitki miktarı 2019 yılında 32,2 bin ton olarak
gerçekleşmiştir. Toplam üretim miktarında en büyük pay %34,6 ile kimyon üretimine (11.115 ton) ait
olup %32,8 ile kekik üretimi (10.562 ton) ikinci sırada, %12,5’lik pay ile anason üçüncü sırada (4.035
ton) yer almaktadır (Tablo 2). İyi tarım uygulamaları kapsamında yapılan toplam kekik üretimi
ağırlıklı olarak Ege bölgesinde yapılmakta olup %94,8’i Denizli’de üretilmektedir. Kimyon ve çöreko-
tu üretimi daha geniş bir üretim alanına sahip olup kimyon en fazla Konya, Ankara ve Kayseri’de
üretilirken, çörekotu Burdur, Uşak ve Konya İllerinde üretilmektedir (BÜGEM, 2018).

Tablo 2: İyi Tarım Uygulamaları Kapsamında Üretimi Yapılan Bazı Ürünler (2019)

Ürün Üretim Alanı (da) Üretim Miktarı

Kimyon 174972 11115

Kekik 76305 10562

Anason 65375 4035

Çörek Otu 19698 2442

Rezene 8796 2042

Lavanta 3037 997

Türkiye 2001 yılındaki yaklaşık 106 milyon dolar olan tıbbi ve aromatik bitkiler ihracatını 2019 yılında
3,5 kat artırarak yaklaşık 371 milyon dolara yükseltmiştir. Diğer yandan, dünya tıbbi ve aromatik
bitki ihracatının 72 milyar dolara yaklaşan değeri dikkate alındığında, Türkiye’nin 371 milyon dolar
olan ihracat değerinin oldukça düşük kaldığı da ortadadır. Bu durum, bazı ürün ve ürün gruplarında
farklılaşsa bile genel görünümü ve dış ticaret dengesini değiştirememektedir. Ülkemizdeki bitki tür
ve çeşitliliği ve bu çeçitlilik içerisinde tıbbi ve aromatik bitki çeşitliliği açısından oldukça zengin
kaynaklara sahip olan Türkiye’nin planlı bir üretim ve gelişen sanayisi ile dünya ticaretinde çok daha
fazla paya sahip olması mümkündür (BÜGEM, 2018).

Türkiye toplam ihracat değeri en yüksek %63 pay ile kahve, çay, paraguay çayı ve baharatlar ana
ürün grubunda gerçekleşmiştir. Ana ürün grubunda ihracat değeri 167,6 milyon ABD doları olup
106,8 milyon dolarlık ihracat zencefil, safran, kekik, defne vb. alt grubunda gerçekleşmiştir. Ana ü-

29
rün grubu içinde yer alan kekiğin ihracat değeri 53,9 milyon dolar, defne yaprağının ihracat değeri
ise 38,2 milyon dolar’dır. Türkiye bu ihracat değeri ile aynı gruptaki dünya ihracatında 5. sırada
olmakla birlikte kekik ve defnenin olduğu alt grupta en büyük ihracatçıdır. Kekikte 20,5 milyon
dolar ile Ege Serbest Bölge en önemli ihracat pazarı iken, Amerika Birleişk Devletleri ve Almanya
diğer önemli pazarlardır (TÜİK 2020).

Farklı bir kaynakta, ülkemizin 2021 yılında 567 milyon dolarlık tıbbi aromatik bitkiler ihracatında ilk
sırayı %19’luk pay ile ABD aldığı ifade edilmektedir. Daha sonra sırasıyla %10 ile Almanya, %6 ile
Fransa ve %4 ile Birleşik Krallık gelmektedir. Ürün bazında 2021 yılında toplam 567 milyon dolarlık
tıbbi ve aromatik bitkiler ihracatımızın içinde 135 milyon dolar ihracat rakamı ve %24’lük pay ile
diğer baharatlar (biber haricindeki baharatlar) önde gelmektedir. Bunu 72 milyon dolar ihracat
rakamı ve %13’lük pay ile susam izlemektedir. 69 milyon dolarlık ihracat ile kekik, susamı takip
etmektedir (BAKA 2022).

Tıbbi ve aromatik bitki ithalatı son yıllarda artış göstererek 2019 yılında 656,5 milyon dolarlık ithala-
ta ulaşmıştır. 2001 yılında bu yana en fazla artış gösteren ürünler, susam tohumu, kahve ve kahve
kabukları ürün grubundadır. Bu ürünlerden susam tohumu, tıbbi ve aromatik bitki ithalatında alt
ürün gruplarında 170.6 bin ton karşılığı 267,4 milyon dolar ile en büyük ithalat değerine sahip
üründür. Susam tohumunun önemli miktarı (%46,8) Nijerya’dan ithal edilmektedir (TÜİK 2020).

Tıbbi ve aromatik bitkiler ithalatında en yüksek değere sahip olan ikinci ana ürün grubu 282,1
milyon ABD doları ithalat ile kahve, çay, paraguay çayı ve baharat ana ürün grubudur. Bu ana ürün
grubunda ise en yüksek pay 194,7 milyon dolar ithalat değerine sahip kahve, kahve kabuk ve
kapçıkları vb. alt ürün grubuna aittir. Bu alt gruptaki (Kahve, kahve kabuk ve kapçıkları vb.) ithalatın
%70,4’ü Brezilya’dan gerçekleştirilmektedir. Diğer bir alt grup olan çay ise 31,6 milyon doları Sri Lan-
ka’dan olmak üzere 39,5 milyon dolarlık ithalat değerine sahiptir (TÜİK 2020).

Farklı bir kaynakta, ülkemizin 2021 yılında 866 milyon dolarlık tıbbi aromatik bitkiler ithalatında %19
pay ile Brezilya önde geldiği ifade edilmektedir. Brezilya’yı Çad, Hindistan, Sudan ve Nijerya izlemek-
tedir. Brezilyadan yaptığımız toplam 161 milyon dolarlık tıbbi aromatik bitkiler ithalatının yaklaşık
%88’ini (140 milyon dolar) kahve oluşturmaktadır. Brezilya’dan yapılan diğer tıbbi ve aromatik bitki
ürünleri susam ve biberdir. Çad’dan yaptığımız tıbbi ve aromatik bitkiler ithalatının ise neredeyse
tamamını susam oluşturmaktadır. Hindistan’dan ise hintyağı ve kimyon ana tıbbi ve aromatik
bitkiler ithalat ürünlerimiz olarak görülmektedir. Ülkemizin tıbbi ve aromatik bitki ithalatında
susam (%33), kahve (%27), keten tohumu (%5), siyah çay (%5), kimyon (%3) ve keçiboynuzu ve
çekirdeğinden elde edilen kıvam artırıcılar başta gelmektedir (BAKA 2022).

Dış ticaret dengesinde dikkate alındığında dış ticaret açığına neden olan tohum ve bitki kısımları
ana ürün grubunda yer alan en fazla 233,8 milyon dolar açıkla susam tohumunda ve 181.4 milyon
dolar dış ticaret açığıyla kahve ve ürünleri grubunda olduğu görülmektedir. Dış ticaret fazlası veren
en önemli gruplar ise 92,3 milyon dolar ile zencefil, defne, kekik, safran vb. ve 90,3 milyon dolar ile
haşhaş tohumudur. Bu iki grubun toplam dış ticaret fazlası 182,6 milyon dolar olup bu değer dış
ticaret açığına göre düşüktür (BÜGEM, 2018).

30
2.3. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma
Mevcut Durumu

Türkiye’nin, güney batısında bulunan Batı Akdeniz Bölgesi, Ege ve İç Anadolu Bölgeleri ile iller bazın-
da ise, Muğla, Denizli, Afyonkarahisar, Konya, Karaman ve Mersin illeri ile komşudur (Şekil 32).

Şekil 32: Batı Akdeniz TR61 Bölgesi’nin, Türkiye Üzerindeki Coğrafi Konumu

Göller, güller ve lavanta diyarı olarak bilinen Batı Akdeniz Bölgesi (TR61 bölgesi), Tıbbi ve Aromatik
Bitkiler yönünden hem tür hem de endemizm oranı açısından en zengin bölgedir (Tablo 3). Antalya
ülkemizde en fazla bitki taksonuna sahip olan il olup Batı Akdeniz Bölgesinde endemik tür sayısı
en fazla olan il Isparta’dır (Özhatay, 2008; TAGEM, 2021).

Tablo 3: Batı Akdeniz Bölgesi İllerinin Endemik Bitki Türü Sayıları

İl Takson Endemik

Isparta 2500 600

Antalya 3300 500
Burdur 3142 267

Parfüm ve kozmetik sanayisinde önemli bir yeri olan gül yağının elde edildiği yağlık gül üretiminde
dünyada ilk sırada olan ülkemizde 2021 yılı sonunda üretimin %95’ini TR61 bölgesi karşılamaktadır
(TÜİK 2022). Türkiye’de üretilen 18.020 ton’un 15.259 ton’u 33.170 dekar alanda Isparta ve 1925
ton’u ise 4000.5 dekar alanda Burdur ilinde üretilmektedir.

2005 yılında ülke toplam lavanta üretiminin (6.108 ton) %73 ‘ünü karşılayan bölge, 2022 yılı TÜİK
verilerine göre bölgemizde 11.147 dekar arazide üretilen 2.194 ton ile toplam üretimin %36 ‘sını
karşılamaktadır. En fazla üretim 1.436 ton ile Isparta ilinde yapılmaktadır.

31
2.407 dekar alanda Antalya ve Burdur’da üretilen 637 ton adaçayı ile TR61 bölgesi toplam üretim
olan 1.848 ton’un %35'ini karşılamaktadır.

Özellikle çay olarak kullanımı yaygın olan rezenenin 2022 TÜİK rakamlarına göre Türkiye toplam
2.503 ton üretiminin %89'u TR61 bölgesinde ağırlıklı olarak da Burdur ilimizde (1.913 ton)
gerçekleşmiştir.

Türkiye istatistik kurumu 2019 yılı verilerine göre; çörek otu üretiminin ise %25,8’i Burdur’da yapıl-
maktadır.

Türkiye istatistik kurumu 2019 yılı verilerine göre; Türkiye yağlık gül üretiminin %85,1’i Isparta’da,
çörek otu üretiminin ise %68,3’ü Burdur (%25,8), Uşak (%21,6) ve Konya (%20,9)’da gerçekleştirilm-
iştir. Rezene üretiminin %52,8’i Burdur’da, %38,1’i Konya’da, nane üretiminin ise %64,9’u Gazian-
tep’te yapılmaktadır. Lavanta üretiminin ise %45,7’si Isparta’da, %19,1’i ise Afyonkarahisar’da
gerçekleştirilmiştir.

Batı Akdeniz Bölgesinde yetişen diğer önemli bazı tıbbi ve aromatik bitkiler olarak keçiboynuzu,
haşhaş kapsülü, çörek otu, anason, kişniş, oğul otu, kekik sayılabilir.

Gül (yağlık), lavanta, adaçayı, rezene, anason, çörek otu, keçiboynuzu, haşhaş, ısırgan otu, melisa,
kişniş, sarımsak, kekik, biberiye gibi türler bölgedeki çiftçiler tarafından üretilirken; Sütçüler kekiği,
defne, beyaz kekik, Anadolu adaçayı, dağ çayları, andız, kapari, ıhlamur, laden ve daha birçok tür
doğadan köylüler tarafından toplanmakta ve tüccarlara satılarak gelir elde edilmektedir.

2.3.1. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri

Batı Akdeniz Bölgesi’nde yetişen/yetiştirilen tıbbi ve aromatik bitkilerin 83 adeti, Batı Akdeniz
Kalkınma Ajansı’nın iletmiş olduğu çalışma çıktıları, bölgeye ait diğer kurumların çalışmaları ve ulusal
anlamda akademik ve sektörel yayın taraması ve Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler
Markalaşma Çalışması saha araştırmaları ile belirlenmiştir Tablo 4).

Tablo 4: Literatür Taraması ile Belirlenen Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Listesi

Bitki İsmi Bitki İsmi Bitki İsmi Bitki İsmi Bitki İsmi

Adaçayı Dağ Çileği Karabaş Otu Laden Reçineli Bitkiler

Aloevera Dağçayı Karabiber Lavanta Rezene

Altınotu Defne Karamuk Mahlep Sahlep

Anason Ekinezya Kardelen Melek Otu Sarı Kantaron

Ardıç Fejyo Kartopu Gilaburu Melisa Sarımsak

Aronya Ferule Katırtırnağı Mersin Servi

Aspir Fesleğen Keçiboynuzu Meyan Kökü Sıklamen

Biberiye Gojy Bery Kekik Nane Sumak

32
 Boğa Dikeni Gövrek Kemer Orkidesi Neem Susam

Ceviz Gül (Yağlık) Kenevir Oğulotu Şahtere

Civanperçemi Haşhaş Kırlangıçotu Okaliptus Şeker Otu

Çalba Oto Hıltan Kimyon Ölmez Otu Tavşan Memesi

Çam Terebentin Ihlamur Kişniş Papatya Termessos Çiğdemi

Çoban Çantası İncir Kuşburnu Pasisflora Turunç

Çörekotu Kahve Karabaş Otu Pelin Otu Üzerlik Otu

Çörtük Kakao Karabiber Portakal Yara Otu

Çöven Kapari Karamuk Laden Zambak

2.3.2. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Endemik Türleri

Ülkemizdeki tıbbi ve aromatik bitkilere konu endemik türler hakkında detaylı veri olmamakla
birlikte, genel anlamda farklı sayısal verilerden oluşan az sayıda çalışmaya ulaşılmış, kısıtlı veriler
arasından, en güncel ve kapsamlı çalışma olan, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel
Müdürlüğü’nün (TAGEM) 2021 yılında yayınlamış olduğu Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sektör Politika
Belgesi 2020-2024 dikkate alınmıştır. TAGEM Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Politika Belgesi’nde
aktarıldığı üzere, Türkiye florasında 167 familyaya ait 11.707 bitki taksonu bulunmakta olup, 9.222
adet bitki türünün, 3.649’u endemik bitki türüne karşılık gelmektir. Aynı kaynağa göre bu bitkile-
rden ise 500 bitki tıbbi ve aromatik amaçla kullanılmaktadır. Ayrıca, Türkiye’de ticari amaçla
doğadan toplanarak iç ve dış piyasada satılan bitki türlerinin sayısı 347 olup bu türlerin 35’i ende-
mik tür olarak rapor edilmektedir.

TR61 Bölgesini oluşturan Isparta ilinde 600, Antalya ilinde 500 ve Burdur ilinde ise 267 endemik
bitki türü varlık göstermektedir. Her ne kadar endemik tıbbi ve aromatik bitkilerin net sayısal veril-
erine ulaşılamasa da Batı Akdeniz Bölgesi tür sayısı, çeşitliliği ve endemizm oranı açısından en
zengin bölgemizdir ve bu Tıbbi ve Aromatik Bitki Markalaşması açısından önemli bir avantaj sağla-
maktadır. Bununla birlikte tıbbi ve aromatik özelliğe sahip endemik türlerin ticari açıdan önemli bir
katma değer yaratabileceği gibi popülasyon sayısının sınırlı olması, bitki biyokütlesinin düşük
olması gibi durumlar doğadan toplama baskısı karşısında yeterli direnç gösterilememesine ve bitki
gen havuzunun zamanla yozlaşmasına neden olabilir. Bu sebeple sınırlı yayılış alanına sahip ende-
mik tıbbi ve aromatik bitkilerin kültüre alınıp ticarete konu edilmesi hem doğal dokunun korun-
masına ve devamlılığına hem de ürün standardizasyonuna önemli derecede yardımcı olacaktır.

33
2.3.3. Coğrafi İşaret Tescili Yapılmış Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik
Bitkileri

Türk Patent ve Marka Kurumu’nun web sayfasında yer alan Coğrafi İşaret Portalı’nda Coğrafi Tescili
yapılmış tıbbi ve aromatik bitkiler taraması yapılmıştır. Portalda bölgeye ait, 2 Antalya, 6 Burdur ve
4 Isparta olmak üzere, coğrafi işaret tescili yapılmış toplam 12 tıbbi ve aromatik bitki ve bu bitkile-
rden elde edilen ürün bulunmaktadır.

Finike Portakalı Manavgat Altın Susamı Bucak Salebi Karamanlı Cevizi

Tescil Yılı 2008 Tescil Yılı 2021 Tescil Yılı 2021 Tescil Yılı 2020

Karamanlı Kişnişi Karamanlı Rezenesi Melli İnciri Tefenni Rezenesi

Tescil Yılı 2020 Tescil Yılı 2021 Tescil Yılı 2018 Tescil Yılı 2021

Gelendost Çaltı Sarımsağı Isparta Gül Suyu Isparta Gül Yağı Isparta Gülü
Tescil Yılı 2022 Tescil Yılı 2021 Tescil Yılı 2019 Tescil Yılı 2006

Şekil 33: Batı Akdeniz Bölgesi İllerine Ait Coğrafi Tescili Yapılmış Tıbbi ve Aromatik Bitkiler
Kaynak: Türk Patent ve Marka Kurumu

34
2.3.4. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin Bölge Turizmindeki
Mevcut Durumu

Her geçen yıl turizme olan ilginin artmasıyla özellikle gelişmekte olan ülkeler, rekabet edebilmek ve
bu piyasadan daha fazla pay alabilmek adına farklı strateji ve uygulamalar geliştirmektedir. Bu
uygulamalardan birisi, turizmin mevsimsellik özelliğini ortadan kaldırıp, tüm yıla yayılması için
yapılan turistik ürün ve hizmet çeşitlendirme yoluna gidilmesiyle ortaya çıkan alternatif turizm
kavramıdır. Alternatif turizm kavramı, içerisinde birbirinden farklı birçok turizm faaliyetini içeren
şemsiye bir kavram olarak nitelendirilebilir. Alternatif turizm ülkelerin turizm gelirlerini artırmakta,
turizm sezonunu uzatmakta ve turistik arz kaynaklarının rasyonel bir şekilde kullanılarak sürdürüle-
bilir bir turizm anlayışı sağlamaktadır.

Alternatif turizm kapsamında turistlerin en çok önem verdiği faaliyetler, doğa temelli turizm
türleridir. Doğa temelli turizm türlerinden biri olan kırsal turizm, kırsal alanlara olan ilginin her geçen
gün artmasıyla birlikte gelişim göstermektedir. Kırsal turizm faaliyetleri içerisinde yer alan agro
turizm ise, tarımsal kaynakların sürdürülebilirlik algısıyla turizm faaliyetlerinde kullanılması anlamına
gelmektedir. Gelişmiş ülkeler dahil olmak üzere birçok ülkede kırsal ve agro turizm ile ilişkili olarak
aromatik bitkilerin yer aldığı turizm hareketleri ön plana çıkmaktadır.

COVID-19 salgınının turistik hareketleri kitle turizminden uzaklaştırıp, daha küçük gruplar halinde
doğa temelli turizm türlerine yönlendireceği öngörülmektedir (Arslan ve Kendir, 2020). Bu nokta-
da, kırsal turizm, agro turizm, botanik turizm, aromatik turizm gibi doğa temelli turizm türlerinin
daha da önem kazanacağı düşünülmektedir. Ayrıca turizm sektöründe sürdürülebilirliği sağlamak
adına geleneksel turizm yanında alternatif turizm olanağı olarak bu turizm türleri önerilmektedir
(Cai, 2002; Çeken vd., 2007; Akçura ve Karadağ, 2015; Ibanescu vd., 2018). Tıbbi ve aromatik bitki
odaklı turizm; dikkat çekici görüntüsü olan, aynı zamanda tıbbi ya da beslenme aracı olarak da
kullanılan bitkileri, bulundukları yaşam alanlarında izlemek, fotoğraflamak ve bölgenin özelliklerini
de deneyimleyerek tanımayı sağlayan bir doğa temelli faaliyettir. Aromatik turizm sunduğu deney-
imlerle birçok ülkede kültürel bir zenginlik oluşturmakta, yarattığı çekiciliklerle, uluslararası turizm
hareketlerinde ön planda yer almaktadır. Dolayısıyla aromatik turizm destinasyonları tek başına bir
turistik çekicilik oluşturabilmekte, yerel, bölgesel ve ulusal ölçekte de önemli bir turistik arz kaynağı
haline gelmektedir (Silva ve Carvalho, 2013: 610). Sahip olunan zengin kaynakların korunarak, turizm
faaliyetleri içerisinde kullanılması ve sınırlı sayıdaki uygulamaların artırılması önem arz etmektedir.
Ancak aromatik turizm, otantik yaşamlara ve doğal ürünlere karşı olan ilginin artış göstermesiyle
birlikte yeni belirginleşmeye başlayan bir kavramdır.

Tıbbi ve aromatik bitkiler yalnızca gıda ve sağlık sektöründe tedavi amaçlı değil, turistlerin giderek
artan ilgisi karşısında turizm sektöründe de kullanılmaktadır. Bu kapsamda aromatik turizm olarak
ifade edilen kavram, otantik yaşamlara ve doğal ürünlere karşı olan ilginin artış göstermesiyle birlik-
te yeni ortaya çıkmaya başlamıştır. Tıbbi ve aromatik bitkiler odaklı turizm, hem tarımsal peyzajların
ortaya çıkardığı görülmeye değer güzellikler açısından hem de tarımsal ürünler açısından bitkilerle

35
yakın ilişkili bir agro turizm faaliyeti olarak da değerlendirilebilir. Aromatik turizm, dikkat çekici
görüntüsüyle çeşitli amaçlarla kullanılan hoş kokulu aromatik bitkilerin bulunduğu yörelere gidip
gözlemlemek, toplamak, fotoğraf çekmek ve bunları deneyimlemek amacıyla gerçekleştirilen
seyahat ve konaklama faaliyeti olarak tanımlanabilir. Nitekim, aromatik bitkilerin yaşam alanlarına
yönelik yapılan turistik aktiviteler ve faaliyetler bütünü olarak nitelendirilebilir. Bu kapsamda gül
bahçeleri, lavanta bahçeleri, zambak bahçeleri, lale bahçelerine yönelik yapılan seyahatleri içerme-
ktedir. Dünya turizminden örnek vermek gerekirse, Asya’nın en büyük lale bahçesine ev sahipliği
yapan Keşmir’e, sahip olduğu bu yüksek potansiyel sayesinde aromatik turizm amaçlı turların
düzenlendiği bilinmektedir. Bir diğer örnek, İranlılar tarafından `Çölün Altını` olarak nitelendirilen
safran bitkisidir. Çölde bulunan bu bitkinin sabah saatlerinde etrafa yaydığı koku, pek çok turistin
ilgisini çekmektedir. Özellikle safran yetişen bölgelerde alternatif turizm, sürdürülebilir turizm, eko
turizm, botanik ve aromatik turizm çeşitleri uygulanarak bölgedeki turizm hareketlerinin dina-
mikliği sağlanmaktadır (Farhadi Andarabi ve Tunç Hassan, 2017: 7).

Agro turizmin bir alt dalı olarak değerlendirilebilecek botanik turizmi ve bu kapsamda ön plana
çıkartılması gereken tıbbi ve aromatik bitkiler odaklı turizm, Türkiye için gelişmeye açık ve uygun bir
turizm türüdür. İstatistiki veriler incelendiğinde, elde edilen verilerin bu duruma dayanak olabi-
leceğini göstermektedir. Türkiye, 3000 civarında endemik bitki, 11000 civarında ise çiçekli bitkiye
sahipken, bu veriler bütün Avrupa kıtası ile kıyaslandığında (2500 endemik ve 12000 çiçekli bitki)
tıbbi ve aromatik bitkiler açısından çok zengin olduğunu söylemek mümkündür (Sarı, 2007: 73).
Dolayısıyla sahip olunan bu zengin kaynakların korunarak turizm faaliyetleri içerisinde kullanılması,
çeşitli açılardan önem arz etmektedir.

TR 61 bölgesi olarak geçen, Batı Akdeniz Bölgesi (Antalya- Isparta-Burdur), Türkiye’nin en önemli
turistik bölgelerinden bir tanesidir. Özellikle Antalya ili, Türkiye’nin turizm yükünü çeken, İstan-
bul’dan sonra Türkiye’de en fazla turist ağırlayan ildir. Isparta ve Burdur da özellikle yerel turistler
açısından son yıllarda sıklıkla ziyaret edilen iller arasına sokmuştur. Konaklama tesisi sayısı, yatak
kapasitesi ve gelen yabancı turist sayısı bakımından Türkiye’de ilk sırada yer alan TR61 Bölgesinde,
turizm faaliyetlerinin kıyı şeridinde ve yaz aylarında Gül üretim merkezi olan Isparta ili bu alanda
adından söz ettirmektedir. Sadece Türkiye`nin değil dünyanın da en önemli gül üretim merkezi
özelliği taşımaktadır. Birçok seyahat acentesi tarafından turistlerin, gül bahçelerinde gül toplama
ve yağ çıkarma sürecini deneyimlemeleri sağlanmaktadır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2017). Ayrıca,
sadece gül değil, son yıllarda üretimi artan lavanta ve zambak, sağladığı görsel güzellikle de hasat
dönemlerinde yerli ve yabancı binlerce turisti yöreye çekmektedir.

2.3.5. Küresel ve Bölgesel Tehditlerin Batı Akdeniz Bölgesi Potansiyeli Açısın-

dan Değerlendirilmesi

Batı Akdeniz Bölgesi gerek coğrafi konumu ve topoğrafyası gerek tarihi ve derin kültür birikimiyle
tıbbi ve aromatik bitkileri alanında markalaşma ve markalaşmanın getireceği tanınırlık yanında
sosyo-ekonomik gelişme ve özellikle kır ve kentsel alanda alternatif geçim kaynağı oluşturacak yeni
alanlar oluşması bakımından çok önemli fırsatlar sunmaktadır.

36
Son yıllarda daha öncesinde tahmin edilemeyen küresel bir tehdit olarak Covid-19 ve Rusya-Ukray-
na Savaşı gibi olaylar, ayrıca bölgesel olarak Kafkaslar ve Ege’de ortaya çıkan gerginlik ve belirsiz-
likler; gıda, turizm ve enerji gibi alanlarda çok ciddi sarsıntılara yol açmıştır. Söz konusu krizler Türki-
ye’yi de önemli ölçüde etkilemiştir. Ancak Türkiye, yürüttüğü dengeli ve yapıcı politikalarla söz
konusu krizleri fırsata dönüştürmek yönünde önemli prestij ve avantajlar elde etmiştir.

2.4. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma

GZFT Analizi

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma GZFT Analizi, “Batı Akdeniz Bölgesi
Paydaşları ile Yapılan GZFT Analiz Sonucu” ve “Batı Akdeniz Bölge Dışı Aktörler ile Yapılan GZFT
Analiz Sonucu” başlıkları altında incelenmektedir.

2.4.1. Batı Akdeniz Bölgesi Paydaşları ile Yapılan GZFT Analiz Sonucu

Tablo 5: Batı Akdeniz Bölgesi Paydaşları ile Yapılan GZFT Analizi Güçlü Yöner

Güçlü Yönler

• Zengin tıbbi ve aromatik bitki çeşitliliği

• Bölgenin sahip olduğu, Know-how ve üretim altyapısı
• Lojistik olanaklar ve ulusal ulaşım ağlarına yakınlık (Kara, hava, deniz ve demiryolu ulaşımı)
• Üretim zenginliği ve hammadde varlığı
• Bölgenin tarihi kültürel ve folklorik zenginlikleri
• Bölgenin doğal zenginlikleri ve gölleri
• Bölgenin verimli toprakları
• Ar-ge, Enstitü ve Laboratuvar olanakları
• Akademik bilgi, uzman ve iş gücü varlığı
• Bölge T.A. bitkileri ile değerlerinin bilinirliği
• Verimli toprak yapısı
• Susuz tarıma uygun tarım olanakları
• Üretim tesislerinin varlığı

37
Tablo 5’in Devamı

Zayıf Yanlar

• Tanıtım yetersizliği
• Sektör paydaşlarının finansal yetersizliği
• Paydaşlar arası iletişim ve koordinasyon eksikliği
• 3 il arasında (tek destinasyon) iş birliği olmaması
• Düşük kaliteli ürünlerin piyasaya sunulması
• Çiftçilerin yeterince bilinçli olmaması
• Teşviklerin ve desteklerin yetersiz olması
• Ürünlerin hammadde olarak pazara arz edilmesi
• Yüksek katma değerli ürün üretememe ve satamama
• Güçlü ticari markalar oluşturamama
• Ürünlerde standartların olmaması
• Batı Akdeniz'in bir destinasyon markası olarak konumlandırılmaması
• Süreci doğru yönetememek
• Bürokratik engeller
• Üreticilerin (Çiftçiler) markalaşma konusunda bilgisizliği
• Paydaşlar ve kurumlar arasındaki çatışma kültürü
• Plansız yetiştiricilik ve fide satışı
• Turizmde her şey dahil sistemi
• İller arasında koordinasyon eksikliği
• Markalaşamamak ve bölgenin marka değerinin olmaması
• İş birliği yapmamak ve iş birlikleri geliştirememe

38
Tablo 5’in Devamıdır.

Fırsatlar

• İklim altyapısı ve yükseltiler nedeni ile bitki çeşitliliği

• Bitki çeşitliliğinin yarattığı potansiyel ve endemik türler
• Coğrafi Konum
• Eko turizm gelişim bölgesi olması (Türkiye T.S.P. 2023)
• Sosyal medyanın gücünden faydalanma imkânı
• Bölgenin, markalaşmayı destekler, sosyal medyada popülerliği
• Sektörün büyüme potansiyelinin çok yüksek olması
• Bölgenin gastronomik değerleri
• Antalya limanına yakınlık
• Üretim alanlarının turizm merkezlerine yakınlığı
• 12 ay sürecek turizm potansiyeli
• Bölgenin turizm potansiyelinin yüksek oluşu ve
• Antalya’nın varlığı
• Covid-19 Pandemisi nedeni ile TAB ve destekleyici tedavi yöntemlerine ilginin artması

Tehditler

• Rakip destinasyonların daha hızlı yol katetmesi

• Ürün kalitesinin düşme riski
• Tüketicinin güvenini kaybetme olasılığı
• Bazı bitkilerin yok olma tehlikesi ve dış baskılar
• Küresel iklim değişikliği
• Anlaşmalı tarım yapılmaması sonucu çiftçinin uzaklaşması
• Profesyonelleşememe
• Proje ve planları uygulayamaya geçirememe
• Birlikte hareket etme yetisi yoksunluğu

39
2.4.2. Batı Akdeniz Bölge Dışı Aktörler ile Yapılan GZFT Analiz Sonucu

Tablo 6: Batı Akdeniz Bölgesi Dışı Katılımcılar ile Yapılan GZFT Analizi

Güçlü Yönler

• Zengin tıbbi ve aromatik bitki çeşitliliği

• Bölgenin doğası ve doğal değerleri
• Bölgenin Coğrafi Konumu
• Bölgenin tarihi geçmişi
• Üretilen ürünlerin kalitesi
• Yörük Kültürü
• Bölgede Antalya ilinin varlığı
• Kaliteli üretim altyapısı

Zayıf Yanlar

• Yetersiz tanıtım
• Yetersiz devlet desteği
• İletişimsizlik ve örgütlenme eksikliği
• İmkanların yeteri kadar kullanılamaması
• Niş pazara hitap etmesi
• Toplumsal bilinç eksikliği
• Sektörün ön planda tutulmaması

40
Tablo 6’nın Devamıdır.

Fırsatlar

• İthalat avantajı
• Genişleyen pazar yapısı
• Susuz tarım potansiyeli
• Yakın coğrafyada rakip olabilecek destinasyon azlığı
• Lojistik imkanları (Hava, kara, deniz, demiryolu)
• Bölge Üniversiteleri
• Bozulmamış doğası ve Göllerin varlığı
• Tarihi Geçmişi ve Coğrafi konumu
• İklim çeşitliliği

Tehditler

• Tarım arazileri üzerindeki kentleşme baskısı

• Küresel İklim değişikliği ve kuraklık
• Çevre kirliliği
• Bilinçsiz ve plansız ekimler
• Kaynakların yanlış kullanımı
• Turizm sektörünün daha fazla gelir getirdiği düşüncesi ile tarım arazilerinin imara açılması
• Dışarıya göç
• Tarımda kullanılan zirai ilaçlar ve GDO’lü ürünler

41
2.5. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Turizm Cazibe
Noktaları

Batı Akdeniz Bölgesi’nde, Tıbbi ve Aromatik Bitki Turizmi açısından 3 adet var olan cazibe merkezi,
2 adet başarılı proje ve bir de turizm potansiyeli yüksek narenciye bahçeleri bulunmaktadır. Bu
cazibe noktalarına aşağıda yer verilmiştir.

2.5.1. Gül Bahçeleri (Isparta)

Isparta da gülcülüğün binlerce yıl gerilere giden, eski, köklü bir tarihi yoktur. Isparta gülcülüğü, en
çok 150 yılı bile geçmeyen bir tarihe sahiptir. Yağ gülü, Isparta'ya, Yalvaç ilçesinden gelip Isparta'ya
yerleşen Meydanbeyoğlu, Mehmet İzzet'in oğlu İsmail Efendi (1840-1915) tarafından, 1888 yılında
dikilmiştir. Bulgaristan Kazanlık’lı bir gül yağı ustasının desteği ile de kurduğu Gülhane’de ilk gül yağı
damıtılmıştır. İsmail Efendi Isparta’da gül alanlarını sürekli olarak arttırmıştır. Türkiye İstatistik Kuru-
mu’nun, 14.01.2022 tarihinde yayınlanan verileri baz alınarak hazırlanmış, T.C. Tarım ve Orman
Bakanlığı, Strateji Geliştirme Başkanlığı’nın yayınlamış olduğu, Tarım Ürünler Piyasaları Raporu, Gül
Bültenindeki verilere göre, 2020 yılı itibariyle, Türkiye’deki gül ekim alanlarının, %80,3’lük payına
sahip olan Isparta, 33.175 dekar ile ülkedeki an fazla gül bahçesine sahip ilidir.

Isparta’da, gül bahçelerine turlar düzenlenmekte, gül hasatı festivalleri düzenlenmekte, gül üretim
merkezleri turistik amaçla gezilmekte ve gül ürünlerinden turizme hitap eden hediyelik eşyalar
üretilmektedir. Isparta’da, mayıs sonunda başlayıp haziran ayı boyunca devam eden, “Gül Festivali”
ve “Hasat Turları” bölgenin turizmine büyük katkı sağlamaktadır.

2.5.2. Lavanta Kokulu Köy Kuyucak (Isparta)

Bu konuda diğer bir örnek, lavanta bahçelerinin sunduğu görsel şölen nedeniyle son yıllarda büyük
ilgi gören Türkiye’nin en bilindik köyleri arasında kendisine yer eden, Lavanta Kokulu Köy Kuyu-
cak’tır. Köy, Isparta’ya 47 kilometre uzaklıkta, Torosların eteğinde yüksek bir tepeye kurulmuştur.
Etrafındaki yamaçların ve ovaların çoğu lavanta tarlalarıyla çevrilidir. Milattan sonra 315 yılından bu
yana yerleşim olan Kuyucak, bugün 250 kişilik nüfusa sahiptir. Tarım ve Orman Bakanlığı Isparta İl
Müdürlüğü’nün, paylaştığı 2021 TUİK verilerine göre, Isparta’da, 7032 dekar alanda lavanta üretimi
yapılmaktadır. Bununda çok büyük çoğunluğu, Kuyucak ili bahçelerinden oluşmaktadır.

Isparta’da, gül bahçelerine turlar düzenlenmekte, haziran ayı sonunda başlayan sezon, eylül ayı
sonuna kadar devam etmektedir. Bu sürede, lavanta ve hasat turları düzenlenmekte, köy bireysel
ziyaretçileri ağırlamakta, temmuz ayında lavanta festivali düzenlenmektedir. Lavanta ürünlerinden
turizme hitap eden hediyelik eşyalar üretilmektedir.

42
2.5.3. Akçaköy Lavanta Deresi (Burdur)

Türkiye’deki lavanta turizminin en önemli ikinci örneği ise yine bölge içinden, Burdur ilidir. Özellikle
Burdur ilindeki “Akçaköy Lavanta Deresi” Türkiye ve Avrupa'nın en büyük lavanta bahçeleri arasında
yer almaktadır. 375 dekarlık lavanta bahçesi ile yerli turistlerin yanı sıra yabancı turistlerin de dikka-
tini çekmektedir. 2018 yılında yöreyi ziyaret eden turist sayısının 300 bin civarında olduğu bilinme-
ktedir. Bu ziyaretçiler arasında fotoğraf çekimi için daha önceki yıllarda Provence`i tercih eden Rus
turistler de bulunmaktadır.

Türkiye de son yıllarda aromatik turizme yönelik yapılan projeler de bulunmaktadır. Bunlardan biri,
en biliniri Lisinia Doğa Projesi’dir. Diğeri ise Aromatik Cennet Vadisi'dir.

2.5.4. Lisinia Doğa Projesi

Lisinia Doğa Projesi'nin temelleri doğa gönüllüsü Veteriner Hekim Öztürk SARICA tarafından 2005
yılında Burdur Gölü'nün kıyısında atılmıştır. Lisinia'nın çıkış noktası doğadaki hızlı bozulma ve
kanser hastalığıdır. Ailesinden birçok kişiyi kanserden kaybeden Öztürk SARICA, insanları
bilinçlendirmek için böyle bir proje başlatmıştır. Destek ve hibe kabul etmeyen bir doğa projesidir.
Aynı zamanda ülkemizin ilk Yaban Hayatı Rehabilitasyon Merkezlerinden birisi olarak resmiyet
kazanmıştır. Kuruluşunun 8. yılında bölgenin tıbbi ve aromatik bitkiler potansiyeli görülerek tüm
arazilere gül ve lavanta dikimi yapılmıştır. Lisinia Doğa hali hazırda 8 farklı alt proje ile çalışmalarını
sürdürmektedir. Bu alt başlıklar;

1. Kansersiz Gelecek,
2. Lisinia Doğa Okulu,
3. Yerli Bitki, Hayvan Türlerinin Üretimi ve Gen Muhafaza,
4. Yaşamak İçin Burdur Gölü’nü Yaşat,
5. Gönüllü Doğa Koruyucu
6. Lisinia Enerjisini Doğadan Alıyor,
7. Yaban Hayat Rehabilitasyon Merkezi,
8. Ekolojik Üretim ve Doğa Dostu Tarım Uygulamaları olarak belirtilmiştir.

Lisinia proje kuruluşundan şu ana kadar 120 binin üzerinde ziyaretçi ve 5 binin üzerinde yabancı
gönüllü ağırlayarak dünyada kabul görmüş evrensel bir proje niteliğindedir.

2.5.5. Aromatik Cennet Vadisi

Akdeniz Üniversitesi ve Batı Akdeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından “romatik
Cennet Vadisi” isimli projedir. Bu projede Alanya’nın alternatif turizm olanaklarını artırmak amacıy-
la, 140 çeşit kokulu ve farklı görünüme sahip aromatik bitki dikilerek, doğa ve koku bir araya getir-
ilmiştir. Türkler Beldesi’ndeki Kargı Çayı çevresinde ve Antalya-Alanya Karayolu’nun 5 kilometre
kuzeyindeki, 190 bin metrekare alana sahip bu vadide çeşitli rekreasyon alanları da yer almaktadır
(Turizm Aktüel, 2020).

43
Ormanlık alanda, 4 kilometrelik yolun çevresini tıbbi ve aromatik bitkilerle dikildiği projede, Bisiklet
ve yürüyüş, atla gezinti, Kır gazinosu, çocuk bahçeleri, piknik alanları ve oturma grupları bulunmak-
tadır. Ziyaretçiler, Aromatik Cennet Vadisi’nin içinden akan Kargı Çayı üzerinde çelik halat üzerinde
kayma sporu (Zip Lines) yapabilmektedirler.

2.5.6. Narenciye Bahçeleri (Antalya)

Antalya ili Türkiye narenciye üretiminin yaklaşık %16’sını karşılamakta olup, yine Türkiye toplam
portakal üretiminin %23’ü, 384.134 ton ile tek başına gerçekleşmektedir. Bu haliyle portakalın gerek
iç gerekse dış pazar açısından ne denli büyük bir öneme sahip olduğu açıkça görülmektedir. Özel-
likle Finike Yerlisi ve Alanya Dilimlisi gibi yöresel portakal çeşitlerinin aromatik turizm bağlamında
değerlendirilmesi önemlidir. Ancak turizm baskısı, yerleşim alanlarının ve ulaşım ağlarının tarım
arazileri üzerindeki baskısı, üretim maliyetlerinin fazla, satış fiyatlarının düşük olması gibi nedenle-
rden dolayı narenciye alanlarında önemli kayıplar görülmesine ek olarak narenciye aromatik turizm
bağlamında henüz değerlendirilememiştir.

44
3. BATI AKDENİZ BÖLGESi
DEĞERLER ENVANTERİ
Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Çalışması’nın yapılabilmesi için, bölgen-
in tıbbi ve aromatik bitki turizmini destekleyen, turizm değerlerinin envanterine ihtiyaç duyulmuş-
tur. Bu ihtiyaç kapsamında, Antalya, Burdur ve Isparta illeri için ayrı ayrı “Turistik Değerler Envanteri”
hazırlanmıştır. Envanter içeriğinde, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan bölge değerleri, ören
yerleri, tarihi yapıları ve ziyaret merkezleri, doğal ve jeolojik değerleri, kültürel ve folklorik değerleri,
lezzetleri ve mutfağı, yaban hayatı, turistik aktiviteler ve aktivite merkezleri ile son olarak il etkin-
likleri ayrı listeler halinde oluşturulmuştur.

3.1. Antalya İli Turistik Değerler Envanteri

Antalya İli Turistik Değerler Envanteri, UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Antalya Değerleri,
Antalya İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri, Antalya İli Doğal ve Jeolojik Değerleri,
Antalya İli Kültürel ve Folklorik Değerleri, Antalya İli Lezzetleri ve Geleneksel Mutfağı, Antalya İli
Yaban Hayatı Listesi, Antalya İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri ile son olarak Antalya İli
Etkinlikleri listelerinden oluşmaktadır. İlgili listelere başlıklar halinde aşağıda yer verilmiştir.

3.1.1. UNESCO Dünya Mirası Listesinde Yer Alan Antalya Değerleri

Antalya iline ait, Unesco Dünya Mirası Listesinde yer alan 1 adet, UNESCO Dünya Mirası Geçici Liste-
sinde yer alan 9 adet ve Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal envanterinde ise 20 adet olmak
üzere toplam 30 adet değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 7’da ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 7: UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Antalya Değerleri Listesi

Sıra Liste Kabul Ulusal Envanterdeki Adı

Yılı
1 UNESCO Dünya Mirası Listesi 1988 Xanthos-Letoon (Antalya-Muğla)
2 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 1994 Karain Mağarası
3 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2000 Alanya Kalesi ve Tersanesi
4 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2000 Güllük Dağı -Termessos Milli Parkı
5 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2000 Kekova
6 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2000 St. Nicholas Kilisesi, Demre
7 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2009 Antalya Likya Uygarlıkları Müzesi
8 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2009 Perge Arkeolojik Sit Alanı
9 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2015 Aspendos Antik Kenti Tiyatro ve Su Kemerleri
10 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2016 Yivli Minare Camii
11 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Tirmis Yapımı ve Tirmisçilik
12 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Boğaz Çalma Geleneği
13 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Ebru Sanatı
14 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Kahve Geleneği
15 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Nazarlık Geleneği ve Nazar Boncuğu
16 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Geleneksel Elmalı Yeşilyayla Yağlı Pehlivan Güreşleri
17 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2013 Hamam Kültürü ve Geleneği
18 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Oya ve Oyacılık Kültürü
19 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Kaşıkçılık
20 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Döşemealtı Halıcılığı

46
 21 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Çorap Örücülüğü
22 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Fığla Bardağı Yapımcılığı
23 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2014 Pıngıdık Oyunu
24 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2015 Yorgancılık Sanatı ve Yorgan Geleneği
25 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2016 Alanya-Gökbel Yağlı Güreş Festivali
26 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2017 Alafaradın Kilim Dokumacılığı
27 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2018 Geleneksel Türk Okçuluğu
28 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2019 İbradı Yöresi Ölü Helvası Geleneği
29 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2019 Antalya Piyazı ve Piyazcılık
30 Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envanteri 2019 Ramazan Bağaçası Geleneği ve Bağaçacılık

3.1.2. Antalya İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri

Antalya iline ait toplam 98 adet ören yeri, tarihi yapı ve ziyaret merkezi bulunmaktadır. Bu ören yeri,
tarihi yapı ve ziyaret merkezilerine ait bilgiler Tablo 8’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 8: Antalya İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Antalya Merkez İlçesi Müze Anadolu Oyuncak Müzesi

2 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Araç Müzesi
3 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Atatürk Evi Müzesi
4 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Deniz Biyolojisi Müzesi
5 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Etnografya Müzesi
6 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Müzesi
7 Antalya Merkez İlçesi Müze Antalya Oyuncak Müzesi
8 Antalya Merkez İlçesi Müze Bir Zamanlar Antalya Müzesi
9 Antalya Merkez İlçesi Müze Dokuma Açık Hava Müzesi
10 Antalya Merkez İlçesi Müze Mevlevihane Müzesi
11 Antalya Merkez İlçesi Müze Sandland (Antalya Kum Heykel Müzesi)
12 Antalya Merkez İlçesi Müze Suna & İnan Kıraç Kaleiçi Müzesi
13 Akseki Müze Akseki Belediyesi Etnografya Müzesi
14 Akseki Müze Ben Aksekiyim Resim Müzesi
15 Alanya Müze Alanya Arkeoloji Müzesi
16 Alanya Müze Alanya Atatürk Evi Müzesi
17 Alanya Müze Alanya Kızılkule Etnografya Müzesi
18 Alanya Müze Hüseyin Azakoğlu Kent Müzesi ve Kent Belleği Merkezi
19 Alanya Müze Mutfak Kültür Evi – Yemek Müzesi
20 Demre Müze Aziz (St.) Nikolaos Anıt Müzesi
21 Demre Müze Likya Uygarlıkları Müzesi
22 Elmalı Müze Elmalı Müzesi
23 Elmalı Müze Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Kent Müzesi
24 Kemer Müze Folklorik Yörük Parkı Açık Hava Müzesi
25 Kumluca Müze Kumluca Kent Müzesi

47
26 Manavgat Müze Giritliler Kültür Evi Giritli Müzesi
27 Manavgat Müze Manavgat Kent Müzesi
28 Manavgat Müze Özel Yörük Müzesi
29 Manavgat Müze Side Müzesi
30 Manavgat Müze Side Sualtı Müzesi
31 Antalya Merkez İlçeleri Ören Yeri Kaleiçi
32 Antalya Merkez İlçeleri Ören Yeri Trebenna
33 Antalya Merkez İlçeleri Ören Yeri Perge
34 Antalya Merkez İlçeleri Ören Yeri Ariassos
35 Antalya Merkez İlçeleri Ören Yeri Karain Mağarası
36 Alanya Ören Yeri Colybrassus
37 Alanya Ören Yeri Hamaxia
38 Alanya Ören Yeri Lotape
39 Alanya Ören Yeri Laertes
40 Alanya Ören Yeri Syedra
41 Demre Ören Yeri Myra
42 Demre Ören Yeri Simena
43 Demre Ören Yeri Andriake
44 Demre Ören Yeri Istlada
45 Demre Ören Yeri Sura
46 Demre Ören Yeri Teimiussa
47 Finike Ören Yeri Arykanda
48 Finike Ören Yeri Limyra
49 Finike Ören Yeri Aperlai
50 Gazipaşa Ören Yeri Antiochia ad Cragum
51 Gazipaşa Ören Yeri Selinus
52 Kaş Ören Yeri Patara
53 Kaş Ören Yeri Xanthos
54 Kaş Ören Yeri Antiphellos (Kaş)
55 Kaş Ören Yeri Isinda
56 Kaş Ören Yeri Phellos
57 Kemer Ören Yeri Phaselis
58 Korkuteli Ören Yeri Termessos
59 Kumluca Ören Yeri Olympos
60 Kumluca Ören Yeri Rhodiapolis
61 Manavgat Ören Yeri Side
62 Manavgat Ören Yeri Etenna
63 Manavgat Ören Yeri Lyrbe
64 Manavgat Ören Yeri Selge
65 Serik Ören Yeri Aspendos
66 Antalya Merkez İlçeleri Tarihi Yapı Kaleiçi Evleri
67 Kaş Tarihi Yapı/Hamam Küçük Hamam

48
 68 Kaş Tarihi Yapı/Hamam Liman (Hurmalık) Hamamı
69 Kaş Tarihi Yapı/Hamam Merkez Hamamı
70 Kaş Tarihi Yapı/Hamam Nero/Vespasian Hamamı
71 Kaş Tarihi Yapı/Hamam Ortaçağ Hamamı
72 Antalya Merkez İlçeleri Tarihi Yapı/Hamam Pazar Hamamı
73 Antalya Merkez İlçeleri Tarihi Yapı/Hamam Roma Hamamı
74 Antalya Merkez İlçeleri Tarihi Yapı/Hamam Tarihi Yenikapı Hamamı
75 Alanya Tarihi Yapı/Hamam Kale Selçuklu Hamamı
76 Korkuteli Tarihi Yapı/Hamam Hüseyin Ağa Hamamı
77 Alanya Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Alara Han
78 Antalya Merkez Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Evdir Han
79 Antalya Merkez Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Kırkgöz Han
80 Alanya Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Şarapsa (Şerefza/Serapsu) Han
81 Manavgat Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Kargıhan
82 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Şehzade Korkut Camii
83 Alanya Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kale Camii (Sultan Süleyman Camii)
84 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Bali Bey Camii
85 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Murat Paşa Camii
86 Alanya Tarihi Yapı/İnanç Merkezi İskele Camii
87 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Emir Bedrüddin Camii
88 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Yivli Minare ve Yivli Camii (Alaaddin Camii)
89 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ahi Yusuf Mescidi ve Türbesi
90 Alanya Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Akşebe Sultan Mescidi
91 Alanya Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aya Yorgi Kilisesi
92 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Zincirkıran Türbesi
93 Antalya Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Tekeli Mehmet Paşa Camii
94 Elmalı Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ömer Paşa Camii ve Türbesi
95 Elmalı Tarihi Yapı Tarihi Elmalı Evleri
96 Alanya Tarihi Yapı/Kale Alanya Kalesi
97 Alanya Tarihi Yapı/Kale Kızıl Kule
98 Antalya Merkez Tarihi Yapı/Medrese Karatay Medresesi

3.1.3. Antalya İli Doğal ve Jeolojik Değerleri

Antalya iline ait toplam 116 adet doğal ve jeolojik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 9’da
ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 9: Antalya İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Demre Ada Kekova Adası
2 Kemer Ada Piknik Adası (Üç Adalar)
3 Kemer Ada Martı Adası (Üç Adalar)
4 Kemer Ada Mağara Adası (Üç Adalar)
5 Kemer Ada Küçük Ada (Üç Adalar)

