CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

Canlılar Dünyası

3
 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

ÖĞRETMENİN NOTU Doğal (Filogenetik) Sınıflandırma:

• Doğal sınıflandırmayı ilk yapan ve tür kavramını ilk kez kullanan
CANLILARIN ÇEŞİTLİLİĞİ VE SINIFLANDIRILMASI
bilim insanı John Ray’dir. (1627 - 1705) 18. yy.da ise Carolus
• Canlıların akrabalık derecelerine ve benzer özelliklerine göre Linnaeus günümüz sınıflandırmasının temelini atmıştır.
gruplandırılmasına sınıflandırma (sistematik) denir. Sınıflandır-
• Günümüzde kabul edilen doğal sınıflandırmada canlıların şu
mayı yapan bilim dalına ise taksonomi denir.
özelliklerine dikkat edilir:
• İlk sınıflandırma ARİSTO (MÖ 384 - 322) tarafından yapılmış-
3 Hücre yapılarının benzerliği (prokaryot / ökaryot)
tır. Aristo, yaptığı sınıflandırmada canlıların dış görünüşlerine
(morfolojik özelliklerine) ve yaşadıkları ortama dikkat etmiştir. 3 DNA ve protein benzerlikleri
Aristo’nun yapmış olduğu bu sınıflandırmaya yapay (ampirik)
3 Fizyolojik, biyokimyasal ve embriyolojik benzerlikleri
sınıflandırma denir. Ampirik sınıflandırmaya göre canlılar bitki-
ler ve hayvanlar olmak üzere ikiye ayrılır. 3 Azotlu boşaltım maddelerinin benzerliği (NH3 - üre - ürik asit)

3 Vücut simetrisi
Ağaçlar
3 Anatomik benzerlik

Bitkiler Çalılar 3 Homolog organ benzerliği

NOT
Otlar
• Kökenleri aynı, görevleri aynı ya da farklı olan organlara
homolog organ denir. Örn: Balinanın yüzgeci, yarasanın
Uçan hayvanlar kanadı.

Hayvanlar Karada yaşayan hayvanlar

Suda yaşayan hayvanlar

NOT

• Yapay sınıflandırmada analog organlardan yararlanılır. Kö- Balina yüzgeci Yarasa kanadı

kenleri farklı, görevleri aynı olan organlara analog organ

UYARI
denir. Örneğin sinek kanadı, leylek kanadı.
• Doğal sınıflandırmada kromozom sayısına dikkat edilmez.
Genellikle bir tür içerisinde sağlıklı bireylerde kromozom
sayısı eşit olmasına rağmen, eşit sayıda kromozom içeren
tüm canlılar aynı tür değildir. Sınıflandırmada önemli olan
kromozomların üzerindeki genlerin benzerliğidir.
Örn: İnsan 2n = 46 Kurtbağrı bitkisi 2n = 46

Sinek kanadı Leylek kanadı

ÖĞRENCİNİN NOTU

UYARI

• Yapay sınıflandırma bilimsel olmadığı için günümüzde ka-

bul edilmez.

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 2

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

ÖRNEK 1 Çözüm
Aristo yapmış olduğu sınıflandırmada,
I. canlıların yaşadıkları ortam, Aristo yapay sınıflandırmada canlıların yaşadıkları or-
tama, görevleri aynı kökenleri farklı olan analog or-
II. görevleri aynı, kökenleri farklı olan organlar,
ganlara ve canlıların dış görünüşlerine dikkat etmiştir.
III. canlıların dış görünüşü,
Cevap: D
IV. görevleri farklı, kökenleri aynı olan organlar
verilenlerden hangilerine dikkat etmiştir?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) II ve III
D) I, II ve III E) I, III ve IV

ÖRNEK 2 Çözüm
Aşağıda canlılara ait bazı organ eşleştirmeleri verilmiştir.

Buna göre verilenlerden hangisi görevleri aynı, kökenleri • İnsanın kolu, yarasa kanadı, balinanın yüzgeci kö-
farklı olan analog organ örneğidir? kenleri aynı olan (homolog) organlardır. Leylek ka-
nadı ve serçe kanadı da homologtur. Sinek kanadı
A) İnsanın kolu - Yarasanın kanadı ve arı kanadı zarsı yapıya sahip olduklarından ho-
B) Leylek kanadı - Serçe kanadı molog organlardır.
C) Sinek kanadı - Arı kanadı • Yarasa kanadı kaslı, sinek kanadı zarsı bir yapıya sa-
hip olduğundan bu iki organ analog organlara örnektir.
D) Yarasa kanadı - Sinek kanadı
Cevap: D
E) Yarasa kanadı - Balinanın yüzgeci

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

Sınıflandırmada kullanılan bazı özellikler aşağıda verilmiştir.
I. Fizyolojik benzerlik • Günümüz sınıflandırmasında canlıların fizyolojik, anato-
II. Simetri benzerliği mik, biyokimyasal benzerliklerine, vücut simetri benzer-
liklerine, protein ve DNA benzerliklerine, homolog organ
III. Analog organ benzerliği
benzerliklerine bakılır.
IV. Canlıların yaşadıkları ortam
V. DNA’daki nükleotit benzerliği • Analog organ benzerliği ve canlıların yaşadıkları ortama
Bu benzerliklerden günümüz sınıflandırması olan doğal ise bilimsel olmayan yapay (ampirik) sınıflandırmada
sınıflandırmada dikkate alınanlar hangileridir? dikkat edilir.
A) I ve V B) II ve IV C) I, II ve V Cevap: C
D) II, III ve IV E) I, II, III ve V

ÖĞRENCİNİN NOTU

3 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

ÖĞRETMENİN NOTU UYARI

• C. Linnaeus türler için ilk defa ikili (binomial) adlandırma

Sınıflandırmada Kullanılan Kategoriler
yöntemini kullanmıştır. Bu adlandırmada ilk kelime canlının
• Doğal sınıflandırmada canlılar tür ile başlayıp alem ile biten cins adını, ikinci kelime canlının tanımlayıcı adını göste-
yedi kategoride incelenir. Belirli bir kategoriye dâhil olan ortak rirken iki kelime birden tür adını verir. Bu yöntemde kural
özelliklere sahip bireylerin oluşturduğu topluluğa takson denir. olarak canlının tür adı yazılırken ilk kelime büyük harfle,
ikinci kelime küçük harfle başlar.
Felis tigris
cins adı tanımlayıcı ad
14444244443
TÜR
Filogenetik sınıflandırmada küçükten büyüğe doğru kategoriler:

Familya
Tür Cins Takım Sınıf Şube Alem
(Aile)

• Doğal sınıflandırmada en küçük birim türdür. Ortak bir atadan

gelen, anatomik, fizyolojik, embriyolojik ve biyokimyasal yön-
den benzeyen ve çiftleştiklerinde verimli döl verebilen bireyler ÖRNEK 3
topluluğuna tür denir. Cins adlarının aynı olduğu bilinen iki canlının, aşağı-
Türden aleme doğru gidildikçe da verilen birimlerden hangisinde ortak yer alacağı
kesin olarak söylenemez?
3 Birey sayısı artar.
3 Canlı çeşitliliği artar. A) Tür

3 Protein ve DNA benzerliği azalır. B) Familya

3 Homolog organ sayısı azalır. C) Takım
3 Ortak özellik azalır. D) Sınıf
E) Alem

UYARI

• Bir canlının gelişimi sırasında ilk olarak en büyük sınıflan-

dırma basamağının en son, en küçük sınıflandırma basa-
mağının özellikleri ortaya çıkar.
Çözüm
• Herhangi bir sistematik birimde birlikte yer alan canlılar daha
üst birimlerde de ortak yer alırken alt birimlerde aynı ya da farklı Sistematik birimlerde aynı cinste bulunan canlı-
olarak bulunabilirler. ların daha üst birimler olan familya, takım, sınıf,
şube ve alemleri de ortaktır. Aynı cinste bulunan
ÖĞRENCİNİN NOTU canlılar aynı ya da farklı türe ait olabilirler.
Cevap: A

ÖDEV

MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası

sayfa 94 - 95 arası Test 1’i çözebilir-
TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 4 siniz.
 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK 4 1. Bakteriler
Bazı canlılara ait bilimsel adlar aşağıda verilmiştir. • Prokaryot hücre yapısına sahip bir hücreli canlılardır.
I. Morus nigra • DNA’ları halkasal olup sitoplazmada bulunur.
II. Morus alba
• Glikozun fazlasını glikojen şeklinde depolarlar.
III. Pinus nigra
IV. Mus musculus • Hücre içi zar sistemleri yoktur.
Numaralı canlılarla ilgili aşağıdaki ifadelerden han-
gisi yanlıştır?
A) I ve II numaralı canlılar aynı sınıfta yer alırlar. Pilus
B) I ve III numaralı canlılar aynı türe aittir. Ribozom
C) I ve II numaralı canlılar farklı türe ait canlılardır. Kamçı
Kapsül
D) I ve III numaralı canlıların familyaları farklıdır.
Halkasal DNA
E) III ve IV numaralı canlılar farklı türe aittir.
Hücre zarı
Hücre duvarı

Çözüm

• İkili adlandırmada ilk isim cins adı, ikinci isim ta-
nımlayıcı ad, iki isim birden tür adını göstermek-
tedir. Buna göre I ve II numaralı canlıların cins
adları aynı olduğundan bu iki canlı yakın akra-
badır ve familya, takım, sınıf, şube ve alemleri
de aynıdır.
UYARI
• Hücre zarı, halkasal DNA, ribozom ve sitoplazma tüm bak-
teriler için ortaktır. Bakterilerde genellikle peptidoglikan
yapılı hücre duvarı (çeper) bulunur.

• I ve III numaralı canlıların cins adları farklıdır,

tanımlayıcı adları aynıdır. Bu nedenle aynı tür DİKKAT!
olamazlar. Bazı bakterilerde bulunan yapılar ve rolleri
Cevap: B • Kamçı ⇒ Aktif hareket
• Pilus ⇒ Yüzeye ya da birbirine tutunma ve gen aktarımı
• Klorofil ⇒ Fotosentez
• Plazmit ⇒ Ana DNA’dan farklı, direnç geni taşıyan DNA
Canlılar Alemi ve Özellikleri
parçası
• Canlılar bakteriler, arkeler, protistler, bitkiler, mantarlar ve hay-
• Mezozom ⇒ ETS elemanı taşıma
vanlar olmak üzere altı alemde incelenir.
• Kapsül ⇒ Bakteriyi konak canlının bağışıklık sisteminden
koruma
Canlılar
• Bazı bakteriler olumsuz çevre koşullarında hücredeki suyun
Prokaryot Canlılar Ökaryot Canlılar bir kısmını dışarı atar, DNA kopyasını oluştururlar ve DNA’nın
etrafını dayanıklı bir duvar ile çevrelerler. Bakterilerin bu duru-
muna endospor denir. Koşullar düzeldiğinde bakteri, dışarıdan
Bakteriler Protistler
su alarak eski durumuna döner.
Arkeler Bitkiler
Mantarlar NOT
Hayvanlar
• Endospor durumunda bakteride metabolik faaliyetler mini-
mumdur. Endospor bir üreme şekli değil, olumsuz koşullar-
dan korunma şeklidir.

