Chemia na co dzień

Materiał zawiera starter, w którym znajduje się odwołanie do wcześniejszej wiedzy ucznia
związanej z danym tematem, oraz cele sformułowane w języku ucznia.

Lekcja składa się z następujących sekcji:

tekstu głównego, zawierającego segmenty

„Czym jest alchemia?”;
„Czym zajmuje się chemia?”;
„Zawód – chemik?”;
„Co to są piktogramy?”;
„Co to jest karta charakterystyki?”;

podsumowania;
słownika;
ćwiczeń.

Ponadto materiał obejmuje 13 ilustracji (fotografii, obrazów, rysunków), dwie animacje, dwa
filmy, 10 poleceń w ramach tekstu głównego, porządkujących na bieżąco informacje, oraz
osiem ćwiczeń interaktywnych sprawdzających zdobyte wiadomości.

Słownik pojęć zawiera wyjaśnienia terminów: "alchemia", "chemia", "chemik", "kamień

filozoficzny", "panaceum", "piktogram", "przemysł chemiczny"
Chemia na co dzień

Oglądając filmy o czarach i magii lub czytając książki typu Harry Potter i kamień
filozoficzny można dowiedzieć się, czym interesowali się alchemicy. Czy alchemia i chemia
mają ze sobą coś wspólnego? Kim właściwie jest chemik? Czym się zajmuje? Czy chemia
jest częścią życia każdego człowieka? Co chemia ma wspólnego z gotowaniem
i sprzątaniem oraz z najnowszymi osiągnięciami medycznymi i technologicznymi?

Joseph Wright (czyt. dżozef rajt) Alchemik, 1768 r.

Źródło: Joseph Wright, Stefi~commonswiki (h p://commons.wikimedia.org), Derby Museum, domena publiczna.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

sposoby właściwego korzystania z dostępnych produktów chemicznych;

metody prowadzenia obserwacji zjawisk przyrodniczych oraz wykonywania prostych
eksperymentów i interpretowania ich wyników.
Nauczysz się

oceniać znaczenie chemii w życiu codziennym;

podawać przykłady gałęzi przemysłu związanego z chemią;
wymieniać nazwiska znanych chemików i przedstawiać ich osiągnięcia;
opisywać znaczenie piktogramów ostrzegawczych, umieszczanych na etykietach
środków stosowanych w twoim otoczeniu;
uzasadniać konieczność specjalnego oznakowania niebezpiecznych substancji
chemicznych i ich mieszanin.
1. Czym jest alchemia?
Początków chemii należy szukać w alchemii, która była połączeniem mitów, religii i filozofii
oraz prac eksperymentalnych z użyciem sprzętu laboratoryjnego.

Alchemia wywodzi się z praktyk kapłanów starożytnego Egiptu, którzy zajmowali się między
innymi balsamowaniem i mumifikacją ciał zmarłych, a także produkcją barwników, maści oraz
kosmetyków. W późniejszym okresie alchemicy poszukiwali kamienia filozoficznego, czyli
substancji, która pozwala zamieniać metale w złoto. W swoich badaniach alchemicy często
odwoływali się do magii. Starali się odkryć eliksir nieśmiertelności oraz środek leczący
wszystkie choroby – panaceum. Rozkwit alchemii miał miejsce nie tylko w starożytnym
Egipcie i w Europie, ale przede wszystkim w Chinach i Indiach. Azjatyccy alchemicy
poszukiwali głównie recepty na nieśmiertelność.

Alchemia była praktyką przednaukową, opartą między innymi na obserwacjach przyrody.

Oznacza to, że nie klasyfikujemy jej do żadnej ze znanych obecnie dziedzin nauki. Alchemia
przekształciła się jednak (ewoluowała) w chemię, będącą dziedziną nauki przyrodniczej.
Praktykowanie alchemii nie jest obecnie akceptowane przez środowiska naukowe.

Wybrane odwołania do alchemii w sztukach plastycznych. Od lewej kolejno: Alchemik Joseph Leopold Ra nckx
(1860–1937); Dżabir Ibn Hajjan (Geber) na europejskim wizerunku z XV w.; Alchemik W. Fe es Douglas (1822–
1891); Alchemik Cornelis Bega (1663 r.)
Źródło: Krzysztof Jaworski, Joseph Leopold Ra nckx (h ps://commons.wikimedia.org), William Fe es Douglas
(h ps://commons.wikimedia.org), Codici Ashburnhamiani (h ps://commons.wikimedia.org), Cornelis Pietersz Bega
(h ps://commons.wikimedia.org), domena publiczna.

W jaki sposób alchemicy opisywali eksperymenty?