49
6 Kumluca Ada Ateş Adası (Beş Adalar)
7 Kumluca Ada Devecitaşı Adası Adası (Beş Adalar)
8 Kumluca Ada Meşe Adası (Beş Adalar)
9 Kumluca Ada Suluada (Beş Adalar)
10 Kumluca Ada Topuk Taşı Adacığı (Beş Adalar)
11 Antalya Merkez İlçeleri Falez Antalya Falezleri
12 Antalya Merkez İlçeleri Göl Doyran Göleti
13 Antalya Merkez İlçeleri Göl Ekşili Göleti
14 Akseki Göl Dipsiz Göl
15 Elmalı Göl Avlan Gölü
16 Elmalı Göl Baranda Gölü
17 Gündoğmuş Göl Eğrigöl
18 Kaş Göl Çayboğazı Barajı
19 Kaş Göl Yeşil Göl
20 Korkuteli Göl Korkuteli Barajı
21 Kumluca Göl Alakır Barajı
22 Manavgat Göl Manavgat Barajı
23 Manavgat Göl Oymapınar Barajı
24 Manavgat Göl Titreyengöl
25 Antalya Güney Şeridi Deniz Akdeniz
26 Alanya Kanyon Sapadere Kanyonu
27 Antalya Merkez İlçeleri Kanyon Güver Uçurumu Kanyonu
28 Finike Kanyon Gökbük Kanyonu
29 Kemer Kanyon Kesme Boğazı Kanyonu
30 Kemer Kanyon Göynük Kanyonu
31 Manavgat Kanyon Tazı Kanyonu
32 Manavgat Kanyon Ahmetler Kanyonu
33 Manavgat Kanyon Köprülü Kanyon Milli Parkı
34 Antalya Merkez İlçeleri Kanyon Kapuz Kanyonu
35 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Akyarlar
36 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Beldibi
37 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Fener
38 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Güvercinlik
39 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Karain
40 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Kocain
41 Antalya Merkez İlçeleri Mağara Suluin
42 Akseki Mağara Düdencik
43 Akseki Mağara Sakaltutan
44 Akseki Mağara Bucakalan
45 Akseki Mağara Bağırcak
46 Akseki Mağara Suini
47 Alanya Mağara Damlataş
48 Alanya Mağara Dim
49 Alanya Mağara Kadıini
50 Alanya Mağara Hasbahçe
51 Alanya Mağara Korsanlar

50
52 Alanya Mağara Aşıklar
53 Alanya Mağara Fosforlu
54 Alanya Mağara Rambo
55 Alanya Mağara Orta Mağara
56 Demre Mağara Çamlıca
57 Demre Mağara Korsan
58 Finike Mağara Suluin
59 Gazipaşa Mağara Yalan Dünya Mağarası
60 Gündoğmuş Mağara Çeyiz Deliği Mağarası
61 Gündoğmuş Mağara Gedefi Mağarası (Kilise Mağarası)
62 İbradi Mağara Altınbeşik
63 Kaş Mağara İnbaş
64 Kaş Mağara Bayındır
65 Kaş Mağara Hıdırellez
66 Kaş Mağara Aşırlı Adası Mağarası
67 Kaş Mağara Mavi Mağara
68 Kaş Mağara Güvercinlik
69 Kaş Mağara Güvercin İni
70 Kaş Mağara Kekova Adası Mağarası
71 Kemer Mağara Peynir Deliği (Gedelme) Mağarası
72 Kemer Mağara Büyük Mağara
73 Kemer Mağara Derin Mağara
74 Serik Mağara Zeytintaşı
75 Antalya Merkez İlçeleri Şelale Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı
76 Antalya Merkez İlçeleri Şelale Yukarı Düden Şelalesi
77 Antalya Merkez İlçeleri Şelale Aşağı Düden Şelalesi
78 Antalya Merkez İlçeleri Şelale Çitdibi Takım Şelaleleri
79 Antalya Merkez İlçeleri Şelale Kocaçay Şelalesi
80 Gündoğmuş Şelale Uçansu Şelalesi Gündoğmuş
81 Kaş Şelale Uçarsu Şelalesi
82 Manavgat Şelale Manavgat Şelalesi
83 Serik Şelale Uçansu Şelalesi Serik
84 Antalya Merkez İlçeleri Yayla Feslikan Yaylası
85 Kemer Yayla Ovacık Yaylası
86 Alanya Yayla Gökbel Yaylası
87 Kaş Yayla Gömbe Yaylası
88 Akseki Yayla Göktepe Yaylası
89 Korkuteli Yayla Söbüce Yaylası
90 Kemer Yayla Gedelme Yaylası
91 Akseki Yayla Salamut Yaylası
92 Kemer Yayla Kuzdere Yaylası
93 Akseki Yayla Çimi Yaylası
94 Alanya Yayla Gedevet Yaylası
95 Korkuteli Yayla İmecik Yaylası
96 Kemer Yayla Beycik Yaylası
97 Finike Yayla Ördübek Yaylası

51
 98 Kemer Yayla Üçoluk Yaylası
99 Antalya Merkez İlçeleri Yayla Ekizce Yaylası
100 Akarsu Aksu
101 Akarsu Alakır Çayı
102 Akarsu Alara (Ulugüney) Çayı
103 Akarsu Dim Çayı
104 Akarsu Düden Çayı
105 Akarsu Karpuz Çayı
106 Akarsu Manavgat Irmağı
107 * Akarsu ve dağlar birden Dağ Giden Gelmez Dağları
fazla idari bölgeye yaylım
108 göstermeleri nedeni ile Dağ Akdağ
ayrıntılı konum bilgisi
109 verilmemiştir. Dağ Alaca dDağ
110 Dağ Beydağları
111 Dağ Geyik Dağları
112 Dağ Kızlar Sivrisi
113 Dağ Musa Dağı
114 Dağ Susuz Dağlar
115 Dağ Tahtalı Dağı
116 Dağ Toros Dağları

3.1.4. Antalya İli Kültürel ve Folklorik Değerleri

Antalya iline ait toplam 55 adet kültürel ve folklorik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo
10’da ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 10: Antalya İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Tüm Yöre Efsane Adam Atacağı Efsanesi

2 Tüm Yöre Efsane Alanya Kalesi’nde Eleni‘nin Göz Yaşları
3 Tüm Yöre Efsane Alanya’nın Fetih Efsanesi
4 Tüm Yöre Efsane Antalya’nın Kuruluş Efsanesi
5 Tüm Yöre Efsane Belkıs Efsanesi – Aspendos
6 Tüm Yöre Efsane Eğri Göl Efsanesi
7 Tüm Yöre Efsane Gündüzoğlu Efsanesi
8 Tüm Yöre Efsane Kaş’ta Uyuyan Dev Efsanesi
9 Tüm Yöre Efsane Noel Baba
10 Tüm Yöre Efsane Yanartaş ve Belerophontes Efsanesi
11 Tüm Yöre Gelenek Halk Çalgısı Çığırtma
12 Tüm Yöre Gelenek Halk Çalgısı Kabak Kemane
13 Tüm Yöre Gelenek Halk Çalgısı Sipsi
14 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Ağaç/Ahşağ İşçiliği
15 Akseki Geleneksel El Sanatı Bademli Kaşığı
16 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Bakırcılık
17 Antalya Merkez İlçeleri Geleneksel El Sanatı Döşemealtı Halıları

52
 18 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Ebru
19 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Fığla Bardağı
20 İbradi Geleneksel El Sanatı Gılamıklı Dokuma
21 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Kalayclık
22 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Kaşıkcılık
23 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Nalbantlık
24 Serik Geleneksel El Sanatı Serik Bıçağı
25 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Su Kabağı Yapımı (Oyma)
26 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Yorgancılık
27 Akseki, İbradı, Ürünlü Geleneksel Mimari Düğme Evler
28 Tüm Yöre Geleneksel Spor Elmalı Yeşil Yayla Yağlı Güreşleri
29 Tüm Yöre Halk Kültürü Kumluca Deve Güreşleri
30 Tüm Yöre Halk Kültürü - Masal Hasan Bey Masalı
31 Tüm Yöre Halk Kültürü - Masal Yusufçuk Masalı
32 Tüm Yöre Halk Kültürü - Oyun Zekir Oyun
33 Tüm Yöre Halk Oyunu Alyazma
34 Tüm Yöre Halk Oyunu Avşar
35 Tüm Yöre Halk Oyunu Bengi
36 Tüm Yöre Halk Oyunu Dımıdımı
37 Tüm Yöre Halk Oyunu Döneley
38 Tüm Yöre Halk Oyunu Gökte de Yıldız Yüzaltmış
39 Tüm Yöre Halk Oyunu Gölhisar Zeybeği
40 Tüm Yöre Halk Oyunu İğnem Düştü Yerlere
41 Tüm Yöre Halk Oyunu Kabardıç
42 Tüm Yöre Halk Oyunu Kaşık oyunları
43 Tüm Yöre Halk Oyunu Kırklar
44 Tüm Yöre Halk Oyunu Mengi
45 Tüm Yöre Halk Oyunu Peşrev Oyunu
46 Tüm Yöre Halk Oyunu Sallama
47 Tüm Yöre Halk Oyunu Sarı Zeybek
48 Tüm Yöre Halk Oyunu Sektirme
49 Tüm Yöre Halk Oyunu Sema
50 Tüm Yöre Halk Oyunu Serenler Zeybeği
51 Tüm Yöre Halk Oyunu Serik Kıvrak Zeybeği
52 Tüm Yöre Halk Oyunu Süpürgesi Yoncada
53 Tüm Yöre Halk Oyunu Teke Zortlatması (Yayla yolları) Alyazma
54 Tüm Yöre Halk Oyunu Yayla Yolları
55 Tüm Yöre Halk Oyunu Zeybek Gezellemesi

3.1.5. Antalya İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri

Antalya iline ait toplam 258 adet turistik aktivite merkezi ve aktivitesi bulunmaktadır. Bu turistik
aktiviteler ve aktivite merkezleri’ne Tablo 11’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

53
Tablo 11: Antalya İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Kemer Atlı Doğa Yürüyüş Parkuru Kemer Parkurları
2 Manavgat Atlı Doğa Yürüyüş Parkuru Side Titreyengöl
3 Serik Atlı Doğa Yürüyüş Parkuru Belek Parkurları
4 Antalya Merkez İlçeleri Av Turizmi/Avlak Aksu Genel Avlağı
5 Antalya Merkez İlçeleri Av Turizmi/Avlak Döşemealtı Devlet Avlağı
6 Antalya Merkez İlçeleri Av Turizmi/Avlak Kepez Devlet Avlağı
7 Akseki Av Turizmi/Avlak Akseki Merkez Devlet Avlağı
8 Akseki Av Turizmi/Avlak Cevizli Yarpuz Devlet Avlağı
9 Akseki Av Turizmi/Avlak Geriş Devlet Avlağı
10 Alanya Av Turizmi/Avlak Alanya Merkez
11 Alanya Av Turizmi/Avlak Alara Devlet Avlağı
12 Alanya Av Turizmi/Avlak Demirtaş Devlet Avlağı
13 Alanya Av Turizmi/Avlak Güzelbağ Devlet Avlağı
14 Alanya Av Turizmi/Avlak Kargı Devlet Avlağı
15 Alanya Av Turizmi/Avlak Söğüt Genel Avlağı
16 Demre Av Turizmi/Avlak Demre Devlet Avlağı
17 Elmalı Av Turizmi/Avlak Elmalı Devlet Avlağı
18 Elmalı Av Turizmi/Avlak Gölova Devlet Avlağı
19 Elmalı Av Turizmi/Avlak Yeşilyayla Devlet Avlağı
20 Finike Av Turizmi/Avlak Finike Devlet Avlağı
21 Gazipaşa Av Turizmi/Avlak Doğanca Devlet Avlağı
22 Gazipaşa Av Turizmi/Avlak Gazipaşa Devlet Avlağı
23 Gazipaşa Av Turizmi/Avlak Karatepe Devlet Avlağı
24 Gazipaşa Av Turizmi/Avlak Sivastı-Çığlık Devlet Avlağı
25 Gündoğmuş Av Turizmi/Avlak Eskibağ Devlet Avlağı
26 Gündoğmuş Av Turizmi/Avlak Gündoğmuş Devlet Avlağı
27 Gündoğmuş Av Turizmi/Avlak Oğuz Genel Avlağı
28 İbradi Av Turizmi/Avlak İbradi Devlet Avlağı
29 Kaş Av Turizmi/Avlak Asas Devlet Avlağı
30 Kaş Av Turizmi/Avlak Gömbe Devlet Avlağı
31 Kaş Av Turizmi/Avlak Kalkan Devlet Avlağı
32 Kaş Av Turizmi/Avlak Kasaba Devlet Avlağı
33 Kaş Av Turizmi/Avlak Lengüme Devlet Avlağı
34 Kemer Av Turizmi/Avlak Kemer Devlet Avlağı
35 Korkuteli Av Turizmi/Avlak Bademağacı Devlet Avlağı
36 Korkuteli Av Turizmi/Avlak Bahçeyaka Devlet Avlağı
37 Korkuteli Av Turizmi/Avlak Korkuteli Devlet Avlağı
38 Kumluca Av Turizmi/Avlak Adrasan Devlet Avlağı
39 Kumluca Av Turizmi/Avlak Alakır Devlet Avlağı
40 Manavgat Av Turizmi/Avlak İkizpınar Burmahan Yayla Devlet Avlağı
41 Manavgat Av Turizmi/Avlak Manavgat Devlet Avlağı
42 Manavgat Av Turizmi/Avlak Taşağıl Devlet Avlağı
43 Manavgat Av Turizmi/Avlak Ulualan Genel Avlağı

54
44 Manavgat Av Turizmi/Avlak Yalçıdibi Devlet Avlağı
45 Manavgat Av Turizmi/Avlak Yaylalan Devlet Avlağı
46 Serik Av Turizmi/Avlak Akbaş Devlet Avlağı
47 Serik Av Turizmi/Avlak Gebiz Devlet Avlağı
48 Serik Av Turizmi/Avlak Serik Devlet Avlağı
49 Antalya Merkez İlçeleri Dağ Turizmi/Dağcılık/Kaya Tırmanışı Geyikbayırı
50 Antalya Merkez İlçeleri Dağ Turizmi/Dağcılık/Kaya Tırmanışı Çitdibi
51 Gündoğmuş Dağ Turizmi/Dağcılık/Kaya Tırmanışı Akyar
52 Antalya Merkez İlçeleri Dağ Turizmi/Dağcılık/Kaya Tırmanışı Karataşlar
53 Finike Sportif Olta Balıkçılığı Akçay
54 Finike Sportif Olta Balıkçılığı Karaçay
55 Sütçüler Sportif Olta Balıkçılığı Köprüçayı
56 Manavgat Sportif Olta Balıkçılığı Manavgat Irmağı
57 Kemer Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Paris Batığı
58 Kemer Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Üç Adalar
59 Kalkan Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Sakarya batığı
60 Kalkan Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası İngiliz kargo gemisi batığı
61 Kaş Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Kaş Sualtı Arkeoparkı
62 Kaş Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Uluburun Antik Batığı
63 Kaş Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Flying Fish
64 Antalya Merkez Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Gelidonya Antik Batığı
65 Antalya Merkez Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Falezler
66 Finike Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Gök Mağarası
67 Finike Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Suluin Mağarası
68 Antalya Merkez Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası Sıçan Adası
69 Manavgat Skuba (Dalgıççılık)/Dalış Noktası B24 Amerikan Savaş Uçağı Batığı
70 Kemer Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Beydağları Sahil Milli Parkı
71 Korkuteli Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Güllük Dağı [Termessos] Milli Parkı
72 Manavgat Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Köprülü Kanyon Milli Parkı
73 İbradi Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Altınbeşik Mağarası Milli Parkı
74 Kaş Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Saklıkent Milli Parkı
75 Antalya Merkez İlçesi Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Kurşunlu Şelalesi
76 Alanya Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi İncekum
77 Kumluca Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Mavikent
78 Kemer Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Tekirova Tabiat Parkları
79 Elmalı Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Çığlıkara
80 Finike Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Alacadağ Tabiatı Koruma Alanı
81 Kumluca Botanik Turizmi/ Bitki Gözlemi Dibek Tabiatı Koruma Alanı
82 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Kaleiçi
83 Kemer Cazibe Noktası Uzunçarşı
84 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Expo Antalya Sergi Alanı
85 Alanya Cazibe Noktası Ömürlü Kemal Atlı Kültür Evi
86 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Antalya Kültür Sanat
87 İbradi Cazibe Noktası Arapastı Kestane Ağacı
88 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Tünektepe Teleferik
89 Kumluca Cazibe Noktası Gelidonya Feneri

55
90 Kaş Cazibe Noktası Çukurbağ Yarımadası
91 Kemer Cazibe Noktası Olympos Teleferik
92 Kemer Cazibe Noktası Ulupınar
93 Alanya Cazibe Noktası Alanya Teleferik
94 Serik Cazibe Noktası Boğazkent Kuş Halkalama İstasyonu
95 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Atatürk Kültür Parkı
96 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Atatürk Parkı
97 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Kepez Kent Ormanı
98 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Dokumapark Orman Kütüphanesi
99 Kemer Cazibe Noktası Çıralı - Yanartaş
100 Kemer Cazibe Noktası İkiz Kayalar
101 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası HayatPark
102 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Sahil Antalya Yaşam Parkı
103 Antalya Merkez İlçeleri Cazibe Noktası Falezler
104 Serik Golf Turizmi Belek Turizm Bölgesi
105 Manavgat Golf Turizmi Antalya Golf Kurs Alanı
106 Serik İnanç Merkezi Hoşgörü Merkezi-Dinler Bahçesi
107 Manavgat İnanç Merkezi Merkez Külliye Camii
108 Tüm İlçeler Jeep ve Atv Quad Safari Parkuru İl Genelinde
109 Antalya Merkez İlçeleri Kamp/Karavan Alanı Geyikbayırı Kamp Alanı
110 Kaş Kamp/Karavan Alanı Kaş Camping
111 Antalya Merkez İlçeleri Kamp/Karavan Alanı Doyran Göleti Kamp Alanı
112 Alanya Kamp/Karavan Alanı Lotape (Aytap) Antik Kenti Kamp Alanı
113 Antalya Merkez İlçeleri Kamp/Karavan Alanı Güver Uçurumu
114 Kemer Kamp/Karavan Alanı Çıralı
115 Kumluca Kamp/Karavan Alanı Korsan Koyu
116 Demre Kamp/Karavan Alanı Demre Andriake Kamp Alanı
117 Alanya Kamp/Karavan Alanı İl genelinde yaygın olarak kamp karavan alanları
118 Antalya İl Geneli Kongre Turizmi EXPO 2016 Antalya Kongre Mrk. ve İl Otelleri
119 Korkuteli Kış Sporları Saklıkent Kayak Merkezi
120 Kaş Kırsal Turizm Noktası Ekolojik Tarım Çiftlikleri
121 Kumluca Kırsal Turizm Noktası Ekolojik Tarım Çiftlikleri
122 Kemer Kırsal Turizm Noktası Ekolojik Tarım Çiftlikleri
123 Konyaaltı Kırsal Turizm Noktası Ekolojik Tarım Çiftlikleri
124 Elmalı Kırsal Turizm Noktası Ekolojik Tarım Çiftlikleri
125 Serik Kuş Gözlemi Boğazkent Kuş Gözlem Bölgesi
126 Serik Kuş Gözlemi Denizkent Kuş Gözlem Bölgesi
127 Manavgat Kuş Gözlemi Çengel Kuş Gözlem Bölgesi
128 Kumluca Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Beydağları Sahil Milli Parkı
129 İbradi Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Üzümdere Yaban Hayatı Geliştirme Sahası
130 Manavgat Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Köprülü Kanyon Milli Parkı
131 Korkuteli Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Güllük Dağı (Termessos) Milli Parkı
132 İbradi Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Altınbeşik Mağarası Milli Parkı
133 Alanya Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı İncekum Tabiat Parkı
134 Antalya Merkez İlçeleri Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Kurşunlu Şelalesi Tabiat Parkı
135 Antalya Merkez İlçeleri Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Güver Uçurumu Kanyonu

56
136 Kumluca Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Mavikent Tabiat Parkı
137 Finike Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Alacadağ Tabiatı Koruma Alanı
138 Elmalı Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Çığlıkara Tabiat Koruma Alanı
139 Dibek Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Dibek Tabiatı Koruma Alanı
140 Kemer Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma Alanı Phaselis Antik Kenti, Kemer Tabiat K. A.
141 İl Geneli Parasailing Antalya Kıyıları
142 İl Geneli Deniz Kayağı Antalya Kıyıları
143 İl Geneli Sörf Antalya Kıyıları
144 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Adalar Plajı
145 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Adrasan Kıyıları
146 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Akçagerme Plajı
147 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Alacasu Cennet Koyu
148 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Ayışığı Plajı
149 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Beldibi Plajı
150 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Bostanlık Koyu
151 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Büyük Çakıl Plajı
152 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Ceneviz Koyu
153 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Çaltıcak Plajları
154 Demre Deniz Turizmi/Plaj Çamlık Koyu
155 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Çamyuva Plajı
156 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Çıralı Plajı
157 Gazipaşa Deniz Turizmi/Plaj Delik Deniz ve Kral Koyu
158 Alanya Deniz Turizmi/Plaj Doğu Plajı
159 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Falez Plajları
160 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Fırnaz Koyu
161 Finike Deniz Turizmi/Plaj Finike Sahilleri
162 Demre Deniz Turizmi/Plaj Gökkaya Koyu
163 Finike Deniz Turizmi/Plaj Gökliman Plajı
164 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Göynük Plajı
165 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Hidayet Koyu Plajı
166 Kaş Deniz Turizmi/Plaj İnceboğaz Plajı
167 Alanya Deniz Turizmi/Plaj İncekum Plajı
168 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Kaputaş Plajı
169 Demre Deniz Turizmi/Plaj Karaloz Koyu
170 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Karpuz Kaldıran Plajı
171 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Kaş Belediyesi Halk Plajı
172 Demre Deniz Turizmi/Plaj Kekova Adası
173 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Kemer Plajı
174 Manavgat Deniz Turizmi/Plaj Kızılağaç Plajı
175 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Kiriş Plajı
176 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Kleopatra Koyu
177 Alanya Deniz Turizmi/Plaj Kleopatra Plajı ve Damlataş Plajı
178 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Konyaaltı Plajı
179 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Korsan Koyu
180 Gazipaşa Deniz Turizmi/Plaj Koru Plajı – Doğal Havuzlar
181 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Lara Plajı

57
182 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Limanağzı Plajı
183 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Maden Koyu
184 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Mermerli Plajı
185 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Papaz Koyu
186 Kaş Deniz Turizmi/Plaj Patara Plajı
187 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Phaselis Koyu
188 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Reşat Adası Plajları
189 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Sazak Koyu
190 Antalya Merkez İlçeleri Deniz Turizmi/Plaj Sıçan Adası
191 Manavgat Deniz Turizmi/Plaj Sorgun Plajı
192 Kumluca Deniz Turizmi/Plaj Suluada
193 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Tekirova Kıyıları
194 Demre Deniz Turizmi/Plaj Tersane Koyu
195 Alanya Deniz Turizmi/Plaj Ulaş Plajı
196 Kemer Deniz Turizmi/Plaj Üç Adalar
197 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı TJK Antalya Hipodromu
198 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Antalya Aqualand & Dolphinland
199 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Antalya Aquarium
200 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Antalya Hayvanat Bahçesi
201 Kemer Eğlence Parkı DinoPark
202 Kemer Eğlence Parkı Dolusu Park
203 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı HayatPark
204 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Heart of Antalya
205 Manavgat Eğlence Parkı Hip-Notics Cable Park
206 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Kepez Macera Ormanı
207 Manavgat Eğlence Parkı Manavgat Ters Villa
208 Kumluca Eğlence Parkı Sarnıç Tepesi Hayvanat Bahçesi
209 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Ters Ev Aksiyon Parkı
210 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Parkfuntastic
211 Serik Eğlence Parkı Land of Legends
212 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Sahil Antalya Yaşam Parkı
213 Antalya Merkez İlçeleri Eğlence Parkı Tek Sarnıç Kent Parkı
214 Manavgat Rafting Köprülü Kanyon
215 Alanya Rafting Alara Çayı
216 Manavgat Rafting Manavgat Çayı
217 Alanya Rafting Dim Çayı
218 Antalya Merkez Rafting Düden Çayı
219 İl Geneli Spor Turizmi/Futbol Takımı Kampı Futbol Kamp Otelleri
220 Elmalı Tabiat Anıtı Aslan Ardıç Tabiat Anıtı
221 Kumluca Tabiat Anıtı Dibek Sedir Ağacı Tabiat Anıtı
222 Kemer Tabiat Anıtı Gedelma Çınarı Tabiat Anıtı
223 Elmalı Tabiat Anıtı Karamık Köyü Sediri Tabiat Anıtı
224 Antalya Merkez Tabiat Anıtı Kocain Mağarası Tabiat Anıtı
225 Kaş Tabiat Anıtı Kocakatran Lübnan sediri Tabiat Anıtı
226 Elmalı Tabiat Anıtı Koç Sedir Tabiat Anıtı
227 Elmalı Tabiat Anıtı Şah Ardıç Tabiat Anıtı

58
 228 Serik Tabiat Anıtı Zeytintaşı Mağarası Tabiat Anıtı
229 Kemer Yamaç Paraşütü Tahtalı Dağı
230 Alanya Yamaç Paraşütü Yassı Tepe
231 Kaş Yamaç Paraşütü Asas Dağı
232 Antalya Merkez Yat Turizmi/Marina Çelebi Marina
233 Kemer Yat Turizmi/Marina Türkiz Marina
234 Finike Yat Turizmi/Marina Setur Finike Marina
235 Alanya Yat Turizmi/Marina Alanya Marina
236 Antalya Merkez Yat Turizmi/Marina Kaleiçi Yat Limanı
237 İl Geneli Yatçılık/Yelkenli Antalya Kıyıları
238 Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Likya Yolu
239 Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru St. Paul Rotası
240 Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Pisidya Miras Rotası
241 Bisiklet Parkuru Ovacık - Yaylakuzdere - Gedelme
242 Bisiklet Parkuru Kemer - Gedelme - Kemer
243 Bisiklet Parkuru Sedir Rotası
244 Bisiklet Parkuru Maden Plajı - Likya Yolu
245 Bisiklet Parkuru Beycik - Altınkaya - Beycik
246 Bisiklet Parkuru Çalıştepe - Kemer
247 * Birden fazla idari Bisiklet Parkuru Tahtalı Dağı - Kemer
248 bölgeden geçmesi nedeni Bisiklet Parkuru Kemer - Çukuryayla - Beycik
ile ayrıntılı konum bilgisi
249 verilememiştir. Bisiklet Parkuru Kemer - Beldibi - Kemer
250 Bisiklet Parkuru Likya Sahil Şeridi - Çıralı
251 Bisiklet Parkuru Kemer - Tahtalı Dağı Zirvesi
252 Bisiklet Parkuru Çıralı - Beycik - Kemer
253 Bisiklet Parkuru Kemer - Ovacık - Kemer
254 Bisiklet Parkuru Likya Yolu - Çıralı Sahili
255 Bisiklet Parkuru Sedir Rotası
256 Bisiklet Parkuru Maden Plajı - Likya Rotası
257 Bisiklet Parkuru Kemer - Tahtalı Dağı Zirvesi
258 Bisiklet Parkuru Ovacık - Yaylakuzdere - Gedelme

3.1.6. Antalya İli Etkinlikleri

Antalya iline ait toplam 96 adet etkinlik bulunmaktadır. Bu etkinliklere Tablo 12’de ayrıntılı şekilde
yer verilmiştir.

Tablo 12: Antalya İli Etkinlikleri

Sıra Yapıldığı İlçe Tür

1 Antalya Merkez Antalya Uluslararası Film Festivali

2 Antalya Merkez Saklıkent Kar Şenliği
3 Antalya Merkez Yağlı Güreşler
4 Antalya Merkez Uluslararası Antalya Kum ve Heykel Festivali
5 Antalya Merkez Yörük Göçü

59
6 Antalya Merkez Ramazan Etkinlikleri
7 Antalya Merkez Konyaaltı Katnavali ve Yaz Şenlikleri
8 Antalya Merkez Ulusal Halk Dansları Festivali
9 Antalya Merkez Dağbeli (Çubukbeli) Festivali
10 Antalya Merkez Geleneksel Döşemealtı Nar Festivali
11 Antalya Merkez Uluslararası Piyano Festivali
12 Antalya Merkez Uluslararası Antalya Piyano Festivali
13 Antalya Merkez Growtech Uluslararası Sera, Tarım Teknolojileri ve Hayvancılık Ekipmanları Fuarı
14 Antalya Merkez Hotel Tech Otel Teknik Ekipman ve Malzemeleri Fuarı
15 Antalya Merkez Hotel Equıpment Uluslararası Konaklama ve Ağırlama Ekipmanları İhtisas Fuarı
16 Antalya Merkez Food Produch Uluslararası Gıda ve İçecek İhtisas Fuarı
17 Antalya Merkez CNR Shoemod Ayakkabı Mode Fuarı
18 Antalya Merkez Kamptalya Outdoor Doğa ve Su Sporları, Kamp, Karavan Fuarı
19 Antalya Merkez CNR İdentex Uluslararası Ağız-Diş Sağlığı Fuarı
20 Antalya Merkez Hestourex Saglık Turizmi, Spor Turizmi ve Alternatif Turizmi Kongre ve Fuarı
21 Akseki Kardelen Şenliği
22 Akseki Dayanışma Şenliği
23 Akseki Kervan Günü
24 Akseki Ayran Festivali
25 Akseki Başak Festivali
26 Akseki Kutlama Günü (Pilav Günü)
27 Akseki Keşkek Festivali
28 Alanya Atatürk Halk Koşusu ve Yarı Maratonu
29 Alanya Alanya Ultra Maratonu
30 Alanya Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu
31 Alanya Uluslararası Turizm ve Sanat Festivali
32 Alanya Ulusal Fotoğraf Yarışması
33 Alanya Ramzan Şenliği
34 Alanya Uluslararası Plaj Hentbolu Turnuvası
35 Alanya Uluslararası Street Hentbol Turnuvası
36 Alanya Streetball (Sokak Basketbolu) Turnuvası
37 Alanya Gökbel Yaylası Yağlı Pehlivan Güreşleri
38 Alanya Tokar Şenliği
39 Alanya Alanya Açık Tenis Turnuvası
40 Alanya Alanya Yerel Tenis Turnuvası
41 Alanya Uluslararası Ritmik Jimnastik Şampiyonası
42 Alanya Uluslararası Jazz Günleri
43 Alanya Uluslararası Alanya Triatlonu
44 Alanya Alanya Yüzme Maratonu
45 Alanya TF Plaj Futbolu Ligi Finalleri
46 Alanya Uluslararası Alanya MTB Cup Dağ Bisikleti Şampiyonası
47 Alanya Uluslararası Taş Heykel Sempozyumu
48 Alanya Uluslararası Noel Pazarı
49 Demre Demre Bahar Şenlikleri
50 Demre Noel Baba Festivali

60
51 İbradi Kardelen Festivali
52 İbradi Üzümdere Köyü Üzüm Ve Balık Festivali
53 İbradi Altınbeşik Mağarası Kültür ve Turizm Festivali
54 İbradi Ormana Üzüm Festivali
55 İbradi İbradı Üzüm Festivali
56 Elmalı Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu
57 Elmalı Hıdırellez Şenlikleri
58 Elmalı Geleneksel Abdal Musa Sultan Anma Törenleri
59 Elmalı Tarihi Elmalı Yaşil Yayla Yağlı Pehlivan Güreşleri ve Festivali (665. Yıl)
60 Finike Finike Festivali
61 Gazipaşa Çekirdeksiz Nar Festivali
62 Kaş Kaş Likya Kültür ve Sanat Festivali
63 Kaş Kaş Kültür ve Panayır Sanat Festivali
64 Kaş Doğa Yürüyüşü
65 Kaş Outdoor Dünya Serbest Dalış Şampiyonası
66 Kaş Likya Seyirlik Oyunlar, Tiyatro Festivali
67 Kaş Noel Baba Şenlikleri
68 Kemer Yaza Merhaba Şenliği
69 Kemer Uluslararası Kemer Paris 2 Batığı Dalış Etkinliği
70 Kemer Kemer Cankurtaran Yarışması
71 Kemer Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu
72 Kemer Down Olympos Mtb Enduro Yarışı
73 Kemer Uluslararası Sualtı Günleri
74 Kemer Tahtalı Run To Sky
75 Kemer Kemer Karnavalı
76 Kemer Altın Nar Kültür Ve Sanat Festivali
77 Kemer Altın Nar Yağlı Güreşleri
78 Kemer Geleneksel Toplu Sünnet Şöleni
79 Kemer Phaselıs Sanat Etkinlikleri (Phaselıs Art Days)
80 Kemer Kemer Yaz Sonu Şenlikleri
81 Kemer Redbull Sea To Sky Enduro Yarışları
82 Kemer Trans Taurus Epıc
83 Korkuteli Şehzade Korkut Etkinlikleri
84 Korkuteli Geleneksel Altın Kiraz Yağlı Güreşleri
85 Serik Serik Belediye Başkanlığı Yağlı Güreşleri
86 Serik Serik Uluslararası Aspendos Opera ve Bale Festivali
87 Kumluca Geleneksel Kumluca Deve Güreşleri
88 Kumluca Tarihi Kumluca Belediye Başkanlığı Yağlı Güreşleri
89 Kumluca Kumluca Tarım ve Seracılık Festivali
90 Kumluca Cumhurbaşkanlığı Türkiye Bisiklet Turu
91 Manavgat Manavgat Dağ Bisikleti Maraton Kupası - Bisiklet Festivali
92 Manavgat Yağlı Pehlivan Güreşleri
93 Manavgat Hıdırellez Şenlikleri
94 Manavgat Belenobası Karpuz Festivali
95 Manavgat Manavgat Barış Suyu Kültür, Sanat, Turizm ve Gençlik Festivali
96 Manavgat Side Dünya Müzikleri, Kültür ve Sanat Festivali

61
3.2. Burdur İli Turistik Değerler Envanteri

Burdur İli Turistik Değerler Envanteri, UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer alan Burdur değerleri,
Burdur ili ören yerleri, tarihi yapıları ve ziyaret merkezleri, Burdur ili doğal ve jeolojik değerleri, Burdur
ili kültürel ve folklorik değerleri, Burdur ili lezzetleri ve geleneksel mutfağı, Burdur ili yaban hayatı
listesi, Burdur ili turistik aktiviteleri ve aktivite merkezleri listelerinden oluşmaktadır. İlgili listelere
başlıklar halinde aşağıda yer verilmiştir.

Hazırlanan çalışma Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü ve T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı 6. Bölge
Müdürlüğü Burdur Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü’ne sunulmuş katkı ve iş birlikleri
ile nihai halini almıştır.

3.2.1. Dünya Mirası Geçici Listesinde Yer Alan Burdur Değerleri

Burdur iline ait, UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesinde yer alan 2 adet değer bulunmaktadır. Bu
değerlere Tablo 13’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 13: UNESCO Dünya Miras Geçici Listesinde Yer Alan Burdur Değerleri Listesi

Sıra Liste Kabul Yılı Ulusal Envanterdeki Adı

1 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2009 Sagalassos Antik Kenti

2 UNESCO Dünya Mirası Geçici Listesi 2016 Kibyra Antik Kenti

3.2.2 Burdur İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri

Burdur iline ait toplam 38 adet ören yeri, tarihi yapı ve ziyaret merkezi bulunmaktadır. Bu ören yeri,
tarihi yapı ve ziyaret merkezilerine Tablo 14’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 14: Burdur İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Bucak Höyük Höyücek Höyüğü
2 Burdur Merkez Höyük Hacılar Höyüğü
3 Burdur Merkez Höyük Kuruçay Höyüğü
4 Burdur Merkez Höyük Hacılar Büyük Höyük
5 Burdur Merkez Müze Burdur Arkeoloji Müzesi
6 Burdur Merkez Müze Doğa Tarihi Müzesi
7 Ağlasun Ören Yeri Sagalassos Antik Kenti
8 Altınyayla Ören Yeri Balboura Antik Kenti
9 Bucak Ören Yeri Kremna Antik Kenti
10 Bucak Ören Yeri Milias Antik Kenti

62
 11 Bucak Ören Yeri Sia Antik Kenti
12 Gölhisar Ören Yeri Kibyra Antik Kenti
13 Gölhisar Ören Yeri Boubon Antik Kenti
14 Burdur Merkez Tarihi Yapı Saat Kulesi
15 Burdur Merkez Tarihi Yapı Pirkulzade Kütüphanesi
16 Burdur Merkez Tarihi Yapı Derviş Mehmet Paşa Kütüphanesi
17 Burdur Merkez Tarihi Yapı Kayaaltı Köprüsü
18 Burdur Merkez Tarihi Yapı/ Konak Bakibey Konağı
19 Burdur Merkez Tarihi Yapı/ Konak Taş Oda
20 Burdur Merkez Tarihi Yapı/ Konak Mısırlılar Evi
21 Burdur Merkez Tarihi Yapı/ Konak Piribaşlar Evi
22 Burdur Merkez Tarihi Yapı/ Konak Çelikbaşlar Evi
23 Gölhisar Tarihi Yapı/ Konak Muallim Mustafa Sırrı Özkan Kültür Evi
24 Bucak Tarihi Yapı/Hamam İncihan Hamamı ve Çeşme Yapısı
25 Burdur Merkez Tarihi Yapı/Hamam Tabak Hamamı
26 Burdur Merkez Tarihi Yapı/Hamam Baltaoğlu Hamamı
27 Burdur Merkez Tarihi Yapı/Hamam Hoca Bali Hamamı
28 Burdur Merkez Tarihi Yapı/Hamam Selçuklu Hamamı
29 Burdur Merkez Tarihi Yapı/Hamam Yeni Hamam
30 Bucak Tarihi Yapı/Han Susuz Han
31 Bucak Tarihi Yapı/Han İncir Han
32 Burdur Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ulu Cami
33 Burdur Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Hacı Rahmi Sultan Türbesi
34 Burdur Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Saden Cami ve Kütüphanesi
35 Burdur Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Hıdırlık Kümbeti / Dörtayak Türbesi
36 Çavdır Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Dengere Cami
37 Yeşilova Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Veli Dede Türbesi
38 Yeşilova Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Niyazi Baba Türbesi

3.2.3. Burdur İli Doğal ve Jeolojik Değerleri

Burdur iline ait toplam 58 adet doğal ve jeolojik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 15’de
ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 15: Burdur İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Burdur Merkez Göl Burdur Gölü
2 Bucak Göl Karacaören Barajı
3 Çavdır Göl Yazır Gölü
4 Gölhisar Göl Gölhisar Gölü
5 Gölhisar Göl Yapraklı Barajı
6 Karamanlı Göl Karataş Gölü (Kurumuştur)
7 Yeşilova Göl Salda Gölü
8 Yeşilova Göl Yarışlı Gölü (Kurumuştur.
9 Burdur Merkez Kanyon Serençay Kanyonu
10 Altınyayla Kanyon Karanlıkdere Kanyonu

63
11 Burdur Merkez Mağara İnsuyu Mağarası
12 Burdur Merkez Mağara Kızılin Mağarası
13 Bucak Mağara Seferyitiği Mağarası
14 Burdur Merkez Yayla Aziziye Yaylası
15 Burdur Merkez Yayla Yaka Yaylası
16 Ağlasun Yayla Akdağ Yaylası
17 Altınyayla Yayla Kırkpınar Yaylası
18 Bucak Yayla Kestel Yaylası
19 Bucak Yayla Kumar Yaylası
20 Çeltikçi Yayla Demirli Yaylası
21 Gölhisar Yayla Armutlu Yaylası
22 Gölhisar Yayla Böğrüdelik Yaylası
23 Gölhisar Yayla Kocayayla
24 Gölhisar Yayla Yusufça Yaylası
25 Kemer Yayla Akpınar Yaylası
26 Kemer Yayla Bozdağ ve etekleri
26 Yeşilova Yayla Eşeler Yaylası
27 Akarsu Açey Çayı
28 Akarsu Aksu Çayı
29 Akarsu Alakır Çayı
30 Akarsu Armut Çayı
31 Akarsu Arvallı Çayı
32 Akarsu Askeriye Çayı
33 Akarsu Başköy Çayı
34 Akarsu Burdur Çayı
35 Akarsu Çeltikçi Çayı
36 Akarsu Çerçin Çayı
37 Akarsu Dalaman Çayı
38 Akarsu Doğan Baba Çayı
39 Akarsu Düğer Çayı
40 Akarsu Hasan Paşa Çayı
* Akarsu ve
41 dağlar birden Akarsu Horzum Çayı
fazla idari
42 bölgeye yayılım Akarsu Karamusa Çayı
göstermeleri
43 nedeni ile Akarsu Kestel Çayı
ayrıntılı konum
44 bilgisi Akarsu Kıravgaz Çayı
verilmemiştir.
45 Akarsu Köfek Çayı
46 Akarsu Niyazlar Çayı
47 Akarsu Salda Çayı
48 Akarsu Tefenni Karamanlı Çayı
49 Akarsu Ulupınar Çayı

64
 50 Akarsu Yarışlı Çayı
51 Dağ Akdağ
52 Dağ Boncuk Dağı
53 Dağ Eşeler Dağları
54 Dağ Katrancık Dağları
55 Dağ Kestel Dağı
56 Dağ Koçaş Dağlar
57 Dağ Rahat Dağları
58 Dağ Söğüt Dağları

3.2.4. Burdur İli Kültürel ve Folklorik Değerleri

Burdur iline ait toplam 14 adet kültürel ve folklorik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 16’da
ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 16: Burdur İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Tefenni Gelenek Yünüm Böğedi

2 Ağlasun Mamak Köyü Geleneksel El Sanatı Alaca Dokuma
3 Burdur Merkez Geleneksel El Sanatı Çömlekçilik
4 Gölhisar Geleneksel El Sanatı İbecik Bebeği
5 Gölhisar Geleneksel El Sanatı İbecik Bezi
6 Tüm Yöre Geleneksel Halk Müziği Boğaz Hadası
7 Tüm Yöre Geleneksel Halk Müziği Teke Yöresi
8 Tüm Yöre Halk Çalgılası Cura
9 Tüm Yöre Halk Çalgılası Dirmil Sipsisi
10 Tüm Yöre Halk Çalgılası Kabak Kemane
11 Tüm Yöre Halk Oyunu Alyazma Zeybeği
12 Tüm Yöre Halk Oyunu Serenler Zeyneği
13 Tüm Yöre Halk Oyunu Teke Zeybeği
14 Tüm Yöre Halk Oyunu Teke Zortlatması

65
3.2.5. Burdur İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri

Burdur iline ait toplam 65 adet turistik aktivite ve aktivite merkezi bulunmaktadır. Bu turistik akti-
vite ve aktivite merkezlerine Tablo 17’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.
Tablo 17: Burdur İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Burdur Merkez Binicilik Parkuru (At) Burdur Kent Ormanı (At Biniciliği)
2 Altınyayla Dağcılık Boncuk Dağı
3 Burdur Merkez Göl Turizmi/Su Sporları Burdur Gölü
4 Yeşilova Göl Turizmi/Su Sporları Salda Gölü
5 Bucak Göl Turizmi/Su Sporları Karacaören Barajı
6 Yeşilova Kamp/Karavan Alanı Doğanbaba Halk Plajı Kamp Alanı
7 Altınyayla Kamp/Karavan Alanı Karanlıkdere Kanyonu Tabiat Parkı
8 Yeşilova Kamp/Karavan Alanı Salda Gölü Tabiat Parkı
9 Burdur Merkez Kamp/Karavan Alanı Serenler Tepesi Tabiat Parkı
10 Yeşilova Kış Sporları Merkezi Salda Kayak Merkezi
11 Ağlasun Koruma Alanı Çamova Yaban Hayatı Koruma Sahası
12 Burdur Merkez Koruma Alanı Burdur Gölü Yaban Hayatı Koruma Sahası
13 Karamanlı Koruma Alanı Karakaş Gölü Yaban Hayatı Koruma Sahası
14 Burdur Merkez Kuş Gözlem Noktalası Burdur Gölü
15 Yeşilova Kuş Gözlem Noktalası Çorak Göl
16 Yeşilova Kuş Gözlem Noktalası Salda Gölü
17 Burdur Merkez Plaj Burdur Gölü Plajları
18 Yeşilova Plaj Salda Gölü Plajları
19 Altınyayla Tabiat Anıtı Ballık Köyü Sediri Tabiat Anıtı
20 Altınyayla Tabiat Anıtı Çatal Sedir Tabiat Anıtı
21 Gölhisar Tabiat Anıtı Evciler Köyü Sedir Ağacı Tabiat Anıtı
22 Altınyayla Tabiat Anıtı Kocapınar Toros Sediri Tabiat Anıtı
23 Yeşilova Yamaç Paraşütü Avşar Tepesi
24 Burdur Merkez Avlaklar Büğdüz Devlet Avlağı
25 Burdur Merkez Avlaklar Cimbilli Devlet Avlağı
26 Burdur Merkez Avlaklar Çavdır Devlet Avlağı
27 Burdur Merkez Avlaklar Çavdır Örnek Avlağı
28 Burdur Merkez Avlaklar Kozluca Devlet Avlağı
29 Burdur Merkez Avlaklar Sarıova Devlet Avlağı
30 Ağlasun Avlaklar Ağlasun Devlet Avlağı
31 Altınyayla Avlaklar Dirmil Devlet Avlağı
32 Aziziye Avlaklar Aziziye Devlet Avlağı
33 Bucak Avlaklar Bucak-Çeltikçi Devlet Avlağı
34 Bucak Avlaklar Kestel Devlet Avlağı
35 Bucak Avlaklar Melli Devlet Avlağı
36 Bucak Avlaklar Pamucak Devlet Avlağı
37 Bucak Avlaklar Ürkütlü Örnek Avlağı
38 Gölhisar Avlaklar Gölhisar Devlet Avlağı
39 Karamanlı/Tefenni Avlaklar Karamanlı-Tefenni Devlet Avlağı

66
 40 Kemer Avlaklar Kemer Devlet Avlağı
41 Yeşilova Avlaklar Akçaköy Devlet Avlağı
42 Yeşilova Avlaklar Düdenköy Devlet Avlağı
43 Yeşilova Avlaklar Kayadibi Devlet Avlağı
44 Bisiklet Parkuru Altınyayla - Asmabağ Köyü - Altınyayla
45 Bisiklet Parkuru Altınyayla – Gölhisar
46 Bisiklet Parkuru Burdur - MAKÜ - Kent Ormanı
47 Bisiklet Parkuru Burdur - Yakaköy – Günalan – Çatağıl – İnsuyu
48 Bisiklet Parkuru Burdur Gölü
49 Bisiklet Parkuru Gölhisar - Asmalı - İbecik - Asmabağ - Altınyayla
50 Bisiklet Parkuru Gölhisar - Böğrüdelik Yaylası - Yusufça - Gölhisar
51 Bisiklet Parkuru Gölhisar - Kargılı Köyü - Uylupınar Köyü- Yamadı
52 Bisiklet Parkuru Karacaören Barajı
53 Bisiklet Parkuru Salda Gölü
* Birden fazla idari
54 bölgeden geçmesi Bisiklet Parkuru Teke Sarayı - Serençay Kanyonu
nedeni ile ayrıntılı
55 konum bilgisi Bisiklet Parkuru Yarışlı Gölü
verilememiştir.
56 Bisiklet Parkuru Yeşilova - Niyazlar Köyü - Eşeler Dağı
57 Bisiklet Parkuru Yeşilova-Niyazlar Köyü-Eşeler Dağı-Dereköy Köyü
58 Yürüyüş Parkuru Altınyayla - Boncuk Dağı
59 Yürüyüş Parkuru Böğrüdelik Yaylası - Yusufça
60 Yürüyüş Parkuru Gölhisar - Böğrüdelik Yaylası
61 Yürüyüş Parkuru Karacaören Barajı
62 Yürüyüş Parkuru Karanlık Dere Kanyonu
63 Yürüyüş Parkuru Niyazlar Köyü - Eşeler Dağı - Tınaztepe
64 Yürüyüş Parkuru Serençay Kanyonu - Teke Sarayı
65 Yürüyüş Parkuru Yeşilova Doğanbaba Plajı - Salda Gölü Beyaz Adalar

3.2.6. Burdur İli Etkinlikleri

Burdur iline ait, Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü verilerine göre toplam 12 adet etkinlik bulun-
maktadır. Bu etkinliklere Tablo 18’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 18: Burdur İli Etkinlikleri Listesi

Sıra Yapıldığı İlçe Tür

1 Burdur Merkez Kozağaçlılar 8. Göce (Tarhana) Şenliği

2 Altınyayla 31 Geleneksel Altınyayla Altın Sipsi Yağlı Güreşleri, Kültür Mantarı ve Kültür Sanat Etkinlikleri
3 Burdur Merkez Kozlucalılar Geleneksel 6. Bayram Buluşmaları Kültürünü Yaşatma Etkinliği
4 Çavdır Geleneksel 13. Anbarcık Köyü Yayla Kültür Şenlikleri
5 Yeşilova Niyazi Baba Kültür Etkinlikleri
6 Burdur Merkez Temsili Yörük Göçü
7 Burdur Merkez Teke Yöresi Esintileri Sarı Salih Hoca Anısına Burdur Kültür ve Sanat Etkinlikleri
8 Kemer 21. Kemer Akpınar Geleneksel Kültür Sanat ve Yörük Şenliği
9 Karamanlı 15. Geleneksel Karamanlı, Yayla, Ceviz ve Mermer Şenliği
10 Çavdır Söğüt 15. Geleneksel Domates ve Kültür Festivali
11 Çavdır Anbarcık Köyü Geleneksel Göce ve Keşkek Kültürünü Tanıtım Etkinlikleri
12 Tefenni Yeşilköy 4. Geleneksel Altın Elma Festivali

67
3.3. Isparta İli Turistik Değerler Envanteri

Isparta İli Turistik Değerler Envanteri, Isparta ili ören yerleri, tarihi yapıları ve ziyaret merkezleri, Ispar-
ta ili doğal ve jeolojik değerleri, Isparta ili kültürel ve folklorik değerleri, ısparta ili turistik aktiviteleri
ve aktivite merkezleri ile son olarak ısparta ili etkinlikleri listelerinden oluşmaktadır. İlgili listelere
başlıklar halinde aşağıda yer verilmiştir.

Hazırlanan çalışma Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü sunulmuş katkı ve iş birlikleri ile nihai halini
almıştır. Isparta ili yaban hayatı hayvanları envanteri T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı 6. Bölge
Müdürlüğü Isparta Doğa Koruma ve Milli Parklar Şube Müdürlüğü iş birliği ile oluşturulmuştur.