5 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

DİKKAT!
ÖRNEK 5
Konjugasyon
Bakterilerde görülen bazı özellikler verilmiştir.
• Bir bakteriden diğerine plazmit DNA aktarılmasıdır. Bu sa-
Bu özelliklerden hangisi tüm bakteriler için ortak de-
yede dirençli bakteriler oluşur.
ğildir?
• Konjugasyon aynı tür bakteriler arasında gerçekleşen bir
A) Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşan hücre zarı-
olaydır.
na sahip olma
• Konjugasyon sırasında genetik çeşitlilik oluşur, birey sayısı
B) DNA’nın halkasal yapıda olması
artmaz.
C) Sitoplazmada glikoliz enzimleri taşıma DNA F plazmit Pilus
D) Glikozun fazlasını glikojen şeklinde depolama
E) Olumsuz çevre koşullarında endospor oluşturma
F+ F-

Çözüm

Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşan hücre

zarı, halkasal DNA, glikoliz enzimleri ve glikojen
sentezi tüm bakterilerde ortaktır. Olumsuz çevre
koşullarında endospor oluşturma yeteneği sa-
dece bazı bakterilerde görülür.
Cevap: E

Bakterilerin Üremesi
F+ F+
• Bakterilerde ikiye bölünme şeklinde eşeysiz üreme görülür.
Bakterilerin eşeysiz üremesi sırasında DNA eşlenmesi ve si-
toplazma bölünmesi gerçekleşir. Çoğu bakteri koşulların uygun
olduğu ortamda her 20 dakikada bir bölünme yeteneğinde olsa
da, bir süre sonra atık maddelerin yaşadıkları ortamda birikme- UYARI
siyle bakteri sayısı dengelenir.
Bakterilerde,
UYARI • Mitoz
• Mayoz
• Bakterilerin bölünmesi sırasında genetik çeşitlilik oluşmaz
(mutasyon olmadığı sürece). • Gamet oluşumu
• Döllenme
görülmez.

Bakterilerde kalıtsal çeşitliliğe sebep olan olaylar şunlardır:

1. Konjugasyon: Plazmit aracılığıyla gen aktarımıdır.
2. Mutasyon: DNA’da meydana gelen yapısal değişikliktir.
3. Transformasyon: Bakterinin bulunduğu ortamdaki DNA parça-
larını alarak kendi DNA’sı ile birleştirmesidir.
4. Transdüksiyon: Genlerin bir bakteriden diğerine virüsler aracı-
lığıyla aktarılmasıdır.
İkiye Bölünme

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 6

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

Bakterilerde görülen konjugasyonla ilgili aşağıdakilerden
hangisi yanlıştır? • Konjugasyonla kalıtsal çeşitlilik oluşur ve ortam koşulla-
rına ve antibiyotiklere dirençli bakteriler meydana gelir.
A) Oluşan bakterilerin ortam koşullarına uyum yeteneği faz-
ladır. • Bakterilerde gamet oluşumu ya da döllenme görülmez.
Konjugasyon sırasında birey sayısı artmaz.
B) Antibiyotiklere dirençli bakteriler oluşur.
Cevap: E
C) Kalıtsal çeşitliliği sağlar.

D) Gamet oluşumu görülmez.

E) Bakteri sayısında hızlı artış sağlanır.

Bakterilerin Sınıflandırılması

Küresel bakteriler (Coccus)

Çubuk şeklindeki bakteriler (Bacillus)

Şekillerine Göre Bakteriler
Virgül şeklindeki bakteriler (Vibrio)

Spiral şeklindeki bakteriler (Spirillum)

Gram (+) bakteriler: Gram boyasıyla boyandıklarında mor renk alırlar. Peptidoglikan ta-
bakaları kalındır.
Gram Boyasıyla Boyanmalarına Göre
Gram (–) bakteriler: Gram boyasıyla boyandıklarında pembe renk alırlar. Peptidoglikan
tabakaları incedir ve dışında yağ tabakası bulunur.

Zorunlu aerob bakteriler: Sadece oksijenli solunum yaparlar.

Zorunlu anaerob bakteriler: Sadece oksijensiz solunum yaparlar.

Oksijen İhtiyaçlarına Göre
Fermantasyon yapan bakteriler: Oksijensiz ortamda yaşarlar. Etil alkol, laktik asit gibi
ürünler oluştururlar.

Fakültatif bakteriler: Hem oksijenli hem oksijensiz ortamda yaşarlar.

ÖĞRENCİNİN NOTU

7 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

Beslenme Şekillerine Göre Bakteriler

Ototrof Bakteriler Heterotrof Bakteriler

İnorganik maddelerden organik besin üreterek kendi besinlerini Besinlerini dışarıdan hazır olarak alırlar.
sentezlerler ve bu sırada CO2’yi ham madde olarak kullanırlar.

I. Fotoototrof Bakteriler I. Parazit Bakteriler

Sindirim enzimleri olmadığı için sadece monomerlerle beslenebi-
Sitoplazmadaki klorofilleri sayesinde ışık enerjisini kullanarak or-
lirler. İhtiyaç duydukları besinleri başka canlılardan alırlar. Konak
ganik besin sentezlerler. Örneğin siyanobakteriler.
canlıda hastalık yapanlara patojen bakteri denir.

II. Kemoototrof Bakteriler II. Saprofit (ayrıştırıcı) Bakteriler

İnorganik maddelerin oksidasyonuyla elde ettikleri kimyasal ener- Sindirim enzimleri çok iyi gelişmiştir. Hücre dışı sindirimle ölü bitki
jiyi organik besin sentezinde kullanırlar. Örneğin nitrit bakterisi, ve hayvan kalıntılarını parçalayarak organik atıkları inorganiklere
nitrat bakterisi (Nitrifikasyon bakterileri). dönüştürürler. Bu sayede madde döngülerine katkı sağlarlar.

ÖRNEK 6
ÖRNEK 7
Canlılarda görülen beslenme şekillerinden aşağıda-
kilerden hangisi hiçbir bakteri türünde görülmez? Bakterilerle ilgili bazı özellikler verilmiştir.

A) Fagositoz ile aldığı katı besinleri hidroliz enzimleri I. CO2’yi ham madde olarak kullanma
ile sindirme II. İnorganik maddelerden organik madde üretme
B) Işık enerjisi yardımıyla organik besin üretme III. Klorofil sayesinde ışık enerjisinden yararlanma
C) İnorganik madde oksidasyonuyla açığa çıkan ener- Bu özelliklerden hangileri tüm ototrof bakterilerde
jiyi besin sentezinde kullanma ortaktır?
D) Başka bir canlının sindirim ürünlerinden yararlanma A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
E) Hücre dışı sindirimle ölü bitki ve hayvanların orga-
D) II ve III E) I, II ve III
nik kalıntılarını parçalama

Çözüm Çözüm

• Bakterilerde ışık enerjisinden yararlanarak foto-

sentetik beslenme (B), oksidasyonla açığa çı-
kan enerjiden besin sentezleyerek kemosentez
yapma (C), başka bir canlının sindirdiği mono-
merlerden beslenerek parazit yaşama (D) ve ölü
bitki ve hayvan kalıntılarını parçalayıp saprofit
beslenme (E) şekilleri görülür.
• Bakterilerde fagositoz görülmez.
Cevap: A
• Ototrof bakteriler fotoototrof ve kemoototrof ol-
mak üzere iki çeşittir. Her iki ototrof bakteri de
CO2’yi ham madde olarak kullanarak inorganik
maddeden organik besin üretir.
• Klorofil sayesinde ışık enerjisinden yararlanma
sadece fotoototrof bakterilere özgüdür.
Cevap: C

ÖDEV

MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası

sayfa 96 - 97 arası Test 2’yi çözebi-
lirsiniz.
8 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü
 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

Arke Çeşitleri: Yaşadıkları ortam koşullarına bağlı olarak arke-

ÖĞRETMENİN NOTU
ler dört grupta incelenirler.
2. Arkeler
• Prokaryot ve bir hücreli canlılardır. Metan gazı üretirler. Zorunlu anaerob
Metanojenik
• Genellikle heterotrofturlar. Ancak ototrof olan türleri de vardır. canlılardır. Bataklıklarda, kirli sular-
Arkeler
da, otçulların sindirim sistemlerinde
• Hücre duvarı pseudopeptidoglikan yapıdadır. (Metanojenler)
yaşarlar.
• Normal hücre DNA’sı halkasal olup bununla birlikte bazı ar-

Arke Çeşitleri
kelerde plazmit DNA da bulunur. Plazmit DNA’sı olan arkeler Tuz Gölü ve Kızıldeniz gibi aşırı tuzlu
Halofiller
konjugasyon yapabilirler. ortamlarda yaşarlar.

• Karakteristik bir rRNA baz dizilimine sahiptirler. Aşırı sıcak ortam severler. Bazı türle-
ri 105° ve daha yüksek sıcaklıklarda,
• Kalıtım materyali ökaryot DNA’sında olduğu gibi histon protein- Termofiller
yanardağ bacalarının etrafında ya da
lerle sarılıdır.
termal çukurlarda yaşar.
• Ekstrem koşullarda yaşamaya uyum sağlamışlardır.
Psikrofiller Aşırı soğuk ortamlarda yaşarlar.
NOT

• Arkelerin ribozomları ökaryot ribozomlarına benzediğinden NOT

antibiyotiklerden etkilenmezler.
• Arkeler madde döngülerinde görev alırlar. Birçok metalin
zehir etkisinin yok edilmesinde, metallerin saflaştırılmaları
UYARI ve kalitelerinin yükseltilmesinde, atık suların arıtılmasında,
• Arkelerin hastalık yapıcı (patojen) ve endospor oluşturan biyoyakıt ve gübre eldesinde ve birçok biyoteknolojik çalış-
türleri tanımlanmamıştır. mada kullanılırlar.

