Zgodnie z podstawą programową uczeń:

1) rozpoznaje elementy budowy komórki eukariotycznej na preparacie mikroskopowym, na mikrofotografii,

rysunku lub na schemacie
2) wykazuje związek budowy błony komórkowej z pełnionymi przez nią funkcjami
3) rozróżnia rodzaje transportu do i z komórki (dyfuzja prosta i wspomagana, transport aktywny,
endocytoza i egzocytoza)
4) wyjaśnia rolę błony komórkowej i tonoplastu w procesach osmotycznych; planuje i przeprowadza
doświadczenie wykazujące wpływ roztworów o różnym stężeniu na zjawisko osmozy; planuje i
przeprowadza obserwację zjawiska plazmolizy
5) przedstawia budowę jądra komórkowego i jego rolę w funkcjonowaniu komórki
6) opisuje lokalizację, budowę i funkcje rybosomów
7) przedstawia błony wewnątrzkomórkowe jako zintegrowany system strukturalno-funkcjonalny oraz
określa jego rolę w kompartmentacji komórki
8) opisuje budowę i funkcje mitochondriów i plastydów ze szczególnym uwzględnieniem chloroplastów
9) przedstawia argumenty za endosymbiotycznym pochodzeniem mitochondrium i chlorosplastów
10) wykazuje związek budowy ściany komórkowej z pełnioną funkcją oraz wskazuje grupy organizmów, u
których ona występuje
11) przedstawia znaczenie wakuoli w funkcjonowaniu komórki roślinnej
12) przedstawia znaczenie cytoszkieletu w ruchu komórek, transporcie wewnątrzkomórkowym, podziałach
komórkowych oraz stabilizacji struktury komórki
13) wykazuje różnice w budowie komórki prokariotycznej i eukariotycznej
14) wykazuje różnice w budowie komórki roślinnej, grzybowej i zwierzęcej.

1. Na schemacie przedstawiono organizację materii żywej na poziomie komórkowym.

1. pierwiastki → 2. proste cząsteczki organiczne → 3. makrocząsteczki → 4. organelle → komórka

Poniżej podano przykład elementów składających się na ten poziom organizacji życia.
A. aminokwasy B. białka C. jądro komórkowe D. kwasy nukleinowe E. mitochondrium
F. monosacharydy G. tlen H. węgiel I. woda

Poszczególnym elementom (1-4) schematu przyporządkuj po dwa przykłady (A-I). Wpisz poniżej ich
oznaczenia literowe.
1. ………… 2. ………… 3. ………… 4. …………

2. Przygotuj doświadczenie umożliwiające wykryć obecność tłuszczu w roślinach. W tym celu przygotuj:
1 - ziarniaki żyta 2 - skrawki bulwy ziemniaczanej 3 - nasiona rącznika 4 - ziarniaki pszenicy

Do każdego z wycinków 1-4 dodaj wskaźnik wybrany spośród: płyn Lugola, Sudan III
2.1 Wskaż, którego wskaźnika powinieneś użyć ……………………………………………………………………
2.2 Opisz jakiego efektu wizualnego możemy się spodziewać przy wykrywaniu tłuszczu za pomocą
wybranego odczynnika
…………………………………………………………………………………………………………………………………
2.3 Wskaż, który z wycinków 1-4 przygotowanych do badania będzie zawierać tłuszcz
…………………………………………………………………………

3. Poniższy rysunek przedstawia schematyczny obraz sześcio komórek

Wskaż, które komórki a-f są komórkami zwierzęcymi: ……………………………………………………………….

4. Spośród podanych niżej substancji organicznych 1-5 wybierz te, które są wielkocząsteczkowymi
polisacharydami będącymi substancjami budulcowymi lub zapasowymi komórek zwierząt, roślin i
grzybów.
1 - pektryny 2 - glikogen 3 - chityna 4 - skrobia 5 - celuloza
Substancja budulcowo - zapasowa komórek zwierząt: …………………………………….
Substancja budulcowo - zapasowa komórek roślin: ……………………………………….
Substancja budulcowo - zapasowa komórek grzybów: …………………………………….

5. Przeczytaj uważnie tekst

Część protoplastu pozbawiona organelli. Jest miejscem, gdzie zachodzi wiele procesów metabolicznych np.
glikoliza, biosynteza i proteoliza białek, synteza nukleotydów. Jest to płynny koloid mający zdolność płynnego
przekształcania się ze stanu zolu w żel.
Podaj nazwę tej części protoplastu, o której jest mowa w tekście ………………………………………………….

