Podstawy polityki gospodarczej 27

duk- jednak wielu ograniczeniom. KryĘka tej koncepcji odnosi się głównie do dwóch
riach kwestii. Po pierwsze,zasadaPareto, zapewniając efektywność ekonomicznązper-
sytu- spektywy indywidualnego dobrobytu poszczególnych osób, nie bierze pod uwagę
niem kryteriów ogólnospołe cznych,w tym zwłaszczawpĘwu sprawiedliwego podziału
, jed- na poziom dobrobytu społecznego. Po drugie, zasadaPareto zapewnia optymalność
lacza ekonomiczną pod warunkiem spełnienia szeregu wymogów doĘczących istnienia
muje doskonałej konkurencji, kompletnych rynków, pełnej informacji i braku tzw efek-
ie, by tów zewnętrznych (pozarynkowych). Ponieważ w praktyce rzadko mamy do czy-
nienia z realizacją tych założeń, stosowanie zasady Pareto moze dawać wyniki,
które odbiegają od społecznego optimum (Greenwald i Stiglitz 1986). ]ffystępujące
w rzeczywistości odstępstwa od konkurencji doskonałej nakazują więc traktować
(1.2) teorię Pareto z odpowiednim dystansem.

1.2.2. Konkurencja nie jest doskonała

rtylu-
rów- }ak wspomniano wyżej, stany konkurencji doskonałej zdarzają się w rzeczy-
rami wistości nadzvryczaj rzadko. |ednym znajważniejszychwarunkówpowstaniatego
ie się zjawiska jest występowanie odpowiednio dużejliczby uczestników rynku, tak aby
żaden z nich nie mógł samodzielnie wywierać wpływu na ceny produktów. Produ-
cenci, dążąc do maksymalizacjizysku, azarazem nie mając wpływu na poziom cen,
zwtększająwówczas produkcję do momentu zrównania krańcowego kosztu wltwo-
( 1.3) rzenta (dodatkowej) jednostki produktu z krańcowym przychodem ze sprzedaży tej
jednostki produktu. Ow krańcowy przychód równy jest cenie rynkowej w zakresie
całej produkcji. Ta natomiast osiąga wówczas optimum społeczne. W rzeczywisto-
]rlum ściczęsto ma się jednak do czynienia z sytuacją, w której producenci dysponują
ej ist- możliwościąwlr,rrierania wpĘwu na poziom cen, na przykład dzięki posiadaniu
lodat- dużego udziału w rynku, co zapewnia im tzw. pozycję dominującą. Są to sltuacje
ności monopolistyczne lub oligopolistyczne. Taki producent będzie generalnie oferował
rjęciu do sprzedaży mniejszą ilośćproduktu, ale po vlyższej cenie jednostkowej, osiąga-
1nych iąc w ten sposób dodatkowy zysk, wynikający zrenty monopolowej. W rezultacie
poziom produkcji ukształtuje się poniżej społecznego optimum. Podobna w skut-
kach może byczmowakilku producentów mająca na celu utrzymanie zavlryżonego
-l poziomu cen na oferowane przez n\ch wyroby.
,CZną, Sltuacje monopolisĘczne powstają na ogół wtedy, gdy potencjalni konkurenci
odej muszą ponosić duże koszty, aby wejśćdo danej branży i konkurować z monopoli-
dlega stą. Mówi się wówczas o istnieniu wysokich barier wejściado (lub wyjścia z) danej
 .ahr*ad-ri H--'
Ę