Do opisu eksperymentów alchemicy stosowali kody, symbole oraz skomplikowane ilustracje

smoków, wojowników i potworów. Przykładowo wąż pożerający własny ogon był symbolem
wiedzy tajemnej i zmian nieustannie zachodzących w przyrodzie.
Rysunek przedstawiający etap gnicia hermetycznego – jeden z rysunków z serii Azoth Basiliusa Valen nesa.
Rysunek smoka Ouroborosa z alchemicznego dzieła De Lapide Philosophico, opublikowanego w 1625 r. przez
Lucasa Jennisa (smok zjadający swój ogon to antyczny symbol cykliczności natury). Rysunek Ma hiasa Meriana
pochodzący z alchemicznego dzieła Michaela Magiera (1617 r.) pt. Atalanta Fugiens
Źródło: Michael Maier (h p://commons.wikimedia.org), Lucas Jennis (h p://commons.wikimedia.org), zeevveez
(h ps://www.flickr.com), Krzysztof Jaworski, domena publiczna.

Chemiczne znaczenie wybranych symboli alchemicznych

Źródło: Andrew Bell, Chemistry: various alchemical symbols., dostępny w internecie: h ps://wellcomecollec on.org/works/s5vs9bfr,
domena publiczna.
Ciekawostka

W Pradze znajduje się słynna Złota Uliczka (cz. Zlatá ulička), której szerokość miejscami nie
przekracza jednego metra. Ulica ta zabudowana jest szeregiem małych domków. Według
podań to właśnie tutaj pracowali alchemicy i złotnicy cesarza Rudolfa II Habsburga (władcy
Węgier, Austrii i Czech z XVI/XVII w.).

Cesarz Rudolf II Habsburg gościł na swym praskim dworze wielu alchemików, w tym Polaka
Michała Sędziwoja, którego pracownia mieściła się w Zamku Królewskim na Wawelu,
w wieży zwanej Kurzą Stopką. Według przekazów, Sędziwój podczas audiencji na
Hradczanach, w obecności Rudolfa II i jego największych dostojników, zaprezentował swój
najznamienitszy eksperyment: do tygla wrzucił kawałek ołowiu, który „zamienił się”
w sztabkę złota. Chcąc osiągnąć zamierzony efekt, Sędziwój najprawdopodobniej posłużył
się tyglem o podwójnym dnie bądź też powlekł sztabkę złota rtęcią tak, by odzyskała swoją
złotą barwę dopiero po ogrzaniu w tyglu. Niemniej, Rudolf II upamiętnił to wydarzenie
tablicą, na której nakazał wykuć napis: „Niechaj zrobi to ktokolwiek inny, co zrobił Sędziwój
Polak”. Inny alchemik, Edward Kelley, który twierdził, że udało mu się odkryć kamień
filozoficzny, miał mniej szczęścia – kiedy nie spełnił obietnicy i nie zaczął produkować
złota, Rudolf II uwięził go w Białej Wieży, która znajduje się przy Złotej Uliczce.

Złota Uliczka latem

Źródło: Maros M r a z (Maros) (h ps://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Złota Uliczka zimą

Źródło: charley1965 (h ps://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 3.0.
 Wieża zwana Kurzą Stopką na Zamku Królewskim na Wawelu (Kraków). W tym miejscu znajdowała się
pracownia polskiego alchemika – Michała Sędziwoja
Źródło: Mathiasrex Maciej Szczepańczyk (h p://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla zainteresowanych

Polecenie 1

Wyszukaj w różnych źródłach informacje na temat działalności Michała Sędziwoja.

Poszukując wspomnianych informacji, zwróć uwagę na „odkrycie” przez niego tlenu. Streść
legendę, wg której miał on wpływ na przeniesienie stolicy z Krakowa do Warszawy.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

2. Czym zajmuje się chemia?

Nauki przyrodnicze zajmują się badaniem otaczającego nas świata. Jedną z nauk
przyrodniczych jest chemia. Ogólny zarys badań, na których koncentruje się ta dziedzina
nauki, przedstawiono na poniższym schemacie.
Czym zajmuje się chemia i chemicy? Podstawowe pytania, na które musi odpowiedzieć chemik w trakcie
prowadzonych badań
Źródło: GroMar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Do nauk przyrodniczych, oprócz chemii, zalicza się także biologię, geografię i fizykę.
Polecenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie, z czym kojarzy Ci się słowo chemia. Swoje przemyślenia
przedstaw w formie mapy myśli. Narysuj mapę myśli w zeszycie lub skorzystaj z zamieszczonego
poniżej kreatora, uzupełniając puste pola swoimi skojarzeniami ze słowem chemia. Poniższą
mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.