3.3.1. Isparta İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri

Isparta iline ait toplam 137 adet ören yeri, tarihi yapı ve ziyaret merkezi bulunmaktadır. Bu ören yeri,
tarihi yapı ve ziyaret merkezilerine Tablo 19’da ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 19: Isparta İli Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Isparta Merkez Müze Isparta Müzesi

2 Isparta Merkez Müze Prof. Dr. Turan Yazgan Etnoğrafya Müzesi
3 Atabey Müze Süleyman Demirel Demokrasi Ve Kalkınma Müzesi
4 Uluborlu Müze Uluborlu Müzesi
5 Yalvaç Müze Yalvaç Müzesi
6 Sütçüler Ören Yeri Adada Antik Kenti
7 Şakikaraağaç Ören Yeri Anaboura Harabesi
8 Uluborlu Ören Yeri Apollonia Ören Yeri
9 Isparta Merkez Ören Yeri Baris-Fari Ören Yeri
10 Gönen Ören Yeri Conana Harabesi
11 Aksu Ören Yeri Timbriada ve Zindan Mağarası Kutsal Alanı
12 Atabey Ören Yeri Göndürle Höyük Mezarlığı
13 Isparta Merkez Ören Yeri İncirlikaya Oda Mezarları
14 Isparta Merkez Ören Yeri Kapıkaya Harabesi
15 Yalvaç Ören Yeri Kaya Mezarları
16 Keçiborlu Ören Yeri Keçiborlu Höyük
17 Keçiborlu Ören Yeri Kılıç Höyük
18 Sütçüler Ören Yeri Kocaköy Harabesi
19 Atabey Ören Yeri Küp Mezarlar
20 Yalvaç Ören Yeri Limenia Adası
21 Eğirdir Ören Yeri Malos Antik Kenti
22 Yalvaç Ören Yeri Men Kutsal Alanı
23 Şarkikaraağaç Ören Yeri Neapolis Antik Kenti

68
24 Yalvaç Ören Yeri Pisidia Antiokheia Antik Kenti
25 Eğirdir Ören Yeri Prostanna Harabesi
26 Atabey Ören Yeri Seleukeia Sidera Harabesi
27 Aksu Ören Yeri Senitli Yaylası Kalıntıları
28 Sütçüler Ören Yeri Taşkapı Harabesi
29 Aksu Ören Yeri Timbriada Harabesi
30 Aksu Ören Yeri Tynada Harabesi
31 Sütçüler Ören Yeri Zorzila Harabesi
32 Yenişarbademli Tarihi Yapı Kubad-ı Abad Sarayı
33 Isparta Merkez Tarihi Yapı Tarihi Isparta Evleri
34 Yalvaç Tarihi Yapı Yalvaç Eski Evleri
35 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Çarşı Eski Üzüm Pazarı Dükkanları
36 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Çarşı Firdevs Bey Bedesteni
37 Eğirdir Tarihi Yapı/Çeşme Akmescit Çeşmesi
38 Uluborlu Tarihi Yapı/Çeşme Aslanlı Çeşme
39 Uluborlu Tarihi Yapı/Çeşme Gafle Çeşmesi
40 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Çeşme Karbuz Çeşmesi
41 Uluborlu Tarihi Yapı/Çeşme Muhittin Çeşmesi
42 Uluborlu Tarihi Yapı/Çeşme Ulu Camii Çeşmesi
43 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Çeşme Yılankıran (Çukur) Çeşmesi
44 Yalvaç Tarihi Yapı/Hamam Antiokheia Antik Kenti Roma Hamamı
45 Gelendost Tarihi Yapı/Hamam Avşar Hamamı
46 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Hamam Bey Hamamı
47 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Hamam Dalboyunoğlu Hamamı/ Erkek Hamamı/Yenihamam/
48 Yalvaç Tarihi Yapı/Hamam Eski Hamam
49 Eğirdir Tarihi Yapı/Hamam Esma Sultan Hamamı
50 Isparta Merkez Tarihi Yapı/Hamam Karaağaç Hamamı
51 Uluborlu Tarihi Yapı/Hamam Karabey Hamamı
52 Yalvaç Tarihi Yapı/Hamam Yeni Hamam
53 Eğirdir Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Eğirdir Kervansarayı
54 Gelendost Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Gelendost Ertokuş Kervansarayı (Kudret Hanı)
55 Eğirdir Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Keyhüsrev Kervansarayı / Eğirdir Hanı
56 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/Han-Kervansaray Şarkikaraağaç Kireli Han
57 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Abdi Paşa (Kavaklı) Camii
58 Gelendost Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Abdulgaffar Camii
59 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ada Camii
60 Uluborlu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Alaaddin Camii
61 Şakikaraağaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Alaca Mescit
62 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ali Efendi Camii
63 Atabey Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Atabey Sinan Camii / Kurşunlu Camii
64 Gelendost Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Avşar Camii
65 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aya Georgios Kilisesi
66 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aya Payana Kilisesi / Baniya Kilisesi
67 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aya Stefanos (Yeşilada) Kilisesi
68 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aya Yorgi Kilisesi / İshotya Kilisesi
69 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Aziz Paul Kilisesi

69
70 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Baba Sultan Türbesi
71 Uluborlu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Bahçe Camii
72 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Barla Çeşnigir Sinan Paşa Camii
73 Atabey Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Burhanettin Paşa Camii
74 Uluborlu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Bülbül Camii / Alemdar Camii
75 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Çeşnigir Paşa Camii
76 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Dalboyunoğlu Camii
77 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Devlethan Camii
78 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Eski Mahalle Camii
79 Atabey Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Feyzullah Paşa Camii
80 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Firdevs Paşa (Mimar Sinan) Camii
81 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Hace’i Sultani (Abdülkadir Geylani)
82 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Hacı Abdi (İplikçi) Camii
83 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Hızırbey Camii
84 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Isparta Alaca Mescit
85 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Isparta Ulu Cami / Kutlu Bey Camii
86 Gelendost Tarihi Yapı/İnanç Merkezi İncesu Camii
87 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi İplikçi Camii / Hacı Abdi Camii
88 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kaş Aşağı Camii
89 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kaş Camii / Kavaklı Camii
90 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kaş Hacı Bey Camii
91 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kaş Yukarı Mahalle Camii
92 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kavaklı Camii / Abdi Paşa Peygamber Camii
93 Atabey Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kırıkminare Camii / Cuma Camii
94 Atabey Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kurşunlu Camii
95 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Kutlubey (Ulu) Camii
96 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Küçükgökçeli Kırık Minare Camii
97 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Leblebiciler Camii
98 Eğirdir Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Merkez Ağa Camii
99 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Merkez Yeni Camii
100 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Mimar Sinan Camii
101 Uluborlu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Minare
102 Isparta Merkez Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Muhittin Mescidi
103 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Müderris Mahalle Camii
104 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Salur Mahalle Camii
105 Sütçüler Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Seferağa Camii
106 Keçiborlu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Sinan Bey Camii
107 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Sofular Mahalle Aşağı Camii
108 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Sofular Mahalle Yukarı Camii
109 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Sultan Fatih Camii
110 Senirkent Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Şeyh Ahmet Camii
111 Senirkent Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Şeyhler Camii
112 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Ulu Cami / Cami-i Kebir
113 Senirkent Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Veli Baba Sultan Türbesi ve Külliyesi
114 Yalvaç Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Yeni Camii
115 Aksu Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Yılanlıoğlu Camii

70
 116 Gönen Tarihi Yapı/İnanç Merkezi Yunus Emre Türbesi
117 Şakikaraağaç Tarihi Yapı/Kale Anaboura Kalesi
118 Eğirdir Tarihi Yapı/Kale Eğirdir Kalesi
119 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/Kale Ördekçi Kalesi
120 Sütçüler Tarihi Yapı/Kale Sığırlık I Kalesi
121 Sütçüler Tarihi Yapı/Kale Sığırlık Iı Kalesi
122 Uluborlu Tarihi Yapı/Kale Uluborlu Kalesi
123 Şarkikaraağaç Tarihi Yapı/Kale Zengibar Kalesi
124 Gönen Tarihi Yapı/Konak Demirci Mehmet Efe Konağı
125 Gelendost Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Afşar Köprüsü
126 Aksu Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Aksu Zindan Roma Köprüsü
127 Eğirdir Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Barla Osmanlı Köprüsü 1
128 Eğirdir Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Barla Osmanlı Köprüsü 2
129 Eğirdir Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Barla Roma Köprüsü
130 Uluborlu Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Cirimbolu Köprüsü ve Su Kemeri
131 Sütçüler Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Çandır Köprüsü
132 Yalvaç Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Pisidia Antiokheia Su Kemerleri
133 Atabey Tarihi Yapı/Köprü-Su Kemeri Seleukeia Sidera (Bayat) Su Yolu
134 Atabey Tarihi Yapı/Medrese Atabey Gazi Ertokuş Medresesi
135 Eğirdir Tarihi Yapı/Medrese Dündar Bey Medresesi (Taş Medrese)
136 Atabey Tarihi Yapı/Medrese Ertokuş Medresesi
137 Uluborlu Tarihi Yapı/Medrese Gargılı Lala Medresesi (Taş Medrese)

3.3.2. Isparta İli Doğal ve Jeolojik Değerleri

Isparta iline ait toplam 99 adet doğal ve jeolojik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 20’de
ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 20: Isparta İli Doğal ve Jeolojik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Eğirdir Ada Can Ada
2 Şarkikaraağaç Ada Kazak Adası
3 Şarkikaraağaç Ada Kumluca Adası
4 Şarkikaraağaç Ada Mada Adası
5 Şarkikaraağaç Göl Beyşehir Gölü
6 Keçiborlu Göl Burdur Gölü
7 Eğirdir Göl Eğirdir Gölü
8 Isparta Merkez Göl Gölcük Gölü
9 Yenişarbademli Göl Kara Göl
10 Sütçüler Göl Karacaören Barajı
11 Eğirdir Göl Kovada Gölü
12 Aksu Göl Sorgun Barajı
13 Uluborlu Göl Uluborlu Barajı

71
14 Yalvaç Göl Yalvaç Barajı
15 Aksu Kanyon Yaka Kanyonu
16 Sütçüler Kanyon Yazılı Kanyonu
17 Yalvaç Mağara Akar-Donar Mağarası
18 Yalvaç Mağara Ayı İni Mağarası
19 Aksu Mağara Cıv Mağarası
20 Eğirdir Mağara Culak İni
21 Eğirdir Mağara Damlataş Mağarası
22 Yalvaç Mağara Değirmenönü Mağarası
23 Atabey Mağara Delikönü Mağarası
24 Aksu Mağara Erenler Mağarası
25 Şarkikaraağaç Mağara Gollü Mağarası
26 Aksu Mağara Gümüşini Mağarası
27 Keçiborlu Mağara Güvercinlik Mağarası
28 Eğirdir Mağara İnönü Mağarası
29 Isparta Merkez Mağara İntepe Mağarası
30 Sütçüler Mağara Kadı Deliği Mağarası
31 Isparta Merkez Mağara Kapıkaya Mağarası
32 Eğirdir Mağara Kapızini Mağarası
33 Yenişarbademli Mağara Karataş Mağarası
34 Eğirdir Mağara Kocakır Mağarası
35 Sütçüler Mağara Kuz Mağarası
36 Şarkikaraağaç Mağara Öşekçi Mağarası
37 Senirkent Mağara Peynir İni
38 Yenişarbademli Mağara Pınargözü Mağarası
39 Şarkikaraağaç Mağara Salur Mağarası
40 Aksu Mağara Sorgun Mağarası
41 Eğirdir Mağara Su İni Mağarası
42 Sütçüler Mağara Şahne Mağarası
43 Sütçüler Mağara Taşkapı Mağarası
44 Uluborlu Mağara Uluborlu Obruğu
45 Isparta Merkez Mağara Yayla Obruğu
46 Aksu Mağara Zindan Mağarası
47 Isparta Merkez Yayla Findos Yaylası
48 Isparta Merkez Yayla Kışla Yaylası
49 Isparta Merkez Yayla Gelincik Yaylası
50 Aksu Yayla Sorgun Yaylası
51 Eğirdir Yayla Kurucaoluk Yaylası
52 Eğirdir Yayla Camili Yaylası
53 Eğirdir Yayla Belova Yaylası
54 Eğirdir Yayla Belkuyu Yaylası
55 Eğirdir Yayla Beşkuyular Yaylası
56 Keçiborlu Yayla Farı Yaylası
57 Senirkent Yayla Hoyran Yaylası
58 Sütçüler Yayla Tota Yaylası
59 Sütçüler Yayla Söğüt Yaylası

72
60 Sütçüler Yayla Zengi Yaylası
61 Şarkikaraağaç Yayla Kuvvet Alanı Yaylası
62 Şarkikaraağaç Yayla Kötürnek Yaylası
63 Şarkikaraağaç Yayla Çayır Alanı Yaylası
64 Şarkikaraağaç Yayla Ketenlik Yaylası
65 Şarkikaraağaç Yayla Sultan Dalan Yaylası
66 Şarkikaraağaç Yayla Cennet Taşı Yaylası
67 Şarkikaraağaç Yayla Beşoluk Yaylası
68 Uluborlu Yayla Kızıldağ Yaylası
69 Uluborlu Yayla Alaseti Yaylası
70 Uluborlu Yayla Çanakçı Yaylası
71 Yalvaç Yayla Emirgan Yayla
72 Yalvaç Yayla Avşar Yayla
73 Yenişarbademli Yayla Melikler Yaylası
74 Yenişarbademli Yayla Çayır Yaylası
75 Akarsu Aksu Ismağı
76 Akarsu Eğriçay
77 Akarsu Hızar Deresi
78 Akarsu Isparta Çayı
79 Akarsu Keçiborlu Deresi
80 Akarsu Kocadere
81 Akarsu Köprü Suyu
82 Akarsu Köydere (Hoyran)
83 Akarsu Özdere
84 Akarsu Pupa Çayı
85 * Akarsu ve Akarsu Yalvaç Deresi
dağlar birden
86 fazla idari Dağ Akdağ
bölgeye yayılım
87 göstermeleri Dağ Barla Dağı
nedeni ile
88 ayrıntılı konum Dağ Bozburun Dağı
bilgisi
89 verilmemiştir. Dağ Davraz Dağı
90 Dağ Dedegöl (Anamas) Dağı
91 Dağ Eğridir Sivrisi:
92 Dağ Dulup Dağı
93 Dağ Karakuş Dağları
94 Dağ Kızıldağlar
95 Dağ Kirişli Dağı
96 Dağ Kuyucak Dağları
97 Dağ Sarp Dağ
98 Dağ Sultandağları
99 Dağ Sürütme Dağı

73
3.3.3 Isparta İli Kültürel ve Folklorik Değerleri

Isparta iline ait toplam 33 adet kültürel ve folklorik değer bulunmaktadır. Bu değerlere Tablo 21’de
ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 21: Isparta İli Kültürel ve Folklorik Değerleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Tüm Yöre Efsane Eğirdir İsminin Efsanesi

2 Tüm Yöre Efsane Anamas Efsanesi
3 Tüm Yöre Efsane Ayazmana Efsanesi
4 Tüm Yöre Efsane Gelincik Dağı (Gelincik Ana) Efsanesi
5 Tüm Yöre Efsane Isparta Adı İle İlgili Bir Efsane
6 Tüm Yöre Gelenek Alevi-Bektaşi Ritüeli; Semah
7 Tüm Yöre Gelenek Aşıklık Geleneği
8 Tüm Yöre Gelenek Aşure Geleneği
9 Tüm Yöre Gelenek Diş Dirgiti
10 Tüm Yöre Gelenek Diş Hediği
11 Tüm Yöre Gelenek Gelin Okşaması
12 Tüm Yöre Gelenek Kütük Atma
13 Tüm Yöre Gelenek Mani Söylemek
14 Tüm Yöre Gelenek Nevruz Törenleri (Nevruz Cem)
15 Tüm Yöre Gelenek Yağmur Duası
16 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Bakırcılık El Sanatları Geleneği
17 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Çarpana Dokumalar
18 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Eğirdir İşlemeleri
19 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Halı Dokuma Geleneği
20 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Keçecilik El Sanatları Geleneği
21 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Kilim Dokuma Geleneği
22 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Minyatür At Arabacılığı
23 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Nalbantlık
24 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Saraçlık
25 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Semercilik
26 Tüm Yöre Geleneksel El Sanatı Uluborlu Oyaları
27 Tüm Yöre Geleneksel Halk Müziği Boğaz Havaları
28 Tüm Yöre Geleneksel Orta Oyun Arap Oyunu (Kız Kaçırma Oyunu)
29 Tüm Yöre Geleneksel Orta Oyun Deve Oyunu
30 Tüm Yöre Geleneksel Osta Oyun Keloğlan’ın Evlenme Oyunu
31 Tüm Yöre Geleneksel Spor Uluborlu Güreşleri
32 Tüm Yöre Halk Oyunu Teke Oyunları
33 Tüm Yöre Halk Oyunu Zeybek Oyunları

74
 3.3.4. Isparta İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri

Isparta iline ait toplam 152 adet turistik aktivite ve aktivite merkezi bulunmaktadır. Bu turistik
aktivite ve aktivite merkezlerine ve Tablo 22’de ayrıntılı şekilde yer verilmiştir.

Tablo 22: Isparta İli Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri Listesi

Sıra Bulunduğu İlçe Niteliği İsim

1 Isparta Merkez - Eğirdir Av Turizmi/Avlak Davraz Dağı Devler Dalağı
2 Isparta Merkez - Gönen - Eğirdir Av Turizmi/Avlak İslamköy Ovası Genel Avlağı
3 Aksu - Eğirdir - Sütçüler Av Turizmi/Avlak Pazarköy Devlet Avlağı
4 Atabey - Eğirdir Av Turizmi/Avlak Barla Dağı Devlet Avlağı
5 Atabey - Gönen Av Turizmi/Avlak Tınaztepe Devlet Avlağı
6 Eğirdir Av Turizmi/Avlak Boğazova Devlet Avlağı
7 Eğirdir - Aksu Av Turizmi/Avlak Banus Devlet Avlağı
8 Eğirdir - Senirkent - Yalvaç Av Turizmi/Avlak Eğirdir Gölü Genel Avlağı
9 Gelendost - Şarkikaraağaç - Eğirdir Av Turizmi/Avlak Yaka Devlet Avlağı
10 Gelendost - Yalvaç Av Turizmi/Avlak Hüyüklü Devlet Avlağı
11 Gönen Av Turizmi/Avlak Bozanönün Örnek Avlağı
12 Gönen Av Turizmi/Avlak Kayı Devlet Avlağı
13 Gönen - Keçiborlu Av Turizmi/Avlak Güneykent Devlet Avlağı
14 Keçiborlu Av Turizmi/Avlak Senir Devlet Avlağı
15 Sütçüler Av Turizmi/Avlak Sarpdağ Devlet Avlağı
16 Sütçüler Av Turizmi/Avlak Kesme Dağı Devlet Avlağı
17 Sütçüler - Aksu Av Turizmi/Avlak Kuzukulağı Devlet Avlağı
18 Sütçüler - Eğirdir Av Turizmi/Avlak Yazılıkaya Devlet Avlağı
19 Şakikaraağaç - Yalvaç Av Turizmi/Avlak Çarıksaray Devlet Avlağı
20 Şakikaraağaç - Yalvaç - Gelendost Av Turizmi/Avlak Çiçekpınar Devlet Avlağı
21 Uluborlu -Senirkent Av Turizmi/Avlak Bozdurmuşbeli Devlet Avlağı
22 Uluborlu -Senirkent Av Turizmi/Avlak Senirkent- Uluborlu Ovaları Devlet Avlağı
23 Uluborlu -Senirkent Av Turizmi/Avlak Kapıdağı Devlet Avlağı
24 Yalvaç Av Turizmi/Avlak Özgüney Devlet Avlağı
25 Yalvaç Av Turizmi/Avlak Sücüllü Devlet Avlağı
26 Yalvaç - Gelendost Av Turizmi/Avlak Tırtar Devlet Avlağı
27 Yalvaç - Senirkent Av Turizmi/Avlak Kaşıkara Devlet Avlağı
28 Senirkent Bisiklet Parkuru Akkeçili Bisikler Parkuru
29 Gelendost Bisiklet Parkuru Elma Bahçeleri Bisikler Parkuru
30 Eğirdir Bisiklet Parkuru Kovada Gölü Bisikler Parkuru
31 Gelendost Dağ Turizmi/Dağcılık Akdağ
32 Eğirdir Dağ Turizmi/Dağcılık Barla Dağı
33 Eğirdir Dağ Turizmi/Dağcılık Bozburun Dağı
34 Isparta Merkez Dağ Turizmi/Dağcılık Davraz Dağı
35 Yenişarbademli Dağ Turizmi/Dağcılık Dedegöl Dağı
36 Eğirdir Dağ Turizmi/Dağcılık Eğirdir Sivrisi

75
37 Sütçüler Dağ Turizmi/Dağcılık Sarp Dağ
38 Sütçüler Endemik Bitki Gözlemi Çandır Söğüt Yaylası
39 Sütçüler Endemik Bitki Gözlemi Çandır Yazılı Kanyon Tabiat Koruma Alanı
40 Yenişarbademli Endemik Bitki Gözlemi Dedegöl Dağları etekleri
41 Eğirdir Endemik Bitki Gözlemi Kasnak Meşesi Tabiatı Koruma Alanı
42 Eğirdir Endemik Bitki Gözlemi Kovada Gölü Milli Parkı Alanı
43 Sütçüler Endemik Bitki Gözlemi Sarpdağ etekleri
44 Sütçüler Foto Safari Çandır Yazılı Kanyon Tabiat Parkı
45 Eğirdir Foto Safari Eğirdir Akpınar Köyü
46 Eğirdir Foto Safari Eğirdir Yukarıgökdere Köyü Kasnak Meşesi T. K. A.
47 Yalvaç Foto Safari Hoyran Gölü
48 Şarkikaraağaç Foto Safari Kızıldağ Milli Parkı
49 Eğirdir Foto Safari Kovada Milli Parkı
50 Yenişarbademli Foto Safari Melikler Yaylası
51 Sütçüler Foto Safari Tota Yaylası
52 Yalvaç Foto Safari Yalvaç Aşağı Tırtar Köyü Kaya Mezarları
53 Yalvaç Foto Safari Yalvaç Men Tapınağı
54 Yalvaç Foto Safari Yalvaç Pisidia Antiokheia
55 Yenişarbademli Gökyüzü Gözlem Melikler Yaylası
56 Şarkikaraağaç Göl Turizmi/Su Sporları Beyşehir Gölü
57 Eğirdir Göl Turizmi/Su Sporları Eğirdir Gölü
58 Eğirdir Kamp/Karavan Alanı Altınkum Plaj Kamping Tesisleri
59 Eğirdir Kamp/Karavan Alanı Bedre Koyu Özel İdare Tesisleri
60 Eğirdir Kamp/Karavan Alanı Can Ada
61 Sütçüler Kamp/Karavan Alanı Çandır Yazılı Kanyon
62 Isparta Merkez Kamp/Karavan Alanı Gölcük Gölü Turizm Merkezi
63 Şarkikaraağaç Kamp/Karavan Alanı Kızıldağ Milli Parkı Kamp Alanı
64 Eğirdir Kamp/Karavan Alanı Kovada Milli Parkı
65 Sütçüler Kanyon ve Kayalıklardan İple İniş Çandır Yazılı Kanyon
66 Eğirdir Kanyon ve Kayalıklardan İple İniş Eğirdir Sivri Dağı
67 Eğirdir Kanyon ve Kayalıklardan İple İniş Kovada Milli Parkı
68 Isparta Merkez Kış Sporları Davraz Kayak Merkezi
69 Şarkikaraağaç Kuş Gözlemi Beyşehir Gölü’nün Şarkikaraağaç kısmı
70 Yenişarbademl Kuş Gözlemi Beyşehir Gölü’nün Yenişarbademli kısmı
71 Keçiborlu Kuş Gözlemi Burdur Gölü’nün Keçiborlu ilçesi sınırları
72 Sütçüler Kuş Gözlemi Çandır-Baraj çevresi
73 Eğirdir Kuş Gözlemi Eğirdir Gölü Önemli Kuş Alanı (ÖKA)
74 Eğirdir Kuş Gözlemi Kasnak Meşesi Tabiatı Koruma Alanı
75 Eğirdir Kuş Gözlemi Kovada Gölü Milli Parkı
76 Eğirdir Manzara/Gözlem Akpınar Köyü Seyir Terası
77 Isparta Merkez Mesire Alanı Ayazmana Mesireliği
78 Isparta Merkez Mesire Alanı Gökçay Mesireliği
79 Isparta Merkez Mesire Alanı Kirazlıdere Mesireliği
80 Isparta Merkez Mesire Alanı Milas Mesireliği
81 Sütçüler Mesire Alanı Tota Dağı Orman İçi Dinlenme Tesisleri
82 Aksu Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Başpınar Tabiat Parkı

76
83 Beyşehir Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Beyşehir Gölü ve Çevresi
84 Sütçüler Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Gölcük Tabiat Parkı
85 Şarkikaraağaç Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Kızıldağ Milli Parkı
86 Eğirdir Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Kovada Gölü Milli Parkı
87 Sütçüler Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Yazılı Kanyon Tabiat Parkı
88 Eğirdir Milli Park/Tabiat Parkı/Koruma A. Yukarı Gökdere Kasnak Meşesi Tabiat K. Alanı
89 Eğirdir Oryantiring (Yön Bulma) Akpınar Köyü ve Prostanna Antik Şehri ve çevresi
90 Sütçüler Oryantiring (Yön Bulma) Çandır Yazılı Kanyonu Tabiat K. Alanı ve çevresi
91 Isparta Merkez Oryantiring (Yön Bulma) Davraz Dağı-Karlıyayla Kış Sporları T. M. ve çevresi
92 Eğirdir Oryantiring (Yön Bulma) Eğirdir Sivri Dağı
93 Isparta Merkez Oryantiring (Yön Bulma) Gölcük Gölü ve çevresi
94 Sütçüler Oryantiring (Yön Bulma) Kasnak Meşesi alanı
95 Eğirdir Oryantiring (Yön Bulma) Kovada Milli Parkı Alanı ve çevresi
96 Eğirdir Skuba (Dalgıççılık) Eğirdir Gölü
97 Eğirdir Su Sporları/Plaj Altınkum Plaj
98 Eğirdir Su Sporları/Plaj Bedre Plajı
99 Yalvaç Su Sporları/Plaj Yalvaç Taşevi Plajı
100 Eğirdir Su Sporları/Plaj Yazla Plaj
101 Senirkent Tabiat Anıtı Barla Sedir Tabiat Anıtı
102 Sütçüler Tabiat Anıtı Çatalçam Tabiat Anıtı
103 Senirkent Tabiat Anıtı Kapıderesi Toros Sediri II Tabiat Anıtı
104 Senirkent Tabiat Anıtı Kapıderesi Toros Sediri III Tabiat Anıtı
105 Eğirdir Tabiat Anıtı Kırıntı Köyü Çınar Ağacı Tabiat Anıtı
106 Eğirdir Tabiat Anıtı Kırıntı Köyü Doğu Çınar Ağacı Tabiat Anıtı
107 Senirkent Tabiat Anıtı Küçükkapı Sedir Ağacı Tabiat Anıtı
108 Sütçüler Tabiat Anıtı Söğüt Yaylası Ulu Ağaç Tabiat Anıtı
109 Sütçüler Tabiat Anıtı Tota Dağı Anadolu Kestanesi Tabiat Anıtı
110 Sütçüler Tabiat Anıtı Tota Dağı Ardıç Ağacı Tabiat Anıtı
111 Uluborlu Tabiat Anıtı Yalnız Ardıç Tabiat Anıtı
112 Sütçüler Tabiat Anıtı Yaz Ihlamur Ağacı Tabiat Anıtı
113 Aksu Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Aksu Zindan Mağarası- Aksu İlçe Merkezi (3 km)
114 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Aşağı Gökdere-Arbeterum-Gökbüvet K- Yazılı K.
115 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Eğirdir - Akpınar Köyü
116 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Eğirdir - Bedre Plajı - Altınkum Plaj Tesisleri
117 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Eğirdir - Oluklacı Yaylası
118 Sütçüler Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Kasımlar - Fındık Kesme (kamplı)
119 Sütçüler Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Kesme - Asarcık - Çukurca (kamplı)
120 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Kovada Gölü Çevresi
121 Sütçüler Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Söğüt Yaylası - Yangın Kulesi - Akçal Tepesi
122 Sütçüler Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Sütçüler Batı İstikameti - Roma Harabeleri
123 Isparta Merkez Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Yakaören Köyü - Gelincik Tepesi
124 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Yukarı Gökdere- Kasnak Meşesi T. K. A. (10 km)
125 Eğirdir Trekking (Doğa Yürüyüşü) Parkuru Yukarı Gökdere Yol Çatı - Kovada G. M. P. (10 km)
126 Eğirdir Yamaç Paraşütü Akpınar Köyü
127 Isparta Merkez Yamaç Paraşütü Davraz Dağı Kış Sporları Merkezi
128 Eğirdir Yamaç Paraşütü Eğirdir Sivrisi

77
129 Eğirdir Yamaç Paraşütü Karatepe
130 Şarkikaraağaç Yamaç Paraşütü Kızıldağ
131 Isparta Merkez Yamaç Paraşütü Sakal Tepesi
132 Gönen Yamaç Paraşütü Senirce
133 Eğirdir Yürüyüş Parkuru Adada-Yazılı Kanyon Yürüyüş Parkuru
134 Isparta Merkez Yürüyüş Parkuru Gölcük Gölü Yürüyüş Parkuru
135 Gönen Yürüyüş Parkuru Güneykent Yürüyüş Parkuru
136 Eğirdir-Gelendost Yürüyüş Parkuru İpekyolu Projesi
137 Atabey Yürüyüş Parkuru İslamköy- Atabey Yürüyüş Parkuru
138 Şarkikaraağaç Yürüyüş Parkuru Kızıldağ Milli Parkı Yürüyüş Parkuru
139 Keçiborlu Yürüyüş Parkuru Kuyucak Köyü Yürüyüş Parkuru
140 Yenişarbademli Yürüyüş Parkuru Melikler-Pınargözü Yürüyüş Parkuru
141 Eğirdir Yürüyüş Parkuru Sivri Tepesi Yürüyüş Parkuru
142 Aksu Yürüyüş Parkuru Sorgun Barajı Yürüyüş Parkuru
143 Jeep Safari Parkuru Antalya - Aksu - Eğirdir (180 km)
144 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Eğirdi Prostanna Antik Kenti (8 km)
145 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Barla - Kaya Mezarları (95 km)
146 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - İnsuyu M.-Sagalassos- Isp (200 km)
147 * Birden fazla idari bölgeden Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Kovada G. M. P. Çandır Kan. (60 km)
geçmesi nedeni ile ayrıntılı konum
148 bilgisi verilememiştir. Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Kovada Hidroelektrik sant. (80 km)
149 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Pınargözü Mağarası (85 km)
150 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - Aksu Sorgun Yaylası (40 km)
151 Jeep Safari Parkuru Eğirdir - asnak Meşesi Milli Parkı (28 km)
152 Jeep Safari Parkuru Isparta –Kapıkayası Antik Kenti (60 km)

3.3.5. Isparta İli Etkinlikleri

Isparta iline ait toplam 10 adet etkinlik bulunmaktadır. Bu etkinliklere Tablo 23’de ayrıntılı şekilde
yer verilmiştir.

Tablo 23: Isparta İli Etkinlikleri Listesi

Sıra Yapıldığı İlçe Tür

1 Gelendost Miryokefalon Zafer Festivali

2 Uluborlu Yağlı Güreş Festivali
3 Uluborlu Kiraz Festivali
4 Davraz Davraz Kar Festifali
5 Yenişarbademli Melikler Yaylası Gökyüzü Şenliği
6 Eğirdir Triatlon Şenliği
7 Eğirdir Elma Hasadı Festivali
8 Şarkikarağaç Helva Bayramı
9 Isparta Merkez Isparta Gül Feslivali
10 Keçiborlu Lavanta Festivali

78
3.4. Batı Akdeniz Bölgesi’ne Ait Diğer Değerler

Dünya’nın tüm cazibe merkezleri ile tıbbi ve aromatik bitkilere yönelik turizm faaliyetleri ince-
lendiğinde, yöresel lezzetler ve geleneksel mutfak öğelerinin oldukça önemli bir yere sahip
görülmektedir. Batı Akdeniz Bölgesi’nde bu nitelikte, Antalya’da 87, Burdur’da 24 ve Isparta’da 143
adet geleneksel yöre lezzeti bulmaktadır.

Ayrıca tıbbi ve aromatik bitkilere yönelik turizm faaliyetlerini tamamlayan, Antalya’da 48, Burdur’da
35 ve Isparta’da 307 adet yaban hayvanından oluşan yaban hayatı mevcuttur.

79
4. KIYASLAMA ANALİZİ
Batı Akdeniz Bölgesi saha çalışması sırasında, çeşitli araştırma yöntemleri ile kent liderlerine, kanaat
önderlerine, sektör temsilcilerine, akademisyenlere, uzmanlara, profesyoneller ve diğer paydaşlara
yöneltilen “Bölge’nin rakibi olarak görebileceğiniz, tıbbi ve aromatik bitkiler yetişen/yetiştirilen des-
tinasyonları ve ürünlerini, yurt içi veya yurtdışını dikkate alarak sıralar mısınız?” sorusunun belirtilen
iki güçlü yanıtı olmuştur. Yanıtlardan ilki tüm Dünya’da gülleri ile ünlü, Bulgaristan Kazanlık ve gül,
ikincisi ise eşsiz lavanta bahçeleri ile Fransa Provence bölgesi ve lavantadır. Bu bağlamda tamamla-
nan, Bulgaristan Kazanlık- Gül ve Fransa Provence Bölgesi- Lavanta incelemelerine, aşağıdaki ilgili
başlıklar altında yer verilmiştir.

4.1. Bulgaristan Kazanlık Gül İncelemesi

Türklerin Balkan yarımadasını fethetmesi, 1356 yılında Şehzade Süleyman Paşa’nın Gelibolu’ya
çıkması ile başlamıştır. 1521 yılında ise Kanuni Sultan Süleyman’ın Belgrad’ı fethetmesi ile tamam-
lanmıştır. Bu süreç zarfında, gelecekte, Tatar Pazarcık, Hasköy, Zağra-i Atik, Kızanlık (Kazanlık),
Çırpan, Ahi Çelebi ve Sultanyeri kazalarından oluşacak Edirne vilayetine bağlı Filibe sancağı, 1363
yılında Lala Şahin Paşa komutasındaki ordu tarafından ele geçirilmiş, 1371 yılında ise Filibe adını
almıştır. 545 yıl Osmanlı yönetimi altında bulunan bölge, 1877-1878 yıllarındaki Osmanlı-Rus
savaşlarının hemen ardından, 13 Temmuz 1878’de imzalanan Berlin Antlaşması ile önce Osmanlı’ya
vergi veren özerk bir Prenslik haline gelmiş, daha sonra Osmanlı’da meşrutiyetin ilan edildiği 1908
yılında ise tam bağımsız olmuştur.

Günümüzde bile, Osmanlı’nın, yaklaşık 5,5 asır hüküm sürdüğü, Bulgaristan coğrafyasının her
köşesine yayılmış, mimari yapılarda, gelenek ve göreneklerde, folklorik ve kültürel değerlerde ve
aynı zamanda üretim sektöründe, Osmanlı’nın güçlü izleri gözlemlenmektedir. 2022 yılında Bulgar-
istan Turizm Bakanlığının milli simgesi olarak kullanmaya başladığı “Gül” ise kaynaklara göre bu
izlerden sadece bir tanesidir.

Bulgaristan kaynaklarında, Bulgaristan'da gül yetiştiriciliğinin 16. yüzyılda, Osmanlı Devleti'nde

yaygın olarak kullanılan gülsuyu ve gülyağı üretimi ile başladığına dair bazı tarihi kayıtlar bulunmak-
tadır. Başka bir kaynakta ise, Bulgar bilim adamları, gül yetiştiriciliğinin 1420'de Türkler tarafından
kurulan bir kasaba olan, Kazanlık civarındaki bölgeye getirildiği aktarılmaktadır.

Evliya Çelebi “Cihannüma” adlı eserinde, 17. yüzyılın ortalarında Edirne’deki gül bahçelerinden
bahsetmektedir. Bu durum Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı bünyesinde 2020 yılında hazırlanan, Gül
Yağı Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu’nda, Ünlü “Bulgar gül yağı üreticisi olan Orozoff, 1906 yılın-
da yayımladığı, Gül Tarihi Üzerine adlı eserinde, Bulgaristan’da yağ gülü tarımı ve gül yağı endüstrisi-
nin Türkler tarafından kurulup geliştirildiğini bildirdiği aktarılmıştır.” Osmanlı günlük yaşamında ve
saray mutfağında da sıklıkla kullanılan (gül yağı, gül suyu ve süs olarak) gül bitkisinin, 1365 ile 1453
yıllarında başkent olan Edirne’den günümüz ulaşım ağı ile 181 kilometre uzaklıktaki Kazanlığa
ulaşma olasılığı bu tezleri güçlendirmektedir.

81
4.1.1. Bulgaristan Gül Üretimi

Güney Çin, yağ veren gülün anavatanı olarak kabul edilmektedir. Bulgaristan'da gül bitkisi ise,
Osmanlı Türkleri tarafından bölgede bilinir hale gelmiştir. 1650'lerden beri endüstriyel miktarlarda
yağlık gül üretilen bölgeden, 1740'ta bir Fransız şirketi ilk parti gül yağını ihraç etmiştir. O dönemde
Fransız parfüm üreticileri için Osmanlı topraklarında üretilen, günümüzde Bulgar gül yağı olarak
adlandırılan gül yağı tercih edilen, çok bir hammaddeydi.

Günümüzde, Bulgaristan Tarım Bakanlığı “Tarım Raporu 2021” verilerine göre, 2020 yılında 5087 hek-
tarlık yağlık gül dikim alanın 4.807 hektarı hasat edilmiş, gül çiçeği üretimi 2019 yılına göre %9,6
artarak 2020 yılında, 14587 tona ulaşmıştır. Dünya gül yağı üretiminin %70’ine sahip Bulgaristan’da,
yılda yaklaşık 2 ton gül yağı üretilirken, 1 Kg gül yağı elde etmek için yaklaşık 3500 kilogram gül
çiçeğine ihtiyaç duyulmaktadır. Türkiye Cumhuriyeti, Tarım ve Orman Bakanlığı, Strateji Geliştirme
Başkanlığı, Tarım Ürünleri Piyasaları Gül Raporu 2022’de paylaşılan verilere göre ise, genel olarak her
yıl Dünya gülyağı talebinin yaklaşık %50’sinin Türkiye’den, %40’ının ise Bulgaristan’dan karşılandığı
vurgulanmaktadır. Geriye kalan %10’luk kısmın ise İran, Hindistan, Fas, Afganistan gibi diğer ülkelerden
karşılandığı aktarılmaktadır.

Bulgar kaynaklarında yine, Bulgar gül yağının, çift damıtma ve ara soğutma yöntemi ile üretilmesi
sonucu olağanüstü bir yüksek kaliteye sahip olduğu ve bu sayede gül yağı ve gül suyu veriminin üç
katına çıktığı, Bulgar gül yağının kalitesi nedeniyle bugüne kadar Fransız parfüm üreticileri tarafından
en çok tercih edilen hammaddelerden biri olduğu belirtilmektedir.

Tablo 24: Bulgaristan Kazanlık ve Türkiye Gönen, Nüfus ve Yüz Ölçüm İstatistikleri

Destinasyon Nüfus Yüzölçüm km² Nüfus Yoğunluğu Yıllık Nüfus Değişimi (%)

Bulgaristan 6,519,789 111.036 58,72 -114,0

Eski Zağra 296.507 5.151 57,56 -1,1
Kazanlık 42.208 36,1 1.170 1,07
Destinasyon Nüfus Yüz ölçüm km² Nüfus Yoğunluğu Yıllık Nüfus Değişimi (%)
Türkiye 84.680.273 783.562 0,0127 1,26
Isparta 445.678 8.276 0,05385 0,78
Gönen 7.003 372 34.841 -2,15

Kaynak 1: City Populatin. Bulgaria Major Cities, 2021

Kaynak 2: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2021

Bulgaristan, Türkiye’ye göre yüzölçümü ve nüfus olarak çok daha küçük bir ülkedir. Bu iki ülkede, gül
üretiminin merkezleri olarak kabul edilen, Kazanlık ve Gönen karşılaştırıldığında, Kazanlık Gönen’in
yüz ölçüm olarak yaklaşık 10’da 1’i kadarken, nüfus olarak ise 6 katı büyüklüktedir.

82
4.1.2. Bulgaristan Gül Endüstrisi ve Markasının Kilometre Taşları

Kazanlık bölgesinde “Rosa Damescena” türü gül üretimi, Osmanlı İmparatorluğu’nun diğer şehirleri
ile Viyana, Paris ve Londra gibi Batı Avrupa şehirlerine gül yağı ihracatı yapmak için başlamıştır.
Bölgedeki gül bahçelerinin ilk kanıtı 1712 yılına kadar dayanmaktadır. Kaynaklara göre,

Osmanlı Dönemi,

• 1820 yılında Doncho Papazoğlu, Kazanlı’ta ilk gül yağı fabrikasını açmıştır.
• 1840'ta Kancho Shipkov'un Shipkoff & Co., Saf Gül Otto Damıtıcıları ve İhracatçıları
firması kurulmuştur.

• 1958 yılında, Doncho Papazoğlu’nun iki oğlu, Bulgar Ticaret Evi’ni açmış ve uluslararası
pazarlara girmiştir. Ofisler aracılığıyla, Paris, Londra, Dresten, Viyana ve New York’a ihra-
cat yapılmıştır.

• 1863'te Hristo Hristov’un şirketi kurulmuştur.

• 1864’te Petko Orozov’ un şirketi kurulmuştur.
• Bulgar gül yağı (tüm kaynaklarda bu isimle tanımlanmaktadır) 1873'te Viyana'da, 1875'te
Paris'te, 1876'da Philadelphia'da ve 1893'te Chicago'da düzenlenen dünya sergilerinde
altın madalya kazandı.

Osmanlı’ya Vergi Ödeyen Prenslik Dönemi, (Prenslik başlangıcı 1878 yılıdır.)

• 1902’de Karlova’da güllerin buhar ile damıtılması için fabrika inşa edilmiştir.
• 1935 yılında özel işletme ve kooperatif bünyesinde 100’den fazla gül fabrikası faaliyet
gösterirken, İkinci Dünya Savaşı’yla bu sayı 88 gül fabrikasına kadar gerilemiştir.

• 1944 yılından sonra Kazanlık, Karlova ve Filibe (Plovdil) şehirlerinde yeni işletmeler faali-
yete geçmiştir.

• 1994 yılında, “Bulgar Gül Yağı” Bulgaristan Cumhuriyeti Patent Ofisi tarafından tescillen-
miştir.

• 1999 yılında “Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC)”
kurulmuştur.

• 2020 yılında “Yağlı Tohumlu Gül Yasası” çıkmıştır.

83
4.1.3. Bulgaristan Gül Vadisi ve Kazanlık (Kızanlık)

Bulgaristan’da güller, dünyaca ünlü Bulgar gülyağı endüstrisinin merkezi olarak kabul edilen, Kazan-
lık ve çevresindeki destinasyonların oluşturduğu 19. yüzyılın ortalarında kurulan, “Gül Vadisi” olarak
adlandırılan bölgede üretilmektedir. Kazanlık Gül Vadisi 10-12 kilometre eninde, 95 kilometre uzun-
luğunda, ortalama yüksekliği 350 metre olan, 1895 kilometrekarelik bir alanı kapsamaktadır. Şu
anda, endüstriyel yağ gülü yetiştiriciliği, Kazanlık, Karlovo, Strelcha, Zelenikovo ve Chirpan’da yapıl-
maktadır.

Kazanlık, Bulgaristan’ın, Eski Zağra ili sınırları içerisinde yer almaktadır. Tarihçilere göre, Avrupa'nın en
eski kenti olan, Eski Zagra, Traklar, Antik Yunanlar, Romalılar ve Bizanslılar için önemli bir şehirdir.
Günümüzde güney Bulgaristan'ın kültür merkezi konumundadır. Bölge tarihi ören yerleri, gelenek-
sel mimari ve yaşam öğelerinin yoğunluğu bakımından Batı Akdeniz Bölgesi’ne ve özellikle Ispar-
ta’ya büyük benzerlik göstermektedir.

Kazanlık kasabasındaki küçük bir parkta Trak Mezarları yer almaktadır. Kazanlık Trak Mezarları, 1983
yılında UNESCO Küresel Kültür Mirası listesine alınmıştır. Bölgenin bu açıdan da ayrı bir önemi
mevcuttur.

Kazanlık ve Gül Vadisi, “Güller Vadisi ve Trakya Kralları” başlığı ile, Bulgaristan Turizm Bakanlığı’nın
ülke geleninde “Kültürel ve Tarihi Yerler” adı altında oluşturduğu 8 ana destinasyonun birini oluştur-
maktadır. Bu 8 bölge şu şekilde sıralanmaktadır.

1. Kuzeybatı zenginliği
2. Bulgar mimarisi ve işçiliği
3. Güller Vadisi ve Trakya Kralları
4. Doğu Rodopların büyüsü
5. Bulgaristan'ın deniz kaleleri
6. Sofya Sveta Gora
7. Bulgar çarlarının ve patriklerinin başkentleri ve şehirleri
8. Struma

Güller Vadisi ve Trakya Kralları destinasyonu, Bulgaristan Turizm Bakanlığı tarafından “Bu kültürel ve
tarihi destinasyon, Bulgaristan'ın iki hazinesi, güzel ve hoş kokulu imajı ile gül ve zengin Trakya
mirasını birleştiriyor. Gül Vadisi'ne yapılan bir ziyaret, topraklarımızın kültürel ve arkeolojik Trakya
mirasına ilişkin bilgilerle birleşen ünlü gül yağını üreten sonsuz gül bahçelerini ortaya çıkarır.” Açıkla-
ması ile sunulmaktadır. Güller Vadisi ve Trakya Kralları destinasyonu gezi rotasında ise,

1. Etnografik kompleks "Damascena", Skobelevo köyü

2. Vasil Levski Ulusal Müzesi, Karlovo kasabası
3. "Kulata" Etnografik Külliyesi
4. Tarihi müze, Karlovo

84
 5. Tarih Müzesi, Strelcha
6. Tarih Müzesi İskra
7. "Starinno Karlovo" Kompleksi
8. Ostruşka Mezar Höyüğü, Şipka şehri
9. Shushmanets Höyüğü, Şipka şehri
10. Gül Müzesi, Kazanlık
11. Gül Festivali
12. Gül İçki Fabrikası "Lema"
13. Trak Mezarı Kazanlık
14. Golyamata Kosmatka Höyüğü
15. Trak kült kompleksi "Heroon" (Kurbağa Höyüğü Mezarı)
16. Trakya Tapınağı Kompleksi, Starosel
17. Shipkoff Evi’yer almaktadır

4.1.3.1. Damascena Etnografik kompleks, Skobelevo köyü

Bulgaristan Turizm Bakanlığı’nın, oluşturduğu “Güller Vadisi ve Trakya Kralları” destinasyonu gezi
rotasının ilk durağı Damescena Etnografik Kompleksi’dir. Kompleks, Bulgaristan’ın gül şehri Kazan-
lık ile şifalı madensularıyla ünlü Pavel Banya arasında, Skobelevo köyünde yer almaktadır. Bulgar-
istan ve dış pazarlarda, uçucu yağlar ve doğal kozmetik üretimi alanında, en etkili ve başarılı şirketle-
rden biri olarak bilinen Damascena Ltd. şirketi, 1991 yılında Bulgaristan’ın ilk özel gülyağı damıtma
tesisi olarak kurulmuştur. Tesiste, yüksek kaliteli gül suyu, lavanta yağı, lavanta suyu ve diğer esansi-
yel yağlar ve çiçek suları üretilmektedir. Şirket, Güller Vadisi'nden ve Trakya krallarının taşıdığı ener-
jiden ilham alarak 2005 yılına Damascene Komleksi yaratmıştır.

Komplekste, modern gül yağı üretim tesisinin yanında, 340 yılı aşkın süredir geleneksel yöntemler
ile gül yağı üretimini aktaran “Gülpana – Pembe Ev” adında bir geleneksel gül yağı üretim tesisi yer
almaktadır.

Tesiste, Bulgaristan'ın "sıvı altını" olarak da adlandırılan en değerli gül yağını elde etmek için şafak
vakti güller toplanmakta, 100-120 lt kapasiteli bakır kazanlarda güllerin kaynatılmasıyla başlayan bir
damıtma süreci ziyaretçiler tarafından gözlemlenebilmektedir.

Tesiste ayrıca, 19. ve 20. yüzyılın başlarında kullanılan ev eşyalarının sergilendiği, bölgeye özgü
geleneksel eski el sanatlarının da yer aldığı etnografik bir koleksiyon, dekoratif bir gül parkı, bir
biopark, açık havuzlu bir restoran ve rekreasyon alanları yer almaktadır. Kompleks, Trak tapınak-
larının parçalarıyla, yeniden yaratılan Gül Tapınağı, amfitiyatro ve konferans salonu ile büyük etkin-
liklere ev sahipliği yapmaktadır.

Komplekste, ziyaretçiler, sezon boyunca ücret karşılığında, rehberlik hizmetinden de yararlanarak,

gülyağı damıtımını deneyimleyebilmektedir.

85
4.1.3.2. Vasil Levski Ulusal Müzesi

Vasil Levski Müzesi, Karlova şehrinde yer almaktadır. Müze, 1937 yılında, Bulgaristan ulusal kahra-
manı Vasil Levski’nin doğduğu evin müzeye dönüştürülmesi ile oluşmuştur. Özgürlük Havarisi
olarak tabir edilen Vasil Levski, Osmanlı yönetimindeki Bulgaristan’ın, bağımsızlık amacıyla örgütle-
nmesini sağlayan ulusal bir kahraman olarak nitelendirilmektedir. Vasil Levski, 18 Şubat 1873 yılında
asılarak idam edilmiştir. 2007 yılında ülke çapında bir televizyon anketinde tüm zamanların en
büyük Bulgarı olarak seçilmiştir.

Vasil Levski Müzesi, Bulgaristan'ın en çok ziyaret edilen anıt müzelerinden biridir. Bulgaristan’ın
ulusal önem taşıyan 100 turistik yeri içerisinde yer alan müze, yılda 35 bin kadar kişi tarafından
ziyaret edilmektedir. Tüm yıl boyunca ücret karşılığında gezilebilmektedir. Bulgarca ve İngilizce
rehberli turlar sunulmaktadır. Müze’de, 65 yılı aşkın bir sürede toplanan, Vasil Levski'nin ailesi, hayatı
ve faaliyetleri ile ilgili eşyalar, belgeler ve resimler, tüm bilimsel biyografik araştırmalar ve edebiyat
eserleri sergilenmektedir.

4.1.3.3. Kulata Etnografik Kompleksi

1976 yılında kurulan Kulata Etnografik Kompleksi, Iskra Tarih Müzesi’nin bir parçasıdır. Kompleks,
bölgenin, kasaba ve köy yaşam tarzlarını temsil eden iki evden oluşmaktadır. Osmanlı mimari özel-
liklerini yansıtan ev, 19. yüzyılda Triavna'dan inşaat ustaları tarafından inşa edilmiştir. Evin
günümüzdeki restorasyonu sırasında balkonun orijinal kemerleri, ahşap oymalı tavanlar, korkuluklar
ve panel kapılar korunmuştur. İç mekân, ithal kumaşlar ve mobilyalarla birlikte 19. yüzyıldan kalma
köy ve kasaba yaşam tarzlarının bir karışımını temsil etmektedir. Etnografik kompleksin ziyaretçile-
rine, gül toplama büyüsünün tasvir edildiği ilkel bir gül damıtma evi sunumu, uçucu yağların test
edilmesi, yağlı güllerden mutfak ürünlerinin tadımı gibi hizmetler sunulmaktadır. Komplekse, giriş
ücretlidirı.