28 Rozdział1

branży (barriers to entry, barriers to exit).przykładem tego

Ępu działów są sektory szczególnych prz1,
chronione przez polityke państwa, takie jak na przykłaik*]o*u
produkcja ży.w- przetworzonych,
nościchroniona ze względów bezpieczeństwa wysokimi 1

cłami przed konku rencją

z zagranicy, wynalazki krajowych producentów ty-wnych mozliwo,
objęte ochroną patentową czy też
pewne rodzaje działainościwymagające uzyskiwania wprowadza eleme
koncesji lub zezwoleń, takie
jak eksploatacja zasobów naturalnych. Inny ich skalę. Niedost:
przykład stanowią dziedziny,w ramach
których podjęcie produkcji Wymaga poniesienia - sprzedawca) pol
bardzo dużychnakładów finan_
sowych na badania i rozwoj technologii produkcyjnych poniżej poziomu c
(np. produkcja samolo-
tów) lub poniesienia dużychnakładów inwestycyjnych
na uruchomienieprodukcji
(np, energetyka jądrowa).w przypadku wszystkich tych sl.tuacji 1.2.3. Niekomple
stan gospodarki
odbiega od społecznego optimum,
sytuacja monopolistyczna powstaje również wtedy, W pełni dosko
gdy w danym sektorze
występują rosnące przychody ze skali produkcji. dokonywania trans
wobec tego krańcowy koszt pro-
dukcji jest niższy od kosztu przeciętnego i przedsiębiorstwo kich rodzajó\^/ proc
ustala cenę sprzedaży
na poziomie kosztu przeciętnego, a nie krańcowego. bieżące i terminou
Gdyby monopolista ustalił
cenę na poziomie kosztu krańcowego, zgodnie mamywówczas do
z kryterium optymalności pareto,
ponosiłby wówczas straty w sprzedaży,ponieważ puje w rzeczywiste,
koszĘ wl,tw ar:zaniabyłyby v"ryż-
sze od ceny, Monopolista wybierze więc wyższe nych. Ich pełna kon
ceny i niższy poziom produkcji.
sl,tuacja rosnących przychodów ze skali (spadających - spowodowałabyu
kosztówprzeciętnych) jest
mie ceny, który elin
Ępowa wśród monopoli naturalnych'. w tych przypadkach osiągnięcie optimum
Pareto jest niemozliwe. dach. Dzieje się tak

Inny ważny czynnik konkurencji closkonałej wysoki, że rodziny

stanowi doskonała przenośność
<

i podzielność zasobów. Gdy zasoby nie są w pełni przenośne (sektorowo usługlub zrezygno\
i geo- nęłyby wydatki na
graficznie) ani w pełni podzielne, nie dochodzi
<1o wyrównania krańcowych stóp
1

transformacji, wobec czego struktura produkcji nie jest Zkoleibrak ryn.

opĘmalna. podobna wskut-
kach jest niejednorodność wltwarzanych d,óbr, z uniemożliwiazaciąg
czym można mieć do czynienia
w przypadku róznic jakościowych oraz przy uwzględnianiu rodzajniesprawnoś<
przez konsumentów
czynników pozaekonomi cznych,takich jak reputacja rynkowego. Przycz,l,
marki handlowej czy reklama.
z długim okresem zv
Bardzo istotnym warunkiem doskonałej konkurencji jest
wreszcie pełna wości zabezpieczenit
informacja o cenach, pod,aży i popycie. w praktyce
występuje ona Ęlko wbardzo
opieki zdrowotnej. I
wotnych uniemożliv
MonoPol_natrrralnY Porvstajc w sl,tuacji, w ktćlrej jeilno bom najuboższym''.'l
, ,'
dobro taniej i efektYwnicj niŻ kilka korrlurencyjnych
przeclsiębiorstwo może wytwarzać dane
firm. Najczęści ej wiążesig to z korzyściami skali
- wfaz Ze Wzrosten Pro<ltrkcji sp,acla
T"U' Jednosikowy koszt wylw orr"niuaou.u. r."ytłuacm mono_
Poli naturalnYch są sektorY sieciowe_- woctociągi, gazociągi, przesyłowe linie
a Przykładem niekom
energelyczne. Zapcwnienie
konkurencji wYmagałoby budowy rów,roległyit W 2004 roku 45,8mln Anl
sieci clostaw, co byłoby barclzo kosztowne i ekorromicz_
nie nieuzasadrrione wówczas, gcty istnicjąci sieć jest ilotnego. W ogromnej lviel
w stanic zaspokoić potrzeby wszystkich odbiorców
rezygnowaĘ z wyktrptr ubt
i_