Chemia

Źródło: epodręczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dla zainteresowanych

Na potrzeby realizacji tego materiału, przeprowadzono sondę uliczną dotyczącą skojarzeń

ze słowami chemia oraz alchemia. Obejrzyj poniższy film, a dowiesz się, jak na ten temat
wypowiadali się przypadkowi przechodnie.
 Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YoJSV10euws
Sonda uliczna: Z czym kojarzą ci się słowa chemia i alchemia?
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Film przedstawiający sondę uliczną, w którym kilku osobom zadano dwa pytania: Z czym
kojarzy się Tobie słowo chemia? Czym zajmowali się alchemicy?

Chemia jest obecna niemal w każdej dziedzinie naszego życia. Wtedy, gdy zażywamy leki,
gotujemy i spożywamy posiłki, wykonujemy badania medyczne czy dobieramy ubrania
odpowiednie do danej pory roku lub uprawianej dziedziny sportu. Zastanów się, jak rozwój
chemii wpłynął na codzienne życie każdego z nas.

Na poniższych grafikach interaktywnych przedstawiono wybrane przedmioty i materiały, do

których wyprodukowania niezbędna była chemia, a właściwie znajomość odpowiednich
praw i osiągnięć chemicznych. Zapoznaj się z tymi grafikami, a następnie wykonaj polecenie
3.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1
Wybrane przedmioty codziennego użytku, do których produkcji niezbędna była znajomość praw chemicznych –
część 1
Źródło: Dariusz Adryan, Michał Szymczak, epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/b/PfbJFbFc1

Wybrane przedmioty codziennego użytku, do których produkcji niezbędna była znajomość praw chemicznych –
część 2
Źródło: Dariusz Adryan, Michał Szymczak, epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
 Polecenie 3

Znajdź w swoim otoczeniu przynajmniej dziesięć przedmiotów, których wyprodukowanie było

możliwe dzięki osiągnięciom chemii. Napisz nazwy tych przedmiotów.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany.

To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te
dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości
z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk zachodzących w przyrodzie
martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym
każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach. Znajomość
odpowiednich praw chemicznych oraz właściwości substancji jest niezbędna do
wytwarzania większości produktów, których używamy na co dzień. Ponadto, również
w naszych organizmach zachodzi szereg procesów chemicznych umożliwiających nam
prawidłowe funkcjonowanie, a nawet życie. Do procesów tych zaliczamy m.in. oddychanie
oraz trawienie. Trudno więc wyobrazić sobie, że można przeżyć dzień bez chemii.

Jakie gałęzie przemysłu są związane z chemią?

W poniższym materiale filmowym wymieniono wybrane gałęzie przemysłu, które związane są

z chemią. Obejrzyj ten film, starając się zapamiętać jak najwięcej informacji. Następnie
wykonaj polecenie 4.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1YODy00t0oJR
Film pt. Wybrane gałęzie przemysłu związane z chemią
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., "Steve Pomeroy (h ps://www.flickr.com), epSos .de(h ps://www.flickr.com), Maria Morri
(h ps://www.flickr.com), Boegh (h ps://www.flickr.com), Watershed Post(h ps://www.flickr.com), Sea le Municipal
Archives(h ps://www.flickr.com), Gabriel Hess (h ps://www.flickr.com), jaymethunt (h ps://pixabay.com), Neil Turner
(h ps://www.flickr.com), Gabriel Hess (h ps://www.flickr.com), Nadja Tatar (h ps://www.flickr.com); BitchBuzz
(h ps://www.flickr.com), Maria Morri (h ps://www.flickr.com), Maria Morri (h ps://www.flickr.com), Nina Hale
(h ps://www.flickr.com) Nina Hale (h ps://www.flickr.com), B. (h ps://www.flickr.com), e-Magine Art (h ps://www.flickr.com) , a
cunha1973 (h ps://pixabay.com), DFID - UK Department for Interna onal Development (h ps://commons.wikimedia.org), Grubb at
English Wikipedia (h ps://commons.wikimedia.org), SnapwireSnaps (h ps://pixabay.com), licencja: CC BY-SA 3.0.

W filmie lektor podaje przykłady zastosowań chemii w różnych gałęziach przemysłu takich
jak: przemysł chemiczny, przemysł spożywczy, przemysł kosmetyczny, przemysł tworzyw
sztucznych, przemysł środków piorących i myjących, przemysł farmaceutyczny, przemysł
materiałów budowlanych, przemysł metalurgiczny, przemysł energetyczny.

Polecenie 4

Zapisz nazwy jak największej liczby gałęzi przemysłu związanego z chemią, które były
wymienione w analizowanym przez Ciebie filmie. Swoją wypowiedź przedstaw za pomocą mapy
myśli. Mapę narysuj w zeszycie lub skorzystaj z zamieszczonego poniżej kreatora, uzupełniając
puste pola. Poniższą mapę możesz rozbudować o dodatkowe pola.

