Cıvata-somun bağlantıları

İçerik
Vida geometrik büyüklükleri

Standart vidalar

Vida boyutları

Cıvata-somun bağlantı şekilleri

Cıvata-somun imalatı

Cıvata-somun hesabı

Cıvataların mukavemet hesabı

11/30/2014
 Eğik bir doğrunun bir silindirin iç veya dış yüzeyine sarılması ile elde
edilen helis eğrisine vida eğrisi denir. Eğik doğru yerine belirli kalınlıkta
veya profilde bir elemanın dolu bir silindirin dış yüzeyine çıkıntı teşkil
edecek şekilde helisel bir hareketle (ötelenme+dönme) sarılmasından
cıvata elde edilir. İçi boş bir silindirin iç çevre yüzeyine aynı profilin
helisel hareketle sarılmasından oluşan eleman da somun olarak
tanımlanır. Cıvata dış vida somun ise iç vida olarak bilinir.

Vida
 Helis eğrisi veya vida eğrisi soldan sağa doğru sarılarak yükselirse sağ
vida, sağdan sola doğru sarılarak yükselirse sol vida olarak tanımlanır.
Helis üzerinde hareket eden bir nokta silindir etrafında dönerken aynı
zamanda ötelemede yapar.

Vida oluşumu
 DİŞ: Helisel vida kanalı açıldıktan sonra oluşan çıkıntılar

DİŞ ÜSTÜ ÇAPI: Vida açılmış silindirin dış çapı (d)

DİŞ DİBİ ÇAPI: vidanın diş dibinden ölçülen çap (d1)

DİŞ YÜKSEKLİĞİ:Vidanın diş üstü ile diş dibi arasında kalan yükseklik
ORTALAMA ÇAP: d 2  d  d1  / 2
VİDA EĞİM AÇISI: Helis eğrisinin ortalama çaptan geçen daire açınımı ile yaptığı açı (a).

Vida geometrik büyüklükleri makinaegitimi.com

VİDA ADIMI (HATVE):
Helis eğrisinin bir ana doğrusunu ardarda kestiği iki nokta arasındaki
eksenel uzaklık (h).
Bir tam dönmeye karşılık gelen öteleme miktarı

h
tg 
d 2

Vida hatvesi
 Tek Ağızlı vida: Bir turda bir profil ilerleyen vida

Çok ağızlı vida: Bir turda birden fazla profili ilerleyen vida ht  z * h

Çok ağızlı vida

 Vidayı oluşturan helisel oyuk veya çıkıntı kesit geometrisi vida profilini
belirler.

Çok ağızlı vida

 Üçgen Profilli Vidalar
a) Metrik Vidalar: Tepe açısı 60°

Standart gösterimi:
M x nominal çap (diş üstü)
Örnek:
M20 M: metrik vida
d=20 mm

Standart gösterimi:
M x nominal çap x hatve

Örnek: M: metrik
M20 x1.5 d=20 mm
h=1.5

Standart vidalar_metrik
Standart vidalar_metrik
 İlk olarak İngiltere’de kullanılmaya başlamış vidanın nominal ölçüsü inc
sistemine göre veriş ve tepe açısı 55°’ olan ikiz kenar üçgen profillidir

Standart gösterimi:

W ½” x 2.117

Standart vidalar_whitworth http://makinaegitimi.com

 Tepe açısı 30° olan yamuk profil vardır. Genellikle hareket vidası olarak
kullanılır

Standart gösterimi:

Tr 30x6 (Nominal çap x adım)

Standart vidalar_trapez
 Vida dişinin iki yüzü eksene göre farklı eğimlidir. Tepe açısı 30° olup bir
yüzey %3 eğile işlenmiştir. Bu yüzey formundan dolayı bir yönde daha
büyük kuvvetler desteklenebilir.
Standart gösterimi:

Te 50x8 (Nominal çap x adım)

Standart vidalar_testere dişi

 Toz toprak gibi zararlı etkilere maruz ve sık sık sökülüp takılan
uygulamalarda kullanılır. Tepa açısı 30° olan yuvarlak vidalardır.