4.1.3.4. Karlovo Tarih Müzesi

Müze binası, 1871 yılında inşa edilmiş, beş sınıflı bir erkek okuludur. Müzenin sergileri arasında, Karlo-
vo vadisinin arkeolojik mirasını, Karlovo ve bölgede var olan el sanatlarının çeşitliliğini, geleneksel
kültürü, eğitimin gelişimini, kasaba halkının kurtuluş mücadelesine katılımını aktaran galeriler yer
almaktadır. Sergiler, Karlovo bölgesinin tarihini, tarih öncesi, antik ve orta çağlardan itibaren aktar-
maktadır. Giriş ücretli olup, tüm yıl boyunca rehberlik olanağı mevcuttur.

4.1.3.5. Strelcha Tarih Müzesi

Müze binası, Strelcha yakınlarındaki "Skumsale" bölgesindedir. Müze kompleksi bir avlu içerinde,
osmanlı mimari özelliklerini taşıyan iki binadan oluşmaktadır. Sergilenen sergiler “Arkeoloji”, “Bulgar
toprakları 15-19. yüzyıllar” ve “Sanat” koleksiyonlarından oluşmaktadır. Koleksiyonlar, 3 katlı Nedele-
va evinde yer almaktadır.

86
İkinci katta yer alan, “Bulgar toprakları 15-19. yüzyıl” bölümünde yer alan bir odada, rönesans
dönemine ait yöre halkına özgü ev eşyaları, kostümler, süs eşyaları, dokuma tezgahı ve bakır kaplar
ve diğer aletler yer alırken, diğer odada ise, yerel halka ve onların ulusal bağımsızlık mücadelelerine
aktif katılımlarının aktarıldığı materyallere yer verilmektedir.

En üstte yer alan Sanat bölümünde ise, Nikola Obrazopisov , Tsvetan Panchovski, Neicho Doichev,
Stoyan Rakanov, Vihra Grigorova ve Zlatyu Boyadzhiev'in eserleri sergilenmektedir.

Kompleksinin diğer binasında ise, Bulgaristan’ın bağımsızlığından günümüze ana geçim kaynağı
olan gül fidanının kalıcı bir sergisi yer almaktadır. Çarşamba günleri ücretsiz ziyaret edilebilmektedir.

4.1.3.6. İskra Tarih Müzesi

Kazanlık’da, 1901 yılında, Peter Topuzov tarafından kurulmuştur. Bulgaristan’ın en eski, en çok bilin-
en ve en zengin koleksiyona sahip müzelerinden biridir. Kazanlak bölgesinin zengin maddi ve
manevi kültürünü tasvir eden 70.000'den fazla orijinal eser sergilenmektedir.

Arkeoloji, yeni tarih, etnografya ve modern tarih bölümlerindeki sürekli sergilerde, Güney-Doğu
Avrupa'nın en büyük kemik orak koleksiyonu, Trakya hazineleri, orta çağ seramikleri, çelik ve ateşli
silahlar, krallıkların geçmiş yaşam tarzlarını aktaran mücevherler elbiseler dikkat çekmektedir.

Hazine salonunda yer alan sergide ise, Trakya tapınaklarında ele geçirilmiş, altın gümüş ve bronz
buluntular, 3. Seutus’a ait, altın taç, miğfer, dizlik ve savaş aletleri ile Trakya çağına ait nadir madeni
para koleksiyonu yer almaktadır.

Giriş, Kazanlık Iskra Tarih Müzesi web sitesi verilerine göre, yetişkinler için 8 leva, öğrenciler için 2
leva, Bulgar dilinde rehberli tur 10 leva, yabancı dilde rehberli tur 20 leva, fotoğraf çekmek 5 leva,
video kaydı almak ise 20 leva ile ücretlendirilmektedir. Her ayın son pazartesi günü ücretsiz ziyaret
edilebilmektedir. 11 Aralık 2022 tarihi itibariyle 1 Bulgar Levası, 10,06 Türk Lirasıdır.

Kaynak Müze web sitesi: https://www.muzei-kazanlak.org/

4.1.3.7. Starinno (Eski) Karlovo Mimari Turizm Kompleksi

Bulgaristan’ın Karlova kentinde 2014 yılında, Avrupa Birliği, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu
aracılığıyla ile "Bölgesel Kalkınma" 2007-2013 Operasyonel Programı ortaklığıyla finanse edilen BG
161RO001/3.1-03/2010/046 projesi ile Karlovo kasabasında tarihi değeri yüksek beş binanın, 2465
149 levaya restore edilmesiyle oluşmuştur.

87
Kültür abidesi olarak tescillenen beş evden (Buholov Hanı, Belya dvor evi – Beyaz Avlulu Ev, Pate-
va'nın evi, Raino Popovich evi ve Patevata maaza) oluşan kompleks, 2018 yılında Bulgaristan’ın, 100
Ulusal Turistik Yer listesine eklenmiştir. Evlerin inşa edildiği yıllarda, Osmanlı imparatorluğunun bir
parçası olan bölgedeki diğer tarihi yapılar gibi, kompleksi oluşturan evlerde, geleneksel Türk
mimarisi izlerini taşımaktadır.

Başarılı bir cazibe merkezi özelliği taşıyan, “El Sanatları ve Kültürel Gelenekler Merkezi” olarak tabir
edilen komplekste yer alan evlerden;

Pateva Evi, çiçek ve bitki temalı bir evdir. Şifalı otlar ve yağ gülü hakkında ilginç bilgiler sunarken,
mini damıtma atölyesinde, çeşitli uçucu yağların ekstraksiyonun süreci gözlemlenebilmektedir.
Katılımcılar bitkisel brendi ve gül çayı tadımları yapabilirken, tıbbi merhem yapımı, nakış ve tığ işi
atölyelerine katılabilirler. Özel elbise, taç ile birlikte kokulu bitki çayı ve gül parfümünün kokusunun
yayıldığı “gül kraliçesi” temalı bir oda ve çocuklar için, Küçük Bayan Gül’e dönüşerek fotoğraf çekile-
bileceği kostüm ve fotoğraf çekim ortamı mevcuttur. Bu evde ziyaretçiler, bitkilerin iyileştirici özel-
likleri, gül üretimi ve uçucu yağlarla kozmetik gelenekleri hakkında daha fazla bilgi edinebilir.

Buhalov Han’ın da ise, tarihi Osmanlı köşkü içerisinde kumda pişirilen Türk kahvesi ile Karlovo
tarifleri ile hazırlanan reçeller ve gül içerikli tatlıları sunulmaktadır. Handaki her oda ziyaretçilere ayrı
mesaj iletmektedir. Küçük şirin odalardaki zanaat atölyeleri, usta zanaatkarların dokuma, yün keçe,
ahşap oymacılığı, yerel dantel işlemeleri el sanatları sergilenirken, atölyeler vasıtasıyla ziyaretçile-
rinde üretime katılmasına olanak tanınmaktadır. Handa ziyaretçilerin kendi başlarına bir şeyler
yaratma fırsatı vardır. Çocuklara ve yetişkinlere magnet ve anahtarlık, bilezik, sabun vb. yapmaları
için rehberlik edilmektedir. Ayrıca gerçek bir çömlekçi çarkında külden çömlek yapılabilecek
çömlek atölyesi bulunmaktadır. Kentte ilk olma özelliği taşıyan restore edilmiş kütüphanede,
geçmişten günümüze çeşitli kitapları barındıran kitap arşivi bulunmaktadır. Han içerisinde Bulgar
halk giysileri giyerek fotoğraf çektirmek de mümkündür.

Raino Popovich evi, 1773 ile 1858 yılları arasında yaşayan, bir öğretmen ve kâtip olan Raino Popo-
vich’in yaşadığı ev ve okuluydu. Evde ziyaretçiler, 19. yüzyıla ait otantik bir matbaada kendilerine
özel benzersiz bir belge basabilmektedir. Mum eritme yöntemi ile mühür oluşturabilmekte, iste-
nirse kendi gül damgalı kartpostallarını yapma imkânı, gerçek güvercin tüyü ve mürekkeple el
yapımı kâğıda kiril veya glagolitik harfler ile mektup yazma imkânı sunulmaktadır. Ziyaretçiler, gül
motiflerinden oluşan baskı materyalleri ve gül şekli alan mühür kullanarak “Gül” temalı materyaller
oluşturabilmektedir.

Beliyat Dvor Evi (Beyaz Avlulu Ev), sadece güzel avlusuyla değil, aynı zamanda zengin etnografik
ve sanatsal sergisiyle dikkat çekmektedir. Ev ününe, 1890 ile 1962 yılları arasında yaşamış ünlü
Bulgar ressam Nikola Tanev’in resmetmesiyle kavuşmuştur. Ev bugün kompleks içinde, çeşitli
resim eğitimlerinin ve gösterilerin yapıldığı, yerel sanatçıların en iyi eserlerini sergilendiği, turistik
resim okulu’dur. Aynı zamanda zengin etnografik ve sanatsal sergiler bulunmaktadır.

88
Patevata Maaza, ziyaretçilerin "Eski Karlovo" kompleksinin yanı sıra Karlovo ve bölgedeki diğer
cazibe merkezleri hakkında bilgi alabilecekleri bir bilgi merkezi olarak kullanılmaktadır. 1863
yılında ünlü kumaş tüccarı, kolonyal mallar imalatçısı Patyu Hadjiminchev'in varisi, Vasil Patev
tarafından yaptırılmıştır. Bina, 1964 yılında ulusal öneme sahip taşınmaz kültür mimari ve yapı
varlığı, 1970 yılında ise yerel öneme sahip sanat varlığı ilan edilmiştir.

Starinno (Eski) Karlovo Mimari Turizm Kompleksi, mimari bir restorasyon projesi olarak yenilen-
mesinin ardından örnek gösterilebilecek bir turizm cazibe merkezi hüvviyetine kavuşmuştur.
Kompleks’de Bulgar ve Türk Kültürel öğeleri, geleneksel üretim öğeleri, yöre mutfağına özgü
ürünler ile gül ve lavanta festivalleri gibi etkinlikler başarılı bir şekilde katma değere
dönüştürülmüştür. Kompleks ana teması güldür.

Bölgede, her yıl kompleksinde değerlendirildiği, geleneksel olarak kutlanan gül festivali (mayıs
ayının son cumartesi günü) ve lavanta festivali (haziran ayının son cumartesi günü), 2023 yılı ilk
defa kutlanacak sonbahar meyveleri festivallerini düzenlenmektedir. Bu üç organizasyonun
programı ve ücretlendirmesinin (Etkinliğe katılım ücreti, giriş ücreti, koltuk ücreti vs.) bir yıl
önceden kompleksin kurumsal web sayfasından paylaşılması pazarlama disiplini açısından
örnek alınmalıdır.

Starinno (Eski) Karlovo Mimari Turizm Kompleksi Gül Festivalindeki Yeri

Kompleks web sayfasında, gül festivalini, “Karlovo Belediyesi'nin ülkemizin güzelliğine ve paha
biçilmez sembolü olan yağ gülüne adadığı, en dikkat çekici bayramlardan biridir.” diyerek
aktarmıştır. Festivalde her yıl bir önceki yılın “Gül Kraliçesi” tacını o yılın gül kraliçesine devretme-
si etkinliğin önemli evrelerinden birini oluşturmaktadır. Her yıl mayıs ayında düzenlenen Gül Fes-
tivali, sabah saatlerinde, gül tarlalarında “Roseberry” ritüeli ile başlar, Gül Kraliçesi’nin, konukları
toplu bir alay ile şehrin merkezindeki kutlamalara götürmesi ile devam eder. Festival, misafirlerin
gül yağı yapım sürecinin gözlemlemesi, zengin bir folklorik program ve “Bukhalov Khan” evinin
avlusunda gül ürünlerinin tadımı ile devam eder.

Festival dönemindeki katılım ücretlendirmesinin yanı sıra, Mayıs ortasından Haziran başına
kadar yaklaşık 30 gün olan gülün çiçeklenme döneminde turistler için 3 gezi ve etkinlik paketi
sunulmaktadır. Paket içeriği ve ücret bilgileri en son 28 Ocak 2023 tarihinde erişim sağlanan
Strarinno Karlovo web sayfasından (starinnokarlovo.com) derlenmiştir.

Paket 1: "Pateva Kashta" turu ile "Rosober" ritüeli ve Folklor Programı

Paket Katılım Ücreti: 39 Bulgar Levası
Süre: Yerel Rehber Eşliğinde, 1 Gün

89
Paket İçeriği:

• Karlovo yakınlarındaki gül bahçelerinde, "Roseberry" ritüeli ile başlangıç

• Yeni seçilen Gül Kraliçe’si tarafından konukların ekmekle karşılanması
• Folklor programı
• Pateva'nın evinde sunum, mini bir damıtım evinden gül yağı çıkarma gösterisi
• Bukhalov Khan evinde likör ve gül reçeli tadımı

Paket 2: "Roseberry " Ritüel ve Gül Bahçelerinden Pateva'nın evine tur

Paket Katılım Ücreti: 26 Bulgar Levası
Süre: Yerel Rehber Eşliğinde, 1 Gün

Paket İçeriği:
• Karlovo yakınlarındaki gül bahçelerinde "Roseberry" ritüeli ile başlangıç
• Yeni seçilen Gül Kraliçe’si tarafından konukların ekmekle karşılanması
• Pateva'nın evinde sunum, mini bir damıtım evinden gül yağı çıkarma gösterisi
• Bukhalov Khan evinde likör ve gül reçeli tadımı

Paket 3: "Roseberry " Ritüeli

Paket Katılım Ücreti: 26 Bulgar Levası
Süre: Yerel Rehber Eşliğinde, 1 Gün

Paket İçeriği:
• Karlovo yakınlarındaki gül bahçelerinde "Roseberry" ritüeli ile başlangıç
• Yeni seçilen Gül Kraliçe’si tarafından konukların ekmekle karşılanması

Lavanta festivali ise, geleneksel olarak her yıl haziran ayının son cumartesi günü kutlanmaktadır.
Gün, lavanta tarlalarında, “Lavanta Hasadı” ritüeli ve hasat şarkıları ile başlamaktadır. Ardından
Bukhalov Khan evinin avlusunda devam etmektedir. Evde, konuklara lavanta üretiminin içeren
kültürel bir program sunulmaktadır. Etkinlikte, Enyova Bullia ritüeli ve Samodiv Dansı gösterisi,
sağlık için yeni yıl çelenginin içinden geçiş, lavanta bisküvisi, kumda lavanta çayı ve kahvenin
sunumu yer almaktadır.

Turistlere, lavanta çiçeklenme dönemi olan, haziran ayının ilk günlerinden temmuz ayının sonuna
kadar 36 leva, 25 leva ve 20 leva bedelli 3 tur paketi sunulmaktadır.

Komplekste sunulan, gençler ve yaşlılar için atölye çalışmalarında ise, anahtarlık, magnet, kalıp
sabun, mum, renkli seramik figür, kumla boyama, yün keçe, çömlek, paskalya yumurtası, Martenitsa
eğitimleri verilmektedir. Martenitsa, 1 Mart'tan başlayarak martın sonuna kadar takılan, beyaz ve
kırmızı yünden yapılan bir süstür. Bulgaristan’a has bir gelenektir.

90
Komplekste Bulgar halk kıyafetleri giyerek, kızgın kumda bakır cezvede yapılan Türk kahvesi, gülle-
rden yapılma şurup, reçel, likör ve lokum, gulovitsa, gül çayı, lavanta çayı ve ev limonatası tadımı
yapılmaktadır. Noel tatili ve kış aylarında ise, aromatik sıcak şarap ve noel kurabiyeleri tadılabilmek-
tedir.

Ayrıca komplekste Bulgar Yoğur’du ve gül reçeli yapılışı paket halinde sunulmaktadır. Yoğurt yapım
paketi, Yoğurt fermantasyon ritüelinin gösterilmesi, yoğurt, incir reçeli ve ev yapımı börek tadımı, ev
turu ve söyleşi içerirken, gül reçeli yapım paketi ise, evin avlusunda reçel yapımı gösterimi, gül reçeli
tadımı, ev turu ve söyleşi içeriklidir.

Komplekste, düğün çekimleri ve lise mezuniyet çekimleri başta olmak üzere, tüm fotoğraf ve video
çekimleri de ücrete tabidir.

Eski Karlovo Mimari Turizm Kompleksi giriş, atölye ve etkinliklere katılım ücretleri Tablo 25‘de sunul-
maktadır.

Tablo 25: Eski Karlovo Mimari Turizm Kompleksi Giriş, Atölye ve Etkinliklere Katılım ücretleri

Tür Açıklama Ücret (Bulgar

Levası)

Giriş Ücreti Bir yetişkin için giriş bileti (Tek eve giriş) 4
Giriş Ücreti Öğrenciler ve emekliler için giriş bileti (Tek eve giriş) 2
Giriş Ücreti Bir yetişkin için giriş bileti (Tüm evler için- kombine) 14
Giriş Ücreti Öğrenciler ve emekliler için giriş bileti (Tüm evler için- kombine) 7
Katılım Ücreti Zanaatkarlar/sanatçılar tarafından gösteri (her evde bireysel ziyaretçiler için) 8
Katılım Ücreti Zanaatkarlar/sanatçılar tarafından gösteri (rezervasyon yaptıran gruplar için) 20
Katılım Ücreti Bireysel ziyaretçiler için rehberlik (her ev için) 5
Katılım Ücreti 10 kişiden fazla organize gruplar için rehberlik (her ev için) 15
Katılım Ücreti Satın alınan kompine bilet ile rehberlik (tüm evler için) 15
Çekim Ücreti Komplekste fotoğraf çekim izni (düğünler, yıldönümleri, kutlamalar ve diğerleri) 60
Çekim Ücreti Geleneksel halk kıyafetleri ile fotoğraf çekimi (Bulgar halk kıyafeti giyinerek) 10
Çekim Ücreti Kompleksin her evindeki sergilerde ve iç mekanlarda fotoğraf çekimi 30
Çekim Ücreti Kompleksin her evindeki sergilerde ve iç mekanlarda video kaydının fiyatı 20
Çekim Ücreti Sitedeki her ev için sergili belgesel çekim ücreti (saatlik) 50
Çekim Ücreti Uzun metrajlı bir film çekim ücreti 300
Kiralama Kompleksteki her ev için konuk sergileri ve etkinlikler için (bir günlük kira bedeli) 10
Kiralama Eğitim programları, seminerler, etkinlikler, özel partiler vb. için salon ve avlu
alanlarının kiralanması (saat başına fiyat) 78

91
 Eğitim Ücreti Eğitim kursları (aylık ücret) 25
Ürün Fiyatı Ev yapımı şifalı merhemler ve diğer test ürünlerinin kullanımı 3
Eğitim Ücreti Atölyeler 3- 15

Tadım Ücreti Kumda kahve tadımı (Gül veya incir reçeli eşliğinde) 2,5
Tadım Ücreti Kumda kahve tadımı (Beyaz reçel eşliğinde) 3
Tadım Ücreti Farklı çay türlerinin tadımı, gül lokumu, ev yapımı kurabiye 1,5
Tadım Ücreti Ev yapımı limonata tadımı (400ml) 3,9
Eğitim Ücreti Eğitmen eşliğinde farklı boyutlarda Tuval üzerine resim eğitimi 12- 45

Eğitim Ücreti Otantik eski balmumu presi sertifikası yapmak (gül deseni vs.) (bireysel) 3
Eğitim Ücreti Grup içerisinde kişi başı 2
Eğitim Ücreti Kart yapımı 1,5- 4

Ürün Fiyatı Mühürlü otantik antika pres sertifikası yapılması 3

Ürün Fiyatı El yapımı yün keçe ürünleri 4,5- 15

Eğitim Ücreti Hazır desenlerle, nakış işleme ve mıknatıs üzerine yerleştirme (Magnet) 3,9
Eğitim Ücreti Kil ürünleri yapmak ve süslemek 4,9- 6,9

Eğitim Ücreti Bir tahta parçasına süs yapmak ve bir mıknatısa yapıştırmak (Magnet) 3,0
Eğitim Ücreti Gül reçeli yapma sunumu - 10 kişiden fazla gruplar için önceden rezervasyon ile / gül
toplama sırasında / (turist başı fiyat) 20,0
Giriş Ücreti Engelliler ve 7 yaşına kadar olan çocuklar için ziyaretler Ücretsiz

Giriş Ücreti Önceden planlanmış eğitim ziyaretleri için

Ücretsiz
Giriş Ücreti Karlovo belediyesinden öğrenciler için konu

Giriş Ücreti Öğrencilerin ve emeklilerin bireysel ziyaretleri için (Her ayın ilk pazartesi günü girişler) Ücretsiz

Giriş Ücreti 12 kişiden fazla bir grup turistin düzenlediği tur ücreti (turist başına) 25-35

Giriş Ücreti Gül Festivali ve Lavanta Festivali Giriş Ücreti (bir turiste) 40,0
Katılım Ücreti Gül Festivali ücreti (koltuk dahil) 70,0

Kaynak: https://starinnokarlovo.com/ceni/ Erişim Tarihi: 28 Ocak 2023

Starinno (Eski) Karlovo Mimari Turizm Kompleksi Web Sitesi: https://starinnokarlovo.com/

4.1.3.8. Ostruşka Mezar Höyüğü, Şipka Kasabası

Ostruşka Mezar Höyüğü, Bulgaristan’ın Eski Zağra iline bağlı Şipka kasabasının yakınında yer almak-
tadır. Arkeologlar, 1993 yılında yaptığı kazılar ile büyük sanatsal ve tarihi değere sahip bir kült mezar
kompleksi ortaya çıkarmışlardır. Höyükte yer alan kompleksin altı odası bulunmaktadır. Odaların bir

92
bölümü dik açılarla yerleştirilmiş granit bloklar ile inşa edilmiştir. Komplekste, bir atı kurban etmek
için kullanılan metal nesneler, binicilik süslemeleri, MÖ 4. yüzyıldan kalma madeni paralar, üç boyut-
lu bir griffon başı ile insan, bitki ve hayvan figürlerinden oluşan duvar resimleri bulunmuştur.

Komplekse giriş ücretli olup, Bulgarca, İngilizce, Almanca ve İspanyolca konuşabilen rehberler
eşliğinde turlar düzenlenmektedir.

4.1.3.9. Shushmanets Höyüğü, Şipka Kasabası

Höyük Eski Zağra Şehri, Şipka Kasabası’na iki kilometre uzaklıktadır. Höyükde Trakya mimarisinin bir
şaheseri olarak ifade edilen bir tapınak mezar bulunmaktadır. Höyük, 1996 yılında arkeolog Georgi
Kitov tarafından keşfedilmiştir. Höyükte yer alan, tapınak, Trak mimarisini en iyi şekilde temsil eden,
mimari açıdan benzersiz eserlerinden birisidir. Mezarın tarihi MÖ IV. yüzyıla kadar uzanmaktadır.
Komplekse giriş ücretli olup, rehberlik imkânı vardır.

4.1.3.10. Gül Müzesi Kazanlık (Rose Museum, Kazanlak)

Bulgaristan Cumhuriyeti Turizm Bakanlığı tarafından “Yağ veren bitkiye adanmış Dünya’daki tek gül
müzesi” mottosu ile tanıtımı yapılan, Kazanlık Gül Müzesi, Iskra Tarih Müzesi’nin bir parçasıdır.
Müzenin temelleri, 1967 yılında, Kazanlık ve yöresinde gül toplamaya adanmış küçük bir sergi ile
atılmış, 1969 yılında ise bağımsız bir müzeye dönüşmüştür.

Günümüzde, UNESCO Dünya Mirası Alanları arasında yer alan, Gül Müzesi’nde, Bulgaristan’daki, gül
toplama ve gül üretimi ile ilgili 15000’den fazla materyal saklanmakta ve sergilenmektedir. Müze
teşhirinde, gül üretiminin gelişimine ilişkin orijinal resim ve belgeler, gül bahçelerinin işlenmesi için
kullanılan geleneksel tarım aletleri, gül yağı ve gül suyunun depolanması ve ihracatı için kaplar
sergilenmektedir. Müzede ayrıca, 1912 yılında gül yağının incelenmesi için kurulan ilk laboratuvar ve
gül saklama koşullarını aktaran restore edilmiş bir tarihi gül deposu yer almaktadır. Müze’nin en
büyük ilgi gören objelerinden biri ise, en son 1947 yılında kullanılmış ve hala çevresinde güçlü bir gül
kokusu hissedilen gül yağı kabı gelmektedir.

Müzeye girişler ücretli olup, ziyaretçiler müze mağazasından bilgilendirme materyalleri, hediyelik
eşya, kozmetik ürünleri, gül reçeli, gül likörü, aroma yağları vb. ürünleri satın alabilmektedirler.
Müzede Bulgarca, İngilizce, Fransızca ve Rusça dillerinde rehberlik hizmeti sunulmaktadır.

4.1.3.11. Gül Festivali (Kazanlık)

İlk kez 1903 yılında hayata geçen Kazanlık Gül Festivali, günümüze kadar, güllerin açtığı haziran
ayının ilk hafta sonu geleneksel olarak kutlanmıştır. Binlerce konuğun ağırlandığı uluslararası bir
cazibe merkezi haline gelen festival, Gül Kraliçesi’nin taç giyme töreni, gül toplama, gül kaynatma
gösterileri, Uluslararası Balkan Gençleri Folklor Festivali, konserler, atölyeler, geçit törenleri gibi mi-

93
safirlerin ilgisini çeken, çok sayıda etkinlikten oluşmaktadır. Zengin bir etkinlik programı sunan festi-
val kapsamında, gül toplama etkinliği Koprinka, Yasenovo, Rozovo, Razhena, Enina, Kran ve Kanche-
vo köylerinde yapılmaktadır.

Gül festivalinin yapıldığı cuma günü ana meydanda folklor gösterisi, gül toplama etkinliği ve pazar
günü öğlen ana caddede yaklaşık bir buçuk saat süren geçit töreni gibi bazı etkinliklere katılım
ücrete tabi olup, önceden biletlendirilmektedir. Ayrıca etkinlik döneminde özel tur şirketleri 2 ila 6
gün arasında festival odaklı turlar düzenlemektedir.

4.1.3.12. Lema Gül Damıtım Evi (Kazanlık)

Lema, 40 yılı aşkın bir süredir, gül yağı ve diğer uçucu yağ üretimi yapan bir fabrikadır. İşletme,
Kazanlık’da, kendilerine ait 10 dekarlık yağlık gül (Rosa Damascena) tarlası içerisinde hizmet verme-
ktedir. Ziyaretçiler, modern bir üretim tesisi yanında, yıllar öncesine ait eski bir bakır imbik, yağlık gül
yetiştirmenin ve işlemesinin ana noktalarını görebilmektedir.

Ayrıca ziyaretçiler, işletmenin kendi üretimi, gül yağı, gül suyu ve gül brendisini, farklı parfüm
esanslarını, işlemeli geleneksel giysileri ve daha birçok hediyelik eşyayı satın alabilmektedirler.

İşletmenin, Bulgaristan’ın başkenti Sofya ve Amerika Birleşik Devletleri’nin Maryland eyaletinde ofis-
leri bulunmaktadır.

4.1.3.13. Trak Mezarı Kazanlık

Kazanlık mezarı olarak da bilinen, Trakya sanatının önemli bir anıt niteliğinde, Helenistik çağdan
kalma M.Ö. 4-3. Yüzyıla ait bir mezardır. 1944 yılında Kazanlık’ın kuzeydoğu bölgesinde tesadüfen
bulunmuştur. Bu Mezar, Trakya kültürünün Bulgaristan topraklarındaki en önemli anıtlarından
biridir. 1979 yılında UNESCO'nun dünya kültür mirası listesine girmiştir. Mezar ününü dikkat çekici
duvar resimlerine borçludur.

Bir mezar höyüğü, dikdörtgen bir giriş odası, dar bir tuğla koridor (dromos) ve yuvarlak planlı çan
kubbeli bir mezar odasından oluşmaktadır. Mezar, Golyama Kosmatka, Golyama Arsenalka, Shush-
manets, Helvetsia, Gryphons, Svetitsa (Kadın Aziz) ve Ostrusha höyüklerinde bulunan tapınak ve
mezarları da içeren Trakya Kralları Vadisi'nin bir parçasıdır.

Giriş ücretli olup, rehberlik hizmeti mevcuttur.

4.1.3.14. Golyamata Kosmatka Höyüğü

Trak Çarı III. Seuthes’e ait anır mezar, MÖ 5. yüzyılın ikinci yarısında yapılmış, 2004 yılında Bulgar arke-
olog Georgi Kitov tarafından keşfedilmiştir. Mezar, biri 60 tondan ağır iki yekpare bloktan lahit olarak
inşa edilmiştir. Bir koridor, bir sofa, yüksek tholos tavanlı yuvarlak bir oda ve dikdörtgen bir

94
odadan oluşmaktadır. Anıt mezarda bulunan eşyalar arasında, hükümdarın altın çelengi, altın bir kylix
(sığ şarap kadehi), bir miğfer ve tümü Kazanlık şehri tarih müzesinde sergilenen at koşun takımı yer
almaktadır.

Giriş ücretli olup, rehberlik hizmeti mevcuttur.

4.1.3.15. Heroon Trak Kült Kompleksi (Kurbağa Höyüğü)

Bulgaristan’ın Pazarcık iline bağlı Strelcha (İstirelçe) ilçesine birkaç kilometre uzaklıktadır. Bölgede
bulunan yaklaşık 300 höyüğün en büyüğüdür. Mezar höyüğü, 80-90 metre çapında ve 20 metre yük-
sekliğindedir. 1976 yılında yapılan arkeolojik araştırmalar ile mozole, mahzen ve tapınak olmak üzere
üç bölümden oluşan Heroon (kurbanlık tapınak) olarak bilinen benzersiz bir Trakya kült kompleksi
olduğunu ortaya çıkmıştır.

Mezar höyüğündeki tapınağa girmek için, 30 metre genişliğinde ve 3-4 metre derinliğinde su dolu bir
hendekten geçilmesi gerekmektedir. Hendekte yer alan kurbağalar nedeni ile Kurbağalı Höyük olarak-
ta adlandırılmaktadır. Şu anda Kurbağa Höyüğü Mezarında keşfedilen eserlerin çoğu Strelcha Tarih
Müzesi'nde korunmaktadır.

Giriş ücretli olup, rehberlik hizmeti Trelcha Tarih Müzesi'nden temin edilebilir.

4.1.3.16. Starosel Trakya Tapınağı

Trakya Tapınak Kompleksi 2000 yılında bulunmuştur. 4’ü benzersiz niteliklere sahip 6 tapınak ve
birkaç kraliyet mezarından oluşmaktadır. Tapınak, MÖ 5. yüzyılın sonu ve 4. yüzyılın başlarına tarihlen-
mektedir.

Giriş ücretli olup, rehberlik hizmeti mevcuttur.

4.1.3.17 . Shipkoff Evi

10 yaşında öksüz kalan Kancho Shipkoff, hayatta kalma içgüdüsünün etkisiyle Kazanlak'a gelir. Sıfırdan
başlayarak, 1840 yılında, Shipkoff & Co., Saf Gül Otto Damıtıcıları ve İhracatçıları firmasını kurarak,
Bulgaristan'ın ilk milyonerlerinden biri olur. Bulgar gül yağını tüm dünyada tanıtarak, Bulgar devletinin
bir sembolü haline getirir. Kazanlıktaki dikkat çekici yapılar arasında yer alan Shipkoff Evi, 1902 yılında
inşa edilmiştir. Bugün restore edilen evde, Kazanlık’da gülyağı satan en zengin ailelerden, Shipkoff
ailesi yaşamıştır.

Evin alt katında tamamen el yapımı olan evin hediyelik eşya ürünlerinin hazırlandığı bir atölye bulun-
maktadır. Atölye, yaratıcılık sürecine katılmak isteyen ve kendi hediyelik eşyasını el yapımı olarak üret-
mek isteyen ziyaretçilere açıktır.

95
Evin bir kısmı Shipkoff ailesinin orijinal eşyaları, gül ve lavanta ürünleri yapma atölyeleri ve diğer
sergiler için bir müze olarak kullanılmaktadır. Evin diğer kısımları, tiyatro oyunları, konserler ve
etkinlikler için kullanılırken, avluda ise sanatsal bir kafe bulunmaktadır.

4.1.4. Bulgaristan Gül Endüstrisinde Pazarlama ve Örgütlenme

Bulgaristan gül endüstrisinin temelini güçlü devlet sahiplenmesi ve desteği oluşmaktadır. Şu

ana kadar ki içerikte de görüldüğü üzere, 1362 yılında Osmanlı Devleti'nde kurulan ilk eyalet
olan ve 1826 yılında kaldırılan Rumeli Eyaleti (Rumeli Beylerbeyi), 1826’dan itibaren Edirne
Vilayeti Filibe Sancağı, 1978 ile 1908 yılları arasında da Doğu Rumeli Vilayeti sınırları içerisinde
yer alan Kazanlık ve Güller Vadisi, derin Türk kültürü ve mimari izleri bulunmasına rağmen, gül
endüstri tarihi ve gül ilişikli kullanılan mimari yapıların bilgilendirmesinde, Türk geçmişi tama-
men yok sayılarak içeriklerde yer almadığı gözlenmektedir. 5 Ekim 1908 yılında Osmanlı’dan
bağımsızlığını kazanan Bulgaristan’da, Osmanlı dönemini aktaran gül endüstrisine yönelik
bilgilendirmelerde ise ısrarla “Bulgar Gül Yağı” vurgusu kullanılmaktadır. Gül Bulgaristan’da Türk
ve Osmanlı kimliğinden tamamen koparılarak, Bulgar kimliği ile özleştirilmektedir.

Günümüzde, Bulgaristan’ın başat milli kimlik

bileşenleri arasında yer alan gül ülke tanıtımında
da milli sembol olarak kullanılmaktadır. Bulgar-
istan Turizm Bakanlığı tarafından Bulgaristan
simgesi olarak ilan edilen, Gül’den oluşan milli
logo, saklı yanlarını keşfet ve paylaş anlamındaki
“A Discover To Share” sloganıyla birlikte tüm
Dünya ile paylaşılmaktadır.

Bulgar devleti ve üreticileri, logonun temsil

Şekil 34: Bulgaristan Logosu
Kaynak: Bulgaristan Turizm Bakanlığı
ettiği, geleneksel gül üretim yöntemleri ve gül
bahçelerini bölgenin tarihi, folklorik, mimari,
gastromik ve beşerî değerleri ile harmanlayarak
“Bulgar Gül Yağı” ve Güller Vadisi” markalarını
global düzeyde kabul gören güçlü birer marka
haline getirmişlerdir.

96
Şekil 35: Bulgaristan Resmi Turizm Portalı Tanıtım Videolarında Logo Kullanımı, Kaynak: BulgariaTravelOfficial

Bulgaristan Turizm Bakanlığı’nın ülke genelindeki “Kültürel ve Tarihi Yerler” adı altında oluşturduğu 8
ana destinasyonun içinde de, Bulgar ulusal pazarlama stratejisinin kaynağını oluşturan gül şehri
Kazanlık ve Güller Vadisi yer almaktadır.

Ayrıca Bulgaristan Turizm Bakanlığı’nın İngilizce yayınladığı, Bulgaristan’ın 11 Tanıtım broşürünün,

“Bulgaria Balneo, Spa and Welness Tourism”, “Bulgaria Cenference and Business Tourism”, “Bulgaria
Culturel Tourism”, “Bulgaria Eco Tours and Village Life”, “Bulgaria Sport” ve “Discover Bulgaria”
başlıklı 6 broşür içeriğinde Kazanlık ve gül’e yer verilmektedir.

Gül içerikli Bulgaristan logosu görünürlüğü ve kullanım yerleri ise şu şekilde sıralanmaktadır.

• Bulgaristan Turizm Bakanlığı Web Sayfası

Bulgaristan Cumhuriyeti Turizm Bakanlığı web sitesi, ana sayfasının üst sağ köşesinde
“Tourism in Bulgaria” başlığı ile birlikte yer almaktadır. Logo tıklandığında, Bulgaristan
Resmi Turizm Portalı’na yönlenmektedir.

Bulgaristan Turizm Bakanlığı Web Sitesinin Linki: https://www.tourism.govern-

ment.bg/bg

• Bulgaristan Resmi Turizm Portalı “Bulgaria Travel”

İngiliz, Alman, Rus ve Bulgar dillerinde hazırlanan turizm portalı web site logosu olarak ve
içeriklerde kullanılmaktadır.

Bulgaristan Turizm Portalı Linki: https://bulgariatravel.org/

97
 • Bulgaria Travel Resmi Sosyal Medya Hesapları
Bulgaria Travel, Facebook, Youtube ve İnstagram hesaplarının profil fotoğrafı ve kapak
fotoğrafları ve içeriklerde kullanılmaktadır.

Facebook Linki: https://www.youtube.com/@BulgariaTravelOfficial

Youtube Linki: https://www.youtube.com/@BulgariaTravelOfficial
Instagram Linki: https://www.instagram.com/bulgariatravelorg/

Kurumsal Videolar ve Fotoğraflar

•

Ülkemizde de “Macera seni Çağırıyor” sloganıyla yayınlanan, reklam filmleri, Facebook,

Youtube, İnstagram ve diğer mecralarda yayınlanan tanıtım videoları ve fotoğraflarda
kullanılmaktadır.

Kurumsal Materyaller ve Tanıtım Broşürleri

•
Kurumsal materyaller ve özellikle ülke tanıtımı için çok dilli hazırlanmış broşürlerin kapak-
larında ve içeriğinde kullanılmaktadır.

Güller Vadisindeki, gezi rotasında yer alan cazibe merkezlerinin web sayfalarında, gelecekte yapıla-
cak etkinlikler, ay, gün ve saat olarak ayrıntılı bir şekilde sunulmakta ziyaretçilerin destinasyonu
ziyaret etmelerine yönelik plan oluşturmalarına fırsat vermektedir. Bu vesile ile rakip destinasyon
ve gezi noktalarına nazaran tercih edilme olasılığını arttırmaktadır.

Bulgaristan Cumhuriyeti, başta Güller Vadisi olmak üzere turizm değerlerinin tanıtılması ve
pazarlanması amacıyla ülke içindeki paydaşları Dünya’nın önde gelen Turizm fuarlarına katılım
daveti ileterek bu mecralarda, Bulgaristan’ın temsilini sağlamaktadır.

Bulgaristan Cumhuriyeti Turizm Bakanlığı’nın, açıklamış olduğu 2023 yılının ilk 6 ayında katılım
gösterilecek fuarlar Tablo 26’da sıralanmaktadır.

Tablo 26: Bulgaristan Cumhuriyeti Turizm Bakanlığı’nın 2023 Yılının İlk 6 Ayında Fuar Takvimi
Fuar Tarih Düzenlendiği Şehir /Ülke Web Sitesi

CMT 14-22.01.2023 Stuttgart, Almanya https://www.messe-stuttgart.de/cmt/

FITUR 18-22.01.2023 Madrid, İspanya https://www.ifema.es/en/fitur
EMITT 08-11.02.2023 İstanbul, Türkiye https://emittistanbul.com/Home
IMTM 14-15.02.2023 Tel Aviv, İsrail www.imtm-telaviv.com
HOLIDAY & SPA 2023 15–17.02.2023 Sofya, Bulgaristan https://holidayfair-sofia.com/
F.re.e 22-26.02.2023 Münih, Almanya https://free-muenchen.de/en/
TTR 23-26.02.2023 Bükreş, Romanya http://www.targuldeturism.ro/en/
ITB Berlin 7-09.03.2023 Berlin, Almanya www.itb.com/en/
Ferien 16-19.03.2023 Viyana, Avusturya www.ferien-messe.at
AITF 04-06.04.2023 Bakü, Azerbaycan www.aitf.az
ATM 01-04.05.2023 Dubai, BAE https://www.wtm.com/atm/en-gb.html
Kaynak: Bulgaristan Turizm Bakanlığı

98
Bulgaristan’da faaliyet gösteren küçük ve orta ölçekli işletmelerin pazarlama faaliyetleri “Bulgar-
istan Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Teşvik Ajansı (BSMEPA) tarafından desteklenmektedir.
Ajans KOBİ'lerin girişimciliğini, gelişimini ve uluslararasılaşmasını teşvik etmeye yönelik devlet politi-
kasını uygulayan Ekonomi Bakanlığı ile birlikte idari bir yapıdır. Ajansın ana hedefi ise Bulgar işletm-
elerine istikrarlı gelişmeleri, Avrupa ve dünya ekonomisine başarılı entegrasyonları ve hedef
pazarlardaki varlıklarını genişletmeleri için destek sağlamaktır.

Bulgaristan Gül Endüstrisinde Pazarlama ve Örgütlenme süreci incelendiğinde, Bulgaristan, Tıbbi ve

Aromatik Bitkiler alanında faaliyet gösteren işletmelerin ve diğer paydaşların oluşturduğu Bulgar-
istan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC) süreci yöneten güçlü bir
oyuncu olarak özellikle dikkat çekmektedir.

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC), kâr amacı gütmeyen
tüzel kişiliğiyle, 1999 yılında Filibe’de kurulmuştur. Birlik uçucu yağ üreticileri ve tüccarları, parfüm,
kozmetik, banyo malzemeleri üreticileri ve distribütörleri dahil olmak üzere sektördeki 125 şirket ile
Gıda Teknolojisi Üniversitesi (UFT), araştırma enstitülerin ve laboratuvarları ve Bulgaristan Organik
Ürünler Derneği gibi diğer paydaşları tek çatı altında bir araya getirmektedir.

Doğru bir örgütlenme modeli ile bilgi akışının yanı sıra ortak pazarlama faaliyetleri üreten, birlik
Avrupa Kozmetik Derneği, Avrupa Esansiyel Yağ Üreticileri ve Tüccarları Federasyonu (EFEO),
Uluslararası Doğal ve Organik Kozmetikler Birliği gibi prestijli uluslararası ve Avrupa kuruluşlarının
tam üyesi olarak global pazar ve üretim ağının da bir parçası olmaktadır.

Üretim sektöründe yerini alan birlik, Bulgaristan’daki, Bulgaristan Sanayi Sermayesi Derneği (BICA),
Made in Bulgaria “Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeler Birliği”, Bulgaristan Ticaret Odası (BIA), Bulgar-
istan Ticaret ve Sanayi Odası (BCCI) gibi işveren kuruluşlarının tam üyesidir.

Ayrıca, Bulgaristan Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı, Bulgaristan Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı,

Bulgaristan Cumhuriyeti Tarım ve Gıda Bakanlığı, Bulgaristan Cumhuriyeti Çalışma ve Sosyal Politika
Bakanlığı, Bulgaristan Cumhuriyeti Çevre ve Su Bakanlığı, Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Teşvik
Yürütme Ajansı (BSMEPA) ve Bulgar Akreditasyon Hizmeti Yürütme Ajansı gibi bakanlıklar ve
kurumlar ile aktif diyaloğu yürütmektedir.

Bulgaristan, Uçucu Yağlar ve Parfümeri ve Kozmetik sektörlerinin geliştirilmesine ve onaylanmasına

katkı sağlayan birlik,

• Endüstrideki modern malzemeler, teknolojiler, ekipman ve yenilikler hakkında bilgi

sağlamaktadır.

• Uluslararası pazarların durumu ve ticari ilişkiler ve iş birliği için farklı fırsatlar hakkında bilgi
sağlamaktadır.

99
 • Küçük ve orta ölçekli işletmeleri desteklemek için operasyonel programlar hakkında bilgi
sağlamaktadır.

• Sektördeki mevzuat ve normatif düzenlemelerdeki değişiklikler hakkında bilgi sağla-

maktadır.

• Web sitesinin hizmetlerine erişim sağlamaktadır (İhracat portalı / dış pazarlar hakkında
bilgi içeren ayrı bölümlerin bulunduğu, üyelere özel erişim aracılığıyla; sorular ve teklifler,
İstatistik, ihracata nasıl başlanır bölümleri, etkinlikleri içeren veri tabanı, yararlı bağlantılar,
sektördeki distribütörlerin, ithalatçıların, üreticilerin ve uzmanların elektronik kataloğu
bulunur.).

• Özel seminerler, analizler ve uzman değerlendirmeleri düzenler, yuvarlak masa

toplantılarına, çalıştaylara, eğitimlere ve personelin yeniden eğitimine, kaynak sağlamak-
tadır.

• Bulgar Küçük ve Orta Ölçekli İşletme Tanıtım Ajansı'nın mali desteği ile ulusal ve uluslar-
arası fuarlara katılım ve ziyaretlerin yanı sıra ticari heyetlere katılım organize eder; Bulgar
ve yabancı ortaklarla iş toplantıları düzenlemektedir.

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC) üyeleri incelendiğinde,
üyeleri Uçucu Yağ Firmaları, Parfümeri ve Kozmetik Firmaları, Hammadde ve Danışmanlık Firmaları
ve Ortak Üyeleri olmak üzere 4 kategoride sınıflandırdığı görülmektedir.

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne (BNAEOPC) üye, Tablo 27’de liste-
lenen, 28 adet uçucu yağ firması bulunmaktadır. Bu firmaların bir tanesinin yönetim merkezi Amer-
ika Birleşik Devletleri New Jersey şehrinde olup 70’den fazla ülkeye toplu satış yapan global bir
toptancı niteliğindedir. İki firmanın ise, Çin’in Chengdu ve Avusturalya Victoria şehirlerinde yurt dışı
ofisleri bulunmaktadır. Firmaların 9’u ise işletmeye ait e-ticaret sitesi ile çevrim içi satış yapmak-
tadır.

Tablo 27: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC) Üye Uçucu Yağ
Firmaları

Sayı Üye Uçucu Yağ Firmaları Yönetim Merkezi Yurt Dışı Şube E-Ticaret

1 Alta Oils EOOD Kazanlık - Eski Zağra Bulgaristan Yok Var

2 Alteya Organics OOD Maglizh - Eski Zağra Bulgaristan Var
3 Ayali Group EOOD Yanbolu Bulgaristan Yok Yok
4 Berjè Trakia EOOD New Jersey - Amerika Birleşik Devletleri Bulgaristan 70'de fazla ülkeye
toptan satış
5 Budzhak EOOD Filibe Bulgaristan Yok Var
6 Bull Phyto Oils AD (Galen -N) Filibe Bulgaristan Yok Yok
7 Bulattars Production Company AD Sofya Bulgaristan

100
 8 Buletera Trading EOOD Filibe Bulgaristan Yok Yok
9 Bulgarian Rose AD Karlovo Bulgaristan Yok Var
10 Gradishte Agro OOD Çırpan Bulgaristan Yok Yok
11 Denita OOD Sofya Bulgaristan Yok Yok
12 Ecomaat OOD Sofya Bulgaristan Chengdu Çin Var
13 Enyo Bonchev Production OOD Sofya Bulgaristan Victoria Avustralya Yok
14 Essential Oils and Herbs OOD Burgaz Bulgaristan Yok Yok
15 Ikarov EOOD Filibe Bulgaristan Yok Yok
16 Ina EOOD Pazarcık Bulgaristan Yok Var
17 Kateko OOD Filibe Bulgaristan Yok Var
18 Kemily EOOD Sofya Bulgaristan Yok Yok
19 Lavena AD Şumnu Bulgaristan Yok Yok
20 Nature base” AD Pazarcık Bulgaristan Yok Yok
21 Rivana EOOD Filibe Bulgaristan Yok Yok
22 RKL EOOD Varna Bulgaristan Yok Yok
23 Robertet Bulgaria EOOD Grasse Fransa Yok Yok
24 Rosa Eterna OOD Sofya Bulgaristan Yok Yok
25 Rozarium OOD Filibe Bulgaristan Yok Var
26 Salvinna OOD Filibe Bulgaristan Yok Yok
27 Florex EOOD Filibe Bulgaristan Yok Yok
28 Stark OOD Kardam Bulgaristan Yok Var

Kaynak: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC)

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne (BNAEOPC) üye, Tablo 28’de liste-
lenen 66 adet uçucu parfümeri ve kozmetik firması bulunmaktadır. Bu firmaların 32 tanesinin web
sayfalarında çevrimiçi satış yapılmaktadır.