Chemia

Źródło: epodręczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Chemia to nauka badająca właściwości substancji, a zwłaszcza zachodzące w nich przemiany.
To nauka eksperymentalna, czyli oparta na obserwacjach, podobnie jak fizyka. Obie te
dziedziny wiedzy należą do nauk przyrodniczych i stanowią ich podstawę. Wiadomości
z chemii i fizyki są wykorzystywane do wyjaśniania zjawisk, które zachodzą w przyrodzie
martwej i ożywionej. Podstawowa znajomość chemii jest bardzo ważna w życiu codziennym
każdego człowieka, a wiedza chemiczna jest przydatna w wielu zawodach.

3. Zawód – chemik?

Polecenie 5

Zastanów się i odpowiedz na pytanie, które ze znanych Ci zawodów związane są z chemią.

Swoje przemyślenia przedstaw w formie mapy myśli. Narysuj mapę myśli w zeszycie lub
skorzystaj z zamieszczonego poniżej kreatora, uzupełniając puste pola. Poniższą mapę możesz
rozbudować o dodatkowe pola.

Zawody, których wykonywanie …

Źródło: epodręczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Dorobek chemii wykorzystują lekarze, pielęgniarze, dentyści, farmaceuci, fizjoterapeuci,

lekarze weterynarii, inżynierowie, strażacy, policjanci, kierowcy ciężarówek, hydraulicy,
malarze, fryzjerzy, kucharze, nauczyciele przedmiotów przyrodniczych… Ta lista może być
długa. Czy w wymienionych przez Ciebie w poleceniu 5 zawodach, znalazł się również zawód
chemik? Kim tak naprawdę jest chemik?

Dobrze wykształcony chemik jest człowiekiem o wszechstronnej wiedzy i umiejętnościach,

rozumiejącym procesy zachodzące w przyrodzie. Absolwenci wydziałów chemicznych
polskich uczelni są przygotowani do pracy w różnych instytucjach. Po studiach mogą znaleźć
zatrudnienie w szkolnictwie, instytutach naukowo‐badawczych, laboratoriach analitycznych,
przedsiębiorstwach chemicznych, a także w polskich i zagranicznych przedsiębiorstwach
handlowych zajmujących się dystrybucją odczynników i sprzętu pomiarowego.
Polecenie 6

Na poniższym filmie przedstawiono pokrótce osiągnięcia wybranych znanych chemików.

Zapoznaj się z nimi, a następnie dopasuj odpowiednie osiągnięcia do nazwisk wymienionych
uczonych.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1UIHxzWhRMje

Animacja pt. Znani chemicy

Źródło: Tomorrow Sp.z o.o, licencja: CC BY-SA 3.0.

W animacji przedstawiono zasługi chemików, m.in. Jędrzeja Śniadeckiego, Ludwika Pasteura,

Alfreda Nobla, Dymitra Mendelejewa, Marii Skłodowskiej-Curie, Ignacego Mościckiego, których
odkrycia były przełomowe w dziedzinie chemii.

opracowanie pierwszego polskiego

Alfred Nobel
podręcznika chemii

Maria Skłodowska-Curie wynalezienie dynamitu

opracowanie przemysłowej metody

Ludwik Pasteur
produkcji kwasu azotowego(V)

wynalezienie szczepionki przeciwko

Ignacy Mościcki
wściekliźnie i wąglikowi
 sklasyfikowanie ówcześnie znanych
pierwiastków chemicznych i utworzenie
Jędrzej Śniadecki
z nich tablicy zwanej układem
okresowym

Dymitr Mendelejew odkrycie radu i polonu

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Dla zainteresowanych

Korzystając z różnych źródeł informacji (np. Internetu lub książek), przygotuj krótką
notatkę lub prezentację multimedialną dotyczącą znanych chemików oraz ich osiągnięć.
W swojej prezentacji uwzględnij postacie, takie jak Tadeusz Reichstein i Roald Hoffman.
Efekty swojej pracy zaprezentuj na forum klasy.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Warto uczyć się chemii, ponieważ pomaga zrozumieć otaczający nas świat. Dzięki tej wiedzy
możemy m.in. dowiedzieć się, jak działa płyn do rozmrażania szyb, środek do udrażniania rur,
proszek do prania, proszek do pieczenia czy tabletka od bólu głowy. Znajomość chemii
umożliwia przemyślany wybór produktów codziennego użytku.
Ciekawostka

Czasem do odkryć naukowych dochodzi się przypadkowo. Takim szczęściarzem był Ralph
Wiley (czyt. ralf łajli), który w 1933 r. podczas studiów pracował w laboratorium jako osoba
myjąca sprzęt szklany. Pewnego dnia, nie mogąc domyć kolby pokrytej z zewnątrz cienką
warstwą półprzezroczystej, twardej substancji, dostrzegł, że ma ona ciekawe właściwości
i zgłosił to swoim przełożonym. W ten sposób Ralph Wiley stał się znany jako odkrywca
polichlorku winylidenu (PVDC), który obecnie znajduje zastosowanie do produkcji rur,
lakierów antykorozyjnych, elementów aparatury chemicznej i tkanin tapicerskich.
Dla zainteresowanych

