ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΠΟ 20 Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΤΕΧΝΩΝ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

4η Γραπτή Εργασία
Ακαδημαϊκό έτος: 2022-2023
Τι είναι τέχνη για τον 20ό αιώνα

Φοιτήτρια: Φωτεινή Ξανθού

Α.Μ: 150013
Τμήμα: ΗΛΕ-47
Καθηγητής-Σύμβουλος: Αναστασία Σιώψη

Αθήνα, Απρίλιος-2023
 Περιεχόμενα
Εισαγωγή………………………………………………………………………...…...….….σελ. 2
Πρώτη ενότητα: Marcel Duchamp και Yves Klein …….…………….…………………..…σελ. 3
Δεύτερη ενότητα: Η Αρχιτεκτονική Bauhaus ……………….….………..………..….….....σελ. 7
Τρίτη ενότητα: Η πρωτοποριακή μουσική του John Cage ..................................................σελ. 10
Συμπεράσματα…………………………………………………………...……...….……..σελ. 12
Βιβλιογραφία…………………………………………………………….……….…....…..σελ. 13

1
Εισαγωγή
Το πέρασμα στον 20ό αιώνα σηματοδοτήθηκε από την καλλιτεχνική στροφή στον
μοντερνισμό που περιλάμβανε τα πιο ριζοσπαστικά κινήματα σε σχέση με όλα τα προηγούμενα
αφού ήρθε σε ευθεία ρήξη με την παράδοση και αμφισβήτησε πολλές καθιερωμένες αξίες,
θέτοντας ουσιαστικά το ερώτημα «τι είναι τέχνη». Στην αναζήτηση αυτής της απάντησης θα
εκθέσουμε τις απόψεις του διάσημου καλλιτέχνη του 20ού αιώνα, Marcel Duchamp, για τη
σχέση του θεατή με το έργο και την αντιμετώπιση της τέχνης ως μέρος της ζωής δίνοντας ένα
ξεχωριστό νόημα στην εμπειρία της θέασης. O Marcel Duchamp θεωρήθηκε ο κύριος
εκπρόσωπος του καλλιτεχνικού ρεύματος του Ντανταϊσμού αλλά επηρέασε μια πλειάδα
καλλιτεχνικών κινημάτων ανάμεσα στα οποία ήταν και ο Νεορεαλισμός.
Χρησιμοποιώντας ως παράδειγμα ένα εμβληματικό έργο του, την «Κρήνη», θα
εξετάσουμε την επιδραστικότητα της άποψής του, για την διαφορετική οπτική χρηστικών
καθημερινών αντικειμένων που αναδεικνύονται ως καλλιτεχνικά δημιουργήματα, στο ρεύμα του
Νεορεαλισμού και συγκεκριμένα στον καλλιτέχνη Yves Klein. Με την ανάδειξη και βελτίωση
της καθημερινότητας ασχολήθηκε και ο ρυθμός Bauhaus στον χώρο της αρχιτεκτονικής, που
κυριάρχησε τον 20ό αιώνα και συνδύασε τις καινοτομίες των Καλών Τεχνών με τα επιτεύγματα
της μηχανικής. Προσπαθώντας να εξετάσουμε τις αρχές του κινήματος, θα σχολιάσουμε το ίδιο
το κτίριο της σχολής Bauhaus στο Dessau, που αποτέλεσε πρότυπο εφαρμογής τους. Νέα πεδία
ανοίχτηκαν και στον τομέα της μουσικής όπου οι πειραματικές τεχνικές απόδοσης καθημερινών,
μη μελωδικών ήχων στα έργα, αποτέλεσαν τις καινοτομίες της εποχής. Πρωτοπόρος σε αυτές τις
τεχνικές αναδείχθηκε ο John Cage, με ίσως το πιο προκλητικό έργο του, “Four minutes and
thirty three seconds”, που αναλύουμε ως ένα τυπικό παράδειγμα αυτής της μουσικής άποψης. Ο
20ός αιώνας, με τις μεγάλες αντιθέσεις του και τις τεχνολογικές ανακαλύψεις αποτέλεσε όπως
θα δούμε, την πιο αμφιλεγόμενη περίοδο στα περισσότερα είδη τέχνης, που άνοιξε όμως νέους
ορίζοντες.

