VİDALI BİRLEŞTİRMELER

MAKİNA: Güç iletme, değiştirme veya biriktirme gibi işlevlere sahip; civata,
kama, yatak, mil, dişli çark gibi makina elemanlarının birleştirilmesiyle meydana
getirilen sistemdir.
MAKİNA ELEMANLARI

Bağlama El. Destekleme El. Enerji Depolama Güç Aktarma El. İrtibat El.
El.
Vida Akslar Yaylar Dişli Çarklar Kaplin

Kama Miller Sürtünmeli Çarklar Kavrama

Pim Yataklar Kayış, Kasnak Fren

Kaynak

Perçin
 BİRLEŞTİRME: Bir makinaya ait kısımların çeşitli makina elemanları
kullanarak veya kullanmadan biraraya getirilmesidir.

MAKİNA ELEMANLARININ BİRLEŞTİRİLMESİ

Hareketli Birleştirmeler Sabit Birleştirmeler

SÖKÜLEBİLİR SÖKÜLEMEYEN

Vidalı Birleştirmeler Kaynaklı Birleştirmeler

Kamalı Birleştirmeler Lehimli Birleştirmeler

Pimli Birleştirmeler Perçinli Birleştirmeler

 VİDALI BİRLEŞTİRMELER
Vidalı birleştirme: Gövdesi üzerine diş açılmış bağlama elemanları ile yapılan sökülebilir
birleştirmedir.
VİDALAR - VİDA DİŞLERİ
CİVATALAR
SOMUNLAR
SAPLAMALAR
HAREKETLİ BİRLEŞTİRME ELEMANLARI

Sıkma Aparatı
VİDALI BİRLEŞTİRME VE ELEMANLARI
 VİDA ELEMANLARI – Vida Dişleri
(TS 61-Tanımlar)
Helis
Vida dişi
Dış vida
İç vida
Vida boşluğu
Diş üstü
Diş dibi
Vida adımı
Diş yüksekliği
Diş profil açısı
Anma çapı
Bölüm dairesi vb.
HELİS: Bir eksene, belirli uzaklıktaki bir noktanın, eksen doğrultusunda aldığı
yol ile bu noktanın açısal yolunun a/2 oranı sabit kalmak şartıyla çizdiği yörüngedir.

Tanα = P/(πd)
VİDA: Belirli bir açı altında birbirini kesen helis yüzeylerin meydana getirdiği
geometrik şekillerdir.
 VİDA ELEMANLARI

Dış/İç vida: Bir silindirin dışında/içinde oluşan vida.

Vida dişi/boşluğu: Bir silindirin yanal yüzeyinde, belirli bir açıyla birbirini kesen helis yüzeylerin
oluşturduğu sürekli çıkıntı/girinti.
Diş üstü/dibi: Bir vida dişinde/boşluğunda, iki komşu diş yanının birleştiği yüzeysel kısım.
Adım: Bir dişin veya bir vida boşluğunun, bir devirde vida eksenine paralel bir doğru üzerinde aldığı yol.
Profil açısı: İki komşu diş yanı arasındaki açı.
 VİDA PROFİLİ
Vida profili: Vida ekseninden geçen bir düzlemle vidanın kesişmesi sonucu oluşan profil.
 VİDA ELEMANLARI

Kalın dişli vida (Normal vida): Herhangi bir vida anma çapı için, seçim dizisinden en
büyük adımı içeren genel kullanınımlı vidadır.
İnce dişli vida: Herhangi bir vida anma çapı için, kalın diş vida adımından daha küçük
adımlı vidadır. Genellikle boru vidalarında kullanılır. Aynı çap için, dişler normal
vidaya göre daha sık.
 VİDALARDA AĞIZ SAYILARI

• Diş yüksekliğinin az, adımın fazla olmasının istendiği durumlarda çok ağız.
• Su şisesi kapağı, dolma kalem kapağı vb. yerlerde.
• 2 ağızlı ise 180º, 3 ağızlı ise 120 º, ........... Açıyla..
 SOL VE SAĞ VİDALAR

Sağ vida (RH) : Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresi yönünde kıvrılan
ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida.
Sol vida (LH): Eksen yönünde bakıldığında, saat ibresinin ters yönünde
kıvrılan ve eksen doğrultusunda ilerleyen vida.
 VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI (TS 61)
Dişin açıldığı yer bakımından Yön bakımından