ÖRNEK 8 ÖRNEK 9
Arkelerle ilgili aşağıda verilen bilgilerden hangisi
Arkelerle ilgili olarak
yanlıştır?
I. Zarla çevrili organelleri yoktur. A) Madde döngülerinde görev alırlar.
II. DNA’ları histon proteinlerle sarılıdır. B) Biyoteknolojik çalışmalarda kullanılabilirler.
III. Ekstrem koşullarda yaşamaya adapte olmuşlardır. C) Aşırı sıcak, aşırı soğuk ya da aşırı tuzlu ortamlarda
ifadelerinden hangileri doğrudur? yaşayan türleri vardır.
D) Bazı türleri otçul hayvanların mide ve bağırsakların-
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
da yaşar.
D) II ve III E) I, II ve III E) Olumsuz koşullarda endospor oluştururlar.

Çözüm Çözüm

Arkeler aşırı sıcak, aşırı soğuk ya da aşırı tuzlu

ortamlarda, otçulların sindirim kanalında yaşa-
Arkeler, bakteriler gibi prokaryot canlılardır. Zar-
yabilen türlere sahiptir. Madde döngülerinde
la çevrili organelleri bulunmaz. DNA’ları ökar-
görev alırlar. Arkeler biyoteknolojik çalışmalar-
yotlarda olduğu gibi histon proteinlerle sarılı
da kullanılan canlılardır. Arkelerde endospor
durumdadır. Arkeler farklı ekstrem koşullarda
oluşturan bir tür tanımlanmamıştır.
yaşayabilirler.
Cevap: E
Cevap: E ÖDEV

MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası

sayfa 98 - 99 arası Test 3’ü çözebi-
TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 9
lirsiniz.
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 1 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

1. Sınıflandırmayla ilgili grafikler verilmiştir. 3. Hem aydınlık hem karanlık ortamda inorganik maddeden
organik madde sentezi yapabilen bir canlı ile ilgili aşağı-
I II da verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İnorganik maddeleri oksitleyebilir.

B) Çekirdek zarı ve zarlı organelleri yoktur.
C) Proteinlerini ribozomda sentezler.
D) Işık varlığında fotofosforilasyon yapabilir.
E) CO2’yi kullanarak organik madde sentezler.
Tür Alem Tür Alem
Grafiklere göre I ve II numaralı yerlere aşağıda verilenler-
den hangisi yazılabilir?

I II

A) DNA benzerliği Canlı çeşitliliği

B) Birey sayısı DNA benzerliği

C) Kromozom sayısı Birey sayısı 4. Arkelerle ilgili olarak

D) Canlı çeşitliliği Birey sayısı I. Prokaryot ve bir hücreli olma

II. Antibiyotiklerden etkilenmeme
E) Homolog organ sayısı DNA benzerliği
III. Histon proteinle sarılı DNA’ya sahip olma
özelliklerinden hangileri bakterilerde de kesinlikle görü-
lür?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III

2. Linnaeus’nin canlıların sınıflandırılmasıyla ilgili geliştirmiş ol-

duğu sistem, sonradan bazı değişiklikler yapılmış olsa da gü-
nümüzde hâlâ kullanılmaktadır.

Günümüzde kullanılan bu sınıflandırma sistemiyle ilgili

aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?
A) Bu sistem bir hiyerarşik sınıflandırma sistemidir.
B) Bir üst sınıflandırma basamağında yer alan canlı grupları
5. Sınıflandırmada kullanılan sistematik birimler dikka-
altta yer alanlara göre daha genel ortak özellikler taşırlar.
te alındığında aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlış
C) Sınıflandırmada her takım içerisinde eşit sayıda canlı tü-
olur?
rü yer alır.
D) Bu sınıflandırma sisteminde canlı türleri binomial olarak A) Türden aleme doğru gidildikçe canlı çeşitliliği artar.
isimlendirilir. B) Bir şube içerisinde birden fazla familya bulunur.
E) Canlılar sınıflandırılırken organların köken benzerlikleri C) Takımları aynı olan canlılar farklı sınıflarda olabilirler.
de esas alınır.
D) Alemden türe doğru gidildikçe protein benzerliği artar.
ÖSYM E) Türden aleme doğru gidildikçe homolog organ sayısı azalır.

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 10

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

• Bir hücrelidir.
ÖĞRETMENİN NOTU
• Tatlı suda yaşar. Kontraktil kofulu vardır.
3. Protistler • Heterotrof beslenir. Bazı türleri parazittir.
• Ökaryot canlılardır. • Belirgin bir şekli olmadığı için her yönden bölünebilir.
• Bir hücreli ya da çok hücreli türleri vardır. Altı grupta incelenirler. • Yalancı ayaklarıyla aktif hareket eder. Ayrıca bu yapılar amipin
a. Kamçılılar: beslenmesi sırasında fagositozda da görev alır.
Örneğin öglena. • Yalancı ayak oluşumunda mikrofilamentler görevlidir.
Hücre zarı
Pelikula
Mitokondri Endoplazmik retikulum
NOT
Çekirdek • Entamoeba histolytica insanda amipli dizanteri hastalığına
Kloroplast
yol açan bir parazittir.
Golgi cisimciği

Kontraktil koful

Stigma ÖRNEK 10
Kamçı
Aşağıda verilen özelliklerden hangisi amip ve ögle-
nada ortaktır?
• Bir hücrelidir.
A) Kontraktil kofullara sahip olma
• Tatlı suda yaşar. Fazla suyu dışarı atarak hücreyi hemolizden
koruyan kontraktil (vurgan, kasılgan) kofulları vardır. B) Hem ototrof hem heterotrof beslenme
• Hem ototrof hem heterotrof beslenir. C) Kamçı ile hareket etme
• Kamçısı ile aktif hareket eder. Kamçı oluşumunda mikrotübül- D) Besinleri yalancı ayak yardımıyla hücreye alma
ler görev yapar. E) Pelikulaya sahip olma
• Öglena boyuna bölünerek ürer.
• Işığa duyarlı göz lekesi (stigma) bulunur.
Çözüm
• Pelikula denilen koruyucu bir kılıfa sahiptir.

NOT Kamçısı olan, pelikulası olan hem ototrof hem

heterotrof beslenen öglenadır. Amip besinleri
• Kamçılılar grubunda parazit beslenen canlılar da bulunur.
yalancı ayaklar yardımıyla alır (fagositoz). Her
Örneğin, Trypanosoma brucei. Bu parazit, çeçe sineği ta- iki canlı da tatlı suda yaşayan bir hücreli canlı
rafından taşınır ve insanda sinir sistemi hasarıyla dikkat çe- olduğundan fazla suyu dışarı atan kontraktil ko-
ken uyku hastalığına yol açar. fullara sahiptirler.
Cevap: A
b. Kökayaklılar:
Örneğin amip.

Sitoplazma
ÖĞRENCİNİN NOTU
Kontraktil koful

Besin kofulu

Hücre zarı Çekirdek

Yalancı ayak

11 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

c. Silliler: e. Cıvık mantarlar:

Örneğin paramesyum.
• Bir hücrelidir, heterotroftur. Sil

• Tatlı suda yaşar. Kontraktil Büyük çekirdek

kofulu vardır.
Küçük çekirdek
• Silleriyle aktif hareket
eder. Sil oluşumunda
mikrotübüller görev alır.
• Enine bölünerek çoğalır.
Kontraktil
• Nemli ve organik madde bakımından zengin yerlerde yaşarlar.
• Konjugasyon gerçekleştirir. koful
Hücre zarı • Hücre çeperleri yoktur.
• İki çekirdeği vardır. Küçük
çekirdek konjugasyondan, büyük çekirdek eşeysiz üreme ve • Tamamı heterotroftur.
diğer metabolik olaylardan sorumludur. • Saprofit veya parazit beslenirler.
d. Sporlular: • Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.
Örneğin Plasmodium malariae. • Amip gibi hareket ederler ve amip gibi beslenirler (fagositoz).
• Bir hücrelidir. f. Algler:
Golgi cisimciği
• Sporla çoğalır. Çekirdek
Endoplazmik retikulum
• Heterotrof beslenir.
Mitokondri
• Aktif hareket sağlayan yapı-
ları yoktur.
• Parazittir. Anofel cinsi dişi
sivri sinek ile taşınarak
insanda sıtma hastalığına
yol açar.
• Bir hücreli ve çok hücreli türleri vardır.
• Hücre çeperleri vardır. Bazı türlerinde hücre çeperi selüloz ya-
ÖRNEK 11 pılıdır.
Canlılar ile ilgili verilen özelliklerden hangisi protista • Tamamı ototroftur. Kloroplastları vardır. Taşıdıkları pigmente
aleminde yer alan paramesyum ve plazmodyum için göre yeşil alg, kahverengi alg, kırmızı alg gibi isimler alırlar.
ortaktır?

A) Konjugasyon yapabilme NOT

B) İki çekirdeğe sahip olma
• Yeryüzünde üretilen oksijenin büyük bir kısmı alglerden
C) Ökaryot hücre yapısında olma sağlanmaktadır.
D) Kontraktil kofula sahip olma
E) Sillerle hareket etme
ÖĞRENCİNİN NOTU

Çözüm

Protista alemindeki tüm canlılar ökaryot hücre ya-

pısına sahiptir. Soruda diğer verilenler parames-
yuma aittir.
Cevap: C

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 12

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

UYARI
Çözümlü Soru • Volvox kolonisinde dokulaşma ve organ oluşumu yoktur.
Canlılara ait bazı özellikler aşağıda verilmiştir.
I. Saprofit veya parazit beslenme ÖĞRETMENİN NOTU
II. Hücre çeperine sahip olma
4. Bitkiler
III. CO2’yi ham madde olarak kullanabilme
• Çok hücreli canlılardır ve ökaryot hücre yapısına sahiptirler.
Verilen özelliklerden hangileri alglerde görülüp cıvık • Kloroplastları sayesinde fotosentez yaparak ürettikleri glikoz
mantarlarda görülmeyen özelliklerdendir? molekülünü meyve, tohum, kök, gövde ve yumru gibi yapılarda
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III nişasta şeklinde depolarlar.
D) II ve III E) I, II ve III • Bitki hücrelerinde hücre zarının dışında selüloz yapılı hücre
duvarı (çeper) da bulunur. Bu yapı hücreyi korur ve ona şekil
Örnek Çözüm verir. Cansızdır ve bitkinin turgor durumunda kalmasını sağlar.