Anegdota − Chemik z przymrużeniem oka…

„Chemik to osoba rozwijająca ogólną teorię ze wzorów wyprowadzonych z niewielką
dokładnością z wątpliwych założeń, opartych na podejrzanych tabelach wyników,
uzyskanych na podstawie niejednoznacznych eksperymentów, przeprowadzonych za
pomocą niedokładnej aparatury, przez osoby o wątpliwej sprawności i mentalności.”

Źródło: Chemistry in Action (nr 38/92), „Kurier Chemiczny” (nr 5/94)

4. Co to są piktogramy chemiczne?
Podczas sprzątania łazienki i kuchni zdarza się nam wykorzystywać między innymi środki do
dezynfekcji, udrażniania rur, a także płyny do usuwania kamienia lub rdzy. Składnikami
takich preparatów często są substancje, które – niewłaściwie użyte – mogą być groźne dla
zdrowia. W celu zapewnienia bezpieczeństwa osobom mającym kontakt z takimi środkami,
opracowano znaki i symbole ostrzegawcze – tak zwane piktogramy, informujące
o zagrożeniach związanych z używaniem konkretnych substancji. Informacje te dają
możliwość zastosowania odpowiednich środków ochrony ogólnej i osobistej, a także
właściwego przygotowania miejsca pracy.

Obowiązujące od 2015 r. piktogramy ostrzegawcze mają kształt białych rombów (kwadratów)

z czerwoną obwódką.
Polecenie 7

Na poniższej animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze, stosowane do informowania

o możliwych zagrożeniach, które płyną z użytkowania różnych substancji. Zapoznaj się
z animacją, a następnie wykonaj poniższe zadanie.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/Rlp2aZpcAZo8n

Animacja pt. Piktogramy ostrzegawcze

Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W animacji omówiono piktogramy ostrzegawcze stosowane do informowania o możliwych

zagrożeniach, płynących z użytkowania różnych substancji.

Do każdego z poniższych piktogramów chemicznych dopasuj odpowiadające mu znaczenie.

   

  

  

substancje łatwopalne substancje mutagenne / rakotwórcze gazy pod ciśnieniem

substancje utleniające substancje drażniące / szkodliwe substancje toksyczne

substancje szkodliwe dla środowiska substancje żrące / korodujące metale

substancje wybuchowe

Źródło: epodręczniki.pl, domena publiczna.

Ciekawostka

Na poniższej grafice zestawiono rysunki piktogramów używanych do 2015 r. oraz

odpowiadających im piktogramów używanych obecnie.

Zestawienie piktogramów używanych do 2015 r. oraz odpowiadających im piktogramów używanych obecnie

Źródło: epodręczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
 Polecenie 8

Odszukaj piktogramy chemiczne na etykietach używanych w Twoim domu środków

chemicznych (np. preparatów do czyszczenia). Narysuj znalezione piktogramy w zeszycie
i napisz, co oznaczają. Zastanów się, jakie zagrożenia mogą spowodować oznaczone w ten
sposób preparaty.

Odpowiedź zapisz w zeszycie do lekcji chemii, zrób zdjęcie, a następnie umieść je

w wyznaczonym polu.

Zaloguj się, aby dodać ilustrację.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Czy piktogramy są potrzebne?

Doświadczenie 1

Aby ułatwić sobie odpowiedź na postawione wyżej pytanie, przeprowadź doświadczenie 1.

Uwaga: Wykonaj je w rękawicach, fartuchu i okularach ochronnych, pod nadzorem osoby
dorosłej.

Problem badawczy:

Czy płyn do wybielania tkanin (lub płyn czyszcząco-dezynfekujący) działa niszcząco na białko

jaja kurzego?

Hipoteza:

Płyn do wybielania tkanin (i/lub płyn czyszcząco-dezynfekujący) powoduje zmiany w wyglądzie

białka jaja kurzego.

Co będzie potrzebne:
preparat do wybielania tkanin (na bazie chloru) lub płyn czyszcząco-dezynfekujący do toalet

(na bazie chloru);

ugotowane białko jaja kurzego;

szkiełko zegarkowe;

bagietka laboratoryjna (pręcik).

Instrukcja:

1. Uważnie przeczytaj informacje na opakowaniu wybranego płynu (bądź płynów).

2. Zanurz bagietkę w płynie. Zachowując szczególną ostrożność, nanieś kilka kropli płynu na

kawałek białka jaja kurzego, które znajduje się na szkiełku zegarkowym.

