Budowa i funkcje krwi

2x45 min

■ Hasło programowe
Układ krążenia.

■ Zakres treści
Budowa krwi. Rola poszczególnych elementów krwi. Grupy krwi i konflikt serologiczny.

■ Cel ogólny
Poznanie budowy i roli krwi, zasad jej przetaczania oraz czynników powodujących konflikt
serologiczny.

■ Cele operacyjne
Uczeń:
 wymienia elementy krwi,
 rozróżnia na ilustracji erytrocyty, leukocyty i płytki krwi,
 omawia podobieństwa i różnice w budowie oraz funkcjach elementów morfotycznych
krwi,
 analizuje schemat przedstawiający skład krwi,
 wyjaśnia istotę procesu krzepnięcia krwi,
 wymienia grupy krwi,
 wyjaśnia zasady łączenia grup krwi podczas jej przetaczania,
 definiuje pojęcia: przeciwciało i transfuzja,
 omawia przyczyny wystąpienia konfliktu serologicznego oraz jego skutki,
 sprawnie posługuje się mikroskopem.

■ Środki dydaktyczne
Pięć mikroskopów, pięć preparatów krwi ssaka, kartki do mapy mentalnej (opis
w przygotowaniu do lekcji), karty pracy (po jednej dla każdej grupy), ilustracje
przedstawiające składniki krwi (po jednej dla każdej grupy), czyste kartki na notatki
(po jednej dla każdego ucznia), podręcznik, kartki do inscenizacji (opis w przygotowaniu
do drugiej jednostki lekcyjnej), magnesy, kreda.

■ Formy pracy
Indywidualna, grupowa, zbiorowa.

■ Metody pracy
Obserwacja mikroskopowa, pogadanka, mapa mentalna, aktywny opis porównujący,
inscenizacja, praca z materiałem źródłowym.

1
I jednostka lekcyjna
■ Przygotowanie do lekcji
Nauczyciel przygotowuje:
 pięć stanowisk do mikroskopowania,
 kartki do mapy mentalnej z napisami: „substancja międzykomórkowa”, „osocze”,
„elementy morfotyczne krwi”, „krwinki białe”, „krwinki czerwone”, „płytki krwi”,
„leukocyty”, „erytrocyty” (jeden komplet napisów na kartkach formatu A4, pięć
kompletów na kartkach w formacie 5 x 10 cm). Komplety w mniejszym formacie należy
włożyć do kopert;
 pięć ilustracji przedstawiających składniki krwi.

■ Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Nauczyciel przeprowadza czynności organizacyjne.
2. Nauczyciel prosi uczniów o przypomnienie układów narządów człowieka oraz tkanek,
które je tworzą. Zadaje uczniom pytanie:
 Które układy pełnią funkcję transportową w organizmie człowieka?
3. Następnie nauczyciel dzieli klasę na pięć grup.

Faza realizacyjna
1. Nauczyciel prosi grupy, aby usiadły przy stolikach i rozpoczęły obserwację preparatów
krwi pod mikroskopem. Uczniowie obserwują preparaty krwi. W trakcie obserwacji
nauczyciel zadaje pytania:
 Jak wyglądają oglądane elementy?
 Ile ich jest i jaki mają kształt?
Nauczyciel tłumaczy uczniom, że krew jest tkanką znacznie bardziej złożoną, niż to
widać pod mikroskopem świetlnym.
2. Nauczyciel rozdaje każdej grupie koperty z kartkami do mapy mentalnej i prosi uczniów
o ich ułożenie. Wyznacza czas pracy (5 minut). Uczniowie w grupach układają mapę
mentalną, korzystając z podręcznika.
3. Nauczyciel rozdaje wybranym uczniom po jednej kartce z kompletu napisów formatu A4
do ułożenia mapy mentalnej. Uczniowie układają mapę mentalną na tablicy. Nauczyciel
zadaje pytania dotyczące funkcji elementów morfotycznych krwi:
 Które krwinki transportują tlen?
 Które krwinki bronią organizmu przed czynnikami chorobotwórczymi?
 Które elementy krwi biorą udział w procesie krzepnięcia krwi?
 Jakie funkcje pełni osocze?
4. Nauczyciel rozdaje grupom ilustracje przedstawiające składniki krwi. Uczniowie
w grupach podpisują na ilustracji składniki krwi.
5. Nauczyciel rozdaje uczniom czyste kartki, na których mają stworzyć tabelę porównującą
elementy morfotyczne krwi. Tłumaczy, że w tabeli powinny znaleźć się takie cechy
elementów morfotycznych krwi, jak: liczba, barwa, obecność jądra komórkowego,
kształt, wielkość, zdolność ruchu. Nauczyciel wyznacza czas na wykonanie zadania
(10 minut). Uczniowie w grupach konstruują i uzupełniają tabelę, korzystając
z podręcznika. Nauczyciel kontroluje pracę uczniów i w miarę potrzeby wyjaśnia
wątpliwości.

2
Faza podsumowująca
1. Wybrany uczeń zdejmuje wszystkie kartki znajdujące się na tablicy.
2. Uczniowie wymieniają nazwy składników krwi oraz określają ich funkcje. Następnie
przerysowują z ilustracji składniki krwi do zeszytu i podpisują poszczególne elementy tej
ilustracji.
3. Nauczyciel nagradza najbardziej aktywną grupę i zbiera koperty z kartkami do mapy
mentalnej.