• Saprofit veya parazit beslenme cıvık mantarlara NOT

ait bir özelliktir.
• Bitkilerin çoğu üreticidir yani ototrof beslenir. Yarı parazit ya
• Hücre çeperine sahip olma ve fotosentez tepki- da tam parazit beslenen ve üzerinde yaşadığı bitkiye zarar
melerinde CO2’yi ham madde olarak kullanma veren bitkiler de vardır.
ise alglerde görülür. Cıvık mantarların hücre çe-
peri yoktur ve tamamı heterotrof beslenir. UYARI
Cevap: D
• Yarı parazit bitkiler klorofile sahiptir ve fotosentez yapabilir.
Tam parazit bitkilerin klorofilleri yoktur. Fotosentez yapa-
mazlar.
Koloni
• Bir hücreli alglerin bazıları biraraya gelerek farklı hücre sayılarına
sahip kolonileri oluşturur. En gelişmiş koloni Volvox kolonisidir.

Yarı parazit beslenen ökse otu

• Volvox kolonisinde hücreler jelatinimsi bir madde ile bir arada tu-
tulur. Bu koloni hem eşeyli hem eşeysiz üreyebilen bir kolonidir.

NOT

• Volvox kolonisinde hücreler arasında iş bölümü vardır. Dıştaki

kloroplastlı hücreler fotosentezden sorumludur. Kamçılı hüc- Tam parazit beslenen cin saçı

reler hareketi sağlar. İçteki hücreler üremeden sorumludur.

UYARI

• Bitkilerde yaprakların üzerinde kütin denilen mumsu bir ta-

ÖDEV
baka bulunur. Bu tabaka bitkiyi su kaybına karşı korur.

MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası

sayfa 100 - 101 arası Test 4’ü çöze-
bilirsiniz.
13 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü
 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

• Bazı bitkilerde yapraklarda açılıp kapanma özelliğine sahip,

O2 - CO2 alışverişini yapan kloroplastlı stoma hücreleri bulunur.

Stoma kilit
(bekçi hücreler)
Çilek Portakal
Komşu epidermis
hücreler

Çöl gibi kurak ortama uyum sağlamış bitkilerde

• Yapraklar küçülmüştür, dikenlere dönüşmüştür.
• Gövde su kaybını önlemek için silindir veya küre şeklini almıştır.
• Su depolayan yapılar gelişmiştir.
Armut Üzüm

UYARI

• Yüksek yapılı bitkilerde damar denilen iletim demetleri bu-

lunur. Bu yapılar sayesinde bitki organik ve inorganik mo-
lekülleri farklı organlara taşır.

• Bitkilerin toprak üstü kısımlarına sürgün, toprak altı kısımlarına

kök denir. Bitki kökleri sayesinde toprağa bağlanır. Su ve çö- NOT
zünmüş maddeleri kökteki emici tüyleri ile alır. Bitki fotosentez
• Bitkilerde hareket yönelim (tropizma) ve ırganım (nasti) ha-
sonucu üretilen maddeleri kökte depolayabilir.
reketi şeklindedir. Bitkilerin güneşe doğru büyümesi yöne-
lim, böcekçil bitkinin üzerine böceğin konmasıyla yaprakla-
144444424444443

rını kapatması ırganım hareketine örnektir.

Sürgün sistemi

Yaprak
Meyve

Gövde
Kök sistemi 144444424444443

Kök Ayçiçeği Böcekçil bitki

ÖĞRENCİNİN NOTU

NOT

• Bitkilerde hem eşeyli hem eşeysiz üreme görülür. Eşeysiz

üremede kök, gövde ve yaprak gibi yapılar, eşeyli üremede
çiçek, meyve, tohum gibi yapılar görev alır. Bitkilerin eşeyli
üremesi spor ya da tohum ile gerçekleşir. Bazı bitkilerde
tohum oluşumundan sonra meyve oluşumu da görülür.

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 14

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

ÖRNEK 12 Çözüm
Bitkiler alemindeki canlılarla ilgili olarak
• Bitkiler alemindeki canlılarda aktif hareket yoktur.
I. Aktif hareket edemezler. Yönelim ve ırganım hareketleri yaparlar. Bitki hüc-
II. Selüloz yapılı hücre zarları bulunur. relerinin hücre zarının dışında selüloz yapılı hücre
III. Organik maddeleri başka bir canlıdan alan türleri bulunur. duvarları bulunur (II yanlış).

IV. Hem eşeyli hem eşeysiz üreme görülebilir. • Klorofilleri olmadığı için başka bir bitkiden organik
ifadelerinden hangileri doğrudur? madde alan tam parazit bitkiler bulunur.

A) Yalnız II B) Yalnız IV C) I ve III • Bitkilerde kök, gövde ve yaprak ile eşeysiz, çiçek,
meyve ve tohumla eşeyli üreme gerçekleşir.
D) I, III ve IV E) I, II, III ve IV
Cevap: D

Bitkilerin Sınıflandırılması

Tohumsuz (Sporlu) Bitkiler Tohumlu (Çiçekli) Bitkiler

Damarsız Tohumsuz Damarlı Tohumsuz Açık Tohumlu Kapalı Tohumlu

Bitkiler Bitkiler Bitkiler Bitkiler
Örn: Kara yosunu Örn: Eğrelti otu Örn: Çam, köknar

Tek Çenekli Çift Çenekli

Bitkiler Bitkiler
Örn: Buğday, arpa Örn: Elma, kiraz

Tohumsuz (Sporlu) Bitkiler

• Tohumsuz bitkiler sporla çoğalırlar. Üremeleri sırasında tohum oluşumu görülmez. Hayat döngülerinde eşeysiz üremenin eşeyli üreme-
yi takip ettiği metagenez (döl almaşı) görülür.

Damarsız Tohumsuz Bitkiler Damarlı Tohumsuz Bitkiler

◊ İletim demetleri yoktur. ◊ İletim demetleri vardır.

◊ Kök, gövde gelişmemiştir. ◊ Kök, gövde, yaprak basit yapıdadır.
◊ Su ve mineralleri rizoit denilen ipliksi yapılar ile alırlar. ◊ Toprak altı gövdelerine rizom denir.
Örneğin, kara yosunu. Örneğin, eğrelti otu.

15 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

Kapalı Tohumlu Bitkiler

ÖRNEK 13 • Tohumları ovaryum ile kaplıdır.

Tohumsuz bitkilerle ilgili verilen özelliklerden hangi-
Tek Çenekli
si tüm tohumsuz bitkilerde ortaktır? (Monokotiledon) Bitkiler
A) İletim demetleri yoktur. Tohum tek parçalıdır.
B) Kök ve gövde gelişmemiştir. Otsu gövdeleri vardır. Tek
C) Rizoit denilen yapılarla topraktan su alırlar. yıllıktırlar.
D) Sporla çoğalırlar. Kambiyum yoktur. Kapalı
E) Rizom denilen toprak altı gövdeleri bulunur. iletim demetleri görülür.
Genellikle yaprak sapı yoktur.
Yapraklarında paralel damar-
Çözüm
lanma görülür.
Çift Çenekli
(Dikotiledon) Bitkiler
Tohum çift parçalıdır.
Genellikle çok yıllık oldukların-
dan odunsu gövdeleri vardır.
Kambiyum vardır. Açık iletim
demetleri görülür.
Yaprak sapı vardır.
Yapraklarında ağsı damarlan-
ma görülür.

• İletim demetlerinin olmaması, kök ve gövdenin Genellikle saçak kök sistemi Genellikle kazık kök sistemi
gelişmemiş olması, rizoit denilen yapılarla top- görülür. görülür.
raktan su alma damarsız tohumsuz bitkiler için Örneğin baklagiller, kaktüs,
Örneğin tahıllar, muz, lale,
geçerlidir. Rizom ise damarlı tohumsuz bitkiler- elma ve armut gibi meyve
zambak.
de bulunur. ağaçları.
• Sporla çoğalma tüm tohumsuz bitkilerde ortak-
tır.
Kambiyum
Cevap: D

İletim demetleri
Tek Çenekli Bitki Gövde Kesiti Çift Çenekli Bitki Gövde Kesiti

Tohumlu Bitkiler
Açık Tohumlu Bitkiler ÖRNEK 14
Kapalı tohumlu bitkiler için,
I. Enine büyümeyi sağlayan kambiyumun olması
II. Yapraklarında paralel damarlanma görülmesi
III. Embriyonun tohum tarafından beslenmesi
özelliklerinden hangileri tüm kapalı tohumlu bitkiler-
de ortak olarak görülür?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
D) II ve III E) I, II ve III
• Tohumları ovaryum ile örtülü değildir.
• Çok yıllık, odunsu bitkilerdir.
Çözüm
• Kazık kökleri vardır.
• Kambiyumun olması çift çenekli bitkilere, yap-
• Her zaman yeşildirler, iğne yapraklıdırlar.
raklarda paralel damarlanma tek çenekli bitkile-
• Çok çeneklidirler (polikotiledon). re ait olan özelliklerdir.
• Enine büyümeyi sağlayan kambiyumları vardır. • Tohumlu bitkilerde embriyo tohumun içindeki
özel yapılar aracılığıyla beslenir.
• Çiçekleri kozalak şeklinde ve ayrı eşeylidir (dişi kozalak, erkek
Cevap: B
kozalak).

Örneğin çam, ladin, köknar, ardıç.

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 16

 ÖĞREN 1 2 3 Düzey

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 2 TEST

1. Protista alemindeki bir canlıya ait görsel verilmiştir. 3. Aşağıda bazı bitkiler harflerle eşleştirilerek verilmiştir.

M ⇒ Kara yosunu

İ ⇒ Eğrelti otu
Sil
R ⇒ Çam ağacı
Büyük çekirdek
Küçük çekirdek A ⇒ Mısır bitkisi

Y ⇒ Ceviz ağacı

M, İ, R, A ve Y bitkilerinden hangilerinde bitkilerde enine

büyümeyi sağlayan kambiyum oluşumu görülür?
Kontraktil
koful A) Yalnız M B) M ve İ C) R ve Y
Hücre zarı
D) M, A ve R E) İ, R, A ve Y

Bu canlıyla ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangi-

si yanlıştır?

A) Küçük çekirdek konjugasyonda görev alır.

B) Tatlı sularda yaşayan bir hücreli canlıdır.
C) Kontraktil kofullar hücreyi hemolizden korur.
D) Silleriyle aktif hareket eder.
E) Işık varlığında ototrof, karanlıkta heterotrof beslenir.

4. Açık tohumlu bitkiye ait görsel aşağıda verilmiştir.

2. Protista alemindeki canlılara ait bazı özellikler aşağıda veril-

miştir.