Ölçü sistemi bakımından Ağız sayısı bakımından

(Metrik) (Parmak)
(Çok ağızlı) (Tek ağızlı)
 VİDALARIN SINIFLANDIRILMASI
Diş profiline göre

Üçgen Trapez Yuvarlak Testere Kare

Metrik Withworth
Üçgen: Tepe açısı 55o ve 60o. Bağlantı amaçlı kullanılır.
Trapez: Hareket vidası olarak preslerde, krikolarda, vanalarda, torna ve freze
tezgahlarının tabla ve konsol millerinde kullanılır.
Testere: Diş açısı 33o ve profili testereye benzer olan vida. Tek yönlü aşırı
yüklemelerde, özellikle preslerde kullanılır.
Yuvarlak: Diş dibi ve tepesi yuvarlatılmış, tepe açısı 30o ikizkenar üçgen vida. Keskin
kenarlı olmadıklarından gereksiz maddeler, toz kum ve pastan daha az zarar görürler.
Bu nedenle kirli su vanalarında, düzgünlük gerektirmeyen ampullerde ve gereci plastik
ve cam gibi kırılma tehlikesi olan yerlerde kullanılır.
Kare: Kuvvet ve hareket iletiminde kullanılır. Kare vidanın standardı yoktur.
 VİDALARIN AÇILMASI

El kılavuzu 3 tane kısa, makina kılavuzu 1 tane uzun kılavuzdur.

 VİDALARIN AÇILMASI

Torna kalemi, metrik vida için 60º bilenir. Mastarla kontrol edilir.
 METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ

Adım=Hatve=Pitch
Not: Vidalar dipten
sıkmaz, yan yüzeyden
sıkar. Yalama olmasın
diye civata üstüyle
somun dibi
sürtünmemeli.
Whitworth’ta civata üstü
yuvarlak, somun dibi
üçgen.
 METRİK ISO STANDART VİDA DİŞ ÖLÇÜLERİ

Vida tablosu imalata

yönelik, ÇİZİME DEĞİL...
 EN ÇOK KULLANILAN STANDARD VİDALAR
TS 61/3 : Metrik ISO
TS 61/60 : Trapez
TS 61/95 : Testere
TS 61/114 : Yuvarlak
TS 5466 : Withworth boru vidalar
TS 10036 : Metrik konik dış vida
Metrik ISO normal diş vida gibi standartlaştırılmış vidaların (Ör:
Metrik ISO ince diş, Metrik ISO trapez, testere, yuvarlak ve whitworth
vidalar vb.) aksine, KARE VİDANIN STANDARTI YOKTUR. Tavsiye
niteliğinde çizelgeler mevcuttur.
 VİDA DİŞLERİNİN ÖLÇÜLMESİ

1. Diş üstü çapı ölçülür.

2. Diş adımı ölçülür.
3. Ağız sayısı için vidanın dairesel kısmına bakılır.
4. Bulunan değerler standart çizelgeyle karşılaştırılır.
5. Kesin sonuç için diş tarağı kullanılır.
6. Varsa kontrol mastarı kullanılır.
VİDA DİŞLERİNİN GERÇEK GÖRÜNÜŞLERİ

Gerçek görünüşlerinin çizilmesi oldukça zordur ve zaman alıcıdır.

VİDA DİŞLERİNİN TEKNİK RESİMDE GÖSTERİLMESİ
TS EN ISO 6410-1
DIŞ VİDA ÇİZİMİ
VİDALARDA DAİRESEL GÖRÜNÜŞLER
 KONİK DIŞ VİDA

Konik vidalar yarım turda bütün dişler sıkar. Konik vida açmak tornada
özel teknikler (uzun koniklerde punta kaydırma ve sevk kızağı
kullanma, kısa koniklerde suport) gerektirir. Sondaj borularında
görülebilir. Hem büyük güç taşıyor, hem 2-3 turda tamamen sıkar,
ayrıca sızdırmazlık sağlar. Boru dişleri, sıhhi tesisatlar konik dişlidir.
 KESİTLERDE DIŞ VİDALAR

Kesitlerde dış vidalar enine kesilir, BOYUNA KESİLMEZ. Yan

görünüşlerdeki düşey eksen çizgisi KISMİ KESİTi ifade eder.
Dış vida gösteriminde bir değişiklik olmamakla birlikte;
• Vida uçlarındaki pah çizgisi değişir.
• Vida sonu çizgisi KESİK olarak çizilir.
• Bu durum genellikle, borulara açılan vidalarda görülür.
YARIM VE KOPARILMIŞ GÖRÜNÜŞLERDE
DIŞ VİDALAR
 GÖRÜNMEYEN DIŞ VİDALAR