Tablo 28: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne Üye Parfümeri ve Kozmetik
Firmaları

Sayı Üye Parfümeri ve Kozmetik Firmaları Yönetim Merkezi E- Ticaret

1 111 Skin – BG OOD Londra İngiltere Var

2 Agiva OOD Varna Bulgaristan Yok
3 Amrita OOD Sofya Bulgaristan Yok
4 Aries Cosmetics OOD Varna Bulgaristan Var
5 Aroma AD Sofya Bulgaristan Var
6 Art Works EOOD (Handmaids) Sofya Bulgaristan Var
7 Asti Cosmetics OOD Sofya Bulgaristan Yok
8 Aurimetria EOOD Sofya Bulgaristan Var
9 Bizlink Intel EOOD Ulaşılamamıştır. Yok
10 Bilka Lifestyle OOD Sofya Bulgaristan Var
11 Bio Aroma EOOD Sofya Bulgaristan Yok
12 Bio Fresh OOD Filibe Bulgaristan Var

101
12 Bio Fresh OOD Filibe Bulgaristan Var
13 Bionat EOOD Filibe Bulgaristan Var
14 Biotrade Bulgaria OOD Sofya Bulgaristan Var
15 Biopharma Laboratories EOOD Filibe Bulgaristan Yok
16 Bodi – Beauty EOOD Filibe Bulgaristan Var
17 Bulgarian Rose AD Karlova Bulgaristan Var
18 Bredis OOD Varna Bulgaristan Var
19 Ventoni Cosmetics OOD Palas Bulgaristan Yok
20 Vetprom AD Pernik Bulgaristan Yok
21 GlaxoSmithKline EOOD Londra İngiltere (Çokuluslu Şirket) Yok
22 Green Master Group EOOD Sofya Bulgaristan (Çokuluslu Şirket) Var
23 Dori Lux OOD Filibe Bulgaristan (Avrupa genelinde 11 Şube) Yok
24 Avon Cosmetics Bulgaria EOOD Londra, Birleşik Krallık (Çokuluslu Şirket) Var
25 N&K Cosmetics Developments OOD Radomir, Bulgaristan Yok
26 Impala Cosmetics EOOD Sofya, Bulgaristan Yok
27 Impo EOOD Filibe, Bulgaristan Yok
28 Camco EOOD Filibe, Bulgaristan (5 kıtada ve 50'den fazla ülke) Var
29 Casyopea Bulgaria OOD Sofya, Bulgaristan Var
30 Chemcos EOOD Eski Zağra, Bulgaristan Yok
31 Kokona ET Filibe, Bulgaristan Var
32 Crozia EOOD Sofya, Bulgaristan Yok
33 L’ Oreal Bulgaria EOOD Clichy, Fransa (Çokuluslu Şirket) Yok
34 Lavena AD Şumnu, Bulgaristan (50+ ülkede Faaliyet) Yok
35 Laska Ot Prirodata EOOD Plevne, Bulgaristan Var
36 Le Mont EOOD Sofya, Bulgaristan (6 ülkede satış ve Dağıtım Ofisi) Var
37 Lidera Trading EOOD Sofya, Bulgaristan Yok
38 Mase Production” OOD Sofya, Bulgaristan Yok
39 Honey and Bee Products OOD Bilgi yok Yok
40 Mexion OOD Filibe, Bulgaristan (20'den fazla ülkede satış) Yok
41 Mota 6 – Laboratory ET Filibe, Bulgaristan Var
42 Morava Balm EOOD Sofya, Bulgaristan Var
43 Natural Cosmetic EOOD Filibe, Bulgaristan Var
44 Natur Produkt OOD Sofya, Bulgaristan Var
45 Orenda Group OOD Sofya, Bulgaristan Var
46 Pierre Fabre Dermo-Cosmetic Bulgaria EOOD Paris, Fransa (Çokuluslu Şirket) Var
47 Premium Beauty Partners EOOD Sofya, Bulgaristan Yok
48 Purmerul ООД (Cocosolis Organic) Sofya, Bulgaristan Var
49 Revuele OOD Sofya, Bulgaristan (Çokuluslu Şirket 60+ ülkede) Yok
50 Renora Cosmetics OOD Filibe, Bulgaristan Var
51 Refan Bulgaria OOD Filibe, Bulgaristan (Dünya çapında 350 Mağaza) Var
52 Rosa Impex OOD Filibe, Bulgaristan Yok
53 Rubella Beauty AD Sofya, Bulgaristan Yok
54 SENS Corporation EOOD Sofya, Bulgaristan Var
55 Solvex – Cosmetic Products OOD Filibe, Bulgaristan Yok
56 Solido Cosmetics EOOD Sofya, Bulgaristan (29 ülkede faaliyet) Yok

102
 57 STS Holding Group OOD Gabrovo, Bulgaristan Yok
58 Star Nails – Bulgaria OOD Filibe, Bulgaristan (9 ülkede faaliyet) Var
59 Superfinish 2000 OOD Filibe, Bulgaristan Yok
60 Thalloderma OOD Varna, Bulgaristan Var
61 Feeria – 98 EOOD Yanbolu, Bulgaristan Yok
62 Phyto Life OOD Sofya, Bulgaristan Yok
63 Phytocode OOD Burgaz, Bulgaristan Var
64 Flora – 02 EOOD Filibe, Bulgaristan Yok
65 Florgarden EOOD Sofya, Bulgaristan (10 ilkede mağaza) Yok
66 Henkel Bulgaria EOOD Düsseldorf, Almanya (Çokuluslu Şirket) Yok

Kaynak: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC)

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne (BNAEOPC) üye, Tablo 29’da liste-
lenen 12 adet hammadde ve danışmanlık firması bulunmaktadır.

Tablo 29: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne Üye Hammadde ve
Danışmanlık Firmaları

Sayı Hammadde ve Danışmanlık Yönetim Merkezi Şirket Bilgisi

Firmaları

Kozmetik, bitki koruma, inşaat ve diğer

1 BASF EOOD Ludwigshafen, Almanya hammaddeler için kimyasalların üretimi ve
tedariki üzerine faaliyet gösteren global
düzeyde bir şirkettir.

LPC Bulgaria OOD (London Kozmetik ve ilaç endüstrisi için hammadde

2 Pharma & Chemicals Group) Hertfordshire, İngiltere ithalatçısı ve distribütörü olan global
düzeyde bir şirkettir.

Biyolojik ve konvansiyonel amaçlar için

3 EcoRe EOOD Bulgaristan organik kümes hayvanı gübresi “Vita
Organic” üreticisidir.

Rossendale, İngiltere Kozmetik, kişisel bakım, ev ve endüstriyel

4 Carvansons (Avrupa dışında 15 Ülke) üretim sektörleri için dünyanın önde gelen
koku yağı yaratıcısı ve üreticisidir.

Lowenstein Bulgaria Trade EU Brooklyn, Amerika Birleşik Kozmetik, kürk ve tekstil endüstrileri için
5 OOD Devletleri boya ve yardımcı madde üretimi
yapmaktadır.

Kozmetik ve ilaç endüstrileri için dünyaca

6 Pan Pharma OOD Sofya, Bulgaristan ünlü hammadde üreticilerinin Bulgaristan
distribütörüdür.

103
 Kozmetik ürünlerin üretimi alanında
7 Pfeiffer Consulting OOD Florida, Amerika Birleşik danışmanlık hizmetleri, denetimler
Devletleri ve sertifikasyon gerçekleştiren, global
düzeyde bir şirkettir.

Tüm alanlarda fonksiyonel selüloz

8 Rettenmaier Austria OOD Rosenberg, Germany elyaflarının üretimi ve dağıtımı yapan global
düzeyde bir şirkettir.

9 SABA BG OOD Sofya, Bulgaristan Kozmetik ve uçucu yağlar için cam, metal ve
akrilik ambalaj ithalatı yapmaktadır.

10 CSP Trade OOD Sofya, Bulgaristan Kozmetik ve uçucu yağlar için cam, metal ve
akrilik ambalaj ithalatı yapmaktadır.

Tıbbi ve kozmetik ürünlerin geliştirilmesi,

11 Pharmalex Bulgaria AD Mannheim, Almanya ruhsatlandırma faaliyetleri ve kalite
yönetimi konularında danışmanlık yapan
çokuluslu bir şirkettir.

12 Nikos Hranengineering EOOD Dobriç, Bulgaristan Gıda endüstrisi için ekipman tasarımı ve
yapan bir şirkettir.

Kaynak: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC)

Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne (BNAEOPC) üye, Tablo 30’da liste-
lenen 13 adet iş birliği yapılan ortak üye bulunmaktadır.

Tablo 30: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği’ne Üye Ortak Üyeler

Sayı Ortak Üyeler Kurum Bilgisi

Bulgar tarımındaki gelenekleri korur ve zenginleştirir.

1 Filibe Ziraat Üniversitesi Bulgaristan'da ulusal bir tarım bilimi ve eğitim
merkezi olarak kurulmuştur.

2 BAS - Genel ve İnorganik Kimya Enstitüsü Laboratuvar, bilimsel ve uygulamalı araştırmalar

yürütür.

3 Bulgaristan Organik Ürünler Derneği Bulgaristan Organik Üreticileri Şube

Birliği

Kozmetik ürünlerin güvenliğini ve etkinliğini

4 Klinik Uzmanlık Enstitüsü – Bulgaristan IES göstermek için insan gönüllüler üzerinde klinik
araştırma ve çalışma yapar.

104
 Enstitü, uçucu yağ bitkilerinin yetiştirilmesi ve
5 Güller ve Uçucu Yağlar Enstitüsü (IREMC) işlenmesi için çeşitler ve teknolojiler geliştirir ve
uygular.

Kozmetik ürünlerin, yiyecek ve suyun laboratuvar

6 Komihris OOD (Laboratuvar) testleri için analitik merkezdir. Kozmetik ve gıda
endüstrisi için hammadde dağıtımı yapar.

7 Ulusal Şarap, Alkollü İçkiler ve Uçucu Yağlar Şarap endüstrisinde yeni teknolojilerin kullanımında
Araştırma Enstitüsü öncüdür.

8 Ulusal Laboratuvar Bull Rose OOD Anakartlar, teknoloji ürünleri, güvenlik önlemleri ve
mikroişlemci çözümlemeleri üzerine çalışır.

PGHTT – Gıda Teknolojisi ve Mühendisliği Pazarlama analizine dayalı olarak Avrupa uyumlu
9
Meslek Yüksekokulu meslekler ve uzmanlık alanlarında eğitim
vermektedir.

Sofya Üniversitesi Kimya ve Eczacılık Sofya Üniversitesi Kimya ve Eczacılık Fakültesi, ilgili
10
Fakültesi bilim ve eğitim kurumlarıyla aktif olarak iş birliği
yapmaktadır.

Küresel dünyada tanınabilir, Avrupalı bir yüze ve

11 Filibe Üniversitesi ulusal öneme sahip bir eğitim, araştırma ve kültür
kurumudur.

Yarım asırlık mirasını modern metodolojilerle ve

12 Gıda Teknolojisi Üniversitesi (UFT) eğitim ve araştırmaya yönelik dinamik bir yaklaşımla
birleştiren bir üniversitedir.

Kozmetik, gıda ve farmasötik ürün üreticileri için çok

13 Hamilton JS Akredite Laboratuvarlar Zinciri çeşitli mikrobiyolojik ve kimyasal analizler sunan
akredite laboratuvarlar zinciri.

Kaynak: Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik Birliği (BNAEOPC)

4.1.5. Bulgaristan Gül Endüstrisinde Koruma ve Standardizasyon

Bulgaristan’da gül endüstrisinin birliği olan, Bulgaristan Ulusal Uçucu Yağlar, Parfümeri ve Kozmetik
Birliği (BNAEOPC) Bulgar Standardizasyon Enstitüsü’nün bir üyesidir. Üyelerini standartlar
konusunda destek, eğitim ve danışmanlık hizmeti sunarken, Uluslararası Esential ve Aromatik
Yağlar Ticaretleri Federasyonu (IFEAT) üyeliği ile de sektörün uluslararası standartlar konusunda
global ağa entegrasyonunu sağlamıştır.

Sektörün en önemi destekçisi ise Bulgaristan Devleti ve Bulgaristan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığıdır.
Bakanlık, çıkardığı yağlık gül yasası ile sektör için güçlü bir sistem oluştururken, tescillemelere
sunmuş olduğu destek ile koruma bilincini geliştirmektedir.

105
4.1.5.1. Bulgaristan Yağlık Gül Yasası

Bulgaristan 2020 yılının Ocak ayında “Yağlı Tohumlu Gül Yasası’nı” çıkarmıştır. Söz konusu yasa, yağlık
gül tarlalarının tanımlanmasını, yağlık gül yetiştirilmesi, gül ürünlerinin üretimini ve etiketlenmesini
düzenler niteliktedir. Ayrıca yasa, gül fidesi ekimi, gülün satın alımı, kontrol mekanizması, yaptırımlar
(cezalar), yetiştirme standartları ve gereklilikleri gibi konuları da düzenlemektedir.

Yasa kapsamında, Yağlık Gül standartlarını korumak amacıyla bir etiket sistemi kullanılmaktadır.
Sistem üreticilerin uyması gereken özel şartları belirler. Etiket, yağlık gül alımlarının nasıl ve nereden
yapıldığı ile ürün kalitesi gibi bilgileri içermektedir. Yasaya uymayanlara ise, yaklaşık 250 ile 5000 avro
arasında cezai yaptırım uygulanmaktadır. (Endüstriyel Büyüme Konferansı; Nencheva V, Tineva N.)

Yasa ile birlikte, Bulgaristan Tarım Bakanlığı tarafından, gül yağının üretimi ve işlenmesi aşamaların da
faaliyet gösteren paydaşların listelendiği, erişimi halka açık bir elektronik sicil kayıt sistemi hazırlan-
mıştır.

4.1.5.2. Koruma- Avrupa Birliği Korumalı Coğrafi İşaret Tescili

Bulgar Gül Yağı, coğrafi işaret tescil başvuru süreci 2012 yılında Kazanlık ve Karlovo bölgelerindeki 8
Bulgar gül üreticisi tarafından başlatılmış, 2014 yılında, Avrupa Birliği’nde, Korumalı Coğrafi İşaret,
(Protected geographical indication, PGI) olarak tescil edilerek koruma altına alınmıştır. Avrupa Komi-
syonu, Nisan 2014'te AB Resmi Gazetesi'nde yayınlanan bir yayınla tescili resmileştirmiştir.

Bulgaristan Tarım Bakanlığı’nın yayınladığı, 2021 yılı tarım raporunun 82. Sayfasında yer verilen, “Kalite
Politikası – Koruma Tahsisleri” başlığı içeriğinde, Bulgar devletinin, Avrupa Birliği Coğrafi Tescili gibi
koruma tescilleri için belgelendirme masraflarını karşılamak amacıyla mali yardım sağladığı aktarıl-
maktadır. Raporda, Tarım, Gıda ve Orman Bakanlığı’nın, "Bulgar Gül Yağı" üreticilerine, Dünya Fikri
Mülkiyet Örgütü Uluslararası Bürosu, Lizbon – Uluslararası Menşe Adları ve Coğrafi İşaretler Sistemi
siciline (PGI), Bulgar Gül Yağının uluslararası tescili için Avrupa Komisyonu'na başvuruda bulunmaları
için de destek verdiği vurgulanmaktadır. Bu süreç ile Bulgar gül yağı, üreticilerinin de arttığı da özel-
likle belirtilmiştir.

4.2. Fransa Provence Lavanta İncelemesi

İsmini Latince “yıkanmak” anlamına gelen, lavo’dan alan lavantanın günümüzden 2500 yıl öncesine
kadar kullanıldığı bilinmektedir. Mısırlılar, Finikeliler ve Araplar tarafından mumyalama ve parfümer-
ide kullanıldığı kaynaklarda yer almaktadır.

Dünya’nın kozmetik ve parfüm sektöründeki en ünlü markalarını çıkaran ve bu alanda Dünya lideri
konumundaki Fransa’da, aromatik bir lamiaceae (Ballıbabagiller ailesi) türü alan lavanta ilk olarak 16.

106
yüzyılda damıtılmıştır. 19. ve 20. Yüzyıllarda Dünya’nın parfüm başkenti olarak bilinen Fransa'nın
Provence-Alpes-Côte d'Azur bölgesinde, Alpes-Maritimes departmanında yer alan Grasse kasa-
basında parfüm endüstrisinin gelişmesi ile kullanımı ve üretimi yaygınlaşmıştır.

Deniz seviyesinden 600 ila 1.400 metre arasında doğal olarak yetişen lavanta, üretim sektörünün
yanında her yıl haziran ayı ortası ile ağustos ayları arasındaki çiçeklenme dönemlerinde 4 bin hek-
tardan fazla alanda oluşan görsel şölen ile turizm sektörünün de ilgi odağı halini almaktadır. Bu
nedenle, Fransa’yı tanımlayan bir çiçek var ise, oda Provence kırsalını çiçekleriyle mor bir halıya
dönüştüren lavantadır.

Fransa, tıbbi ve aromatik bitkilere yönelik turizm faaliyetleri içerisinde, bilinirliği ve ziyaret edilme
yoğunluğu ile en çok tercih edilen ülkedir.

4.2.1. Fransa’da ve Provence Bölgesinde Lavanta Üretimi

Günümüzde turizm olgusu ile ön plana çıkan lavanta asıl olarak parfüm ve uçucu yağ sektöründe
kullanılmaktadır. Dünya’da 32 türü bulunan lavantanın, ekonomik değeri en yüksek 3 çeşidi,
lavander, lavandin ve spike lavanderdir. Dünya’da lavantada iki önemli türün (lavandin ve lavender)
tarımı yapılmaktadır. Dünya’daki üretim alanlarının %80’i bu türlerden lavandin, %20’si ise laven-
derden oluşturmaktadır. Türkiye’nin yanı sıra, Fransa ve Bulgaristan başta olmak üzere İspanya,
İtalya, Romanya, Ukrayna, Avustralya ve ABD gibi ülkelerde lavanta üretimi yapılmaktadır. Fransa ve
Bulgaristan dünya lavanta üretim alanlarının 2/3’üne hâkim olup, Dünya’da en fazla üretim Fran-
sa’da yapılmakta olup, 2018 yılı verileriyle, 1.593 üretici 25.620 hektar lavanta ve lavandin tarlası
bulunmaktadır. Lavanta üretimi Fransa'nın Güneydoğusunda yoğunlaşmakla birlikte özellikle 3
bölgede bulunur: Alpes-de-Haute Provence (11.456 ha), Drôme (6.840 ha) ve Vaucluse (5.575 ha).
(Kaynak: FranceAgriMer)

Tablo 31: 2014'ten 2018'e kadar Fransa’daki lavanta ve lavandin üretim alanların bölgelere göre dağılımı
2017’den, 2014’den
(ha) 2018’e 2018’e
Lavanta, Lavandin 2014 2015 2016 2017 2018 değişim (%) değişim (%)

04 Alpes de Hte-Provence 8 784 9 443 9 984 10 918 11 456 5% 30 %

26 Drome 5 388 5 523 5 895 6 592 6 840 4% 27 %
84 Vaucluse 4 575 4 843 5 132 5 444 5 575 2% 22 %
07 Ardeche 470 475 477 559 581 4% 24 %
30 Gard 232 252 286 322 375 17 % 62 %
05Hautes-Alpes 131 149 175 207 236 14 % 80 %
13 Bouches-du-Rhone 66 100 105 121 117 -4% 77 %
Autres 141 137 159 282 441 56 % 213 %
TOPLAM 19 787 20922 22 213 24 445 25 620 5% 29 %

Kaynak: FranceAgriMer (Marché des PPAM - Panorama 2018)

107
Fransız’da lavanda ve lavandin en çok üretilen ürünlerdir. Lavandin, çok güçlü koku potansiyeline
sahip olan Lamiaceae familyasından bir bitki olan lavantanın bir şeklidir. Provence-Alpes-Côte
d'Azur (PACA) bölgesinde, çiftçilerin büyük çoğunluğu daha yüksek verimli bir tür olan, İngiliz ve
Portekiz lavanta melezi Lavandin üretmektedir. Meşhur, Fransız lavanta tarlalarının bulunduğu,
Provence-Alpes-Côte d'Azur, Fransa'nın 26 bölgesinden biridir. Kısaca "PACA" olarak bilinmektedir.
Fransa'nın güneydoğusunda yer alır ve Akdeniz'e kıyısı vardır. Alp dağları ile İtalya'ya komşudur.
Merkez şehri Marsilya'dır. (Kaynak: Wikipedia)

Fransa Tarım ve Gıda Egemenliği Bakanlığı’nın yayınlamış olduğu, PACA Bölgesindeki Tarımsal Alan-
ların Geliştirme (Yeniden) Çalışması Sonuç Raporu’nda yer alan verilere göre, Ulusal üretimin %70’i
yaklaşık 17400 ha alan ile Provence-Alpes-Côte d'Azur (PACA) bölgesinde üretilmektedir. 17400 ha
ekim alanının 14000 hektarında Lavandin, 3400 hektarında ise Lavanta bulunmaktadır.

Bölgede ortalama bir hektar alandan hasat edilen lavanta ile yaklaşık 15 kg lavanta yağı, bir hektar
alandan hasat edilen lavandin ile de yaklaşık 100 kg lavanta yağı üretilebilmektedir. Lavanta ekimi
4.000 hektardan fazla bir alanı kaplar ve yaklaşık 19 ton "Haute-Provence lavanta esansiyel yağı" ile
"Haute-Provence lavanta esansı" dahil olmak üzere yılda toplam 84 ton esans üretilmektedir.
Bölgede 60’ı organik üretim gerçekleştiren 650 lavanta çiftliği bulunmaktadır.

4.2.2. Fransa Provence Bölgesi ve Turizm Pazarlaması

Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü (UNWTO) verilerine göre, 2021 yılında Fransa Covid-19 pan-
demisi dönemi olmasına rağmen, 48,4 Milyon ziyaretçi ile Dünya’nın en çok ziyaret edilen ülkesi
olmuştur. Aynı dönemde, Türkiye ise 30,1 milyon ziyaretçi ile Dünya’nın en çok ziyaret edilen 4. Ülke
konumuna yükselmiştir. Turizm gelirleri açısından veriler incelendiğinde, Fransa 40,8 milyon dolarlık
turizm geliri ile Dünya’nın en çok turizm geliri elde eden ülkeleri sıralamasında Amerika Birleşik Dev-
letleri’nin ardından ikici sırada, Türkiye ise, 24,4 milyon dolarlık gelir ile 5. sırada yer almaktadır.
Covid-19 pandemi etkisinin oldukça azaldığı, 2022 yılında açıklanan verilerde ise 82 milyon turist ile
Fransa yine Dünya’nın en çok ziyaret edilen ülkesi olurken, Türkiye ise, 74 milyon turist ağırlayan
İspanya’nın ardından, 51 milyon ziyaretçi ile Dünya’nın en çok turist ağırlayan 3. ülkesi konumuna
yükselmiştir.

Dünya turizminin lider ülkesi Fransa denilince, sıralamalar değişsede zihinlere, Paris Şehri, Eiffell
Kulesi, aşk, Champs-Elysees caddesi, şarap, kaleler ve lavanta bahçeleri gelmektedir. Yaratılan imaj
ile Fransa’ya gitmek isteyen turistler, fiziki koşullar ile de zihinlerindeki resmi deneyimlemek isterler.
Bu bağlamda Resmi Fransız Turizm Portalı “Explore FranceTM” web sitesinde yer alan gidilecek
yerler incelendiğinde, Fransa devletinin önerdiği, Fransa’da 21 gidilecek destinasyon arasında,
lavanta tarlalarının diyarı Provence‘de yer almaktadır.

108
4.2.2.1. Provence Lavanta Rotaları

Provence bölgesinde, taklit edilemez renk ve kokularla bezenmiş lavanta tarlaları arasında yaklaşık
9 ana etaptan oluşan 1000 km uzunluğunda gezi rotası bulunmaktadır.

4.2.2.1.1. Drome Rotası

Montélimar - Nyons, Drôme Provençale ve Ardèche Gorges arasındadır. Toplam 212,3 km uzun-
luğundadır. Yaklaşıl 15 saat 15 dakikada tamamlanmaktadır. Montelimar turizm ofisinde başlayan
rota, Nyons Turizm Ofisi’nde tamamlanmaktadır. Şubat ve Kasım ayları arası rotadaki aktiviteler için
en iyi zamandır. Güzergahta eşsiz lavanta tarlalarının süslediği manzaraların yanı sıra Baronnies
Provençales Bölgesel Doğa Parkı (Doğal Park), Gorges De L'Ardèche (Doğa Koruma Alanı) bulun-
maktadır.

Güzergâh üzerindeki ziyaret noktaları;

Essentiel de Lavande: Lavanta ve lavandin üreticisi ve organik kozmetik ürünlerin

yaratıcısı bir üretim tesisidir. Ekim ayına kadar rehberli turlar ve kozmetik imalat atölyeleri
düzenlenmekte, tarlaların ortasında masajlar, şık piknikler organize edilmektedir. Tüm yıl
açıktır. Sunulan hizmetler ise şunlardır. Kendi markaları altında kozmetik ve hediyelik
eşya ürünlerini satmaktadır. Çevrimiçi satış sitesi mevcuttur.

• Damıtma gösterimli rehberli tur (45 dk.) 4,5 Euro (Kişi başı)
• Tarla ortasında masaj (Rezervasyon ile 1 s. 45 dk.) 85 Euro (Kişi başı)
• Kozmetik atölyesi, vücut kremi Yapımı (30 dk.) 45 Euro (Kişi Başı)

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://essentiel-de-lavande.com/fr/

Lavanta Evi - Domaine Lavandais: Lavanta tarlalarını bir eğlence parkına dönüştüren,
küçük lavanta treni, rehberli müze turu, canlı damıtma işlemi, botanik bahçesi, dondur-
ma alanı, yerel ürün ve içeceklerin bulunduğu atıştırmalıklar, ağaçların altında piknik mas-
aları, lavantadan yapılan tüm kozmetik ve gıda ürünlerinin sergilendiği mağazanın yer
aldığı bir komplekstir. 1 Nisan ile 1 Kasım arasında ziyarete açıktır. Kendi markaları altında
kozmetik ve hediyelik eşya ürünlerini satmaktadır. Online satış sitesi mevcuttur.

Ücretler, küçük lavanta tren turu, rehberli müze turu, canlı damıtma ve botanik bahçesi
dahil;
• Yetişkinler için 10 Euro,
• Gençler için 7 Euro (10 ile 14 yaş arası)
• Çocuklar için ücretsiz (10 Yaşında küçük)
• En az 20 kişiden oluşan gruplar için 7 Euro (Kişi Başı)

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.lamaisondelalavande.com/

109
 La Source du Jabron Kamp Alanı: Comps’tan, Dieulefit'e 3 km, Montélimar ve Nyons'a
35 km uzaklıkta bulunan 5 hektarlık 4 yıldızlı kamp alanıdır. Yüksek sezonda, lavantanın
damıtılmasını gösterilmekte, kamp alanına gelen lavanta ve lavandin üreticisi ile
bilgilendirme yapılmaktadır. Kale ziyaretleri, el sanatları atölyeleri yerel üretici çiftlikleri
ziyaretleri gerçekleştirilmektedir. Ahşap ev ve çadır konaklaması ücret ile mevcuttur. 8
Mayıs ile 19 Eylül tarihleri arasında ziyarete açıktır.

• Konaklama ücreti 165 Euro ile 847 Euro arasında değişmektedir.

• 22 eurodan başlayan fiyatlar ile diğer hizmetler verilmektedir.

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.campinglasource.com/fr

Distillerie Bleu Provence: Nyons'taki Distillerie Bleu Provence, çoğunlukla organik

tarımdan elde edilen temel bir yağ damıtma şirketidir. Aromatik bitkiler damıtma tesisi,
keşif alanı, rehberli turlar, sabun ve parfüm atölyeleri, satış mağazası mevcuttur. Sıcak
veya soğuk içecekler ve lezzetler, lavanta, kekik, ıhlamur özleri içeren organik dondurma-
lar sunulmaktadır. Önceden rezervasyon yaptırmak gerekmektedir. 4 Nisan ile 31 Ekim
tarihleri arasında ziyarete açıktır. Kendi markaları altında kozmetik ve hediyelik eşya
ürünlerini satmaktadır. Online satış sitesi mevcuttur.

• Atölye katılım ücreti 9,50 Euro (Çocuk başına)

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://distillerie-bleu-provence.com/

4.2.2.1.2. Luberon Bölge Tabiat Parkı Turist Rotası

Ventoux dağının eteğinden, saf lavantanın başkenti Sault'a tırmanmadan önce, üzüm bağları ve
lavanta tarlaları arasından Luberon'a kadar çapraz olarak ilerlenir. Toplam 152,6 km uzunluğundadır.
Yaklaşık 14 saat 20 dakikada tamamlanmaktadır. Montelimar turizm ofisinde başlayan rota, Nyons
Turizm Ofisi’nde tamamlanmaktadır. Şubat ve Kasım ayları arasında rotadaki aktiviteler için en iyi
zamandır. Güzergahta eşsiz lavanta tarlalarının süslediği manzaraların yanı sıra Baronnies
Provençales Bölgesel Doğa Parkı (Doğal Park), Gorges De L'Ardèche (Doğa Koruma Alanı) bulun-
maktadır.

Güzergâh üzerindeki ziyaret noktaları;

Distillerie Bleu Provence: 1. Rota olan Drome Rotası ile ortak ziyaret noktasıdır. Ayrıntılı
bilgi 3.2.2.1.1 Drome Rotası başlığı altında sunulmuştur.

La Ferme Sarraud, distillerie de lavande fine AOP: Sault'daki Sarraud mezrasındaki

geleneksel AOP kaliteli lavanta damıtma tesisi, etkinlik merkezi ve doğrudan satış
mağazasıdır.

110
6 kuşaktır yetiştirici ve damıtıcı olarak lavanta üretmektedirler. Kendi markaları altında
kozmetik ve hediyelik eşya ürünlerini satmaktadır. Çevrimiçi satış sitesi mevcuttur.
Ziyaret ücretsizdir.

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.sarraud.com/

Champelle Lavande: 80 hektar alan içerisinde lavanta, lavandin ve kavuzlu buğday

yetiştirilmektedir. Ziyaretlerde lavantanın ekimi, hasadı ve paketlenme aşamaları
anlatılırken belgesel film gösterimi de yapılmaktadır. Eğitim kovanındaki bal arılarının
yaşamı gözlemlenebilmektedir. Tüm yıl boyunca ziyarete açık olmakla birlikte, 15 Haziran
ve 15 Eylül arasında randevulu gruplara rehberli tur olanağı sunulmaktadır. Kendi marka-
ları altında kozmetik ve hediyelik eşya ürünlerini satmaktadır. Çevrimiçi satış sitesi
mevcuttur. Ziyaret ücretsizdir.

Kaynak Kurumsal Web sitesi: https://www.lavandes-champelle.fr/fr

Distillerie Vallon des Lavandes: Lavanta ve lavandin esansiyel yağlarının üreticileri ve

damıtıcıları, 1947 yılında büyükbaba Felix tarafından inşa edilen damıtım evinde, lavanta
bitkisinin damıtma tesisine teslimine kadar ekim ve kesim yöntemlerini ve ayrıca
geleneksel yöntemleri kullanarak damıtmanın her aşamasını ziyaretçilerine aktarmak-
tadır. Damıtma evinde damıtma geleneksel şekilde yapılmaktadır. Ayrıca, uçucu yağların
çıkarılması için gerekli su buharını üretmek için yakıt olarak lavanta samanı kullanılmak-
tadır. 1 Nisan ile 15 Kasım arasında ziyarete açıktır. Randevu ile ziyaret kabul edilir ve ücret-
sizdir.

Facebook Hesabı: https://www.facebook.com/vallondeslavandes/

Lavanta Müzesi (Musée de la Lavande): Müze, 1991 yılında lavanta yetiştiricileri ve

damıtıcıları tarafından oluşturulmuştur. Gerçek Provence lavantası tarlalarının içinde
ziyaretler için bir yıl önceden ziyaret randevusu alınabilen canlı damıtma gösterimi ve
geleneksel tur, atölyeler ve özel etkinlikler sunmaktadır. 1 saatlik gelenek ve miras turu,
çocuklar için lavanta kesesi atölyesi ve kokulu suluboya atölyesi ve 11 dilde (Fransızca,
İngilizce, Almanca, İtalyanca, İspanyolca, Portekizce, Felemenkçe, Çekçe, Rusça, Japonca,
Çince) rehberlik hizmeti bulunmaktadır. 1 Temmuz'dan, 25 Ağustos'a kadar canlı damıt-
ma gösterimi yapılmaktadır. Le Château du Bois – Organik ve Vegan kozmetikler markası
altında kozmetik ve hediyelik eşya ürünlerini satmaktadır. Çevrimiçi satış sitesi mevcut-
tur.

Ücretler,
• Yetişkin (18+) 8 euro
• Öğrenci 7 euro

111
 • Kıdemli (emekli) Fiyat 7 euro
• Engelli Kartı 5,50 euro
• Ailesi olan çocuklar 11-16 yaş 4 euro
• Ailesi olan çocuklar 0-10 yaş arası ücretsizdir.

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.museedelalavande.com/

A Ventoux Yourte: Albion platosundaki lavanta ve lavandin üreticisi Boenle ailesinin

Ventoux dağı manzaralı bir konaklama tesisidir. 90 Eurodan başlayan fiyatlarla konakla-
ma hizmeti sunmaktadır.

Distillerie Aroma'Plantes: 1978'den beri organik tarımda aromatik ve şifalı bitkilerin

üretiminde uzmanlaşmış bir çiftliktir. Çiftliğin yüzölçümü 80 hektardır. Kendi markaları
altında kozmetik ve hediyelik eşya ürünlerini satmaktadır. Çevrimiçi satış sitesi mevcut-
tur. Tüm yıl ziyarete açıktır.

Ücretler,
• Lavanta gezileri: Yetişkin 12 Euro, 12 yaşına kadar çocuklar 8 Euro
• Yetişkin sabunu atölyesi: 17 Euro
• Çocuk sabun atölyesi: 10 Euro
• Kozmetik atölyesi: 18 Euro
• Fuseaux atölyesi (rezervasyon ile gruplar için ayrılmıştır): Talep üzerine fiyat belirlen-
mektedir.

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.distillerie-aromaplantes.com/

Maison des Producteurs de Sault: Sault platosundaki üreticilerin lavanta, lavandin, bal
vb. bölge ürünlerini sattığı doğrudan satış mağazasıdır. Tarım kooperatifi, üretici evlerin-
den oluşan Sault'lu bir grup çiftçi tarafından kurulmuştur. Ürünleri arasında, lavanta ve
lavandinden üretilen çiçekler, buketler, uçucu yağlar, bal, un, nohut, mercimek, kestane
kreması, reçeller, nuga, aromatik ve şifalı bitkiler, organik ürünler ve geleneksel ürünlerin
satışı yapılmaktadır.

Kaynak Kurumsal Web Sitesi: https://www.maisondesproducteurs-sault84.com/index-

.php

4.2.2.1.3. Sault - Valensole - Haute-Provence Rotası

Toplam 133,8 km uzunluğundadır. Yaklaşık 6 saate tamamlanmaktadır. Sault ziyaretçi merkezinde

başlayan rota Valensole'deki Çeşme Meydanında tamamlanmaktadır. Mart ve Eylül ayları arasında
rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

112
4.2.2.1.4. Valensole’den, Grasse Rotası (Gorges du Verdon Üzerinden)

Toplam 153,4 km uzunluğundadır. Yaklaşık 5 saate tamamlanmaktadır. Mart ve Eylül ayları arasında
rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.1.5. Grasse’den Barreme Rotası

Toplam 155,5 km uzunluğundadır. Yaklaşık 5 saate tamamlanmaktadır. Nisan ve Ekim ayları arasın-
da rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.1.6. Barrême'den Digne-les-Bains Rotası

Toplam 125,4 km uzunluğundadır. Yaklaşık 5 saate tamamlanmaktadır. Mart ve Ekim ayları arasında
rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.1.7. Digne-les-Bains'ten Buis-les-Baronnies Rotası (Provence Alpler Boyuca)

Toplam 156,3 km uzunluğundadır. Yaklaşık 5 saate tamamlanmaktadır. Mart ve Ekim ayları arasında
rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.1.8. Buis-les-Baronnies'ten a Die Rotası (Diois Yoluyla)

Toplam 202,4 km uzunluğundadır. Yaklaşık 6 saate tamamlanmaktadır. Nisan ve Kasım ayları

arasında rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.1.9. Die'den Montélimar'a Rotası (Drome Vadisi)

Toplam 112 km uzunluğundadır. Yaklaşık 4 saate tamamlanmaktadır. Mart ve Kasım ayları arasında
rotadaki aktiviteler için en iyi zamandır.

4.2.2.2. Provence Lavanta Festivali

Festival ilk olarak 1982 yılında kutlanmaya başlanmıştır. Her yıl 15 Ağustos, Provence'taki Sault
platosundan kutlanmaktadır. 1984 yılında lavanta yetiştiricileri tarafından “Lavandes En Fete” adıyla
dernekleştirilmiştir. 2018 yılında 30.000'den fazla kişi etkinliğe katılmıştır. Festivalde,

• Çiftçi pazarı,
• Lavanta Kesme Yarışması
• 15 Ağustos Köy Yemeği (Kır Yemeği Ücreti 22 Eurodur. 12:00-14:00 arasında servis edilir.)
• Geçit Törenleri (Lavanta Arabaları, Lavanta’dan Horoz, Eski traktörler, Bisiklet, Traktör)
• Kitap Fuarı, Ressamlar Salonu, Sanat ve El İşi Sergileri, Provence Gelenekleri sergisi
• Çiçek Aranjman etkinlikleri düzenlenmektedir.

Kaynak Kurumsal Web Site: https://www.fetedelalavande.fr/

113
5. BATI AKDENİZ BÖLGESİ
TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİ
MARKALAŞMA STRATEJİSİ YOL HARİTASI
Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Stratejisi Yol Haritası başlığı altında, Batı
Akdeniz Bölgesi Destinasyon Yönetim Modeli Önerisi, Hedef Kitle Tanımlaması, Batı Akdeniz Bölgesi
Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Markalaşma Hikayesi ve Stratejisi: Yeşil Kalkınma, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi
ve Aromatik Bitkileri Markası bölümleri almaktadır.

5.1. Batı Akdeniz Bölgesi Destinasyon Yönetim Modeli Önerisi

Batı Akdeniz Bölgesi genel olarak turizm açısından ve turistik aktivitelerde sunulan çeşitlilik açısından
zengin bir bölgedir. Tarihsel birikimi ve doğal güzellikleriyle oldukça önemli bir cazibe merkezlerin-
dendir. Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin üretimi temelinde oluşan turistik çekicilik doğa temelli alternatif
turizm faaliyetlerinin ana odağını oluşturur. Tıbbi ve Aromatik Bitki yetiştiriciliğin içeren turizm faali-
yetleri salt bir flora (botanik) turizmi olmanın ötesinde yerel halkla bağlantı kuran ve bu alandaki
üretimin endüstri ve ekoloji açısından önemine dikkat çeken yönü ağır basar.

Doğa ve doğayla ilgili olguların bir çevreyi ziyaret etmek için temel dürtü olduğu, doğal çevreye yapılan
seyahatlere genel olarak doğa temelli turizm adı verilir. Bu aynı zamanda ziyaretçilerin, endüstrinin,
çevrenin ve yerel ev sahibi halkın ihtiyaçlarını karşılayan, mevcut ve gelecekteki ekonomik, sosyal ve
çevresel etkileri tam olarak dikkate alması açısından sürdürülebilir bir turizm türüdür. Bu açıdan
bakıldığında kırsal yörelerin kalkındırılması, kültürel mirasın korunması hedefleri gerçekleştirilir. Doğal
alanlara karşı duyarlı olduğu, çevre korumayı ve yerel halkın refahını gözettiği için ekolojik turizm olarak
da değerlendirilir. Son dönemlerde çevreye kabul edilemez yük yüklemediği ve yerel geleneklere,
yaşam biçimlerine saygı duyduğu için soft turizm veya yeşil turizm olarak da isimlendirilen bu alternatif
turizm aktivitelerinin temelinde iyi tarımın desteklenmesi ve sağlığı iyileştirme dikkat çeker.

Tıbbi ve Aromatik bitkileri içeren turizm faaliyetinin ise (Aromatik Turizm) sadece gıda ve sağlık
sektörüyle ilgili bir faaliyet olmaktan çıkarak, otantik yaşamlara ve doğal ürünlere karşı olan ilginin artış
göstermesiyle birlikte yeni ortaya çıkan bir turizm faaliyeti olduğu ileri sürülmektedir (Cesur, Özer ve
Çeken, 2021). Dolayısıyla bu bölgelerin turistlerin amaç ve beklentilerine uygun olarak hizmet vere-
bilmesi amacıyla birer turistik destinasyon olarak tanımlanması ve yönetilmesi gerekir. Batı Akdeniz
Bölgesi örneğinde aromatik turizmin geliştirilmesi ve tanıtımında bitki alanlarının turizm merkezleri
olarak tanımlanması ve farklı aktivitelerle desteklenerek turistik çekiciliğinin arttırılması gerekir.

Tıbbi ve aromatik bitki yetiştiriciliği konusunda Türkiye’nin önce çıkan bölgelerinden biri olan Batı
Akdeniz Bölgesi açısından bakıldığında, nüfusun önemli bir kısmının kırsal alanlarda yaşaması nedeni-
yle (Antalya’da %29, Isparta’da %32 ve Burdur’da %38) ekoturizm önemli bir gelir kaynağı olarak değer-
lendirilir. Türkiye Turizm Stratejisi 2023’e göre, bu bölge “Göller Bölgesi Ekoturizm Gelişim Bölgesi”
olarak tanımlanmıştır (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007). Bölgede kurulacak bitki müzeleri ve aromatik
bahçeler, yürüyüş parkurları doğal kaynakların korunarak geliştirilmesine yardımcı olabilir. Tıbbi ve
Aromatik Bitki yetiştiriciliği konusunda öne çıkan ürünleriyle bölgenin dünya çapında güçlü ve rekabet

115
edebilir potansiyelinin geliştirilmesi sürecinde kurumlar arası iletişim ve eşgüdüm eksikliklerinin
giderilmesi şarttır. Söz konusu iletişim ve eşgüdüm eksiklikleri ancak güçlü bir destinasyon yöne-
timi modelinin kurgulanmasıyla aşılabilir.

Turizmin ve turizmdeki rekabetin geliştirilmesi amacına yönelik olarak ülkeler 100 yıldan fazla
süredir kendi destinasyonlarının yönetimi için örgütler kurmakta ve geliştirmektedir. Birçok ülke,
bölge, şehir, ilçe veya daha küçük bölge yöneticileri ve halkları uluslararası ve ulusal turizm pastasın-
dan pay alabilmek için kendi sorumluluk alanları içerisinde turizmi geliştirmek için çaba göstermek-
tedirler. Turizmin gelişiminden istenilen faydaları maksimize edebilmek ve olası negatif etkileri de
en aza indirebilmek için destinasyon geliştirme sürecinde planlama gerekli bir şart olarak karşımıza
çıkmaktadır.

Destinasyon yönetim örgütleri bir coğrafi alanı, bir ülkeyi, bölgeyi ya da kenti bir turistik desti-
nasyon olarak ele alan, destinasyonu pazarlamak ve yönetmek için kurulan yapılardır. Destinasyon-
ların yönetilmesi, pazarlanması ve tanıtılması konusunda işlevlere sahip olan bu yapılar, çoğunlukla
kamu-özel sektör ortaklığıyla kurulmuş olup, içinde sivil toplum örgütleri de dahil olmak üzere
çeşitli paydaşları barındırmaktadır. Turizm sektörünün çok parçalı ve çok merkezli paydaşlarını
ortak bir amaç için bir araya getirmenin politik, sosyal, çevresel ve teknolojik zorlukları bulunmak-
tadır. Bununla birlikte yeni planlama ve organizasyonel çerçevelerin tasarlanması gerekmektedir
(Costa, Panyik ve Buhalis, 2013). Bu anlamda kamu ve özel sektör yanında bir katalizör olarak sivil
toplumu sürece dahil eden, yönetimden çok yönetişime uygun yaklaşımlarla bu yapılanmanın
hayata geçirilmesi destinasyonun sürdürülebilirliğine, paydaşlar arası koordinasyon ve iş birliğinin
geliştirilmesine katkı yapacaktır.

Dünya Turizm Örgütü’ne göre Destinasyon Yönetimi Örgütlenmesi (DYÖ); çeşitli yetkilileri, pay-
daşları ve profesyonelleri kapsayan ortak bir destinasyon vizyonuna yönelik turizm sektörü ortak-
lıklarını kolaylaştıran lider organizasyonel varlık olup, örgütlenme yapıları kilit rolü olan tek bir kamu
otoritesinden bir kamu/özel ortaklık modeline kadar değişmektedir. Ayrıca işlevleri mevcut ve
potansiyel ihtiyaçlara ve kamu yönetiminin yerelleşme düzeyine bağlı olarak ulusal, bölgesel ve
yerel düzeye göre değişebilir (UNWTO, 2019, s.16).

Başarılı bir destinasyon yönetiminden söz edebilmek için destinasyonu ziyaret edebilecek potansi-
yel turistlere yönelik tanıtım, pazarlama ve imaj faaliyetlerini yönetebilecek bir örgüt yapısına
ihtiyaç vardır. Rakip destinasyonlar arasında fark yaratmak ve daha çok turist çekmek isteyen des-
tinasyonlar, sürdürülebilir turizm faaliyetlerine yönelmektedir. Bu durumda da destinasyon yöne-
timi önemli bir unsur olarak ortaya çıkmaktadır (Genç ve ark. 2014). Pazarlama ve tanıtımı yapılacak
bir ürün olarak destinasyon, destinasyona gelen ziyaretçilerin yaşadığı tüm deneyimlerin toplamı
olduğu için yönetilmesi ve kontrol edilmesi zor bir üründür. Bir başka ifadeyle destinasyon ürünü
diğer birçok ticari üründen farklı olarak, yönetiminde söz sahibi olan kuruluşların hiçbirinin tam
olarak sahip olamadığı bir üründür (Cooper ve Hall, 2008). Destinasyon yönetimi örgütleri turizm-
deki rekabet ortamının ortaya çıkardığı bir örgütlenme türü olarak kamu ve özel sektörün bir arada

116
bulunduğu yapılardır. DYÖ’lerin temel işlevi, “turizme hizmet eden doğrudan ve dolaylı birçok
turizm işletmesiyle ortak çalışarak, turistik bölgenin sürdürülebilir anlamda geliştirilmesi için koor-
dinasyon görevini görmek ve bölgedeki hizmet sağlayıcıların yaptıkları işleri uyumlaştırmaktır”
(Öztürk vd., 2013). Bunların dışında DYÖ’leri stratejik planlama, destinasyonun turizm politikasının
uygulanmasını formüle etme, destinasyonun pazarlanmasıyla ilgili veri toplama, analiz etme, piyasa
araştırmaları yapma, turizm ürünleri ve girişimcilikle ilgili geliştirme, izleme, kriz yönetimi, eğitim ve
kapasite geliştirme, fonlama ve yatırımları güçlendirme gibi başka bazı işlevlere de sahiptir (World
Tourism Organization, 2019a ve 2019b).

Etkin bir destinasyon yönetimine sahip destinasyonların, turizm trendlerine ayak uydurmak, yenilik
yapmak ve tüketici örüntülerine uyum sağlamak için daha yüksek bir kapasite sunduğu, planlama
ve ürün geliştirmede daha yüksek düzeyde etkin olduğu, karar vermede daha çevik olduğu ve
zorluklara karşı daha dirençli olduğu genel olarak kabul edilmektedir (World Tourism Organization,
2019b). Bu açıdan bakıldığında ulusal ve yerel düzeyde turizm faaliyetlerinin koordinasyonunun
sağlanması, paydaşlar arasında iş birliğinin sağlanması, yerel toplulukların ve turizm beldesinde
yaşayan halkın destinasyonun geliştirilmesi ve destinasyonla ilgili kararların alınması sürecine dahil
edilmesi DYÖ’lerden temel beklentiler arasında sayılabilir.

UNWTO, destinasyon yönetimi örgütlenmesinde üç kilit performans alanı belirlemiştir: Stratejik

liderlik, etkili uygulama ve verimli yönetim (World Tourism Organization, 2019b). Genellikle stratejik
liderlik ulusal düzeyde düşündüğümüzde merkezi idare ve ilgili bakanlık örgütünü akla getirmekte-
dir. Merkezi idarenin alacağı çevresel, sosyal ve ekonomik kararlar destinasyon yönetimi örgütlen-
mesi üzerinde etkili olacaktır. Destinasyon örgütlenmesi açısından stratejik liderliğin asıl önemi
destinasyonun tüm paydaşlarını ortak bir vizyon etrafında toplama becerisinden kaynaklanmak-
tadır. Stratejik liderliğin içinde vizyon, meşruluk, bir araya getirme kapasitesi, otorite, sorumluluk,
tanınma, karar alma ve uygunluk gibi unsurların bulunması gerekir. Etkili Uygulama alanı ilgili desti-
nasyon yönetiminin sorumluluk alanı içine giren faaliyetlerin etkili bir şekilde yürütülmesini ifade
eder. DYÖ’nün önceden kararlaştırılan rollerinin yürütülmesidir. Bu alanın içinde stratejik planların
yapılması, uygulama planlarının yapılması ve uygulanması, yönetim, koordinasyon, izleme, ölçüm-
leme ve anahtar performans göstergelerinin belirlenmesi gibi unsurlar bulunur. Üçüncü alan Etkin
Yönetişim alanı olup, destinasyon yönetim sistemin etkin yönetimi, kalite, mükemmeliyet gibi
konularda sektöre farkındalık ve rehberlik sağlamayı, sürdürülebilir, sorumlu, verimli, şeffaf kurum-
sal yönetim unsurlarını içerir. Şeffaflık, hesap verebilirlik ilkeleri, kamu-özel iş birliği, yeterli yapılan-
ma, çapraz yaklaşım, kamusal danışma, kapsayıcı büyüme gibi unsurları barındırır. Dünya Turizm
Örgütü’nün destinasyon yönetimi örgütlerine ilişkin olarak belirlemiş olduğu bu yaklaşım aslında,
destinasyon yönetimi örgütlenmelerini pazarlama ve tanıtım faaliyetlerinin ötesine taşıyan bir
yaklaşımdır. Destinasyonun bütüncül bir şekilde ele alınması gerektiğini, ama aynı zamanda her
destinasyon için farklı yöntemlerin ve örgütlenme örüntülerinin geliştirilmesi gerektiğini de bize
göstermektedir. Yine bu yaklaşım bize bir destinasyon yönetimi örgütlenmesi ne kadar kapsayıcı
ve yönetişim ilkelerine ne kadar açık ise o kadar sürdürülebilir olacağına da işaret ediyor.

117
Ülke düzeyinde düşündüğümüzde Pike’a göre, genellikle turizmin geliştirilmesiyle ilgilenin üç farklı
destinasyon örgütü türü vardır. Bunlar tanıtım ve pazarlamadan sorumlu olan destinasyon pazarla-
ma örgütleri, hükümete politika tavsiyelerinde bulunan bir bakanlık örgütü, üye kuruluşların çıkar-
larını savunan özel sektör şemsiye sanayi birliği (meslek kuruluşları) (Pike, 2004). Bu üç yapıyı bir
arada düşündüğümüzde, çalışma koşulları, kuralları, çıkarları, ön kabulleri ve hedefleri birbirinden
çok farklı olan örgütlerin destinasyon yönetiminde ve pazarlanması sürecinde ortak çalışmaları,
çıkarlarının uyumlaştırılması gerekmektedir.

Destinasyon yönetimi örgütleri bir destinasyondaki paydaşları bir araya getiren örgütlerdir. Bu
açıdan bakıldığında destinasyon yönetimi örgütlenmesini ilgilendiren paydaşlar arasında çeşitli
amaçlarla seyahat eden turistler, turizm sektörüyle ilgili kurum ve kuruluşlar (oteller, çekicilik
unsurları, ulaşım, seyahat acentaları, medya, sendikalar vb), topluluk bazındaki örgütlenmeler (yerel
halk STK’ları, özel topluluklar, turizmle ilgili iş dünyası dernekleri vb.), çevre konusunda faaliyet
gösteren STK’lar, çevre koruma toplulukları, çevre ajansları, hükümet veya siyasi irade düzeyinde
merkezi idare, bölgesel idare, eyalet, yerel idare, diğer resmi ajanslar (bölgesel kalkınma ajansları vb.)
sayılabilir (Morrison, 2019).

Destinasyon yönetimi örgütlenmeleri ülkeden ülkeye farklılık gösterir. Hatta aynı ülkede eyalet, il
veya bölge düzeyindeki farklılıklara rastlanmaktadır. Dünya Turizm Örgütü’ne göre ulusal kuru-
luşlardan, kent düzeyindeki kuruluşlara çok çeşitli DYÖ türü bulunmaktadır. Dünya Turizm
Örgütü’ne göre (2011); destinasyon yönetim örgütleri genellikle şu üç kategoriden birine girer:

1. Ulusal düzeyde turizmin yönetimi ve pazarlanmasından sorumlu Ulusal Turizm otoriteleri

veya örgütleri.
2. Bu amaç için tanımlanmış bir coğrafi bölgede turizmin yönetiminden ve/veya pazarlan-
masından sorumlu bölgesel, eyalet veya il gibi idari veya yerel düzeydeki örgütler (Bölge-
sel Turizm Örgütleri).
3. Kent/kasaba veya daha küçük bir coğrafi alanın turizmin yönetiminden ve/veya pazarla-
masından sorumlu yerel DYÖ'ler (genellikle Kongre ve Ziyaretçi Büroları).