3. Badaną próbkę pozostaw na kilka minut.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
 Polecenie 9

Napisz obserwacje oraz wnioski do przeprowadzonego doświadczenia 1.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Prawidłowa interpretacja piktogramów umieszczonych na opakowaniach preparatów,

z którymi mamy do czynienia na co dzień, a także na etykietach odczynników chemicznych
w laboratorium, pozwala na odpowiednie przygotowanie się do wykonywania określonych
czynności (np. dezynfekcji toalety) lub przeprowadzania doświadczeń.

Wspomniane „przygotowanie” to zarówno środki ochrony osobistej (np. okulary ochronne,

rękawice), jak i odpowiednie przygotowanie miejsca pracy (np. usunięcie źródeł ognia).
Dlatego też pamiętaj, aby przed użyciem (w szczególności nowych, nieznanych Ci wcześniej)
preparatów i odczynników dokładnie czytać ich etykiety i interpretować zamieszczone na
nich piktogramy. Wykorzystywane przez nas preparaty i odczynniki, które w czasie
użytkowania mogą stanowić zagrożenie, oprócz omówionych już piktogramów, powinny
mieć opracowane tak zwane karty charakterystyki.

5. Co to jest karta charakterystyki?

Aby zapewnić ochronę zdrowia ludzkiego oraz ochronę środowiska i ułatwić wymianę
handlową pomiędzy krajami w ramach struktury Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ),
opracowano dla tych krajów (w tym także dla Polski) ujednolicone kryteria klasyfikacji
i oznakowania substancji i mieszanin pod nazwą Globalnie Zharmonizowany System
Klasyfikacji i Oznakowania Chemikaliów (skrót GHS od Globally Harmonized System −
Globalny System Zharmonizowany). System GHS zawiera zasady informowania o możliwych
zagrożeniach powodowanych przez chemikalia oraz wymogi dotyczące oznakowania etykiet
i kart charakterystyki substancji.Karta charakterystyki to dokument zawierający informacje
o możliwych zagrożeniach związanych z użytkowaniem określonych środków chemicznych.
Sporządza się ją dla substancji i mieszanin niebezpiecznych. Powinna ona być napisana
prostym i zrozumiałym językiem oraz zawierać:16 obowiązkowych punktów, w tym:
 wszystkie niezbędne dane dotyczące zagrożeń;
informacje dotyczące producenta, importera lub dystrybutora;
datę sporządzenia bądź aktualizacji karty.

SEKCJA 1: Identyfikacja substancji / mieszaniny i identyfikacja przedsiębiorstwa.

Zawartość sekcji:

1. Identyfikator produktu.
2. Istotne zidentyfikowane zastosowania substancji lub mieszaniny oraz zastosowania
odradzane.
3. Dane dotyczące dostawcy karty charakterystyki.
4. Numer telefonu alarmowego.

SEKCJA 2: Identyfikacja zagrożeń.

SEKCJA 3: Skład / informacja o składnikach.

SEKCJA 4: Środki pierwszej pomocy.

SEKCJA 5: Postępowanie w przypadku pożaru.

SEKCJA 6: Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do środowiska.

SEKCJA 7: Postępowanie z substancjami i mieszaninami oraz ich magazynowanie.

SEKCJA 8: Kontrola narażenia / środki ochrony indywidualnej.

SEKCJA 9: Właściwości fizyczne i chemiczne.

SEKCJA 10: Stabilność i reaktywność.

SEKCJA 11: Informacje toksykologiczne.

SEKCJA 12: Informacje ekologiczne.

SEKCJA 13: Postępowanie z odpadami.

SEKCJA 14: Informacje dotyczące transportu.

SEKCJA 15: Informacje dotyczące przepisów prawnych.

SEKCJA 16: Inne informacje.

Polecenie 10

Wyszukaj w Internecie przykładową kartę charakterystyki wodorotlenku sodu. Przeanalizuj jej

zawartość pod kątem omówionej powyżej struktury karty charakterystyki. Zwróć uwagę na to,
jakie dokładnie informacje dotyczące wodorotlenku sodu znajdują się w poszczególnych jej
sekcjach.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Niektóre produkty, np. zabawki, są oznaczane symbolem CE

. Skrót ten pochodzi od
francuskich słów Conformité Européenne,co znaczy „zgodny z dyrektywami Unii
Europejskiej”. Są one związane z zagadnieniami bezpieczeństwa użytkowania, ochrony
zdrowia i ochrony środowiska, określają zagrożenia, które producent powinien wykryć
i wyeliminować. Oznaczając swój wyrób znakiem CE, producent deklaruje, że spełnia on
wszystkie wymagania określone w przepisach. Łudząco podobne do znaku CE jest
oznakowanie rzeczy eksportowanych przez Chiny: China Export (CE), którego
umieszczenie nie oznacza spełnienia wymagań prawnych w zakresie bezpieczeństwa
produktu.