Çizilen görünüşte, vida açılmış yerin arkada kaldığı durumlarda,

• vida diş dibi
veya
• diş dibi ve diş üstü KESİK ÇİZGİ ile çizilir.
NORMAL GÖRÜNÜŞTE İÇ VİDA
KESİTLERDE İÇ VİDALAR
GERÇEK ŞEKİLDE VİDA MONTAJI
TEKNİK RESİMDE VİDA MONTAJI
ÇEŞİTLİ VİDA DEMONTAJ VE MONTAJLARI
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI – Kör Delik
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI
ÇEŞİTLİ VİDA MONTAJLARI - Borular
 VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413)

*
* Bu ders kapsamında en çok kullanacağımız vida uç biçimi...
VİDA UÇ BİÇİMLERİ (TS 5413)
İÇ VE DIŞ VİDA SONLARI (TS 5265)
 VİDA SONLARININ AÇILMASI

Vida sonundaki
kanal; kalem
çarpmasın ve
somun tam sıksın
diye verilir.
KÖR DELİKLERDE VİDA SONU (TS 5265)

• Delik derinliği-vida diş boyu = e1 ≈ 0.5D

• Uç açısı çizimde 120º. Gerçekte 118º.
VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ

″
″
VİDA ÇAP ÖLÇÜLERİ
DIŞ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
İÇ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
İÇ VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
 STANDART OLMAYAN VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ

Standart olmayan kare vidaların ölçülendirilmesinde; koparılmış kesit

alınarak adım, diş boşluğu ve diş derinliği verilir.
 VİDALI BAĞLAMA ELEMANLARININ MALZEMELERİ

Malzeme cinsi ve TS
Semboller
numarası

Dayanım sınıfı
Sade karbonlu çelik
3.6-4.6-5.6-5.8-6.8 Sade karbonlu
TS 3576
8.8-9.8-10.9-12.9-Sertl. ve menevişl.

Çelik sınıfı Nitelik sınıfı Özellik

Paslanmaz çelik A1-A2-A4 50-70-80 Östenitik

TS 4177 C1-C3-C4 50-70-80 Martenzitik

F1 45-60 Ferritik

Demir olmayan alaşımlar TS Aluminyum alaş.: Al1-Al2-Al3-Al4-Al5-Al6

7011 Bakır alaş.: Cu1-Cu2-Cu3-Cu4-Cu5-Cu6-Cu7

Somunlar için sade karbonlu 0.8D>m>0.5D m>0.8D

çelik
TS 5957
04-05 4-5-6-8-10-12

Somunlar için sertlik

11H-14H-17H-22H
dereceleri
 VİDA MALZEMELERİ

8.8 Dayanım sınıf numarası (Sertl. ve menev. Sade C’lu çelik)

Akma gerilmesi = (8x8)x10 = 640 N/mm2
Çekme dayanımı = (8x100) = 800 N/mm2
SADE KARBONLU ÇELİK İŞARETLEMESİ (TS 5576)
PASLANMAZ ÇELİK (TS 4177) ve
DEMİR DIŞI MALZEME (TS 5385) İŞARETLEMESİ
 SOMUNLARIN İŞARETLENMESİ (TS 3611 vd.)

Şekil ve kural olarak

civatalarla aynı.
 İMALAT KALİTELERİNİN SINIFLANDIRILMASI
TS 80 ve TS 9603
Sade karbonlu çelikler
A-orta, B-orta kaba, C-kaba, F-ince

Paslanmaz ve yüksek ısıya dayanıklı çelikler

T1-ince, T2-orta, T3-orta kaba
 BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ
(TS 8201 [ISO 8991])

Genellikle, standart bağlama elemanlarının imalat resimleri çizilmez.

Bunun yerine, tüm özelliklerini anlatan ifadeler kullanılır.
BAĞLAMA ELEMANLARININ GÖSTERİLİŞİ
 CİVATA VE VİDALAR
CİVATA: Somun kullanılarak
parçaları sökülebilir şekilde
birleştiren, sıkma momenti
genellikle somuna uygulanan,
altıgen vb. başı olan, gövdesine
vida dişi açılmış bağlama
elemanı.

