UYGULAMALI

SOĞUTMA
TEKNİĞİ
(Güncelleştirilmiş Beşinci Baskı)

NURİ ÖZKOL
Makina Yüksek Mühendisi
ASHRAE Life Member

Makina Mühendisleri Odası Yayın No: 115

 1,

" / •

fmmob
makina mühendisleri odası

Sümer Sokak 36/1-A 06440 Demirtepe / ANKARA

Tel: (0-312) 231 31 59 Fax: (0-312) 231 31 65
e-mail: yayin@mmo.org.tr
i
http://www.mmo.org.tr

Yayın no: 115

ISBN : 395-300-3

Bu yapıtın yayın hakkı Makina Mühendisleri Odası'na attir. Kitabın hiçbir

bölümü değiştirilemez. MMO'nın izni olmadan kitabın hiçbir bölümü
elektronik, mekanik vb. yollarla kopya edilip kullanılamaz. Kaynak gös-
terilmek kaydı ile alıntı yapılabilir.

!< i
Nisan 1999 - Ankara /'
Dizgi : Ali Rıza FALCIOĞLU, Muazzez POLAT

i
Baskı: Özkan Matbaacılık (0312) 229 59 74
 İÇİNDEKİLER

Sunuş
Önsöz
Bölümü I Giriş ve Temel Kavramlar 1
Bölüm II Soğutma Çevrimlerinin Tanımlanması 19
II-1 Buhar Sıkıştırma/Kompresyon Soğutma Çevrimi
II-2 Ejektör Soğutma Çevrimi
II-3 Hava Soğutma Çevrimi
II-4 Absorpsüyon Soğutma Çevrimi
II-5 Isı Pompası Çevrimi
II-6 Diğer Soğutma Çevrimleri
Bölüm m Buhar Sıkışnrmah Soğutma Çevrimlerinin Termodinamiği . .33
Bölüm IV Soğutucu Akışkanlar ve Yağlama Yağları 45
IV-1 Soğutucu Akışkanlar
IV-2 Yağlama Yağları
IV-3 Soğutma Sistemlerindeki Diğer Maddeler ve Reaksiyonları
IV-4 Basınçlı Gazların Muamelesi
IV-5 İkincil-lndirekt Soğutucu Akışkanlar
Bölüm V Soğutma Cihaz ve Ekipmanı 87
V-l Soğutma Kompresörleri
V-2 Kondenserler (Yoğuşturucu) ve Su Soğutma Kuleleri
V-3 Evaporatörler (Buharlaştırıcı-Soğutucular)
V-4 Sıvı Soğutkanın Evaporatöre Geçişinin Kontrolü
V-5 Yardımcı Aksam ve Soğutkan Akışını Kontrol Semanları
Bölüm VI Soğutma Sisteminin Elektrik Kuvvet ve Kumandası . .215
VI-1 Motor Yol Verme Elemanları
VI-2 İşletme Ayar ve Kontrol Elemanları
VI-3 Emniyet Otomatikleri
Bölüm VII Isı Transferi ve Soğutma Yükünün Hesabı 297
VII-1 Isı Tranfrenin Tanımlanması ve Türleri
VII-2 Soğutma Yükünün Hesabı
VII-3 Çabuk Hesap Usûlleri
VII-4 Soğutma ve Soğuk Oda Muhafazası için Öneriler
Bölüm VIII Akışkanlar Mekaniği ve Boru Donanımı 357
VIII-1 Akışkanlar Mekaniğinin Özetlenmesi
VIII-2 Boru Çaplarının Hesaplanması
VIII-3 Boru Güzergahının Seçimi
VIII-4 Boru Malzemeleri
VIII-5 Boruların Isıl Tecridi
VIII-6 Boru Aksamı, Fitingsler
VIII-7 Sirkülasyon Pompalan
Bölüm IX Montaj-İşletme-Bakım-Tamir 431
IX-1 Montaj
IX-2 Tecrübe-llk Çalıştırma-Ayar
IX-3 Servis-Bakım-Tamir
IX-4 Anza Arama
IX-5 Arızalann İzahı
IX-6 Soğutma Tesisatı Hakkında Öneriler {J; /
Bölüm X Soğutma Uygulamaları 511
X-l Soğuk Muhafaza Hacimleri ve İşlemleri
X-2 Buz Pateni Sahaları
X-3 Beton ve Toprakaltı Soğutulması
X-4 Endüstriyel Soğutma Uygulamalan
X-5 Test-Deney Ortamı Hazırlama Dolaplan
X-6 Soğutkanı Geri Kazanma/Toplama Apartları
X-7 Dondurarak Kurutma/Freeze Drying
X-8 Basınçlı Havanın Soğutma Yoluyla Kurutulması
X-9 Deniz/Tuz'lu Suyun Soğutmayla Ayrıştırılması
X-10 Çok Düşük Sıcaklıklara Soğutma (Cryogenics)
X-ll Klima Uygulamaları
X-12 Kademeli Sıkıştırma ve Kaskat Soğutma Sistemleri
Ekler 691
 SUNUŞ