• Ototrof beslenebilme
• Bir hücreli olma
Bu bitkiyle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi
• Çekirdek ve zarlı organellere sahip olma yanlıştır?
• Kontraktil kofullara sahip olma A) Otsu ya da odunsu formları vardır.
Bu özelliklerden tamamına sahip olan canlı aşağıdakiler- B) Her zaman yeşildir.
den hangisidir?
C) İğne yapraklıdır.
A) Amip B) Öglena C) Paramesyum D) Üreme yapıları kozalak şeklindedir.
D) Plazmodyum E) Cıvık mantar E) İletim demetleri bulunur.

17 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

ÖĞRETMENİN NOTU
ÖRNEK 15
5. Mantarlar
Mantarlar alemindeki canlılarla ilgili olarak aşağıda
• Ökaryot hücre yapısına sahiptirler. Genellikle çok hücrelidirler verilenlerden hangisi yanlıştır?
(maya mantarları bir hücrelidir). A) Madde döngülerinde görev alırlar.
• Hücre zarının dışında kitin yapılı hücre duvarları vardır. B) Heterotrof beslenirler.
• Kloroplastları yoktur. Tamamı heterotrof beslenir. Bir kısmı ay- C) Kök, gövde ve yaprakları yoktur.
rıştırıcı olup organik maddeleri inorganik maddelere dönüştü- D) Fazla glikozu glikojen şeklinde depolarlar.
rerek madde döngülerinde görev alır. Bir kısmı da parazit bes-
E) Selüloz yapılı hücre duvarları bulunur.
lenip, hastalıklara sebep olur.
Çözüm

• Mantarlar madde döngülerinde görev alan, heterot-

rof beslenen canlılardır. Kök, gövde ve yaprak gibi
Küf mantarı Parazit mantar yapıları gelişmemiştir. Depo maddeleri glikojendir.
• Mantarların kitinden oluşan hücre duvarları bulunur.
Cevap: E

• Mantarlarda eşeyli ve eşeysiz üreme görülür. Üreme sırasında

Ağaç mantarı Şapkalı mantar çevre şartlarına dayanıklı sporlar oluşur. Bira mayasında ise to-
• Mantarlar genellikle nemli yerlerde yaşarlar. Kök, gövde ve murcuklanma (eşeysiz) ile üreme görülür.

yaprak gibi kısımları yoktur. Maya mantarları hariç diğer man-

tarlarda hif denilen ince iplikçikler bulunur. Hifler birbiri içinde
dallanıp birleşerek miselyum denilen yapıları oluşturur.

NOT

• Miselyumlar mantarın ortama tutunmasında, yayılmasında Tomurcuklanarak üreyen bira mayası

ve beslenmesinde görev alır.
• Mantarlar farklı alemlere ait canlılarla ortaklaşa yaşam (simbi-
yotik birliktelik) kurarlar. Örneğin, liken birlikteliğine ve mikoriza
birlikteliğine katılırlar.
Mineral + H2O

Mantar Bitki kökü

Besin monomeri
1444444442444444443
Mantarlarda hiflerden oluşan miselyum Mikoriza (mutualizm)

• Mantar hücreleri genelikle çok çekirdeklidir. CO2 + H2O

• Mantarların hayvanlar alemindeki canlılara olan benzerliği bit-
kilere olan benzerliğinden daha fazladır. Mantar Su yosunu

UYARI
Besin + O2
• Mantarlarda glikozun fazlası glikojen olarak depolanır. 1444444442444444443
Liken (mutualizm)

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 18

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

UYARI Hayvanlar Alemi

144424443
• Maya mantarları oksijenli solunum ve etil alkol fermantas-
Omurgasız Hayvanlar Omurgalı Hayvanlar
yonu yapabilirler.
Süngerler Balıklar
Sölenterler İki yaşamlılar
NOT
Solucanlar Sürüngenler
• Mantarlar organik atıkları inorganiklere dönüştüren ayrıştırıcı Yumuşakçalar Kuşlar
canlılar oldukları için madde döngülerinde çok önemlidir. Ay- Eklem bacaklılar Memeliler
rıca maya mantarları fermantasyon yaptıkları için deterjan ve Derisi dikenliler
gıda sanayinde, peynir, ekmek, antibiyotik ve alkol yapımın- Omurgasız Hayvanlar
da kullanılırlar. Gıda olarak tüketilen mantarlar ise B vitamini, • Kemik ya da kıkırdaktan oluşan iç iskeleti olmayan hayvanların
protein ve mineraller bakımından çok zengindir. toplandığı gruptur. Bazılarında dış iskelet, bazılarında farklı ya-
pıda iç iskelet bulunur.

Çözümlü Soru NOT

Mantarlar alemindeki canlılarda, • Omurgasız hayvanların sırt kısımlarında omurga yoktur.
I. Kloroplasta sahip olan türlerde fotosentez ile glikoz • Omurgasız hayvanlarda genellikle kılcal damarların olmadığı
üretimi açık dolaşım görülür. Üreme omurgasız hayvanların çoğunda
II. Saprofit beslenen türlerde organik atıkları inorganik eşeyli üreme şeklindeyken, bazılarında tomurcuklanma ile üre-
maddelere dönüştürme me veya rejenerasyonla üreme şeklinde eşeysiz üreme şekille-
III. Bitki kökleri ya da su yosunlarıyla ortaklaşa bir şekil- ri de görülebilir.
de yaşama
beslenme şekillerinden hangileri görülür? ÖRNEK 16
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II Hayvanlar alemindeki canlılarla ilgili olarak
D) II ve III E) I, II ve III I. Depo karbonhidratları glikojendir.
II. Hücrelerinde çekirdek ve zarlı organelleri bulunur.

Örnek Çözüm III. Tamamında iç iskelet bulunur.

ifadelerinden hangileri doğrudur?
Mantarlarda saprofit beslenme ve bitki kökleri A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II
ya da su yosunlarıyla mutualist yaşam görülür. D) II ve III E) I, II ve III
Mantarlar alemindeki hiçbir canlıda fotosentez
görülmez. Mantarların tamamı heterotroftur.
Çözüm
Cevap: D

• Hayvanlar alemindeki canlılar fazla glikozu gli-

kojen şeklinde depolar. Hayvanların tamamı
ÖĞRETMENİN NOTU ökaryot olduğundan hücrelerinde çekirdek ve
6. Hayvanlar zarlı organelleri bulunur.
• Hayvanların bazılarında dış iskelet, bazılarında
• Ökaryot hücre yapısına sahip çok hücreli canlılardır.
iç iskelet bulunur.
• Tamamı heterotrof beslenir. Cevap: C
• Fazla glikozu glikojen şeklinde depolarlar.
ÖDEV
Hayvanlar alemi omurgasızlar ve omurgalılar olmak üzere 2
ana grupta incelenir.
MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası
sayfa 102 - 103 arası Test 5’i çözebi-
TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 19 lirsiniz.
 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

Süngerler
ÖRNEK 17
Omurgasız hayvanlarla ilgili,

I. Vücutları iki embriyonik tabakadan oluşur.

II. Eşeysiz ve eşeyli olarak üreyebilirler.
III. Ağsı sinir sistemine sahiptirler.
• Hayvanlar aleminin en basit canlılarıdır. Gerçek doku ve or-
IV. Vücutlarında por denilen açıklıklar bulunur.
ganları yoktur.
ifadelerinden hangileri sünger ve sölenterlerde or-
• Çoğunlukla denizlerde, zemine bağlı olarak yaşarlar.
taktır?
• Yapılarında por denilen açıklıklar bulunur. Bu yapılarla su giriş
A) Yalnız III B) I ve II C) II ve IV
çıkışı sağlanır.
• Vücutları ektoderm ve endoderm denilen iki embriyonik taba- D) I, II ve III E) II, III ve IV
kadan oluşur. Mezoderme sahip değillerdir.
• Sinir hücreleri ve kas hücreleri bulunmaz. Çözüm
• Vücutları asimetriktir ya da radyal simetrileri vardır.
• Sünger ve sölenterler iki embriyonik tabakadan
• Hücre içi sindirim yaparlar.
oluşan, eşeyli ve eşeysiz üreyebilen canlılardır.
• Organik ve inorganik maddelerden oluşmuş iç iskeletleri bulunur.
• Ağsı sinir sistemi sölenterlerde, por denilen
• Eşeysiz ve eşeyli olarak üreyebilirler.
açıklıklar süngerlerde bulunur.
• Süngerler torba, kadeh ya da vazo şeklinde olabilir.
Cevap: B
Sölenterler
Örneğin hidra, denizanası, mercan, deniz lalesi.

Solucanlar
• Denizlerde, tatlı sularda, karada ya da bir canlının vücudunda
parazit olarak yaşayan türleri bulunur.
• Çoğu hermafrodittir (Hem yumurta hem sperm üretebilir).
• Çoğu denizlerde yaşar. • Rejenerasyon yetenekleri yüksektir.
• Embriyonik tabakalardan mezoderme sahip değillerdir. • Basit yapıda sinir sistemi bulunur.
• Ağız ve anüs görevi yapan tek açıklıkları vardır. • Hidrostatik iskeletleri vardır.
• Vücutlarında radyal (ışınsal) simetri vardır. • Azotlu boşaltım atıkları amonyaktır.
• Tomurcuklanarak (eşeysiz) ve eşeyli yolla üreyebilirler. Solucanlar üç grupta incelenir:
• Ağsı (diffüz) sinir sistemine sahiptirler. Bu sinir sistemi hayvan- a. Yassı Solucanlar:
lar aleminde ilk sinir sistemi olarak değerlendirilir.

NOT

• Sölenterlerin çoğunun hayat döngüsünde polip evresi ve

medüz evresi olmak üzere iki evre görülür. Polipler başka-
laşım sonucu medüzlere dönüşür.
• Sölenterler tentakül denilen yapılarla avlarını yakalayıp on-
ları felç ederek vücut boşluğuna çeker ve orada sindirmeye
başlarlar. Kısmen sindirdikleri besinleri hücre içine çekip İnsan bağırsağında yassı Yassı solucanlardan
orada sindirimi tamamlarlar. solucanlardan tenya planarya

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 20

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

• Vücutları yumuşak ve yassıdır.

NOT
• Genellikle parazit yaşarlar.
• Toprak solucanı yaptığı faaliyetlerle toprağın havalandırıl-
• Vücutları tek açıklığa sahiptir yani ağız ve anüs görevi yapan masında etkilidir.
kısım aynıdır.

• Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler. UYARI

NOT • Omurgasızlarda genellikle açık kan dolaşımı olmasına

rağmen toprak solucanında atardamar, kılcal damar ve
• Yassı solucanlar ilk özelleşmiş boşaltım organına sahip
toplardamardan oluşan kapalı kan dolaşımı görülür.
hayvanlardır. Ayrıca merkezî sinir sisteminin görüldüğü ilk
hayvan grubudur.