6. Struktury wewnątrzkomórkowe pełnią w komórce ściśle określone funkcje.

Przedstawionym na rysunku organellom przyporządkuj po jednym przykładzie zachodzącego w nim

procesu:
1. Modyfikacja i przekazywanie zagęszczonych wydzielin w obrębie komórki i poza nią
2. Wewnątrzkomórkowe trawienie wchłoniętych przez komórkę substancji
3. Wytwarzanie i uwalnianie energii niezbędnej w komórce
4. Synteza enzymów i hormonów białkowych
A. ………… B. ………… C ………

7. Na rysunku przedstawiono budowę mitochondrium.

7.1 Wybranym elementom budowy mitochondrium (A–C) przyporządkuj po jednym z procesów (1–4),
jakie w nich zachodzą. Wpisz odpowiednie numery w wyznaczone miejsca.
Elementy budowy mitochondrium: A - grzebień mitochondrialny; B - macierz mitochondrialna; C - rybosomy
Procesy: 1 - glikoliza; 2 - łańcuch oddechowy; 3 - cykl kwasu cytrynowego 4 - synteza białka
A. ………………… B. ………………… C …………………

7.2 Wybierz z poniższych (A–D) i zaznacz etap oddychania tlenowego, w którym powstaje najwięcej
cząsteczek ATP w przeliczeniu na jedną cząsteczkę utlenionej glukozy.
A. glikoliza
B. powstawanie acetylo-CoA (reakcja pomostowa)
C. cykl kwasu cytrynowego (cykl Krebsa)
D. łańcuch transportu elektronów (łańcuch oddechowy)

8. Według teorii endosymbiotycznej mitochondria i chloroplasty to struktury półautonomiczne, które są

potomkami dawnych bakterii. Wśród cech świadczących o ich endosymbiotycznym pochodzeniu wymienia się:
 A. występowanie dwóch błon biologicznych otaczających te struktury
B. obecność materiału genetycznego we wnętrzu tych struktur
C. występowanie własnych rybosomów, umożliwiających syntezę białka
D. zdolność do podziałów niezależnie od podziału komórki.

Spośród wymienionych cech wybierz dwie, które są charakterystyczne wyłącznie dla struktur
półautonomicznych i nie dotyczą innych organelli komórkowych: ………..

9. Cytozol składa się z dwóch faz: fazy wodnej i fazy białkowej (matriks cytoplazmatyczna). W poniższej tabeli
scharakteryzowano każdą z wymienionych faz pod kątem jej składu.
Dopasuj odpowiednio budowę fay do jej rodzaju
Faza ………………………………… Faza …………………………………

wybrane m. in. drobnocząsteczkowe metabolity sieć włókien białkowych o dynamicznej,

składniki danej (aminokwasy, monosacharydy, lipidy, jony K+, niejednorodnej i zmieniającej się strukturze złożonej z
fazy cytozolu Na+, Ca+, Mg2+ i H+) i białka rozpuszczalne cytoszkieletu i mikrotrabekul

10. W fazie białkowej zawarte jest kilka tysięcy rodzajów białek, które pełnią różne funkcje. Podaj trzy funkcje
fazy białkowej cytozolu.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

11. Cytoszkielet jest trójwymiarową siecią włókien białkowych przebiegających w cytozolu, na którą składają się
trzy elementy: mikrotubule, mikrofilamenty i filamenty pośrednie. Podaj dwie funkcje cytoszkieletu - składnika
fazy białkowej cytozolu.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
11.1 Zaznacz dwie funkcje, które w komórce pełnią mikrotubul.
A. Budują organelle ruchu: wici i rzęski
B. Odpowiadają za ruch pełzakowaty komórek
C. Pozwalają na skurcz komórek mięśnia poprzecznie prążkowanego
D. Umożliwiają zachowanie kształtu komórki oraz otoczki jądrowej
E. Umożliwiają segregację chromosomów w trakcie podziału jądra komórkowego

12. System błon wewnętrznych to struktury błonowe włączone w różne szlaki transportu pęcherzykowego.
12.1 Wymień cztery główne składniki tego systemu w komórce roślinnej
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
12.2 Podaj trzy funkcje wspomnianego systemu błon wewnętrznych komórki roślinnej.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

13. Przyporządkuj podane procesy do ich lokalizacji w komórce, wybierając spośród:

diktiosom, pęcherzyk wydzielniczy, siateczka śródplazmatyczna, siateczka gładka
lokalizacja

proces transport błon synteza białek synteza lipidów synteza cukrów

14. Aparat Golgiego składa się ze stosu spłaszczonych, przylegających do siebie woreczków błonowych,
usytuowanych zazwyczaj w pobliżu błon siateczki śródplazmatycznej szorstkiej. W wielu komórkach zwierzęcych
znajduje się jeden duży, dobrze wykształcony stos, inne zaś zawierają setki małych stosów rozproszonych po
całym obszarze komórki.

14.1 Oceń czy poniższe zdania są fałszywe lub prawdziwe

1. Woreczki aparatu Golgiego połączone są ze sobą kanałami. P F
 2. Stos woreczków aparatu Golgiego ma budowę zróżnicowaną strukturalnie na część P F
wejściową i wyjściową.