Bu kategorileri coğrafi düzeyde ulusal, bölgesel ve yerel olarak belirtebiliriz. Yukarıda açıklanan des-
tinasyon yönetimi örgütlenmesinden beklenen işlevler ve yeni eğilimlere bakıldığında, bir model
önerisi oluşturulurken yönetimden ziyade yönetişim anlayışının hâkim olduğu bir yapının kurgulan-
ması gerektiği açıktır.

Dünyadaki bu eğilimlerin gerisinde kalmak istemeyen Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti de 2007 yılın-
da bir turizm stratejik planı hazırlamıştır. Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından hazırlanmış olan
“2023 Türkiye Turizm Stratejisi” belgesinin ilk cümlesi, söz konusu belgenin “yönetişim” ilkesinden
hareketle stratejik planlama çabalarının yönetimi ve uygulanmasına yönelik bir açılım sağlamayı ve
turizmin kamu ve özel sektör arasındaki iş birliğini arttırmayı amaçlayan bir çalışma olduğunun altını
çizmektedir (Kültür ve Turizm Bakanlığı, 2007).

118
Destinasyon yönetimi örgütlenmesi konusunda ise, örgütlenme stratejisi olarak; iyi yönetişim ilkesi
çerçevesinde ulusal, bölgesel, il ve yerel düzeyde turizm sektörüyle ilgili kamu, özel sektör kuruluşları
ve STK'ların karar alma süreçlerine katılımlarını sağlayacak konseyler aracılığıyla kurumsallaşmaya
gidilmesi ilkesi benimsenmiştir (Tourism Strategy of Turkey, 2007 ve 2023). İlgili belgede turizm
sektörünün başarısı için etkin bir yönetim organizasyonunun gerekliliği vurgulanarak, turizmde hem
alan yönetiminde hem de kurumsal yönetimde etkin bir örgütlenme oluşturulacağı belirtilmiştir.
Hazırlanmış olan bu strateji belgesinin uygulanması amacıyla “Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Eylem
Planı 2007-2013” adını taşıyan bir eylem planı 2007’de kabul edilmiştir. Strateji belgesiyle hemen
paralel olan eylem planına göre (Tourism Strategy of Turkey, 2007); “Turizm sektörüne dinamizm
kazandırmak ve uluslararası krizlerden en düşük seviyede etkilenmesini sağlamak için turizmde yeni
oluşumlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bu oluşumlar kamu, özel sektör ve sivil topum kuruluşları arasın-
da iş birliği doğrultusunda yapılandırılacaktır. Turizm Teşvik Kanunu ve Kültür ve Turizm Bakanlığı
Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanunda yönetişim ilkesi çerçevesinde düzenlemeler yapılacaktır.
Ulusal, bölgesel, il ve nokta bazında kurulması planlanan bu yapıların Konsey adı altında kurumsal-
laştırılması hedeflenmektedir”. Belgede yer alan kurumları ŞeKİL 36 ile şöyle gösterebiliriz:

TÜRKİYE TURİZM STRATEJİSİ 2023

Ulusal Turizm Konseyi

İl Turizm Konseyleri
Noktasal Turizm Konseyleri

KAMU KURUMLARI KÜLTÜR VE TURİZM BAKANIĞI SEKTÖR KURULUŞLARI

Devlet Planlama Teşkilatı
Çevre ve Orman Bakanlığı
Tarım ve Köyişleri Bakanlığı
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı
Ulaştırma Bakanlığı
Maliye Bakanlığı
ve diğer kurumlar
Yatırım ve İşletmeler Genel Md. Turizm Birlikleri
Tanıtma Genel Md. Meslek Odaları
Araştırma ve Eğitim Genel Md. Belediyeler Birliği
Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Yatırımcılar Birliği
Koordinasyon Dairesi Başkanlığı TURSAB
Otelciler Birliği
Rehberler Birliği
Yatırım Destekleme ve Tanıtım A.
Kalkınma Ajansları

Şekil 36: Türkiye Turizm Stratejisi 2023 Belgesine Göre Turizm Örgütlenme Şeması
Not: Örgütlenme şeması, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2007 yılında hazırlanan, “Türkiye Turizm Stratejisi 2023”
kaynağından alınmıştır. Şemada yer alan Devlet Planlama Teşkilatı’nın yetkileri, T.C. Cumhurbaşkanlığı bünyesinde ki, Strateji
ve Bütçe Başkanlığı’na, Çevre ve Orman Bakanlığı’nın yetkileri, T.C. Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’na, Tarım ve
Köyişleri Bakanlığı’nın yetkileri, T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı’na, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın yetkileri, T.C. Sanayi ve Tekno-
loji Bakanlığı’na, Ulaştırma Bakanlığı’nın yetkileri, T.C. Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı’na, Maliye Bakanlığı’nın yetkileri Hazine ve
Maliye Bakanlığı’na devredilmiştir.

Ancak yukarıda yer alan şemanın tam olarak hayata geçirilememiş olduğunu belirtmek gerekir. Bazı
iyi uygulamaları bulunmakla birlikte, şemada yer alan konsey yapılanmasının kurulamamış olması ve
yerel yönetimlere yer verilmemiş olması önemli eksikliklerdir (Tosun, 2022). 2017’de toplanmış olan
3. Turizm Şurası’nda destinasyon yönetimine yönelik olarak kabul edilmiş olan:

119
“destinasyonlar tüm paydaşların (kamu ve özel sektör, üniversiteler, sivil toplum kuruluşları gibi)
katılımı, ortak akıl ile, kalite performansına dayalı, şeffaf ve profesyonel olarak yönetilmelidir” ilkesi
uyarınca (Yusufoğlu Köroğlu ve Gündoğdu 2017) yönetişim anlayışına ve sivil toplum kuruluşlarının
katılımına vurgu yapılmıştır. Aynı komisyon raporunda; destinasyondaki tüm paydaşlar arasında
sürdürülebilir, etkin bir iletişim ve koordinasyonun sağlanması, yerel halkın turizmden zaman içinde
değişen beklentilerinin dikkate alınması gibi konular destinasyon yönetiminin ana ilkeleri ve işlevleri
olarak benimsenmiştir. Kurulması önerilen “Turizm Destinasyon Yönetim Örgütleri”nin esnek bir
yapıda yönetsel ve mali özerkliğe sahip olmaları öngörülmüştür (s. 5-6). Şura’da ilgili komisyon
tarafından önerilen turizm destinasyon örgütlenmesi modeli yönetişime dayalı, mali özerkliği olan
bir yapı olarak kurgulanmıştır.

Batı Akdeniz Bölgesi için oluşturulacak Destinasyon Yönetim Modelinde yönetişim ilkesini temel
alan bir örgütlenme modeli önerilmektedir. Yönetişim ilkesi oluşturulacak stratejik planın ve eylem
planlarının hayata geçirilmesinde paydaşların sorumluluk almalarını kolaylaştıracak ve aromatik
turizmin yerel sahiplenilme derecesinin artmasına katkıda bulunacaktır. Ayrıca destinasyona ilişkin
planlama, örgütlenme, koordinasyon, yürütme ve kontrol fonksiyonlarını yerine getirebilecek bir
model olması beklenmektedir. Yönetişim ilkesine dayalı modelin aşağıdaki unsurları içerecek şekil-
de kapsayıcı olması gerekir.

Destinasyon Yönetim Örgütü Paydaşları,

• Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı

• Mülki İdare birimleri
• Yerel Yönetimler
• Yerel Halk
• Üniversiteler
• Sivil toplum örgütleri (üretici dernekleri, kooperatifleri, vakıfları)
• Ticari Kuruluşlar ve odalar, borsalar
• Sponsorlar
• Otel, seyahat acentaları ve diğer konaklama kuruluşları

Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı çatısı altında ilgili bakanlıkların il müdürlerini (tarım müdürlüğü, orman
müdürlüğü, kültür ve turizm müdürlüğü vb.), belediye temsilcileri, Akdeniz ve Süleyman Demirel
Üniversitesi’nden ilgili bölüm temsilcilerini, Tarımsal kalkınma kooperatiflerini, üretici kooperatifleri-
ni, üretici dernekleri temsilcilerini, ticaret odası ve ticaret borsası temsilcilerini, otel ve lokanta işlet-
mecileri gibi yerel turizm aktörlerini, seyahat acentalarını içeren kapsamlı bir paydaş listesi ile yola
çıkılabilir.

Tıbbi ve aromatik bitkilerdeki nitelikli üretimin ve ürünü pazara hazırlamanın en önemli aşamaların-
da ticaret borsaları, ziraat odaları, birlikler, kooperatifler ve üretici dernekleri gibi sivil toplum kuru-
luşlarının önemli işlevleri bulunmaktadır. Dolayısıyla bu alandaki güçlü bir sivil toplum örgütlenmesi
güç birliğini arttıracak, aromatik turizmin toplumsal tabana yayılması ve sahiplenilmesi sürecine
katkıda bulanacaktır.

120
Bu modele göre belirlenecek paydaşların katılımıyla oluşturulacak destinasyon yönetim örgütü,
aromatik turizmle ilgili kamu-özel-sivil toplum kurum ve kuruluşlarını yönlendirmek, bu kuruluşlar
arasında iş birliği sağlamak ve iletişimi geliştirmek konusunda kolaylık sağlayacaktır.

Bu yapılanma içinde Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı’nın merkezi bir konuma sahip olması esastır.
Çünkü destinasyonun planlama fonksiyonun sahibi ve koordinasyon merciidir. Koordinasyon
fonksiyonunun destinasyon yönetim örgütüne finansal kaynak sağlanmasını, turizmin üst yapısının
hazırlanmasını, programlara katılımların desteklenmesini içerdiğini dikkate aldığımızda Kalkınma
Ajansının merkezi konumu daha iyi anlaşılacaktır. Bir stratejik plana sahip olmayan destinasyonların
er ya da geç alt yapı sorunları, çevresel sorunlar, kültürel ve toplumsal sorunlarla karşı karşıya
kaldıkları gözlenmiştir. Kalkınma ajansı eliyle yapılacak stratejik planın hayata geçirilmesi ziyaretçile-
rin memnuniyet düzeylerinin arttırılması, üreticilerinin sorunlarına ortak akılla çözümler üretilmesi,
sürdürülebilir kaynak kullanımının sağlanması, ürün geliştirme, tutundurma, markalaşma ve satış
geliştirme çalışmalarını sistematikleştirerek kolaylaştıracaktır. Yukarıdaki şemada konseylerin yerini
alacak olan Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı çatısı altında kamu kurumları, özel sektör temsilcileri, sivil
toplum örgütleri ve yerel paydaşların bir araya getirilmesi yönetişim ilkesinin hayata geçirilmesi
açısından önemli olacaktır. Ayrıca tüm paydaşların bir ortak masa etrafında bir araya gelmeleri
ortak sorunların ifade edilmesi ve kısa yoldan çözülmesine katkıda bulunacaktır.

5.2. Hedef Kitle Tanımlaması

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma sürecinde, bölge için dört hedef kitle
grubu tanımlanmaktadır. Bu hedef kitle grupları, Bölge Yaşayanları, Turistler, Tüketiciler ve
Yatırımcılar’dan oluşmaktadır.

5.2.1. Bölge Yaşayanları

Bir destinasyonun ya da destinasyona özgü ürünün markalaşma sürecinde, bölge dışı hedef
grupları ve bölge ziyaretçilerinden çok daha fazla, bölge marka algısını içselleştirerek yansıtacak
olan, destinasyon yaşayanları etkilidir. Bu nedenle yerel halkın hedef grup olarak sürece dahil
edilmesi markalaşma adımlarının en önemli ve en temel önceliğidir. Destinasyon yaşayanları
tarafından kabul görmemiş ve inanılmamış hiçbir markalaşma çalışmasının başarıya ulaşma şansı
yoktur. Destinasyon yaşayanları, destinasyonu ve destinasyona özgü ürünü, en uzun süre deney-
imleyen ve en güçlü aidiyet duygusunu barındıran gruptur. Aidiyet duygusu, bireylerin kendilerinin
bir parçası ya da kendilerinin bütünün bir parçası olduğunu hissettikleri bir olguyu, en güçlü şekilde
korumaya, daha geniş kitlelere anlatmaya ve tanıtmaya çalışan, devamlılığını gözeten, diğer bireyler-
in tutum ve davranışlarını yönlendirme dürtüsünü oluşturan, en temel duygudur. İçinde yoğrulduk-
ları kültür ile destinasyonların ortak kimlik değerlerine sahip bireyler, o destinasyonun ve desti-
nasyona özgü ürünün yılmaz savunucuları ve elçileri olurlar. Ayrıca yaratılmak istenen marka algısı-

121
nın ve kimliğinin diğer hedef kitlelere aktarma görevini üstlenirler. Bu bağlamda Batı Akdeniz
Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Çalışmasının başarıya ulaşması için etkilenmesi ve
sürece dahil edilmesi gereken en önemli grup, yerel halk bir başka deyişle bölge yaşayanlarıdır.

Bölge yaşayanları, tıbbi ve aromatik bitkilerin gıda, tedavi, baharat, kişisel bakım, kozmetik alan-
larında nihai tüketiciler olmasının yanı sıra, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Marka-
laşma süreci ele alındığında, Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin turizm özelinde hedef kitlesi ve aynı
zamanda etkili pazarlama kanalıdır.

Bölge yaşayanları, Batı Akdeniz destinasyonunda yer alan Lavanta Kokulu Kuyucak, Gönen Gül
Bahçeleri gibi tıbbi ve aromatik bitkilerden oluşan cazibe merkezlerinin en yakınındaki, satın alım,
ulaşım ve erişim imkânı en yüksek kitleyi ifade etmektedir.

Gelişen iletişim ve bilişim teknolojileri ile birlikte, haber alma, bilgilenme, erişim ve izleme olanakları
artık saniyelerle ifade edilebilecek şekilde kısalmıştır. Bireyler kullanmış oldukları bilgisayar, tablet
ve akıllı telefonlar ile dünyanın herhangi bir noktasındaki etkinlik, haber, ürün ve hatta mekâna
anında ulaşabilmektedir.

Kuşkusuz ki mobil aygıtlar ve gelişen mobil internet teknolojileri de paylaşım özgürlüğü devrimini
yaratmışlardır. Bu özgür ortamda, bireyler dünyanın neresinde olursa olsun bir konu, olay ya da
destinasyon hakkında görüşlerini, duygularını saniyeler içinde sosyal medya ve sohbet uygulamaları
vasıtasıyla dünyanın dört bir yanındaki, arkadaş ve takipçilerine iletebilmekte; mobil internet
teknolojisi ile bulunduğu mekândan görüntülü iletişime geçebilmekte ve o anda çekmiş olduğu
fotoğrafları yayınlayabilmektedir. Bu durum duyguların, beğenilerin, tavsiyelerin ve yönlendirmeler-
in etkisini arttırmış, bölge yaşayanlarına da yeni bir global düzeyde erişim gücü kazandırmıştır.

Tablo 32: Batı Akdeniz Bölgesi Nüfusu ve İllere göre yıllık nüfus, 2021

Bölge/İl 2021 Yılı Nüfus Yabancı Nüfus

Toplam Nüfus (Kişi) (Kişi)

Türkiye Toplam 84680273 1792036

Batı Akdeniz İlleri Toplam Nüfusu 3339226 152224
Antalya 2619832 136946
Burdur 273716 5115
Isparta 445678 10163
Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi

Türkiye İstatistik Kurumunun 4 Şubat 2022 tarihinde yayınladığı bültene göre, 31 Aralık 2021 tarihi
itibarıyla Türkiye’nin nüfusu 84.680.273 kişi olmuştur. Batı Akdeniz Bölgesi’nde ise Tablo 32’de
görüldüğü üzere 3.339.226 kişi yaşamaktadır. Bu kitle arasında iki önemli hedef grup bulunmakta-

122
dır. Birinci grup, seyahat yoğunluğu çok fazla olan, farklı aktivitelere ilgi duyan, dijital medyada geniş
etki alanına sahip, büyük çoğunluğu dijital yaşam ile entegre olmuş z kuşağını oluşturan, 15 ile 29
yaş aralığındaki genç nüfus, ikici grup ise, Dünya’nın farklı ülkelerinden gelerek Batı Akdeniz Bölge-
sinde yaşamına devam eden, her biri bölgenin gönüllü turizm elçisi olabilecek nitelikte, kökleri, aile
ve arkadaş çevreleri ile bölgeyi global düzeyde tanıtabilme potansiyeline sahip, yabancı nüfustan
oluşmaktadır.

Batı Akdeniz Bölgesi’nde, destinasyonu ve destinasyona özgü ürün deneyimlerini tüm dünya ile
paylaşma potansiyeline sahip Antalya’da, 136.946, Burdur’da 5.115 ve Isparta 10.163 olmak üzere
toplam 152.224 yabancı yaşamaktadır.

Ayrıca, 15-29 yaş grubuna mensup Antalya’da 546.082, Burdur’da 64.202 ve Isparta’da ise 103.767
olmak üzere 714.051 genç yaşamaktadır. Bu yaş aralığındaki gençlerin büyük çoğunluğu sosyal
medyayı ve yeni dijital mecra enstrümanlarını iyi kullanan, etkileşim gücü yüksek, seyahat etme
enerjisi ve arzusu güçlü, çoğunluğu halen eğitim gören ve geniş kitleler ile iletişim ağına sahiptir. Bu
ilaveten, Türkiye İstatistik Kurumu 2025 yılı Nüfus Projeksiyonuna göre bu kitle 2025 yılında, 725.731
kişi olacağını tahmin etmektedir.

Tablo 33: İllere Göre Genç Nüfus ve Genç Nüfusun İl Toplam Nüfusu İçindeki Oranı (2021- 2025)

Genç Nüfusunda
Genç Nüfus (15-29 Yaş) Toplam Nüfus İçindeki Nüfus
Oranı (15-29 Yaş) (%) artış hızı
(15-29 yaş)(%)
İl 2021 2025 2021 2025
Türkiye 19 448 188 19 381 032 23 21,8 -0,9
Antalya 546 082 572 977 20,8 20,7 12
Burdur 64 202 55 626 23,5 20,9 -35,8
Isparta 103 767 97 128 23,3 21,7 -16,5

Kaynak: TÜİK, Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi, 2021, TÜİK, Nüfus Projeksiyonları, 2025

Yukarıda bahsedilen ve Batı Akdeniz Bölgesinde yaşayan bu her bu iki gruptan tıbbi ve aromatik
bitkileri markalaşma sürecinde daha etkin yararlanılmalıdır.

5.2.2. Turistler

Turist denilince akla her ne kadar yurt dışından gelen ziyaretçiler gelse de, tanım olarak “Turist” bir
gelir elde etme amacı olmadan, dinlenmek, eğlenmek, sağlık, spor, inanç vb. nedenler ile ikamet
ettiği bölge dışına geçici bir süreliğine çıkan, ziyaret ettiği bölgelerde turistik ürünleri satın alan
tüketicilerdir. Bu bağlamda, turistler yerli ve yabancı olarak ikiye ayrılmaktadır. Yurt içinde seyahat
edenler yerli turist, farklı bir ülkeyi ziyaret edenler ise yabancı turist olarak nitelendirilmektedir.
Ziyaret edilen destinasyonda, 24 saatten az kalan, bir başka deyişle geceleme yapmayan kişilere de
“günübirlik ziyaretçi” denilmektedir.

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin Bölge Turizmindeki Mevcut Durumu başlığı altın-

123
da irdelendiği üzere, bölge turizm çeşitliliği bakımından oldukça zengindir. Nitekim Antalya ili İstan-
bul’dan sonra Türkiye’nin en çok yabancı turist çeken ikinci şehridir.

Türkiye sınır istatistiklerine göre, 2021 yılında deniz, hava, kara ve demiryolu taşıtları ile toplam 24
712 266 yabancı misafir ülkeye giriş yaparken, 2022 yılı Ocak-Aralık dönemi verilerine göre bu rakam
44 564 395 kişiye ulaşmıştır. Batı Akdeniz Bölgesi illerine ise, 2021 yılında deniz, hava, kara ve
demiryolu taşıtları ile toplam 8 743 400 kişi giriş yaparken, 2022 yılı Ocak-Aralık dönemi verilerine
göre bu rakam 12 831 486 kişiye yükselmiştir. Bankalararası Kart Merkezi ile Çıkış Yapan Ziyaretçiler
Anketi verilerine göre, Türkiye’yi ziyaret eden 29 357 463 yabancı turistin, Türkiye’ye toplam turizm
getirisi, 30 173 587 Amerikan Doları iken kişi başı ortalama harcama ise 1028 Amerikan Doları
olmuştur. Veriler, yabancı turistlerin ziyaret ettikleri bölgelere ekonomik katkılarını ortaya koymak-
ta, turizm hareketliliğinin kazanımlarının sadece birini örnek olarak sunmaktadır.

Tablo 34: Türkiye’nin 2021 Yılı Turizm Geliri, Ziyaretçi Sayısı ve Kişi Başı Ortalama Harcama Verileri

Kişi başı
Turizm Geliri Ziyaretçi ortalama
( $) Sayısı harcama
($)

Türkiye Toplamı 3 0173 587 29 357 463 1028

Kaynak: TÜİK- Bankalararası Kart Merkezi ile Çıkış Yapan Ziyaretçiler Anketi Verileri

Batı Akdeniz Bölgesinin Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Turizminde öncelikli hedef kitlesi, asıl olarak
12831486 kişi ile Türkiye’nin en çok yabancı ziyaretçisini çeken ikinci şehri Antalya’yı ziyaret eden
yabancı turistler ve Isparta iline havayolu ile giriş yapan 13 014 yabancı turist olmalıdır.

Bunun yanı sıra Antalya ve Isparta ili dışındaki sınır kapılarından bireysel veya turizm firmalarının
organizasyonları ile giriş yapan, Türkiye’nin farklı turizm değerleri için ülkeye gelen yabancı turistle-
rde, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri turizminin hedef kitlesidir. Bu bağlamda, Batı
Akdeniz Bölgesi’ne sınır kapılarından giriş yapan yabancı ziyaretçi sayıları yıl ve illere göre Tablo
35’de detaylı olarak verilmiştir.

Tablo 35: 2021 ve 2022 (Ocak-Aralık) Yılı, Türkiye'ye Gelen Yabancı Ziyaretçilerin Sınır Kapılarının Bağlı
Olduğu İllere ve Taşıt Araçlarına Göre Dağılımı
Taşıt
Dönem Bölge/İl Deniz Hava Kara Deniz Toplam
Türkiye 207606 20326854 4176219 1587 24712266
Batı Akdeniz İlleri 1963 8741437 8743400
2021
Antalya 1963 8735025 8736988
Isparta 6412 6412
Türkiye 1653603 33889650 9002404 18738 44564395
Batı Akdeniz İlleri 60730 122770756 12831486
2022 (Ocak-Aralık)
Antalya 60730 122757742 12818472
Isparta 13014 13014

Kaynak: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Sınır Giriş-Çıkış İstatistikleri

124
2021 yılında 84.680.273 kişiye ulaşan Türkiye nüfusu, iç turizm açısından da son derece önemlidir.
Nitekim, Batı Akdeniz ve Ege Bölgeleri deniz kum güneş turizmi haraketliliğinde yerli turistler
tarafından en çok tercih edilen iki bölgedir. Bu nedenle bu iki bölge yaz aylarında turizm hareketlil-
iğinin varış noktası niteliğindedir. Deniz- Kum-Güneş üçlüsü için bölgeyi ziyaret eden yerli turistler,
Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Turizmi için birincil hedef grubu oluşturmalı, yerli turistler üzerinde
bölgenin diğer değerleri ile birlikte Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin oluşturduğu cazibe merkezlerinin
farkındalığı arttırılmalıdır.

Batı Akdeniz Bölgesi, oniki ay turizm olanaklarına sahip ender bölgelerimiz arasında yer almaktadır.
Bu nedenle ülke nüfusunun tamamına hitap etmektedir. Yerli Turistler, Tıbbi ve Aromatik Bitkiler
turizminin hedef kitlesi olarak incelendiğinde, Batı Akdeniz Bölgesinin ikincil öncelikli hedefi,
bölgenin komşu illerinde yaşayanlar oluşturmaktadır. Ulaşım süresi ve maliyeti açısından en uygun
olanağa sahip illeri oluşturan Afyonkarahisar, Denizli, Mersin, Konya, Muğla ve Karaman illerinde
yaşayan 7.243.376 kişilik nüfus, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerine yönelik turizm
faaliyetlerinin önemli bir hedef pazarını oluşturmaktadır. Batı Akdeniz Bölgesine komşu illerin
nüfusları Tablo 36’da sunulmuştur.

Tablo 36: Batı Akdeniz Bölgesi Hariç Türkiye Nüfusu, Batı Akdeniz Bölgesi Komşu İlleri Nüfusu, 2021

İl Toplam Erkek Kadın

Türkiye Nüfusu- Batı Akdeniz Bölgesi Hariç 81 341 047 40 755 275 40 585 772

Batı Akdeniz Bölgesi’nin Komşu İllerinin Nüfusu 7 243 376 3 618 746 3 624 630

Afyonkarahisar 744 179 371 421 372 758

Denizli 1 051 056 523 498 527 558

Mersin 1 891 145 944 392 946 753

Konya 2 277 017 1 131 923 1 145 094

Muğla 1 021 141 517 961 503 180

Karaman 258 838 129 551 129 287

Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Sayımı, 2021

Türkiye turizm hareketliliği en yoğun olan ve karar verici grup, 20-64 yaş grubundaki bireylerdir.
Türkiye İstatistik Kurumu verilerine göre, ülkemizde bu yaş grubuna mensup 51 229 477 kişi yaşa-
maktadır. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri yerli turist hedef kitlesi için bu nüfus,
büyük önem teşkil etmektedir. Geniş anlamda ise, bölgenin yerli turist hedef kitlesi, tüm ülke
yaşayanlarıdır.

125
Tablo 37: Yaş Grubu ve Cinsiyete Göre Türkiye Nüfusu, 2021

Yaş Grubu Yaş Aralığı Toplam Erkek Kadın

0-4 5913609 3033029 2880580

Bebeklik ve 5-9 6624202 3398812 3225390

Eğitim Çağı 10-14 6438152 3304851 3133301
15-19 6229709 3203519 3026190
20-24 6741580 3445410 3296170
25-29 6476899 3296919 3179980
30-34 6341787 3212668 3129119
Turizm 35-39 6386208 3228063 3158145
Hareketliliği 40-44 6547162 3294071 3253091
En Yoğun
Grup 45-49 5662261 2838766 2823495
50-54 4754484 2403726 2350758
55-59 4707180 2337304 2369876
60-64 3611916 1776254 1835662
65-69 3156448 1508990 1647458
70-74 2175024 982573 794411
3. Yaş 75-79 1392718 598307 794411
80-84 861409 340568 520841
85+ 659525 224271 435254

Kaynak: TÜİK, Nüfus ve Konut Sayımı, 2021

5.2.3. Tüketiciler

Tıbbi ve aromatik bitkilerin insan hayatındaki yeri neredeyse insanlık tarihi kadar eskidir. İnsanlık
tarih sahnesine ilk çıktığında temel hayatta kalma dürtüsü avcı-toplayıcı davranış modeli üzerinde
kurgulanmış oldu. Bilgi ve tecrübenin zamanla artması ve nesiller arasında birikerek aktarılması ile
insanlık büyük oranda yerleşik hayata geçti. İnsanlığın elde ettikleri kültürel ve bilimsel mirasın
içerisinde geçmişten bugüne kadar yaşamı kolaylaştıran, hastalıkların tedavisinde-önlenmesinde
kullanılan, güzel ve bakımlı görünmeyi sağlayan, baharat olarak yemeklerde kullanılan, gıdaların
uzun süreli saklanması amacıyla kullanılan ve benzeri birçok alanda faydalı olan tıbbi ve aromatik
bitkiler bilgi havuzu oluşmuştur. Günümüzde ise tıbbi ve aromatik bitkiler konusunda bilgi ve
tecrübe birikimi bilimsel boyutlarda sistematize edilmiştir. Örnek vermek gerekirse; tıbbi ve
aromatik bitkilerin ilaç elde edilmesinde bilimsel yöntemlerin kullanıldığı çok fazla araştırma
makalesi vardır ki bu makaleler ilaç endüstrisinin temel üretim girdilerinden birisidir. Ayrıca kozme-
tik sanayide etken madde kullanımında da tıbbi ve aromatik bitki özütleri de sıkça kullanılmak-
tadır.

Mevcut çalışmanın algı araştırmasında katılımcıların genel olarak tıbbi ve aromatik bitkiler için
düşündükleri tüketim modelinin öncelikli olarak destinasyon markası olması kanaatine sahip
oldukları (%96,9) gözlenmiştir. Buna ek olarak katılımcıların % 75,8’i tıbbi ve aromatik bitkiler alanın-

126
da güçlü bir ürün markası olması gerektiğini belirtmiştir. Buradan temel tüketici profilinin bölge
halkı özelinde tıbbi ve aromatik bitkilere karşı bir değer hissettiğini söylemek mümkün olabilir. Yine
katılımcıların verdikleri yanıtta tıbbi ve aromatik bitkilerle ilgili olarak temsil ürünün (bayrak tür) gül
(%58,6) ve lavanta (%31) olduğunu belirtmişlerdir. Katılımcı listesine bakarak tıbbi ve aromatik bitkil-
er açısından temel tüketici profilinin uçucu yağ ve dolayısı ile ağırlıklı olarak kozmetik ve parfümeri
alanlarına yığıldığını söylemek mümkün olabilir. Bu durumun, dünya genelinde de temel tüketici
profiline benzer olduğunu söylenebilir. Çünkü; Ticaret Bakanlığı verileri 2020 yılı kozmetik ürün
ithalatında ilk sırayı %44 ile uçucu yağların aldığını göstermektedir. Ayrıca ikinci sırayı %18 ile koku
verici maddeler ve karışımlar teşkil etmektedir (T.C. Ticaret Bakanlığı Kozmetik Sektörü Sektör
Raporları 2022). Buna karşın tıbbi ve aromatik bitkilerin yukarıda sunulan binlerce yıllık kullanım
alanlarının da işaret ettiği üzere gıda, eczacılık, kozmetik, boya, ziraat, tıp gibi daha fazla sektöre
hitap edeceğini de göstermektedir (Göktaş ve Gıdık, 2019). Örnek vermek gerekirse Avrupa farma-
kopesine kayıtlı 32 adet uçucu yağ kayıtlıdır ve bunların 17 adedinin kullanım bilgisi sunulmuştur
(Kartal vd., 2021). Bu sayede bu uçucu yağlar sadece kozmetik sektöründe değil aynı zamanda
aromaterapi gibi geleneksel ve tamamlayıcı tedavilerde kullanılmaktadır.

İzmir bölgesinde yapılmış kozmetik ürün kullanım alışkanlıkları üzerine bir akademik çalışmada 465
kullanıcının davranış modelleri incelenmiştir (Şen, 2021). Bu çalışmaya göre kozmetik ürün kullanan
bireylerin %29’u erkek ve %71’i kadındır. Bu veriler tıbbi ve aromatik bitkilerden edilen uçucu yağ ve
diğer özütlerin gözettiği hedef kitlenin ağırlıklı olarak kadınlar olduğunu göstermektedir. Aynı
çalışmada yaş dağılımının %36,6 ile 26-35 ve %29,9 ile 36-45 yaş aralıklarında olduğu belirtilmiştir.
Bu da hedef kitlenin 26-45 yaş aralığında olduğu ve ülkemiz nüfus dağılımının da bu aralıklarda
güçlü olması ile örtüştüğünü göstermektedir (URL-1). Ülkemiz, dünyada olduğu zorlu bir pandemi
sürecinden geçmiştir. Bu süreçte uygulanan karantina uygulama ve sokağa çıkma kısıtlamaları han-
elere ulaştırılan internet hizmetlerinin sayıca artmasına ve sonuç olarak da çevrim içi satın alma
oranlarını arttırmıştır. TÜİK 2022 verilerine göre hanelerden çıkılmadan yapılan çevrim içi satın alma-
ların %28,7’sini temizlik ürünleri ve %27,4’ünü kozmetik ürünler oluşturmuştur (URL-2). Bu duruma
bakarak hedef tüketici kitlesine bilişim ve çevrim içi satış sektörleri de dahil edilebilir.

Bölge insanında tıbbi ve aromatik bitkiler için oluşan bir farkındalık seviyesinin arttırılması ile temel
tüketici kitlesinin odak alanını genişletmek mümkün olabilir. Özellikle kullanım alanı çeşitliliği ve
ürün elde edebilme çeşitliliği için tüketici hedef kitlesinin odak alanın genişletilmesi ile fayda/mali-
yet oranlarını üretici- tüketici lehine değiştirmek mümkündür. Genel olarak bir marka değeri
oluştuktan sonra o markanın alt marka ürünleri de ortaya çıkar ve bu sayede ürün yelpazesi de
artmış olur. Tıbbi ve aromatik bitkilerin hedef tüketici kitlesi mevcut algı araştırmasında gözlenen-
den daha geniştir. Bölgede markalaşma ile beraber gelişen yüksek teknoloji, ham ve yarı işlenmiş
ürünlerden işlenmiş ürünlere (ilaç etken maddesi, kozmetik, hijyen ve temizlik ürünleri, gıda takvi-
yeleri ve diğer kimya sanayi kolları gibi) geçişi, katma değer üretimini arttıracaktır.

127
5.2.4. Yatırımcılar

Son yıllarda ülkemizde ve birçok ülkede tıbbi ve aromatik bitkilerin yetiştirilmesinde, değerlendir-
ilmesinde ve bu bitkilerden elde edilen ürünlerin kullanımında büyük bir artış görülmektedir. Tıbbi
ve aromatik bitkiler sektörünün en önemli sorunu bitki türlerinin doğadan toplanıp kültürünün
yapılmaması ve mevcut toplanan bitkilerin yeterince değerlendirilememesidir. Diğer taraftan
üretimi yapılan veya doğadan toplanan ürünlerin teknik anlamda işlenmesi ve pazarlanması için
gerekli bilginin eksik olduğu gözlenmiştir. Diğer bir temel sorun olan pazarlamadır. Tıbbi ve aromatik
bitkiler, doğrudan doğadan toplanarak veya kültüre alınarak pazarlanmaktadır. Tıbbi ve aromatik
bitkiler, ihracatçılar tarafından kiralanan antrepolarda muhafaza edilmekte ve genellikle herhangi
bir işleme tabi tutulmadan preslenip, balyalanarak ihraç edilmektedirler. Tıbbi ve aromatik bitkiler
işleme sanayi ülkemizde henüz istenilen seviyeye henüz ulaşmamıştır. Bitkiler ham drog olarak
değerlendirilmekte ve en fazla uçucu yağ olmak üzere, farklı ürünlere işlenmektedir (Anonim 2007;
Gölükcü vd. 2014).

Tıbbi ve aromatik bitkilerin bitkisel materyal olarak kullanımı ve ticaretinin yanında bu bitkilerin
fonksiyonel özelliklerinin önemli bir kısmını barındıran uçucu yağların ticareti de uluslararası
ticarette ve ülkemiz ticaretinde önemli bir yer tutmaktadır. Gül ve lavanta gibi bitkilerden elde
edilen uçucu yağların kullanıldığı kozmetik sektöründe faaliyet gösteren çok uluslu firmaların çoğu
Türkiye’de üretim ve pazarlama faaliyetleri yürütmektedir. Sektördeki birçok yabancı yatırımcı
lisans anlaşmaları ve ortak girişimler aracılığı ile üretim yapmaktadır. Türkiye’deki ekonomik gelişm-
eye bağlı olarak, kozmetik ve kişisel bakım ürünleri pazarı her yıl yaklaşık %10 büyümektedir
(Anonim 2022). Bu büyümeye paralel olarak bölgede katılımcı listesine bakarak tıbbi ve aromatik
bitkiler açısından temel tüketici profilinin kozmetik ve parfümeri alanlarına yoğunlaştığını da
görmekteyiz. Ancak Türkiye’de pazarlanan ürünlerin yaklaşık %90’nı Türkiye dışı menşeli ürünlerden
oluşmaktadır.

Kozmetik sektörü ihracatımız, 2021 yılında 1,1 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir. Türkiye’nin
kozmetik maddeleri ithalatı, 2021 yılında 1,3 milyar dolar seviyesinde gerçekleşmiştir (Anonim
2022). 2021 yılında en fazla ithalat, sanayide kullanılan koku verici maddeler ve karışımlarda
gerçekleştirilmiş olup bu ürün grubunu, güzellik, makyaj ve cilt bakımı için müstahzarlar ve parfüm-
ler takip etmektedir.

Bölgenin ve ülkemizin en önemli türlerinden olan gül ve lavantanın karakteristik özellikleri onları
yalnızca bir kültür bitkisi olmaktan çok öteye taşımış ve diğer tıbbi ve aromatik bitkilerden ayrıl-
ması sonucunu doğurmuştur. Çünkü özellikle İsparta’da gül ve lavanta geniş ölçekli arazilerde
görsellik açısından olağanüstü bir cazibe oluşturmakta ve tek başına turistik bir çekim gücü
oluşturmaktadır.

Isparta ve ülkemiz için oldukça önemli bir yere sahip olan gül, ekonomik getirilerinin yanı sıra yıllar
boyunca şehrin simgesi olmuştur. Bölgede gül yetiştiriciliğinin her geçen gün ilgi görmesi ile kentte

128
zaman içinde turizm faaliyetleri artmış olup Isparta’nın Güneykent kasabası, gülcülük faaliyetleri ile
öne çıkarak Türkiye’de ve dünyada bilinen bir destinasyon olmuştur (Aköz ve Beyhan 2019).

Ülkemizde 2019 yılında gül üretim alanının yaklaşık %82’sine sahip olan Isparta 31 bin da ile birinci
sırada yer alırken, Burdur 3 bin da ile ikinci, Afyonkarahisar ise 2,8 bin da ile üçüncü sırada yer
almaktadır. 2019 yılında Isparta 14 bin ton gül (yağlık) üretimi ile birinci sırada yer alırken, Burdur 1,3
bin ton ile ikinci, Afyonkarahisar ise 895 ton ile üçüncü sırada yer almaktadır. Gül çiçeği üretimi
yapan önemli ülkeler Türkiye ve Bulgaristan’dır. Her iki ülkede üretilen gül yağı ve gül konkretlerinin
tamamı dünya parfüm ve kozmetik sanayisinde işlem görmektedir. Dünyada ve Türkiye’de yağ gülü
ekonomik açıdan önemli bir yere sahiptir. Yağ gülünün dünyada uçucu yağ açısından parfümeri
sanayisinde aldığı rolün büyüklüğü önemlidir. Türkiye’de uçucu yağ üretiminin büyük kısmını
gülyağı oluşturmaktadır. Türkiye dünyadaki en büyük gülyağı üreticisidir. Yağ gülü tarımı yapılan
illerin bulunduğu Göller Bölgesinde yaklaşık 140 yıllık geçmişe sahip olan yağ gülü bitkisi bu süreçte
Göller Bölgesine önemli bir tarımsal kazanç, kültür ve endüstri kazandırmıştır. Bölgede küçük, orta
ve büyük ölçekli 34 adet gül yağı fabrikası mevcuttur. İhracata yönelik üretim yapan işletmeler
genel olarak büyük ve orta ölçekli işletmeler, iç pazara yönelik olarak üretim yapan işletmeler ise
ağırlıklı olarak küçük işletmelerdir. Türkiye 18’in üzerinde ülkeye gülyağı ve gülyağı türevlerini ihraç
etmektedir. Türkiye’nin gülden elde edilen uçucu yağ (terpeni alınmamış) ihracatı 2020 yılında 23.3
ton, ithalat miktarı ise 214 kg’dır. Ülkemizin gül yağı ve türevleri ihracat değerleri 2020 yılında
yaklaşık 20 milyon Amerikan Dolarına ulaşmıştır. Diğer taraftan bölgeye her yıl lavanta ekoturizmi
de dâhil olmak üzere yaklaşık 500- 750 bin yerli ve yabancı ziyaretçi gelmekte ve önemli turizm
geliri sağlamaktadır (Tarımsal Ekonomi ve Politika Geliştirme Enstitüsü, 2020; T.C. Sanayi ve Tekno-
loji Bakanlığı, 2020; TÜİK, 2020). Türkiye 18’in üzerinde ülkeye gülyağı ve gülyağı türevlerini ihraç
etmektedir. Türkiye’nin gülden elde edilen uçucu yağ (terpeni alınmamış) ihracatı 2020 yılında 23.3
ton, ithalat miktarı ise 214 kg’dır. Ülkemizin gül yağı ve gülyağı türevleri ihracatı 2020 yılında yaklaşık
20 milyon Amerikan dolarına ulaşmıştır (TÜİK, 2020).

Isparta gülünden elde edilen ürünler başta parfümeri, kozmetik, cilt bakımı, tıp, gıda ve içecek
sektörleri olmak üzere farklı kullanım alanlarına sahiptir. Isparta gülünün hammadde olarak
kullanılabileceği özgün ve yeni ürünlerin geliştirilme potansiyeli oldukça yüksektir. Ayrıca Türkiye’de
gül yağı sektörünün en önemli sorunlarından biri parfüm ve kozmetik ve parfüm sanayisinin ülkem-
izde yeterince gelişmemiş olmasıdır (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı, 2020).

Ülkemizde son 5 yıla kadar sınırlı alanlarda yetiştirilen lavantanın 2019 yılı istatistik verilerine göre
üretim alanı 23 ile yayılmış olup 11.903 da alanda 1.462 ton lavanta çiçeği üretilmiştir. Isparta, Afyon-
karahisar, Burdur ve Denizli illeri lavanta üretiminin en yoğun yapıldığı illerdir. Lavanta tarımının
yoğun olarak yapıldığı Göller Bölgesinde son 40 yıldır lavanta ticarete konu olmuş ve bu süreçte
önemli bir kültür, tarımsal bir kazanç ve mevcut gül yağı endüstrine ek bir getiri sağlamıştır.
Bölgede küçük, orta ve büyük ölçekli lavanta yağı üreten firmalar bulunmaktadır. Diğer taraftan
bölgeye her yıl gül ekoturizmi ile birlikte yurtiçi ve yurtdışından yaklaşık 500-750 bin ziyaretçi
gelmekte ve bölge ekonomisine önemli katkı sağlamaktadır (T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı,
2020).

129
Gül ve lavanta başta olmak üzere bölgedeki tıbbi aromatik bitkilerden yeni ürünlerin elde edilmesi
ve elde edilen ürünlerin üretiminde yeni teknolojilerin kullanımının geliştirilmesi, bölge ve ülkemiz
için çok önemli olup bu alanda yapılacak araştırma geliştirme ve yatırımlar ile bölgenin tıbbi aroma-
tik alanında markalaşmasıyla ülkemizin dünya pazar hacminde çok daha fazla paya sahip olmasını
sağlayacaktır.

Bölge ekolojisi, iklimi ve arazi yapısı organik olarak tıbbi ve aromatik bitki üretimi (gül, lavanta başta
olmak üzere haşhaş, rezene, kimyon, kişniş, anason gibi) yapmaya çok elverişlidir. Ayrıca bölgede
kara, deniz ve hava ulaşım ağının gelişmiş olması, turizm potansiyeli oluşturacak doğal, tarihi ve
kültürel değerlerin olması, tarıma elverişli toprakları ve zengin su kaynakları ve Akdeniz ikliminin
bölgeye hâkim olması, nitelikli/niteliksiz eleman temininde sorun yaşanmaması sebebiyle tıbbi ve
aromatik bitkiler sanayisi için de caziptir. Bu nedenlerle, Ülkemizde Batı Akdeniz Bölgesi, tıbbi ve
aromatik bitki sanayinin en fazla geliştiği bölge olup tıbbi ve aromatik bitki sanayisinin (ilaç, kozme-
tik ve parfüm sanayisi gibi) daha da büyütülmesi ve geliştirilmesi daha kolaydır.

Bu bağlamda, bölgenin tıbbi ve aromatik potansiyeli, bu alanda faaliyet gösteren üretici potansiyeli
ve bölgenin tıbbi aromatik bitkiler turizm cazibe noktaları, iklim, ulaşım ağı, altyapı ve sosyo kültürel
durumu değerlendirildiğinde;

• Tıbbi ve aromatik bitki üretecek yatırımcılar,

• Tıbbi ve aromatik bitkilerin ekoturizmi alanında faaliyet gösterecek yatırımcılar,
• Tıbbi ve aromatik bitkilerin işlenmesi, paketlenmesi, depolanması ve pazarlanması
alanında faaliyet gösteren yatırımcılar,
• Tıbbi ve aromatik bitkilerden elde edilen ürünlerden katma değeri artıracak kozmetik,
gıda, kimya ve ilaç gibi birçok yüksek teknolojik sanayi dalında yatırım yapacak
yatırımcıların bilgilendirilmesi, yönlendirilmesi ve desteklenmesi katma değerin ülkem-
izde kalmasını sağlayacak ve ülkemizin dünya pazar hacminde bölgenin tıbbi aromatik
alanında markalaşmasıyla rekabet ortamı oluşturmasına katkı sağlayacaktır.

5.3. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma

Hikayesi ve Stratejisi: Yeşil Kalkınma

Günümüzün dünyasında hemen hemen tüm coğrafyalarda olmak üzere yüksek bir çevre hassasi-
yeti doğmuştur. Artık insanlık doğa ile girişilen her mücadelenin sonucunda kaybeden tarafın her
durumda insan olduğu farkındalığına ulaşmıştır. Bu nedenle gelecek nesillere daha güzel bir dünya
bırakmak için insanlığın üretim ve yönetim metotlarının tamamen güncellenmesi ve doğaya karşı
olmayan barışık süreçlere geçmesi gerekmektedir. Bu farkındalık çalışması ülkemizde yeşil kalkın-
ma devrimi olarak adlandırılmaktadır (Türkiye’nin Yeşil Kalkınma Devrimi, 2021).

Yeşil kalkınma bir değeri oluşturmayı yani var olanın korunmasını ve sürdürülebilir bir şekilde
gelecek nesillere aktarılmasını hedefler.

130
Mevcut çalışmanın ortaya çıkış sebebi olan bölgesel kalkınma çalışmaları, bölgenin öz kaynaklarının
kullanılmasını temel amaç olarak belirler. Bir bölgenin kalkınabilir hale gelmesi bölge için yeterli
değildir. Bölgesel kalkınmanın gerçek anlamda başarılı olabilmesi için (özellikle tıbbi ve aromatik
bitkiler alanında) üç temel saç ayağına dayanması gerekmektedir. Bu saç ayaklarını açıklamak gere-
kirse, Batı Akdeniz Bölgesi Markası Stratejik Çerçevesi şu 3 ana eksen üzerinden oluşmaktadır.

• Eksen 1: Doğayı koru (Koruma-kullanım dengesi)

• Eksen 2: Kaynakları dönüştür ve değer üret (Standartlaşmış üretim)
• Eksen 3: Kültürü yaşat ve devamlılığı sağla (Sürdürülebilirlik)

K AY N A
KL
AR
U! ID
R
KO

ÖN
D O Ğ AY I

ÜŞT ÜR !

YEŞİL
KALKINMA

A T!
K Ü LT Ü R Ü YA Ş

Şekil 37: Yeşil Kalkınma Yolunda Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Marka Stratejisi

Bu saç ayaklarını planlı bir şekilde uygulamak, bölge için kalkınma hedefleri doğrultusunda kısa,
orta ve uzun vadelerde katma değeri yüksek bir marka değerinin oluşmasına imkân verecektir.

5.3.1. Eksen 1: Doğayı Koru (Koruma-kullanım dengesi)

Doğal kaynakların kullanımı kısa vadeli planlamalarda düşük maliyetli ve hızlı erişilebilir bir çözüm-
dür. Burada dikkat edilmesi gereken en hassas durum kaynakların koruma-kullanım dengesine gö-

131
re değerlendirilmesi mecburiyetidir. Özellikle bilinçsiz ve plansız bir şekilde kaynakların doğadan
alınması biyolojik dokunun bozulmasına ve toplanan bitki türleri öncelikli olmak üzere tüm bitki
çeşitliliği varlığının genetik erozyona uğramasına neden olur. Özellikle tıbbi ve aromatik bitkilerde
markalaşmayı hedefleyen ve planlayan bu çalışmanın değindiği en hassa konu doğanın korun-
masıdır. Biyolojik dokunun bozulması, bitkilerin yayılışından içerdikleri etken maddelere kadar
sahip oldukları tüm değerlerin yozlaşmasına ve ekonomik olarak değerlerini kaybetmesine neden
olur. Markalaşma hedeflerinde tıbbi ve aromatik bitkilerden hem içerik (yani kıymetli ürün) hem de
turizm amaçlı faydalanma arzusu olduğu için biyolojik dokunun korunmaması tüm hedeflerden
orta ve uzun vadeye ulaşmadan uzaklaşmasına ve beklenen değer üretimine ulaşılamamasına
neden olacaktır. Dahası çevresel dokunun tahribatı gelecek nesiller üzerindeki hak ve ödevlerim-
izden vaz geçmek anlamına gelecek ve bu durum onlara daha kötü bir dünya bırakmakla sonuçla-
nacaktır. Ülkemizin 2053 yeşil kalkınma vizyonuna baktığımızda cumhurbaşkanlığımız tarafından
deklere edilen raporda hava sıcaklığının 50 santigrat derecenin üstüne çıktığı gün sayısı son 40 yıl
göz önüne alındığında 2 katına ulaşmıştır (Türkiye’nin Yeşil Kalkınma Devrimi, 2021). Yine bu deklara-
syona göre ülkemiz 2053 yılında emisyon değerlerini sıfıra indireceğini taahhüt etmektedir. Bu iyi
niyet ifadesi ve verilen söz, doğanın korunmasının ne anlam ifade ettiğini çok iyi bir şekilde açıklam-
aktadır. Mevcut çalışmanın üç temel saç ayağından birisi olan doğayı koru misyonu ile kısa vadede
kazanç elde edilirken orta ve uzun vadeli planların sekteye uğramasının önüne geçilecektir.

5.3.2. Eksen 2: Kaynakları Dönüştür ve Değer Üret (Standartlaşmış üretim)

Ülkemiz ve diğer gelişmiş ülkelerin kaynaklara olan yaklaşımları incelendiğinde kaynakların kullanımı
ve dönüştürülmesine verilen önemin arttığı gözlenmektedir (Türkiye’nin Yeşil Kalkınma Devrimi,
2021). Gelecek nesillere korunmuş bir doğa bırakırken, doğa ile barışık üretim yöntemlerinin de
miras bırakılması gerekmektedir. Böylece gelecek nesiller bizlerden aldıkları iyi mirası daha etkin bir
şekilde kullanarak ve geliştirerek sonraki nesillere bırakabileceklerdir. Bu planlamalara kaynakları
etkin değer üretimlerine dönüştürmek denilebilir. Doğal kaynaklar sınırsız değildir ve salt bir
koruma anlayışı yaklaşmak doğanın korunmasını sağlar ama doğa ile barışık üretim yöntemlerinin
geliştirilmesine engel olur. Doğal kaynakları etkin değerlere dönüştürmek için standartlaşmış
üretim yöntemleri kullanılır. Bu yöntemler genellikle orta vadeli planları işaret eder ve işlenmiş
ürünler üzerinden ilerler. Özellikle ilaç, kozmetik ve kimya sanayinin ihtiyaç duyduğu tıbbi ve
aromatik bitki bileşenleri bitkinin yaşadığı ekolojik ortamın dinamiklerine göre değişkenlik göstere-
bilir. Bununla birlikte ilaç, kozmetik ve kimya sektörleri bitki bileşenlerinin her dönem standart bir
şekilde elde edilmesini talep eder. Bunun sebebi ise üretimde standardizasyonun sürdürülebilirlik
açısından temel basamak olmasıdır.