Standart gösterimi:

Yv 60x1/6’’(Nominal çap x 1’’ deki diş sayısı)

Standart vidalar_yuvarlak profilli

 Hareket vidası olarak tercih edilir, standart değildir.

Standart vidalar_kare profilli

Vida boyutları
Vida sembolleri
 Civatalar kullanım amaçlarına göre;

 Bağlantı Cıvataları
 Hareket Cıvataları

Civata-Somun bağlantılarının uygulamada

karşılaşılan şekilleri
 Bağlantı (tespit) elemanı olarak:
 Gergi cıvatası olarak:
 Ayar elemanı olarak:
 Ölçme elemanı olarak:
 Kapama elemanı olarak:
 Hareket vidası olarak

Vidalı Bağlama elemanlar

 Somunun ayrı bir parça Bir parçaya açılan vida Saplama bağlantısı
olduğu, parçalarda ile cıvatanın iki parçayı
boydan boya cıvata birleştirdiği
milinin rahat geçeceği
deliğin açıldığı

Cıvata-somun bağlantı şekilleri

Cıvata somun çeşitleri
Cıvata somun çeşitleri
Konstrüksiyon örnekleri
Cıvata somun malzemeleri
 5.8  k  50 daN/mm2  AK  5  8  40 daN/mm2

Cıvata somun mekanik özellikleri

 Talaşlı imalat

Cıvata-somun imalatı
 Haddeleme-Ovalama

Cıvata-somun imalatı
 Kuvvet Durumu ve Sıkma Momenti

Somunun sıkılması neticesinde Somun hiç sıkılmaz veya

cıvata eksenel doğrultuda temas yüzeyine oturacak
uzamaya zorlandığından ön kadar sıkılır
yükleme kuvveti oluşur.

Cıvata-somun hesabı
 Kuvvet Durumu ve Sıkma Momenti

Fö: Eksenel kuvvet

Ft : Çevresel kuvvet (somun çevirme kuvveti)
Fn: normal tepki kuvveti
R: sürtünme kuvveti

Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida

Fö kuvveti vida dişleri üzerinde yayılı bir yük oluşturur ve her noktanın cıvata
eksenine göre momenti farklıdır. Hesaplarda basitlik için yayılı yük yerine Fö
kuvveti çevresel kuvvet ve normal kuvvetin bileşkeleri göz önüne alınır ve bunların
vida dişlerinin ortalama çapı d2 üzerinde etki ettiği kabul edilir. Ancak vida profil
yüzeyinin her noktasının vida ekseninden farklı uzaklıklarda olmasından dolayı
farklı eğimde eğik düzlemler elde edilir.

Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida

 Sıkma durumunda:

Çözme durumunda:

Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida kuvvet durumu

 Dış moment:
eksenel kuvveti kaldırmak
civatayı sıkmak veya çözmek
Uygulanan moment
Vida dişleri ve yüzeyi arasındaki sürtünme momenti Ms1
Somun veya civata başı ile temas ettiği yüzey arasındaki sürtünme momenti
Ms2

Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida moment durumu

 MS1 momenti:

MS2 momenti:

Toplam cıvata sıkma momenti:

Bağlantıyı çözmek için gerekli momenti:

Cıvata-somun hesabı_kare profilli vida moment durumu

Helis eğiminin yanı sıra diş yüzeylerinin eğimi ( de dikkate alınarak
kuvvetler tespit edilir.
Profil eğiminden dolayı normal kuvvet:

Sürtünme kuvvetleri:

Sıkma ve çözme momenti:

Cıvata-somun hesabı_üçgen profilli vida durumu

 Otoblokaj:
Ön gerilmeli bir vida bağlantısının kendi kendine
çözülememesi veya sürtünme bağı ile kendi kendini
kilitlemesi durumudur.

