Karta pracy

Zbrodnia i kara Fiodora Dostojewskiego

1. Napisz, jakie przekonania ujawniają zacytowane wypowiedzi. Podaj ich autorów.

Cytat Przekonania Autor

dajmy na to, że na moim miejscu
jest Napoleon

jest sobie po prostu jakaś śmieszna

staruszka, wdowa po rejestratorze,
którą na domiar trzeba zabić, aby z jej
kuferka sprzątnąć gotówkę (dla kariery!
Rozumiesz?)
zabiłem... wzorując się na autorytecie

postanowiłem zawładnąć pieniędzmi

starej i użyć ich na pierwsze lata, już
nie dręczyć matki, zapewnić sobie
warunki do nauki i pierwsze kroki po
skończeniu uniwersytetu
a wszystko to zrobić z rozmachem,
radykalnie, tak by stworzyć sobie już
zupełnie nową karierę, wstąpić na
nową, niezależną drogę... I oto... i oto
wszystko... Więc zabiłem...
Przecież zabiłem tylko wesz [...],
bezużyteczną, plugawą, szkodliwą.

władza tylko temu idzie do rąk, kto śmie

nachylić się po nią i wziąć. Jeden, jeden
tylko warunek obowiązuje: wystarczy
odważyć się

Odstąpił pan od Boga i Bóg pana

poraził, oddał szatanowi!...
pokłoń się, najpierw pocałuj ziemię,
którą splugawiłeś

Wtedy Pan Bóg znowu ześle ci życie.

Przyjąć cierpienie i odkupić się przez

nie – oto co trzeba.

2. Scharakteryzuj światopogląd i świat wartości Raskolnikowa i Soni.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

3. Zgromadź pięć argumentów obalających argumentację bohatera.

•.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
•.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
•.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
•.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
•.....................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

4. Dlaczego Rodion Raskolnikow powinien przyznać się do winy?

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

5. O czym świadczą opisane reakcje postaci?

Opis reakcji Interpretacja

rzekła z rozpaczą, porwała się z klęczek,
rzuciła mu się na szyję, objęła i mocno,
mocno ścisnęła ramionami

krzyknęła zapamiętale, nie słysząc jego słów,

i nagle załkała spazmatycznie

Raskolnikow odchylił się i spojrzał na nią ze

smutnym uśmiechem.

dwie łzy spłynęły mu z oczu i zawisły na

rzęsach

jęknęła udręczona

ciągnął z egzaltacją

zapytał, podnosząc nagle głowę i patrząc na

Sonię z twarzą straszliwie wykrzywioną
cierpieniem

zerwała się z miejsca, a jej oczy dotychczas

pełne łez, roziskrzyły się nagle

pytała go, cała drżąca jak w ataku,

chwyciwszy go za obie ręce, mocno cisnąc je
do swoich i patrząc na niego płomiennym
wzrokiem
Zdumiał się, był prawie oszołomiony jej
raptownym uniesieniem.

6. Scharakteryzuj zachowanie Soni i Raskolnikowa. Opisz na tej podstawie ich wzajemne

relacje.
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

7. Przeczytaj wskazówkę interpretacyjną Zbrodni i kary Antoniego Semczuka, badacza

literatury rosyjskiej, i wykonaj polecenia.

W powieści pisarz obalił teorię Raskolnikowa w ten sposób, że poddał bohatera pasmu
udręczeń: zbrodnia niesie i zawiera w sobie karę. Przyczyną tych cierpień jest uświadomienie
sobie przez bohatera, że nie jest Napoleonem i należy do pogardzanego przez siebie
„materiału” ludzkiego. Aktem zabójstwa zabił siebie, swoje wyobrażenie o własnych
możliwościach, o tym, iż należy do „klasy” Napoleonów. [...] Udręki Raskolnikowa mają swe
źródło w głowie, a nie w sercu. Do tej głowy nie mogą przemówić argumenty Soni.
Raskolnikow uosabia siłę i manowce racjonalizmu. Sonia – prawdy objawione Chrystusa.

Antoni Semczuk, Literatura rosyjska w latach 1855–1881, [w:] Dzieje literatur europejskich,
t. 3, cz. 1, pod red. W. Floryan, Warszawa 1989, s. 147.

a) Wyjaśnij różnice między drogą serca a drogą rozumu.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

b) Wskaż demagogiczność rozumowania Raskolnikowa.

.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................
.......................................................................................................................................................