Geçmişten günümüze kadar gelen tıbbi ve aromatik ürünlerin ana kaynağını doğrudan doğadan
toplama yöntemi oluşturmuştur. Yakın geçmişe bakıldığında ise doğal dokunun korunması gibi
çevresel hassasiyetler artmış ve sürdürülebilir bir yeşil kalkınma için doğadan köken alan bitkisel
materyalin tarımına geçilmeye başlanmıştır. Bu geçiş değer üretiminde standardize ürün yani her

132
periyotta benzer kalite, içerik oranı ve verim değerlerine sahip ürünlerin yüksek hacimde üretile-
bilmesine olanak sağlamıştır. Bu sayede biyolojik doku ve genetik çeşitliliği üzerindeki toplama
baskısı azalmış ve doğanın kendisini rehabilite etmesine fırsat verilmiştir. Çünkü doğadan toplama
yöntemi kısa vadede düşük maliyetli bir çözüm gibi görünse de uzun vadede çevresel tahribatların
önüne geçilemeyecek bir seviyeye ulaşmasına neden olacaktır. Bu da gelecek nesillere üstesinden
gelemeyecekleri tahrip edilmiş bir çevre dokusu bırakmak anlamına gelecektir. Sonuç olarak stan-
dartlaşmış ürünler ulusal ve uluslararası pazarlarda standardize olmayan ürünlere karşı daha
rekabetçi ve güvenilir ürünlerdir. Aynı zamanda standardize olmuş ürünler bir değer üretimine yani
kaynakların en etkili bir şekilde dönüştürülmesine fırsat sunar.

5.3.3. Eksen 3: Kültürü Yaşat ve Devamlılığı Sağla (Sürdürülebilirlik)

Yeşil kalkınma yolunda markalaşma çalışmalarının sonuncu saç ayağı sürdürülebilir kalkınma yön-
temleri geliştirmektir. Ülkemizin yeşil kalkınma devrimi hedeflerinde sürdürülebilir kalkınma çevre-
sel kalkınma, sosyal kalkınma ve ekonomik kalkınma çalışmalarının kesişimindedir (Türkiye’nin Yeşil
Kalkınma Devrimi, 2021). Mevcut çalışmada tıbbi ve aromatik bitkilerde markalaşma için kalkın-
manın da sürdürülebilir olması gerekmektedir. Önceki kısımlarda anlatılan yeşil kalkınma için gerekli
saç ayaklarına ek olarak sürdürülebilirlik hem değer üretiminin hem de koruma kullanım dengesinin
sağlanmasına bağlıdır. Doğal kaynakları korumadan ve standardize etmeden kullanmak sınırlı
kaynakların hızlıca tükenmesine neden olacaktır. Bu nedenle üretim sürdürülebilirlik ilkesine
dayanmalıdır. Bu şekilde başlatılan üretim süreçleri teorik olarak limitsiz bir şekilde devam edebilir.
Mevcut çalışmanın hedefi tıbbi ve aromatik bitkilerde markalaşmadır. Bu hedef doğrultusunda
kaynakların (biyolojik doku) doğru ve etkin bir şekilde yönetilmesi gerekmektedir. Kaynakların
doğru kullanımı çevrim içi kayıpları azaltacağı gibi maliyet çıktılarının da düşmesine neden olacaktır.
Aynı zamanda üretim süreçlerinin başlangıcından ürün eldesine kadar geçen adımlarda sürdürüle-
bilirlik temel koşuldur. Bu nedenle bir üretim sektörü (mevcut çalışma için tıbbi ve aromatik bitkil-
er) sürdürülebilir yöntemlere dayanmıyorsa zamanla erozyona uğrayacak ve tükenecektir.
Sürdürülebilirlik mevcut çalışma için doğanın korunmasına yardımcı olan ikinci saç ayağını oluştur-
maktadır. Bölgede üretici tarafından temin edilen bitkisel kaynakların hem içerik hem de görsel
açıdan yüksek kalitede olması bölgede oluşması beklenen yatırımcı portföyünün de devamlılığını
sağlar. Çünkü yatırımcı hangi sektörden olursa olsun (ilaç, kozmetik, kimya ve turizm gibi) devamlılık
yani sürdürülebilirlik arz etmeyen iş kollarına yatırım yapmaktan kaçınır.

Bölge özelinde düşünüldüğünde tıbbi ve aromatik bitkilerde tek gelir kolu doğrudan bitki kökenli
ürünler değildir. Buna ek olarak binlerce yıldır tıbbi ve aromatik bitkilerle kaynaşmış bir kültür mirası
vardır. Kültür mirasının yaşatılarak tıbbi ve aromatik bitkilere eklemlenmesi tam da istenilen marka
değerinin oluşturulmasına hayati katkılar sağlayacaktır. Şöyle ki; bölge halkı binlerce yıldır tıbbi ve
aromatik bitkilerden etnobotanik yönüyle faydalanmaktadır. Yani bitkiler bölge halkının kültürel
mirasına ve yaşamına ayrılmayacak bir şekilde kaynaşmıştır. Sahip olunan ama çok farkına varıl-
mamış bu zenginlik katma değeri yüksek marka ve ürünlere dönüştürülebilir. Turistik destinasyon-
ların oluşturulması (Bulgaristan ve Fransa örneğinde olduğu gibi) ve bu noktalarda gerçekleştirile-

133
cek yöresel etkinlikler önemli bir gelir oluştururken yeşil kalkınmanın sürdürülebilir olmasına imkân
verebilir. Dahası tıbbi ve aromatik bitkilerin fiziksel ürüne dönüşürken bitkiler üzerinde oluşan
kalkınma baskısını rahatlatmak içinde bu tür turizm faaliyetleri önemli bir dayanak noktası
oluşturabilir. Örnek vermek gerekirse tıbbi ve aromatik bitkilerin sürdürülebilir olması, standardize
edilmesi ve doğayı koruması için ayrılmış alanlarda tarımının yapıldığı bahçeler, seralar ve tarlalar
gibi alanlar turizm destinasyon noktalarına eklenebilir. Burada çeşitli turizm etkinlikleri yapılabilir.
Ayrıca tıbbi ve aromatik bitkilerin ham, yarı işlenmiş ve işlenmiş ürünlere dönüştürüldüğü atölyele-
rde etkinlikler düzenlenebilir. Bölge insanın kültürünü yine bölge doğasının bitkileriyle birlikte
markalaştırmak belki de yeşil kalkınma ve markalaşma yolunda atılabilecek en önemli sürdürülebil-
irlik adımı olacaktır.

5.4. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markası ve

Kimlik Bileşenleri

Yapılan çalışmada görülmüştür ki, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markası’nın ana
kimlik öğesi “Gül” bitkisidir. Gül ile her ne kadar Bulgaristan Gülü ve Bulgaristan Gül Yağı markaları
tüm Dünya’da Bulgaristan’ın özel değeri gibi bir algı oluşmuş olsada, Türk kültürü ve tarımsal yetiş-
tiriciliğinin, Osmanlı’nın 545 yıl idaresi altında bulunan bu bölgeye bırakmış olduğu çok değerli bir
mirasdır. Bugünki, vatan topraklarında da sahip çıkılması gereken bu miras, günümüzde Isparta
ilinde başarı ile yaşatılmaktadır.

Yağlık gül, yetiştirilme koşulları acısından özel nitelikler arayan, yetiştiricisinin ekilen her coğrafyada
verim almasının mümkün olmadığı bir bitki türüdür. Bu bağlamda, yüksek verim ile yetiştirilebildiği
destinasyonlarda ise bir hazine niteliğindedir.

Isparta gülü verim ve ürün kalitesi bakımında incelendiğinde Türk gülü ve Osmanlı’dan kalma
gülcülük mirası ilede uluslararası düzeyde farkındalık yaratabilecek, global bir marka olma potansi-
yeline haiz, bölgenin başat tıbbi ve aromatik bitkisidir.

Yapılan saha araştırmasında da Batı Akdeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik bitkileri denilince, bölge pay-
daşlarının ve bölge dışı katılımcılarında aklına ilk olarak “Gül” gelmektedir. Bu durum, marka algısını
oluşturan en güçlü çağrışımı ve bölge ile özdeşleşen olguyuyinelemektedir. Bölgenin en değerli
tıbbi ve aromatik bitkileri olarak “Isparta Gülü” dışında, “Lavanta” ve “Sütçüler Kekiği” bölgesel
olarak başat ürünler olarak belirtilmektedir. Belirtilen, lavanta ve kekik bitkileri hemen hemen
üretilmek istenen her coğrafyada yetiştirilebilmesi, marka farkındalığı ve ürünün eşsizliği bakımın-
dan dezavantajlar barındırmaktadır.

Ayrıca Bölge’de, Batı Akdeniz Bölgesini oluşturan, Antalya, Burdur ve Isparta illerinin birleştirici,
ortak kimlik öğesi olarak “Yörükler” ve “Toroslar” görülmektedir. Teke yöresi olarak da tabir edilen
yöre, zengin ve eşsiz yörük kültürünü barındırmaktadır. Alpler, himalayalar gibi geniş alanları coğrafi
olarak markalaştıran sıra dağların bir örneğide Toroslarda görülmektedir. Toroslar çok çeşitli turizm

134
olanaklarının yanı sıra, Türkiye’nin en zengin florasına ve faunasına ev sahipliği yapmaktadır. Bu
anlamda, bölgeye sunduğı eşsiz olanakları ile bölge markasının alt kimlik unsurları arasındaki öğe
olarak çok güçlü bir yere sahipdir.

Saha araştırmalarında, katılımcılara “Bölge’nin ortak kimlik unsuru nedir?” sorusuna verilen yanıtlar
da bu tespiti desteklemektedir. Yanıtlar il bazında incelendiğinde, Antalya ve Burdur ilinden katılan
katılımcıların en fazla “Yörükler”, Isparta ilinden katılan katılımcılar ise en fazla “Toroslar” yanıtını
vermiş oldukları görülmektedir.

Yeşil Kalkınma Yolundaki 3 Marka Stratejisi ekseninde bölgenin kendine özgü niteliklerini aktaran,
tercih edilme ve farkındalık yaratma gücüne sahip alt kimlik unsurları Tablo 38’de sunulmuştur.

Tablo 38: Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Marka Kimlik Bileşenleri

EKSEN 1 EKSEN 2 EKSEN 3

Doğayı Kaynakları Dönüştür ve Kültürü Yaşat ve Devamlılığını Sağla!

koru! Değer Üret!

Marka Kimlik Bileşenleri Toroslar Gül, Lavanta, Kekik Teke Yöresi Yörük Kültürü, Arkeolojik Miras

Markalaşma stratejisinin dayandırıldığı Yeşil Kalkınma’nın özü; daha önce de belirtildiği üzere bir
değerin oluşturulması sürecini var olanın korunması ve sürdürülebilir bir şekilde gelecek nesillere
aktarılmasıdır.

Bu çerçeveden bakıldığında, markalaşma çabaları öncelikle bölgenin öz kaynaklarının kullanılmasını

temel amaç olarak belirler. Öz kaynaklar kullanılarak gerçekleştirilecek bölgesel kalkınmanın başarılı
olabilmesi için (özellikle tıbbi ve aromatik bitkiler alanında) üç temel saç ayağına dayanması gerekir.
Dolayısıyla, Batı Akdeniz Bölgesi Markası Stratejik Çerçevesi, doğayı koru, kaynakları dönüştür ve
değer üret, kültürü yaşat ve devamlılığı sağla unsurlarına dayalı olarak geliştirilmiştir.

5.4.1. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Marka Vaadi

Anadolu Ajansı’nın, 08.04.2022 tarihinde, “Antalya'da tatilciler aynı gün hem denize girip hem
kayak yapıyor.” başlıklı haber içeriğinde, “Her yıl milyonlarca turiste ev sahipliği yapan Antalya'da
tatilciler aynı gün Saklıkent'te kayak yaparak karın keyfini çıkarıyor, 45 dakikalık yolculuğun ardın-
dan denize girebiliyor.” şeklinde haberin özetleyebilecek cümle yer almaktadır. Her yıl haber
bültenlerinde, gazete sayfalarında ve dijital medya enstümanlarında karşılaştığımız bu haber, aslın-
da Batı Akdeniz Bölgesi’nin Tıbbi ve Aromatik Bitkileri ile birlikte hedef kitlesine vaadinide en güzel
şekilde aktarmaktadır.

Batı Akdeniz Bölgesi, Antalya, Burdur ve Isparta illeri Turistik Değerler Envanterini oluşturan,
UNESCO Dünya Miras Listesinde yer alan, Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezleri listesinde

135
yer alan, Doğal ve Jeolojik Değerler listesinde yer alan, Kültürel ve Folklorik Değerler listesinde yer
alan, Yöresel Lezzetleri ve Geleneksel Mutfağı listesinde yer alan, Yaban Hayatı listesinde yer alan,
Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri listesinde yer alan ve son olarak Etkinlikleri listesinde yer
alan 1905 değer bulunmaktadır. “Batı Akdeniz Bölgesi Değerler Envanteri” içeriğinde ayrıntılı şekilde
paylaşılmış bölge değerleri, tüm yaş, ilgi ve tüketici gruplarına hitap eden değerler barındırdığı gibi
yılın 12 ayı turizm olanaklarınıda ziyaretçilere sunmaktadır.

İlgili haberde de yer aldığı gibi bölgede aynı anda hem denize girilebilirken, kayak yapılabilmekte,
sakin ve huzurlu bir ekolojik turizm olanağından faydalanırken, rafting, motor sporları, yamaç
paraşütü gibi adrenalin odaklı etkinliklerden yararlanılabilmekte, dünyanın en karanlık noktalasında
gökyüzü gözlemi yaparken, sabahına ülkenin en özel mağaralarında yer altının büyüsünü deneyim-
lenebilmektedir.

Bölge aynı anda, eğlence, huzur, adrenalin, keşfetme, dinginlik, heyecan duygularını barındıran
olanaklar sunmakta, ekolojik, spor, alternatif, doğa, deniz, tarih, gastronomi turizmi v.b. gibi turizm
çeşitliliği toplumun her yaş grubuna hitap etmektedir. Tablo 39’da ilgili listelerde var olan değer
sayıları sunulmuştur.

Tablo 39 Batı Akdeniz Bölgesi Değerler Envanteri'nde Yer Alan Bölge Değerlerinin Sayısı

Envanter Listesi Antalya Burdur Isparta Toplam

UNESCO Dünya Miras Listesinde Yer Alan Değerler 30 2 32
Ören Yerleri, Tarihi Yapıları ve Ziyaret Merkezler 98 38 137 273
Doğal ve Jeolojik Değerler 116 58 99 273
Kültürel ve Folklorik Değerler 55 14 33 102
Yöresel Lezzetler ve Geleneksel Mutfak Öğeleri 87 24 143 254
Yaban Hayatı Üyeleri 48 35 307 390
Turistik Aktiviteleri ve Aktivite Merkezleri 258 65 152 475
Etkinlikler 96 12 10 118
GENEL TOPLAM 1917

Batı Akdeniz Bölgesi aynı zamanda, yatırımcılar için, hammaddeye direkt ulaşım, uygun ve geniş
üretim ve fabrika arazileri, yetişmiş ve diğer ülke çalışanlarına göre daha uygun maliyetli iş gücü,
uygun iklim ve ulaşım koşullarını sunmaktadır. Tüm kesimler ve bireylerin ihtiyaçlarını doyuma
ulaştırabilecek nitelikle cevap oluşturmaktadır.

Bu bağlamada değerlendirildiğinde Batı Akdeniz Bölgesi’nin, yaşayanlarına, turistlere, tüketicilere

ve yatırımcılara kısaca tüm hedef pazara; “Mis Kokulu Bitkilerinde Ötesinde, Aradığın Herşey
Batı Akdenizde!” Temel marka vaadini sunmaktadır. Bu vaadden yola çıkarak, Batı Akdeniz Bölgesi
Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin mottosu ise “Batı Akdeniz; Doğaya Dönüş ve Yenilenmenin
Merkezi” olmalıdır.

136
5.4.2 Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Logo ve Sloganı

Batı Akdeniz Bölgesi Markasını temsil eden logo 3 parçadan

Şekil 38: Batı Akdeniz Tıbbi ve Aromatik
Bitkileri Logosu
oluşmaktadır. Logonun üst kısmında yer alan parça, bölgenin
kültürel kimliğinde çok güçlü bir yere sahip, başta Toros Dağları
olmak üzere, Batı Akdeniz Bölgesi’nin bitki zenginliğini temsil
etmekte, tasarımın merkezinde yer alan sarmala benzeyen
form göller yöresine simgelerken aynı zamanda tıbbi bir karışı-
ma çağrışım yapmaktadır. Altta yer alan form ise bölgenin
verimli tarım arazilerini betimlemektedir. Bütüncül olarak logo
ele alındığında logonun çiçeğe benzer formu dikkat çekmekte-
dir.

Formun renkleri Akdeniz’in turkuazı, Torosların hakisi ve aromatik bitkilerin yeşili olarak pastel
tonlarda tercih edilmiştir. Slogan olarak ise Anadolu’nun Bitki Hazinesi” tercih edilmiştir.

5.4.3. Temel Amaçlar ve Stratejik Öncelikler

Batı Akdeniz Bölgesi’nin tıbbi ve aromatik bitkiler ile aromatik turizm açısından yol haritasını belir-
leyecek olan stratejik öncelikler ve uygulama önerileri oluşturulurken bazı öncü metinlerden yarar-
lanılmıştır. Batı Akdeniz bölgesine özgü bir marka kimliği ve marka vaadinin dayandırıldığı bu belgel-
er: Türkiye Yeşil Kalkınma Devrimi belgesi, Tıbbi ve Aromatik Bitki Çeşitliliğinin Korunmasında, Bun-
ların Üretiminde ve Pazarlanmasında Karşılaşılan Sorunlar ile Alınması Gereken Tedbirlerin Belirlen-
mesi Amacıyla Kurulan Meclis Araştırma Komisyonu’nun Aralık 2019 tarihli Raporu ve Batı Akdeniz
Alternatif Turizm Çalıştay Raporudur. Bunların dışında, bu raporun başında yer alan saha çalışmaları
ve mevcut durum analizi raporunun verileri belirleyici olmuştur.

Batı Akdeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik bitkiler markalaşma çalışması kapsamında gerçekleştirilmiş
olan odak grup toplantılarından, derinlemesine mülakat ve görüş bildirme formlarından elde edilen
bilgiler sonucu ortaya çıkan GZTF analizi verileri stratejik önceliklerin bölgeye özgü olarak değer-
lendirilmesine imkân vermiştir. GZTF analizi verilerini kısaca hatırlatmak yol haritamızın altlığını daha
iyi anlamamızı sağlar.

Bölgenin sahip olduğu zengin tıbbi ve aromatik bitki çeşitliliği, üretim alt yapısı, lojistik imkanlara ve
çeşitlenen ulaşım ağlarına yakınlık, bitki çeşitliliğinin yanı sıra bölgenin tarihi, kültürel ve folklorik
zenginlikleri, Yörük kültürü, doğal çekicilikleri, verimli toprakları, iki üniversiteye sahip olmanın bera-
berinde getirdiği ar-ge ve araştırma laboratuvarları, susuz tarıma uygun yapısı ve üretim tesislerinin
varlığı ile tıbbi ve aromatik bitki yetiştiriciliği açısından güçlü yanlara sahip bir bölgedir.

İklim alt yapısı ve yükseltiler nedeniyle sahip olduğu bitki çeşitliliği, sahip olduğu endemik türler,
coğrafi konum, eko turizm gelişim bölgesi olması, sosyal medyanın gücünden yararlanma imkanının
olması, bölgenin markalaşmayı destekleyen yapısı, sektörün yüksek büyüme potansiyelinin varlığı,

137
pandemi sürecinde tıbbi ve aromatik bitkilere ve diğer destekleyici tedavi yöntemlerine ilginin
artması, bölgenin sağlık turizmi açısından da çekici olması gibi fırsatların varlığı Batı Akdeniz bölge-
sini bir adım öne çıkarmaktadır.

Sahip olduğu güçlü yönlere ve fırsatlara karşın, tanıtım yetersizliği, sektör paydaşlarının finansal
yetersizlikleri, paydaşlar arasındaki iletişim ve koordinasyon eksikliği, Antalya-Burdur ve Isparta’yı
birleştiren tek destinasyona yönelik iş birliğinin yokluğu, iller arasındaki koordinasyon eksikliği,
genel olarak bölgede iş birliğinin yokluğu, turizmdeki her şey dahil sistemi, düşük kaliteli ürünlerin
piyasaya sunulması, çiftçilerin yeterince bilinçli olmaması, teşviklerin-desteklerin yetersiz kalması,
ürünlerin hammadde olarak pazara arz edilmesi, ürün işleme kapasitesinin yetersiz olması, yüksek
katma değerli ürün üretememe, markalaşamama, ürünlerde standartların olmaması, Batı Akden-
iz’in bir destinasyon markası olarak konumlandırılmaması, süreçleri doğru yönetememek, bürokra-
tik engeller, üreticilerin markalaşma konusundaki bilgisizlikleri, paydaşlar ve kurumlar arasındaki
çatışma kültürü, plansız yetiştiricilik ve fide satışı gibi zayıf yanlara işaret edilmişti.

Rakip destinasyonların daha hızlı yol alması, ürün kalitesinin düşme riski, tüketicilerin güvenini
kaybetme ihtimali, bazı bitkilerin yok olma tehlikesi ve dış baskılar, iklim değişikliğinin ve kuraklığın
olası olumsuz etkileri, çevre kirliliği, anlaşmalı tarım yapılamamasından dolayı çiftçilerin üretimden
uzaklaşması, tarımda kullanılan zirai ilaçlar ve GDO’lu ürünler, proje ve planları uygulamaya geçire-
meme ve birlikte hareket etme güdüsünün yokluğu gibi tehditler katılımcılar tarafından dile getir-
ilmişti.

Tüm stratejik planların ve yol haritalarının kendilerine rehberlik edecek bir değerler dizgesine
ihtiyacı vardır. Batı Akdeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik bitkileri markalaşma stratejisinin değerleri
aşağıdaki şemada gösterilmiştir.

Bilimsellik

Gelişime ve
İş Birliğine
Yeniliğe
Açık Olma
Açıklık

Yetkinlik Güvenilirlik

Tarafsızlık Şeffaflık

Tutarlılık

Şekil 39: Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markalaşma Stratejisinin Değerleri

138
Batı Akdeniz Bölgesi Markalaşma Stratejisi’ni dayandırdığımız “yeşil kalkınma” ideali bize üç önemli
dayanak vermektedir: Doğayı koru, kaynakları dönüştür ve değer üret, kültürü yaşat ve devamlılığı
sağla. Bu dayanakları yukarıdaki değerler ve bulgularımızla birlikte düşündüğümüzde vizyonumuzu
belirlemek bizim için zor olmadı.

Batı Akdeniz Bölgesi tıbbi ve aromatik bitkiler markalaşma stratejisinin vizyonu, bölgedeki tıbbi ve
aromatik bitki üretimini ve sahip olduğu yüksek yan ürün potansiyelini bilimsel çalışmaların rehber-
liğinde yenilikçi bir anlayışla, yüksek standartlara sahip ürünlere dönüştürebilen, ürünlerini içeride
ve dışarıda kolayca pazarlayabilen, bölgenin kültürünü koruyan ve yaşatan, sahip olduğu kalite
standartlarıyla ulusal ve uluslararası alanda tercih edilen güvenilirliği yüksek bir marka haline
getirmektir.

Saha araştırmalarından, mevcut durum analizi verilerinden ve yukarıdaki vizyon ifadesinden hare-
ketle, izlenecek yol haritasındaki stratejik önceliklerimizi 6 ana odakta toplayabiliriz:

Tıbbi ve aromatik bitkilerin bölgede yetiştirilmesinin ve işlenmesinin geliştirilmesi, ürün

Strateji 1:
kalitesinin arttırılması

Strateji 2: Yetkin iş gücü (insan kaynağı) yetiştirme

Alt yapı geliştirme (yeni pazarlama kanalları geliştirme, ulaşım ve lojistik alt yapısının
Strateji 3:
güçlendirilmesi)

Strateji 4: Mevcut işletmelerin Ar-Ge ve İnovasyon kapasitelerini geliştirme

Strateji 5: Pazarlama ve markalaşma kapasitesini geliştirme

Strateji 6: Bölgede iş birliği ve koordinasyona dayalı Yönetişim modeli geliştirme

Bu ana stratejiler çerçevesinde üretim, işleme, pazarlama (markalaşma ve iletişim) ve aromatik

turizm olmak üzere dört önemli faaliyet odağına yönelik olarak belirlediğimiz hedeflere ulaşmak
için kısa, orta ve uzun vadeli eylem planımız ve uygulama önerilerimiz aşağıdaki gibidir.

139
6. UYGULAMA ÖNERİLERİ
Uygulama önerileri başlığı altında, Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markası, Pazarla-
ma İletişimi Eylemleri Uygulama Planı ile Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Strateji
Eylem Planları bölümleri yer almaktadır.

6.1. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Markası,

Pazarlama İletişimi Eylemleri Uygulama Planı

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkilerinin markalaşma sürecine ilişkin olarak benimsenebi-
lecek slogan önerimiz; “Batı Akdeniz: Doğaya Dönüş ve Yenilenmenin Merkezi”. Yukarıda belirle-
diğimiz temel amaçlar ve stratejik öncelikler dikkate alınarak bir marka iletişimi eylem planı hazırla-
nabilir. Strateji ve hedeflerimize uygun olarak geliştireceğimiz projelerin/ iletişim ve farkındalık
kampanyalarının detaylandırılması ve zaman planının yapılması gerekmektedir. Belirlenen faali-
yetlere göre uygulamanın zamanlama planın yapılması, iletişim araç ve metotlarının belirlenmesi ve
bütçelendirilmesi etkili bir iletişim planı hazırlamanın vazgeçilmezleridir.

Etkili bir iletişim eylem planı 4 önemli amaca hizmet eder. Bunlar; dikkat çekme, ilgi uyandırma,
istek uyandır ve harekete geçirmedir. Bu sıralamaya göre öncelikle hedef kitleye sunulacak şeyin
duyurusu ve bilgilendirmesi yapılarak dikkat çekilmelidir. İkinci aşamada hedef kitlenin ilgisini çeke-
cek unsurlar kullanılmalıdır. Üçüncü olarak hedef kitlede oluşturulmuş ilginin satın alma isteğine
dönüştürülmesi sağlanır. Dördüncü aşamada ise bu isteğin eyleme dönüştürülmesi için çeşitli faali-
yetler planlanır. Dikkat, İlgi, İstek ve Eylem aşamalarından oluşan ve İletişim çalışmalarında Etkiler
Hiyerarşisi olarak isimlendirilen bu model bizim de temel çıkış noktamız olacaktır. Burada önemli
olan konu, bu faaliyetlerin 4 ayrı hedef kitleyi dikkate alarak planlanmasıdır.

İletişim planının ilk aşamasında görünürlük ve tanıtım araçlarının geliştirilmesi gerekir. Proje
kapsamında oluşturulmuş olan logo ve slogan tanıtımın en önemli unsuru olacaktır. Bunun yanında
web sitesi, sosyal medya banner kullanımı, posterler, afisler, el ilanları, süreli yayınlar, basın bülten-
leri, çeşitli stantlarda ve toplantılarda kullanılacak tanıtım materyallerinin (kırlangıç, roll-up, promo-
syon materyalleri vb.), çeşitli animasyonların, infografiklerin, kamu spotlarının ve diğer reklam
materyallerinin hazırlanması gerekir. Bölgenin uluslararası turistik çekiciliği nedeniyle hazırlanacak
web sitesinin farklı dillerdeki versiyonlarının hazırlanması şarttır. Aşağıdaki eylem planında yer alan
faaliyetlerin bütçelendirilmesinin yapılacak faaliyetlere ilişkin kararların verilmesinden sonra yapıl-
ması daha akılcı ve gerçekçi olacaktır. Faaliyetlerin önceliklendirilmesinde yukarıda belirttiğimiz
etkiler hiyerarşisi ilkesinin gözetilmesi yerinde olacaktır.

Aşağıdaki eylem planı bir önceki başlıkta yer alan Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri
Strateji Eylem Planında kısa-orta ve uzun vadeli olarak belirlenmiş olan kapsamlı eylemler arasın-
dan özellikle marka iletişimi konusunda etkili olabilecek eylemleri içerecek şekilde oluşturulmuş-
tur. Kuşkusuz bu eylem planının öncelikleri kurumun hedefleri ve ayıracağı mali kaynaklar ile doğru-
dan ilişkilidir.

141
Marka ve Pazarlama İletişimi Eylemleri Uygulama Plan Adımları

Sıra Araç Gösterge Hedef Kitle Dağı�m Aracı

Bölgede
yaşayanlar,
1 Kurumsal kimlik Markanın logo ve sloganı turistler, Kurumsal kimliğe uygun
tüketiciler, üretilecek tüm materyaller
yatırımcılar ve
medya

Bölgede
Web sitesi (mutlaka yaşayanlar,
2 farklı dillerde Tıklanma sayısı turistler, Online erişim
hazırlanmalı) tüketiciler,
yatırımcılar ve
medya

3 Dijital halkla ilişkiler Tıklanma/takipçi sayısı Toplumun geneli Online erişim

/sosyal medya

Web sitesi ve sosyal Her hedef kitle

4 medya hesapları için Tıklanma/izlenme sayısı için ayrı ayrı Online erişim
kısa tanıtım filmleri

5 Broşürler ve el ilanları Baskı sayısı Her hedef kitle Toplantılara katılanlara elden
için ayrı tasarım dağıtım

Tüm hedef kitle Durak ve panolara asılacak

6 Poster Baskı sayısı için Üniversitelere, kurumlara,
STK’lara dağıtılacak

Her hedef kitle Toplantı, konferans, web sitesi,

7 Tanıtım filmi İzlenme sayısı için ayrı ayrı sosyal medya hesapları ve proje
çekilecek faaliyetlerinde gösterilecek

8 Radyo ve tv spotları Yayınlanma/izlenme Tüm hedef kitle Radyo ve TV kanallarında

sayısı için gösterim

9 Ulusal kanallarda İzlenme sayısı Tüm hedef kitle TV kanalları

programlar yapma için

10 Basın duyuruları Medyada yer alan haber Tüm hedef kitle Yerel, bölgesel ve ulusal medya
sayısı için

11 Promosyon Üretilen ve dağıtılan Tüm hedef kitle Toplantı, konferans, fuar

materyalleri materyal sayısı için katılımcılarına dağıtılması

Ulusal/uluslararası Düzenlenen konferans Üreticiler,

12 konferanslar sayısı Tüketiciler ve Konferansın düzenlenmesi
yatırımcılar

Tıbbi ve aromatik Kütüphaneye eklenen Bölgede

13 bitki kütüphanesi materyal sayısı/kullanıcı yaşayanlar, Kütüphanenin kullanıma
oluşturma sayısı tüketiciler ve açılması
yatırımcılar

Bölgede
Kapasite geliştirme Program sayısı ve yaşayanlar,
14 programları katılımcı sayısı üreticiler, Program toplantıları
düzenleme tüketiciler ve
yatırımcılar

142
 Bölgede
Açılan eğitim/katılımcı yaşayanlar,
15 Eğitim programları sayısı üreticiler, Eğitim toplantıları
tüketiciler ve
yatırımcılar

Agronomi Üreticiler,
16 paketlerinin Belirlenen paket sayısı tüketiciler, Bilim insanları ile ortak çalışma
belirlenmesi yatırımcılar

Organik tarım ve iyi Üreticiler, Orman müdürlüğü, bölgede

17 tarım alanlarının M2 tüketiciler, yaşayanlar ve bilim insanları ile
belirlenmesi yatırımcılar ortak çalışma

Endemik bitki Çıkarılan Üreticiler,

18 envanterinin envanter/yapılan izleme tüketiciler, Envanterin çıkarılması
çıkarılması ve sayısı yatırımcılar
izlenmesi

Eğitim ihtiyaç Yapılan analiz, saha Bölgede

19 analizlerinin yapılması çalışması sayısı/katılımcı yaşayanlar Analizin raporlanması
sayısı

Ar-ge ve inovasyon Desteklenen ar-ge ve Üreticiler,

20 çalışmalarının inovasyon çalışması sayısı tüketiciler, Destek programının açıklanması
desteklenmesi yatırımcılar

Bölgede yerli Üreticiler ve yatırımcılar Bölgede

21 hammadde kullanan için açıla teşvik sayısı ve yaşayan Teşvik programının açıklanması
işletmecilerin teşvik yararlanıcı sayısı üreticiler ve
edilmesi yatırımcılar

Bölgede
22 Sözleşmeli üretimin Yapılan sözleşme sayısı yaşayan Sözleşmeli üretimin genel
yaygınlaştırılması üreticiler ve çerçevesinin açıklanması
yatırımcılar

Bölgede
23 Kadın girişimcilerin Desteklenen kadın yaşayan Kadınlara yönelik destek
desteklenmesi girişimci sayısı üreticiler ve paketinin hazırlanması
yatırımcılar

Üretim standartları,
üretim prosesleri ve Bölgede
24 üretim Üretilen standart ve yaşayan Üretim standartlarının
ruhsatlandırmaları verilen ruhsat sayısı üreticiler ve belirlenmesi ve yaygınlaştırılması
konusunda destek yatırımcılar
sağlamak

Piyasa talepleri Bölgede Piyasa taleplerinin araştırılması

25 konusunda Düzenlenen yaşayan ve taleplerle üreticilerin
üreticilerde toplantı/katılımcı sayısı üreticiler buluşturulması
farkındalık oluşturma

Pazarlama Kurulan kooperatif Bölgede

26 konusunda sayısı/kooperatife kayıtlı yaşayan Bölgenin pazarlama gücünün
örgütlenme yapısının üretici sayısı üreticiler, kooperatiflerle desteklenmesi
güçlendirilmesi tüketiciler

143
 Bölgede
Üreticilere yönelik Verilen sertifika/tescil yaşayan Sertifikasyon sisteminin
27 sertifikasyon ve tescil sayısı üreticiler, kurulması ve erişilebilir hale
sisteminin kurulması tüketiciler, getirilmesi
yatırımcılar

TAB konusunda Bölgede

ulusal ve uluslararası Düzenlenen yaşayan
28 fuarların ulusal/uluslararası fuar üreticiler, Fuarların düzenlenmesi
düzenlenmesi sayısı tüketiciler,
yatırımcılar

TAB konusundaki Ulusal/uluslararası Bölgede

ulusal ve uluslararası fuarlara katılım yaşayan
29 fuarlara katılım konusunda verilen üreticiler, Desteklenen katılımcı sayısı
desteğinin verilmesi destek sayısı tüketiciler,
yatırımcılar

Yurt içindeki ve yurt Ulusal/uluslararası Sağlık Bölgede

dışındaki Sağlık Turizmi fuarlarına katılım yaşayan
30 Turizmi fuarlarına konusunda verilen üreticiler, Desteklenen katılımcı sayısı
katılım desteği destek sayısı tüketiciler,
yatırımcılar

BAKA olarak ulusal ve Fuarlara katılarak tanıtım

31 uluslararası fuarlara Katılınan fuar sayısı BAKA yapılması
katılım sağlanması

TAB ve Aromatik
Turizme ait sosyal Bölgede
32 medya tanıtım Hazırlanan içerik sayısı yaşayanlar ve Online erişim
içeriklerinin Turistler
hazırlanması

TAB ve Aromatik
turizme ait tanıtım Bölgede
33 içeriklerinin Dijitalleştirilen içerik sayısı yaşayanlar ve Online erişim
dijitalleştirilmesi Turistler
güncel tutulması

Bölgede
Çalışma Gruplarının yaşayanlar, Çalışma gruplarının raporlarının
34 aylık toplantıları Toplantı/katılımcı sayısı üreticiler, düzenli olarak tutulması
tüketiciler ve
yatırımcılar

Medyadaki TAB
35 programlarının İzlenen/denetlenen Medya İzleme ve denetleme
izlenmesi ve haber/program sayısı raporlarının oluşturulması
denetlenmesi

Marka yönetimine
dair farkındalık için
36 yörenin ürünlerini Geliştirilen ürün/hediyelik Tüm hedef kitle Yöresel lüks hediyelik üretecek
içeren lüks sayısı kooperatiflerin desteklenmesi
hediyeliklerin
geliştirilmesi

Bölgede
Marka yönetimi Düzenlenen yaşayanlar,
37 eğitim çalışmaları eğitim/katılımcı sayısı üreticiler, Eğitim programı
tüketiciler ve
yatırımcılar

144
 Bölgede
Nihai tüketicilere Yapılan ihtiyaç analizi yaşayanlar,
38 yönelik Pazar ihtiyaç sayısı/katılımcı sayısı üreticiler, İhtiyaç analizi alan çalışması
analizleri yapmak tüketiciler ve
yatırımcılar

Turistler,
Bölgede
39 Rakip ülke analizleri Yapılan analiz sayısı yaşayanlar, Analiz raporunun hazırlanması
yapmak üreticiler,
tüketiciler ve
yatırımcılar

Bölgede
Eksik coğrafi işaret Alınan/tamamlanan yaşayanlar, Coğrafi işaret tesciliyle ilgili
40 tescillerinin coğrafi işaret sayısı üreticiler, destekler
tamamlanması tüketiciler ve
yatırımcılar

TAB açısından Yeni slogan ve logo

41 destinasyon imajının çalışması Tüm hedef kitle İmaj çalışması
oluşturulması

TAB üretimi yapılan

yerlerde kültürel Düzenlenen Bölgede
42 mirası ve turizm eğitim/katılımcı sayısı yaşayanlar Eğitimlerin verilmesi
bilincini geliştirecek
eğitimlerin verilmesi

Destinasyon
43 yönetimi örgütünün Örgütün kurulması Tüm hedef kitle Kurulun çalışmaya başlaması
kurulması

TAB Üretim
44 Sektörünü Geliştirme Kurulun kurulması Tüm hedef kitle Kurulun çalışmaya başlaması
Kurulu’nu kurmak

Her iki kurul arasına

45 düzenli iletişimi Ofisin kurulması Tüm hedef kitle Ofisin çalışmaya başlaması
yönetecek bir ofisin
oluşturulması

Düzenli ziyaretçi Yapılan anket/katılımcı Yerli ve yabancı

46 memnuniyet sayısı turistler Anket formları
ölçümleri

Konaklama ve turizm Turistik

47 işletmelerine yönelik Verilen teşvik sayısı işletmeler Teşvikler
teşvikler

Nitelikli butik otel Butik Otel

48 yatırımlarının Verilen destek sayısı işletmecileri, Destekler
desteklenmesi bölgede
yaşayanlar

145
 TAB ve yerel kültürün Düzenlenen
49 tanıtımı için festival festival/katılımcı sayısı Tüm hedef kitle Kültürel festivaller
düzenleme

Bölgedeki üç ilin
50 Turizm stratejik İşin yapılması Tüm hedef kitle Bütünleşik Turizm Strateji
planlarının TAB planı Belgesi
ile ortaklaştırılması

Bölgede
51 Terapi bahçelerinin Oluşturulan bahçe sayısı yaşayanlar, yerli Terapi bahçesi
oluşturulması ve yabancı
turistler

TAB üretimi yapılan Bölgede

52 köyleri içeren yeni Yeni oluşturulan rota yaşayanlar ve Bisiklet ve yürüyüş rotaları
bisiklet ve yürüyüş sayısı turistler
rotalarının çıkarılması

Bisiklet yolları için Bölgede

53 uygun bisiklet Kullanıma sunulan bisiklet yaşayanlar ve Bisiklet
kiralama sisteminin sayısı turistler
kurulması

Bölgede üretilen TAB

kullanan terapi, Bölgede
54 güzellik merkezi ve Açılan yeni merkez sayısı yaşayanlar, Açılan merkezler
masaj merkezlerinin yatırımcılar ve
açılmasının turistler
desteklenmesi

6.2. Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Strateji

Eylem Planları

Batı Akdeniz Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkileri Strateji Eylem Planları

• Üretim Faaliyet Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları,

• İşleme Faaliyeti Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları,
• Pazarlama (Marka-İletişim) Faaliyet Odağı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama
• Adımları olmak üzere 3 başlık altında kısa, orta ve uzun vade olarak hazırlanmıştır.

146
6.2.1. Üretim Faaliyet Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları

HEDEFLER

1.1. Üretimin geliştirilmesi ve kapasite kullanımının arttırılması

1.2. TAB alanında organik tarım ve iyi tarım uygulamaları kapsamındaki üretimin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması

1.3. Diğer tarımsal ürünlere rakip olmayacak şekilde toprak planlamasının yapılması

1.4. Doğadan bilinçsiz toplama nedeniyle popülasyonları tehlikeye giren türlerin belirlenmesi ve koruma altına
alınması

1.5. Üretime yönelik teşviklerin arttırılması

1.6. Çiftçilerin ve üreticilerin bilinçlendirilmesi

1.7. Sürdürülebilir hammadde tedarik zincirinin oluşturulması

KISA VADELİ EYLEMLER

1.1.1. Üreticileri üretim teknikleri konusund bilgilendirmek

1.1.2. Üreticiler arasında bilgi ve deneyim paylaşımı çalışmaları yapmak

1.1.3. Bölgenin tıbbi ve aromatik bitkilerine dair kapsamlı bir kütüphane oluşturmak

1.1.4. İllerde TAB üretimi konusunda farkındalık toplantıları düzenlemek

1.1.5. Halihazırdaki üretici firmaların kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik eğitim programları uygulamak

1.1.6. Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları için uygun alanlarının belirlenmesi

1.1.7. Her tıbbi ve aromatik bitki türü için agronomi paketinin belirlenmesi

1.1.8. Organik tarım ve iyi tarım uygulamaları konusunda eğitimler ve farkındalık çalışmaları düzenlemek

1.1.9. Antalya için agro-ekolojik tarım bölgelerinin belirlenmesi

1.1.10. Burdur için agro-ekolojik tarım bölgelerinin belirlenmesi

1.1.11. Isparta için agro-ekolojik tarım bölgelerinin belirlenmesi

1.1.12. Bölgedeki endemik bitkilerin envanterinin hazırlanması ve izlenmesi

1.1.13. Bölge halkında bilinçsiz toplama faaliyetlerinin olumsuzlukları konusunda farkındalık oluşturmak, eğitimler,
seminerler düzenlemek

1.1.14. Bitkisel üretim deseninde TAB’lara yer verilmesi

1.1.15. Halihazırdaki üretici firmaların kurumsal kapasitelerinin geliştirilmesine yönelik teşvik programları uygulamak

1.1.16. İller itibariyle eğitim ihtiyaç analizleri yapmak

1.1.17. Eğitim ihtiyaç analizleri ile belirlenen alanlarda çiftçilere ve üreticilere eğitim ve yayın hizmetleri vermek

147
1.1.18. Kadınların TAB üretimi konusunda kapasitelerini geliştirmek için ihtiyaç analizi yapmak

1.1.19. Bölge olarak hammadde tedarikçisi konumunu aşarak katma değeri yüksek ürünler üretmek için kaliteli ar-ge
çalışmaları yapmak

1.1.20. Bölgedeki üniversitelerin TAB konusundaki ar-ge ve inovasyon çalışmalarına destek sağlamak

1.1.21. Bölge dışındaki diğer üretici ve tüketicilerle sürekli iş birliği kurmak

1.1.22. Bölgede yerli hammadde kullanan endüstriyel işletmelerin teşvik edilmesi

ORTA VADELİ EYLEMLER

1.2.1. Tıbbi ve aromatik bitkilerin farklı kullanım alanlarının belirlenerek, ürün yelpazesinin çeşitlendirilmesi (gıda takviyesi,
çay gibi)

1.2.2. Tıbbi ve aromatik bitkiler alanında sözleşmeli tarımın yaygınlaştırılması

1.2.3. Tohumluk üreticilerinin teşvik edilmesi

1.2.4. Organik tarım ve iyi tarım uygulamalarına göre sertifikalı bitkisel ürünlerin tarımını ve işlenmesini desteklemek

1.2.5. TAB üretimi, tanıtımı ve pazarlaması konusunda kadın girişimcilerin ve girişimlerin kurumsallaşmasının teşvik
edilmesi

1.2.6. Mesleki Yeterlilik Kurumu ile iletişime geçilerek sertifikalı üretici, toplayıcı dönemine geçilmesi için uygun kursların
bölgede açılması ve yaygınlaştırılması

UZUN VADELİ EYLEMLER

1.3.1. Tohumluk üretiminin geliştirilmesi

1.3.2. Sertifikalı tıbbi ve aromatik bitki tohumunun agronomik çalışmaları sonucunda tamamlanan bitkilerde ıslah
çalışmalarının yapılması.

1.3.3. Islahı tamamlanan tür ve çeşitlerde tescil ve sertifikasyonun tamamlanması

1.3.4. Bölgenin TAB listesine eklenebilecek yeni ürünlerin desteklenmesi

1.3.5. TAB üretim sürecinin sonucunda ortaya çıkan yan ürünlerin (posaların ve diğer atıkların) gıda, kozmetik, enerji veya
ilaç sanayinde kullanım imkanlarının desteklenmesi

148
6.2.2. İşleme Faaliyeti Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama Adımları

HEDEFLER

2.1. Pazar taleplerinin belirlenmesi

2.2. Yerel ürünlerin hasadını iyileştirme

2.3. Yerel ürünlerin kurutulması ve depolanmasını iyileştirme

2.4. Ürünlerin işleme süreçlerini iyileştirme

KISA VADELİ EYLEMLER

2.1.1. Pazar taleplerini belirlemeye yönelik araştırmaların yapılması

2.1.2. Pazar talepleri konusunda üreticilerde farkındalık oluşturma

2.1.3. Alım garantili-sözleşmeli üretim sisteminin kurulması

2.1.4. Üretimde ihtiyaç duyulan tohum, fidan, fide, gübre, ilaçlama, sertifikasyon gibi üretim hizmetlerinin sağlanması

2.1.5. Yerel ürünlerin hasadını iyileştirecek teknolojilerin geliştirilmesine destek olma

2.1.6. Hasat iyileştirme konusunda ar-ge ve inovasyon çalışmalarını teşvik etme

2.1.7. Üreticilerin teknolojik olarak gelişmiş hasat araçlarını kullanımını teşvik etme

2.1.8. Yerel ürünlerin kurutulmasına yönelik teknikler konusunda eğitim ve yayın hizmeti verme

2.1.9. Yerel ürünlerin depolanması için alanlar üretme

2.1.10. Bölgedeki mevcut depoların fizibilite ve yeterlilik durumlarına ilişkin envanter çıkarma

2.1.11. Hasat sonrası ambalajlama konusunda farkındalık eğitimleri vermek

2.1.12. Hasat sonrası ürün kayıplarının engellenmesi konusunda eğitimler ve yayınlar hazırlamak

2.1.13. Standartlara uygun üretim ve işleme becerilerini kazandıracak eğitimler düzenlemek

2.1.14. Hammaddeden yarı mamül veya mamül ürün işleme becerilerini kazandıracak uygulamalı eğitimler düzenlemek

ORTA VADELİ EYLEMLER

2.2.1. Tıbbi ve aromatik bitkilerin kullanım amacına uygun hasat ekipmanlarının geliştirilmesi

2.2.2. Hasat sonrasına ilişkin üreticilerin bilgilendirilmesi

2.2.3. Hasat sonrası uygun depolama koşullarının sağlanması için gerekli teşviklerin sağlanması

2.2.4. Pazara sunulmadan önce gerekli (kalite, ağır metal, radyoaktivite vb.) ölçümlerin yapılacağı laboratuvarların
kurulması

2.2.5. İşlemede standardizasyonu sağlayacak teknolojilerin üreticiler açısından erişilebilir hale getirilmesi (hassas terazi,
karıştırıcılar, UV lambası, filtrasyon cihazları gibi)

149
2.2.6. Üretim standartları, üretim prosesleri ve üretim ruhsatlandırmaları konusunda destek sağlamak

2.2.7. Yeni geleneksel tıbbi ürünlerin geliştirilmesine destek vermek

2.2.8. Üniversitelerde geleneksel tıp uygulamaları ve tıbbi aromatik bitkilerin ders müfredatlarına girmesi konusunda
girişimlerde bulunmak

2.2.9. Üretim ve işleme sürecinde ruhsatsız ürünlerin kullanılmaması konusunda farkındalık sağlamak

2.2.10. Standardizasyonla ilgili denetimleri yapmak (veya denetim yapacak yapıları oluşturmak)

2.2.11. Bitkisel gen kaynaklarının korunması açısından bölgedeki TAB’ların biyolojik tanımlamalarının (DNA barkod
çalışmalarının) yapılmasına destek olmak

2.2.12. Risk yönetimi için TAB’lara yönelik tarım sigorta modelinin geliştirilmesi ve önerilmesi

2.2.13. Risk esasına dayalı kontrolleri arttırmak

UZUN VADELİ EYLEMLER

2.3.1. Uçucu yağlar sektöründe işleme teknolojilerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması

2.3.2. Hem yetiştiricilik hem de doğadan toplanan tıbbi ve aromatik bitkileri kayıt altına alınarak izlenebilirliğinin
sağlanması.