ÖRNEK 18
b. Yuvarlak Solucanlar:
Omurgasız hayvanlardan solucanlarla ilgili olarak
Örneğin kancalı kurt, şerit.
aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
A) Hem yumurta hem sperm üretebilen türleri vardır.
B) Rejenerasyon yetenekleri yüksektir.
C) Bazıları parazit beslenir.
D) Tamamında açık kan dolaşımı görülür.
E) Hidrostatik iskelete sahiptirler.

• Genellikle parazit yaşarlar. Çözüm

• Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.
Solucanların çoğu hermafrodittir, yani hem yu-
DİKKAT! murta hem sperm üretebilirler. Rejenerasyon
• İlk defa ağız ve anüsün ayrı ayrı görüldüğü canlılar yuvarlak yetenekleri yüksektir. Parazit beslenen ve konak
solucanlardır. Yani bu canlılarda sindirim kanalı iki açıklıklıdır. canlıda hastalık yapan türleri vardır. Solucanla-
rın vücut sıvısı ve kastan oluşan hidrostatik is-
keletleri bulunur. Halkalı solucanlardan toprak
c. Halkalı Solucanlar:
solucanında kapalı kan dolaşımı görülür.
Örneğin toprak solucanı, sülük. Cevap: D

ÖĞRENCİNİN NOTU

• Suda yaşayanları solungaç, karada yaşayanları deri solunu-

mu yapar.

• Eşeyli ve eşeysiz üreyebilirler.

• Vücut yapıları segmentlidir.

• Etçil ya da saprofit beslenen türleri vardır.

21 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

Yumuşakçalar
DİKKAT!
Örneğin ahtapot, kalamar (mürekkep balığı), salyangoz, midye.
• Eklem bacaklılarda kılcal damar yoktur. Açık kan dolaşımı
görülür.
• Eklem bacaklıların kanında solunum pigmenti bulunmaz.
Bu nedenle kanları renksizdir.O2, hücrelere solunum siste-
mi ile ulaştırılır.

Eklem bacaklılar 4 grupta incelenir:

• Denizde, tatlı sularda ya da karada yaşayan türleri bulunur. a Kabuklular: Solungaç solunumu yaparlar. Örneğin istakoz,
• Suda yaşayanları solungaç solunumu yapar. yengeç, karides.
• Genellikle eşeyli üreme görülür. b. Örümcek, akrep ve keneler: Kitapsı akciğer solunumu ya-
• Vücutları yumuşak ve genellikle CaCO3 (kalsiyum karbonat) parlar.
yapılı kabukla kaplıdır. c. Çok ayaklılar: Trake solunumu yaparlar. Örneğin kırkayak,
• Bazı türlerinin etrafında parlak görünen sedef tabakası bulu- çıyan.
nur. d. Böcekler: Trake solunumu yaparlar. Örneğin sinek, arı, kele-
• İstiridyeden elde edilen inci ve sedef takılarda ve süs eşyala- bek, karınca.
rında kullanılır.
NOT

UYARI • Böceklerde iç döllenme, dış gelişme görülür. Boşaltım ürü-

nü ise ürik asittir.
• Yumuşakçaların çoğunda açık kan dolaşımı görülmesine
rağmen ahtapot ve mürekkep balığında kapalı kan dolaşı-
mı vardır.
UYARI

• Omurgasız hayvanlar içerisinde sadece böceklerde kanat

Eklem bacaklılar
yapısı görülebilir. Böcekler genellikle iki çift kanada ve üç
Örneğin kelebek, arı.
çift bacağa sahiptir. Örümceklerde dört çift bacak bulunur.

ÖĞRENCİNİN NOTU

Kelebek Arı
• Hayvanlar alemi içerisinde tür çeşitliliğinin en fazla olduğu
gruptur.
• Denizde, tatlı sularda veya karada yaşayan türleri vardır.
• Eşeyli üreme görülür.
• Ayrı eşeylidirler.
• Kitinden yapılmış dış iskeletleri bulunur.
• Bazıları başkalaşım (metamorfoz) geçirir. Örneğin, tırtıldan
kelebeğin oluşumu.
• Vücutları baş, göğüs ve karın olmak üzere segmentlerden olu-
şur.
• Çizgili kaslarla hareket ederler.

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 22

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

ÖRNEK 19 Çözüm
Hayvanlar aleminden eklem bacaklılarla ilgili olarak aşağı-
da verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?
Eklem bacaklılar hayvanlar aleminin en fazla tür ile
A) Bulundukları alemde en fazla tür çeşidine sahip olan grup-
tur. temsil edilen grubudur. Bazı türlerinde başkalaşım
görülür. Dış iskeletleri kitin yapılıdır. Canlının yaşadı-
B) Kitinden oluşan dış iskelete sahiptirler.
ğı yere göre farklı solunum organlarına sahip türleri
C) Başkalaşım (metamorfoz) geçiren türleri vardır.
vardır. Eklem bacaklılarda açık kan dolaşımı oldu-
D) Trake solunumu, solungaç solunumu ya da kitapsı akci-
ğundan kılcal damarları yoktur.
ğer solunumu yapan türleri bulunur.
E) Dokularda madde alışverişi kılcal kan damarları aracılı- Cevap: E
ğıyla yapılır.

Derisi dikenliler
Örneğin denizyıldızı, denizkestanesi. Çözümlü Soru
Aşağıda üç farklı hayvana ait görseller verilmiştir.

Ahtapot Sinek Denizyıldızı

Denizkestanesi Denizyıldızı
I. Kemik ya da kıkırdaktan oluşan iç iskelete sahip olma
II. Sinir şeridinin karın bölgesinde bulunması
III. Trake solunumunun görülmesi
Verilen özelliklerden hangileri bu üç canlıda da ortak
olarak görülür?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
Yılan yıldızı Denizhıyarı D) II ve III E) I, II ve III

• Tamamı denizlerde yaşar.

Örnek Çözüm
• Açık kan dolaşımı görülür.

• İnorganik yapılı iç iskeletleri bulunur. Canlıların üçü de omurgasız hayvandır. I. canlı

• Beslenme ve hareketi kanal ve tüp ayakların oluşturduğu su
dolaşım sistemiyle sağlanır.
• Eşeyli ürerler. Bazı türlerinde rejenerasyonla eşeysiz üreme
görülür.
• En gelişmiş anatomiye ve fizyolojiye sahip omurgasız hay-
vanlardır.
yumuşakçalar grubunda, II. canlı eklem bacak-
lıların böcekler grubunda, III. canlı derisi diken-
liler grubundadır. Omurgasızlarda kemik ya da
kıkırdak yapılı iç iskelet yoktur. Trake solunumu
eklem bacaklıların böcekler grubunda görülür.
Omurgasızlarda sinir şeridi vücudun karın böl-
gesindedir.
Cevap: B

ÖDEV

MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası

sayfa 104 - 105 arası Test 6’yı çöze-
bilirsiniz.
23 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 3 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

1. İki canlıya ait görsel verilmiştir. 4. Aşağıda bir canlıya ait bazı özellikler verilmiştir.

• Ağız ve anüs görevi yapan tek açıklık bulunur.

• Eşeysiz ve eşeyli ürer.

• Sinir sisteminin en basit hâliyle ortaya çıktığı canlıdır.

Bazı özellikleri verilen canlı aşağıdakilerden hangisi ola-

bilir?

A) Hidra B) Sünger
Aşağıda verilenlerden hangisi bu iki canlıda ortak olarak
görülür? C) Yassı solucan D) Yuvarlak solucan

A) Selüloz yapılı hücre duvarına sahip olma E) Halkalı solucan

B) Fotosentez yapma
C) İletim demetlerine sahip olma
D) Kitin yapılı hücre duvarına sahip olma
E) Madde döngülerinde görev alma

5. Aşağıdaki omurgasız hayvanlardan hangisinde diğerle-

rinden farklı olarak kapalı kan dolaşımı görülür?

2. Küf mantarlarıyla ilgili olarak verilen bilgilerden hangisi A) Sünger

yanlıştır? B) Denizanası

A) Heterotrof beslenirler. C) Yuvarlak solucan

B) Sporla çoğalırlar. D) Mürekkep balığı

C) CO2 özümlemesi yapabilirler. E) Kelebek

D) Oksijenli solunumu mitokondrilerde gerçekleştirirler.

E) Çekirdek zarı bulunur.

6. Mantarlar aleminde yer alan canlılarda aşağıdaki özellik-

3. Omurgasız hayvanlarla ilgili olarak verilen bilgilerden lerden hangisi ortak değildir?
hangisi yanlıştır?
A) Hücrelerinde çekirdek zarına sahip olma
A) Bir hücreli ya da çok hücreli türleri vardır. B) Heterotrof beslenme
B) Tamamı heterotrof beslenir. C) Hücre duvarına sahip olma
C) Kemik ya da kıkırdak yapılı iç iskeletleri yoktur. D) Çok hücreli olma
D) Sinir şeridi vücutlarının karın bölgesindedir. E) Hücrelerinde organellere sahip olma
E) Kapalı kan dolaşımına sahip türleri vardır.
ÖSYM