2
Πρώτη Ενότητα
Marcel Duchamp και Yves Klein

Μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι καλλιτέχνες ήθελαν να εκφράσουν την απογοήτευσή

τους προς την κοινωνία και την αμφισβήτησή τους σε όλες τις παραδοσιακές αξίες και την
κοινωνική υποκρισία που τους οδήγησαν σε αυτόν, απορρίπτοντας αντιδραστικά, συλλήβδην
τον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Έτσι οι τέχνες αντιμετώπισαν μια κρίση και πολλές φορές έναν
διαχωρισμό από τη σφαίρα της λογικής. Σταδιακά ξεπήδησαν αισθητικά κινήματα εντελώς
ριζοσπαστικά, όπως ο αμφιλεγόμενος ντανταϊσμός που έχει χαρακτηριστεί από πολλούς και ως
«αντιτέχνη». Ο ντανταϊσμός απορρίπτει την τέχνη με την έννοια της υψηλής αισθητικής που
κυριαρχούσε στον δυτικό κόσμο, την εκμηδενίζει και παράλληλα την απλοποιεί και την
εξαγνίζει, με ένα τρόπο που μοιάζει να είναι ιδωμένη μέσα από τα μάτια ενός παιδιού.1
Πρωτοπόρος καλλιτέχνης του ντανταϊσμού υπήρξε ο Marcel Duchamp (1887-1968), που
πίστευε ότι η τέχνη δεν είναι ένα συγκεκριμένο «πράγμα», αλλά η εμπειρία που έχει ο θεατής
όταν αλληλεπιδρά μαζί του, δίνοντας έμφαση στην εγγύτητα της τέχνης με τη ζωή. Κατά την
άποψή του, η αντίληψη και η ερμηνεία του έργου τέχνης από τον θεατή, στον οποίο εναπόκειται
τελικά να αποφασίσει αν κάτι είναι τέχνη, είναι εξίσου σημαντική με την πρόθεση του
καλλιτέχνη και το φυσικό αντικείμενο. Ο Duchamp επινόησε τον όρο ready mades, για να
περιγράψει δημιουργίες από καθημερινά αντικείμενα, που ανάγονται σε έργα τέχνης, απλώς
επιλέγοντάς τα και παρουσιάζοντάς τα ως τέτοια από τον καλλιτέχνη. Υποστήριξε ότι η πράξη
του καλλιτέχνη να επιλέξει το αντικείμενο και να το παρουσιάσει, ήταν αυτό που το έκανε τέχνη
και ότι η ανταπόκριση του θεατή σε αυτό ολοκλήρωνε το έργο. Η θεωρία του Duchamp υπονοεί
ότι το έργο τέχνης δεν είναι πλήρες μέχρι να βιωθεί από έναν θεατή, οπότε η ερμηνεία και η
ενασχόληση με αυτό είναι που του δίνει νόημα και σημασία. 2 Αυτή η ιδέα αμφισβητεί την

1
Άλκης, Χαραλαμπίδης, Η τέχνη του 20ου αιώνα, Ζωγραφική Πλαστική Αρχιτεκτονική 1880-1920, επιμ. Κ.
Τζημαγιώργη, τόμ. Ι, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1990, σ. 195,
Μελίτα, Εμμανουήλ, «Οι Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη Την Πρώτη Πεντηκονταετία του 20ού αιώνα», στο: Η
Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18 ο ως τον 20ό αιώνα, ΕΑΠ,
Πάτρα, 2008, σ. 98.
2
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό. π., σ. 100,
Β., Πετρίδου, - Ό., Ζιρώ, Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, εκδ. Κάλλιπος, Αθήνα
2015, σ. 228, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541, (ημερομηνία προσπέλασης:28/3/23).