VİDA: Somun kullanmadan

parçaları sökülebilir şekilde
birleştiren, sıkma momenti
genellikle vida başına uygulanan,
altıgen vb. başı olan, gövdesine
vida dişi açılmış bağlama
elemanı.
TS’de Tamamı CİVATA.
VİDA TANIMI PİYASADA YAYGIN.
CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI
CİVATA VE VİDALARDA ANMA BOYLARI
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
CİVATA VE VİDALARIN ÖLÇÜLENDİRİLMESİ
ALTI KÖŞE BAŞLI
CİVATA ÇİZİMİ
ALTI KÖŞE BAŞLI
CİVATA ÇİZİMİ
ALTI KÖŞE BAŞLI
CİVATA ÇİZİMİ
 ÖRNEK (çapa bağlı pratik çizim)
Sayfa 29, M16x40
ALTI KÖŞEBAŞLI
CİVATA PRATİK
ÇİZİM
AUTOCAD ile

h1 diş derinliği = 0.1d

D3 diş dibi çapı = 0.8d
R3 cıvata başı yan yarıçapı = e/2
ÖRNEK (MECHANICAL) Cıvata Çizimi
Altıköşe Başlı ISO 4014 M30x110 (Normal Diş)
Ölçülendiriniz.
SAPLAMALAR
SAPLAMA: Her iki ucuna vida
açılmış başsız bağlama elemanıdır.
•Saplamanın bir tarafı parçalardan
birine bağlandıktan sonra, diğer
tarafı ikincisine serbest geçirilerek,
bir somun yardımıyla parçaları
çözülür şekilde birbirine bağlar.
•Sık sık sökülüp takılan civatalarda,
takıldığı yerin dişleri zamanla
bozulur. Özellikle Al bloklardaki
dişler çabuk bozulur. Buralarda
saplama kullanılır.
•Saplamalar başsız oldukları için,
kolay takabilmek için iki vida
arasına AA açılır, kontra somun
kullanılır veya özel saplama
anahtarı kullanılır.
SAPLAMALAR
ÖRNEK (MECHANICAL) Saplama Çizimi
Saplama DIN 835 Normal Diş M16x80
Ölçülendiriniz.
SOMUNLAR
 SOMUNLAR

SOMUN: Ortasında vida açılmış deliklerden civata, saplama vb. takılarak

parçaları birbirine bağlayan, anahtar, tornavida veya elle sökülüp
takılacakşekillerde yapılan elemanlara somun denir.
Kopilya: çatal pim veya maşalı pim de denir.
Taçlı somun-kopilya kesin frenleme, yaylı rondela ve kontra kısmi frenleme
 RONDELA
Rondela: Civata başı ve somun arasında kalan parçalarda, sıkma kuvvetini daha geniş
bir yüzeye yaymak, somun ve parça yüzeylerinin bozulmasını önlemek gibi amaçlarla
kullanılan makina elemanıdır.
 DÜZ RONDELA

• pah ile geriye kalan kısım yarı yarıya.

MONTAJ RESMİNDE DÜZ RONDELA

S= 0.2d
d2= 2d
YAYLI RONDELA
MONTAJ RESMİNDE YAYLI RONDELA

S= 0.2d
d2= 1.75d
45º çizgiler merkez
çizgiden başlıyor.
CİVATALI BİRLEŞTİRME RESİMLERİ
 CİVATALI
BİRLEŞTİRME
RESİMLERİ
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
SOMUNLU VE RONDELALI CİVATALI BİRLEŞTİRME
 ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 36 Önden Görünüş
AltıKöşebaşlı M30 Cıvata somun birleştirmesini yapınız?
Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014 (Regular thread)
Delik M30 (ISO 273)
Rondela M30 (ISO 7089)
Somun 6 Köşe başlı M30 (ISO 4032)
SOMUNSUZ CİVATA İLE BİRLEŞTİRME
SAPLAMA UCUNUN MONTAJI
 ÖRNEK (MECHANICAL) Sayfa 37
AltıKöşebaşlı M30 Vida birleştirmesini yapınız?
Civata 6 köşe başlı M30 ISO 4014
Rondela M30 (ISO 7089)
Delik1 M30 (ISO 273)
Delik2 M30 ISO 262 (Regular Thread)
HAVŞA VE SİLİNDİR BAŞLI VİDALARLA BİRLEŞTİRME

HAVŞA: Dışarıda kalması istenmeyen konik veya silindirik civata başları için
parçaya açılan özel yuvadır.
HAVŞA
HAVŞA
 DEMONTE
HAVŞALI BİRLEŞTİRME
 HAVŞALI
BİRLEŞTİRME
MONTAJI