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 24

 CANLILAR DÜNYASI
ÖĞRETMENİN NOTU
Omurgalı Hayvanlar
• Kıkırdak veya kemik yapılı iç iskeletleri vardır.
• Sinir şeridi sırt bölgesindedir.
• Atardamar, toplardamar ve kılcal damardan oluşan kapalı kan
dolaşımı vardır.
• Alyuvarlarında hemoglobin pigmenti bulunur.
• Boşaltım organı böbrektir.
• Ayrı eşeylidirler. Eşeyli üreme görülür.
• Holozoik beslenirler. Besinlerini katı parçacıklar hâlinde alıp iyi
gelişmiş sindirim sisteminde sindirirler.
ÖRNEK 20
Aşağıda verilen özelliklerden hangisi omurgalı hay-
vanlarda görülmez?
A) Kanlarında solunum gazlarının hemoglobinle taşınması
B) Boşaltım organı olarak böbreklere sahip olma
C) Üreme sırasında döllenmenin gerçekleşmesi
D) Vücudun sırt bölgesinde sinir şeridinin bulunması
E) Kılcal damarın olmadığı sistemde kanın vücut boş-
luğuna çıkması
Çözüm
• Tüm omurgalılarda O2 ve CO2 taşıyıcı hemoglo-
bin pigmenti bulunur. Boşaltım organı böbrektir.
Omurgalılarda döllenmenin gerçekleştiği eşey-
li üreme görülür. Sinir şeridi sırt bölgesindedir.
Ancak tüm omurgalılarda atardamar ve toplar-
damarla birlikte kılcal damar da bulunur. Kapalı
kan dolaşımına sahip olduklarından kan vücut
boşluğuna akmaz.
Cevap: E
ÖĞRENCİNİN NOTU
25
ÜNİTE-3
Omurgalı hayvanlar 5 sınıf altında incelenir:
Balıklar
• Vücutları pullarla kaplıdır, solungaç solunumu görülür.
• Azotlu boşaltım maddesi amonyaktır.
• Kalpleri bir karıncık, bir kulakçık olmak üzere iki odacıklıdır.
Değişken vücut ısılı (soğuk kanlı) hayvanlardır.
• Genellikle dış döllenme, dış gelişme gözlenir. Balıklarda ge-
nellikle yavru bakımı yoktur.
NOT
• Balıklar dış döllenme yaptığı için çok sayıda yumurta ve çok
sayıda sperm üretirler.
UYARI
• Balıklar küçük kan dolaşımının görülmediği tek omurgalı hay-
van grubudur. Tek dolaşım sistemi vardır. Kalplerinde daima
kirli kan, vücutlarında daima temiz kan bulunur. Solungaçlar-
da temizlenen kan kalbe uğramadan vücuda gönderilir.
Balıklar üç alt grupta incelenir:
1. Çenesiz Balıklar: Çene, diş ve pulları yoktur. İlkel omurga
olan notokord hayat boyu devam eder.
2. Kıkırdaklı Balıklar: Kemikleri yoktur.
NOT
• Kıkırdaklı balıklarda diğer balıklardan farklı olarak iç döl-
lenme görülür. Hava keseleri yoktur. Örneğin vatoz, köpek
balığı.
3. Kemikli Balıklar: Hava keseleri balığın su içine batmasına
engel olur. Örneğin istavrit, hamsi.
İki Yaşamlılar (Kurbağalar)
• Hem karada hem suda yaşarlar.
• Metamorfoz (başkalaşım) geçirirler. Larva döneminde solun-
gaç, ergin dönemde akciğer ve deri solunumu yaparlar.
Kurbağalarda başkalaşım
TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü
 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

• Azotlu boşaltım maddesi olarak larva döneminde amonyak,

ergin dönemde üre oluştururlar.
ÖRNEK 21
• Değişken vücut ısılı (soğuk kanlı) hayvanlardır.
Aşağıda verilen özelliklerden hangisi balık ve kurba-
• Çift dolaşım görülür. ğalarda ortaktır?
A) Başkalaşım geçirme
UYARI B) Üç odacıklı kalbe sahip olma

• Büyük kan dolaşımı ve küçük kan dolaşımı ayrımı iki ya- C) Çift dolaşım sistemine sahip olma
şamlılarla başlar. D) Değişken vücut ısılı olma
E) Akciğer solunumu yapma
• Kalpleri üç odacıklıdır (iki kulakçık, bir karıncık). Karıncıkta te-
miz kan ve kirli kan karışır. Vücuda karışık kan pompalanır.
• Dış döllenme, dış gelişme görülür. Çözüm
• Bazı türlerinde kış uykusuna yatma davranışı görülür.
• Bazı türlerinde renk değiştirebilme özelliği vardır. Bu sayede Başkalaşım geçirme (metamorfoz) kurbağalar-
ortama daha iyi adapte olurlar. da görülür. Balıklar boşaltım ürünü olarak NH3
(amonyak) atar ve tek dolaşım sistemine sahip-
Örneğin semender, su kurbağası.
tirler. Balıklar solungaç, ergin kurbağalar deri ve
akciğer solunumu yapar. Hem balıklar hem kur-
bağalar değişken vücut ısılı hayvanlardır.
Cevap: D

Sürüngenler
Semender Su kurbağası • Akciğer solunumu yaparlar.
(kuyruklu kurbağa) • Vücutları keratin yapılı pullar ile örtülüdür.
• Azotlu boşaltım maddesi ürik asittir.
ÖĞRENCİNİN NOTU • İç döllenme, dış gelişme yaparlar.
• Bazıları kış uykusuna yatarlar.
• Kalpleri üç odacıklıdır (iki kulakçık, bir karıncık). Karıncıkta
yarım perde bulunur. Temiz ve kirli kan karıncıkta karışır. Vü-
cuda karışık kan gider. Değişken vücut ısılı (soğuk kanlı) hay-
vanlardır.
Örneğin yılan, kaplumbağa, kertenkele.

UYARI

• Timsahın kalbindeki perde tamamlanmış olduğundan tim-

sahların kalbi dört odacıklıdır. Ancak vücutta yine karışık
kan dolaşır.

Timsah

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 26

 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

NOT NOT

• Sürüngenlerde kuluçkaya yatma, yavru bakımı ve meta- • Kuşların hava keselerinin olması, uzun kemiklerinin içinin
morfoz (başkalaşım) görülmez. boş olması, gövde omurlarının kaynaşmış olması, vücutla-
rında yağ depolamaları ve dişlerinin olmaması, bu canlıla-
rın uçmalarını kolaylaştıran adaptasyonlardandır.
UYARI

• Kertenkele ve yılanlarda deri, büyümeyi engellediğinden za-

man zaman yenilenir. Buna deri (gömlek) değiştirme denir. ÖRNEK 22

Kuşlar Aşağıda verilen özelliklerden hangisi sürüngen ve

kuşlarda ortaktır?
• Akciğer solunumu yaparlar. Akciğerlerine bağlı hava keseleri
A) Vücutta tüylere sahip olma
sayesinde soluk alma havasını iki kez kullanırlar.
B) Başkalaşım geçirme
• Keratin yapılı tüyleri vardır.
C) İç döllenme, dış gelişme yapabilme
• İç döllenme, dış gelişme görülür.
D) Sabit vücut ısılı olma
E) Üç odacıklı kalbe sahip oma
NOT

• Kuşlarda yavru bakımı, yuva yapma, kuluçkaya yatma dav-

ranışları vardır. Çözüm

• Azotlu boşaltım maddesi ürik asittir. Kuşların vücudu tüylerle kaplıdır ve sabit vücut
ısılı hayvanlardır. Kuşların kalbi dört odacıklıdır.
• Gerçek dişleri yoktur, gagaları ve taşlıkları vardır.
Sürüngen ve kuşlarda başkalaşım görülmez. İç
• Kalp dört odacıklı olup iki kulakçık, iki karıncıktan oluşur. döllenme ve dış gelişmenin görülmesi sürüngen
ve kuşlarda ortaktır.
UYARI
Cevap: C
• Kuşların kalplerinde ya da vücutlarında temiz ve kirli kan
birbirine karışmaz. Kuşlar, sabit vücut ısılı (sıcak kanlı)
hayvanlardır.
Memeliler
• Akciğer solunumu yaparlar.
• Kalpleri dört odacıklıdır (İki kulakçık, iki karıncık). Temiz kan
ve kirli kan birbirine karışmaz. Sabit vücut ısılı (sıcak kanlı)
hayvanlardır.
• Azotlu boşaltım ürünü olarak üre atarlar.

Tavuk Tavus kuşu UYARI

Sadece memelilerde görülen özellikler şunlardır:

• Alveollü akciğerlere sahip olma
• Vücudun kıllarla kaplı olması
• Yavrularını sütle besleme
• Kaslı diyaframa sahip olma
• Olgunlaşmış alyuvarların çekirdeksiz olması
Deve kuşu Penguen • Ter bezleri, süt bezleri ve yağ bezlerinin bulunması

27 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü

 ÜNİTE-3 CANLILAR DÜNYASI

Memeliler üç grupta incelenir:

ÖĞRETMENİN NOTU
1. Gagalı Memeli: İç döllenme, dış gelişme görülür. Örneğin or-
nitorenk. Virüsler
• Zorunlu hücre içi parazitidirler.
• Hücre zarı, sitoplazma, çekirdek, organel ve enzim sistemleri
yoktur.
• Kalıtım maddeleri (genom) ya DNA ya RNA’dır. İkisi bir arada
bulunmaz. Genom, kapsit denilen bir yapı ile sarılıdır. Virüsler
nükleoprotein yapıdadır.
• Virüsler birbirlerinden farklı şekillere sahip olabilirler.

Gagalı Memeli (Ornitorenk)

2 Keseli Memeli: İç döllenme ve yarı iç, yarı dış gelişme görü-

lür. Örneğin kanguru.
3. Plasentalı Memeli: İç döllenme, iç gelişme görülür. Anne
embriyoyu hem korur hem de besler. Anne karnında plasen-
ta aracılığıyla embriyo gelişimini tamamladıktan sonra doğum
gerçekleşir. Örneğin insan, balina, köpek, fok, yunus.

NOT
ÖRNEK 23
• Virüslerin solunum, beslenme, sindirim, büyüme, boşaltım
Aşağıda verilen özelliklerden hangisine sahip olma-
gibi metabolik faaliyetleri yoktur. Canlı hücre içinde çoğala-
sı, bir canlının memeliler sınıfında olduğunun kanı-
bilirler. Cansız ortamda kristal hâlde bulunurlar.
tıdır?
A) Boşaltım organının böbrek olması
DİKKAT!
B) Akciğerlere bağlı hava keselerinin olması
• Virüslerin yönetici molekül taşımaları, mutasyona uğra-
C) Sinir şeridinin sırtta olması
yabilmeleri, nükleoprotein yapılı olmaları ve çoğalabilme-
D) Dört odacıklı kalbe sahip olması leri canlılara benzeyen özellikleridir. Hücresel yapılarının
E) Kaslı diyaframa sahip olması (hücre zarı, sitoplazma, ribozom) olmaması, enzim sis-
temlerinin ve metabolik faaliyetlerinin olmaması ve cansız
ortamda hiçbir canlılık faaliyeti göstermemeleri (kristal hâl)
Çözüm cansızlara benzeyen özellikleridir.

Boşaltım organının böbrek olması ve sinir şeridi- UYARI

nin sırtta olması tüm omurgalılarda ortaktır. Ak-
ciğerlere bağlı hava kesesi kuşlarda vardır. Dört • Virüslerin enzim sistemleri olmadığından antibiyotiklerden
odacılı kalp kuş ve memelilerde ortaktır. Göğüs etkilenmezler.
ve karın boşluğunu ayıran kaslı bir diyaframın
• Her virüs her hücreyi etkilemez. Etkileyecekleri hücreleri konak
olması ise sadece memelilerde görülür.
hücre zarındaki glikoproteinler ile tanırlar.
Cevap: E Örneğin
Herpes virüsü → Deriyi etkiler.
Kuduz virüsü → Sinir sistemini etkiler.
ÖDEV
HIV → Bağışıklık sistemini etkiler.
Covid - 19 → Solunum sistemini etkiler.
MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası
sayfa 106 - 107 arası Test 7’yi çöze-
bilirsiniz.
28 TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü
 CANLILAR DÜNYASI ÜNİTE-3

• Faj bakteriye tutunur ve virüsün genomu bakteriye geçer.