3
παραδοσιακή αντίληψη του καλλιτέχνη ως μοναχικού δημιουργού και τονίζει τη σημασία του
κοινού στην καλλιτεχνική διαδικασία.3
Ο Marcel Duchamp ανήκε κατά βάση στο κίνημα του Ντανταϊσμού, αλλά άσκησε
μεγάλη επιρροή σε πολλά άλλα καλλιτεχνικά κινήματα και έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη
διαμόρφωση της ανάπτυξης της μοντέρνας και της σύγχρονης τέχνης. Οι ιδέες του Marcel
Duchamp για το ρόλο του θεατή στη δημιουργία της τέχνης είχαν επίσης επιρροή στην ανάπτυξη
του κινήματος της Εννοιολογικής Τέχνης. Η Εννοιολογική Τέχνη είναι μια κίνηση που δίνει
έμφαση στην ιδέα ή την έννοια πίσω από το έργο τέχνης, παρά τη φυσική του μορφή. Ένα τέτοιο
παράδειγμα που συνδέεται με αυτές τις ιδέες, είναι το δικό του έργο, "Fountain", το οποίο
δημιούργησε το 1917. Το "Fountain", είναι ένα ουρητήριο, τοποθετημένο έτσι ώστε να θυμίζει
κρήνη, που ο Duchamp υπέγραψε με το ψευδώνυμο "R. Mutt" και το υπέβαλε για έκθεση στην
Εταιρεία Ανεξάρτητων Καλλιτεχνών της Νέας Υόρκης. Το κομμάτι απορρίφθηκε ως
προσβλητικό από την επιτροπή της έκθεσης, αλλά και μόνο η υποβολή του ήταν ένα γεγονός
καθοριστικό για την τέχνη του 20ού αιώνα για να αμφισβητηθούν οι παραδοσιακές αντιλήψεις
για το τι θα μπορούσε να θεωρηθεί τέχνη και να ιδωθούν τα έτοιμα αντικείμενα (ready mades),
ως έργα τέχνης όταν αυτά απομακρυνθούν από τη χρηστική τους αξία.4
Οι πρωτοποριακές ιδέες και έννοιες του Marcel Duchamp είχαν σημαντικό αντίκτυπο σε
πολλά αισθητικά κινήματα όπως στον Νεορεαλισμό, που εκδηλώθηκε στην Ευρώπη τη δεκαετία
1960-1970 και σχετίζεται επίσης με την εκμετάλλευση αντικειμένων της καθημερινότητας που
μπορούν να αναδειχθούν σε αυτόνομα έργα τέχνης. Οι Νεορεαλιστές σύμφωνα με τον ιδρυτή
του κινήματος, Pierre Restany, πρόβαλλαν μια νέα αντιληπτική προσέγγιση της κοινωνικής
πραγματικότητας με τη διαφορά με τους Ντανταϊστές ότι δεν είχαν την πρόθεση τόσο να την
αμφισβητήσουν, αλλά απλώς να την καταγράψουν και να προβληματίσουν.5
Από το κίνημα του Νεορεαλισμού, το έργο του Yves Klein “Tree large blue sponge SE
71”, ένα σφουγγάρι βαμμένο ultramarine μπλε, χρώμα που ο ίδιος είχε κατοχυρώσει με τον τίτλο
IKB, είναι ένα από τα πολλά του έργα, που είναι εμφανής η επιρροή από τη φιλοσοφία του
Marcel Duchamp. Ο Yves Klein, (1928-1962), προσάρμοσε επίσης ένα απλό χρηστικό
αντικείμενο σε ένα καλλιτεχνικό δημιούργημα, που μετέδιδε στον θεατή τη μεταφυσική
διάσταση του χρώματος και προκαλούσε εντύπωση. Επίσης διοργάνωσε πολλές εκθέσεις που
3
Νίκος, Δασκαλοθανάσης, Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19 ο στον 21ο αιώνα, Άγρα, Αθήνα,
2004,σ. 113.
4
Μελίτα, Εμμανουήλ, ό. π., σ. 102
5
Άλκης, Χαραλαμπίδης, ό. π. σ. 203.

4
έδινε πρωταγωνιστικό ρόλο στον θεατή (όπως οι «Ανθρωπομετρίες» στο Παρίσι, το 1960) και
στην αλληλεπίδρασή του με το έργο του, παρουσιάζοντας ζωντανά την πορεία της δημιουργίας
του και τους πειραματισμούς του.6
Τα έργα του εκκεντρικού καλλιτέχνη σήμερα κοστίζουν εκατομμύρια, με το
συγκεκριμένο να κατέχει μία από τις κορυφαίες τιμές (£23.6m),σε δημοπρασία του οίκου
Christie’s το 2012.7 Ο Klein δημιούργησε πολλά έργα από μπλε σφουγγάρια όταν μια μέρα που
δούλευε τους μονοχρωματικούς πίνακές του, αντιλήφθηκε την ομορφιά αυτού του χρώματος
πάνω στο εργαλείο της δουλειάς του. Αυτά τα πορώδη υδρόβια πλάσματα αποτέλεσαν ένα
έτοιμο καλλιτεχνικό αντικείμενο για εκείνον και από τότε τους έδωσε πρωταγωνιστικό ρόλο σε
πολλές εκθέσεις του. Αυτά τα έργα μπορούν να χαρακτηριστούν μινιμαλιστικά και ready mades
καθώς έχουν την ελάχιστη ανθρώπινη παρεμβολή ενώ ταυτόχρονα έχουν εμποτιστεί με την
ευαισθησία του καλλιτέχνη και έτσι συνδέονται με τη φιλοσοφία του Duchamp.8

Εικόνα 1 «Κρήνη» του Marchel Duchamp.