2.3.3. Uluslararası kalite standartlarına uygun üretim proseslerinin uygulanması

2.3.4. Küçük aile işletmeleri tarafından üretilen TAB’ların ihtiyaç halinde mobil üretim tesisleri kullanılarak yerinde ön
işlemesinin yapılmasının sağlanması

2.3.5. Tıbbi ve aromatik bitkiler özelinde pazarlama konusunda örgütlenme yapısının güçlendirilmesi

2.3.6. Entegre tarım tesislerinin küçük ve orta ölçekli çiftçiye uyumlu hale getirilmesi

2.3.7. Sektörde yer alan çiftçilere ve firmalara mali desteklerin verilmesi

150
6.2.3. Pazarlama (Marka-İletişim) Faaliyet Odağı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve Uygulama
Adımları

HEDEFLER

3.1. Sertifikasyon ve tescil çalışmalarının hızlandırılması

3.2. Marka ve ürün tescili konusunda üreticilere destek verilmesi

3.3. Üretilen tıbbi ve aromatik bitkilerin ulusal ve uluslararası ölçekte tanıtımının yapılması

3.4. Üretimden pazarlamaya tüm aktörler arasında koordinasyonun sağlanması (çitfçi, toplayıcı, aracı, işleyici,
toptancı, perakendeci, ihracatçı, ithalatçı ve tüketici gibi)

3.5. Denetim ve standardizasyon ile kalite yönetiminin hâkim kılınması

3.6. Marka yönetimi (coğrafi işaret, farkındalık çalışmaları ve reklam vb.) çalışmalarına destek vermek

3.7. Maliyet yönetimi (maliyeti düşürücü tedbirler, işletme desteği, girdi desteği vs.) konularında sektörün
bilgilendirilmesi

KISA VADELİ EYLEMLER

3.1.1. Bölgede üretilen tıbbi ve aromatik bitkilere ve bunlardan elde edilen ürünlere yönelik kalite standartlarının
(kriterlerin) belirlenmesi

3.1.2. Kalite standartları konusunda bakanlıklar ve ilgili kuruluşlar arasında bir koordinasyon kurulu oluşturulması

3.1.3. Üreticilere yönelik sertifikasyon ve tescil sistemlerinin kurulması

3.1.4. Tüketicileri bilinçlendirecek kamu spotlarının hazırlanması

3.1.5. Markalaşma ve ürün tescili konularında üreticilere yönelik eğitim ve yayım faaliyetlerinin yapılması

3.1.6. Marka ve ürün tescili konusunda üreticilere mali teşvik verilmesi

3.1.7. Marka ve ürün tescili konusunda danışmanlık hizmetinin sağlanması

3.1.8. Yurt içindeki sağlık turizmi ve TAB konusundaki fuarlara katılım sağlama

3.1.9. Yurt dışındaki sağlık turizmi ve TAB konusundaki fuarlara katılım sağlama

3.1.10. Her ilde üretilen TAB konusunda ulusal ve uluslararası festivaller düzenleme

3.1.11. Tanıtım materyallerinin ortak marka kimliğine uygun hale getirilmesi

3.1.12. TAB ve Aromatik turizme ait tanıtımların dijitalleştirilmesi ve dijital içeriklerin güncel tutulması

3.1.13. TAB ve Aromatik turizme ait sosyal medya tanıtım içeriklerinin hazırlanması ve bir ekip tarafından içeriklerin
güncel tutulması

3.1.14. Batı Akdeniz Bölgesi TAB Üretim Sektörünü Geliştirme Kurulu altında çalışma grupları oluşturulması

3.1.15. Çalışma gruplarının aylık toplantılarının organize edilmesi

151
3.1.16. Üç ayda bir çalışma gruplarının temsilcileri ile TAB Üretim Sektörü Geliştirme Kurulunun ortak toplantılarının
organize edilmesi

3.1.17. Katma değeri yüksek ürünlerde üretimin teşvik edilmesi ve desteklenmesi

3.1.18. Bölgesel fiyat politikası ve kontrolüne yönelik yönetim sisteminin kurulması

3.1.19. Medyadaki TAB programlarının izlenmesi ve haberlerin denetlenmesi

3.1.20. Tıbbi ve aromatik bitki ürünleri bazlı ihtisas ticaret borsalarının kurulmasını teşvik etme

3.1.21. Sertifikasyon sistemleri ile kalitenin güvence altına alınması

3.1.22. Coğrafi işaret (menşe, mahreç) belgesi bulunmayan ürünlerin işlemlerinin tamamlanması

3.1.23. Marka yönetimi konusunda farkındalık çalışmaları yapılması

3.1.24. Marka yönetimi konusunda eğitim çalışmaları yapılması

3.1.25. Marka yönetimine yardımcı olmak üzere yöresel ürünleri içeren lüks hediyeliklerin geliştirilmesi

3.1.26. Her düzeydeki üreticilere maliyet düşürücü tedbirler konusunda eğitim ve yayın desteği sağlanması

3.1.27. Doğru tarımsal girdilerin sağlanması (uygun fide, gübre, nitelikli insan kaynağı vb.) konusunda farkındalık
çalışmaları yapmak

3.1.28. Sektöre yönelik işletme destekleri, yurt içi ve yurt dışı hibe-kredi kaynakları konusunda eğitim ve danışmanlık
hizmeti vermek

ORTA VADELİ EYLEMLER

3.2.1. Tıbbi ve aromatik bitkiler konusunda iyi tarım uygulamaları kriterlerinin geliştirilmesi (iyi tarım, iyi üretim ve iyi
işleme zincirinin kesintisiz yürütülmesi)

3.2.2. Ülke markası altında bölgenin tıbbi ve aromatik bitkilerini içeren bölge markasının oluşturulması

3.2.3. Her ile bir marka geliştirmek

3.2.4. Bitkisel tıbbi ürünlere ilişkin Avrupa farmakope standartları konusunda üreticileri bilinçlendirmek

3.2.5. Bölgenin tıbbi ve aromatik bitkilerini ilgilendiren standart ve mevzuat çalışmalarının yakından takip edilerek
gerekli bilgilendirme faaliyetlerinin yapılması

3.2.6. Tıbbi ve aromatik bitkilerin bölgedeki üretim planlamalarını yapmak

3.2.7. Tıbbi ve aromatik bitkilerin verimlilik, kalite ve tüketim projeksiyonlarını yapmak

3.2.8. Nihai tüketicilere yönelik pazar ihtiyaç analizlerinin yapılması

3.2.9. Rakip ülkelerin durumları analiz edilerek yeni pazarların bulunması

3.2.10. Çok disiplinli (sağlık, ziraat, biyolog, kimya, biyomedikal gibi) inovatif çalışmalarının desteklenmesi

152
 UZUN VADELİ EYLEMLER

3.3.1. Uluslararası kalite belgeleri ve sertifikaları (GLO-BALGAP, ITU gibi) konusunda ilgili taraflara yönelik eğitimler
verilmesi

3.3.2. ABD ve AB ülkelerinin kalite kriterleri konusunda farkındalığın arttırılması

3.3.3. ABD ve AB ülkelerinin kalite standartlarına uygun üretim süreçlerin geliştirilmesi

3.3.4. TAB konusunda uzmanlaşmış akredite laboratuvar ihtiyacının giderilmesi

3.3.5. Eksik coğrafi işaret tescillerinin tamamlanması

3.3.6. Bölge markası altında küresel pazarlamaya geçilmesi

6.2.4. Aromatik Turizmin Geliştirilmesi Faaliyet Odaklı Stratejik Eylem Plan Hedefleri ve
Uygulama Adımları

HEDEFLER

4.1. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı içinde bir koordinasyon merkezinin kurulması

4.2. Destinasyon yönetim örgütünün kurulması

4.3. Kırsal bölgelerde konaklama tesisi ve turizm işletme alt yapısının geliştirilmesi

4.4. Kırsal yerleşime ulaşım sağlayan yolların iyileştirilmesi

4.5. TAB üretimi ile İllerin turizm stratejilerinin entegrasyonunun sağlanması

KISA VADELİ EYLEMLER

4.1.1. Batı Akdeniz Bölgesi TAB Üretim Sektörünü Geliştirme Kurulu adı altında bir yapı oluşturulabilir

4.1.2. Kurul üyeleriyle düzenli iletişim sistematiğinin kurulması ve yönetilmesi (gerekirse bu amaçla bir ofis
oluşturulması)

4.1.3. Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı çatısı altında önerilen model doğrultusunda destinasyon yönetimi örgütünün
kurulması

4.1.4. Bölgedeki her il için TAB açısından destinasyon imajının oluşturulması

4.1.5. Düzenli ziyaretçi memnuniyet ölçümleri ve geri bildirimlerin alınması

4.1.6. Yurt dışındaki sağlık turizmi acentelerine yönelik tanıtım turları düzenleme

4.1.7. TAB üretimi yapılan yerlerde kültürel mirası ve turizm bilincini geliştiren eğitim programlarının düzenlenmesi

4.1.8. Yerel gelenekleri yansıtan festival ve organizasyonların süreklileştirilmesi

4.1.9. Gençlerin aromatik turizm alanında çalışmalarının sağlanması (üniversite öğrenci toplulukları, spor kulüpleri,
kent konseyleri vs. aracılığıyla)

4.1.10. Konaklama tesisi ve turizm işletmelerine özel kredi ve teşviklerin sağlanması

153
 4.1.11. TAB ve yerel kültürlerin tanıtımına yönelik festivaller düzenleme

4.1.12. Nitelikli butik otel yatırımlarının desteklenmesi

4.1.13. Tübitak ile ortaklaşa Ekoloji Tabanlı Doğa Eğitimlerinin düzenlenmesi

4.1.14. Köy yollarının kalitesiin yükseltilmesi

4.1.15. TAB üretimi yapılan köyleri içeren bisiklet ve yürüyüş rotalarının çıkarılması

4.1.16. Turistik kullanıma uygun bisiklet kiralama sisteminin kurulması

ORTA VADELİ EYLEMLER

4.2.1. Turizm ile tıbbi ve aromatik bitkiler arasındaki ilişkinin güçlendirilmesi

4.2.2. Bölgedeki illerin varsa turizm stratejik planları ile bölgenin TAB markalaşma stratejisinin bütünleştirilmesi

4.2.3. Sağlık turizmi açısından tıbbi ve aromatik bitki üreticileriyle ortaklaşa terapi bahçelerinin oluşturulması

UZUN VADELİ EYLEMLER

4.3.1. TAB ile yerleşim yeri arasında bağlantı kuran ürün hikayelerinin oluşturulması ve efsaneleştirilmesi

4.3.2. Tıbbi ve aromatik bitkilere ve yan ürünlerine dayalı aroma terapi, güzellik merkezi, SPA ve masaj merkezlerinin
açılmasının teşvik edilmesi

6.3. Batı Akdeniz Bölgesi Markalaşma Süreci İzleme ve Değer-

lendirme Planı

Hazırlanmış olan eylem planının izleme ve değerlendirme sürecinin planlanabilmesi için öncelikle
eylem planı içinde önerilmiş olan iki önemli yapının kurumsallaştırılarak hayata geçirilmesi gerek-
mektedir. Bunlardan ilki Batı Akdeniz Bölgesi TAB Üretim Sektörünü Geliştirme Kurulu’dur. İkinci
de destinasyon yönetimi örgütlenmesidir. BAKA içinde TAB ile ilgilenecek ofisin kurumsallaştırıl-
masının ardından bu iki kurumun kurulması izleme ve değerlendirme çalışmalarının odağını
oluşturacaktır. Yukarıdaki planımızda yer alan eylemlerin bölgedeki kurumlar arasında iş birliğine
dayalı olarak iş bölümü yapılarak paylaşılması ve tarihlendirilmesi gerekmektedir. Çünkü yukarıdaki
eylem planının bir stratejik plana dönüşebilmesi için sorumlu olan kurumların iş bölümü ekseninde
belirlenmesi ve ardından performans göstergelerinin belirlenmesi gerekmektedir. Kurumlar arasın-
da toplantılar yapılmadan ezbere bir görev dağıtımı, tarihlendirme ve performans göstergelerinin
belirlenmesi suya yazılan yazı hükmünde olacaktır.

Sağlıklı bir izleme ve değerlendirme için kurumsal yapıların oluşturulması ve hayata geçirilmesi
hayati öneme sahiptir. Kurumsal iş bölümü yapıldıktan sonra hangi faaliyet için hangi kurumun ne
kadar bütçe-kaynak ayırabileceği belirlenmelidir. Sonrasında yapılacak izleme ve değerlendirme
faaliyetleri için, eylem planının kabul edilmesinin ardından kısa vadeli eylemlerin ilk 3 yıl içinde, orta
vadeli eylemlerin 6 yıl içinde, uzun vadeli eylemlerin ise 10 yıl içinde gerçekleştirilmeleri, hayata
geçirilmeleri beklenir.

154
Bu eylem planının kurumlar tarafından benimsenmesinin ardından yıllık izleme ve değerlendirme
raporları, faaliyetler bazında üretilmiş işler (yapılan eğitim sayısı, eğitimlere katılan kişi sayısı, verilen
sertifika sayısı v.b.) kriterlere göre değerlendirilerek raporlanır. Kuşkusuz izleme ve raporlama faali-
yetleri ayrı bir bütçe-kaynak gerektirmektedir.

155
 KAYNAKÇA

• 360 Derece Tarih Araştırmaları Derneği. “Kaş Arkeopark Projesi” Erişim: 09 Kasım 2022
https://360derece.info/kas-sualti
• Acıbuca, V., Budak, D.B., 2018. Dünya’da ve Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeri ve Önemi.
Çukurova Tarım Gıda Bil. Der. 33(1): 37-44.
• Anadolu Ajansı. “Antalya'da tatilciler aynı gün hem denize girip hem kayak yapıyor.” Erişim: 05
Aralık 2023 https://www.aa.com.tr/tr/yasam/antalyada-tatilcil-
er-ayni-gun-hem-denize-girip-hem-kayak-yapiyor/2558651#:~:text=Her%20y%C4%B1l%20mily
onlarca%20turiste%20ev,dakikal%C4%B1k%20yolculu%C4%9Fun%20ard%C4%B1ndan%20deniz
e%20girebiliyor
• ANFAŞ “Fuar Takvimi” Erişim: 11 Kasım 2022 https://www.fuarsepeti.com/antalya-fuarlari
• Ankara Üniversitesi Açık Ders Malzemeleri. “Genel Turizm 2”Erişim: 5 Aralık 2022 https://acik-
ders.ankara.edu.tr/mod/resource/view.php?id=85598
• Anonim 2022. T.C. Ticaret Bakanlığı Kozmetik Raporu. Ankara.
• Anonim, 2001. Global Biodiversity Outlook. Secretariat of the Convention on Biological Diversi-
ty, Montreal, Quebec.
• Anonim. 2007. Pazarlama Araştırmaları, Şifalı Bitkiler-TRA2 Ağrı. Agrer ve ortakları Scott Wilson,
ICON, CEEN, VNG, Akdan ve Erenoğlu. Kasım 2007. RD-AKKM.413.TR
• Anonim. 2012. Türkiye’de Endemik Bitki Türleri. http://www.ankaratb.org.tr/ lib_up-
load/128_T%C3%BCrkiye%E2%80%99de%20Endemik%20Bitki%20 T%C3%B-
Crleri_23_07_2012.pdf
• Antalya Adventure. “Antalya'nın Akarsuları Irmakları ve Çayları” https://www.raftingo.com/anta-
lya-cografyasi-fiziki-yapisi-daglar-goller-akarsular-akdeniz-bolgesi/antalya-nin-akarsulari
• Antalya City Zone. “Antalya'nın Mutlaka Bilmeniz Gereken 7 Şehir Efsanesi”. Erişim: 09 Kasım
2022 https://antalyacityzone.com/galeri/antalyanin-mutlaka-bilmen-
iz-gereken-7-sehir-efsanesi/82
• Antalya Com Tr. “ Yerel Lezzetler”. Erişim: 11 Kasım 2022 https://antalya.com.tr/tr/kesfet/gas-
tronomi/yerel-lezzetler
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Camiler ve Kiliseler”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68434/camiler-ve-kiliseler.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Deniz Turizmi”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68436/deniz-turizmi.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Diğer Tarihi Yerler”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68435/diger-tarihi-yerler.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Festivaller/Etkinlikler”. Erişim: 10 Kasım 2022 https://an-
talya.ktb.gov.tr/TR-68175/festivalleretkinlikler.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Golf Turizmi”. Erişim: 10 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68440/golf-turizmi.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “İnanç Turizmi”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68451/inanc-turizmi.html

156
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Müzeler”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://antalya.ktb.gov-
.tr/TR-310234/muzeler.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Ören Yerleri”. Erişim: 09 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-310055/oren-yerleri.html
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Sokum Envanter Tablosu”. Erişim: 10 Kasım 2022
https://antalya.ktb.gov.tr/Eklenti/89941,sokum-envanter-tablosu-2021pdf.pdf?0
• Antalya İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Spor Turizmi”. Erişim: 10 Kasım 2022 https://anta-
lya.ktb.gov.tr/TR-68437/spor-turizmi.html
• Antalya İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Brifingi. https://antalya.tarimorman.gov.tr/Lists/Sol-
Menu/Attach-
ments/72/2020%20YILI%20ANTALYA%20%c4%b0L%20TARIM%20VE%20ORMAN%20M%c3%9c
D%c3%9cRL%c3%9c%c4%9e%c3%9c%20BR%c4%b0F%c4%b0NG%20SUNUSU.pdf
• antalya.com.tr “Dağlar”. Erişim: 09 Kasım 2022” https://antalya.com.tr/tr/kesfet/doga/daglar
antalya.com.tr “Göller&Göletler”. Erişim: 09 Kasım 2022” https://antalya.com.tr/tr/kes-
fet/doga/goller-goletler
• antalya.com.tr “Kanyonlar”. Erişim: 09 Kasım 2022” https://antalya.com.tr/tr/kes-
fet/doga/kanyonlar
• antalya.com.tr “Üç Adalar”. Erişim: 08 Kasım 2022” https://antalya.com.tr/tr/kesfet/doga/koy-
lar-plajlar/uc-adalar
• antalya.com.tr “Yaylalar”. Erişim: 11 Kasım 2022” https://antalya.com.tr/tr/kesfet/doga/yaylalar
• Aroma Cosmatics AD. “History”. Erişim: 28 Kasım 2022 https://aroma.bg/en/about-us/histo-
ry/?v=ebe021079e5a
• Arslan, N. 2004. Doğal Bitkilerin Kültüre Alınması, Türk Tarım Dergisi (155):26-31
• Arslan, N. 2014. Endemik Tıbbi Bitkilerimiz. II. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu Bildiriler
Kitabı, 23-25 Eylül 2014-Yalova, s. 9-21.
• Aslancan, H. 2020. Türkiye’de İlk Kez Lavantada 3 Çeşit Adayımız İçin Üretim İzni Alındı, TAGEM
e- Bülten, 8 s.4-5.
• Aydın, S. 2004. Anadolu Diyagonali: Ekolojik Kesinti Tarihsel-Kültürel bir Farklılığa İşaret edebilir
mi?, Kebikeç İnsan Bilimleri için Kaynak Araştırmaları Dergisi 17:117-137.
• Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (2020). “Lavanta Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu”. s.6.
• Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı (2020). “Yağ Gülü Tarımı ve Endüstrisi Fizibilite Raporu” s.12
• Baykan, S. 2012. Antalya Mağaraları, Antalya
• Baytop, T. 1999. Türkiye’de bitkiler ile tedavi, geçmişte ve bugün. Nobel Tıp Kitabevleri, II. Baskı.
İstanbul, 480s.
• Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi, Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.
• BM Gıda ve Tarım Örgütü (FAO). “Crops and Livestock Products” Erişim: 07 Ekim 2022.
https://www.fao.org/faostat/en/#data/QCL
•
BNAEOPC. “About”. Erişim: 28 Kasım 2022 https://www.bnaeopc.com/en/our-association/
• BNAEOPC. “Essential Oils”. Erişim: 28 Kasım 2022 https://www.bnaeopc.com/en/our-mem-
bers/essential-oils/

157
• Bulgaria Rose Festival Tours. “Guide to the Rose Festival” Erişim: 29 Kasım 2022 https://bulgari-
arosefestival.com/guide-to-the-rose-festival/
• Bulgaria Travel. “Rose Museum Kazanlak” Erişim: 29 Kasım 2022 https://bulgariatrav-
el.org/rose-museum-kazanlak
• Bulgarian Industrial Association. “Bulgarian Attar of Roses Gets Eu Protection of Geographical
Indication” Erişim: 01 Aralık 2022 https://en.bia-bg.com/service/view/16674/
• Bulgarian Small and Medium Enterprises Promotion Agency. “Abaut BSMEPA” Erişim: 30 Kasım
2022 https://www.sme.government.bg/en/?page_id=2001
• Bulgaristan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı (2020). “Etude (Re)Développer les Espaces Agricoles
en Région PACA Rapport Final”. s.62-66
• Bulgaristan Cumhuriyeti Tarım Bakanlığı (2021). “Tarım Raporu 2021”. s.27-28
• Bulgaristan Turizm Bakanlığı “Cultural and Historical Destinations”. Erişim: 28 Kasım 2022
https://www.tourism.government.bg/en/pages/cultural-and-historical-destinations
• Bulgaristan Turizm Bakanlığı “İş Yararına Güncel Davetler”. Erişim: 29 Kasım 2022
• Bulgaristan Turizm Bakanlığı “Valley of Roses and Thracian Kings”. Erişim: 28 Kasım 2022
• Burdur Go Türkiye. “Burdur Rotaları”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://goburdurturki-
ye.com/tr/burdur-rotalari
• Burdur Go Türkiye. “Dinle Burdur”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://goburdurturkiye.com/tr/din-
le
• Burdur Go Türkiye. “Dokun Burdur”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://goburdurturkiye.com/tr/-
dokun
• Burdur Go Türkiye. “Tat Burdur”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://goburdurturkiye.com/tr/tat
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “At Biniciliği”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-155110/at-biniciligi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Av Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-159708/av-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Bisiklet Parkurları”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-155113/bisiklet-parkurlari.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Dağcılık”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://burdur.ktb.gov-
.tr/TR-159711/dagcilik.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Dünya Miras Listesinde Burdur”. Erişim: 02 Kasım 2022.
https://burdur.ktb.gov.tr/TR-155516/dunya-miras-listesinde-burdur.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Flora ve Fauna”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-155617/flora-ve-fauna.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Göl Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154655/gol-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Göller”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://burdur.ktb.gov-
.tr/TR-70151/goller.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Hamamlar”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-70154/hamamlar.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “İnanç Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154594/inanc-turizmi.html

158
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kamp ve Karavan Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022.
https://burdur.ktb.gov.tr/TR-154602/kamp-ve-karavan-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kış Sporları Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154593/kis-sporlari-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Konaklar”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-70148/konaklar.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kuş Gözlemciliği”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
• dur.ktb.gov.tr/TR-70152/kus-gozlemciligi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Mağara Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154596/magara-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Mağara Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154596/magara-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Turizm Aktiviteleri”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-154591/turizm-aktiviteleri.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Yamaç Paraşütü”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-159709/yamac-parasutu.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Yayla Turizmi”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-159718/yayla-turizmi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Yaylalar”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://burdur.ktb.gov-
.tr/TR-70157/yaylalar.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Yöre Mutfağı”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-70048/yore-mutfagi.html
• Burdur İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Yürüyüş Parkurları”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-155112/yuruyus-parkurlari.html
• Bügem, 2018. Tarım ve Orman Bakanlığı, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü Tıbbi ve Aromatik
Bitkiler Ulusal Eylem Planı. Basılmamış yayın. Ankara.
• Can, R, R.(2020. Bir Osmanlı Şehri Olarak Filibe’nin Kültürel ve Sosyal Yapısı. The Journal of Social
Science, S.7, s. 307.
• Cengiz, Z., Yalçın, M. 2017. Turizmde destinasyon yönetimi ve Türkiye’deki izdüşümü. 3.Turizm
Şurası (1-3 Kasım 2017) Tebliğler Kitabı. 336 s.
• Cesur, E., Özer, Ç., Çeken, H. (2021). “Alternatif turizm kapsamında aromatik turizm ve gelişimi”.
Abant Sosyal Bilimler Dergisi, 21(3): 1055-1078.
• CITES https://cites.org/eng/prog/medplants
• CİHEF. “1ers Acheteurs Industriels” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/ac-
teurs/1ers-acheteurs-industriels
• CİHEF. “Distilleries” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/acteurs/distilleries
• CİHEF. “Exploitants Agrıcoles” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/acteurs/exploita-
tions-agricoles
• CİHEF. “Partenaires” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/acteurs/partenaires-tech-
niques-syndicats-financiers
• CİHEF. “Présentatıon Du CİHEF” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/interprofes-
sion-huiles-essentielles-francaises/presentation-cihef#role

159
• CİHEF. “Sociétés Cooperatives Agricoles” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cihef.org/ac-
teurs/cooperatives-agricoles
• City Population. “BULGARIA: Major Cities” Erişim: 26 Kasım 2026 https://www.citypopula-
tion.de/en/bulgaria/cities/
• CNN Türk. https://www.cnnturk.com/2012/yasam/diger/06/29/1.5.milyon.tllik. aromatik.cen-
net/667010.0/index.html
• Cooper, C. ve Hall, M.C. (2008). Contemporary tourism: An international approach. UK: Elsevier.
• Costa, C., Panyik, E. ve Buhalis, D. 2013. Trends in European tourism planning and organisation.
Bristol, UK: Channel View Publications.
• CPPARM. “Adhérents” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cpparm.org/adherents/
• CPPARM. “Rôles et missions” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.cpparm.org/roles-et-mis-
sions/
• Cumhurbaşkanlığı İletişim Başkanlığı (2021). “ürkiye’nin Yeşil Kalkınma Devrimi Cumhurbaşkan-
lığı İletişim Başkanlığı Yayınları. Ankara
• Cycling Go Türkiye. “Antalya Rotaları” Erişim: 11 Kasım 2022 https://cycling.goturki-
ye.com/tr/antalya
• Damascena Ethnographic Complex. “Welcome to "Damascena" Ethnographic Complex"”.
Erişim: 29 Kasım 2022 https://www.damascena.net/?lang=en
• Davis, P. H. 1965-1988. Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Edinburgh University
Press., Edinburg.
• Davis, P. H., Mill., R. R., Kit T., 1988, Flora of Turkey and The East Aegean Islands, Vol. 11, Edinburg
University.
• Duke, J.A., Ayensu, E.S. 1985. Medicinal plants of China. Vol. 1 & 2. Algonac, USA, Reference
Publications (Medicinal Plants of the World 4).
• Dünya Sağlık Örgütü: https://www.who.int/initiatives/who-global-centre-for-tradi-
tional-medicine
• E https://isparta.ktb.gov.tr/TR-70974/eko-turizmi.html
• Ekim, T., Koyuncu, M., Vural, M., Duman, H., Aytaç, Z., Adıgüzel, N. 2000. Türkiye Bitkileri Kırmızı
Kitabı (Red Data Book of Turkish Plants Pteridophyta and Spermatophyta), Barışcan Ofset,
Ankara, 246 s.
• Erdoğan Tosun, G. 2022. Destinasyon yönetimi örgütlenmesinde sivil toplum örgütlerinin
turizme etkisi: Turizm ve sivil toplum örgütleri üzerine öneriler. Ed.Gül Coşkun Değirmen.
Turizm sektöründe iletişim: Kavram, uygulama ve öneriler. Nobel Yay., Ankara. s.265-290.
• Eski Karlovo. “Anasayfa” Erişim: 28 Ocak 2023 https://starinnokarlovo.com
• Essentiel de Lavande. “Vısıte Découverte” Erişim: 07 Aralık 2022 https://essentiel-de-la-
vande.com/fr/content/7-visite-domaine
• Europen Commission. “Agriculture and rural development” Erişim: 01 Aralık 2022 https://agri-
culture.ec.europa.eu/farming/geographical-indica-
tions-and-quality-schemes/geographical-indications-and-quality-schemes-explained_en#pgi
• Explore France. “Provence” Erişim: 01 Aralık 2022 https://www.france.fr/en/provence

160
• FAO, 2005. Trade in Medicinal Plants, ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/008/af285e/af 285e00.pdf
Erişim Tarihi: 09.03.2017
• FAO, 2015. Corparate Document Repository. Impact of Cultivation and Gathering of Medicinal
Plants on Biodiversity http://www.fao.org/docrep/005/aa010e/ aa010e02.htm.
• FiBL ve IFOAM 2020. The World of Organic Agriculture. Statistics and Emerging Trends 2020.
Ed. by Helga Willer et al. France.
• France Explore. “Places to Go” Erişim: 06 Aralık 2022 https://www.france.fr/en/places-to-go
• France Explore. “Provence” Erişim: 06 Aralık 2022 https://www.france.fr/en/provence
• FranceAgriMer (2018). "Marché des plantes à parfum, aromatiques et médicinales LES DON-
NÉES Panorama 2018” s.15-16.
• Fransa Tarım ve Gıda Egemenliği Bakanlığı. “La lavande, emblème de la Provence” Erişim: 03
Aralık 2022 https://agriculture.gouv.fr/la-lavande-embleme-de-la-provence
• Fuar Sepeti “Fuar Takvimi” Erişim: 11 Kasım 2022 https://www.anfas.com.tr/takvim.php
• Genç, K., Atay, L., Eryaman, M.Y. 2014. Sürdürülebilir destinasyon yaratma sürecinde örgütlen-
menin önemi: Çanakkale turizmi üzerine bir araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi,
25(1), 49-61. doi: 10.17123/atad.vol25iss137185
• Govaerts, R. 2001. How many species of seed plants are there? Taxon 50: 1085-1090.
• Gökçe C. 2022. “Antalya Kuş Gözlem Alanları” Erişim: 12 Kasım 2022 https://gokceco-
skun.com/birding-antalya/
• Gölükcü, M., Tokgöz, H., Toker, R., Çelikyurt M., A., Ay, T.S. 2014. Tıbbi ve Aromatik Bitki İşletmeleri-
nin Yapısal Analizi. II. Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sempozyumu, 23-25.09.2014. Atatürk Bahçe
Kültürleri Merkez Araştırma İstasyonu, Yalova.
• Groombridge, B. & M. Jenkins 1994. Biodiversity data sourcebook. –Cambridge, UK, World Con-
servation Press (WCMC Biodiversity Series 1). Groombridge, B. & M.D. Jenkins 2002. World atlas
of biodiversity. Earth's living resources in the 21st century. Berkeley, USA, University of California
Press.
• Günay, H. 2006. Osmanlı Sonrası Bulgaristan Şer’iye Mahkemelerinde Uygulanan Yargılama
Usulü Mevzuatı ve Müftülük Mahkemeleri Muhakeme Usulü Nizamnâmesi Tasarısı (1933-1934).
Türk Hukuk Tarihi Araştırmaları, s. 61-62.
• Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M.T. 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler).
Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını. İstanbul.
• Güner, A., Özhatay, N., Ekim, T., Başer, K.H.C. 2000. Flora of Turkey, Volume 11. Edinburgh Univer-
sity Press. Edinburgh.
• Habertürk. “Dalış Turizminin Adresi: Kaş”. Erişim 09 Kasım 2022 https://www.haber-
turk.com/dalis-turizminin-adresi-kas-2811566
• Hello Bulgaria. “The Valley of Roses”. Erişim: 27 Kasım 2022 http://www.welcome-to-bulgar-
ia.com/f_roses.htm
• http://www.welcome-to-bulgaria.com/f_roses.htm
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Camiler”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70964/camiler.html

161
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Coğrafi Durum”. Erişim: 03 Kasım 2022. https://bur-
dur.ktb.gov.tr/TR-155073/cografi-durumu.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Çarşılar”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70967/carsilar.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Çeşmeler”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70969/cesmeler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Doğal Değerler”. Erişim: 05 Kasım 2022. https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-71024/dogal-degerler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Geleneksel El Sanatları”. Erişim: 07 Kasım 2022 https://is-
parta.ktb.gov.tr/TR-71001/geleneksel-el-sanatlari.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Göller”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70986/goller.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Halk Oyunları ve Giysiler”. Erişim: 07 Kasım 2022 https://is-
parta.ktb.gov.tr/TR-71005/halk-oyunlari-ve-giysileri.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Hamamlar”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-70968/hamamlar.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Hanlar ve Kervansaraylar”. Erişim: 05 Kasım 2022
https://isparta.ktb.gov.tr/TR-70966/hanlar-ve-kervansaraylar.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Isparta Efsaneleri”. Erişim: 08 Kasım 2022 https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-71004/efsaneler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Isparta Mutfağı”. Erişim: 08 Kasım 2022 https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-71000/isparta-mutfagi.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Isparta SOKÜM Komisyonu'nun Başarısı”. Erişim: 08 Kasım
2022 https://isparta.ktb.gov.tr/TR-109013/isparta-sokum-komisyonunun-basarisi.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kaleler”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70961/kaleler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kiliseler”. Erişim: 04 Kasım 2022 https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70963/kiliseler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Köprüler ve Su Kemerleri”. Erişim: 04 Kasım 2022
https://isparta.ktb.gov.tr/TR-70962/kopruler-ve-su-kemerleri.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Kültür Turizmi”. Erişim: 03 Kasım 2022. https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-70972/kultur-turizmi.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Mağaralar”. Erişim: 08 Kasım 2022. https://isparta.ktb.gov-
.tr/TR-70984/magaralar.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Medreseler”. Erişim: 05 Kasım 2022 https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-70965/medreseler.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Ören Yerleri”. Erişim: 04 Kasım 2022. https://ispar-
ta.ktb.gov.tr/TR-70971/oren-yerleri.html
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. “Turizm Amaçlı Sportif Faaliyetler”. Erişim: 08 Kasım 2022
https://isparta.ktb.gov.tr/TR-70982/turizm-amacli-sportif-faaliyetler.html

162
• Isparta İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü. https://isparta.ktb.gov.tr/TR-163065/lavanta-koku-
lu-koy.html
• Isparta İl Milli Eğitim Müdürlüğü. “Isparta'nın Coğrafi Özellikleri ve Demografik Yapısı”. Erişim: 08
Kasım 2022 https://isparta.meb.gov.tr/www/ispartanin-cografi-ozel-
likleri-ve-demografik-yapisi/icerik/1226
• Isparta İl Tarım ve Orman Müdürlüğü Brifingi. https://isparta.tarimorman.gov.tr/Belgeler/Koordi-
nasyon%20ve%20Tar%C4%B1msal%20Veriler/Brifingler/Yeni-Isparta%20Tar%C4%B1m%20ve%20O
rman%20M%C3%BCd%C3%BCrl%C3%BC%C4%9F%C3%BC-2020%20brifingi.pdf
• Isparta Valiliği. http://www.isparta.gov.tr/isparta-gulu
• ITC, 2020. International Trade Center, TradeMap Veri tabanı, http://www.intracen.org.
• ITEIPMAI. “Documentation & Monitoring” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/ser-
vices-and-products/documentation-veilles-2
• ITEIPMAI. “Expertise” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/services-and-products/-
expertises-2
• ITEIPMAI. “Research contracts” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/ser-
vices-and-products/contrat-de-recherche-2
• ITEIPMAI. “Seed sales” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/services-and-prod-
ucts/vente-de-semences-2
• ITEIPMAI. “Technical Support” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/ser-
vices-and-products/appui-technique-2
• ITEIPMAI. “Training” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/services-and-products/-
formations-2
• ITEIPMAI. “Who are we ?” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.iteipmai.fr/en/qui-som-
mes-nous-en/l-iteipmai-en
• Jain, S.K. & R.A. DeFillipps 1991. Medicinal plants of India. Vol. 1 & 2. Algonac, USA, Reference Publica-
tions (Medicinal Plants of the World 5).
• Kartal M, Demirbolat İ, Demirci F. Avrupa Far- makopesinde bulunan uçucu yağlar ve aromatera-
pide klinik kullanımları. Altıntaş A, Kartal M, editörler. Aromaterapi. 1. Baskı. Ankara: Türkiye Klinikleri;
2021. p.26-42.
• Kazanlak Lema. “Rose Distillery Lema” Erişim: 29 Kasım 2022 https://www.lem-
abg.com/about-lema/
• Kazanlak.com “Кълбовидна мълния“ довечера в Шипковата къща” Erişim: 29 Kasım 2022
https://www.kazanlak.com/news-15847.html
• Kıncı, S., 2015. Türkiye’de Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Genel Durumu. TÜRKTOB, Temmuz-Eylül 2015,
Yıl:1, Sayı 15.
• Koyunca, A. (2013) “1877-1878 Osmanlı-Rus Harbi Öncesinde Şarkî Rumeli Nüfusu” T.C. Türk İşbirliği
ve Koordinasyon Ajansı Başkanlığı Avrasya Etüdleri, S.44, s. 181.
• Kültür ve Turizm Bakanlığı (2007). Türkiye turizm stratejisi 2023. Ankara.
• LE CRIEPPAM. “Presentation Du Crieppam” Erişim: 05 Aralık 2022. http://www.crieppam.fr/cen-
tre-regionalise-experimentation-ppam/equipe-experimentation-recherche

163
• Lonely Planet. “How to explore the lavender fields of France” Erişim:03 Aralık 2022 https://ww-
w.lonelyplanet.com/articles/lavender-fields-france
• Maison de la Lavande. “Tarifs & Horaires” 7 Aralık 2022 https://www.lamaisondelala-
vande.com/tarifs-horaires/
• Moerman, D.E., 1996. An analysis of the food plants and drug plants of native North America.
Journal of Ethnopharmacology 52: 1–22.
• Morrison, A.M. (2019). Marketing and managing tourism destinations. Second Edition. London:
Routledge
• Musee De La Lavande. “About Us” Erişim: 8 Aralık 2022 https://www.museedelala-
vande.com/about-us/
• Muzeum of History Iskra Kazanlak. “Museum of History Iskra” https://www.muzei-kazan-
lak.org/index.php?option=com_content&view=article&id=48&Itemid=1&lang=en
• My Taste For Living. “Historical museum in the city of Strelcha” Erişim: 28 Kasım 2022
https://mytasteforliving.com/en/bulgaria/historical-museum-strelcha
• N, Kovacheva; K, Rusanov; I, Atanassov. (2010) “Industrial Cultivation of Oil Bearing Rose And
Rose Oil Production In Bulgaria During 21st Century, Directions And Challenges” Biotechnol. &
Biotechnol, S.24, s. 1793.
• OGM, 2020. Tarım ve Orman Bakanlığı, Orman Genel Müdürlüğü. Odundışı Orman Ürünleri Daire
Başkanlığı İstatistikleri Kayıtları. Ankara.
• Özlem Göltaş*, Betül Gıdık, 2019. Bayburt Üniversitesi Fen Bilimleri Dergisi
• Öztürk, Y., Yeşiltaş, M., Kozak, M., Özel, C.H., Aksöz, O. (2013). Destinasyon yönetimi. Eskişehir:
Anadolu Üniversitesi Yayınları
• Padua, L.S. de, N. Bunyapraphatsara & R.H.M.J. Lemmens, 1999. Medicinal and poisonous plants.
Vol. 1. Leiden, Netherlands, Backhuys (Plants Resources of South-East Asia 12/1).
• PAM De France 2022. “Présentation de l’iteipmai portail PAM” Erişim: 05 Aralık 2022. https://w-
ww.ppamdefrance.com/iteipmai/
• Pam De France. “CİHEF” Erişim: 04 Aralık 2022. https://www.ppamdefrance.com/cihef/
• Parfüm, Aromatik ve Tıbbi Bitkiler Komitesi (CPPARM). “
• Pike, S. (2004). Destination marketing organisations. Advances in tourism research. UK: Elsevier.
PPV. “Homepage” Erişim 05 Aralık 2022. https://www.parfums-provence-ventoux.fr/en/
• PPV. “The Parfums Provence Ventoux cooperative” Erişim 05 Aralık 2022. https://www.par-
fums-provence-ventoux.fr/en/the-cooperative/
• Radio Bulgaria. “Vasil Levski”. Erişim: 29 Kasım 2022 https://bnr.bg/tr/post/100102803/va-
sil-levski---bulgar-ulusal-devriminin-rgts-ve-ideolou
• Republic Of Bulgaria Ministry of Tourism. “Historical museum, Karlovo” Erişim: 28 Kasım 2022
https://www.tourism.government.bg/en/tourist-destinations/2800/5729
• Routes Lavande. “Homepage” Erişim: 07 Aralık 2022 https://routes-lavande.com/
• SCA3P Provence Essentielles. “SCA3P” Erişim: 05 Aralık 2022. https://www.sca3p.com/en/s-
ca3p/

164
• Schippmann U, Leaman D. J. and Cunningham A. B., 2002. Impact of cultivation and gathering
of medicinal plants on biodiversity: Global Trends and Issues. In: FAO. 2002. Biodiversity and
the Ecosystem Approach in Agriculture, Forestry and Fisheries. Satellite event on the occasion
of the Ninth Regular Session of the Commission on Genetic Resources for Food and Agricul-
ture. Rome, 12-13 October 2002. Inter-Departmental Working Group on Biological Diversity for
Food and Agriculture. Roma.
• Schippmann, U.W.E., Leaman, D., Cunningham, A.B. 2006. A comparison of cultivation and wild
collection of medicinal and aromatic plants under sustainability aspects. Frontis 17: 75-95.
Strelcha Belediyesi “Tarih Müzesi” Erişim: 28 Kasım 2022 https://www.strel-
cha.bg/page.php?181
•
Şahin B. 2013. Farklı Ekim Zamanlarında Yetiştirilen Bazı Tıbbi Bitkilerin Verim ve Kalite Özel-
• liklerinin Belirlenmesi. Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, Ağustos
2013.
Şen, N. (2021). Tüketicilerin kozmetik ürün kullanma alışkanlıklarının irdelenmesi, Güncel Pazarla-
• ma Yaklaşımları ve Araştırmaları Dergisi, 2(1), 15-25.
T.C. Antalya Valiliği. “Geleneksel Antalya Mutfağı”. Erişim: 10 Kasım 2022 http://www.anta-
• lya.gov.tr/antalya-yemekleri
T.C. Eğirdir Kaymakamlığı. “Bedre Plajı”. Erişim: 07 Kasım 2022 http://www.egirdir.gov.tr/bed-
• re-plaji
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Aralık 2022 Sınır İstatistikleri Aylık Bülteni” Erişim: 5 Şubat 2023
• https://yigm.ktb.gov.tr/TR-249702/sinir-istatistikleri.html
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. “Yıllık Bültenler – 2021 Yılı Sınır Giriş Çıkış İstatistikleri” Erişim: 20
• Aralık 2022 https://yigm.ktb.gov.tr/TR-249709/yillik-bultenler.html
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı (2022). “Tarım Ürünleri Piyasaları Gül Raporu”. s.1-2
• T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. “Ekotaban”. Erişim:09 Kasım 2022 https://ekotaban.tarimor-
• man.gov.tr/
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. “Isparta Avlak Haritası 2022-2023”. Erişim: 07 Kasım 2022
• https://avbisresim.tarimorman.gov.tr/AVBIS/AvlakHaritalari/32.pdf
T.C. Tarım ve Orman Bakanlığı. “Korunan Alan Kategorisine Göre Şahıs Giriş Ücret Tarifesi”. Erişim:
• 01 Kasım 2022. https://www.tarimorman.gov.tr/DKMP/Belgeler/KORUNAN%20ALAN-
LAR%20%C3%9CCRET%20TAR%C4%B0FES%C4%B0/Ek-1%202022%20Yili%20Sahis%20Ucretl
eri.pdf
T.C. Ticaret Bakanlığı Kozmetik Sektörü Sektör Raporları 2022, TAGEM 2021. Tıbbi ve Aromatik
• Bitkiler Sektör Politika Belgesi 2020-2024. Ankara. 129 s.
Tan, A. 2010. Türkiye Bitki Genetik Kaynakları ve Muhafazası. ANADOLU, J. of AARI, 20 (1) 2010, s.
• 9-37, MARA.
Tarhan, Y. 2020. Kırsal Kalkınma Kapsamında Lavanta Tarımı-Ekoturizm İlişkisi: Isparta İli Kuyu-
• cak Köyü Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın.
Tarım Ürünleri Piyasa Raporu, TEBGE Strateji Geliştirme Başkanlığı, 2022
• Tıbbi ve Aromatik Bitki İşletmelerinin Yapısal Analizi, Batı Akdeniz Tarımsal Araştırmalar
• Enstitüsü Müdürlüğü, 2012

165
• Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sektör Politikaları Belgesi, Tarımsal Araştırmalar ve Politikalar Genel
Müdürlüğü, 2021
• Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sektör Raporu, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı, 2012
• Tıbbi ve Aromatik Bitkiler Sektörü Araştırma Raporu, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı 2019
• Tineva, N., Nencheva, V. 2021. Bulgarian Rose Oil Industry – Challenges And Motors of Growth.
Funded by Bulgarian National Science Fund Conference Proceedings Book, S.171-179.
• TKTB Kültür Portalı. https://www.kulturportali.gov.tr/turkiye/burdur/gezilecekyer/lisinia
Torlak, H., Vural M., Aytaç, Z. 2010. Türkiye’nin Endemik Bitkileri, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayın-
ları, Ankara 2010.
• TR 61 Bölgesi Tıbbi ve Aromatik Bitkiler İhtisas Komisyonu Raporu, Batı Akdeniz Kalkınma Ajansı,
(2022).
• Turizm Gazetesi. “Turizmde Dünya Sıralaması Değişti” Erişim: 30 Aralık 2022 https://www.tur-
izmgazetesi.com/yazi/turizmde-dunya-siralamasi-degisti/3830
• Turizm Gazetesi. “Türkiye, ziyaretçide 4. toplam gelirde 5. kişi başı turizm gelirinde 10. Sırada”
Erişim: 6 Aralık 2022. https://www.turizmgazetesi.com/haber/turkiye-ziyaret-
cide-4-toplam-gelirde-5-kisi-basi-turizm-gelirinde-10-sirada/83468
• TÜİK 2020. Dış Ticaret İstatistikleri.
• Türk Patent ve Marka Kurumu Coğrafi İşaret Portalı. https://ci.turkpatent.gov.tr/
• Türkiye İstatistik Kurumu (2022). “İstatistiklerle Gençlik 2021”. s.7,8,24
• Türkiye İstatistik Kurumu 2022. “Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2021” Erişim: 26
Kasım 2022 https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=Adrese-Dayali-Nu-
fus-Kayit-Sistemi-Sonuclari-2021-45500
• Türkiye Kültür Portalı. “Burdur Gezilecek Yerler”. Erişim: 01 Kasım 2022. https://www.kulturporta-
l i . g o v . t r / t u r k i y e / b u r d u r / g e z i l e c e -
kyer?ilId=22&keyword=&tur=0&turizmtur=0&gorsel=0&nearest=0&etiket=&sayfa=1&sayi=100&la
t=0&lang=0
• Türkiye Kültür Portalı. “Geleneksel Mutfak”. Erişim: 02 Kasım 2022. https://www.kulturporta-
li.gov.tr/turkiye/burdur/neyenir
• Türkiye Kültür Portalı. “Geleneksel Mutfak”. Erişim: 10 Kasım 2022. https://www.kulturporta-
li.gov.tr/turkiye/antalya/neyenir
• Türkiye Kültür Portalı. “Gezilecek Yerler”. Erişim: 05 Kasım 2022. https://www.kulturportali.gov-
.tr/turkiye/isparta/gezilecekyer
• Türkiye Kültür Portalı. “Turizm Aktiviteleri”. Erişim: 09 Kasım 2022. https://www.kulturporta-
li.gov.tr/turkiye/isparta/turizmaktiviteleri
• Türkiye’nin Tarihi Eserleri. “ Antalya Hamamları”. Erişim: 08 Kasım 2022 https://www.turkiyenin-
t a r i h i e s e r l e r i . c o m / ? k a t e g o r i = A N -
TALYA%20%C4%B0L%C4%B0%20ESERLER%C4%B0&alt_kategori=Antalya%20Hamamlar%C4%
B1
• Türkiye’nin Tarihi Eserleri. “Antalya Hamamları”. Erişim: 08 Kasım 2022 https://www.turkiyenin-
tarihieserleri.com/?kategori=ANTALYA%20%C4%B0L%C4%B0%20ESERLER%C4%B0
• Unesco Heritage Go Türkiye. “Akdeniz Türkiye UNESCO Miras Alanları ve Rotaları” Erişim: 05
Kasım 2022 https://gounescoturkiye.com/tr/akdeniz-turkiye

166
• UNESCO Türkiye Milli Komitesi. “UNESCO Dünya Mirası Listesi”. Erişim: 10 Kasım 2022 https://w-
ww.unesco.org.tr/Pages/125/122/UNESCO-D%C3%BCnya-Miras%C4%B1-Listesi
• URL-1: Türkiye adrese dayalı nüfus verileri, 2021. https://data.tuik.gov.tr/Bulten/Index?p=45500
• URL-2: TÜİK, Hanehalkı Bilişim Teknolojileri (BT) Kullanım Araştırması, 2022 https://data.tui-
k . g o v . t r / B u l t e n / I n d e x ? p = H a n e h a l k i - B i l i s i m - Te k -
nolojileri-(BT)-Kullanim-Arastirmasi-2022-45587
• Vacantele lu imircea. “Muzeul Trandafirului din Kazanlâk” Erişim: 30 Kasım 2021 https://vacan-
teleluimircea.wordpress.com/2018/06/16/muzeul-trandafirilor-din-kazanlak/
• Vırtual Museum Iskra Kazanlak. “Ethnographic complex” Erişim: 28 Kasım 2022 https://kazan-
lakmuseum.com/en/?cid=12
• Vırtual Museum Iskra Kazanlak. “Museum of Roses” Erişim: 28 Kasım 2022 http://kazanlakmu-
seum.com/?cid=10
• Vikipedia. “Beş Adalar”. Erişim: 8 Kasım 2022 https://tr.wikipedia.org/wiki/Be%C5%9F_Adalar
• Vikipedia. “Kekova”. Erişim: 8 Kasım 2022 https://tr.wikipedia.org/wiki/Kekova
• Wikipedia. “Doğu Rumeli” Erişim: 30 Kasım 2021 https://tr.wikipedia.org/wiki/Do%C4%9Fu_Ru-
meli
• Wikipedia. “Edirne (eyalet)” Erişim: 30 Kasım 2021 https://tr.wikipedia.org/wiki/Edirne_(eyalet)
• Wikipedia. “Grasse” Erişim: 03 Aralık 2022 https://tr.wikipedia.org/wiki/Grasse
• Wikipedia. “Mont Ventoux” Erişim: 05 Aralık 2022. https://en.wikipedia.org/wiki/Mont_Ven-
toux
• Wikipedia. “Provence-Alpes-Côte d'Azur” Erişim: 03 Aralık 2022 https://tr.wikipe-
dia.org/wiki/Provence-Alpes-C%C3%B4te_d%27Azur
• Wikipedia. “Rose Valley, Bulgaria”. Erişim: 27 Kasım 2022 https://en.wikipe-
dia.org/wiki/Rose_Valley,_Bulgaria
• Wikipedia. “Vilayet” Erişim: 30 Kasım 2021 https://tr.wikipedia.org/wiki/Vilayet
• World Tourism Organization 2011. A practical guide to tourism destination management.
Madrid: UNWTO.
•
World Tourism Organization 2019a. UNWTO Tourism definitions, Madrid: UNWTO. doi:
10.18111/9789284420858
•
World Tourism Organization 2019b. UNWTO Guidelines for Institutional Strengthening of Desti-
nation Management Organizations (DMOs) – Preparing DMOs for new challenges. UNWTO,
Madrid, doi: 10.18111/9789284420841
• Yedek, K. 2002. İstanbul Mısır Çarşısında Satılan Tıbbi Bitkiler, A.Ü. Fen Bilimleri Enstitüsü Yüksek
Lisans Tezi. Ankara.
•
Yusufoğlu Köroğlu, A., Gündoğdu, G. 2017. Turizmde örgütlenme ve destinasyon yönetimi komi-
syonu raporu. 3.Turizm Şurası (1-3 Kasım 2017) web sitesinden erişildi: https://turizmsur-
a s i . k t b . g o v . t r / E k l e n t i / 5 7 3 8 4 , t u r i z m d e o r g u t l e -
nmedestinasyonyonetimikomisyonraporupdf.pdf?0

167
 #tıbbiaromatikbitkiler

Çünür Mahallesi 102. Cadde

Ekonomi Kampüsü A2 Blok No: 185-B Merkez/Isparta

0 (246) 224 37 37
info@baka.gov.tr // baka.gov.tr