8. Wymień negatywne dla mordercy konsekwencje popełnienia zbrodni.

*9. Porównaj dwóch słynnych zbrodniarzy w literaturze światowej: Raskolnikowa z
Makbetem.
Propozycje odpowiedzi do kart pracy
1.
Cytat
dajmy na to, że na moim miejscu
jest Napoleon
jest sobie po prostu jakaś śmieszna
staruszka, wdowa po rejestratorze,
którą na domiar trzeba zabić, aby z jej
kuferka sprzątnąć gotówkę (dla kariery!
Rozumiesz?)
zabiłem... wzorując się na autorytecie
postanowiłem zawładnąć pieniędzmi
starej i użyć ich na pierwsze lata, już
nie dręczyć matki, zapewnić sobie
warunki do nauki i pierwsze kroki po
skończeniu uniwersytetu
Przekonania i uczucia Autor
Czuje się osobą wyjątkową, Raskolnikow
wzoruje się na jednostkach, które
zmieniły bieg historii – Napoleonie.
Uważa, że są ludzie bardziej i Raskolnikow
mniej wartościowi. Tych mniej
godnych życia można wykorzystać
do wyższych celów.
Tłumaczy swój czyn Raskolnikow
naśladowaniem autorytetu.
Pieniądze zamordowanej mają Raskolnikow
sprawić, że bohater przestanie być
ciężarem dla matki.
a wszystko to zrobić z rozmachem,
radykalnie, tak by stworzyć sobie już
zupełnie nową karierę, wstąpić na
nową, niezależną drogę... I oto... i oto
wszystko... Więc zabiłem...
Przecież zabiłem tylko wesz [...],
bezużyteczną, plugawą, szkodliwą.
Bohater usprawiedliwia swój czyn Raskolnikow
argumentem, że dzięki morderstwu
rozpocznie nowe życie, niezależne.
Raskonikow gardzi ofiarą; stawia Raskolnikow
się w roli Boga, który decyduje o
życiu i śmierci.

władza tylko temu idzie do rąk, kto śmie Tylko silne i odważne jednostki Raskolnikow
nachylić się po nią i wziąć. Jeden, jeden mają prawo rządzić światem.
tylko warunek obowiązuje: wystarczy
odważyć się

Odstąpił pan od Boga i Bóg pana Ocenia czyn Raskolnikowa w Sonia

poraził, oddał szatanowi!... kategoriach religijnych – zabójstwo
jest odejściem od Boga i oddaniem
się we władzę szatanowi.

pokłoń się, najpierw pocałuj ziemię, Zbrodnia jest największym Sonia

którą splugawiłeś grzechem przeciwko prawu
naturalnemu.

Wtedy Pan Bóg znowu ześle ci życie. Zbrodnia odbiera życie, jedynie Sonia
Bóg może je na nowo przywrócić.

Przyjąć cierpienie i odkupić się przez Każdą zbrodnię trzeba odkupić – Sonia
nie – oto co trzeba. cierpieniem.

3. Raskolnikow odwołuje się do argumentów pseudoracjonalnych. Dzieli ludzi na lepszych i

gorszych, bardziej i mniej użytecznych. Sam widzi się w grupie jednostek wybitnych,
nieprzeciętnych, takich, które zmieniają bieg historii. Dlatego uważa, że miał prawo zabić
„wesz”, ignoruje moralne aspekty morderstwa. Sonia przeciwnie – odwołuje się do religii i
prawa Bożego. Zbrodnia w tych kategoriach jest największym grzechem, który musi zostać
odkupiony. W przeciwnym razie zbrodniarz zgubi swą duszę i stanie się już martwy za życia.
3. np.
• Wszyscy ludzie mają równe prawo do życia. Nikt nie ma prawa decydować o tym, czyje
życie jest bardziej wartościowe.
• Żadnych jednostek nie można stawiać ponad prawem, nawet tych szczególnie wybitnych.
• Zbrodni nie da się niczym usprawiedliwić, nawet chęcią ulżenia matce.
• Budowanie nowej drogi życia na krzywdzie i cierpieniu innych ludzie kończy się katastrofą
dla wszystkich.
• Traktowanie ludzi z pogardą czyni z osoby człowieka samotnego.
• Dokonane zło zawsze odbija się na psychice mordercy.
4. Raskolnikow cierpi z powodu wyrzutów sumienia; popada w chorobę psychiczną; czuje się
wyobcowany, wykluczony ze społeczeństwa; boi się spojrzeć w oczy siostrze i przyjacielowi;
przeczuwa, że kary nie da się uniknąć.
5.
Opis reakcji Interpretacja
rzekła z rozpaczą, porwała się z klęczek, gwałtowne, skrajne emocje
rzuciła mu się na szyję, objęła i mocno,
mocno ścisnęła ramionami

krzyknęła zapamiętale, nie słysząc jego słów, oburzenie, zdumienie i smutek w jednej
i nagle załkała spazmatycznie chwili