6
Μελίτα, Εμμανουήλ, «Οι Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη και στην Αμερική κατά τη Δεύτερη Πεντηκονταετία
του 20ού αιώνα», στο: Μ. Εμμανουήλ, Β. Πετρίδου, Π. Τουρνικιώτης, ό. π., σ. 154.
7
Yves, Klein, “Tree large blue sponge (SE71)”, διαθέσιμο στο:
https://www.artsy.net/artwork/yves-klein-tree-large-blue-sponge-se-71, (ημερομηνία προσπέλασης:28/3/23).
8
Yves, Klein, Ανάγλυφα σε ένα δάσος από σφουγγάρια, 1959, διαθέσιμο στο:
https://www.yvesklein.com/es/expositions/view/1161/bas-reliefs-dans-une-foret-d-eponges/?of=327
(ημερομηνία προσπέλασης:28/3/23).

5
 Εικόνα 2 “Tree large blue sponge” 1962 Yves Klein New York, Opera Gallery.

Εικόνα 3 Έργα του Yves Klein, από την έκθεση του 2000-2001, “La vita, la vita stessa che e l’ arte assoluta”, Centre Luigi Pecci,
Prato Italia.

6
Δεύτερη Ενότητα
Η Αρχιτεκτονική Μπάουχαους
Η μοντέρνα αρχιτεκτονική, τον 20 ο αιώνα, είχε στόχο να ανανεώσει τον τρόπο
σχεδιασμού και κατασκευής κτιρίων και να ανταποκριθεί στις ανάγκες της εποχής για μαζική
στέγαση και κατασκευή μεγάλων εργασιακών χώρων και δημόσιων κτιρίων. Τα κοινωνικά και
οικονομικά προβλήματα που φάνηκαν μετά το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου αναζητούσαν
άμεσες και πρακτικές λύσεις. Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, η Art Nouveau είχε κάνει ένα
βήμα προόδου συνδυάζοντας νέες οικοδομικές τεχνικές με μια διάθεση παιχνιδιάρικης
διακόσμησης αλλά διατηρούσε συχνά πολλά παραδοσιακά στοιχεία. Έτσι η μοντέρνα
αρχιτεκτονική πρότεινε νέους πιο λιτούς τρόπους σχεδίασης και κατασκευής, που απέδιδαν
καλύτερα στη λειτουργικότητα, την οικονομία και την αισθητική, αποκόπτοντας τους δεσμούς
με το παρελθόν.9
Μια μεγάλη μερίδα αρχιτεκτόνων, στις αρχές του 20ού αιώνα, απαρνήθηκε τελείως την
παράδοση και ακολούθησε πρωτοποριακές μεθόδους, οι οποίες καθόρισαν τις αισθητικές
γραμμές του γερμανικού κινήματος Μπάουχαους. Το Μπάουχαους επιδίωξε να ανανεώσει την
αρχιτεκτονική και εκφράστηκε κυρίως μέσα από την απλότητα και τη λειτουργικότητα στον
σχεδιασμό των κτιρίων χρησιμοποιώντας βασικά γεωμετρικά σχήματα και καθόλου ή ελάχιστα
απαλά χρώματα χωρίς περιττές διακοσμήσεις. Κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου αντίστοιχα
κινήματα αναπτύχθηκαν στη Γαλλία, την Ολλανδία και τη Σοβιετική Ένωση. Αφού οι κανόνες
της τυποποιημένης πια μεθόδου της αρχιτεκτονικής δεν είχαν σχέση με τις τοπικές παραδόσεις
και λόγω της ευκολίας της μετάδοσής τους, σταδιακά κατέκτησαν ολόκληρο τον κόσμο. 10
Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα εφαρμογής των παραπάνω ιδιοτήτων είναι η ίδια η
σχολή Μπάουχαους, που ίδρυσε ο Walter Gropius, το 1919, στη Βαϊμάρη, που αργότερα
μεταφέρθηκε στο Ντεσάου και μετέπειτα στο Βερολίνο. Η φιλοσοφία της σχολής συνοψιζόταν
στο πάντρεμα των Καλών Τεχνών με τη βιομηχανική παραγωγή και την εξασφάλιση της
οικονομικής απόδοσης κάθε έργου. Με βάση τον φονξιοναλισμό και τη λιτότητα, το Bauhaus
διεκδίκησε και κατάφερε σε μεγάλο βαθμό να επιτύχει την ισότητα των πολιτών στην κατοικία
και την εργασία, θέτοντας ένα όριο ελάχιστων συνθηκών διαβίωσης για όλους, ανεξάρτητα από
το οικονομικό και κοινωνικό τους υπόβαθρο. Η επιτυχημένη πορεία του Bauhaus στους