• Bakteri genomu parçalanır. Faj bakterinin nükleotitlerini, en-

Çözümlü Soru
zimlerini, ATP’sini kullanarak genomunu eşler.
Virüslerle ilgili,
• Faj bakterinin amino asitleriyle protein kılıf üretir ve genomlar
I. Nükleoprotein yapıda olmaları protein kılıflar içerisine yerleştirilir.
II. Mutasyona uğrayabilmeleri
• Yeni virüsler oluşur, bunlar bakteriyi parçalar ve serbest kalırlar.
III. Üreyebilmeleri
IV. Kristal özellik gösterebilmeleri NOT
durumlarından hangileri virüslerin canlılara benze-
• Virüsle enfekte olmuş hücrenin salgıladığı protein yapıdaki
yen özellikleridir?
savunma molekülüne interferon denir.
A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV
D) I, II ve III E) II, III ve IV

Çözümlü Soru
Örnek Çözüm Bakteriyofajın hayat döngüsü ile ilgili,

Virüslerin nükleoprotein yapıda olmaları, ge-
nomlarının mutasyona uğrayabilmesi, üremeleri
canlılara benzeyen özellikleridir.
Cevap: D
I. Bakteriyofaj, konak hücrenin enzimlerini, ribozomla-
rını kullanır.
II. Faj, bakterinin ATP’sini kullanarak genomunu eşler.
III. Faj, kendi amino asitleriyle protein kılıf üretir.
ifadelerinden hangileri doğru değildir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

NOT
D) I ve III E) II ve III
• Konak olarak kendisine bir bakteri seçen virüslere bakteri-
yofaj (faj) denir.
Örnek Çözüm
• Bakteriyofajların genetik materyali DNA’dır.
• Bakteriyofaj, bakteri içerisine girdikten sonra
bakterinin nükleotitlerini, enzimlerini, ATP’sini,
UYARI ribozomlarını kullanır.
• Virüsler konak hücrenin enzimlerini, amino asitlerini, ribo- • Protein kılıf sentezi sırasında da bakterinin ami-
zom ve nükleotitlerini, ATP ve tRNA’larını kullanır. no asitleri kullanılır.
Cevap: B

Bakteriyofajların Hayat Döngüsü (Litik Döngü)

1 2
ÖĞRENCİNİN NOTU

6 5 ÖDEV
4
MİRAY TYT Biyoloji Soru Bankası
sayfa 108 - 109 arası Test 8’i çözebi-
TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 29 lirsiniz.
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 4 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

1. Omurgasızlar grubunda görülebilen aşağıdaki özellikler- 4. Virüslerin genel özellikleriyle ilgili olarak aşağıda verilen
den hangisi omurgalı hayvanların hiç birinde görülmez? bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) İç iskelet bulundurma A) Virüsler etkileyecekleri hücreleri konak hücre zarındaki

B) Çizgili kas yapısına sahip olma glikoproteinler ile tanır.

C) Başkalaşım (metamorfoz) geçirme B) Virüsler konak hücre dışında kristal hâlde bulunur.

D) Kapalı kan dolaşımına sahip olma C) Konak hücre DNA’sını ve RNA’sını aynı anda sentezle-
dikleri enzimler ile kopyalayabilirler.
E) Trake solunumu yapma
D) Kalıtım materyali ya DNA ya RNA’dır.
E) Virüslerde fosforilasyon tepkimeleri gerçekleşmez.

2. Omurgalı olduğu bilinen bir canlının,

I. Böbreklere sahip olması

II. Kanda O2 ve CO2’nin hemoglobinle taşınması
III. Kapalı kan dolaşımının görülmesi
IV. Başkalaşım (metamorfoz) geçirmesi 5. Canlılara ait bazı özellikler aşağıda verilmiştir.
özelliklerinden hangilerine bakılarak sınıfı kesin olarak I. Kitinden oluşan hücre duvarına sahip olma
belirlenebilir?
II. Bölünerek üreme
A) Yalnız IV B) I ve II C) II ve IV III. Saprofit beslenme
D) I, II ve III E) II, III ve IV IV. Ototrof beslenme
Numaralı özelliklerden hangileri protista alemindeki hiç-
bir canlıda görülmez?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

3. Bir omurgalı hayvanın çevre sıcaklığına bağlı vücut sıcaklığı
grafiği aşağıda verilmiştir. D) III ve IV E) I, II ve IV

Vücut Sıcaklığı (°C)

Çevre Sıcaklığı (°C)

6. Aynı cinse ait iki hayvan türü için aşağıdaki ifadelerden

Buna göre grafik, hangisi yanlıştır?
I. Penguen A) Bu türler aynı aile içerisinde yer alır.
II. Yarasa B) Bu türlerin kromozom sayıları kesinlikle aynıdır.
III. Semender (Kuyruklu kurbağa) C) Bu türlerin genlerindeki nükleotit dizilimlerinde farklılık gö-
IV. Bukalemun rülebilir.
canlılarından hangilerine ait olabilir? D) Bu türler çiftleştiklerinde verimli döller oluşturamaz.
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II E) Bu türler ortak ataya dayalı benzerliklere sahiptir.

D) II ve IV E) I, III ve IV ÖSYM

TYT Biyoloji Ders Anlatım Fasikülü 30

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 5 TEST

1. Siyanobakteri ve öglena için, 4. Mantarlarla ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır?

I. Kloroplasta sahip olma A) Moleküler verilere göre mantarlar bitkilerden daha çok
II. DNA’ya sahip olma hayvanlara benzerlik göstermektedir.

III. Ototrof beslenme B) Bazı mantar türleri, birçok bitkinin topraktan mineral alı-
mında işlev görür.
özelliklerinden hangilerinin ortak olduğu söylenebilir?
C) Bazı mantar türleri ilaç üretiminde kullanılmaktadır.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) Bazı mantar türleri doğadaki madde döngülerinde ayrıştı-
D) II ve III E) I, II ve III rıcı olarak işlev görür.
E) Mantarlar, yoğurt üretiminde fermantasyonu gerçekleştirir.

ÖSYM

2. Omurgalı olduğu bilinen bir canlının,

I. Vücutlarında tüylerin bulunması

II. Çevre sıcaklığı değişse bile vücut sıcaklığının sabit kal-
ması
III. Canlının uçma yeteneğinin olması
özelliklerinden hangilerine bakılarak kuşlar sınıfında ol-
duğu kesin olarak söylenebilir?

A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III 5. Omurgalılar grubunda yer alan ergin bireylerin bazı özellikle-
ri aşağıda verilmiştir.

Olgun Alyuvarda
Sabit Vücut Akciğer
Çekirdek
Isısı Solunumu
Bulundurma
1. + + +

2. + – –

3. – + +

(+: özelliği taşıdığını, – : özelliği taşımadığını gösterir.)

Tabloya göre,
3. Alglerle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi
yanlıştır? I. 1 numaralı canlı iç döllenme, dış gelişme yapan bir canlı-
dır.
A) Endüstriyel ve evsel atıkların temizlenmesinde kullanılırlar.
II. 2 numaralı canlıda üreme sırasında çok sayıda yumurta
B) Denizlerdeki ve okyanuslardaki oksijenin kaynağını oluş-
ve sperm oluşur.
tururlar.
III. 3 numaralı canlıda kaslı diyafram bulunur.
C) Gıda ve tekstil endüstrisinde kullanılırlar.
ifadelerinden hangileri doğru olabilir?
D) Heterotrof beslendiklerinden atmosferdeki CO2’yi artırırlar.
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
E) Ökaryot hücre yapısına sahip olduklarından zarlı organel-
leri bulunur. D) II ve III E) I, II ve III

31 TYT Biyoloji Ders İşleyiş Modülü

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

TEST 6 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

1. Canlılar alemi düşünüldüğünde aşağıda verilen özellik- 3. Memeli hayvanlarda görülebilen bazı özellikler aşağıda veril-
lerden hangisinin tüm ototrof canlılarda ortak olduğu miştir:
söylenebilir?
I. Atardamar, toplardamar ve kılcal damardan oluşan kan
A) Klorofiller aracılığıyla ışık enerjisini soğurma dolaşımına sahip olma
B) Çift katlı zara sahip bir organelde inorganik maddelerden II. Kalpten çıkan temiz kan ile kalbe dönen kirli kanın birbiri-
organik besin üretme ne karışmaması

C) İnorganik madde oksidasyonuyla kimyasal enerji üretme III. Boşaltım organı olarak böbreklerin görev yapması

D) Atmosfere O2 verme IV. Embriyonun plasenta aracılığıyla gelişimini anne karnın-

da tamamladıktan sonra doğumun gerçekleşmesi
E) CO2’yi ham madde olarak kullanma
Numaralı özelliklerden hangileri tüm memeli hayvanlar-
da ortak olarak görülür?

A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve IV

D) I, II ve III E) II, III ve IV

2. Aşağıda verilen özelliklerden hangisi tüm virüs ve bakte- 4. Aşağıda verilen canlılardan hangisinin olgun alyuvar
rilerde ortaktır? hücrelerinde çekirdek yoktur?
A) Çoğalma A) Timsah
B) Cansız ortamda kristalleşme B) Güvercin
C) Başka bir canlıyı konak olarak kullanabilme C) Yarasa
D) DNA replikasyonu yapma D) Penguen
E) Antibiyotiklerden etkilenme E) Su kurbağası

CEVAP ANAHTARI / CANLILAR DÜNYASI

ÖRNEKLER TEST 2

1. D 2. D 3. A 4. B 5. E 6. A 1. E 2. B 3. C 4. A

TEST 3
7. C 8. E 9. E 10. A 11. C 12. D
1. E 2. C 3. A 4. A 5. D 6. D

13. D 14. B 15. E 16. C 17. B 18. D TEST 4

1. E 2. A 3. C 4. C 5. A 6. B
19. E 20. E 21. D 22. C 23. E

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
TEST 5
TEST 1
1. D 2. A 3. D 4. E 5. E
1. B 2. C 3. D 4. A 5. C
TEST 6
1. E 2. A 3. D 4. C

TYT Biyoloji Ders İşleyiş Modülü 32