Oznaczenia produktów
Źródło: Dariusz Adryan, epodręczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.
Podsumowanie
Chemia jest nie tylko przedmiotem szkolnym, jest obecna w każdej dziedzinie naszego
życia. Ma długą i ciekawą historię.
Chemia to nauka zajmująca się badaniem składu i budowy substancji, ich przemianami
oraz warunkami wpływającymi na szybkość tych przemian.
Piktogramy ostrzegawcze umieszcza się na opakowaniach preparatów zawierających
substancje niebezpieczne dla zdrowia i życia człowieka.
Dla preparatów i odczynników, których użytkowanie związane jest z ewentualnymi
zagrożeniami (fizycznymi, chemicznymi lub zagrożeniem dla środowiska) przygotowuje
się odpowiednie karty charakterystyki.
Praca domowa

Polecenie 11.1

Wymień pięć przykładowych produktów wytwarzanych przez różne gałęzie przemysłu (np.
przemysł kosmetyczny, petrochemiczny, tworzyw sztucznych) i uzasadnij, w jaki sposób
przedmioty te są związane z chemią.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 11.2

Odszukaj w internecie lub w prasie zdjęcia trzech osób, których praca związana jest
bezpośrednio z chemią. Opisz ich ubiór służbowy oraz stosowane przez nich środki ochrony.
Pracę przedstaw w formie plakatu na forum klasy.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Dowiedz się więcej

Praca domowa
 Polecenie 12.1

Odszukaj w internecie aktualny ranking największych polskich firm związanych z branżą

chemiczną. Sprawdź, z jakimi gałęziami przemysłu związane są te firmy i jakie produkty
oferują.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
alchemia

(arab. al‐kimyā „kamień filozoficzny, alchemia”) dziedzina (nienaukowa) łącząca elementy

naukowe (np. wiadomości z zakresu chemii i fizyki) i nienaukowe (np. praktyki magiczne,
astrologię); badania alchemików koncentrowały się wokół prób odkrycia kamienia
filozoficznego, panaceum oraz eliksiru nieśmiertelności; obecnie praktykowanie alchemii
nie jest uznawane przez środowiska naukowe
chemia

(gr. chēmeía „magia”) nauka badająca naturę i właściwości substancji, a zwłaszcza

przemiany zachodzące między nimi
chemik

specjalista w zakresie jednej z podstawowych nauk przyrodniczych, zajmującej się

właściwościami i strukturą pierwiastków i związków chemicznych oraz ich przemianami
kamień filozoficzny

poszukiwana przez alchemików legendarna substancja, która miała zamieniać metale

w złoto; obecnie jest symbolem bezskutecznego poszukiwania czegoś cennego
panaceum

(gr. πανάκεια panákeia, od pan „wszystko” i ákos „lekarstwo”) poszukiwany przez

alchemików lek na wszystkie choroby; potocznie: lekarstwo
piktogram

(łac. pictus „narysowany” i gr. γράμμα grámma „pismo”) znak graficzny (rysunek), który
pełni funkcję informacyjną; piktogramami są np. znaki drogowe; w tym materiale
omówiono grupę piktogramów – piktogramy chemiczne, które umieszczane są np. na
 opakowaniach niektórych produktów, jako informacja o rodzaju zagrożenia i skutkach,
które może spowodować ich niewłaściwe użycie
przemysł chemiczny

jedna z gałęzi przemysłu przetwórczego, zajmująca się pozyskiwaniem i obróbką

surowców; wyróżnia się: przemysł chemii organicznej (produkty wytwarzane są między
innymi z węgla kamiennego, ropy naftowej i gazu ziemnego) i przemysł chemii
nieorganicznej (produkty wytwarzane są między innymi z soli mineralnych i siarki)

Ćwiczenia
Pokaż ćwiczenia: 輸醙難
Ćwiczenie 1 輸
Korzystając z dostępnych źródeł informacji (np. Internetu lub książek), uporządkuj pod
względem chronologicznym wydarzenia związane z rozwojem cywilizacji i historią chemii. Na
górze umieść najstarsze wydarzenia.

Alchemia rozwija się w Babilonii, Sumerze, Egipcie, w Chinach i na Bliskim Wschodzie.


Alchemicy poszukują eliksiru życia, panaceum oraz kamienia filozoficznego.

Alchemicy konstruują aparaturę laboratoryjną oraz opracowują metody rozdziału


substancji. Zajmują się także alchemią lekarską (jatrochemią).

Okres największego rozwoju alchemii. Arabscy alchemicy eksperymentują, używając

do tego specjalnych kolb. Ich imperium wskutek podbojów rozrasta się i sięga aż na 
tereny dzisiejszej Hiszpanii. Alchemia wkracza na europejski grunt.