9
E.H., Gombrich, Το Χρονικό της Τέχνης, μτφρ. Λίνα Κάσδαγλη, ΜΙΕΤ, Αθήνα 1998, σ. 557.
10
Π., Τουρνικιώτης, «Η Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 20ό αιώνα», στο: Η Ιστορία των Τεχνών στην
Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 247-248.

7
εργασιακούς και οικιακούς χώρους οδήγησε στην εξάπλωση του κινήματος και στον
πολεοδομικό σχεδιασμό.11
Έχοντας ως παράδειγμα τη σχολή στο Ντεσάου (1926), μπορεί να διακρίνει κανείς πολλά
από τα μοντέρνα αρχιτεκτονικά στοιχεία. Tα μεγάλα υαλοπετάσματα σε μια ολόκληρη πλευρά
του κεντρικού κτιρίου για να εξασφαλιστεί η φωτεινότητα, το λιτό γεωμετρικό σχήμα, τον
ουδέτερο χρωματισμό, την εκτεταμένη χρήση μεταλλικών στοιχείων. Παρατηρεί κανείς την
παντελή έλλειψη διακόσμησης και τις αυστηρές γραμμές που εκπροσωπούν την απλότητα. Ο
Walter Gropius σχεδίασε ο ίδιος τα κτίρια και έδωσε βάση στη δημιουργία ενός σπονδυλωτού
οικοδομικού συγκροτήματος που με αλληλοσυνδεόμενους ασύμμετρους όγκους και επίπεδα
δημιουργούσε ένα λειτουργικό σύνολο που μπορούσε να προσαρμοστεί στις ανάγκες μιας
σχολής.12
Η φωτεινή πρόσοψη του βασικού κτιρίου που λειτούργησε ως κεντρικός άξονας δείχνει
μάλιστα την ιδεολογική άποψη του αρχιτέκτονα που θεωρούσε ότι η διαπερατότητα του χώρου
αντικατοπτρίζει τη διαφάνεια και την άμεση επικοινωνία που οφείλει να έχει μια δημοκρατική
κοινότητα. Στη σχολή αυτή, με πυρήνα το κεντρικό κτίριο και με την εφαρμογή βασικών
μηχανικών κανόνων (όπως μοχλού και διωστήρα) για τα επιμέρους οικοδομήματα, η μελέτη με
την ψυχαγωγία και την εργασία συγκατοικούσαν αρμονικά, συνδυάζοντας την τέχνη με την
τεχνολογία. Στη σχολή μάλιστα σχεδίαζαν έπιπλα, όπως καρέκλες από ατσάλινους σωλήνες,
συνδυάζοντας βιομηχανικές μεθόδους με υψηλή αισθητική. Η χρήση εμφανών υλικών, όπως
σκυρόδεμα, γυαλί και χάλυβας, ενισχύει την μοντερνιστική αισθητική του κτιρίου. Συνολικά, το
κτίριο Bauhaus στο Dessau είναι ένα αριστοτεχνικό παράδειγμα μοντέρνας αρχιτεκτονικής, που
συνδυάζει τη φόρμα και τη λειτουργία με ένα τολμηρό και καινοτόμο σχέδιο. Είχε μια βαθιά
επιρροή στην ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα και συνεχίζει να διδάσκεται ως
παράδειγμα και να εμπνέει αρχιτέκτονες και σχεδιαστές μέχρι σήμερα. 13

11
Π., Τουρνικιώτης, ό. π. σ. 247.
12
Giulio, Carlo, Argan, Η μοντέρνα τέχνη 1770-1970, μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου, Πανεπιστημιακές εκδόσεις
Κρήτης, Ηράκλειο, 2021, σ.264-265.
13
Giulio, Carlo, Argan, ό. π. σ. 265,
Β., Πετρίδου, - Ό., Ζιρώ, Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, εκδ. Κάλλιπος, Αθήνα
2015, σ. 234, 237, 240, https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541 (ημερομηνία προσπέλασης: 28/3/23).

8
Εικόνα 4 Το κεντρικό κτίριο της σχολήςBauhaus στο Dessau.