II jednostka lekcyjna
■ Przygotowanie do lekcji
Nauczyciel wraz z uczniami ustawia ławki w podkowę, tak aby na środku klasy było miejsce
na inscenizację. Następnie przygotowuje kartki do inscenizacji:
 10 czerwonych owalnych kartek oznaczających erytrocyty,
 sześć białych kartek oznaczających płytki krwi,
 dwie kartki z napisem „fibrynogen” (format A4),
 pięć kartek formatu A4 z napisem „fibryna” i przymocowanym do nich sznurkiem,
 kartka z napisem „skrzep” (format A4).
Liczba kartek jest dostosowana do klasy liczącej 24 osoby. Przy mniej lub bardziej licznych
klasach należy przygotować odpowiednią liczbę kartek.

■ Przebieg lekcji
Faza wprowadzająca
1. Nauczyciel wykonuje czynności organizacyjne.
2. Nauczyciel dzieli klasę na pięć grup. Każdej grupie rozdaje koperty z kartkami do mapy
mentalnej z poprzedniej lekcji. Uczniowie układają mapę mentalną – grupa, która
pierwsza ułoży poprawnie mapę, otrzymuje plusy.

Faza realizacyjna
1. Uczniowie ustawiają się w kręgu na środku klasy. Nauczyciel rozdaje uczniom kartki
do inscenizacji (każdemu po jednej).
2. Nauczyciel wspólnie z uczniami przedstawia proces krzepnięcia krwi. Tłumaczy,
że w inscenizacji podłoga będzie oznaczać powierzchnię skóry. Prosi wybranego ucznia,
aby kredą narysował na podłodze owalny kształt symbolizujący ranę. Pyta uczniów:
 Co się dzieje, gdy się skaleczymy?
Uczniowie odpowiadają, po czym umieszczają erytrocyty w ranie oraz jej okolicach –
symbolizuje to wypływającą krew. Nauczyciel zadaje pytanie:
 Jakie elementy krwi biorą udział w procesie jej krzepnięcia?
Uczniowie odpowiadają, a następnie umieszczają płytki krwi w miejscu skaleczenia.
Nauczyciel wyjaśnia, że oblepiają one brzegi rany. Nauczyciel tłumaczy, że w osoczu
krwi znajduje się specjalne białko – fibrynogen. Uczniowie umieszczają kartkę z napisem
„fibrynogen” w miejscu zranienia. Nauczyciel wyjaśnia, że płytki krwi wydzielają
substancję, dzięki której fibrynogen przekształca się w fibrynę, zatrzymującą komórki
krwi wewnątrz rany. Uczniowie kładą kartki z przymocowanymi do nich sznurkami
w miejscu zranienia. Następnie nauczyciel pyta:
 Co powstaje, gdy włókna fibryny twardnieją?
Uczniowie odpowiadają i umieszczają kartkę z napisem „skrzep” w miejscu zranienia.
3
3. Uczniowie zapisują w zeszytach kolejne etapy krzepnięcia krwi. Następnie w grupach
układają jedno pytanie dotyczące zagadnienia z lekcji. Każda grupa zadaje pytanie
sąsiedniemu zespołowi. Jeżeli zespół nie odpowie poprawnie – odpowiada grupa
zadająca pytanie.
4. Wybrany uczeń rozdaje grupom karty pracy. Nauczyciel mówi, że na powierzchni
erytrocytów znajdują się dwa rodzaje specyficznych cząsteczek, zwanych antygenami A
i B. Na podstawie ich obecności lub ich braku wyróżniono grupy krwi.
5. Uczniowie uzupełniają tabelę w zadaniu 1 w kartach pracy.
6. Nauczyciel omawia pojęcie przeciwciało, wyjaśnia, gdzie się ono znajduje i jaką pełni
funkcję. Uczniowie uzupełniają tabelę w zadaniu 2 w kartach pracy.
7. Nauczyciel omawia zasady transfuzji krwi. Uczniowie przy pomocy nauczyciela
uzupełniają w kartach pracy tabelę w zadaniu 3. Następnie nauczyciel omawia przyczyny
wystąpienia konfliktu serologicznego oraz jego skutki.
Faza podsumowująca
1. Nauczyciel prosi, aby uczniowie przygotowali po cztery pojedyncze kartki z zeszytu
i napisali na jednej z nich dużą literę A, na drugiej – literę B, na trzeciej – litery AB,
a na czwartej – cyfrę 0.
2. Nauczyciel informuje uczniów, że będzie zadawał im pytania, a oni będą odpowiadać,
podnosząc właściwe kartki. Następnie zadaje pytania:
 Jaki antygen występuje na powierzchni erytrocytów osoby, która ma grupę krwi B?
 Przeciwciała przeciwko jakim cząsteczkom znajdują się w osoczu osoby, która ma
grupę krwi B?
 Jakie grupy krwi mogą mieć dawcy krwi dla osoby z grupą krwi B?

Opracował: Jacek Pawłowski