Podstawy polityki gospodarczej 29

ł Sektory szczególnych przlpadkach, na przyl<ładna rynkach dóbr jednorodnych, rrajmniej

,cja żyw- przetworzonych, takich jak surowce czy paliwa. Brak pełnej informacji o alterna-
kurencją tywnych możliwościach zakupu i sprzedaży czy o jakościnabywanych produktów
ą czy też wprowadza element ryzyka do transakcji rynkowych, co w rezu|tacie ogranicza
eń, takie ich skalę. Niedostatek informacji (bądźasymetria informacji w relacjach nabywca
l ramach - sprzedawca) powoduje, że poziom produkcji w danej gospodarce kształtuje się
w finan- p oniżej poziomu optymalnego.
samolo-
rodukcji
1.2.3. N iekompletność rynków
;podarki
w pełni doskonały mechanizm rynku konkurencyjnego zapewnia możliwość
sektorze dokonywania transakcji ptzezwszystkich uczestników rynku, w przypadku wszyst-
)szt pro- kich rodzajów produktów i aktywów oraz nawszystkie możliwe okresy (transakcje
>rzedaży bieżące i terminowe). Gdy jeden lub więcej z Ęch warunków nie jest spełniony,
a ustalił mamy wówczas do czynienia z niekompletnością rynku. zjawisko to często wystę-
i Pareto, puje w rzeczywistej gospodarce. Dobrym przykłademjest sektor usług edukacyj-
,by*yż- nych. Ich pełna komercjalizac)a - czy|i sprzedażprzez dostawców na wolnym rynku
odukcji, - spowodowałabyukształtowanie się równowagipodażyipopltuprzy takimpozio-
ych) jest mie ceny, który eliminowałby z tego rynku większość rodzin o najniższych docho-
ptimum dach. Dzieje się tak dlatego, ze koszt dostarczania usług edukacyjnych jest na tyle
rvysoki, że rodziny o niższych dochodach zmuszone byłyby ograniczyćzakup tych
nośność usług lub zrezygnowac z nich całkowicie, ponieważ całośćich dochodów pochło-
o i geo- nęłyby wydatki na podstawowe utrzymanie (Ą,wność,mieszkanie, oclziez, leki).
r,ch stóp Z koleibrak rynkowych instrumentów długoterminowego zastawu praktycznie
L lv skut- uniemożliwiazaciąganieprzez osoby w wieku szkolnym kredltów na edukację. Ten
:vnienia rodzaj niesprawności rynku nie moze być usunięty zasprawąsamego mechanizmu
nrentów rynkowego. Przyczyną takiego stanu rzeczyjest wysoki poziom ryzs,ka związany
eklama, zdługim okresem zwrotu nakładówprzeznaczonych na naukę oraz brakiem możli-
e pełna wościzabezpieczenia kredltu. Tego lypu ograniczenia istnieją takze na rynku usług
,bardzo
opieki zdrowotnej. Podobnie jakw przypadku edukacji, wysoki koszt usług zdro-
wotnych uniemożliwiłby w systemie wolnorynkowym dostęp do tych usług oso-
bom najuboższymn. Bez interwencji państwa mechanizm rynkorvywtym zakresie
rzać dane
iarni skali
n} nlono- aPrzYkładem niekomplctności rynku jest rynck ubezpieczeń z<lrowotnych w Stanach Zjecinoczonych.
lervnienic \'V 2004 roku 45,8 rnlnAmerykanów w wieku produkcyjnym nic posiadało żadncgo ubezpieczenia z<lro-
ononicz, Wotnego. W ogronrlle'j wigkszości były to osoby o niskich dochodach, najczęściejw młodyrn wiekrr, które
lbiorców. rezygnowaly z wykupu ubezpicczenia zc wzglgdu rra brak środków (Ciruber 2007, s. 5). }cdną z głównych