Helis açısından dolayı çözme yönünde bir moment doğar ve bu

moment sürtünme momentini yenerse somun çözülür.
Dolayısıyla otoblokaj:
helis eğimine
sürtünme açısına bağlıdır

Otoblokaj şartı: am  

Otoblokaj şartı
 Ön yüklemesiz bağlantılar

İşletme esnasında çıkan F kuvveti civata-somun bağlantısını eksenel yönde ve

statik olmak üzere çekmeye veya basmaya zorlar

Mukavemet hesabı kritik kesit olan diş dibi kesitine göre yapılır.
Civata-somun bağlantısının maruz kaldığı diğer zorlanmalar
Diş yüzeylerinde ezilme
Diş köklerinde kayma veya kesilme ve Eğilme

Civataların Mukavemet Hesabı

Ön yüklemeli bağlantılar

Sıkma momentinden dolayı Fö ön gerilme kuvveti doğar ve bu kuvvet;

 Diş dibi kesitine çekmeye zorlar
 Ms1 sıkma momenti diş dibi kesitinde burulmaya zorlar

Çekme Normal Gerilmesi

Ön gerilme kuvvetinden dolayı plastik şekil değişimi olur.
Kesit alanı vida dişini de ihtiva ettiğinden diş dibi kesitinden büyüktür.
Dolayısıyla gerilme kesit alanı:
  d1  d 2  Fö
As    Çekme Gerilmesi  ç    em
4 2  As

Civataların Mukavemet Hesabı

Ön yüklemeli bağlantılar

Kayma Gerilmesi

Sıkma momentinden dolayı cıvata şaftında burulma gerilmeleri doğar.

Hareket cıvatalarında Fö yerine eksenel kuvvet F dikkate alınır

Eşdeğer gerilme

Hem çekme gerilmesi ve hem de burulma momenti etkisindeki bir

cıvata da eşdeğer gerilme kırılma hipotezleri yardımıyla hesaplanır.

Civataların Mukavemet Hesabı

 Dişlerde Zorlanma

F eksenel yük veya Fö ön gerilme kuvvetinin bütün dişlerde eşit olarak dağıldığı
kabul edilir ve bir dişe gelen kuvvet:

F
F1 
z

Dişlerde meydana gelen zorlanmalar:

 Diş yüzeyleri boyunca ezilme
 Diş kökü kesitinde kesilmeye ve eğilmeye

Civataların Mukavemet Hesabı

 Vida Dişlerinde Yük Dağılımı

Civataların Mukavemet Hesabı

 Vida Dişlerinde Yük Dağılımı

Civataların Mukavemet Hesabı

Yüzey Basıncı ve Ezilme

Diş yüzeyi: A  d 2t1

F
Bir dişde oluşan yüzey basıncı: P  Pem
zd2t1
Somun Yüksekliği
Somun yüksekliği h adımı ve z diş adeti dikkate alınarak hesaplanır.
Somun yüksekliği veya vidanın parçaya bağlanma yüksekliği
Fö h
H  zh 
d 2t1Pem

Civataların Mukavemet Hesabı

 Dişlerde Kesilme
F
Diş dibinde oluşan kesme veya kayma gerilmesi 
zd1h
Burada h’ : diş dibi kesit alanın yüksekliği olup
Üçgen profilli vida cıvatada: 0.75h
Üçgen profilli vida somunda: 0.85h
Trapez vidada: 0.65h
Kare vidada: 0.5h

Dişlerde Eğilme
3Ft
e    em
d1h 2

Cıvataların Mukavemet Hesabı

Ön gerilmeli Bağlantılarda İşletme Yükü

Somun sıkılırken:
Fö kuvveti
Ms1 sıkma momenti tarafından zorlanır.
İşletme esnasında:
Fö ön gerilme kuvveti
Fiş iletme kuvveti tarafından zorlanır

Ön gerilmeli bağlantılar
Parçalarda Meydana Gelen Şekil Değişimi

Somun sıkıldığıda Fö’den dolayı civatada: Lc uzama

Parçalarda ise: L p kısalma
Fiş’ten dolayı
Civatada: Lc uzama
parçalarda Lp uzama

Ön gerilmeli bağlantılar
Ders Notlari
 Ön gerilme Üçgeni (Şekil Değişimi Üçgeni)

Ön gerilme üçgeni (Şekil değişimi üçgeni)

yardımıyla cıvata bağlantısını zorlayan kuvvetler
arasındaki ilişki belirlenir.
Cıvatayı zorlayan kuvvetler

kc: cıvatanın yaylanma (rijitlik) katsayısı

kp: parçanın yaylanma (rijitlik) katsayısı
Cıvataya gelen toplam kuvvet:

Cıvata ve parçanın rijitliği

Ön gerilmeli bağlantılar
 İşletme yükünün etkisi

İşletme yükünü (Fz), cıvata ve parçalara etkiyen kısımları olarak aşağıdaki

şekilde ifade edilir:

İşletme yükünün cıvataya etki eden kısmı:

İşletme yükünün parçaya etki eden kısmı:

Parçalarda kalan Fö kuvveti

İşletme yükü
 İşletme Yükünün Etkisi

Cıvatanın yorulma ömrünü uzatmak için:

Esnek cıvata-rijit parça

Sızdırmazlık için:
Rijit cıvata- esnek parça
İşletme Yükü
 Elastik (Uzar) Cıvata

Cıvatanın yorulma ömrünü uzatmak için:

Esnek cıvata-rijit parça

Sızdırmazlık için:
Rijit cıvata- esnek parça
İşletme Yükü
 Elastik (Uzar) Cıvata

Elastik cıvata
 ENİNE KUVVET ETKİSİNDE CIVATA HESABI

Boşluklu bağlanan cıvatalar

Parçaların bağıl hareket yapmamaları için:

F
 Fö 
z

Cıvataya verilmesi gereken ön gerilme kuvveti:

F
Fö  k
z
k: kaymaya karşı emniyet katsayısı (1.1 – 1.6)
F: enine kuvvet
z: cıvata sayısı

Enine kuvvet
 ENİNE KUVVET ETKİSİNDE CIVATA HESABI

Boşluksuz bağlanan cıvatalar

Enine kuvvet cıvata şaftını kesmeye zorlar

n: kesilmeye çalışılan kesit sayısı

Bağlantıda oluşan yüzey basıncı: s: en küçük parça kalınlığı

Enine kuvvet
Şekilde verilen hava kompresörünün A silindir
kafası B silindirine 8 adet cıvata ile bağlanmıştır.
Sızdırmazlık alüminyumdan yapılmış D contası ile
sağlanmaktadır. Cıvatalara Pmax=20 daN/cm2’lik
bir maksimum basınç etki ettiğinde conta
üzerindeki kuvvet 0.5Fiş’e eşit olacak şekilde bir
ön gerilme ile sıkılmaktadır.
a) Cıvataları boyutlandırınız
b) Ön gerilme kuvvetini hesaplayınız
c) Cıvatalara bu ön gerilme değerinin verilmesi
için uygulanması gereken sıkma momentini
bulunuz.

EAl  0.7 104 daN/mm2 Eçelik  2.1104 daN/mm2

Bütün yüzeyler için   0.15

Örnek
 Şekilde gösterilen el presinin cıvatasına F=100
kN’luk bir kuvvet etki etmektedir. Cıvata malzemesi
St70 somun ise CuSn çalaşımından yapılmıştır.
Cıvata da kullanılan trapez vida Tr60x9 olup ağız
sayısı 3’dür. Sürtünme açısı 6 derecedir.
L=800 mm’dir. Emniyet katsayısını 2.5 olarak
alınız. Kç=2. Tabla ile zemin arasındaki sürtünmeyi
ihmal ediniz.

a) Vidada kilitlenme olup olmadığını kontrol

ediniz
b) Cıvatanın mukavemet hesabını yapınız
c) L1 somun uzunluğunu bulunuz
d) Verimini hesaplayınız

malzeme AK(daN/mm2) Pem(daN/mm2)

St70 37
CuSn 1
Örnek
 Şekilde verilen flanş M10x50 ve 4.6
kalitesinde cıvatalarla öngerilmeli olarak
sabitlenmesi istenmektedir. Sızdırmazlık
için cıvatalarda 0.4Fiş olması
istenmektedir. Kaptaki basınç p=0…25
bar arasında değişmektedir. Sıkıştırılan
parçaların rijitliği kp=750 kN/mm ve
cıvanın rijitliği ise kc=250 kN/mm
olduğuna göre:

a) Öngerilme üçgenini çiziniz

b) Gerekli cıvata sayısını bulunuz.

Kç=3 ve s=2 alınız. Diğer faktörleri 1

olarak alınız.

ÖDEV