Odamız yayın çalışmalarına büyük önem vermekte ve uzmanlık alanlarına giren konularda
üyelerinin ve ilgili teknik personelin gelişen teknolojiden yararlanması ve bilgi birikiminin ar-
tırılması için kitaplar çıkarmaktadır. Konusunda ilk veya tek olan kitaplarımız hem üniversite-
lerde hem de sanayide çalışan teknik elemanlar tarafından başvuru kaynağı olarak kullanıl-
maktadır.
İlk baskısı 1985 yılında yapılan "Uygulamalı Soğutma Tekniği" kitabı gördüğü yoğun ilgi
sonucu daha önce 4 kez basılmış ancak zamanın sınırlı olması nedeniyle ek bölümler ve yeni
teknolojiler sonucu gündeme gelen değişiklikler kitapta yer almamıştı. Bu beşinci baskıyla so-
ğutma tekniği alanındaki en güncel ve kapsamlı bilgileri içeren Kitabımız'ın sadece makina
mühendislerinin değil, bu konuda çalışan tüm teknik personelin başucundan eksik olmayacağı-
na inanıyoruz.
Kitabın gerek yazılması gerekse düzeltilmesi aşamasında gösterdiği özverili ve titiz çalış-
maları nedeniyle Sayın Nuri ÖZKOL'a teşekkürlerimizi sunuyoruz.

TMMOB Makina Mühendisleri Odası

Yönetim Kurulu
i

1
 ONSOZ

Dördüncü baskısı kısa zaman önce yapılmış ve halen mevcudu tükenmiş olan bu kitabın
beşinci baskısına soğutma teknolojilerindeki güncel gelişmeler yansıtılmaya çalışılmış ve
ayrıca, ötedenberi ilavesi öngörülen X. Bölümünün katılması gerçekleştirilmiştir. Bu suret-
te kitabın, az da olsa hedeflenen durumuna yaklaştırılmış olduğu varsayılabilir. Ancak, da-
ha pek çok noksanlıkların bulunduğunu ve ayrıca, dünyada hızla gelişen teknolojilere para-
lel olarak böyle bir kitabın sürekli yenilenmesinin gerektiğini kabul etmek gerekir. Bu dü-
şünceyle, gerek okuyucudan gelecek uyarı ve önerilere, gerekse soğutma teknolojilerindeki
yeni gelişmelere uyularak ileriki baskılarının her seferinde yeni baştan gözden geçirilip
güncelleştirilmesi yerinde olacaktır.
Kitabın basım ve dağıtımı hususunda en üst düzeyde gösterdikleri yakın ilgi ve gayret-
lerinden dolayı Makina Mühendisleri Odası Yönetcileri ile çalışanlarına en derin şükranla-
rımı bir kere daha sunmayı borç bilirim.

Nuri OZKOL

Ankara, Mart 1999

%

i
'• r

i
'• / •

, V
'• / •

'• / •
 SA\YO
SANYO ECO MULTI,
güç kontrollü kompresör ve
elektronik soğutucu akışkan kontrol vanası ile
kapasite kontrolü yapan
ileri teknoloji ürünü bir sistemdir.