Mumifikowanie, wytwarzanie barwników i leków roślinnych. 

W Aleksandrii powstaje największa biblioteka, do której pielgrzymują w poszukiwaniu


tajemnej wiedzy ludzie z odległych zakątków świata.

Powstaje praca Alchymia A. Libaviusa. Badania prowadzą do odkrycia wielu

pierwiastków i związków chemicznych (m.in. fosforu, arsenu, kwasów mineralnych) 
i ich właściwości.

Źródło: Małgorzata Bartoszewicz, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 2 輸
Uzupełnij zdania. Wybierz właściwe określenia spośród podanych.

– razem z biologią, fizyką i geografią – należą do nauk , które opisują

wszechświat i zjawiska w nim zachodzące. Chemia obecna jest we wszystkich dziedzinach

naszego życia, a znajomość jej praw potrzebna jest do wytwarzania większości produktów.

ostrzegawcze umieszczone na etykietach opakowań niektórych produktów wskazują

na rodzaj zagrożenia, jakie może spowodować użycie tych substancji lub mieszanin.
jest dokumentem, którego podstawowym celem jest informowanie o potencjalnych

zagrożeniach związanych z daną substancją (mieszaniną), metodach zapobiegania im

i procedurach, jakie należy wykonać w razie wystąpienia skażenia tą substancją (mieszaniną).

humanistycznych Matematyka matematycznych tajemnych Karta Chemia

Karta charakterystyki Karty Piktogram Piktogramy przyrodniczych

Źródło: Małgorzata Bartoszewicz, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 3 輸
Połącz wizerunki osób z ich osiągnięciami w dziedzinie nauk przyrodniczych.

opracowanie
opracowanie odkrycie procesu
podstaw polskiej
przemysłowej pasteryzacji
terminologii
metody i opracowanie odkrycie radu
chemicznej oraz
otrzymywania szczepionki przeciw i polonu
pierwszego
kwasu azotowego wściekliźnie
polskiego
(V) i wąglikowi
podręcznika chemii
Źródło: Aleksander Sleńdziński, Bogomołow.PL, Henri Manuel, Paul Nadar, dostępny w internecie: commons.wikimedia.org,
domena publiczna.
Ćwiczenie 4 醙

Zastanów się, w którym opakowaniu znajdują się środki niebezpieczne, wybuchowe, a w którym
– żrące i łatwopalne, a następnie wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/b/P JFbFc1

Garaż
Źródło: Michał Szymczak, Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5 醙

Na etykiecie naklejonej na butelkę z pewną substancją chemiczną, znajdowały się przedstawione

poniżej piktogramy.

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Spośród podanych poniżej zagrożeń wybierz i zaznacz wszystkie te, które wynikają
bezpośrednio z zamieszczonych piktogramów i na które należy zwrócić uwagę podczas pracy
z tą substancją.

 Substancja znajdująca się w butelce może działać drażniąco na skórę i oczy.

 Analizowana substancja działa żrąco na skórę.

 W butelce znajduje się substancja łatwopalna.

 Analizowana substancja stwarza zagrożenie dla środowiska wodnego.

 W butelce znajduje się substancja utleniająca.

 W butelce znajduje się niestabilny materiał wybuchowy

 Analizowana substancja jest rakotwórcza.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 6 醙

Wstaw piktogramy w odpowiednie miejsca tabeli.

Zasób interaktywny dostępny pod adresem h ps://zpe.gov.pl/b/P JFbFc1

Źródło: Tomorrow sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 7 難

W karcie charakterystyki pewnej substancji chemicznej znajdują się następujące informacje

dotyczące rodzaju zagrożenia.

1. Działa toksycznie po połknięciu, w kontakcie ze skórą lub w następstwie wdychania.

2. Powoduje poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.

3. Podejrzewa się, że powoduje wady genetyczne.

4. Może powodować uszkodzenie narządów poprzez długotrwałe lub powtarzane narażenie.

5. Działa toksycznie na organizmy wodne, powodując długotrwałe skutki

Spośród zamieszczonych poniżej piktogramów, wybierz i zaznacz wszystkie te, które powinny
zostać umieszczone na pojemniku, w którym znajduje się analizowana substancja.

  

  
   
Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Ćwiczenie 8 難
Do zamieszczonych poniżej piktogramów, dopasuj odpowiadające im znaczenia zapisane
w języku angielskim.

  

  

  

health hazard’s substances flammable substances explosive substances

environmental hazard’s substances toxic substances corrosive substances

compressed gas harmful substances oxidizing substances

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

Bibliografia
Encyklopedia PWN.

Krzeczkowska M., Loch J., Mizera A., Repetytorium chemia. Liceum – poziom podstawowy
i rozszerzony, Warszawa – Bielsko‐Biała 2010.
Notatnik

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.