ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Σελ.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ......................................................................................................................... VII

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ .......................................................................................................... XV

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
§ 1. Ο επιστημολογικός τόπος και το αντικείμενο της πολιτειολογίας:
Κράτος, Πολιτεία και Πολίτευμα ........................................................................ 1

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Α΄
ΓΝΩΣΙΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

§ 2. Θεωρίες για τη φύση του κράτους ................................................................... 7

Ι. Το κράτος ως κοινότητα ανθρώπων ......................................................... 7
ΙΙ. Το κράτος ως φυσικό πρόσωπο (πρόσωπα) .......................................... 11
ΙΙΙ. Το κράτος ως κοινωνική σχέση ................................................................... 12
ΙV. Το κράτος ως έννομη τάξη ........................................................................... 13
V. Το κράτος ως μηχανισμός ή όργανο ......................................................... 14
VI. Το κράτος ως μύθος ........................................................................................ 15
VII. Το κράτος ως κοινωνικός οργανισμός ..................................................... 16
§ 3. Η καταγωγή του κράτους ..................................................................................... 17
Ι. Θεωρητικές προσεγγίσεις ............................................................................. 17
ΙΙ. Τα ιστορικά δεδομένα .................................................................................... 22
α. Οι ανθρώπινες κοινωνίες στον μακρό ιστορικό χρόνο ................. 22
β. Γένη, φυλές και ηγεμονίες ........................................................................ 24
γ. Η γένεση του κράτους ............................................................................... 26
δ. Η παγκόσμια εξάπλωση του κρατικού φαινομένου ....................... 29
 Περιεχόμενα

ΙΙΙ. Η αυτοτελής συγκρότηση πρώιμων κρατών ......................................... 30

IV. Ο ρόλος της οργανωμένης βίας .................................................................. 33
§ 4. Ο πληθυσμός του κράτους ................................................................................. 35
Ι. Λαός, πληθυσμός και κοινωνία ................................................................... 35
ΙΙ. Έθνος και εθνότητα ......................................................................................... 39
ΙΙΙ. Ο δεσμός της ιθαγένειας ................................................................................ 45
§ 5. Ο χώρος του κράτους ........................................................................................... 47
Ι. Η ιστορική εξέλιξη της σχέσης του κράτους με τον χώρο ................ 47
ΙΙ. Ο χώρος ως επικράτεια .................................................................................. 49
§ 6. Η εξουσία του κράτους ......................................................................................... 52
Ι. Η ιδιαίτερη φύση της κρατικής εξουσίας ................................................ 52
ΙΙ. Οι πηγές της εξουσίας .................................................................................... 53
α. Ιδεολογική εξουσία .................................................................................... 53
β. Οικονομική εξουσία ................................................................................... 55
γ. Στρατιωτική εξουσία .................................................................................. 57
ΙΙΙ. Η κρατική κυριαρχία ...................................................................................... 60
ΙV. Ενώσεις και σύνδεσμοι κρατών .................................................................. 66

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο Β΄
ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ

§ 7. Κριτήρια διάκρισης κρατών και πολιτευμάτων ........................................... 71

Ι. Τύπος και μορφή του κράτους, μορφή της κυβέρνησης .................. 71
ΙΙ. Ιεραρχία ή συναίνεση ..................................................................................... 75
§ 8. Το συνταγματικό κράτος ..................................................................................... 77
Ι. Τα προσυνταγματικά στάδια θέσμισης του κράτους ......................... 77
ΙΙ. Κινητήριες δυνάμεις του συνταγματισμού στη νεωτερικότητα ........... 84
α. Το προστάδιο της πρωταρχικής συσσώρευσης κεφαλαίου ...... 84
β. Οι θεσμικές και ιδεολογικές συνέπειες της επικράτησης του
καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής ................................................... 86
i. Η συναίνεση ως θεμελιώδης οργανωτική αρχή της κοινω-
νικής συμβίωσης .................................................................................. 86