EKONOMİ
Dış ünitedeki iki kompresör ve elektronik
soğutucu akışkan kontrol vanası ile
%12,5 ile %100 arasında kapasite kontrolü
yapabilir. Ayrıca, iç ünitelerdeki elektronik
genleşme vanası ile ısıtma/soğutma yüküne
göre en uygun şekilde soğutucu
akışkan debisi kontrol edilir.
EKOLOJİ
Yeni geliştirilmiş güç kontrollü
soğutucu devresi, inverter kontrolü
olmaksızın çalışır. Böylelikle elektromanyetik
karışıklıklara neden olmaz.

bir di; üniteye 13 iç ünite

dikey yatay
Toplam 100 metre bakır boru mesafesi

ı TûtHye Genel DkMıMrûEMES Ege Makini Etoktronik San. v»7ic. AŞ.

E n » AŞ Küm Bolumu Gazi Bulvarı No.93 Aran Is Merkezi K.J - 701 Çankaya 'İzmir
Tel. 1232) 441 8419 - « 1 7 2 62 Faks 12321 « 1 8 8 28
Merini S a r * Havaalanı yolu caddesi No.188 Büyük Çiğli İZMİR
Tela) Hoktng Utga Koordinatörü*!»! İstanbul 1212) 231 27 52 Srıatl Ankara 13121438 32 90 • 439 4713
İzmir 12321411 26 6 8 ' 44147 61 Samsun 1362143215 12 • 43214 23 • Adana 1322) 45167 97 • 15153 37
Antalya 1212) 21179 41

E M E S A.Ş. bir T A T I Ş H O L D İ N G kuruluşudur.

 " % « _ . •

i
r

Ro
İ
KombTŞfa Su Isıtı / •

Tecumseh
Dünyanın En Büyük
Soğutma ve Air-Conditioning
Kompresörleri Üreticisi

ESMAN
ESMAN MAKİNA SANAYİ İTHALAT İHRACAT MÜMESSİLLİK VE TİCARET A.Ş.

i
ESMAN MACHINERY INDUSTRY IMPORT EXPORT REPRESENTATION AND TRADE INC.
Büyükdere Caddesi, Eren Sokak, No: 2, 80300, Mecidiyeköy, İSTANBUL
Tel: 0212.288 09 53 Fax: 0212.288 09 49
e-mail: sogutma@esman.com internet: http://www.esman.com
 Avrupa'nın en büyük
Rooftop Klima firması HCF ile
Amerikan LENNOXfirması birleştiler.
Lennox Firmasının 360.000 Btu/h kapasiteye _
kadar olan "L" serisi paket ünitelerine HCF ^
ünitelerinin de katılımıyla, 700.000 Btu h
(200 kW) seviyelerine ulaşmıştır.

Unnox ve HCF paket klima referanslarından bazılar

Antalya Otogar Carrefour Interteks Fuarcılık Max HıserTiarket

Konaklc Prof

3CT00 İ S T A N B U L TEL ,0 21 2' 25S

3312, 47S 04 75 ANTALY
 f

KARALI
SSOĞUTMA
OĞUTMA İ0^^
SAN ve TİC. A.Ş.

, V

Wr i

Anahtar teslimi inşaat dahil komple soğuk hava depolan Amonyak vana fılitre ve check valfleri

Soğuk muhafaza depolan

Donmuş muhafaza depolan

Paket ve split tip soğuk oda üniteleri

Kondenser ve Evaporatif tip kondenser i

K
Dondurma (Şok) tünelleri NH3 Soğutucuları (Evaporatör)
V
Endüstriyel soğutma tesisleri Su soğutma kuleleri

Buz üretim tesisleri Amonyak genleşme tankları

Akışkan soğutma tesisleri Süt soğutma tankları

Proje ve danışmanlık hizmeti Freon ve NH3 ehiller grupları (-20'C'ye kadar)

i
Her türlü soğutma ekipman ve malzemeleri satışı Komple soğutma tesisleri tamir, bakım, revizyonu

E
' /•

Merkez: Ahmet Veflk Paşa C.