3. Pęcherzyki odrywające się od woreczków aparatu mogą przekształcać się w lizosomy. P F

14.2 Wśród wymienionych komórek podkreśl ten rodzaj, w których występuje duża liczba aparatów
Golgiego. Uzasadnij swój wybór, uwzględniając funkcje tych komórek.
erytrocyty, komórki trzustki, komórki naskórka, komórki mięśnia sercowego
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

15. Każda komórka ograniczona jest błoną komórkową. Poniższy schemat obrazuje budowę molekularną
plazmalemmy.

15.1 Określ do jakiej grupy związków organicznych należą składniki błony komórkowej oznaczone
liczbami:
2. ………………………………… 3. …………………………………
15.2 Powiedz i opisz jaka cecha budowy błony błony świadczy o tym że jest to błona komórki zwierzęcej.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
15.3 Oceń czy poniższe zdania są fałszywe lub prawdziwe
1. Zewnętrzna i wewnętrzna warstwa błony komórkowej mają budowę symetryczną P F
względem siebie.

2. Cząsteczki fosfolipidów mogą zmieniać swoje położenie w obrębie dwuwarstwy. P F

3. Dwuwarstwa fosfolipidów jest tym bardziej płynna im więcej występuje w niej P F

fosfolipidów zawierających nasycone kwasy tłuszczowe.

16. Plazmalemma to półprzepuszczalna błona cytoplazmatyczna, otaczająca od zewnątrz protoplast i

przylegająca do ściany komórkowej.
Wyjaśnij, co oznacza że plazmalemma jest błoną półprzepuszczalną.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

17. Osmoza jest szczególnym przypadkiem dyfuzji. Polega ona na przepływie rozpuszczalnika (wody) ze
środowiska hipotonicznego do hipertonicznego. Zjawisko osmozy jest ważne dla komórek, które pragnąc
zachować homeostazę, dążą do stanu najbardziej dla nich odpowiedniego.
Zaznacz w tabeli znakiem X środowisko które jest najodpowiedniejsze dla komórek:

komórka środowisko

hipotoniczne izotoniczne hipertoniczne

komórka miękiszu cebulii

erytrocyt

18. W dojrzałych komórkach miękiszu centralną część zajmuje przeważnie jedna duża wakuola, która spycha cytoplazmę na
obrzeżach komórki. Cytoplazma nieustannie porusza się wokół wakuoli. Wakuola jest wypełniona sokiem komórkowym, w
którym magazynowane są różne substancje, np. jony nieorganiczne, produkty przemiany materii, związki organiczne biorące
udział w niektórych szlakach biosyntezy, a także różne alkaloidy oraz barwniki. Wakuole roślinne są nie tylko magazynami
różnych substancji - wykazują również aktywność enzymatyczną, odpowiadającą aktywność lizosomów w komórkach
zwierzęcych. W tonoplaście funkcjonują różne kanały błonowe, przenośniki jonowe oraz H+ATPaza - ATPaza pompująca
protony do wntrza wakuoli. Jedną z najważniejszych funkcji wakuoli jest regulacja turgoru - ciśnienia hydrostatycznego
komórki.

18.1 Oceń czy poniższe zdania są fałszywe lub prawdziwe

1. W wakuoli zachodzi hydroliza niektórych związków organicznych P F

2. Tonoplast jest selektywnie przepuszczalny dla różnych jonów P F

3. Tonoplast umożliwia wytworzenie w wakuoli środowiska o odczynie kwasowym P F

18.2 Wyjaśnij, wykorzystując przedstawione informacje, w jaki sposób wakuola reguluje turgor komórki.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
18.3 Podaj przykład roli, jaką pełni ruch cytoplazmy w komórce
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

19. W błonach komórek oprócz białek kanałowych występują białka zwane przenośnikami. Białka te transportują
przez błonę różne substancje w sposób aktywny lub bierny.
Podaj cechę różniącą transport aktywny od biernego
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

20. Wyjaśnij co to i na czym polega proces plazmolizy

……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
20.2 Opisz przykładowe doświadczenie potwierdzające proces plazmolizy, użyj do tego skórki liścia
cebuli oraz chlorku sodu. Jak można zaobserwować efekty takiego doświadczenia?
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
20.3 Podaj 3 grupy organizmów, oprócz komórek roślinnych, w których można zaobserwować proces
plazmolizy.
……………………………………………………………………………………………………………………………………

21. Udział siateczki śródplazmatycznej gładkiej i szorstkiej w budowie komórki eukariotycznej zależy od rodzaju procesów
metabolicznych zachodzących w komórce.
Zaznacz w tabeli literą G procesy zachodzące w udziałem siateczki śródplazmatycznej gładkiej i literą S procesy
zachodzące z udziałem siateczki śródplazmatycznej szorstkiej.