X
 Περιεχόμενα

ii. Ο μετασχηματισμός της κοινωνικής σε δικαιϊκή ιεραρχία ... 90

iii. Τα νέα επίπεδα συμβολισμού: Συντάγματα και χαρτονομί-
σματα ........................................................................................................ 91
iv. Η απομάγευση του κόσμου ............................................................. 94
ΙΙΙ. Τυπικό Σύνταγμα και συνταγματισμός ...................................................... 96
α. Νέα σύνθεση με παλιά και νέα υλικά .................................................... 96
β. Το όνομα του Συντάγματος ..................................................................... 100
γ. Οι δύο έννοιες του συνταγματισμού ..................................................... 102
IV. Οι εθνικές ταυτότητες του συνταγματισμού .......................................... 103
V. Σύνταγμα και αντιπροσώπευση .................................................................. 106
α. Μια αναγκαία σχέση ................................................................................... 106
β. Ιδεότυποι αντιπροσώπευσης ................................................................... 107
γ. «Δημοκρατική» κόπωση ............................................................................ 111
δ. Εγγενείς πολιτικοί και οργανωτικοί περιορισμοί της αντιπρο-
σωπευτικής δημοκρατίας ........................................................................ 114
VI. Μορφές κυβέρνησης στο συνταγματικό κράτος .................................. 123
α. Το κοινοβουλευτικό σύστημα ................................................................. 123
i. Η γένεση του κοινοβουλευτικού συστήματος και των πολι-
τικών κομμάτων στη Μεγάλη Βρετανία ....................................... 123
ii. Ο ορλεανικός κοινοβουλευτισμός ................................................. 130
iii. Ο κοινοβουλευτισμός σήμερα ........................................................ 132
β. Το προεδρικό σύστημα ............................................................................ 135
i. Το (βορειο)αμερικανικό πρωτότυπο ............................................ 135
ii. Η εξάπλωση του προεδρισμού ....................................................... 140
γ. Το ημιπροεδρικό σύστημα ..................................................................... 143
δ. Το σύστημα της κυβερνώσας Βουλής ................................................ 148
§ 9. Το κράτος έκτακτης ανάγκης ............................................................................. 150
Ι. Το κράτος έκτακτης ανάγκης ως μορφή αστικού κράτους ............... 150
α. Τυπολογία των δικτατοριών .................................................................... 150
β. Κράτος έκτακτης ανάγκης και κατάσταση έκτακτης ανάγκης .... 154
γ. Κράτος έκτακτης ανάγκης και απολυταρχικό κράτος .................... 155
ΙΙ. Το βοναπαρτικό κράτος ................................................................................. 157

XI
 Περιεχόμενα

α. Στρατιωτικά καθεστώτα στην Ευρώπη της νεωτερικότητας ...... 157

i. Οι πρόδρομοι: Cromwell και Βοναπάρτης ................................. 157
ii. Ευρωπαϊκές στρατιωτικές δικτατορίες του 20ού αιώνα ........... 159
iii. Η παρεκβατική φύση της στρατιωτικής διακυβέρνησης
στο αστικό κράτος .............................................................................. 161
β. Στρατιωτικές δικτατορίες στον «τρίτο κόσμο» τον 20ό αιώνα ..... 165
i. Ο «ηθικός φραγμός» ........................................................................... 165
ii. Το πραξικόπημα ................................................................................... 166
iii. Η διακυβέρνηση .................................................................................. 171
iv. Η πτώση .................................................................................................. 173
ΙΙΙ. Δικτατορίες της εκτελεστικής εξουσίας ................................................... 175
α. Το γαλλικό αρχέτυπο του 19ου αιώνα ................................................. 175
β. Τα αντίγραφα στον 20ό και 21ο αιώνα ................................................ 177
IV. Το φασιστικό κράτος ...................................................................................... 181
α. Ζητήματα ορολογίας .................................................................................. 181
β. Το ιταλικό πρωτότυπο ............................................................................... 183
i. Τα χαρακτηριστικά του φασιστικού κινήματος ........................ 183
ii. Ο εκφασισμός του κράτους ............................................................. 185
iii. Το φασιστικό καθεστώς .................................................................... 187
iv. Η πτώση του φασισμού ..................................................................... 189
γ. Η γερμανική παραλλαγή του εθνικοσοσιαλισμού ......................... 189
i. Το πρόσωπο της Γοργώς .................................................................. 189
ii. Η καταστρατήγηση του Συντάγματος ......................................... 191
iii. Η αποθέσμιση και αποχαλίνωση της εξουσίας ......................... 193
iv. Ο πόλεμος και η πτώση ..................................................................... 196
δ. Κριτική αποτίμηση .................................................................................... 197
§ 10. Το κράτος του «υπαρκτού σοσιαλισμού» .................................................... 199
Ι. Η μαρξιστική-λενιστική θεωρία για το κράτος ...................................... 199
ΙΙ. Το σοβιετικό πρωτότυπο ............................................................................... 208
α. Η επικράτηση των μπολσεβίκων ......................................................... 208
β. Το Σύνταγμα του 1918 ............................................................................. 209
γ. Το Σύνταγμα του 1936 ............................................................................. 213

XII
 Περιεχόμενα

δ. Το Σύνταγμα του 1977 .............................................................................. 216

ε. Η «περεστρόϊκα» και η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ................................ 219
στ. Τα ανατολικοευρωπαϊκά αντίγραφα .................................................. 223
ΙΙΙ. Η κινεζική παραλλαγή ..................................................................................... 226
α. Η περίοδος του μαοϊσμού ........................................................................ 226
β. Η καπιταλιστική μετάλλαξη ...................................................................... 229
IV. Κριτική αποτίμηση ........................................................................................... 233

ΑΝΤΙ ΕΠΙΛΟΓΟΥ: ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ

§ 11. Τάσεις μετεξέλιξης και υπέρβασης του κράτους ....................................... 239

Ι. Το κράτος σε κρίση .......................................................................................... 239
ΙΙ. Το μέλλον της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ................................. 248

ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΟΡΩΝ.............................................................................................................. 255

XIII