9
Τρίτη Ενότητα
Η πρωτοποριακή μουσική του John Cage
Αντίστοιχες απόψεις με αυτές του Marcel Duchamp που είδαμε στην πρώτη ενότητα
εκφράστηκαν στον 20ό αιώνα και στη μουσική. Ο ακροατής έχει σημαντικό ρόλο στην
ολοκλήρωση της αισθητικής εμπειρίας που τον συνδέει με το μουσικό έργο και απαιτεί τη
συμμετοχή του όπως ο θεατής σύμφωνα με τον Duchamp με το έργο τέχνης. Στη μουσική που
μπορεί να είναι ζωντανή, όπως σε έναν συναυλιακό χώρο, η αλληλεπίδραση έργων και κοινού
επιτυγχάνεται ακόμη περισσότερο. Επιπλέον μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο με τα
επιτεύγματα της τεχνολογίας (δίσκοι, μαγνητόφωνο, στερεοφωνία κτλ.) οι μουσικοί κατάφεραν
να διευρύνουν τους ηχητικούς τους ορίζοντες τόσο πολύ, που άλλαξε ολοκληρωτικά η
προσέγγιση του θέματος του ήχου.14
Η διεύρυνση των μουσικών ήχων επιδιώχθηκε περισσότερο, από ορισμένους πολύ
προοδευτικούς καλλιτέχνες, όπως τον Αμερικανό συνθέτη John Cage (1912-1992), που
αγαπούσε τους πειραματισμούς και δοκίμασε συνθέσεις βασισμένες ακόμα και στον παράγοντα
της τύχης. Ο Cage, με τις παράδοξες μεθόδους του, αποκόπτεται συνειδητά από την παράδοση
και αποφεύγοντας μια προκαθορισμένη μορφή προβάλλει τον αυθορμητισμό και τη φαντασία.
Επηρεάζεται από πολλά καλλιτεχνικά κινήματα (νεοντανταϊσμό, fluxus, εννοιολογική τέχνη,
φουτουρισμό) και τις ανατολικές φιλοσοφίες, δημιουργώντας διάφορα δρώμενα, (“happenings”)
με τη συμμετοχή του κοινού, με στοιχεία από την ανατολίτικη μουσική και πολλούς
αυτοσχεδιασμούς σαν ένα είδος τελετουργίας.15
Ένα από τα πιο εμβληματικά έργα της σύγχρονης μουσικής του 20ού αιώνα που
διευρύνουν το ηχητικό υλικό της, είναι το δικό του έργο, "Four minutes and thirty-three
seconds" που συνήθως αναφέρεται ως "4'33''". Πρόκειται για μια σύνθεση που δεν περιλαμβάνει
προκαθορισμένη μουσική, αλλά βασίζεται στην ακουστική εμπειρία του κοινού κατά τη
διάρκεια της εκτέλεσης. Αποτελείται από τρία μέρη, 33 δευτερολέπτων έκαστο, κατά τη
διάρκεια των οποίων, οι μουσικοί δεν παίζουν κανένα όργανο και δεν παράγουν κανέναν ήχο
ώστε το κοινό να ακούει τους τυχαίους θορύβους που παράγονται στον χώρο. Η ιδέα πίσω από

14
Νικόλαος, Μάμαλης, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Η Μουσική στην Ευρώπη, τόμ. Γ΄, ΕΑΠ, Πάτρα 2008,
σ. 292-294,
Θέμις, Βελένη, Εικαστικές Τέχνες και Μουσική (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα), Από τη συναισθησία στην
πολυαισθητηριακή συνέργεια, ΑΠΘ, Ενυάλιο Κληροδότημα, Θεσσαλονίκη, 2014, διαθέσιμο στο:
https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/28405. (τελευταία ανάκτηση: 28/3/23).
15
Ulrich, Michels, Άτλας της Μουσικής. τόμ. ΙΙ, Φ. Νάκας, Αθήνα, 1995 (1977), σ. 549.