Lp. Procesy zachodzące w komórce G/S

1. Synteza testosteronu w komórkach jądrowych.

2. Gromadzenie jonów wapnia w komórkach mięśnia sercowego.

3. Synteza enzymów w komórkach trzustki.

4. Zobojętnianie trucizn w komórkach wątroby

22. Kompartmentacja jest zjawiskiem ścisłego lokalizowania wielu białek w określonych strukturach lub
organellach komórkowych, czyli otoczonych błonach przedziałach w komórce. Zjawisko to dotyczy przede
wszystkim biochemicznego, przestrzennego i fizjologicznego zróżnicowania w komórce.
Podaj funkcję kompartmentacji i poprzyj swoją odpowiedź przykładem.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
23. Mikrotubule są długimi, względnie sztywnymi rurkami, zbudowanymi z globularnego białka tubuliny.
Podjednostkę mikrotubuli stanowią dwie cząsteczki tubuliny alfa i beta, które są ułożone naprzemiennie, dlatego
na jednym końcu cylindrycznej struktury mikrotubuli zawsze znajduje sie Beta-tubulina,a na drugim Alfa-tubulina.
Na rysunku przedstawiono budowę :mikrotublu i ich występowanie w komórce.

23.1 Określ, dlaczego mikrotubule, w odróżnieniu od pozostałych elementów cytoszkieletu, mają budowę
biegunową.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
23.2 Wymień dwa przykłady funkcji, którą pełnią w komórce mikrotubule.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

24. Lignina jest jednym z podstawowych składników drewna obok celulozy. Obecność ligniny w ścianie powoduje
jej silne stwardnienie i znaczne zmniejszenie zawartości wody.
Wyjaśnij, dlaczego pojawienie się coraz to większej ilości ligniny prowadzi do śmierci protoplastu.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

25. Na rysunku przedstawiono schemat budowy błony komórki eukariotycznej na poziomie molekularnym
(zgodnie z modelem Singera i Nicolsona).

Na podstawie rysunku:
a) podaj cechy budowy różniącą zewnętrzną powierzchnię błony komórkowej od powierzchni
wewnętrznej tej błony:
……………………………………………………………………………………………………………………………………
b) przedstaw jeden ze sposobów rozmieszczenia białek względem podwójnej warstwy lipidów
……………………………………………………………………………………………………………………………………
c) Wśród sformułowań od A do D zaznacz to, które nieprawidłowo określa rolę łańcuchów
oligosacharydowych obecnych w błonie komórkowej.
A. Odgrywają istotną rolę podczas rozpoznawania komórek przez układ odpornościowy.
B. Chronią błonę komórkową przed urazami mechanicznymi.
C. Stanowią materiał zapasowy i energetyczny komórki.
D. Chronią błonę komórkową przed uszkodzeniami chemicznymi.

26. Oceń czy poniższe zdania są fałszywe lub prawdziwe

 1. Rybosomy składają się z dwóch jednostek otoczonych jedną błoną plazmatyczną. P F

2. W większości komórek eukariotycznych występują dwa rodzaje rybosomów, które różnią się P F
wielkością i wartością stałej sedymentacji.

3. Rybosomy uczestniczące w syntezie białka, z którego w komórce będą wytwarzane glikoproteiny, P F

przyłączone są do zewnętrznej powierzchni błon aparatu Golgiego.

27. Komórki charakteryzujące się wysokim tempem syntezy białek, np. komórki trzustki, zawierają szczególnie
dużo rybosomów. Takie komórki mają również dobrze widoczne aktywne jąderka oraz liczne mitochondria.
Część rybosomów jest zawieszona w cytozolu komórki, a część przyłącza się do cytozolowej powierzchni błon
siateczki śródplazmatycznej. Rybosomy występują również w matriks mitochondriów.
27.1 Wykaż związek między obecnością licznych rybosomów w komórkach trzustki a obecnością dobrze
widocznych jąderek w jej komórkach.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………
27.2 Określ, na czym polega różnica między rybosomami występującymi w cytozolu a rybosomami
występującymi w matriks mitochondriów komórek trzustki. W odpowiedzi porównaj oba typy
rybosomów.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………

28. Lizosomy powstają jako niewielkie struktury kuliste lub owalne, otoczone pojedynczą błoną.
28.1 Podaj nazwę struktury, z której powstają lizosomy: …………………………………
28.2 Te małe, prawie kuliste pęcherzyki, których wnętrze wypełnia różne enzymy hydrolityczne zawsze
charakteryzuje się stabilnym pH.
Określ przybliżone pH wnętrza lizosomu wybierając spośród: pH ok. 5,5; 7; 8,5. Odpowiedź uzasadnij.
……………………………………………………………………………………………………………………………………
……………………………………………………………………………………………………………………………………