Şair Mehmet Emin S. Murat
Şube: Vatan M. Çiftehavuzlar
Caddesi Akın Sokak No : 10
Fabrika: Hadımköy yolu ISISO
San. Sit. 4.Yol 1. Blok No: 1-2-3 t.
i
.
;
Palas Apt. 6/8 Fındıkzade-İST. Bayrampaşa - İSTANBUL Hadımköy - İSTANBUL
Tel.:(0212)5898567-589 8568 Tel :(0212) 567 23 22 Tel :(0212) 623 21 64-623 21 65
Fax: 0212 5891561 Fax:(0212) 567 18 55 Fax:(0212)623 2166
.ER SOĞUTMA CİHAZLARI
JOLLY R serisi hava soğutmalı su soğutma
cihazları, kapalı tip su soğutma tesisatları
için tüm fonksiyonel şartlarda minimum
enerji tüketimi ile maksimum verimlilik
sağlamak üzere dizayn edilmiştir. Farklı
kapasitelerdeki modüller dahi birbirlerine
bağlanarak birlikte çalışabilmektedir.
Cihazların tüm elektriksel ve soğutma
aksamları tropikal şartlara göre izole
edilerek uzun ömür sağlanmıştır. 26,700
Watt ile 119,800 Watt arası kapasitelerde
çeşitli modülleri mevcuttur, kış aylarında
ortam ısıtmasında da kullanılabilmektedir.

JOLLY P serisi su soğutmalı cihazlardır,

kapalı tip su soğutma tesisatları için
hazırlanmış olup minimum enerji sarfiyatı ile
çalışmak üzere dizayn edilmiştir. Farklı
kapasitedeki modüler birbirlerine bağlanarak
birlikte çalışabilmektedir. Cihazların tüm
elektriksel ve soğutma aksamları tropikal
şartlara göre izole edilerek uzun ömür
sağlanmıştır. 26,700 Watt ile 119,800 Watt
arası kapasitelerde çeşitli modülleri
mevcuttur.

JOLLY TS serisi hava soğutmalı

termokonvektör, kapalı tip su soğutma
tesisatları için tasarlanmıştır. Endüstriyel
işletmelerin soğuk su ihtiyacını, minimum
elektrik güç kullanımı ile tesisatta su kaybı
olmaksızın karşılar. Farklı kapasitelerdeki
modüller birbirine bağlanarak birlikte
çalışabilmektedir. Cihazların tüm elektriksel
ve soğutma aksamları tropikal şartlara göre
izole edilerek uzun ömür sağlanmıştır. 35 KW
ile 175 KW arası kapasitelerde çeşitli
modülleri mevcuttur.

ILIK HESAP YAZILIMLARI

mul
MTH - Mekanik Tesisat Hesapları paket
yazılımı; Isıtma, Klima, Soğutma, Sıhhi
Tesisat konularında proje tasarımına hesap
desteği vermek amacıyla Windows95,
Windows98 ve Windows NT ortamlarında
projeci ve müteahhit firmalar için
geliştirilmiştir. Paket yazılım içindeki
modüller; Isı kaybı hesabı, Psikrometrik
program, Isı yükü hesabı (ısı kazancı), K
değeri hesabı, Radyatör ve Fan-Coil seçimi.
Hava kanalı hesapları, Proje hesaplan 'dır.
MTH yazılımı ile hesap evresi minimum
zamana indirilmiştir. Dünya üzerinde son
yazılım teknolojilerine göre geliştirilen ve
yinelenen MTH yazılımı Türkiyenin Tek
profesyonel uzmanlık yazılımıdır.

diprö
ISITMA, KLİMA, SOĞUTMA, ENDÜSTRİ TESİSLERİ
SAN. ve TİC. LTD. ŞTİ.
Gülbahar Mah. Karanfil Sok. Esen Apt. No 20/22 D4 80300
Mecidiyeköy / istanbul / TÜRKİYE
Tel: +90 - 212 - 211 8955 Fax : +90 - 212 - 211 8868
http://www.diproltd.com
info@diproltd.com
 t- r
lir *

I
'' /

PAKET TİP • Donmamış muhafaza (0°C ve daha yukarı muhafaza

SOĞUK sıcaklıkları için)
• Dönmüş muhafaza (-18°C) ve daha aşağı muhafaza
sıcaklıkları için

i
CUKLÂK • -35/-40°C Şok Tesisi PAKET ' Ayçiçek yağı vınterize prosesi için
SOĞUK SU • Süt ve Mamulleri Sanayii için
ÜRETİCİLER) • Ve diğer endüstri prosesleri için

TIMSAINI Atatürk Organize Sanayi Bölgesi

10007 Sokak No: 24 35620 Çiğli - İZMİR ||
p

Tel: (232) 376 83 20 PBX • Fax: 376 83 26 §

/'

ısı sanayi ve ticaret Itd.şti.