10
το έργο είναι ο ακροατής να εστιάσει στους ήχους του περιβάλλοντος, αντί να βασίζεται σε
προσχεδιασμένα μελωδικά θέματα. Οι ακροατές μπορούν τελικά να ακούσουν έναν ευρύ φάσμα
ήχων, από τον ήχο των βημάτων του κοινού και το θόρυβο των καθισμάτων που
ανεβοκατεβαίνουν, έως τον ήχο του αέρα που κινείται στον χώρο εκτέλεσης. 16
Η σύνθεση αυτή αντιπροσωπεύει μια σημαντική αλλαγή στη σύγχρονη μουσική και
αποτελεί μια από τις πρώτες πειραματικές συνθέσεις που χρησιμοποιούν το περιβάλλον και τους
τυχαίους ήχους ως μουσικό υλικό για να αναδείξουν τη σημασία του τυχαίου και του
απρόσωπου άνευ αναλυτικής ή συναισθηματικής σκέψης. Ο Cage χρησιμοποιεί αυτήν την
προσέγγιση για να καταδείξει ότι η μουσική μπορεί να υπάρξει παντού και να αναπτυχθεί πέρα
από τις συμβατικές έννοιες της μελωδίας, της αρμονίας και του ρυθμού, ανοίγοντας την
ακουστική μας αντίληψη. Καταφέρνει έτσι να καθιερωθεί ως ένας από τους σημαντικότερους
συνθέτες του 20ού αιώνα που διεύρυνε τους μουσικούς ορίζοντες και απέδειξε ότι μουσική
υπάρχει σε κάθε ήχο όπως η ομορφιά υπάρχει παντού γύρω μας, αρκεί να θελήσουμε με τις
αισθήσεις μας να την αντιληφθούμε.17

Εικόνα 5 O John Cage.

16
Joseph, Machlis, Kristine, Forney, Η Απόλαυση της Μουσικής, μτφρ. Δ. Πυργιώτης, εκδ. fagotto, Αθήνα 1996, σ.
445.
17
Θέμις, Βελένη, ό. π. σ. 269.

11
Συμπεράσματα
Οι τέχνη τον 20ό αιώνα αποκόπηκε σε μεγάλο βαθμό από το παρελθόν και δέχτηκε
ριζικές αλλαγές επαναπροσδιορίζοντας ακόμη και το τι αποτελεί καλλιτεχνικό έργο και τι όχι. Ο
Marcel Duchamp, θέτοντας νέες βάσεις για αυτόν τον διαχωρισμό και διευρύνοντας τα όρια της
τέχνης έδωσε σημαντικό ρόλο στην παρουσία του θεατή στην ολοκλήρωση ενός έργου και
παράλληλα στο ρόλο της πρόθεσης κάθε καλλιτέχνη. Έτσι ασήμαντα αντικείμενα της
καθημερινότητας αναδείχθηκαν σε αυτόνομα έργα τέχνης που πρόσφεραν νέες αισθητικές
εμπειρίες, επηρεάζοντας πολλά αισθητικά κινήματα όπως τον Νεορεαλισμό και τον διάσημο
εκπρόσωπό του, Yves Klein. Αντίστοιχα, αποκόπηκε από το παρελθόν και η αρχιτεκτονική με
την επικράτηση του ρυθμού Bauhaus, που εξασφάλιζε την απλότητα, την αισθητική και την
λειτουργικότητα με το χαμηλότερο δυνατό κόστος. Στη μουσική, με πρωτοπόρο τον καλλιτέχνη
John Cage, η εισαγωγή φυσικών και τεχνητών ήχων, που δεν είχαν καμία σχέση με μελωδία,
έφεραν μια νέα επανάσταση, που διεύρυνε τις δυνατότητες του καλλιτέχνη και την αντίληψη του
κοινού. Συνοψίζοντας η μοντέρνα τέχνη, όσο αμφιλεγόμενη κι αν είναι, οφείλουμε να
παραδεχτούμε ότι μας έβαλε σε νέα ανεξερεύνητα μονοπάτια που μας πρόσφεραν μια
διαφορετική οπτική με άπειρες δυνατότητες και επιλογές.