Raskolnikow odchylił się i spojrzał na nią ze zdziwienie, spokój, smutek

smutnym uśmiechem.

dwie łzy spłynęły mu z oczu i zawisły na głębokie, prawdziwe wzruszenie

rzęsach

jęknęła udręczona cierpienie

ciągnął z egzaltacją przekonanie o własnej racji, którą bohater

wygłasza w natchnieniu, z emfazą

zapytał, podnosząc nagle głowę i patrząc na cierpienie, bezradność, rozpacz

Sonię z twarzą straszliwie wykrzywioną
cierpieniem

zerwała się z miejsca, a jej oczy dotychczas gwałtowne ożywienie, nadzieja

pełne łez, roziskrzyły się nagle

pytała go, cała drżąca jak w ataku, podekscytowanie, pasja, zaangażowanie

chwyciwszy go za obie ręce, mocno cisnąc je emocjonalne, nadzieja
do swoich i patrząc na niego płomiennym
wzrokiem
Zdumiał się, był prawie oszołomiony jej zdziwienie, zaskoczenie, szok
raptownym uniesieniem.

6. Zachowanie Soni wskazuje na ogromne wzburzenie, jest bardzo dynamiczna, gwałtownie

gestykuluje. Wynika to z szoku po wyznaniu Raskolnikowa, ale też wyraża protest wobec
jego zimnej, wyrachowanej postawy. Rodion stara się zachować dystans, wyznaje jej winy,
ale obstaje przy swojej filozofii usprawiedliwiającej zbrodnię. Dziewczyna jest na tyle
wzburzona jego rozumowaniem, że staje się oskarżycielem. Jej zdecydowania postawa, oparta
na niewzruszonej wierze, powoduje zmianę postępowania mężczyzny, który zaczyna
rozumieć swój błąd, prosi Sonię o radę, pomoc. Zachowanie bohaterów zdradza silne emocji,
których oboje doświadczają, a także pokazuje ich wzajemne relacje – słaba Sonia, stając na
straży wartości religijnych i moralnych, staje się silna, dominuje nad mordercą
Raskolnikowem.
7. a) Droga serca, którą idzie Sonia, to poszanowanie moralności, szacunek dla życia
ludzkiego, wiara w Boga. Droga rozumu – pozornie racjonalne argumenty Raskolnikowa,
podporządkowanie najważniejszej wartości, czyli życia ludzkiego, ideologii, która – jak każda
– może się okazać fałszywa.
b) Raskolnikow żałuje popełnionej zbrodni nie z pobudek moralnych, nie dręczy go głos
sumienia. Zbrodnia okazała się klęską w sensie intelektualnym – nie doprowadziła
Raskolnikowa do celu, gdyż zawiodły go spekulacje. Raskolnikow cierpi, ponieważ okazało
się, że wcale nie należy do „rasy panów”, co usprawiedliwiałoby, w jego oczach, popełniony
czyn. Bohater z rozpaczą odkrywa, że przecenił swoje możliwości.
8. znalezienie się poza nawiasem społeczeństwa, złamanie prawa naturalnego, skrzywdzenie
bliźnich, życie w strachu przed karą, ciągłe ukrywanie się, wyrzuty sumienia, cierpienia
psychiczne, depresja
9. • podobieństwa: obie zbrodnie są zaplanowane; morderstwo odmienia bohaterów; do
popełnienia zbrodni skłania bohaterów racjonalistyczne pobudki – wizja korzyści; obaj
uważają się za jednostki wybitne, predestynowane do wyższych celów
• różnice: Makbet nie przyznaje się do winy i popełnia kolejne zbrodnie, Raskolnikow nie
traci wrażliwości na innych ludzi; Raskolnikow jest samotny w chwili zabójstwa, a Makbeta
wspiera żona; zgubne ambicje Makbeta podsyca Lady Makbet, Raskolnikowa próbuje
uratować dobry anioł – Sonia; przed Raskolnikowem jest nadzieja na nowe życie, Makbet
ginie, nie odkupiwszy win