12
Βιβλιογραφία-Δικτυογραφία
Βελένη, Θέμις, Εικαστικές Τέχνες και Μουσική (τέλη 19ου - αρχές 20ού αιώνα), Από τη
συναισθησία στην πολυαισθητηριακή συνέργεια, ΑΠΘ, Ενυάλιο Κληροδότημα, Θεσσαλονίκη,
2011, διαθέσιμο στο:
https://phdtheses.ekt.gr/eadd/handle/10442/28405. (τελευταία ανάκτηση: 28/3/23).
Δασκαλοθανάσης, Νίκος, Ο καλλιτέχνης ως ιστορικό υποκείμενο από τον 19 ο στον 21ο αιώνα,
Άγρα, Αθήνα, 2004.
Εμμανουήλ, Μελίτα, «Οι Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη Την Πρώτη Πεντηκονταετία του
20ού αιώνα», στο: Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη
από τον 18ο ως τον 20ό αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 65-117.
Εμμανουήλ, Μελίτα, «Ο 20ός αιώνας», στο: Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄,
Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον 20ο αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 239-331.
Μάμαλης, Νικόλαος, Η Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, Η Μουσική στην Ευρώπη, τόμ. Γ,
ΕΑΠ, Πάτρα, 2008.
Πετρίδου, B., - Ζιρώ, Ό., Τέχνες και αρχιτεκτονική από την αναγέννηση έως τον 21ο αιώνα, εκδ.
Κάλλιπος, Αθήνα, 2015, διαθέσιμο στο:
https://repository.kallipos.gr/handle/11419/3541] (τελευταία ανάκτηση 28/3/23).
Τουρνικιώτης, Παναγιώτης, «Η Αρχιτεκτονική στην Ευρώπη κατά τον 20ό αιώνα», στο: Η
Ιστορία των Τεχνών στην Ευρώπη, τόμ. Β΄, Εικαστικές Τέχνες στην Ευρώπη από τον 18ο ως τον
20ό αιώνα, ΕΑΠ, Πάτρα, 2008, σ. 243-297.
Χαραλαμπίδης, Άλκης, Η τέχνη του 20ού αιώνα, Ζωγραφική Πλαστική Αρχιτεκτονική 1880-1920,
επιμ. Κ. Τζημαγιώργη, τόμ. Ι, University Studio Press, Θεσσαλονίκη, 1990.
Argan, Giulio, Carlo, Η μοντέρνα τέχνη 1770-1970, μτφρ. Μαρία Σπυριδοπούλου,
Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης, Ηράκλειο, 2021.
Gombrich, E.H., Το Χρονικό της Τέχνης, μτφρ. Λίνα Κάσδαγλη, ΜΙΕΤ, Αθήνα, 1998.
Klein, Yves, “Tree large blue sponge (SE71)”, διαθέσιμο στο:
https://www.artsy.net/artwork/yves-klein-tree-large-blue-sponge-se-71, (ημερομηνία
προσπέλασης:28/3/23).
Klein, Yves, Ανάγλυφα σε ένα δάσος από σφουγγάρια, 1959, διαθέσιμο στο:
https://www.yvesklein.com/es/expositions/view/1161/bas-reliefs-dans-une-foret-d-eponges/?
of=327

13
(ημερομηνία προσπέλασης:28/3/23).
Machlis Joseph, Forney Kristine, Η Απόλαυση της Μουσικής, μτφρ. Δ. Πυργιώτης, εκδ. fagotto,
Αθήνα, 1996.
Michels, Ulrich, Άτλας της Μουσικής. τόμ. ΙΙ, Φ. Νάκας, Αθήνα, 1995 (1977).
Διαδικτυακές πηγές εικόνων
Εικόνα εξωφύλλου: Yves Klein, Μια ιστορία σε φόντο μπλε,
https://artviews.gr/yv-klain-mia-istoria-se-fonto-ble/ (τελευταία ανάκτηση 28/3/23).
Εικόνα1: Marcel Duchamp, “The fountain”,
https://www.photologio.gr/photo%CE%B8%CE%AD%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/
marcel-duchamp-o-anthropos-pou-allaxe-ti-dytiki-texni/ (τελευταία ανάκτηση 28/3/23).
Εικόνα 2: Yves Klein, “Tree large blue sponge”, Opera Gallery,
https://www.artsy.net/artwork/yves-klein-tree-large-blue-sponge-se-71
Εικόνα 3: "Yves Klein, "La vita, la vita stessa che é l'arte assoluta", Museo Pecci, 2000,
https://www.yvesklein.com/es/expositions/view/1278/yves-klein-la-vita-la-vita-stessa-che-e-l-
arte-assoluta/?of=170 (τελευταία ανάκτηση 28/3/23).
Εικόνα 4: Σχολή Bauhaus, Dessau,
https://www.maxmag.gr/afieromata/valter-gkropioys-enas-protoporos-architektonas/ (τελευταία
ανάκτηση 28/3/23).
Εικόνα 5: John Cage,
http://melodisia.mmb.org.gr/Composers/byRegion.asp?c=113&letter=%CE%9A&e=622
(τελευταία ανάκτηση 28/3/23).

Παρατηρήσεις
Η εργασία υπερβαίνει λίγο τα προβλεπόμενα όρια.
Η εργασία σου στο σύνολό της είναι άριστη, όπως και οι προηγούμενες δύο εργασίες σου.
Καλή επιτυχία στις εξετάσεις!

14